+ All Categories
Home > Documents > LIANZAW PHUNGGUI leh TANGTHU · Pu Hangkham leh Pu Thangzakham-te’n Pu Lamlun in Kawlte laitoh a...

LIANZAW PHUNGGUI leh TANGTHU · Pu Hangkham leh Pu Thangzakham-te’n Pu Lamlun in Kawlte laitoh a...

Date post: 12-Jul-2020
Category:
Upload: others
View: 5 times
Download: 0 times
Share this document with a friend
44
LIANZAW PHUNGGUI leh TANGTHU Rev. Chinzakhai (Lianzaw) ii
Transcript
Page 1: LIANZAW PHUNGGUI leh TANGTHU · Pu Hangkham leh Pu Thangzakham-te’n Pu Lamlun in Kawlte laitoh a gelhna ki-entuak a kibawl ahi hi. Hih Chart pen a u-zawte a masapen, a nauzawte

LIANZAWPHUNGGUI leh TANGTHU

Rev. Chinzakhai (Lianzaw)

ii

Page 2: LIANZAW PHUNGGUI leh TANGTHU · Pu Hangkham leh Pu Thangzakham-te’n Pu Lamlun in Kawlte laitoh a gelhna ki-entuak a kibawl ahi hi. Hih Chart pen a u-zawte a masapen, a nauzawte

Lianzaw Phunggui leh Tangthu

1st Edition, 20102nd Edition, 2014

© Rev. Chinzakhai

Copies 500

Printed at

i

PREFACE

Hih phungpi laibu a nihveina hi. A khatveina pen Computerapat khelhna tampi om hi. Hih a nihveina pen a hoihthei pending a ngaihsut leh gelh ahi. Hih nihveina laibu pen copy500 bawl hi a, a kisap bang a bawl zel thei ahi. Laibu sung athute a tomthei bang a kigen kigelh ahi. Na sim chiang inngaihsut siam tak in sim in.

Hih nihveina Lianzaw Phunggui leh Tangthu bawlna ding aneihsa, sum leh pai thatang lungsim a hong panpih ulenautetungah lungdam thu kong kou hi. Phungthu zong i theidingphamoh khat hi. Ulenau limsakna, itna neite in a phungthua theih teitei ding a hi. Unau sung a itna nei mi a ding aphamoh pen ahi. Luang leh ban thu gending a om chiang ini unaute mah in gen hi.

Na sanggam

Rev. Chinzakhai Lianzaw

Page 3: LIANZAW PHUNGGUI leh TANGTHU · Pu Hangkham leh Pu Thangzakham-te’n Pu Lamlun in Kawlte laitoh a gelhna ki-entuak a kibawl ahi hi. Hih Chart pen a u-zawte a masapen, a nauzawte

INTRODUCTION

Hih nihveina Lianzaw Phunggui leh Tangthu bu pen (GeneralChart) ah bulpi kipatna pan kipan a, Lianzaw pan ainntuante a khang kilahna ah a neupen a nunungpen apatkisim kik in a bul pen a nunung suak kik hi. Tuabang a hihkeileh a kinaipih toh kigamla hi. Etna dan dingpen numberkigual suk pen khangsimna hi a, tualeh A, B, C,... kigualtepen unau-sanggam chihna ahi.

Hih Khanggui simna ah innsuan chiat a mi kigelh zolo hi.Gelh leizong dik kimlo hi. Lianzaw apat na lenkhiatna natheihna ding chiang bek kigelh ahi. Nang min zong omlokhading hi. Na pu a om leh na min om bang in ngai inla, tuana pu number apat na hainette min gelh inla, Serial No.pesuk in tua a dik pen hi ding hi. Na hainette khempeuhmin gelhna laibu khat kineih chiat un. Tua laibu hong kikhomding a tua laibute en a i bawl chiang i phungthu hong dikpan ding ahi.

Lianzaw kitawmlua i chi ua, Lianzaw kichi utlo tampi om a,Lianzaw a tawm mah ding hi. Lianzaw hi ding utlo a hihangLianzaw gui zom hi veve hi. Tuahang in Lianzawtesimmohna tang deuh hi.

Lianzaw Phunggui sutna ah, pute pate genbang hi a,tangthu a kigen minte toh Lianzawte’n a pute a pate minbulh utlo hi. Eg : Dahpa, Ngamtawn, Galngam chihte peuhtoh kibulh chih pen phung dik hilo ding hi. Tualeh Nigui peuh,Muvanlai peuh a piang kihisak zong zumhuaina khat suakhi. Mihing pen mihing pan mah a piang ahi.

iiivi

Lutmang, Entuang, Manglian,Hanthang Tangthu 23Liantuang, Lianmang Tangthu 24Lianthang Tangthu 26Simthang Tangthu 28Mang-im, Simhang Tangthu 29Simvum, Nitlam Tangthu 30Vum-el Tangthu 32Lamlun Tangthu 33Hauvum Tangthu 34Suaktut Tangthu 35Vumzalang Tangthu 36Tutzakhen Tangthu 36Lunkham Tangthu 37Vumzakap Tangthu 37Amlah Tangthu 40Lunchin Tangthu 40Suahngam Tangthu 41Thangkhozam Tangthu 41Khamla Tangthu 42Singzavum Tangthu 43Hunglun Tangthu 44Siannok Tangthu 45Nangman Tangthu 46Lianhil (Lethil) Tangthu 51Hatzaw Tangthu 51Zilh-om (Hanmau) Tangthu 52Lutkim Tangthu 52Kholawn Tangthu 55Phiamphu Tangthu 57

Lianzaw Phung Lapite leh Hanla 59Thu kikupna 61 – 70Lungdam kouhna 71 – 74Bibliography 76

Page 4: LIANZAW PHUNGGUI leh TANGTHU · Pu Hangkham leh Pu Thangzakham-te’n Pu Lamlun in Kawlte laitoh a gelhna ki-entuak a kibawl ahi hi. Hih Chart pen a u-zawte a masapen, a nauzawte

iv v

CONTENT

Preface iIntroduction iiiGeneral ChartLianzaw pan a Inntuante 01 – 20

25/E Tunzakap, 25/D Khamkhogin24/E Lunthang, 24/D Lunkham, 23/G Amlah 0123/E El-on, 23/D Khualngul 0222/E Suahngam, 22/D Thangkhozam 0321/F Khamla, 21/E Singzavum 0421/D Enlah, 20/C Vumhul 0518/D Hangpa 0617/E Thangngeu, 17/D Hunglun 0716/F Thangnok, 16/E Manggin 0816/D Siannok-Tohtak 0915/F Nangman 1015/E Vumnok, 15/D Naulak 1115/B Munluah 1214/C Lianhil, 13/E Hatlang 1313/D Hatzaw 1413/C Hanmau (Zilh-om) 1512/D Lutkim (Huba) 168/C Khual-on (Kholawn) 177/A Phiamphu (Piangpu) 195/C Sungmang 20

Lianzaw Phunggui leh Tangthu 21 – 60Tihyl (Chinhil), Khyangeng (Engneng) Tangthu 21Lelyan (Leilian), Thattung (Tattung) Tangthu 21Lianzaw Tangthu 21Han-en, Manglut, Enlangh Tangthu 22

Hih i laibu hoihtak a na sim leh na theihna kibehlap ding inka um hi. Sim thadah kenla, simden in tua hileh nangaihsutna hong don pan ding hi. Hih i phungpi laibu penmanden ding a kibawl a hita hi. Hoih le hoih keileh a bankibawl zolo ding hi. Hoihtak in kem inla, hoihtak in kisim in.

25/E Tunzakap, 25/D Khamkhogin, 24/E Lunthang,

24/D Lunkham - 0123/G Amlah,23/E El-on, 23/D Khualngul -0225/G Tunzakam, 22/E Suahngam, 22/D Thangkhozam -0325/B Khotintai, 21/F Khamla -0421/E Singzavum, 21/D Enlah -0520/C Vumhul, 18/D Hangpa -0617/E Thangngeu -0717/D Hunglun, 16/F Thangnok -0816/E Manggin -0916/D Siannok -1015/F Nangman, 15/E Vumnok -1115/D Naulak -1215/B Munluah, 14/C Lianhil -1313/E Hatlang -1413/D Hatzaw -1513/C Hanmau (zilhom) -1612/D Lutkim (Huba), 8/C Khual-on (Kholawn) -177/A Phiamphu (Piangpu) -185/C Sungmang ( 6-23 a khang uh theihlouh) -19

-19

Page 5: LIANZAW PHUNGGUI leh TANGTHU · Pu Hangkham leh Pu Thangzakham-te’n Pu Lamlun in Kawlte laitoh a gelhna ki-entuak a kibawl ahi hi. Hih Chart pen a u-zawte a masapen, a nauzawte

Hih Lianzaw Phungpi gui paipi pen Pu Vumzakap,Pu Hangkham leh Pu Thangzakham-te’n Pu Lamlun inKawlte laitoh a gelhna ki-entuak a kibawl ahi hi. Hih Chartpen a u-zawte a masapen, a nauzawte a nunungpen in kigiala, suan leh khakte lah ding ciangin a nauzaw pente a kipankigelh a, u-zaw pente a nunung lam ah kigelh kik hi. Tuapena kinaipih toh zonbaih lamna ding a kibawlna ahi. Romannumber a kigelh pen Khangsimna hia, number neute pensanggam simna leh theihna ahi.

Page 6: LIANZAW PHUNGGUI leh TANGTHU · Pu Hangkham leh Pu Thangzakham-te’n Pu Lamlun in Kawlte laitoh a gelhna ki-entuak a kibawl ahi hi. Hih Chart pen a u-zawte a masapen, a nauzawte

LIANZAW’S CLAN GENERAL GENEALOGY CHART

A B C D E F G

1 TIHYL (Chinhil)2 Khyangeng (Engneng)3 Lelyan (Leilian)4 Thattung (Tattung) Khoithang Nemniak Tothang Tolup Tohin5 Lianzaw Boklua Sungmang6 Han-en7 Phiamphu Manglut8 Enlangh Khual-on (Kholawn)9 Lutmang

10 Entuang11 Manglian12 Hanthang Ngamhat Lutkim13 Liantuang Zilh-om (Hanmau) Hatzaw Hatlangh Hatlei14 Lianmang Lianhil (Lethil)15 Munluah Lianthang Naulak Vumnok Nangman16 Simthang Siannok (Tohtak) Manggin Thangnok17 Mangim Hunglun (Dialthep) Thangngeu Thangum Thanglun18 Simhang Hangpa19 Simvum20 Nitlam Vumhul21 Vum-el Enlah Singzavum Khamla22 Lamlun Thangkhozam Suahngam23 Hauvum Khualngul El-on Amlah24 Suaktut Lunkham Lunthang25 Vumzalang Khamkhogin Tunzakap26 Tutzakhen Tutzahang Mangkhandal27 Langchinlian Thangkhansuan Ginlianmang

Page 7: LIANZAW PHUNGGUI leh TANGTHU · Pu Hangkham leh Pu Thangzakham-te’n Pu Lamlun in Kawlte laitoh a gelhna ki-entuak a kibawl ahi hi. Hih Chart pen a u-zawte a masapen, a nauzawte

..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu

LIANZAW PAN A INNTUANTE

25/E TUNZAKAP tate 26 a) Tutsuanhangb) Siankhanpauc) Nanghliankhup

25/D KHAMKHOGIN ta 26 a) Suanhau

24/E LUNTHANG tate 25 a) Gonengb) Lunkhopauc) Nianghuaid) Thangkhodaie) Chinkapf) Lunnel

24/D LUNKHAM tate 25 a) Vumzakapb) Zamkhohauc) Tutzalun

Vumzakap tate 25 a) Khamkhozamb) Khamzasuanc) Hauginmangd) Thangginsuane) Kapsuanpau

Khamkhozam ta a) Kapchinthang,

23/G AMLAH ta 24 a) Haulang

Haulang tate 25 a) Awisuanb) Paukoginc) Ngulkothangd) Lachinthange) Thangkomanf) Thangkozen

0104

Tleimung tate 25 a) Sankhupb) Khotintai

Khotintai tate 26 a) Lencungnungb) Chalthuoanc) Zakulhd) Kamthioe) Rallianthio

Lenchungnung tate 27 a) Thawnghleithangb) Vanliansukmc) Hrangnokapd) Nolianthang

Thawnghleithang tate 28 a) Nungbiakthangb) Vanlal-eng

21/F KHAMLA ta 22 a) Nuihhel

Nuihhel ta 23 a) Lasel

Lasel tate 24 a) Helthongb) Heltangc) Khupgin

Helthong tate 25 a) Selkhokamb) Selchinpauc) Thangzaliand) Ginzakam

Selkhokam tate 26 a) Thongzakhaib) Pauchinkhupc) Enkhothang

Thongzakhai ta 27 a) Kamlianthang

21/E SINGZAVUM ta 22 a) Amtuang

Amtuang tate 23 a) Awnsuakb) Noksuak

25/E TUNZAKAP

26 Tutsuanhang, Siankhanpau, Nanghliankhup

25/D KHAMKHOGIN

26 Suanhau

24/E LUNTHANG

25 Goneng,Lunkhopau,Nianghuai,Thangkhodai,Chinkap,Lunnel

24/D LUNKHAM

25 Vumzakap,Zamkhohau,Tutzalun

26 Khamkhozam, Khamzasuan,Hauginmang,Thangginsuan,Kapsuanpau

27 Kapchinthang,

23/G AMLAH

24 Haulang

25 Awisuan, Paukogin,Ngulkothang, Lachinthang,Thangkoman,Thangkozen

26 Hauzado, Nengkosuan, Zentual, Dainang

27 Gintuanthang, Ginzathawn

28 Dokhenmung, Tuanlamkhual, Suankhankhai,Damsianmang

23/E EL-ON

24 Lunchin, Zoucin, Khupdon, Thangzangai,Vumnem

25 Awnkhozam, Suangzachin,Vumzakai,Lunzahau

26 Chinzalang,Chinzakam,Onzagin,Chinzakhai,Onchinkap

25/E TUNZAKAP

26 Tutsuanhang, Siankhanpau, Nanghliankhup

25/D KHAMKHOGIN

26 Suanhau

24/E LUNTHANG

25 Goneng,Lunkhopau,Nianghuai,Thangkhodai,Chinkap,Lunnel

24/D LUNKHAM

25 Vumzakap,Zamkhohau,Tutzalun

26 Khamkhozam, Khamzasuan,Hauginmang,Thangginsuan,Kapsuanpau

27 Kapchinthang,

25/B KHOTINTAI

26 Lencungnung,Chalthuoan, Zakulh, Kamthio,Rallianthio

27 Thawnghleithang,Vanliansum,Hrangnokap, Nolianthang

28 Nungbiakthang,Vanlal-eng

21/F KHAMLA

22 Nuihhel

23 Lasel

24 Helthong,Helthang, Khupgin

25 Selkhokam, Selchinpau,Thangzalian,Ginzakam

26 Thongzakhai,Pauchinkhup, Enkhothang

27 Kamlianthang

,

,

Page 8: LIANZAW PHUNGGUI leh TANGTHU · Pu Hangkham leh Pu Thangzakham-te’n Pu Lamlun in Kawlte laitoh a gelhna ki-entuak a kibawl ahi hi. Hih Chart pen a u-zawte a masapen, a nauzawte

..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu

02 03

Awisuan tate 26 a) Hauzadob) Nengkosuanc) Zentuald) Dainang

Hauzado tate 27 a) Gintuanthangb) Ginzathawn

Gintuanthang tate 28 a) Dokhenmungb) Tuanlamkhualc) Suankhankhaid) Damsianmang

23/E EL-ON tate 24 a) Lunchinb) Zoucinc) Khupdond) Thangzangaie) Vumnem

Lunchin tate 25 a) Awnkhozamb) Suangzachinc) Vumzakaid) Lunzahau

Awnkhozam tate 26 a) Chinzalangb) Chinzakamc) Onzagind) Chinzakhaie) Onchinkap

23/D KHUALNGUL tate 24 a) Vumzanengb) Hatnuamc) Ngaivungd) Hainuam

Vumzaneng tate 25 a) Lunkaib) Ngulzakhamc) Tunzakam

d) Niangmange) Niangdonf) Khupzaniang

g) Nonluanh) Nengchinthang

Tunzakam ta 26 a) Nenggothangb) Thangsuanpauc) Thanghaukhup

22/E SUAHNGAM tate 23 a) Elsumb) Satawngc) Lengngam

Elsum tate 24 a) Tuangnangb) Suakthangc) Hangkamd) Nang-on

Tuangnang tate 25 a) Sumginb) Nenggin

Sumgin ta 26 a) Ngamzago

Ngamzagou tate 27 a) Ginzatungb) Lianchinpauc) Khupminthang

Ginzatung tate 28 a) Gokhanpaub) Nangkhansuanc) Liankhankhuald) Paulunthang

22/D THANGKHOZAM ta 23 a) Hrengal

Hrengal tate 24 a) Tleimungb) Khokhamc) Zakuald) Dozam

23/D KHUALNGUL

24 Vumzaneng, Hatnuam, Ngaivung,Hainuam

25 Lunkai, Ngulzakham,Tunzakam,Niangmang, Niangdon Khupzaniang,Nonluan,Nengchinthang

25/C TUNZAKAM

26 Nenggothang,Thangsuanpau,Thanghaukhup

22/E SUAHNGAM

23 Elsum, Satawng, Lengngam

24 Tuangnang,Suakthang,Hangkam, Nang-on

25 Sumgin,Nenggin

26 Ngamzago

27 Ginzatung,Lianchinpau,Khupminthang

28 Gokhanpau,Nangkhansuan,Liankhankhual,Paulunthang

22/D THANGKHOZAM

23 Hrengal

24 Tleimung

25 Sankhup,Khotintai

25/B KHOTINTAI

26 Lencungnung,Chalthuoan, Zakulh, Kamthio,Rallianthio

27 Thawnghleithang,Vanliansum,Hrangnokap, Nolianthang

28 Nungbiakthang,Vanlal-eng

23/G AMLAH

24 Haulang

25 Awisuan, Paukogin,Ngulkothang, Lachinthang,Thangkoman, Thangkozen

26 Hauzado, Nengkosuan, Zentual, Dainang

27 Gintuanthang, Ginzathawn

28 Dokhenmung, Tuanlamkhual, Suankhankhai,Damsianmang

23/E EL-ON

24 Lunchin, Zoucin, Khupdon, Thangzangai,Vumnem

25 Awnkhozam, Suangzachin,Vumzakai,Lunzahau

26 Chinzalang,Chinzakam,Onzagin,Chinzakhai,Onchinkap

23/D KHUALNGUL

24 Vumzaneng Hatnuam, Ngaivung,Hainuam

25 Lunkai,Ngulzakham,Tunzakam,Niangmang,NiangdonKhupzaniang,Nonluan, Nengchinthang

25/C TUNZAKAM

26 Nenggothang,Thangsuanpau,Thanghaukhup

22/E SUAHNGAM

23 Elsum, Satawng, Lengngam

24 Tuangnang,Suakthang,Hangkam, Nang-on

25 Sumgin,Nenggin

26 Ngamzago

27 Ginzatung,Lianchinpau,Khupminthang

28 Gokhanpau,Nangkhansuan,Liankhankhual,Paulunthang

22/D THANGKHOZAM

23 Hrengal

24 Tleimung

25 Sankhup,Khotintai

Page 9: LIANZAW PHUNGGUI leh TANGTHU · Pu Hangkham leh Pu Thangzakham-te’n Pu Lamlun in Kawlte laitoh a gelhna ki-entuak a kibawl ahi hi. Hih Chart pen a u-zawte a masapen, a nauzawte

..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu

0508

c) Sonhel

Awnsuak tate 24 a) Tuangselb) Khatthangc) Khan-am

Tuangsel tate 25 a) Suakzalianb) Suakchinkhupc) Thangzamang

Suakzalian tate 26 a) Selkhohaub) Kapzalangc) Khualsuanthangd) Pauchinsuane) Selkhothangf) Selchinkhai

Selkhohau tate 27 a) Lianchinkhupb) Kamtumpau

Lianchinkhup ta 28 a) Hauneikhai

21/D ENLAH tate 22 a) Lamngulb) Hauhang

Lamngul tate 23 a) Sianlunb) Tuangzanek

Sianlun tate 24 a) Ngulzathangb) Sianzakhaic) Tuangzanek

Ngulzathang ta 25 a) Khamkhanmang

20/C VUMHUL tate 21 a) Hulthuamb) Hulselc) Hulthangd) Mangleh

Hulthuam tate 22 a) Selnang

Lahnang tate 24 a) Thangkitongb) Lenthangc) Vum-amd) Siankhokam

Thangkitong ta 25 a) Suakzalang

Suakzalang ta 26 a) Thangchinpau

Thangchinpau tate 27 a) Langkhanmangb) Langlianpauc) Thangsuankhaid) Thanggenhau

Langkhanmang ta 28 a) Paumuanlian

16/F THANGNOK ta 17 a) Singleng

Singleng tate 18 a) Suakkhamb) Nekhel

Suakkham ta 19 a) Hang-am

Hang-am ta 20 a) Vumtuang

Vumtuang tate 21 a) Lengnokb) Sittuang

Lengnok ta 22 a) Singreng

Singreng ta 23 a) Tunkam

Tunkam tate 24 a) Ngulsuakb) Khamgin

Ngulsuak ta 25 a) Sumchin

Sumchin tate 26 a) Mangzakhamb) Ginkhanthang

Mangzakham ta 27 a) Kamkhanthang

16/E MANGGINta 17 a) Thangtuang

21/E SINGZAVUM

22 Amtuang

23 Awnsuak,Noksuak,Sonhel

24 Tuangsel, Khatthang,Khan-am

25 Suakzalian,Suakchinkhup,Thangzamang

26 Selkhohau,Kapzalang, Khualsuanthang, Pauchinsuan, Selkhothang, Selchinkhai

27 Lianchinkhup,Kamtumpau,

28 Hauneikhai

21/D ENLAH

22 Lamngul,Hauhang

23 Sianlun,Tuangzanek

24 Ngulzathang,Sianzakhai,Tuangzanek

25 Khamkhanmang

17/D HUNGLUN

18 Kholang

19 Langsuan, Langpau, Lang-on

20 Kamthang,Kamnok

21 Noksuan

22 Lavang,Noklam

23 Lahnang

24 Thangkitong,Lenthang,Vum-am,Siankhokam

25 Suakzalang

26 Thangchinpau

27 Langkhanmang Langlianpau Thangsuankhai Thanggenhau

28 Paumuanlian

16/F THANGNOK

17 Singleng

18 Suakkham,Nekhel

Page 10: LIANZAW PHUNGGUI leh TANGTHU · Pu Hangkham leh Pu Thangzakham-te’n Pu Lamlun in Kawlte laitoh a gelhna ki-entuak a kibawl ahi hi. Hih Chart pen a u-zawte a masapen, a nauzawte

..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu

06 07

b) Thuamthuhc) Letkhuald) Thuamtong

Selnang tate 23 a) Tongsemb) Tongsa

Tongsem tate 24 a) Tongnekb) Nangzalangc) Tonglian

Tongnek tate 25 a) Lianchinb) Let-elc) Khanzamangd) Guikholiane) Hauthang

Lianchin tate 26 a) Nekchinkhupb) Elzakham

Nekchinkhup ta 27 a) Chinsuanhang

Chinsuanhang ta 28 a) Khupsuanpau

18/D HANGPA tate 19 a) Hanghob) Hanglungc) Pumsuh

Hangho tate 20 a) Kim-amb) Lianling

Kim-am tate 21 a) Kimkhaib) Helnang

Kimkhai tate 22 a) Ngulnangb) Siankomang

Ngulnang ta 23 a) Lamzalang

Lamzalang ta 24 a) Mangchinthang

Mangchinthang ta 25 a) Dokogen

Dokhogen ta 26 a) Khamzagin

Khamzagin ta 27 a) Khamkhankhup

17/E THANGNGEU tate 18 a) Thangtolb) Hanniang

Thangtol ta 19 a) Ginmun

Ginmun ta 20 a) Tolhin

Tolhin ta 21 a) Songtol

Songtol ta 22 a) Hangseng

Hangseng tate 23 a) Kholob) Kullet

Kholo tate 24 a) Lutsuangb) Siaksiamc) Vungdo

Lutsuang tate 25 a) Vunghlimb) Nangtonc) Nangkhup

Nangton ta 26 a) Nawkkhai

17/D HUNGLUN tate 18 a) Kholang

Kholang tate 19 a) Langsuanb) Langpauc) Lang-on

Langsuan tate 20 a) Kamthangb) Kamnok

Kamthang ta 21 a) Noksuan

Noksuan tate 22 a) Lavangb) Noklam

Lavang ta 23 a) Lahnang

20/C VUMHUL

21 Hulthuam, Hulsel,Hulthang,Mangleh

22 Selnang,Thuamthuh Letkhual,Thuamtong

23 Tongsem,Tongsa

24 Tongnek,Nangzalang,Tonglian

25 Lianchin,Let-el, Khanzamang, Guikholian, Hauthang

26 Nekchinkhup,Elzakham

27 Chinsuanhang

28 Khupsuanpau

18/D HANGPA

19 Hangho,Hanglung, Pumsuh

20 Kim-am, Lianling

21 Kimkhai,Helnang

22 Ngulnang,Siankomang

23 Lamzalang

24 Mangchinthang

25 Dokogen

26 Khamzagin

27 Khamkhankhup

20/C VUMHUL

21 Hulthuam, Hulsel,Hulthang,Mangleh

22 Selnang,Thuamthuh Letkhual,Thuamtong

23 Tongsem,Tongsa

24 Tongnek,Nangzalang,Tonglian

25 Lianchin,Let-el, Khanzamang, Guikholian, Hauthang

26 Nekchinkhup,Elzakham

27 Chinsuanhang

28 Khupsuanpau

18/D HANGPA

19 Hangho,Hanglung, Pumsuh

20 Kim-am, Lianling

21 Kimkhai,Helnang

22 Ngulnang,Siankomang

23 Lamzalang

24 Mangchinthang

25 Dokogen

26 Khamzagin

27 Khamkhankhup

17/E THANGNGEU

18 Thangtol,Hanniang

19 Ginmun

20 Tolhin

21 Songtol

22 Hangseng

23 Kholo,Kullet

24 Lutsuang, Siaksiam,Vungdo

25 Vunghlim,Nangton,Nangkhup

26 Nawkkhai

Page 11: LIANZAW PHUNGGUI leh TANGTHU · Pu Hangkham leh Pu Thangzakham-te’n Pu Lamlun in Kawlte laitoh a gelhna ki-entuak a kibawl ahi hi. Hih Chart pen a u-zawte a masapen, a nauzawte

..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu

0912

Thangtuang tate 18 a) Ginmuanthangb) Gintuang

Ginmuanthang tate 19 a) Tuangmangb) Tuang-on

Tuangmang ta 20 a) Khoi-amKhoi-am 21 a) Vumkhai

Vumkhai ta 22 a) Langtong

Langtong ta 23 a) Langmang

Langmang ta 24 a) Thangvial

Thangvial ta 25 a) Tongzahen

Tongzahen ta 26 a) Tongchinpau

Tongchinpau ta 27 a) Thanghaupau

Thanghaupau ta 28 a) Paukapkhai

16/D SIANNOK-Tohtak ta 17 a) Siahvang

Siahvang ta 18 a) Suaksing

Suaksing tate 19 a) Maivungb) Khaisel

Maivung tate 20 a) Lunnenb) Chintung

Lunnen ta 21 a) Suangkual

Suangkual tate 22 a) Niakgenb) Niaklunb) Niakzamd) Dongkhai

Niakgen tate 23 a) Langsuanb) Letchungc) Awnchin

Mangel 20 a) Thangthuamb) Thangkimc) Thahthup

Thangthuam tate 21 a) Elvangb) Thangsuang

Elvang tate 22 a) Thuamzomb) Suangkop

Thuamzom tate 23 a) Vangthangb) Suanglam

Vangthang ta 24 a) Zom-ai

Zom-ai tate 25 a) Thangziamb) Lamkhup

Thangziam tate 26 a) Aituangb) Lamai

Aituang ta 27 a) Khuplam

Khuplam ta 28 a) Tuang-ai

15/B MUNLUAH tate 16 a) Vangsuangb) Vanggen

Vangsuang tate 17 a) Luahhilb) Luahkhai

Luahhil tate 18 a) Kimtolb) Khupnek

Kimtol tate 19 a) Ngamtuahb) Langhsing

Ngamtuah tate 20 a) Ellamb) Luntun

Ellam ta 21 a) Hunglet

Hunglet ta 22 a) Khatsuak

19 Hang-am

20 Vumtuang

21 Lengnok Sittuang

22 Singreng

23 Tunkam

24 Ngulsuak,Khamgin

25 Sumchin

26 Mangzakham,Ginkhanthang

27 Kamkhanthang

16/E MANGGIN

17 Thangtuang

18 Ginmuanthang,Gintuang

19 Tuangmang,Tuang-on

20 Khoi-am

21 Vumkhai

20 Khantuang

21 Suahlet

22 Lamhel

23 Amlang,Amthong

24 Selzahau,Thangchinkham,Lianzahang

25 Langminlian,Thanggo-ai,Thongkhenmung

15/D NAULAK

16 Elthuam,Luahsong

17 Lakmang

18 Thuamthang

19 Mangel

20 Thangthuam,Thangkim,Thahthup

21 Elvang,Thangsuang

22 Thuamzom, Suangkop

23 Vangthang,Suanglam

24 Zom-ai

25 Thangziam,Lamkhup

26 Aituang,Lamai

Page 12: LIANZAW PHUNGGUI leh TANGTHU · Pu Hangkham leh Pu Thangzakham-te’n Pu Lamlun in Kawlte laitoh a gelhna ki-entuak a kibawl ahi hi. Hih Chart pen a u-zawte a masapen, a nauzawte

..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu

10 11

d) Siakthang

Langsuan tate 24 a) Tongkopb) Zamniakc) Suanhung

Tongkop tate 25 a) Ngulhaub) Ngulzamc) Chinkhotuand) Chinkhopau

Ngulhau ta 26 a) Kulzamb) Kimnokb) Tuangkhual

15/F NANGMAN ta 16 a) Mantut

Mantut ta 17 a) Lamngul

Lamngul ta 18 a) Tutkhual

Tutkhual ta 19 a) Dokei

Dokei ta 20 a) Thangseng

Thangseng ta 21 a) Mangza

Mangza tate 22 a) Thangkhopaub) Thangkhoson

Thangkhopau tate 23 a) Sonlamb) Somlahthangc) Thangleng

Sonlam tate 24 a) Liannangb) Khannengc) Neuvum

Liannang tate 25 a) Lamzathangb) Lamzachinc) Pauminthong

Lamzathang tate 26 a) Lianza-aib) Thongsuanhauc) Thongsuanthang

Lianza-ai tate 27 a) Thanglianpaub) Aisuanthang

Thanglianpau ta 28 a) Liankhanhau

15/E VUMNOK tate 16 a) Khanthuamb) Seltutc) Et-eng

Thangthuam ta 17 a) Luntun

Luntun ta 18 a) Thuam-ot

Thuam-ot ta 19 a) Lunkhoi

Lunkhoi ta 20 a) Khantuang

Khantuang ta 21 a) Suahlet

Suahlet ta 22 a) Lamhel

Lamhel tate 23 a) Amlangb) Amthong

Amlang tate 24 a) Selzahaub) Thangchinkhamc) Lianzahang

Selzahau tate 25 a) Langminlianb) Thanggo-aic) Thongkhenmung

15/D NAULAK tate 16 a) Elthuamb) Luahsong

Elthuam ta 17 a) Lakmang

Lakmang ta 18 a) Thuamthang

Thuamthang ta 19 a) Mangel

22 Langtong

23 Langmang

24 Thangvial

25 Tongzahen

26 Tongchinpau

27 Thanghaupau

28 Paukapkhai

16/D SIANNOK-Tohtak

17 Siahvang

18 Suaksing

19 Maivung,Khaisel

20 Lunnen,Chintung

21 Suangkual

22 Niakgen,Niaklun,Niakzam, Dongkhai

23 Langsuan,Letchung,Awnchin,Siakthang

24 Tongkop ,Zamniak,Suanhung

25 Ngulhau,Ngulzam,Chinkhotuan,Chinkhopau

26 Kulzam,Kimnok,Tuangkhual

15/F NANGMAN

16 Mantut

17 Lamngul

18 Tutkhual

19 Dokei

20 Thangseng

21 Mangza

22 Thangkhopau,Thangkhoson

23 Sonlam,Somlahthang,Thangleng

24 Liannang,Khanneng,Neuvum

25 Lamzathang,Lamzachin,Pauminthong

26 Lianza-ai, Thongsuanhau,Thongsuanthang

27 Thanglianpau,Aisuanthang

28 Liankhanhau

15/E VUMNOK

16 Khanthuam,Seltut, Et-eng

17 Luntun

18Thuam-ot

19 Lunkhoi

Page 13: LIANZAW PHUNGGUI leh TANGTHU · Pu Hangkham leh Pu Thangzakham-te’n Pu Lamlun in Kawlte laitoh a gelhna ki-entuak a kibawl ahi hi. Hih Chart pen a u-zawte a masapen, a nauzawte

..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu

1316

Khatsuak tate 23 a) Awnnengb) Awlngul

Awnneng ta 24 a) Nenggou

Nenggou tate 25 a) Chinzamangb) Nengkhanthang

Chinzamang tate 26 a) Goulunlalb) Gousuan

14/C LIANHIL ta 15 a) Lethil

Lethil ta 16 a) Vangthang

Vangthang ta 17 a) Thilzong

Thilzong ta 18 a) Houvung

Houvung tate 19 a) Zongkhamb) Zongvungh

Zongkham tate 20 a) Vungkhaib) Vunghgen

Vungkhai ta 21 a) Khamzong

Khamzong ta 22 a) Khoikai

Khoikai ta 23 a) Gen-en

Gen-en ta 24 a) Thuamsuan

Thuamsuan ta 25 a) Khaivung

Khaivung ta 26 a) Chinlang

Chinlang ta 27 a) Gouzavung

Gouzavung ta 28 a) Langthonpau

Langthonpau ta 29 a) Vungsiankham

13/E HATLANG ta 14 a) Simman

Simman ta 15 a) Tando

Tongvial tate 24 a) Kapthangb) Sumzathangc) Sutpum

Kapthang tate 25 a) Lalsuanb) Paukhotuanc) Tuannang

Lalsuan tate 26 a) Thangsanlianb) Ngokhanthangc) Khamzathangd) Nangkapthang

Thangsanlian tate 27 a) Suanzathonpiangb) Mungdeihtuang

Suanzathonpiang te 28 a) Lianbiakhong

12/D LUTKIM (Huba) ta 13 a) Kim-en

Kim-en ta 14 a) Kimnun

Kimnun tate 15 a) Enlunb) Seltuang

Enlun tate 16 a) Nuntuangb) Enlangc) Nunmang

Nuntuang tate 17 a) Lunlangb) Tuanghauc) Pumkam

Lunlang tate 18 a) Tuangzob) Hau-amc) Nanglian

Tuangzo tate 19 a) Langzab) Langzelc) Kamhau

Langza tate 20 a) Zonun

27 Khuplam

28 Tuang-ai

15/B MUNLUAH

16 Vangsuang,Vanggen

17 Luahhil,Luahkhai

18 Kimtol,Khupnek

19 Ngamtuah,Langhsing

20 Ellam,Luntun

21 Hunglet

22 Khatsuak

23 Awnneng, Awlngul

24 Nenggou

25 Chinzamang,Nengkhanthang

26 Goulunlal,Gousuan

14/C LIANHIL

15 Lethil

16 Vangthang

17 Thilzong

13/C HANMAU (Zilh-om)

14 Hansuk

15 Maukim

16 Sukkim,Phutson,Sukzong

17 Ngaivial

18 Kimsong,Kimgen,Kimkip,Kim-on

19 Genkim,Kipson,Kip-on

20 Tonlun, Zonghen

21 Henthang,Kimthuam,Thangtun

22 Thangsut,Hauthong,Kimpau, Enlam,Zaneng

23 Tongvial,Thuampum,Tokthang

24 Kapthang,Sumzathang,Sutpum

25 Lalsuan,Paukhotuan,Tuannang

26Thangsanlian,Ngokhanthang,Khamzathang,Nangkapthang

27 Suanzathonpiang,Mungdeihtuang

28 Lianbiakhong

Page 14: LIANZAW PHUNGGUI leh TANGTHU · Pu Hangkham leh Pu Thangzakham-te’n Pu Lamlun in Kawlte laitoh a gelhna ki-entuak a kibawl ahi hi. Hih Chart pen a u-zawte a masapen, a nauzawte

..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu

14 15

Tando tate 16 a) Mankimb) Manthangc) Thang-eng

Mankim ta 17 a) Tuangsuan

Tuangsuan ta 18 a) Thang-en

Thang-en ta 19 a) Tuangdong

Tuangdong ta 20 a) Khamthang

Khamthang ta 21 a) Manggin

Manggin ta 22 a) Amthang

Amthang ta 23 a) Paukhan

Paukhan ta 24 a) Thongzakai

Thongzakai ta 25 a) Khenzamung

Khenzamung ta 26 a) Kaikhanmung

Kaikhanmung ta 27 a) Mungzamang

13/D HATZAW tate 14 a) Umzuib) Kaigen

Umzui ta 15 a) Dimphut

Dimphut tate 16 a) Lamvialb) Phunthang

Lamvial ta 17 a) Vakteel

Vakteel ta 18 a) Vialnek

Vialnek ta 19 a) Tellun

Tellun ta 20 a) Dongkai

Dongkai ta 21 a) Lunzel

Lunzel ta 22 a) Kailun

Kailun ta 23 a) Zelkhothang

Zelkhothang ta 24 a) Lunkhopau

Lunkhopau ta 25 a) Hanghaulian

Hanghaulian ta 26 a) Thangkam

13/C HANMAU (Zilh-om) ta 14 a) Hansuk

Hansuk ta 15 a) Maukim

Maukim tate 16 a) Sukkimb) Phutsonc) Sukzong

Sukkim ta 17 a) Ngaivial

Ngaivial tate 18 a) Kimsongb) Kimgenc) Kimkipd) Kim-on

Kimsong tate 19 a) Genkimb) Kipsonc) Kip-on

Genkim tate 20 a) Tonlunb) Zonghen

Tonlun tate 21 a) Henthangb) Kimthuamc) Thangtun

Henthang tate 22 a) Thangsutb) Hauthongc) Kimpaud) Enlame) Zaneng

Thangsut tate 23 a) Tongvialb) Thuampumc) Tokthang

18 Houvung

19 Zongkham,Zongvungh

20 Vungkhai,Vunghgen

21 Khamzong

22 Khoikai

23 Gen-en

24 Thuamsuan

25 Khaivung

26 Chinlang

27 Gouzavung

28 Langthonpau

29 Vungsiankham

13/E HATLANG

14 Simman

15 Tando

16 Mankim,Manthang,Thang-eng

17 Tuangsuan

18 Thang-en

19 Tuangdong

20 Khamthang

20 Khamthang

21 Manggin

22 Amthang

23 Paukhan

24 Thongzakai

25 Khenzamung

26 Kaikhanmung

27 Mungzamang

13/D HATZAW

14 Umzui,Kaigen

15 Dimphut

16 Lamvial, Phunthang

17 Vakteel

18 Vialnek

19 Tellun

20 Dongkai

21 Lunzel

22 Kailun

23 Zelkhothang

24 Lunkhopau

25 Hanghaulian

26 Thangkam

Page 15: LIANZAW PHUNGGUI leh TANGTHU · Pu Hangkham leh Pu Thangzakham-te’n Pu Lamlun in Kawlte laitoh a gelhna ki-entuak a kibawl ahi hi. Hih Chart pen a u-zawte a masapen, a nauzawte

..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu

1720

b) Zellamc) Lianzakim

Zonun tate 21 a) Langzavumb) Amzavumc) Hauzakim

Langzavum tate 22 a) Langkhamb) Hauthongc) Kimhau

Langkham tate 23 a) Khamthangb) Pauzel

Khamthang tate 24 a) Haungulb) Khamngul

Haungul tate 25 a) Thanghaub) Khamzel

Thanghau tate 26 a) Ngulzahaub) Khupkham

Ngulzahau tate 27 a) Haukhanmangb) Khamkhanpau

Haukhanmang ta 28 a) Khamsianlian

8/C KHUAL-ON (Kholawn) ta 9 a) Engsiatb) Phumang

Engsiat tate 10 a) Zotualb) Suahsia

Zotual tate 11 a) Lonhilb) Hingngilc) Lunthang

Lonhil tate 12 a) Hanpaub) Hanghul

Hanpau tate 13 a) Mangkim

b) Lam-am

Tongsel ta 23 a) Gintunb) Kei-on

Gintun tate 24 a) Selkhupb) Thangthongc) Liankhothangd) Hungthone) Damkaif) Helpum

g) Onvung

Selkhup tate 25 a) Selkaib) Songinb) Kaikithang

Selkai tate 26 a) Nengchinmangb) Hangzagin

Nengchinmang tate 27 a) Ginsuanb) Chinkhupc) Ginthangd) Thangkhanpau

5/C SUNGMANG (6 – 23 tan a Khang uh theihlouh)

Nonvum tate 24 a) Amnangb) Khiamthangc) Suankhamd) Deingai

Amnang tate 25 a) Nangzakapb) Nangkothangc) Vumkhogind) Nangzado

Nangzakap tate 26 a) Lunchinb) Thangdo

12/D LUTKIM (Huba)

13 Kim-en

14 Kimnun

15 Enlun, Seltuang

16 Nuntuang,Enlang,Nunmang

17 Lunlang,Tuanghau,Pumkam

18 Tuangzo,Hau-am,Nanglian

19 Langza,Langzel,Kamhau

20 Zonun ,Zellam,Lianzakim

21 Langzavum,Amzavum,Hauzakim

22 Langkham,Hauthong,Kimhau

23 Khamthang,Pauzel

24 Haungul,Khamngul

25 Thanghau,Khamzel

26 Ngulzahau,Khupkham

27 Haukhanmang,Khamkhanpau

28 Khamsianlian

8/C KHUAL-ON (Kholawn)

9 Engsiat, Phumang

10 Zotual, Suahsia

11 Lonhil, Hingngil, Lunthang

12 Hanpau,Hanghul

13 Mangkim, Tuangthang

14 Kimlun,Elkual

15 Kholson,Kapson,Kimzuan

16 Donsial

17 Sulson

18 Henkhup

19 Khupmang

20 Khatson

21 Nonsial, Han-em

22 Tuahlet

23 Khatchinkhup

24 Thangzakham

25 Gouchinthang

26. Ngulzahau, Khupkham

27. Haukhanmang,Khamkhanpau

Page 16: LIANZAW PHUNGGUI leh TANGTHU · Pu Hangkham leh Pu Thangzakham-te’n Pu Lamlun in Kawlte laitoh a gelhna ki-entuak a kibawl ahi hi. Hih Chart pen a u-zawte a masapen, a nauzawte

..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu

18 19

b) Tuangthang

Mangkim tate 14 a) Kimlunb) Elkual

Kimlun tate 15 a) Kholsonb) Kapson

c) Kimzuan

Kholson ta 16 a) Donsial

Donsial ta 17 a) Sulson

Sulson ta 18 a) Henkhup

Henkhup ta 19 a) Khupmang

Khupmang ta 20 a) Khatson

Khatson tate 21 a) Nonsialb) Han-em

Nonsial ta 22 a) Tuahlet

Tuahlet ta 23 a) Khatchinkhup

Khatchinkhup ta 24 a) Thangzakham

Thangzakham ta 25 a) Gouchinthang

Gouchinthang tate 26 a) Khamchinkhupb) Haulianmangc) Kapkhanpau

Khamchinkhup tate 27 a) Thangenmangb) Thanglamlianc) Haukhansuan

Thangenmang tate 28 a) Khupsuanmungb) Thangdeihsuanc) Pausianmuanthangd) Lamminthang

7/A PHIAMPHU-(Piangpu) ta 8 a) Enlokb) Enthuahc) En-el

Enlok ta 9 a) Simkek

Simkek tate 10 a) Lokthangb) Thuahlet

Lokthang tate 11 a) Thangkopb) Letpau

Thangkop ta 12 a) Paulian

Paulian ta 13 a) Kopgin

Kopgin ta 14 a) Liankam

Liankam ta 15 a) Ginthang

Ginthang tate 16 a) Kamkhenthangb) Kamkhanlangc) Kamkhansing

Kamkhenthang tate 17 a) Thangngulb) Cinhenc) Thangsei

Thangngul tate 18 a) Cianthuamb) Singdo

Cianthuam tate 19 a) Sawirolb) Thangkhai

Sawirol tate 20 a) Kamkhualb) Khamzasuan

Kamkhual tate 21 a) Khualthangb) Singkhamc) Tonghen

Khualthang tate 22 a) Tongsel

26 Khamchinkhup,Haulianmang,Kapkhanpau

27 Thangenmang,Thanglamlian,Haukhansuan

28 Khupsuanmung, Thangdeihsuan ,Pausianmuanthang, Lamminthang

7/A PHIAMPHU-(Piangpu)

8 Enlok, Enthuah,En-el

9 Simkek

10 Lokthang,Thuahlet

11 Thangkop,Letpau

12 Paulian

13 Kopgin

14 Liankam

15 Ginthang

16 Kamkhenthang,Kamkhanlang,Kamkhansing

17 Thangngul,Cinhen,Thangsei

18 Cianthuam,Singdo

19 Sawirol,Thangkhai

20 Kamkhual,Khamzasuan

21 Khualthang,Singkham,Tonghen

22 Tongsel,Lam-am

23 Gintun,Kei-on

24 Selkhup,Thangthong,Liankhothang, Hungthon, Damkai, Helpum,Onvung

25 Selkai,Songin,Kaikithang

26 Nengchinmang,Hangzagin

27 Ginsuan, Chinkhup, Ginthang,Thangkhanpau

5/C SUNGMANG (6 – 23 tan a Khang uh theihlouh)

Nonvum tate

24 Amnang,Khiamthang ,Suankham, Deingai

25 Nangzakap,Nangkothang,Vumkhogin, Nangzado

26 Lunchin, Thangdo

Page 17: LIANZAW PHUNGGUI leh TANGTHU · Pu Hangkham leh Pu Thangzakham-te’n Pu Lamlun in Kawlte laitoh a gelhna ki-entuak a kibawl ahi hi. Hih Chart pen a u-zawte a masapen, a nauzawte

..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu

LIANZAW PHUNGGUI LEH TANGTHU

TIHYL (Chinhil) TangthuPu-le-pate’n innsung sial dawithu ah, “ka Pu Chinhil,Engneng, Leilian, Tattung, Lianzaw gau na tai in” chi’n,phuisam uhi. Pu Chinhil pen China gam tung masapen hiding a ngaihsut ahi. Ama tangthu gen ding theih tamlo hi.

KHYANGENG (Engneng) TangthuAmah pen China gam sung ah Ukpi khat-vaihawm khat hiding a ngaihsut ahi. Ama’n hanla na nei a hibang hi –

Ka seino in e, sa kamkei bang gial ing e;Sakamkei bang gial ing e,Chiau i gal ah om muang gual sualgua bang ong e.

Hibang a hanla a neih man vaihawm lian khat hi ding angaihsut ahi.

LELYAN (Leilian) TangthuAma tangthu zong bangmah theihlomlo hi. Atate Thattung(Tattung) Khoithang, Nemniak, Tothang, Tolup, Tohin chih ahi.

THATTUNG (Tattung) TangthuA tangthu theih omlo hi. Atate Lianzaw, Boklua, Sungmangahi.

LIANZAW TangthuAmah Khul a shi hi ding a ngaihsut ahi. A tapa Han-en in apa Lianzaw min toh sial dawithoihna na nei hi.

Tuinal guabang kai kisa, dawn lai long e.b) Tuinal guabang kai kisa, dawn lai long e;

Khua mual lum ding dai ka damsak ngon hi e.

A tapate – Liantuang, Hanmau (Zilh-om), Hatzaw, Hatlangh,Hatlei; tapa nga nei hi. A naupa Ngamhat a tangval laitak aNgal pik a, a sih pen na salua in a tate thum a naupaNgamhat a tap hi. Hanthang la pen Lianzawte pu lamla inkinei hi.

LIANTUANG TangthuAmah pen Phaitu khua ah teng hi. A late -

a) Hong in chi e, hong in chi e;Lian vontawi hong in chi e.

b) Hong ing e, suangmual khup ing,Ka sul zui ngam omlo e.

a) Ka sul zui ngam omlo e,Kamkei sul zui omlo e.

b) Chintui na vang khua sapi toh,Lalluang zonna la lam e.

a) Phai khua a min Chin tuipi a la’ng,Ka tha ka han khuang in;Siamlui zui e sialkai thong dial e.

b) Ka han khuang in siamlui zui e,Sialkai thong dial e;Seino ei khan phai khua lumsak e.

Liantuang la dawng nihte Lianzaw nukhak la in kinei a, atopna pen lakhen in kinei hi. Liantuang tapate - Lianmang,Lianhil (Lethil); tapa nih nei hi.

LIANMANG TangthuAma tangthu gelh ding tamlua, a thupite a tom in kong gelhhi. Amah Chiahpi khua, Thangkai gam a teng hi. A late –

2124

Page 18: LIANZAW PHUNGGUI leh TANGTHU · Pu Hangkham leh Pu Thangzakham-te’n Pu Lamlun in Kawlte laitoh a gelhna ki-entuak a kibawl ahi hi. Hih Chart pen a u-zawte a masapen, a nauzawte

..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu

HAN-EN TangthuAmah leh Songthu tapa Kipmang lamkaih in China gamYangshe Valley pan Tagong, Kachin gam ah hong tung uhi.Tagong pan Tawai hong teng uhi. Zangkong khua ah YunteUkpipa (Woe) kichi khat na om a, Tawai khua hong hawhding a sakol tung tuang a hong pai a muh chiangun a thuloa, a gamsung a i ten hanga simgop ding a hongpai sa inlampi ah na buk ua, na that siang uhi.Pu Han-en in WoeKumpipa a ngong na bantan hi. A phuakna la-

a) Zanga mangpa’n Siphu tung hong tawn,Siphu tung a tuang ka tha.

b) Tuang that ing tuang that ing,Siphu tung a tuang ka tha.

a) Siphu tung a tuang that ing,Kimpi gual in pumpial bang delh e.

b) Kimpi gual in pumpial bang delh e,Kawlchiang a sai temin sat ing e.

Hih Pu Han-en late pen tuni dong a Lianzawte lapi a ki saden ahi. Pu Han-en in a khanlai a nau nu toh lou giakkhomua, zu a kham hang in, a naunu toh ta nei ua a min dingphuak ngamlo a, a mel piang na a hih chiang Piangpu insam in chi’n Piangpu in a sam uhi. Yunan luigei a sik kheng apang in tua pan in Phiamphu chi’n hong kisam hi.

Han-en tate – Phiamphu leh Manglut ahi. Manglut apanLianzaw khangthu kisut hi.

MANGLUT TangthuAma tangthu theih omlo hi. Sungmang kitap Sungmang –Manglut ahi. A tate – Enlangh leh Khual-on ahi.

ENLANGH TangthuAma hunlai in tualgal om hi ding a ngaisut ahi. A late -

a) A tui hong luang dildial e

Zualtui hong luang dil dial e.b) Zualtui leh somtui a kal ah,

Lal luang naubang sial ing e.

Enlangh in tapa – Lutmang nei hi. Manglut Lutmang a phuakhi.

LUTMANG Tangthu

Bung gam Upper Chindwin gam ah teng ngai hi ding angaihsut ahi. A tapa Entuang ahi. Han-en kitap ahi.

ENTUANG Tangthu

A late hi bang hi -a) Luang suk tang e, luang suk tang e;

Mun mual nen ah luang suk e.b) Ka sak a’n phil bang hong luan e,

Ka khang a’n thelbang hong thon e.

A tapa - Manglian hi. Lutmang kitap ahi.

MANGLIAN Tangthu

A late apat sa man leh thangh kam mi a hihna kithei hi.a) Sak a suang mual veng ve ua,

Khang a suangmual veng ve aw.b) Khang a suang mual, sak a suang mual;

Tha leh lui vabang ka tuang sak e.

A tapate – Hanthang, Ngamhat, Lutkim tapa thum nei hi. Atapa nihna Ngamhat pen a tangval lai tak in Ngal hapak vatin shi hi. Lutkim pen Manglut kitap hi.

HANTHANG Tangthu

Ama tangthu theih tamlo hi. A late-a) Na that ding albang ka tha, Ngalliam hing

22 23

Page 19: LIANZAW PHUNGGUI leh TANGTHU · Pu Hangkham leh Pu Thangzakham-te’n Pu Lamlun in Kawlte laitoh a gelhna ki-entuak a kibawl ahi hi. Hih Chart pen a u-zawte a masapen, a nauzawte

..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu

a) Ka seino a lung ka tup ka tun ang ah,Sial leh tang leh; Lalhen muibang ngai ing e.

b) Nuthai lungtup Sial leh tang ka tung sak e,Keima lungtup Lalhen siansung dim veh e.

Hih a la pen Lianzaw pu lamla in kinei hi, Lianmang zi’nkum thum dong ta neilo a, a naunu toh Pu Lianmang lumkhomsak a, tapa khat nei hi. Tua tapa pen i mun-i mual luahding chi ua, a min ding in Munluah hi sak uhi. A zipi in zongtapa khat hong nei a, Manglian – Lianthang a hisak uhi.

A zi naunu mei in nei a, naupai kik in, a lou giakna uah suaka, a tute’n la ua, a min a phuak chiang un loubuk a i lakmangngilh lona ding Naulak hisak ni chi ua, Naulak a hisaktauhi.

A ta upa pen Vangzang khua ah hausa in koih a, sialtal khatkap in khua lawm ua, la phuak a ....

a) Vangtui a mungbang phut tang e,Luah khomang in tou ing e.

b) Luah khomang in tou ing e,Lian vontawi in thang ing e.

Hih a la pen Munluah lapi ding a phuak hi a, Munluah lapipatna ahi. Naulak zong sialhawl chingta (lianta) a, a uMunluah toh kitemkhom ding in; Vangzang khua ah omsakdenta hi.

Munluah in Lianthang sa-ek buak theilo ding a, Lianthangin zong Munluah sa-ek buak theilo ding chi hi. Luangthu-banthu ah na vaihawm khom un chi hi. Pu Lianmang zipi inzong tapa nih neih beh a Vumnok leh Nangman ahi.

Pu Lianmang Ciahpi khua, Thangkai gam a teng ahi. Amatangthu tamlua kigelh zolo hi. Pu Lianmang tapate –Munluah, Lianthang, Naulak, Vumnok, Nangman; tapa nganei hi.

Pu Lianthang in tua dawl singpek teng a silapa toh non ua,Tuipadung zui in pai uhi. Apu Chinmang in Tuipadung ahna bukdap a, a thalpi toh kap hi. Thaltang a nung a kiphut asilapa’n dohkhiat a tup leh, “na Pi i puak ding” chi’n phallohi. A nung a Thaltang kiphut thaltang toh Pu Lianthang innah tung hi. Thaltang a doh chiang un kidokkhe theilo a, amailam a a sawn uleh Pu Lianthang shita hi.

Tuabang a Pu Lianthang sihna pen a pute’n zong a theihchiang un nasa mahmah ua, i tu tung ah khial i hih chiang intu in ei kua in galhing a mat a i omna ah hong hunkheta dinghiam chi’n dah mahmah ua, Lianzawte sang a a dah zawknauh muh theih in om hi.

Apu Dopmulte’n Sialtalpi khat, Vok tuk guk; sa siang leh zuphelpi khat; tualeh, puandum khat toh a tupa uh gal in hongkuan ua, khomual apat a vekpi ua kapsa a, a hong lutchiangun, a tute un na hehpih mahmah ua, thuchiam na piauhi. A thuchiam na uah “Lianzaw leh Dopmul pasal luangsomthum i sih masiah phuba kilalo ding” chih ahi.

Hih bang a thuchiamna a neih khit chiang un Pu Lianthangpen Ciahpi khua ah vui uhi. Apu Chinmang in la phuak a:-

a) Ciahtui a lang ka sawn Thang aw,Malbang kou leng; mualmong zang tunphe bang e.

b) Malbang kou leng mualmong zang tunphe bang e;tang suanzang e nalgua dang saino bang e.

Hih la toh a Pu Chinmang in Pu Lianthang a vui hi. KouDopmulte’n zong tu apat Lianzaw numeite zi’n ka zongtading uhi a chi uhi. Pu Lianthang tate – Simthang, Siannok,Manggin, Thangnok ahi.

SIMTHANG TangthuPu Simthang tangthu kitheilo hi. A late i ngaihsut leh amakhanglai in zong tualgal omlai hi chi kithei hi. Pu Simthangla :-

2528

Page 20: LIANZAW PHUNGGUI leh TANGTHU · Pu Hangkham leh Pu Thangzakham-te’n Pu Lamlun in Kawlte laitoh a gelhna ki-entuak a kibawl ahi hi. Hih Chart pen a u-zawte a masapen, a nauzawte

..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu

LIANTHANG TangthuPu Lianthang pen pute lak a minthang pen ahi. Amah pengalhang mahmah mi ahi. Amah theilo omlo hi. Galhang lelhnei ngailo mi ahi. Ama thu gending tamlua, kigelh zolo dinghi. A late -

a) Khogal mutual vannuai lelh aw,Haithei bang zingtat ing e.

b) Haithei bang zingtat ing e,Sumlu bengtong in puang e.

a) Simbupi’n Builu toh eChiaugal ah kai pihta e

b) Simbu lalthah, kei lalthahLalhen nang zuang ngiungeu e

A la nihna pen Thangngeu in a inntuan in lapi ding ngen a,Pu Lianthang in a na pia a, Thangngeute lapi patna ahi.

Pu Lianthang in Khothang khua ah zawl khat nei a, tua azawlpa zi pen nungakno khat ahi. A zawlpa lah tekta ahihchiang in, a zawlpa’n Pu Lianthang vaikhak a, a zi kiang ahka zawlpa hong hoh leh ‘keimah ka om hi’ chi’n la, i Aktalchilgeh na goh in. Tualeh, amah tangin na lumsak ken la, naluppih in chi hi.

Pu Lianthang a zawlpa kiang a tun chiang, a zawlpa na omloa, “Ka zawlpa’n hong thutah a amah na omlo bang chingaituah hiam” a chih chiang; a zawlnu’n, “Na zawlpakeimah ka hi” chi’n zulup a, Aktalpi zong goh a; Pu Lianthangin hibang in bawl ken a chih hang in a zawlnu’n, “Na zawlpahong thu tahna hi” chi’n a bawl teitei hi.

Pu Lianthang in zu nene a, khua a mial chiang in lupna bawlding a zawlnu a sawl leh, a zawlnu’n ‘na zawlpa toh bangna lamdang sam a, na zawlpa hong vaikhak bangin ka kiangah lum lel in’ a chi hi. Pu Lianthang zong a zawlnu kiang ahlum a, tuachi’n a zawlnu’n nau a paita hi. Nau a suak chiang

in a zawlpa’n Pu Lianthang vaikhak kik a, ‘zawl aw tapahoih khat ka nei a, nang kong tap ding hi. Hong hoh inla,amin hong kiphuak in’ chi’n a thutah hi.

Pu Lianthang nau min phuak ding in a zawlpa vaikhaknabang in thauvui zuak kawm in Khothang khua ah hawh a,nausen mel a muh chiang ‘ka ta hi’ chi’n a zawlpa toh kituhuhi. A zawlpa’n ‘Zawl aw, nang leh kei minsiat ding penhoihlo lua hi, kei bang tanvei; hing lai ding in na ngaihsuthiam, ka sih chiang in a nuta un kilak ta in, tu in nau min nadeih bangbang phuak inla, nuse phot in kei ta hi sak tadihin’ chi hi.

Pu Lianthang in ‘Ka lak ding lah noksak, ka laklo ding lahnoksak mamah ahih chiang zawl aw Lianthang Thangnokna hisak in chi’n’ a paisanta hi. A zawlpa sih masang in PuLianthang pen a Pu Chinmang in Thalpi toh kap a shita ahihman in Thangnok pen laklo in Khothang khua ah nusiat inomdenta hi.

Pu Lianthang pen Ciahpi khua, Thangkai gam a teng hia, asungte; a Pu Dopmulte, Cingnangkhau khua a teng ahi uhi.Pu Lianthang a lawmpa khat toh Bunggam a zangsial kapding a kuan a dangtak lua a, “ka sungte kiang ah bang lengzu hong lup ding” chi’n kinepna toh bang hi. A hih hang asungte’n zu na neilo uhi. Pu Lianthang zalak kisa in hanggopa, galhing mat a na omna pan ua thum vei dong honghunkhia ing a, zu khonei khat zong nong lup zawhlo uh chihi. Mate te’n galpa in hong la ua, tuni dong in saching hongpia uhi.

A pute’n ka tu na gen bang in galhing mat in ka om ua,thumvei dong nong hunkhia a, loukhawh-singpuak omtheinailo in bangmah neizo nailo ka hi uhi. Nangma hong gotsahih Dol pek teng bek nei ing a, na kipuakta ding amah a chiuhi.

26 27

Page 21: LIANZAW PHUNGGUI leh TANGTHU · Pu Hangkham leh Pu Thangzakham-te’n Pu Lamlun in Kawlte laitoh a gelhna ki-entuak a kibawl ahi hi. Hih Chart pen a u-zawte a masapen, a nauzawte

..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu

a) Leido tunnu kop in khang e,Khuamual hanzei toi ing e.

b) Khuamual hanzei ka toi ni’n e,Leido tun naubang kap e.

Pu Simthang tate - Mang-im, Hunglun, Thanggen, Thang-um, Thanglun ahi. Hunglun pen Dialthep kichi a, Thanglunpen apu Lianthang a sut man in Lianthang pa chi’n a samuhi.

MANG-IM TangthuAma hunlai in a naupa, Hunglun in zanggam Piangbuk a lalding sawm a, Tuaizang khua pan lal ding kisa uhi. Pu Mang-

im pen lal ding a ut non kei a, a Nahtang phung na kihahtahi. Tuachi’n, Pu Hunglun heh mahmah a, Ngal hapak sa zongtum kiklo, Pasal ka tupna khollo ding ka hi chi’n Piangbuk ahlalta hi.

Piangbuk ah a zi, a tate nagop a, thamlo in a khua uah natpitung a, a chihmoh chiang in Tuaizang a, a u pa Mang-imkiang ah hong tungkikta hi. A u pa Mang-im in a nau elhoua, “Zanggam ah sing sang, buh-le-bal tam na chi a, tu’n lahna dial a hong thepta dikdek a” a chileh Dialthep pa atangdenta hi. I pu i pa mun ah, mim vano bang in ka na buala, nong belthei veleh a chihleh a u pa’n Vamim a tang dentahi. A tate – Simhang, Hangpa nih ahi.

SIMHANG TangthuAma tangthu theih tamlo hi. Amah pen Seksih khua ah tenghi. Amah pen sa manthei leh thangkam hat mi a hi. A zi late

a) Kiang toh ka saisat aw e,Sang gialnu tuanglam ah chiang ing e.

b) Sang gialnu tuanglam ah chiang ing e,Sang hempam bang ding ing e.

khote’n Gamngai khonuai zawngkul hawm ah tanghawlnaa, Pu Nitlam mat a veleh chi’n matte, matte chia asapchiangun a nu Ningkham in ka ta matte a hong kisap sakding chi’n heh mahmah a, lou hung ding in kuanpih intaimang pih hi. A kizonzon hang kimu zolo a Pawi galmathiding in ngaihsun uhi. Pu Nitlam tate – Vum-el, Enlah,Singzavum, Khamla; tapa li a nei hi.

VUM-EL TangthuPu Vum-el pen mi kamsia leh mi genthei khat ahi. A tangthutampi gending om a, a tomthei bang a gelh ahi. A zi shi in, atapate nih neulai hi. Bunglung khua a a zawlpa innah omsakin, Phungzi chongah sangkah ua, Kawllai leh Kawlpau siamuhi.

A tapa tak Lamlun pen Sukte ukpipa Kamhau in Kawlte toha kal ua, kamlet ding in la a, Sukte innsung ah ompih den hi.

A tapa a neupen Thangkhozam zong Zahau ukpipaKhuangcheu in Kawlte toh a kal ua kamlet ding in la a,Cerhmun khua ah om hi. Kumkhat ah sial li (4) Pu Vum-el ina tapate thaman in la zelzel hi. A hihang thodo thu hanginSukte leh Khuangcheu kisia ua, Zahau gam leh Teddim gamkikomtuah theilo in om a, Pu Vum-el in a tapate thaman alak theihlo chiang in Khumlai khua, Thadoute lakah vatenghi. Khumlai khua ah Thadou nupi meithai khat toh ki-it ua, tanei uhi. A kitenpih ding pen a upa Letsuah in phallo a agangpa meithai khat mah toh kiteng sak hi.

Meithainu’n a mothak chiang in a tapa uh Pu Vum-el pia a,Pu Vum-el in zong a sialpi khoilai pia in Pu Vum-el in a tapainn suanpih hi. Tua a tapa pen Letsuah kitap a, Letsuah –Suahngam chi’n kiphuak hi. Pu Vum-el pen a sih dong inSuahngam toh inn suang ua, a sih in Suahngam in a vui hi.Tuahang in Suahngam suante’n a tulpi uh kua hiam chihtheilo ua, amaute tulpi lian pen a kikoih in Lianzaw sung a

2932

Page 22: LIANZAW PHUNGGUI leh TANGTHU · Pu Hangkham leh Pu Thangzakham-te’n Pu Lamlun in Kawlte laitoh a gelhna ki-entuak a kibawl ahi hi. Hih Chart pen a u-zawte a masapen, a nauzawte

..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu

a) A samang in lumsuang na chiang e,Lumsuang chian bang chiang ing e.

b) A samang nang thangnen a khawl,Siang ah thou tun nuam ing e.

Pu Simhang in tapa khat bek nei a, Simvum hi, GalsimSimvum a kitap hi. Pu Simhang hun laizong tualgal hunlai hiding hi.

SIMVUM TangthuPu Simvum late-

a) Von in sangmang lailak aw e,Albang ka manna hi e.

b) Phung gual in sial bang hong sawm e,Sangpum phiabang siang ing e.

a) Leilu a bung minthang aw e,Von in khuamual a suah e.

b) Zin khawi sangbung minthang aw e,Sumtual han ningtui diang e.

a) Phung gual in tong tam lello aw,Von gelpian sangmang hi e.

b) Zin piak sangmang limlian hi e,Phung tun singtawi lello aw.

Pu Simvum tapa Nitlam in sa manthei a, chingpi zong manhi. Hih Pu Simvum late pen a tapa sa mat a phuakna la hi. Atate – Nitlam, Vumhul; tapa nih nei hi.

NITLAM TangthuPu Nitlam pen sa manthei mi ahi chi a late apat kithei hi.

a) Tun in ningzu thol nong tul ni’n,Sang minthang tuangtun ing e.

b) Sang minthang tuangtun ing e,

Gual in lambang eng aw e.

A pa sih a phuakna –a) Sang tha simna chiaului lumsuang,

Zunlo lenpan kai aw e.b) Lal tha simna bu-al sawntel,

Songlai zang ni bang dial e.

a) Zua sang simna dai kiang phuigua,Kaidial kawlva lam bang e.

b) Chinthu vaibang hawmsiam zua gin,Kullam dai a dam aw e.

Pu Nitlam zi Bawmkhai behte hi a, Sukte beh naute a hi. Abuk tep ding in Sukte-te’n sila numei khat pia a, tua nu minpen Ningkham ahi. A zi silanu toh Pu Nitlam lou giakkhomua, a silanu’n naupai hi. Nau suak a, a nau gol dong in loubukah Ningkham omden sak hi. Nau pen pai thei pan, pau theinailo hi.

Zingsang khat Pu Nitlam gam zingvak hi. A khote kiang ahzawng kulhawm a ka loutul ah Sazuktal khat lut vahawl ningchi’n a chial hi. A khote zong thalop mahmah in, tanghawldingin a kuan ngeingai uhi. Pu Nitlam pen tangkai in panghi. Tua a tang hawlna ding uh loutul nuai lui kiang ah a tapaleh a nu Ningkham omdap sak in, khaukul gui khat luai awnin, tua ah a tapa kivei sak in, amah tua munah tang pang a,Ningkham pen kihemkhe sak hi. Tang hawlte’n tang honghawl ua, loutul kim chiang hong tun chiang un Pu Nitlam inman ing e, man ing e chi’n kikou a, tang hawlte’n delh ua,ama’n naupang khat a khut in na tu hi.

Pu Nitlam in “Hih naupang tang hawlna a ka mat hi, dawitahiding hi, Ningkham nang ching inla, a min dingzongnangmah kitap inla, kiphuak in hoihtak a, na chin keilehtaimang ding hi” a chi hi. Ningkham in a tapa pen amahnukitap in amin phuak a, Ningkham – Khamla ahisak hi. A

30 31

Page 23: LIANZAW PHUNGGUI leh TANGTHU · Pu Hangkham leh Pu Thangzakham-te’n Pu Lamlun in Kawlte laitoh a gelhna ki-entuak a kibawl ahi hi. Hih Chart pen a u-zawte a masapen, a nauzawte

..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu

tulpi theilote tulpi in a pang uhi. Vum-el ta a takpen Lamlunin tapa khat nei a, tuapen a upa uh a hihlam theilo uhi. Vum-el tate – Lamlun, Thangkhozam, Suahngam; thum ahi.

LAMLUN TangthuPu Lamlun tangthu gelhding tam mahmah hi. A tomlam agelh ahi. Sukte ukpi leh Kawlte kikal ah palai leh kamlet inpang hi. Amah pen Sukte inn sungah om hi, zi zong Sukteukpipa’n guan hi. Sukte’n Kawl naupang a matte uh kumthum bang a sot chiang in Pu Lamlun in kawlte kiang mahah zuaksak uhi. Tua naupang a zuakte a man kikimhawmding chi uhi. Hi bang nasep lauhuai Pu Lamlun in bawl utlohi. A hizong Sukte’n “Nang hong that a omleh a khua kahaltum ding ua, ka thatgam ding uh hi; Lamlun aw laulo insem in na naupang zuakte aman i kimhawm ding hi” a chihi.

Sukte a muanna hang a Pu Lamlun in hibang na asep penamah a it Kawlte’n zadah mahmah uhi. Amah man ding akuante Bunglung Zazazu khua ah tung ua, a omna pa, azawlpa’n “Zawl aw ann ne mengmeng inla, manlang inkihemkhia in nang hong zong mi tampi hong tung uhi” a chihi. Ama’n Lamlun na tha uleh na khozang un na shigam dingua, na khua uzong a kangtum ding hi chihsan ziau hi. Hibanga laulo a aom chiang a zongte’n man ua, Bunglung khuasaklam tuipa dung luigei a mawngkung khat ah lephen inthat uhi.

Pu Lamlun sih thu Sukte’n a theih chiang in a phula ding inkisa ua kuanpai hethat sam ua, ahih hang in guahzu a nisagih sung chinden a, Kawlpi zanggam teng Phongseih luilet in na khum mangin pai theilo ua, Phatzang mualtungSingunau gal ah giahphual sat uhi. Tui gallam a et uleh pasalkhat nanglem a om mu ua a galkap ngeingai hang un a

hi. Pu Suaktut zi, Pi Nuamzen in la phuak a;a) Kiang hanlam don ka liagual toh,

Nui singseng khua mual ka lum aw e.b) Muaivom zong moh lung ka paih lo e,

Sangphung kimkhen e;Kiang khan zong lou bang a lel hi e.

a) Ka kiang khaimu bang a lanlai in,Lamhem tulta a tuksuan meng manlo e.

b) Lamhem tulta a tuk suan meng manlo e,Hawkuam nunthei a bahiang zau manlo e

Hih Pi Nuamzen late hang in Pu Suaktut in sa tampi a thathi chih kithei hi. Vompi bekbek somkua man a, vomkang in amaivun hoksak a, muaivom zong moh lung ka pailo chi a PiNuamzen in la a phuak pen Pu Suaktut in kei sang a Vompiit zaw chi’n a sih dong in a zi toh kinuak uhi.

Pu Suaktut tate – Vumzalang, Khamkhogin, Tunzakap.

VUMZALANG TangthuA tangthu gen ding tamlo hi. Amah pen sumsin mi khat ahi.1942 lai in Sakol 20 khong toh Meilang (Moirang) khua asumbuk van lei, Khazang khua ah hong banga vokpikhatkigoh hi. Manipur a om i mite na enkol inla, phui lak dingtena kilak in chi’n pa Awnkhozam a vaikhak hi.

Pa Vumzalang tate – Tutzakhen, Tutzahang, Mangkhandal.

TUTZAKHEN TangthuTutzakhen zong sa manthei khat hi. 1951 lai in Kahgen ah kahawh a tualai in aman zi nei hi. Pu Thangkhozam suantemuhna leh sa-ek buakna Tuikhal khua ah March 28. 1972 inkibawl a Tulpi hai toi ding a thumvei mi kisam sak in, a hongpai theihlo chiang in ama thupiakna bang in Chinzakhai inama sep ding teng sem hi. Tuahang in Chinzakhai a sih

3336

Page 24: LIANZAW PHUNGGUI leh TANGTHU · Pu Hangkham leh Pu Thangzakham-te’n Pu Lamlun in Kawlte laitoh a gelhna ki-entuak a kibawl ahi hi. Hih Chart pen a u-zawte a masapen, a nauzawte

..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu

thautang uh tuzo lo hi. Kamhau in la khat phuak a-a) Ka zonak ka zonak in e,

Kuivum tungpan in e ka zonak in e.b) Kuivum tungpan in e ka zonak in e,

Zangta nanglem mel vamu tang e.

Hih la phuak a innlam hong kileh kikta uhi. Hih la pen tunidong in gal aih la in kinei hi.

Pu Lamlun tate – Hauvum, Khualngul, El-on, Amlah,Lunthang.

HAUVUM TangthuPu Hauvum pen a gol dongin Sukte ukpipa inn ah omden a,amah pen Kamhau kitap Kamhau – Hauvum ahi. Kahgenkhua nuailam zalui gei, belpuan singkung tampi pouna munkhat ah Hausa in Suktete’n koih uhi. A pa Lamlun hang inSukte’n amah it mahmah uhi. Sukte ukna gamsung ahLianzaw beh khat peuhmah hausat na khua ah Sukte’nnausuak man leh sihman a lak uh siah pen lalo ding leh akhua suansak ngailo ding in thu a chiam uhi.

Pu Hauvum in ka gam lou khawhna ding om nonlo a hihchiang Haupi gam hong pia un chi’n ngen a, “Salian-saneuka matna munuh hi. Thang akhal-akhal in ka kam uhi. Kathang kam teng uh kong sut ding ua, tua khit chiang in Sukteka ngaina bangun vok tukguk sasiang leh zu phelpi khattoh nong kuan ding ua kong pia ding uh hi, kong thutahchiang un hong kuanta un” chin thu apia uhi.

Hauvum hong hawhta hen chi’n a thutah ua, Pu Hauvum invok tukguk khat gou in sasiang leh zu phelpi khat pua ua,Pu Tuangsel toh Tonzang khua Sukte innpi ah hawh uhi. Zune ua, Sukte’n a tupa uh Pu Hauvum phit ua, akipak-ahapakagial-asan, ahang-apha hong that hong man unla, innpi

hong tut un, mimza-tangza hong la unla hong ai un, innpi ahzuhaipha-sabakpha san na’n hong nei un chi’n pu Hauvuma phit khit chiang un Haupi gam thang a khalkhal a a kamnateng uh a piata uhi.

Tua thang a khalkhal a kikamna mun Haupi gam pen Belpikhua pan in lou in a khou ua, ahih hang in Kahgente lehNgennung khuate’n zong lou in a khou ua, a ching ding inPu Tuangsel leh a kaih huaite tengsak a, inn giat bek phaua, Pu Tuangsel thomhau kisa in Gamngai khua a Pu Thavumkiangah vahawh in, a khua a teng dingin apu vachial hi. ApuThavum in ka tu sialkhat ka kap ding a Tualmu khua a, kaunau teng toh hong teng leng i khua lian dinga kei nongHausa sak diam chi hi. Pu Tuangsel in pu i khua a let peuhleh na ut leh na Hausa kei ding hiam chi hi.

Thavum in sialtal khat kap a, Tualmu khua ah a sanggamteng toh hong teng ua, khomin ding in thang a khalkhal aSukte’n a kamna mun a himan, Thang-khal khua a chi uhi.

Thangkhal khua pen lun mahmah a Suktete’n thangsiat inLianzawte hausat na hilo chi’n Khuabem a Zatual in suankhiasak uhi.

Pu Hauvum tate – Suaktut, Lunkham.

SUAKTUT TangthuPu Suaktut zong gending tangthu haupi khat ahi, Pu Suaktutpen sa manthei mahmah khat hi. A sa mat lai in bel kisilsiangmanlo hi. Sim ching vatek a sa mat tul leh za giat bang phahi. Sukte ukpipa Hauchinkhup in sa-ai a, tul thatte zu tunghi. Tua zu pen kuamah a ne ngam omlo hi. Pu Suaktut in aumta zubel ngong ah khai-in tua zubel amah tangin tangdenhi. Hauchinkhup in thu dokna nei in a sa matte a simchiangun tulval dong phata a, phazo Suaktut phazo, chisan

34 35

Page 25: LIANZAW PHUNGGUI leh TANGTHU · Pu Hangkham leh Pu Thangzakham-te’n Pu Lamlun in Kawlte laitoh a gelhna ki-entuak a kibawl ahi hi. Hih Chart pen a u-zawte a masapen, a nauzawte

..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu

masang in ama suante’n Tulpi hai a toi thei kei ding uhi. Amual suang tung ah Chinzakhai zong ka naupa hi chi’n gelhhi.

Tutzakhen tate – Langchinlian, Thangkhensuan,Ginlianmang thum ahi. Lianzaw phung sung ah bulpi tampioma, haitoi zong tampi omta hi. Ahihang in Lianzawphunggui kizonna ah Lianzaw kichi khempeuh amau apatpiangkhia ahi uhi.

LUNKHAM Tangthu1941-1942 lai in a tapa Zamkhohau monglangh lama leibaphulding a pai a thau puak toh mang a, a gamgam a kizonhang in a luang kimu zolo hi. Zamkhohau pen puThangkhozam kitap hi a, Thangkhozam - Zamkhohau ahi.

Pu Lunkham laa) Ka kho zo a ngalliam kisa,

A pheiphung suan kham ing e.b) Kimpih ka gual demna hilo,

Lungheh ka nemna hi e.

Pi Lamniang pu Lunkham zi la a nuai a bang ahi.a) Ka von zingzin tuangtung ding sang e,

A ni phungbang chiang ing e.b) Kotgol mongnel von na banzal,

A lel in gual kawita e.

A tapa thumna Tutzalun Japan galkap CDA hi a, Mandaleypan keng a hong paina uah shi hi. A tapa nihna zongMonglangh lama mang, a sihna kitheilo hi.

Pu Lunkham tapate – Vumzakap, Zamkhohau, Tutzalunthum ahi.

VUMZAKAP TangthuA naupa Zamkhohau a thau puak toh Monglang khua lam a

3740

Pa Vumzakap in ulenau phungletang it pen hi.Ngulchinthang in a zi Namkham khua Hospital a shi a lutanghom hong pua a Tuikhal khua pa Vumzakap inn a hongbanpih chiang pa Vumzakap in Bawngtal lianpi khat tohamou kosah na guan hi.

Pa Vumzakap tate – Khamkhozam, Khamzasuan,Hauginmang, Thangginsuan, Kapsuanpau.

AMLAH TangthuA upa El-on a zi shi, amah a mittaw a ompih ding a, Amlahkikoih pen, Suktete’n suangzo kei uteh chi’n Sukte innpi ahna la ua, pu El-on utlo in paikhia a, Amlah pen Sukte innsungah om denta hi.

LUNCHIN TangthuAmah pen mihat mahmah hi. Mangkangte toh na kido ua,Luaikhai gamah gal pang in kuan a, Mangkangte nih na thathi.

Tualeh Hiangtam kulhpi ah na pang kik a, tuamun ah uHawlkhup pa Mangkangte’n a lutang kapkha in shi a, agualteng taimang siang ua, ama’n siluang pen a liang ahpua in Siallutak muallam tun in vui hi. Pu Lunchin la;

a) Na vonpoh hiambang hat ing e,Sauneu dawtam zel ing e.

b) Sauneu dawtam dawtam tungah,Sangmang sumlu hei aw e.

Pu Lunchin zi, Pi Langching la;a) Sontel san singseng ka deih leh,

Leido munah kiang in la na e.b) Kaihdial san singseng ka deih leh,

Sangmang munah von in la na e.

Pu Lunchin in Sahang golpi khat thang in man a, Kahgeninnpi a tun in, Pi Nuamzen in hih laphuak hi.

Page 26: LIANZAW PHUNGGUI leh TANGTHU · Pu Hangkham leh Pu Thangzakham-te’n Pu Lamlun in Kawlte laitoh a gelhna ki-entuak a kibawl ahi hi. Hih Chart pen a u-zawte a masapen, a nauzawte

..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu

38 39

hawh hingmang a, ni kua sung gamlak a zonkhit chiang a, aphuak la :

a) Piangpan ka duangtham hong zen e,Phuigua bang ka tang tawn e.

b) Pheiphung singbang a kha kawma,Guabang ahing kei aw e.

Bung gam ah gulsum a saulam 5 ft., alulam-atolam omtuamlo, ato-alu a kam nei, mit nei, tuk kua a gol a mittangsial mit chia pha ngal sa a, a kap lup a phuakna la;

a) Sunni lam kham ka hiam aw,Sawlkha lam kham ka hiam aw.

b) Sunni khamlo sawlkha khamlo,Thangvan zawl ka mausak e.

Anlun khua a tenlai a, a gam vakna ah gulpi vom suang nei,lam kua a sau, tuk thum agawl khat; Ak khuanbang a khuanggem in kap lum a, a phuakna la;

a) Sang ka kap in van dawng thon e,Siatlei tung ah huikhi dam in lang ing e.

b) Siatlei tung ah huikhi dam in lang ing e,Kumkal khat a kop a homtan;Sing lel ding a ching aw e.

Pa Vumzakap pen Lianzaw phung sung ah Pu Suaktut mahbanga sa manthei mahmah khat ahi. A sa mat – saipi giat,zangsial somnih leh kua, a sa mat dangte sim hilo hi. Sahangtong somlenih a sau, Zangsial nekhat a mat ding in a mangin lakhat kigen a;

a) Tuan a pupa mel na theilo,Namchin lamtang na kaihna.

b) Lamtang kaihna tulmaw hen aw,Khuamual tulta nim hen aw.

a) Theibang sen a ka lan in e,Pupa lan khaubang peng e.

b) Pupa lan khaubang peng aw e,Zua khangui zawmte hing e.

a) Sang hi chi a a tun minlo,Pal ka lawlo omlo e.

b) Pal ka lawlo omlo e,Ngai mel mulo omlo e.

a) Ka nungsia sia ka nungsia sia e,Tun leh zua toh ka nuamno teng;Ka nungsia sia e.

b) Ka manaw naw ka manaw naw e,Lelliang paitem bang ka kua ding zong;Ka manaw naw e.

a) Ka ngai omna thangmual la lawmlawm,Ngai ing e ka tung teitei e.

b) Ngai ing e ka tung teitei e,Pheiphung suan nem ka chi khem hangi n;Ka ngai omna hia, ka suan e, ka tung teitei e.

Pa Vumzakap in Pu Lunchin sih 1939 kum in a pano aphutuahna in Zangsial ki hoih mahmah lutang khat Khazangkhua pa Awnkhozam inn hong tut a ki-ai ngeingai a, hih laPa Vumzakap in phuak hi.

a) Sang naw dinga zua toh tawng chiam,Haithei banga hutta zel aw e.

b) Haithei banga hutta zelaw,Zin in gibing khenta zel aw e.

Pa Vumzakap pen Lianzaw phung sung a khangthu theipenleh chiamteh thei pen hi. Pu Suaktut in phungthu amah hilha, tualeh ama’n kei hong hilh hi. Ama hong hil bangbang aphungthu ka gelh ahi. Amah bang a pulepa tangthu tualehphungpi gui paidan pulepate la leh tangthu paidan a theiLianzaw phung sung ah khat zong omlo hi.

Page 27: LIANZAW PHUNGGUI leh TANGTHU · Pu Hangkham leh Pu Thangzakham-te’n Pu Lamlun in Kawlte laitoh a gelhna ki-entuak a kibawl ahi hi. Hih Chart pen a u-zawte a masapen, a nauzawte

..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu

4144

a) Kianglaw ban a chin law kansang,Aisa siahniang sang lunmang aw e.

b) Aisa siahniang sang lunmang aw,Sawlkha lim zot ka chin thang aw e.

SUAHNGAM TangthuPu Suahngam pen pu Vum-el in Khumlai khua, a Thado nupimeithai khat toh a neih a tapa hi a, Pu Vum-el in a inn suanpihahi. Amah pen Khumlai Lianzaw kichi hi. Gangpimual khuaa tengte pianna ahi.

THANGKHOZAM TangthuPu Thangkhozam pen a upa Lamlun mah bang a Kawllaileh Kawlte pau siam ahi.

Zahau ukpipa Khuangceu in Kawlte toh a kal a paulet dingleh palai ding in Pu Vum-el kiang ah ngen a, kum khat a sialli thaman a piak dingin Cerhmun ah ompih hi. Kum khatchiang khatvei Pu Vum-el in a tapa thaman la zel hi.

Ukpite a sih chiang ua, thodo chi ua mi khat that zel uhi.Kamhau gam leh Khuangceu gam sungah thodo kizongloding a thukham a bawl uh Zahaute’n ngaisaklo ua, Sihzanggam sunga thodo a zawn hang un, Kamhau gam leh Zahaugam kilemlona om in kikawmtuah theilo in kum sotpi om hi.

Zahau ukpipa’n Thangkhozam min Ngathawng in khek a, azi ding in Zahau numei khat laksak in Hausapi khat in koihhi. A pa a sih chiang amah kan ding omlo a, Zahau gam ahomden hi. Pu Thangkhozam tapa Hrengal a lawmpaLianluai kichi toh Pu Hauvum inn Kahgan khua ah hong hawhuhi.

Pu Hauvum in vokpi khat goh a, a khua lam pai kikloding in kho hi. Pu Hrengal in ka lawmpa amah tang in kapaisak ut kei hi, tualeh zi zong ka neita a, innlam kapai ding

hong bawl hita maw chi hi. Pu Suaktut in la khat phuak a;a) Heina peuh ah Lianta vontawi,

Kumchin siahluang tho aw e.b) Sangkap hileh lalhen hileh,

Gual toh tanbang kimlo ding aw;Liantawi kansang ding aw e.

Hih laphuak in Pu Suaktut khase tak in a innlam pai a,Tonzang khua Sukte innpi ah bang in Hauchinkhup kiang a,a gen leh Hauchinkhup in innpi ah ka sam ding a, i gen dingchi hi. A hizong pu Suaktut in khawl lai in khatvei ka hawhkik dinga, ka zawl kikding hi chi hi. A sotlo in Pu SuaktutKahgen khua pan Phaisat khua hawh kik a, naute awbangbang i chih hang note lo in, ka lungmuang thei mahmahlo a hih chiang na salu hawmte uh kapo ding a, mailam ahtha zawh na neih uleh hong pia lai un a chih leh nuihsan leluhi. Pu Suaktut la phuakna sunga, “Kum chin siahluang thoaw” chih leh “Ka nau Suakzalian aw Lianzaw mi khat galtheilo ding a, na hong bawl hita maw” chih pen kisamsiatnalianpi khat in ka ngai hi. Hih bang a hih khit chiangHauchinkhup in Phaisat khua a, unaute sam in, nou tulpipadek na hih chiang un kitan un chi’n kitansak a, amaute kitatnapen Lianzaw innsung ah tunglo in Sukte innsung ah lut hi. Ahang pen tua hunlai pen Sukte thu neih lai, Sukte vanglet laihi a, bang khempeuh Sukte a hivek hi. 1972 kum in Tuikhalkhua ah hih thu kikupna kinei a, unau Pu Singzavum suantekitatna leh kik ding kichi maleh Lianzaw phung sung ah lutkhalo ahihman in kikhawl kik hi. A kitatna uh Lianzaw insimsak a, Pu Singzavum suante lak a uzawpa, Suakzalian atulpipa uh hi ding a tepteh sak ahi.

HUNGLUN TangthuPu Hunglun a upa Mang-im toh Tuaizang khua Thangkaigam a teng ahi uhi. Pu Hunglun zang gamah teng ut

Page 28: LIANZAW PHUNGGUI leh TANGTHU · Pu Hangkham leh Pu Thangzakham-te’n Pu Lamlun in Kawlte laitoh a gelhna ki-entuak a kibawl ahi hi. Hih Chart pen a u-zawte a masapen, a nauzawte

..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu

42 43

a ka zi toh ka hong paikik ding ua, na kiang ah kong tengding hi a chih chiang Pu Hauvum in na pai sakkik a, a khualam a tun chiang hong pai nonlo in sotpi sung mang denuhi. Pu Hauvum in Pu Hrengal nget siktunpi, heipi, tempichihte a guan hi. 1971 kum in Pu Thangkhozam suante omnakhua Tuichirh kichi ah Chinzakhai hawh a, Pa Sangtinmungin vok na goh hi. Pu Hrengal Kahgen khua hong hawhlo hilehkimansuah den ding i hi hi. March 28, 1972 ni in Tuikhal khuaPa Vumzakap inn ah Pu Thangkhozam suante laklutnavaidawnna leh sa-ek buakna kinei a, Sialtal khat kikap a,pawipi khat kibawl hi. Tualai ah Munlai khua pan PuThangkhozam suan unaute numei pasal kigawm (54) ahi.Tanu vaisaite (28) hi. Hih hun sung in kilungdam lua a, khituitampi luang hi. Pu Thangkhozam tungtang thu laibu i bawlmasak pen ah kimtak in ka gelh zota hi.

KHAMLA TangthuPu Nitlam zi Bawmkhai beh hi a, Sukte naupa ahi. Suktete’na sila numei khat uh Pu Nitlam zi buk tepding in kengsakuhi. Amanu min pen Ningkham ahi. Pu Nitlam in a silanuenlah a, ta neisak hi. Tua a ta pen lepmoh-leptheih a a lepnalam ah, a nu Ningkham in a taimang pih hi. Pawi galmat hiding a ngaihsut himahleh ana hi khalo hi. Amau nuta Mateinn khat tung kha ua, na min bang e a chih uleh Matte chi a,kou zong Mate ka ve ua kichi ua, beh khat in kiman uhi.Amaute Lianzaw sisan a piang ahihna uh Pa Vumzakap inchiam ai nengam hi. Amaute’n Mate hi ung a chih hang unMate phungpi gui sung ah a Pu Khamla kiluaina ding omlohi. I pu i pate’n amaute hoihtak in a theidap ua, a hihang kaunau uh na hi a chi kei uhi. A hizong a deihsak mahmah uhi.Pu Tuangsel in Phaisat khua a sat ding in Khaukual khua PuHelthong khut ah na pia a, amaute Mate a kihihsak hang unKhaukual gam Mate gam a suaksak uhi. A pupi uh min pen

Khamla hi a, a nu ki tap Ningkham – Khamla ahi hi.Amautegitta hung ding a lou zingta taimang ahi uhi.

SINGZAVUM TangthuPu Singzavum tuson Tuangsel, Khatthang, Khan-am hunlaiin Pu Khan-am in sazukpi khat man a, a lu innpi Pu Hauvumkiang vatut hi. Pu Hauvum pen lungdam mahmah a, zu lupin nekhawm uhi. Zing ann nek zawh chiang in Pu Khan-aminnlam paita hi. Pu Hauvum zi nu’n a temta uh zong moh a,na naupa puak hi’n teh, vadelh inla, valaksak in chi’n PuHauvum zi thumang pa’n vadelh in a naupa a phak chiangin vapum maigop a, a uta un kihau uhi. Temta pen Pu Khan-amin pualo hi. A tapnuai uah om hi. Tua hunlai pen sik hakmahmah hi ding hi. Pu Khan-am leh a unau teng nuak denuhi. Tulpipa kiang ah salu khe nuam nonlo uh hi. Amautesung ah salu kikheuhta uhi.

Pu Hauvum tapa Pu Suaktut hong khangkheta a, Kahgenkhua pan Phaisat khua; unaute kiang ah hawh a, ute-nauteaw, i pa motna hang in khase kei un, i pa gitlouhna kei tungah hong thuk kei un, no lou in kei zong bangmah man loding hing, keilo in no zong bangmah man lo ding hi uteh, ingeina bang in na salu hawm uh hong khia un chi’in, Voktukguk khat lei in gou a, zu phelpi khat mah lei in lup a, ka sabakkhat leh ka zu haikhat chiat tualeh, a shite ka galna zonghi ding in inn suan kim in sum teng li chiat hong sang un chia, a naute zong kilop mahmah in pai ua, a zu neksak ua, a sasan sak ua, a sum san sak uhi. Pa Suakzalian kitom in sabakleh sumte lehkik sak hi. Kahgen khua pan a nih veina ding inPu Suaktut Kahgen khua hawkik a, Pa Nengpum sanggamkhat shi toh kituak a, Pu Suaktut in zu phelpi khat lei inbangkua zu tung hi. Tua bangkua hihna zu a tun pen, PaSuakzalian in pokhia in daigei ah tunsak hi. Pu Suaktut in kanau Suakzalian aw, Lianzaw mi khat gal theilo ding a na

Page 29: LIANZAW PHUNGGUI leh TANGTHU · Pu Hangkham leh Pu Thangzakham-te’n Pu Lamlun in Kawlte laitoh a gelhna ki-entuak a kibawl ahi hi. Hih Chart pen a u-zawte a masapen, a nauzawte

..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu

4548

mahmah a, Piangbuk khua a lal ding in a upa toh vaihawmuhi. Khua vak masang khuamual tung chiat ding, khomual akingak ding in vaihawm uhi. Pu Mang-im pen khomual tungthei talo a, a damlo khat hiam chia, Pu Hunglun in a inn a va-et leh a huan a, nahtang phung na kihah hi. Utlo na hih lehut keng chilo a hibang a nong kingaksak chi’n Pu Hunglunheh mahmah hi. Ngaltang ha paksa zong tum kiklo, kei zongka tupna toplo ding chi’n Pu Hunglun Piangbuh ah lal hi.Piangbuk a, a ten chiangun azi-atate damlo ua, tua banah akhua uah puktat natpi tung a, azi-atate toh Pu Hunglun aupa omna Tuaizang khua hong tung kik hi.

Pu Mang-im khelpau a, zanggam ah singsang buh leh baltam na chi a, tu’n lah na dial a hong thepta dikdek a, a chihleh tu dong in Pu Hunglun pen dialthep tangden a, i pu i pagam ah mim vano bang in ka bual hi a chih leh tudong in puMang-im pen Vamim a tang den hi. Dialthep, Vamim chihtetu apat gen nonlo ding ahi. Pu Hunglun suante toh hanla,lapi, lakhen pu lamla, pupi lamla, nukhak la chihte kibangding hi.

SIANNOK TangthuPu Siannok tangthu kithei tamlo hi. A nu chiammuih hat hia, bal tou leteh lah tak, khuai tou leteh lah tak, Tohtak pa chihi. Tualeh Pu Siannok in ama suante tung ah tulpi kisep uthi. Upa kiang a kitatna pelote’n tul tawitheihna ngahlo hi. Aupa kiang ah kitatna pelo in a nu chiammuihna kammal zuiin Tawtak min toh hai kitawi in tuni dong in Tawtak kichiden uhi. Lianzaw toh unau a hih lam uzong theilo pawl omhi.

Hih bang a min tuamtuam a kiphuakna hang in Lianzawtekitawm semsem hi. Hanla, Lapi, Lakhen , pulam la, nu khaklachihte zong amaute’n kiphuak uh hi ding a ngaihsut ahi.Amaute tangthu gen ding theih tamlo hi.

a) Hong kithang hong kithang e,Gual a langlam hong kithang e.

b) Gual a langlam hong kithang e,Ka kan kong ah hong suak e.

a) Ka kan kong ah hong suak e,Saulim pat bang sai ing e.

b) Saulim pat bang sai ing e,Phualva mou kouno bang e.

a) Lianu lungtup khanglen dumpuan,Silval sawl bang khai ing e.

b) Von lam mungtup zangkhen kawlchiang,Saulim ah beng bang ngang e.

a) Langlam bahkhi melhoino aw,Deih ang sunni bang tan e.

b) Sunni vang tan langlam bahkhi,Minthang gual in mabang am aw e.

a) Ka tunga sesum aw e,Ka nuai a sawm sial aw e.

b) Tung a sesum nuai a somsial,Langlam gel aching aw e.

Pu Thangkhopau zi la :a) Lummei nuai a setang aw e,

Kiang toh siallou ka zun na.b) Kiang toh ka khaw bemtang aw e,

Gual khoi somsial ka kaih na.

a) Ka von aw e von lam aw e,Von lam ningniang no aw e.

b) Von lam ningniang no aw e,Tawi kawlchiang a pham aw e.

Pu Somlahthang la :a) Ka kichil in tukawl tawi in kichil ing e,

Page 30: LIANZAW PHUNGGUI leh TANGTHU · Pu Hangkham leh Pu Thangzakham-te’n Pu Lamlun in Kawlte laitoh a gelhna ki-entuak a kibawl ahi hi. Hih Chart pen a u-zawte a masapen, a nauzawte

..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu

46 47

NANGMAN TangthuPu Nangman a pan khang sagih sung Mangza dong tangthubangmah theih omlo hi.1935 kum in Salzang khua pan PuLetdong leh Pu Lamlangte lamkaih in Thuambual khua satua, tu leh ta teng in a zui uh hi. Tu dong in Thuambual ahLianzawte hausa hilai hi. Pu Mangza leh Pu Thangkhopauna tagah ahihman un Pu Nangman suante’n khangguipaidan na theilo uhi. Nangman suante’n a tulpi uh na theilouh a hihman tuni dong in Thuambual ulenaute tatvaihnapiang hi. Pu Thangkhopau pa Mangza, a nu Zokuan ahi.Amaute Phaitu khua ah na teng uhi. Kum khat kialpi tung a,zogam nahtang leh balteh naih in, Nahil zogam ah teng uhi.Annteh toh hal ding gatam lei ding a simgam lam a zinGamngai khua sialchingte’n a pata un man in that uhi. Apasal leh a ta a omlo chiang in Pi Zokuan pangpa a, Salzanghausa Manlunte pu Chinkhomang belding in a lalta hi. PiZokuan in vokno khat khoi a, tukli a chin chiang in gou a,tangmansih nganhuan toh a ne ding mi a chial hi. Midang ina nengam kei a, Pu Chinkhomang leh Sohtuang in a neksakuhi.

A sotlo in amaute’n phuba a laksak ua Pi Zokuan lungdammahmah in hi bang in thu a gen hi. “Pu aw ka pasal leh katapa phuba nong laksak man in ka lungdam hi, ahin kalungdamna kong thukkikna ding bangmah neilo ka hihchiang, na tupa Thangkhopau mi hong suak a thahzaw-matzaw a nei leh a lu a mal kinek in a chi hi”. PuChinkhomang in bang ding in nang lu, nang mal ken kamoknek ding hiam, nang Lianzaw kei Manlun i hi phet hi.Ahihang Pu Lianzaw in Pu Songthu a kipat tulehta in hongzuiden a, tutak zaw in hong manghil ken a chi hi.

Pi Zokuan zong a pasal phu kilak zoh a sotlo in a shita hi. PuThangkhopau inn suang theinailo a Ngamante khua a om aninu a belta hi. Ava kumpi hunlai hi a, a khuakhua a nungak

tangval kidon hunlai ahi. Hih kidonna pen Ngamante khuahong tung a, nu leh pa neilo Thangkhopau piak ding asawmta uhi. Khosung thu tanna Thangkhopau gangpa’n aninu a hilhdapta hi. Vangphatna toh Phaitu khua a, PuLangtong Ngamante khua hong hawh toh kituak a, thukigente a theih chiang a ma’n Thangkhopau a zong a, a muhtak in a lenuai ah a zep a, a namsau dok in “Ka mi ka sa manding kua a hiam a ngapngap hong kuan in” chi’n a namsaulek in Pu Thangkhopau a paipihta hi. Phaitu khua a tun chiangun “Nau aw dama inn i tun lungdam huai hi. A hihang inthusia khat hong om leh ken hong hun zolo kha ding ka hihchiang in Salzang hausa Manlunte, Pu Chinkhomang vabelin chi’n a sawlta hi”.

Zi a neih dong in Pu Thangkhopau apu Chinkhomang inn ahomden a, Pu Chinkhomang in zi a guan a, inn a suangsaktahi. A zi pen Phaitu khua Mantuang numei ahi. PuThangkhopau pen a zi toh lungsim kituak tak in loukho singpokhawm ua, um leh bel, Sial leh khibah, puandum, zampi,thaulong chite hong neitota uhi. Thumvei tang-aihnatangmual lakna a nei ua, sabak zong a sang uh hi.Thangkhopau la;

a) Theibang sen ka sanggat in e,Tukawl tawimon kibawl ing e.

b) Sau suangmon kibawl ing e,Sauphei suang som sik ing e.

a) Khat tang a tukawl ka tawi aw,Tukawl tawi som sik ing e.

b) Khat tang a paiva ka khai aw,Paiva khai som sik ing e.

a) Theibang sen ka sanggat in e,Kianggual zua lam am ing e.

b) Kianggual zua lam am ing e,Siang ah khuai bang hong lut e.

Page 31: LIANZAW PHUNGGUI leh TANGTHU · Pu Hangkham leh Pu Thangzakham-te’n Pu Lamlun in Kawlte laitoh a gelhna ki-entuak a kibawl ahi hi. Hih Chart pen a u-zawte a masapen, a nauzawte

..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu

4952

Gual haw banah a tung kan ka sang sak e.b) Gual haw banah a tung kan ka sangsak e,

Mim leh somtang sundet in ka sangsak e.

a) Khua kim gual in muipei bang hong peilo aw,Zangtui tawi thang nem nava nong chi hiam aw.

b) Zangtui tawi thang nem ding in ka nuamlo e,Momno pheiphung phelgua bang khau lai hi e.

Pu Neuvum la :a) Ka pheiphung aw mualtam ka kalna,

Ka banzal aw henluang ka kaihna.b) Ka sumtual aw tonmung ka phuna

Ka patang aw sengual ka kholhna.

Ni khat Pu Thangkhopau zi in “pasal aw mihing zung lehbal neilo a piang omlo hi. Tu’n thazaw-matzaw khat nei letehnalu-namal tunna ding kua ahiam” chi hi. Pu Thangkhopauin “Kua dang a hi ding a, lukang ding luvom hong suah pamah hilo hiam” chi hi. A zi’n “Hi ding bek toh ngansia kenla;pialkawm in”a chi hi.

Pu Thangkhopau zong a zi gen bang a gam a vak leh, khuakhunglam Tuichin kichi mun ah sa gual tuk li ding khat amanpai hi. A samat pen a pum in a pua a, a zi’n na dawn in,ka chi mawng hi lo maw chi’n nuikom in a pasal van a sanghi.

A gensa bang in Phaitu khua a, a u Langtong kiang ah saluleh samal a vapia hi. A u Langtong in “Ka nauno lungdamhuai mahmah hi” ahihang in kei zong nang bang a nauzaw;ka hiphet hi. Samai a nekding hileh nektheih ahi. Samai inneta lehang aban muzou kei leteh bang toh upa na zongding hiam? Ngai in “Gungal ah Lenthang kichi Lianzaw tulpikhat Buangmual khua lah teng kichi hi. Amah vapuak ta’nbang thu hong gen hiam chih hong ngaita’n chi’n a sawltahi.

Pulam la :a) Hat a tu hi’ng dem a mi amlo hi’ng,

Kawl a ni liap lai in,Phazaw toh ka dim hi e.

b) Zangta leh puan ka angah siang e,Kawlni a suah chiangPatang ah khau bang ka khung hi e.

a) Hong demlo hong demlo ve aw,Teului a ten demlo aw.

b) Teului a te’n demlo ve aw,Kawltui ka siahpiau lah;Daktang siah khuangbang ka kaih hi e.

ZILH-OM (HANMAU) TangthuAmah pen Zilh kichi chikhuk khat mu a, tua chikhuk ah tengden hi. Hanmau pen Zilh-om kichi hi. Chikhuk a tengpa chihnaahi. Khanglui lai in chikhuk pen Zilh chi uhi.

Hanmau Lapi :a) Ka huan sak a kenliang aw e,

Ka kenliang khuai in bom e.b) Ka lhuankhang a sihkhuk aw e,0 Ka sihkhuk sial in lzuan e.

a) Mau I tu suan zang leh khamah,I ltha mui namzel aw e.

b) I tha muinam zel aw e,Zalnal peuh lah i goh minthang zel aw e.

LUTKIM TangthuLutkim zi Nunniang hi a melhoih mahmah hi. A tapa Kim-enzong a nu sun in melhoih mahmah a, Kim-en mel hoihnamite’n eng mahmah hi. Kim-en a khan lai in gamvak sa kapmi ahi. A gamvakna ah singgah (huba gah) kichi khat duh

Page 32: LIANZAW PHUNGGUI leh TANGTHU · Pu Hangkham leh Pu Thangzakham-te’n Pu Lamlun in Kawlte laitoh a gelhna ki-entuak a kibawl ahi hi. Hih Chart pen a u-zawte a masapen, a nauzawte

..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu

50 51

Pu Thangkhopau zong a u thumang in a van kipat inBuangmual khua a zuanta hi. Pu Lenthang inn a tung a, athu a sutta hi. Pu Lenthang in a thu a teng genlo in, a sanga vok tukthum khat a goh a, salap la khu a, a khakou hi.Boitong puan khat a silsak a koltem khat a guan hi.

Pu Thangkhopau upa mu kisa in lungdam tak in a innlamhong zuanta hi. Inn a tun in a zi kiang gen in a zi toh lungnuamtak in a khosata uhi.

Pu Lenthang in khang thum dong pu Thangkopau suantetung ah tulpi hihna sem a, tul a tawi hi. Ahihangin upa diktakhilo a pu gui pa gui kibanglo kituaklo ahihman in lungbuainakituak hi. Pu Lenthang pen upa diktak hilo chi’n kizongtoutou a, 1980 kum in Thuambual khua ah, Phaisat kual aLianzawte toh kihoutuak in “A manzaw i muh masang innou upa hong hita un chi’n thukimna ka bawl ua, salu nihveika khia ua, sailu, zangsiallu dong in ka khia uhi.

Hun sotpi nung Sept. 15, 1999 Panglian khua a teng paChinzakhai toh khangthu kong kikup chiang un, koute pen;pu Lianmang tate a kipan ka hi ua, Phaisatte pen pu Vum-elta Pu Suahngam a piangte a hi uh chi’n kimukhe leuleu hi.(Source : F. Langkhanthang, Moreh).

Pu Nangman suante Kahgen khua a teng Lianzawte tulpibulpi pen pa kiang ah kinga ding ahi uhi. A hizong amautetagah hang in na thei zolo ahi uhi. Amaute sang a nauzawtekiangah salu tut ua, tulpi in nei koikoi uhi.

Ei sang a uzawte tung a sa-ek buak pen dammohna hongtun nuam ahihman in tulpi pa Tutzakhen tang in keimahChinzakhai in Pu Nangman leh a suante Pu Nangman minin Apr. 8, 2011 ni in Moreh khua ah Tulpi hihna ka peta hi. Hihthu hang a doknop a om leh keimah hong dongta un.

Mangza pen Gamngai khuate’n that a, a tapa Thangkhoson

pen thatlo uh hi ding hi. Thangkhoson tapa Zalang, MangzaZalang suante kimuta a, April 8, 2011 ni’n laklutna Morehkhua ah Langkhanthang leh Chinzakhai in nei uhi. LaklutteSuakdopau Tamu ahi.

Pu Nangman suante toh Hanla, Lapi, Lakhen, Pulam La,Pupi lamla, Nukhakla chihte a kibang hi lai hi.

LIANHIL (Lethil) TangthuPu Lianhil suante zonmoh tung a tu’n kithei amau Lethilkichih hang ua, Lianzawte’n theilo ahi. Lethil chih pen banggennopna nei hi ding hiam, bang chih nopna hi ding hiamkua kitap a Lethil kichi hiam, Lethil pa kua hi ding hiam, keitheina ah Lethil pa pen Liantuang ahi. Amaute toh kihounaneih ding kisam hi. A tangthu bangmah theih omlo hi.

HATZAW TangthuHatzaw pen Pu Hanthang ta a thumna ahi. Pu Hanthang inanau Ngamhat a tap ahi. A nau Ngamhat pen a tangval laitakin Ngal in apik a shi hi. Tuahang a Pu Hanthang in a tateama minpua ding in a bawl hi. Hatzaw lapite hi bang hi.

Lapi :a) Mun zanglai ah tang in sauphei suang e,

Kammei in na hullo aw.b) Kammei in na hullove aw,

Sangleh lalmang a lutna hi e.

Lakhen :a) Laldeih ing zanggam manong e,

Zangtal ah hom in tan tang le,Tung a sumlu toh mualsuak ing e.

b) Sang deih ing e zanggam khau sat ling,Tuichin kot in ka ling e,Ka than sialbang lian hi e.

Page 33: LIANZAW PHUNGGUI leh TANGTHU · Pu Hangkham leh Pu Thangzakham-te’n Pu Lamlun in Kawlte laitoh a gelhna ki-entuak a kibawl ahi hi. Hih Chart pen a u-zawte a masapen, a nauzawte

..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu

5356

mahmah a a neknek leh Huba gah duhpa chi ua, Huba chi’nkisam denta hi.

Kim-en Hanla :Ka limbel in namtempha bang,Vahounu bang langh ingh e,Tuanglam lai ah phualva zempi ka bang e.

Kim-en La :a) Ka tun toi in nibang tang ing,

Ka guallai ah phualvapi toh ka bang e.b) Ka guallai ah phualvapi toh ka bang e,

Tuanglam lai ah pasal ding bang e.

Lapi :a) A lam na zang ngelngel,

Phailam na zang ngelngel;A lam na helo aw, phailam na helo aw e.

b) A lam na tang silsel,Phailam na tang silsel;Phai khua ninu’n ngai ing chi e.

a) Namchi lai ah lmin nei ing,Guallai en ni bang lun ing e.

b) Tun toi phualngo bang zem ling,Guallai ah en vontawi hi ing e.

a) Dipchiamtui bang ka nonna aw,Kawlzang nunnuamno aw e.

b) Setang tuibang ka nonna aw,Kawlzang nunnuamno aw e.

Nu khak La :a) Ka khuamual a sailum suang aw,

Mangmo kumluang in lun e.b) Mangmo kumluang in lun aw e,

Tang min ka hialna hi e.

a) Tulai tak a chintuipi a la’ng,Ka thah ka han khuang; ka ton khuang aw e

b) Ka ton khuang leh ka han khuang aw,Mual i hem a thang aw e

a) Khangtou ta’ng, khangtou ta’ngDaw mualpi bang khangtou ta’ng e

b) Daw mualpi bang khangtou ta’ng,Mutualpi khuaibang ka khut

Lakhen :a) Ka han man a a kii ton zau,

Tun min ka hialna’n nei ing eb) Ka khoman a a kii ton kang,

Dei min ka hialna’n nei ing

Pulam La :a) Hen toh zoh vadial ing,

Pa tang chialsuan; hen toh vadial ing eb) Hen toh zoh vadial ing,

Thang kumvei ching; ka tang gual ka khawlsak e

Nukhah La :a) Mualzawl a lanu kop gel,

Namtem tualna’n bawl ing eb) Ka khua mual tung khaimu bang ling

Tuanglam lai ah shi leh hing thua’ng e

a) Ami’n ka bil at,Kimlam ka bil at e

b) Kimlam leh sumtual zang ahNatang sialvun la ing e

a) Kamkei pa tang a lang awHumpi’n suangmual ah don e

b) Ka von khuaibang hang lawmlawm ePa tang ah namtem lek e

Page 34: LIANZAW PHUNGGUI leh TANGTHU · Pu Hangkham leh Pu Thangzakham-te’n Pu Lamlun in Kawlte laitoh a gelhna ki-entuak a kibawl ahi hi. Hih Chart pen a u-zawte a masapen, a nauzawte

..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu

54 55

Lakhen :a) Sat ing aw e, sat ing aw e,

Mualzawl; a lanu kopgel aw;Ka namtem toh sat ing e.

b) A gam minthang Thangmual nen ah,Ka heina nibang lun e.

Pulam la :a) Ciauduang zui guikhau bahtang e,

Sangchin in luaina’n nei e.b) Hualnam nolbang sut ling aw e,

Sauah haini bang lun e.

a) Ngalliam kisang pal valo tang e,Na singnuai ah;Zang a sangmang khangto aw tuibang la’ng e.

b) Zang a sangmang khangto aw tuibang la’ng e,Zangtui dung khuai bang ka ulsak zo hi e.

Pu Ampau la :a) Sang deihtang e gam vangla zuan tang,

Minthang vuisai a hapak la’ng e.b) Zang a vuisai a hapak la’ng e,

Mauteng bang om a hapak lang e.

Pu Zelpau la :a) Gual lel minthang gam vaphang e,

Bungtui lian gam vaphang e.b) Bung tuilian gam vaphang aw e,

Somsial thang leh a hapak la’ng e.

a) Nuai zinmang loubang bel ing e,Ka vontawi tam tan ing e.

b) Von tan ing e, mel in mang e,Kawi nemno nungbang khup e.

a) Deih toh langlam ka zam khuang aw,Vangkhua toh zeitawi aw e.

b) Vangkhua gual leh ka zamkhuang aw,Phung en ka zei toina ding in;Ka saumang nun in nuam e.

a) Nasingnuai a kimpi gual toh,A sa la’ng kemtang dong e.

b) A sa la’ng kemtang dong e,Khimzin nuai ah;Na lan mabang kham ing e.

a) Zanglei nunnuam ka lal aw e,Vuisai a hapak la’ng e.

b) Vuisai ha leh ka dalkhuang thuah tang,Mual thangnen a hei ing e.

a) Phunggual ong el tam lawmlawm eSanglu toh velton ding in eGam zotah sal in sia’ng e

b) Gam zotah sal in sia’ng aw eVuisai hapak a kop in la’ng e

a) Laitui ngoukang va minthang awTuai banzal a pham aw e

b) A zalna nunnuam kiza, kuam thuk kisaNuai ah thelna bang khia’ng e

KHOLAWN Tangthu

Hanla :Sa kamkei bang chiaugal ah a hing del ingSual guabang ong eA siansung ka luh leh meibang in ten ing e

Lapi :a) A tui ong luang zawl ing,

Ton tui na luang zawl ing eb) Pa tang ah zinbang tut ta’ng,

Han ning nel na’n bawl ing e

Page 35: LIANZAW PHUNGGUI leh TANGTHU · Pu Hangkham leh Pu Thangzakham-te’n Pu Lamlun in Kawlte laitoh a gelhna ki-entuak a kibawl ahi hi. Hih Chart pen a u-zawte a masapen, a nauzawte

..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu

5760

a) Ka pau aw, ka pau, ka pau aw,Gopum pok bang e

b) Ka pau gopum pok bang eThangvan ah nunbel bang e

PHIAMPHU TangthuPhiamphu tangthu pen Pu Han-en tangthu sung ah en in.Hanla :

Ka seinou in e, sang leh lal thua’ng eChiau i gal ah ka lalluang telsa bang sua’ng e;Ka sengual lai ah ka namtem sansi’n zel e

Lapi :a) Kotgawl sik leh suangsan in e,

Sumtual simsing gil phut ingb) Phaikhua a ka ninu’n,

Mabang am na’n hong nei e

a) Ka somsial zinbang kha’ng,Tuanglam konkhat khak ing e

b) Phaikhua a ulenau in,Mabang am na’n hong nei e

a) Kol a loi leh sial thua’ng eVeita mang leh khau thua’ng e

b) Kotgol a tultapi aw,Lallu tombang kikan e

Nukhak La :a) Lapkhua bel bang suan ing,

Zangta loubang kawm ing eb) Zangta loubang kawm ing,

Zangtawi ka gui khaukhi’ng e

a) Chinthupha ka deih man in,Sihsial ah chinthu kha’ng e

b) Sihsial lal tang lal deih aw,

b) Tuinal guabang kai kisa dawn lai longh e,Khuamual lumding dai ka damask ngawn hi e.

Nukhah La :a) Hong inchi e hong inchi lian vontawi,

Hong inchi e.b) Hong inge suangmual khup ing,

Kasul zui ngam omlo e.

a) Ka sul zui ngam omlo e,Kamkei sul zui komlo e.

b) Cintui na vang khua sapi toh,Lal luang zonna lalam e.

a) Luangsuk tang e luangsuk tang e,Mun mualnen ah luang suk e.

b) Ka sak a’n phil bang hong luan e,Ka khang a’n thel bang hong thon e.

a) A tui hong luang dildial e,Zualtui hong luang dildial e.

b) Zualtui leh somtui lah kalah;Lal luang naubang sial ing e.

a) Khogal mutual vannuai lelh aw,Haithei bang zing tat ing e.

b) Haithei bang zing tat ing e,Sumlu bengtong in puang e.

a) Simbupi’n builu toh e,Ciaugal ah kaipih ta e.

b) Simbu laltha kei laltha,Lalhen nang zuang ngiungeu e.

a) Sak a suangmmual veng ve ua,Khanga suangmual vengve law.

b) Sak a suangmual khanga suangmual,Tha leh lui vabang ka tuangsak e.

Page 36: LIANZAW PHUNGGUI leh TANGTHU · Pu Hangkham leh Pu Thangzakham-te’n Pu Lamlun in Kawlte laitoh a gelhna ki-entuak a kibawl ahi hi. Hih Chart pen a u-zawte a masapen, a nauzawte

..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu

58 59

LIANZAW PHUNG LAPITE LEH HANLA

Hanla : Ka seino in e sa kamkei bang gial ing e,Sa kamkei bang gial ing e,Ciau i galah a hing delh ing e, sualgua bang ong e.

Lapite :a) Zang a mangpa’n siphu tung hong tawn,

Sihphu tung a tuang ka tha.b) Tuang that ing e, tuang that ing,

Sihphu tung a tuang ka tha.

a) Sihphu tung a tuang that ing,Guabang ka kimpihte’n pumpial bang delh e.

b) Guabang ka kimpihte’n pumpial bang delh,Kawlchiang a sai tem in sat ing e.

Lakhen :a) Phai khua a min chintuipi a lang,

Ka tha ka han khuang in siamlui zui e;Sialkai thong dial e.

b) Ka tha ka han khuang in siamlui zui e,Sialkai thongdial e;Seino ei khan phai khua limsak e.

Pulam La :a) Ka seino a lung ka tup ka tun ang ah,

Sial leh tang leh lalhen muibang ngai ing e.b) Nuthai lungtup sial leh tang katung sak e,

Keima lungtup lalhen siansung dimveh e.

Pulam Lapi :a) Na that ding albang ka tha,

Ngalliam hing tuinal guabang kai ki sa,Dawn lai lo’ng e.

Tuanglam mabang ki-am e

a) Mi pu vonton ningzou aw,Thangbahpi’n tuang tung na e

b) Ei pu vonton ningzou awSiatlei leh aisa kihal e

a) Kamsan lai ah lalmi vanot ta’ng,Tuang ka tunna suilung tailou e

b) Tuang ka tunna suilung tailou e,Ka sengual toh khua mual ah sua’ng e

N.B. : Hih late pen Gohzathang leh Enkhup gen ahi.

Page 37: LIANZAW PHUNGGUI leh TANGTHU · Pu Hangkham leh Pu Thangzakham-te’n Pu Lamlun in Kawlte laitoh a gelhna ki-entuak a kibawl ahi hi. Hih Chart pen a u-zawte a masapen, a nauzawte

..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu

6164

THU KIKUPNA

Nampi thumte : Adam pan Noah khang chiang Pasian intuizin tungsak a, Noah innkuan leh ganhing nam khempeuha kopkhat chiat hing hi. Mihing khempeuh mangthang khina Noahte innkuan bek hing hi chih ahi. Noah tate – Shem,Ham leh Japhet ahi.

Shem suante pen chisan leh samvom hi ua, Mongoliodnamte pianna ahi.

Ham suante pen mivom, samkil, muksah in Negro minamtepianna hi ua, Africa gam tung uhi.

Japhet suante Europe gam ah teng ua, chikang, mitpuangin Europe mi namte pianna ahi.

Zomite piandan nam guk : Khul , Chinlung, Zo, Jo, Chou,Chin, Cimnuai, Israel chihte ahi. Khul pen Sente gam Tibet,tualeh Palestine gam hi ding in a pawlpawl ah upmohnaom hi. Khul omna mun pen Yangtse leh Hwanghi gunpi nihkikal hi ding hi. (Dr. Tualchin Neihsial; Convention Press, 1986p.1, New Lamka).

Sengam saklam khul tungnung (Choukoutien) hi a, Yao panZomi kichi hi ding hi. (Rev. Goukhandal No.1; BEH’S TGIMagazine, 1999; pp. 308-315).

Khul omna mun pen Tibet gam Oksa tang hi ding hi.(Thangkhangin Ngaihte SSPP Magazine, 1979;Churachandpur, Manipur).

Israel gam saklam Dead Sea ni tumna lam mual pen Hebrewpau in Khum(Qum) chi a, leihawm pen (Chor) Khur kichi hi.Tualai ah l947 in Scrolls kimu hi. Tuamun pen Khul hi ding hi.(Upa Ngullianzam; Zomi Mawchin mi, Zomka; Vol. 9. No. 47,

leh saltang tung kiklote kigom Zomite i hi. Jobab min pua aZomi kichite i hi. Zomi chih pen homthohna min ahi. Josephchih zong Zomah a kilou ahi. (Upa,Ngullianzam Mawchin,Zomkah Vol. 9, No. 47.2004; pp. 2-11).

Rabbi Elyahu Avicnail laibu “The Tribes of Israel” sungahManasseh (Shinlung) India lam Mizoram, Manipur,Nagaland, Assam, Tripura, Kawlgam leh Teddim gam ahom uhi. Amaute ngaina tatdan, biakdan, lasak dan lehphuisamna ah Manashe chi’n loukha tontung uhi. Sen minamleh Mongolia mel pua ua, Israel gam hong chiahkik nuamuh ahihman in “Torah thu toh hindan kipan kik uhi” (Suk, Zosuan, Bomkhai beh tangthu Sukte-Bomkhai Beh laibu bawlCommittee, 2001. pp. 2-3).

Khangluite’n phui a samna Manasi hilo a, Manmasi ahi.Manmasi pen nungak melhoih mahmah khat ahi. Amah nupen doite’n a kumpinu ding ua a kaihmang ahi. “Manmasiin ka min nong loh uleh kong huhding hi chi hi”. Tua hang inZomite pulepate’n phuisamna ah Manmasi chi a a lohdenuh ahi. Laisiangtho a Manasseh toh kibang hilo a, atuamtuak ahi. (Dr,Tualchin Neihsial “The ten lost tribes ofIsrael theories” kei muhna leh theihna; YPA.GJ. Souvenir,2003 pp. 83-91, Churachandpur, Manipur).

Leitung minam thum : Leitung ah mi nampi thum om a –Caucasian, Mongolian, Negroid ahi. Caucasian pen Aryanminam hi a, naksau minamte ahi. Israelte zong Aryanminamte sungah kihel hi. Negro minamte chivom, samkil,nehsah minamte ahi. Mongolian mi namte chisan, naktom,samvomte ahi. “Blue Mongolian spot” kichi naungek in asuah apat kum nih khong chiang, a tobou uh a dup dide neiua, hihbang teptehna nei Mongolian suante bek om hi. Zomileh lsrael minam pen i piandan (DNA) kibang hetlo hi. (Prof.C. Thangzatuan, Zomite tangthu leh ngaina ZCLS., Kalemyo,2005, pp. 10-11).

Page 38: LIANZAW PHUNGGUI leh TANGTHU · Pu Hangkham leh Pu Thangzakham-te’n Pu Lamlun in Kawlte laitoh a gelhna ki-entuak a kibawl ahi hi. Hih Chart pen a u-zawte a masapen, a nauzawte

..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu

62 63

2004. pp. 2-10). Khul ah kipiang a Zawm ah kikai hi. Khawkipah kikhawl masa a, Tete suangphuhna pan Cimnuai khuaah kitung hi. Khul pen Cimnuai pan tai lina ahi.(VumlianthangNo. 1 BEH’S, TGJ Magazine pp. 300-307).

Khul phuiteng :Khimpi zin ni, khapi kiat ni, Khawkhen ah, Khawlzangah, michih-sachih kikhawlh nung, tungpi suah ni ka piNemniak, pi nanik san hong haita teh, na nik san la ana paikik leh Khul vang ah hong suakta teh, dawi inkau in hong piangta teh, ken na tuahmoh chiang hi(pa) tep a tong a lamding hong ngak lah hi.

Chinlung : Orifice (suanghom) chihna hi. Chinlung chih penSen kumpi Chenlung hi a, tualai hun a Sen gam pan apaikhiate Chinlung mi kichi hi. (Pu K. Zawla, Mizo pilehpuAnthlehte Chanchin).

Chinlung ah 1736-1796 A.D. in Zomite pawlkhat India,Mizoram tung hi. (Thangkhangin; Siamsin Pawlpi Magazine,1979). Chieng kumpi hun 1644 A.D. in Sen gam ah pasalte’nsam metkiau uhi. Zomi pulehpate’n sam metlo ua,Sangmang Missioneries-te hong tun 1899 A.D. khit chiengpasalte’n met pan in, Christian teptehna sam met ahi.

Zo, Jo, Chou, Shou (B.C. 1027-256) : Sen gam pan a paikhetea kumpi uh min pua in Zo, Jo, Chou, Shou kichi ua, amauteZomi kichi uhi. (J. Ginzatuang; Zomi Innkuan Laibu, 1973).Zo kumpi hun in kumpi min in kisamlo ua, Dynasty toh kisamzaw uhi. Zo kumpi hun sung in ukpipa pen Tulpipa hi pai a,gam ukna, paina, biakna lam ah zong lamkai hi pai hi. Tuahunsung in Confucius, Mencius, Hosun, Tzu, Lao, Tzute apatin Taoism phuan khia mipil tampi piang hi. Sen gam ah Choukumpi na om ngai a tu hun in Zhou kichi hi. (Rev. Sangrenamo;A Description of the Burma Empire, Rome, 1833).

Chin minamte pen Jo kumpi suan hi a, Zo ahi uhi. (F.K.

Lehman; The structure of Chin Society, Aizawl, Mizoram).Sen gam Kwangsi leh Kwantung province ah Yao kichi1,240,000 om hi. (Rev. GKD; pp. 308-309).

Chin (B.C. 221-207) hih hunsung in Sen gamah Shi Huangtikumpi hi a, the Great Wall) kulhpi lian kibawl hi. Hih hun aSen gam a pat paikhete’n Kumpi kitap in Chin kiciuhi.(Hranglian Mar Chanchinbu).

B.C. 453 hunlai in Tsin, Tsen, Chin kichi mi nam khat hongpiang hi. Hih nam thum ah nampi thum om a, Han, Wei, Zochi’n kilou hi. English te’n mualtung a tengte kua mi hiamchi a, Kawlte a dok chiang Tsin, Chin mi namte hi na chi uhi.(Tonzang sia khok Tuiphum Pawlpi Golden JubileeMagazine, 2000; pp. 2-3).

Zo kumpi hun in siah kaihna lamah na huaiham lua chi’n Chin(Qin) na vaihawm a Chin (Qin) pan China kichi ahi. (Dr.Khenzasian, Teddim Innkuan Tangthu, 2000; pp. 1-3).

CIMNUAI (Cimnuai tangthu) : Zomite Cimnuai pan pianghi. Khanglui siampute’n a phuisamna uah, Cimnuai chih tampen ahihman Zomite pianna hi ding hi chi pawl om hi.(Tonzang Township Education Officer, U P. Lianzanang;BA,Ed,BED. Australia).

Capt. Coke, Australia a tun 1770 A.D. masang Australia gamah tual suak mi nam na om khin hi. Tuate tuni dong in inn lehlou neilo in gamsa bang in omlai uhi.

Pasian in a munmun ah tualsuak mi na koih hi. Zomite zongCimnuai a piangte himai thei hi chi hi.

Israel theory : Zomite Israel minam hi ding a ngaihsutnakhat hong piang hi. Inn lamdan, sisan toh biakna dan, Israeltoh kibatna phuisam dan, phuisamna ah Manasi min kilou atua pen Joseph tapa Manasseh ahi chi zong om hi.

Noah ta Shem suan pan khang sagihna Jobab suan Sinite

Page 39: LIANZAW PHUNGGUI leh TANGTHU · Pu Hangkham leh Pu Thangzakham-te’n Pu Lamlun in Kawlte laitoh a gelhna ki-entuak a kibawl ahi hi. Hih Chart pen a u-zawte a masapen, a nauzawte

..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu

6568

Israel minam hihna pansik Laisiangtho ahi. Laisiangthosung a Israel mi teptehna Pasian in a piak pen vun-atteptehna ahi. Hih teptehna pen Zomi pulepate’n na theikhalohi. Manasi suan Zomite ahih sang in Manasi pen Zomite laka numei melhoih minthang khat hizaw ding hi.(Thangkhangin Ngaihte, SSPP Magazine, 1979).

Kawlgam tunna : Zomi leh Kachin unau hi a, Zomi a uzawahi. Sengam – Yangtse, Hwanghi valley ah kum sotpi tenguhi. Sengam sung ah galbawlna buaina a tuamtuam a pianchiang Yunan province ah hong kikhin uhi. Tua pan Panwagei Tagong hong tung uhi. A masate’n singpang met ua, anunungte tua zui in pai uhi. Maikha leh Malikha gun kituahnaIrrawaddy gun nak hong tun chiang un nahtang tamnakuampi khat tonkha uhi. A sattan uh nahtang in a zik khapaipai ahihman in a nungzui a nau Kachinte’n i upa phazonon kei ni chi’n Irrawaddy gun nak tulai a, Myitkyina gunkuamah khol uhi.

Kachinte’n Zomite (Khang) chi hi. A khiatna upa, ukpa cihnaahi. Zomite’n Kachinte behte chi hi. A khiatna unau khatinnsung khat chihna hi. 1999 kum in Zogam Pasian thu hongtuna kum zakhat chinna Jubilee Chin State, Haka khopi ahkibawl a Kachin Baptist Convention (KBC) unaute’n kumzakhat chin uapna in Zampi khap som khat Zomi BaptistConvention (ZBC) kiang ah pia hi.

Haka khopi Zion Baptist Biakinn ah Treasurer Vankyi in 100vei tumging a, unau Kachinte toh lungdam kouna Pasiankiang ah kineikhom hi. (ZBC News, 1999).

Zomit’en Hokoung valley zuito ua, Tanaing khogeiSinbwejang tung uhi. Lido lampan pawlkhat Nagaland,Mikir Hills, Arunachal Pradesh, India gam tung uhi.Sinbwejang pan in khanglam hong paisuk ua, Tanaingkha,Tarongkha, Tawangkha lui thumte kituahna mun ah hong

Pawlkhat Kalemyo, ni tumna lam Tuingo lui zuito ua,Thangmual hong tung uhi. Vaihmual ah hong kumsuk ua,Zangpitam hong tung uh hi. Zangpitam pan Ngatan luidungzuisuk ua, Khulpi mun hong tung uh hi. Tua pan Sialtangluidung zui suak ua, Khulpi pan tai 4 bang gamla Cimnuaikhua hong sat uh hi. Cimnuai pen Kenbal namkhat ponamualnuai ahihman in Cimnuai chia kiphuak ahi. Cimnuai atengte Zomi kichi hi. Cimnuai pan Duhlian namte nitumnalam Ciau (Tiau) gal kai in paisuak ua, tulai a Mizoram ahteng ua, Mizo kichi uhi. Cimnuai pan pawlkhat saklam zuanin pai ua, Assam leh Manipur gam ah teng ua, a tenpih uhAsamese leh Bengali mite’n Kuki chi’n na sam uhi. Manipurgam a tengte a, tenpih uh Kathete’n Khuaisai na chi uhi.Kuki leh Khuangsai a deihna kibang hi a, mualtung a tengtechihna ahi hi.

B.C. leh A.D. hun a pulepate tatdan :1850 BC Noah in Katulah toh a tate ni suahna lam a a

sawl khiatna1750 BC Mongolia gam tun hun1700 BC Mongolial pan China gam zot hun1600 BC Khul a pat Gunkuam a kithezak hun1122-225 BC CHOW kumpi hun225-206 BC CHIN kumpi hun220-200 BC China gam pan nitum lam zot hun150 BC-100 AD Kawlgam tun hun50 AD-500 AD ChindwinGunkuam a ten lai hun500-600 AD Kawlgam laizang a ten lai hun600-900 AD Khokhen a ten lai hun900-1400AD Kawlzang a ten lai hun1400 AD Chinhills lam a taitou hun1400 AD KYITOUNGNYO in Kawlpi khua a kulhpi a

bawl hun1400-1800 AD Ahom hunlai

Page 40: LIANZAW PHUNGGUI leh TANGTHU · Pu Hangkham leh Pu Thangzakham-te’n Pu Lamlun in Kawlte laitoh a gelhna ki-entuak a kibawl ahi hi. Hih Chart pen a u-zawte a masapen, a nauzawte

..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu

66 67

khol uhi. Tua luithum kituahna mun (Chindwin) kichi hi. Zopau in Zomun, Zokuam, Zophual, Zokhuk chihna ahi hi.Chindwin gunpi kichih ma in “Tanlawaddy” kichi hi.Chindwin pan nitumna lam mualpi “Anauk Yoma” dung hongzuisuk ua, Gunkhom-Kalewa hong tung ua, a kim apam mualbekbek ahihman in leitung mong hi chi ua, Tuitobing chi uhi.Tuitobing pen khohkhen chi uhi. Ni tumna lam hong pai ua,Zangkuampi khat hong tung uhi. Tua zangkuampi penKhawlzang chi ua, Kawlzang hong suak ahi.

Zomite gamkaih : A.D. 1400 pawl in Asia nisuahna gamphelkhat Bangladesh, Kawlgam saklam leh Sen gam tolamteng Shan minam (Pong)te’n ukngai uhi. Shan kumpi khang‘Pong Kingdom’ kichi a Thailand ah kumpipa om hi. Hihkumpi vaihawmna parliament min pen ‘Nanchau’ kichi hi. Akumpi lim pen ‘Gulpivom’ lim ahi.

Pong kumpi uk gamsung ah state 10 om a, district 99 om hi.Zomite state a 9na ah om hi. State ukpipa ‘Ahom’ ahi. Ahomukpipa’n Shipsagar leh Homaland ah munpi nei hi. Zomiteomna state ah district 4 om hi.

1) Khongsai Dist.Manipur saklam leh NagalandOkkhorul gamsung teng

2) Kathe Dist.Imphal zanggam sung teng3) Kaley Dist. Kawlzang kuam teng4) Khampat Dist. Kabaw zang gam teng

Khampat khua pen Zo district munpi in kinei a ukpipa min‘Sou Runkhum’ ahi hi. (Thangkhangin Ngaihte, SSPPMagazine; 1979, Churachandpur, Manipur).

Khampat khua a Zomite a ten lai in Bunglung khua Zazazuah Shan mite teng hi. Kabaw zanggam sung a lui, mual,guam, mun chite min khempeuh hih hunlai a kiphuak hi a,Shan mi namte pau ahi.

Khampat ukpipa a sih chiang in Bunglung Hausapa’n

Khampat dong uksuak hi. Bunglung hausapa’n Bunglungkhua kimkot in kulhpi bawlsak a, Zomite’n inn nna, lou nnasem manlo in gentheisak mahmah a, tuabang a bawlgentheihna a om chiang Khampat a teng Zomite muntuamtuam ah hong kikhen khia uhi. Khamtung gam lam zuana pai dingte’n Bunglung khogei ah Mawngkung khat suanua, ‘Hih Mawngkung hiang in lei a bat masang ZomiteKawlgam kitung kik nonlo ding’ chi’n kamchiam nei uhi. Hihpen Zomite Kawlgam ah teng nonlo ding chihna ahi.

Tua Mawngkung hong khang toutou a, a goldan kimkot lamsomthum pha a, 1960 kum in Mawng bahiang in lei hongsunta hi. Tua apat in Mizoram leh Zomiten Kawlgam kizuantahi. Tua Mawngkung pen Burma kumpi ‘Newin’ in 1962 kumin phuk in mei in haltumta hi. (Mizo Titi, Class-II Textbook,Mizoram).

Zomite kikhenna : Kabaw leh Kaley valley pan pawlkhatkhanglam zuan in Myittha luidung zui ua, Gangaw, Pauk,Saw, Htaylin, Pakokku, Yasakyu, Kyaukthu etc. khuate tungua, amasate Magwe, Minbu, Sagu, Aunglan, Myithe,Ngapha, Toungdwinyi, Natmauk, Pyithayiet etc. khuate tungua, ‘Asho Chin’ kichi uhi. Khanglam zuana paite lak panpawlkhat nitumna lam mualtung ah kahtou ua, Khamtungmualdung zuisuk ua, Paletwa, Rakhine gam leh Bangladeshgam dong tung ua, ‘Khami, Khumi, Chaung’ kichi uhi.Pawlkhat Mindat leh Kanpalet ah khol ua, ‘Dai, Chin, Pong’kichi ua, Mindat leh Kanpalet mi ahi uhi. Matupi gam atengte ‘Matu, Zotung, Maram’ kichi ua, Mizoram State ‘Saiha,Lunglei, Lawngtlai’ etc. a tengte ‘Pawi, Lakher’ kichi uhi.

Natchaung, Weibula lampan meitei gun aleh zuih pawlkhatFalam ah Lailui khua sat ua, ‘Laimi, Laizo’ kichi uhi. PawlkhatLailun pan Haka leh Thantlang ah teng ua ‘Lai, Zophei,Lautu’ kichi uh hi.

Page 41: LIANZAW PHUNGGUI leh TANGTHU · Pu Hangkham leh Pu Thangzakham-te’n Pu Lamlun in Kawlte laitoh a gelhna ki-entuak a kibawl ahi hi. Hih Chart pen a u-zawte a masapen, a nauzawte

..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu

6972

Feb. 6-7, 1947 Representative neeting in Penlong Shanstate

Feb. 12, 1947 Signed the agreement in the Burmaindependence.

Mar. 2, 1962 Newin coup the Govt. of Burma anddestroyed the democracy laws. Heruled 12 years in the name of Revolution.

Jun. 8-16, 1961 Shout Shan State Toungkyi Shan, Kaja, Karen,Muang, Zakhai, Chin helded the meeting

Aug. 8, 1988 Kawlgam mipite kiphinna, thuneihnapaihkhiat himahleh Sept. 18, 1988 in nihveinaGalkapte’n thunei khum uhi.

Bang minamte : Beh leh phung tampi’n i kanta ua, i namhihna a thei khat zong om nailo hi. I deihna bang chiat a mini phuak hang in kituaktak a pankhomna om theilo hi. Pawlkhatte’n Israel hi hang chi, pawlkhat in hilo chi hi. Lushei,Kuki, Chin, Zo i chihte zong a kiphuak tom min ngen ahi. Tuahang in bangbang gen lei zong kingaihsakna omlo hi. Tuanamte ka hi chi a, nakpitak a pan i lak hang in zong khat tohkihuatna piang giap hi. Eimite pen chikhat namkhat i hihtheihlo hang a, state khat zong kinei zolo hi. Na bawl nasep khempeuh kisimmohna hong hi ding hi. A khang a khangin i suan i khakte tungah hausatna, nopna om ngailo dinghi. Hausatna nopna chih pen a bulpi thuneihna ahi.

Beh leh Phungthu : I pu i pate’n i beh min leh i pute minhong hilh ua, a tangthu hong hilhte pen mihingte tohkituaklopi thu tam hi. Tulai a bulphu laibu kisim inMangkangte’n hichi gen hi chihte zong a dik hi khollo hi.Mihingte gamtat toh kituak a kigen lamte bek Lianzaw behin kila a, tangthu a kigente toh phungthu bulhlo hi. Khat pankhat ah pute’n i pute min na hilh ua, tualeh Phuisamna ahzong pute min na lou uhi. Tuahang a pute min i thei hi. Ipute a uzaw a nauzaw a gual a, Chart bawl ding tua hileh

LUNGDAM KOUHNA

Lianzaw Phungpi khanggui 23 tan Pa Chinzakhai in hahkattak in zongkhia a, Lianzaw Phungpi laibu a nih veina dong agelhzoh man in Pasian tung leh ama tungah ka lungdam hi.Pasian minthang tahen.

Hih laibu apat Lianzawte’n i khanggui paidan leh i lenkhiatnai kiluaina thei chiatta ding in ka ngaihsun a ka lungdamnalian mahmah hi. I pu i pa apat a khangkhang a, a kihilh uleha tepteh uh, pute pate minteng zong i theiding a, Ilenkhiatna eima pute zong kua hiam chih i theita ding in kangaihsun hi.

Hih Lianzaw Phungpi laibu a simding a theiding tapa tanuPasian in hong guan a, guabang a hong phungchingsakchiat ding in Pasian kiang ah Jesu min toh na ngen chiatun. Lianzaw Phungpi khanggui leh tangthu zonnangaihtuahna nei Pa Chinzakhai in thupha a ngahna ding inthumsak chiat ni. I phungsung ah i tu i tate khangson dongin Pa Chinzakhai theih in omden tahen. Lungdam ing.

Sanggam pa

L. Chinzakap

Page 42: LIANZAW PHUNGGUI leh TANGTHU · Pu Hangkham leh Pu Thangzakham-te’n Pu Lamlun in Kawlte laitoh a gelhna ki-entuak a kibawl ahi hi. Hih Chart pen a u-zawte a masapen, a nauzawte

..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu

70 71

uzawpa kituhna omlo ding hi. Pu masa pen apat kisim suksuka, tua guipaipi a tukna penpa tulpipa ahi. Lianzawphungsung ah nauzaw pawlkhat houh Dahpa suan kihisakhi. Dahpa chi a i pute tangthu gen pen a tak ahi diam a omlopikiphuak hi ding hiam chih kitheilo hi. Eg : Ngambom lehKhupcing tangthu kigenna ah Ngambom in Khapi tung aSingzabuangpi ba a khiat pen, Khapi tung hilo in Ngazamlui tuikhang a, a galkaina ding a luigal khat pan luigal khatdeng ding a Mawngkung a phuk ahi. Tua Ngazam lui penHansip leh Palkhuang kikal Manipur state sung a hi.Gennopna ah pulepate apat a kigen tangthute toh i beh iphungthu bulhlo ding hi. Beh leh phungthu ah phuak tomthu bawllo ding hi. Tangthu kigente pen a tak zong om aphuaktom zong om hi. Na pu’n a pa a theihna tan khangnga bek pha pan a Dahpa suan na kihihsak mokpen nakhangthu na thei kei chih ahita hi. Beh dang phung dangtelaibu tampi ka sim a, hite laibu dik pen ka chih ding omlo hi.Tuamah bang in ei laibu zong mi a ding in dik hi kichi theituamlo ding hi. Khang simna ah a takpen chiat pan a kisimahi. Beh pawlkhatte pen zi a hilo, numei dangkhat toh neihtapa suante hi thei a, zawlta chih pen zadah mahmah u hi.Ta khempeuh zawlta hi. Zawlta hilo khat bek omlo hi.Kingaihna hang a piang ta chiat ahihman in zawlta kihivekhi. Khul chih pen leihom khat a hih keileh Kawlh om khat,Guamthuk homkhat hi thei hi. Tulai a khul a piang chih pen,khul a piang hilo a, Khul a kibu chih ding hoihzaw hi. Mihinga i piankhiatna leh i lenkhiatna gui om ciat a, mihing panmah hi a, ganhingte apat hilo hi. Tua hang in nigui apat,muvanlai apat, nipi tui apat chihte gen ding hilo hi. Tuatekichih sang in zawlta kichih hoihzaw hi. Mi pu minteng amapu hisak a, khang tampi kiphasak zong om hi.

LUNGDAM KOUHNA

Lianzaw Phung laibu nihna bawl zawh ahihman in angaihtuah Pa Chinzakhai leh neihsa toh a pang u leh nautetungah lungdam thu ka hong kou hi.Phungkhat behkhat ahong na siampa Pasian min ka phat hi. Minthang ta hen.

Hih laibu in i tu i ta khang dong in kitheihna leh ki-itna,kingaihnatna hong guanta hen. Hih laibu sim a thei dingtanu, tapa Pasian in hong guanta hen. Lianzaw behkhanggui paidan leh Lianzaw suante tangthu a khangkhangin theih leh konloh in omta hen. Lianzaw apat pulepate mina khangkhang a na kihilh i tu i tate leh khangsonte’n hihlaibu sungah na en henla, na theita hen.

Lianzaw Phungpi laibu sotpi apat na gimpih Pa Chinzakhaiin a sepsa hang in phattuamna leh lungdamna ngahta hen.Lianzaw Phungpi sung ah khangsonte dong in PaChinzakhai mangngilhlo in theita hen. Lungdam ing, kongchikik hi, lungdam tontung ing.

Khamliankhup, MA., LLB.

Page 43: LIANZAW PHUNGGUI leh TANGTHU · Pu Hangkham leh Pu Thangzakham-te’n Pu Lamlun in Kawlte laitoh a gelhna ki-entuak a kibawl ahi hi. Hih Chart pen a u-zawte a masapen, a nauzawte

..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu

73

LUNGDAM KOUHNA

Hun sotpi sung gentheihna, haksatna lakpan hun manphaitlo a, Lianzaw Phunggui leh tangthu na ngaihtuah leh nakan a, nihvei dong Lianzaw min a laibu hong bawlpa, PaChinzakhai leh panpihna a bawl u leh naute tung leh i biakPasian tungah lungdam ing, lungdam tontung ing.

I suan i khakte leh khangsonte zong lungdam henla, lungdamtontungta uhen. I Pa Chinzakhai lah kum 83 phata, hibangngaihsutna nei zolai ding a damna hinna hong piaksak i biakPasian phat unla, phat tontungta un, i tute i tate lehkhangsonte’n zong i biak Pasian leh Pa Chinzakhai hongmangngilh kei un.

Hih Lianzaw Phungpi laibu nihvei sutna a pulepatethugousiah khempeuh tuleta khangsonte’n hong theita un.Ulenau ki-itna, kilimsakna hong neichiat un chi’n lungdamthu kong khak hi.

Na sanggampa

KhamlianpauTuibuang

Churachandpur

76

BIBLIOGRAPHY (Pansik thu)

1. Vumzakap (82), Tuikhal khua, Lianzaw Phungpi meetingDec. 8,1970; a pulepate min leh late a genna.

2. 1412 kumlai a Pu Lamlun in Kawllai toh a teptehna laibu1970 kum a Kahgen khua a kimu, laibu sung a phungthu.

3. Pu Hangkham (88), Munlai Lianzaw innsung nekkhomNov. 12, 1971 a pulepate min leh pulepate lateng agenna.

4. Pi Laniang (88), Kaptel khuamual pang Munluah khuapulepate la leh min la genna 1970.

5. Pu Thangkham (91), Tuikhal Lianzaw meeting 1972 apulepa khanggui a sutna.

6. Pu Vum-el in Pu Lamlun, Pu Lamlun in Pu Hauvum, PuHauvum in Pu Suaktut, Pu Suaktut in Pa Vumzakap abanban a phungthu a kihilhte.

7. Lianzaw Phungpi meeting, Tuikhal March 28,1972 aphungthu kikupna.

8. 1971 kum in Tuicilrh khua Lianzaw phungthu meetingna.

9. Tuikhal khua Lianzaw Phungpi meeting na lehvaihawmna, Dec. 21, 1971.

10. Teddim Basic Education High School, Golden JubileeMagazine, No. 1.

Page 44: LIANZAW PHUNGGUI leh TANGTHU · Pu Hangkham leh Pu Thangzakham-te’n Pu Lamlun in Kawlte laitoh a gelhna ki-entuak a kibawl ahi hi. Hih Chart pen a u-zawte a masapen, a nauzawte

..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu..............................................................................................................................Lianzaw Phunggui leh Tangthu

74 75

LUNGDAM KOUHNA

Ka u Chinzakhai in 1971 apat ka Pa Vumzakap toh tuni donga, a gimpih uh Lianzaw Phungpi khanggui leh tangthute uChinzakhai hanciamna toh nihvei dong sutzawh ahihman inu Chinzakhai damna hong piaksak Pasian tungah lungdaming, lungdam tontung ing. Hih nihveina laibu a simtekhempeuh in phungkhat behkhat a hong bawl Pasian biahenla phat tontungta hen.

Hih laibu a simding, a theiding tanu tapa Pasian in hongpiakna ding leh hih laibu sim khempeuh in amah Pasian abiakna dingin Pasian kiangah thumchiat tauchiatni.Khangson khangsonte dong in unau khat hong hi sakPasian leh i unau thu ngaina leh limsak pen i sanggampaChinzakhai mangngilh lo in phok tontung ni. Tua in Pasiandeihna hi a ama’n a deih leh i chi i nam zong gopi phungphaa bangsak ding hi. Lungdam ing.

Sanggampa

KhamzasuanTuikhal khua.

LUNGDAM KOUHNA

Simbeng kikim chiatchiat tangzang a kiguan uh hi chihmahbang in Pa Khai amah leh amah tangzang kiguan a, Lianzawphungsung ah kuamah phungthu kan ding kiseplo napi,Pasian in phungpi khat a hong na siamsa ahihman in iphungsung ah pau tuamtuam in pauta leizong i pu inntuanna khangthute sut ding in Pasian in Pa Khai lungsim ahna guang hichi’n Pasian tungah ka lung a dam a, Pa Khaitungah phatna kamgui ka ohsak hi. I beh i phungsung ah PaKhai a gensia, a homthoh om zong leh ngaihdam maini angaina hi.

Pa Khai in hihbang phunggui sutna a bawlkikna ah, adiklotedikta a, a omlote omta hi. Hih laibu in mailam ah thu honggending a, Lianzaw kichi khempeuh kihou tuak unla, ki-ittuah chiat un hong chi ding hi. Banghang hiam chileh napianna uh na pa tak pen uh keimah Lianzaw ka hi hong chiding hi.

Na sanggam

Langkhanthang (Lianzaw)Moreh


Recommended