D.D.

DISSERTATJO CHEMICO MEDICA,De

SALIBUSALCALINIS,

Ε O R U Μ α u f.

ÜSU MEDICO,quam,

VENIA AMPLTSS. & ΕΧΡΕΆΙΕΝΊ. FAC. MED.IN ILLUSTRl AGADEMIA UPSALIENSI,

PR£SIDEVIRO AMPLISSIMO atque CELEEERRIMO,

JOH. GOTSCHALKWALLER10,-

✓ Phil. & Med» DOCT. Chcmise, Metallurg»Et Phartaaceutices PRQFESS. Reg. & Ord. Acad.Imper. Nar. Cur. nec non Reg. Acad. Scockh.M.

publico subjicit εχλμινϊ

JACOB 11 IDEEN,ÜSTRO-BO TNlENoIS.

In Audi*. Carol Major, d. xxiil Nov. An.MDCCLI·ii - Horts poft meridiem folitis.

IT Ρ S A L I JE,

VI ROPlurimum Reverend& etque ClariJJlmo

SACELLANO in Cauhajoki VigilantiiHmo,PATRI Indulgentiiiimo.

JLl Λs in fihalts pietAtis monumentnm 9

offen pagellas

φ - Filius obedientiflimusJACOB HIDEEN.

D. D.

$. i.AI eft corpus minerale aqua(olabile, fapidum, in ignenon mutabile. Primam fuarnorigtfiem habet ab aqua 5t ter-ra intime commixtis; (alianarnque utriusque, aquaenempe 5c terrae natura par-ticipant, dum & folida con-

fiftentia eiTe poffint & fimul aqua folvi; dum 5cin igne» aqua'quoque fixiores, terra vero vola·tiliores fint. Hinc etjam Chemica arte, falia iriterram iterum refolvi,5c ab oleis cum terra,fanlia produci poiTunt, quemadmodum, iuis expe·rimentis, cineribus offium probe elixiviatis cumoleo cornu cervi> cum Therebintinae oleo, necnon Amygdalarum' duicium oleo expreilo, Celeb.Onus PRÄSES evicit in iuo fermone: biträdestal em kulternas ur/prung. Volunt alii fal quod*dam principiale vel elementare addere» quo re·

A 2 liqua

fe

4 *#5 ) 0 (

iiqua falia fuam ducerent originem; fed eorurhxniiTam facimus opinionem , content! ratiocinio& experimentis comprobafle ad Tai formandumnon aliud materialiter requiri, quam terram 8c*squaiii.„ Exinde tarnen non fequitur, quqd aquacunque terra cum aqua coramixrä produciqueat (al; requiritur namque, & ut terra aqusequoddammodo fit homogenea, & ad haec mate-rialia accedat aliquod agens, cujus vi hsc ipfaconjungantur: hoc agens in experimentis allatisfuit cahr> forfan & idem aüor eft in univerfo. Abhoc fale priftc'tpiali formato, pro diveria cum aliisparticulis vel inflammabüibus ve! terreis vel ia-Ijnis mixtura, diverßifima falium oriunrur gene¬ra & diverfae fpecies. Hinc Chemice examinatafalia triplicis. potiffimum deprehenduntor djfxe-rentiae· Acida, Alkalma 8c ex bis combinatisNeutra vel (alfa vo:ata. Ε quibus, miilis reJi-quis, foium AlkaYtmrum (ahum ufitm Medicum hi-Ice pageliis fiftere animus eit, Benevolos nobisexoptantes Ledores 8c Cenforeä.

§. ILSalta Alkdina dupücis deprehendunfur diffe-

reritiai, vel fixa> qu<s calore & igne non avolan??fed liquefcunt; vel Valat\lia\ quae calore 8c igneavolant. Non negandum tarnen priora arre vo-latiiiiari poiTe, 8c poderiora quodammodo figi;fed hujusmodi artifieioias mutatrones jarn mied-mus3 qu£ ad noürum non pertinent propofitum*

§ III,

4K )ο( » Τ

§. III.Salta Alkaliηα fixe, iapore gaudent uréntej

odore vero carent; cum acidis efferveicunt, &ab iis iaturata in fa! neutrum abeunt; iolutionesab acidis faftas praecipitant; lalia etjam Alkalinavolatiiia ab acidis folufa hinc exturbant & ad iu-perfkiem in prirnis propellunt; colores vegetabi-liurn carruleos, violaceos, viridiffimos reddunt& obicuriores; iolutionem mercurii lublimacipra?cipftant colore fUvo aurantio; humidum ae-reum pro ftia puritate, plus minus , citius veltardius attrahunf, unde in liquorem plerumquedeliquefcunt un&uoium. Inftar menflrui falia Al¬kalina fixa confiderata, fblvunt «) e regno mi-neraü, terras lapidesque orr.nes, inprimis vitre·.fccntes, cui fundamento innititur vitrificatio^ fbl¬vunt quoque fulphur &bitumitta mhteralia nec nonmetaUa & Jemimetaüa, tam iicca quam humidavia, auro, argento & mercurio exceptis. β) Εregno vegetabili, iolvunt oleofa, balfamica, re-finofa, gummirefmoia, gummola. y) In regnoanimali iolvunt omnia fluida, non tantum gela-tinofa & viicofa, ianguinem, büem, lac, ova;ied & pinguiora, ut axungias, pinguedines, bu-tyrum ; imo, duriores quoque partes,ut ofTa, uti-gulas, cornua, crines, pennas, lanam aliasque,praecipue fi calce fueririt acuata, aggrediuntur,ac in maflam mucilaginofam iaponaceam conver-tunr. Ab ea qua poller hoc ial, vi, oleoia & pin¬guiora iolvendi, tota dependet fapomficatio. Hts*

)of Ml·

ce proprietatibus corijun&is clara patetdiicrepan-tia falium Alkalicorum fixorum a terris Aikalinis;hs namque mera conftanc terra, & per fe necaqua folvuntur, nec cum infUmmabili materiatra&atse, eandem folvunt; adeoque iis nullumproduci queat hepar iulphuris; fi & mediante a-cido, aqua fuerint foiutae, ab ea iolutione, faleAikalino fixo addito, ftarim excurbantur.

§■ iv.Salia Alkalina fixa enumeratis licet conve·

tiiant proprietatibus, aiiqua tamen eadem interobiervatur diicrepantia, qua inprimis Naturaiiaab Artificialibus > utroque namque modo obinen-tur, fint diftinda. Salia Alkalina fixa haluralladari evidentiflirna teftimonia in fale communi,inBorace, in Acidulis, Thermis, Natron ejusqueipeciebus obvia iatis luculencer comprobant, cfr.Celeb D:ni PR/ESIDIS Mineral, p.176. Hydrol ρφ48. MACQUER Elem. deChymie p.55, 56. Dis-crepant vero haec ipfa naturaiia ab anificiahbus1) quod aere non ut artifkialia deliquefcant: iedcalori iolis expofita aquam ac peliuciditatem per-dant & inftar farina? fiant, z) iapore fint minuspungente, 5) fale acido Vitriolico iaturata pro·ducant (al mirabile Glauberi aqua & igne facilaiolubile; Artificialibus vero Aikalinis (alibus fi-xis produeatur Tartarus Vitriolatus aqua & ignedifficulter iolubiiis. 4) Cum fpiritu nitri Alkali¬na naturaiia, Nitrum quadrangulare; Artificialiavero yfri/mätmm more folito formanc. 5) Faci-

; '.,11* - lius

4H ) o C Η» f

Jius quoque Alkalina fixa naturalia cryftallifaripoflunt, quemadrnodum in föda videmus quamartifkialia, qua?, fi bene depurata & recentia noncryftalliiantur.

§. V.Partes conftitutiva; Alkali fixi, funt terra,

iacidum & inflammabile, Praefentiam terrae ad-ftruit pulvis terreftris, in fundo poft deliquefcen-tiam Alkali, iub liquore iupernatante repertus,qui ficcatus puram fiftit terram e cineribus edu·öa? fimillimam, Acidi pra?(entiam exinde con-cludimus, quod vegetabilia acido atque inflam-mabili inftru&a, copiofiifimum pr^beant Alkali,aft hifce privata vix ullum: immo, ex faie eflen·tiali acido calcinato fal obtinetur fixum, quem-admodum a iucco Citri infpiilato, ufto & elixato,nee non ab ίρίο tartaro, a fale eilentiali acetofaefatis eft expertum. Eadem ratione anirr*Ii3,qua? acido carent, nec faf fixum incinerationepraebent. Tnßammabilis principii prsefentiam con-cludimus tam ab urente vi ac faρore, quam exin¬de quod vegetabilia, oleofa fua parte privata,nullum exhibeant fal Alkali. Eft vero hoc inflam¬mabile tam parva copia, fed ita concentratum,ut non immerito a nonnullis dicatur ipfam ignisheic adefle materiam, Interea ramen fententi«GEOFROIAN& & LEMMERYANjE fubfcrl·here non audemus, qui inflammabile illud in fa-le Alkalino praefens, terra? ac acido ex ipfo immi-fceri igne exiftimaruntj ignem heic potius in-

flru·

t '4M )o( i#

ilrumehti munere fungi putarous, quo aqua, a·cidoni & oleum fuperflua fecerni, ac partes fi-xiores intimius conjungi pofTent; inßammabilevero illud urens, unice ab oleofa reliäa & con·centrata parte efTe deducendum.

$. vi,Artificialia falia Alkali na ex omni vtgctMi

prsefertim recentiac fucculento, acrioribus plan-tis exceptis, incineratione, elixaticne, infpiila-tione & depuratione obtinentur. Etjam ab ankmalibus, minori licet copia habentur, quae a ve-getabiiium ialibus fixis quoad naturam non dlf-terunt. Ex uiitatiflimis his Alkalinis artificiali-bus purifiimum eft fal tartari, quod a Tartaro ve-hementi igne caicinato habetur, Item nitrum n·χum aut Alkaliiatum. Hifce Alkalinis, reguliiAntimonii martialis & calcis vivs additamento,magna ailociatur cauilicitas.

j. Vil.Errant, qui putant fingulares piantarum vir·

tutes, in fale earundem ΙίχίνίοΓο, oleofis partibusrite (eparatis, reperiri, quafi iai Hyofchyami nar·coticum , Jalappae catharticum , Ippecacuanhaeerreticum forer« Actione? generales omnis Al¬kali fixi interne adhibiti,ca?teris paribus, conve-niunt. Agunfc vero fibi reli&a in folida, quoadiuatn acrrmoniam Sc uremem vir tutem, ßimulando Scirritando, unde & major exitatur fiuidorum afflu-xus. Stimulus hic augetur pro ratione pnritatis& fortitudinis {aiis Alkalini, & quidetn eo usque

<m ) o c s#- §

ut falibus hifce ad fummarn eve&is acrfrncniamope caicis viv^ in lapide cauftico, fibrarum ve·Y2P iolotiones, arrofiones^ 3c deftrudiones prorduci ac fontanell# aperiri queant. In fluida a-gunrrf) vi fua acidi attraåiva; id ipium ii b i coad-unaodoj ejusdemque adeo vim infringendo <3cdeftruendo,, adeoque & cpagulatioms quascunque

vifciditåtes ab acido fadas, fimui reiolvendo;& terreas particulas a confortio acidorum pra?£i-pitando; quemadmodum ab antecedentibus ma-nifeftum eil §. III. b). Vi partes deofas üttraäivasgunt, casdtm attenuando, & fecum in fapona-ceam rhixruram iiquidis corporis humani maxi-me iolubilem, ac liquida crafiiora potenter re-lol ventem, redigendo. Ac c) vi gelatinojas lentasconcretiones åi lordes refolvendo., attenuando &detergendo, uti lotricibus notum. Non veroexiftimandum falia Alkalina fimul & iemei acqua-Ji modo hos exierere pcffe efFvdus. Nam, utimajori gaudent vi attradiva acidi, quam olei &gelatins, fic &, ii in primis viis acidum tuerit,Kcum eodem tum in fal medium abeunt, & per-dunt, ialtem quoad parterr^ ram ab urénte prin-cipio dependentem virtutem ftimulancem, quamvim fuam oleoias & gelatinofas particulas fol-ventem & attenuantem. Habent quoque majo-rem vim attradivam ad oleofas quam gelatino¬fas partes, fed non asque perdunt iuas nomina-tas ftimulandi & folvendi virtutes confortio par¬tium oleofarum; potius, quocunque iuiphureo

B inti-

ίο *m ) o (intime & parcs admixto, acuitur vis urens 8tflimulans, uti in tln&uris Alkalinis probe fam-rads & rede faffis videmus, augetur quoque visialtem non minuitur glutinofas & vilcofas tena-cicates reiolvendi» ii majori oleofarum partiumcopia rnifceantur , quemadmodum a faponibuseftmanifeßum. Dum faiia AI k a I i η a five per fe, ii-ve oleofis mixta, refolvendo & abftergendo a-gunt, non poiTunt non meatus naturales tena-cioribus materiis prius obftruåos aperire, ac li-quida crailiora attenuata aptiora reddere, ut mi¬nimos percurratit canales; falia itaque Alkalinacum iic agunt, jure inter illa referuntur medica-menta, quas omnes fere fe-& excretiones pro-roovent, cui negotio, etjam fuo contribuere pos-funt ftimulo, fibras ad celeriorem excitando con-tra&ionem. Et hinc tam Diapmica quam Diure-tica ac Emmenagoga iis merito attribuitur virtus;quemadmodum & experientia comprobat. Nevero quis exiftimet fal Alkalinum fixum indiffe¬renter ufurpari poffe & a?qualiter ad omnes va·lere concretiones & vilcofitates refolvendas pro¬be nocandum id ipium concretiones pituitofaslonge f3cilius deftruere quam fanguineas,& hinchoc ial minus proficuum eile infebribus, immonoxium, cum fimul ftimulando, & motum ac?celerando, calorem augeat.

j. VIII.Ex antecedentibus priori paragrapho diffisMedici Praåicij qui caufias morboriim invefti-

garq

4M ) ο ζ II

gare iolent ac debenf, facfie colligere pofTuntquando & quibus in mOrbis faiia Alkaline fixafunt ufurpanda; in roorbis i'cilscec ventriculi 5ctotius corporis vel ab acido pr^iente vel vifeidl-tate iiquorum dependenee; in roorbis ab ea ob·flruftione vaiorum in viiceribus corporis huma¬nt oriundis, quse depender vel a tardiori motuIiquorum vel earundem tenacitate åt vifcoiltate.Eam paulifper jam attingamus qu^ftionem; an& in cfiiantum falia Alkalma fixn inter Litbontripti-ca poffmt referri? breviter η oft ram dicamus fen·tentiam. Ponamus calculos eife concrementumterreum. Ponamüs jam vel caiculi particulas o-mnes urin# inexiftere, vel Lympham glutinofamulcere quodam exudantem cauilarn prirnam eflecaiculi,cfr. JUNCKERI DiiTert. de caiculi curationenovo nuper in Britannia public. §. VI.p. 8. Certe,utroqne calu requiritur quidpiam, quod concre-tionem promovear» & coagulationem faciat, Sithoc ipium ? vel ialfugo urin#, vel ejusdem giu-tinans oleum; utrisque his acidum ineiTe, nemi¬nem negaturum fpero, & quidem ialfugmi ma¬gis quam oleo. Sed 3b antecedentibus conftatialia Alkalina, & terreas particulas ab acidis fo-lutas praecipitare & olea refoivere ; quid itaqueimpedit quo minus dicamus falia Alkalina fixa,vel terreas particulas prascipitando, vel oleoiumgluten refolvendo vim exferere pofle Litbontripti-cam. Ut reticeamus nobis quam maxime pro-babile videri* fi obfervationibus fidendum, qui-

B 2 -bus

12 4&S ) o ( £01»bus conftat acidi vini potafores magis obnoxioseile caiculofis adfe&ibus, quam alios, in ipfa cal-culoia concretione re ipia adeffe, (altem inter-dum, quid acidi, & Koc refpeåu Alkalina fixaeo promtius luam exferere pofte praecipitantemvirtutem. Verum Lithmiripicum induftria Che-mica eft detegendum, nec eo de medicamentoeft deiperandum.

§· ix.Salia Akalina voiatilia> ob fummam, & iti

aere, & in Jgne, mobilicatem ac volatijiratW,iie voqata, quasdam cum Alkalinis fixis h ib »necommunes proprierates, in multis vero valdedifirppant. In eo a fixis difFerunt, quod voiati¬lia odore plus minus forti fint praedita; mercu-rium fublimatum prascipicant albeicenre colore*cum acidis faturata conftituant fal medium in ignevolatile, amomacalt diéiurn; folutionem cupri red-dant caeruleam ; cum fpiricu nitri fumenr; in a.qua foluta frigorem producant; & humidum ae-reum (altem non adeo facile attrahant, Reliquascum fixis communes haberit proprietäres. Quaeinter ipfa Alkalina voiatilia obfervata a nonnuliisfuic diyerfitas, nan portioni ialiaae; (ed oleo em-pyreumatico abundanti, fali adha?renti adfignan*da eft , quod recftsficatio Alkali volatihs; vel iub-ftantiic oleofas per fpiritum vini dephlegmariifi·mum repetita extra&io; ac vice veria, olei dede corpore naturali deiömti ad fal Alkali Volati¬le purum additio, fatis confirmant. Obfervan-

dum

) ο C *3

dum infuper falla Alkalf η a volatilla eile vel hqui ·ßfo vel folida; pofteriora falis Alcalim volatilk nomi¬ne venire folenr; priora liquida, appellantur ß)i·rhus urinofi. Uftt3?iffirr>a ex folidk funt fal volatilede faleammoniaco paratum . ut puriffimum ; fal vo-Utile cornu cervi, quod ramen impurius; quem·adrnodum & fal vohtilé uritue, ac fuligink, Ex li-quidis in uium trahi folenr impurion s 5c magisoleofi fpiritus, urw<e cornu cervi. fiiligwu 5c vipe-rarum, ac purior falis ammoniaci, cam JmpUxquam cum calce ivu&paratus; quem pofterioremnullo jure Aikahnum efTe negavit BOEEHAVE^Cbem. T. Ii. proc. CK pag m 290.

§. X.Quibus fixa, iisdem eriam volatilia condant

elementis, ied in hifce alia proportion?, Unio·nem terra? cum acido, indoles eorum arida, cry-ftailifatio 6c folubilicas in aqua indicant, ex qui-bus convenientia volarilium cum fixis derivanda.A quadam majori portione, qua η in fixis, iub-ftanticE oleofa?. eorum pendet volatilitas 5c vir-tus penetrantitfima, nares oculosque vehemen¬ter feriens, prout volanliiatione ialiu r> Alkalino-rum fixorurn faris conftat, Si riamqué fixis adda-tur oleoium vel infl ammabile, accedenre caiore,exiide obtinetur Alkali volatile, quod deftiilatio-nes Alkali fixi cum oleo therebmthin«, aliisqueoleis; folutiones märtis cum ialeTarrari; aliaqueexperimenra luculenrer probant, ut STAHL1US,GEOFROl, LEMMERY aliique notarunt. Hinc

B 3 &

i4 4M ) o C MI·

& dependet, quod flibjeéta, qua? oleö carent ,rioripra?hsant quidplam falls volatilis; hinc ialia am-moniacalia cum nitro detonanf; & ial ammonia·cale nitrofum, nitrum flammans voearum, cumie ipfo detonat.

5. XLEt putrefa&ione & violentiori igne, crafiti

corporum permutantibus, & novam fyncrefmproducentibus, ialia Aikalina volatilia, arte a ve-getabilibus & animalibus producfnemini inChe-micis parum verfato ignotum eil. Ex omni iicvegetabili, majori vero copia ex omni animali,& ånimalium parte? hifce deftru&ioaibqs-, putre-fa&ione nempe vel combuftione, fal obrinetururinoium. Producuntur vero ab aqua, terra 8coleo cratfiori intime commixtis; fälts flxi\ vel acidimateria Gohcurrente. Sub putrefadione enimcorpora naturalis perdunt odoretr, iaporem, co-lorem ac vlrturem naturalem, qua? omnia a φι*rituofo & oleo eflentialt dependenc, perdunc & ve-ftigia acidi, nec quidpiam ialis fixi poftea prae-benf. Sed ex his non fequitur, nullurn naturadan ial Alkali volatile^per fe quidern nixllibi exl·ftere, nec, ob volatilitatem 8c vim acidum attra·hendi exiftcre poffe largimur; corporlbus veronaturalibus nonnullis revera ante putrefadionem8c combußionem inexiilere contendimus, 8c qui¬dem tam mineralibus cfr. Celeb. Dn. PR^ESIDISMineral, p. 177 ac BRANDT in Ad. Acad. Sch.VM- Ρ· 301· quam vegémbthbus cfr. Diip. iub prae-

iidio

43* ) o (Ht·

fidio Cel. D:ni PR/ESlDIS, An & quousque Che-ma refolvat corpora mturalia &c. p. 14. quam &jlnirnaiibus c fr. c i t. Di (T

f. XH.Salia Alkaiina Volstiiia, ob comrrmném cum

fixis ialibus naturam» non poilunt non, quoadmaxiroam parfem , aequaliter in corpus huma¬nuni agere ; aüquam tarnen adefie difFcrentiam,qua? a partium oleoiarum majori in his Volacili-bus pra-fentia, & confequenter ah horum ialiurnmajori mobilitate ac levirate dependet, experien·tia iatis cotnprobat. Tanta heec ipfa ialia gau-dent mobilitate ac ioiida vi ßimulante% utioia trl-tura a vegetabilibus exhalantia, oculos & naresferiant lacrymas exprimendo, urenfem fere pro·ducant dolorem; ςuti vero appücata, prseprimisaere exclufo & calore accedenre, igneam pror-lus exferunt adurentem vjrtutem, quem & iapo-re -lingu» imprimunt; agunt vero hac ratione im-primis in fibras fyftemacis nervofi. Ea, qua fa-lia fixa Alkaiina, non gaudenc vi ad acidum at-traéliva; fixa namque expellunt volatilia a con-nubio acidorum. Ad oleo/a vero majorem viden«tur habere attraftionem , cum iis namque etiamin liquidis commiicenfur mixruris, & limpidifli-nia olea, utCarvi, Anifi» Fcenicuii inftar cerse co»

agulant; unde in corpore animaii facile in fal Vo-ktile oleofum, quod iaponacea volatili gauder vir-tute, abeunt. Vi(cidas glutinoßtates in animali re-gno, fiquidem forian cito avolant, non tanto iol-

yunt

ι6 4W ) o (vunt ef¥e£tu ac falla fixa. Ubi vero illse vifcoiitates,prsectpue acido junctae, frigidae fuerint, rnaiTas fangui-η c se inhärentes, tum volatilia citius fixis easdeni fol-vunt; ob fuatn in minima vafa peneirabilifatem, ac ef-ficacem ftimulum, ianguiorem exeitantem motum fan-guinis. His concludimus Jalia volatilia per je quammaxime ilimulanclo, ac confequenter potenter refol-vendo, age;e, orr.nia narnque vaia corporis fere per-meant & obflruéta aperiunt ; cum oleofis vero mixta,ftihiulancli quidem virtute quoad rnagnam partem, fednon ita, ob volatilem faponaceam naturam, refolvendivi, pri vari. Hinc inter aperitiva, fudorifera& ciiure-tit a fortiora merito numerantur , inro ad érrhifiä quo-que referunturj caute ufurpanda ob nimjs magnam ca¬jefackntem & adurentem virtutem.

§. XIII.Pulchra fic prscftänt Alkalia volatilia interne adhi-

bita, in morbis a cauiTa frigida qüadam, partium foli-darum debilitate, torpore fyftematis nervofi, iliegitimofpirituum in mufculos irruente impetu, acida ianguinisindole, pendentibus. Parva itaque dofi cum multa a-qua funt propinanda.pituitofis & fenioribus. Aft in Al¬ka Itcis , aitBOERHAVE, putridis, dijjolutis humortbus,torponbus jcim nimis agitatis, pejjtma bote funt venen a♦Profunt quoque externe adhibifa, in morbis a cauffisnominatis produentibus. Et faltern in incipiente fchir-ro mammarum, a laéle forfan ab acido coagulato, de-pendente, profuiiTe, obfervatura eib CaUulofas con-cretiones nec producunt, prout exiftimavitHELMONT;caiculis licet fal volatile magna copi.i infit, nec folvuntjquum & cito av lent, nec adeo forti vi acidum deftru-.ente, vel vifciditates per fe refolvente gaudeant. Ufur·.

pari infuper poifunt in fonticulis inurendis, ver-rucis & grandinibus palpebrarum ex-

flirpandis.