Lòch Söû Ñaáu Tranh Vaên Hoùa Champa Taïi Haûi Ngoaïi
20 Naêm IOC-Champa (1988-2008)
Phaàn 6
Nhöõng thaønh töïu ñaáu tranh cuûa IOC-Champa
1). Xaây döïng yù thöùc heä môùi veà daân toäc Champa
2). Saùng laäp Ngaøy Vaên Hoùa Champa nhaân dòp Kate 3) Huy ñoäng löïc löôïng nghieân cöùu veà Champa
Harak Champaka
Dieãn Ñaøn Lòch Söœ vaø Neàn Vaên Minh Champa Chuœ nhieäm: Musa Porome
56 Square des Bauves, 95140 Garges les Gonesse, France Email : [email protected], [email protected]
www.champaka.org
Harak Champaka soá 48, ngaøy 23-7-2010
Champaka 10
Trình baøy bôûi
Ban Bieân Taäp Harak Champakañaëc döôùi quyeàn ñieàu haønh cuûa
Pgs. Ts. Po Dharma
Lòch Söû Ñaáu Tranh Vaên Hoùa Champa Taïi Haûi Ngoaïi20 Naêm IOC-Champa
(1988-2008)
International Office of Champa Los Angeles-2008
Nhöõng thaønh töïu ñaáu tranh cuûa IOC:1). Xaây döïng yù thöùc heä môùi veà daân toäc Champa
2). Saùng laäp Ngaøy Vaên Hoùa Champa nhaân dòp Kate3) Huy ñoäng löïc löôïng nghieân cöùu veà Champa
Phaàn 6
Sau 16 theá kyû ñaáu tranh döïng nöôùc vaø xaây
ñöïng ñaát nöôùc trong moät boái caûnh ñaày tang thöông
vaø ñaãm maùu tröôùc ñaø Nam Tieán cuûa daân toäc Vieät,
lòch söû Champa chæ ñeå laïi cho haäu theá hoâm nay moät
di saûn ñieâu taøn vaø ñoå naùt. Tröôùc boái caûnh xaõ hoäi naøy,
IOC-Champa khoâng ngaàn ngaïi daán thaân vaøo söï nguy
nan khoå aûi ñeå laøm moät chuùt gì maø mình coù theå laøm
ñöôïc haàu cöùu vôùt daân toäc Champa ra khoûi hoá saâu
vöïc thaúm, cöùu vôùt trong taàm tay cuûa mình vaø cöùu vôùt
vôùi khaû naêng mình.
Trong suoát 20 naêm hoaït ñoäng, neáu IOC-
Champa khoâng laäp ñöôïc nhöõng chieán coâng hieån
haùch nhö nhöõng baäc tieàn nhaân ñaõ laøm, nhöng toå
chöùc naøy ñaõ thöïc hieän ñöôïc moät soá muïc tieâu ñaùng
ñöôïc ghi vaøo trang söû.
Ñoái vôùi coäng ñoàng ngöôøi Chaêm vaø daân toäc
Taây Nguyeân, duø ñònh cö ôû Hoa Kyø hay sinh soáng ôû
AÂu Chaâu, danh xöng Champa laø moät cuïm töø tröøu
töôïng, bò boû queân trong suoát chieàu daøi lòch söû.
Tröôùc boái caûnh lòch söû naøy, IOC-Champa
phaûi ñoå doàn bao söùc löïc vaø coâng lao ñeå giaûi thích vaø
chinh phuïc haàu ñöa daân toäc Taây Nguyeân, daân toäc
Chaêm Phan Rang-Phan Rí, Chaêm Chaâu Ñoác-
Xaây döïng yù thöùc heä môùi veà
daân toäc Champa
1
| Trôû veà trang nhaø | Söï ra ñôøi cuûa IOC-Champa |
Campuchia cuøng nhau chaáp nhaän moät yeáu toá chung
cuûa lòch söû: Champa laø vöông quoác ña chuûng toäc taäp
trung taát caû taát caû saéc toäc naèm trong bieân giôùi chính
trò cuûa Champa thôøi tröôùc, duø hoï laø Rañe, Jarai,
Bahnar, Churu, Kaho, Ma, Raglai, Chaêm, v.v., laø
quoác gia ña toân giaùo, ña vaên hoùa vaø ña ngoân ngöõ caáu
thaønh moät neàn vaên minh ña daïng. Chaáp nhaän laø ñöùa
con Champa thì phaûi chaáp nhaän soáng chung vôùi
nhau trong moät khoâng gian lieân ñôùi döïa treân yù thöùc
heä: daân toäc Champa laø treân heát.
Söï noã löïc cuûa IOC-Champa trong coâng trình
phuïc höng danh xöng Champa vaø xaây döïng xaõ hoäi
treân yù thöùc heä daân toäc ñaõ ñem laïi moät thaønh coâng
roõ reät. Baèng chöùng cuï theå trong toå chöùc IOC coù ñuû
caùc thaønh phaàn chuûng toäc, toân giaùo vaø ñòa phöông.
Keå töø ñoù, vaán ñeà toân giaùo, chuûng toäc vaø ñòa phöông
ñaõ tan daàn trong khoâng gian xaõ hoäi Champa taïi haûi
ngoaïi, ngoaïi tröø moät nhoùm ngöôøi leû loi, khoâng tieâu
bieåu cho laém.
2
Ai cuõng bieát Kate laø leã tuïc cuûa ngöôøi Chaêm
Ahier thöôøng ñöôïc toå chöùc haøng naêm taïi queâ nhaø.
Nhaân dòp muøa Kate, IOC-Champa phaùt ñoäng phong
traøo “Ngaøy Vaên Hoùa Champa” thaønh moät leã hoäi
haøng naêm taïi haûi ngoaïi nhaèm phuïc vuï cho nhöõng
muïc tieâu sau ñaây:
a). Taïo cô hoäi ñeå caùc thaønh vieân IOC vaø baø
con Champa xa gaàn trôû veà sinh hoaït chung trong
maùi nhaø Champa haàu chuùc möøng muøa leã hoäi Kate.
b). Duøng saân khaáu ngheä thuaät ñeå phoå bieán di
saûn vaên hoùa Champa qua caùc maøn ca, vuõ, nhaïc
truyeàn thoáng cuûa töøng saéc daân Champa, do caùc
ngheä nhaân cuûa daân toäc naøy thöïc hieän taäp trung
Saùng laäp Ngaøy Vaên Hoùa Champa
nhaân dòp Kate
1
Dieãn vaên khai maïc cuûa Töø Coâng
Thu, Chuû Tòch IOC
Ngaøy vaên hoùa Champa nhaân dòp Kate 1994 taïi Ñaïi Hoïc San Jose. Ban vaên ngheä ñaët döôùi quyeàn ñieàu
haønh cuûa Phuù Thò Maän vaø Löu Quang Sang
| Trôû veà trang nhaø | Söï ra ñôøi cuûa IOC-Champa |
nhieàu thaønh phaàn saéc toäc, Chaêm,
Stieng, Rañe, Jarai, v,v, vaø nhieàu
thaønh phaàn toân giaùo, nhö Hoài Giaùo,
Baø La Moân Giaùo, Tin Laønh, v.v.
c). Quaûng baù moät khaùi nieäm
môùi veà yù thöùc heä daân toäc ñoái vôùi neàn
vaên hoùa Champa ña daïng. Kate laø leã
tuïc cuûa Chaêm Ahier, nhöng Kate ñaõ
caáu thaønh moät di saûn vaên hoùa
Champa, cuõng nhö caùc leã hoäi
Champa khaùc (Suk Yeng, Ramawan,
leã goàng chieâng Taây Nguyeân, v.v.).
Chính vì theá, daân toäc Champa khoâng
phaân bieät chuûng toäc vaø toân giaùo phaûi
2
Ca só Cheá
Linh
Ñoaøn vuõ IOC-Champa
coù nghóa vuï baûo toàn, phaùt trieån, toå chöùc hay tham
gia leã hoäi Kate naøy.
d). Xaây döïng moät thoâng ñieäp môùi veà yù thöùc heä
toân giaùo ñoái vôùi di saûn lòch söû cuûa daân toäc. Toân giaùo,
duø laø Hoài Giaùo, Thieân Chuùa Giaùo, Tin Laønh Giaùo,
v.v. laø ñôøi soáng taâm linh cuûa moãi caù nhaân, nhöng
khoâng vì lyù do toân giaùo, maø daân toäc Champa laïi khai
tröø ñi di saûn vaên hoùa Champa ra khoûi cuoäc soáng cuûa
mình.
Thoâng ñieäp cuûa IOC chöùa ñöïng 2 noäi dung roõ
reät. Neáu toân giaùo laø loøng tin thieâng lieâng cuûa moãi caù
nhaân ñoái vôùi Ñaáng Taïo Hoùa, thì vaên hoùa laø loøng tin
thieâng lieâng cuûa moät taäp theå ñoái vôùi di saûn lòch söû
cuûa moät daân toäc. Chính vì theá, toân giaùo cuûa moãi caù
nhaân vaø vaên hoùa cuûa moät daân toäc luùc naøo cuõng gaén
lieàn vôùi nhau, caáu thaønh yeáu toá cô baûn trong cuoäc
soáng cuûa con ngöôøi. Ñaây laø moät thí duï ñieån hình:
Maõ Lai vaø Nam Döông laø 2 quoác gia Hoài
Giaùo taäp trung hôn 150 trieäu ngöôøi daân. Beân caïnh
yeáu toá Hoài Giaùo naøy, ngöôøi Maõ Lai vaø Nam Döông
3
Hình chuïp chung nhaân ngaøy toång dôït
Kate 1994
Nhaïc só Töø Coâng Phuïng
coù di saûn vaên hoùa rieâng, phong tuïc taäp quaùn rieâng,
heä thoáng toå chöùc xaõ hoäi rieâng. Chính vì theá, ngöôøi
Maõ Lai vaø Nam Döông raát toân suøng tín ngöôõng Hoài
Giaùo, nhöng khoâng bao giôø töø boû nguoàn goác vaên
hoùa, töø lôøi ca, ñieäu muùa, aâm nhaïc, vaên chöông, ngoân
ngöõ chöõ vieát cuûa hoï.
Sau leã ra maét vaøo naêm 1990, IOC thöôøng toå
chöùc haøng naêm Ngaøy Vaên Hoùa Champa nhaân dòp
Kate, moät ngaøy vaên hoùa troïng theå taäp trung haàu heát
4
Maøn vuõ Taây
Nguyeân
Dieãn vaên khai maïc cuûa Phuù Thò
Maän, tröôûng ban vaên ngheä IOC
Hình kyû nieäm Kate 1994
caùc ñoaøn vaên ngheä Champa treân theá giôùi, luùc naøo
cuõng coù söï hieän dieän cuûa ca só Cheá Linh vaø Töø Coâng
Phuïng vaø baø vuõ sö Phuù Thò Maän, nhöõng ngheä só
chuyeân nghieäp Champa ñaõ goùp phaàn tích cöïc vaøo
coâng trình chuyeån taûi di saûn ngheä thuaät Champa ñeán
moïi ngöôøi. Tieâu bieåu nhaát laø Ngaøy Vaên Hoùa Champa
taïi Ñai Hoïc Sacramento vaøo naêm 1992; taïi Asian
Community Sacramento vaøo naêm 1993; taïi Ñaïi Hoïc
San Jose vaøo naêm 1994 ñaët döôùi quyeàn chuû toïa cuûa
oâng Gs. Khoa Tröôûng Phaân Khoa Vaên Hoùa vaø Ngheä
Thuaät cuûa ñaïi hoïc naøy vôùi söï taøi trôï cuûa chính phuû
Hoa Kyø; taïi Trung Taâm Quoác Teá vaø Ngheä Thuaät San
Francisco vaøo naêm 1995 taäp trung nhöõng ñoaøn ngheä
thuaät cuûa 30 quoác gia tham döï, trong ñoù ñoaøn Ngheä
Thuaät Champa ñaõ ñoaït giaûi thöôûng haïng nhaát. Keå töø
ñoù, Ngaøy Vaên Hoùa Champa nhaân dòp Kate trôû thaønh
leã hoäi lan traøn khaép nôi taïi Hoa Kyø vaø löu haønh cho
ñeán hoâm nay taïi haûi ngoaïi.
5
Maøn muùa ñaïp löûa cuûa
Döông Taán Thi
Töø traùi sang phaûi: Töø Coâng Hoaøng, Döông
Taán Thi, Ñaéc Vaên Kieát, Cheá Linh
Vaên ngheä Kate toå chöùc bôûi anh em Chaêm Hoài
Giaùo taïi Seattle, Washington State
Sariya Tu, Vuõ nöõ Chaêm
Lòch söû laø toång theå cuûa nhöõng bieán coá ñaõ xaûy
ra trong quaù khöù caáu thaønh moät tôø di chuùc baát di baát
dòch ñöôïc xem nhö laø di saûn thieâng lieâng cuûa moät
daân toäc. Lòch söû laø yeáu toá quyeát ñònh ñeå phaân bieät
nguoàn goác cuûa moät daân toäc, naâng cao yù thöùc heä ñaáu
tranh vaø loøng yeâu nöôùc cuûa moät taäp theå. Chính vì
theá, lòch söû ñaõ trôû thaønh moät chuû ñeà giaùo duïc haøng
ñaàu taïi caùc nöôùc ñoäc laäp vaø ñöôïc xem nhö laø di saûn
thieâng lieâng cuûa moät quoác gia. Hoa Kyø töø choái baát
cöù ai xin laøm quyeàn coâng daân nhöng khoâng bieát lòch
söû cuûa quoác gia naøy laø moät thí duï ñieån hình.
Sau ngaøy vöông quoác bò xoùa boû treân baûn ñoà
vaøo naêm 1832, danh xöng Champa vaø lòch söû cuûa
quoác gia naøy trôû thaønh moät vaán ñeà chính trò nhaïy
caûm, ñöôïc xeáp vaøo danh saùch ñoái töôïng thuø ñòch
cuûa nhaø nöôùc Vieät Nam. Chính vì theá lòch söû
Champa bò ngaên caám giaûng daïy trong caùc tröôøng
lôùp vaø khoâng ñöôïc quyeàn ñöa ra baøn baïc trong xaõ
hoäi ngöôøi Chaêm. Keå töø ñoù, daân toäc Champa trôû
thaønh moät taäp theå vong quoác vaø vong thaân, vì hoï
khoâng bieát moät chuùt gì veà nguoàn goác lòch söû cuûa hoï
nöõa, töø lòch söû vaên hoùa vaø neàn vaên minh cho ñeán
lòch söû döïng nöôùc vaø xaây döïng ñaát nöôùc cuûa vöông
quoác naøy.
Moät daân toäc ñaõ maát ñi nguoàn goác lòch söû chæ
Huy ñoäng löïc löôïng nghieân cöùu
veà Champa
1
| Trôû veà trang nhaø | Söï ra ñôøi cuûa IOC-Champa |
laø moät taäp theå toäc ngöôøi vong thaân, gaén boù vôùi nhau
trong moät khoâng gian lieân ñôùi mang tính caùch caù
nhaân, gia ñình vaø thaân toäc hay keát hôïp vôùi nhau qua
moái lieân heä tín ngöôõng, khoâng coøn vuõ khí tinh thaàn
ñeå baûo veä quyeàn lôïi chung cuûa taäp theå naøy. Neáu xaõ
hoäi Chaêm hoâm nay ñang laâm vaøo con ñöôøng thoaùi
hoùa trong ñoù söï chia reõ vaø choáng phaù laãn nhau ñaõ
trôû thaønh moät vaán ñeà noåi coäm, laø vì nhöõng thaønh
vieân trong xaõ hoäi naøy chæ bieát hoï laø daân toäc Chaêm,
nhöng hoï khoâng bieát yeáu toá lòch söû cuûa daân toäc
Chaêm laø gì. Moät xaõ hoäi ngöôøi Chaêm taïi Hoa Kyø chöa
ñaày 100 gia ñình, nhöng chia thaønh 4 hoäi ñoaøn ñoái
choïi nhau ñaõ noùi leân theá naøo laø yù nghóa muø môø cuûa
coäng ñoàng naøy ñoái vôùi lòch söû cuûa hoï.
Ñöùng tröôùc thaûm traïng xaõ hoäi cuûa moät daân
toäc treân ñaø bò dieät chuûng, IOC chaáp nhaän gaùnh laáy
moät traùch nhieäm voâ cuøng khoù khaên, ñoù laø xaây döïng
moät löïc löôïng vaên hoùa nhaèm chuyeån taûi nhöõng yeáu
toá lòch söû Champa ñeán moïi ngöôøi, vôùi nieàm hy voïng
laø daân toäc Champa seõ nhaän dieän ñöôïc theá naøo laø vai
troø vaø nghóa vuï cuûa moät daân toäc vong quoác trong boái
caûnh xaõ hoäi hoâm nay.
Mô öôùc cuûa IOC khoâng phaûi laø keâu goïi baø con
Champa ñoaøn keát vôùi toå chöùc IOC, maø laø tìm caùch
ñeå chöùng minh raèng nguoàn goác daân toäc Champa
khoâng theå döïa vaøo yeáu toá bieát noùi tieáng Chaêm, maëc
ñoàng phuïc Chaêm, bieát thöôûng thöùc moùn aên Chaêm,
v.v. maø laø chaáp nhaän lòch söû Champa nhö laø khoâng
gian toång theå cuûa bao bieán coá ñaõ xaûy ra trong quaù
khöù, caáu thaønh moät tôø di chuùc baát di baát dòch vaø
thieâng lieâng maø moãi thaønh vieân phaûi toân troïng trieät
ñeå, khoâng quyeàn söûa ñoåi, theâm bôùt nay baùn nhöôïng
duø laø moät ngoân töø ñi nöõa ñaõ ghi trong tôø di chuùc naøy.
2
Moãi thaønh vieân naèm trong khoâng gian lieân ñôùi cuûa
xaõ hoäi Champa phaûi coù boån phaän vaø nghóa vuï hoïc
thuoäc loøng noäi dung lòch söû cuûa vöông quoác naøy. Vì
daân toäc vong quoác maø khoâng bieát di saûn lòch söû cuûa
hoï thì chæ laø moät taäp theå vong thaân, chôø ngaøy bò dieät
chuûng.
Nhaân ngaøy leã ra maét cuûa hoäi, IOC ñöùng ra toå
chöùc moät hoäi thaûo quoác teá mang chuû ñeà: Champa vaø
theá giôùi Maõ Lai vaøo ngaøy 30-31 thaùng 8 naêm 1990
taïi ñaïi hoïc Berkeley. Nhöõng baøi khaûo luaän cuûa ngaøy
hoäi thaûo ñöôïc ñaêng trong taùc phaåm:
Le Campa et le Monde Malais
Acte de la Confeùrence Internationale
sur le Campa et le Monde malais
toå chöùc bôûi
Center for Southaest Asia Studies (UCB, USA)
International Office of Champa (USA)
aán haønh bôûi
Centre d’Histoire et Civilisations de la
Peùninsule Indochinoise
Paris, 1991
3
1. Khôûi ñaàu cuûa coâng trình
nghieân cöùu Champa
Muïc luïc:
Gs. P-B. Lafont (Ñaïi Hoïc Sorbonne, Paris): «Nhöõng
bieán coá troïng ñaïi ñaõ xaûy ra trong lòch söû
Champa».
Ts. M. Jacq-Hergoualc’h (Trung Taâm Nghieân Cöùu
Khoa Hoïc Quoác Gia Phaùp): «Toå chöùc quaân söï
Champa vaøo ñaàu theá kyû thöù 13»
Ts. Po Dharma (Vieän Vieãn Ñoâng Phaùp): «Nguyeân
nhaân suy taøn cuûa vöông quoác Champa töø theá
kyû thöù 16 ñeán theá kyû thöù 19»
Ts. E. Cristal (Ñaïi Hoïc Berkeley, USA): «Champa
trong caùc coâng trình nghieân cöùu khu vöïc
Ñoâng Nam AÙ»
Ts. Nor Taylor (Ñaïi Hoïc Cornell, USA): «Nhöõng pho
töôïng trong khoâng gian caän ñaïi vaø söï lieân heä
cuûa noù vôùi theá giôùi Maõ Lai»
Ts. G. Moussay (Trung Taâm Baùn Ñaûo Ñoâng Döông,
Paris): «Tröôøng ca Um Marup trong vaên hoïc
Chaêm»
Gs. J. Collins (Ñaïi Hoïc Hawaii, USA): «Chaêm ngöõ,
Maõ ngöõ vaø Aceh ngöõ trong theá giôùi Maõ Lai»
Zakaria Ali (Ñaïi Hoïc Khoa Hoïc Penang, Maõ Lai):
«Ngheä thuaät Islam taïi Champa»
Hassan Poklaun (IOC-Champa): «Moâi tröôøng nhaân
sinh cuûa coäng ñoàng Champa taïi Hoa Kyø».
Söï ra ñôøi cuûa taùc phaåm Le Campa et le
Monde Malais (Vöông Quoác Champa vaø Theá Giôùi
Maõ Lai) vaøo naêm 1991 taäp trung nhöõng baøi vieát
trong ngaøy hoäi thaûo quoác teá veà Champa do IOC toå
chöùc laø ñieåm moác thôøi gian cho coâng trình ñaáu tranh
cuûa IOC nhaèm huy ñoäng löïc löôïng nghieân cöùu veà
Champa vaø cuõng laø ñieåm khôûi haønh cuûa danh xöng
4
IOC treân dieãn ñaøn quoác teá.
Ba naêm sau, töùc laø naêm 1994, IOC xin ngaân
saùch cuûa Southeast Asia Community Rescource
Center ñeå xuaát baûn taùc phaåm thöù 2 baèng tieáng Anh
mang chuû ñeà:
Proceedings of the Seminar on Champa
aán haønh bôûi
Southeast Asia Community Rescource Center
Rancho Cordova, CA, 1994
Muïc luïc:
Gs. P-B. Lafont (Ñaïi Hoïc Sorbonne, Paris): «Nhöõng
thaønh töïu cuûa coâng trình nghieân cöùu veà
Champa».
Pgs. T. Quach-Langlet (Ñaïi Hoïc Sorbonne, Paris):
«Boái caûnh ñòa dö döôùi thôøi coå ñaïi Champa»
Ts. Bernard Gay (Trung Taâm Nghieân Cöùu Quoác Gia
Phaùp): «Nhöõng thaønh phaàn saéc toäc thuoäc
vöông quoác Champa»
Ts. Po Dharma (Vieän Vieãn Ñoâng Phaùp): «Nhöõng
nieân ñaïi xaâm chieám ñaát ñai Champa bôûi daân
toäc Vieät»
Gs. P-B. Lafont (Ñaïi Hoïc Sorbonne, Paris): «Moái lieân
heä giöõa Champa vaø Ñoâng Nam AÙ»
Ts. Mak Phoeun (Trung Taâm Nghieân Cöùu Quoác Gia
Phaùp): «Coäng ñoàng ngöôøi Chaêm taïi
Campuchia, töø theá kyû 15 ñeán theá kyû 19»
Ts. H. Chambert-Loir (Vieän Vieãn Ñoâng Phaùp»: «Moái
lieân heä lòch söû vaø vaên hoïc giöõa Champa vaø
theá giôùi Maõ Lai»
5
Pts. Abdul Rahman Al-Ahmadi (Boä Vaên Hoùa Maõ
Lai): «Champa nhìn qua vaên chöông Maõ Lai»
Ts. U. Antipa (Trung Taâm Ñoâng Döông, Paris): «Lòch
söû coäng ñoäng ngöôøi Chaêm taïi haûi ngoaïi»
Muïc tieâu haøng ñaàu cuûa IOC laø chuyeån taûi
nhöõng yeáu toá lòch söû vaø neàn vaên minh Champa ñeán
moïi ngöôøi. Sau 8 naêm hoaït ñoäng (1990-1998), IOC
aán haønh 2 taùc phaåm ñeå phoå bieán di saûn vaên hoùa
Champa. Ñaây cuõng laø ñieàu ñaùng khích leä, nhöng
khoâng phaûi laø muïc tieâu mong öôùc cuûa toå chöùc naøy.
Vì raèng, moïi nghò löïc cuûa IOC trong thôøi ñieåm ñoù laø
taäp trung vaøo chieán löôïc duøng saân khaáu ngheä thuaät,
nhaân dòp ngaøy Kate, ñeå laøm coâng cuï cho chöông
trình truyeàn baù di saûn vaên hoùa Champa.
Naêm 1998, IOC quyeát ñònh chuyeån höôùng
chieán löôïc ñaáu tranh baèng caùch rôøi boû saân khaáu
ngheä thuaät ñeå hình thaønh Champaka ñaët döôùi quyeàn
ñieàu haønh cuûa Ts. Po Dharma, moät toå chöùc taäp trung
nhöõng nhaø khoa hoïc treân theá giôùi chuyeân veà nghieân
cöùu lòch söû vaø neàn vaên minh Champa.
Champaka laø moät thaønh vieân chính thöùc cuûa
IOC nhöng coù qui cheá töï trò veà heä thoáng toå chöùc
haønh chaùnh vaø noäi dung khoa hoïc cuûa baøi vieát.
Champaka coù truï sôû ñaët taïi Phaùp vaø coù giaáy pheùp
hoaït ñoäng mang soá 0952008839 caáp bôûi Preùfecture
du Val-D’Oise vaø ñöôïc coâng nhaän treân Coâng Baùo cuûa
Coäng Hoøa Phaùp.
6
2. Söï ra ñôøi cuûa Champaka
Toå chöùc Champaka coù 3 thaønh phaàn:
Taäp san Champaka, laø tôø baùo khoa hoïc
chuyeân veà lòch söû vaø neàn vaên minh Champa, do
IOC-Champa aán haønh.
Harak Champaka laø tôø baùo ñieän thö chuyeân
veà thoâng tin vaø nghò luaän lieân quan ñeán vaán ñeà vaên
hoùa xaõ hoäi Champa
Web Champaka laø trung taâm löu tröõ vaø phoå
bieán tö lieäu Champa.
Saùng laäp vieân
Hassan Poklaun, Po Dharma
Toång bieân taäp
Pgs. Ts. Po Dharma
(Vieän Vieãn Ñoâng Phaùp, Paris)
Ban bieân taäpPgs. Ts. Danny Wong Tze-Ken
(Ñaïi Hoïc Malaya, Maõ Lai)
Ts. Nicolas Weber
(Ñaïi Hoïc INALCO, Phaùp)
Ts. Shine Toshihiko
(Ñaïi Hoïc Ngoaïi Ngöõ Tokyo, Nhaät Baûn)
Pts. Emiko Stok
(Ñaïi Hoïc Nanterre, Phaùp)
Pts. Fabien Chebaut
(Ñaïi Hoïc Sorbonne, Paris)
Abdul Karim
(Vieän Baûo Taøng Theá Giôùi Maõ Lai)
Ban quaûn TròMusa Porome, Qasim Tu, Kieu Dai Vinh
7
Truï sôû bieân taäp56 Square des Bauves
95140 Garges Les Gonesse, France
Email: <[email protected],
[email protected]>
Truï sôû cô quan aán haønh
International Office of Champa (IOC-Champa)
P.O. Box 60577, Ivrine, CA. 92602, USA
Ñöùng treân phöông dieän phaùp lyù, Ban Bieân
Taäp Champaka laø cô quan chòu traùch nhieäm veà söï
tuyeån choïn nhöõng baøi naøo coù giaù trò khoa hoïc ñeå
ñaêng trong taäp san vaø coù quyeàn töø choái nhöõng baøi
naøo khoâng phuø hôïp vôùi chuû tröông cuûa toå chöùc. Moãi
taùc giaû phaûi chòu traùch nhieäm hoaøn toaøn veà quan
ñieåm cuõng nhö möùc ñoä chính xaùc trong noäi dung
cuûa baøi mình. Chính vì theá, nhöõng baøi ñaêng trong
taäp san Champaka khoâng tieâu bieåu cho quan ñieåm
hay laäp tröôøng cuûa Ban Bieân Taäp Champaka hay cuûa
IOC-Champa.
Muïc tieâu cuûa Champaka laø xaây döïng moät löïc
löôïng nghieân cöùu taäp trung nhöõng nhaø khoa hoïc treân
theá giôùi vaø nhöõng trí thöùc Champa coù nhieät huyeát,
nhaèm phaùt trieån nhöõng coâng trình nghieân cöùu veà
lòch söû vaø neàn vaên minh Champa, chuyeån taûi di saûn
lòch söû vaø neàn vaên minh cuûa vöông quoác naøy ñeán
moïi ngöôøi vaø chænh ñoán laïi nhöõng quan ñieåm sai
laàm cuûa baát cöù taùc giaû naøo lieân quan ñeán yeáu toá lòch
söû, vaên hoùa vaø xaõ hoäi Champa.
8
Töø ngaøy ra ñôøi vaøo naêm 1998, IOC ñaõ aán
haønh 9 soá Champaka toång coäng hôn 2200 trang,
goàm nhöõng baøi vieát coù giaù trò lieân quan ñeán lòch söû
vaø neàn vaên minh Champa do nhöõng nhaø nghieân cöùu
khoa hoïc treân theá giôùi vaø moät soá trí thöùc Chaêm thöïc
hieän. Ñaây laø moät coâng trình ñoà soä, taäp trung nhöõng
nguoàn tö lieäu chính xaùc veà di saûn vaên hoùa cuûa daân
toäc Champa maø IOC ñaõ ñem laïi cho ñoäc giaû.
Coù theå moät ngaøy naøo ñoù, toå chöùc IOC khoâng
coøn treân theá gian naøy nöõa, nhöng noäi dung cuûa
Champaka do IOC aán haønh seõ caáu thaønh moät di saûn
tinh thaàn Champa khoâng theå phai môø trong khoâng
gian cuûa lòch söû. Chính ñoù laø traùch nhieäm cao caû maø
IOC ñaõ thöïc hieän trong suoát 20 naêm ñaáu tranh vaên
hoùa Champa taïi haûi ngoaïi.
aán haønh bôûi
International Office of Champa
San Jose, California, 1999
I). Lòch söû
Ts. Po Dharma (Vieän Vieãn Ñoâng Phaùp): Sô löôïc veà
lòch söû Champa
Gs. P-B. Lafont (Ñaïi Hoïc Sorbonne, Paris): Nhöõng
9
3 Nhöõng thaønh töïu cuûa chöông
trình nghieân cöùu Champa
Champaka 1
nieân ñaïi quan trong trong lòch söû Champa
II). Quan heä laân bang
Ts. Danny Wong Tze-Ken (Ñaïi Hoïc Malaya, Maõ
Lai): Moái quan heä giöõa chuùa Nguyeãn vaø
vöông quoác Champa. Böôùc nghieân cöùu sô
khôûi
Ts. Charuwan Lowira & Ts. Jean Baffie (Trung Taâm
Nghieân Cöùu Quoác Gia Phaùp): Ban Khrua ôû
Bangkok: Khu vöïc ngöôøi Chaêm ñaày kyû nieäm
trong quaù khöù vaø ñaày höùa heïn trong töông lai
Nicolas Weber (Ñaïi Hoïc INALCO, Paris): Daân toäc
Chaêm vaø vöông quoác Champa trong boä saùch
giaùo khoa ôû Vieät Nam
III). Vaên hoùa xaõ hoäi
Ts. Po Dharma (Vieän Vieãn Ñoâng Phaùp): Söï xung ñoät
xaõ hoäi Champa trong quaù khöù (töø theá kyû thöù
11 ñeán naêm 1832)
Loä Trung Caân (Ñaïi Hoïc Putra, Maõ Lai): Xin haõy
chaám döùt! Quan ñieåm veà cuoäc tranh cöû daân
bieåu ngöôøi Chaêm 1967
Hassan Poklaun (IOC-Champa): Vaán ñeà ñònh cö
ngöôøi Chaêm taïi Hoa Kyø
Baùo Thò Hoa (Chöông Trình Theá Giôùi Maõ Lai): Söï
thaønh hình tröôøng trung hoïc Po Klong
Döông Taán Thi (Chöông Trình Theá Giôùi Maõ Lai):
Giôùi thieäu taäp san Panrang
VI). Vaên Chöông
Ban bieân taäp: Phieân aâm tieáng Chaêm
Abdul Karim (Ñaïi Hoïc Putra, Maõ Lai): Vaøi nhaän ñònh
veà ngheä thuaät vaên chöông trong Ariya Nai
Mai Meng Makah
10
Majid Yunos (Chöông Trình Theá Giôùi Maõ Lai):
Chaøng Soï Döøa. Moät truyeän coå daân gian Chaêm
Fatimah Amin (Chöông Trình Theá Giôùi Maõ Lai-
EFEO): Giôùi thieäu taùc phaåm vaên hoïc: Ariya
Cham-Bani
V). Chuyeân gia khoa hoïc veà Champa
Ts. Po Dharma (Vieän Vieãn Ñoâng Phaùp): Etienne
Aymonier (1844-1929)
phaân tích vaø trình baøy bôûi
Po Dharma, Abdul Karim, Danny Wong Tze-Ken
aán haønh bôûi
International Office of Champa
vôùi söï baûo trôï cuûa
Champa International Arts and Culture, Canada
Det Socio-Kulturell Institut Champa, Danmark
Toronto-San Jose, 2002
Ts. Danny Wong Tze-Ken (Ñaïi hoïc Malaya, Maõ Lai):
Baùo chí tieáng Anh vaø AÂu Chaâu
Ts. Po Dharma (Vieän Vieãn Ñoâng Phaùp): Baùo chí
tieáng Maõ Lai
Abdul Karim (Ñaïi Hoïc Putra, Maõ Lai): Baùo chí tieáng
Vieät
11
Champaka 2Champa treân laøn soùng baùo chí quoác teá
töø naêm 1975
Phaân tích vaø trình baøy bôûi
Dominique Nguyeãn
aán haønh bôûi
International Office of Champa
vôùi söï baûo trôï cuûa
Champa International Arts and Culture, Canada
Det Socio-Kulturell Institut Champa, Danmark
Paris, 2003
Ts. Po Dharma (Vieän Vieãn Ñoâng Phaùp): Thay lôøi töïa
Baûn cheùp tay CAM 182-183
Töø vöïng Hroi-Vieät xeáp theo maãu töï
Töø goác Hroi
Töø goác Chamic
Töø goác ngoaïi quoác
Töø vöïng Vieät-Hroi
Töø vöïng xeáp theo chuû ñeà
12
Champaka 3Töø vöïng Hroi-Vieät
Theo baûn cheùp tay CAM 182-183
cuûa Vieän Vieãn Ñoâng Phaùp
aán haønh bôûi
International Office of Champa
vôùi söï baûo trôï cuûa
Champa International Arts and Culture, Canada
Paris-San Jose-Toronto, 2004
I. Bieán coá lòch söû
Ts. Po Dharma (Vieän Vieãn Ñoâng Phaùp): Phong traøo
phuïc höng Champa 1693-1694
Ts. Po Dharma (Vieän Vieãn Ñoâng Phaùp): Töø phong
traøo Katip Sumat (1833-1834) ñeán maët traän
Ja Thak Wa (1834-1835)
Ts. Mak Phoeun (Trung Taâm Nghieân Cöùu Quoác Gia
Phaùp): Po Cei Brei sang Campuchia caàu cöùu
vieän trôï vaøo naêm 1795
Ts. Nicolas Weber (Ñaïi Hoïc INALCO, Paris): Söï
khôûi nghóa cuûa Tuan Phaow 1796-1797
Dominique Nguyen (Chöông trình theá giôùi Maõ Lai):
Nguyeân nhaân söï vuøng daäy cuûa Fulro ôû Buon
Sarpa 20-9-1964
Dominique Nguyen (Chöông trình theá giôùi Maõ Lai):
Boùng hình Fulro 1975-2004
Ts. Nguyeãn Vaên Huy (Ñaïi Hoïc Paris 7): Cuoäc noåi
daäy cuûa daân toäc Taây Nguyeân ôû mieàn trung
Vieät Nam vaøo thaùng 2 naêm 2001
II. Bình luaän quan ñieåm
13
Champaka 4Nhöõng cuoäc vuøng daäy cuûa nhaân daân
Champa 1693-2004
Ts. Po Dharma (Vieän Vieãn Ñoâng Phaùp): Vónh Loäc:
Caùi goïi laø phong traøo ñoøi töï trò Fulro
Dominique Nguyen (Chöông trình theá giôùi Maõ Lai):
Nguyeãn Traéc Dó: Tìm hieåu phong traøo ñaáu
tranh F.U.L.R.O. (1958-1969)
Ts. Danny Wong Tze-Ken (Ñaïi Hoïc Malaya, Maõ
Lai): Norman Charles Labrie: Fulro, tình hình
chính trò caêng thaúng ôû Taây Nguyeân Vieät Nam
Ts. Nguyeãn Vaên Huy (Ñaïi Hoïc Paris 7): Ngoân Vónh:
Fulro hay laø taäp ñoaøn toäi phaïm
Ts. Nicolas Weber (Ñaïi Hoïc INALCO, Paris):
Gerald C. Heckey: Töï do trong nuùi röøng. Lòch
söû daân toäc thieåu soá ôû Cao Nguyeân Vieät Nam
1954-1976
Ts. Po Dharma (Vieän Vieãn Ñoâng Phaùp): Phan Höõu
Daät: Maáy vaán ñeà lyù luaän vaø thöïc tieãn caáp
baùch lieân quan ñeán moái quan heä daân toäc
hieän nay
by
Pgs. Ts. Danny Wong Tze-Ken
aán haønh bôûi
International Office of Champa
Paris-San Jose, 2007
Chapter One: The Settings
14
Champaka 5The Nguyen and Champa during 17th and
18th Century. A Study of Nguyen Foreign
Relations
Chaper Two: Initial Contacts, 1558-1613
Chapter Three: Champa as a Contesting Power,
1613-1692
Chapter Four: Establishment of Binh Thuan Phu
and Thuan Thanh Tran
Chapter Five: Fall of Nguyen and Temporary
Cessation of
Nguyen-Champa Relations, 1738-1776
Giôùi thieäu vaø trình baøy bôûi
Abd. Karim (Loä Trung Caân) & Baùo Thò Hoa
aán haønh bôûi
International Office of Champa
Paris-San Jose, 2007
Thay lôøi töïa
Lôøi môû ñaàu
Söï thaønh hình tröôøng trung hoïc An Phöôùc
I. Taäp san Öôùc voïng
Dieãn vaên vaø böùc taâm thö - Nghieân cöùu - Giaùo duïc
gia ñình - Vaên chöông - Daân ca, gia huaán ca -
Chuyeän coå Chaêm - Thô tieáng Vieät - Vaên, truyeän
ngaén - Phoûng vaán - Söu taàm - Vui cöôøi - Ban bieân
taäp
II. Taäp san Caong Tagok
15
Champaka 6
Tröôøng Poâ Klong vaø Ñaëc San Öôùc Voïng
Doøng vaøo taäp -Thô - Vaên - Takala
III. Sinh hoaït tröôøng Poâ Klong
Hình aûnh tröôøng Po Klaong
IV. Phuï baûn
Thaønh vieân BBT vaø taùc giaû vieát baøi
Pgs. Ts. Po Dharma
Vôùi söï coäng taùc cuûa Ts. Mak Phoeun
Thay lôøi töïa cuûa Gs. P-B. Lafont
aán haønh bôûi
International Office of Champa
Paris-San Jose, 2007
Gs. P-B. Lafont: Thay lôøi töïa
Po Dharma: Töø Maët Traän Giaûi Phoùng Daân Toäc
Thöôïng ñeán phong traøo Fulro (1955-1975)
1). Lôøi môû ñaàu
2). Tình hình naêm 1955-1963
3). Tình hình naêm 1964-1969
4). Tình hình naêm 1970-1975
Po Dharma: Fulro. bieán coá nhaát thôøi trong lòch söû
hay truyeàn thoáng ñaáu tranh cuûa daân toäc
Champa
Ts. Mak Phoeun: Nhìn laïi moái quan heä cuûa
Campuchia ñoái vôùi Champa vaø caùc daân toäc
16
Champaka 7Töø Maët Töø maët traän FLM ñeán Phong Traøo FULRO
Cuoäc ñaáu tranh cuûa daân toäc thieåu soá mieàn nam
Ñoâng Döông (1955-1975)
mieàn nuùi
Chuû bieân
Abd. Karim, Musa Porome, Qasim Tu
aán haønh bôûi
Centre d’Histoire et Civilisations de la
Peùninsule Indohinoise
International Office of Champa
Paris-San Jose, 2008
I). Bieán coá chính trò
BBT Harak Champaka: Soá phaän haåm hiu cuûa daân
toäc Chaêm hoâm nay
Qasim Tu (Chuû nhieäm Web Champaka): Ñaâu laø
quyeàn sôû höõu ñaát ñai cuûa daân toäc baûn ñòa?
BBT Harak Champaka: Söï chuyeån ñoäng trong xaõ hoäi
Chaêm vaøo thaùng 7 naêm 2008
Qasim Tu (Chuû nhieäm Web Champaka): Vaán ñeà
sinh maïng cuûa daân toäc Chaêm hoâm nay
Musa Porome (IOC-Champa): Coù neân taùi laäp laïi qui
cheá daân toäc baûn ñòa Champa taïi Vieät Nam?
BBT Harak Champaka: Leã ra maét taùc phaåm Fulro
BBT Harak Champaka: Ñaïi Töôùng Nguyeãn Khaùnh:
Nhaân chöùng lòch söû cuûa maët traän Fulro
BBT Harak Champaka: Trao ñoåi vôùi Ñaøi Truyeàn
Hình Vieät Nam veà bieán coá ôû Taây Nguyeân
II). Vaán ñeà ngoân ngöõ chöõ vieát
17
Champaka 8Soá phaän daân toäc Champa trong boái caûnh
xaõ hoäi hoâm nay
BBT Harak Champaka: Ngoân ngöõ chöõ vieát Chaêm
treân ñöôøng thoaùi hoùa
BBT Harak Champaka: 30 naêm khuûng hoaûng ngoân
ngöõ vaø chöõ vieát Chaêm
Musa Porome (IOC-Champa): Traùch nhieäm cuûa trí
thöùc Chaêm ñoái vôùi di saûn vaên hoùa cuûa moät
daân toäc
III). Vaán ñeà vaên hoùa xaõ hoäi
Abd. Karim (Chöông trình theá giôùi Maõ Lai): Pheâ
bình caùi pheâ bình cuûa Inrasara
Dominique Nguyen (Chöông trình theá giôùi Maõ Lai):
Vaên hoùa-Xaõ hoäi Chaêm: Nghieân cöùu vaø ñoái
thoaïi
Abd. Karim (Chöông trình theá giôùi Maõ Lai): Chaân
Dung Caùt: Moät taùc phaåm khieâu daâm vaø phæ
baùng daân toäc Chaêm
BBT Harak Champaka: Ñoâi lôøi caûnh tænh taùc giaû cuûa
Chaân Dung Caùt
IV). Kyû nieäm 175 naêm Champa bò xoùa boû treân baûn
ñoà
Musa Porome (IOC-Chamapa): Taïi sao phaûi toå chöùc
Ñaïi Hoäi Champa 2007
Ban toå chöùc: Ñaïi Hoäi Champa 2007 - Thö ngoû cuûa
Ban Toå Chöùc
BBT Harak Champaka: Ñaïi Hoäi Champa 2007: Moät
böôùc ngoaët môùi trong lòch söû caän ñaïi Ñoâng
Döông
Ban toå chöùc: Ñaïi Hoäi Champa 2007 - Kieán nghò
V). Chung quanh vaán ñeà Ñaïi Hoäi 2007
Ban toå chöùc: Ñaïi hoäi Champa 2007- Thö traû lôøi cho
Ts. Thaønh Ñaøi vaø ca só Cheá Linh
18
BBT Harak Champaka: Ñaïi Hoäi Champa 2007-
Hieän töôïng ca só Cheá Linh
Chuû bieân
Po Dharma
aán haønh bôûi
Centre d’Histoire et Civilisations de la
Peùninsule Indohinoise
International Office of Champa
Los Angeles-2008
Lôøi môû ñaàu
I. Nghieân cöùu
Pgs. Ts. Po Dharma (Vieän Vieãn Ñoâng Phaùp):
Nguyeân nhaân söï suy taøn cuûa vöông quoác
Champa
Dominique Nguyen (Chöông trình theá giôùi Maõ Lai):
700 naêm cuoäc tình Cheá Maân vaø Huyeàn Traân Coâng
Chuùa (1306-2006)
Pgs. Ts. Po Dharma (Vieän Vieãn Ñoâng Phaùp): Söï vuøng
daäy cuûa Ja Thak Wa (1834-1835)
BBT Harak Champaka: Palei Ram, queâ höông cuûa
nhaø caùch maïng Ja Thak Wa
BBT Harak Champaka: Kyû nieäm 175 naêm Po Phaok
The
Pgs. Ts. Po Dharma (Vieän Vieãn Ñoâng Phaùp): Vaán ñeà
ngoân ngöõ chöõ vieát Chaêm sau 1975
19
Champaka 9Nhöõng phaùt hieän môùi veà Champa
Qasim Töø (Chuû nhieäm Web Champaka): Goùp phaàn
tìm hieåu veà leã hoäi Kateâ
Pgs. Ts. Po Dharma (Vieän Vieãn Ñoâng Phaùp): Ñi tìm
daáu veát laù côø töï trò cuûa daân toäc Chaêm
Nguyeãn Vaên Nghieâm (Cöïu Trung Taù, Vieät Nam
Coäng Hoøa): Chính saùch ñoái vôùi ñoàng baøo
thieåu soá cuûa chính phuû Vieät Nam Coäng Hoøa
1955-1975
II. Pheâ bình saùch baùo
M. S. Bertrand (Chöông trình theá giôùi Maõ Lai):
Löông Ninh: Lòch söû vöông quoác Champa
M. S. Bertrand (Chöông trình theá giôùi Maõ Lai):
Möôøng Giang: Qua nhöõng neûo ñöôøng Bình Thuaän
Nicolas Weber (Ñaïi Hoïc INALCO, Paris): Dorohiem
vaø Dohamide: Bangsa Champa.Tìm veà vôùi
moät coäi nguoàn xa caùch
BBT Harak Champaka: Karma Riya: Vöông quoác
Champa xöa kia coù phaûi laø lieân bang khoâng
Pgs. Ts. Po Dharma (Vieän Vieãn Ñoâng Phaùp): Thaønh
Phaàn: Danh muïc thö tòch Chaêm ôû Vieät Nam
Abd. Karim (Chöông trình theá giôùi Maõ Lai): Inrasara
vaø Phan Xuaân Thaønh: Töø Ñieån Vieät-Chaêm
Qasim Tu (Chuû nhieäm www.champaka.org): Chung
quanh vaán ñeà ngaøy quoác leã Champa
III. Hoäi Thaûo
Nicolas Weber (Ñaïi Hoïc INALCO, Paris): Hoäi thaûo
Champa Kuala Lumpur 30-11-2005
20
