Kurmancî • 85 • KURMANCÎ rojnameya taybetî ya Enstîtuya kurdî ya Parîsê li ser pirsên zaravê kurmancî Min ev nivîsî ne ji bo sahibrewacan Belkî ji bo biçûkêd Kurmancan Ehmedê Xanî (Sedsala XVII) hej mar 10 z ivi sta n 1992 Civîna payîza 1991an Civîna dehemîn a li ser zimanê kurdî, zaravayê kurmancî, ji 20 ta 26ê meha çiriyê, li Swêdê, li xwendegeha bilind a Biskops Arnöyê civiya. Civîn giraniya xebatên xwe da ser lêgerîna termên rêzimanî, hiqûqî û coxrafî. Lênerîna peyvên klasîkên kurdî, ku timî di ber- nameya civînên ziman de ye, vê carê bi ferhengokên Sirr-ul-MahÒer a Feqî ReÒîdê Hekarî, Dîwana Duwem a Cegerxwîn, kovarên Ronahî û Roja Nû dom kir. BeÒdarên civînê li ser hin pey- vên kêmnas ên jiyana rojane jî xebitîn. Em encamên van xebatan di vê hejma- rê de tevî sûretek mirîÒkê, ku di hejma- ra berê de baÒ derneketibû, belav dikin. Hevalên ku beÒdarî civîna payîza 1991an bûn ev in: Khosrow Abdollahî (Selmas), Mahmûd Baksî (Xerza), Rojen Barnas (Diyarbekir), Luftî Baski (Xerza), Muzaffer Begzade (…ikakan), Huseyin Kurdo (Amûd), Hemîd Kiliçaslan* (Mêrdîn), Kendal Nezan (Diyarbakir), Zinar Soran (Mêrdîn), Mehmed Uzun (Siwêrek), Veysi Zeydanlî (Bedlîs), ReÒo Zîlan (Agirî), Zeynelabidîn Zinar (Batman) û Elî …er (Wan). _________ * Kek Hemîd Kiliçaslan di civîna biharê de amade bû, anvê wî bi xeletî di hejmara berê de hatiye ji bîr kirin. mirîÒk kurdî tirkî fransizî îngilîzî nikil, nikul, gepik, gulpik gaga bec beak berkurk, dengik, qelpeçîçik kursak jabot crop kofî hotoz crête crest hûrik taÒlÈk gésier gizzard bask, çeng per kanat aile wing hêt bud cuisse leg, thigh çîp bacak jambe, mollet leg,calf naperûÒk tÈrmÈk, pençe griffe claw perik, sîx telmek penne large feather pûrt tüy duvet down elok, Òamî, elo-elo, hindi dinde turkey hulî, cilûx, eloÒîÒ kevok güvercin colombe, pigeon dove, pigeon lîs lûs tünek perchoir roost lîsin tünemek se percher to perch borangeh guvercinlik pigeonnier, pigeon house, colombier dovecot hêlîn yuva nid nest çêlik yeni dofian nouveau-né new born of guvercin yavrusu d'un pigeon pigeon ferx genç güvercin pigeonneau young pigeon kox, lîs pînik, holik kümes basse-cour farm yard, poultry motik fol œuf à couver egg for brooding, nets egg pûngal folluk pondoir çêlik, çêçik civciv poussin chick cûcik civciv poussin chick çêt, Òelûvk genç horoz coquelet cockerel varik piliç poulet, poulette chicken mifi,sk tavuk poule hen dîk dîkil kele,sêr horoz coq cock, rooster mirîÒka avî su tavufiu poule d'eau moorhen mirîÒka kurk kuluçka tavuk couveuse sitter, brooder qaz kaz oie goose werdek, miravî ördek canard duck mê nêr cûcik cûcik varik çêt, Òelûvk mirîÒk , tûtik dîk, dîkil, keleÒêr. Heywanên nav malê Amadekar : Hemîd KILIÇASLAN 1 - Kevok: cîh: lûs, lîs, borangeh, hêlîn zêdebûn: hêkan dikin, ji sê hêkan du çêlik çêdibin. teqrîben her meh kurk dikevin. çêlik: (t) güvercin yavrusu, (f) nouveau-né d'un pigenneau ferx: (t) genç güvercin, (f) pigeonneau, (e) young pigeon
Transcript
Kurmancî • 85 •
KURMANCÎrojnameya taybetî ya Enstîtuya kurdî ya Parîsê li ser pirsên zaravê kurmancî
Min ev nivîsî ne ji bo sahibrewacan
Belkî ji bo biçûkêd Kurmancan
Ehmedê Xanî(Sedsala XVII)
hejmar 10 zivistan 1992
Civîna payîza1991an
Civîna dehemîn a li ser zimanê kurdî,zaravayê kurmancî, ji 20 ta 26ê mehaçiriyê, li Swêdê, li xwendegeha bilind aBiskops Arnöyê civiya. Civîn giraniyaxebatên xwe da ser lêgerîna termênrêzimanî, hiqûqî û coxrafî. Lênerînapeyvên klasîkên kurdî, ku timî di ber-nameya civînên ziman de ye, vê carê biferhengokên S i r r - u l - M a h Ò e r a FeqîReÒîdê Hekarî, Dîwana Duwem aCegerxwîn, kovarên R o n a h î û Roja Nûdom kir. BeÒdarên civînê li ser hin pey-vên kêmnas ên jiyana rojane jî xebitîn.Em encamên van xebatan di vê hejma-rê de tevî sûretek mirîÒkê, ku di hejma-ra berê de baÒ derneketibû, belav dikin.
Hevalên ku beÒdarî civîna payîza1991an bûn ev in: Khosrow Abdollahî(Selmas), Mahmûd Baksî (Xerza), RojenBarnas (Diyarbekir), Luftî Baski (Xerza),Muzaffer Begzade (…ikakan), HuseyinKurdo (Amûd), Hemîd Kiliçaslan*(Mêrdîn), Kendal Nezan (Diyarbakir),Zinar Soran (Mêrdîn), Mehmed Uzun(Siwêrek), Veysi Zeydanlî (Bedlîs), ReÒoZîlan (Agirî), Zeynelabidîn Zinar(Batman) û Elî …er (Wan).
_________* Kek Hemîd Kiliçaslan di civîna biharê deamade bû, anvê wî bi xeletî di hejmara berê dehatiye ji bîr kirin.
mirîÒkkurdî tirkî fransizî îngilîzînikil, nikul, gepik, gulpik gaga bec beakberkurk, dengik, qelpeçîçik kursak jabot cropkofî hotoz crête cresthûrik taÒlÈk gésier gizzardbask, çeng per kanat aile winghêt bud cuisse leg, thighçîp bacak jambe, mollet leg,calfnaperûÒk tÈrmÈk, pençe griffe clawperik, sîx telmek penne large featherpûrt tüy duvet downelok, Òamî, elo-elo, hindi dinde turkeyhulî, cilûx, eloÒîÒkevok güvercin colombe, pigeon dove, pigeonlîs lûs tünek perchoir roostlîsin tünemek se percher to perchborangeh guvercinlik pigeonnier, pigeon house,
colombier dovecothêlîn yuva nid nestçêlik yeni dofian nouveau-né new born of
guvercin yavrusu d'un pigeon pigeonferx genç güvercin pigeonneau young pigeonkox, lîs pînik, holik kümes basse-cour farm yard, poultrymotik fol œuf à couver egg for brooding,
rengê wan: birdikî, reÒ, Òîn, sipî, sor, kewik,kevok li gora rengê xe tê bi navkirin.
kevoka kedî: mêkevok: nêr, yan jî kevokê nêr.
2- MirîÒk, Tûtik:cîh: lûs, kox, pînik, holikzêdebûn: hêkan dikin, salê du caran diqeri-
min. qurp, qup, kurk, dikevin.motik: hêka di pînê de dimîne û mirîÒk li
ser dilûsin, hêk dikin.pûngal (t) folluk (f) pondoir.çêlik/çêçik: sê hefte, 21 rojî li ser hêkên xwe
diqerimin.varik: çêlika ku êdî xuya ye nêr e.ferx/fêrik: fêrxikê dîkan.mirîÒk/sere: dîk, keleÒêr.rengê wan: sor, sipî, reÒ, birdikî, kewik.Òiklê wan: bi kofî, bi derpê, geraze, qoqo.
3- Elok, …amî, Elo-Elo, Hulî, Çûlix, EloÒîÒ:cîh: pîna taybetî, li ser bana dilîsin.nêr: dîkê Òamiyazêdebûn: wek mirîÒka salê du caran diqeri-
min.xîlik: zêdegoÒtê di ser nikilê wan re yerengê wan: her wekî mirîÒkan li gora rengê xwe
tên bi nav kirin. 4 heftan li ser hêkêxwe diqerimin.
4- Qaz-Werdek:cîh: di koxên xaniyan de kurk dikevinzêdebûn: hêkan dikin. 4 heftan li ser hêkan
dimînin.
rengê wan: reÒ û sipî ne. WekmirîÒk û elokan perikê wan bi qîmetin.
5- Se, Seg, Kûçik:cîh: sergo, berderî, vedikevî, nav deyên
ûÒ (mixiltên), kadîn.zêdebûn: diteliqin.mê: dêl, dêlik, dêlesenêr: seg, secewrik: (t) it yavrusu, (f) chiot, (e) puppy,a mê tê teleb an bi ba ye.ê nêr li ser dêlikê çavsorî dibe.
poodleseyê Òivanan: (t) çoban köpefii (f) chien de ber-
ger, (e) sheepdog
7- Pisîk:cîh: Òirîkê malê ye. Ser/bin kulînê, kadîn,
nav nivîna, ber tifikê û ber sobê ye.zêdebûn: dizê, zayîn.çêlik: pisîkê nêr û pisîka me.xwarina wan: goÒt, hestî, mast û Òir.di meha sibat û adarê de gonê wan e.têjî (t) kedi yavrusu, (f) chatonhatin gonan: (f) être en chaleurnirnewr bû: (f) être en rut
8- Kergo, KîroÒk:cîh: kun, qulzêdebûn: dizên, çêlikan tînin.xwarin: gîha, heÒinayî, gizêr, ceh, genim. gon dixwin wek pisîka. Her meh çêlikan tînin.rengê wan: sor, sipî, reÒ û belek û cûn in.GoÒtê kîroÒkan tê xwarin.Ji çêlikên kîroÒkan re hin kes xirnik dibêjin.
Kurmancî • 87 •
Termên coxrafîAmadekar ElîÒêr
kurdî tirkî fransizî îngilîzî34 - devera çiyayî dafilık yöre moyenne montagne mountainous area 35 - serê gir dafi tepesi dôme montagneux rounded mountain top 36 - piÒta çiyê, gaz, milê çiyê sÈrt crête (de montagne) mountain ridge (ridge) 37 - berpala çiyê dafi yamacÈ versant mountain slope 38 - kaniya çiyê, çavik dafi, yapaç pÈnar source à flanc de coteau hillside spring 39 -47- devera çiyayê bilind yüksek dafi yöresi région de haute montagne high-mountain region 39- zencireçiya sıradafi chaîne de montagnes, massif mountain range, massif 40 - sertar, kop, gupika çiyê, qot doruk pic,cîme summit (peak, top of mountain) 41 - sermilk sırt épaulement rocheux shoulder42 - zîn eyer, semer selle saddle43 - ruyê zinar kayalÈk cephe paroi raide, abrupte rock face (steep face) 44 - tîÒik, ÒûÒtek dere, derecik couloir gully45 - Òikêr moloz, yıfiıntı, döküntü talus d'éboulis talus (scree, detritus) 46 - Òiverê patika sentier muletier bridle path 47 - gewn, zixur dafi geçiti, bofiaz défilé (col) pass (col) 48 - 56 qeÒahî buzul glacier glacial ice, glacier 48 - raxa qeÒahiyê buzul yatafiı névé firn field (firn basin, nevé) 49 - dola qeÒahiyê buzul deresi, buzul vadisi glacier de vallée valley glacier 50- qelîÒtek yarÈk crevasse de glacier crevasse51 - çaviya qeÒahiyê buzul deresi gözü arche (porte) de glacier glacier snout 52 - ava qeÒatiyê buzul akıntısı, buzul deresi torrent glaciaire subglacial stream 53 - pangorê kêlekê yan buzul taÒÈ moraine latérale lateral moraine 54 - pangorê navîn orta buzul taÒı moraine médiale medial moraine 55 - pangorê dawîn son buzul taÒı moraine terminale end moraine 56 - tehtê qeÒahiyê buzul masası table de glacier glacier table
DENGÊ LAWIRWÊN KEDïmirîÒk qirte qurit, qîje qij qîjînkew qeb û qeb, pirte pirt xwendinkurk qurp e qurp, sîr e Òir qurpînkûçik dereyi reyînker dizirî, zirte zirt zirînhesp di Òîhî, herte hirt ÒehînkiroÒk dikin çîzîn, çiztecizt
PEYVÊN ADET Û RUSÛMATÊ EL EKRADMela Mahmud Beyazîdî
Amadekar : Hemîd KILIÇASLAN
kurdî tirkî fransizî îngilîzîzome oba camp, campement camp, encampmentsalixdan tanÈmlamak, décrire, expliquer to describe, to explain
tarif etmek, izah etmekhêÒî çadÈr alanÈ aire, superficie d'une surface covered by a pitched
tente plantée tentqerewal gözcü, nobet, karavil garde, sentinelle, watchman, sentrylixab gem mors bitkonstûn (stûnkon) çadÈr direfii pilier d'une tente pillar of a tentkêzm direk, kazÈk pieu, pal, piquet peg, stake, picketrim mizrak lance spear, lanceberayik, pêÒkoçî öncü avant-garde vanguardkoç, malên barkiri 1) yüklenmiÒ eÒya 2) göç 1 ) chargement 1) load 2) removal, migrationdilan halay 2) déménagement, migrationstranên li ser miriyan afiÈt élégie elegydaleqandin, hilawestin, dilawêsîn asmak suspendre to hang up, to suspendkotek, darok, dara Òînê yas afiacÈ arbre de deuil mourning treexeft: konê piçûk ê Òînan yas çadÈrÈ tente servant de chapelle ardente tent used as chapel of restlaçik baÒ örtüsü foulard scarfxoÒnûd: razî memnun satisfait, content satisfied, happykumreÒî kÈskançlÈk jalousie jealousybedgomanî,Òewm (Òom), bê oxir ugursuz qui porte malheur ominous, who brings misfortuneÒû, mêr erkek, koca mari husbandÒû kirin, mêr kirin evlenmek (kÈz için) se marier (pour une fille) to get married (for a girl)çeper, kozika Òer siper tranchée trenchÒeÒxane, cureyek tifingê bir atÈÒlÈ tüfek fusil à un seul coup single-barrelled rifleÒemal parlaklÈk, Òevk éclat, lustre, luminosité radiance, shine, brilliance, brightnesskeskesor gök kuÒafiÈ arc-en-ciel rainbowserxure ufiursuz de mauvais augure, néfaste ominous, harmfulrewend göçebe nomade nomaddexes çekemeyen, kÈskanç envieux envioushêwiÒandin esirgemek, tasaruf etmek épargner to spare tizê tifingé eski tüfeklerde fitil mèche des anciens fusils wick of antique rifles kirêt, qirêt kirli sale dirtyerÒet: hissa jinê mirasda kadÈnÈn payÈ la part de la femme dans woman's share of her parents'
l'héritage de ses parents inheritanceqeleqend, keleqend Òeker parçasÈ morceau de sucre lump of sugar tevipayi, tevepayî ortaklaÒa en comrnun in common bérîte kadÈn ve erkeklerin danse où hommes et femmes danœ during which men
karÒÈlÈklÈ oynadÈklarÈ oyun chantent alternativement and women sing in turntencik,beroÒ tencere casserole pan, saucepan dellak: sunetker sünetçi celui qui pratique la circoncision circuncisionerxonçe düfiün ve sünetlerde présent offert à l'occasion des present given at weddnig
gönderilen hediye fêtes de mariage ou or circoncision celebrationsde circoncision
xîmeniÒîn çadÈrda yaÒayan, göçebe habitant la tente, nomade nomad, living in tents destexane, sifre sofra couvert, table tableargûn Òömine cheminée hearthpilte fitil mèche wickzîp, çarÒema reÒ kara çarÒamba 'mercredi noir'. demier "black Wednesday", last Wednesday
mercredi de février in February Òkeva: nanê bé hêvirtirÒ mayasÈz ekmek pain azyme unleavened breadzadika hêksorê paskalya, çörefii Pâques EasterbiÒkaftin çözmek, açmak, sökmek dénouer, délier, ouvrir, défaire to untie, to undopispor uzman expert expert
• 88 • Kurmancî
Kurmancî • 89 •
revî at sürüsü troupeau de chevaux herd of horses gele ceylan sürüsü harde, harpail (de cerfs, herd (of stags, of gazelles)
de gazelles)solger, solbend, koÒkar, pînedir ayakkabÈcÈ cordonnier shoemakerserqeda belalÈ belliqueux, querelleur bellicose, quarrelsomeconî dibek mortier mortarÒûrker kÈlÈç imalatçÈsÈ fabricant de sabre, d'épée swordsmakerhesinger demirci forgeron smith, blacksmith nikol piÒmanlÈk repenti repentantcinaq lades os de clavicule chez wishbone
les oiseaux, fourchetteselem peÒin parayla achat à terme payé plusieurs forward purchase
veresiye mal almak mois d'avanceerebi bazar bir Òeyi ölçmeden, achhat d'une mardhandise sans paid several months in advanœ
tartmadan satÈnalma usülü la peser ou la mesurer, sur la base purchase of goods without d'une évaluation approximative weighing or measuring them,
rimbaz mÈzrakçÈ lancier, lanceur on estimation tivingendazî atÈcÈlÈk tir au fusil lancer, thrower rifle shootingkade, kuliçeyê mezin bir nevi çörek sorte de galette kurde a kind of Kurdish flat cake dirinde yÈrtÈcÈ hayvan fauve wild animalkerguh, kiroÒk tavÒan lièvre hareÒûrengiv iyi kÈlÈç kullanan bon épéiste good swordsman Òekêrt, Òikarte kadÈna ait özel mülk dot ou dotation personnelle a woman's personal dowry
de la femmeperdeniÒin, piÒt perde perde ardÈnda oturan, recluse (femme) recluse, cloistered
namuslupêvketin, lihevhatin anlaÒma, barÈÒma réconciliation reconciliationcazû, piresêr cadÈ sorcière witchcezewî cadÈ iÒi sorcier sorcererlavahî, li ber gerin yalvarma, yakarma supplication plea, entreatyçarneçar, bivê nevê ister istemez, zorunlu olarak nolens volens, bon gré, mal gré willy-millytol intikam vengeance vengeanœgoran, gundî reaya, köylü paysan peasantserkeÒ asi rebelle rebelhêsayî perwer kemin rahatÈnÈ seven qui aime la vie facile who loves the easy lifeheÒare, neçarge tuzak embuscade, piège ambush, trapjenîn 1) yapafiÈ taramak 1) carder (f), 2) faire du feu 1 ) to card 2) to light a fire
2) çakmaktaÒÈyla ateÒ yakmak avec un silex, with a flint3) (duvar) inÒa etmek 3) bâtir (un mur) 3) to build (a wall)
olam, suxre angarya corvée choretenefê çadiran, benê çadiran çadÈrÈ bafilama ipi cordage d'une tente ropes, rigging of a tentpêÒmal sundurma appentis lean-tomîwek, biÒkote düfime bouton buttonxurek, xwarin yiyecek nourriture foodpêsûs lamba lampe à huile oil-lampgiska ezeban düfiünde bekarlarÈn damat amende ou cadeau que la fine or present given by giska mêvanan ailesinden aldÈklarÈ hediye famille du marié doit offrir bridegroom's family to the bachelors
ya da kefaret aux célibatresmisafirlere söyletilen türkü chanson que l'invité doit chanter song sung by guest to inaugurate
pour inaugurer la veillée the evening gathering gisk, curm kefaret, ceza amende, expiation fine, expiation, atonement gerelawêj: bi dor stran gotin sÈrayla türkü söylemek chanter à tour de rôle, to sing in turns at a
dans une assemblée gatheringhol top balle ballpîldar, falavêj falcÈ diseuse de bonne aventure, fortune-teller
voyantekevirî dag tÈrmanÈcÈsÈ alpiniste mountaineer, climber
beranberdan serî: destpêka zayîna pez
çiraxê Òêx: endamê Òêx ê ku salê carekê dewarek ji mala Òêx re dive, dikeve ber benê wî.
nistî: tilsimÒkênandinî, mifta tilsimê. Nistiya tayê mirîÒkeke reÒ e.
• 90 • Kurmancî
kurdî tirkî fransizî îngilîzîberjen,kutek destek, istinat diregi appui,support, étai support, prop, stayçit çit clôture, claie hurdle, fencedoÒik seki banquette en terre battue ou en pierre mud or stone benchhêÒî, kêleka kon kurulan çadÈrÈn yanÈ côté d'une tente plantée side of a pitched tentkejî; benê pehn ê hûnnandi yassÈ ve geniÒ urgan bande tissée en laine servant à fixer woollen woven strip used to fix the
le bât ou attacher une charge pack or to fasten a loadkemend kement lasso, noeud coulant lasso, slip-knot, running knotkon: reÒmal çadÈr tente tentkon vedan çadÈr kurmak planter une tente to pitch a tentmêkut,merkut tokmak maillet malletmû kÈl poils hairraçandin dokumak tisser to weavereÒmal karaçadÈr tente noire black tentrist,çasir çadÈrÈn altÈndan geçip corde en poils de chèvre rape made of goat's
onu kazÈklara bafilayan qui passe en-dessous de la hair passing under theurgan toile de la tente et la fixe au piquet tent's canvas and tying it to the stake
fi,si saçak frange fringeserhêÒî; singê çadÈrÈn bafilandÈfiÈ un des quatre pieux principaux one of the four mainkêleki yê kon kenar kazÈfiÈ où l'on attache les cordages d'une tente poles to which the tent's ropes are tiedsing kazÈk piquet, pieu peg, stake, picketserrît çadÈrÈn üstünden geçirilip corde en poile de chèvre passant rope made of goat's hair passing
uçmasÈnÈ önlemek için au-dessus de la toile de la tente, over the tent's canvas and tied tokazÈklara bafilanan fixée au piquet, empêchant la the stake, preventing the tent urgan tente de s'envoler from flying away
stûnkon çadÈr direfii pilier, mât d'une tente stake, pole of a tent tej, ta, takon tek en kilim tissu en poils de chèvre goatskin fabric
large d'environ 50cm approx. 50 cm widetevn dokuma dezgahÈ métier à tisser weaving loomwar yer, yurt, kamping lieu, place, camp, campement camp, camping groundzome oba groupement ou village group or village of nomads' tents
de tentes nomadeszozan yayla alpage, are de mountain pasture, ground
transhumance d'été summer pastureÒûnwar yurtluk emplacement d'un camp, encampment, camp
tête çêki-rin. J ib o n aç ê k i r i n ak o n a ,b erê mûÒe dikinû paÒê jî
dirêsin. PiÒtî hînga tevnê diraçî-nin û her car ta yan t e j e k e k o nçêdikin. Van tejan bi hev û din
ve didirûn û bi vî awayî kon çêdibe. Piçûkî û mezinahiya konbi hejmara tej an hejmara stû-nan ve girêdayî ye: wekî konê24 tejî an konê 6 stûnî. K o ç e r b içît û perdan navberê didine konû bi vî awayî cihê rûniÒtinamêr, jin, û mêvanan û herwehacihê xwarin çêkirinê ji hev û dintêne cuda kirin. Rengê kon bitimî reÒ e û her ji ber wê yekê jîjê re dibêjin R e Ò m a l.
Kurmancî • 91 •
TERMÊN HIQÛQÎ(III)
Amadekar : Veysi ZEYDANLÎkurdî tirkî fransizî îngilîzîdadgeh mahkeme tribunal, cour tribunal, courtavûkat, parêzer avukat avocat lawyergirte tutanak procès verbal minutesgirtenivîs zabit katibi greffier clerk (of the corut)doz dava cause, procès case, lawsuitdozdar davacı demandeur, plaingant plaintiffdozlêkirî davalÈ défendeur défendantgilî Òikayet plainte complaintgilî kirin Òikayet etmek porter plainte to lodge a complaintgilîkir Òikayetçi plaignant plaintifftawan suç, cürüm crime, délit crime, offencetawan kirin suç iÒlemek commettre un crime to commit a crime, a felonytawanbar suç iÒleyen, suç faili auteur d'un crime perpetrator of a crimetawanbar suçlu coupable guiltytawanbarî suçluluk culpabilité guilttawanbar kirin suçlamak, itham etmek accuser, imputer to accuse, to imputetawanbarkirî suçlanan accusé, prévenu accused, defendanttawanbarker suçlayan accusateur prosecutor, accusertawankar mücrim criminel criminaltawankarî kriminalite criminalité criminalitytawannasî kriminoloji criminologie criminologygumanbar Òüpheli suspect suspicious, suspectçewtî kabahat infraction, délit infraction offence, breach of the lawcezayê zindanê hapis cezasÈ peine de réclusion, de prison prison sentencecezayê diravî para cezasÈ amende finecezayê mirinê ölüm cezasÈ peine de mort death penaltycezayê giran afiÈr ceza peine lourde heavy penaltycezayê sivik hafif ceza peine légère light penaltycezayê sermedî müebed hapis réclusion à perpétuité life sentence
J I K L A S Î K Ê N K U R D ÎF erhengoka D îwana Cegerxwîn
-III-Amadekar: Khosrow ABDOLLAHï
bêdar: nedar yoksul, fakir pauvre, indigent, miséreux poor, indigent, destitute, needy celew: cilav dizgin bride, rêne bridle, rein col: tevlihev karÈÒÈk, heterojen mélangé, hétérogène mixed, heterogenous gulÒen güllük, gülbahçesi roseraie rose garden hawil takat, güç force strengthheriftin tahrip etmek, yÈkmak détruire, dévaster to destroy, to devastate kate sürgün rejeton, rejet shoot, offshoot kixme cepken une sorte de dolman a sort of dolman naxir: garan sÈfiÈr sürüsü troupeau de bovins herd of cattle perav sahil rive, rivage shore, bank pêwan: panêr nöbetçi gardien, sentinelle guardian, watchman, sentry qefa dofial sÈfiÈnak abri naturel natural shelter qulebazî: fêlbazî dalavere intrigue, tromperie, tricherie plot, scheme, trick, cheating raser: fêz yukarÈ, üst le haut, la partie haute, supérieure top, upper part reÒbend: dafik kuÒ tuzafiÈ piège à oiseaux bird-trapsersem: sergêj sersem étourdi heedless, thoughtless tirabêlk: axa hûrbûyî ince toz poussière fine fine dustxugî haraç tribut tributeÒayeste layÈk digne de worthy of Òesar: seÒderb altÈ atÈÒlÈ revolver à six coups six- chambered revolver
Di navlêkirinên bi kurmancîyên termên rêzimanî de rêç-ka me ev e:
1. Ji navên heyî yên ji aliyêMîr Celadet û Mîr KamuranBeg ve dayî yên ku li hevû-du dinihêrin û ji aliyê jê fam-kirinê ve ne Òolî ne tevlîhevin, wan her wisa qebûlkirin ûbikaranîn.
2. Ji navlêkirinên wan ên kuli hevûdu nanihêrin; ya dimaneyê de rasttir û di bilêv-kirinê de siviktir, hibijartin.
3. Ji navlêkirinên kesên dinên di vî warî de xebatênciddî kirine îstifade kirin.
4. Tevî van her sê riyan jî, kuji bo termeke rêzimanî yapêwist kurmanciya yekê pey-der nebe, an jî ew navlêkiri-na bi kurmancî ya heyî ligora maneya termê ne bi cihbe; wê gavê li gora mentiqamaneya termê, navekî kur-mancî yê nû lê danîn e.
• 92 • Kurmancî
Termên rêzimanî (II)
Rojen BARNAS
Li ser "terrnên rêzimanî" ya kurmancî xebatên destpêkî ûciddî yên Mîr Celadet û Kamuran Bedirxan Beg in.Kurmanciya termên rêzimanî ya Mîr Celadet Beg di Hawarêde, yên Mîr Kamuran Beg jî di pirtûkên wî yên ji bo hînkiri-na zimanê kurdî du car û bi rengek ji hev cihê hatineweÒandin. Di vê xebata xwe ya li ser termên rêzimanî ya kur-mancî de -ku besa pêÒi di jimareya 9. a Kurmanciyê de derket- me wek liste; lîsteya termên di Grammaire Kurde Dialectekurdmanjî ya Mîr Celadet Bedir-Xan û Roger Lescot çarçewe,û wek navlêkirin (kurmanciya terman) jî xebata Mîr Celadetû Mîr Kamuran bingeh, da ber xwe. Ji ber ku ne lîsteya ter-mên ji xebata Mîr Celadet Beg û ne jî yên Mîr Kamuran Begbersîva hewcedariya lîsteya di "Grammaire Kurde" de didan,pêwist bû ku em li xebata di vi warî de kirî zêde bikin. Yêdiduyan jı sedem ev e, ku di gelek cihan de navlêkirinên ter-man ên Mîr Celadet û Mîr Kamuran, heta yên Mîr Kamuranên berê û yên paÒiyê li hevûdu nanihêrin û ev dibin sedemêgeremolî û tevlîheviyê.
kurdî tirkî fransizî îngilîzîfonetîk fonetik phonétique phoneticsdengdar ünlü, sesli voyelle vowelbilind yüksek haute highnavincî orta moyenne middlenizim alçak basse lownizima pêÒderkî alçak ön çÈkÈÒ antérieure basse front low bilinda navderkî karma yüksek mixte haute mixed high bilinda pêÒderkî art çÈkÈÒlÈ yüksek postérieure haute back high lêvkî dudaksÈ labiale labialdiranî diÒseller dentale dentalpêÒesmandevî öndamaksÈlar prépalatale prepalatalesmandevi û qirikî damaksÈlar ve palatales palatal
kurdî tirkî fransizî îngilîzîkiÒwer yurt, ülke pays countryxebat çalıÒma travail workdestegah tezgah imalathane comptoir,atelier counter, workshophinerwer yetenekli talentueux giftedwargeh mevzi position (mil) positionkêlîk biraz (sonra) tout à l'heure soonnoqar denizaltı sous-marin submarinewêne photo photographie photographytangÒikên tanksavar anti-char anti-tankpisporê eskerî askeri uzman expert militaire military expertnemaze özellikle en particulier especially, in particularqad meydan place placekozik tabya, pusu etranchement entrenchmenttavil,tafil hemen, derhal tout de suite at once,immediatelyçeper, senger siper tranchée trenchasêgeh müstahkem mevki, istihkam fortification fortificationfirsend, kês, keys fırsat occasion, opportunité opportunityxwîndar kanlı sanguin, saignant sanguine, beedinghêman öfie élément elementnêz a (ji nêza) açlık(tan) faim hungerposat muhimat munition ammunitionteba mahluk créature creaturexeriqandin batırmak couler to sink, to send to the bottomsingik örgü ÒiÒi aiguille à tricoter knitting needlebender liman port port,harbourhûrmûr (ıvır zıvır), zaruri ihtiyaç affaires, effets things, clothesÒewender, silq Òeker pancarı betterave à sucre beet, sugar beetberistan kara terre, terre ferme land, terra firmastol filo flotte fleetcenkeÒtî savaÒ gemisi navire de guerre war shipnimînende temsilci, delege représentant, délégué representative, delegatetêkber eÒya objet,article itemtêkberên malê ev eÒyası articles ménagers household requisitesristin efiirmek filer to spinawartin dıÒtalamak, istisna tutmak exclure, faire exception to exclude, to make an exceptionayende gelecek futur futurenifÒ kuÒak, nesil génération generationzêringer kuyumcu orfèvre goldsmithristik kolye collier, chaîne necklacegon, reng, gûn reng couleur colourkuçe sokak rue streethilweÒîn yıkım effondrement collapse, falling-downqels güçsüz, zayıf faible weak
Kurmancî • 95 •
cewdik su tulumu outre à eau water skinbalafirÒikên uçaksavar (arme) anti-aérienne anti-aircraftbehredar ortak associé, actionnaire associate, shareholderparêv, biryan tandır kebabı tandoori tandoorikezixandin budamak tailler,élaguer to prune, to lop offawarte istisna exception exceptionguhêzbar seyyar ambulant itinerantdurû iki yüzlü riyakar hypocrite hypocriticalpesn övgü louange praiseciwanmer centilmen,yifiit gentilhomme gentlemanbêbextî kaleÒlik, ihanet trahison betrayalnemerdî kancıklık, alçaklık lâcheté, bassesse cowardice, lownesslezbot sürat motoru hors-bord, vedette speed boatbiserhatî sergüzeÒt aventure adventuretihnî susama soif thirsttamdar lezzetli, lezziz savoureux, succulent tasty, succulentbej kara terre landperesto ilah, çok sevilen idole idolrûmet defier valeur valuebêperwa korkusuz sans crainte without fearsergewaz devlet büyüfiü, önder chef, chef d'Etat chief, Head of Statetekûz safilam, muntazam solide, robuste solid, sturdy, stronggirav ada île island, isledêwendam devasa gigantesque giganticberevan savunmacı défenseur defendernûjen modern moderne modernnîvro güney Sud Southkaçanî kap-kaçak, mutfak eÒyası vaisselle crockeryrawir av hayvanı gibier gamenîvro-rohilat güneydofiu Sud-Est South-Easttirtire kocaman énorme huge, enormousberhewa kirin havaya uçurmak faire sauter, faire exploser to blow up, to explodenûçe haber nouvelle newsxweser bafiımsız, müstakil indépendant independentbarkêÒ yük gemisi transporteur carrierpayitext baÒkent capitale capital(city)tov tohum grainesemence seedbênefs pisbofiaz gourmand, glouton greedy, gluttonousbênefsî pisbofiazlık goinfrerie piggery, guzzlingbêhemdî gayri ihtiyari involontairement unvoluntarily, unintentionallybi nav kirin adlandırmak nommer to namehindav yön istikamet direction way,directionsewgirandin, misoger kirin garantilemek, garanti etmek assurer, garantir to insure, to assurezirekpûÒ zırhlı blindé armouredpola çelik acier steelstûr kalın épais thickmîr emir, sultan émir emirpismîr Òehzade, prens prince princezikmakî dofiuÒtan congénital congenitalçêkirox yapay, imal eden créateur, fabricant maker, manufacturerbêhemta eÒsiz sans égal, unique unequalled, uniquezirav safra bile bile
• 96 • Kurmancî
F e r h e n g o k a
Sirr ul-MahÒera Feqî ReÒidê Hekarî
Amadekar: Zeynalabidîn ZINAR
kurdî tirkî fransizî îngilîzîaÒîkar açÈk clair, évident clear, evidentbêrî günahsÈz, masum innocent innocentbist: ÒîÒika pehn geniÒ ÒiÒ brochette plate flat skewerçikandin dikmek planter to plantdasîtan destan épopée epos, epicderbend geçit défilé, col, goulet defile, gorge, pass, gully dîbac dallÈ çiçekli bir çeÒit tissu précieux en soie precious silk fabric with
ipekli kumaÒ à motifs floraux floral designecûzpîr cadÈ sorcière witchencam sonuç, netice résultat, conclusion result, conclusionetles atlas satin satingenc hazine trésor treasurekesirîn üzülmek se tourmenter, to fret, to be anxious
avoir de la peine to worry, to grievekêÒan tartÈ, tartma mesure, pesée measure, measurement,
weighingmas kaÒafiÈ étrille currycombtîmar kirin, mehez kirin kaÒafiÈlamak étriller to curry a horsepêkve beraber, birlikte ensemble togetherperwaz uçuÒ, uçma vol, envol flight, taking flight penah, star sÈfiÈnak abri, refuge shelter, refuge pîÒe meslek métier trade, profession qetran, qîr katran goudron tarserteser, seranser baÒtanbaÒa d'un bout à l'autre, from beginning to end,
entièrement entièrement all the way, entirely
serxweÒ sarhoÒ ivre drunktengezar, bêçare çaresiz désespéré, sans remède desperate, beyond remedyumîd umut espoir hopexeÒm hÈÒm, öfke fureur, colère fury, rage, angerxendan, kenok güleç souriant smilingyexma, talan yafima pillage lootingyekayek, yekoyek, birer birer, teker teker un à un one by oneyek bi yek
