+ All Categories
Home > Documents > bhupKI S^sIAq igAwnI sMqoK isMG - Media Punjab -index Singh Vakta/bahup… · Su`D pwT krn l`g pey[...

bhupKI S^sIAq igAwnI sMqoK isMG - Media Punjab -index Singh Vakta/bahup… · Su`D pwT krn l`g pey[...

Date post: 31-Mar-2018
Category:
Upload: ledang
View: 215 times
Download: 2 times
Share this document with a friend
61
1 bhup` KI S^sIAq igAwnI sMqoK isMG AwstRy lIAw lyKk hrBjn isM G vkqw
Transcript
Page 1: bhupKI S^sIAq igAwnI sMqoK isMG - Media Punjab -index Singh Vakta/bahup… · Su`D pwT krn l`g pey[ auhnW dy bcpn smy ipqw jI qoN gRihx kIqI geI gurmuKI Aqy sRI gurU gRMQ swihb jI

1

bhupKI S^sIAq

igAwnI sMqoK isMG AwstRylIAw

lyKk hrBjn isMG vkqw

Page 2: bhupKI S^sIAq igAwnI sMqoK isMG - Media Punjab -index Singh Vakta/bahup… · Su`D pwT krn l`g pey[ auhnW dy bcpn smy ipqw jI qoN gRihx kIqI geI gurmuKI Aqy sRI gurU gRMQ swihb jI

2

qqkrw Bwg pihlw

muK bMD do Sbd

jnm, bcpn qy muFlI isiKAw gurmiq dI auc qwlIm hwsl krnI rwgI dy rUp ivc pRcwrk bxnw lyKk vjoN sQwpqI pMQk ivcwrDwrw dw mudeI pMjwbI su^n duAwrw irSqw polYNf qy sivs ivc Xwd krnw igAwnI jI dw pMjwb Awauxw fyrw bwbw nwnk ivKy tYlIivXn ieMtrivaU kvI dI Jlk iqMn svwl igAwnI jI dIAW ilKqW ivcoN

Bwg dUjw smr`Q g`dkwr pwKMf qoN kohW dUr S^s ^qW vrgIAW rcnwvW dy rcnhwr qurdw iPrdw ivSvkoS swdgI qy guxW BrpUr S^sIAq ibKVy pYNifAW dw rwhI inAwixAW, isAwixAW, gBrUAW dy hwxI kuJ igAwnI sMqoK isMG dI lyKxI bwry klm cldI rhy ie`k suihrd mnu`K AwstRylIAw vsdw pRcwrk, lyKk qy AwLy BoLy v`K v`K AwlHixAW dw pMCI vyKx nUM isDV ijhw bMdw pRyrnw ivSwl AnuBvI mnu`K bwqW igAwnI sMqoK isMG dIAW

Page 3: bhupKI S^sIAq igAwnI sMqoK isMG - Media Punjab -index Singh Vakta/bahup… · Su`D pwT krn l`g pey[ auhnW dy bcpn smy ipqw jI qoN gRihx kIqI geI gurmuKI Aqy sRI gurU gRMQ swihb jI

3

muK bMD

ShId is`K imSnrI kwlj, sRI AMimRqsr dw gurmiq dy pRcwrk, rwgI Aqy qblw vwdk iqAwr krn ivc v`fw nW hY[ ies dIAW ies Kyqr ivc pRwpqIAW kwbl-ey-qwrIP hn[ ies vloN pYdw kIqy v`fy v`fy pRcwrk, mShUr kIrqnIey Aqy pRp`k qblw vwdkW dI sUcI bVI lMmI hY[ ies dy nwl hI eyQoN pVHn vwly keI ividAwrQI Awpxy Kyqr dy nwl nwl hI swihqk Kyqr ivc vI mkbUl hoey hn, ijnHW ivc igAwnI sMqoK isMG dw nW vI siqkwr nwl ilAw jWdw hY[ igAwnI sMqoK isMG jI ny is`KI dI keI rUpW ivc syvw kIqI hY: ie`k kIrqnIey vjoN, sPl pRcwrk bx ky Aqy hux ie`k lyKk dy rUp ivc[ igAwnI jI ijs iksy vI rUp ivc kwrjSIl rhy, auhnW ny idloN kMm kIqw hY Aqy pRwpqIAW vI kIqIAW hn[ auhnW dw rwbqw myry nwl aus smy qoN hI hY jdoN mY ShId is`K imSnrI kwlj ivc AiDAwpk vjoN syvw ivc sW Aqy igAwnI jI ividAwrQIAW nUM sMboDn krn leI iek idn EQy Awey sn[ aus smy qoN lY ky ieh rwbqw hux q`k bwdsqUr jwrI hY[ auhnW dI ie`k KwsIAq ijs dw izkr mYN jrUr krWgw, auh ieh hY ik ijQy auh purwixAW nwl juVy rihMdy hn, EQy nivAW nwl vI auhnW dw Kwsw myl jol hY[ vYsy ieh pIhVI dw Prk iksy ivrly nUM hI imtwauxw AwauNdw hY[ Aksr purwxy Awpxy Awp nUM nivAW dy mukwbly izAwdw sUJvwn hox dw Brm pwl bYTdy hn pr igAwnI sMqoK isMG jI Aijhy nhIN hn[ auhnW dy myl imlwp dy Gyry ivc b`icAW, nOjvwnW Aqy bzurgW, sB dw bolbwlw hY[ mYN auhnW nUM kdy vI kwhly pYNdy nhIN vyiKAw[ bVy sihj ivc ivcrdy hn igAwnI sMqoK isMG[

auhnW dI jdoN vI koeI nvIN ikqwb AweI, bVy hI siqkwr nwl auhnW myry q`k pu`jdI kIqI Aqy mYN bVy hI cw nwl pVHI hY[ auhnW dIAW ilKqW dI KwsIAq ieh hY ik auh pwTkW nUM Sbd jwl ivc nhIN aulJwauNdIAW, sgoN AwpxI g`l bVI srlqw nwl kih jWdIAW hn[ Aijhy lyKk bhuq G`t hI nzr AauNdy hn, ijhVy AwpxI g`l nUM bol cwl dI SYlI ivc pyS krdy hn[ Awm qOr qy lyKk vrg AOKy AOKy Sbd vrq ky ieh is`D krn dI koiSS krdw hY ik pwTk aus nUM v`fw ivdvwn smJx pr igAwnI sMqoK isMG jI Aijhy nhIN hn[ auhnW dI lyKxI dI SYlI bol cwl vwlI hox dw kwrn Swied ieh mMinAw jw skdw hY ik auh iek ivdvwn bulwry hn Aqy auhnW ny lMmw smw pRcwr Kyqr ivc lYkcr kridAW guzwirAw hY[ Swied eysy krky hI auhnW dI ieh bol cwl vwlI SYlI auhnW dIAW ilKqW ivc vI Aw geI hovy[

igAwnI jI bwry hrBjn isMG vkqw vloN ilKI ijs ikqwb dw KrVw myry hQW ivc hY Aqy ijs bwry BUimkw ilKx dI v`fI juMmyvwrI leI mYnUM cuixAw igAw hY, aus sMbMDI ieh kihxw Zlq nhIN hY ik ieh ikqwb gurmiq dy pRcwrkW leI pRyrnw sroq bxygI Aqy auhnW nUM auqSwh dyvygI[ iek pRcwrk dw jIvn pRcwr mwrg qy qurn vwilAW leI hOslw A&zweI dw kMm krdw hY Aqy auhnW leI ies Kyqr ivc Awaux vwlIAW sm`isAwvW Aqy hox vwlIAW pRwpqIAW bwry vI vDIAw jwxkwrI dw swDn bxdw hY[

hQlI pusqk dy pihly Bwg ivc igAwnI jI dy jIvn dy Aihm p`KW ijvyN; auhnW dw ipRM: swihb isMG jI dw ividAwrQI hoxw, pMQ dI isrmOr sMsQw SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI ivc v`K

Page 4: bhupKI S^sIAq igAwnI sMqoK isMG - Media Punjab -index Singh Vakta/bahup… · Su`D pwT krn l`g pey[ auhnW dy bcpn smy ipqw jI qoN gRihx kIqI geI gurmuKI Aqy sRI gurU gRMQ swihb jI

4

v`K AhuidAW qy syvw krnI, auhnW dy swihqk Kyqr ivcly Xogdwn Awid sMbMDI jwxkwrI id`qI geI hY[ pusqk dy dUsry Bwg ivc v`K v`K ivdvwnW dy lyK vI igAwnI jI bwry fUMGI jwxkwrI dw somw hn[ kul imlw ky ieh ikqwb igAwnI jI bwry ie`k Aihm dsqwvyz khI jw skdI hY[

eyQy ie`k g`l hor vI d`sxXog hY ik hrBjn isMG vkqw ^ud vI iek sPl gurmiq pRcwrk Aqy lyKk hY[ aus ny vI Awpxy jIvn pMD dOrwn ijQy styjI pRcwr nwl isKI dI syvw kIqI hY, EQy klm duAwrw vI aus dw Xogdwn pRwpqIAW vwlw hY[ igAwnI sMqoK isMG dI qrHW hrBjn isMG vkqw vI ShId is`K imSnrI kwlj dI hI aupj hY Aqy EQoN dy hoxhwr ividAwrQIAW ivcoN ie`k hY[ mYnUM aus dw AiDAwpk hox dw mwx hwsl hY[ hrBjn isMG myrw ividAwrQI hox dy nwl nwl ie`k cMgw imqr Aqy slwhkwr vI hY[ aus dy CotI aumry vfy kwrj krn dy swhs dI SlwGw krnI bxdI hY[ mYN aus qoN ieh Aws krdw hW ik auh gurmiq dy pRcwrkW nUM pwTkW swhmxy ilAwaux dy ijs rwh qy quirAw hY, ies qoN ip`Cy nw ht ky sgoN hor AgWh inklidAW SwbwS dw h`kdwr zrUr bxygw[

suKdyv isMG (pRo.) skwlr

is`K ieiqhws rIsrc borf, sRI AMimRqsr

do Sbd

gurmiq pRcwr dy Kyqr ivc Awauxw koeI sOKw kMm nhIN hY[ ies mwrg qy c`lidAW keI iksm dIAW AOkVW/kiTnweIAW dw swhmxw Aksr krnw pYNdw hY[ ij`Qy iek pwsy Awpxy prvwr qoN dUr rih ky pMQk juMmyvwrIAW dy nwl nwl GrylU/prvwrk juMmyvwrIAW nUM vI inBwauxw pYNdw hY, EQy GroN bwhr rihx smy AwauNdIAW muSklW nUM vI Awpxy ipMfy qy J`lxw pYNdw hY[ ies dy nwl hI sMgqW dy SMky nivrq krn leI Awpxy Awp nUM ies hwx dw bxwauxw ik hryk pRSn krqw nUM Su~D jwxkwrI iml sky, ieh vI iksy cuxOqI qoN G`t nhIN hY[ igAwnI sMqoK isMG huxI vI auhnW pRcwrkW iv`coN hI ie`k hn, ijnHW qy aupRokq swrIAW g`lW ien ibn FukdIAW hn[ auhnW ny ij`Qy rwgI vjoN syvw inBweI hY, EQy pRcwrk dy qOr qy ivcr ky vI dUr dUr qk DrqI gwhI hY[ sRI Akwl q^q swihb jI vloN pRvwnq rihq mrXwdw nUM smrpq rihMidAW sdw sMgqW dy mn ivc Awey svwlW dy auqr bVy BwvpUrq FMg nwl id`qy hn[ ies g`l dI qwzw audwhrn auhnW v`loN swfy kol fyrw bwbw nwnk ivKy gurU nwnk gurmiq isKlweI ividAwly dy ividAwrQIAW dy rUbrU hox smy ividAwrQIAW v`loN kIqy gey svwlW dy jvwb bVy hI swdy pr swrQk rUp ivc dyx dI id`qI jw skdI hY[

igAwnI sMqoK isMG dy pMjwbI swihq Kyqr ivc pwey in`gr Xogdwn bwry vI iksy qrHW dw koeI lukw nhIN hY[ auhnW dIAW bhuqIAW ilKqW vI gurmiq jW pMQ nwl is`Dw sMbMD r`KdIAW hn[ g`l kI, auhnW dI smu`cI S^sIAq gurmiq dy rMg ivc rMgI hoeI khI jw skdI hY[

igAwnI jI bwry hQlI pusqk dw ivcwr koeI Acwnk ilAw &Yslw nhIN hY, sgoN ieh qW myry mn dI aus qmMnw dw pRgtwvw hY jo myry mn AMdr icrW qoN sI ik gurmiq dy pRcwrkW bwry vI iliKAw jwvy[ pMjwbI dy isrmOr A^bwr ‘AjIq’ ivc ilKidAW ilKidAW kuJ iek pRcwrkW dy &Icr vI

Page 5: bhupKI S^sIAq igAwnI sMqoK isMG - Media Punjab -index Singh Vakta/bahup… · Su`D pwT krn l`g pey[ auhnW dy bcpn smy ipqw jI qoN gRihx kIqI geI gurmuKI Aqy sRI gurU gRMQ swihb jI

5

‘Drm qy ivrsw’ mYgzIn ivc lgwey sn[ pMjwbI suKn dy mwiDAm duAwrw igAwnI sMqoK isMG jI nwl peI sWJ kwrn auhnW dy pMjwb Awaux qy auhnW dw vI ‘AjIq’ leI &Icr iliKAw[ eyQoN hI ies pusqk dI SurUAwq hoeI Aqy A`j ieh iqAwr ho ky quhwfy h`QW ivc hY[ byS`k ieh swrI ikqwb myry iek`ly vloN nhIN hY Aqy ies ivc siqkwrXog hornW lyKk swihbwn ny vI igAwnI jI bwry Awpxy AnuBv ilKy hn[ ies dw kwrn ieh sI ik igAwnI jI huxW dy ivcrn dw Aqy auhnW dIAW sWJW dw dwierw bVw ivSwl hY, ijs krky mYN cwhuMdw sI ik myry qoN izAwdw jwnx vwly purS auhnW bwry izAwdw vDIAw FMg nwl jwxkwrI pwTkW qk phuMcw skdy hn[ auhnW dI S^sIAq bwry mukMml jwxkwrI dy nzrIey qoN ies pusqk nUM do BwgW ivc vMifAw igAw hY[ pihlw Bwg myry Awpxy v`loN hY Aqy dUsrw Bwg igAwnI jI nUM nyiVauN jwnx vwlIAW hornW hsqIAW vloN[

AMq ivc mYN ies pusqk dI iqAwrI ivc Xogdwn pwaux vwly swry hI lyKk swihbwn dw idloN DMnvwd krdw hW, ijnHW ny igAwnI jI bwry Awpxy ivcwr ilK ky ies pusqk nUM mu`lvwn bxw id`qw hY[ Aws krdw hW ik myry vloN kIqy gey ies Coty ijhy Xqn nUM suihrd pwTk vrg jrUr pRvwn krygw[ pusqk bwry quhwfy suJw sdw isr m`Qy rihxgy[

hrBjn isMG vkqw

Bwg pihlw

(myrI klm qoN)

jnm, bcpn Aqy muFlI is`iKAw

igAwnI sMqoK isMG dw jnm 11 julweI 1943 eIsvI nUM auhnw dy nwnky ipMf, audoky ivc hoieAw[ auhnw dI mwqw dw nW jsvMq kOr Aqy ipqw dw nW hY BweI igAwn isMG [ auhnw dw j`dI ipMf ey sUro p`fw, jo ijlHw AMimRqsr dy ksbw mihqw cONk qoN cwr iklomItr dI iv`Q qy, AMimRqsr vwLy pwsy visAw hoieAw hY[ igAwnI jI dy ipqw hurIN iqMn Brw BweI igAwn isMG, s: bcn isMG, igAwnI kuMdn isMG Aqy iek BYx crn kOr jI sn/hn[ igAwnI jI dw bcpn AwpxI dwdI mwqw ieMdr kOr jI god ivc KyfidAW bIiqAw[ ipMf dy KulyH fu`lHy mwhOl ivc hwxIAW nwl Kyfx ku`dx dw AnMd igAwnI jI ny KUb mwixAw[ GrylU vwqwvrn dwrimk sI Aqy Gr ivcly ies Dwrimk mwhOl dI rMgq Awp qy bcpn qoN hI cVHn l`g peI sI[ igAwnI sMqoK isMG dy ipqw BweI igAwn isMG gurmiq dI cMgI qrW sUJ r`Kdy sn Aqy gurbwxI dy mhwn igAwqw vI sn[ BweI igAwn isMG jI ny AwpxI ies gurmiq dI jwxkwrI sdkw hI sRI Akwl q^q swihb jI dy muK gRMQI qk dw s&r qih kIqw sI[

Page 6: bhupKI S^sIAq igAwnI sMqoK isMG - Media Punjab -index Singh Vakta/bahup… · Su`D pwT krn l`g pey[ auhnW dy bcpn smy ipqw jI qoN gRihx kIqI geI gurmuKI Aqy sRI gurU gRMQ swihb jI

6

igAwnI sMqoK isMG huxW nUM byS`k muFly dOr ivc skUlI is`iKAw pRwpq krn dw mOkw qW nhIN imilAw pr auhnW ny Awpxy ipqw BweI igAwn isMG jI pwsoN gurmuKI ivc pRp`kqw hwsl kr leI[ ipqw jI ikauNik gurbwxI dy igAwqw sn, ies leI igAwnI jI hurW qy auhnW dw pRBwv pYxw kudrqI sI[ igAwnI jI dy ipqw BweI igAwn isMG auhnW nUM ijQy gurmuKI isKwauNdy rhy, EQy sRI gurU gRMQ swihb jI dI bwxI dI sMiQAw vI inrMqr krwauNdy rhy[ gurbwxI dI sMiQAw dOrwn igAwnI jI ny Awpxy ipqw jI qoN gurbwxI dy gu`Jy BydW nUM smiJAw, ijs kwrn Awp CotI aumr ivc hI gurbwxI dw Su`D pwT krn l`g pey[ auhnW dy bcpn smy ipqw jI qoN gRihx kIqI geI gurmuKI Aqy sRI gurU gRMQ swihb jI dI bwxI dI jwxkwrI nwl hI auhnW dI isiKAw dw mu`F b`Jdw hY[

ies ivc do rwvW nhIN hn ik ijs mukwm qy A`j igAwnI sMqoK isMG jI hn, aus qoN inrsMdyh ieh ikAws kIqw jw skdw hY ik ipqw jI pwsoN leI mu`FlI isiKAw A`j dIAW pRwpq kIqIAW jWdIAW kwgzI ifgrIAW qoN keI drjy aucyrI hY[ auhnW dy igAwn dw BMfwr bVw ivSwl hY[ igAwnI jI AwpxI smucI qwlIm dy bIj Awpxy ipqw jI pwsoN pRwpq kIqI geI mu`FlI pVHweI ivcoN hI inhwrdy hn[

gurmiq dI auc qwlIm hwsl krnI

ijs qrHW igAwnI sMqoK isMG jI dI muFlI is`iKAw dw izkr AwrMB ivc kIqw jw cu`kw hY ik auhnW ny muFlI qwlIm Awpxy ipqw jI pwsoN pRwpq kIqI[ eysy qrHW hI auhnW dI auc qwlIm vI Awpxy ipqw jI vloN krvweI geI muFlI pVHweI nwl hI is`Dw sMbMD r`KdI hY[ ipqw jI vloN gurbwxI dI krvweI geI pVHweI Aqy auhnW dI gurmiq pRcwr Kyqr ivc vwk&IAq dw nqIjw ieh inkilAw ik igAwnI jI 1958 eIsvI ivc SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI dI srpRsqI hyT c`ldI, pMQ dI mhwn isK sMsQw ShId is`K imSnrI kwlj, sRI AMimRqsr ivc Awx dwKl hoey[ ieh is`K Drm dI auh mhwn is`K sMsQw, hY jo nnkwxw swihb dy swky dOrwn ShId hoey isMGW dI Xwd ivc KolHI geI sI[ ies nUM KolHx dw mksd kyvl ieh sI ik pMQ ivc cMgy is`K imSnrI Aqy kIrqnIey pYdw kIqy jwx jo lokW nUM gurmiq dI soJI dyx Aqy gurduAwirAW dI mhwnqw bwry sucyq krn qW ik Aijhy hwlwq iPr qoN pYdw nw ho skx[ ieh sMsQw Awpxy ies imSn ivc pUrI qrHW kwmXwb hoeI Aqy ies ny kOm nUM keI v`fy ivdvwn pRcwrk Aqy rwgI pYdw krky id`qy[ eyQoN is`iKAq hoey is`K ivdvwnW, pRcwrkW, kQwkwrW, rwgIAW, qblw vwdkW dI lVI bhuq lMbI hY, jo eyQy swrI nhIN ilKI jw skdI[

igAwnI jI dw kOm dI ies mhwn sMsQw ivc dwKlw auhnW dy ipqw jI dI mrjI, rsU^ Aqy audm nwl hoieAw sI[ eyQy auhnW dI is`iKAw gurmiq sMgIq nwl sMbMDq sI[ aus smy ShId is`K

Page 7: bhupKI S^sIAq igAwnI sMqoK isMG - Media Punjab -index Singh Vakta/bahup… · Su`D pwT krn l`g pey[ auhnW dy bcpn smy ipqw jI qoN gRihx kIqI geI gurmuKI Aqy sRI gurU gRMQ swihb jI

7

imSnrI kwlj ivc iqMn klwsW l`gdIAW sn[ pRcwrk, rwgI Aqy qblw vwdk dI tRyinMg v`Ko-v`KrI sI[ (ieh tRyinMg A`j vI eysy qrHW hI id`qI jWdI hY)[ BwvyN ik igAwnI jI hurW dw Jukw pRcwrk SRyxI v`l sI pr ipqw jI dI ^uSI auhnW nUM gurU Gr dw kIrqnIAw vyKx ivc sI[ igAwnI jI ny Awpxy ipqw dI ie`Cw qy Pu`l cVHwauNidAW hoieAW, rwgI bxn dI is`iKAw lYxI SurU kr idqI[ ieh is`iKAw Awp ny sMgIq AiDAwpk pRo. rwijMdr isMG hurW qoN pRwpq kIqI[ igAwnI jI ShId is`K imSnrI kwlj ivc pVHidAW kwlj dy ipRMsIpl gurbwxI dy mhwn ivAwiKAwkwr, pRo. swihb isMG jI qoN byh`d pRBwvq hoey[ sMgIq dI isiKAw pRwpqI dy nwl nwl ividAwrQIAW nUM gurmiq dI jwxkwrI Aqy is`K rihq mrXwdw dI pVHweI, ipRMsIpl swihb isMG jI vloN krvweI jWdI sI[ ies smy Awp dy jIvn qy auhnW dw pRBwv pYxw kudrqI sI[ ies dw nqIjw ieh inkilAw ik Awp ny ipCoN rwgI vjoN kIqI jWdI syvw nUM C`f ky pRcwrk vjoN ivcrnw AwrMB kr id`qw[

ShId is`K imSnrI kwlj qoN pVHweI mukMml kr ky jdoN Awp rwgI vjoN srivs ivc Aw gey qW eysy smy hI Awp ny ivdvwnI dI pRIiKAw pws kIqI[ ivdvwn krn qoN bwAd 1966 eIsvI ivc Awp ny pMjwb XUnIvristI, cMfIgVH qoN igAwnI dw kors vI kr ilAw[ eysy krky hI Awp dy nwm nwl ‘igAwnI’ Sbd juVdw hY[

ies dy nwl nwl hI igAwnI jI dI is`iKAw pRwpqI dw ih`sw auh hr cMgw swihq vI irhw hY jo auhnW ny ShId is`K imSnrI kwlj ivKy dwKly smy qoN lY ky hux q`k piVHAw hY[ A`KrW/SbdW dI mhwnqw nUM bw^UbI smJx vwly igAwnI sMqoK isMG ny cMgIAW ikqwbW nUM inrMqr pVHidAW Awpxy igAwn ivc vwDw kIqw hY jo auhnW dy igAwn dy BMfwr nUM ivSwl bxwaux ivc shwiek swbq huMdw hY[

rwgI dy rUp ivc

igAwnI sMqoK isMG ny SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI ivc rwgI vjoN syvw kridAW AnykW QwvW qy jw ky sMgqW nUM gurbwxI kIrqn duAwrw AnMdq kIqw hY[ Awp jI ny 1960 eIsvI qoN lY ky 1967 eIsvI q`k ieh kIrqn dI Aihm syvw inBweI[ BwvyN ies smy dOrwn kuJ ku smw igAwnI jI ny pMQk hsqIAW nwl vI juMmyvwrI BrpUr syvwvW id`qIAW pr ies s`q swl dy Arsy dOrwn Awp ie`k inpuMn rwgI vjoN ivcry[ byS`k igAwnI jI 1967 qoN bwAd vI smy smy kIrqn syvw inBwauNdy rhy pr SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI ivc auhnW ny ieh syvw 1967 q`k inBweI qy iPr gurmiq pRcwrk bx gey[

ShId is`K imSnrI kwlj, sRI AMimRqsr qoN kIrqn dI mukMml qwlIm pRwpq krn qoN ip`CoN igAwnI jI ny 18 dsMbr 1960 eIsvI vwLy idn qoN kIrqn dI syvw AwrMB kIqI[ rwgI vjoN Awp jI dw sB qoN pihlw syvw sQwn ieiqhwsk gurduAwrw sRI ip`plI swihb, sRI AMimRqsr sI[ ieh syvw auhnW nUM AwrjI qOr qy imlI sI[ meI 1961 eIsvI ivc gurduAwrw sRI ip`plI swihb qoN syvw iqAwg

Page 8: bhupKI S^sIAq igAwnI sMqoK isMG - Media Punjab -index Singh Vakta/bahup… · Su`D pwT krn l`g pey[ auhnW dy bcpn smy ipqw jI qoN gRihx kIqI geI gurmuKI Aqy sRI gurU gRMQ swihb jI

8

ky Awp Drm pRcwr kmytI (SRomxI gu. pR. kmytI) ivc bqOr rwgI BrqI ho gey[ Drm pRcwr kmytI qoN AsqIPw dy ky nvMbr 1961 eIsvI ivc Awp ny sRI drbwr swihb qrnqwrn ivKy syvw SurU kr idqI[ ApRYl 1962 eIsvI ivc igAwnI jI dI bdlI, sRI drbwr swihb qrnqwrn qoN gurduAwrw sRI gurU qyg bhwdr swihb jINd (hirAwxw) ivKy ho geI Aqy eyQoN meI 1964 eIsvI ivc Awp gurduAwrw sRI dUK invwrn swihb pitAwlw ivc rwgI Awx l`gy[ FweI swl dy krIb igAwnI jI ny eyQy kIrqn dI syvw kIqI[

pitAwlw ivKy kIrqn dI syvw kridAW AkqUbr 1966 eIsvI ivc Awp jI nUM sMgIq AiDAwpk bxw ky, gurmiq ividAwlw buFw jOhV (rwijsQwn) ivKy ividAwrQIAW nUM klwsIkl gurmiq sMgIq dI is`iKAw dyx ih`q Byj idqw igAw[ iPr 1967 eIsvI ivc igAwnI jI ny dIvwn hwl gurduAwrw sRI mMjI swihb, sRI drbwr swihb, sRI AMimRqsr ivKy kIrqn syvw sMBwl leI[

ies smy dOrwn igAwnI jI ny ijQy aupRokq izkr kIqy sQwnW ivc rwgI vjoN syvw kIqI, EQy Awp ny sMgqW dI mMg qy dyS dy v`K v`K ih`isAW ivc jw ky sMgqW nUM gurbwxI dy mnohr kIrqn duAwrw iqRpq kIqw[ SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI ivclw ie`k rwgI vjoN igAwnI jI dw s&r auhnW dy jIvn dw ie`k Aihm ih`sw ikhw jw skdw hY[

pRcwrk bxnw

igAwnI sMqoK isMG jI dw rwgI qoN pRcwrk bxnw vI Awpxy Awp ivc ie`k ivl`Kx PYslw sI[ ies ivc koeI Sk nhIN hY ik gurmiq dI kQw dy rUp ivc sMgqW snmuK pySkwrI krnI, gurbwxI kIrqn dI syvw krnI, qblw vwdk vjoN syvw inBwauxI, gurmiq lyKk dy rUp ivc Xogdwn pwauxw Awid sB gurmiq dw pRcwr krn vwlIAW hI syvwvW hn pr pRcwrk Sbd lYkcr jW kQw krn vwilAW leI hI Awm qOr qy vriqAw jWdw hY[ kIrqn krn vwly nUM rwgI isMG, qblw vjwaux vwly nUM qblw vwdk Aqy gurmiq dIAW ilKqW ilKx vwly nUM pMQk lyKk kih ky vifAwieAw jWdw hY[

aupRokq izkr kIqy swry kMmW ivcoN rwgI bxnw, gurmiq pRcwr Kyqr ivc Awaux vwilAW dI hmySW pihlI psMd irhw hY[ ies dw kwrn ieh smiJAw jWdw hY ik iek rwgI nUM pRcwrkW nwloN mwx qy mwieAw dI sMgqW v`loN vD b^iSS huMdI hY[ dUsry pwsy pRcwrk nUM mwieAw vwly pwisauN kswrw hI l`gdw hY[ pRcwrk SRyxI ivcoN bYT ky kQw krn vwly nUM qW BwvyN QohVw bhuqw mwx siqkwr iml hI jwvy pr KVHw ho ky lYkcr krn vwly nUM qW bhuqy lok lIfr hI smJ bYTdy hn[ AijhI hwlq ivc rwgI qoN pRcwrk bxnw hr iek dy v`s ivc nhIN huMdw[ igAwnI sMqoK isMG huxW rwgI qoN pRcwrk bx ky

Page 9: bhupKI S^sIAq igAwnI sMqoK isMG - Media Punjab -index Singh Vakta/bahup… · Su`D pwT krn l`g pey[ auhnW dy bcpn smy ipqw jI qoN gRihx kIqI geI gurmuKI Aqy sRI gurU gRMQ swihb jI

9

ieh is`D kr id`qw hY ik auh s`c muc hI ies Kyqr ivc kyvl mwieAw pRwpqI nUM hI Awpxw imSn nhIN mMndy sgoN gurmiq pRcwr ivc smrpx Bwvnw nwl Xogdwn pwauxw hI auhnW dw AwSw hY[

auhnW dI ies qbdIlI dy kwrnW nUM l`Bx dI koiSS kridAW sB qoN pihlI nzr igAwnI jI dy ipqw, BweI igAwn isMG huxW qy jWdI hY[ BwvyN ik igAwnI jI dy ipqw jI ieh cwhuMdy sn ik auhnW dw pu`qr rwgI bxy pr ieh vI hkIkq hY ik auh ^ud ie`k gRMQI/kQwkwr vjoN ivcrdy sn[ igAwnI jI huxW nUM vI pRcwrkW qy kQwkwrW dI ivdvqw nwl SurU qoN hI lgwE irhw hY[ igAwnI jI dy kihx muqwbk Awp nUM pRcwrkW nUM suxnw cMgw l`gdw sI[ kQw/lYkcr ivc auhnW dw mn itkdw sI[ pRcwrkW nUM imlxw Aqy ivdvwnW dIAW ilKqW nUM pVHnw auhnW dy suBw dw ih`sw sn[ ies qoN vI AglI g`l ieh sI ik jdoN igAwnI jI ShId is`K imSnrI kwlj, AMimRqsr ivcoN is`iKAw pRwpq kr rhy sn qW ipRsIpl swihb isMG jI dw pRBwv auhnW qy sihvn hI pY irhw sI[ ies pRBwv sdkw auhnW ny aus smy dOrwn ipRMsIpl swihb dI ilKq dw bhuq swrw Bwg vI pVH ilAw sI[

aupRokq swrIAW glW igAwnI jI nUM rwgI vjoN sQwpq nhIN sn hox dy rhIAW[ ie`k kwrn jo hor vI bixAW, auh ieh sI ik Awp nUM swQIAW dI shwieqw nwl c`ldy kIrqnI jQy nwloN iek`ly qOr qy ivcrnw izAwdw psMd sI[ ies qoN ielwvw smy dIAW pMQk S^sIAqW sMq &iqh isMG jI, sMq cMnx isMG jI Aqy auhnW dy gVveI, sMq Ajwieb isMG jI ny, igAwnI jI dI BwSx Xogqw, rucI Aqy Awm vwk&I qoN pRBwvq ho ky, auhnW nUM ies pwsy auqSwh BrpUr pRyrnw kIqI[ nqIjw, igAwnI jI rwgI qoN pRcwrk bx gey[ 1967 eIsvI qoN pRcwrk bx ky Awp ny SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI ivc kuJ smw syvw inBweI[

ies smy dOrwn kuJ AgUAW dI ZdwrI kwrn, SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI dy, pRbMDkW aupr Awey sMkt kwrn, kuJ smw pRcwrk dI syvw dy nwL nwL, pRDwn jI dy pI.ey. vjoN vI syvw inBwauxI peI[

ies pMD dOrwn igAwnI jI huxW ny v`K v`K QwvW qy syvw kIqI[ Awp pMQk jlisAW Aqy gurmiq smwgmW ivc pRcwr syvw inBwauNdy rhy[ dyS ivdyS ivc GuMm iPr ky pRcwr kridAW Awp ny pRcwr dI syvw krky sMgqW qoN mwx pRwpq kIqw[ igAwnI jI huxW dw iek pRcwrk dy qOr qy SurU kIqw s&r A`j vI inrMqr jwrI hY[

lyKk vjoN sQwpqI

ilKx dI klw vI prmwqmw vloN imilAw ie`k Aijhw kImqI qoh&w hY ik dwqy dI ieh dwq ijs dI vI JolI ivc hovy, auh hornW nwloN vKrw qy ivSyS bx jWdw hY[ ies klw dy blbUqy qy dunIAW

Page 10: bhupKI S^sIAq igAwnI sMqoK isMG - Media Punjab -index Singh Vakta/bahup… · Su`D pwT krn l`g pey[ auhnW dy bcpn smy ipqw jI qoN gRihx kIqI geI gurmuKI Aqy sRI gurU gRMQ swihb jI

10

AMdr bhuq swry lokW ny nwm kmwieAw hY[ ij`Qy ieh klw nwm crcq krn ivc shweI huMdI hY, EQy ieh lokW dI syvw krn dw sb`b vI bxdI hY[ lyKkW duAwrw ilKIAW ilKqW pVH ky hI lok AwpxI ivcwrDwrw inrDwrq krdy hn[ swihq dy pRBwv nUM kbUl ky hI bhuqy lok iksy iDr/DVy nwl juVdy rhy hn[ keI vwrI qW Aijhw vI ho jWdw hY ik iksy dI koeI ilKq swfy mn ies kdr pRBwv pw idMdI hY ik AsIN AwpxI pihlI ivcwrDwrw nUM iekdm qbdIl kr ky, aus Anuswr nvIN GV lYNdy hW, ieh iblkul hkIkq hY[ ies qrHW ivcwr bdldy Aksr vyKy jw skdy hn[ v`K v`K lokW, iDrW, pwrtIAW Awid vloN eysy krky hI Awpxy pRogrwm lokW ivc ilKqI rUp ivc Byjy jWdy hn[

lyKk vloN ilKy gey A`Kr jdoN kwgz dI ih`k dw ih`sw bx jWdy hn qW auh Amr ho jWdy hn[ cMgIAW ilKqW dw pwTkW vloN bysbrI nwl ieMqzwr kIqw jWdw hY Aqy lyKk v`loN Awpxy AnuBv ivcoN pyS kIqy gey ivcwr Aksr pRvwny jWdy hn[ ijQy keI ikqwbW ilKx SYlI dy ru`Kypx krky pwTkW nUM pVHn dI inrMqrqw qoN ivrvw krdIAW hn, EQy kuJ lyKk ivcwrW dI rvwngI, rOck ilKx SYlI Aqy pwTkW dy hwx dIAW ilKqW ilKx kwrn, lokW dy idlW AMdr AwpxI ivSyS jgwh bxw lYNdy hn[ igAwnI sMqoK isMG dIAW ilKqW vI kuJ Aijhw hI pRBwv idMdIAW hn[ auhnW vloN Awpxy jIvn dy K`ty imTy AnuBvW Aqy qjribAW nUM AwpxIAW ilKqW rwhIN pyS krnw, pwTkW ny kbUilAw hY[ auhnW vloN ilKIAW geIAW ilKqW nUM pVHdw hoieAw pwTk A`kdw/Q`kdw nhIN, sgoN ie`k lyK mukwaux qoN bwAd dUsrw vI ie`ko hI bYTk ivc pVH jWdw hY[ eysy qrHW hI iPr qIsrw, cOQw qy iPr hor bhuq swry…[ ijMnHW ijMnHW ny vI igAwnI jI huxW dIAW rcnwvW pVHIAW auhnW sBnW dy ivcwr ieho ijhy hI hn[ hryk dw ieh mMnxw hY ik igAwnI jI dIAW ilKqW pVHidAW suAwd AwauNdw hY Aqy pVHdy pVHdy ikqwb C`fx nUM jI hI nhIN krdw[ ieh koeI JUT nhIN hY[ jykr XkIn nhIN AwauNdw qW ^ud pVH ky vyK lvo[ myry nwl vI TIk eysy hI qrHW hoieAw[ igAwnI jI dIAW rcnwvW ieMtrnYt duAwrw pMjwbI dIAW vYbsweItW qoN pVHnIAW AwrMB kIqIAW qy Aijhw suAwd ipAw ik hryk pMjwbI sweIt qoN igAwnI jI dIAW ilKqW l`BxIAW[ nIly rMg dI dsqwr sjweI rvwieqI ijhy AkwlI l`gdy igAwnI sMqoK isMG jI lgBg hryk pMjwbI vY~bsweIt qy hI Cwey rihMdy hn[

jykr igAwnI jI dI lyKxI dy AwrMB dI g`l krIey qW ies dI SurUAwq auhnW vloN kIqI geI gurmiq dI pVHweI Aqy igAwnI dI pVHweI qoN hoeI mMnI jw skdI hY[ imSnrI kridAW ipRMsIpl swihb isMG jI dI ilKx klw qoN pRBwvq hoxw Aqy bwAd ivc igAwnI krn dOrwn lyK ilKxy jo inrDwrq islybs dw ih`sw sn, auhnW nUM ilKx v`l nUM qordy hn[ igAwnI jI dIAW ilKqW pricAW ivc Cpx dw islslw 1966 eIsvI ivc SurU hoieAw[ auhnW dw sB qoN pihlw lyK, jo v`K v`K AKbwrW Aqy rswilAW ivc CipAw, auh sRI gurU goibMd isMG jI dI Drm inrp`Kqw bwry sI[ ies qoN bwAd igAwnI jI, kuJ vki&AW bwAd smy smy pqrW leI lyK ilKdy rhy[ pihlW pihl qW auh Dwrimk lyK hI ilKdy sn Aqy iPr ijauN ijauN pMQ pRis`D hsqIAW nwl myl jol viDAw Aqy pMQk hwlwq nUM smiJAw qW auhnW dIAW ilKqW ivc pMQk msilAW bwry vI ivcwr Swml hox l`g pey[ dunIAW dy rtn dOrwn hoey qjribAW ny auhnW nUM AwpxIAW XwdW dy rUp ivc ilKx v`l pRyrq kIqw

Page 11: bhupKI S^sIAq igAwnI sMqoK isMG - Media Punjab -index Singh Vakta/bahup… · Su`D pwT krn l`g pey[ auhnW dy bcpn smy ipqw jI qoN gRihx kIqI geI gurmuKI Aqy sRI gurU gRMQ swihb jI

11

hn[ hux qk igAwnI jI dy sYNkVy lyK v`K v`K AKbwrW, rswilAW Aqy vYbsweItW qy CwieAw ho cuky hn[

ies ivc koeI Sk nhIN hY ik igAwnI jI lMby smyN qoN ilKdy Aqy Cpdy Aw rhy hn pr ikqwbW Cpwaux v`l auhnW dw iDAwn bhuq dyr nwl hI hoieAw[ auhnW dy ikqwbW Cpwaux bwry vI bVI rOck khwxI hY[ auhnW Anuswr ik jdoN vI ikqy auhnW dy lyKk hox dI g`l c`lxI qW ie`k svwl swhmxy Aw jwxw ik koeI ikqwb nhIN CpvweI Ajy q`k? eysy hI svwl dw jvwb sI igAwnI jI huxW dI pihlI ikqwb ‘scy dw scw FoAw’[ ieh ikqwb nvMbr 2006 ivc pRkwSq hoeI Aqy cwr AYfISnW ivc CpI[ ies ivc bhuqy lyK Dwrimk hI sn[ igAwnI jI vloN XwdW sWBx dy mnorQ nwl ilKy gey lyKW dI dUsrI ikqwb ‘aujl kYhW iclkxw’ 2007 ivc, qIsrI ‘XwdW BrI cMgyr’ 2008 ivc, cOQI ‘bwqW bIqy dIAW’ 2010 ivc Aqy hux AweI nvIN pMjvIN ikqwb ‘jo vyiKAw so AwiKAw’ jnvrI 2011 ivc, pwTkW dy h`QW ivc hn[ ies qrHW igAwnI jI dy ilKx dw islislw lgwqwr c`ldw irhw jo A`j q`k byrok jwrI hY[ so v`K v`K QwvW qy Cpy sYNkVy lyKW Aqy pMj ikqwbW dy rcnhwr igAwnI sMqoK isMG nUM A`j pMjwbI dy sQwpq lyKkW dI mwlw dw Aihm mxkw kihx ivc koeI Zlq ibAwnI nhIN hY[

pMQk ivcwrDwrw dw mudeI

igAwnI sMqoK isMG jI is`KI dy auh pRcwrk hn jo sdw hI pMQk ivcwrDwrw dy mudeI rih ky sRI Akwl qKq swihb jI dI rihnumweI hyT is`KI pRcwr leI XqnSIl rhy hn[ sRI Akwl qKq swihb vloN pRvwnq Aqy SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI vloN pRkwSq kIqI geI is`K rihq mirXwdw nUM syDq jIvn ijaUNidAW auhnw ny hmySW hI Awpxy Awp nUM pMQk jwbqy ivc r`iKAw hY[ A`j jdoN is`K Drm nUM drpyS muSklW ivc is`K rihq mrXwdw dI g`l qurdI hY qW keI mrXwdwvW swfy idRStIgocr huMdIAW hn[ v`K v`K fyrydwrW vloN v`K vK mrXwdwvW dI g`l krnI is`K Drm dy pRcwrkW leI Aksr cuxOqI rhI hY[ igAwnI sMqoK isMG ny lMmw smw is`KI pRcwr kridAW is`KW dI SRomxI Aqy sRI Akwl qKq swihb vloN pRvwnq is`K rihq mrXwdw nUM Apxw ky dunIAw Br dIAW is`K sMgqW ivc pRcwirAw hY[ ies dw mqlb ieh vI nhIN ik auhnw ny iksy hor dI ivroDqw kIqI hY[ igAwnI jI ny bxdw siqkwr mwx hr is`KI pRcwr krn vwly nUM id`qw hY pr mrXwdw dy mwmly ivc kdy vI koeI smJOqw nhIN kIqw[

ies sbMD ivc g`l kridAW auh AwKdy hn ik gurU nwnk swihb dy is`KI rUpI ivSwl smuMdr nUM A`j Awpo AwpxIAW lwlswvW Kwqr Coty Coty ih`isAW ivc vMfx dy Xqn ho rhy hn[ hr koeI AwpxI fyrydwrI nUM vfI dsx dy Awhr ivc hY Aqy gurU nwnk swihb dy imSn nwloN Awpxy AwrMBy fyry dw imSn v`fw smJI bYTw hY[ auhnW ny hkIkq ibAwnidAW ikhw ik kuJ is`KI dw pRcwr krdy nzrIN AwauNdy fyry qW ieh vI smJI bYTy hn ik gurU swihbwn dy purb mnwauxy auhnW dw kMm nhIN, sgoN auhnW dw kMm qW kyvl Awpxy fyry dy rih cu`ky muKIAW dI Xwd ivc smwgm krnw hI hY[

Page 12: bhupKI S^sIAq igAwnI sMqoK isMG - Media Punjab -index Singh Vakta/bahup… · Su`D pwT krn l`g pey[ auhnW dy bcpn smy ipqw jI qoN gRihx kIqI geI gurmuKI Aqy sRI gurU gRMQ swihb jI

12

igAwnI jI muqwbk pMQk ivcwrDwrw dw mu`K somw sRI Akwl qKq swihb hI hY Aqy hryk isKI dy pRcwrk Aqy Awm is`K nUM Awpxw jIvn sRI Akwl qKq swihb vloN pRvwnq mrXwdw Anuswr ibqwaux dw Xqn krnw cwhIdw hY[ eysy ivc hI kOm dw Blw hY[

Page 13: bhupKI S^sIAq igAwnI sMqoK isMG - Media Punjab -index Singh Vakta/bahup… · Su`D pwT krn l`g pey[ auhnW dy bcpn smy ipqw jI qoN gRihx kIqI geI gurmuKI Aqy sRI gurU gRMQ swihb jI

13

myrw igAwnI jI dy sMprk ’c Awauxw

Aqy mulwkwqW pMjwbI su n duAwrw irSqw

myrw igAwnI jI dy sMprk ivc Awauxw vI ie`k sb`b hI ikhw jw skdw hY[ jnvrI 2009 ivc mYN Aqy myry byh`d krIbI dosq suKdyv isMG KurmxIAW ny pMjwbI dI swihqk vY~bsweIt ‘pMjwbI suKn fwt kwm’ SurU kIqI[ ieh kudrqI sI ik AsIN pMjwbI dy v`K v`K lyKk swihbwn nUM ies bwry jwxkwrI idMdy Aqy AwpxIAW ilKqW Byjx leI bynqI krdy[ eysy hI islsly qihq SurUAwqI dOr dOrwn AsIN vK v`K lyKk swihbwn nUM eI-sunyhy Byjy ik Awpo Awpxw sihXog dy ky invwjo Aqy vYbsweIt qy post krn leI rcnwvW swfI JolI zrUr pwE[ ies sMbMD ivc AsIN igAwnI jI nUM vI iek sunyhw G`ilAw[ Agly hI idn igAwnI jI ny jvwbI sunyhy ivc byhd ipAwr Aqy auqSwh ByijAw[ nwl hI auhnW dIAW do rcnwvW vI swfy swhmxy sn[ AsIN auhnW dIAW ilKqW ‘pMjwbI suKn’ ivc lgwauNdy rhy[ jdoN vI auhnW nUM eI-myl krdy qW auh Esy vkq hI mYtr Aqy ipAwr Byj idMdy[

Page 14: bhupKI S^sIAq igAwnI sMqoK isMG - Media Punjab -index Singh Vakta/bahup… · Su`D pwT krn l`g pey[ auhnW dy bcpn smy ipqw jI qoN gRihx kIqI geI gurmuKI Aqy sRI gurU gRMQ swihb jI

14

auhnW vloN ‘pMjwbI suKn’ qy lgwaux leI ByijAw igAw ie`k lyK jo pMjwbI ivAwkrx nwl sMbMDq sI, ivc pMjwbI ivAwkrx bwry bhuq swry Aijhy Byd Kohly gey sn jo ik pMjwbI dy lyKk Aqy prU& rIfr sihvn hI nzr AMdwz kr idMdy hn[ ies lyK ivc pMjwbI ilKx smy Awm hI huMdIAW ZlqIAW bwry BwvpUrq jwxkwrI sI[ ies lyK nUM vYbsweIt qy lgwaux qoN bwAd lyK qoN pRBwvq ho ky swnUM bhuq swry s`jxW dIAW eI-mylW vI AweIAW, ijnHW ivc igAwnI jI dI qwrI& kIqI geI sI[ ieho hI smw sI jdoN igAwnI jI nwl swfI sWJ bxI Aqy jo bwAd ivc krIbI im`qrqw dw rUp Dwr geI[

polYNf qy siv`tzrlYNf ivc

igAwnI jI nUM Xwd krnw

vwrsw (polYNf) ivc:

nvMbr 2009 ivc polYNf v`sdy im`qr rwgI Aqy khwxIkwr XwdivMdr isMG sqkohw huxW kol gurU nwnk swihb jI dy gurpurb qy myrw kQw krn jwx dw sb`b bixAW[ eyQy polYNf dI rwjDwnI vwrsw ivc siQ`q, gurduAwrw sRI gurU isMG sBw ivc mYN auhnW kol TihirAw sW[ gurduAwrw swihb dy d&qr ivc bYiTAW mYN Aqy XwdivMdr isMG pMjwbI dIAW A^bwrW Aqy AOnlweIn mYZzIn pVH rhy sW[ igAwnI jI dy lyK jo l`g B`g hr pMjwbI vY~bsweIt qy CwieAw sn, nUM vyK ky XwdivMdr kihx l`gw:

beI igAwnI sMqoK isMG jI qW ies aumr ivc vI, mnuKI Aqy pMQk msilAW Aqy pMjwbI BwSw aupr kmwl dI pkV r`Kdy ny[ ieMtrnYt dy mwiDAm rwhIN Cwey hoey ny dunIAW ivc! ie`k ieh ny ik inrMqr Cpdy ny qy ie`k AsIN hW jo tweIp krn h`QoN hI b`s…[

aus dI ies itpxI ny myrw iDAwn iK`icAw Aqy mYnUM igAwnI jI dI ies aumr dI s^q Gwlxw bwry socx leI vI mjbUr kIqw[ mYN XwdivMdr nUM ikhw, “Xwr, s`cmu`c hI DMn hn igAwnI jI!”

siv`tzrlYNf ivc:

polYNf ivcly gurduAwrw swihb dy muK pRbMDk srdwr jvwhr joqI isMG (jy jy isMG) Aqy s: AmrjIq isMG in`Jr dy ipAwr sdkw mYN dunIAw dy byh`d KUbsUrq dyS, sivtzrlYNf phuMc igAw[ eyQy mYN ds ku idn ruikAw sW[ eyQoN dy Sihr lWgnQwl dy gurduAwrw swihb ivc bYiTAW mYnUM Xwd AwieAw ik eyQy qW swieMsdwn Aqy pMjwbI lyKk gurbIr isMG Bu`lr jI rihMdy hn[ s: Bu`lr nwl vI ieMtrnYt dy zrIey hI swfw irSqw bixAw sI[ AsIN auhnW dw mYtr keI vwr ‘pMjwbI suKn’ qy lgwieAw sI[ mYN auhnW nUM eI-sunyhw ByijAw ik mYN quhwfy ^UbsUrq mulk ivc hW, jykr ho sky qW mYnUM

Page 15: bhupKI S^sIAq igAwnI sMqoK isMG - Media Punjab -index Singh Vakta/bahup… · Su`D pwT krn l`g pey[ auhnW dy bcpn smy ipqw jI qoN gRihx kIqI geI gurmuKI Aqy sRI gurU gRMQ swihb jI

15

&on krnw[ nwl hI mYN auhnW nUM gurduAwrw swihb dw &on nMbr vI Byj id`qw, ijQy mYN rih irhw sI[ eysy dOrwn Bu`lr swihb nwl myrI g`lbwq huMdI rhI Aqy imlxI bwry vI ivcwrW huMdIAW rhIAW[

sivtzrlYNf dy gurduAwrw swihb ivKy do AYqvwr pRogrwm krn qoN bwAd mYN vwpsI qoN ie`k rwq pihlW gurbIr isMG Bu`lr dy Gr Tihrn dw pRogrwm bxwieAw[ Bu`lr swihb siv`s dy izaUirK Sihr ivc rihMdy hn[ auhnW dy Gr mYN rwq dy igAwrW ku vjy dy krIb phuMicAw sW[ ikauNik svyry myrI vwrsw dI &lweIt sI, ies krky AsIN rwq dy koeI do vjy q`k g`lW krdy rhy[ swihq dIAW g`lW c`lIAW qW g`lbwq dOrwn igAwnI jI dw vI izkr Aw igAw[ igAwnI jI dIAW ilKqW bwry crcw kridAW s: Bu`lr kihx l`gy ik igAwnI sMqoK isMG hurIN auhnW dy Gr vI iek rwq rih ky gey hn[ auhnW d`isAw ik igAwnI jI vI Esy hI gurduAwrw swihb ivc gurmiq pRcwr dOry qy Awey sn ij`Qy mYN AwieAw hW[ auh igAwnI jI dIAW is&qW bwr bwr kr rhy sn[

hux mYN smJ igAw sW ik igAwnI jI dy jwxkwrW dw dwierw ikMnw ivSwl hY[

igAwnI jI dw pMjwb Awauxw

Aqy myrw auhnW nUM imlxw

AMimRqsr dy ivrsw ivhwr ivc ivrwsqI mylw (2010) l`gw hoieAw sI[ id`lI pbilk skUl AMimRqsr dy pMjwbI AiDAwpk siqMdr isMG ETI Aqy mYN ieh ivrwsqI mylw vyKx gey[ ivrwsqI pRogrwmW dI lVI ADIn AsIN ‘du`lw’ Aqy ‘bu`lHw’ nwtkW dI pySkwrI vyKI[ vwpsI smy rwq dy ds ku vjy AsIN Agly idn dw pRogrwm vyKx dw vI inrnw kr ilAw sI[ mYnUM Acwnk ipMf jwx krky ieh pRogrwm r`d krnw ipAw sI pr siqMdr isMG ETI ivrsw ivhwr phuMc gey[ Agly idn ETI jI dw &on AwieAw qy kihx lgy ik mYnUM ivrwsqI myly ivc igAwnI sMqoK isMG AwstRylIAw vwly imly sn[

ETI jI ny ies imlxI bwry d`sidAW ikhw:

mYN jdoN pRo: gurBjn isMG ig`l nUM imlx leI igAw qW auhnW kol ie`k vfyrI aumr dw ivAkqI KVHw sI[ mYN soc irhw sW ik ieh bzurg ikqy vyKy l`gdy ny! pRo: igl nwl g`lbwq qoN bwAd mYN auhnW bzurgW nUM pu`C hI ilAw, “sr, quhwnUM ikqy vyiKAw hY! quhwfw cyhrw myry izhn ivc GuMm irhw hY[ jykr mYN glq nw hovW qW qusIN igAwnI sMqoK isMG jI ho nw!”

igAwnI jI ny ikhw, “qusIN mYnUM ikvyN jwxdy ho?”

Page 16: bhupKI S^sIAq igAwnI sMqoK isMG - Media Punjab -index Singh Vakta/bahup… · Su`D pwT krn l`g pey[ auhnW dy bcpn smy ipqw jI qoN gRihx kIqI geI gurmuKI Aqy sRI gurU gRMQ swihb jI

16

mYN ikhw, “quhwfIAW Axmol rcnwvW pMjwbI dIAW vY~bsweItW qy Aksr l`gdIAW rihMdIAW hn Aqy quhwfI Poto vI[ ‘pMjwbI suKn’ qoN vI quhwnUM keI vwr piVHAw hY, ijs nUM hrBjn isMG clwauNdy ny jo myry dosq hn[“

igAwnI jI kihx l`gy, “jykr hrBjn isMG quhwfy im`qr hn qW auhnW nUM myrI Awmd bwry zrUr d`isE qy myrw mobwiel nMbr ilK lE; auhnW nUM kihxw myry nwl g`l krn[”

siqMdr isMG ETI ny mYnUM igAwnI jI dw mobwiel nMbr id`qw, jo mYN ie`k kwgz ’qy ilK ilAw[

kuJ idn mYN Awpxy ruJyivAW kwrn AMimRqsr qoN bwhr irhw[ ie`k idn huiSAwrpur qoN vwps prqidAW mYN AKbwr ivc igAwnI jI dI ikqwb ‘XwdW BrI cMgyr’ dy irlIz smwroh bwry piVHAw[ ieh pRogrwm AMimRqsr ivc hoieAw sI[ mYN siqMdr isMG ETI nUM &on kIqw ik mYnUM igAwnI jI dw nMbr idE, ikauNik mYN auhnW dw nMbr, ijs vrky qy iliKAw sI, auh vrkw Gr hI rih igAw sI[ ETI qoN nMbr lY ky mYN igAwnI jI dy mobwiel qy &on kIqw pr auhnW &on nw cu`ikAw[ ieh soc ky ik igAwnI jI Swied iksy ruJyvyN ivc hoxgy, mYN dubwrw &on nw kIqw[ reIey phuMc ky mYN Awpxy ausqwd pRo. suKdyv isMG jI (pRoPYsr swihb qoN mYN ShId is~K imSnrI kwlj ivc piVHAw hW) koL ruk igAw[

pRoPYsr swihb dy Gr bYiTAW hI mYnUM igAwnI jI dy ijs nMbr qy mYN Pon kIqw sI, qoN &on AwieAw[ kihx l`gy, “kOx boldy ho?” mYN ikhw, “hrBjn isMG[” igAwnI jI kihMdy, “kyhVy?” mYN AwiKAw, “pMjwbI suKn vwlw[“ auhnW J`t pCwx ilAw qy bhuq KuS hoey[

Agly idn mYN AMimRqsr siQq igAwnI jI dy Coty Brw, s. syvw isMG dy Gr igAw, ij`Qy auh Tihry hoey sn[ ies pihlI imlxI smy igAwnI jI nwl Ku`lH ky g`lW hoeIAW[ g`lW bwqW dw ieh islislw do FweI GMty dy krIb c`ilAw[ eysy imlxI smy hI mYN auhnW nUM Awpxy syvw sQwn, gurU nwnk gurmiq isKlweI ividAwlw, fyrw bwbw nwnk Awaux Aqy ividAwly dy ividAwrQIAW nwl rUbrU krn leI, s`dw id`qw[ igAwnI jI ny sihmqI dy id`qI Aqy &on krky Awaux dI jwxkwrI dy ky, jldI Awaux dw vwAdw kIqw[ vwpsI qy auhnW ny mYnUM AwpxIAW ikqwbW dw sYt pRym Bytw dy qOr qy idqw[

fyrw bwbw nwnk ividAwly ’c

b`icAW dy rUbrU

aus idn igAwnI jI kIqy vwAdy muqwbk swfy kol fyrw bwbw nwnk ivKy, gurU nwnk gurmiq isKlweI ividAwly ivc phuMc gey[ ip`Cy kIqy izkr Anuswr ik igAwnI jI ny mYnUM fyrw bwbw nwnk gurmiq ividAwly ivc Awaux dw vwAdw kIqw sI Aqy ieh ikhw sI ik auh &on qy Awaux dI sUcnw

Page 17: bhupKI S^sIAq igAwnI sMqoK isMG - Media Punjab -index Singh Vakta/bahup… · Su`D pwT krn l`g pey[ auhnW dy bcpn smy ipqw jI qoN gRihx kIqI geI gurmuKI Aqy sRI gurU gRMQ swihb jI

17

dy dyxgy pr hoieAw ies dy ault[ mYN ieiqhwsk gurduAwrw sRI drbwr swihb qoN s`q ku ik`ly dUr siQq gurmiq ividAwly (ijs ivc mYN syvw inBw irhw sW) ivc Ajy gyt ’qy hI phuMicAw sI ik myry kol dI lMG ky iek kwr AMdr jw ky ruk geI[ ies kwr ivc igAwnI sMqoK isMG jI Aqy auhnW dy irSqydwr Aqy myry imqrW dI dunIAW ivcoN, lKivMdr isMG reIAw hvylIAwxw (pMjwbI lyKk) sn[ kwr ’coN auqridAW hI &iqh sWJI hoeI[

mYnUM vyK ky hvylIAwxw jI kihx l`gy, “A`j qW idn cMgw ciVHAw hY”[

mYN ikhw, “kI g`l ho geI?”

kihx l`gy, “sb`bIN hI qusIN vI eyQy hI iml pey ho!”

eyny nUM igAwnI jI ivcy hI bol pey, “ieh sb`bIN nhIN imly; iehnW nUM imlx hI qW AsIN Awey hW eyQy!”

lKivMdr isMG jI hYrwn hoey Aqy mYnUM kihx l`gy, “mYN swrw rsqw iehnW nUM pu`Cdw AwieAw hW ik iks nUM imlx jwxw hY pr igAwnI jI quhwfw nW hI Bu`l gey qy ieho hI kihMdy rhy ik pqw nhIN; mYN auhnW dw nW Bu`l igAw hW[“

“quhwnUM qW pqw hI AY ik mYN Bul`kV hW!” igAwnI jI boly[

myrI Aqy lKivMdr isMG jI dI AwpsI jwx pCwx vyK ky vI igAwnI jI hYrwn hoey, ikauNik jwxdy mYnUM dovyN hI sn pr ies g`l dw pqw donW nUM hI nhIN sI[

mYN igAwnI jI nUM ikhw, “qusIN d`s hI idMdy qW mYN vI quhwfy nwl hI AMimRqsr qoN Aw jWdw[” ies qy auhnW ny Bul`kV hox dw dubwrw izkr krky, Awpxw pK r`K idqw qy myrw &on nMbr Bu`l jwx dI g`l kih id`qI[

kuJ smw bYTx qoN bwAd swfy ividAwly dy ieMcwrj, s: gurdyv isMG kotlI jI vI Aw gey[ igAwnI jI dy nwl jwx pCwx krwaux qoN bwAd mYN lKivMdr isMG bwry d`sx l`gw qW kotlI swihb kihx l`gy ik ieh qW AjIq ivc Cpdy rhy kwlm ‘mYnUM nvW svyrw kI jwxy’ vwly hvylIAwxw jI hn[ iehnW dw cyhrw qW ‘AjIq’ rwhIN cricq irhw hY[ mYN ikhw, “clo myrw , jwx pCwx krwaux dw kMm sOKw ho igAw[“

igAwnI jI Aqy kotlI swihb dIAW purwxy pMQk bulwirAW bwry g`lW c`l peIAW, ikauNik kotlI swihb vI purwxy bulwirAW ivcoN sn Aqy igAwnI jI auhnW qoN vI purwixAW ivcoN[ igAwnI jI Aqy srdwr kotlI purwxIAW XwdW nUM cyqy kridAW glW ivc ruJy hoey sn ik eyny nUM cwh Aw geI[

Page 18: bhupKI S^sIAq igAwnI sMqoK isMG - Media Punjab -index Singh Vakta/bahup… · Su`D pwT krn l`g pey[ auhnW dy bcpn smy ipqw jI qoN gRihx kIqI geI gurmuKI Aqy sRI gurU gRMQ swihb jI

18

cwh pIx qoN bwAd igAwnI jI ividAwrQIAW dy rUbrU sn[ auh b`icAW nwl GMtw ku AwpxIAW XwdW Aqy qjrby ivcoN pRcwr Kyqr ivc kMm Awaux vwlIAW g`lW Aqy muSklW bwry nukqy sWJy krdy rhy[ auh Awpxy ausqwd ipRMsIpl swihb isMG jI nwl ibqwey idnW bwry vI ividAwrQIAW nUM d`sdy rhy[ igAwnI jI vloN d`sIAW auswrU g`lW nUM sB ny bVy iDAwn nwl suixAw[ AMq ividAwrQIAW ny kuJ svwl vI kIqy, ijnHW dw jvwb igAwnI jI ny bVI srlqw nwl id`qw[ s: hvylIAwxw jI ny XwdgwrI Poto iK`cI[

eyQoN hI AsIN (mYN, igAwnI jI, srdwr kotlI jI Aqy s: lKivMdr isMG) Bwrq pwik srh`d qy gey, ijQy bxy ivSyS drSn sQwn qoN pwiksqwn siQq, gurduAwrw sRI krqwrpur swihb dy drSn kIqy[ eyQy izkrXog hY ik gurduAwrw sRI krqwrpur swihb fyrw bwbw nwnk srh`d qoN lg Bg iqMn cwr iklomItr dI dUrI qy hY Aqy srh`d qoN swP nzr AwauNdw hY[ eyQy hzwrW sMgqW drSn krn leI rozwnw AwauNdIAW hn Aqy ivCVy AsQwn, sRI krqwrpur swihb dy drSn krky inhwl huMdIAW hn[ AsIN drSn kridAW kuJ XwdgwrI qsvIrW iK`cIAW[ eyQoN hI igAwnI jI huxW Awpxy im`qr, pRis`D Poto klwkwr Aqy lyKk, s. hrBjn isMG bwjvw nUM imlx leI, btwlw v`l nUM cwly pw id`qy Aqy AsIN ividAwly ivc vwps Aw gey[

tYlIivXn ieMtrivaU

13 ApRYl 2010 qoN 15 ApRYl 2010 q`k myrI ifaUtI ^wlsw swjnw idvs dy sMbMD ivc, dIvwn hwl gurduAwrw sRI mMjI swihb, sRI drbwr swihb, AMimRqsr ivKy sI[ mYN 13 dI svyr qoN ies ruJyvyN ivc ru`Jw hoieAw hox krky Gr vI QohVw smw hI jw sikAw sW[ jdoN mYN 14 ApRYL nUM smw k`F ky Gr AwieAw qW lYptwp cwlU kr ky AwpxI eI-myl AweI.fI. KohlI[ igAwnI jI dIAW do mylW AweIAW hoeIAW sn[ iek ivc auhnW ikhw sI ik 15 ApRYl nUM auhnW dI mulwkwq jlMDr dUrdrSn qy AwauxI hY, zrUr vyKxI Aqy iek myl sI, “hrBjn isMG jI, POrn qoN pihlW mYnUM irMgo!” mYN igAwnI jI nUM Esy vyly &on kIqw[ hwl cwl pu`Cx ’qy kihx l`gy, “QohVw ku buKwr ijhw l`gdw hY[” mYN ikhw, “mYN quhwfy kol AwaunW huxy[” ie`k GMty bwAd mYN igAwnI jI kol phuMc igAw[ buKwr hox kwrn auh kuJ srIr ivc iF`l m`T ijhI mihsUs kr rhy sn[ kuJ smw g`l bwq hoeI qW kihMdy, “hux mYN TIk hW[ mYnUM qW g`lW bwqW krn vwLw cwhIdY, qy auh vI pMQ dIAW jW swihq dIAW[ hux qusIN Aw gey ho, buKwr auf igAw ikDry dUr!”

eysy imlxI smy hI h`QlI ikqwb iqAwr krn dw myrw ivcwr auhnW swhmxy sI[ Agly idn iPr imlx dw pRogrwm bxwieAw, ikauNik mYN auhnW qoN auhnW dy jIvn pMD bwry ivsQwr ivc jwxkwrI lYxI sI[ imlxI dI jgHw myrw Gr inrDwrq kIqw igAw[ mYN 15 ApRYl nUM mMjI swihb qoN ifaUtI Kqm

Page 19: bhupKI S^sIAq igAwnI sMqoK isMG - Media Punjab -index Singh Vakta/bahup… · Su`D pwT krn l`g pey[ auhnW dy bcpn smy ipqw jI qoN gRihx kIqI geI gurmuKI Aqy sRI gurU gRMQ swihb jI

19

krky ivhlw ho jwxw sI Aqy igAwnI jI nUM Awpxy Gr lY ky Awauxw sI[ 15 ApRYl nUM svyr dy XwrW ku vjy mYN auhnW nUM &on kIqw, “iqAwr ho jwE, mYN Aw irhw hW quhwnUM lYx vwsqy!” kihx l`gy, “Aw jwE[”

mYN auhnW dy Gr phuMicAw qW Gr dy bwhrly gyt nUM AMdroN qwlw l`gw hoieAw sI[ swhmxy kmry ivc igAwnI jI pILw prnw bMnH ky bYTy sn[ myry gyt dy swhmxy hox qy kihx l`gy, “lMG AwE!” mYN ikhw, “qwlw l`gw hoieAw hY!” kihMdy, “mYN vI ikhw, pqw nhIN qusIN AMdr ikauN nhIN Aw rhy!” cwbI l`B ky qwlw KohlidAW iek do cutkly vI suxw gey[

buKwr bwry p`uCx ’qy kihMdy, “Ajy vI QohVI qklI& ivc hW[“ kuJ smw bYTx ipCoN mYN ikhw, “igAwnI jI clo c`lIey, myry Gr nUM!” kihx l`gy, “AwpW eyQy bYT ky hI g`lbwq kr lYny AW, ijhVI krnI AW[” mYN vI sihmq ho igAw[

g`lbwq dOrwn mYN auhnW dy mu`Fly jIvn, qwlIm Aqy kIrqn dy s&r bwry jwxkwrI pRwpq kIqI[ iPr kihx l`gy tI.vI. mulwkwq vyK ky hI bwkI g`lbwq krdy hW[ do vjy dUrdrSn qy ‘swfy mihmwn’ pRogrwm qihq igAwnI jI tYlIivXn skrIn qy sn[ byS`k igAwnI jI buKwr qoN pRBwvq sn pr AwpxI Poto tI.vI. skrIn qy vyK ky, iblkul qro qwjw mihsUs krn l`g pey[ mYN auhnW dy cyhry qy ie`k AjIb KuSI vyK irhw sW[ Awpxy suBw muqwbk auh tYlIivXn qy vI ivAMgmeI SYlI ivc hI g~lW kr rhy sn[ pRogrwm mu`ikAw qW auhnW dw mobwiel v`jxw SurU ho igAw[ pMj s`q kwlW AweIAW jo pRogrwm dy sMbMD ivc hI sn[ igAwnI jI dy cyhry dI AswDwrn cmk ds rhI sI ik ieh kwlW jrUr auhnW dy pRsMskW vloN hoxgIAW, qy hoxgIAW vI pRogrwm dI pRsMsw vwLIAW hI[

ies qoN bwAd mYN igAwnI jI qoN auhnW dy jIvn s&r bwry svwl puCW qW auh iek do g`lW d`s ky pqw nhIN kyhVI soc ivc KuB jwx[ g`lW kridAW hI kihx l`gy, “jykr A`gy qoN tI.vI. A`gyy bYiTAw qW ie`k g`l dw iKAwl zrUr r`KWgw ik bhuqy h`Q nw ih`lx[”

mYN smJ igAw sW ik igAwnI jI ies vyly tYlIivXn dI dunIAw ivc GuMm rhy hn[ kuJ smw g`l bwq qoN bwAd bwkI jwxkwrI iPr iksy idn lY lYx dI g`l kih ky mY igAwnI jI qoN Cu`tI leI Aqy Awpxy Gr v`l nUM ho quirAw[

kvI dI Jlk

ieh g`l igAwnI jI dI nvMbr 2010 qoN jnvrI 2011 dI pMjwb PyrI dI hY[ ie`k idn auhnW ny mYnUM &on qy d`isAw ik A`j AMimRqsr dy PqihgVH cUVIAW rof qy iek skUl ivc kvI drbwr ho irhw hY Aqy auhnW nUM vI EQy bulwieAw igAw hY[ myry pu`Cx qy ik ieh pRogrwm iknHW vloN

Page 20: bhupKI S^sIAq igAwnI sMqoK isMG - Media Punjab -index Singh Vakta/bahup… · Su`D pwT krn l`g pey[ auhnW dy bcpn smy ipqw jI qoN gRihx kIqI geI gurmuKI Aqy sRI gurU gRMQ swihb jI

20

krvwieAw jw irhw hY? kihx l`gy bhuqw qW mYnUM pqw nhIN hY pr eynI jwxkwrI zrUr hY ik swfw iek im`qr hY AjIq isMG nbIpurI, aus ny s`idAw hY Aqy AsIN aus krky jwxw hY[

ies qy swfw motr sweIkl qy jwx dw pRogrwm qih ho igAw[ smy dI hyrwPyrI kih lE ik myry iksy jwxkwr ny Acwnk myry qoN motrsweIkl mMg ilAw[ mYN

igAwnI jI nUM &on kIqw qy swrI iviQAw d`sI[ auh kihx l`gy irkSy qy cly jwny AW[ mYN ikhw irkSy qy nhIN tYNpU bhuq jWdy Aw aus pwsy nUM, tYNpU qy c`lWgy[

swfw b`s A`fy kol iek`Ty hox dw pRogrwm bx igAw sI[ mYN b`s A`fy kol inrDwrq smy qy phuMc igAw pr igAwnI jI kuJ smw aufIkx q`k vI nw

phuMcy[ mYN mobwiel &on krky pu`Cx qoN ies krky guryz kr irhw sW ik Swied auh tYNpU/irkSy Awid qy Aw rhy hoxy AW qy qMg kI krnw vW[ QohVw smw hor aufIkx qoN bwAd mYN auhnW dy mobwiel &on qy GMtI mwrI qW auh AwpxI Awdq muqwbk iksy imqr ipAwry nUM AwpxI nvIN ikqwb ‘jo vyiKAw so AwiKAw’ Byt krn leI rwh ivc hI ruky hoey sn[ myry d`sx qy ik mYN auhnW nUM b`s A`fy dy bwhrvwr aufIk irhw hW qW auh cl pey[ auhnW dy phuMcx qy AsIN ie`k tYNpU dy ipCly ih`sy ivc bYT gey Aqy igAwnI jI ny Awpxy h`Q ivcly il&wPy iv`coN ikqwb k`FI Aqy mYnUM Byt krn leI kuJ Sbd ilKx l`gy[ mYN ikhw igAwnI jI ieh vI iek ABu`l Xwd hI bx jwvygI ik qusIN AwpxI ikqwb mYnUM tYNpU ivc bYT ky Byt kr rhy ho[ auh AwpxI Awdq muqwbk ivAMg BrpUr lihjy ivc kihx l`gy ik Awho! jykr Gr PUk ky qmwSw vyKxw hI hY qW iPr tYNpU kI qy PweIv stwr hotl kI[

^Yr, AsIN kvI drbwr vwly sQwn qy pu`j gey[ ie`k s`jx jI pMjwbI dI AjokI dSw bwry Awpxy ivcwr pyS kr rhy sn[ aus qoN bwAd igAwnI jI nUM jI AwieAW AwKidAW styj sk`qr ny auhnW nUM hwzrIn dy snmuK pyS kIqw[ igAwnI jI huxI pihlW qW Awpxy Ku`lHy Kulwsy suBw Anuswr kuJ rsmI glW krdy rhy Aqy iPr auhnW dw iek hor rUp myry swhmxy sI, auh sI iek kvI dy rUp ivc igAwnI sMqoK isMG[ pwKMfI swDW qy ivAMg k`sdI auhnW dI ie`k kivqw jo auh pyS kr rhy sn, nUM sux ky mYN hYrwn ho irhw sW ik igAwnI jI eyny cMgy kvI vI hn, ijs dw mYnUM AMdwzw nhIN sI[ auhnW ny AwpxI lMmI kivqw smwpq kIqI qW hwzrIn ny BrpUr qwVIAW nwl auhnW dI pySkwrI dI pRsMsw kIqI[ myry swhmxy auhnW dw ieh rUp AsloN nvW sI[

iqMn svwl svwl - igAwnI jI, ijs smy qusIN gurmiq pRcwr dy Kyqr ivc pYr r`iKAw sI, aus smy Aqy Aj dy hwlwq ivc kI Prk smJdy ho? jvwb - aus smy kurbwnI qy syvw izAwdw sI, AwriQk qOr qy lok pCVy hoey sn[ sMqigrI qoN ibnw rwgI, FwfI, kvISr, pRcwrk Awid qoN mwieAw GuMf hI kFI r`KdI sI[ A`j dwqy dI dieAw sdkw ies SRyxI dy lok vI bwkIAW vwgUM hI cMgw rihx sihx rKx Aqy Awpxy b`icAW nUM mihMgy AdwirAW ivc isiKAw idvw rhy hn[ A`j isAwsq izAwdw BwrU huMdI jw rhI hY[ mYN smy nwl ho rhI qbdIlI dw

Page 21: bhupKI S^sIAq igAwnI sMqoK isMG - Media Punjab -index Singh Vakta/bahup… · Su`D pwT krn l`g pey[ auhnW dy bcpn smy ipqw jI qoN gRihx kIqI geI gurmuKI Aqy sRI gurU gRMQ swihb jI

21

ivroDI nhIN hW[ myry kihx dw Bwv hY ik aus vyly vI sB A`Cw nhIN sI qy ies vyly vI sB burw nhIN hY[ hW, eyQy ie`k g`l bVI mh`qvpUrn hY Aqy jo kihxI bxdI hY, auh ieh hY ik ie`k pRcwrk Awp qW sMjm BrpUr jIvn ijaUx leI iqAwr ho skdw hY pr aus dy aupr inrBr krn vwly swry hI jI zrUrI nhIN ik aus vWg hI sMjmI ho skx, blik aus dy bIvI, b`cy Awm lokW dI qrHW hI sMswrk shUlqW dy cwhvwn ho skdy hn[ AijhIAW swrIAW AwriQk loVW dI pUrqI leI AwriQk vsIly EdoN vI loVINdy sn qy A`j vI loVINdy hn[ svwl - rwgIAW dI qulnw ivc pRcwrkW dy cyhry izAwdw crcq ikauN nhIN huMdy? jvwb - lok gurbwxI dy aupdyS dI ivAwiKAw suxn nwloN gwien nUM izAwdw psMd krdy hn[ gurbwxI dI ivAwiKAw nwl lokW nUM s`c dw swhmxw krnw pYNdw hY jo bhuigxqI dy lokW nUM psMd nhIN, ikauik s`c dy swhmxy KVHnw hryk dy v`s dI g`l nhIN hY[ ies dy nwl hI sMgIq SurU qoN hI lokW nUM pRBwvq krdw irhw hY, eysy krky hI kQwkwrW qoN kIrqnIey izAwdw pRis`DI pw jWdy hn[ ijvyN ijvyN is`K sMgqW ivc iv`idAw pswr ho rihw hY kQwkwrW dy snmwn ivc vI vwDw ho irhw Bwsdw hY[ svwl - ikqwbW Cpvwaux bwry quhwfy kI ivcwr ny? kI A`j dw pwTk vrg ikqwbW nwl ipAwr krdw hY? jvwb - pVHn dI rucI idno idn lokW ivcoN Gt rhI hY pr ieh g`l vI nhIN hY ik ikqwbW pVHIAW hI nhIN jWdIAW[ pVHIAW qW zrUr jWdIAW hn pr Awm qOr qy ikqwbW nUM jW qW lyKk vrg pVHdw hY jW iPr koeI bhuq hI suihrd pwTk[ myry leI ikqwbW Cpvwauxw ie`k vKrI qrHW dy qj`rby nwl juiVAw hoieAw hY[ pihlW ilKxw, iPr pYsy Krc ky AMimRqsr Awauxw, Cpvw ky kuJ ikqwbW eyQy vMfxIAW Aqy bwkI iPr pYsy Krc ky ivdyS ByjxIAW[ iPr EQy jw ky pwTkW dy h`Q q`k A`pVIdIAw krnIAW[ ieh sB kuJ krnw pYNdw hY[ hW, ieh sB kuJ kr nwL nwL kuJ nw kuJ lwB qW smwj nUM huMdw hI hY[ ies dw sbUq ieh hY ik pwTkW v`loN iek pRsMsw Bry p`qr Aqy Pon kwlW vI AwauNdIAW hn

iek g`l hor kih idAW ik ikqy ieh nw smJ lYxw ik mYN inrwSwvwdI hW[ mYN qW scweI d`s irhw hW, mYN ies sB kuJ dy bwvjUd vI ilK irhw hW qy ikqwbW vI Cpvw irhw hW[ l`gy rho hwlwq Awpy bdlxgy[

igAwnI jI dIAW ilKqW ivcoN

pihlI ikqwb KrIdxI:

Page 22: bhupKI S^sIAq igAwnI sMqoK isMG - Media Punjab -index Singh Vakta/bahup… · Su`D pwT krn l`g pey[ auhnW dy bcpn smy ipqw jI qoN gRihx kIqI geI gurmuKI Aqy sRI gurU gRMQ swihb jI

22

^wlsw rwj smy dOrwn AMimRqsr dy rih cuky igAwnI cI&W dI irhwieS, burj igAwnIAW qy GMtw Gr dy drimAwn ijhy ivc, K`by h`Q suSoBq AKwVw sMgLvwLw dy bUhy qoN iek do dukwnW pihlW, s`jy h`Q 'BweI jvwhr isMG ikRpwl isMG' dI ikqwbW dI dukwn huMdI sI[ aus dukwn dy QVHy aupr sjwey, hor ikqwbW, ik`isAW Awid dy nwL iek ik`sw sI ijs dy srvrk aupr swihbzwdw AjIq isMG dI cmkOr dw XuD krdy dI qsvIr sI[ aus qsvIr ny mYnUM bVw pRBwvq kIqw[ moty A`KrW ivc srvrk qy iliKAw sI 'jMg cmkOr'; kImq ilKI sI cwr Awny[ keI idn mY eyQoN dI lMGdy ny aus v`l llcweI ijhI nzr nwL vyKdy lMG jwxw[ iek idn myrw mn bhuqw hI auqSwhI ho igAw qy mY aus dukwn A`gy kuJ izAwdw icr ruk igAw[ myry koL sn isrP do Awny[ bVw hI icr mY llcweIAW ijhIAW nzrW nwL aus ik`sy v`l vyKdw irhw[ kdI dukwn qoN A`gy lMG jwvW qy kdI iPr vwps muV AwvW[ socW ik myry koL isrP do Awny ny, qy ies dw mu`l cwr Awny iliKAw hoieAw hY[ kI krW! Jkdy Jkdy ny, Awpxy sMgwaU suBw qoN auLt, dukwndwr srdwr jI, ijnHW ny iPkso lw ky cMgI svwr ky AwpxI dwhVI bMnH ky sjweI hoeI sI, nUM mY ADIngI ijhI nwL pu`C hI ilAw, "mY Ahu ik`sw pVHnw cwhuMdW pr myry koL isrP do hI Awny ny!" do Awny myry h`QoN PV ky iqjOrI ivc r`KidAW qy ik`sw cu`k ky mYnUM PVwauNidAW, bVy AMdwz ijhy nwL, ijvyN ik bVw BwrI Aihswn jqw rhy hox, AwiKAw, "lY pVH jw ky!" ieh qW hux hI pqw l`gw hY ik pMjwbI dIAW ikqwbW aupr kImq bVI vDw ky ilKI huMdI ey pr imL ssqIAW jWdIAW hn[ ieh sI myrw jIvn ivc sB qoN pihlw mOkw AwpxI jyb ivcoN kuJ ^rId ky pVHn dw[ EdoN myrI aumr ds ku swl dI ho geI jW hox vwLI sI[ dunIAW dI sYr:

ieh mwrc 1990 dI g`l hY ik mYnUM dys dw c`kr lwey nUM cwr swl qoN vD smw ho igAw sI[ soicAw ik s`jxW im`qrW nUM mUMh ivKw hI AweIey[ koL qW kuJ nhI sI[ b`icAW dI mW nOkrI krdI sI qy aus dI qnKwh nwL hI Gr dy krzy dI bYNk nUM jWdI ikSq smyq bwkI ^rc vI c`ldw sI[ myrI koeI Awmdn nhI sI pr myry koL iksy dI Amwnq kuJ pYsy pey hoey sn[ auhnW ivcoN hudwr, FweI hjwr fwlr lY ilAw[ soicAw ik jwxw qW hY hI clo dunIAw dy Q`lVy pwsy qoN dI ho ky jWdw hW qy jw ky bIbI jI nUM dsWgw ik mY dunIAw dy Q`ilauN dI ckr lw ky AwieAw hW[ ieh d`s ky auhnW nUM hYrwn krWgw[ bIbI jI AwKxgy, "ieh ikvyN ho skdw hY?" qy mY AwKWgw, "mY ieh kr ilAw hY[" nwLy s`qrivAW dy dOirAW smy sMswr dy vK v`K dySW ivc bxy s`jxW dy drSn myly ho jwxgy[ "iek pMQ do kwj[" ieh soc ky FweI hjwr fwlr dI itkt lY ky, cOdW QWvW dI sty puAw ky, isfnI qoN qur ipAw[

purwxy smy nUM Xwd kridAW:

purwxy pMjwb ivc rotI vyLw, lOFw vyLw, rwq vyLw qoN ielwvw sB qoN pihlW svyr vyLy nUM 'Cwh vyLw' AwiKAw jWdw sI/hY[ Cwh dw mqlb hY l`sI[ l`sI dy nwL GrogI smr`Qw qy rucI Anuswr koeI rwq dI bcI rotI, koeI qwjI rotI, koeI pRwauNTy Awid nwL Cwh vyLw kirAw krdy sn[ v`fy AmIr lok Awmlyt, fbl rotI Awid nwl idn dw Kwxw AwrMB krdy sn/hn[ auh ibsqry qoN auTx qoN pihlW cwh dw k`p vI pINdy hn[ hux Cwh dy QW cwh ho geI

Page 23: bhupKI S^sIAq igAwnI sMqoK isMG - Media Punjab -index Singh Vakta/bahup… · Su`D pwT krn l`g pey[ auhnW dy bcpn smy ipqw jI qoN gRihx kIqI geI gurmuKI Aqy sRI gurU gRMQ swihb jI

23

hY[ qkrIbn hryk Gr ivc cwh jrUr bxdI hY qy aus dy nwL GrogI smr`Qw Anuswr kuJ vI psMd jW phuMc Anuswr KwDw jWdw hY[

“poqry nUM kMipaUtr qy mwaUs vrq ky ey.bI.sI. pyNt kridAW vyK ky mY aus smy Awpxy pu`qr nUM Awpxw vylw disAw: mY ipMf dy gurduAwry dy vyhVy AMdr G`ty ivc auNgL nwl a A e ilKxw is`iKAw sI[ iPr 1954 ivc, mukqsr ivcly sMq msqwn isMG jI dy fyry AMdr, iek inrmly sMq jI koLoN, ihMdI dw k K g, fyry dy vyhVy ivc svwh iKlwr ky, aus aupr auNgL nwL ilKxw is`iKAw sI[ qusIN p`uqr jI, BYx Brw ny kursI aupr bYT ky, tybl aupr kwpI r`K ky, pYn nwL ilKxw is`iKAw sI[ ieh qyrw pu`qr joS isMG isDw hI kMipaUtr dy skrIn aupr ey.bI.sI. pyNt kr irhw hY[ AgoN ies dy b`icAW vyly, lgdw hY hryk sbjYkt dIAW ic`pW hI bx jwxgIAW[ jyhVy vI sbjYkt dI loV hoeI Esy dI ic`p hI isr ivc jV leI jwieAw krygI[ pVHn puVHn dy swry XB hI Swied muk jwx[ skUlI muxSIAW dy fMfy qy iJVkW vwLIAW Swied ikqy durwfy Xug dIAW, nvIAW pIhVIAW dy nw mMnx Xog, bwqW hI rih jwx! "nw rhy vWs qy nw vjy vMJLI["

dyKo, ik zmwnw cwl ikAwmq kI c`l gieAw[

Bwg dUjw

(hornW dI klm qoN)

Page 24: bhupKI S^sIAq igAwnI sMqoK isMG - Media Punjab -index Singh Vakta/bahup… · Su`D pwT krn l`g pey[ auhnW dy bcpn smy ipqw jI qoN gRihx kIqI geI gurmuKI Aqy sRI gurU gRMQ swihb jI

24

smr`Q g`dkwr

jIvn dIAW SwmW pY rhIAW hn jdoˆ myry im`qr igAwnI sµqoK isµG ny vwrqk ilKx dw ierwdw kIqw qy iPr inrµqr ies dI isrjx Dwrw vihx l`gI hY[ ieh iek s`c hY ik A`j vwrqk ilKx vwly auNglW qy igxy jw skdy hn, jdoˆ ik kvI jn it`fI dl vWg kwiv Kyqr ivc ivcr rhy hn qy auhnW iv`coˆ ivrly hn ijhnW ƒ pCwx imlI hY, bwkI qW b``s AYvyˆ ilKI jWdy ny[ swfy im`qr sMqoK isMG dI pihlI ikqwb ‘scy dw scw FoAw’ ny hI pµjwbI pwTkW dw iDAwn iK`icAw qy pµjwb iv`c hI nhIN p`Cm iv`c vI aus ƒ pwTkW ny slwihAw qy hor ilKx dI mµg kIqI[

‘aujl kYhw iclkxw’ igAwnI sµqoK isµG dI jIvn kQw hY[ Awm bµdy dI Kws kQw[ swDwrn bµdy dI AswDwrx kQw[ iek zmwny iv`c rwijAW mhwrwijAW, AmIrW vzIrW, jrnYlW, swDU sMqW dIAW jIvnIAW hI swihq iv`c mwx pRwpq krdIAW sn pr hux qW Awm bµdy dI jIvn khwxI Awm bµdy ƒ psµd AwauˆdI hY, ikauˆik aus ƒ jwpdw hY ieh qW aus vrgw hI bµdw hY jo eynw vDIAw ilK irhw hY[ mY ikauˆ nw ilKW? mY ikauN nw ies vrgw bx ky jIvn iv`c du`K su`K Bogdw iksy qx p`qx l`gW? ieh pRyrnw koeI CotI g`l nhIN hY[ mY kihµdw huµdw hW ik hr bµdw Awpxy Awp iv`c iek iSRStI hY[ sµqoK isµG qW ivdvwn hY[ dunIAW GuµimAw hoieAw hY[ jIvn dy tyFy myFy rwhW qy clidAW du`K su`K qy icµqw, sµquStI, sµqoK dw Awnµd mwxidAW, swhsI bx ky kwrjSIl irhw hY[ kI ieh CotI g`l hY? kI ieh Awm bµdy ƒ pRyrnw dyx vwlI g`l nhIN hY? ieh jIvnI pµjwbI jIvnI swihq iv`c mh`qvpUrn sQwn dw AiDkwr r`KdI hY[

iesy qrHW ‘XwdW BrI cµgyr’ sµqoK isµG dI bVI mulvwn rcnw hY, ijs iv`c aus ny jIvn iv`c jo dyiKAw, BoigAw qy ipµfy qy hµFwieAw aus ƒ jubwn id`qI hY[ ieh XwdW injI jIvn qy AnuBv qk sImq nhIN hn[ aus ny smwjk, rwjnIqk, Dwrimk qy siBAwcwrk Kyqr iv`c jo kuJ dyiKAw, suixAw, mihsUs kIqw, aus ƒ pUrI suihrdqw nwl Aµkq krky, pµjwbI sMsmrx swihq ƒ AmIr bxwieAw hY[

iehnW sMsmrxW dI ivSySqw hY ik pwTk pVHidAW mihsUs krdw hY ik lyKk aus ƒ auNgl PV ky Awpxy nwL nwl qorI lY jw irhw hY, nwLy hoeIAW bIqIAW bwry pUrI suihrdqw nwl d`sI jw irhw hY[ auh in`kIAW inkIAW GtnwvW ƒ rMgIn lihzy iv`c pyS krn ivc isD hsq hY[ aus dw jIvn AnuBv bVw AmIr hY[ auh AwpxI gµBIr qoˆ gµBIr g`l ƒ suxwauˆidAW iv`cy hI koeI cu`tklw C`f idµdw hY qy pwTk dw hwsw Awpy hI inkl jWdw hY[ do AkwlI ivdvwnW dw imlwp pVHo qW myrI g`l qy quhwƒ XkIn Aw jwvygw[ ieh sµqoK isµGI rµg swrIAW rcnwvW iv`c bVw pRqK idRStIgocr huµdw hY[

Page 25: bhupKI S^sIAq igAwnI sMqoK isMG - Media Punjab -index Singh Vakta/bahup… · Su`D pwT krn l`g pey[ auhnW dy bcpn smy ipqw jI qoN gRihx kIqI geI gurmuKI Aqy sRI gurU gRMQ swihb jI

25

sµqoK isµG jmWdrU GumkV hY qy ies ibrqI kwrn aus ny A`DI qoˆ v`D dunIAw gwhI hY qy Ajy vI mOkw imlidAW hI dOry qy inkl qurdw hY[ iviBµn rµg rUpW vwly lokW dw myl imlwp aus dy AnuBv ƒ AmIr bxwauˆdw hY[ auh iehnW AnuBvW ƒ pUrI suihrdqw nwl pyS krdw hY qy pwTk iehnW qoˆ pUrw pRBwvq huµdw hY, iehnW dw Awnµd mwxdw hY[ ies dw pRmu`K kwrn hY ik aus ny s`co s`c kihx dw jyrw kIqw hY[ jy ikDry aus nwL kup`q hoieAw hY qW aus Gtnw ƒ vI pUrI dlyrI nwl swP swP ilK id`qw hY[ ieh CotI g`l nhIˆ hY[ auh AwdrSk ivAkqI bxn dI bjwey iek Awm sDwrn mnu`K bx ky hI pyS Awauˆdw hY; ieh aus dI vifAweI hY qy vwrqk dI lok ipRXqw dI kuµjI hY[

cwr ku dhwky pihlW sµqoK isµG pµjwb jW kuJ h`d q`k Bwrq dI rwjnIqI nwl juiVAw irhw hY qy aus ny iehnW KyqrW iv`c vwprn vwlIAW GtnwvW ƒ bVI suihrdqw nwl pyS kIqw hY[ mslw BwvyN pµjwbI sUby dw hovy jW KwVkUvwd dw jW bilaU stwr dw, aus ny pUrI bybwkI nwl Awpxy m`q ƒ pyS kIqw hY qy sc dw inqwrw krn dw Xqn kIqw hY[ sµqoK isµG jdoN pMjwb iv`c rihµdw sI qW ieh pµjwb dI rwjnIqI nwl juiVAw hoieAw sI, ijs dw kwrn hY ik ieh muKI is`K isAwsqdwnW qy Dwrimk ivdvwnW dy inktvrqIAW iv`c sI[ ies ny is`K isAwsqdwnW Aqy sMq purSW bwry keI AijhIAW g`lW ilKIAW hn jo nvIAW hn qy auhnW dI SKSIAq ƒ bVw sp`St rµg idµdIAW hn[

pµjwb dy aujwVy iv`c kWgrs dI BUimkw bwry sµqoK isµG ny bVIAW s^q itpxIAW kIqIAW hn[ auh kyvl pµjwb qy kwbz rihx ƒ hI AwpxI rwjnIqI dw Durw bxw ky Aijhy cwlbwj bxy ik AkwlI rwjnIqI ƒ qbwh krn dI swjS kridAW, auhnW ny pµjwb ƒ qbwh krn ivc vI guryz nhI kIqw[ iek rwj Bwg dI lwlsw ikµnI Kqrnwk ho skdI hY, ies dw ibAwn lyKW iv`c dyiKAw jw skdw hY[

is`KW bwry mShUr hY:

jwq goq isµG kI dµgw]

dµgw hI ien gur qy mµgw]

AMn n pcY kIey ibn dMgw]

is`KW dw duKWq hY ik ieh in`kIAW in`kIAW sm`isAwvW ƒ lV JgV ky hor pycIdw bxwaux leI Syr hn[ igAwnI sµqoK isµG ny isµGW dI ies ibrqI bwry keI GtnwvW ƒ bVy suc`jy rµg iv`c pyS kIqw hY[

ApRYl 2010 ivc CpI swFy cwr sO pMinAW dI vfI pusqk ‘bwqW bIqy dIAW’ igAwnI jI dI auh pusqk hY, ijs iv`c pihlIAW do ikqwbW ivcoN vI lVI joVn leI kuJ Kws lyK Swml kIqy gey hn qW ik 1947 qoN lY ky, 2009 q`k dy, pMjwb dy ieiqhws nUM iek lVI ivc pro ky, pwTkW

Page 26: bhupKI S^sIAq igAwnI sMqoK isMG - Media Punjab -index Singh Vakta/bahup… · Su`D pwT krn l`g pey[ auhnW dy bcpn smy ipqw jI qoN gRihx kIqI geI gurmuKI Aqy sRI gurU gRMQ swihb jI

26

swhmxy proisAw jw skyy[ iehnW lyKW iv`c keI vwDy Gwty vI kIqy gey hn, ijs kwrn ieh rcnw hor vI mu`lvwn bx geI hY[ nwly pwTkW ƒ pVHn leI hor sm`grI muheIAw krvweI geI hY[

igAwnI sµqoK isµG bVw qkVw pwTk hY qy auh hr vyly ikqwbW, A^bwrW, rswilAW Awid nwl jUJdw nzrIN AwauNdw hY[ iehI kwrn hY ik aus dI AwpxI BwSw dI SbdwvlI bVI AmIr bx geI hY[ auh AwpxI g`l bVy srl qy sihj Fµg nwl AwK jWdw hY qy pwTk ƒ iksy Sbd dy ArQ vyKx leI iksy koS dI zrUrq mihsUs nhIN huµdI[ aus dI SYlI iv`c phwVI ndI vrgw vhwE hY[ mnorµjn krnw ies vwrqk dw mnorQ nhIN hY pr pwTk pVHidAW keI vwrI iKV iKVw ky h`s pYNdw hY[ ieh rcnw dI pRwpqI hY[ AijhI vwrqw pµjwbI iv`c bVI G`t ilKI jw rhI hY, ijs iv`c swihqk rs hovy qy ivSy in`jI jIvn qoN lY ky ivSv ivAwpI sm`isAwvW q`k PYly hoey hox[ rµg brµgI SYlI ies ƒ lok ipRX bxwauNdI hY[

Biv`K iv`c hor AijhIAW swrQk rcnwvW dI Aws krnI swfw AiDkwr hY qy swfI Aws ƒ Pu`l cVwauxy sµqoK isµG Prz ey[

gurmuK isMG (fw.)

8 dsmyS ngr, puils lweIn rof, pitAwlw

pwKMf qoN kohW dUr SKs

igAwnI jI A`l dy hI igAwnI jI nhIN ieh AslI igAwnI jI hn[ ieh myrI KuSiksmqI hY ik 2008 ivc 5 nvMbr nUM myrI igAwnI jI nwl Acwnk nhIN, prmwqmw dI Kws ikrpw nwl koeI vIh ku imMt imlnI hoeI[

g``l ies qrHW hoeI ik mYN 4 nvMbr nUM, pwiksqwn ivc ijlwH gujrwq qoN Awpxy bzurgW dy j`dI ipMf buFn qoN rwq rih ky vwps Aw irhw sW[ smy dI Gwt Aqy kuJ jrUrI kMmW krky mYN Bwrq 4 nvMbr nUM vwps phuMcxw cwhuMdw sI pr jd mYN lwhOr lwrI A``fy qy phuMicAw qW Swm dy 4 v`j cuky sn[ pulIs dy kihx Anuswr ik vwhgw bwrfr bMd ho igAw hoxw hY, ies krky aus rwq mYnUM lwhOr hI Tihrnw ipAw[ mYN GuMmdw GuMmwauNdw iPr nmskwr krn gurduAwry fyhrw swihb clw igAw[ mYnUM EQy iek AmRIkw qoN Awey hoey fwktr swihb iml pey jo kwPI ifprYSn ivc sn[ puCx qy pqw l``gw ik auh gurduAwrw swihb dw pRbMD dyK ky bhuq inrwS hoey hn[ auhnW ny mYnUM ikhw, “srdwr jI, A``j myry kol hI Tihro[ svyry mYnUM Awpxy nwl hI Bwrq lY c``lo[ mYN ikhw, “srdwr jI, gurU qy ivSvwS rKo[ ijs ny quhwnUM AmRIkw qoN eyQy ilAWdw hY auh quhwfIAW drSnW dIAW kwmnwvW vI pUrIAW krygw[” pr auh bijd sn ik mYN auhnW nUM Awpxy nwl hI vwps Bwrq lY ky c`lW[ mYN bynqI kIqI, “TIk hY;

Page 27: bhupKI S^sIAq igAwnI sMqoK isMG - Media Punjab -index Singh Vakta/bahup… · Su`D pwT krn l`g pey[ auhnW dy bcpn smy ipqw jI qoN gRihx kIqI geI gurmuKI Aqy sRI gurU gRMQ swihb jI

27

svyry idn cVHn qy dyKWgy[” rwq mYN auhnW nwl gurU dIAW g``lW krdw irhw[ auh hI g`l hoeI ijs dw mYnUM ivSvwS sI[ svyry jdoN AsI nmskwr leI inkly qW EQy ie`k jQy nwl g`l hoeI jo ik pihly lwhOr dy gurduAwry Aqy iPr nnkwxw swihb Aqy hor gurduAwirAW dy drSnW nUM jw rhy sn[ fwktr swihb bhuq KuS hoey[ gurU pwiqSwh ny auhnW dI murwd pUrI kIqI[ jdoN mYN auhnW qoN ivdwiegI dI iejwjq mMgI qW auh kihMdy ik jrw Tihro; mYN AwpxI fwierI lY ky AwieAw[ mYN auhnW dw ieMqzwr kr irhw sI qW ieqny nUM igAwnI sMqoK isMG jI vI EQy Aw gey[ jd auhnW ny myry bwry jwixAw qW auh Awpxy idAwlU suBw muqwbk kihMdy, “Tihro mYN huxy hI AwieAw[” auh Awpxy kmry ivcoN do ikqwbW lY Awey, jo auhnW dIAW AwpxIAW ilKIAW hoeIAW sn[ ijnHW dy nW sn, scy dw scw FoAw Aqy aujl kYhW iclkxw[ aus smy myry pws smy dI Gwt kwrn swfy drimAwn izAwdw g`lbwq nw ho skI pr ies imlxI qoN bwAd myrI igAwnI jI nwl nyVy dI sWJ bx geI[

auhnW vloN id`qIAW ikqwbW pVH ky mYN ies nqIjy qy phuMicAw ik igAwnI jI nW dy hI igAwnI jI nhI hn sgoN s`cmu`c hI igAwn dw BirAw hoieAw smuMdr hn, ijnHW ivc sc kihx dw hOslw hY[ igAwnI jI smy dI rmz nUM pCwx ky A`KrW duAwrw pyS kr idMdy hn[ igAwnI jI gurU dy AMD ivSvwsI is`K nhI hn, AmlI is``K hn[ duinAwvI qOr qy auh pMjwb Aqy pYpsU rwj dy cldy iPrdy kMipaUtr hn[ ijqnI auhnW nUM isK isAwsq, is`K ieiqhws Aqy gurbwxI dI smJ hY ies qrHW dI ikrpw bhuq G`t ivAkqIAW qy huMdI hY[ auh pKMf qoN keI jugW dUr hn[ mYN qW ieh hI khWgw ik auh s`c boldy jW ilKdy hI nhI hn, sgoN Kud s`c hn[ “s`c boilAw nhI hoieAw jWdw hY[" ieh vwk igAwnI sMqoK isMG jI qy F`ukdw hY[

ieh hkIkq hY ik igAwnI jI Akwl purK qoN ibnw iksy qoN nhIN frdy[ auhnW ny scweI ilK idqI hY[ swnUM ies qrHW dy ivdvwnW dw Pwiedw auTwxw cwhIdw hY[

AwdrSpwl isMG GoqVw

jrmnI

^qW vrgIAW rcnwvW dy rcnhwr

swihq rcnw iek AnUTI ivDw hY Aqy hr pRp`k qy qjrbykwr lyKk dI lyKxI dy nwl ies dy nvyN qoN nvyN pihlU pRIBwSq ho ky swhmxy AwauNdy hn[ “lyKxI dw sMbMD izMdgI dy fUMGy qzribAW qoN aupjy igAwn nwl hY[” jykr lyKxI dI aupRokq pRIBwSw nUM ivcwirAw jwvy qW idmwg ivc sB qoN pihlW dsqk dyx vwly nwvW ivcoN ie`k nW hY ‘igAwnI sMqoK isMG’[

igAwnI jI dIAW jyhVIAW ilKqW pVHn dw mOkw mYnUM imilAw auh ‘igAwnI sMqoK isMG’ dy nwm hyT klmbMd sn[ bwAd ivc mYnUM pqw l`gw ik igAwnI sMqoK isMG jI AwstRylIAw ivc p`ky qOr qy

Page 28: bhupKI S^sIAq igAwnI sMqoK isMG - Media Punjab -index Singh Vakta/bahup… · Su`D pwT krn l`g pey[ auhnW dy bcpn smy ipqw jI qoN gRihx kIqI geI gurmuKI Aqy sRI gurU gRMQ swihb jI

28

rih rhy hn qW myrw auhnW dIAW ilKqW pVHn Aqy vwcx dw nzrIAw iblkul hI bdl igAw[ eyny srl FMg nwl Aqy iblkul is`DI BwSw ivc g`l krnI, ijhVI idmwg qy nhIN sgoN idl qy Asr krdI hovy, ieh ivDw hryk prvwsI pMjwbI lyKk dy v`s dI g`l nhIN hY[ keI lyKkW dI ilKx SYlI eynI rsmI huMdI hY ik ies nwl keI vwrI ilKx dw ivSw qW ivcwrw Sbd jwl dy iksy nw iksy qMd ivc Ps ky hI rih jWdw hY pr igAwnI sMqoK isMG dI eynI srl Aqy pRp`k ilKx SYlI kwrn keI vwrI l`gdw hY ik AsIN igAwnI jI dI koeI swihq rcnw nhIN pVH rhy sgoN auhnW ny swnUM injI qOr qy koeI Kq iliKAw hY[

auhnW dIAW rcnwvW auhnW dy Awpxy pwTkW nUM ilKy hoey ^q hI qW hn[

pMjwbI vwrqk nUM auhnW ny AwpxIAW rcnwvW nwl hor AmIr kr id`qw hY[ vwrqk ilKxI hwrI swrI dy v`s dI g`l vI nhIN hY Aqy pMjwbI swihq kol auc imAwrI vwrqk ilKx vwly lyKkW dI koeI bhuq lMbI sUcI vI nhIN hY[ igAwnI jI ny ies ivSy qy fUMGw Xogdwn pwieAw hY Aqy Awpxy jIvn dy qjribAW nUM ibAwn krdIAW auhnW dIAW rcnwvW ie`k ivl`Kx pK vI pyS krdIAW hn[ auh Awpxy Awp nUM ieiqhwsk dsqwvyz dy qOr qy vI rUpmwn krdIAW jWdIAW hn[ auhnW ny Awpxy smkwlI hwlwq nUM AwpxIAW ilKqW ivc eyny hunr nwl bMinHAw hY ik auh ilKqW Awaux vwly smy ivc lyKkW leI pRmwixk hvwilAW dw kMm krngIAW[ swdgI auhnW dIAW ilKqW dw ivSyS gux hY[ auhnW ny AwpxI iksy vI ilKq ivc nw qW ikqy inj nUM vifAw ky iliKAw hY Aqy nw hI iksy hor nUM CuitAw ky[ auhnW dI ilKx SYlI Awpxy Awp qoN hI rUpmwn hoeI l`gdI hY, ijs auqy iksy dw vI pRBwv nhIN hY[ ieh AwpxI msq cwly cldI hoeI pwTkW nUM auhnW Bly simAW dy ivc jw KVHw krdI hY jo auhnW ny hMfwey Aqy jo swfy vrgy nvIN pIhVI dy lokW leI supny smwn hn[ sB qoN Kws g`l ieh ik auhnW dI S^sIAq auhnW dI lyKxI nwl ie`k-imk hY[ auhnW dw Kulwswpx auhnW dI lyKxI dy nwl prgt huMdw rihMdw hY Aqy auhnW dI lyKxI auhnW dy Kulwsypx nwl hor kULI huMdI rihMdI hY[ auhnW dIAW ilKqW pVHidAW hoieAW ieMj l`gdw hY ijvyN pMjwb dy iksy ipMf ivc iksy C`pV kMFy Kloqy bohV dy ru`K hyT qKqpoS qy bYTy qwS Kyf rhy hW Aqy koeI hMifAw vriqAw bzurg Awpxy jIvn dy qjribAW nUM, msqI ivc AwieAw, nSr kr irhw hY[ iblkul ieho ijhw hY igAwnI jI dIAW rcnwvW dw suBw[

swfy vrgy prdysIAW nUM eyny AmIr AnuBv sWJy krwaux vwly igAwnI sMqoK isMG jI Awpxy moh iB`jy KqW vrgIAW rcnwvW nwl swfIAW rUhW nUM sdw srSwr krdy rihx[ swfI prmwqmw A`gy Ardws hY ik auh igAwnI jI nUM Aqy auhnW dI kImqI ilKx SYlI nUM kwiem dwiem rKy[

XwdivMdr isMG sqkohw

vwrsw, polYNf

Page 29: bhupKI S^sIAq igAwnI sMqoK isMG - Media Punjab -index Singh Vakta/bahup… · Su`D pwT krn l`g pey[ auhnW dy bcpn smy ipqw jI qoN gRihx kIqI geI gurmuKI Aqy sRI gurU gRMQ swihb jI

29

qurdw iPrdw ivSvkoS

dunIAw dy nkSy qy kuJ lok Aijhy hMMudy hn, prm purK prmwqmw ijnHW dI JoLI byAMq dwqW nwl BrpUr krky ies sMswr ivc Byjdw hY[ AijhIAW dwqW qy bKiSSW smy smy qy aus ienswn dI S^sIAq nUM cwr cMd lwaNudIAW rihMdIAW hn[ AijhI hI iek &kIrwnw S^sIAq hY, igAwnI sMqoK isMG, AwstRylIAw dw vwsI[ swbq sUrq guris`K dy ilbws ivc ieh mhwn ivdvwn AwpxIAW bhumu`lIAW ilKqW nwl pMjwbI dy hr mYZzIn qy AKbwr ivc AwpxI hwzrI lvwauNidAW pwTkW nUM nvIN jwxkwrI Awpxy jIvn qzrby ivcoN idMdy rihMdy hn[ nIlI dsqwr qy ic`ty Ku`ly dwhVy vwlI pCwx dy DwrnI hr&n mOlw igAwnI sMqoK isMG iksy rsmI jwx pCwx dy muQwj nhIN hn, ikauNik auhnW dy jwxkwrW dw Gyrw auhnW dy myl imlwp vwly suBw kwrn AsIm hY[ sMswrk muSklW qy duSvwrIAW dI A`g ivcNo kMudn bx ky inkly igAwnI jI fwFy mwx qy &Kr dy bwies hn[

smy dy hwlwq krn igAwnI jI muFlI skUlI isiKAw qoN lWBy hI rhy pr Awp ny ihMmq nhIN hwrI[ bwAd ivc Awp gurmiq sMgIq ivc, ShId is`K imSnrI kwlj, sRI AMimRqsr qoN ifplomw krn aupRMq, SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI dI syvw ivc Swml ho gey Aqy v`K v`K AhuidAW qy AwpxIAW syvwvW id`qIAW[ iek drzn swlW qoN v`D smw SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI ivc nOkrI krn aupRMq Awp jI pRvwsI bx gey Aqy p`ky qOr qy AwstRylIAw v`s gey, ijQy auh A`j q`k gurU GrW, swihqk Aqy BweIcwrk smwgmW ivc Drm, ieiqhws, swihq, smwj Aqy is`K siBAwcwr dy sMbMD ivc, pwTkW Aqy sroiqAW nwL Awpxw igAwn sWJw krdy rihMdy hn[ igAwn hwsl krn qy aus nUM vMfx dw jnUMn igAwnI jI dy isr cVH ky boldw hY[ is`K ieiqhws, is`K rwjnIqI qy Dwrimk gRMQW qy auhnW dI KwsI pkV hY[ jykr auhnW nUM qurdw iPrdw ivSvkoS kih ilAw jwey qW ieh Zlq ibAwnI nhIN hoeygI[ igAwnI jI s`c dI bulMd qy bybwk Awvwz hn, eysy krky hI auh smy smy qy keI vwr AwpxIAW bybwk itpxIAW kwrn, keI qrHW dIAW muSklW shyV lYdy hn pr AwpxI khI g`l qy sdw kwiem rihMdy hn[ ies dI audwhrn 1984 dy sRI drbwr swihb qy hoey hmly qoN bwAd auhnW vloN ivdySI styzW qy bolx dI id`qI jw skdI hY, ijs dy nqIjy vjoN igAwnI jI nUM styjW ‘qy, pRbMDkW v`loN smw dyx qoN rok id`qw igAw sI[ ies qy vI igAwnI jI dI Awvwz bMd nhIN hoeI, sgoN auhnW ny Awpxw A^bwr SurU kr ky AwpxI Awvwz Avwm qk phuMcwaux ivc kwmXwbI hwsl kIqI[

rsmI skUlI iv`idAw qoN ivrvy Awp jI pMjwbI, ihMdI, AMgRyzI BwSwvW ivc Awpxw BwSx dy ky AwpxI ivdvqw dw prIcY idMdy hn[ eyQoN qk ik gory lok vI Awp dI BwSx SYlI qo muqwsr hn[ cuMbkI S^sIAq dy mwlk igAwnI jI hr Coty v`fy dy idl ivc Gr kr jWdy hn[ hr aumr dy lok auhnW dy pRsMsk hn jo hmySw auhnW dI sMgq mwnx keI auqsuk rihMdy hn[

eynI iezq mwx qy siqkwr imlx dy bwvjUd igAwnI jI byh`d swdw qy imlxswr hn[ auhnW nwl kIqI cMd imMtW dI sMgq auhnW nwl virHAW qoN jwxU hox dw Aihsws krvwauNdI hY[ auhnW dy bol kMnW ivc imSrI Goldy hn Aqy igAwn ivc BrpUr vwDw krdy hn[ auhnW dy ichry qy ie`k nUrwnI

Page 30: bhupKI S^sIAq igAwnI sMqoK isMG - Media Punjab -index Singh Vakta/bahup… · Su`D pwT krn l`g pey[ auhnW dy bcpn smy ipqw jI qoN gRihx kIqI geI gurmuKI Aqy sRI gurU gRMQ swihb jI

30

Jlk huuMdI hY jo hmySw hI imlx vwly nUM in`GI ‘jI AwieAW’ AwKdI hY[ igAwnI jI dy ivcwr bhuq aucy qy AgWh vDU hn[ bzurg hox dy bwvjUd auhnW dy ivcwr nvyN, qwzw qy smy dy hwxI hn[ in`q kuJ nw kuJ nvW krdy rihxw Aqy rwh ivc AwauNdIAW muSklW qy duSvwrIAW nUM mjwk krky AwpxI mMzly mksUd v`l inrMqr vDdy rihxw, auhnW dI i&qrq dw Aihm ih`sw hY[ dunIAw dI koeI vI muSkl auhnW dy byrok kdmW nUM nhIN rok skI[

auhnW dI sB qoN v`fI KwsIAq ieh hY ik auh jdoN vI pMjwb AwauNdy hn qW v`D qoN v`D lokW nUM iml ky KuSI mihsUs krdy hn[ pMjwb rihx vwly idnW ivc auh kdy iksy Sihr Aqy kdy iksy Sihr, kdy pyNfU i&zwvW ivc Aqy kdI swihqk smwgmW ivc huMdy hn[ myry kihx dw Bwv ik eyQy rihMidAW igAwnI jI dUr dUr q`k PYly huMdy hn[ ies aumr ivc vI igAwnI jI dI eynI n`T B`j kr lYx dI ihMmq A`gy myrw isr Jukdw hY[

ieMdrjIq isMG (pRo:)

AMgRyzI ivBwg mweI Bwgo srkwrI bhuqknIkI kwlj (lVkIAW)

mjITw rof, AMimRqsr[

swdgI qy guxW BrpUr SKsIAq

pihlI nzry hI igAwnI sMqoK isMG dI swdgI ip`Cy lukI auhnW dI Awdm k`d SKsIAq dy drSn nhIN huMdy[ swdgI dI mUrq dy ip`Cy ie`k mhwn lyKk, kQwkwr qy kIrqnIey g`l kI, bhu pKI klwvW dw sumyl CuipAw hoieAw imldw hY[ isAwxy kihMdy ny, “swdw jIvn qy aucI soc’’ dI dwq dwqw kyvl ivrly twvyN nUM hI idMdw hY, nhIN qW ies pdwrQvwdI dOV ivc iv`q qoN v`D ivKwvw krnw Awm ijhI g`l hY[

g`l kr rhy hW igAwnI sMqoK isMG jI dI swdgI qy inmr suBw dI[ AMimRqsr dy ivrsw ivhwr ivc 2010 dy ivrwsqI myly dOrwn pMjwbI swihq AkwdmI dy pRDwn, pRo: gurBjn isMG ig`l jI nwl jdoN mYN grWeIN sWJ dI g`l kr irhw sW qW EQy kuVqy pjwmy ivc mOjUd ie`k bzurg dIAW glW ghu nwl suxidAW mYN mihsUs kIqw ik ieh vI koeI lyKk jn l`gdy hn[ byS`k auhnW dw cyhrw myry leI ikqy vyiKAw vyiKAw l`g irhw sI pr sp`St nhIN sI ho irhw ik ieh kOx hn[ pRo: ig`l qW EQoN jldI cly gey pr auh bzurg swihb myry nwl g`lbwq krn l`g pey[ ies dOrwn pMjwbI BwSw ivc v`D rhI ilKqI ASu`Dqw pRqI auhnW dI icMqw nUM mihsUs kridAW mYN auhnW nUM ikhw, “qusIN ikqy

Page 31: bhupKI S^sIAq igAwnI sMqoK isMG - Media Punjab -index Singh Vakta/bahup… · Su`D pwT krn l`g pey[ auhnW dy bcpn smy ipqw jI qoN gRihx kIqI geI gurmuKI Aqy sRI gurU gRMQ swihb jI

31

pMjwbI lyKk igAwnI sMqoK isMG AwstRylIAw vwly qW nhIN ijMnHW dy lyK pMjwbI dIAW vYbsweItW qy Aksr l`gdy rihMdy hn?” eysy dOrwn hI mYN Awpxy inGy dosq hrBjn isMG (ies ikqwb dy lyKk) dw vI izkr kIqw, ijnHW nwl igAwnI jI huxW dI ‘pMjwbI suKn” vYbsweIt duAwrw sWJ sI[ ieh sux ky auhnW mYnUM gLvkVI ivc lY ilAw qy myry bwry pu`Cx l`g pey[ jdoN mYN auhnW nUM Awpxy pMjwbI AiDAwpk hox bwry d`sidAW ikhw ik mYN vI pMjwbI BwSw auqy ihMdI dy pRBwv qy Sbd joVW dIAW ZlqIAW (ASuDIAW) bwry auhnW dI hI ivcwrDwrw dw mwlk hW qW pMjwbI mW bolI dy pu`q hox kwrn swfI g`lbwq iek fUMGI sWJ ivc qbdIl ho geI[ ie`k sQwpq lyKk dI myry vrgy pRsMsk nwl cMd ku plW dI g`lbwq auhnW dy ivcwrW dI swdgI qy KulyH suBw dI jwmnI Br rhI sI[ jyhVI g`l ny mYnUM vD pRBwvq kIqw auh pihlW kIqy izkr vWg, auhnW dy pihrwvy qy ivcwrW dy is`Dy/spSt iezhwr ivc iksy vI AKOqI ivdvwnI mVk dw nw hoxw sI[ auh CotI ijhI mulwkwq Ajy qwzw hoeI g`l vWg BwsdI hY[ ipCly cwlI swlW ivc dySW ivdySW dI Xwqrw Aqy Awpxy vrgy AzIm lyKkW nwl sMbMD, igAwnI sMqoK isMG dI isDI swdI SKsIAq qy rqw Br vI BwrU nhIN huMdy[ hwl hI ivc irlIz hoeI auhnW dIAW AwpxIAW XwdW nwl BrpUr ikqwb ‘bwqW bIqy dIAW’ iv`coN vI auhnW dI inrmwxqw dy bwKUbI drSn huMdy hn[ iek QW auh ilKdy hn:

ies g`l ivc zrw vI Prk nhIN ik jIvnIAW jW svY-jIvnIAW vfy ivAkqIAW dIAW ilKIAW/ilKvweIAW jWdIAW hn qW ik dUsry auhnW qoN kuJ pRyrnw lY skx[ ies dy ault mYN koeI ies sMswr ivc vrnxXog kwrj nhIN kIqw, ijs krky myrIAW GtnwvW hornW leI pRyrnw dw sRoq bx skx[

isDy swdy jIvn dI pRoVHqw kridAW auh Awpxy bcpn bwry, eysy pusqk ivc ijkr krdy hn:

bcpn qW myrw vI Awm vWg hI, ijvyN ik ie`k in`ky ijhy ipMf dy Awm ikswnW dy muMifAW dw huMdw hY, auho ijhw hI sI, ijvyN ik; pihlW hwxIAW nwl Kyfxw, iPr fMgr cwrny, hL vwhux qoN aury-aury inky moty kMm, ijhw ik p`Ty v`Fxy, ru`g lwauxy, ikAwry moVny, KUh ih`kxw, hL mgr bI kyrnw Awid kIqy jWdy hn[

aupRokq hvwly dyx dw myrw mksd igAwnI jI dy jIvn dy Aihm AMg Bwv swdw jIvn nwl pwTkW dw quAwrP krwauxw hY[ igAwnI jI vrgy lyKk Asl ivc pMjwbI mW bolI dI sMpqI hn, ijhVy AwpxI BwSw vWg in`jI izMdgI ivc vI swdgI qy spSt ivcwrW dy mwlk hn[ ivdyS ivc rih ky vI AwpxI im`tI qy Awpxy lokW nwl juVy rihxw auhnW dI sWvIN p`DrI SKsIAq dw invyklw rMg hY[ Ajoky smyN AMdr Aijhy lok G`t hI nzr AwauNdy hn[

siqMdr isMG ETI

Page 32: bhupKI S^sIAq igAwnI sMqoK isMG - Media Punjab -index Singh Vakta/bahup… · Su`D pwT krn l`g pey[ auhnW dy bcpn smy ipqw jI qoN gRihx kIqI geI gurmuKI Aqy sRI gurU gRMQ swihb jI

32

ibKVy pYNifAW dw rwhI

jMmx qoN hI mnu`K BwvyN mW dI god ivc, ibsqr qy jW iPr pMGUVy ivc lyitAw hovy, jd auh Awly duAwly dI kudrq nUM inhwrdw hY qW auh KuSI ZmI dy Awpxy v`K v`K hwv Bwv prgt krdw vyiKAw jw skdw hY[ kdy kdy h`sx rox dIAW iklkwrIAW vI mwr auTdw hY[ QohVI ijhI hoS sMBwlx qy auh irVH ky vyhVy dy AMdr bwhr dw jwxU hox leI auqwvlw ho jWdw hY[ iPr jd inky in`ky kdm auTwlx dy Xog huMdw hY qW auh Gr dy bwhr kI hY? jwnx leI kdy ^ud lVKVwauNdy hoieAW, kdy iksy vfyry dI auNgl PV jW iPr iksy dy Fwky cVH, bUhy dI srdl t`p jWdw hY qW rMglI dunIAW dy rMg qmwSy aus dy AMdr hor vI Brmx leI aukswht pYdw kr idMdy hn pr hoS sMBwlx dy nwl nwl jd juMmyvwrIAW dw jULw BwrI ho jWdw hY qW mnu`KW dI bhu igxqI kohlU dw bYL bx ky, in`ky ijhy dwiery ivc hI Awpxw jIvn guzwrn leI mzbUr ho jWdI hY[ dUsry pwsy kuJ audmI lok, BweI vIr isMG dy kQn, “sIny iK`c ijMnHw ny KwDI, auh kr Awrwm nhI bihMdy” Anuswr, “dunI suhwvw bwg” vyKx leI inkL hI qurdy hn[ Aijhy ihMmqI lokW nUM kudrq dw vI BwrI swQ imldw hY, ijs nwl auhnW dy AMdr, rwh ivc Awey hr roVy nUM htw skx dI AQwh SkqI Br jWdI hY Aqy auh Ql, jl qy AwkwS nUM gwh mwrdy hn[

ihaUn sWg, PwhIXwn, kolMbs, vwsko-fy-gwmw Awid nUM dunIAW dI Jwq dy jnUMn ny hI ieiqhwsk jgq pRis`D XwqrI hox dw mwx hwsl krn ivc pUrI mdd kIqI[ eysy qrHW hI igAwnI sMqoK isMG AMdr Pyry qoryy dy jnUMn dw lwvw aus vyly P`uitAw jd auh pitAwly dy gurduAwrw sRI dUK invwrn swihb ivKy, kIrqn dI syvw inBw rhy sn[ auhnW dy dosq dy kmry ivc l`gy, sMswr dy nkSy ivc, DrqI dy hyTly pwsy, jwxI AwstRylIAw dy hry Bry Bwg ny idl nUM DUh pweI:

auf ky s`q smuMdr pwr kr jwvW,

jy KMB ivkdy hox bwzwrIN[

mn dI ies AvsQw nUM aus vyly bUr ipAw jd igAwnI jI nUM A&RIkw dy dyS, mlwvI ivc jwx dw mOkw imilAw Aqy kuJ jdo jihd qy hor dySW dy Brmx krn mgroN, sMn 1980 qoN, AwstRylIAw dy sB qoN v`fy Sihr, isfnI nUM Awpxw p`kw rYx bsyrw bxw ilAw[ AwstRylIAw Aw ky igAwnI jI ny AwpxI Aqy prvwrk jIvkw leI keI pwpV vyly Aqy qrHW qrHW dy kMmW qy h`Q AjmwieAw[

igAwnI jI Awpxy jIvn ivc prvwrk, smwjk Aqy hor juMmyvwrIAW inBwauNdy hoey, iv`cy ivc smw k`F ky, “dunI suhwvw bwg” nUM nIJ nwl inhwrn qy mwnx dI AwpxI rIJ nUM pUrw krdy Aw rhy hn[ igAwnI jI ny hux q`k DrqI dy auqrI qy d`KxI BwgW dy bhuq swry dySW/SihrW dIAW v`K v`K smy XwqrwvW krky, EQoN dy siBAwcwr, rihx sihx, vqIry Awid dy rMg qmwiSAW nUM mwixAw[ iehnW XwqrwvW dOrwn auhnW nUM jo vI K`ty imTy AnuBv hoey, auhnW nUM auh Awpxy BwSxW qy ilKqW ivc, ies

Page 33: bhupKI S^sIAq igAwnI sMqoK isMG - Media Punjab -index Singh Vakta/bahup… · Su`D pwT krn l`g pey[ auhnW dy bcpn smy ipqw jI qoN gRihx kIqI geI gurmuKI Aqy sRI gurU gRMQ swihb jI

33

SYlI nwl vrnx/icqrx krdy hn ik sroqy qy pwTk dy rUp ivc ieMj mihsUs huMdw hY ijvyN AsIN ^ud ‘Driq suhwvI’ dy c`kr kFdy hoey, ies nUM mwx rhy hoeIey[ auhnW vloN pyS kIqy jWdy idRS/GtnwvW swfy Awpxy hMFwey hoey lgdy hn[ eyQy vrnxXog XwqrwvW dOrwn igAwnI jI kol nw koeI kYmrw nw koeI not buk/fwierI huMdI hY pr auh ijQy vI jWdy AwpxI id`b idRStI nwl EQoN dy mwhOl, cwl, vwqwvrx nUM iKAwlW ivc soK ky AwpxI XwddwSq dy Kzwny nUM BrpUr krdy hn[ iPr Awpxy K`ty im`Ty AnuBv nUM BwSxW/ilKqW ivc, hwsrs dI cwSxI ivc fob ky, pyS krky, sroqy/pwTkW nUM inhwl krdy Aw rhy hn[ A&RIkw dy Gxy qy ^qrnwk jMglW ivc ivcridAW, sWJy im`qr, fw. pRIqm isMG rqn dy Gr ivc, iek Swm nUM bYiTAW, skwtlYNf dI gorI tIcr, jo Awpxy prvwr smyq sYr spwty qy AweI hoeI sI, ny igAwnI jI nUM svwl kIqw:

“qUM ieMfIAn, rihMdw AwstRylIAw ivc, iPrdw A&RIkw dy jMglW ivc[ nw qyry kol koeI kYmrw, nw koeI not bu`k, qyrw mksd kI hY ieauN GuMmx iPrn dw?”

igAwnI jI dI ivAMgwqimk hwzr jvwbI sI:

“Gr mYnUM rotI qW iml jWdI hY qy Doqy kpVy vI iml jWdy hn pr myrIAW g`pW suxn nUM sroqy nhIN imldy[ ies leI sroiqAW dI Bwl ivc GuMm irhw hW[”

igAwnI jI Awpxw ieh SOk pUrw krn leI nw rwq vyKdy nw idn Aqy nw hI vylw kuvylw[ jdoN vI mOkw imldw hY Cotw ijhw bYg moFy qy tMigAw qy “Ahu gey, Ahu gey!” ho jWdI hY[ keI vwr Gr prvwr nUM vI eI-myl sunyhy rwhIN hI pqw lgdw hY ik auh kyhVy pYNfy dy rwhI bx cu`ky hn[ ies AxikAwsy pYNfy nUM qih krn leI auhnW nUM koeI iJjk nhIN huMdI[ jyhVw vI swDn sweIkl, irkSw, tWgw, Koqw ryhVw, tYNpU, tYksI, kwr, b`s, tr`k, vwtr bot, iS`p, hvweI jhwz Awid Xog qy loV muqwbk imL jwvy, aus auqy hI svwr ho jWdy hn[ Cotw motw pYNfw qW imly kudrqI swDn jwxI AwpxIAW l`qW dy shwry krky vI bVy KuS huMdy hn[

‘auh ikhVI glI, ij`Qy Bwgo nhIN KlHI’ Anuswr dunIAW dw koeI Aijhw konw nhIN ij`Qy koeI nw koeI smwjk burweI smwj dw mUMh nw icVw rhI hovy Aqy irSvqKorI, iBRStwcwrI, byeImwnI, T`gI TorI, l`ut Ksu`t Awid dw pswrw nw hovy[ hW, eynw zrUr hY ik ieh sB ikqy v`D ikqy G`t, ikqy SryAwm ikqy luk iCp ky qy ikqy iDM|o-zorI nwl Awpxw jlvw ivKw rhIAW hn[ igAwnI jI nUM vI Awpxy ies Gum`kV jIvn dOrwn AijhIAW keI aulJxW qy KyqrI BwSweI sm`isAwvW dw swhmxw krnw ipAw pr igAwnI jI iehnW duSvwrIAW ivcoN, Awpxy bybwk suBw Aqy dlyrI BrI jurAq krky, bcw kr jWdy hn[ ieauN bc bcw ky, AxjwxI dunIAW ivc ivcridAW AwpxI ivdvqw dy Br Br bu`k vMfdy Aw rhy hn[ igAwn gRihx krn dI ipAws dI koeI h`d nhIN huMdI[ ijMnw vI igAwn rs pIqw jwvy Enw hI QohVw jwpdw hY[ ieho inmrqw dI inSwnI huMdI hY[ igAwnI jI ivcly bhuq swry guxW ivcoN ieh vI iek gux hY ik auh igAwn dw ivSwl BMfwr hox dy bwvjUd vI Awpxy Awp nUM ADUrw/aUxw hI smJdy hn[ ies leI auh ibKVy pYNifAW dw rwhI bx ky Awpxy Awp nUM hor Brnw

Page 34: bhupKI S^sIAq igAwnI sMqoK isMG - Media Punjab -index Singh Vakta/bahup… · Su`D pwT krn l`g pey[ auhnW dy bcpn smy ipqw jI qoN gRihx kIqI geI gurmuKI Aqy sRI gurU gRMQ swihb jI

34

cwhuMdy hn[ Swied eysy leI jIvn dy keI dhwky mwnx dy bwvjUd vI auhnW nUM pYNfy dw koeI AkyvW QkyvW nhIN mihsUs huMdw, sgoN iksy s&r dI knso imlx qy auhnW ivclw jvwnI vwlw gulwb iPr qoN mihkx l`g pYNdw hY qy AwpxI ‘itMf PhuVI’ cuk ky Agly pYNfy dyy rwhI bx ky ies g`l dw pRqIk bxy nzr AwauNdy hn:

BwvyN rwh ivc musIbqW hox bySumwr[

muswPrw! quirAw c`l ie`k swr[

ipCy muV nw vyKIN BwvyN AwvwzW v`jx hzwr[

musw&rw! quirAw c`l ie`k swr[

ip`Cy muV muV jo dyKdy l`gx kdy nw pwr[

musw&rw! quirAw c`l ie`k swr[

'Bl' K`tdy ny p`kI Dun dy svwr[

musw&rw! quirAw c`l ie`k swr[

lKivMdr isMG reIAw hvylIAwxw

inAwixAW, isAwixAW, g`BrUAW dw hwxI

1997 c jdoN pMjwb qoN, AwstRylIAw dy Sihr isfnI ivc prvws kIqw sI qW ijMnw du`K Awpxy sohxy dyS pMjwb dI im`tI nUM C`fx dw sI Enw hI du`K auhnW im`qrW nUM Cf ky Awaux dw sI ijnHW nwL rL imL, Awpxy pMjwb dIAW Du`pW CWvW mwxIAW sn[ AwstRylIAw phuMc ky ijQy kwrobwrI qOr qy sQwpq hox dw iPkr sI EQy AwpxI rUh dy hwxI l`Bx dI vI kwhl sI[ vK v`K aumr dy, v`K v`K rMgW dy swQIAW ’c bih bih ky vyK ilAw sI pr g`l nhIN sI bx rhI[ kuJ ku rsmI mulwkwqW qoN bwAd jdoN soc myc nw AwauxI qW iPr nvyN im`qr l`Bx qur pYxw[ myrI Aws nUM EdoN bUr ipAw jdoN bYlmor dy gurduAwrw swihb ivKy, hPqwvwrI dIvwn, iv`c igAwnI sMqoK isMG horIN, pwrklI gurU Gr dI nvIN iemwrq dy audGwtnI smwroh leI, sMgqW nUM s`dw dyx leI Awey[ pMjwboN KWdy pINdy Awey sW Aqy srIr vI su`K nwl KulHw Kulwsw sI[ ies krky gurU Gr ivc jw ky, bhuqw icr cONkVw mwr ky bYT nhIN sI huMdw[ mn ivc sdw kwhL hoxI ik kyhVw vyLw hovy, Bog pvy qy pRSwd lY ky Gr nUM jweIey[ auqoN jy koeI kIrqn dI smwpqI qoN bwAd lYkcr dyx leI Klo jwvy qW myry vrigAW nUM cVH lwlIAW jWdIAW sn ik ieh hux bor krUgw pr igAwnI jI horW jdoN auT ky &iqh bulweI Aqy pYNdI s`ty hI

Page 35: bhupKI S^sIAq igAwnI sMqoK isMG - Media Punjab -index Singh Vakta/bahup… · Su`D pwT krn l`g pey[ auhnW dy bcpn smy ipqw jI qoN gRihx kIqI geI gurmuKI Aqy sRI gurU gRMQ swihb jI

35

swfy ijihAW dy mn ’c c`ldI g`l AwK id`qI, “qusIN socdy hovogy ik ieh BweI hux bor krygw pr mYN quhwfw bhuqw smw nhIN jy lYxw[ ieh vI mYnUM pqw hY ik qusIN mYnUM suixAW qoN ibnw jwxw vI nhI, ikauNik qusIN jwxdy ho ik jy mYnUM eyQy nw sux ky gey qW mY quhwfy GrIN suxwaux Aw jwxw[” ieh sux cwr cuPyry hwsV mc geI[

igAwnI jI dy aupRokq bol sux swfy ijhy, jyhVy auTx nUM iqAwr bYTy sn, ny gofy is`Dy kr ley[ mwJy dI cwSxI ivc fu`bI, Su`D pMjwbI bolI ivc jdoN igAwnI jI ny Awpxw sunyhw id`qw qW sBnW dy mnW qy jwdU ijhw kr igAw[ igAwnI jI dy hQ ’c PiVAw qxIAW vwLw JoLw BulyKw pw irhw sI ik Swied ‘AMbrsroN’ koeI swDwrx ijhw pRcwrk AwieAw hoxw[ pr auhnW dy bolW ivclw Brosw d`sdw sI ik ieh koeI swDwrn pRcwrk nhIN sgoN guiVHAw hoieAw sUJvwn ienswn hY[ 30 ku imMtW dy smy ivc auhnW AYsy FMg nwl AwpxI bwq pweI ik hr pMj imMt bwAd hwsy dI &uhwr iCV ipAw kry[ inAwxy isAwxy sB hI igAwnI jI dy bolW ivclI imTws Aqy in`G nUM mwxdy rhy[ mYnUM auhnW dI S^SIAq ny bhuq pRBwvq kIqw[ myrw auhnW dy srUp, auhnW dI aumr jW pihrwvy nwl koeI myl nhIN sI pr mYnUM auh myrI soc dy hwxI l`gy[ ^ud mJYl hox kwrn, mwJy vwLI bolI dI sWJ mYnUM DUh ky auhnW dy koL lY geI[ mY aumr dIAW h``dW aulMG ky, ‘Bw jI’ AwK jw &iqh bulweI[ auhnW dw bIbw ic`tw dwhVw vyK ky hr koeI auhnW nUM ‘igAwnI jI’ Aqy inAwxy ‘bwbw jI’ AwK ky sMboDn krdy sn qy jdoN ie`k nOjvwn ny auhnW nUM ‘Bw jI’ AwK ky bulwieAw qW auhnW ny J`t p`t buJ ilAw ik ieh jrUr myrI soc dw hwxI hovygw qW hI qW mYnUM ‘igAwnI jI’ kihx dI bjwey ‘Bw jI’ jhy Apx`q Bry lihjy iv`c bulw irhw hY[ aus idn dI peI ieh sWJ A`j q`k inrMqr jwrI hY[ hr idn ieh irSqw hor gUhVw hI hoieAw hY[

jigAwsU hox kwrn igAwnI jI sbMDI hor jwxkwrI lYx dI ie`Cw hoeI qW pqw l`gw ik igAwnI jI ShId is`K imSnrI kwlj, sRI AMimRqsr qoN isiKAq ho ky SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI ’c BrqI ho gey sn[ ijQy iehnW dI sUJ bUJ sdkw, aus smy dy SRomxI smytI dy pRDwn sMq cMnx isMG jI ny iehnW nUM Awpxw in`jI shwiek inXukq kr ilAw[ sMn 1960 qoN lY hux q`k dI prdy dy swhmxy vwLI Aqy prdy ipClI AkwlI rwjnIqI Awp AwpxI XwdW dI cMgyr ’c cukI iPrdy hn[ 1960 qoN 1973 qk SRomxI kmytI dI nOkrI krn qoN bwAd 1973 ’c igAwnI jI A&RIkw dy mulk mlwvI ivc kuJ smw nOkrI kr, loVINdw ^rc p`ly bMnH ky dunIAW dw Brmx krn qur pey[ 1979 dy AkqUbr mhIny dI 25 qrIk nUM igAwnI jI ny AwstRylIAw dI DrqI qy pihlw kdm r`iKAw[ prvwrk guzwry leI srkwrI qy ArD srkwrI sMsQwvW ivc nOkrI krn dy nwL nwL, gurU GrW iv`c Drm pRcwr dI syvw vI AwnryrI qOr ’qy hux q`k inBwauNdy Aw rhy hn[

ApRYl 1985 iv`c ‘is`K smwcwr’ nwm dw AwstRylIAw dw pihlw pMjwbI A^bwr k`F ky, Awp ny pMjwbI mIfIey dw, DrqI dy d`KxI ArD goLy aupr phu Putwlw kIqw[ pihlW fyF swl hPqwvwrI Aqy Pyr mhInwvwr, ieh AKbwr 1990 qk Awp clwaNudy rhy[ gurU GrW Aqy guris`KW dy GrW ivc kIrqn jW kQw kridAW jo Bytw sMgqW v`loN Byt kIqI jWdI sI aus iv`c AwpxI in`jI kmweI joV ky A^bwr dI ipRMitMg Aqy vMfx dw ^rcw krky pMjwbI mW bolI dI syvw krdy rhy[ ijauN ijauN mYnUM

Page 36: bhupKI S^sIAq igAwnI sMqoK isMG - Media Punjab -index Singh Vakta/bahup… · Su`D pwT krn l`g pey[ auhnW dy bcpn smy ipqw jI qoN gRihx kIqI geI gurmuKI Aqy sRI gurU gRMQ swihb jI

36

igAwnI jI bwry hor jwxkwrI imLdI rhI, myrw auhnW pRqI siqkwr hor vI vDdw igAw[ igAwnI jI s`c mu`c igAwnI khwaux dy Xog hn ikauN jo auhnW kol igAwn dw BMfwr hY[ Dwrimk gRMQW bwry, is`K ieiqhws, is`K rwjnIqI, AwstRylIAn is`K smwj, gurU GrW dy pRbMDW ivc svwrQI ibrqI bwry, swihb sRI gurU gRMQ swihb jI, AwstRylIAw dI isAwsI siQqI bwry, g`l kI koeI vI Aijhw ivSw nhIN ijs bwry igAwnI jI fUMGI jwxkwrI nw r`Kdy hox[ eysy krky mY auhnW dw nW ‘qurdw iPrdw iensweIklopIfIAw’ pwieAw hoieAw hY[ igAwn swgr iv`c fu`bkIAW lgwaux dw Awp nUM ies h`d qk jnUMn hY ik dunIAW dy iksy vI kony iv`c igAwn vMfIdw hovy, sB AOkVW nUM pwr kr ky EQy phuMc jWdy hn[ BwvyN ies jnUMn dI kImq auhnW nUM prvwrk nwrwzgI shyVn dy rUp ivc dyxI pYdI hovy qW vI igAwnI jI nhIN tldy[ hwlW ik prvwrk juMmyvwrIAW nUM bw^UbI inBwauNdy hoey, auhnW ny cwry b`icAW nUM auc ividAw duAw ky, sMswrk qOr qy kwmXwb ienswn bxwieAw hoieAw hY[

ijs h`d qk igAwnI jI igAwn cu`kI iPrdy hn jy ikqy auhnW ny Awpxy Awp nUM inmwxy ijhy isK dI QW A`j klH dy AKOqI bwibAW Aqy sMqW vWg pRcwirAw huMdw qW Swied lokW dIAW BIVW A`j auhnW AKOqI sMqW qy bwibAW vWg iehnW dy mgr vI iPrdIAW huMdIAW[ sMgmrmrI fyrw, duinAwvI su`K shUlqW, ic`ty pRYs kIqy hoey coLy Aqy v`fIAW v`fIAW kwrW Awp dy A`gy ip`Cy GuMmdIAW huMdIAW[

Awm gurU GrW dy pRbMDk Dwrimk ivdvwn, BwvyN qnKwhdwr hovy qy BwvyN vwlMtIAr, nUM pRbMDn kwrjW iv`c nhIN vyKxw cwhuMdIAW Aqy gurduAwrw pRbMDn ’c id`qy auhnW dy shI suJwvW nUM vI pRbMD ivclI dKl AMdwjI hI smJdIAW hn[ gurmiq bwry jW gurU Gr dy pRbMD bwry Awp dIAW by^O& Aqy bybwk shI it`pxIAW kwrn keI vwr Awp kmytIAW dy AwgUAW dI nwrwzgI vI shyV lYNdy hn[ pRbMDk kmytIAW dw gurU Gr dI syvw krn vwly syvwdwrW pRqI ie`k sMkIrx ijhw nzrIAw hY[ auh gRMQI isMG nUM isr& pwT krn, pRSwd bxwaux Aqy vrqwaux q`k hI sImq rKxw cwhuMdIAW hn qy auhnW dI S^SIAq ivcly bwkI pihlUAW nUM AxgOilAW krky, bwkI is`K Aqy Dwrimk msilAW qy rwie dyx dy AXog smJdIAW hn[ gurU GrW dy pRbMDkW dI nwrwzgI keI vwr ies h`d q`k vD jWdI hY ik auh ig. sMqoK isMG jI dy i^lw& kUV pRcwr krn qoN vI bwj nhIN AwauNdy[

igAwnI jI gurU GrW dy Dwrimk dIvwnW, siBAwcwrk smwgmW, swihqk sMmylnW jW smwjk iek`TW iv`c ivcridAW hoieAW, b`icAW nwl b`cy, g`BrUAW nwl g`BrU, ivcwrvwnW nwl ivcwrvwn Aqy isAwixAW iv`c isAwxy bx jWdy hn[ ijQy vI igAwnI jI hox iehnW duAwly mnu`KI JuMf hmySW vyiKAw jw skdw hY[ koeI Awp dy igAwn swgr ’coN igAwn dw cuLw lYx dw ie`Cwvwn huMdw hY, koeI Awp dy cutkilAW dw AwnMd lY irhw huMdw hY Aqy koeI jIvn jwc dy sbk lY irhw huMdw hY[ igAwnI jI dI pkV hr BwSw qy byh`d mjbUq huMdI hY[ BwSw BwvyN AMgRyzI hovy jW pMjwbI jW ihMdI, Awp jigAwsU hox kwrn aus dy aucwrx, aus dy ivkws Aqy aus dIAW AMdrUnI prqW qk jwxkwrI r`Kdy hn[ AMgRyzI dI skUlI ividAw nw leI hox dy bwvjUd vI Awp nUM AwstRylIAweI smwgmW, sYmInwrW iv`c lYkcr dyx leI aucycy qOr qy bulwieAw jWdw hY, ij`Qy Awp AMgRyzI iv`c BwSn dy ky goirAW dI vI vwh vwh K`tdy rihMdy hn[ AwstRylIAw dy sB qoN v`D hrmn ipAwry pMjwbI A^bwr ‘pMjwb AYkspRYs’ dy Awp sQwpq

Page 37: bhupKI S^sIAq igAwnI sMqoK isMG - Media Punjab -index Singh Vakta/bahup… · Su`D pwT krn l`g pey[ auhnW dy bcpn smy ipqw jI qoN gRihx kIqI geI gurmuKI Aqy sRI gurU gRMQ swihb jI

37

kwlm nvIs hn[ v`K v`K Dwrimk, smwjk Aqy rwjnIqk msilAW qy Awp lgwqwr lyK ilKdy rihMdy hn[ Awp dy lyK ‘pMjwb AYkspRYs” qoN ielwvw AwstRylIAw dIAW swrIAW pMjwbI A^bwrW Aqy dunIAW Br dIAW A^bwrW iv`c Cpdy hn[ Awp ny Awpxy hux q`k dy ilKy Aqy Cpy hoey lyKW nUM ikqwbI rUp ivc pMjwbI swihq jgq dI JolI pwieAw hY[ iehnW lyKW nUM pMj ikqwbW ‘scy dw scw FoAw, aujl kYhW iclkxw, XwdW BrI cMgyr, bwqW bIqy dIAW Aqy jo vyiKAw so AwiKAw’ iv`c pRoieAw igAw hY[ pMjwb qoN AwstRylIAw AwieAw koeI vI ivdvwn, swihqkwr, Drm SwsqrI igAwnI jI nUM imly ibnw AwpxI Xwqrw s&l hoeI nhIN smJdw[ dunIAW Br dIAW smwjk, Dwrimk Aqy siBAwcwrk sMsQwvW, Awp dy pMjwbI pRqI fUMGy moh kwrn v`K v`K snmwnW nwl invwjdIAW rihMdIAW hn[ 2004 iv`c AwstRylIAw dI isrmOr pMjwbI sMsQw ‘pMjwbI kONsl Aw& AwstRylIAw’ ny Awp dIAW jIvn Br dIAW pRwpqIAW nUM vyKdy hoey ‘Bgq pUrn isMG XwdgwrI AYvwrf, pMjwbIAq dw mwx’ nwl invwijAw sI[ igAwnI jI dIAW sMswrk XwqrwvW dw Gyrw bhuq ivSwl hY[ 2008 ivc pMjwbI s`Q sWbVw ny ‘ipMRMsIpl qyjw isMG swihqk AYvwrf’ vjoN isropw, loeI, golf mYfl Awid nwl, isfnI ivc Aw ky snmwinAw[

keI sdIAW dw ieiqhws AwpxI Xwd ivc sWBI bYTw ieh Anmol hIrw sWBx Xog hY[ aumr dy ipCly A`D ’c ivcr irhw ieh is`K kOm dw iensweIklopIfIAw, ikqy swrw ieiqhws Aqy igAwn nwl hI lY ky nw qur jwvy[ ies leI loV hY iksy smr`Q Aqy audmI sMsQw dI, jyhVI igAwnI jI koLoN ieh Anmol ^zwnw ilKvw ky sWB lvy[

pRBjoq isMG sMDU

isfnI, AwstRylIAw

kuJ igAwnI sMqoK isMG dI lyKxI bwry

igAwnI sMqoK isMG swfy prm im`qr hn[ swfw swrw prvwr iehnW dI ivdvqw Aqy injI guxW dw pRsMsk hY[ kyvl AwstRylIAw ivc hI nhI blik sMswr Br dy is`KW ivc auhnW ny AwpxI pCwx bxweI hoeI hY[ auh iek mhwn ivdvwn hn qy A&RIkw qoN lY ky nwrvy q`k GuMmy hoey hn[ ies leI auh ivSwl qjrby Aqy AnuBv dy mwlk hn[ auhnW bwry sB qoN mh`qvpUrn g`l ie`k ieh vI hY ik auh dUjy dI g`l vI bVy iDAwn nwL sux lYNdy hn qy jy koeI auhnW dy ivcwrW nwL sihmq nw vI hovy qW vI igAwnI jI ies g`l dw burw nhI mnwauNdy qy ies g`l nUM sihj Av`sQw ivc hI lY lYNdy hn[

Page 38: bhupKI S^sIAq igAwnI sMqoK isMG - Media Punjab -index Singh Vakta/bahup… · Su`D pwT krn l`g pey[ auhnW dy bcpn smy ipqw jI qoN gRihx kIqI geI gurmuKI Aqy sRI gurU gRMQ swihb jI

38

jdoN dw mY inaUzIlYNf qoN AwstRylIAw AwieAw hW igAwnI jI dy lyKW qy lYkcrW nUM bVI idlcspI nwL suxdw hW[ iehnW ivc pRgtwey gey ivcwrW nUM ghu nwL ivcwrdw vI hW[ ies qoN ielwvw igAwnI jI nwL, sYrW kridAW smy Aqy bYT ky ivcwrW kridAW smy, kuJ nukiqAW qy swfw m`q Byd vI ho jWdw hY pr ijQoN q`k igAwnI jI dI ivdvqw Aqy suihrdqw dw sbMD hY, ies bwry do rwvW nhI[ ies smy igAwnI jI v`loN ilKIAW geIAW pMj pusqkW ivcoN ie`k pusqk ‘bwqW bIqy dIAW’ myry hQ ivc hY[ ies ivc igAwnI jI ny 1947 qoN lY ky 2009 q`k dIAW pMQk GtnwvW dI A`KIN vyKI jwxkwrI ibAwnI hY[ ieh pusqk ies krky vI mh`qvpUrn hY ik ies ivc drj swry Gtnw kRm nUM igAwnI jI ny, is`K AwgUAW dy nwL rih ky AKIN vyKI gvwhI vjoN ibAwn kIqw hY[

jdoN ihMdusqwn dI AwzwdI dI lihr jor PV rhI sI qW is`K lIfrW nUM Awzwd ihMdsqwn ivc isKW dw BivK DuMdlw idsx l`gw ikauNik hux isrW dw mu`l pYxw sI[ is`K bhuq hI CotI G`t igxqI sn[ kyvl do qsIlW mogw qy qrn qwrn ivc hI auhnW dI bhu sMmqI sI pr ieh dovyN qsIlW vI musilm bhu igxqI vwLI qsIL, zIrw qsIl ny v`K v`K kIqIAW hoeIAW sn[ dUjy pwsy nw kWgrs qy nw hI AMgRyz srkwr is`KW dy ihqW v`l koeI iDAwn dy rhy sn[ 1928 vwLI pMifq moqI lwl nihrU dI rIport ny is`KW nwL iensw& nhIN sI kIqw[ is`KW ny 1929 vwLI lwhOr ivclI kWgrs dI swlwnw kwn&RMs dw bweIkwt kr idqw[ mhwqmw gWDI dI AwgvweI ivc swry muKI kWgrsI lIfr, isK AwgU bwbw KVk isMG koL auhnW nUM Awpxy nwL kWgrs dI styj qy Swml hox vwsqy mMnwaux leI AkwlIAW dy kYNp ivc gey Aqyy vwhdw kIqw ik Awzwd Bwrq dI koeI AijhI nvI rwj bxqr nhIN bxweI jwvygI jo is`KW nUM mnzUr nw hovy[

iPr 23 mwrc 1930 nUM gWDI ny is`KW nUM Brosw idqw qy ieh vI AwiKAw ik jy is`KW nwL kWgrs iensw& nhI krUgI qW is`K qlvwr nwL Awpxy h`k lYxy jwxdy hn[ julweI 1946 ivc pMifq jvwhr lwl nihrU ny vI Aijhw Brosw idvwieAw[ dUjy pwsy AMgRyz srkwr vI is`KW v`l iDAwn nhI sI dy rhI[ AMgRyz srkwr qW ie`k G`t igxqI vjoN is`KW nUM pMjwb ivc auh irAwieqW vI nhI sI dy rhI jo swry ihMdusqwn ivc, muslmwnW nUM iek Gt igxqI vjoN dy rhI sI[ so is`KW dI hwlq bhuq icMqwjnk sI[

Awpxw sB kuJ Kuhw ky is`K jdoN ihMdusqwn ivc Awey qW eyQoN dI nvI kWgrs srkwr auhnW nUM iensw& dyx leI iqAwr nhI sI[ ies qoN auLt sgoN aus smy dy igRh mMqrI srdwr ptyl ny iek srkUlr jwrI krky swry is`KW nUM jrwiem pySw krwr dy idqw[ jdoN mwstr qwrw isMG ny pMifq nihrU nUM is`KW nwL kIqy gey iekrwrW dw cyqw krvwieAw qW pMifq jI ny, “Ab zmwnw bdl gieAw hY” AwK ky Tu`T ivKw idqw[ kWgrsI lIfriSp is`KW nUM pwV rhI sI qW ik auh is`KW leI iensw& nw mMg skx[ kWgrs Awpxy ip`TUAW dw gurduAwirAW aupr kbzw krvw idMdI sI qW ik AkwlI isKW leI iensw& mMgx vwsqy gurduAwirAW dIAW styjW nw vrq skx[

Page 39: bhupKI S^sIAq igAwnI sMqoK isMG - Media Punjab -index Singh Vakta/bahup… · Su`D pwT krn l`g pey[ auhnW dy bcpn smy ipqw jI qoN gRihx kIqI geI gurmuKI Aqy sRI gurU gRMQ swihb jI

39

is`KW nUM iensw& idvwaux leI AkwlIAW ny, bolI dy AwDwr qy pMjwbI sUby dI mMg r`K ky, ies dI prwpqI leI jdo jihd SurU kr idqI pr srkwr ieh g`l suxn leI iqAwr nhI sI[ 1920 ivc Awpxy hI pws kIqy mqy, ik dyS dI vMf sUibAW dy rUp ivc BwSw dy AwDwr qy muV kIqI jwvygI dy Anuswr, bwkI Bwrq qy qW ieh lwgU kr idqI pr jdoN pMjwb dw mslw AwieAw qW ies pwsy kMn nw DirAw[ 1955 vwLy pMjwbI sUbw morcy ivc AkwlIAW ny ij`q prwpq kIqI sI[ 1956 ivc, AMimRqsr ivc kWgrs dw swlwnw iejlws sI qy AkwlIAW dw vI Esy smy Aqy nwL l`gvyN sQwn qy hI swlwnw iejlws sI[ AkwlIAW dy byimswl jlUs qoN pRBwvq ho ky srkwr ny AkwlIAW nwL g`l bwq AwrMBI[ aus ivcoN rIjnl &wrmUlw inkiLAw pr ieh c`l nw sikAw[ 1960 ivc AkwlIAW ny pMjwbI sUby dI prwpqI leI iPr morcw lw idqw[ bhuq lMmI jdo jihd is`KW ny AkwlIAW dI AgvweI hyT kIqI[ AKIr BwrI kurbwnIAW ip`CoN, mjbUrI v`s, ie`k lMgVw ijhw sUbw srkwr ny bxw idqw[ ies swry ieiqhws nUM igAwnI jI ny BwvyN sMKyp ivc hI pr bVI idAwndwrI nwL ilKq ivc ilAWdw hY[

ie`k cMgy lyKk hox dy nwl nwl igAwnI jI cMgy pRcwrk vI hn[ auh qrk nwL pRcwr krdy hn[ bVI Koj nwL gurbwxI dI is`iKAw Aqy is`K ieiqhws nUM ilK ky qy bol ky, dovyN qrHW hI, idlcsp qrIky nwL ibAwn krdy hn[

AKIr qy mY igAwnI jI nUM auhnW dy igAwn qy ibAwn dw pRsMsk hox krky ies s&lqw qy vDweI idMdw hW Aqy is`KI qy is`K ieiqhws dy ividAwrQIAW nUM igAwnI jI dy lyKW qy lYkcrW qoN lwB auTwaux dI jordwr pRyrnw krdw hW[

AmrjIq isMG gorwieAw

igRi&Q, AwstRylIAw

klm c`ldI rhy

iksy mn dI haumY nUM auqyjq krn jW hyTI krn leI, ^uSwmdI jW ktwkSI l&zW dI vrqoN krnI, is`K isDWq dI aulMGxw hY pr kIqI myhnq bwry auqSwhq krnw iek &rz hY[ lyKkW jW pwTkW dy AwpsI ivcwr Byd hox, ieh vI koeI AxhoxI g`l nhIN hY[ ikauNik ivcwr, ivcwrn vwLy dI ivcwrk idRStI aupr Awpxw pRBwv bxwauNdy hn[ ijvyN jpu bwxI dI pihlI pauVI dI pihlI pMgqI hY, “socY soic n hoveI jy socI lK vwr” bwxI dI ies pihlI pMgqI dy ArQW bwry pMQ iek m`q nhI ho sikAw[ ijs vyLy ivcwrmeI isDWq nUM C`f ky haumY Aqy AVI vwLw rveIAw Aml ivc ilAWdw jWdw hY qW iPr ivcwrW dI eykqw hoxI AsMBv ho jWdI hY[ A`j is`K pMQ dw hr isDWqk mslw

Page 40: bhupKI S^sIAq igAwnI sMqoK isMG - Media Punjab -index Singh Vakta/bahup… · Su`D pwT krn l`g pey[ auhnW dy bcpn smy ipqw jI qoN gRihx kIqI geI gurmuKI Aqy sRI gurU gRMQ swihb jI

40

Awlocnw dI kcihrI ivc D`ky Kw irhw hY[ ivvwd Gtx dI QW idno idn vD irhw hY pr PYsly dI Aws koeI ivKweI nhI idMdI[ vjwh? ikauNik is`K kOm ny scy siqgurU Sbd srUp sRI gurU gRMQ swihb jI dI kcihrI Cf ky AwpxI haumY Aqy AVIAl rveIey dI kcihrI ivc AwpxI injI ivcwrDwrw Anuswr, is`KI isDWq nUM mroVn Aqy duibDw ivc pwaux vwLw vqIrw A^iqAwr kIqw hoieAw hY[ gurmiq ivroDI soc ies ivc Awpxw pUrw ih`sw pw rhI Aqy qwx lw rhI hY[

igAwnI sMqoK isMG dI jwxkwrI krvwaux leI kuJ ilKxw jW AwKxw, iek BwrI Bu`l hovygI[ swfy vrgy kuJ jwnxhwirAW leI, auh hr vyLy jwxkwrI dw ^zwnw nwL cu`kI iPrdy hn[ Akwl purK ny auhnW dI XwdW dI cMgyr eynI Br rKI hY ik KulHy h`QIN vrqwauNidAW lutwauNidAW vI qot nhI AwauNdI[ pihlW pihl igAwnI jI ny Dwrimk styjW qoN gurbwxI Aqy gur ieiqhws dI jwxkwrI dy g`Py vrqwauxy SurU kIqy[ iPr klm dw muK nMgw krky, kuJ swl isfnI qoN ‘is`K smwcwr’ nwmI prcw k`Fdy rhy[ Anyk pricAW ivc AwpxI klm rwhIN aulIkIAW auswrU rcnwvW Byjdy rhy Aqy Byj rhy hn[ igAwnI jI dy bolx vyLy Aqy ilKq ivc aulIky hwsrsI AMdwz nUM fUMGI nIJ nwL hI smiJAw jw skdw hY[ iehnW ivc iek v`fI KUbI ieh vI hY ik iehnW nUM styj qy bhw ky iPr d`isAw jwvy ik qusIN eynw smw ies mzbUn qy bolxw hY[ ieh ibnw iksy iqAwrI dy bVy suc`jy bolx AMdwz nwl, idqw smw pUrw kr skdy hn[ AYsy gux dI b^iSS iksy ivrly gurU ipAwry auqy hI huMdI hY[ mwhOl nUM BWpidAW FukvIN SbdwvlI dw pRXog krnw Aqy smy Anuswr q`q ivcwrW Aqy inmrqw auqy AwpxI pkV bxweI r`KxI vI iehnW dy Kws guxW ivc Swml hY[ vYsy inmrqw idKwauNdy hoey vI gurmiq dy shI isDWq auqy pihrw dyxw hI s`cy pRcwrk dw AslI &rz hY[ gurU dy s`cy aupdyS nwL juVy rihx vwLy isdkI is`K dw, gurU dI b^iSS pUrw Awsrw bx jWdI hY[ ie`k hor vrqwrw vI Awm vrqdw hY ik gurmiq dI shI ivcwrDwrw dI g`l krn vwLy lyKk Aqy bulwry nwLoN gur aupdyS qoN Axjwx Aqy AMD ivSvwS dI pkV ivc AweI lokweI dUrI bxw rhI Awm vyKI jWdI hY[ ies krky Awm bulwry vI gurU dI is`iKAw v`l ip`T krky, lokweI nUM ^uS krn leI Awpxy shI &rz qoN Avysly ho jWdy hn[ bhu sMmqI lyKkW qy bulwirAW vwsqy aupjIvkw dw mslw vI ies dw iek muK kwrn bxdw hY[ inq gur aupdyS pVHidAW, suxidAW qy suxwauNidAW vI, sroiqAW dI AMD ivSvwSI igAwnvwn dy igAwn qy BwrU ho jWdI hY[ ^uSwmdI cwh qy ^uSwmdI suBw nUM mukMml qOr qy mn`uKI ikrdwr ivcoN k`iFAw nhI jw skdw[ ieh mnuKI bxqr dw ie`k Kws ih`sw hI hY ijs nUM qoV ky prHy su`itAW vI mn`uK koeI Gwt mihsUs krn l`g jWdw hY[

mYN kdI socdw hW ik ig. sMqoK isMG jI bcpn qoN hI bwxI nwL juVy hox krky, sB kuJ jwxdy hoey vI ft ky g`l ikauN nhI krdy! iPr ivcwr AwauNdw hY ik iehnW dy pYrIN c`kr hY qy sMswr ivc ivcrn smy iehnW ny BWp ilAw hY ik sroqy KuSk igAwn nhI suxdy[ ieh swihqk bolI ivc vlHyt ky g`l krdy hn; ArQwq iehnW nUM auh kuJ dyxw AwauNdw hY joo bhu igxqI lok suxnw cwhuMdy hn[ ieh iehnW dI ivdvqw Aqy ikrdwr dI iek ^UbI hY[

Page 41: bhupKI S^sIAq igAwnI sMqoK isMG - Media Punjab -index Singh Vakta/bahup… · Su`D pwT krn l`g pey[ auhnW dy bcpn smy ipqw jI qoN gRihx kIqI geI gurmuKI Aqy sRI gurU gRMQ swihb jI

41

XwdW, ivcwrW, ikrdwrW, jW sm`isAwvW nUM aulIkx leI klm c`ldI hY qW kuJ SbdwvlI aulIkdI hY[ ieh aulIkI hoeI SbdwvlI ikqwbI rUp ivc pRkwSq ho ky, ABu`l XwdW dy rUp ivc, bIq c`uky smy nUM vrqmwn nwL joVn dw auprwlw krdI hY[ ilKq ivcwr lyKkW qy pwTkW ivcwLy prspr sWJ pwauNdI hY[ Aijhy auprwilAW nUM purwqn ivrsy dI sMBwL vI ikhw jWdw hY[

eysy suc`jI soc ADIn hI ig. sMqoK isMG jI ny AwpxIAW ilKqW nUM pMj ikqwbW ivc sMBwL ky qy pwTkW dy h`QW qk pucw ky, is`K kOm Aqy mW bolI pMjwbI dI vfmu`lI syvw kIqI hY[ iehnW dIAW ilKqW swnUM is`K Drm, is`KI ikrdwr, isK nIqI, is`KW duAwrw hI is`K nIqI dy soSx dI, keI p`KW qoN jwxkwrI idMdIAW hn[ ies qoN vI vD pMjwbI dI il`pI bwry vI jwxkwrI dyx dw auprwlw krdIAW hn[ prmwqmw iehnW nUM gurbwxI dI hor vI su`cjI ivcwrDwrw nUM smJx, pRcwrn Aqy ilKqW rwhIN syvw krn dw bl b^Sy[ iksy lyKk v`loN bIq cu`ky dIAW bwqW Awaux vwLy smy leI purwqn ivrsy dI sMBwL vjoN jwxIAW jwxgIAW[ Akwl purK A`gy bynqI hY ik igAwnI sMqoK isMG dI klm c`ldI rhy Aqy auh eysy qrHW AwpxI kOm Aqy mW bolI dI syvw krdy rihx[

klm PV hr koeI ilKx bih jWdw,

&rz klm dw ivrlw eI pCwxdw ey[

klm auh jo ihrdy coN sc ilKdI,

ik`qw JUTI dw JUT hMfwx dw ey[

s`cI klm smwj dw Blw locy,

kMm JUTI dw vMfIAW pwx dw ey[

s`ucI klm nw Sohrq dI ikSn B`uKI,

suBw JUTI dw kOfIN ivk jwxdw ey[

ikSn isMG

mYlbrn, AwstRylIAw

Page 42: bhupKI S^sIAq igAwnI sMqoK isMG - Media Punjab -index Singh Vakta/bahup… · Su`D pwT krn l`g pey[ auhnW dy bcpn smy ipqw jI qoN gRihx kIqI geI gurmuKI Aqy sRI gurU gRMQ swihb jI

42

ie`k suihrd mn`uK

igAwnI sMqoK isMG jI ƒ mYN pihlI vwr jy.pI.AYs. kMipaUtr sYNtr AMimRqsr qy imilAw, ijQy mYN Aksr AMimRqsr ivkws mMc dy ic`TI pqr twiep krvwaux leI jWdw rihMdw hW[ igAwnI jI vI eyQy ‘mIfIAw pMjwb’ dy AMimRqsr sb d&qr ieMcwrj, s. jsbIr isMMG s`gU ƒ imlx Awey hoey sn[ igAwnI jI dw ies prvwr nwL, ipCly kuJ smy qoN myL jol hY[ ijs idn igAwnI jI imly iehnW ny A`KW dw auprySn krvwieAw hoieAw sI qy A`KW aupr gUhVy rMg dw cSmw l`gw sI[ ijs Apx`q Aqy snyh nwl igAwnI jI mYƒ imly auh nw Bulx Xog hY[ kuJ imMtW dI g`l bwq mgroN hI ieMj mihsUs ho irhw sI ijvyN igAwnI jI nwl purwxI jwx pCwx hovy[ igAwnI jI ƒ A`KW dy auprySn dy bwvjUd vI ies qrW ikRAwSIl vyK ky mYN bhuq pRBwvq hoieAw ik ies bzurg iv`c kuJ kr gujrn dI ikMnI pRbl ie`Cw hY, nhIN qW ies aumry lok vyhly rih ky, Awrwm krn dy bhwny lBdy rihMdy hn Aqy Gr iv`c hI kYd ho ky rih jWdy hn[ ies mOky qy iehnW ny mYƒ AwpxI pusqk ‘XwdW BrI cMgyr’ ByNt kIqI[

igAwnI jI ny fw. gumtwlw jI ƒ imLnw sI pr auhnW dI irhwieS dw pqw nhI sI[ mYN auhnW ƒ gumtwlw jI dI irhwieS bwry smJw id`qw Aqy Awp Awpxy kMm iv`c ru`J igAw[ kuJ imMtW bwAd hI igAwnI jI dw &on AwieAw ik mYN PlwxI QW KVHw hW[ eyQoN gumtwlw jI dw Gr ikDr hY[ mYN dubwrw smJw id`qw pRMqU kuJ icr bwAd iPr &on AwieAw ik mYN gurduAwry kol KVHw hW; eyQoN ikDr jwvW[ mYN iPr auhnW ƒ smJwieAw pr Awpxy Awp iv`c SrimMdgI mihsUs kr irhw sW ik iek B`dr purS ƒ A`KW dI prySwnI vyly vI Kud itkwxy qy ikauN nhIN C`f ky AwieAw! Swied ieh SihrI siBAwcwr dw pRBwv hY, ijs kwrx mYQoN ieh kuqwhI ho geI[ ies qoN mgroN igAwnI jI nwl mulwkwqW dw islislw vDdw igAw qy auhnW dy ivAkqIqv bwry ikqwb ivcoN vI kuJ pVH ilAw sI[ mYN auhnW dy swP qy sp`St jIvn qoN pRBwvq hW[ auhnW ny ijMnI Gwlxw Awpxy jIvn iv`c GwLI ieh aus dw hI nqIjw hY ik iehnW dw ivAkqIqv eynw pRBwvSwlI bixAw hY[ igAwnI jI hwzr jvwb Aqy h`smuK suBw dy mwlk hn[ jIvn iv`coN hvwly qy it`pxIAW dy ky AwpxI gl ƒ pRmwxq krdy hn[ Gum`kV iksm dw suBw hox kwrn nvyN ivAkqIAW ƒ imlxw qy J`t p`t auhnW nwl sWJ pw lYx dw hunr iehnW ƒ BlI BWqI AwauNdw hY[

igAwnI jI dI ikqwb ‘XwdW BrI cMgyr’ dy pusqk irlIz smwroh smy, styj sk`qr dI BUimkw inBwaux dw mYƒ mwx hwsl hY[ ies Avsr qy SoRmxI gurduAwrw pRbMDk kmytI qoN igAwnI jI dy im`qr, irSqydwr Aqy hor vwkPkwr v`fI igxqI iv`c Swml hoey[ ies ivSwl iek`qrqw ƒ vyK ky mY mihsUs kIqw ik BwvyN igAwnI jI cwr dhwikAW qoN prdys iv`c rih rhy hn pr iehnW dIAW

Page 43: bhupKI S^sIAq igAwnI sMqoK isMG - Media Punjab -index Singh Vakta/bahup… · Su`D pwT krn l`g pey[ auhnW dy bcpn smy ipqw jI qoN gRihx kIqI geI gurmuKI Aqy sRI gurU gRMQ swihb jI

43

imqrqw Aqy AwpsI ipAwr dIAW jVHW fUMGIAW hn; ijs kwrn lokW ny iehnW ƒ BulwieAw nhIN qy auhnW dI v`fI igxqI ies smwgm iv`c hwjr hoeI hY[

igAwnI jI ƒ dUrdrSn kyNdr jlMDr v`loN ‘swfy mihmwn’ pRogrwm iv`c Swml hox leI s`dw AwieAw qW igAwnI jI ny ies bwry mYƒ d`isAw[ mYN J`t AwpxI kwr iv`c iehnW nUM nwl lY ky jwx dI sihmqI prgt kr idqI ik eysy bhwny ie`k suihrd mn`uK dI sMgq krn dw mOkw imlygw[ jlMDr jWidAW igAwnI jI ny Awpxy jIvn dIAW AnykW GtnwvW myry nwL sWJIAW kIqIAW[ isfnI ivc AwpxI b`s kMfktr dI nOkrI krn smy dw idlcsp ik`sw vI suxwieAw[ igAwnI jI nwl kIqw ieh s&r myry jIvn dIAW ABu`l XwdW iv`c Swml ho igAw hY[

igAwnI jI is`K ieiqhws dy prp`k igAwqw hn[ eysy krky qW bhuqy s`jx iehnW ƒ is`K ieiqhws dw ‘cldw iPrdw ienswieklopIfIAw’ vI kihMdy hn[ igAwnI jI iv`c kuJ kr gujrn dI qIbr ie`Cw hY Aqy cMgy kwrjW ivc hmySW ikRAwSIl rihMdy hn[

igAwnI jI dIAW pusqkW s`cy dw s`cw FoAw, XwdW BrI cMgyr, aujl kYhW iclkxw, bwqW bIqy dIAW iv`c ijQy is`K ieiqhws, is`K rwjnIqI Aqy is`K PlsPy qy BrpUr cwnxw pwieAw hY EQy pwTkW nUM Awpxy jIvn sMGrS Aqy j`g bIqIAW qoN vI jwxU krvwieAw hY[ mYN BwvyN ihMdU prvwr iv`coN hW pr swihq iv`c m`s r`Kx kwrx, myrI is`K ieiqhws qy pRMprwvW bwry jwnx dI ie`Cw pRbl rhI hY[ iehnW dIAW pusqkW pVH ky myrI ieh ie`Cw kwPI hd q`k pUrI hoeI hY[ gurU swihbwn dIAW jIvnIAW Aqy is`K ieiqhws ivc AMkq, mhwn ShIdW dIAW kurbwnIAW, is`K kOm leI hI nhIN sgoN sm`ucI mwnvqw leI mwrg drSk hn[ igAwnI jI ny aupRokq iviSAW qy Awpxy lYkcr dy ky Aqy lyK ilK ky, swihq dy Kyqr iv`c v`fmu`lw Xogdwn pwieAw hY[ igAwnI jI ny AwpxIAW pusqkW ivc nw kyvl Dwrimk is`iKAw qy AwDwrq jwxkwrI id`qI hY, sgoN pwTkW ƒ ivdySW iv`c rihx Aqy Awaux vwlIAW AnykW sm`isAwvW bwry vI jwxU krvwieAw hY[ ies mhwn SKsIAq bwry kuJ kihxw sUrj ƒ dIvw idKwaux vwlI g`l hY[

mYN vwihgurU A`gy Ardws krdw hW ik vwihgurU jI dI ikrpw eysy qrHW igAwnI jI qy hmySw bxI rhy[ ieh eysy qrW ikRAwSIl rihMdy hoey mn`uKqw dI syvw krdy rihx Aqy AsIN ies igAwn dy BMfwr, ‘bwbw bohV’ dI hor CW mwxIey[

ipRM: AMimRq lwl mMnx

sInIAr mIq pRDwn, AMimRqsr ivkws mMc

Page 44: bhupKI S^sIAq igAwnI sMqoK isMG - Media Punjab -index Singh Vakta/bahup… · Su`D pwT krn l`g pey[ auhnW dy bcpn smy ipqw jI qoN gRihx kIqI geI gurmuKI Aqy sRI gurU gRMQ swihb jI

44

AwstRylIAw ivc v`sdw auc kotI dw ivdvwn

AwstRylIAw v`sdy pRcwrk, lyKk Aqy gurbwxI, swihq, ieiqhws, BwSw qy clµq mwmilAW bwry fUµGI jwxkwrI rKx vwly ivdvwn igAwnI sµqoK isµG jI iksy jwx pCwx dy muhqwj nhIN[ dyS ivdyS ivc is`KI dy pRcwr nUM smrpq ies SKsIAq vloN AwpxIAW swihqk rcnwvW ikqwbW dy rUp iv`c pMjwbIAW qy swihqk pRymiAW dI JoLI pwaux sdkw, ijQy auhnW dI g`l mih&lW iv`c huMdI hY, EQy swihqk sQW iv`c vI auhnW nUM siqkwirAw jWdw hY[ kuJ smw pihlW ieµtrnYt dy zrIey ies mhwn S^sIAq nwl myL hoieAw Aqy jd pqw c`ilAw ik igAwnI jI Awpxy ipqw BweI igAwn isMG jI, swbkw muK gRµQI sRI Akwl qKq swihb jI, dy duKdweI Akwl clwxw kr jwx qy AµimRqsr phuµc rhy hn qW auhnW dy ipqw jI dI Aµqm Ardws mOky swfI mulwkwq hoeI[ ies CotI ijhI mulwkwq iv`c ieµj l`igAw ijvyN AsIN lµmy smy qoN iek dUsry ƒ jwxdy hoeIey[ auhnW dI moh BrI Awvwj, ipAwr siqkwr, Ku`lHy fu`lHy suBw Aqy TyT pµjwbI dI g`l bwq ny mn Aµdr pYdw hoieAw pRym hor vDw id`qw Aqy ies qrHW mulwkwqW dw islislw vgdy dirAw dy pwxI vWg vih quirAw qy auhnW nwl g`lbwq kridAW jo kuJ suixAW qy jwixAW aus qoN pRBwvq ho ky, smuMdr dy gihr gMBIr pwxI vWg AQwh igAwn dy mwlk ig. sMqoK isMG jI bwry kuJ A`Kr ilKx dw inmwxw ijhw Xqn kr irhw hW[

igAwnI jI ny iksy skUl dI bjwie Gr iv`c hI, Awpxy ipqw BweI igAwn isµG jI pwsoN, gurmuKI Aqy gurbwxI dI isiKAw pRwpq kIqI auh Awpxy ipqw jI nUM BweIAw jI krky bulwieAw krdy sn jo gurbwxI dy igAwqw sn Aqy auhnW ny dmdmI tkswl dy muKI, bRhm igAwnI sMq bwbw gurbcn isMG ^wlsw jI, pwsoN gurbwxI dI ividAw pRwpq kIqI sI[ auh ividAwrQIAW nUM gurbwxI dw SuD pwT vI isKwieAw krdy sn, jo ik AKIr q`k auhnW ny jwrI r`iKAw[ auhnW dy bhuq swry ividAwrQI sRI drbwr swihb smyq bhuq swry gurduAwrw swihbwn ivKy bqOr AKMfpwTI/gRMQI dI syvw kr rhy hn[ AKMfpwTI dI syvw ivc lgwaux smy isMG swihbwn auhnW dw tYst lYNdy hn qy jy “ikQoN pwT isiKAw?” puCx qy koeI AwK dyvy ik BweI igAwn isMG jI qoN, qW keI vwrI isMG swihbwn ny hwsy nwL AwK dyxw ik ies dw kI iemiqhwn lYxw, ieh qW BweI igAwn isMG dw ividAwrQI hY[ Pyr keI vwrI iksy iF`ly pwTI isMG nMU suJw vI dy dyxw ik auh BweI igAwn isMG qoN sMiQAw lY ky Pyr Awvy, iPr aus nUM rK ilAw jwvygw[

ShId is`K imSnrI kwlj ivcoN kors krn aupRµq igAwnI jI SRomxI gurduAwrw pRbµDk kmytI dy mulwzm bxy Aqy smy smy v`K v`K AhuidAW qy syvw kridAW pµQ dIAW pRis`D hsqIAW dI rihnumweI hyT ieiqhws, gurbwxI, swihq Aqy BwSw sbµDI igAwn pRwpq kIqw ijs nwl auhnW dI soc sMprdweI soc qoN aupr auT ky ivSwl kOmI njrIey ivc qbdIl ho geI[ eysy smy dOrwn hI auhnW nUM bhuq swrIAW Dwrimk, swihqk, smwj syvI, isAwsq Awid KyqrW ivc ivcr rhIAW auc kotI

Page 45: bhupKI S^sIAq igAwnI sMqoK isMG - Media Punjab -index Singh Vakta/bahup… · Su`D pwT krn l`g pey[ auhnW dy bcpn smy ipqw jI qoN gRihx kIqI geI gurmuKI Aqy sRI gurU gRMQ swihb jI

45

dIAW S^sIAqW dy drSn krn Aqy auhnW dI sMgq krn dy Avsr vI pRwpq huMdy rhy pRMqU Aijhw sB kuJ hox dy bwvjUd vI igAwnI jI iv`c inrmwxqw BrI hoeI hY Aqy Aksr ikhw krdy hn ik auhnW nUM ieh jo igAwn pRwpq hoieAw hY auh gurU rwmdws jI dI Apwr bKiSS hI hY[ iesy sMbMD ivc purwxI g`l Xwd kridAW igAwnI jI ny disAw ik lwlw DnI rwm cwiqRk jI dI jIvnI igAwnI dy kors ivc l`gI hoeI sI[ aus ivc iek lweIn ies pRkwr sI:

lwlw jI bhuqy pVHy ilKy qW nhI sn pr ikauNik Awp jI AMimRqsr dy vsnIk sn, ies krky iehnW nUM igAwn bVw sI[

1973 iv`c jd igAwnI jI nUM mlwvI jwx dw s`dw imilAw qW auhnW ny ivdySW ivc pµjwbI, pµjwbIAq, gurisKI, gurbwxI, gurmuKI Aqy is`K ieiqhws dy pRcwr Aqy pRswr ƒ mu`K inSwnw imQ ky, dUr durwfy pYNdy dySW iv`c phuµc ky gurU nwnk nwm lyvw is`KW nUM gurmiq nwL joVn dy XQwSkiq Xqn kIqy[

igAwnI jI ies smy prvwr smyq 1980 qoN isfnI, AwstRylIAw iv`c rih rhy hn[ igAwnI jI d`sdy hn ik AwstRylIAw iv`c Awaux qoN bwAd prvwrk aupjIvkw clwaux vwsqy eyQoN dy srkwrI, ArD srkwrI, qy ZYr srkwrI AdwirAW AMdr, v`K v`K hwlqW ivc nOkrI krn qoN ielwvw mYƒ Drm pRcwr dy nwl nwl smwjk iviSAW bwry vI ilKx Aqy bolx dy mOky imldy rihMdy hn[ dUr nyVy hox vwLy Dwrimk, siBAwcwrk Aqy swihqk pRogrwmW iv`c vI jwx dw mOkw imldw hY ijQy smwj iv`c Aw rhIAW qbdIlIAW sbµDI g`l c`ldI hY qW EQy AwpxI smJ muqwbk ivcwr crcw ivc ih`sw lYx dw Xqn kIqw jWdw hY[ ies qoN ielwvw AwstRylIAw ivc qy hor dySW ivc vI sMgqW dy s`dy qy gurU dI isiKAw dI sWJ pwaux leI Awm qOr qy bulwieAw jWdw hY[ auh kihMdy hn ik mYN Awpxy DMn Bwg smJ ky qy sMgq v`loN b^Sy ipAwr qy gurU jI dI ikrpw sdkw, guru swibwn dIAW swKIAW suxwaux jWdw hW[ AMimRqsr dI Xwqrw smy kdI kdI pRbMDkW v`loN, s`cKMf sRI hirmMdr swihb ivKy Awey AMimRq vyLy dy hukmnwmy dI kQw krn dI AwigAw vI prwpq ho jWdI hY[ ies qoN ielwvw tI. vI. ryfIE rwhIN vI smy smy ivcwr prgt krn dy mOky imldy rihMdy hn[

bhuq lMmw smw dyS ivdyS iv`c v`K v`K KyqrW iv`c ivcridAW igAwnI jI ies nqIjy qy p`ujy hn ik is`K Drm dw pRcwr koeI sOKw kµm nhI Aqy ieh kµm bVI myhnq, qv`jo, AiDAYn, iqAwg Aqy iDAwn dI mµg krdw hY[ auhnW dw kihxw hY ik ieh vI iPkr vwLI g`l hY ik gurU nwnk pwiqSwh dI in`kI ijhI PulvwVI A`j v`K v`K fyirAW, sMprdwvW, tkswlW, jiQAW, grupW Awid ivc vMfIdI jw rhI hY Aqy hr koeI Awpxy fyry dy bwby nUM hI v`fw mMndw hY qy bwby nwnk dI g`l G`t hI krnw qy suxnw psMd krdw hY[ AijhI soc vwLy lok hI bhuqI QweIN is`K Dwrimk sMsQwvW aupr kwbz hn qy auh Awpxy bwby nUM v`fw d`sx vwLy is`K ivdvwn nUM hI Awm qOr qy kIrqn/kQw/iviKAwn dw smw dyx dy Xqn ivc huMdy hn[ auhnW ie`k idlcsp vwrqw suxwauNidAW d`isAw ik kuJ swl pihlW isfnI ivc iek kIrqnI isMG Awey jo auh bVw suMdr qy surIlw kIrqn krdy sn Aqy mY vI

Page 46: bhupKI S^sIAq igAwnI sMqoK isMG - Media Punjab -index Singh Vakta/bahup… · Su`D pwT krn l`g pey[ auhnW dy bcpn smy ipqw jI qoN gRihx kIqI geI gurmuKI Aqy sRI gurU gRMQ swihb jI

46

auhnW dw rsiBMnw kIrqn suxdw sW[ gurduAwrw swihb Awaux vwlI sMgq ny sux lYxw Aqy XQwSkiq kuJ Sbd Byt vI r`K dyxI pr auhnW v`l iksy ny bhuqw iDAwn nw idqw[ iek idn Swied Acwnk hI jW nIAqn auhnW ny iksy dunIAw C`f cu`ky bwby dI swKI suxweI[ iPr qW KwsI sMgq auhnW v`l aucycw iDAn dyx l`g peI[ GrW ivc pRSwidAW leI s`dx l`g peI qy gurduAwry ivc p`ky qOr qy gRMQI dI syvw leI vI r`Kx leI iqAwr ho gey[ A`gy auhnW ny vI sMgq dw ruK BWp ky, “vKq vIcwry so bMdw hoie” Anuswr bwibAW dIAW bIq cu`kIAW do pIhVIAW nwL sbMDq hI koeI nw koeI swKI suxwauxI[ vrqmwn pIhVI dw izkr krn qoN sMkoc krnw ikauNik hux auhnW dy auqr AiDkwrI iek qoN vD bx c`uky hox krky, auh iksy iek bwby dy SrDwlU nUM nwrwz nhI sn krnw cwhuMdy[ ies qrHW Ajoky smy fyirAW vwly bwibAW dw bolbwlw hY[

pMjwb vWg hI BwvyN ivdySIN vsdy is`K prvwr, ivdySI siBAwcwr ivc rihµidAW, Awpxw mUl Bu`ldy jw rhy hn[ lyikn igAwnI jI dw kihxw hY ik dUsirAW ƒ gurmiq dI g`l d`sx vwsqy igAwn Aqy dlIl dI loV hY[ igAwn qy dlIl nwl hI dUsirAW dy Sµky nivrq kIqy jw skdy hn[ gurduAwirAW dy smwgmW smy huµdy iek`TW iv`c mOkw imlx qy, auh inrMkwr v`loN b^SI sUJ Anuswr isKI dI g`l krn smy gurmuKI qy pµjwbI dI g`l vI krdy hn[ ikauNik is`K nUM gurbwxI nwl juVn leI pµjwbI bolI Aqy gurmuKI A`KrW nwl juVnw lwzmI bxdw hY[

igAwnI jI dsdy hn ik pRcwr smy keI vwr ivcwrW dy vKryvyN dyKx ƒ imldy hn pRMqU auh sMgqW nUM sRI Akwl qKq swihb dI mrXwdw nwl joVn dw Xqn krdy hn, ikauNik is`K rihq mrXwdw iv`c vKryvW, sRI Akwl qKq swihb dI pµQ pRvwnq qy EQoN jwrI hoeI is`K rihq mrXwdw Aqy smy smy jwrI huµdy hukmnwimAW ƒ mµnx nwl hI Gt ho skdw hY Aqy swry gurduAwirAW iv`c iek pRvwnq rihq mrXwdw lwgU ho skdI hY[ byS`k sµq, mhW purS Aqy pµQk sµsQwvW, pRcwrk, rwgI qy FwfI isMG, Awpxy Awpxy qOr qy Drm pRcwr iv`c Xogdwn pw rhy hn pRµqU jwxy Axjwxy sRI Akwl q^q swihb dI rihq mrXwdw dI bjwey iehnW v`loN ApxweI jWdI AwpxI AwpxI rihq mrXwdw qy Fµg qrIky, is`K sMgqW ivc SMikAW dw kwrn bxdy hn[ ivdySW iv`c vI pµjwb dI qrHW gurduAwirAW aupr kbzw krn qy ies kbjy nUM kwiem r`Kx leI kIqy jwx vwLy JgVy mn ƒ Tys phuµcWdy hn qy nOjvwn pIhVI nUM gurduAwirAW qoN dUr iljWdy hn[

AwpxI swihqk iK`c Aqy lgn bwry auhnW dw kihxw hY:

SurU qoN hI ilKx dw SOk hox kwrx jd vI mOkw imly qW kMipaUtr dy kI borf qy kuJ tweIp kr leIdw hY[ dysoN bwhr Awaux qoN pihlW ArQwq sTivAW qy s`qrivAW dOrwn vI kuJ ieiqhws qy clMq mwmilAW bwry lyK, AkwlI p`qRkw, kOmI drd, gurmiq pRkwS, gurduAwrw gzt Awid ivc CipAw krdy sn[ iPr bwhr Awaux qy Aqy iek QW nw bYTx krky keI swl kyvl bol ky hI guzwrw huMdw irhw[ AwstRylIAw ivc Awaux ip`CoN prvwrk guzwry leI d&qrW, &YktrIAW Awid ivc nOkrIAW krn krky surq Bu`lI rhI[ “vyLy dw rwg kuvyLy dIAW t`krW” Anuswr jdoN jvwnI smy ieh kuJ krn

Page 47: bhupKI S^sIAq igAwnI sMqoK isMG - Media Punjab -index Singh Vakta/bahup… · Su`D pwT krn l`g pey[ auhnW dy bcpn smy ipqw jI qoN gRihx kIqI geI gurmuKI Aqy sRI gurU gRMQ swihb jI

47

dw smw qy SkqI sI EdoN ‘iv`idAk ruJyivAW’ ivc ruJy rhy qy jdoN ies pwsy Awaux dw smw sI EdoN EDr aupjIvkw kmwaux vwLy pwsy jw pey[ keI vwr mY hwsy nwL AwKdw huMdw hW ik kudrq v`loN myry jIvn dw pihlw AD ip`Cy qy dUjw AD A`gy l`gw idqw igAw hY[ hux kuJ swlW qoN sB kwsy qoN vyhl iml jwx krky iPr ilKx vl rucI ho geI hY qy ieh kMm krn leI sMpwdk, pwTk qy imqr s`jx bhuq hOslw A&zweI kr rhy hn[ dyS ivdyS dy ieMtrnYt Aqy dUjy A^bwrW rswilAW Awid iv`c, pwTkW dy ipAwr qy auhnW dy sMpwdkW dI audwrqw dw sdkw v`K v`K iviSAW bwry myry lyK Awm qOr qy Cpdy hI rihµdy hn[ smwj iv`c AwauNdIAW qbdIlIAW Aqy Awsy pwsy GtdIAW GtnwvW kwrn vI mnu`K mwqr dy jIvn Aqy rihx sihx, Dwrimk qy smwjk qwxy bwxy iv`c jo qbdIlI Aw rhI hY, aus bwry vI smy smy kuJ nw kuJ ilKdw rihMdw hW[ nvµbr 2006 ivc ‘s`cy dw s`cw FoAw’ myrI pihlI pusqk ijs iv`c myrIAW Dwrimk qy smwjk rcnwvW Aqy pµjwbI BwSw bwry lyKW qoN ielwvw Awpxy nwl GtIAW kuJ GtnwvW dw vrnx vI hY[ mY hYrwn rih igAw ieh jwx ky ik pwTkW ny ies nUM ikvyN eynw mwx idqw[ bhuq swry pwTkW v`loN zbwnI qy ilKqI vI ies dI pRsMsw hoeI hY[

so igAwnI sMqoK isMG jI ie`k auh is`K SKsIAq hY ijhVI inrMqr gqISIl rih ky Awpxw kOmI Prz inBw rhI hY Aqy is`K smwj nUM iblkul Kwls Bwv Su`D vyKx dI qWG mn ivc smoeI bYTI hY[ Aijhy SKs dI swnUM sB nUM hOslw APzweI krnI bxdI hY[

jsbIr isMG s`gU

jrnilst

5003, myn bwzwr, sulqwnivµf rof, AµimRqsr

Page 48: bhupKI S^sIAq igAwnI sMqoK isMG - Media Punjab -index Singh Vakta/bahup… · Su`D pwT krn l`g pey[ auhnW dy bcpn smy ipqw jI qoN gRihx kIqI geI gurmuKI Aqy sRI gurU gRMQ swihb jI

48

AwLy BoLy, GugU GoVy

“Awly Boly lY lE BweI! Awly Boly!! Gu`gU GoVy lY lE BweI! Gu`gU GoVy!! Awly Boly lY lE E E E E………[”

mihlW ivcoN rwjkumwrI ny Awvwz suxI qy dOV ky mW rwxI kol phuMc geI[ “mW rwxI…mW rwxI…bwhr Awly Boly ivkx Awey ny[ mYN Awly Boly lYxy ny ” mW rwxI ny golI nUM Byj ky tokrI dI tokrI Awly Boly mu`l lY ky rwjkumwrI nUM dy id`qy[ rwjkumwrI ny Awpxy kmry ivc iKfolixAW AMdr iKfOxy svwr ky rK id`qy[ roz dupihry rwjkumwrI iehnW Awly Boly iKfwauixAW nwl Kyf ky muV QwauN QweIN r`K idMdI[ kdy kdy rwjkumwrI bhuq hYrwn pRySwn huMdI[ ikauN? ikauNik ij`Qy ij`Qy iKfwauxy r`KdI, AglI svyr auh Awpxy Awpxy QW qy nhIN sn rihMdy[ QwvW dI Adlw bdlI hoeI huMdI[ ie`k rwq rwjkumwrI dI Acwnk nINd tu`t geI[ aus nUM Awpxy kmry AMdr bVIAW AjIbo grIb AvwzW suxweI id`qIAW[ iksy dy eyDr EDr nsx B`jx dIAW AwvwjW[ ikDry in`ky in`ky hwsy, kwnwPUsI qy svwl jvwb suxweI dyx lgy[ ieh islslw Aksr kdy kdy ies qrHW c`ldw rihMdw[

ie`k rwq rwjkumwrI ny hOLI hOLI auhnW Awly BoilAW dIAW hrkqW A`KIN vyK qy kMnIN sux leIAW[ swry Awly Boly gihrI rwq nUM AwpxIAW AwpxIAW QwvW C`f ky, AwpxI AwpxI psMd dIAW KyfW ivc msq sn[ rwjkumwrI qoN koeI vsqU hnyry ’c ifgx krky jd KVwk AwieAw qW Awly BoilAW ny CyqI CyqI AwpxI AwpxI QW qy jwx dI bjwey, ijQy ijQy QW imlI EQy EQy itk gey[

myrI dwdI mW isAwl dIAW lMmIAW rwqW dy AwrMB ivc ieho ijhIAW bwqW Awpxy swry poqy poqIAW nUM suxwauNdI[ myrI smJ ’c kdI nw AwauNdw ik imtI dy iKfwauxy ikvyN Awps ivc g`lW krdy hoxgy? ikvyN ihl jul ky KyfW Kyfdy hoxgy? dwdI mW nUM puCxw qW aus hr vwrI ieko jvwb dyxw, “BilAW simAW ’c jwnvr, kIVy mkOVy, dr`^q, bUty sB swfy vWgUM g`lW bwqW vI krdy huMdy sn qy iek dUjy kol vWFy vI jWdy sn[”

bcpn dI hYrwngI rwq dI nINd ivc kdoN supnw bx jWdI, pqw hI nw l`gdw[

nvMbr 2006 dI ie`k svyr sv: fw: jiqMdrpwl isMG jOlI dw &on AwieAw:

gurU nwnk dyv XUnIvristI dy sYmInwr hwl ivc is`K Drm dy ivSy qy sYmInwr ho irhw hY, ijs dI sdwrq smy dy ivigAwnI qy igAwnI fw: jsvMq isMG jI nykI kr rhy hn, zrUr hwzrI BrnI[

mYN inrDwrq smy qy XUnIvristI dy sYmInwr hwl ivc munwsb sIt qy bYTw iksy gihr gMBIr pRvkqw v`loN piVHAw jw irhw prcw sux irhw sI ik Acwnk ie`k jQydwr ijhw l`gdw s`jx sYmInwr hwl ivc pRvyS kIqw[ Swq qy Tihry hoey vwqwvrn ivc pwxI ’c if`gy kMkr vWg ih`ljul hoeI[ myry

Page 49: bhupKI S^sIAq igAwnI sMqoK isMG - Media Punjab -index Singh Vakta/bahup… · Su`D pwT krn l`g pey[ auhnW dy bcpn smy ipqw jI qoN gRihx kIqI geI gurmuKI Aqy sRI gurU gRMQ swihb jI

49

pws vwlI sIt qoN koeI sjx auT ky jw cukw sI[ KwlI QW vyK ky ieSwry nwl mY aus ‘jQydwr’ nUM sIt pyS kr id`qI[ vwqwvrn Pyr SWq ho igAw[ Acwnk myry swhmxy ie`k muSkl Aw geI[ mYN aufx qsqrIAW bwry pVHdw rihMdw sI[ mYN AµgRyzI iv`c sµkocvyN ieSwry U.F.O. dI Pul Pwrm jwnx dI ie`Cw nwL, prcI ilK ky ies B`drpurS A`gy srkw id`qI[ mn iv`c Sk vI sI ik Skl, sUrq qy pihrwvy qoN qW nhIN l`gdw ik ies pws ies g`l dw h`l hovygw pr jd dUjy pwisauN prcI muV AweI qy aus aupr, dohW BwSwvW ivc jvwb AMkq sI, “bypCwx aufxIAW vsqUAW ArQwq Unidentified Flying

Objects.” qW iPr mYN bVy gOr nwl bYTy bTwey hI swrI dI swrI S^sIAq dI sUrq qy sIrq dw jwiezw ilAw qW bcpn smy dIAW suxIAW dwdI mW dIAW bwqW ivcly Awly BoilAW iv`coN ie`k GugU GoVw swiKAwq swhmxy Aw KVHw hoieAw[ jyhVw jvwb dwdI BilAW simAW iv`c su`t idMdI sI, jW qW auh jvwb supinAW coN bwhr Aw igAw jW iPr ikDry Blw smw hI Aw igAw hovy[

ieh Awlw Bolw sI igAwnI sµqoK isµG AwstRylIAw dw vsnIk[ ieh vI pCwx lµc tweIm ivc bwhr Awaux qy ie`k dUjy dy swhmxy AweI[ myrIAW mnoklpxW dw jvwb idMidAW auh vI KUb h`sy[ kihx l`gy qyrI prcI vyK ky mYN vI hYrwn hoieAw ik ieh kOx hY jo ivigAwnk Swrt Pwrm dy auqr Pu`l Pwrm ivc l`B irhw hY? Swied mYN vI aus v`loN suxIAW bwqW dw koeI AxgOiLAw pwqr hI hovW!

igAwnI jI dw iek sB qoN CoitauNˆ v`fw Brw, s. syvw isµG, myrw hm aumr im`qr, hmp`lw qy sihpwTI vI sI[ AsIN qkrIbn iqµn ku swl ie`k hor sihpwTI nwl iek`Ty AµimRqsr dIAW glIAW bzwr k`Cdy rihµdy[ swfI g`l bwq iv`c Aksr iek myry v`loN AxdyiKAw pwqr bdo bdI Aw Gusdw[ auh sI Bw sµqoK isMG, syvw isµG dw v`fw Brw[ auh gurmuKI qy gurbwxI Awpxy ipqw pwsoN pVH ky, bcpn qoN hI qrn qwrn ividAwlw Aqy AMimRqsr dy ShId is`K imSnrI kwlj qoN iv`idAw prwpq krky, A^bwrW pVHdw pVHdw, GroN qy dysoN bwhr hI ivcrdw irhw, qW hI qW myry swhmxy kdy swiKAwq pRgt nw hoieAw[ ies krky ies Bw sµqoK bwry pqw nhIˆ mYN mn hI mn ikMnIAW hI klpq qsvIrW bxweIAW qy mytIAW hoxgIAW[

XUnIvristI vwLy sYmInwr qoN QohVy hI idnW ip`CoN, AjIq A^bwr dy pihly pMny aupr, iek SokmeI ieSiqhwr, BweI igAwn isµG jI bwry CipAw[ auhnW dI Aµqm Ardws dy smwgm dw smw Aqy sQwn pVH ky jd syvw isµG nW piVHAw qW isStwcwr nwqy mY EQy phuµicAw qW, iehI sµqoK isµG hr pwsy krqw Drqw vyK ky myrw hYrwn hoxw lwzmI sI[ smwpqI aupRµq pqw l`gw ik myry jmwqI dw v`fw Brw, Bw sµqoK iehI igAwnI sµqoK isµG AwstRylIAw hY, jo ies vyly Awly Boly rUp ’c swhmxy hY[

Ajy swfy iv`c sµkocvy qy siqkwrq SbdW nwl hI Awhmxw swhmxw huµdw sI[ iPr hOLI hOLI qk`l&I kµD Fih geI qy AwpsI aumrW dw, ivdvqw dw qy isStwcwrI dw ilhwj rKidAW hoieAW vI KulHI fulHI vwrqwlwp AwrµB ho geI[

iek idn &on rwhIN boly:

Page 50: bhupKI S^sIAq igAwnI sMqoK isMG - Media Punjab -index Singh Vakta/bahup… · Su`D pwT krn l`g pey[ auhnW dy bcpn smy ipqw jI qoN gRihx kIqI geI gurmuKI Aqy sRI gurU gRMQ swihb jI

50

mYN Gr Aw irhw hW[ ie`k qW quhwfw pRojYkt suxnw, pVHnw qy vyKxw hY[ dUjw mY vI AwpxIAW ‘X`BLIAW’ dI pµf quhwƒ sONpxI hY[

Esy Swm s. syvw isµG nwl Aw pDwry[ AwpxI pihlI rcnw ‘scy dw scw FoAw’ dI ie`k kwpI,

“qkrIbn srb gux sµpUrn hsqI ƒ siqkwr sihq Bytw[

sµqoK isµG

qrIk 28-02-08”

ilK ky myry Arpx kIqI[ siqkwr Xog gurmuK, sv: igAwnI sµq isµG mskIn jI dI is`iKAw Anuswr, hr ilKwrI dI pihlI rcnw EhI sQwn r`KdI hY, jo hr iesqrI dI pihlI jnmI sMqwn[ ies nwqy Bytw dI kImq qW id`qI nhIN jw skdI pr aus ƒ Sgn qW id`qw jwxw jrUrI hY[ so aus plyTI rcnw dw Sgn lYNˆidAW igAwnI jI dI sµvydnSIlqw dw rµg vyKx dw jo mYƒ AnuBv mihsUs hoieAw, aus ny Awly BoilAW dI Kyf dw ruK hI bdl id`qw[

s`c mu`c ieh hsqI AijhI rcnw dI rcnwkwr vI hY, jo swrI rwq rwjkumwrI dy Awly BoilAW vwlI Kyf KyfdI rhI[ kdy Thwky lw ky h`sdI, kdy A`l-vl`lIAW g`lW bwqW iv`c gihr gµBIr sµvwd rcw bihµdI[ kdy ds gurU swihbwn dy jIvn nkSy iK`cdI[ ikDry dsm gRµQ dI Alocnwqimk sm`grI dI gwQw, gurU GrW dIAW Awm pRySwnIAW qy auhnW dy h`l, Awnµd mYirj AYkt, AkwlI nyqwvW dIAW ‘CurlIAW’ dw rcyqw bx bx bihµdw hY[ v`K vK rs, vµngIAW, vKryivAW ‘c gu`DI rcnw, ijs iv`c AwpxI khwxI svY jIvnI, A`KrI ic`qr rwmUvwlIey nwl p`qrwcwr, A`KrI icqr GIcmcoLw SKsIAq, r`sI dw s`p qy buFIAW qKqy Ehly h`sx, ds gurU swihbW dy jwxkwrI BrpUr lGU lyK, srdwr kYroˆ dw hwr ky vI ijqxw, ies Awly Boly ilKwrI dIAW krwmwqW hI hn[

ijvyN ijvyN Awm mulwkwqW iv`coN in`qr ky s`c swhmxy Awauˆdw igAw qW AwilAW BoilAW dIAW KyfW hI nhIˆ SklW sUrqW vI swaux dI sqrMgI pING vWg, keI keI rµg iKlwrn l`gIAW[ pqw l`gw ivdyS invws kwl iv`c l`gBg XUrp, A&RIkw mhwdIp, AwstRylIAw, inaUzIlYˆf, AmRIkw, kYnyfw, auqr d`KxI, DrqI dw ieh ‘BONdU’ XwqrI ivDIvq skUlI pVHweI v`loN korw ^q hY[ ies qy hYrwnI vI huµdI sI qy S`k vI[ auh ies qrHW ik ivdyS iv`c b`s kµfktrI, rylvy nOkrI, bYNk srivs, fwkKwny qy p`qrkwrI vrgy bu`DIjIvI Kyqr dw iKfwrI, AkYfimk kuAwlIPIkySn dw mKOl aufw irhw hY[ ik`Qy idsx nUM GugU GoVw qy ik`Qy AMdroN bu`DIjIvI pRwxI[ Ajy vI myrI isAwxp ƒ vµgwrn leI aus ny pqw nhI ikMny ku hor Awly Boly lukwey hoey hn[

iek idn Gr ivc byty dy kµipaUtr qy AwpxI fwk cY~k kr ky munwsb auqr dy ky qy nvIAW eI mylW kr ky hitAw qW myry lwgy bYT ky Awpxw mobwiel k`F ky AwKx lgy ik jrw vyKxw ims kwl

Page 51: bhupKI S^sIAq igAwnI sMqoK isMG - Media Punjab -index Singh Vakta/bahup… · Su`D pwT krn l`g pey[ auhnW dy bcpn smy ipqw jI qoN gRihx kIqI geI gurmuKI Aqy sRI gurU gRMQ swihb jI

51

iks dI AweI hY? mYN ikhw ik qusIˆ ^ud ikauN nhIˆ vyK lYNdy? kihx l`gy, “mNY mobwiel bwry bs eynw ku hI jwxdw hW ik suxnw ikvyN hY qy krnw ikvyN hY, auh vI muV qoN nµbr lw ky[” iPr AwpxI jYkt dIAW v`K v`K jybW iv`coN v`Kry vKry sµprkW dy nµbr ilstW nwl BrIAW jybW KwlI kr id`qIAW[ myrI isAwxp AwpxIAW hI hYrwnIAW, pRySwnIAW dIAW GuµmxGyrIAW iv`c goqy Kwx lg peI[ BeI ik`Qy ieh Awlw Bolw v`fy v`fy K`bIKwn pRoPYsrW dw hmp`lw hI nhI sgoN do auLwGW A`gy hoeI bYTw hY qy ikDry sih suBw hI AwpxIAW A`l-vl`lIAW nwl v`fy vfy clwkW nwL vI A`K mt`kw krdw nzr Awauˆdw hY[ A&RIkn hbSIAW ivc kyhVIAW clwkIAW nwl ivcrdw irhw hY[ A`goN ipCoN, K`ibauNˆ s`ijauN koeI kµnI nhIˆ PVwauˆdw, pr iPr XwrW dw Xwr, v`ifAW dw ipAwr pwqr, CoitAW dw siqkwrq AwLw BoLw Awpxy prvwr dI juµmyvwr C`q bxI bYTw hY[

ijQy mYN auhnW dIAW swrIAW rcnwvW dw pwTk hI nhIN blik Awlock qy pRsµsk vI hW, EQy suBw dy p`K qoN vI mYN qkrIbn auhnW dI pYV dw pWDI hox dw mwx r`Kdw hW[ pµjwb dy swry pwTkW qk qW ieh ikqwbW muPq hI phuµcdIAW hn[

igAwnI jI dI koeI vI rcnw AijhI nhIN jo iksy buDIjIvI, isKrly, ivcly jW hyTly drjy dy pwTk dy rYk iv`c, pVHn aupRMq, sWBx Xog nw hovy[

PrvrI 2010 dI AMimRqsr dI PyrI dOrwn &on AwieAw ik fwktr dljIq isµG jI (AweI spYSilst) nwl ApwieµtmYˆt qih hoeI hY, EQy hI Aw jweIN[ mYN smy Anuswr SyrWvwly drvwjy, fw. dljIq isµG A`KW dy hspqwl ivKy phuµicAw qW hr mulwkwq vWg h`Q iv`c plwstk dw JoLw qy JoLy ivc ikqwbW[ iek ikqwbW dw sYt fwktr swihb ƒ Arpx kIqw qW ikqwbW Polx ip`CoN suBwvk hI fwktr swihb ny puiCAw, “koeI hor syvw?” ikhw, “myrIAW A`KW vyK lvo!” fwktr jI ny kwrn pu`iCAw qW hwsy dy rauN ivc &Orn AwiKAw, “Gr dy vyKx qoN ht gey Aw, ies leI hux fwktrW nUM hI ivKwauxIAW pYNdIAW ny!” g`l ivcly ivAMg nUM smJ ky fwktr swihb vI h`s pey[

jd A`KW ‘vyKIAW’ qW vwhvw nuks inkilAw[ fwktr swihb vI idAwl ho gey qy auhnW ny vI.AweI.pI. kwgz bxw ky, iek syvwdwr nwL qor ky AwpxI nUMh rwxI fw. sImw k. isMG v`l Byj idqw[ aus b`cI fwktr ny A`KW nUM mSInW ivc dI lMGw ky, Awpxy pqI fw. ikrndIp isMG dy hvwly kr idqw[ jrUrI dvweIAW k`Cy mwr AsIˆ dovyN hI EpRySn QIeytr mwl rof phuµc gey[ bs QohVy smy bwd igAwnI jI ƒ vyK ky mY fr ijhw igAw[ p`g qy CotI dsqwr ivhUxw, juqI qy jYkt qoN bwhr vyK myrw hwsw inklI jwvy[ QohVy idnW iv`c ies EpRySn dw rIzlt TIk hoieAw smiJAw igAw[

vwihgurU ikrpw kry, ieh AwLw BoLw, vfw BwaU, A`KrW dw iKfwrI, klm dw Swh svwr, pyNfU pYVW dw pWDI, gihr gµBIr SYlIAW dw rcyqw buFypy ivc vI jvwnIAW mwxy[ AwmIn!

igAwnI joigµdr isµG Azwd

Page 52: bhupKI S^sIAq igAwnI sMqoK isMG - Media Punjab -index Singh Vakta/bahup… · Su`D pwT krn l`g pey[ auhnW dy bcpn smy ipqw jI qoN gRihx kIqI geI gurmuKI Aqy sRI gurU gRMQ swihb jI

52

161, rwxw gwrfn, mihqw rof, AµimRqsr

v`K v`K AwlHixAW dw pµCI

swfy iv`coN vDyry lok, dUsirAW ƒ KuS krn leI, dUsirAW dI mrjI muqwibk hI ijauNdy hn Aqy dUsirAW dI mrjI nwl hI kµm krdy hn[ jy AsW Plwxw kµm kIqw qW lok kI kihxgy[ jy AsW FINgrw kµm kIqw qW lok kI socxgy[ pihlW mW bwp ƒ KuS krn leI duVkI rihµdy hW, iPr pqnI leI isr dy bl dOVdy hW, iPr b`icAW dIAW loVW muqwibk skUl, kwlj Aqy nOkrI l`BidAW jvwnI lµGw lYˆdy hW, iPr buFy vwry poqy poqIAW, dohqy dohqIAW ƒ sWBidAW sUqidAW buFwpw lµG jWdw hY[ bhuq G`t lok hn jo Awpxy muqwibk ijauNdy hn[ ijµnHW ƒ ies g`l dI smJ hY ik AwdmI ijvyN dw vI hovy lok aus ƒ Esy rUp iv`c svIkwr kr lYˆdy hn[ auh SrIP hY, auh clwk hY, auh bdmwS hY, auh Blwmwxs hY jW auh byXkInw hY[ hr ie`k leI lokW kol lybl hn Aqy lok Esy rUp ivc lybl smyq aus ƒ kbUl krn leI iqAwr huµdy hn[ ies leI ieh sB quhwfy auqy inrBr hY ik qusIˆ iks qrHW dw lybl lokW qoN lYx dy cwhvwn ho[

Bw sµqoK isµG AwpxI iksm dw v`KrI qrHW dw hI mnu`K hY[ Gr dy swry Prz inBwauˆdw hoieAw vI auh v`KrI S^sIAq dw mwlk hY[ auh AwpxI mrzI nwl Awpxy qrHW jIivAw hY[ jdoˆ GridAW ny pVHwauxw cwihAw auh piVHAw nhIN[ jdoN GridAW ny ivAwh krwaux leI ikhw qW auh ienkwrI ho igAw; ieh ivcwr ky aus ny Swied dunIAW nUM bdl dyxw hY Aqy hyTlI auqy ilAw dyxI qy prvwr ies ‘kwrj’ ivc rukwvt nw bxy[ mjbUrn aus dy mwipAW ƒ Coty BYx BrwvW dy ivAwh pihlW krny pey[ jdoˆ ivAwh ho igAw qW mhwqmw bu`D vWg dunIAW ƒ ‘suDwrn’ leI ivdySI dOry qy cly igAw[ is`K AdwirAW ivc ivcridAW vI Xrwny kwmryf Aqy nwsqk lokW nwl lwaux qoN koeI sMkoc nhIN riKAw[ A`j vI lok smJdy hn ik auh b`icAW nwl rih irhw hY pr EQy vI b`icAW dy Awpxy Awpxy v`Kry Gr hn[ pqnI dw Al`g Aqy ^ud dw vI Al`g[ lok AwKdy hn ik hr kwmXwb AwdmI dw koeI tweIm tybl huµdw hY, koeI inSwnw huµdw hY, koeI mnzl huµdI hY, pr swfy ies Bw ƒ bhuq G`t vwr ies g`l dw ielm huµdw hY ik aus ny k`lH kI krnw hY Aqy ikQy jwxw hY? bwkI iksy ƒ aus dy iksy pRogrwm dw pqw hovy EQy vwrs Swh JUTw ho jwvygw[ AwpxI AwzwdI nwl auh kdI smJOqw nhIN krdw[ dunIAw dy swry mhWdIpW dy izAwdwqr dyS auh Guµm cu`kw hY Aqy Ajy vI Guµmx dw pUrw cw hY aus nUM[ smy isr aus ny Bwvyˆ muFlI skUlI iv`idAw nhIN prwpq kIqI pr dunIAW Br dy vDIAw lyKkW ƒ auh pVH cu`ikAw hY[ hux ipCly kuJ swlW qoN ilKx dw kwrj vI sµBwL ilAw hY Aqy pMj ikqwbW pµjwbI swihq ƒ Arpx kr cu`kw hY[ Ajy vI “b`ly b`ly qy AsIN auf c`ly “ vwlI g`l hY[

Page 53: bhupKI S^sIAq igAwnI sMqoK isMG - Media Punjab -index Singh Vakta/bahup… · Su`D pwT krn l`g pey[ auhnW dy bcpn smy ipqw jI qoN gRihx kIqI geI gurmuKI Aqy sRI gurU gRMQ swihb jI

53

aus nwl myrI pihlI mulwkwq iek pRIq imlnI iv`c hoeI sI[ g`l 1968 dI hY[ gWDI grwauˆf AµimRqsr ivKy sR: nvqyj isµG hurW Adwrw ‘pRIqlVI’ v`loN pRIq imlxIAW dy islisly dI iek pRIq imLnI r`KI hoeI sI[ aus iv`c AµimRqsr dy nvyˆ Aqy purwxy lyKk kwPI igxqI ivc iek`Ty hoey sn[ nvIˆ khwxI, nvIˆ kivqw dIAW g`lW dy nwl nwl ‘pRIqlVI’ dy pwTk vDwaux dI ie`k koiSS vI sI[ SurUAwq iv`c nvqyj isµG jI ny sB ƒ AwpxI AwpxI jwxkwrI dyx bwry ikhw[ auh nW pu`Cdy, ik`qw pu`Cdy, isrnwvW Aqy kI ilKdo ho, pu`Cdy[ mY aus vkq hvweI sYnw ivc nOkrI krdw sW Aqy nhIN sI cwhuµdw ik iksy ƒ ies g`l dw pqw l`gy[ jdoˆ myrI vwrI AweI qW mY Awpxw nW d`isAw, isrnwvW d`isAw Aqy ikhw mYN khwxIAW ilKdw hW Aqy bYT igAw[ nvqyj jI ny ikhw, “krdy kI ho?” qW suBYkIN myry mUµhoˆ inkilAw, “krnw kI AY jI, bs pRIqlVI pVH C`fIdw hY[” pRIq imlnI bwAd kwPI jxy virAwm sµDU, muKqwr ig`l, loknwQ, gu`l cOhwn Awid myrI PurI g`l qy h`s rhy sn ik do guris`K muµfy swfy nwl Awx bYTy[ bwkI swry auhnW ƒ jwxdy sn pr mYN nw vwk& sW[

“siq sRI Akwl Bw jI, pCwixAw?” auhnW coN ie`k, jo dUsry nwloˆ jrw vDyry sw& rMg dw sI, boilAw[ myry kol koeI jvwb nhIˆ sI[ “AsIˆ is`Dy quhwfy Groˆ hI cwh pI ky Aw rhy hW[ pqw l`gw ik qusIˆ pRIq imLnI ’c Awey hoey ho[ AsIN quhwnUM imLn vwsqyy hI pRIq imLnI ’c Awey hW[ Ajy vI pCwixAw ik nhIˆ?” myry kol iPr vI nWh iv`c hI jvwb sI[ “ieh hn myry im`qr sR: drSn isµG mjbUr Aqy myrw nW Aw sµqoK isµG[”

“sOrI Bw jI, sOrI, mYN pCwixAw nhIˆ, vYrI sOrI[” mYN s`c mu`c k`cw ijhw ho igAw qy bwkIAW ny vI qwVI mwr id`qI[ “vwh BweI qUµ Awpxy irSqydwr vI nhIN pCwxdw, auh vI AwpxI pqnI dy Brw nUM! ieh g`l mihµgI vI pY skdI Aw[” ieh sI Bw sµqoK isµG nwl myrI pihlI mulwkwq[ myry ivAwh smy BwvyN ieh nwnky myl ivc Swml sI pr aus smy swfI isDI mulwkwq ho skx dw koeI kwrn nhI sI[ nIlI p`g, ic`tw kuVqw pjwmw, Ku`lHI dwhVI, BwvyN BrvIN nhIˆ sI Aqy moFy qy kwmryfW vwlw lµmw k`pVy dw JoLw, jo auhnW simAW ivc swihqkwr jW AgWh v`DU soc vwiLAW dw tryf mwrk hI smiJAw jWdw sI[ AwpxI pqnI koloN mYN sµqoK isµG bwry kwPI kuJ suixAw hoieAw sI[ sRI mqI dy nwnky XwnI ik Bw sMqoK isµG dy Gr pihlI vwr jwx dI Gtnw vI Xwd r`Kx vwlI hY[ jdoˆ dw AµimRqsr fyrw lwieAw sI, sRImqI Awpxy nwnky Gr Pyrw pwaux leI ijd kr rhI sI[ pr myrI ifaUtI kdI svyry, kdI Swm qy kdI rwq dy c`kr ivc jwxw qih nhIˆ sI ho irhw[ hwlW ik sµqoK isµG nwl pRIq imlnI qoˆ bwd myrw vI idl krdw sI aus ƒ imlW[ iksy Ku`lHy tweIm imilAw jwvy Aqy igAwn dw Awdwn-pRdwn kIqw jwvy[ hwlW ik mYƒ XkIn sI ik auh Gr imlx vwlw nhIˆ[ ie`k idn myry dosq dI bytI dw jnm idn sI[ aus idn hI pqnI ny Awpxy nwnky jwx dI PrmwieS r`K id`qI[ jdo mYN jnm idn bwry d`isAw qW kihx lgI, aus vkq q`k AsIˆ muV AwvWgy[ nvyˆ nvyˆ ivAwhy AwdmI dI Gr vwlI Awpxy nwnky jwx dI ijd kry qW Blw kOx nWh kr skdw hY[ nwly myry mn iv`c vI sI ik mwVy ijhy kyk bdly mYˆ AwpxI bIvI dy nwnikAW dI pihlI PyrI ikvyN kurbwn kr skdw sW? pihlI PyrI dI KwqrdwrI qW Awm mShUr hY[ iPr myrw qW KuSI KuSI hW krnw bxdw sI[ EQy syvIAW Aqy ibskutW nwl cwh pI ky AsIN ibnw Bw sµqoK isµG ƒ imilAW hI vwps Aw gey[

Page 54: bhupKI S^sIAq igAwnI sMqoK isMG - Media Punjab -index Singh Vakta/bahup… · Su`D pwT krn l`g pey[ auhnW dy bcpn smy ipqw jI qoN gRihx kIqI geI gurmuKI Aqy sRI gurU gRMQ swihb jI

54

“iks qrHW dy l`gy myry nwnky?” rsqy ivc sRImqI jI ny pu`iCAw[

“bhuq vDIAw, nwnikAW vrgy nwnky[”

Pyr sµqoK isµG nwl myrIAW mulwkwqW dw islislw SurU ho igAw[ ie`k qW aus dy igAwn dw Bµfwr bhuq ivSwl sI Aqy mYƒ is`Kx leI bhuq kuJ imldw sI Aqy dUsrw auh pwTk bhuq vDIAw sI Aqy myrI hr khwxI bwry KulH ky ivcwr prgt krdw sI[ aus dy suJw vI auswrU huµdy sn[ auhnW idnW iv`c auh Kud nhIN sI ilKdw isr& pVHdw hI sI qy auh vI bhuq izAwdw[ auhnW idnW iv`c pµjwbI iv`c mOlk eynw vDIAw nhIN sI Cp irhw ijµnw rUsI lyKkW dw Anuvwd pµjwbI pwTkW ƒ proisAw jw irhw sI[ pµjwbI pRkwSkW dw hwl A`j vrgw hI sI[ auhnW ƒ lyKk dI lyKxI nwl nhIN pYsy nwl ipAwr sI[ pYsy idau qy ikqwb Cwpo[ bs pµjwbIAW ƒ vI pVHn dw rog nhIˆ[ dUsrw, cµgw lyKk pYsy dy ky nhIN sI Cpxw cwhuµdw[ iPr pwTkW A`gy hlkw swihq hI proisAw jWdw sI[ aus dy mukwbly rUsI swihq ssqw Aqy imAwrI sI[ ies mwr qoN Ajy q`k pµjwbI lyKk KihVw nhIN Cufw sky Aqy pwTk vI bwhrlw swihq pVHn ƒ qrjIh dy rhy hn[

KYr, auhnW idnW iv`c izAwdw rUsI ikqwbW mYN sµqoK isµG qoˆ lY ky hI pVHIAW sn[ aus ƒ aufIkx dw itkwxw drbwr swihb dw sUcnw kyˆdr sI ijQy auhnW idnW ’c, aus dy im`qr, s. nirµdrjIq isµG jI sUcnw kyˆdr ivc sn[ iek g`l hor dsx vwlI sI ik rUsI swihq dw Asr sI jW kwmryfI mwhOl dw ik ijnHW lyKkW ny vI sqirAW dy ierd igrd ilKxw SurU kIqw auhnW Awpxy nW ivc isµG Aqy kOr ilKx qoˆ guryz kIqw[ ijvyˆ virAwm sµDU, pwS, surjIq pwqr, SmSyr sµDU, ikRpwl kzwk, pRym gorKI, sµq sµDU, dlbIr cyqn, mu`Kqwr ig`l, gurBjn ig`l, gul cOhwn Awid hor ikµny hI lyKk hn[ bwkI ilst qusIˆ Kud duhrw skdy ho[

iek idn mYN sµqoK isµG ƒ imLx igAw[ isr nIvW krky m`Qw tyikAw Aqy sUcnw kydr dy dPqr iv`c bYT sµqoK isµG dI aufIk krn l`g ipAw[ myry bYiTAW hI iqµn cwr ivdySI XwqrI Awey Aqy iek gweIf ƒ AMgRyzI ivc kuJ ieauN pu`Cx lgy, “eyQy swry nIlI p`g hI ikauˆ bµnHdy hn?”

“ieh swfy gurUAW v`loN swƒ vrdI vWg bKSI hY[“ gweIf jI boly[

Eny icr ƒ sµqoK isµG Bw Aw igAw[ auh vI ies ivSy qy g`lbwq ivc Swml ho gey qy kihx l`gy “Asl ivc nIlw rMg ivSwlqw dw pRqIk hY[ ijvyN ik smuMdr ivSwl hY, AwkwS ivSwl hY Aqy .......[” sµqoK isµG ny nIly rµg qy kwPI lµmw lYkcr dy id`qw jo sMqoK isMG dy ivSwl igAwn BMfwr dI bwq pw irhw sI[

1972 q`k mYN AµimRqsr irhw[ iPr myrI bdlI kwPI dUr bµgwl Awswm v`l ho geI[ ijµnw icr vI AµimRqsr rhy aus nwl h&qy iv`c iek do vwr mulwkwq ho hI jWdI sI[ kdI sUcnw kyNdr Aqy

Page 55: bhupKI S^sIAq igAwnI sMqoK isMG - Media Punjab -index Singh Vakta/bahup… · Su`D pwT krn l`g pey[ auhnW dy bcpn smy ipqw jI qoN gRihx kIqI geI gurmuKI Aqy sRI gurU gRMQ swihb jI

55

kdI srW dy 132 nµbr kmry iv`c, ijs kmry dw Awpxw v`Krw hI ieiqhws hY[ auh d`sx leI v`Kry lyK dI loV hY[

1973 iv`c sµqoK isµG ivAwihAw igAw pr auh dunIAw dy dOry qy qur ipAw jyhVw Ajy qk jwrI hY[ aus dw iek bytw btwly ivAwihAw hoieAw hY[ aus krky Aqy iek hrBjn isMG bwjvw PotogRwPr btwly hox krky, sµqoK isµG dy ijhVy s`qrivAW ivc h&qy ivc ie`k do vwr dIdwr huµdy sn hux swl iv`c iek do vwr ho jWdy hn[ hW, ie`k mubwrk g`l hY ik jdoN dw auh ilKx l`gw hY Edoˆ qoN pMjwb dy Pyry vI vD gey hn Aqy btwly dy vI[ r`b aus dI klm ƒ hor rvwngI b^Sy[

divMdr dIdwr

btwlw

vyKx nUM is`DV ijhw bMdw

sµswr iek auh smuµdr hY, ijs Aµdr quhwƒ pqw nhIˆ kdoN koeI mnu`K iml jWdw ey[ nw auh quhwfw irSqydwr ey, qy nw hI auh quhwfw dosq im`qr ey[ pr vkq dy myl nwl jdoˆ ivcwr jW socW sWJIAW ho jWdIAW hn, aus vkq aus mnu`K nwl nyVqw ho jWdI ey[

ies qrHW hI myrI sµqoK isµG nwl nyVqw ho geI sI, ikauˆik mY SOˆkIAw PotogRw&I krdw sI qy SRomxI gurduAwrw pRµbDk kmytI dy Adwry iv`c kdI kdI drbwr swihb dIAW qsvIrW iK`cx leI jWdw sI[ ies kwrn kuJ SRomxI kmytI dy mulwjmW nwl myrI nyVqw ho geI sI[ auh mYƒ ipAwr krdy sn[ mY auhnW ƒ ipAwr krdw sI[ iek jQydwr qrlocn isµG Drm pRcwr kmytI dw mYbr huµdw sI[ auh bVw ijµdw idl mnu`K sI[ aus dy nwl hI mY iehnW muµifAW ƒ iPrdy vyKdw sI qy iehnW swirAW ƒ imldw sI[ ieh sn: sµqoK isµG, AjIq isµG mOlvI, drSn isµG mjbUr, drSn isMG eIswpur, blvMq isMG rwmUvwLIAw qy do cwr hor sn, ijnHW dy nwm Bul igAw hW[ sµqoK isµG aus vkq iehnW ivc ivcrdw vI iehnW qoN bhuqw v`Krw vKrw ijhw rihµdw sI qy iehnW dy pDr dI isAwsq iv`c vI ihsw G`t hI lYNdw sI[ Awpxy KojI kµmW iv`c hI ruiJAw rihµdw sI[ ijnHW KojW dw kwrj gurU swihbW dy jIvn Aqy aupdySW bwry qy gurbwxI bwry huMdw sI[ aus cIz ny ies ƒ AYsy KµB lwey ik ieh SRomxI kmytI qoN aufwrI mwr ky bwhr nUM auf igAw[ bwhrly dysW ivc jw ky ies ny AwpxI Dwrimk ivdvqw dw ivKwvw BwSnW qy lyKW rwhIN kIqw[ isAwxy AwKdy hn ik jdoN koeI Pu`l AwpxI KuSbU Pµfdw ey, Pyr aus Pu`l ƒ swry l`Bdy hn[ ieh hI hwl sµqoK isµG dw hoieAw sI[ jdoN ies ny bwhrly smwjW ivc Dwrimk BwSn idqy Pyr hor dySW qy SihrW qoN vI sdy p`qr Awaux l`g pey[ Pyr ieh swfw Xwr sMqoK inrw sMqoK isMG nw rih ky, ‘igAwnI sMqoK isMG’ bx igAw[

Page 56: bhupKI S^sIAq igAwnI sMqoK isMG - Media Punjab -index Singh Vakta/bahup… · Su`D pwT krn l`g pey[ auhnW dy bcpn smy ipqw jI qoN gRihx kIqI geI gurmuKI Aqy sRI gurU gRMQ swihb jI

56

igAwnI sµqoK isµG ny Awpxy bwkI swQIAW vWgU ijµdgI dy swry p`KW ƒ jI ky nhI vyiKAw[ ividAw prwpqI vwLy ieko hI pwsy quirAw irhw ies krky Ajy vI KulH ky ijµdgI ƒ nhI jI irhw[ Ajy vI ieh aus qrHW KulHH ky XQwrQk jIvn dIAW g`lW nhIˆ krdw, ijs qrHW ies dy purwxy imqr krdy sn, jyhVy bhuqy qW mr gey hn[ jy koeI bicAw hovygw, auh sdwcwrk ivcwrvwn mnuK bxn dI QW ‘iqkVmbwj’ bx igAw hovygw, ikauˆik jyhVy lok isAwsqdwnW dI sµgq krdy hn auh Pyr auhnW vrgy hI ho jWdy hn[ ies p`KoN sµqoK isµG bicAw hoieAw ey[ AwpxI ijµdgI swdI qy sMjmI jINdw ey[ hryk swl qy kdI iek qoN vD vwr vI, prvwsI pµCIAW vWg aufwrI mwr ky AwpxI jnm BUmI qy Aw jWdw ey qy myry vrigAW ƒ vI AwpxI ivdvqw nwl inhwl kr jWdw ey[ kuJ ikqwbW dw jnm dwqw vI bx igAw ey[ hr mnu`K ƒ imlx dI qWG Ajy vI ies dy Aµdr jINdI ey[

hrBjn isMG bwjvw

bwjvw &oto stufIE, btwlw

myry mwsV jI

cµgI SbdwvlI qy SbdW dw Bµfwr qW cµgy lyKk dI klm iv`c hI huµdy hn qy prmwqmw dI ikrpw nwl iksy igAwnvwn leI vI iek igAwnvwn hI ilKy qW vDIAw lgdw hY pr ig: sµqoK isµG jI, jo ik irSqy iv`c myry mwsV jI lgdy hn, bwry kuJ g`lW prvwrk qOr qy jo myry izhn iv`c hn, auh auhnW dy im`qrW qy pRsMskW leI jwnxIAW vI jrUrI hn[ ies leI mYN ieh Cotw ijhw auprwlw A`j klm cu`k ky kIqw hY[ bcpn iv`c jdoˆ vI mYˆ Awpxy mwsV jI dIAW g`lW suxdI qW hYrwn huµdI ik iek ienswn eynI AwzwdI nwl dyS ivdyS vI Guµmdw hY Aqy swhmxy vwprIAW ieiqhwsk GtnwvW dI brIk qoˆ brIk nukr dI jwxkwrI vI r`Kdw hY[ hr vwr imlx qy ie`k qj`rbykwr khwxI Awpxy nwl leI iPrdw hY[ auh XwdW ikauˆ nw Awaux vwlI pIhVI ƒ pRyrnw dyx, pr ikvyˆ? ikauNik mwsV jI ny qW rjweIAW sWBx vwlI pytI vWgUµ AwpxI soc qy igAwn dI koeI AlmwrI bxweI hI nhIN[ iPr jd mYƒ AwpxI AYm.ey. pµjwbI krn dOrwn ikqwbW nwl ieSk hoieAw qW ivdvwnW dIAW Fyr swrIAW ikqwbW pVH ky jo AsIˆ Awnµd mwixAw qy pRyrnw leI, aus qoˆ mYƒ Aihsws hoieAw ik swfy Gr iv`c vI iek Anmol hIrw hY, ijs ƒ QohVI pRuyrnw dI loV hY[ vYsy hlwSyrI isrP bicAW ƒ hI nhIN, hr kµm krn vwly mnuK ƒ pRsMsw dy rUp ivc cwhIdI huµdI hY, ijvyˆ ik kwr clwaux leI pYtROl[

mYN auhnW nUM ipRM. qyjw isMG jI dI svY jIvnI ‘AwrsI’ dy ky aus nUM pVHn leI AwiKAw, “mwsV jI, qusIN vI ies qrHW dw ilKo[“ AwKx l`gy, “pu`qr jI, ieh ikqwb qW mY pMqwlI swl pihlW hI pVH leI sI[“ mYN auhnW nUM dubwrw pVHn leI jor idqw qW auhnW ny myry pwsoN ikqwb lY leI[ nw ik ‘AwrsI’ lY hI leI blik dubwrw pVHI vI[

Page 57: bhupKI S^sIAq igAwnI sMqoK isMG - Media Punjab -index Singh Vakta/bahup… · Su`D pwT krn l`g pey[ auhnW dy bcpn smy ipqw jI qoN gRihx kIqI geI gurmuKI Aqy sRI gurU gRMQ swihb jI

57

A`j mYƒ byh`d KuSI hY ik mwsV jI ny ie`k qoˆ bwAd ie`k ikqwb, ijvyˆ kihµdy ny ik p`qy qy p`qw, Twh p`qw; qwS dI Kyf vWg ikqwb qy ikqwb mwrnI XwnI ik ilKxI SurU kr id`qI hY[ aus nwl nw isrP auh AwpxI Cwp prvwr qy C`fxgy, blik Awaux vwlI pIhVI ivc auh ikqwbW dy Anmol A`KrW rwhIˆ hr iksy nwl sdIAW q`k g`lW krdy rihxgy[

pRmwqmw kry, nw isrP myry mwsV jI blik hr lyKk dI pRyimkw aus dI klm, ie`k sunihry KµBW vwlI prI vWg in`q aucy AsmwnW qy aufdI rhy qy bulµdIAW CoNhdI rhy!

bljIq kOr jOhl

mwfl, Adwkwrw Aqy tI.vI. AYNkr

ivSwl AnuBvI mnu`K

mYN igAwnI jI nUM gurU GrW Aqy hor smwgmW iv`c lYkcr krdy bVI vwrI suixAw sI pr jdoN isfnI ivc 'hrmn ryfIau' dI SurUAwq 2005 iv`c hoxI sI qW mY igAwnI jI nwl Pon qy slwh mSvrw kIqw Aqy aus idn qoN igAwnI jI dIAW swnUM inSkwm syvwvW Aqy hr pRkwr dw sihXog imilAw[ igAwnI jI v`loN ryfIE aupr gurbwxI dI ivAwiKAw qoN ielwvw pMjwb dI purwxI Aqy mOjUdw isAwsq qy pRogrwm vI pyS kIqy jWdy rhy hn[ mYnUM Xwd hY ik 2006 dIAW pMjwb coxW dy, hrmn ryfIE qoN is`Dy pRswrx dOrwn qkrIbn swry aumIdvwrW dy iqMn pIhVIAW dy nwm Aqy kMm d`s d`s ky iehnW ny pRogrwm nUM byhd rOck bxw idqw sI[ BwvyN ik hrmn ryfIE ny iqMnW hI p`KW dy numwieMidAW nUM Swml hox leI s`dw idqw sI pr kWgrs qy kimaUinstW dy p`K v`loN koeI nw AwieAw qy iek`ly igAwnI jI ny hI swrw smw sRoiqAW nUM ryfIE nwL joVI r`iKAw[

igAwnI jI dI pihlI ikqwb ‘scy dw scw FoAw’ ikqwb sMbMDI crcw krn leI AsIN hrmn ryfIau qy igAwnI jI dI ieMtrivaU kIqI[ jdoN mYN igAwnI jI nUM ikqwb dy eynw lyt Cwpx dw kwrn pu`iCAw qW igAwnI jI dy jvwb dyx qoN pihlW hI rwjpwl isMG sMDU ny ikhw, “ieh qW iehnW nUM fridAW nUM CpvwauxI peI, nhIN AsIN qW iehnW dy mgr ipCly keI swlW qoN pey hoey sW[" mYN pu`iCAw, “igAwnI jI nUM kwhdw fr!” qW aus ny mYnMU smJwauNidAW hoieAW ikhw, “dyKo AmndIp jI, igAwnI jI Awpxy swry lyK Awpxy lYptOp kMipaUtr qy r`Kdy sn Aqy quhwnUM pqw hI hY ik kuJ mhIny pihlW, jdoN ieh mYirj sYlIbRYNt bwry sYmInwr ivc Swml hox leI gey hoey sn qW idny hI iksy ny iehnW dy Gr dw mUhrlw bUhw BMn ky auh corI kr ilAw[ hux igAwnI jI nUM ieh fr pY igAw ik ikqy cor igAwnI jI dw nwm k`t ky Awpxy nwm hyTW nw ikqwb Cwp dyvy[ ies krky jy iehnW nUM ieh

Page 58: bhupKI S^sIAq igAwnI sMqoK isMG - Media Punjab -index Singh Vakta/bahup… · Su`D pwT krn l`g pey[ auhnW dy bcpn smy ipqw jI qoN gRihx kIqI geI gurmuKI Aqy sRI gurU gRMQ swihb jI

58

fr nw huMdw qW ieh ikqwb Swied kdy vI nw CpdI[ ies leI pwTkW nUM igAwnI jI nwLoN cor dw vD DMnvwd krnw cwhIdw hY[”

igAwnI jI ny Awp qW isAwsq nhI kIqI pr auhnW dw isAwsI AnuBv eynw ivSwl hY ik iek vwrI AsIN Awpxy sroiqAW dy igAwn iv`c vwDw krn leI 'pMjwbI sUby' dI g`l SurU kr leI Aqy g`l eynI rOck Aqy jwxkwrI BrpUr sI ik swnUM pMj kVIAW iv`c pRogrwm pyS krnw ipAw[ ies qrHW l`g irhw sI ik ijvyN sroqy swrI Gtnw dw AKIN ifTw hwl sux rhy hox!

AmndIp isMG is`DU ‘hrmn ryfIau’ isfnI, AwstRylIAw

bwqW igAwnI sMqoK isMG dIAW

pMQk swihq, pMQk msly jW A`sIivAW qoN bwAd dw pMQk ieiqhws myrI iK`c dy ivSy kdy nhIN rhy qy jy kdy kdweIN koeI ilKq jW pusqk ies bwry h`Q l`gI vI qW aus nUM Xqn krn dy bwvjUd kdy mukw nhIN sikAw[ kivqw, khwxI, nwvl jW vwrqk dI g`l v`KrI hY[ eysy leI jdoN igAwnI sMqoK isMG dIAW scy dw scw FoAw Aqy aujl kYhW iclkxw myrI nzr peIAW qW mYN Esy purwxy Brm muqwbk hI auhnW nUM koeI auf ky nhIN sI ipAw ik A`D pc`D mukw ky hI rotI KwxI hY pr hoieAw iblkul eysy hI qrHW[ iehnW dohW pusqkW dy tweItl Aqy AMdrlI sm`grI ivc idn rwq dw AMqr hY[ ieh iblkul Esy qrHW hY ijvyN iehnW dy lyKk dw swdw pyNfU pihrwvw Aqy aus dy vsIh Aqy AsIm igAwn, ivigAwn Aqy mnoivigAwn dw AnuBv[ Awm bol cwl dI Aqy smJ Awaux vwlI ijs srl Aqy TyT pMjwbI ivc igAwnI jI ny AwpxIAW keI ie`k ‘audwsIAW’ dw vrnx kIqw hY Aqy nwl nwl qwzy pMQk pRsMg dw A`KIN if`Tw hwl ibAwn kIqw hY, mYN smJdw hW ik ieh Xqn bVw hI invykLw Aqy SlwGXog dsqwvyz bx igAw hY[

igAwnI sMqoK isMG dy s&rnwmy AYvyN hvweI s&rnwmy nhIN hn[ aus ny lg Bg hr dyS dw rtn nMgy ipMfy kIqw hY[ A&RIkw mhWdIp dy pCVy hoey keI dySW dIAW hr qrHW dIAW aucwxW invwxW nUM lqwiVAw hY, k`cIAW pg fMfIAW vI gwhIAW hn, bsW dy D`ky vI KwDy hn, lutyirAW dw swhmxw vI kIqw hY Aqy trynW dy s&r dw AwnMd vI mwixAw hY[ aus ny smuMdrI pYNfy vI mwxy hn Aqy ‘ADI itkt’ qy hvweI aufwxW Ajy vI jwrI hn[ ijs dyS ivc vI igAw hY, EQoN dI siBAqw, sMsikRqI nUM vyiKAw qy smiJAw hY[ aus gRihx kIqy AnuBv nUM auh Awpxy Dwrimk iviKAwnW Aqy lyKW ivc dlIl dI pu^qgI leI vrqdw hY[ inscy hI aus dy sroqy Aqy pwTk mugD ho ky aus nUM vwcdy qy suxdy hn Aqy muK Bwv lYx ivc s&l rihMdy hn[ kmwl dI gl ieh hY ik ivSw cwhy koeI vI hovy, aus dw mUl sRI gurU gRMQ swihb jW hor gurmiq swihq huMdw hY Aqy mMqv kyvl qy kyvl rUbrU sroqy jW pwTk nUM sucyq syD dyxw huMdw hY[

Page 59: bhupKI S^sIAq igAwnI sMqoK isMG - Media Punjab -index Singh Vakta/bahup… · Su`D pwT krn l`g pey[ auhnW dy bcpn smy ipqw jI qoN gRihx kIqI geI gurmuKI Aqy sRI gurU gRMQ swihb jI

59

ies invykly vkqw jW lyKk dw jIvn qjrbw aus dI ZYr rsmI iv`idAw hY ijs dIAW keI ZYr mwmUlI p`DrW Aqy prqW nwL, myry vrgw swDwrn Aqy kyvl AMimRqsr Sihr dI cwr dIvwrI dy AMdr piLAw/piVHAw ivAkqI, iksy qrHW vI iensw& nhI kr skdw[

sMqoK isMG dw mn hmySW Aqy hr GVI kuJ nw kuJ is`Kx leI qqpr rihMdw hY[ AMgRyzI BwSw Aqy swihq dw jo pRBwv aus ny lyt AwrMBqw dy bwvjUd gRihx kIqw hY, auh hYrwnkun Aqy by imswl hY[

ies dIAW pusqkW AMdr Awey bhuq swry lyK, aus dIAW SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI dy syvw kwL nwL juVIAW GtnwvW dw eynw idlcsp vyrvw hn ik aus dI ‘XwdW BrI cMgyr’ n`ko n`k Br geI jwpdI hY Aqy keI XwdW cMgyr ’coN bwhr vI rih geIAW hoxgIAW[ 168 pMinAW dI pypr bYk ivcoN mwqr iqMn lyK: mwrnw igdV dw, tUxw twmx Aqy coro l`go, mwlko jwgo dw hI hvwlw idqw jwvy qW AsIN vyKdy hW ik ieh lyK BwvyN do do iqMn iqMn pMinAW dy hI hn pr ijs bwrIkI nwL pMjwb dy ipMfW dI ivrwsq Aqy AkwlI-kWgrs drimAwn cor-ispwhI vwLI isAwsI Kyf jo c`ldI rhI hY Aqy Ajy vI c`l rhI hY, aus dw icqrn vyKx nUM imLdw hY[ ieauN l`gdw hY ik ijvyN ieh iksy vIfIE kYmry dI &utyj huMdI hY[ igAwnI sMqoK isMG dI XwddwSq qy qrzy ibAwn mlo m`lI vwh vwh Aqy A`S A`S dI mMg krdy hn[ Kws krky prqwp isMG kYroN dIAW nihrU invwz isAwsI cwlW vwLw ‘coro l`go, mwlkoo jwgo’ vwLw lyK[

huxy huxy CpI Aqy bVI dlyr idlI nwL mu&q vMfI geI v`f AwkwrI pusqk ‘bwqW bIqy dIAW’ sMqoK isMG dy pk cuky ruJwn dI qwzw Aqy pu qw imswl hY Aqy lyKk dI iek qrHW Awqm kQw vI hY[ BwvyN Ajy pMjwbI ivc ‘boldIAW pusqkW’ nhI imLdIAW pr jdoN vI ieh kdm cu`ikAw igAw, ieho ijhIAW pusqkW dI smgrI, ies nvIN ivDw leI FukvIN hovygI ikauNik ies ivc rvwngI hY, sOK hY, srlqw hY Aqy idlcspI vwlw rMg hY[

ieh AnoKI S^sIAq hor vI ilKy, hor vI Cpy Aqy hor vI mkbUl hovy, iehI swfI mno kwmnw hY[

mohn isMG (pRo.)

(1995 q`k) AMgRyzI ivBwg, ^wlsw kwlj, AMimRqsr

Aqy

jsbIr kOr pMjwbI lyKkw

AMimRqsr

Page 60: bhupKI S^sIAq igAwnI sMqoK isMG - Media Punjab -index Singh Vakta/bahup… · Su`D pwT krn l`g pey[ auhnW dy bcpn smy ipqw jI qoN gRihx kIqI geI gurmuKI Aqy sRI gurU gRMQ swihb jI

60

r`bI guxW nwL BrpUr sIrq

igAwnI sMqoK isMG jI nwL myrI pihlI mulwkwq, sMn 1998 ivc, gurduAwrw is`K sYNtr isfnI ivc hoeI[ mY Awpxy byty sqpRIq isMG Aqy aus dy dosqW nwl gurduAwry, Awpxy b`cy dI syhq Aqy izMdgI leI Ardws krn geI sW[ EhnIN idnIN myrw pu`qr iek sVk hwdsy dw iSkwr ho igAw sI[ ies kwrn aus dy srIr qy kw&I s`tW l`gIAW hoeIAW sn[ prdysW dy mwmly! Awpxy dys ivc Aijhy smy qW swrw prvwr kI swrI irSqydwrI iek`TI ho jWdI b`cy nUM Fwrs dyx nUM pr s`q smuMdr pwr ^br sux ky b`s mY Awp hI pu`j skI sW[ b`cy dw hwl vyK ky mn bhuq foilAw hoieAw sI[ AijhI siQqI ivc gurduAwrw hI iek AijhI QW huMdI hY ijQy Awpxy r`b A`gy ienswn duK suK kr skdw hY[ Dwrimk sMkIrxqw dy Asr ADIn Awm qOr qy Dwrimk sQwnW ivc sdIvI ivcrn vwLy bhuqy s`jx k`tVvwd dIAW is^rW Cohx l`g jWdy hn pr Aijhy vwqwvrx ivc vI kuJ gurU swihbwn dI, ”mwns kI jwiq sBY eykY pihcwnbo” vwLI is`iKAw aupr Aml krn vwiLAW nwL myL ho hI jWdw hY[

EQy hI imLy sn swnUM pihlI vwr igAwnI sMqoK isMG jI[ swbq sUrq Aqy r`bI guxW nwL BrpUr sIrq vwLy[ Swied EdoN igAwnI jI aus gurduAwry dI mYnyjmYNt ivc vI sn[ Ardws krvwaux leI iksy qoN pu`Cx qy mYnUM d`isAw igAw ik igAwnI sMqoK isMG jI nwL g`l kro[ Ardws dI g`l kridAW myrw BirAw hoieAw mn Clk ipAw Aqy myrIAW dbIAW hoeIAW cIkW dI Awvwz igAwnI jI dy kMnIN vI pY geI[ Bog qoN bwAd lMgr Ckx leI hyTW hwL ivc Awey qW igAwnI jI nwL lMmI vwrqwlwp hoeI[ auhnW Awp audm krky swnUM pRym nwL lMgr CkwieAw[ iPr h&qy bwAd Awpxy Gr prvwr, eIstrn krIk, ivc Kwxy qy bulw ilAw qy Awpxy prvwr nwL imlwieAw[ nwL hI auhnW ny iksy vI qrHW dI mdd leI inrsMkoc g`l krn leI AwK idqw[

g`lW g`lW ivc hI pqw lgw ik igAwnI jI AMimRRqsr, hirmMdr swihb dy Adwry ivc vI keI rUpW ivc AwpxIAW syvwvW inBw cu`ky hn Aqy kuJ swl pihlW AwstRylIAw ivc Aw ky v`sy hn[ myrI jMmx BoN vI AMimRqsr ivc hI hY[ Swied im`tI dI sWJ krky jW dovW dy AMdrlI lyKxI dI icxg hox krky, AsIN ies dUjy dy sMprk ivc AwauNdy rhy[

aus qoN bwAd jd vI isfnI AweI, AwauNidAW hI sB qoN pihlW &on igAwnI jI, hrjIq kOr rMDwvw, fwktr tWfw jI Aqy hor jwxkwrW nUM krdI rhI hW[ iehnW imlxIAW dy dOrwn igAwnI jI dI ilKx SkqI qoN pRBwvq ho ky, qkrIbn mY auhnW dIAW swrIAW ikqwbW, ijvyN ik scy dw scw FoAw, aujl kYhW iclkxw, XwdW BrI cMgyr, bwqW bIqy dIAW; in`T ky bih ky pVH cu`kI hW[ auhnW dI lyKxI auhnW dy Awpxy jIvn sMGrS Aqy AwLy duAwLy qoN pRBwvq GtnwvW dw sumyl hY[

AwpxI g`l kridAW auh bhuq hI sihjqw nwL gurbwxI, is`K ieiqhws, is`K Aqy AkwlI rwjnIqI, is`K &ls&y qoN vI pwTkW nUM rU b rU krw idMdy hn[ g`l BwvyN sivtzrlYNf, inaU zIlYNf, XUrp jW A&RIkw ivc hovy, pr auhnW dw qriz ibAwn is`Dw sroiqAW/pwTkW dy idlW dy Dur AMdr q`k

Page 61: bhupKI S^sIAq igAwnI sMqoK isMG - Media Punjab -index Singh Vakta/bahup… · Su`D pwT krn l`g pey[ auhnW dy bcpn smy ipqw jI qoN gRihx kIqI geI gurmuKI Aqy sRI gurU gRMQ swihb jI

61

Ds jWdw hY[ sB qoN vD rOck l`gdw hY auhnW dw ivAMgmeI vwrqwlwp ijs auqy bhuqI vwr mzwhIAw cwSnI cVHI huMdI hY[

qkrIbn hryk mulwkwq ivc auhnW dw vKrw hI rUp vyKx nUM imLdw hY[ igAwnI jI Drm pRcwrk, rwgI, vkqw, lyKk Aqy gurbwxI dy cMgy ivAwiKAwkwr dy rUp ivc idKweI idMdy hn[ keI vwr qwzw hwlqW qy cwnxw pwaux vwLy Aqy kdI cMgy kvI dy rUp ivc[

ies vwr 30 julweI nUM pMjwbI kONsl Aw& AwstRylIAw Aqy pMjwbI s`Q lWbVw duAwrw, pMjwb ryfIE lMfn rwhIN, isfnI ivc krvwey gey kvI drbwr ivc, auhnW dI iek lMmI kivqw, sMqW dIAW v`K v`K vMngIAW bwry sux ky, ijQy sB dy iFfIN pIVW pY geIAW EQy auhnW ny s`cy Aqy FONgI swDUAW ivcly Prk dIAW vI kw&I prqW auDyVIAW[

inrsMdyh igAwnI jI dI lyKxI ivc Aijhw jwdU hY jo rbI rihmq vWg suqy isD pVHn vwLy dy idl dIAW Dur fUMiGAweIAW q`k Asr kr jWdw hY[

pRIqm kOr sMDU (fw.) nvI id`lI


Recommended