iC.

THEOLOGIE ARISTOTELESEXPOSITIO BREVIS.

i« <W:!-

QUAM

VENIA AMPL. OED. PHIL. UPSAL.

Ρ R JESI D Ε

μ,c.PET. HÖGMARK,LOG. ET MKTAPHYS. PROFESS. REG. ET ORDIN.

PRO GRADU PH 1LOS OPHICO

P. P.

ER. MICH. UTTERSTRÖM,V Ε S τ Μ Λ Ν Ν υ S.

IN AUDIT. GUS Τ. MAJ DIE XIV. MAJI MOCCCVI.

Η Α. Μ. S.

Part. II.

U Ρ S AL I Μ

TYPIS EDMANNIANIS

SACRAM REGTAM MAJESTATEMSPECTATT: FIDEI VI RO

AD. REG. GYMN. AROS. ELOQU. et POES. LECTORIMAXIME REVERENDO atque PRTTLARISSIMO

DOMINO MÅGISTRO

HENR.

Ne dedigneris, PATRONE FAVENTISSIME, quodmente munufculum ofFero!

Ν o m i ni s T u i

cultor obferyantisiimus

ER. MICH, UTTERSTROM.

fcuritas atque, five vera, five appareris, inter fe repu-gnantia. Quamquam enim largior, alicnam ab ipfius phi-lofophi mente, de illius circa hane rern decretis perfva-fionem vel aequisfimis interpretibus inde fubnafci facilepotuisfe, quod ipfi follenne eft , ut, quae fentiat, ea nutumagis, quam claris verbis fignificet, atque per inadverten-tiam fecum haud raro pugnet: at ne lic quidem mihi Ii-citum crediderim, totius philofophiae illius finem & cal-culos, in plurimis locis perfpicuis- obvios, negare. Quumitaqne in aerernitatis notione ita haereat, ut eam & natu-rae & Deo tribuat: ar idem tarnen naturam, quamlibetaeternam^, a Deo omnino pendere ftatnat, atque praeter«ea faepius fiepiusque inculcet, in nullo naturalium rerumgeuere progresfum* in infinitwir däri: non equidem ali-am inde elicere concluiionem posfum, quam quod Ari¬stoteles, vel fubobfeura veri, cui exprimendo idoneiscarebat fignis, confcientia impulfus, duplicem aeternitatisfénfum mente agitaverit, unum natur te, qua necesfariaehypothefeos, five fubftratae materiae ad res individuas re-htae, alterum Prim i, atque'qua talis, fupra omnem naturse,ceu fubftratae materiae aeterniracem pofiri,, Μ oto ri s 41);ut proinde aeterniiatem naturae & motus, nil nifi conti-nuitatem & perpetuitatem utriusque, qua conditionum,fub abYoluta Primi, fimplicis, immurabilis, fummeque in-telligentis Principii aeternitate, in univeiTo exfiftentium,ipfi iignificasfe, ex aequo exiftimetur 4,2).

C Cui

41) χχχν βίλτ/ον το-πξοτον. xui γαρ οατιον yv · txtivo tx uti uffuvrus ,tu &uXXios tTtgov) ■ tx uti uXXus ,. uy.(piti ÅyXovoTt, AriSTOT.. Metaph.XII, c. 6.

42) Tys yu§ upxys/utvxtrys^ tivuyxy xui tq ηu v ytvttv trvvtxts- ov π gosTyv ugxyv xx έστκ $t tuvto to xivtßui xutk evy.ßtßyxos νφ βιυτχ xui νφértgx.. Phyfl VIII, c. 6..

IS —^r*Sé-v v\ κ#=τ

Cui quidem asferrioni maximum roboris accedere pu-taverim ex manifefta illa follerria, qua Supremum naturaemotusque Principium ab ipfo, cujus infiuxui terreftriaouncra fubesfe docet 43), κοσμώ χξχνω fecernere adniti-tur 44). Namque cum in Supremo hoc Principio ordi-nem finemque ultimum ponat, aperte vero idem fateatur,univerfum coelum , aeque ac reliquas res omnes, fecun-dum ordinem finemque moveri ac regi 45): dubio carerevide tur, eum coslum, quod 7ΐξωτον των σωμάτων, quin \etiarn σώμα τι Ssicv vocar, aptisfimi quidem, quo, in re-rum finibus manifeftatum, ipfum πξωτεν κινάν utatur ad-miniculi loco habuisfe, atque illud, utpote adminiculi cor-porei chara£lere a Supremo fuo motore fatis diftin£lum,per finem fuum Primo huic motori fimpliciter fubjecisfe. II

Quä cum ira fint, a me quidem impetrare nullo pa-&o posfum, ut acurisfimi philofophi de Uno, eodemquefupra naruram poiito, numine perfvafionem propterea ne¬gern, quia quintae cujusdam, a ceteris rerum elementisdiverfae, naturae mentionem facir. In eadem explicanda ||ita quidem flu£tuat, ut quid ea ipfi vere fignificer, magna

fem-

43) Aristot. Meteorolog. I, c, 1. De generat. & corruptioneIT, c. 10.

44) 3~sx <h svsgystx 1χ^χνχσιχ, rx.ro &εσι £ω·η x'ihos urs χνχγκη tuStu) y.ivijaiv χι^ιον υπχρχείν. situ tTf o jsgxvos toixtos ( σωμ.χ yxg τι^ειον) £ixrxro εχει το εγκνκΧιον σωμχ, ο φύσει κινειτχι κνκλω χει, De Coelo II, c.3. — urs xihot xv snj o irgoros xgxvos. sri roivw π κχι o κινεί. sirsi dV r§κινχμ.ενον y.xt κινχν μέσον τοινυν sri τι, o χ κινχμ,ενον κινεί, x'ibiov, κχι χσιχκχι ενεργειχ ονσχ. Metaohyf. XII, c. 7· De Ccelo Ι, c.7· 9· Phyficor.VIII, 'c. 10. ~

45) το yxg tsXos το πεξίεχον τον rt/s εκχτχ ζωη; χξονον, χ μηΰενιζω κχτχ φνσιν, χιων εκχτχ xsyJkijrxt. κχτχ τον χντον £ε Χογον [κχι το τ χitxvros ϋξχνχ rsXos, κχι τχ των πχντων χκείξον Β'ξονον. κχι rtjv χπείξΐν ντεριεχον τεΧοr, χϊων ετιν χπο των χει εινχι ειΧηφω$ τν\ν εηωνυμων, χ3"χνχτοί κχι Snos — κχι χπ,χυσον «ε κινησιν κινειτχι svXoywt. — De Ccelo I, c. ρ.

vs "Sé-r = 's^-v

femper quaeftio fuerir. At vero hane στξωτψ σωμάτων χσια,νideo ab illo veluti ingtniram & immortalem laudari, quo-niarn a Deo, ceu Pnmo Principio, profe&a iρ ii videba-tur: id vel inde apparere arbitramur, quod in illius, ut-&εξα nomine adhibiise, explicatione 46), haud obfeure in-dicet, fibi penirus perfvaderi, Deum cum immortali hacnatura conjun&urn esfe. Quum enim nuHam Dei, niftqua Pr i η c i ρ i i priaii, cum ea conjun&ionern affirmare ipfaillius philofophandi confvetudo licear, omnem cerre fidemexcedit, perfpicacisfimi ingenii virum in ram apertam re-pugnantiam incidisfe, ut hane conjun£Honem pro identi-rate haberet. Quamvis autem hane de ceeleftr eaque fub-tilisfima natura opinionem ad ipfius de Summo Deo per-fvafionem convellendam fufFecisfe nequaquam concesfe-rim, at eam ramen argument© esfe puto, fummum vi¬rum in Divina, circa' res creatas, efficientia explicandagraviter claudicasfe. Id enim nihil habet dubitationis,iilum laudatam hane naturam eum in finem induxisfe, urhumanas, quas neque a Summo Simplicique Numine im-mediate derivare, neque ex notis ufitatisque elementiscomponere aequum cenfebat,, menieS, illius fubiidio me¬lius mterpretaretur 47}.

C 2 Quum

469 De Coelo I, c, 23, De Anima II, 5. III, 6. De Ccelo %c. 3· . ,

47) Aristoteles longe omnibus (Platonem femper excipio)prooftans & ingenio & diligentia quum quatuor nota illctgenera prin-cvpiarum esfet complexus, e quibus omnia oriantur , quintam quau-dam naturam cenfet esfe, ex qua fet mens. Cogitare enim & provi-

' dere & difcere & docere & invenire aliquid, & tam multa alia me-minisfe , amare, odisfe, cupere, timere, angi, leetari: hcec & fimiliaeorum in korum quatuor generam mtllo inesfe putat. Quintum genusadhibet, vacans nomine, & fic ipfim animum εντ^λίχαχν appellat no¬vo nomine, quafe quandam continuatam motionem & perennem. Cr<suTufc. Quaeft. I* 10-, 17, 26, 27»

20 λbäfi=äé i=ä=s$6T* Si-V ^

Quum vero Aristoteles toto pe&ore in eam curarnincubuisfe videatur, ut Deum naturs vel fubtilisiima prio-rem celfioremque cogit^ret, nos uriqüe illis aditipulari nefasducimus, quibus perfvafum fuit, Deum, ex fententia Phi-lofophi, ad fupremam aliquam cceli partem inviktas neces-ikaris vincutis adftri&um esfe 48). Neque praerecea* per-fpicuum ullum in omni celebrarisfimi viri philofophia de-cretum reperies, ex quo inepta haecce, atque ab ipfa iiliusfentiendi confvetudine prorfus abfona, opinio exprimi;vel maxima conje&andi licentia, posfit. Qua re in ea nosquidem perfvafione Turnus, eandem in illius difciplinamperperam intelleftam importari quidem, fed^ eidem vereinesie nullomnodo, posfe.

Ex allatis quodammodo patere exiftimamus, Arifto-telicam philofophandi rationem omnino poftülare, uteum SummumNumen, quod, Unicum, immurabile inquepura ratione ponendum, omnis motus ordinisque primumprincipium esfe profesius erat, natura univerfa celiius finminus vere cogitasfe, at fummo tamen nifu repraefentas-fe, Tateamur. Sed difceptatum de eo fuisfe novimus,utrum Summus^hic motus ordinisque Au£tor, ex mentephilofophi, in fe ipfo cogitando unice occupatus, excita-tam dudum naturam, a Se quafi deieli&am, merum fata-lis, Tive necesfitatis, Tive cafus, ludibrium fieri patiatur*an vero, continua nec intermisfa umquam rerum cura,ei provideat. Quapropter ad»aequum de philofophia Ari·ftotelea Judicium ferendum multum intereft, ut, quid deDivino in res creatas imperio vir acutisfimus fenferit,breviter faltem oftendamus.

48) Agirort\ys κσωμχτον tirttv ror $eov nvxt xoti ntgus rx xgxxx»Sextus Empir. Hypotypof. III, §. 218. Adverfus Matematic. X,3«. 32» 33·

THEOLOGIE ARISTOTELESbrevis ex pos i ti o.

Ρ art i c]it la Se cund it.

TJLndicata qucdammodo Äristotelis de Summo Nu-

mine do&rina, in eam jam euram deducimur, ut praeci-pua, quee ipii obje&a fuerunt, dubia paucis perftringamus.Id quod eo cautius efficiendum nos quidem praeclare fen-timus, quo minus diffiteamur, fpeciofa Sc fubtiliaplurimaesfe, quibus eadem commendare adverfarii vfolent, ar¬gumenta.

Primam a nobis attentionem expofcere videntur du¬bia eorum, qui Atheismi famarn Aristoteli inurere conatiTunt. Qiios inter eminere arbitramur eos, qui, eum innatura ipfa, veluti cceca, nullique Numini fubje£ta, rerumgenetrice fubftitisfe rari, huic criminationi robur ex eopetierunt, quod vir immortalis duobus tanrum principiis,materia nempe et forma, omnia compofuerit, atque inrerum phyficarum explicatione nullam Dei -mentionem fe·cerit. Verum univerfam hujus explicarionis feriem ma¬gis, quam iingularia quaedam loca ii fpe£taveris, obfcu-rum minime fuerit, tantum abesfe, ut Deum tollat Ari¬stoteles, ut poriusj ipfa res naturales dijudicandi ratione,ad Illum ultimo adfcenderecoa&us fuerit. Videlicet cumnon posfet non quaerere; unde rerum, qute nafcuntur,formae exfiftant, quove eaedem, ii corpora folvanrur, re-cidant , Sc ubi denique mutationum, quae in re quacum-que contingant, causfa inveniatur: lic femet expedire co-nabarur, ut cuivis rei materiam quandam fubje&am, velcertam potius vim irifitam, esfe decerneret, quam omniumiplius mutationum ifontem ac orjginem esfe, atque ideo

B 3 ma-

β-8*, I. .l·-*3 I ■ ■ , ,

WN*-** —fV

naturse nomine deiignari commode posfe afbitrabarur 33).Hane igitur naturarn, forraarum quafi matrem, formasvero naturae effe£lus esfe, fingebat. Nos certe non fu-git, eum naturae vocem inrerdum, tum ad materiam, tumetiarn ad formas fignificandas promiicue adhibuisfe ? qu<>obfeuritatem & ambiguitatem, iibi in proximis rerumcventuumque eonditionibus fingulatim explicandis mole-ßisiimam , evitare non porerat: fed, quando idem homi-num & animantium non minus, quam ftirpium onus,progresfus, connubia <5c propsgationem naturoe ideo ad-fcribir, quod certis δι ratis legibus efficrantur, & ad de-öinatum aliquem finem fpecfent 34): atque, ad genera-liores rerum qualit-ates transieus, defendere tandem cona-rur, nullum in illis morum, ordinemqua five exfiflere,iive durare, line causfa effe&iice δί confervatrice pos¬fe 35}: haud diiScile erit int&Ué&u, Aristotelem in ipfa,

quam

33) — η πρωσςη φωσις y.cci κνριωϊ Χεyoy-ενη ετιν η χσια η των εχον-~των αρχήν. κινήσεως εν αυτοις η αντα. η γαρ νλη τω ταντης δεκτική είναι Χε*·γεται φύσις, και κι γενεσεις, και το φνεσΒ'αι τω απο ταύτης είναι κινήσεις«·και η αρκη της κινήσεως , των φύσει όντων, κύτη- ετιν εννπαρχχσα πως, η dV--vKy.fi, η εντελεκεια. ArisTOT. Metapb. V. C. 4.

34) φύσει γαρ, οσοο am τινοσ εν εαντοις αρχής σνν&κως κινχμενα κφικ*νειται εις τι τ t λ. ο ς« ΑRISTOT# Phyficor. 11. C. 3 8·

35) βτε γαρ 9~εος £οκει τσ αίτιον πασιν είναι και αρχη τις. Metaph. Γ. C· 2.— έτι ει ρ,η εσαι τα οα τα αιατ^ητα αΧΧα, χκ εται αρχή και τχ%ις και γενεσις, και rak-κρανία, αΧΧ αει της κρχης χρχη, ωσπερ τοις 5εοΧογοις· και τοις φνσικοιςκπααι. Metaphyf. XII. c» lo. — Prceclare Aristoteles t Si esfent,inquit, qui fub terra femper habitavis/ent, bonis & illußribns domi¬ciliis, qitce esfent ornata fignis atque picturis inflruffaque rebus tisomnibus, quibus abundant ii, qui beati ρutantur, nec tamen exisfentunquam fupra terram: accepisfent antem farna & auditione, esfe quod-dam numen & vim Deoru:n, deinde aliquo tempore, patefaffiis ter res

' faucibus, ex illis abditis fedibus evadere in hcec loca, quce nos incoli-must atque exire potuisfent: quum repente terram & maria coelum-que vidisfent; nubium magnitudimm, ventorumque vim cognovisfentfadfρexisfentque folem, ejusque tum magnitndinem pulchritudinemaue

quam in materia & forma rerum qiurrehat, natura ne-quaquam fubftitisfe, fed continu© ad Abfclutum illius Prin-cipium emergendi nifu animatum fuisfe 36), Quapropterea, quae de formis, tamquam rerum principiis, dequenatura, tamquam formarum parente adferebat, hoc mini-me arguere fufficienter posfunt, naturam ipii omnium pri-mam ac independentem a Deo causfam fuisfe.

Magnum quoque huic. criminationi praefidium Aristg-TELis Adverfarii ex eo quaeri posfe putant, quod Philofo-phus ftepius ita locutus iit 37), quaii naturam rerum fa-élam & creatam esfe negasfet. Åt vero omnem philo-fophiae ill ins rationem poftulare arbitramur, ut, quamnaturae vindicare videtur, aeternitatem a fimplici illa Scabfoluta, quam Deo tribuit, follicite difcernamus. Ete-nim hane naturae fempiternitatem, eum tantum in finem,iumfisfe Aristotclem haud dubitamus, ut individuorum*quorum ortui Sc formationi naturali fubjeftum praeexiftensfemper requiri cenfebat 38 facilior ipii cederet explicatio.Quam tum maxime obtinere fibi perfvadere vifus eil, finaturam, generatim fpe&atam, rerum fingularium formiscommune quoddam fubftrarum exhibere doceret. Quo-circa naturam quidém, mutatis quomodocumque rerum

fin-

tum et iam efßcientiam cognovisfent, quod is diem efßceret, toto cceloluce diffuftx: quum au tem ter ras nox opacasfet, tum coelum to tum cer-nerent aßris dißinciiim & ornaturu, lunceque luminum varietatem tumcrefcentis tum fenefcentis, eorumque omnium ortus & occafus atq t inomni cetemitatc ratos immatabilesque curfus: hcec quum viderent, ρ o-feo & esfe deos, & hcec tanta opera deorum esfe arbitrai entur.Crc. de Nat. Deor. II. 37.

36) την μεν yxp ugxyv xxirtjv χιτιχν fινχι xxpx rot icρχγμχτχluv χρχω > Kxi frvvxrxi tivxi χωριζόμενων χντων. ArISTOT. Metaph. II, C.3. — εκ roixvTtjs xpx χρχνε Υ,ρτητχι o xpxvoe xxt y (pvtrts* MttaphyCXII, c. 7.

37) De Coelo I, c. 10, 12, 13.38) Pbyficor, I, c. 4, 8.

16 Λ-^s , ^ _

—w-»' vt—ψτ-τ'~

fingularium formis, perenneir» ac perpetuam fore affir-niabat: at illius tamen a Deo dependcntiam: non tanturnnon infitias usquam ivir, fed diferte quoque contendit,,ealum &naturam a Deo, tamquam Primo omnium Prin-cipio, penitus dependere 39). Quutn praererea ex omniMetaphyficae Ariftoteleae contextu abunde nobis q.uidempatefcat, principii, de Deo uiurpati, vocis- e;.m esfe vim,ur fignificet Id, quod, ipfuun immobile, det esfe naruraerebusque naturalibus, amplius vix. dubirani posfe exiiti-marr.us, Aristothlem: naturam qividem pro* iempiceiuia &perenni formarum in indi viduis exftantium hyporhefi,,Deurn autem pro abfoluto ipiius naturae genirore & pro-creatore habuisfe.

Quam quidem expfcarionem quo minus admirumus>.nihil impedire arbitramur bve GieFKON.ts 4p), five omniumferme pliilofophorum peripaieticorum, in contrariamprorfus abeunrium, auctorirarem Neque impediunr quo^-rundam, quae in fcriptis Sragiritx exflanr, locorum ob-

fcui

39) χδεν xg». οφεΧοε, ονδε xv χσιχε ποιήσωyεν χϊδιονς, — ει y,t] nr δυ-vxysyt) lytsSxi &g%y ρΛετχβχΤ^Κει·/. — δει xgx ε tvχι χοχην τοιχντην , rjs tjJtrtx ενεψγειχ. έτι· τοιννν txvtxs δει χσιχς εινχι-xyεν ν\ης, χ.'ίδιους γχο δει, ει-πε§ δε υ.χι χλλο τι χιδιον.ενε-ξγειχ χοχ. Αρ Mrtaphvf. Χ',Ι , C. <5. επειδε f Γ ι τι χινχν, χυτό χκινητον ον,· ενεςγειχ ον-, τχτο' χν. ενδεχετχι χλλως εχεινχδχμ,ως— εξ xv xyy.tjs xgx ετιν ον κχι ή κνχγχν, xxXmjr- χχι~ xtws χξχη.· —εκ Toixvrrts xgx xg^ijs vjghijTxi ο χ-ξχνος κχι η φύσις. Mftaph. XII, c. 7.■— De Coelo II, c 3 De gentraii.ne & corruptione I, c„ 6. II, c.10. Phyfieor- VIII, c. 10.

40) Semper fuit mimdus, ut Ar-stotkli placet. QuumqueStoicus dixerid, hunc mundum rsje fapientem, habere mentem, quce& fe ipfum fabricata fit, & omnia moderetur , moveat, regat: ventetflumen orationis aurnim fundens Aristoteles . qui illüm defiperedicat: neque enim ortum esfe unquam mundüm, quod nulla fuerit no¬vo· confilio inito tam prceclari operis inceptior & ita esfe eum undi-que aptum^ ut nnlla vis tantos queat motus mutationemque" moliri,nullt feneffius diuturnitasve témporum efficere·· ut hic ornatus unquamdilapfus occidat, Acad. Qu*-II", 38.