+ All Categories
Home > Documents > RELATÓRIUcac.tl/wp-content/uploads/2011/11/Relatóriu-II-Workshop...1. Palestra hosi Vise-Ministru...

RELATÓRIUcac.tl/wp-content/uploads/2011/11/Relatóriu-II-Workshop...1. Palestra hosi Vise-Ministru...

Date post: 19-Jan-2021
Category:
Upload: others
View: 0 times
Download: 0 times
Share this document with a friend
31
1 2º Workshop ho Tema: Fortifika Desempeñu Funsionáriu Alfándega no Reseitas atu Minimiza Risku sirak iha Korrupsaun COMISSÃO ANTI-CORRUPÇÃO RELATÓRIU WORKSHOP DARUAK IHA DIRESAUN-JERÁL RESEITAS NO ALFÁNDEGA, MINISTÉRIU FINANSAS Loron 28 fulan-Juñu 2011 DIRESAUN PREVENSAUN SETÓR PÚBLIKU Rua DR. Sérgio Víeira de Melo, Nº. 7, Farol, Díli, Timor Leste Telp (+670) 3331329/3331382, E-mail : [email protected]
Transcript
Page 1: RELATÓRIUcac.tl/wp-content/uploads/2011/11/Relatóriu-II-Workshop...1. Palestra hosi Vise-Ministru Finansas Hotoo laran haksolok no mós kontenti ba diretór-jerál, diretór nasionál,

1

2º Workshop ho Tema:

Fortifika Desempeñu Funsionáriu Alfándega no Reseitas atu

Minimiza Risku sirak iha Korrupsaun

COMISSÃO ANTI-CORRUPÇÃO

RELATÓRIU

WORKSHOP DARUAK IHA DIRESAUN-JERÁL RESEITAS

NO ALFÁNDEGA, MINISTÉRIU FINANSAS

Loron 28 fulan-Juñu 2011

DIRESAUN PREVENSAUN SETÓR PÚBLIKU Rua DR. Sérgio Víeira de Melo, Nº. 7, Farol, Díli, Timor Leste

Telp (+670) 3331329/3331382, E-mail : [email protected]

Page 2: RELATÓRIUcac.tl/wp-content/uploads/2011/11/Relatóriu-II-Workshop...1. Palestra hosi Vise-Ministru Finansas Hotoo laran haksolok no mós kontenti ba diretór-jerál, diretór nasionál,

i

Lia-fuan Ba Dala Uluk

Dala ida-tan hodi naran Komisaun no Diresaun Prevensaun la haluha hato’o obrigadu wain

ba Komisáriu, Adjuntu EKP no pesoál tomak CAC nian no mós ba Ministra no Vise iha

Ministériu Finansas ho Xefia sira iha Diresaun-Jerál Reseitas no Alfándega nian ne’ebé

hatudu vontade boot no esforsu tomak ba dala ida-tan hodi servisu hamotuk ba realiza 2º

workshop ida ne’e, sai susesu no iha signifikadu boot. Komisaun liu hosi Diresaun

Prevensaun iha Setór Públiku sei realiza koordenasaun tuir pontu ka rekomendasaun sirak

ne’ebé hasai hosi workshop ne’e, hodi nunee bele fó esperansa ba servisu diak no kualidade

iha futuru nian.

Atividade ba workshop hanesan ne’e, halao tuir misaun CAC nian ne’ebé estipula iha artigu

haat (4) Dekretu-Lei Nº. 8/2009. Misaun ne’e fahe ba parte rua, Prevensaun Kriminál no

Investigasaun Kriminál. Iha parte prevensaun nian Komisaun destaka ba área rua (2)

importante: área prevensaun iha setór públiku no área edukasaun, kampaña no perkiza ne’ebé

lao tuir ninia planu asaun 2011 nian.

Workshop ba 2º faze ne’e, hatudu ona pasu konkretu ba papel CAC nian iha instituisaun

Estadu nian no iha esperansa boot katak 2º workshop ne’e bele fó ona ninia implikasaun

pozitivu ba funsionáriu tomak iha diresaun-jerál ba reseitas no alfándega nian.

Komisaun senti onra tamba antusiasme boot iha diskusaun, hatudu vontade no esperansa atu

hadia duni buat ruma iha diresaun nia laran. Tantu hatudu ona hosi 1º workshop no 2º.

Relatóriu ne’ebé fó sai iha ne’e, halibur hotu-hotu nia perspektiva liu hosi aprezentasaun

matéria hosi palestrante sira no diskusaun grupu haat nian. Pontu sirak ne’e sei sai hanesan

indikador ba CAC hodi akompaña dezempeñu funsionáriu nian ba halao sira nia servisu

lorloron nian atu prevene hahalok korrupsaun.

Obrigadu ba hotu-hotu nia kontribuisaun.

CAC, loron 12 fulan-Jullu 2011

Komisáriu Adjuntu ba Prevensaun

Page 3: RELATÓRIUcac.tl/wp-content/uploads/2011/11/Relatóriu-II-Workshop...1. Palestra hosi Vise-Ministru Finansas Hotoo laran haksolok no mós kontenti ba diretór-jerál, diretór nasionál,

ii

2º Workshop

Ekipa Komisaun Organizadora

ba

Diresaun-Jerál Reseitas no Alfándega, Ministériu Finansas

Loron 28 fulan-Juñu tinan 2011

Responsável Másimu : Komisáriu

Adérito de Jesus Soares

Koordenador Jerál : Komisáriu Adjuntu ba Prevensaun

Manuel C.C. Bucar C. Real

Koordenador : Diretór Prevensaun

João Bosco Soares

Ekipa Téknika no Administrasaun : a. Ofisiál Prevensaun

- Abrão José Freitas

- Antonino da Cruz

- Aniceto C. X. Filipe

b. Ofisiál Finansas

- Carlos Bento Mau Bere

- Maria da Costa Belo

c. Ofisiál Logístika

- Roberto Carlos

d. Ofisiál Rekursu Humanu

- Maria Asvia B. Correia

e. Ofisiál IT

-António Maia Barros

Page 4: RELATÓRIUcac.tl/wp-content/uploads/2011/11/Relatóriu-II-Workshop...1. Palestra hosi Vise-Ministru Finansas Hotoo laran haksolok no mós kontenti ba diretór-jerál, diretór nasionál,

iii

Índise

Lia-fuan ba dala uluk i

Ekipa Komisaun Organizadora ii

Índise iii

Rezumu iv

A. Introdusaun 1

B. Baze Legál 1

C. Objetivu ba 2º workshop 2

D. Aprezentasaun matéria 2

1. Palestra hosi Vise-Ministru Finansas 2

2. Palestra hosi Komisáriu 4

3. Rezumu kona-ba 1º workshop hosi Komisáriu Adjuntu ba Prevensaun 9

E. Matéria diskusaun grupu ba 2º workshop 12

F. Rezultadu Diskusaun Grupu 13

1. Grupu I 13

2. Grupu II 14

3. Grupu III 15

4. Grupu IV 16

G. Reflesaun Sirak 17

1. Diretór-Jerál Reseitas no Alfándega 17

2. Diretora Nasionál Alfándega 18

3. Diretór Impostu Doméstiku 20

H. Lia Badak Taka Workshop 21

Komisáriu 21

I. Konkluzaun 23

J. Rekomendasaun 24

K Lista Partisipante Funsionáriu Diresaun-Jerál Reseitas no Alfándega 25

Page 5: RELATÓRIUcac.tl/wp-content/uploads/2011/11/Relatóriu-II-Workshop...1. Palestra hosi Vise-Ministru Finansas Hotoo laran haksolok no mós kontenti ba diretór-jerál, diretór nasionál,

iv

Rezumu

Workshop ba daruak ne’e realiza nafatin ho Diresaun-Jerál Reseitas no Alfándega,

Ministériu Finansas ho tema jerál “Fortificar o Desempenho dos Funsionários de

Alfándega e Reseitas para Minimizar os Riscos da Corrupção”. Iha 2º workshop ne’e

Vise-Ministru núdar primeiro palestrante hateten katak ohin ne’e eventu ida importante

tamba depois de sorumutu iha fulan ida liu ba, loron 17 fulan-Maiu 2011, katak rezultadu

ne’ebé mak mósu, hakerek sistemátiku teb-tebes iha relatóriu ne’e, hanoin ida ne’e, bele

dehan katak esforsu boot ida ne’ebé mak durante ne’e CAC halao.

Iha segunda aprezentasaun, Komisáriu CAC, hatoo intervensaun katak ohin ita hotu-hotu

la halao servisu iha idaidak nia fatin, mas mai tuir workshop ne’e parte ida importante atu

hasa’e ita nia responsabilidade no dever servi ho kualidade iha servisu. Ohin ita atu tur

hamutuk fó hanoin ba malu hodi hakat ba oin, hodi hadia sistema sirak ne’ebé mak ita

servisu ba dadaun.

Aprezentasaun ne’e atu lori deit tama ba diskusaun ne’ebé mak orsida ita boot sira tama-

ba, hakarak hahu uluk hodi update oituan informsaun en-jerál kona-ba prosesu tinan ida

ne’e nian, liu-liu saida mak ita dehan “Avaliasaun kona-ba Konvensaun Anti-Korrupsaun

ne’ebé mak ratifika tinan tolu kotuk ba, Konvensaun Nasoens Unidas Kontra Korrupsaun

(UNCAC), fulan-Dezembru tinan 2008. Tama iha prosesu ne’ebé mak ita atu diskuti

dadaun, liu-liu kona-ba konvensaun ne’e iha parte boot ida mak koalia kona-ba Asaun

Prevensaun. Dala ida tan hakarak dezafia públiku, dezafia maluk barak ona iha fatin bara-

barak, dehan kombate korrupsaun ne’e laos investigasaun deit, kombate korrupsaun ne’e

la sinonimu ho halo deit investigasaun, hatama ema ba kadeia. Ida ne’e mak iha ita nia

sosiedade laran, dala barak ita lakohi fó atensaun ba aspetu Prevensaun, ema hotu-hotu

koalia kona-ba kombate korrupsaun, sira husu deit ba CAC, agora kazu hirak ona,

investiga hirak ona, hatama ema hirak ba kadeia ona. Ida ne’e (prevensaun) refleta ita nia

konseitu ne’ebé mak boot liu atu hare kona-ba oinsa ita nia esforsu kombate korrupsaun.

Iha enseramentu, Diretór-Jerál Reseitas no Alfándega, nia komentáriu, agradese ba

Komisáriu no Komisáriu Adjuntu sira, bele disponibilija workshop daruak ne’e, atu

nune’e bele hare no atu hadia duni prosedimentu, atu hadia duni hahalok ne’ebé durante

ne’e iha persepsaun husi públiku ba alfándega no husi Diresaun-Jerál Reseitas no

Alfándega hakarak duni koopera ho CAC atu nune’e iha prevensaun ba kombate

korrupsaun bele lao efikaz.

Page 6: RELATÓRIUcac.tl/wp-content/uploads/2011/11/Relatóriu-II-Workshop...1. Palestra hosi Vise-Ministru Finansas Hotoo laran haksolok no mós kontenti ba diretór-jerál, diretór nasionál,

1

RELATÓRIU

WORKSHOP BA DARUAK IHA DIRESAUN RESEITAS NO ALFÁNDEGA,

MINISTÉRIU FINANSAS

A. INTRODUSAUN

Kompeténsia Comissão Anti-Corrupção nian estipula iha artigu 5.º, pontu 1, alinea c “fó

hanoin (akonsella) kualkér Instituisaun ka entidade públika kona-ba oinsa prevene no

funu hasoru hahalok korrupsaun nian”. Bazeia ba inkumbénsia ida ne’e Comissão Anti-

Corrupção hamotuk ho Ministériu Finansas realiza kontinuasaun workshop ba daruak

ne’ebé akomoda partisipante hamutuk 47 hosi nível diretór jerál, diretór nasionál, xefe

departamentu ho xefe seksaun hosi Diresaun-Jerál Reseitas no Alfándega, Ministériu

Finansas.

Workshop ne’e ho tema hanesan workshop dahuluk “Fortificar o Desempenho dos

Funcionários de Alfándega e Receitas para Minimizar os Riscos da Corrupção”. Liu hosi

eventu ida ne’e Diresaun Prevensaun, núdar komisaun organizadora fó apoiu másimu ba

diskusaun ida klean no refleta liu ba pontus prinsipáis, métodu no estratégika oinsa

prevene no kombate korrupsaun iha Diresaun-Jerál ne’e.

Workshop ne’e realiza tuir termus referénsia, númeru ofísiu: 19/C.Adj-P/VI/2011, loron

28 fulan-Juñu.

B. BAZE LEGÁL

Iha 2º workshop ne’e palestrante ho partisipante sira fó nia hanoin bazeia ba

implementasaun lei CAC no lei kódigu penál no prosesu penál ne’ebé iha relasaun ho

krimes korrupsaun mak hanesan:

Lei CAC No.8/2009 iha loron 15 fulan-Jullu;

Kodigu Penál, Dekretu-Lei No. 19/2009 iha loron 8 fulan-Abril;

Kodigu Prosesu Penál, Dekretu lei-Lei No. 13/2005 iha loron 1 fulan-Dezembru.

Page 7: RELATÓRIUcac.tl/wp-content/uploads/2011/11/Relatóriu-II-Workshop...1. Palestra hosi Vise-Ministru Finansas Hotoo laran haksolok no mós kontenti ba diretór-jerál, diretór nasionál,

2

C. OBJETIVU 2º WORKSHOP

Objetivu ba workshop ne’e Comissão Anti-Corrupção hakarak:

1. Fó koñesementu ba funsionáriu públiku DGRA sira hotu kona-ba Lei CAC nian no

dokumentu legál sirak seluk ne’ebé relasiona ho prosedementu Diresaun-Jerál

Alfándega no Reseitas, Ministériu Finansas.

2. Transforma rezultadu servisu grupu nian iha 1º workshop ba planu asaun ne’ebé sai

nudar mata-dalan ba kombate korrupsaun iha futuru.

3. Hato’o informasaun regular iha trimestrál no semestrál ba CAC.

4. Hetan informasaun ne’ebé mak adekuada kona-ba sistema prosedementu kobransa

reseitas ba Estadu.

5. Hadia metódu kontrulu ida efikáz no efetivu iha servisu alfándega no reseitas atu

hamenus risku korrupsaun.

Figura 01: Partisipantes workshop hosi Diresaun-Jerál Reseitas no Alfándegas

D. APREZENTASAUN MATÉRIA

1. Palestra hosi Vise-Ministru Finansas

Hotoo laran haksolok no mós kontenti ba diretór-jerál, diretór nasionál, xefe

departentu sira no imi hotu ne’ebé mak ohin loron bele mai marka prezensa iha eventu

ida ne’e, uluk nanain hakarak hato’o diskulpa tamba afinál orseik hau aseita tiha atu

mai abertura iha fatin ida ne’e, maibe infelizmente UNICEF mós marka tiha ajenda ba

Ministra, tamba laiha, hau tenki reprezenta ba abertura. Tamba ne’e, mak hau sempre

dehan katak hau bele sai hanesan pemadam kebakaran (bombeiros) halai tun halai

Page 8: RELATÓRIUcac.tl/wp-content/uploads/2011/11/Relatóriu-II-Workshop...1. Palestra hosi Vise-Ministru Finansas Hotoo laran haksolok no mós kontenti ba diretór-jerál, diretór nasionál,

3

sa’e, ahi iha ne’ebé hau tenki ser halai tun sa’e, mais prontu, ida ne’e mak hanesan

servisu ba ita nian hotu.

Ita bele hateten katak ohin ne’e eventu ida importante tamba depois de ita nia

sorumutu iha fulan ida liu ba, loron 17 fulan-Maiu 2011, iha rezultadu ne’ebé mak

mósu hakerek sistemátiku teb-tebes iha relatóriu ne’e, bele dehan katak esforsu boot

ida ne’ebé mak durante ne’e CAC halo, para ita bele iha konsiénsia kona-ba lalaok

servisu ninian atu ses hosi korrupsaun. No mós bele dehan katak ho limitasaun

númeru partisipante, liu-liu iha level senior ba leten tuir funsaun públika, ida ne’e

hanesan oportunidade ida diak teb-tebes para atu bele lori hotu-hotu atu diskuti klean

liutan kona-ba rekomendasaun sirak ne’ebé mak fó sai ona para mais ou menus iha

futuru ne’e, asaun saida mak ita bele konkretiza para hodi nune’e bele evita lalaok

kona-ba korrupsaun nian. Nunee, hanesan ministériu ne’ebé mak iha funsaun para atu

kordena liñas miniteriál hotu-hotu iha parte ezekusaun orsamentu no mós iha reseitas

ninian, bele mós tau netik hanoin ruma ne’ebé mak importante para ita bele ses-an

hosi korrupsaun.

Figura 02: Palestra hosi Vise-Ministru, Sr. Rui Hanjam

Iha parte seluk, hakarak hato’o katak, hare mós iha pontu ida oinsa atu bele hadia

funsionáriu públiku liu-liu ba reseitas no alfándega ninia nível salariál para kuandu

buat ne’e aplika loloos ona, bele aplika mós hanesan kódigu konduta ka buat ne’ebé

mak ita aseita para atu implementa. Mós hatete katak prontu, imi funsionáriu sira,

Estadu fó osan hanesan ne’e, mais mak ne’e, funsionáriu ida labele involve iha

Page 9: RELATÓRIUcac.tl/wp-content/uploads/2011/11/Relatóriu-II-Workshop...1. Palestra hosi Vise-Ministru Finansas Hotoo laran haksolok no mós kontenti ba diretór-jerál, diretór nasionál,

4

korrupsaun, se involve karik, iha ne’e pasiénsia tamba ne’e ita tenki tuir regras ne’ebé

mak ita tau, ita tenki ser kumpri.

Ho hanoin ida ne’e, hakarak hato’o no mós koalia tiha ona iha Konsellu-Ministru

kuandu Komisáriu ho Adjuntu Komisáriu ba halo aprezentasaun iha ne’eba, hanesan

Vise-Ministru, hein hela CAC ninia relatóriu para atu bele kaer hanesan baze ida para

se dehan katak melloria kondisaun ba nível salariál ba DG Reseitas no Alfándega

ninia ne’e importante. Bazeia ba ida ne’e mós, nudar Vise bele lori fila fali

aprezentasaun ida ne’ebé mak uluk pendenti tiha hela tamba iha intervensaun hosi

Komisaun Funsaun Públika tamba asuntu ne’e bele fó impaktu fali ba ministériu sirak

seluk. Ho relatótriu ne’e, iha razaun forte atu aprezenta fali ba Konsellu-Ministru hodi

kria diskusaun profunda oinsa bele fó rejime espesiál salariál ba DG ne’e, tamba nia

hanesan diresaun prinsipál ida fó reseitas ba nasaun no evita hodi la monu ba risku ka

hahalok korrupsaun.

Ikus liu, hakarak hatoo katak diskusaun ba ohin loron ne’e bele sai hanesan diskusaun

ida ke detailladu no bele mosu ho rekomendasun sirak ne’ebé mak ita bele

implementa hodi nune’e bele hadia instituisaun Ministériu Finansas, liuliu iha DG

Reseitas no Alfándegas, hodi nune’e ema hotu-hotu kuandu mai iha servisu fatin,

reseitas no alfándegas, ema hotu-hotu sei respeita, ema hotu-hotu sei hakruk ba ita nia

servisu, tamba ita fó atendimentu ne’ebé diak.

2. Palestra hosi Komisáriu

Iha palestra ne’e ho tópiku kona-ba “Oinsa koordensaun diak entre CAC ho

Instituisaun Estadu sirak seluk”. Iha intervensaun ne’e, Komisáriu hatete katak, ita

hotu-hotu ohin hapara servisu lubuk ida hodi mai iha ne’e, mas ida ne’e, mós, parte

ida hosi ita nia servisu, atu tur hamutuk fó hanoin ba malu hodi hakat ba oin hodi

hadia sistema sirak ne’ebé mak ita servisu ba dadaun; Iha aprezentasaun ne’e, atu lori

deit tama ba diskusaun ne’ebé mak orsida ita boot sira liu-ba. Hakarak hahu uluk hodi

update oituan informsaun en-jerál kona-ba prosesu tinan ida ne’e nian, liu-liu saida

mak ita bolu dehan “Avaliasaun kona-ba Konvensaun Anti-Korrupsaun ne’ebé mak

ita ratifika tinan tolu kotuk ba, ratifika UNCAC ne’e iha fulan-Dezembru 2008. CAC

foin primeira-vez partisipa iha Viana, Austria ho naran “Implametation Review Club

ka grupu kona-ba reviu ka avaliasaun ba konvensaun ne’e. Iha partisipasaun ne’e,

Page 10: RELATÓRIUcac.tl/wp-content/uploads/2011/11/Relatóriu-II-Workshop...1. Palestra hosi Vise-Ministru Finansas Hotoo laran haksolok no mós kontenti ba diretór-jerál, diretór nasionál,

5

Komisáriu mak representa Estadu Timor-Leste. Iha fatin sekretariadu ONU nian,

partisipa mós represetante hosi Estadu hotu-hotu, ne’ebé mak sai membru ba

konvensaun ne’e. Objetivu ba enkontru ne’e, atu halo avaliasaun ba nasaun sirak

ne’ebé mak ratifika ona konvensaun ne’e.

Liuliu ba Timor-Leste, ita bele husu atu hadia dala ida tan, entaun iha tinan kotuk

podia mai halo ona avaliasaun ba ita, mas Governu Timor-Leste rasik mak momentu

ne’e liu hosi Comissão Anti-Corrupção husu atu hadia tiha prosesu avaliasaun ba

tinan ida ne’e. Konsellu-Ministru iha tinan ida ne’e desidi CAC hanesan vokál point

ba asuntu sirak ne’ebé mak iha relasaun ho konvensaun ne’ebé mak ita ratifika.

Prosesu avaliasaun ne’e sei lao iha tinan ida ne’e.

Ba avaliasaun ne’e, liu hosi dada rifa, iha nasaun rua mak mai halo avaliasaun mai

Timor-Leste, mak nasaun Namibia, Kontinente Afrika ho Fizi, Pasífiku, atu hare

oinsa ita nia “Implemetasaun kona-ba konvensaun ne’e. Métodu halo avalaiasaun ne’e

diferente ho avaliasaun sirak seluk, por-ezemplu konvensaun Internasionál kona-ba

direitus sivil polítiku, konvensaun kona-ba direitu labarik nian, ita mak prepara

relatóriu depois lori ba hato’o iha Zenebra.

Figura 03: Aprezentasaun hosi Komisáriu Sr. Adérito de Jesus Soares

Page 11: RELATÓRIUcac.tl/wp-content/uploads/2011/11/Relatóriu-II-Workshop...1. Palestra hosi Vise-Ministru Finansas Hotoo laran haksolok no mós kontenti ba diretór-jerál, diretór nasionál,

6

Agora ida ne’e, nasaun rua ne’e mai halo avaliasaun mai ita “oinsa ita implementa

konvensaun ne’e” antes sira mai halo avaliasaun ba ita nia implementasaun

konvensaun ne’e, ita prepara saida mak ita dehan “Self assessment cheklist” hanoin

maluk sira iha reseitas no alfándega mós tuir konferénsia ne’ebé mak CAC organiza

iha fulan-Marsu 2011. Iha konferénsia ne’e, fó formasaun oituan kona-ba self

assessment cheklist, ne’ebé mak uza sistema software ida ne’ebé mak ita tenke

responde pergunta lubuk ida, karik iha pergunta balun iha relasaun ho reseitas no

alfándega nia servisu ho diresaun sirak seluk nia servisu, sira bele husu kona-ba lei ka

implementsaun lei ne’ebé ita nia rasik. Ida ne’e, ita tenke responde liu hosi software

ne’e, depois mak ita manda software ne’e ba Sekretariadu ONU nian iha Viana.

Depois avaliador sira hosi Namibia ho Fizi sei estuda dokumentu ne’ebé mak ita

haruka, entaun iha fulan-Outobru tinan ida ne’e, sira sei hakat mai Timor-Leste

hasoru ita atu klarifika kona-ba ita nia resposta sirak ne’ebé mak ita tau iha software

ne’e.

Iha semana kotuk fulan Juñu, Komisáriu ho Adjuntu halo aprezentasaun iha Konsellu-

Ministru esplika kona-ba prosesu ne’e, prosesu tuir mai hosi konvensaun ne’e mak ita

dehan Conference of State Parties, konferénsia ne’ebé mak sei halo iha nasaun

Maroko, Afrika Norte iha fulan-Outubru. Iha proposta ba Konsellu-Ministru para ida

ne’e tenke sai hanesan “Desizaun ida hosi Konsellu-Ministru hodi bele delega ekipa

ida representa ita nia Estadu atu ba tuir konferénsia ida ne’e.” Iha Viena, Austria ne’e,

Komisáriu mesak deit mak representa, maibe nasaun seluk-seluk mai ho nia

delegasaun boot, balun too nain sanulu, balun nain sanulu resin lima.

Avaliasaun ne’e, tama iha prosesu ne’ebé mak ita atu diskuti dadaun liu-liu kona-ba

konvensaun ne’e iha parte boot ida mak koalia kona-ba Asaun Prevensaun. Dala ida

tan, hanesan Komisáriu dezafia públiku, dezafia maluk barak ona iha fatin bara-barak

dehan “kombate korrupsaun” ne’e laos investigasaun deit, kombate korrupsaun ne’e

la sinónimu deit ho halo investigasaun. Ita hatama ema ba kadeia, ida ne’e mak sai

atensaun iha ita nia sosiedade laran, dala barak ita lakohi fó atensaun ba aspetu

Prevensaun. Ema hotu-hotu koalia kona-ba kombate korrupsaun, sira husu deit ba

CAC, agora kaer kazu hira ona? Investiga ema hira ona? Hatama ema hira ona ba

kadeia? Ida ne’e refleta ita nia konseitu ne’ebé mak boot-liu atu hare kona-ba oinsa ita

nia esforsu kombate korrupsaun, nune’e mak ita hotu-hotu tur hamutuk iha fulan

Page 12: RELATÓRIUcac.tl/wp-content/uploads/2011/11/Relatóriu-II-Workshop...1. Palestra hosi Vise-Ministru Finansas Hotoo laran haksolok no mós kontenti ba diretór-jerál, diretór nasionál,

7

kotuk liu hosi ami nia enkontru ho Sra. Ministra ho Vise-Ministru atu koalia kona-ba

asaun prevensaun, ida ne’e faze ida importante tebes. Ida ne’e CAC fiar bele sai

modelu ida ba entidade sira seluk. Workshop ne’e hanesan orgullu boot ida ba ita nia

esforsu hamutuk no rezultadu bele sai modelu ida ne’ebé mak entidade sira seluk bele

replika fali hosi ita nia aprosimasaun ne’ebé mak ita hare dadaun ba oin. Serteja,

agora hanoin took saida mak ita atu hare ba oin hamutuk, iha tempu kotuk ita koalia

barak ona kona-ba kontiúdu saida mak korrupsaun.

Iha estudu ida ne’ebé mak Asia foundation halo, iha sira nia aprezentasaun dehan

maluk funsionáriu balun nia koiñesimentu kona-ba rejime legais sirak ne’e ladun

klean; ida ne’e bele sai rekomendasaun ne’ebé Komisaun bele hola inisiativa nafatin

kolabora ho ita boot sira, ita bele halo nafatin prosesu diszeminasaun informsaun ba

maluk sira ne’ebé mak ladun iha kompreensaun kona-ba rejime legál sirak ne’ebé

mak iha dadaun iha ita nia rain, liu-liu mak relasina ho ita nia servisu.

Ne’e parte ida deit, ita mós bele hanoin iha parte seluk tan, Komisaun hamutuk ho ita

boot sira, ita bele implementa iha fulan hirak mai, hakat ba oin, sei bele koalia

hamutuk nafatin kona-ba buat sirak ne’e. Serteja, ita boot sira mós koalia kona-ba

kódigu konduta ne’ebé mak sei iha prosesu nia laran, Komisaun bele oferese atu

fasilita nafatin diskursaun kona-ba kódigu konduta mak ita boot sira hakarak hare ba

oin. Iha semana kotuk ita mós koalia asuntu balun hanesan Decalration of Arusha,

Diretór-jerál husu para ita mós halo panfletu kiik-oan, materia ruma ne’ebé mak ita

bele esplika kona-ba prosedur sirak ne’ebé mak lao dadaun.

CAC planeia, dahuluk konsentra ba DG reseitas no alfándega, atu bele hare hamutuk

oinsa ita bele implementa rekomendasaun balun ne’ebé mak konkretu, hodi halao ba

oin. Iha Vise-Ministru nia aprezentasaun koalia kona-ba oinsa iha rekomendasaun atu

hadia rejime salariál funsionáriu sira nian, no iha aprezentasaun CAC nian iha

Konsellu.Ministru, Premeiru-Ministru rasik aponta kona-ba asuntu salarial ne’e.

Atualmente, funsionáriu ida atu moris ho saláriu $100, $150 ka $200 ho nia oan karik

5 ka 6, sustenta-tan familia sirak seluk, ida ne’e hotu-hotu hatene katak funsionáriu

sira ne’e infrenta hela situasaun ida ke todan ka difísil. Hare ba situasaun hanesan

ne’e, Komisaun toma konsiderasaun ba asuntu ne’e hodi diskute ho ita-boot sira nia

lideransa másimu iha ita boot sira nia diresaun. Ami mós hakarak halo análize didiak

ida hamosu rekomendasaun ruma atu hare kona-ba asuntu ida ne’e.

Page 13: RELATÓRIUcac.tl/wp-content/uploads/2011/11/Relatóriu-II-Workshop...1. Palestra hosi Vise-Ministru Finansas Hotoo laran haksolok no mós kontenti ba diretór-jerál, diretór nasionál,

8

CAC nia aprezentasaun iha Konsellu-Ministru, Komisáriu levanta kestaun ida ne’e

tanba ita imajina ita nia funsionáriu públiku agora kuaze 13 mil ne’e, agora dadaun

halo prosesu atu sai permananente hotu, entaun sei iha impaktu oituan wainhira iha

tinan oin karik ita kria munisípiu depois tama iha elisaun ne’e sei estende tan

funsionáriu, mas estabelese ho númeru ida menus hosi 30 mil funsionáriu públiku no

bele mantein nafatin ona. Importante mak hasa’e deit sira nia kualidade, hadia sistema

no mós hadia ema nia rejime salariál. Importante mak kria rejime funsionáriu públiku

ne’ebé mak naton, forte no efikáz. Lalika halo hanesan Indonesia nia tempu,

funsionáriu barak liu, funsionáriu nia produktividade kikuan tebes. Liu hosi 2º

workshop ne’e, CAC sei hasoru fali Sra. Ministra no Sr. Vise-Finansas atu koalia

kona-ba asuntu ne’e.

Rekomendasaun sirak atu hatoo sei halo kombinasaun, balun ita ezije duni ba

funsionáriu sira atu hatudu sira nia servisu, mas ita mós konsidera asuntu ida ne’e sei

halo análize para hatoo ho rekomendasaun ida ke diak. Ida ne’e sei halo kordenasaun

ida ke-diak ho Vise-Ministru ne’ebé mak tau matan kona-ba asuntu ne’e.

Lia-fuan ida koalia kona-ba transparénsia, ida ne’e mós bele dezafia ita nia an, iha 1º

workshop mensiona mós kona-ba asuntu ne’e no diskute oituan ho Sr. DGRA atu bele

hanoin hamutuk por-ezmplu, kria buildboard (kuadru) iha diresaun alfándega ne’ebé

mak bele fó informasaun ba públiku katak iha fulan ida ne’e nia laran ka semana ida

nia laran, serteja, tenki sukat ho enerjia ba halo buat ne’e, katak iha kontentor A, B ka

C tama iha portu. Buat ne’e realiza, CAC sei konvida Sr. Premeiru-Ministru atu

simbolikamente loke atu hatudu ba públiku dehan ita avansu ho prosesu ida hanesan

ne’e.

Ida ne’e hanesan hanoin ida mai hosi diskusaun fulan kotuk. Ba tempu ida ne’e bele

diskute didiak-tan oinsa koordenasaun entre diresaun sirak ne’e ho CAC para diskute

oinsa bele kria mekanismu koordensaun ida ke diak liu-tan.

Hanesan Komisáriu, hakarak soe mós ba meja hanoin ida karik depois workshop ida

ne’e, bele kria ekipa koordenasaun ida ne’ebé kompostu hosi Komisáriu Adjuntu

Prevensaun, Diretór Prevensaun hamutuk ho DGRA inklui mós diretór nasionál sira

hotu hosi reseitas no alfándega, hanesan ekipa koordenasaun ida ba halao

Page 14: RELATÓRIUcac.tl/wp-content/uploads/2011/11/Relatóriu-II-Workshop...1. Palestra hosi Vise-Ministru Finansas Hotoo laran haksolok no mós kontenti ba diretór-jerál, diretór nasionál,

9

rekomendasaun sirak ne’e. Hosi faze ida ne’e, ita hakbesik ba koalia ho Sra. Ministra

ho Sr. Vise-Ministru.

Objetivu ba atividade ne’e hakarak hamosu pasu konkretu ruma atu bele implementa

iha servisu nian ba oin. Workshop ne’e, atu kria diskusaun ida klean tuir nesesidade

no sei diszemina informasaun ba funsionáriu sira ne’ebé mak iha diresaun-jerál ne’e

mak ladun hetan informasaun kompleta. Komisaun bele koordena nafatin ho DGRA

oinsa bele kontinua fó formasaun ba funsionáriu alfándega sira iha fatin sirak seluk.

Maluk sira ida ne’e ideia jerál ne’ebé mak hakarak hatoo ba diresaun-jerál ne’e atu

diskute hamutuk hodi hare saida mak ita bele halo hamutuk hodi prevene korrupsaun

no bele kria sistema ida diak ne’ebé mak ita bele oferese ba Estadu ida ne’e.

Diresaun-jerál ne’e nia servisu barak mas CAC iha esperansa atu bele fó liman ba

malu, hatudu duni ba públiku hodi kria duni sistema Estadu ida servi duni ba povu.

Nudar Komisáriu, dezafia tan diresaun-jerál ne’e katak liu hosi workshop ne’e,

hamosu kolaborasaun entre CAC ho diresaun-jerál ne’e atu sai hanesan modelu ida ke

bele aplika ba identidade instituisaun sirak seluk. Ho nune’e, workshop ne’e bele

mosu duni rekomendasaun ne’ebé mak diak ba instituisaun ida ne’e.

3. Rezumu kona-ba 1º Workshop hosi Komisáriu Adjuntu ba Prevensaun

Tuir misaun CAC nian iha área prevensaun, konsta iha pontu 1, alinea c, artigu 50

katak lei ne’e fó kompeténsia ba CAC atu “Fó hanoin (akonsella) kualkér Instituisaun

ka entidade públika kona-ba oinsa prevene no funu hasoru hahalok korrupsaun nian”.

Lia fuan fó hanoin ka akonsella, katak CAC halo planu adekuadu iha área

prevensaun nian iha setór públiku liu hosi atividade sirak hanesan workshop,

monitorizasaun, inspesaun, análize dokumentu administrasaun no finansas, análize

diploma legál sirak, no sst.

Bazeia ba mandatu ka misaun ne’e, Diresaun Prevensaun iha Setór Públiku iha nia

planu asaun 2011, estabelese programa “garantir a efectividade da prevenção no

Sector Público” ho nia tipu atividade hanesan temi tiha ona.

Liu hosi atividade 1º workshop uluk ne’e, Komisaun foti tema jerál “Fortificar o

Desempenho dos Funcionários de Alfândega e Receitas para Minimizar os Riscos

da Corrupção”. No tema jerál ne’e kontinua mantein nafatin iha 2º workshop ne’e.

Page 15: RELATÓRIUcac.tl/wp-content/uploads/2011/11/Relatóriu-II-Workshop...1. Palestra hosi Vise-Ministru Finansas Hotoo laran haksolok no mós kontenti ba diretór-jerál, diretór nasionál,

10

Figura 04: Aprezentasaun Rezumu 1.º Workshop hosi Komisáriu Adjuntu Prevensaun

Workshop dahuluk, eskolla diresaun-jerál ne’e iha Ministériu Finansas, laos tamba

intrepretasaun negativa, maibe hanesan parte dahuluk hosi workshop ministeriál nian

no atividade hanesan ne’e sei realize mós iha ministériu sirak seluk. Ita hotu-hotu

hatene katak Diresaun-Jerál nia servisu importante no sentrál tebtebes iha Ministériu.

Diresaun-Jerál ne’e mak kontrola sasán merkadoria tama no sai iha teritóriu nasionál

no fó reseitas impostu ba Estadu. Risku boot ba diresaun-jerál ne’e, enkuantu sasán

merkadoria tama sai, bele mós mósu, hanesan dadus iha mundu internasionál hatudu

katak país sirak seluk preokupa makas ho trafiku ilísitu ba droga nian, kilat ilegal,

revista pornografia nsst.

Atu hateten katak, realizasaun actividade ho diresaun-jerál ne’e sei halao to’o fulan-

Dezembru tinan ida ne’e.

Iha palestra nian, Komisáriu CAC hanesan 1º orador, esplika korrupsaun tuir lei CAC

nian ne’ebé difini iha tipu oi-oin hanesan korrupsaun pasivu aktu ilísitu, pasivu aktu

lísitu, korrupsaun ativu, abuzu poder no sst. Atu kombate korrupsaun ho tipu oi-oin

ne’e laos CAC nian knaar mesak deit maibe sai hanesan “Movimentu Nasionál”

katak instituisaun Estadu ho sosiedade sivil tomak tenke esforsu hamutuk hodi halo

asaun prevensaun no kombate korrupsaun. Estudu barak hatudu katak kombate

korrupsaun ne’e lato’o, se ita halo investigasaun deit, maibe ita tenke esforsa an hodi

halo prevensaun inklui edukasaun, kampaña no peskiza.

Iha segunda sesaun hosi Vise-Ministru Finansas, nia hatete katak korrupsaun ne’e

akontese iha paíz barak iha mundu, inklui mós paíz balun ne’ebé mak adiantadu ona

mós sei hasoru dezafiu ida ne’e, maibe paíz ne’ebé mak halo korrupsaun makas

Page 16: RELATÓRIUcac.tl/wp-content/uploads/2011/11/Relatóriu-II-Workshop...1. Palestra hosi Vise-Ministru Finansas Hotoo laran haksolok no mós kontenti ba diretór-jerál, diretór nasionál,

11

sempre iha ninia gap entre ema kiak no riku ne’e bo’ot tebes no ida ne’e bele atraza

prosesu dezenvolvimentu iha nasaun nia laran. Vise mós destaka katak diresaun

reseitas no alfándega sai núdar “lahan basah” no hamósu tentativa barak atu halo

korrupsaun, tan ne’e mak Ministériu Finansas koko atu estabelese sistema, regras no

prosedementu atu evita no minimiza atu la bele monu-ba tentasaun korrupsaun.

Tuir oradora hosi parte igreja nian Sra. Madre Esmeralda aprezenta ho tema: “Ética e

Morál dos funçionários na Prevenção a Corrupção” hatete katak núdar Timor-oan

tenke iha sentimentu hanesan Timor-oan, ita tenke ekilibradu iha ita nia moris loron-

loron, iha ita nia responsabilidade atu halo buat ruma atu sai realidade hodi bele

prevene korrupsaun, nunee mós hosi aprezentasaun Diretór Jerál Reseitas no

Alfándega, katak diresaun ne’e mak hatama reseitas ba Estadu atu nune’e governu

bele halo dezenvolvementu nasionál ne’ebé governu planeia tiha ona no fó protesaun

ba fronteiras, halo kontrolu ba fronteira no teritóriu nasionál tomak.

Asesór Jurídiku ba Diresaun Reseitas Sr. Roger Maguire hare krime liga ho kódigu

penál, hanesan artigu 303, 304, 305 nsst no indika mós ba Regulamentu UNTAET

2000/18. Iha parte seluk Asesór Jurídiku ba Diresaun Reseitas Petrolíferu, Sr. Bobby

hate katak Diresaun Nasionál Reseitas Petrolíferu halao determinasaun GDP ba

nasaun Timor-Leste kona-ba kobransa reseitas. Iha diresaun ne’e la iha posibilidade

ba funsionáriu sira atu halo Korrupsaun tamba funsionáriu sira la direitamente simu

osan hosi kontribuinte sira, bele hateten katak dirasun ida ne’e difísil ba funsionáriu

atu halo Korrupsaun.

Diresaun ne’e mós hare no avalia dokumentu kompañia hanesan Conoco Philips hodi

hatene iha iregularidade ka lae ne’ebé bele afeta ba korrupsaun. Estadus Unidus

Amerika iha interese boot ba hare korrupsaun iha kompañia sirak nian ne’ebé halo

explorasaun minarai iha rai seluk hanesan iha tasi Timor. Diresaun ne’e la toma konta

ba taxa ne’ebé ho montante kiik maibe toma konta ba taxa ho investimentu bo’ot.

Importante mak iha jestaun ne’ebé loloos no diak hodi jere reseitas rai ida nee nian.

Tansa mak buat nee importante, parte ida tan kompañia Conoco Philips ne’ebé

hanesan investor minarai ne’ebé boot iha ita nia rai Timor-Leste.

Page 17: RELATÓRIUcac.tl/wp-content/uploads/2011/11/Relatóriu-II-Workshop...1. Palestra hosi Vise-Ministru Finansas Hotoo laran haksolok no mós kontenti ba diretór-jerál, diretór nasionál,

12

Iha sesaun lokraik nian halao diskusaun grupu ne’ebé kria grupu 4, ho tema:

1. Korrupsaun ne’e saida?

2. Fatór saida maka kontribui ba pratika korrupsaun?

3. Existe ona kontrolu internu ruma atu prevene aktu korrupsaun?

4. Saida maka diak para kombate korrupsaun?

E. MATÉRIA DISKUSAUN GRUPU BA 2º WORKSHOP

Tama iha sesaun diskusaun grupu, Komisariu Adjuntu Bucar akresenta liu tan objetivu

ba diskusaun ne’e importante tebes, katak materia hirak ne’e sei fó hanoin ba ita tomak

oinsa prevene no kombate korrupsaun iha ita nia instituisaun no entidade Estadu nian

sirak seluk, tamba ne’e mak husu ba partisipante sira tenke fó ita boot sira nia hanoin ida

ke konstrutivu no responsivu.

Figura 05 : Atividade Diskusaun grupu iha segundu workshop

Partisipante sira iha workshop ne’e fahe ba grupu hát (4): A, B, C ho D no ema (mais ou

menus) nain sanulu resin rua (12) kada grupu, ne’ebé mai hosi Diresaun Alfándega,

Diresaun Receitas no Diresaun Reseitas Petrolíferu ho apoius hosi ofisiais Diresaun

Prevensaun, Comissao Anti-Corrupção.

Matéria ba diskusaun grupu nian ho objetivu atu diskute métodu hirak ne’ebé atu prevene

korrupsaun iha instituisaun Estadu nian, tamba ne’e, husu ba partisipante sira tenke fó

hanoin ida adekuada no konstrutivu. Pontu sirak ba diskusaun iha workshop ne’e

hamutuk perguntas sanulu resin rua mak hanesan tuir mai ne’e:

1. Oinsa mak sidadaun ida bele hato’o keixa kona-ba korrupsaun?

2. Oinsa ita bo’ot sira nia hanoin kona-ba liña koordenasaun entre CAC ho Alfándega,

atu prevene no kombate korrupsaun?

Page 18: RELATÓRIUcac.tl/wp-content/uploads/2011/11/Relatóriu-II-Workshop...1. Palestra hosi Vise-Ministru Finansas Hotoo laran haksolok no mós kontenti ba diretór-jerál, diretór nasionál,

13

3. Oinsa no saida deit mak ita bele halo atu implementa sistema kontrola ida diak?

4. Oinsa grupu ki’ik ida bele halo monotorizasaun atu hasa’e no hadia diak liu tan

atendimentu?

5. Oinsa mak ita bele implementa kona-ba deklarasaun riku-soin. Saida mak ita presija?

6. Oinsa mak ita bele kria formasaun regular? Tuir ita bo’ot nia opiniaun, saida deit mak

presija atu inklui iha formasaun nee?

7. Oinsa mak ita bo’ot sira nian rekomendasaun kona-ba prosedimentu atu reforsa

sistema pagamentu impostu iha Banku?

8. Tuir ita bo’ot sira nian hanoin tipu brosura saida mak kria atu prevene no kombate

korrupsaun?

9. Oinsa mak ita bele halo esplikasaun ne’ebé simples kona-ba termus, prosedimentu no

tau iha kuadru avizu ka pamfletu?

10. Atividade kampaña saida mak ita bo’ot sira bele rekomenda?

11. Oinsa mak ita bo’ot bele prevene atu negosiantes sira labele uza funsionáriu alfándega

sai fali hanesan calo ka broker?

12. Saida deit mak diresaun alfándega tenke halo ba nia funsionáriu sira ne’ebé submete

iha pratika korrupsaun?

F. REZULTADU DISKUSAUN

Iha diskusaun ne’e, partisipantes sira fahe ba grupu hat (4) ne’e, kada grupu halo análiza

ba pergunta tolu (3). Iha aprezentasaun nian, kada grupu iha obrigasaun atu responde

perguntas, kestaun ka sujestaun sirak seluk hatoo hosi grupu seluk. Objetivu ba diskusaun

ne’e, atu hatur medidas sirak adekuada atu fortifika koordenasaun no kooperasaun diak

entre CAC ho DGRA.

Pergunta no Rezultadu diskusaun hosi grupu ida-idak iha workshop ne’e mak hanesan tuir

mai:

Grupu I:

1. Oinsa maka sidadaun ida bele hato’o keixa kona-ba korrupsaun?

Page 19: RELATÓRIUcac.tl/wp-content/uploads/2011/11/Relatóriu-II-Workshop...1. Palestra hosi Vise-Ministru Finansas Hotoo laran haksolok no mós kontenti ba diretór-jerál, diretór nasionál,

14

Ami konkorda totalmente ba kriasaun call centre ida hodi bele kombate

hahalok ne’ebé kausa aktu korrupsaun.

2. Oinsa ita bo’ot sira nia hanoin kona-ba liña koordenasaun entre Diresaun

Alfándega ho Comissão Anti-Corrupção?

Wainhira funsionáriu (ajente) ruma iha indisius ba kauza korrupsaun ami

prontu para koordena ho CAC atu klarifika asuntu ne’ebé deit CAC persija no

prontu atu koopera kualker momentu.

3. Saida no oinsa mak ita bele halo atu implementa sistema kontrolu ida diak?

Atualmente DGRA uza sistema integradu: Sigtas ho Asycuda. Atu implementa

kontrola ne’e halo diak ita sei halo monitorizasaun no evaluasaun no karik iha

failansu ruma sei halo koreksaun imidiatu.

Grupu II.

1. Oinsa grupu ki’ik ida bele halo monotorizasaun atu hasa’e no hadia diak liu tan

atendimentu?

Atu hametin liu-tan étika pratika iha kada departamentu atu tulun hasa’e diak

liu-tan atendimentu liu hosi:

Halao tuir prosedimentu no sistema servisu ne’ebé refere iha instituisaun

nia laran;

Fó koñesimentu servisu ba funsionáriu tomak atu nunee bele atende

públiku ho didika no lalais;

Sai profisionál iha atendimentu, atu nunee la bele sai fali obstaklu ba

kliente públiku;

Kria kaixa keixa nian (kotak pengaduan);

Internál audit bele follow up komplience ka informasaun keixa ne’ebé

tama;

Hatoo rekomendasaun ba diresaun nasionál ida-idak.

2. Oinsa mak ita bele implementa kona-ba deklarasaun riku-soin. Saida mak ita

presija?

Page 20: RELATÓRIUcac.tl/wp-content/uploads/2011/11/Relatóriu-II-Workshop...1. Palestra hosi Vise-Ministru Finansas Hotoo laran haksolok no mós kontenti ba diretór-jerál, diretór nasionál,

15

Husu ba Estadu ka Governu atu halo lei ka dekretu lei ida atu bele fó dalan ba

funsionáriu hot-hotu atu bele deklara sira nia riku-soin.

3. Oinsa mak ita bele kria formasaun regular? Tuir ita bo’ot nia opiniaun, saida deit

mak presija atu inklui iha formasaun nee?

Formasaun kona-ba kódigu étika funsionalismu nian;

Semináriu ka workshop kona-ba papél dezenpeñu servisu nian;

Semináriu kona-ba konvensaun internasionál sirak, hanesan Arusha

Declaration in Customs.

Grupu III.

1. Oinsa mak ita bo’ot sira nian rekomendasaun kona-ba prosedimentu atu

reforsa sistema pagamentu impostu iha Banku?

Atu reforsa sistema pagamentu bankaria liu husi sistema online

deretamente husi importador ba banku (ne’ebé oras ne’e utilize ona). Kria

mata dalan/métode ne’ebé simples kona-ba atividade ne’ebé bele halo

prevensaun no kombate korrupsaun.

2. Tuir ita boot sira nian hanoin tipu brosura saida mak kria atu prevene no

kombate korrupsaun?

Brosura ne’ebé halo kona-ba korrupsaun sei hatoo ba labarik eskola oan

sira husi SD, SMP, SMA, mahasiswa no populasaun hotu no mós tenke

uja lingua ne’ebé simples atu nunee ema hotu bele kompreende liu-liu ba

kontribuinte ho importador sira. Brosur sirak ne’e bele tau iha fatin

avizu/prosesu atu hetan atendimentu iha kuadru avisu/informasaun iha

fatin ne’ebé bele hetan asesu ba.

3. Oinsa mak ita bele halo esplikasaun ne’ebé simples kona-ba termus,

prosedimentu no tau iha kuadru avizu ka pamfletu?

Tau iha fatin publiku iha fatin alfándega nian:

Tenke transparénsia (atu ema hotu bele hetan asesu);

Page 21: RELATÓRIUcac.tl/wp-content/uploads/2011/11/Relatóriu-II-Workshop...1. Palestra hosi Vise-Ministru Finansas Hotoo laran haksolok no mós kontenti ba diretór-jerál, diretór nasionál,

16

Tenke kria Infomation Desk ou loket informasiatu nune’e kliente sira

bele hetan (info verbal);

Kria Website.

Grupu IV:

1. Atividade kampaña saida mak ita bo’ot sira bele rekomenda?

Tau informasaun iha radio atu fó hanoin ba negosiante sira kona-ba hadok

an husi korrupsaun.

Formasaun mós ba broker no agente importador sira;

Edukasaun no kapasitasaun ba funsionáriu sira kona-ba tékniku servisu

espesífiku nian;

Implementa loloos kódigu étika DGRA;

Hasa’e salariál DGRA nian.

2. Oinsa mak ita bo’ot bele prevene atu negosiante sira labele uza funsionáriu

alfándega sai fali hanesan calo ka broker?

Implementa lei nº 15/2007;

Implementa prosidimentu knaar ajénsia ka broker nian;

Defini loloos nia knaar liga ho DGRA.

3. Saida deit mak diresaun alfándega tenke halo ba nia funsionáriu sira ne’ebé

submete iha pratika korrupsaun?

Ministériu liu hosi diresaun inspesaun sei halo auditoria no kopia bele hatoo

ba CAC;

Hatoo informasaun diretamente ba CAC hodi husu intervensaun, kopia sei

hatoo ba superior ka ministru/a;

Husu nafatin diresaun prevensaun CAC nian halao nafatin workshop.

Page 22: RELATÓRIUcac.tl/wp-content/uploads/2011/11/Relatóriu-II-Workshop...1. Palestra hosi Vise-Ministru Finansas Hotoo laran haksolok no mós kontenti ba diretór-jerál, diretór nasionál,

17

G. REFLESAUN SIRAK

Últimu sesaun ba workshop ne’e, tuir programa hatoo reflesaun hosi xefias sira iha

DGRA, hanesan tuir mai ne’e:

1. Diretór-Jerál Reseitas no Alfándega

Workshop ba segunda faze ne’e bele hare no atu hadia duni prosedimentu, hahalok

ne’ebé durante ne’e iha presepsaun husi públiku ba alfándega. DGRA hakarak duni

koopera ho CAC atu nune’e iha parte prevensaun ba kombate korrupsaun. Antes CAC

harí, DGRA iha tiha ona auditoria interna ida maibé auditoria ne’e seidauk servisu

máximu tamba falta rekursus umanus. Diresaun auditoria nia knaar mak halo visita ba

fronteira no mós karik hetan reklamasaun ruma, nia halo prosesu investigasaun no

rekomenda ba DGRA atu enkamiña ba funsaun públika.

Figura 06: reflesaun hosi Diretór-Jerál Reseitas no Alfándega

DGRA denúnsia ona kazu iregularidade balun ne’ebé to’o agora iha hela prosesu

CAC nian no diresaun-jerál ne’e sei lapara atu denúnsia tan karik iha futuru iha

indísiu korrupsaun ruma, indísiu seidauk refleta iha korrupsaun, só dehan indísu iha

iregularidade ruma komete husi funsionáriu sira. Diresaun alfándega iha seksaun ida

naran konferénsia finál, seksaun ne’e nia knaar katak bainhira dokumentus ida nia

prosesu hotu ona, seksaun ne’e halo fali verifikasaun ba dokumentu ne’e no karik iha

ne’eba hetan indísiu iregularidade ruma ne’ebé komete hosi funsionáriu ruma ka

Customs broker ruma, sei iha penalidade. Ba kompañia iha obrigasaun atu selu

adisionál ba prosedimentu laloos ne’e no ba funsionáriu ruma sei foti medida

indisiplinar sirak ba nia, maibe tenki liu hosi prosesu ida, tenki halo investigasaun

hosi komisaun investigasaun ne’ebé ke enkaixa iha seksaun auditoria. Tékniku

Page 23: RELATÓRIUcac.tl/wp-content/uploads/2011/11/Relatóriu-II-Workshop...1. Palestra hosi Vise-Ministru Finansas Hotoo laran haksolok no mós kontenti ba diretór-jerál, diretór nasionál,

18

auditoria sei kaer dokumentu no hare ba prosedementu hodi halo investigasaun. Parte

hanesan ne’e halo beibeik ona.

Momentu ida ne’e iha Diretór, Xefe Departemetu no Xefe Seksaun sira katak ida-idak

tenki iha responsabilidade ba ida-idak nia funsionáriu. Se funsionáriu ruma komete

iregularidade dala-ruma mós falta komunikasaun entre nia superior ho nia

subordinadu sira, katak la iha atensaun atu haré lei ne’ebé ke tuir loloos atu halo tuir

nia dever, dala ruma prosedimentu ne’e la hanesan ne’e maibe hanesan ne’ebá fali no

tamba-sa mak xefia sira la hare katak funsionáriu ne’e mai ka lae no tansa mak laiha

prezensa iha servisu fatin. Parte ne’e hanesan meus ida ba superior sira bele iha

atensaun ba funsionáriu sira ne’ebé nia atitude la koresponde ho servisu. Iha CAC nia

oin, hakarak fó lia menon ba xefia sira hotu, katak la iha superior ida ba interfere fali

servisu iha seksaun seluk hodi husu dokumentu ida. Despaxu ne’ebé hatun hosi

diretór-jerál ka diretór nasionál fó ba funsionáriu sira atu prosesu no prosesa tuir

kontiudu no bazeia ba lei aduaneira ka lei tributaria. DGRA ne’e tenki kria kualidade

servisu tamba diresaun ida ne’e maka buka fini atu halo dezemvolvimentu ba nasaun

ida ne’e tamba se karik dever la-tuir prosedimentu no la defende interesse Estadu nian

entaun diresaun-jerál ne’e labele reklama ba nia direitu ida katak hodi hetan rezime

espesiál no CAC mós la toma konsiderasaun ba asuntu ida ne’e.

Ikus hakarak informa ba CAC no Diresaun-Jerál ne’e katak foin dadauk ne’e hasoru

sekretaris-jerál organizasaun mundiál alfándega nian iha Bruselas, Belgica no nia

hatete iha futuru eis ministru Indonezia nian mai Timor-Leste. Iha oprtunidade ne’ebá

nia rekomenda katak atu servisu tékniku alfándega nian lao diak ho kualidade, tenki

iha rejimi espesiál ida kona-ba saláriu. Organizasaun Mundiál Alfándega hasai tiha

ona pontu ka pilar sanulu ne’ebé importante no iha pontu ida mak akresenta kombate

korrupsaun.

2. Diretóra Nasionál Alfándega

Reflesaun ne’e haré kona-ba servisu no saida mak funsionáriu alfándega halao ona no

mós saida mak iha workshop ne’e bele foti pontu importante sirak hodi hadia para lori

diresaun ne’e ba oin atu servi ho diak liu tan ba ita nia povu.

Page 24: RELATÓRIUcac.tl/wp-content/uploads/2011/11/Relatóriu-II-Workshop...1. Palestra hosi Vise-Ministru Finansas Hotoo laran haksolok no mós kontenti ba diretór-jerál, diretór nasionál,

19

Figura 07: Diretóra Nasionál Alfándega Sra. Brigida Suzana da Silva

Iha pontus balun mak Komisáriu koalia no mós hosi diskusaun ne’ebé mak halao

ne’e, hasai rekomendasaun balu kona-ba liña sentrál atu bele fó sujestaun ka fó

informasaun ba CAC kona-ba atendimentu públiku ne’ebé mak halao iha DGRA.

Ideia ida ne’e diak tebes, hanesan pasu ida ba oin, tamba iha fatin sirak seluk iha mós

liña sentrál hanesan ne’e. Parte ida ne’e, iha mós desvantajen katak hasai informasaun

dala barak ladun-loos tamba sira nia hanoin, sira nia hakarak ka sira ladun gosta

funsionáriu balu nia atendimentu la tuir sira nia hakarak maske sira halo la los sira

bele informa dehan ita mak la los. Parte pozitivu nian mak bele kria trasparénsia atu

nakloke para ema hotu (funsionáriu mós) bele hare no avalia kondisaun reál servisu

nian, karik lao diak ka la diak.

Parte tuir mai kona-ba atendimentu. Ida ne’e presija hare funsionáriu sira nia

kondisaun servisu, diak para bele servi ho kualidade. Iha diskusaun ne’e, funsionáriu

DGRA propoin makas kestaun ida ne’e no husu ba CAC bele hatutan ba Governu

tamba ida ne’e importante tebtebes bainhira hakarak halo servisu diak, tenki mós iha

kondisaun ne’ebé mak diak no favorável.

Vise-Ministru kestiona mós oinsa funsionáriu sira nia moris tenki sufisiente atu bele

halao servisu iha parte tékniku no iha risku nian. Kondisaun servisu DGRA ejiji

makas ba funsionáriu maibe bainhra sira nia kondisaun ladun diak, prejudika servisu

labele lao tuir planu ne’ebé estabelese.

Parte ida kona-ba deklarasaun riku-soin. Funsionáriu DGRA fó konsiderasaun ba

pontu ida ne’e, maibe bazeia ba baze legál ida. Proposta hosi CAC ba diskusaun ne’e

Page 25: RELATÓRIUcac.tl/wp-content/uploads/2011/11/Relatóriu-II-Workshop...1. Palestra hosi Vise-Ministru Finansas Hotoo laran haksolok no mós kontenti ba diretór-jerál, diretór nasionál,

20

importante, bele sai hanesan isu nasionál ida hodi diskuti hodi bele sai diploma legál

ida para bele hatene loloos riku-soin kada funsionáriu idaidak.

Diretora mensiona katak diresaun nasionál alfándegas nia informasaun ba liur seidauk

barak maibe ohin ho komitmentu iha workshop ida ne’e, hatudu sinseridade hakarak

lao duni ba oin hodi fó informasaun barak no bele liu hosi brosuras ka kartaz

publisidade. Iha fulan-Dezembru 2011, DGRA atu kria ninia website rasik.

2. Diretór Nasionál Impostu Doméstiku

Diskusaun iha workshop ne’e fó oportunidade tomak ba xefias ka funsionáriu ida-idak

atu hanoin no fó resposta ka sujestaun atu identifika problema ne’ebé DGRA infrenta,

nune prezisa atu garante servisu diak ba oin, hodi alkansa objetivu ne’ebé mak

diresaun-jerál ne’e infrenta.

Figura 08: Diretór Nasionál Impostu Doméstiku

Nudar funsionáriu direasaun-jerál, sempre halao tuir dinámika ida ne’ebé mak la ses

hosi dezafiu no atu iha mudansa sirak ne’ebé ohin hotu-hotu halo diskusaun kona-ba

asuntu atu minimiza risku korrupsaun. Korrupsaun ne’e fenómena ida afeta ba ema

hotu-hotu tamba ne’e mak importante liu oinsa atu diresaun-jerál ida ne’e mak dala

barak fó asisténsia ba kliente ka ema. Kom-serteja hanesan ema umanu ka individu

ne’ebé la ses hosi sala, tamba ne’e mak ho workshop hanesan ne’e, fó fali hanoin ba

funsionáriu DGRA katak presija hadia buat ruma bele diak liu ba atendimentu públiku

ka ba komunidade ne’ebé mak peresija DGRA nia servisu.

Page 26: RELATÓRIUcac.tl/wp-content/uploads/2011/11/Relatóriu-II-Workshop...1. Palestra hosi Vise-Ministru Finansas Hotoo laran haksolok no mós kontenti ba diretór-jerál, diretór nasionál,

21

Atu hasae dezempeña servisu nian iha DGRA, presija iha koiñesementu tékniku ba ita

nia servisu no esensiál duni no mós tenki iha honestidade no morál. Hosi CAC hateten

katak DGRA presija mós iha koiñesementu ba diploma legál ka lei sirak, hodi nune’e

bele regula loloos servisu ne’ebé mak atu halao.

Komisáriu CAC no Vise-Ministru fó apresiasaun ba funsionáriu nia saláriu no asusntu

ida ne’e mai DGRA fundamentál tebes atu sai hanesan insentivu hodi bele promove

integridade no konduta diak ba servisu nian. Ho workshop ida ne’e fó hanoin fila fali

katak asuntu ida ne’ebé mak tenki fó konsiderasaun mak oinsa bele aumentu saláriu

ba funsionáriu sira ne’ebé mak servisu iha área risku ba korrupsaun.

Iha 2º workshop ne’e maioria kaer kargu hanesan diretór nasionál, xefe departementu

no xefe seksaun sira. Apelu katak, liu hosi workshop ne’e, iha néon ida deit hamutuk

prevene atu labele mosu korrupsaun. Asuntu ne’e relasiona ho ida-idak nia kna’ar

para bele halo servisu ba oin hodi labele tolera asaun sirak ne’ebé ladun diak no hatun

DGRA nia imajen.

H. LIA BADAK TAKA WORKSHOP HOSI KOMISÁRIU

Atu akresenta katak halao workshop ne’e ho espetativa ida, optimismu boot atu hadia

sistema sirak ne’ebé seidauk lao ho diak. Dalabarak enkuandu ita rona debates sirak

iha Timor-Leste ne’e kuandu ema koalia kona-ba kombate korrupsaun, ema balun

hanoin katak, fim-do-mundo ona. Hosi aspetu positivu katak kombate ne’e, mudansa

ba saida mak ita hakarak halo.

Dalabarak koalia kona-ba korrupsaun ne’e, balun hakarak polítiza fali. Kom-serteza

balun mós hanoin katak ita tama rai kuak ona, lae, maluk sira, iha diskusaun kona-ba

komparasaun ho nasaun bar-barak, ita orgullu, tamba ita hakat to’o ba oin, bele kaer

mesak ona DGRA ne’e. Maibe, por-zemplu kompara ho Nasaun Mozambique ne’ebé

hetan independénsia iha 1975, foin tinan hirak kotuk ba, foin bele kaer rasik sira nia

out source, ne’e fó ba entidade seluk mak hare fali diresaun alfándega, ita própriu lae.

Hakarak hahu hodi hateke, katak ba oin, CAC hakarak koalia no ho esforsu no

optimism boot atu hamotuk hadia sistema tamba sistema ne’e sei nurak hela (foin

implementa) entaun oportunidade boot tebes atu hadia.

Page 27: RELATÓRIUcac.tl/wp-content/uploads/2011/11/Relatóriu-II-Workshop...1. Palestra hosi Vise-Ministru Finansas Hotoo laran haksolok no mós kontenti ba diretór-jerál, diretór nasionál,

22

Iha semana kotuk Komisáriu halo aprezentasaun iha Konsellu-Ministru katak

atividade sira ne’ebé mak halo iha Komisaun bazeia ba interpretasaun positiva atu

hakat ba oin ho loloos ho hanoin atu bele hadia sistema sirak ne’ebé oras ne’e

estabelese hela no oras ne’e lao hela. Aprezentasaun ida iha INAP, iha diretór-jerál

ida hamrik no hato’o pergunta sirak hanesan ne’e: Saida mak abuzu poder? Saida mak

pekulatu? Saida mak korrupsaun pasivu ba aktu ilisítu no sst. Definisaun sirak ne’e

regula iha kódigu penál. Iha tempu ne’ebá, Komisáriu esplika ho métodu simples no

hatoo ho ezemplu simples.

Rekomendasaun balun mak ohin hatoo iha diskusaun atu iha oportunidade hodi halo

formasaun ba funsionáriu sira ne’ebé iha nível kraik ho objetivu atu hatene didiak

saída mak korrupsaun no oinsa bele kombate korrupsaun ne’e.

Lia-fuan ne’ebé hatoo mai CAC, korrupsaun loloos saida? bele fó definisaun hanesan

ne’e “Corruption = Political Power + discretionary – accountability (Kligaard

1988:75)”1. Definisaun ida ne’e bele lé iha literatura alfándega, tamba definisaun

sirak ne’e mós adopta iha ne’eba. Definisaun ne’e, adopta mós hosi OECD no Banku

Mundiál, dala-ruma mosu korrupsaun tamba iha monopoli boot ida no iha descretion

katak laiha regras ida mak metin loloos, nune’e bele dehan labele halo ida ne’e, labele

halo ida ne’ebá, entaun hola kebijakan ida ne’ebé iha akontabilidade

(responsabilidade).

Ba oin sei iha ekipa kiik oan ida mak sei atu tein tasak fali sujestaun sirak ne’ebé mak

mosu iha rerkomendasaun sirak ne’e no CAC sei marka fali enkontru ida ho Sra.

Ministra atu apresenta powerpoint ba Sra. Ministra ho Sr. Vise no sei hakarak involve

mós diretór-jerál ho diretór sira hotu. Iha aprezentasaun ne’e, asuntu ida mak kona-ba

nível salariál. Parte ida ne’e tem-ke-ser liu hosi konsellu-ministru hodi halo dezisaun

ida ne’e. Kona-ba rejime espesiál saláriu nian, laos dalan úniku ida para atu hamenus

ou prevene korrupsaun, iha ema balun riku loos ona mais nia hakarak halo korrupsaun

nafatin, maibe kona-ba ida ne’e importante para tahu iha konsiderasaun, mais labele

hanoin dehan ida ne’e dalan ikus ona para atu rezolve problema sirak ne’e. Karik lae,

nah, asuntu balun mósu mós iha setór privadu, Komisaun mós iha planu hela atu

konvoka mós workshop ho setór privadu sirak no wainhira sei halao workshop

1 Kligaard, Robert, Controlling Corruption (Berkely and Los Angeles: University of California Press, 1988

Page 28: RELATÓRIUcac.tl/wp-content/uploads/2011/11/Relatóriu-II-Workshop...1. Palestra hosi Vise-Ministru Finansas Hotoo laran haksolok no mós kontenti ba diretór-jerál, diretór nasionál,

23

hanesan ne’e, Komisaun sei hakarak konvida mós diretór-jerál no diretór nasionál sira

atu hato’o papel ruma ba iha forum ne’ebé mak Komisaun sei kria ho setór privadu

sirak.

Komisaun agora análize hela kona-ba deklarasaun riku-soin, ne’e hanesan asuntu

ne’ebé sei diskuti klean liu no ida ne’e mós tenki sai nudar desizaun polítika ida. Iha

lei ne’ebé mak regula kona-ba deklarasaun riku-soin, mais ba Xefe do Estadu,

Membru-Governu no ba Komisáriu2. Mekanismu ne’e seidauk efetivu ida, pur-

ezemplu wainhira hetan kargu nudar Komisáriu, halo ona deklarasaun folla ida, mais

laiha mekanismu ida atu bele monitoriza ka avalia depois liu tiha fulan-nen ka tinan

ida. Asuntu ne’e, Komisaun hanoin hela tinan oin atu propoin oinsa bele kria

mekanizmu ida atu bele iha website ida para atu hateten duni a, b, c sira ninia riku-

soin.

Ikus nian, hakarak bolu atensaun nafatin ba funsionáriu hotu-hotu atu kombate

korrupsaun. Kombate iha metódu ida kompreensivu, tuir Komisaun nia perspektiva

katak kombate korrupsaun laos sinónimu “tidak sama dengan memasukan orang

dalam penjara”. Kombate korrupsaun mais ampla, katak ita komesa hanorin ita nia

oan sira koalia ba malu ho lia-fuan simples kona-ba efeitu negativu hosi korrupsaun,

laos deit hanoin deit ema nain hira mak ba tama kadeia. La kombate korrupsaun

hanesan ne’e, hau nia estudu rasik hatudu hanesan ne’e, peskiza barak hatudu hanesan

ne’e. Wainhira hetan tomada de posse iha Parlamentu Nasionál, Komisáriu deklara

katak kombate korrupsaun ne’e tenki sai nudar movimentu nasionál ida ne’ebé ema

Timor-oan hotu koalia no hola parte.

I. KONKLUZAUN

Pontus importante lubun ida mak sai núdar substánsia konkluzaun ba segundu

workshop ne’e mak hanesan tuir mai:

Agora ba oin (futuru) atu estabelese liña koordensaun servisu entre CAC ho

DGRA.

Garanti existénsia polítika CAC nian iha ambiente servisu DGRA atu prevene aktu

korrupsaun.

2 Artigu 6.º to’o 8.ª, Lei Nº 7/2007, loron 25 fulan-Jullu

Page 29: RELATÓRIUcac.tl/wp-content/uploads/2011/11/Relatóriu-II-Workshop...1. Palestra hosi Vise-Ministru Finansas Hotoo laran haksolok no mós kontenti ba diretór-jerál, diretór nasionál,

24

Fó informasaun ne’ebé adekuada kona-ba lei CAC no regulamentu ba funsionáriu

sira seluk.

Deside estratégia foun iha programa no atividade atu prevene korrupsaun ho diak,

inklui instituisaun rua ne’e (CAC ho MF) hamutuk atu halo diskusaun ho Funsaun

Públika kona-ba rezime espesiál ba funsionáriu iha DGRA.

Iha disponiblidade hosi DGRA atu halo tuir rezultadu hosi matéria diskusaun iha

segundu workshop ida ne’e.

Comissão Anti-Corrupcao liu hosi diresaun prevensaun disponível atu halo nafatin

koordenasaun ba workshop iha futuru.

J. REKOMENDASAUN

Rezultadu hosi workshop 1º no 2º sai hanesan indikador ida ba CAC hodi

akompaña servisu DGRA ba oin.

Ministériu Finansas bele foti medidas hosi rekomendasaun ne’ebé mak aprezenta

iha 1º no 2º workshop ne’e, hodi bele garante servisu kualidade DGRA nian ba oin.

DGRA kontinua nakloke an ba servisu hamotuk ho CAC iha future nian.

Parte ne’ebé deit mak impede ka viola rezultadu hosi rekomendasaun sirak ne’e,

sei responsabiliza iha lei nia okos.

Page 30: RELATÓRIUcac.tl/wp-content/uploads/2011/11/Relatóriu-II-Workshop...1. Palestra hosi Vise-Ministru Finansas Hotoo laran haksolok no mós kontenti ba diretór-jerál, diretór nasionál,

25

K. ANEKSU: Lista partisipante Diresaun-Jerál Reseitas no Alfándega:

No Naran Pozisaun Grau

1. Brígida Suzana Esteves da Silva Diretora Nasionál Alfándega B

2. José de Araújo Chang Xefe Formasaun Aduaneira A

3. Francisco L.X. Gonçalves Xefe Departementu Administrasaun C

4. Valente António F. de Araújo Xefe Departementu C

5. Júlio de Araújo Xefe Departementu C

6. Lourenço dos R. Carvalho Xefe Departementu Gestaun Risku no Comformida

Komersiu

C

7. Evangelino Aguas Xefe Ekipa Juridiku D

8. Vital da Silva Xefe Seccao Gestao Mercadorias & Entrepostos D

9. Manuel Tito Correia Xefe Seccao CREP D

10. Pio Nelson Pereira da Silva Xefe Seccao ASYCUDA E

11. Áureo de Cruz Belo Xefe Seccao Risco e Comformidade D

12. Idalio da Costa Soares Xefe Seccao Patrulha Marina D

13. Duarte Felicidade Xefe Seccao Verif.Fisico C

14. Gaspar Mendonça Araújo Xefe Seccao Plano e Financas (Administração) C

15. José Sarmento Freitas Xefe Seccao Alfándegas Baucau D

16. Elias Mesquita Freitas Xefe Seccao Alfándega Areoporto C

17. Mário da C. da Costa Soares Xefe Seccao Alfándegas Batugade D

18. José da Costa Xefe Seccao Oecusse D

19. Aurélio da C. de Jesus das Neves Xefe da Unidade de Recursos Humanos C

20. Joaquim Gonçalves dos reis Xefe Seccao de PCA (Post Cleearence Audit) D

21. David Rafael Soares Apoio Dlrecção-Jerál C

22. Rui Tilman Xefe da Unidade de Encomenda Postais D

23. Arlinda Salsinha Senior Profiler Grade D

24. Juleita E, Gusmão Senior Analyst Grade D

25. Marlina de C, da Silva Xefe de Unidade Valor & Tarifas D

26. Lucio Barros Xefe Seccao Alfándega Maliana E

27. Domingos Gomes Xefe Seccao Alfándega Suai D

28. Cosme de Rosario Magno Xefe Adjunto Operações D

29. Domingos Rodrigues Pereira Xefe Seccao Alfándega Porto de Dili C

30. José Alves Caldas Xefe de Unidade Auditoria Interna C

Page 31: RELATÓRIUcac.tl/wp-content/uploads/2011/11/Relatóriu-II-Workshop...1. Palestra hosi Vise-Ministru Finansas Hotoo laran haksolok no mós kontenti ba diretór-jerál, diretór nasionál,

26

Direcçao Nasionál dos Impostos Domésticos

31. Uldarico Maria Rodrigues Director Director Nasionál lmpostu Domistic B

32. Julio Araujo da Silva Xefe Departemento Pequenhas e Empresasa C

33. Maria Jose Carvalho Amaral Xefe Departemento Grandes Empresas C

34. Maria Fatima Xefe Departemento Juridico C

35. Agustina Oliveira Xefe Unidade D

36. Dionisio Gorreia Xefe Seccao Auditoria D

37. Edmundo Guterres Xefe Seccao D

38. Jaime Smith Unidade D

39. Jacinto Alves Brito Xefe Seccao Registo D

40. Luis Norberto Xefe Seccao NGO E

41. Abilio Viegas Americo Xefe Seccao Maliana D

42. Domingos Gama Xefe Unidade Baucau D

43. Jose Tilman Xefe Unidade Accounting G

44. Elisabeth Carmen Soares Xefe Unidade Administracao D

Direcçao Nasionál Receitas Petroliferas

45. Monica Rangel da Cruz Directora Petroliveras B

46. Joao Demetro Xavier Xefe Departemento Operasional C

47. Helga F. Sarmento Fernandes Xefe Departemento of Compliance C


Recommended