RESEARCH REPORT

(Ulat sa Saliksik)

Silya Elektrika

Ang Pagsusuri sa Epekto ng EPIRA sa Kakayahan ng Rural Electric Cooperatives

sa Pagpapadaloy ng Elektripikasyon sa Kanayunan

Zheanne Aeson M. Dantis

BA Political Science

Second Semester, AY 2011-2012

DEDIKASYON

Ang Ulat sa Saliksik na ito ay inaalay ko, una, sa aking pamilya na patuloy na

sumusuporta at gumagabay sa akin. Nagpapasalamat ako sa aking dakilang ama,

Engr. Alfred Abeleda Dantis, na nag-ambag ng kanyang kaalaman tungkol sa paksang

ito. Nagpapasalamat rin ako dahil siya ang sumama sa akin sa buong panahong iniukol

ko sa pangangalap ng datos at pagsulat ng saliksik na ito. Gayundin, nagpapasalamat

ako sa aking ina, Zenaida Matira Dantis, na siyang pinagkunan ko ng inspirasyon at

lakas sa aking pagsusulat. Lubusan rin akong nagpapasalamat sa aking mga kapatid

na nagbigay sa akin ng inspirasyon at motibasyon upang makagawa ng mahusay na

pananaliksik.

Hindi ko rin nakakalimutan ang aking “awesome” na barkada na kasama kong naghirap

sa aming paggawa ng aming mga sariling saliksik. Sila ang naging taga-tulak ko sa mga

panahong tila ba sinusubok ako kung matatapos ko ang pananaliksik na ito. Salamat sa

inyo!

Higit sa lahat, lubusan akong nagpapasalamat sa kanilang nag-ambag ng kaalaman

upang maging possible ang pag-aaral na ito: sa mga ekspertong aking nakapanayam,

at sa mga konsyumer na lumahok sa aking pananaliksik.Iniaalay ko ang saliksik na ito

sa mga mamamayan ng Occidental Mindoro na walang pag-iimbot na lumahok sa

ginawa kong pananaliksik.

Ang saliksik na ito ay para sa mga taga-Occidental Mindoro, at sa mga mamamayan ng

iba pang probinsya, na patuloy na nagtitiis sa hindi magandang sistema ng pakuryente

sa bansa. Kasama ninyo akong umaasa na darating rin ang araw, magkakaroon rin ng

liwanag ang ating buhay at bahay.

TALAAN NG MGA NILALAMAN

Introduksyon 1

Panimula 1

Pangkalahatang Katanungan 2

Partikular na mga Katanungan 2

Sakop at Limitasyon 2

Metodolohiya 4

Disenyo ng Pananaliksik 4

Pagpili ng Case Study 4

Pagsasampling at Pangangalap ng Datos 4

Pag-aanalisa ng Datos 7

Mga Etikang Pagsasaalang-alang sa Pananaliksik 7

Rebyu ng mga Kaugnay na Literatura 9

Layunin ng Reporma 9

Mga Istratehiya ng Reporma 11

Mga Polisiyang Nakapaloob sa Reporma at Karanasan 12

sa Ibang Bansa

Mga Pangunahing Hakbang sa Pagpapatupad 15

Ang mga Rural Electric Cooperatives (RECS) sa Ilalim 15

ng EPIRA

Balangkas ng Pag-Aanalisa 17

Depenisyon ng mga Terminolohiya 19

Mga Resulta 21

Pagsusuri at Diskusyon 39

Konklusyon at Rekomendasyon 42

Batis 47

Apendiks

Key Informant Interview Guide 50

Focus Group Discussion Guide 56

Survey Questionnaire 57

Free, Prior, Informed Consent Form 59

1

UNANG KABANATA: INTRODUKSYON

Panimula

Ang Electric Power o Pakuryente ay isa sa mga pinakamahalagang sangkap ng

kaunlaran sapagkat ito ay kailangan ng mga industriya ng produksyon at kalakal na

siyang nagpapasok ng salapi sa kaban ng bayan. Sa kasalukuyan, itinuturing din na

ang kuryente ay isa sa mga pangunahing pangangailangan sa pang-araw-araw na

nagdudulot ng kaalwanan sa maraming aktibidad ng mga mamamayan. Hindi magiging

maunlad ang ekonomiya ng ating bansa kung walang maayos, mura at mabisang

sistema ng Pakuryente.

Upang matiyak ang pagsulong ng kaunlaran sa buong bansa, sa pangangasiwa

ng National Electrification Administration ay itinatatag ng pamahalaan ang mga Rural

Electric Cooperatives na siyang nagpapadaloy ng kuryente sa mga maralitang lugar na

hindi binibigyang pansin ng mga pribadong mamumuhunan noong dekada 60. Ang Mga

RECs ay non-stock at non-profit kaya ang panimulang puhunan ay ipinautang ng

pamahalaan na binabayaran naman sa taripa ng mga kasapi-konsyumer na mga

kamay-ari ng RECs. Nang lumaon ay tinustusan din ng pamahalaan ang

pagpapalaganap ng pakuryente sa mga malalayong sitio at barangay na nasasakupan

ng RECs dahil hindi makayanan ng mga ito ang gastusin para sa mga pasilidad na

kailangan.

Sa kadahilanang ang pagpapakuryente ay naging matinding pabigat sa

pananalapi ng Pilipinas, naging pangunahing kundisyon ang Reporma sa pagkamit ng

utang mula sa mga International Financing Institutions kaya napilitang ipasa ng

pamahalaan ang RA 9136 o Electric Power Industry Reform Act (EPIRA) noon ika-8 ng

Hunyo, 2001 - na naglalayong makapagtatayo ng maaasahang suplay ng elektrisidad

na may maayos na kalidad sa murang halaga, sa pamamagitan ng pagpapaigting ng

pribadong puhunan kaakibat ng pagkalas sa mga monopliya upang maging patas ang

kompetisyon sa pamilihan o merkado (RA 9136).

2

Sa pag-iral ng Reporma sa Industriya ng Pakuryente, ang mga RECs ay

nalantad sa merkadong kinabibilangan ng malalaking pribado, sa tunggaliang idinikta

ng market cost efficiency o tubo sa puhunan. Kung hindi makakasabay ang mga RECs

sa tugtog ng Reporma, maaaring masakripisyo ang kaunlaran sa mga kanayunan.

Pangkalahatang Katanungan: Ano ang epekto ng Reporma sa Pakuryente sa

kakayahan ng Rural Electric Cooperatives na maisulong ang elektripikasyon sa

kanayunan?

Partikular na mga katanungan:

1. Anu-ano ang mga batayan kaya napasama ang RECs sa hanay ng Private

Distribution Utilities (PDU) na napailalim sa Reporma sa Industriya ng

Pakuryente?

2. Anu-ano ang epekto ng pagiging non-stock at non-profit ng RECS sa

kakayahang tumugon sa alituntunin ng EPIRA?

3. Ano ang kinalaman ng katangian ng prangkisa ng RECs sa pagpapalakas ng

kalidad at seguridad ng paserbisyo?

4. Ang umiiral na kompetisyon ba sa mga kompanyang sumasali sa EPIRA ay

may kaugnayan sa maayos na serbisyo ng pakuryente sa komunidad?

Sakop at Limitasyon

Ang pananaliksik na ito ay sumasaklaw sa pag-aaral sa naging epekto sa

performance - particular sa kakayahang magpadaloy ng kaunlaran sa kanayunan; ng

isang Rural Electric Cooperative, ang Occidental Mindoro Electric Cooperative (o

OMECO) sa loob ng sampung taon na pag-iral o implementasyon ng Reporma sa

Pakuryente na isinabatas sa Republic Act No. 9136 noong June 2001 at kilala din

bilang EPIRA.

3

Ang mga datos at impormasyong nakalap ay mula sa kaalaman, kaisipan o

impresyon ng mga ekspertong kalahok sa magkakahiwalay na Key Informant Interview

(o KII) na ginanap sa buwan ng Enero hanggang Pebrero, 2012 na pinalawak naman

ng mga impormasyong nakalap mula sa isang Focus Group Discussion na ginanap

noong ika-22 ng Enero sa opisina ng OMECO sa San Jose, Occidental Mindoro na

nilahokan ngmga representante ng iba’t-ibang sector ng konsyumer ng kooperatiba.

Binigyang din ng konsiderasyon ang mga impormasyon mula sa 413

partisipanteng konsyumer ng OMECO sa survey na ginanap sa mga bayang

nasasakupan ng prangkisa. Ang mga partisipante ay pinili, at random, mula sa mga

konsyumer na naserbisyohan na ng hindi bababa sa 15 taon pabalik mula 2011.

Ang mga ahensyang pinanggalingan ng mga ekspertong kalahok sa KII ay

kinabibilangan ng: Department of Energy (DOE); National Power Corporation – Small

Power Utilities Group (NPC-SPUG); National Electrification Administration (NEA), at

Occidental Mindoro Electric Cooperative (OMECO) at University of the Philippines –

National Engineering Center (UP-NEC). Ang impormasyon galing sa NEA ay natanggap

sa pamamagitan ang e-mail at telepono.

Wala nang iba pang pinaggalingan ng mga impormasyon, maliban sa mga

babasahin at naka-post sa mga websites ng internet.

Wala ding ginawang pagtitiyak kung ang mga partisipante sa survey ang

mismong nag-mamay-ari ng koneksyon ng serbisyo mula sa OMECO.

4

IKALAWANG KABANATA: METODOLOHIYA

Disenyo ng Pananaliksik

Ang mananaliksik ay gumawa ng applied research, sa partikular ay evaluation

research. Gumamit siya ng case study upang pag-aralan ang isang rural electric

cooperative na nasa probinsya ng Occidental Mindoro at ang pamayanang binibigyan

nito ng serbisyo, upang makapagbigay ng mas konkreto at partikular na pag-aanalisa

sa kanilang kalagayan matapos ang pagpasa ng Electric Power Industry Reform Act o

EPIRA.

Pagpili ng Case Study

Ang REC ay napili batay sa katangian ng prangkisa nito, at sa katayuan o

kalagayan ng operasyon noong Disyembre 2011 na maaring maging representante sa

kundisyon ng karamihan ng mga RECs na nasa isolated islands na din ng

sinusuplayan ng NPC-SPUG.

Minabuti ng mananaliksik sa ang REC na mapipili ay dapat may katamtamang

lamang na ganda ng operasyon at pinansya subalit may mahusay na teknikal na

kakayahan upang ang resulta ng pananaliksik ay matuon sa istraktura ng EPIRA at

hindi sa pansariling kataangian ng REC.

Isa pang naging batayan ay ang kaalwanan ng transportasyon at haba ng biyahe

mula sa Metro Manila at probinsiya ng REC upang madaling isagawa ang pagdayo sa

lugar ng kooperatiba sa pagganap ng survey.

Pagsasampling at Pangangalap ng Datos

5

Ang mananaliksik ay gumamit ng survey, key informant interview (KII) at focus

group discussion (FGD) upang ganap na maintindihan kung: (1) natupad ba ng EPIRA

ang layunin nito na magkaloob sa mga konsyumer ng mura at de-kalidad na kuryente,

(2) naging plataporma ba ang EPIRA upang magkaroon ng patas na kompetisyon ang

mga players sa industriya ng pakuryente, at (3) ano ang naging impact nito sa

ekonomiya sa kanayunan sa Occidental Mindoro.

Ang paggamit ng KII ay naaangkop upang higit na maunawaan ang kalagayan

ng pakuryente sa kanayunan. Sa pamamagitan ng pakikipanayam sa mga eksperto,

mas nabigyang linaw ang mga teknikal na aspeto ng kalagayan ng mga RECs. Ang

mga ekspertong kinapanayam ng mananaliksik ay pinili base sa kanilang kaalaman ukol

sa EPIRA, reliability, at availability. Base na rin sa mga criteria na nabanggit, ang

mananaliksik ay kumapanayam ng tig-isang eksperto mula sa Department of Energy,

National Power Corporation-Small Power Utilities Group, University of the Philippines-

National Engineering Center, at Occidental Mindoro Electric Cooperative.

Samantala, ang FGD ay mas nakapagbigay-kulay sa pang-araw-araw na

kalagayan ng kanayunan na naging bunga ng pagsasabatas ng EPIRA. Ang

mananaliksik ay pumili ng pitong partisipante sa FGD base sa mga sumusunod na

criteria: pagiging bahagi ng komunidad bago at matapos ang implementasyon ng

EPIRA (1991 hanggang kasalukuyan) – samakatuwid ay may kaalaman sa isyu at

maaasahan na magbibigay ng tamang impormasyon (reliable). Gayundin, isinaalang-

alang ang availability nila para maging partisipante. Mula sa mga pumasa sa criteria ay

nag-random sampling upang makapili ng sampung kalahok. Subalit, mula sa sampung

nagkumpirmang makakarating ay pito lamang ang nakapunta sa itinakdang petsa at

oras ng focus group discussion.

Ang paggamit naman ng survey ay naging mainam upang malaman ang

bahagdan o antas ng kaunlaran sa kanayunan sa paningin ng mga mamamayan nito

matapos ang implementasyon ng EPIRA. Mula sa mga opisyal na nakalistang

konsyumer ng OMECO ay pinili ang mga kalahok, tig-isang konsyumer kada household,

na nasa komunidad na mula noong 1991 hanggang sa kasalukuyan. Mula sa listahan,

nag-random sampling ang mananaliksik upang malaman kung sino ang ilalahok sa

6

survey. Ang pagsasarbey sa komunidad ay ginawa mula ika-20 ng Enero, 2012

hanggang ika-8 ng Pebrero, 2012. Nagkaroon ng 413 na partisipante ang survey.

Table 1 Disenyo ng Pagsasaliksik

Grupo ng mga Datos Pinagmulan Pamamaraan

Kasalukuyang kalagayan

ng Industriya ng

Pakuryente

Kalagayan ng RECs bago

at matapos ang 10 taong

pagpapatupad sa EPIRA

Kalagayan ng ekonomiya

sa kanayunan

Mga eksperto mula sa:

Department of Energy

National Power

Corporation – Small

Power Utilities Group

University of the

Philippines – National

Engineering Center

Occidental Mindoro

Electric Coop. (OMECO)

Key Informant

Interview

Presyo at kalidad ng

pakuryente sa kanayunan

Kalagayan ng ekonomiya

sa kanayunan

Mga konsyumer mula sa

OMECO

Focus group

discussion

Survey

Mga isyu, kontrobersya at

problema sa

implementasyon ng

EPIRA

Pahayagan, online news,

news at forum, websites,

organizational reports

Document and

website data

collection

7

Pag-aanalisa ng Datos

Gumamit ang mananaliksik ng open coding upang maipangkat ang mga datos at

makita ang mga recurring na tema sa bawat salin (transcript) ng interbyu at focus group

discussion. Matapos nito ay gumawa ng case analysis at cross case analysis ang

mananaliksik upang mas maitampok pa ang mga dominanteng tema sa interbyu at

FGD. describe what u did when u did cross case

Sa pag-aanalisa ng mga datos na kinalap sa pamamagitan ng document at

website data collection, gumamit ang mananaliksik ng content analysis.

Ang mga datos na nalikom mula sa survey ay ginamitan ng kuwantitatibong

mapaglarawang pagtatasa (quantitative descriptive analysis) upang makapagbigay ng

kwantitatibong detalye ng pananaliksik, at upang makapag-ambag sa impormasyong

nakalap mula sa KII at FGD.

Mga Etikang Pagsasaalang-alang sa Pananaliksik

Isinaalang-alang ng mananaliksik ang seguridad at kapakanan ng mga kalahok

na indibidwal, grupo, at komunidad sa pagsasagawa ng pananaliksik. Tiniyak din ng

mananaliksik ang paggalang sa privacy, awtonomiya, at dignidad ng mga kalahok.

Bilang pagsasaalang-alang sa seguridad, kapakanan, at mga karapatan ng mga

kalahok na indibidwal sa isinagawang key informant interview, focus group discussion,

at survey, tiniyak ng mananaliksik ang lubos na kabatiran na mga noo’y magiging

kalahok pa lamang ang kanilang malaya, maagap at may kabatirang pagbibigay

pahintulot (free prior informed consent) na sumali sa ginagawang pananaliksik.

Dahil wala namang bulnerable (vulnerable) na partisipante sa KII at FGD, walang

agarang pahamak na nakita ang mananaliksik para sa mga kalahok. Ipinaalam sa

kanila na sila ay walang pinansyal o materyal na benepisyong matatanggap kapalit ng

kanilang pagbibigay pahintulot. Ipinaalam rin sa kanila ang kanilang mga karapatan: na

8

maari nilang ipatigil ang panayam o FGD kahit anong oras, na maaari nilang hindi

sagutin ang lahat ng tanong, at maaari rin nilang bawiin ang kanilang pahintulot kahit pa

napirmahan na nila ang consent form. Itinanong rin sa kanila kung maaaring irecord ang

panayam o FGD at kung maaaring banggatin sa pananaliksik ang panayam o FGD.

Sineguro ng mananaliksik sa mga kalahok sa KII na sa kanyang salikisik, siya ay

hindi magsasagawa ng pagbubunyag na maaring mag-uugnay sa sino mang

pinanggalingan ng mga maseselang impormasyon. Sa pagsasaliksik at paglalathala ng

mga nakalap na kaalaman at kalakip na mga aral mula sa mga ito, sineguro rin na ang

ang mga impormasyong naibahagi ay ginamit lamang sa partikular na paksa ng

pananaliksik, ayon na rin sa malayang kasunduan ng mga partisipante at mananaliksik.

Ganito rin ang pagbibigay kaseguruhan ng mananaliksik sa mga kalahok ng FGD.

Sa mga nagsagot ng survey, ipinabatid na pananatilihing konpidensyal ang

kanilang katauhan at gagamitin lamang para sa saliksik ang nasabing survey.

9

IKATLONG KABANATA: REBYU NG MGA KAUGNAY NA LITERATURA

Laging may dahilan ang ano mang pagbabago. Maaring ito ay kusang loob tungo

sa pag-unlad o kaya naman ay itinakda ng mga may impluwensya bilang kundisyon sa

ano mang hangarin. Sa mga bansang may papaunlad o bumabangong ekonomiya, ang

malawakang Reporma ay kundisyong itinakda ng World Bank para makapangutang ng

pondong pantustos sa pangangailangan (Bacon, 1999). Sa hanay ng mga bansang

naghihikahos ay kasama ang Pilipinas.

Sabihin nang pwersahan ang pagpasok sa Reporma dahil dikta ng mga

International Financing Institutions (IFIs), subalit kung susuriin ay talagang kailangan

ang Reporma sa Pakuryente upang makabangon ang ating ekonomiya o kung hindi

man ay makatulong sa pagpapagaan sa problemang-pananalapi ng bansa.

Matatandaang lantarang katuwiran ng pamahalaan sa pagsasabatas ng Reporma ay

ang mabigat na adhikaing mabayaran ang pagkakautang ng National Power

Corporation (o NPC) na nagkakahalaga noon ng USD 16.3 bilyon noon pang 2001 na

kung kalian ang Php 43 = USD 1 (Reyes, 2011).

Layunin ng Reporma

Ang Reporma sa Industriya ng Pakuryente ng Pilipinas ay isinabatas sa RA 9136

– Electric Power Industry Reform Act (o EPIRA) noong ika-8 ng Hunyo, 2001. Ito ay

“naglalayong: (1) seguruhin at pabilisin ang pagpapakuryente sa kabuuan ng bansa; (2)

seguruhin na may matataas na kalidad, maaasahan at matatag ang supply ng kuryente

sa abot-kayang halaga, at (3) pangalagaan ang interes ng publikong nagbabayad at

umaasa sa serbisyo ng mga utilities at providers ng elektrisidad” (RA 9136, Sec.2a-2k)

Dahil sa Reporma, ang enerhiyang-kuryente na dating paserbisyo ay itinuring na

produktong-kalakal na may masalimoot na kakaibahan o kakanyahan bilang

commodity. Ang enerhiyang-kuryente ay hindi naiimbak at nalilikha lamang habang may

kumukunsumo. Dapat isiping ang kakayahang gumawa at makapagpadaloy ng

kuryente o capacity ay mula sa mga makinarya at pasilidad ay dapat na laging

10

makakatumbas sa demand – na dahilan kung bakit kailangan ng malaking puhunan. Sa

ganoon, ang industriya ay may katangiang na likas sa isang monopolya na kailangang

buwagin ng Reporma.

Ang polisiya tungo sa pagpapakuryente sa buong bansa ay nakatuon sa

programa para sa kaunlaran ng pamumuhay at ekonomiya. Ayon sa pag-aaral ng World

Bank noong 1998 sa limang (5) Rural Electric Cooperatives o RECs, ang singhalaga ng

pakuryente para sa ilaw lamang ng isang kabahayan o household ay USD 137.50 kada

buwan (World Bank, 2002). Napakuryentehan na ang lahat ng mga potensyal na

kabahayan sa mga mauunlad na komunidad, subalit itinatayang nasa tatlong (3)

milyong potensyal pa sa mga probinsya at kanayunan noong matapos ang December

2010 ayon sa National Electrification Administration ( o NEA) na siyang tagapangasiwa

sa pagpapakuryente sa mga kanayunan. Ang ekonomiya ay uunlad ng hindi bababa sa

USD 4.95 bilyon sa isang taon kung mapapailawan ang mga potensyal na kabahayan

pa lamang. Isipin pa ang ekonomiyang dulot ng pakuryente na siyang nagpapa-ikot ng

makinarya ng produksyon!

Ang katuparan ng ikalawang layunin ng Reporma para sa mura subalit

maasahan at may mataas na kalidad na pakuryente ay lubos na nakasalalay sa dami

ng maibebentang kuryente sa isang lugar na makapagpapababa ng singilin sa

paserbisyo na may subing kita na hihikayat sa mga mamumuhunan sa industriya.

Ayon sa mga ginawang pag-aaral sa mga bansang sumailalim sa kahalintulad na

Reporma kung may parehong antas sa buwis at polisiya sa mga bayarin sa dalawang

bansa, pipiliin ng kapitalista ang bansang may higit na malaking merkado na kanyang

pagkikitaan (Amerighi & De Feo, 2008) dahil sa balik ng tubong kinakailangan para sa

malaking kapital na mahirap likupin sa mahihirap o hindi pa maunlad na pamayanan.

Ang mga mamamayang naninirahan sa mga naturang lugar ay mahihirapang umasa sa

pangalawang layunin ng EPIRA kung walang gagawing sapat na hakbang ang

pamahalaan upang itaguyod ang social justice and equity.

Ang pagtanggap ng mga mamamayan sa isang Reporma ay nakasalalay sa

kaagapay na pagmamalasakit sa lipunan. Ayon kay Dubash (2002) ang Reporma sa

11

Pakuryente ay kadalasang may kaakibat na pag-aalis ng subsidiya na magpapataas sa

taripa upang makamit ang ipisyenteng operasyon kaya ang resultang singilin ay

makapagpapahirap sa mamamayan, kaya kailangang may nakalapat na istratehiya ang

implementasyon upang maiwasan ang oposisyon mula sa mga konsyumer.

Bagama’t malawak ang sakop ng ikatlong layunin na pangalagaan ang interes ng

mga konsyumer na umaasa sa paserbisyo ng industriya, ang kabuuan ay nakatali sa

iba pang sugnay na itinalaga ng EPIRA bilang pamamaraan o kasangkapan sa

pagpapatupad ng Reporma. Sa pagkakataong ito ay naraarapat na ikahon lamang

muna sa Prinsipyo ng Taripa ang paglalahad dito.

Napakaraming prinsipyo at metodolohiya ng pagsusulit sa taripa, subalit ang

pinakamahalaga ay ang “Used and Useful Principle” o pagbawi lamang ng mga

gastusing ginamit para sa paserbisyo at gastusing napakinabangan ng mga konsumer.

At upang maging equitable o patas ang taripa, ang “Cost Causation Principle” o

paniningil ng angkop sa kung sino ang naging dahilan ng gastusin ay dapat

nakaagapay. Mahalagang mabawi ng mamumuhunan ang kanyang capital at gastusin

kaakibat ng makatuwiran at sapat na ganansya upang maipagpatuloy ang episyenteng

pasaserbisyo (Berg & Tschirhart, 1988). Ang pagsusuri at pagpapahintulot sa tamang

antas ng taripa ay pananagutan ng Energy Regulatory Commission (o ERC) sa

sambayanang Pilipino, at inaasahang ang komisyon ay mananatiling patas at

idependyente sa patupad sa maselang tungkuling ito.

Mga Istratehiya ng Reporma

Sa ikasasakatuparan ng Reporma, naging mahalagang tuntunin at istratehiya na:

(1) itakdang lubos na pananagutan sa publiko na seguruhing lantad at makatuwiran ang

halaga ng kuryente sa rehimen ng malaya at patas na kompetisyon upang makamit ang

ekonomiya sa mataas na efficiency ng operasyon at pagsusulong sa karapatan ng

konsyumer sa pagpili ng paserbisyo, at pag-igtingin ang kaangatan ng mga produktong

Pilipino sa pandaigdigang kalakal; (2) palakasin ang pasok ng pribadong puhunan,

partisipasyon sa mga kaakibat na risks, at mapalawak ang ownership base sa mga

12

sektor ng power generation, transmission at distribution; (3) seguraduhin ang patas at

walang pagkiling na trato sa mga sektor ng publiko at pribado habang isinasaproseso

ang Reporma sa industria ng pakuryente, at (4) isulong ang paggamit ng katutubo at

new and renewable na yamang-enerhiya upang mabawasan ang pagsandal sa

inaangkat na enerhiya (RA 9136).

Mga Polisiyang Nakapaloob sa Reporma at Karanasan sa Ibang Bansa

Ang kababangit na litanya ay mga batayang Polisiyang bumabalangkas sa

Reporma na magkakaugnay at umiinog sa: (1) Pagsasapribado upang makapangalap

ng kailangang puhunan; (2) Kompetisyon sa merkado o pamilihan para sa interes ng

mamamayan at pamahalaan; (3) Regulasyon tungo sa kaseguraduhan, katatagan sa

industriya at episyenteng paserbisyo nito, at panghuli ang (4) Mabuting pamamahala o

“Governance”. Sa konsepto ay inaasahan ang tungalian ng mga polisiyang nabanggit

sa magkabilang interes sa panig ng nagbebenta at bumibili ng serbisyo ng bawat sektor

sa industriya.

At tulad ng nasaad sa panimula, ang Privatization ang natatanging pagpipilian ng

bansa upang magkamit ng pagkakataong maibangon ang ekonomiya. Makatotohanan

at totoong ang tulak ng International Financing Institutions (IFIs) sa pagsasapribado ay

hindi matanggihan ng mga bansang umaasa sa pangungutang o donasyong pondo

(Leeds, 1991; Bergeron, 1991). Ang Privatization ay dapat ituring na paraan lamang sa

pagkamit ng katatagan sa oras ng krisis sa politika at ekonomiya at hindi ang siyang

layunin dito. Samakatuwid ang tagumpay ng polisiya ay masusukat lamang sa naging

bunga kumpara sa ultimong layunin ng pagsasatupad nito (Aharoni, 1991; Domberger &

Piggott, 1986; Vernon 1991).

Ibig sabihin ang Privatization ay pagsasalin ng pag-aari o pangangalakal ng

pamahalaan o Government-Owned Enterprises sa pribadong sektor patungo sa mas

higit na kapakinabangan ng mamamayan – sa mga kadahilanang hindi na kayang

tustusan ng pamahalaan ang paserbisyo dahil sa kakapusan ng pondo o kaya’y upang

mabawasan ang pagkalugi ng pamahalaan dahil sa hindi maayos na pagganap ng

13

anumang ahensya. Sa bandang huli, ang kapakanan ng mamamayan o Public Welfare

pa din ang dapat isinasaalangalang dito.Mahalagang maititik ang pananagutan ng

pinagsalinan ng pagmamayari: na dapat ay laging ligtas na maipagpalagay na may

hangarin at kakayahang itong mapagbuti ang pagganap dahil nakataya din ang interes

niya dito (Vernon, 1991; Yotopoulos, 1989; Jones et al, 1991). Ang pribado ay dapat na

maging episyente sa pagbibigay ng tama at angkop na paserbisyo upang kumita ng

maayos.

Dapat ding isa-isip na ang pribadong kapitalista ay maghahangad ng

masaganang kita at tubo sa kanyang negosyo kaya’t maaaring maisakripisyo niya ang

kapakanan at interes ng lipunan. Hindi malayong magsamantala sa halagang sisingilin

nya katumbas ng kanyang produkto o paserbisyo. May panganib din na sa paglaon ay

maipasalin ang dating publikong monopolyo sa isang pribadong monopolyo kung

pagkakaisahan ang mga pribadong namumuhunan.

Upang lumawak at dumami ang pribadong puhunan sa industriya, kailangang

may kaseguruhan o kaya’y insentibo ang mga kapitalista – katulad ng pagtalikod ng

pamahalaan sa pagtustos sa nasabing industriya subalit may pagsasaalang-alang ang

pa rin sa interes at kapakanan ng publiko. Ito ay batay sa naging pag-aaral ni Nankani

(1990) sa Chile, Malaysia at Sri Langka.

Ang kasagutan dito ay kompetisyon na siyang magbibigay ng pagkakataaon sa

konsumer na mamili ng produkto o paserbisyo sa may tamang halaga ayon sa

presyong kanyang babayaran. Ito ay nangangahulugan ng pagbubuwag sa isang

industriyang vertically integrated o pagmamay-ari ng magkasunsong mga sektor sa

pakuryente: generation; transmission; distribution, at supply na pinaghiwalay ng EPIRA.

Mula sa mga resulta ng pag-aaral nina Zhang et al (2006), “napatunayang

lubhang napakahalaga ng tunay na kompetisyon sa pagpaangat ng antas ng

paserbisyo mula sa mga namumuhunan sa larangan ng kakayahang tumugon sa

paglaki ng volume ng enerhiya at kapasidad sa pagpapakuryente, sa mahusay na

pagkilos ng mga manggagawa at mahusay na paggamit ng puhunan” Kung gayon, ang

kompetisyon ay pinakamabisang sangkap sa pagsulong ng kapakanan ng publiko tungo

14

sa pagpapababa sa taripa ng kuryente at pagpapabuti ng kalidad ng maasahang

paserbisyo.

Subalit mahalaga pa rin ang Regulation sa pagtiyak sa kapakanan ng Publiko

lalo na kung nagiging napakalawak na ang pagmamay-ari ng mga pribado sa

repormadong industriya, lalo na kung mahina ang kompetisyon (Shirley and Nellis,

1991; Zhang et al, 2006). Ang regulasyon ang siyang magwawasto sa gawi ng

industriya kapag ang ibang istraktura ng Reporma ay nabigo. Kailangang ang

balangkas ng regulasyon at sariling istraktura nito ay walang-pasubaling nakatutok

laban sa pang-aabuso ng mga manlalaro sa industriya.

Ayon naman kina Bakovic et. al. (2003) kailangan din ang mahigpit na

pagbabantay para sa patas na Kompetisyon sa pamamagitan ng mga istrakturang

pipigil sa pang-aabuso sa merkado. May awtoridad na dapat nagsasagawa nito na

hiwalay sa tungkulin ng Regulasyon dahil ang Regulasyon ang siyang magpapairal ng

direct at indirek na pagtutuwid sa industriya sa layuning mapakamit ang tamang galaw

ng mga istraktura at manlalaro – kasama na ang pagpataw ng taripa, pagpapatupad sa

kalidad ng serbisyo, entry-dispatch guidelines at pagkontrol sa bilang ng manlalaro sa

Industriya (Reiche et al, 2006).

At mula kay Dubash (2002), ang bahagi ng balangkas na mag-uugnay sa lahat

ng istraktura ng Reporma ay ang wastong pagsasapamahala o good governance. Ito ay

nagbibigay daan sa mas mabisa at epektibong pagdedesisyon sa mga isyu sa Reporma

ng pagpakuryente. Ito rin ay nagtatakda ng isang predictable at politically viable na

patakaran para sa pribadong pamumuhunan. Ang governance ay kaugnay sa mga

processo tungkol sa Polisiya; Regulasyon, at aspetong panlipunan at pangkalikasan.

Maraming bansa ang sumailalim sa katulad ding Reporma. Sa mga papaunlad

pa lamang na mga bansa tulad ng El Salvador ang Reporma ay hindi nakapagpaangat

ng ekonomiya na taliwas sa mithiin, sa kadahilanang hindi angkop ang mga

pamamaraan dulot ng kulturang politiko, kung saan naisalin ang monopoly mula

pamahalaan sa piling pribado (Lara, 2006); tulad din sa Cameroon na hindi naihanda

ang mga kakayahan ng mga ahensya sa istraktura ng Reporma (Pineau, 2004). Higit sa

15

lahat, ang pagkabigo ng Reporma sa California (Dubash, 2002) na siyang huwaran ng

EPIRA ng Pilipinas. Mayroon din mga naging matagumpay na Reporma tulad ng sa

Chile. Ang naging kaibahan lamang doon ay ang pagsasaalang-alang sa pwersa ng

pamilihan. Ang mga dumanas ng kabiguan ay mga bansang napilitan lang na maki-

ayon sa napausong paghakbang tungo sa Reporma.

Isang katanungan ang dapat pag-isipan: Ang EPIRA ba ng Pilipinas ay

sumusunod sa bakas ng nabigong Reporma ng pakuryente sa California na siyang

naging modelo nito?

Mga Pangunahing Hakbang sa Pagpapatupad

Upang maging matagumpay ang Reporma “kailangan at mahalagang: (1)

itaguyod ang maayos at lantad at pagsasapribado ng mga ari-arian at mga

pagkakautang ng National Power Corporation (o NPC); (2) magtatag ng mabisa at

lubos na malayang Regulatory Body at mga sistema upang mapangalagaan ang mga

kusumidor at mapalakas ang kompetisyon sa operasyon sa pamilihan ng pakuryente, at

(3) itaguyod ang episyenteng paggamit ng enerhiya at iba pang pamamaraan sa

Demand Side Management (o DSM) (RA 9136).

Ang mga Rural Electric Cooperatives (RECS) sa Ilalim ng EPIRA

Ang mga Rural Electric Cooperatives (RECs) ay isa sa mga industry players sa

distribution na naapektuhan ng mga Reporma. Sila ay mga non-stock at non-profit na

mga kooperatiba na siyang nagsasagawa ng pagpapakuryente tungo sa kaunlaran sa

kanayunan sa pangangasiwa ng National Electrification Administration (NEA) ng

pamahalaan (PD 269), datapwa’t binigyan ng option na maging stock at profit

cooperative sa bandila ng Cooperative Development Authority sa ilalim din ng Reporma

sa industriya (RA 9136).

16

Ang mga RECs ay itinatag sa hangaring magpalaganap ng pakuryente sa lahat

ng kanayunang nasasakop ng kanyang prangkisa nang walang pasubali sa viability –

ay may taripang cash flow reimbursement basis upang mabawi ang pambayad sa mga

utang na ipinantustos sa pamumuhunan o Capex, pantugon sa operasyon o Opex at

mga buwis. Ang NEA ay naatasang magpautang para sa Capex at magbigay ng

subsidiya mula sa pondo ng pamahalaan para sa pagpapalawak ng mga ng linya,

bilang instrumento ng pamahalaan tungo sa pagpapaunlad sa kanayunan (National

Electrification Administration, n.d.). Ang karagdagang puhunan ng mga RECs ay

nagmumula lamang sa ibinabayad ng mga kasaping konsyumers.

Ang mga RECs na nasa malalaki at mauunlad na mga isla ay

nakikipagkompetisyon sa pamilihan sa mga major power grids subalit ang mga RECs

sa mga maliliit at maralitang mga isla ay umaasa sa Missionary Electrification ng NPC-

SPUG kung saan ang presyo ng generation ay may subsidiya ng Universal Charge for

Missionary Electrification (o UCME) na binabalikat ng lahat ng konsyumer ng kuryente

sa buong bansa (Department of Energy, n.d.). Darating ang panahon na ang mga

kosyumer ay tututol na sa pagpasan ng subsidiya para sa UCME. Ang NPC-SPUG

naman ay nakatakda ding buwagin sa ilalim ng EPIRA (RA 9136).

Dahil sa istraktura ng pagmamay-ari, sa anyo ng pamumuhunan at sa karalitaan

sa prangkisa ng mga RECs, masasabi kayang naaangkop ang EPIRA sa

ikapagpapadaloy ng kaunlaran sa kanayunan? Makikitang ang prinsipyo sa

pagpapataas ng pangkalahatang kalidad ng paserbisyo ay taliwas sa konsepto ng

pagbababa ng singilin sa mga lugar na maliliit lamang ang pamilihan at ang

mamumuhunan ay tiyak na maghahangad ng masaganang balik-kita ng kanilang salapi.

17

IKA-APAT NA KABANATA: BALANGKAS NG PAG-AANALISA

Kung susuriin ang Reporma sa Pakuryente, ang ultimong layunin nito ay ang

pagseguro sa kapakanan ng bayan sa pamamagitan ng pagpapaunlad ng ekonomiya

na idudulot ng pagsugpo sa kalugihan ng pamahalaan na mula sa direktang

produksyon at pagpapadaloy ng kuryente, at ang kaakibat na paglago ng industriya ng

produksyon at komersyo.

Ang Electric Power o Pakuryente ay isa sa mga pinakamahalagang sangkap ng

kaunlaran sapagkat ito ay kailangan ng mga industriya ng produksyon at kalakal na

siyang nagpapasok ng salapi sa kaban ng bayan. Sa kasalukuyan, itinuturing din na

ang kuryente ay isa sa mga batayang pangangailangan sa pang-araw-araw na

nagdudulot ng kaalwanan sa maraming aktibidad ng mga mamamayan. Hindi magiging

maunlad ang ekonomiya ng ating bansa kung walang maayos, mura at mabisang

sistema ng Pakuryente (Udah, E. B., 2010). Ito ay pangunahing dahilan kung bakit ang

kaunlaran ay nakasentro lamang sa mga piling lungsod at pamayanan.

Ang kakulangan sa serbisyo ng pakuryente sa kanayunan ang nagtutulak sa

paglikas ng mga mamamayan patungo sa mga urbanisadong pamayanan upang

makakita ng hanap-buhay at makaranas ng kaginhawahan (International Chamber of

Commerce – World Business Organization, n.d.). Ang di-mapigilang migrasyon ang

nagpapasikip sa mga mauunlad na komunidad at siya namang nagiging dahilan ng

samu’t saring problemang nakakapigil sa kaunlaran.

Sinasabing ang pagkakaroon ng kuryente ay tumutulong sa pangkabuuang pag-

unlad sa bansa at ang antas ng paggamit ng enerhiya ng mga sektor ng konsyumer ay

sagisag ng kauunlaran ng ekonomiya. Ang pakuryente ay may mahalagang papel sa

balansyadong pag-unlad sa larangan ng agrikultura at mga industriya ng produksyon

kaya kinakailangang tugunan ang maayos at maasahang kalidad ng kuryente sa

makatarungang presyo at ang epektibong paggamit nito. Malakas gumamit ng kuryente

ang mga mauunlad na pamayanan subalit ang mga yamang pang-ekonomiya ay nasa

kanayunan na kailangang mabigyan ng pagkakataong makinabang sa mga

teknolohiyang umamasa sa kuryente. Dapat na isabay ang pagpapaunlad sa

18

kanayunan tungo sa kaunlaran ng ekonomiya ng buong bayan (National Power

Corporation, n.d.) at bilang aspeto ng social justice na tumutugon sa pagsupil sa

energy-poverty, na kung saan ang isang pamilya ay walang kakayahang abutin ang

enerhiyang kailangan sa pang-araw-araw na pamumuhay. (Walsh, 2011)

Ang pagpapalaganap ng maayos at abot-kayang enerhiya sa mga kanayunan

ang maselang misyon ng mga RECs, na nasakupan din ng Reporma sa Pakuryente.

Nakasalalay kung ganoon sa balangkas at mga istraktura ng Reporma ang kaunlaran

sa kanayunan.

Ang simpleng pagpapakuryente sa kanayunan ay hindi sapat upang

makapaghatid ng pag-unlad sa ekonomiya o paglawak ng komersyo. Mahalaga ang

maasahan at walang putol na suplay ng kuryenteng na magsusulong sa makaabagong

teknolohiyang pang-impormasyon, komunikasyon, edukasyon, kalusugan at

transportasyon na siyang salalayan ng paglago ng hanap-buhay (Niez, A, 2010) Ayon

sa Modernization Theory, inaasahang ang paggamit ng akmang teknolohiya sa mga

lesser-developed na pamayanan (e.g. mga kanayunan) ay maghahatid ng pagginhawa

ng ekonomiya (economic growth).

Inaasahang sa pamamagitan ng EPIRA ay magdudulot ng mahusay na kalidad

(angkop sa pinaggagamitna at walang brownout), episyente at murang pakuryente na

kailangan para sa kaunlaran. Marapat na ang merkado ng pakuryente na nilikha ng

nakapaloob na liberalisasyon at kompetisyon sa reporma ay makakatugon sa

pangangailangan ng buong kapuluan upang maseguro ang pag-unlad ng ekonomiya.

Sa pagtuon sa balangkas ng EPIRA at partikular sa prangkisa ng mga RECs,

susuriin ang mga polisiyang batayan ng Reporma sa pagliberalisa at pagsasapribado

ng sektor ng pakuryente, at kung naging epektibo ang nasabing mga pamamaraan

upang magkaroon ng malayang kompetisyon sa nasabing sektor. Hangaring

mapatunayan na tama ang istratehiya sa ginawang liberalisasyon sa industriya. Higit

sa lahat, masusuri din kung ang Reporma sa industriya ay makapagtataguyod sa Rural

Electrification.

19

Sa paningin ng mga konsyumer ay masasabing naging mabisa ang

pagpapatupad sa EPIRA sa loob ng nakaraang sampung (10) taon pag-iral nito kung: 1)

Napabilis at naging ang pagpapakuryente sa mga kanayunan sa buong bansa; 2)

Umunlad ang kalidad ng paserbisyo sa kuryente sa technical na sukat nito (reliability

and parametric quantities), at 3) Naging makatuwiran ang antas ng taripa na

inaasahang magiging bunga ng pagsasapribado, liberalisasyon at kompetisyon.

Sa hanay ng mga Rural Electric Cooperatives, maituturing na episyente sa

pagpapalaganap ng kaunlaran and Reporma kung: 1) Nakapapagdulot ito ng katatagan

at seguridad sa operasyon habang isinasaalan-alang ang non-stock at non-profit na

istraktura ng ng mga kooperatiba, at kadukhaan sa kanilang mga prangkisa, 2) Hindi

nakasagabal ang Reporma sa pagpapatuloy ng pagpapalawak ng pakuryente sa mga

maralitang pook ng kanayunan, at 3) Ang taripa ng kuryente ay nakatulong sa

pagtataguyod ng pag-unlad ng ekonomiya sa mga probinsiya.

Sa aspetong panlipunan, masasabing naging makatarungan ang Reporma sa

Pakuryente kung: 1) Naging instumento ang EPIRA upang mapairal ang tamang

paglalapat ng mga benepisyo at pasanin ayon sa kakayahan at pangangailangan ng

lahat ng sektor sa industriya – kasama na rin ang mgas konsyumer, at 2) Nakinabang

ng lubos ang mga mamamayan mula sa paggamit ng mga katutubo at likas na yaman

sa kanilang lugar na maaring gamitin sa paglikha ng kuryente.

Depinisyon ng mga Terminolohiya

Kalidad. – Ang kuryente o paserbisyo sa kuryente ay masasabing nasa wasto o may

magandang kalidad kung maaasahan ang patuloy na pagdaloy nito at

nasa tamang antas ang parametro tulad ng boltahe at frequency na naka-

angkop sa mga pinaggagamitan nito.

Energy poverty. – Ito ay sitwasyon na kung saan ang isang pamilya ay walang

kakayahang abutin ang enerhiyang kailangan sa pang-araw-araw na

20

pamumuhay na maaring dulot ng kakapusan sa pinansya o kakulangan ng

pisikal na pasilidad.

Episyente. – Sinasabing episyente ang pagganap ng isang sektor sa industriya ng

pakuryente, o ng buong industriya kung ang paserbisyo ng kuryente ay

may kalidad at nabibili sa pinakamurang halaga.

Istraktura. – Ang istraktura ay kabuuan ng batayang polisiya, gabay, proseso at iba’t

ibang mekanismo na sinusunod sa pagpapatupad ng Reporma sa

pakuryente. Maari ding sa paggamit ay mangahulugang anyo,

oryentasyon at kakanyahang pangnegosyo ng REC o ibang kompanya.

Missionary Electrification. – Ito ay programa sa EPIRA na nakadisenyo upang magbigay

ng mura kaysa totoong presyo ng kuryente sa pamamagitan ng mga

subsidiyang mula sa pamahalaan o kontribusyon ng mga mamamayan na

ipinantutustos na pampuno sa tunay na presyo nito, o ang pagtustos ng

pamahalaan sa mga proyektong nagpapalawak sa pasilidad ng

pakuryente upang hindi maging bahagi ng singilin ang puhunan dito.

Occidental Mindoro. – Sa pagtukoy sa nasabing probinsya, nangangahulugan ito sa

mga lugar na nasasakop ng prangkisa ng Occidental Mindoro Electric

Cooperative, Inc. (OMECO) at hindi kabilang ang mga bayan ng Looc at

Lubang na nasa prangkisa ng ibang REC.

Pribatisasyon. – Ito ang pagsasalin ng pag-aari ng pamahalaan sa pribado upang

mahikayat ang pagdagsa ng pribadong kapital na magdudulot ng free

kompetisyon sa Industriya ng Pakuryente. Kung minsan ay nagagamit din

ang “pagsasapribado” sa ganitong kahulugan.

Reporma – Ito ay pagbabago sa industriya (ng pakuryente). Ang EPIRA ay nagagamit

ding kapalit nito.

21

IKALIMANG KABANATA: MGA RESULTA

Matapos ang masusing pagsasaliksik ang mga sumusunod na impormasyon ay

nakalap mula sa Key Informant Interview (KII) na nilahukan ng mga eksperto sa

Industriya; Focus Group Discussion (FGD) at Survey (Sarbey) na nilahukan naman ng

mga mga konsyumers ng REC.

Ang Nagbunsod sa EPIRA at Layunin Nito

Mula sa mga ekspertong partisipante sa isinagawang panayam (o KII) ng

mananaliksik, konsiderasyong pampinansya o financial consideration ang dahilan sa

pagsasabatas at pagpapairal sa EPIRA at may may tatlong pangunahing puntos ang

nais tugunan ng EPIRA: Una ay ang mataas na presyo ng kuryente dulot na rin ng

patuloy na pagtaas ng rate ng NPC na siyang default supplier sa buong bansa;

Pangalawa ay ang mismong katangian ng industriya ng pakuryente na lubhang capital-

intensive kaya kinailangang mangutang ang NPC ng napakalaking halaga upang

makahabol ang kanyang operasyon sa hinihingi ng industriya, at ang Pangatlo ay ang

epekto ng Asian Financial crisis na pumigil sa mga mamumuhunan sa mga industriya

dahil sa pagbagsak ng ekonomiya.

Sinabi pa sa KII na ang Reporma sa Pakuryente ay pagtugon sa energy poverty

sa pamamagitan ng pagbibigay access o paglalapit sa mga mamamayan sa mga

pasilidad ng kuryente at ang pagbababa ng presyo ng singilin sa paserbisyo upang

maging abot-kaya sa mga karaniwang mamamayan na nangangailangan nito sa pang-

araw-araw na pamumuhay.

Hindi lubos ang kaalaman ng mga konsyumer tungkol sa layunin ng EPIRA.

Makikita sa Table 2 na 40% ng kalahok sa sarbey ay kapos sa kalaman subalit 51%

ang kahit paano ay may katamtamang antas ng kaalaman sa EPIRA. Nasa 6% lamang

ang nagsabing lubos ang kanilang kaalaman tungkol sa Reporma. Ang over-all

22

weighted mean (1.59) ay tumutukoy na sa pangkalahatan ay kulang ang kaalaman ng

mga konsyumer tungkol sa buong layunin ng Reporma, sa naging batayan ng

pagsasabatas nito at kung paano ito ipatutupad.

Table 2

Ugnayan ng Pagpapakuryente at Kaunlaran

Naipaliwanag sa KII ang kaugnayan ng pagpapakuryente sa kaunlaran na

sinang-ayunan din sa FGD habang natukoy sa sarbey na bagaman malawak na ang

napaserbisyuhan sa OMECO, hindi pa kumpleto ang pagpapadaloy ng serbisyo sa mga

kanayunan at para sa pangkalahatan ay hindi ito naging daan sa pag-unlad ng

pamumuhay na taliwas sa inaasahan.

Ayon sa KII, ang pagpapakuryente ay mahalaga "para sa pagpapabilis ng

kaunlaran sa pamamagitan ng modernisasyon" dahil mas mapapahusay at magiging

mabilis ang trabaho kapag may kuryente kung "mapapalitan ng electric-powered

machines ang mechanical-driven system". Ang pakuryente ay hindi lamang para sa

23

kaginhawahan sa pamumuhay ng mga tao kundi para sa pag-unlad ng

industriyalisasyon at komersyo. Ang solusyon sa problema sa energy poverty na

adhikain ng United Nations at siyang dapat na maging sukatan ng kaunlaran ng

komunidad na maihahatid lamang ito sa pamagitan ng abot-kayang halaga ng kuryente

subalit may tamang kalidad na angkop sa pinaggagamitan.

Makulay ang paliwanag sa FGD: "Walang kaunlaran kung walang kuryente”. Ang

tuloy-tuloy at reliable o maaasahan ang pagpapakuryente ay sandalanng mga negosyo.

"Kasi kapag nagbuwelo na ang ekonomiya, kailangang ituloy-tuloy na iyan kaya sa

kasalukuyang sitwasyon ay mahihirapan ang ekonomiyang lumago dahil sa kakapusan

ng suplay ng kuryente sa probinsiya ng Occidental Mindoro”. Samantala, ang

kalawakan ng paserbisyo ng pakuryente sa Occidental Mindoro ay inilarawan ng mga

konsyumer sa kasunod na Table – 3.

Table – 3

24

Ayon sa resulta ng sarbey na ipinakita sa Table – 3, 54% ang nagsabi na hindi

lahat ng kanilang kamag-anak sa mga sitio ay narating na ng pakuryente at hindi rin

lahat sa kanila ay may magaan na antas ng pamumuhay. 18% din ang nagsabi na mas

marami na sa kanilang kamag-anak sa mga sitio ang may serbisyo na ng kuryente at

mas magaan na ang pamumuhay. 25% ang tumugon na lahat ng kanilang mga kamag-

anak may serbisyo na ng kuryente at talagang magaan na ang pamumuhay. Ang over-

all weighted mean (1.64) ay indikasyong matibay na mas marami na pang mga sitio ang

wala pang paserbisyo ng kuryente at hindi magaan ang pamumuhay ng mga kamag-

anak ng mga konsyumer na naninirahan sa mga sitio na wala pang kuryente.

Social Justice Component

Lahat ng mga eksperto sa KII ay sumasang-ayon na may social justice

component ng EPIRA sa ilalim ng Missionary Electrification na mekanismo sa

pagpapababa sa presyo ng kuryente at susi sa pagpasok ang mamumuhunan para sa

ikauunlad ng mga isolated islands dahil "hindi uunlad ang bansa kung salat sa

pamumuhay ang mga mamamayan at walang economic activities sa mga probinsiya".

Lumutang na ang Missionary Electrification ay tugon sa hindi pagkakabenta ng

mga assets ng NPC sa mga isolated islands. Dahil dito ay malaki ang naging

pangangailangan sa Universal Charge for Missionary Electrification upang matupad ng

gobyerno ang tungkulin nitong pagpapa-kuryente sa mga lugar na hindi napasukan ng

pribadong mamumuhunan, mula sa perang inaambag ng lahat ng konsyumer ng

kuryente sa buong bansa na nakapaloob sa kanilang electric bill. Ayon din sa KII ay

hindi lamang sa UCME kumukuha ng pondo para sa pagpapakuryente sa mga

nasabing lugar kundi maging sa pondo mula sa national budget.

Sitwasyon Bago ang Panahon ng EPIRA

25

Bago dumating ang panahon ang EPIRA ay mayroon ng monopolyo sa

industriya, ayon sa sa KII, kahit mayroon nang vertical separation o unbundled na ang

industriya na ang ibig sabihin ay hiwa-hiwalay na ang pagmamay-ari o ownership sa

mga sektor ng generation, transmission at distribution. Ang generation daw ay dapat

mag-produce ng kuryente habang ang transmission naman ay ang nagde-deliver ng

kuryente ng bultuhan sa mga distributor na ang siyang magde-deliver ng kuryente sa

mga end-users. Sa panahong bago dumating ang EPIRA na ang generation at

transmission ay nasa ilalim ng NPC.

Sa simula naman ay walang masyadong involvement sa mga RECs ang DOE at

tanging sa pagpaplano para sa major grids at pagmomonitor ng supply at demand

lamang nakapokus ang ahensya. Bago pa ang EPIRA, ang mga RECs (at ibang mga

DUs) naman ay nakikipagkontrata na sa mga pribadong planta (IPPs) dahil daw mas

murang sumingil ang mga IPPs dala ng mas maliit na administrative, operation and

management cost at mas mura ang fuel kaysa sa NPC.

Subalit ayon sa KII ay nalugi sa operasyon ang IPP sa Occidental Mindoro, hindi

nakabawi sa puhunan nila hanggang di-umano ay napilitang magsagawa ng economic

shutdown. Hindi kasi nakasabay ang tema ng kontrata sa IPP sa naging hugis ng

industriya bago pa man mag-EPIRA at lalo na noong sa loob na ng Reporma.

Pumasok ang IPP sa kontratang mas mababa ang singil kaysa sa NPC-SPUG – na

may tustos ng subsidiya mula sa pamahalaan kapalit ang karapatan bilang 25-taong

eksklusibong pribadong power supplier dahil sa pag-asang mabilis na lalago ang

merkado. Sa kasalukuyan ay wala pang makapasok na ibang pribadong planta sa

OMECO habang sa kasalukuyan ay usapin pa sa korte ang pagwawalang-bisa sa

nasabing kontrata. Ang IPP kailan man ay hindi naging kwalipikado upang matustusan

mula sa subsidiya dahil sa teknikalidad sa proseso sa ginawang paghirang sa naturang

IPP bilang tanging pribadong suplayer para sa OMECO.

Pinagdiinan naman ng FGD sa kanilang lahatang pagsang-ayon na hindi

maganda ang sitwasyon ng kuryente sa kanilang lugar sa panahong bago pumasok ang

26

EPIRA dahil sa suplay mula sa NPC-SPUG at IPP. Halos araw-araw daw na walang

kuryente kaya napipilitan na lamang silang gumamit ng kandila o kaya ay gasera.

Ekspektasyon sa EPIRA

Dahil sa ganitong sitwasyon sa pakuryente bago dumating ang Reporma, ang

mga konsyumer ay umaasa sa magandang benepisyong idudulot ng batas EPIRA.

Mula sa Table 4, sa susunod na pahina, na hango sa sarbey ay nakitang 9% ng mga

partisipanteng konsyumer ang may negatibong ekspektasyon habang 19% ang

umaasang walang magiging pagbabago sa pakuryente sa aspeto ng: Presyo; Brown-

out; Kalidad ng kuryente, at Paserbisyo ng REC. Halos 69% ang umaasa sa

magandang benepisyo o magging bunga ng Reporma. Batay sa over-all weighted mean

ng mga kasagutan (2.52), sumasampa ang ekspektasyon nila sa antas na may

“magandang ibubunga ang EPIRA”. sa apat (4) na aspetong tinukoy sa sarbey.

Isa sa sukatan ng episyensya ng systema ay ang kalidad ng kuryente. Ayon sa

sarbey (Table 4), 70% ang umamaasang gaganda ang kalidad nito samantalang 21%

ang nagsabing walang magiging pagbabago. 5% naman ang umaasang mas lalala pa

ang sistema dahil sa EPIRA.

Tungkol naman sa sinasabing pagbaba sa presyo ng kuryente, ipinakita din ng

Table 4 na 17% ng partisipante sa sarbey ang umaasang mas tataas pa ang presyong

kuryente, na siyang inaasahan dahil sa patuloy na pagtaas ng fuel. 15% ang tumaya na

hindi magbabago ang presyo samantalang 65% ang umaasang kung hindi man

bumaba ang presyo ay magiging makatuwiran naman ito.

27

Table 4

Idinagdag naman ng mga eksperto sa KII na sa teorya ay tamang isipin na

bababa ang presyo at magiging episyente ang industriya kung may kompetisyon na

kaakibat ng mahusay na regulasyon na siyang magbibigay proteksyon sa mga

konsyumer na walang kakayahang bantayan o ipaglaban ang kanilang interes.

Subalit dapat isipin na ang patuloy na pagtaas ng presyo ng inaangkat na fuel

ang siyang pangunahing dahilan ng pagtaas ng presyo ng kuryente kaya kinilala ng

batas na ang paggamit ng renewable energy o pagtatayo ng mga pribadong planta na

hindi gumagamit ng fossil fuel (petrolyo) tulad ng solar, wind, biomas, hydro at iba pang

teknolohiya ang pangmatagalang istratehiya sa pagpapababa ng presyo ng kuryente.

Lubhang mahal ang kapital para sa mga nasabing teknolohiya at hindi pa

naipapatupad nang malawakan ang istratehiya. Sa Occidental Mindoro naman ay wala

pang resource assessment study o mga pag-aaral sa mga maaring pagtayuan ng mga

28

planta, at hindi pa rin malinaw ang mga gabay na polisiya at tuntunin tungkol sa

insentibo sa pagtatayo ng ganitong uri ng planta sa mga probinsiya sa mga isla.

Kaalaman o Pagkakaunawa sa EPIRA

Sa pitong kalahok ng FGD, dalawa ang nagpahayag ng pagkakaintindi sa EPIRA

bilang isang proseso ng pagsasapribado ng industriya ng pakuryente mula sa

pagmamay-ari ng gobyerno. Subalit hindi lahat ng konsyumer ay nakakaintindi sa

kabuuan ng EPIRA dahil at hindi naman kasi talaga maiintindihan ng "common tao" ang

teknikalidad ng batas kung hindi epektibo ang pagpapalaganap ng mga impormasyon

tungkol dito. Ang karamihan ng mga konsyumer ng REC ay walang pakialam sa

teknikalidad ng EPIRA at ang mahalaga lamang sa kanila ay ang nakikita nilang resulta.

Ang Pribatisasyon sa Sektor ng Generasyon Bilang Stratehiya sa Ilalim ng EPIRA

Ayon pa rin sa mga eksperto sa KII, ang susi ng reporma ay nakasalalay sa

pagsasapribado sa NPC na nakatutok upang mabawasan ang pangingibabaw o

dominance nito sa generation. Mas episyente kung pribado ang hahawak sa sektor ng

generation. Sinimulan na pribatisasyon tungo sa liberalisasyon sa bisa ng EO125 o IPP

Program of the Philippines noong dekada 1990 at pinag-igting lamang sa EPIRA

ngayong milenyo ng 2000.

May lumutang din na pananaw na ang pagsasapribado ng NPC ay pagsunod

lamang sa dikta ng World Bank. Sa dahilang umuutang ang pamahalaan sa World Bank

kaya natural lamang at kailangang sumunod ang pamahalaan sa mga utos ng banko.

Subalit lumabas din sa buong pagtimtimbang sa KII na ang pribatisasyon nga ang

solusyon sa kakulangan ng supply at mataas na presyo ng kuryente dahil ito ang

29

esensya ng EPIRA sa disenyo ng restructuring: Ang pagsasalin ng pagmamay-ari sa

pamamagitan ng pribatisasyon at pagbabago sa oryentasyon ng pagnenegosyo tungo

sa malayang kompetisyon. Ang pagsasapribado sa NPC ay mag-aalis ng monopolyo ng

pamahalaan sa generation sektor upang pumasok naman ang mga pribado at lumikha

ng malayang kompetisyon sa Industriya. Kaya inaasahan na bababa ang presyo dahil

sa mas magiging episyente supply na magiging resulta naman ng pagkakaroon ng mas

maayos na makina at kumpetisyon sa merkado dahil sa liberalisasyon.

Kompetisyon sa Ilalim ng EPIRA

Sa usapin tungkol sa kompetisyon sa ilalim ng EPIRA, sinabi sa KII na hindi

naturally competitive ang sektor ng generation. Ito daw ay potentially competitive

lamang dahil sa pagiging capital-intensive nito. Bihira ang pumapasok sa industriya

dahil napakalaki ng puhunang kailangan at napakalaki ng pagbabakasakali na itataya

ng mamumuhunan. Gayun pa man, naniniwala ang mga eksperto na magkakaroon

lamang ng kompetisyon sa generation kung lahat ng DU ay magkakaroon na ng

kakontratang NPP. Marami nang pumapasok sa industriya ng pakuryente sa mga main

grids kagaya ng malalaking kompanya na traditionally ay hindi naman kabilang sa

industriya kaya mas nakakapili na daw ng supplier o provider sa mas maaasahan at sa

mas murang presyo ng kuryente ang mga konsyumer.

Nabanggit din sa KII na may kakontratang IPP ang REC sa Occidental Mindoro

noon pa mang 1990s na tumawid hanggang sa rehimen ng EPIRA at sa ngayon ay

naka-eonomic shut-down ito. Ngunit ayon sa 45% ng mga partisipante sa sarbey ang

nagsabing hindi mahusay o hindi katangap-tangap ang naturang pribadong planta sa

OMECO. Nakakagulat na may 30% ang nagsabing walang pribadong planta

samantalang 15% lang ang nagpahayag na mahusay ang pribadong planta.

Matutunghayan sa kasunod na Table 5 ang resulta ng sarbey tungkol sa pagtanggap

30

ng mga konsyumer sa performance ng mga planta, magkasama ang IPP at NPC-

SPUG.

Table 5

Mula pa din sa Table 5, 52% ng kalahok sa sarbey ang pumuna na hindi

katanggap-tanggap ang ipinamalas ng NPC at 8% ang hindi alam na may NPC habang

29% ang natutuwa sa ipinamalas ng NPC. 50% naman sa mga partisipante ang

sumang-ayon na kunin na ng OMECO ang operasyon ng mga planta habang 20% ang

naniniwalang walang idudulot na magandaang benepisyo ang nasabing mungkahi at

21% ng mga konsyumer ang nagsabing dapat manatili ang mga planta sa

kasalukuyang mga nagmamay-ari. Lumalabas na hindi kumbinsido sa performance ng

mga planta (ang over-all weighted mean na 1.52) – mapasa-pribado man o NPC. Mas

malamang pa ang pagkiling ng mga konsyumers na maging pag-aari ng OMECO ang

mga planta.

Ang Regulasyon sa Transmisyon at Distribusyon sa Ilalim ng EPIRA

31

Bagaman ang pribatisasyon at liberisasyon sa merkado ang pangunahing

stratehiya sa EPIRA, sinabi sa KII na ang mga maliliit o captive konsyumer ay

kailangang proteksyonan sa pamamagitan ng regulasyon. Ang regulasyon din ang

pipigil sa pang-aabuso sa merkado. Minabuti ng batas na isa-ilalim ang mga sektor ng

transmisyon at distribusyon, pati na rin ang pagbabawal sa ugnayan sa pag-itan sektor

na magdudlot ng mabigat na konsentrasyon ng merkado sa sino mang kompanya sa

generasyon. Ang DOE ay naman ay inutusang sumubaybay sa supply ng kuryente at

tiyakin na may kaakibat na gabay at polisiya ang bawat ahensya sa enerhiya. Ang ERC

naman ay pinananagot sa at pagtatakda o regulasyon sa presyo ng kuryente.

Tungkulin naman daw ng mga RECs at PDUs na makipagkontrata sa

generasyon upang mapadaluyan ng kuryente ang buong prangkisa nito at gumawa ng

mga hakbang para maging abot-kaya at may tamang kalidad ang kuryente para sa mga

konsyumer ayon sa KII.

Paghahambing sa RECs at PDUs: Aspeto ng Pagnenegosyo at Pagmamay-ari

Hindi maiiwasang ipaghambing ang mga RECs at PDUs kaya naging paksa sa

KII ang matingkad na pagkakaiba ng dalawa: ang pagiging non-stock at non-profit ng

mga RECs samantalang profit-oriented naman ang mga Pribadong DUs. Ipinaliwanag

ng KII na mahirap lumago ang mga REC dahil kapos sila sa puhunan at kinakailangang

magpalawak ang mga RECs para bumuti ang kanilang operasyon.

Ang kagandahan naman sa panig ng mga konsyumer ng mga RECs, ayon sa KII

ay nakakatulong magpababa ng presyo ng kuryente ang pagiging non-profit ng RECs.

May ibang paraan naman sa EPIRA kung gustong maging stock at profit oriented ang

REC – magrehistro bilang korporasyon tulad ng PDU o tumawid sa CDA. Nasa mga

32

myembro-konsyumer lamang nito ang desisyon. Makikita sa Table 6 ang tayo ng mga

konsyumer dito.

Table 6

Para sa mga konsyumers at ayon sa over-all weighted mean (1.8) sa aspetong

ito ng sarbey ay nagsasabing hindi interesadong tumawid ang mga konsyumers ng

RECs patungo sa CDA. 32% lamang ang sumang-ayon, 22% ang kumontra habang

41% ang umaming hindi sila interesado sa CDA.

Ang mga PDU naman, ayon sa KII ay mas may kakayahang tumugon kung

usaping pinansya ang pag-uusapan. Maituturing daw kasing mas credit-worthy ang mga

ito dahil na rin sa pagiging pribado at profit-oriented at mas matatag ang mga PDUs

kaysa RECs dahil ang mga RECs ay nagsisimula pa lamang na magpalawak at

magpahusay ng kanilang kalagayan o kakayahan. Inamin naman ng KII na sa

pangkalahatan ay mas maganda ang kalidad ng pakuryente at walang masyadong

33

brownout sa mga komunidad na siniserbisyuhan ng PDUs dahil may malalaking

merkado sa prangkisa nila na atraktibo sa Pribadong Kapitalista sa Generasyon at

ibang negosyo na siyang naghatid ng episyesya. Ang merkado ang siyang

nagpapababa naman sa presyo ng kuryente.

Ang nasabing kaibahan sa katangian ay dahil umano sa imbalance of

development o hindi balanseng kaunlaran sa pag-itan mga main grids at isolated

islands kaya "Mahirap ikumpara [ang RECs at PDUs] dahil magkaiba sila ng setting".

Subalit kung function at resources ang pag-uusapan ay magkatulad lamang ang

dalawa: Ang PDU ay may mga mamumuhunan na tumataya ng kapital samantalang

ang REC naman ay umuutang sa NEA para sa puhunan. agkatulad din ang

pamamaraan sa pagkalkula ng kanilang mga rates kaya hindi dapat pag-ibahin ang

trato sa dalawa. Ang pagkakaiba lang talaga ay ang uri ng merkado, na dala ng

katangian ng prangkisa.

Pakikisangkot ng mga Konsyumer ng REC sa mga Isyu sa Pakuryente

Nang tanungin ang mga kalahok sa FGD kung may reklamo pa sila sa

kasalukuyang sitwasyon ng pakuryente, magkakaiba ang kanilang naging sagot. May

nagsabing wala silang reklamo subalit mas marami ang nagsabing mayroon. Ayon sa

mga walang reklamo ay sanay na rin daw sila sa unstable na sitwasyon ng pakuryente

subalit ayon naman sa mga sumagot ng may reklamo, ang kawalan ng kuryente raw ay

isang sitwasyon na hindi kinasasanayan kaya hindi maiaalis sa mga konsyumer na

magreklamo. Iba-iba ang reklamo ng mga konsyumer kagaya ng kawalan ng pabatid

kapag may mga adjustments sa presyo na biglaan pa raw kung singilin.

Bilang pag-aalam sa nabanggit ng FGD, lumabas sa sarbey na ang

pakikisangkot ng mga konsyumer ng OMECO sa mga isyu sa pakuryente ay may

kakulangan din at makikita ito sa over-all weighted mean (1.81) na indikasyon na hindi

34

aktibo ang pakikisangkot nila. 38% ng mga partisipante ang umaming hindi sila

nakikisangkot sa mga isyu habang 28% lang ang talagang nakikisangkot. 30% naman

sa kanila ay nakikinig lang at hindi aktibong nakikisangkot. Ipinapakita sa Table 7 ang

detalye ng antas ng pakikisangkot ng mga kosyumer sa mga isyu ng pakuryenteng

lubos na nakakaapekto sa kanila.

Table 7

Karanasan sa Ilalim ng EPIRA at mga Reklamo ng mga Konsyumer

Gayun pa man, ang karaniwang reklamo na pinaka-maugong ay patungkol sa

paulit-ulit na brownout kahit may pa-anunsyo mang ipinahahatid ang OMECO sa

pamamagitan ng mga programa sa radyo. Ayon sa FGD ay madalas niyang maitanong

kung bakit mas maganda ang pakuryente sa ibang lugar partikular na sa Estados

Unidos at mga bansa sa Europa. Kapag madalas na walang kuryente, nagrereklamo

raw sila sa OMECO at madalas ay itinuturo sila sa supplier ng kuryente. Isa ito sa mga

35

bagay na hindi daw maintindihan ng mga konsyumer: "Pag may brown-out bakit n'yo

(OMECO) sisisihin ang generators (NPC-SPUG) eh sa inyo (OMECO) kami

nagbabayad?"

Ipinapakita sa Table 8 ang persepsyon ng mga konsyumers sa Occidental

Mindoro sa naging bunga ng EPIRA sa loob ng sampung (10) taon na pag-iral nito.

Table 8

Sa usaping presyo ng kuryente: persepsyon sa sarbey na hindi patas ang naging

pagtaas (35%) ng presyo ng kuryente; walang pagbabago sa presyohan (40%), at

makatuwiran ang naging pagtataas (20%). Sa brown-out naman: 38% ang nagsabing

lumala; 33% ang nagsabing walang pagbabago, at 26% ang sumagot na nabawasan

ang brown-out sa kanilang lugar. Sa kalidad ng pakuryente: 18% ang nagsabing lalong

sumama ang kalidad ng kuryente; 53% ang nakaranas ng walang pagbabago,

samantalang 24% ang nagpatotoong gumanda ang kalidad ng pakuryente. Sa

36

pangkalahatan, ang weighted mean na 1.90 ay nagpapatibay na walang pagbabago sa

pakuryente sa nakalipas na sampung taon ng EPIRA sa Occidental Mindoro ayon sa

mga konsyumers.

Habang sa mga prangkisa na nasa major grids, Ang pribatisasyon sa

generasyon at regulasyon sa sekor ng transmisyon at distribusyon ay nagbunga ng

malayang kompetisyon. Sa nangyaring liberisasyon, nakakapili na ng provider o

supplier na mas mura ang benta ng kuryente ang mga PDUs at RECs at mga

konsyumer na lubhang malalakas gumamit. Ang mga ordinaryong konsyumer din ay

nakikinabang sa pamamagitan ng paglakas ng episyensya ng mga distributors. Gayun

pa man sa aktwal raw ay hindi bumababa ang presyo ng kuryente para sa mga end-

users o mga konsyumer dahil sa patuloy na pagtaas sa presyo ng petrolyo.

Subalit naipahayag din sa KII na naging sagabal sa pagsasaayos ng paserbisyo

ang kabiguan na maisapribado ng mga planta sa mga isla dahil di-umano sa mga isyu

ng profitability para sa mga mamumuhunan kaya maituturing na bigo ang EPIRA sa

karamihan ng mga RECs na nasa isla. Kasama na dito ang OMECO.

Mga Problema sa Panahon ng EPIRA

Sa kabuuan, aminado ang lahat ng mga ekperto at impormante na mabigat pa

ang problemang nakakabalakid sa EPIRA. Hindi pa nasolusyonan ang patron-client

relationships ng ilang RECs at lokal na opisyal ng gobyerno. Walang probisyon ang

batas na magwawasto sa mga problemang hatid ng mga outstanding contracts ng

RECs sa IPP na napagkasunduan bago ang panahon ng EPIRA. Hindi pa din

nawawala ang pag-abuso sa market power na pinagsasamantalahan ng ilang mga

kompanyang bahagi ng industrira.

Pinuna sa KII ang kawalan ng tiyak na direksyon at polisiya sa nakaambang pag-

aalis ng subsidiya mula sa UCME dahil sa pagiging “fit-all” na approach ng batas.

37

Kulang din sa partikular at detalyadong polisiya na dapat sana’y nakaangkop sa iba't

ibang kalagayan ng mga komunidad na maaapektuhan sa pagpapatupad ng batas.

Nang tanungin ang FGD kung ano ang nakikita nilang problema sa EPIRA, isa sa kanila

ay sumagot na nakikialam ang mga politiko sa industriya ng pakuryente. Isa pa ring

problema ang pagiging abusado ng pribadong supplier sa kanila.

Impresyon sa Batas

May ilan ang nagsasabing napakaganda ng batas habang isa naman ang

nagsabi na epektibo naman ang EPIRA sa aspeto ng transmisyon at distribusyon

subalit hindi nito nasolusyunan ang problema sa generasyon. Karamihan ay nagsabi na

hindi nakamit ng EPIRA ang ekspektasyon ng mga tao na mapapahusay ang kalidad ng

kuryente sa tamang halaga. Hindi naman daw naghahangad ang mga tao ng sobrang

babang halaga - yung tama lamang!

Isa sa apat na nakapanayam ng mananalikisik sa KII ang nagpahayag ng

halaga ng pagrepaso sa EPIRA. Mahalaga raw ito upang malaman kung nakamit ang

mga layunin ng batas, at kung hindi, ay upang malaman ang dahilan ng kabiguan at

mabigyan ng solusyon ang mga problema. Napakahalaga ng pagrerepaso dahil

hinihingi daw ito ng panahon sa kaakibat ng mataas na presyo ng kuryente at

pagrereklamo ng mga konsyumer.

Pagrepaso sa EPIRA

Masisilayan sa Table 9 sa kasunod na pahina na 7% ng mga partisipante ang

gustong panatiliin o huwag baguhin ang ano man sa EPIRA, 38% ang nais na baguhin

ang paraan ng implementasyon at 43% ang may nais na lubusang baguhin ang EPIRA.

Ang over-all weighted mean na 2.13 ay nagsasabing mas matibay ang kaagustuhan ng

mga partisipante na ‘Implementasyon lang ang baguhin” sa pagpapairal sa EPIRA.

38

Table 9

Tumutugma ang sarbey sa mungkahi ng mga eksperto sa KII at mga konsyumer

na kalahok sa FGD na dapat baguhin ang implementasyon ng batas upang maitugma

sa katangian ng bawat prangkisa.

39

IKA-ANIM NA KABANATA: PAGSUSURI AT DISKUSYON

Ang Reporma sa Industriya sa Pakuryente (EPIRA RA 9136) ay isinabatas

noong June 8, 2001 upang patatagin (stabilize) ang supply ng kuryente at gawing abot-

kaya ang halaga ng paserbisyo upang patuloy na matugunan ang pangangailangan ng

mga konsyumer at mga negosyong umaasa sa walang patid na pagdaloy nito.

Tinungtungan ng Reporma ang liberalisayon upang maakit ang mga pribadong kapital

na tumaya sa generasyon at maalis ang monopolyo sa industriya, sapagkat ang

malayang kompetisyon ang siyang magpapababa sa presyo at magtatakda ng

episyensya sa merkado.

Napag-alamang pumasok nga ang mga pribadong planta sa mga major grids sa

bansa, kung saan may malalaking merkado ang industriya, matapos maisapribado ang

NPC subalit nanatiling nakaasa sa NPC-SPUG ang karamihan ng mga RECs sa mga

isla dahil maliit lamang ang merkado sa kanilang prangkisa na hindi atraktibo para

pasukin ng mga kapitalistang naghahangad ng malaking kita.

Sa Occidental Mindoro ay masasabing nabigo ang EPIRA dahil sa balakid ng

ekslusibong kontrata sa pag-itan ng OMECO at IPP nito na pinagkasunduan bago pa

ang rehimen ng Reporma. Dahil “fit-all” o pangkalahatan ang approach ng batas, wala

itong probisyong mag-aayos sa mga problemang inabutan na ng implementasyon nito.

Hindi nakatulak ang malayang kompetisyon sapagkat hindi makapasok ang ibang

pribadong generasyon. Nagkataon pang nakatali ang presyo ng IPP nang mas mababa

pa sa singil ng NPC-SPUG na may subsidiya ng pamahalaan kaya ang patuloy na

pagtaas ng presyo ng petrolyo at ibang gastusin sa operasyon ng planta ay nagpalugi

sa IPP. Naiwan bilang default supplier ang NPC-SPUG kaya tanging ang patuloy na

pagtustos ng subsidiya mula sa UCME ang bahagyang nagpapababa sa presyo ng

kuryente. Dahil sa gustong makabawi ng IPP, hindi nito binibitawan ang karapatan sa

ekslusibong kontrata.

Inilalarawan ng karanasang ito ang kakulangan ng EPIRA sa mga mekanismong

dapat na tumutugon sa katangian ng bawat prangkisa. Alam ng batas na

40

pagsasapribado ang pangunahing istratehiya sa Reporma subalit sa kadahilanang ang

nasabing kontrata sa IPP ay mas nauna sa batas hindi ito dumaan sa mga prosesong

naitakda upang makakuha ng subsidiya mula sa UCME kaya ang patuloy na

pakikipagsabayan ng IPP sa NPC-SPUG ang nagpabagsak dito. Hindi naman

matatanggap ng mga konsyumer ng OMECO ang pagtataas ng singil upang profitable

ang IPP. Kailangang sa plantang sumisingil ng mas mura lamang kumuha ng suplay

ang OMECO. Kung hindi ito mabibigyan ng solusyon, hindi makakaalis ang NPC-SPUG

ayon sa batasat patuloy na magpapalugi ang pamahalaan habang nananatiling pasanin

pa din ng sambayanang konsyumer ang pantustos na UCME para sa Occidental

Mindoro.

Ang mga konsyumer sa Occidental Mindoro ay hindi aktibong nakikisangkot

samga isyung may kinalaman sa pakuryente. Hangad lamang nila ang tamang presyo

ng kuryente at patuloy (walang brownout) na suplay nito. Maliban sa mga reklamong

binibigkas lamang ay hindi nakitaan ng resilience na ipaglaban ang kanilang interes at

karapatan bilang konsyumer. Sa puntong ito, ang mahigpit na regulasyon sa

transmisyon at distribution na nakapaloob sa EPIRA lamang ang kanilang inaasahan.

Ang kakulangan ng interes na alamin at unawain ang kabuuan ng EPIRA sa panig ng

mga konsyumer ay hindi nakakatulong sa pag-aayos ng pakuryente sa buong

probinsya. Kinakitan naman sila ng pagpanig sa pagiging non-profit at non-stock ng

OMECO subalit hindi usapin para sa kanila kung pamahalaan man o pribado ang

nagmamay-ari sa mga sektor ng Industriya sa Pakuryente.

Ang inaasahang pagbaba ng presyo at patuloy (walang brown-out) na pagdaloy

ng kuryente na nakaangkop (Kalidad) sa pinaggagamitan nito ay hindi nakamit dahil

nga sa walang bagong plantang pumasok sa Occidental Mindoro. Kinikilala ng EPIRA

na ang paggamit ng renewal energy na likas sa mga prangkisa lamang ang makatugon

sa layuning ito. Nakakapanghinayang na wala pang naisasagawang pag-aaral sa mga

yaman ng probinsya patungo sa direksyon na ito. Malaki ang puhunan sa mga

teknolohiya ng generasyon na nabanggit subalit may tiyak na benepisyo para sa

papasok na pribadong kapitalista kung mabibigyan lamang ng pokus ng pamahalaan at

sa bandang huli ay ang mga konsyumer ang makikinabang.

41

Dahil sa sitwayon ng pakuryente at non-stock, non-profit na oryentasyon ng

OMECO ang pagpapalawak sa pasilidad ng distribusyon patungo sa mga liblib na

kanayunan na sinasabing nonviable ay iniaasa na lamang sa mga pondong ibinibigay

ng pamahalaan sapagkat magiging dagdag na pasanin pa ng mga konsyumer na

nagrereklamo na sa taas ng presyo ng kuryente ang ipapantustos dito. Kung

magpapatuloy ang problema sa pinansya ng pamahalaan lalo na at hindi nabibigyan ng

solusyon ang problema sa generasyon, nanganganib na mapagkakaitan ng paserbisyo

ang mga lugar na hindi pa nararating ng distribusyon. Kailangang makabuo ng

mekanismo upang magkaroon ng pagkakataon ang OMECO na kitain ang kailangang

pondo para sa mga pasilidad nang hindi naman magiging pabigat sa mga kasalukuyang

konsyumer nito.

Ang mga Private DUs na may masasaganang merkado sa loob ng kanilang

prangkisa nasa mga mauunlad na pamayanan ay tapos na sa pagpapalawak sa

kanilang pasilidad. Kung sakali man ay hindi problema ang mga ekspansyon dahil tiyak

na may kikitain sila dito at mayroong malaking revenue base na papasan sa gagastusin.

Sinasabing mas credit worthy ang mga PDUs dahil malaki ang demand sa kanilang

prangkisa kaya hindi usapin ang kapital, at ang katotohanan ay interesado ang mga

PDUs na sakupin ang teritoryo ng mga katabing RECs na may kahinaan dahil sa

kanilang prangkisa. May kakayahan ang PDUs na magpatayo ng sariling planta ng

generasyon at makakuha ng pribadong kakontrata sa generasyon dahil nakatitiyak na

kikita ang kapital ayon sa mga probisyon ng EPIRA. Mas higit ang pangangailangan ng

mga RECs na maging episyente upang patuloy na makipagkompetisyon sa mga PDUs.

Ang market cost economy sa rehimen ng EPIRA ay taliwas sa Total Electrification

Program na ipinag-uutos sa mga RECs.

Iminungkahi ang pagrerepaso sa EPIRA dahil sa kabiguang makamit ang mga

layunin nito subalit sa pagtantya ng mga eksperto at konsyumers ay nasa pamamaraan

at direksyon ng implementasyon ang nagiging problema.

42

IKA-PITONG KABANATA: KONKLUSYON AT REKOMENDASYON

Sa Occidental Mindoro, masyadong nakakasilaw ang naging kahinaan o

kakulangan sa pagtataguyod ng kompetisyon sa industriya dahil sa harang na pumigil

sa pagpasok ng bagong pribadong generation dulot ng matandang kontrata ng OMECO

sa kanyang IPP na pinasok bago ang panahon ng Reporma. Isa sa dapat na

napaghandaan sa pagtitik ng EPIRA ang mga kahalintulad na problemang

nakakaapekto sa kapakanan ng lipunan. Walang malinaw na jurisdiction ang mga

ahensya ng pamahalaan na maaring sumambot sa sitwasyon kaya sa malawakang

pagtingin ay tila walang EPIRA sa Occidental Mindoro maliban sa regulasyon sa taripa

ng distribusyon at access sa UCME na kahit naman paano’y nagdulot ng mumunting

kabawasan sa presyo ng kuryente.

Sa pagiging default supplier para sa OMECO at sa ibang mga RECs sa isla,

lalong nahirapan ang pinansya ng NPC-SPUG at ang UCME. Nasakripisyo din ang

pagtatayo ng mga karagdagang planta dahil sa mandato ng EPIRA sa eventual na

pagbubuwag sa ahensya. Ang inaasahang pagganda ng kalidad ng pakuryente sa

Occidental Mindoro ay hindi nakamit, bagkus ay mas lumala pa kaya naapektohan ang

mga negosyo na sana’y makakatulong sa pagpapaunlad sa ekonomiya at nagdusa ang

mga konsyumer ng pakuryente sa probinsiya.

Bagama’t patuloy na napakalat sa liblib na kanayunan ang pakuryente, ang bilis

ay naka-asa lamang sa halaga ng grant at subsidy na itinutustos ng pamahalaan para

sa pagdudugtong ng mga pasilidad.

1. Anu-ano ang mga batayan kaya napasama ang RECs sa hanay ng Private

Distribution Utilities (PDUs) na napailalim sa Reporma sa industriya ng Pakuryente?

Ang mga RECs ay napasama sa saklaw ng EPIRA kahanay ng mga PDUs

dahil pareho silang umaasa sa paserbisyo ng NPC na kailangang isapribado ng

pamahalaan hindi lamang upang makasunod sa utos ng World Bank kundi upang

maisulong ang pagpasok ng ng mga pribado sa industriya na lilikha ng malayang

kompetisyon.Inaasahang ang liberisasyon ay magdudulot ng episyensya na

43

magpapababa sa presyo ng kuryente at patuloy na suplay na angkop sa

pangangailangan ng mga konsyumer.

Pareho lamang ang teknikal na function ng RECs at PDUs, ang bumili ng

bulto ng kanilang suplay upang maipaabot sa mga konsyumer. Tanging ang

oryentasyon sa negosyo (profit vs non-profit) at kapitalisasyon (stock vs non-stock)

ang kanilang pagkakaiba, na hindi kinilala ng batas EPIRA upang maging laganap

sa buong bansa ang Reporma sa Pakuryente.

2. Anu-ano ang epekto ng pagiging non-stock at non-profit ng RECs sa kakayahang

tumugon sa alituntunin ng EPIRA?

Dahil sa pagiging non-profit ng mga RECs ay nababawas ang component ng

taripa para sa tubo kaya ang singilin sa mga myembro-konsyumer ay mababa ng

5% hanggang 12% kung ikukumpara sa katulad na PDU. Ibig abihin ay break-even

lamang ang operasyon nito dahil ang pinapayagan ng Regulasyon ay akmang

pagbawi sa nagagastos sa epiyenteng operasyon lamang. Samakatuwid ay walang

ekstrang halagang naiipon ang mga RECs na maaring pantakip sa price shocks sa

industriya at mahalagang masingil ang lahat ng kuryenteng pinakyaw mula sa

generasyon.

Sa non-stock nature, walang pinagkukunan ng puhunan ang mga RECs kundi

ang maliit na bahagi sa taripa na ipangtutustos sa mga pamumuhunan na

kadalasang inuutang sa mga bangko at sa NEA. Nangangahulugan ito ng limitadong

kakyahan sa pagtugon sa mga quality standards ng EPIRA, lalo na sa

kinakailangang modernisasyon sa mga pasilidad, na mahihirapang pasanin ng mga

konsyumers na halos karaniwang bahayan (residential) lamang.

Sa ganitong anyo, kadalasang mababa ang credit worthiness ng mga RECs

at may kakapusan sa puhunan upang biglaang makatugon sa pangangailangan sa

ilalim ng masusing alintuntunin ng EPIRA.

44

3. Ano ang kinalaman ng katangian ng prangkisa ng RECs sa pagpapalakas ng

kalidad at seguridad ng paserbisyo?

Ang prangkisa ng mga RECs ay karaniwang nasa mahihirap na probinsiya na

kung saan ang merkado ay maliit lamang kaya hindi atraktibo para sa pribadong

mamumuhunan. Dahil dito, maliit lang ang revenue base na papasan sa pagbawi sa

puhunan para sa mga kailangan planta ng generasyon na makapagbibigay ng

seguridad sa patuloy napagdaloy ng kuryente na angkop sa uri ng demand.Dahil sa

manipis na economy of scale, kadalasang mas mataas ang presyo ng kuryente kung

sakali mang may pumasok na pribasong planta, kahit pa likas na yaman ng

probinsya ang fuel para sa planta.

Para sa hanay ng mga pribadong negosyo, mas pipiliin ng kapitalista ang

mga lugar na mauunlad na dahil malaki at matatag na ang merkado. Mas may

pagkakataong magpalaki pa sila ng negosyo dahil sa patuloy na pagbwelo ng

komersyo at mga industriya kung ikukumpara sa hindi pa maunlad na pamayanan.

Ang oportunidad sa prangkisa ay may malaking kinalaman sa desisyong magtaya

ng puhunan.

4. Ang umiiral na kompetisyon ba sa mga kompanyang sumasali sa EPIRA ay may

kaugnayan sa maayos na serbisyo ng pakuryente sa komunidad?

Sa mga mauunlad na pamayanan na kabilang sa mga main grids at ilang

malalaking isla na pinasok ng pribadong maraming kompanya generasyon

sinasabing may nakikitang magandang pagbabago sa serbisyo ngpakuryente kahit

pa di-umano’y hindi pa din lubos na naaalis ang pang-aabuso sa market power.

Kahit papaanoy may umiiral na ring kompetisyon na nakakatulong sa pagsasaayos

sa industriya sa pakuryente.

Subalit sa Occidental Mindoro na may problema dahil hindi makapasok ang

mga NPP at sa iba pang mga RECs na nagkaproblema sa implementasyon ng

generasyon – dahil sa uri ng NPP na nakapasok o dahil sa kaliitan ng merkado ay

45

walang nagtutungaliang pribado, ang lumang monopolyo pa din ay hindi nagpabuti

sa paserbisyo. Patuloy pa rin silang umaasa na darating din ang liberisasyon.

Mga Rekomendasyon

1. Yamang ang mga RECs ang tanging non-stock at non-profit na nasa distribusyon ng

kuryente na katulong ng pamahalaan sa National Economic Development sa

pamamagitan ng pagpapaunlad sa mga kanayunan o Rural Development

iminumungkahi na:

a) Mabigyang supporta ng mga sangay ng pamahalaan, kasama na ang mga

ang mga Local Government Units of LGU upang maging magkakaugnay o

coordinated ang lahat ng mga development thrust para sa bawat particular na

pamayanan, nang sa ganoon ay hindi naman masayang ang pinansya at

efforts na ginugugol dito;

b) Bigyang suporta ng mga ahensya ng pamahalaan ang pag-aaral sa paggamit

ng lokal na energy resources na potensyal na makapagpababa sa presyo ng

kuryente sa probinsiya at makahikayat ng mga bagong economic activities;

c) Tumulong ang pamahalaan sa direktang pagbababa sa presyo ng kuryente

sapamamagitan ng pagbawas sa mga buwis na bayarin ng mga RECs na

non-profit naman at katuwang nila sa pagpapaunlad ng pamayanan, at

d) Pagbibigay ng mga insentibo sa mga pumapasok na negosyo na lumilikha ng

hanap-buhay sa pamayanan.

2. Ang pagbuo ng epektibo at konkretong plano na pagtutulungang ipatupad sa mga

prangkisa ng RECs upang mabawasan ang pagsandal sa UCME na tinututulan na

ng mga mamamayan;

3. Ang pagsasagawa ng pag-aaral sa pagbuo ng mekanismo na susuporta sa mga

RECs upang magmamay-ari ng generasyon sa probinsiya sa paniniwalang mas

magiging mababa ang presyo ng kuryente dahil sa non-profit na orientasyon nito;

4. Ang paglilinaw ng mga functions at delineation ng mga Ahensyang nakatutok sa

pagpapatupad ng mga polisiya sa Industriya ng Pakuryente;

46

5. Ang pagsasaliksik para sa tamang istraktura ng Reporma na magiging epektibo sa

magkakaibang setting o katangian sa prangkisa ng bawat REC;

6. Ang pagtatalaga sa NEA ng direktang katungkulang magpatupad ng programang

pangkaunlaran sa ekonomiya na may koordinasyon sa iba’t-ibang ahensya ng

pamahalaan na ipapatupad ng mga RECs upang gumanda ang kanilang merkado,

at ang pagbibigay ng kaukulang suporta para dito, at

7. Ang malawakang pagrepaso sa naging performance ng industriya sa loob ng

sampung taong pag-iral ng EPIRA upang mabigyang solusyon ang mga naging

sagabal sa tagumpay nito.

47

BATIS

Aharoni, Y. (1991). On Measuring the Success of Privatization. Privatization and Control

of State-Owned Enterprises , 73-85.

Amerighi, O., & De Feo, G. (2008, January). Privatization and Policy Competition for

FDI. Département des Sciences Économiques, de l'Université catholique de

Louvain: unpublished discussion paper.

Bacon, R. (1999). Global Energy Sector Reform in Developing Countries: A Scorecard;

Report No. 219-99. Washington, D.C: UNDP/World Bank.

Bakovic, T., Tenenbaum, B., & Wool, F. (2003, September). Regulation by Contract: A

New Way to Privatize Distribution.

Berg, S. V., & Tschirhart, J. (1988). Natural Monopoly Regulation: Principles and

Practice. New York: Cambridge University Press.

Bergeron, ,. I. (1991). Privatization Through Leasing: The Togo Steel Case.

Privatization and Control of State-Owned Enterprises , 153-175.

Briola, J. (2009). From State Monopoly to de facto Electricity Oligarchy. People Against

Immoral Debt Vol. 13 No. 1 .

Cruz, I. (1993). Philippine Political Law. Central Lawbook Pub. Co.

Domberger, S., & Piggott, J. (1986). Privatization Policies and Public Enterprise: A

Survey. The Economic Record , 145-162.

Dubash, N. K. (2002). Power Politics: Equity and Environment in Electricity Reform.

Washington DC, Wahington, D.C.: World Resources Institute.

Dubash, N. K. (2002). Power Politics: Equity and Environment in Electricity Reform. In

THE CALIFORNIA ELECTRICITY CRISIS. Washington DC: World Resources

Institute.

48

Energy Regulatory Commission. (n.d.). ERC Rules on Calculation of Senior Citizens

Discount and Subsidy Rates by Distribution Utilities. unpublished.

Gilroy, L. (2010, March 16). Retrieved August 31, 2011, from Local Government

Privatization 101: Separating fact from fiction, privatization trends and the

services that should be privatized - Policy Brief 89:

http://reason.org/news/show/local-government-privatization-101

Home. (n.d.). Retrieved from Advocates of Science and Technology for the People:

http://www.agham.org

Jones, L. P., Tandon, P., & Vogelsang, I. (1991). Selling State-Owned Enterprises: A

Cost-Benefit Approach. Privatization and Control of State-Owned Enterprises ,

29-53.

Kahn, A., & Kamerman, S. (1989). Privatization and Welfare State. Princeton University

Press.

Leeds, R. (1991). Privatization Through Public Offerings: Lessons from Two Jamaican

Cases. Privatization and Control of State-Owned Enterprises , 86-125.

López, E. L. (2006, April 12). Social and Economic Impacts of the Privatization of

Electricity Distribution in El Salvador. Retrieved August 27, 2011, from Global

Policy Network : http://www.gpn.org

Maisse, M. (2003, June). Distributive Justice. Retrieved August 21, 2011, from Beyond

Intractability: http://www.beyondintractability.org/essay/distributive_justice

Nankani, H. B. (1990). Lessons in Privatization in Developing Countries. Finance and

Development , 43-45.

Pineau, P.-O. (2004). Transparency in the Dark – An Assessment of the Cameroonian

Electricity Sector Reform. unpublished.

Prokhorov, A. (1970). The Great Soviet Encyclopedia. New York: Macmillan Inc.

RA9136. (n.d.).

49

RA9994. (n.d.).

Reiche, K., Tenenbaum, B., & Torres de Mastle, C. (2006, July). Electrification and

Regulation: Principles and a Model Law. Energy and Mining Board Discussion

Paper No. 18 . unpublished.

Reyes, R. B. (2011). After 10 Years of Implementation: EPIRA Enriches “Voltage 5”.

unpublished leaflet.

Rothbard, M. N. (n.d.). Free Market. Retrieved August 24, 2011, from The Concise

Encyclopedia of Economics: http://www.econlib.org/library/Enc/FreeMarket.html

Shirley, M., & Nellis, J. (1991). Public Enterprise Reform: The Lessons of Experience.

Washington, DC.

Starr, P. (1988). The Meaning of Privatization. Yale Law and Policy Review 6 , 6-41.

Walsh, B. (2011, October 11). The Worst Kind of Poverty: Energy Poverty. Retrieved

February 26, 2012, from Time Magazine:

http://www.time.com/time/health/article/0,