KH¤NG Cã G× Quý H¥N §éC LËP, Tù DOsotaichinh.hungyen.gov.vn/DocumentLibrary... · Web...

KH¤NG Cã G× Quý H¥N §éC LËP, Tù DO! Hå CHÝ MINH TOµN TËPXUÊT B¶N LÇN THø HAI THEO QUYÕT §ÞNH CñA BAN BÝ TH¦ TRUNG ¦¥NG §¶NG CéNG S¶N ViÖt Nam Sè 93-q§/TW, NGµY 22 TH¸NG 12 N¡M 1994.

Héi ®ång xuÊt b¶n

®µo duy tïng Chñ tÞch Héi ®ångnguyÔn ®øc b×nh Phã Chñ tÞch Héi ®ångHµ ®¨ng Uû viªn Héi ®ång®Æng xu©n kú "trÇn träng t©n "NguyÔn duy quý "®ç nguyªn ph¬ng "Hoµng minh th¶o "TrÇn nh©m "

Ban chØ ®¹o x©y dùng b¶n th¶o

®Æng xu©n kúsong thµnh

nhãm x©y dùng b¶n th¶o tËp 1

NguyÔn thµnh (Chñ biªn)Phïng ®øc th¾ng®Æng v¨n th¸i

hå chÝ minhtoµn tËp

11919 - 1924

XuÊt b¶n lÇn thø hai

Nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc giaHµ Néi - 2000

Thi hµnh quyÕt ®Þnh cña Ban BÝ th, ViÖn Nghiªn cøu chñ

nghÜa M¸c - Lªnin vµ t tëng Hå ChÝ Minh cïng víi Nhµ xuÊt

b¶n ChÝnh trÞ quèc gia, sau mét thêi gian tÝch cùc, khÈn

tr¬ng chuÈn bÞ, ®· hoµn thµnh viÖc su tÇm, bæ sung vµ

hoµn chØnh b¶n th¶o. Nh©n dÞp kû niÖm lÇn thø 105 ngµy

sinh cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh vµ chuÈn bÞ tiÕn tíi §¹i héi

®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VIII cña §¶ng, bé Hå ChÝ Minh

Toµn tËp, xuÊt b¶n lÇn thø hai, gåm nhiÒu tËp lÇn lît ra

m¾t b¹n

LêI GiíI THIÖUBé Hå CHÝ MINH TOµN TËP

Ngµy 22-12-1994, Ban BÝ th Trung ¬ng §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam ®· ra quyÕt ®Þnh vÒ viÖc xuÊt b¶n lÇn thø hai bé Hå ChÝ Minh Toµn tËp. B¶n quyÕt ®Þnh nªu râ: "Tríc nh÷ng diÔn biÕn míi cña thÕ giíi vµ nh÷ng nhiÖm vô to lín cña sù nghiÖp x©y dùng vµ b¶o vÖ Tæ quèc, h¬n bao giê hÕt, viÖc thÊm nhuÇn vµ lµm ®óng theo t tëng Hå ChÝ Minh cã tÇm quan träng ®Æc biÖt. NghÞ quyÕt §¹i héi lÇn thø VII cña §¶ng kh¼ng ®Þnh çch m¹ng níc ta lÊy chñ nghÜa M¸c - Lªnin vµ t tëng Hå ChÝ Minh lµm nÒn t¶ng t tëng, kim chØ nam cho hµnh ®éng".

Thi hµnh quyÕt ®Þnh cña Ban BÝ th, ViÖn Nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c - Lªnin vµ t tëng Hå ChÝ Minh cïng víi Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia, sau mét thêi gian tÝch cùc, khÈn tr¬ng chuÈn bÞ, ®· hoµn thµnh viÖc su tÇm, bæ sung vµ hoµn chØnh b¶n th¶o. Nh©n dÞp kû niÖm lÇn thø 105 ngµy sinh cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh vµ chuÈn bÞ tiÕn tíi §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VIII cña §¶ng, bé Hå ChÝ Minh Toµn tËp, xuÊt b¶n lÇn thø hai, gåm nhiÒu tËp lÇn lît ra m¾t b¹n ®äc.

* * *

Bé Hå ChÝ Minh Toµn tËp, xuÊt b¶n lÇn thø hai, tËp hîp phÇn lín nh÷ng t¸c phÈm, bµi nãi, bµi viÕt quan träng cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh tõ n¨m 1919 ®Õn n¨m 1969 ®· su tÇm vµ x¸c minh ®îc. §©y lµ mét tµi s¶n tinh thÇn v« gi¸ cña toµn §¶ng, toµn d©n ta, lµ sù

VII

ph¶n ¸nh sinh ®éng, s©u s¾c qu¸ tr×nh Chñ tÞch Hå ChÝ Minh t×m ®êng cøu níc vµ v¹ch ra ®êng lèi chiÕn lîc, s¸ch lîc cho çch m¹ng ViÖt Nam, ®ång thêi ph¶n ¸nh qu¸ tr×nh Ngêi cïng víi §¶ng ta tæ chøc, l·nh ®¹o çch m¹ng ViÖt Nam ®i tõ th¾ng lîi nµy ®Õn th¾ng lîi kh¸c.

Chñ tÞch Hå ChÝ Minh lµ nhµ t tëng vÜ ®¹i, nhµ lý luËn thiªn tµi cña çch m¹ng ViÖt Nam. Ngêi ®· nªu mét tÊm g¬ng s¸ng trong viÖc tiÕp thu vµ vËn dông chñ nghÜa M¸c - Lªnin trªn tinh thÇn ®éc lËp, tù chñ vµ s¸ng t¹o. Ngêi ®· "n¾m b¾t s©u s¾c b¶n chÊt çch m¹ng vµ khoa häc, tinh thÇn biÖn chøng vµ nh©n ®¹o cña häc thuyÕt M¸c - Lªnin, vËn dông mét çch s¸ng t¹o häc thuyÕt Êy phï hîp víi hoµn c¶nh thùc tÕ níc ta; ®ång thêi, Ngêi ®· kÕ thõa, ph¸t huy chñ nghÜa yªu níc, truyÒn thèng tèt ®Ñp cña d©n téc vµ tinh hoa cña nh©n lo¹i. T tëng Hå ChÝ Minh ®îc h×nh thµnh tõ nh÷ng nguån gèc ®ã. ViÖc §¹i héi VII kh¼ng ®Þnh chñ nghÜa M¸c - Lªnin, t tëng Hå ChÝ Minh lµ nÒn t¶ng t tëng cña §¶ng vµ kim chØ nam cho hµnh ®éng lµ mét bíc ph¸t triÓn hÕt søc quan träng trong nhËn thøc vµ t duy lý luËn cña §¶ng ta.

Trong khi gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò cña çch m¹ng ViÖt Nam, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· gãp phÇn ph¸t triÓn chñ nghÜa M¸c - Lªnin trªn nhiÒu vÊn ®Ò quan träng, ®Æc biÖt lµ lý luËn vÒ çch m¹ng gi¶i phãng d©n téc vµ tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi ë çc níc thuéc ®Þa vµ phô thuéc. T tëng cña Ngêi ®· vµ ®ang soi ®êng cho cuéc ®Êu tranh cña nh©n d©n ta giµnh th¾ng lîi, trë thµnh nh÷ng gi¸ trÞ bÒn v÷ng cña d©n téc ViÖt Nam vµ lan to¶ ra thÕ giíi"1).

Ngµy nay, khi sù nghiÖp ®æi míi ë níc ta ngµy cµng ®i vµo chiÒu s©u, nh÷ng biÕn chuyÓn trªn thÕ giíi ngµy cµng lín, nh÷ng vÊn ®Ò míi ®Æt ra trong ®êi sèng x· héi ngµy cµng nhiÒu, ®ßi hái ph¶i lµm s¸ng tá ®Ó t×m ra sù gi¶i ®¸p, th× viÖc nghiªn cøu, b¶o vÖ, vËn dông vµ ph¸t triÓn t tëng Hå ChÝ Minh vµo thùc tÕ cuéc sèng, trë thµnh nhiÖm vô quan träng, cÊp b¸ch trong c«ng t¸c chÝnh trÞ, t tëng, lý luËn cña toµn §¶ng, toµn d©n ta.

1) NghÞ quyÕt cña Bé ChÝnh trÞ sè 09-NQ/TW, ngµy 18-2-1995: VÒ mét sè ®Þnh híng lín trong c«ng t¸c t tëng hiÖn nay.

Nh÷ng t tëng lín cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®îc ph¶n ¸nh trong Hå ChÝ Minh Toµn tËp.

Sau gÇn mêi n¨m t×m ®êng cøu níc, ®Æt ch©n lªn nhiÒu ch©u lôc,tiÕn hµnh kh¶o s¸t chñ nghÜa thùc d©n, ®Õ quèc ë çc níc t b¶n chñ yÕu vµ nhiÒu níc thuéc ®Þa cña chóng, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· sím nhËn thøc ®îc xu híng ph¸t triÓn cña thêi ®¹i, tõ mét ngêi yªu níc nång nhiÖt, Ngêi ®· b¾t gÆp chñ nghÜa M¸c - Lªnin, trë thµnh ngêi céng s¶n. Tõ ®ã, Ngêi rót ra kÕt luËn: "Muèn cøu níc vµ gi¶i phãng d©n téc kh«ng cã con ®êng nµo kh¸c con ®êng çch m¹ng v« s¶n". §ã lµ con ®êng çch m¹ng d©n chñ t s¶n kiÓu míi do §¶ng tiªn phong cña giai cÊp c«ng nh©n l·nh ®¹o nh»m ®¸nh ®æ ®Õ quèc vµ phong kiÕn tay sai, giµnh ®éc lËp d©n téc, thùc hiÖn ngêi cµy cã ruéng, sau ®ã tiÕn lªn lµm çch m¹ng x· héi chñ nghÜa, thùc hiÖn chñ nghÜa x· héi vµ chñ nghÜa céng s¶n ë ViÖt Nam. §ã lµ ®êng lèi gi¬ng cao ngän cê ®éc lËp d©n téc vµ chñ nghÜa x· héi, kÕt hîp chñ nghÜa yªu níc vµ chñ nghÜa quèc tÕ cña giai cÊp c«ng nh©n, kÕt hîp søc m¹nh d©n téc vµ søc m¹nh thêi ®¹i nh»m ®i tíi môc tiªu cao c¶ lµ gi¶i phãng d©n téc, gi¶i phãng x· héi vµ gi¶i phãng con ngêi. §ã còng lµ néi dung tæng qu¸t cña t tëng Hå ChÝ Minh.

T tëng "Kh«ng cã g× quý h¬n ®éc lËp, tù do" lµ ®iÓm xuÊt ph¸t cña t tëng Hå ChÝ Minh. Tõ mét thanh niªn thuéc ®Þa, mÊt níc, ra ®i t×m ®êng cøu níc, môc tiªu tríc m¾t cña Ngêi lµ gi¶i phãng d©n téc. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ trong ®iÒu kiÖn chñ nghÜa ®Õ quèc ®· trë thµnh mét hÖ thèng thÕ giíi, çc d©n téc thuéc ®Þa cã thÓ b»ng con ®êng nµo ®Ó giµnh th¾ng lîi ? Díi ¸nh s¸ng LuËn c¬ng vÒ vÊn ®Ò d©n téc vµ vÊn ®Ò thuéc ®Þa cña V.I. Lªnin vµ tÊm g¬ng Çch m¹ng Th¸ng Mêi Nga, Ngêi ®· t×m ra con ®êng gi¶i phãng cho d©n téc m×nh vµ cho tÊt c¶ çc d©n téc thuéc ®Þa. Ngêi kh¼ng ®Þnh: "chØ cã chñ nghÜa x· héi vµ chñ nghÜa céng s¶n míi gi¶i phãng ®îc çc d©n téc bÞ ¸p bøc vµ giai cÊp c«ng nh©n toµn thÕ

VIII

IX

giíi"1). Ngêi ®a ra h×nh ¶nh so s¸nh næi tiÕng: Chñ nghÜa ®Õ quèc lµ "con ®Øa hai vßi", do ®ã çch m¹ng gi¶i phãng d©n téc muèn th¾ng lîi ph¶i thùc hiÖn ®îc sù liªn minh chiÕn ®Êu gi÷a v« s¶n ë thuéc ®Þa víi v« s¶n ë chÝnh quèc nhÞp nhµng nh hai çnh cña mét con chim. V× bãc lét thuéc ®Þa lµ mét trong hai nguån sèng cña chñ nghÜa t b¶n, cho nªn muèn ®¸nh ®æ chñ nghÜa ®Õ quèc, tríc hÕt ph¶i xo¸ bá thuéc ®Þa cña chóng ®i. Do ®ã, çch m¹ng thuéc ®Þa kh«ng chØ tr«ng chê vµo kÕt qu¶ cña çch m¹ng v« s¶n ë chÝnh quèc mµ ph¶i tiÕn hµnh song song víi çch m¹ng ë chÝnh quèc, h¬n n÷a nã cÇn ph¶i chñ ®éng vµ cã thÓ giµnh th¾ng lîi tríc, vµ b»ng th¾ng lîi cña m×nh nã cã thÓ ®ãng gãp vµo sù nghiÖp gi¶i phãng anh em v« s¶n ë ph¬ng T©y. Ngêi viÕt:

"Ngµy mµ hµng tr¨m triÖu nh©n d©n ch©u ¸ bÞ tµn s¸t vµ ¸p bøc thøc tØnh ®Ó g¹t bá sù bãc lét ®ª tiÖn cña mét bän thùc d©n lßng tham kh«ng ®¸y, hä sÏ h×nh thµnh mét lùc lîng khæng lå, vµ trong khi thñ tiªu mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn tån t¹i cña chñ nghÜa t b¶n lµ chñ nghÜa ®Õ quèc, hä cã thÓ gióp ®ì nh÷ng ngêi anh em m×nh ë ph¬ng T©y trong nhiÖm vô gi¶i phãng hoµn toµn".

§ã lµ mét luËn ®iÓm s¸ng t¹o mµ Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· cèng hiÕn vµo sù ph¸t triÓn lý luËn cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin vÒ çch m¹ng gi¶i phãng d©n téc ë thuéc ®Þa. Trªn nÒn t¶ng lý luËn ®ã, Ngêi ®· cïng víi §¶ng ta ®Ò ra vµ gi¶i quyÕt ®óng ®¾n nhiÒu vÊn ®Ò vÒ chiÕn lîc vµ s¸ch lîc, dÉn ®Õn th¾ng lîi lÞch sö cña cuéc Çch m¹ng Th¸ng T¸m.

T tëng Hå ChÝ Minh vÒ gi¶i phãng d©n téc g¾n bã thèng nhÊt víi t tëng cña Ngêi vÒ chñ nghÜa x· héi. V× çch m¹ng gi¶i phãng d©n téc muèn th¾ng lîi ph¶i ®i theo con ®êng çch m¹ng v« s¶n, do §¶ng cña giai cÊp c«ng nh©n l·nh ®¹o, cho nªn con ®êng ph¸t triÓn tÊt yÕu cña çch m¹ng gi¶i phãng d©n téc sÏ lµ tiÕn lªn çch m¹ng x· héi chñ nghÜa. Ngêi kh¼ng ®Þnh: "Çch m¹ng gi¶i phãng d©n téc

1) TÊt c¶ nh÷ng c©u trÝch kh«ng cã chó thÝch ®Òu ®îc rót ra tõ trong bé Hå ChÝ Minh Toµn tËp.

ph¶i ph¸t triÓn thµnh çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th× míi giµnh ®îc th¾ng lîi hoµn toµn".

§éc lËp d©n téc g¾n liÒn víi chñ nghÜa x· héi lµ luËn ®iÓm trung t©m cña t tëng Hå ChÝ Minh, nã th©m nhËp vµ xuyªn suèt toµn bé hÖ thèng t tëng cña Ngêi trong çc thêi kú vµ trªn çc lÜnh vùc.

Ngay tõ khi §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam míi thµnh lËp, trong ChÝnh c¬ng v¾n t¾t do Ngêi khëi th¶o, ®· kh¼ng ®Þnh sù lùa chän con ®êng x· héi chñ nghÜa khi ®Æt nhiÖm vô gi¶i phãng d©n téc trong triÓn väng tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi. ThËt vËy, t tëng Hå ChÝ Minh ®· lµm s¸ng tá mèi quan hÖ h÷u c¬ gi÷a gi¶i phãng d©n téc víi chñ nghÜa x· héi, ®Æt nÒn t¶ng cho bíc chuyÓn biÕn tõ çch m¹ng d©n téc d©n chñ nh©n d©n lªn çch m¹ng x· héi chñ nghÜa ë níc ta. §©y lµ t tëng lín thÓ hiÖn tÝnh quy luËt cña sù ph¸t triÓn lÞch sö x· héi ViÖt Nam: chØ cã hoµn thµnh çcHm¹ng gi¶i phãng d©n téc míi cã ®iÒu kiÖn tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi, vµ chØ cã lµm çch m¹ng x· héi chñ nghÜa míi gi÷ v÷ng nh÷ng thµnh qu¶ do sù nghiÖp gi¶i phãng d©n téc mang l¹i.

§éc lËp d©n téc g¾n liÒn víi chñ nghÜa x· héi trong t tëng Hå ChÝ Minh kh«ng chØ ph¸t huy t¸c dông trong giai ®o¹n §¶ng ta l·nh ®¹o nh©n d©n ta tiÕn hµnh cuéc çch m¹ng gi¶i phãng d©n téc (1945-1954) mµ cßn xuyªn suèt qu¸ tr×nh tiÕn hµnh ®ång thêi hai chiÕn lîc çch m¹ng kh¸c nhau, nhng cã quan hÖ kh¨ng khÝt víi nhau - çch m¹ng d©n téc d©n chñ nh©n d©n ë miÒn Nam vµ çch m¹ng x· héi chñ nghÜa ë miÒn B¾c (giai ®o¹n 1954-1975) còng nh trong nhiÖm vô x©y dùng chñ nghÜa x· héi vµ b¶o vÖ Tæ quèc hiÖn nay.

T tëng Hå ChÝ Minh vÒ ®éc lËp d©n téc g¾n liÒn víi chñ nghÜa x· héi lµ tæng hîp nh÷ng quan ®iÓm chiÕn lîc cã ý nghÜa chØ ®¹o lín vÒ chÝnh trÞ vµ lý luËn, vÒ nhËn thøc vµ hµnh ®éng cña toµn §¶ng, toµn d©n ta trong toµn bé tiÕn tr×nh çch m¹ng ViÖt Nam. N¾m ®îc néi dung t tëng Êy, qu¸n triÖt ®óng nguyªn t¾c chiÕn lîc Êy cña t tëng Hå ChÝ Minh lµ c¬ së ph¬ng ph¸p luËn ®Ó hiÓu ®îc con ®êng ph¸t triÓn cña çch m¹ng níc ta, ®ång thêi gióp hiÓu râ

XI

IX

nh÷ng nguyªn nh©n s©u xa vµ diÔn biÕn phøc t¹p cña t×nh h×nh thÕ giíi hiÖn nay. Còng trªn c¬ së Êy hiÓu râ v× sao §¶ng ta l¹i kÕt hîp ®îc vµ kÕt hîp tèt søc m¹nh cña d©n téc ta vµ søc m¹nh cña thêi ®¹i trong qu¸ tr×nh x©y dùng vµ b¶o vÖ Tæ quèc ta. Ch©n lý ®éc lËp d©n téc vµ chñ nghÜa x· héi kh«ng thÓ t¸ch rêi nhau trong t t-ëng Hå ChÝ Minh ®îc çch m¹ng ViÖt Nam vËn dông thµnh c«ng ®· kh¼ng ®Þnh ®ã còng lµ ch©n lý lín cña thêi ®¹i.

Nh vËy, t tëng Hå ChÝ Minh vÒ ®éc l©p d©n téc g¾n liÒn víi chñ nghÜa x· héi, lµ mét ®ãng gãp cña çch m¹ng ViÖt Nam vµo kho tµng cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin, vµo lý luËn çch m¹ng x· héi trong thêi ®¹i hiÖn nay.

Ngµy nay, nh÷ng luËn ®iÓm cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh vÒ b¶n chÊt, ®Æc trng, vÒ môc tiªu, ®éng lùc ... cña chñ nghÜa x· héi ë níc ta... vÉn gi÷ nguyªn ý nghÜa ®èi víi sù nghiÖp ®æi míi.

Ngêi nãi: "Muèn biÕt ta tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi nh thÕ nµo th× tríc hÕt ph¶i biÕt chñ nghÜa x· héi lµ g×?".

Theo Ngêi, môc tiªu cña " chñ nghÜa x· héi lµ lµm sao cho d©n giµu, níc m¹nh", "mäi ngêi ®îc ¨n no, mÆc Êm, sung síng, tù do". VÒ b¶n chÊt, chñ nghÜa x· héi lµ mét x· héi do nh©n d©n lao ®éng lµm chñ, "mét x· héi kh«ng cã chÕ ®é ngêi bãc lét ngêi, mét x· héi b×nh ®¼ng, ai lµm nhiÒu hëng nhiÒu, lµm Ýt hëng Ýt, kh«ng lµm kh«ng hëng". Mét ®Æc trng c¬ b¶n cña chñ nghÜa x· héi lµ sù t¨ng trëng kinh tÕ ph¶i "g¾n liÒn víi sù ph¸t triÓn khoa häc vµ kü thuËt, víi sù ph¸t triÓn v¨n ho¸ cña nh©n d©n", trong ®ã, con ngêi míi x· héi chñ nghÜa ®îc ph¸t triÓn c¶ vÒ thÓ lùc, trÝ lùc, ®¹o ®øc vµ tinh thÇn. TiÕn lªn chñ nghÜa x· héi "lµ yªu cÇu cÊp b¸ch cña hµng chôc triÖu ngêi lao ®éng. §ã lµ c«ng tr×nh tËp thÓ cña quÇn chóng lao ®éng díi sù l·nh ®¹o cña §¶ng". "Yªu Tæ quèc, yªu nh©n d©n ph¶i g¾n liÒn víi yªu chñ nghÜa x· héi, v× cã tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi th× nh©n d©n m×nh mçi ngµy mét no Êm thªm, Tæ quèc mçi ngµy mét giµu m¹nh thªm".

XuÊt ph¸t tõ ®Æc ®iÓm níc ta qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi tõ

mét nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp l¹c hËu, ®Êt níc t¹m thêi bÞ chia c¾t, l¹i cã chiÕn tranh, Ngêi ®Ò ra chñ tr¬ng: võa kh¸ng chiÕn võa kiÕn quèc, võa chèng Mü, cøu níc võa x©y dùng chñ nghÜa x· héi. §ã lµ s¸ng t¹o ®éc ®¸o cña t tëng Hå ChÝ Minh.

§Æc biÖt, Ngêi thêng xuyªn nh¾c nhë ph¶i ®Ò phßng çch lµm rËp khu«n, gi¸o ®iÒu; cÇn xuÊt ph¸t tõ thùc tÕ ®Ó t×m ra con ®-êng ®i riªng phï hîp víi t×nh h×nh vµ ®Æc ®iÓm cña níc ta. Ngêi nãi: "HiÖn nay, ®øng vÒ mÆt x©y dùng chñ nghÜa x· héi, tuy chóng ta ®· cã nh÷ng kinh nghiÖm dåi dµo cña çc níc anh em, nh-ng chóng ta còng kh«ng thÓ ¸p dông nh÷ng kinh nghiÖm ®ã mét çch m¸y mãc, bëi v× níc ta cã nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng cña ta".

T tëng Hå ChÝ Minh vÒ chñ nghÜa x· héi vµ con ®êng ®i lªn chñ nghÜa x· héi ë ViÖt Nam ®ang ®îc §¶ng ta vËn dông s¸ng t¹o vµo sù nghiÖp ®æi míi hiÖn nay nh»m ra søc ph¸t triÓn kinh tÕ, v¨n ho¸ lµm cho d©n giµu níc m¹nh, gi÷ v÷ng ®éc lËp chñ quyÒn vµ toµn vÑn l·nh thæ, x©y dùng thµnh c«ng chñ nghÜa x· héi trªn ®Êt níc ta, gãp phÇn tÝch cùc vµo cuéc ®Êu tranh chung cña nh©n d©n thÕ giíi v× hoµ b×nh, ®éc lËp d©n téc, d©n chñ vµ tiÕn bé x· héi.

Cã t tëng ®óng, ®êng lèi ®óng, nhng muèn vËn dông cã hiÖu qu¶cßn ®ßi hái ph¶i cã ph¬ng ph¸p çch m¹ng ®óng ®¾n, linh ho¹t, s¸ng t¹o, phï hîp víi thùc tiÔn çch m¹ng cña ®Êt níc. Chñ tÞch Hå ChÝ Minh lµ bËc thÇy vÒ ph¬ng ph¸p çch m¹ng ViÖt Nam. Ph¬ng ph¸p çch m¹ng cña Ngêi lµ sù vËn dông mét çch s¸ng t¹o ph¬ng ph¸p luËn phæ biÕn cña chñ nghÜa M¸c-Lªnin vµo hoµn c¶nh vµ ®iÒu kiÖn cô thÓ cña çch m¹ng níc ta ®Ó t×m ra nh÷ng con ®-êng, h×nh thøc, biÖn ph¸p, ... nh»m thùc hiÖn môc tiªu. §ã còng lµ sù kÕ thõa cã chän läc vµ ¸p dông s¸ng t¹o vµo ®iÒu kiÖn hiÖn ®¹i nh÷ng ph¬ng ph¸p suy nghÜ vµ hµnh ®éng cña çc nhµ t tëng, chÝnh trÞ, qu©n sù ViÖt Nam trong lÞch sö, lµ sù tæng kÕt tõ thùc tiÔn çc phong trµo çch m¹ng trong níc vµ trªn thÕ giíi.

Ph¬ng ph¸p çch m¹ng cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh lµ mét hÖ thèng ®îc thÓ hiÖn ®a d¹ng vµ phong phó ë çc thêi kú, çc giai ®o¹n kh¸c nhau. Trªn tinh thÇn "dÜ bÊt biÕn, øng v¹n biÕn", lÊy

IX

XII

XIII

môc tiªu kh«ng thay ®æi lµ ®éc lËp, thèng nhÊt cña Tæ quèc, tù do, h¹nh phóc cña nh©n d©n lµmgèc, tuú hoµn c¶nh vµ ®iÒu kiÖn cô thÓ, tuú lÜnh vùc vµ ®èi tîng cô thÓ mµ cã sù vËn dông linh ho¹t, uyÓn chuyÓn nh÷ng ph¬ng ph¸p kh¸c nhau.

§iÓm næi bËt cña ph¬ng ph¸p çch m¹ng Hå ChÝ Minh, nh §¶ng ta ®· tæng kÕt t¹i §¹i héi lÇn thø IV, ®ã lµ ph¬ng ph¸p sö dông b¹o lùc çch m¹ng, bao gåm lùc lîng chÝnh trÞ cña quÇn chóng vµ lùc l-îng vò trang cña nh©n d©n, tiÕn hµnh khëi nghÜa toµn d©n vµ chiÕn tranh çch m¹ng; kÕt hîp ®Êu tranh qu©n sù víi ®Êu tranh chÝnh trÞ vµ ®Êu tranh ngo¹i giao; lîi dông triÖt ®Ó nh÷ng m©u thuÉn néi bé cña ®Þch, ph©n ho¸ vµ c« lËp cao ®é kÎ thï, giµnh th¾ng lîi tõng bíc, ®¸nh ®æ tõng bé phËn, cuèi cïng ®i ®Õn th¾ng lîi hoµn toµn.

Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· ra søc ch¨m lo x©y dùng lùc lîng b¶o ®¶m cho çch m¹ng ViÖt Nam ®i tíi th¾ng lîi.

"Tríc hÕt ph¶i cã §¶ng çch mÖnh... §¶ng cã v÷ng çch mÖnh míi thµnh c«ng". T tëng Hå ChÝ Minh vÒ §¶ng céng s¶n l·nh ®¹o, ®Æc biÖt trong ®iÒu kiÖn §¶ng ®· n¾m chÝnh quyÒn, lµ mét ®ãng gãp míi vµo lý luËn x©y dùng chÝnh ®¶ng kiÓu míi cña giai cÊp c«ng nh©n. §¶ng ta ra ®êi tõ mét níc thuéc ®Þa nöa phong kiÕn, c«ng nghiÖp cha ph¸t triÓn, giai cÊp c«ng nh©n cßn nhá bÐ, gi÷a lóc çc phong trµo yªu níc ®ang diÔnra s«i næi. §óng nh Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· nhËn ®Þnh: "Chñ nghÜa M¸c-Lªnin kÕt hîp víi phong trµo c«ng nh©n vµ phong trµo yªu níc ®· dÉn tíi viÖc thµnh lËp §¶ng Céng s¶n §«ng D¬ng vµo ®Çu n¨m 1930". Ngêi nãi, §¶ng ta lµ ®éi tiªn phong cña giai cÊp c«ng nh©n. B¶n chÊt giai cÊp c«ng nh©n cña §¶ng ®îc thÓ hiÖn ë chç nã ®îc vò trang b»ng chñ nghÜa M¸c-Lªnin, trung thµnh víi chñ nghÜa quèc tÕ v« s¶n, kiªn quyÕt ®Êu tranh chèng mäi biÓu hiÖn cña chñ nghÜa c¬ héi h÷u khuynh vµ "t¶" khuynh. Ngêi còng nãi râ: "§¶ng ta ®¹i biÓu cho lîi Ých chung cña giai cÊp c«ng nh©n, cña

toµn thÓ nh©n d©n lao ®éng chø kh«ng ph¶i mu cÇu cho lîi Ých riªng cña mét nhãm ngêi nµo, cña ç nh©n nµo".

§Ó xøng ®¸ng lµ §¶ng l·nh ®¹o, Ngêi nªu yªu cÇu ph¶i x©y dùng §¶ng ta thµnh "mét ®¶ng to lín, m¹nh mÏ, ch¾c ch¾n, trong s¹ch, çch m¹ng triÖt ®Ó". Trong ®iÒu kiÖn §¶ng cÇm quyÒn, ®Ó ®Ò phßng nguy c¬ tho¸i ho¸, biÕn chÊt, Ngêi lu«n lu«n nhÊn m¹nh ngêi ®¶ng viªn ph¶i "suèt ®êi lµm ngêi con trung thµnh cña §¶ng, ngêi ®µy tí tËn tuþ cña nh©n d©n". LÇn ®Çu tiªn trong çc ®¶ng céng s¶n cÇm quyÒn, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh nªu lªn t tëng: §¶ng ph¶i xøng ®¸ng võa lµ ngêi l·nh ®¹o s¸ng suèt, võa lµ ngêi ®µy tí thËt trung thµnh cña nh©n d©n. Muèn thÕ, Ngêi ®ßi hái §¶ng ta mét mÆt ph¶i ra søc n©ng cao trÝ tuÖ cho ngang tÇm nhiÖm vô lÞch sö, mÆt kh¸c ph¶i trau dåi ®¹o ®øc çch m¹ng, kh«ng ngõng t¨ng cêng mèi liªn hÖ m¸u thÞt víi nh©n d©n.

Çch m¹ng lµ sù nghiÖp cña quÇn chóng. §¶ng chØ cã thÓ hoµn thµnh sø mÖnh lÞch sö cña m×nh nÕu biÕt tËp hîp, ®oµn kÕt çc tÇng líp nh©n d©n trong mét mÆt trËn d©n téc thèng nhÊt réng r·i chèng kÎ thï chung vµ x©y dùng ®Êt níc. "§oµn kÕt, ®oµn kÕt, ®¹i ®oµn kÕt.

Thµnh c«ng, thµnh c«ng, ®¹i thµnh c«ng".LuËn ®iÓm næi tiÕng nµy cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· trë

thµnh t tëng chØ ®¹o chiÕn lîc lín xuyªn suèt c¶ qu¸ tr×nh çch m¹ng ViÖt Nam. T tëng ®¹i ®oµn kÕt cña Hå ChÝ Minh cïng víi ®¹o ®øc vµ nh©n çch v« cïng cao thîng vµ trong s¸ng cña Ngêi ®· quy tô ®îc khèi ®¹i ®oµn kÕt d©n téc, ®Êu tranh v× th¾ng lîi cña sù nghiÖp çch m¹ng.

Ngêi cho r»ng: "hÔ lµ ngêi ViÖt Nam th× ai còng cã lßng yªu n-íc, ghÐt giÆc", nªn ngay sau khi thµnh lËp §¶ng, Ngêi ®· ®Ò ra chñ tr¬ng thµnh lËp Héi ph¶n ®Õ ®ång minh, mét h×nh thøc mÆt trËn d©n téc thèng nhÊt réng r·i chèng ®Õ quèc. Gãp ý kiÕn vÒ ®êng lèi, chñ tr¬ng cña §¶ngthêi kú 1936-1939, Ngêi ®· bæ sung vµo tªn gäi mÆt trËn thµnh MÆt trËn d©n téc d©n chñ réng r·i, kh«ng nh÷ng chØ cã nh©n

XV

XIV

d©n lao ®éng mµ gåm c¶ giai cÊp t s¶n d©n téc vµ nh¾c nhë ph¶i tr¸nh hÕt søc ®Ó hä ë ngoµi MÆt trËn. Ngay sau khi vÒ ®Õn Cao B»ng n¨m 1941, Ngêi ®· cho tæ chøc thÝ ®iÓm çc héi quÇn chóng ®Ó rót kinh nghiÖm tiÕn tíi thµnh lËp MÆt trËn ViÖt Minh.

Nguyªn t¾c nhÊt qu¸n trong t tëng ®¹i ®oµn kÕt Hå ChÝ Minh lµ: lÊy liªn minh c«ng n«ng lµm nÒn t¶ng, tËp hîp réng r·i nhÊt mäi tæ chøc vµ ç nh©n yªu níc, võa ®oµn kÕt, võa ®Êu tranh; lÊy lîi Ých tèi cao cña d©n téc vµ quyÒn lîi c¬ b¶n cña nh©n d©n lao ®éng lµm nÒn t¶ng, trªn c¬ së ®ã b¶o ®¶m cã sù kÕt hîp hµi hoµ lîi Ých ç nh©n vµ lîi Ých tËp thÓ, bé phËn vµ toµn côc, giai cÊp vµ d©n téc, quèc gia vµ quèc tÕ.

Ph¬ng ph¸p ®i tíi ®¹i ®oµn kÕt cña Ngêi lµ vËn ®éng, gi¸o dôc, thuyÕt phôc, nªu g¬ng ..., lÊy th¼ng th¾n ch©n thµnh ®Ó ®èi xö, lÊy tin yªu gióp ®ì ®Ó c¶m ho¸, tr©n träng ph¸t huy nh©n tè tÝch cùc, h¹n chÕ, ®Èy lïi nh©n tè tiªu cùc, gióp cho mäi tæ chøc vµ ç nh©n ®Òu tiÕn bé vµ trëng thµnh, ®ãng gãp cã hiÖu qu¶ vµo sù nghiÖp çch m¹ng chung.

Tãm l¹i, trong t tëng Hå ChÝ Minh, ®¹i ®oµn kÕt d©n téc lµ mét chiÕn lîc c¬ b¶n, l©u dµi, trong çch m¹ng d©n téc d©n chñ nh©n d©n còng nh trong çch m¹ng x· héi chñ nghÜa. T tëng ®¹i ®oµn kÕt Hå ChÝ Minh m·i m·i lµ mét søc m¹nh lµm nªn th¾ng lîi cña çch m¹ng ViÖt Nam.

§oµn kÕt, tËp hîp lùc lîng ®Ó ®a quÇn chóng ra ®Êu tranh giµnh tù do, ®éc lËp. KÎ thï ®· dïng søc m¹nh tµn b¹o ®Ó ®µn ¸p cuéc ®Êu tranh cña nh©n d©n ta. Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· chØ râ: "ChÕ ®é thùc d©n, tù b¶n th©n nã, ®· lµ mét hµnh ®éng b¹o lùc cña kÎ m¹nh ®èi víi kÎ yÕu". Do ®ã "Trong cuéc ®Êu tranh gian khæ chèng kÎ thï cña giai cÊp vµ d©n téc, cÇn dïng b¹o lùc çch m¹ng chèng l¹i b¹o lùc ph¶n çch m¹ng, giµnh lÊy chÝnh quyÒn vµ b¶o vÖ chÝnh quyÒn".

Díi ¸nh s¸ng t tëng qu©n sù Hå ChÝ Minh, trong hai cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p vµ chèng Mü, nh©n d©n ta ®· lËp nªn nh÷ng chiÕn c«ng vang déi, ®îc c¶ loµi ngêi kh©m phôc vµ ca ngîi. T tëng qu©n sù Hå ChÝ Minh lµ t tëng vÒ kÕt hîp ®Êu tranh chÝnh trÞ víi

®Êu tranh vò trang. Ngêi nãi: "Tuú t×nh h×nh cô thÓ mµ quyÕt ®Þnh nh÷ng h×nh thøc ®Êu tranh çch m¹ng thÝch hîp, sö dông ®óng vµ khÐo kÕt hîp çc h×nh thøc ®Êu tranh vò trang vµ ®Êu tranh chÝnh trÞ ®Ó giµnh th¾ng lîi cho çch m¹ng". T tëng qu©n sù Hå ChÝ Minh ®îc thÓ hiÖn ®Æc s¾c ë vÊn ®Ò x©y dùng lùc lîng vò trang çch m¹ng "tõ nh©n d©n mµ ra, v× nh©n d©n mµ chiÕn ®Êu" víi ba thø qu©n - bé ®éi chñ lùc, bé ®éi ®Þa ph¬ng vµ d©n qu©n tù vÖ; vÊn ®Ò x©y dùng c¨n cø ®Þa çch m¹ng, vÊn ®Ò khëi nghÜa toµn d©n vµ chiÕn tranh nh©n d©n. ChÝnh t tëng qu©n sù Êy ®· chØ ®¹o nh©n d©n ta ®i tíi th¾ng lîi lÞch sö cña cuéc Çch m¹ng Th¸ng T¸m vµ tiÕp ®Õn tiÕn hµnh cuéc kh¸ng chiÕn thÇn th¸nh l©u dµi nhÊt trong lÞch sö. §Ó chèng l¹i nh÷ng kÎ thï cã søc m¹nh kinh tÕ vµ qu©n sù lín h¬n m×nh nhiÒu lÇn, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· ®Ò ra ®êng lèi kh¸ng chiÕn toµn d©n, toµn diÖn, trêng kú, dùa vµo søc m×nh lµ chÝnh; chñ tr¬ng võa kh¸ng chiÕn, võa kiÕn quèc, x©y dùng thËt tèt mèi quan hÖ tiÒn tuyÕn - hËu ph¬ng. T t-ëng qu©n sù Hå ChÝ Minh lÊy søc m¹nh chÝnh trÞ, tinh thÇn cña toµn d©n lµm nÒn t¶ng. Trªn c¬ së ®ã mµ ph¸t huy tµi thao lîc cña toµn §¶ng, toµn d©n, toµn qu©n. T tëng qu©n sù Hå ChÝ Minh lµ sù kÕ thõa truyÒn thèng qu©n sù quý b¸u cña d©n téc vµ tiÕp thu tinh hoa qu©n sù cña thÕ giíi. ChÝnh Ngêi ®· cïng víi §¶ng ta n©ng nghÖ thuËt qu©n sù trong khëi nghÜa vò trang vµ chiÕn tranh nh©n d©n ë thêi ®¹i Hå ChÝ Minh lªn mét tÇm cao míi.

Chñ tÞch Hå ChÝ Minh lµ ngêi s¸ng lËp §¶ng, MÆt trËn, Qu©n ®éi, ®ång thêi còng lµ ngêi s¸ng lËp Nhµ níc ViÖt Nam D©n chñ Céng hoµ. Trong gÇn mét phÇn t thÕ kû ë c¬ng vÞ Chñ tÞch nhµ n-íc, Ngêi ®· bá nhiÒu c«ng søc cho viÖc x©y dùng mét nhµ níc kiÓu míi. T tëng Hå ChÝ Minh vÒ x©y dùng nhµ níc cña d©n, do d©n, v× d©n lµ sù vËn dông s¸ng t¹o häc thuyÕt vÒ nhµ níc cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin, chän läc, kÕ thõa c¶ nh÷ng tinh hoa trong viÖc x©y dùng nhµ níc ®· cã trong lÞch sö d©n téc vµ nh©n lo¹i.

VÊn ®Ò c¬ b¶n cña nhµ níc lµ quyÒn lùc thuéc vÒ ai, phôc vô

XVI

quyÒn lîi cña ai. §¶ng ta l·nh ®¹o nh©n d©n lµm çch m¹ng lµ ®Ó giµnh quyÒn lùc vÒ tay nh©n d©n. Ngêi kh¼ng ®Þnh "Níc ta lµ n-íc d©n chñ. Bao nhiªu lîi Ých ®Òu v× d©n. Bao nhiªu quyÒn h¹n ®Òu cña d©n... ChÝnh quyÒn tõ x· ®Õn ChÝnh phñ trung ¬ng do d©n cö ra". "TÊt c¶ quyÒn lùc trong níc ViÖt Nam D©n chñ Céng hoµ ®Òu thuéc vÒ nh©n d©n".

Chñ tÞch Hå ChÝ Minh lu«n coi träng b¶n chÊt giai cÊp c«ng nh©n cña Nhµ níc ta, ®ång thêi, Ngêi còng nhÊn m¹nh tÝnh d©n téc, tÝnh nh©n d©n s©u s¾c cña Nhµ níc.

Theo t tëng Hå ChÝ Minh, mét Nhµ níc v÷ng m¹nh, cã hiÖu lùc ph¶i lµ mét Nhµ níc lµm cho mäi ngêi d©n biÕt sèng vµ lµm viÖc theo HiÕn ph¸p vµ ph¸p luËt; mÆt kh¸c Nhµ níc ®ã "ph¶i dùa vµo nh©n d©n, liªn hÖ chÆt chÏ víi nh©n d©n, l¾ng nghe ý kiÕn vµ chÞu sù kiÓm so¸t cña nh©n d©n". Mét trong nh÷ng mèi quan t©m cña Ngêi lµ lo lµm sao ®µo t¹o vµ båi dìng ®îc mét ®éi ngò çn bé chÝnh quyÒn phï hîp víi b¶n chÊt cña Nhµ níc ta, thÊm nhuÇn tinh thÇn "d©n lµ chñ, çn bé lµ ®µy tí trung thµnh cña nh©n d©n". RÊt ®Ò cao ph¸p quyÒn, nhng Chñ tÞch Hå ChÝ Minh kh«ng lóc nµo coi nhÑ vai trß cña gi¸o dôc ®¹o ®øc. Trong t tëng cña Ngêi, nhµ níc ph¸p quyÒn chØ ph¸t huy ®îc ®Çy ®ñ hiÖu lùc khi nã biÕt coi träng kÕt hîp gi¸o dôc ®¹o ®øc vµ ph¸p luËt trong qu¶n lý x· héi vµ Nhµ níc.

Chñ tÞch Hå ChÝ Minh lµ nhµ yªu níc vÜ ®¹i, ®ång thêi lµ nhµ quèc tÕ chñ nghÜa trong s¸ng, hiÖn th©n cña t tëng vÒ kÕt hîp søc m¹nh d©n téc vµ søc m¹nh thêi ®¹i. Ngêi nãi: "Çch mÖnh ViÖt Nam còng lµ mét bé phËn trong çch mÖnh thÕ giíi. Ai lµm çch mÖnh trªn thÕ giíi ®Òu lµ ®ång chÝ cña d©n ViÖt Nam c¶". V× vËy, trong ®Êu tranh giµnh ®éc lËp d©n téc, mét mÆt Ngêi nhÊn m¹nh t tëng ph¶i "lÊy søc ta mµ gi¶i phãng cho ta", mÆt kh¸c Ngêi lu«n lu«n kªu gäi ph¶i t¨ng cêng sù ®oµn kÕt, gióp ®ì vµ phèi hîp nhÞp nhµng cuéc ®Êu tranh cña v« s¶n ë chÝnh quèc víi v« s¶n ë thuéc ®Þa, nh hai çi çnh cña mét con chim. Trong kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p, chèng Mü vµ x©y dùng chñ nghÜa x· héi, Ngêi nhÊn m¹nh tinh thÇn ®éc lËp, tù chñ, lµm hÕt søc m×nh, ®ång thêi ph¶i ra søc tranh

thñ sù ®ång t×nh, ñng hé, hîp t¸c vµ gióp ®ì cña çc níc x· héi chñ nghÜa, çc níc trong thÕ giíi thø ba vµ çc lùc lîng hoµ b×nh, d©n chñ vµ tiÕn bé trªn thÕ giíi. Ngay ®èi víi çc níc t b¶n ph¸t triÓn, tõ rÊt sím, Ngêi ®· tuyªn bè: ViÖt Nam muèn "Lµm b¹n víi tÊt c¶ mäi n-íc d©n chñ vµ kh«ng g©y thï o¸n víi mét ai", v× môc tiªu ®éc lËp, hoµ b×nh, h÷u nghÞ vµ tiÕn bé x· héi.

Mét mÆt ra søc tranh thñ søc m¹nh cña thêi ®¹i cã lîi cho çch m¹ng ViÖt Nam, mÆt kh¸c, Ngêi kh«ng quªn nh¾c nhë nh©n d©n ta hÕt lßng, hÕt søc lµm trßn nghÜa vô quèc tÕ cao c¶ cña m×nh ®èi víi phong trµo gi¶i phãng d©n téc vµ phong trµo céng s¶n, c«ng nh©n quèc tÕ, coi "gióp b¹n lµ tù gióp m×nh". Hå ChÝ Minh chÝnh lµ biÓu tîng cña tinh thÇn "bèn ph¬ng v« s¶n ®Òu lµ anh em".

Ngoµi t çch lµ anh hïng gi¶i phãng d©n téc, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh cßn ®îc thÕ giíi biÕt ®Õn nh lµ nhµ v¨n ho¸ lín, nhµ nh©n v¨n chñ nghÜa lçi l¹c, nhµ ®¹o ®øc víi tÊm g¬ng s¸ng ngêi vÒ phÈm chÊt ®¹o ®øc cña ngêi çch m¹ng.

Chñ tÞch Hå ChÝ Minh lµ mét l·nh tô bµn nhiÒu ®Õn ®¹o ®øc vµ vai trß cña ®¹o ®øc trong ®Êu tranh çch m¹ng. Ngêi nãi: "§¹o ®øc lµ çi gèc cña ngêi çch m¹ng". "Ngêi çch m¹ng ph¶i cã ®¹o ®øc çch m¹ng lµm nÒn t¶ng míi hoµn thµnh ®îc nhiÖm vô çch m¹ng vÎ vang". V× vËy, suèt ®êi m×nh, Ngêi kiªn tr× viÖc gi¸o dôc phÈm chÊt ®¹o ®øc cho çn bé, ®¶ng viªn, nhÊn m¹nh kh«ng ngõng "n©ng cao ®¹o ®øc çch m¹ng, quÐt s¹ch chñ nghÜa ç nh©n"; vµ b¶n th©n Ngêi lµ mét tÊm g¬ng trän vÑn cña ®¹o ®øc míi: Suèt ®êi phÊn ®Êu, hy sinh v× lîi Ých cña Tæ quèc, v× h¹nh phóc cña nh©n d©n.

T tëng ®¹o ®øc Hå ChÝ Minh lµ mét thÓ thèng nhÊt gi÷a ®¹o ®øc víi chÝnh trÞ, ®¹o ®øc víi tµi n¨ng, gi÷a nãi vµ lµm, gi÷a ®¹o ®øc çch m¹ng vµ ®¹o ®øc ®êi thêng. Trong khi sö dông l¹i mét sè kh¸i niÖm vµ thuËt ng÷ cña ®¹o ®øc truyÒn thèng vèn ®· phæ biÕn vµ quen thuéc trong nh©n d©n, Ngêi ®· ®a vµo ®ã nh÷ng néi dung míi, mang ý nghÜa nh©n v¨n vµ çch m¹ng cña ®¹o ®øc míi. Nh÷ng yªu cÇu ®¹o ®øc Ngêi nªu ra cho çn bé, ®¶ng viªn nay ®· trë thµnh hÖ chuÈn mùc ®¹o ®øc c¬ b¶n cña con ngêi ViÖt Nam

XVIIXVIII

míi nh: trung víi níc, hiÕu víi d©n, cÇn kiÖm liªm chÝnh, chÝ c«ng v« t, "viÖc g× cã lîi cho d©n, ta ph¶i hÕt søc lµm, viÖc g× cã h¹i cho d©n, ta ph¶i hÕt søc tr¸nh", ph¶i "khæ tríc thiªn h¹, síng sau thiªn h¹", biÕt yªu th¬ng con ngêi, cã t×nh c¶m quèc tÕ trong s¸ng...

T tëng ®¹o ®øc Hå ChÝ Minh lµ bé phËn rÊt quan träng trong t tëng Hå ChÝ Minh, cã søc sèng m·nh liÖt, ®· sím ®i vµo nh©n d©n, ®îc nh©n d©n tiÕp nhËn, vËn dông vµ nªu cao. Nã ®· trë thµnh mét bé phËn cña v¨n ho¸ d©n téc, thµnh vò khÝ cña nh©n d©n trong cuéc ®Êu tranh chèng l¹i çc hiÖn tîng tha ho¸ vÒ ®¹o ®øc cña x· héi nh quan liªu,tham nhòng, cöa quyÒn, øc hiÕp quÇn chóng...

Chóng ta cßn t×m thÊy trong t tëng ®¹o ®øc Hå ChÝ Minh nh÷ng ý kiÕn chØ dÉn thiÕt thùc vÒ nh÷ng nguyªn t¾c vµ ph¬ng ph¸p x©y dùng nÒn ®¹o ®øc x· héi chñ nghÜa ë níc ta. Cã thÓ nãi, tÝnh hoµn chØnh cña t tëng ®¹o ®øc Hå ChÝ Minh lµ mét bíc ph¸t triÓn míi, mét cèng hiÕn ®Æc s¾c vµo sù ph¸t triÓn cña ®¹o ®øc häc M¸c - Lªnin vµ vÉn gi÷ nguyªn gi¸ trÞ soi s¸ng cho chóng ta trong viÖc gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò ®¹o ®øc x· héi hiÖn nay.

Cïng víi t tëng ®¹o ®øc, t tëng nh©n v¨n Hå ChÝ Minh lµ mét ®ãng gãp rÊt cã gi¸ trÞ vµo triÕt häc vÒ con ngêi cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin. Chñ tÞch Hå ChÝ Minh nãi: "T«i chØ cã mét sù ham muèn, ham muèn tét bËc, lµ lµm sao cho níc ta ®îc hoµn toµn ®éc lËp, d©n ta ®îc hoµn toµn tù do, ®ång bµo ai còng cã c¬m ¨n, ¸o mÆc, ai còng ®îc häc hµnh". §ã lµ lý tëng chÝnh trÞ, lý tëng ®¹o ®øc vµ còng lµ lý tëng nh©n v¨n cña Ngêi. §èi víi Hå ChÝ Minh, gi¶i phãng con ngêi tríc hÕt lµ gi¶i phãng hä khái nh÷ng tai ho¹ do çi ®ãi, çi rÐt, çi dèt g©y nªn. Cuéc chiÕn ®Êu ®ã kh«ng thÓ t¸ch rêi cuéc chiÕn ®Êu ®Ó gi¶i phãng d©n téc. ChØ cã tho¸t khái th©n phËn n« lÖ, mçi con ngêi míi lÊy l¹i ®îc phÈm gi¸ lµm ngêi. H¬n n÷a, ®ã cßn lµ cuéc chiÕn ®Êu v× hoµ b×nh vµ t×nh h÷u nghÞ gi÷a çc d©n téc, v× sù gi¶i phãng cña toµn nh©n lo¹i. §ã chÝnh lµ gi¸ trÞ cña nh©n v¨n, mét chñ nghÜa nh©n v¨n hµnh ®éng, chñ nghÜa nh©n v¨n chiÕn ®Êu, chñ nghÜa nh©n ®¹o hiÖn thùc.

T tëng nh©n v¨n Hå ChÝ Minh ®îc biÓu hiÖn v« cïng ®a d¹ng

vµ phong phó, nã thÊm ®Ëm trong toµn bé cuéc ®êi vµ sù nghiÖp cña Ngêi, ®îc to¶ s¸ng trong tõng viÖc lµm, tõng cö chØ, tõng mèi quan t©m ©n cÇn ®èi víi mçi con ngêi; tÊt c¶ ®Òu to¸t lªn t×nh yªu th¬ng, sù t«n träng, th¸i ®é bao dung vµ niÒm tin vµo kh¶ n¨ng c¶i t¹o cña con ngêi, dï cho hä cã nhÊt thêi lÇm l¹c. B»ng hµnh ®éng vµ øng xö cña m×nh, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh truyÒn l¹i cho chóng ta mét ®¹o lý lµm ngêi lµ ph¶i biÕt yªu th¬ng vµ sèng víi nhau cã t×nh nghÜa.

Chñ nghÜa nh©n v¨n lµ b¶n chÊt cèt lâi, lµ kÕt tinh cña v¨n ho¸. Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®îc loµi ngêi tiÕn bé suy t«n lµ mét nhµ v¨n ho¸ lín cßn v× nh÷ng thµnh tùu xuÊt s¾c cña Ngêi trong lÜnh vùc ho¹t ®éng vµ s¸ng t¹o v¨n ho¸. T tëng v¨n ho¸ Hå ChÝ Minh ®îc biÓu hiÖn ë chç Ngêi thÊy râ vµ kh¼ng ®Þnh rÊt sím vai trß quyÕt ®Þnh cña v¨n ho¸ trong chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña ®Êt níc. Ngay sau khi võa giµnh ®îc ®éc lËp, t¹i phiªn häp ®Çu tiªn cña ChÝnh phñ l©m thêi níc ViÖt Nam míi, Ngêi ®· ®Ò nghÞ më ngay chiÕn dÞch chèng n¹n dèt. Ngêi nãi: "Mét d©n téc dèt lµ mét d©n téc yÕu". Ngêi coi dèt n¸t còng lµ mét thø giÆc, xem thãi quen vµ nh÷ng tËp tôc l¹c hËu còng lµ mét lo¹i kÎ thï. Ngêi kh¼ng ®Þnh v¨n ho¸ lµ tinh hoa cña d©n téc, v¨n ho¸ ph¶i gãp phÇn kh¼ng ®Þnh d©n téc vµ b¶n s¾c d©n téc. "Râ rµng lµ d©n téc bÞ ¸p bøc th× v¨n nghÖ sÜ còng mÊt tù do. V¨n nghÖ sÜ muèn cã tù do th× ph¶i tham gia çch m¹ng". "V¨n ho¸ nghÖ thuËt còng lµ mét mÆt trËn.

Anh chÞ em lµ chiÕn sÜ trªn mÆt trËn Êy".T tëng v¨n ho¸ Hå ChÝ Minh chèng l¹i mäi biÓu hiÖn cña chñ

nghÜa kú thÞ - ®éc t«n vÒ v¨n ho¸. Lµ ngêi ®· lµm giµu trÝ tuÖ cña m×nh b»ng vèn v¨n ho¸ ph¬ng §«ng vµ ph¬ng T©y, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· sím ®Ò ra chñ tr¬ng kÕ thõa truyÒn thèng tèt ®Ñp cña v¨n ho¸ d©n téc ph¶i ®i ®«i víi viÖc häc tËp vµ tiÕp thu cã chän läc tinh hoa v¨n ho¸ cña nh©n lo¹i. Nh÷ng t tëng lín cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh vÒ v¨n ho¸ ®ang lµ kim chØ nam cho chóng ta trong viÖc x©y dùng mét nÒn v¨n ho¸ ViÖt Nam tiªn tiÕn, ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc ®ång thêi kh«ng ngõng më réng sù giao lu v¨n ho¸ víi thÕ giíi.

XIX

XX

Nh÷ng gi¸ trÞ phong phó vµ toµn diÖn nãi trªn ®· lµm cho Hå ChÝ Minh Toµn tËp trë thµnh bé s¸ch kinh ®iÓn lín nhÊt, cã gi¸ trÞ lý luËn vµ thùc tiÔn cao nhÊt vÒ çch m¹ng ViÖt Nam. Bé s¸ch ®· ph¶n ¸nh thiªn tµi trÝ tuÖ cña vÞ l·nh tô - ngêi thÇy cña çch m¹ng ViÖt Nam, nhµ t tëng m¸cxÝt vÜ ®¹i; ®· ph¶n ¸nh qu¸ tr×nh lÞch sö 50 n¨m ®Êu tranh anh dòng vµ th¾ng lîi vÎ vang cña nh©n d©n ta díi sù l·nh ®¹o vµ d×u d¾t trùc tiÕp cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh.

TÝnh khoa häc ®óng ®¾n vµ tÝnh çch m¹ng s¸ng t¹o cña t t-ëng Hå ChÝ Minh ®· ®îc lÞch sö kiÓm chøng. Tr¶i qua nh÷ng biÕn ®éng cña thêi cuéc, t tëng Hå ChÝ Minh cµng chøng tá gi¸ trÞ vµ søc sèng m·nh liÖt cña nã. T tëng Hå ChÝ Minh lµ tinh hoa cña d©n téc ViÖt Nam, lµ niÒm tù hµo v« h¹n cña mçi chóng ta. Díi ¸nh s¸ng cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin vµ t tëng Hå ChÝ Minh, toµn §¶ng, toµn d©n ta cµng v÷ng tin vµo th¾ng lîi cña sù nghiÖp ®æi míi do §¶ng ta khëi xíng vµ l·nh ®¹o, theo môc tiªu "d©n giµu níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, v¨n minh". Mçi ngêi ViÖt Nam h·y häc tËp, vËn dông t tëng Hå ChÝ Minh, ph¸t huy lßng yªu n-íc, ý chÝ quËt cêng bÊt khuÊt cña d©n téc ®Ó x©y dùng mét níc ViÖt Nam míi, trong thêi ®¹i míi, s¸nh vai víi çc níc tiªn tiÕn trªn thÕ giíi.

* * *

§îc sù chØ ®¹o cña Ban BÝ th Trung ¬ng §¶ng, kÕ thõa nh÷ng kinh nghiÖm vµ thµnh tùu cña bé Hå ChÝ Minh Toµn tËp xuÊt b¶n lÇn thø nhÊt, bé Hå ChÝ Minh Toµn tËp xuÊt b¶n lÇn thø hai lµ mét c«ng tr×nh lao ®éng khoa häc nghiªm tóc cña mét tËp thÓ ®«ng ®¶o çc nhµ khoa häc, çn bé nghiªn cøu, lu tr÷, biªn tËp, xuÊt b¶n thuéc nhiÒu c¬ quan §¶ng vµ Nhµ níc, ë trung ¬ng vµ ®Þa ph¬ng.

T×nh h×nh chÝnh trÞ trªn thÕ giíi ®· vµ ®ang cã nh÷ng thay ®æi s©u s¾c. Sù nghiÖp ®æi míi theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ®ang ®Æt ra nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn cÊp b¸ch ®ßi hái §¶ng ta ph¶i khÈn tr¬ng nghiªn cøu vµ gi¶i ®¸p, phï hîp víi yªu cÇu vµ thùc tiÔn cña ®Êt níc. Nhu cÇu nghiªn cøu, t×m hiÓu vÒ t tëng Hå ChÝ Minh

®ang t¨ng lªn. C«ng t¸c su tÇm, ph¸t hiÖn nh÷ng v¨n kiÖn, t¸c phÈm, bµi viÕt cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh trong nh÷ng n¨m qua ®· thu ®îc nhiÒu kÕt qu¶ míi, ®îc bæ sung vµo bé s¸ch. C«ng t¸c dÞch thuËt, xö lý v¨n b¶n, giíi thiÖu, chó thÝch, tham kh¶o khoa häc ... cho bé s¸ch còng ®îc n©ng cao chÊt lîng vµ hoµn thiÖn thªm mét b-íc nh»m gióp cho b¹n ®äc cã ®iÒu kiÖn t×m hiÓu mét çch ®Çy ®ñ, chÝnh x¸c t tëng Hå ChÝ Minh, ®ång thêi còng ph¶n ¸nh ®îc nh÷ng thµnh tùu nghiªn cøu vÒ t tëng Hå ChÝ Minh trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y.

ViÖc xuÊt b¶n lÇn thø hai bé Hå ChÝ Minh Toµn tËp ®· cè g¾ng ®¸p øng nh÷ng yªu cÇu trªn ®©y. Tuy nhiªn, khèi lîng c«ng viÖc rÊt to lín l¹i ph¶i hoµn thµnh trong mét thêi gian gÊp rót, mÆc dÇu tËp thÓ ®éi ngò biªn tËp ®· cã nhiÒu cè g¾ng, song ch¾c ch¾n vÉn kh«ng tr¸nh khái cßn nh÷ng nhîc ®iÓm vµ thiÕu sãt.

Nh©n dÞp bé Hå ChÝ Minh Toµn tËp, xuÊt b¶n lÇn thø hai, ra m¾t b¹n ®äc, Héi ®ång xuÊt b¶n çm ¬n çc nhµ nghiªn cøu, çc céng t¸c viªn khoa häc, ®éi ngò çn bé biªn tËp ®· vît qua nhiÒu khã kh¨n, khÈn tr¬ng hoµn thµnh b¶n th¶o trong mét thêi gian ng¾n.

Mong r»ng bé Hå ChÝ Minh Toµn tËp, xuÊt b¶n lÇn thø hai, sÏ t¹o thªm ®iÒu kiÖn ®Èy m¹nh viÖc häc tËp, nghiªn cøu t tëng Hå ChÝ Minh trong toµn §¶ng, lµm cho t tëng Hå ChÝ Minh, cïng víi chñ nghÜa M¸c- Lªnin, thùc sù lµ nÒn t¶ng t tëng vµ kim chØ nam cho hµnh ®éng cña chóng ta.

HéI §åNG XUÊT B¶NBé Hå CHÝ MINH TOµN TËP

XXI

XXII

LêI GiíI THIÖU TËP 1

Hå ChÝ Minh Toµn tËp, tËp 1 gåm nh÷ng bµi viÕt vµ t¸c phÈm cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh tõ n¨m 1919 ®Õn th¸ng 11 n¨m 1924, më ®Çu lµ bµi T©m ®Þa thùc d©n vµ kÕt thóc vµo thêi ®iÓm Ngêi rêi M¸txc¬va (Nga) ®Õn Qu¶ng Ch©u (Trung Quèc). Çc t¸c phÈm cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh trong tËp 1 ph¶n ¸nh sù chuyÓn biÕn trong t t-ëng cña Ngêi tõ chñ nghÜa yªu níc ®Õn chñ nghÜa x· héi khoa häc,

®¸nh dÊu sù h×nh thµnh t tëng Hå ChÝ Minh vÒ gi¶i phãng d©n téc, gi¶i phãng x· héi vµ gi¶i phãng con ngêi, vÒ ®oµn kÕt d©n téc vµ ®oµn kÕt quèc tÕ, vÒ ph¬ng ph¸p çch m¹ng... Çc t¸c phÈm trong tËp nµy ®· kh¼ng ®Þnh con ®êng ®óng ®¾n ®Ó gi¶i phãng d©n téc ViÖt Nam vµ çc d©n téc bÞ ¸p bøc kh¸c trªn thÕ giíi lµ ®i theo con ®êng çch m¹ng v« s¶n. T¸c gi¶ ®· tËp trung tè ço téi ¸c, v¹ch trÇn b¶n chÊt cña chñ nghÜa thùc d©n ®Õ quèc; bíc ®Çu ®Ò ra chiÕn lîc, s¸ch lîc cña çch m¹ng gi¶i phãng d©n téc vµ kh¼ng ®Þnh bíc ph¸t triÓn tÊt yÕu cña nã sÏ lµ tiÕn tíi çch m¹ng x· héi chñ nghÜa. Ngêi viÕt: "ChØ cã chñ nghÜa céng s¶n míi cøu nh©n lo¹i, ®em l¹i cho mäi ngêi kh«ng ph©n biÖt chñng téc vµ nguån gèc sù tù do, b×nh ®¼ng, b¸c ¸i, ®oµn kÕt, Êm no trªn qu¶ ®Êt, viÖc lµm cho mäi ngêi vµ v× mäi ngêi, niÒm vui, hoµ b×nh, h¹nh phóc..." (Tr.461).

Vµo nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû XX, phong trµo yªu níc cña nh©n d©n ViÖt Nam rÊt s«i næi, nhng l¹i l©m vµo t×nh tr¹ng khñng ho¶ng s©u s¾c vÒ ®êng lèi chÝnh trÞ. Trong hoµn c¶nh Êy, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· ra ®i t×m ®êng cøu níc, gi¶i phãng d©n téc khái ¸ch ¸p bøc cña chñ nghÜa thùc d©n Ph¸p. Ngêi ®· tham gia ho¹t ®éng, ®Êu tranh trong phong trµo çch m¹ng cña giai cÊp c«ng nh©n vµ nh©n d©n bÞ ¸p bøc çc níc ch©u ¸, ch©u Phi, ch©u ¢u, ch©u Mü.

N¨m 1917, Çch m¹ng Th¸ng Mêi Nga th¾ng lîi vµ Nhµ níc c«ng n«ng ®Çu tiªn ra ®êi, nh tiÕng sÊm b¸o hiÖu mïa xu©n ®èi víi nh©n d©n lao ®éng vµ çc d©n téc bÞ ¸p bøc trªn toµn thÕ giíi. TiÕp theo lµ Quèc tÕ thø ba thµnh lËp, çc ®¶ng céng s¶n lÇn l ît ra ®êi, trµo lu t tëng c¶i l¬ng, c¬ héi vµ s«vanh trong Quèc tÕ thø hai bÞ ®Èy lui. Trong hoµn c¶nh Êy, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· tiÕp thô ¸nh s¸ng cña Çch m¹ng Th¸ng Mêi Nga vµ S¬ th¶o lÇn thø nhÊt nh÷ng luËn c¬ng vÒ vÊn ®Ò d©n téc vµ vÊn ®Ò thuéc ®Þa do V.I. Lªnin so¹n th¶o.

Mét trong nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña tËp 1 lµ t¸c gi¶ tËp trung v¹ch trÇn b¶n chÊt xÊu xa, tè ço téi ¸c cña chñ nghÜa thùc d©n ®Õ quèc; x¸c ®Þnh râ chóng lµ kÎ thï chung cña giai cÊp c«ng nh©n vµ nh©n d©n bÞ ¸p bøc trªn thÕ giíi. Chñ tÞch Hå ChÝ Minh

XXIII

XXIV

®· viÕt nhiÒu bµi b¸o vµ t¸c phÈm tÊn c«ng vµo chñ nghÜa thùc d©n ®Õ quèc nh T©m ®Þa thùc d©n, B×nh ®¼ng, Vùc th¼m thuéc ®Þa, Hµnh h×nh kiÓu Lins¬, mét ph¬ng diÖn Ýt ngêi biÕt ®Õn cña nÒn v¨n minh Mü, C«ng cuéc khai ho¸ giÕt ngêi... Dùa vµo nh÷ng tµi liÖu vµ sù viÖc cô thÓ, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· tè ço b¶n chÊt ¨n cíp vµ giÕt ngêi cña chñ nghÜa thùc d©n ®Õ quèc, v¹ch trÇn çi gäi lµ "khai ho¸ v¨n minh" cña chóng. Ngêi viÕt: "NÕu lèi hµnh h×nh theo kiÓu Lins¬ cña nh÷ng bän ngêi Mü hÌn h¹ ®èi víi nh÷ng ngêi da ®en lµ mét hµnh ®éng v« nh©n ®¹o, th× t«i kh«ng cßn biÕt gäi viÖc nh÷ng ngêi ¢u nh©n danh ®i khai ho¸ mµ giÕt hµng lo¹t nh÷ng ngêi d©n ch©u Phi lµ çi g× n÷a" (Tr.321). Ngêi chØ râ nh÷ng ©m mu vµ thñ ®o¹n che giÊu téi ¸c cña chóng: "§Ó che ®Ëy sù xÊu xa cña chÕ ®é bãc lét giÕt ngêi, chñ nghÜa t b¶n thùc d©n lu«n lu«n ®iÓm trang cho çi huy ch¬ng môc n¸t cña nã b»ng nh÷ng ch©m ng«n lý tëng: B¸c ¸i, B×nh ®¼ng, v.v." (Tr.75). Trong nh÷ng bµi cã tiªu ®Ò §«ng D¬ng vµ hµng lo¹t bµi kh¸c, Ngêi ®· lªn ¸n m¹nh mÏ chÕ ®é cai trÞ hµ kh¾c, sù bãc lét tµn b¹o cña thùc d©n Ph¸p ë §«ng D-¬ng trªn çc lÜnh vùc chÝnh trÞ, qu©n sù, kinh tÕ, v¨n ho¸, gi¸o dôc. B»ng ngßi bót s¾c s¶o, ch©m biÕm chua cay, qua nh÷ng thiªn truyÖn ký xuÊt s¾c nh Lêi than v·n cña Bµ Trng Tr¾c, "Vi hµnh"..., Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· ph¬i bµy bé mÆt ph¶n d©n h¹i níc cña bän vua chóa, quan l¹i ®· v× quyÒn lîi vµ danh väng ç nh©n mµ chèng l¹i ®ång bµo.

Tõ mét ngêi yªu níc trë thµnh ngêi céng s¶n ViÖt Nam ®Çu tiªn, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· t×m thÊy con ®êng ®óng ®¾n cho sù nghiÖp gi¶i phãng d©n téc ta vµ çc d©n téc bÞ ¸p bøc khái ¸ch n« dÞch cña chñ nghÜa thùc d©n ®Õ quèc, lµ con ®êng çch m¹ng v« s¶n. §ã lµ c¬ së cho sù h×nh thµnh ®êng lèi gi¬ng cao ngän cê ®éc lËp d©n téc vµ chñ nghÜa x· héi cña §¶ng ta.

LuËn c¬ng cña V.I.Lªnin ®· chØ râ: trong thêi ®¹i ®Õ quèc chñ

nghÜa, çch m¹ng gi¶i phãng d©n téc lµ mét bé phËn cña çch m¹ng v« s¶n vµ nh÷ng ngêi céng s¶n cã nhiÖm vô ph¶i gióp ®ì phong trµo gi¶i phãng d©n téc. ChÝnh Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· tiÕp thô, vËn dông vµ ph¸t triÓn s¸ng t¹o luËn ®iÓm nµy cña V.I.Lªnin. Trong Lêi ph¸t biÓu t¹i §¹i héi toµn quèc lÇn thø XVIII §¶ng X· héi Ph¸p, n¨m 1920, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· kiªn quyÕt ®Êu tranh cho t tëng nµy cña V.I. Lªnin ®îc thùc hiÖn trong thùc tÕ. Ngêi ®Ò nghÞ: "§¶ng ph¶i tuyªn truyÒn chñ nghÜa x· héi trong tÊt c¶ çc níc thuéc ®Þa" (Tr.23). Trªn c¬ së ph©n tÝch nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö - x· héi cña ph¬ng §«ng, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· kh¼ng ®Þnh: chÕ ®é céng s¶n hoµn toµn cã thÓ thùc hiÖn ®îc ë ch©u ¸, vµ ®iÒu ®ã cßn dÔ h¬n ë ch©u ¢u.

Trong lý luËn còng nh trong ho¹t ®éng thùc tiÔn, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh lu«n lu«n nhÊn m¹nh mèi quan hÖ kh¨ng khÝt gi÷a çch m¹ng ë thuéc ®Þa vµ çch m¹ng ë "chÝnh quèc". Ngêi viÕt: "Chñ nghÜa t b¶n lµ mét con ®Øa cã mét çi vßi b¸m vµo giai cÊp v« s¶n ë chÝnh quèc vµ mét çi vßi kh¸c b¸m vµo giai cÊp v« s¶n ë çc thuéc ®Þa. NÕu ngêi ta muèn giÕt con vËt Êy, ngêi ta ph¶i ®ång thêi c¾t c¶ hai vßi" (Tr.298). Ngêi kªu gäi giai cÊp c«ng nh©n çc n-íc ph¬ng T©y ph¶i ®Èy m¹nh viÖc ñng hé cuéc ®Êu tranh gi¶i phãng d©n téc cña çc níc thuéc ®Þa. Trong nh÷ng bµi ph¸t biÓu t¹i §¹i héi lÇn thø V Quèc tÕ Céng s¶n, Ngêi nãi: "TÊt c¶ çc ®ång chÝ ®Òu biÕt r»ng, hiÖn nay näc ®éc vµ søc sèng cña con r¾n ®éc t b¶n chñ nghÜa ®ang tËp trung ë çc thuéc ®Þa h¬n lµ ë chÝnh quèc. Çc thuéc ®Þa cung cÊp nguyªn liÖu cho çc nhµ m¸y; çc thuéc ®Þa cung cÊp binh lÝnh cho qu©n ®éi cña chñ nghÜa ®Õ quèc. Çc thuéc ®Þa trë thµnh nÒn t¶ng cña lùc lîng ph¶n çch m¹ng" (Tr.274). V× vËy, muèn ®¸nh th¾ng chñ nghÜa ®Õ quèc, tr-íc hÕt cÇn xo¸ bá hÖ thèng thuéc ®Þa cña nã. Tõ ®ã, Ngêi ®Ò xuÊt luËn ®iÓm: çch m¹ng gi¶i phãng d©n téc cÇn chñ ®éng vµ cã thÓ giµnh th¾ng lîi tríc çch m¹ng v« s¶n ë "chÝnh quèc" vµ b»ng th¾ng lîi ®ã, t¸c ®éng m¹nh mÏ ®èi víi çch m¹ng ë "chÝnh quèc". Ngêi viÕt: "Ngµy mµ hµng tr¨m triÖu nh©n d©n ch©u ¸ bÞ tµn s¸t vµ ¸p

XXV

bøc thøc tØnh ®Ó g¹t bá sù bãc lét ®ª tiÖn cña mét bän thùc d©n lßng tham kh«ng ®¸y, hä sÏ h×nh thµnh mét lùc lîng khæng lå, vµ trong khi thñ tiªu mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn tån t¹i cña chñ nghÜa t b¶n lµ chñ nghÜa ®Õ quèc, hä cã thÓ gióp ®ì nh÷ng ngêi anh em m×nh ë ph¬ng T©y trong nhiÖm vô gi¶i phãng hoµn toµn" (Tr.36).

Tin tëng ë tiÒn ®å cña çc d©n téc bÞ ¸p bøc, trong nhiÒu bµi viÕt cña m×nh, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· chØ râ tiÒm lùc çch m¹ng vÜ ®¹i cña hµng tr¨m triÖu ngêi ë çc níc thuéc ®Þa vµ phô thuéc ®ang ®îc thøc tØnh. Ch©u ¸ trÎ trung ®ang v¬n m×nh, ch©u Phi ®en ®ang quËt khëi... Lìi lª, ®¹i b¸c, chÝnh s¸ch ngu d©n cña chñ nghÜa t b¶n kh«ng thÓ ®Ì bÑp ý chÝ chiÕn ®Êu vµ søc sèng m·nh liÖt cña nh©n d©n çc d©n téc thuéc ®Þa. Ngêi viÕt: "§»ng sau sù phôc tïng tiªu cùc, ngêi §«ng D¬ng giÊu mét çi g× ®ang s«i sôc, ®ang gµo thÐt vµ sÏ bïng næ mét çch ghª gím, khi thêi c¬ ®Õn. Bé phËn u tó cã nhiÖm vô ph¶i thóc ®Èy cho thêi c¬ ®ã mau ®Õn.

Sù tµn b¹o cña chñ nghÜa t b¶n ®· chuÈn bÞ ®Êt råi: Chñ nghÜa x· héi chØ cßn ph¶i lµm çi viÖc lµ gieo h¹t gièng cña c«ng cuéc gi¶i phãng n÷a th«i" (Tr.28). Tõ nhËn thøc: chñ nghÜa thùc d©n ®Õ quèc lµ kÎ thï chung cña çc d©n téc bÞ ¸p bøc, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh lu«n lu«n ch¨m lo x©y dùng khèi ®oµn kÕt chiÕn ®Êu gi÷a çc d©n téc bÞ ®o¹ ®µy, ®au khæ. Ngêi viÕt: "Dï mµu da cã kh¸c nhau, trªn ®êi nµy chØ cã hai gièng ngêi: gièng ngêi bãc lét vµ gièng ngêi bÞ bãc lét. Mµ còng chØ cã mét mèi t×nh h÷u ¸i lµ thËt mµ th«i: t×nh h÷u ¸i v« s¶n" (Tr.266).§øng v÷ng trªn quan ®iÓm cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh kiªn quyÕt ®Êu tranh chèng l¹i nh÷ng biÓu hiÖn cña t t-ëng c¬ héi, c¶i l¬ng, t tëng d©n téc hÑp hßi, nh÷ng nhËn thøc cha ®óng ®¾n cña mét sè ®¶ng céng s¶n ch©u ¢u trong vÊn ®Ò thuéc ®Þa. T¹i §¹i héi lÇn thø V Quèc tÕ Céng s¶n, Ngêi nãi: "§Ò ra nh÷ng luËn c¬ng dµi d»ng dÆc vµ th«ng qua nh÷ng nghÞ quyÕt rÊt kªu ®Ó sau §¹i héi ®a vµo viÖn b¶o tµng nh tõ tríc vÉn lµm th× cha ®ñ. Chóng ta cÇn cã biÖn ph¸p

cô thÓ" (Tr.281). Ngêi ®· kiÕn nghÞ nh÷ng viÖc lµm thiÕt thùc vµ yªu cÇu Quèc tÕ Céng s¶n ®Èy m¹nh ho¹t ®éng gióp ®ì phong trµo gi¶i phãng d©n téc.

B¶n th©n Ngêi ®· tÝch cùc truyÒn b¸ chñ nghÜa M¸c - Lªnin, tuyªn truyÒn chñ nghÜa x· héi khoa häc vµo çc níc thuéc ®Þa, híng quÇn chóng vÒ níc Nga X«viÕt t¬i ®Ñp, vÒ con ®êng çch m¹ng triÖt ®Ó. Ngêi kh¼ng ®Þnh çch m¹ng ë çc níc thuéc ®Þa vµ phô thuéc ph¶i ®i theo con ®êng cña V.I.Lªnin vµ Çch m¹ng Th¸ng Mêi. Ngêi còng dµnh nh÷ng lêi tr©n träng viÕt vÒ V.I.Lªnin, l·nh tô vÜ ®¹i cña giai cÊp v« s¶n vµ çc d©n téc bÞ ¸p bøc trªn toµn thÕ giíi: "Khi cßn sèng, Ngêi lµ ngêi cha, thÇy häc, ®ång chÝ vµ cè vÊn cña chóng ta. Ngµy nay, Ngêi lµ ng«i sao s¸ng chØ ®êng cho chóng ta ®i tíi cuéc çch m¹ng x· héi" (Tr.237).

Qua mét lo¹t bµi viÕt trong tËp 1, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· sím kh¼ng ®Þnh vai trß quan träng cña giai cÊp c«ng nh©n trong ®Êu tranh çch m¹ng. Ngêi chØ râ: trong çc thuéc ®Þa, giai cÊp c«ng nh©n ®· b¾t ®Çu hiÓu thÕ nµo lµ ®Êu tranh giai cÊp. Ph¶i lµm cho c«ng nh©n da ®en vµ da vµng hiÓu r»ng kÎ thï duy nhÊt cña hä chÝnh lµ çi chÕ ®é nµy, mét chÕ ®é n« lÖ tinh vi h¬n chÕ ®é cò, nÆng nÒ vµ v« nh©n ®¹o h¬n. Trong bµi Phong trµo c«ng nh©n ë Thæ NhÜ Kú, Ngêi nªu râ giai cÊp c«ng nh©n ®· ®ãng gãp nhiÒu vµo cuéc ®Êu tranh giµnh ®éc lËp d©n téc, song thµnh qu¶ çch m¹ng l¹i bÞ giai cÊp t s¶n chiÕm ®o¹t, giai cÊp c«ng nh©n b¾t buéc tiÕn hµnh mét cuéc ®Êu tranh kh¸c: ®Êu tranh giai cÊp. Qua ®ã, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh muèn chØ ra mèi quan hÖ kh¨ng khÝt gi÷a ®Êu tranh d©n téc vµ ®Êu tranh giai cÊp trong çch m¹ng ë thuéc ®Þa, yªu cÇu giai cÊp c«ng nh©n ph¶i n¾m lÊy ngän cê d©n téc vµ chñ nghÜa x· héi, ph¶i cñng cè khèi liªn minh c«ng n«ng - ®éi qu©n chñ lùc cña çch m¹ng, nÒn t¶ng cña mÆt trËn ®oµn kÕt toµn d©n.

Chñ tÞch Hå ChÝ Minh còng ®· ®øng trªn quan ®iÓm cña chñ nghÜa M¸c-Lªnin nh×n nhËn ®óng ®¾n vÊn ®Ò n«ng d©n trong çch m¹ng gi¶i phãng d©n téc.

Chñ nghÜa ®Õ quèc bãc lét thuéc ®Þa chñ yÕu lµ bãc lét n«ng

XXVII

XXVI

d©n. Ngêi viÕt: "Ngêi An Nam nãi chung, ph¶i Ì cæ ra mµ chÞu nh÷ng c«ng ¬n b¶o hé cña níc Ph¸p. Ngêi n«ng d©n An Nam nãi riªng, l¹i cµng ph¶i Ì cæ ra mµ chÞu sù b¶o hé Êy mét çch th¶m h¹i h¬n: lµ ngêi An Nam, hä bÞ ¸p bøc; lµ ngêi n«ng d©n, hä bÞ ngêi ta ¨n c¾p, cíp bãc, tíc ®o¹t, lµm ph¸ s¶n" (Tr.227). Ph¶i sèng trong hoµn c¶nh cïng cùc nh vËy nªn ngêi n«ng d©n nãi chung vµ ngêi n«ng d©n ViÖt Nam nãi riªng ch¼ng nh÷ng cã ý thøc giai cÊp râ rÖt mµ cßn cã ý thøc d©n téc rÊt m¹nh mÏ. Trong çc bµi T×nh c¶nh n«ng d©n An Nam, T×nh c¶nh n«ng d©n Trung Quèc, N«ng d©n B¾c Phi... vµ nh÷ng bµi ph¸t biÓu t¹i §¹i héi V Quèc tÕ Céng s¶n, Ngêi ®· kh¸i qu¸t vÞ trÝ vµ lùc lîng to lín cña n«ng d©n trong çch m¹ng gi¶i phãng d©n téc vµ chØ râ ë çc níc thuéc ®Þa, n«ng d©n nhiÒu lÇn næi dËy chèng chñ nghÜa thùc d©n, nhng ®Òu thÊt b¹i, v× thiÕu sù l·nh ®¹o vµ tæ chøc. Ngêi viÕt: "Quèc tÕ Céng s¶n cÇn ph¶i gióp ®ì hä tæ chøc l¹i, cÇn ph¶i cung cÊp çn bé l·nh ®¹o cho hä vµ chØ cho hä con ®êng ®i tíi çch m¹ng vµ gi¶i phãng" (Tr.289). V× vËy, gi¶i phãng d©n téc ph¶i g¾n liÒn víi gi¶i phãng n«ng d©n, ®em l¹i ruéng ®Êt cho n«ng d©n.

Çc bµi viÕt trong tËp 1 cßn cho thÊy Chñ tÞch Hå ChÝ Minh còng rÊt chó ý ®Õn vai trß cña phô n÷ vµ çc tÇng líp thanh niªn, häc sinh, sinh viªn... trong ®Êu tranh çch m¹ng. Trong nh÷ng bµi viÕt cña m×nh, Ngêi ®· nªu nhiÒu tÊm g¬ng tiªu biÓu cña phô n÷ vµ tuæi trÎ t¹i çc níc thuéc ®Þa vµ phô thuéc ®Ó cæ vò tinh thÇn ®Êu tranh çch m¹ng cña quÇn chóng bÞ ¸p bøc.

Hå ChÝ Minh Toµn tËp, tËp 1, ngoµi nh÷ng t¸c phÈm lý luËn s¾c bÐn, chøa ®ùng t tëng chÝnh trÞ quan träng, cßn cã nh÷ng t¸c phÈm v¨n häc cã gi¸ trÞ, mang tÝnh ®¶ng s©u s¾c, tÝnh chiÕn ®Êu cao vµ tÝnh nghÖ thuËt ®éc ®¸o. B»ng nh÷ng t¸c phÈm ®ã, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· ®Æt nÒn mãng cho sù ra ®êi cña nÒn v¨n häc çch m¹ng mang néi dung yªu níc vµ ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc.

Hå ChÝ Minh Toµn tËp, tËp 1, trªn c¬ së tiÕp thô thµnh qu¶ cña lÇn xuÊt b¶n n¨m 1980, ®· bæ sung h¬n 30 bµi vµ t¸c phÈm víi h¬n 100 trang, khai th¸c ë kho lu tr÷ cña Quèc tÕ Céng s¶n tríc ®©y, trªn çc tËp san La Revue Communiste, Inprekorr, çc b¸o L'HumanitÐ, Le Paria, La Vie OuvriÌre, Le Journal du Peuple, Le Libertaire... Mét sè bµi ®îc in trong Hå ChÝ Minh Toµn tËp, tËp 2, xuÊt b¶n n¨m 1981, sau khi x¸c minh l¹i vÒ thêi gian ®· ®îc ®a vµo tËp 1. VÒ mÆt v¨n b¶n, mét sè bµi trong lÇn xuÊt b¶n tríc ®· ®îc ®èi chiÕu, hiÖu ®Ýnh l¹i cho chÝnh x¸c h¬n.

Tuy vËy, lÇn xuÊt b¶n nµy ch¾c ch¾n còng cha tËp hîp ®îc ®Çy ®ñ nh÷ng bµi viÕt vµ t¸c phÈm cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh cßn lu tr÷ ë níc ngoµi vµ r¶i r¸c ®©y ®ã.Chóng t«i mong çc bËc thøc gi¶, çc nhµ nghiªn cøu vµ b¹n ®äc gÇn xa m¸ch b¶o vµ bæ sung nh÷ng bµi cßn thiÕu, chØ ra nh÷ng s¬ suÊt, thiÕu sãt ®Ó cho lÇn xuÊt b¶n sau ®îc tèt h¬n.

VIÖN NGHI£N CøU CHñ NGHÜA M¸C - L£NIN Vµ T¦ T¦ëNG Hå CHÝ MINH

XXVIII

XIXVIII

4 hå chÝ minh toµn tËp T©m ®Þa thùc d©n 5

T¢M §ÞA THùC D¢N1

Ýt khi chóng t«i cã dÞp ®îc ®äc b¸o thuéc ®Þa. H«m nay, chóng t«i nhËn ®îc mét sè Courrier Colonial, ®Ò ngµy 27 th¸ng 6 võa qua, trªn ®Çu tê nµy cã ®¨ng mét bµi dµi hai cét, díi çi ®Çu ®Ò kÝch ®éng lµ "Giê PHóT NGHI£M TRäNG". Çi ®Çu ®Ò kªu rçng Êy , kªu nh mét lêi h« hµo cÇm vò khÝ, ®· khiÕn chóng t«i ph¶i ®äc tõ ®Çu chÝ cuèi bµi b¸o dµi nµy ®Ó biÕt râ lý do cña tiÕng kªu cÇu cøu ®ã lµ g×. Cha ®äc hÕt cét thø nhÊt, chóng t«i còng ®· gÇn thÊy ®îc môc ®Ých cña t¸c gi¶, vµ cµng ®äc tiÕp - võa ®äc võa mØm cêi - th× c¶m tëng ®Çu tiªn cña chóng t«i cµng v÷ng ch¾c l¹i. C¶m t-ëng cña chóng t«i tãm l¹i lµ: mét chµng thùc d©n ®· muèn dïng b¶n Yªu s¸ch cña nh©n d©n An Nam2 ®Ó më mét cuéc tÊn c«ng gi¸n tiÕp vµo chÝnh s¸ch cña «ng Anbe Xar«, toµn quyÒn §«ng D¬ng, mét cuéc tÊn c«ng mµ anh ta ®· chó ý t« ®iÓm b»ng nh÷ng lêi ph¶n ®èi cã tÝnh chÊt yªu níc, b»ng lßng yªu chuéng ch©n lý, b»ng tinh thÇn hy sinh vµ tËn tuþ v× lîi Ých chung, v©n v©n, v©n v©n.

Ph©n tÝch mét vµi ®o¹n trong bµi b¸o, chóng ta sÏ thÊy ®îc chµng ta hiÓu chñ nghÜa yªu níc, ch©n lý vµ lîi Ých chung cña níc Ph¸p nh thÕ nµo.

¤ng Camil¬ §¬vila khao kh¸t çi danh hiÖu ngêi yªu chuéng ch©n lý trong thÕ giíi nµy vµ trong thÕ giíi bªn kia.


Lßng khao kh¸t Êy lµ chÝnh ®¸ng vµ hîp lý, chóng t«i vui lßng thõa nhËn nh vËy. Nhng mong «ng cho phÐp chóng t«i chØ cho «ng thÊy r»ng çi ch©n lý theo t©m ®Þa cña «ng, çi ch©n lý theo quan niÖm cña bän thùc d©n thï ghÐt d©n b¶n xø, kh«ng cã g× lµ gièng víi ch©n lý cña chóng t«i, ch©n lý mµ sau nµy chóng t«i sÏ nãi s¬ qua ®Õn, còng nh kh«ng cã g× lµ gièng víi ch©n lý theo quan niÖm cña nh÷ng ngêi Ph¸p tèt ë níc Ph¸p c¶. Së dÜ chóng t«i nhËn xÐt mét çch lÞch sù nh vËy, lµ nh»m tá th¸i ®é t«n träng quyÒn tù do ng«n luËn.

Tríc hÕt, chóng t«i thÊy trong bµi b¸o nãi vÒ vÊn ®Ò ®ã, çi c©u ¸m chØ cã ¸c ý lµ "ngay ngµy h«m sau «ng Anbe Xar« ®Æt ch©n trë vÒ ®Êt níc Ph¸p, th× nh÷ng nhµ ¸i quèc An Nam lËp tøc b¸c bá nh÷ng lêi tuyªn bè l¹c quan cña «ng".

Chóng t«i kh«ng ®îc biÕt bµi diÔn v¨n mµ «ng §¬vila ®· ¸m chØ, chóng t«i kh«ng bµn vÒ bµi diÔn v¨n Êy. Nhng ngay tõ b©y giê chóng t«i còng cã thÓ nãi r»ng, dï sao ®i n÷a th× t¸m ®iÓm cña b¶n Yªu s¸ch cña nh©n d©n An Nam kh«ng nãi ngîc l¹i chót nµo nh÷ng ý kiÕn cña «ng Anbe Xar«, ngêi ®· tuyªn bè trong tÊt c¶ nh÷ng diÔn v¨n cña m×nh ®äc tríc nh÷ng ngêi b¶n xø r»ng m×nh kiªn quyÕt muèn më ra cho hä mét kû nguyªn tù do vµ c«ng lý. V× nh÷ng lêi høa hÑn cña «ng phï hîp víi nh÷ng yªu s¸ch cña chóng t«i, nªn ngay khi ®îc biÕt tin «ng trë vÒ Ph¸p chóng t«i véi v· göi ®Õn «ng b¶n ghi nh÷ng yªu s¸ch cña chóng t«i. Trong lóc chê xem chÝnh s¸ch cña «ng ®¸p øng ®-îc ®Õn møc ®é nµo nh÷ng nguyÖn väng cña chóng t«i, chóng t«i vui lßng thõa nhËn r»ng ®· nhiÒu lÇn «ng ta ph¸t biÓu ®Ó b¶o vÖ nh÷ng ngêi b¶n xø, chèng l¹i sù ¸p bøc cña nh÷ng tªn thùc d©n ®éc ¸c vµ sù chuyªn chÕ cña nh÷ng tªn viªn chøc tµn b¹o, bÊt chÊp nh÷ng ®ßn c«ng kÝch cña mét chiÕn dÞch võa ®¸ng ghÐt võa nham hiÓm cña b¸o chÝ, mét chiÕn dÞch kh«ng giÊu kÝn ®îc tÝnh ph¶n nghÞch

cña nã b»ng nh÷ng lêi nguþ biÖn vÒ uy tÝn vµ b»ng nh÷ng lý lÏ gi¶ dèi vÒ lîi Ých chung.

Chóng t«i ®· nhÊn m¹nh nh÷ng ch÷ nh÷ng tªn thùc d©n ®éc ¸c vµ nh÷ng viªn chøc tµn b¹o, v× chóng t«i biÕt r»ng cã nh÷ng ngêi thùc d©n chÝnh trùc vµ nh÷ng viªn chøc c«ng b»ng. Khèn nçi,hä cßn l©u míi lµ ®a sè, thËm chÝ cßn ®ang sî r»ng hä lµ mét thiÓu sè rÊt nhá n÷a.

Råi «ng §¬vila chÐp l¹i t¸m yªu s¸ch cña ngêi An Nam, vµ kÌm theo yªu s¸ch thø ba - tù do b¸o chÝ vµ ng«n luËn - «ng ®a ra nhËn xÐt nµy: mµ b¶n th©n chóng ta còng kh«ng ®îc hëng, vµ kÌm theo yªu s¸ch thø b¶y - thay chÕ ®é s¾c lÖnh b»ng chÕ ®é luËt- «ng ®a ra nhËn xÐt nµy: hÖt nh ë níc ta.

Còng vËy th«i, tÝnh gi¶ dèi còng kh«ng ®îc che ®Ëy kÝn ®¸o g× h¬n. Chóng t«i xin phÐp hái «ng §¬vila r»ng ph¶i ch¨ng «ng coi ®éc gi¶ cña «ng lµ nh÷ng ngêi qu¸ ngu ngèc, khi «ng ®Þnh dïng çi lèi b×nh luËn quû quyÖt ®ã ®Ó lµm cho hä lÉn lén t×nh tr¹ng hoµn toµn vµ vÜnh viÔn kh«ng cã quyÒn tù do t tëng víi sù kiÓm duyÖt, tøc lµ mét t×nh tr¹ng hoµn toµn cã tÝnh chÊt t¹m thêi vµ chØ nh»m mét vµi lo¹i tin tøc th«i. Cßn vÒ viÖc thay thÕ chÕ ®é s¾c lÖnh b»ng chÕ ®é luËt, th× chóng t«i kh«ng hiÓu t¹i sao «ng §¬vila l¹i sî viÖc Êy ®Õn thÕ, v× nh÷ng ngêi trong s¹ch th× kh«ng viÖc g× ph¶i sî sù kiÓm so¸t cña ai c¶, ngay c¶ sù kiÓm so¸t cña NghÞ viÖn n÷a.

Lêi tr¸ch cø nÆng nhÊt cña «ng §¬vila ®èi víi nh÷ng nhµ ¸i quèc An Nam lµ ®· ph¸t biÓu trùc tiÕp víi nh©n d©n Ph¸p vµ víi nÒn C«ng lý thÕ giíi cña tÊt c¶ çc cêng quèc. Chóng t«i s½n sµng thõa nhËn víi «ng r»ng nh÷ng ngêi An Nam ®· ®i vµo mét trêng hîp hoµn toµn ®¸ng xö gi¶o, khi kh«ng nhê ®Õn mét nhµ thùc d©n cì «ng lµm trung gian. Thõa nhËn nh vËy råi, chóng t«i xin chÐp l¹i nguyªn v¨n çi c©u mµ «ng cho lµ khã hiÓu,


c©u ®ã nh sau: "§a ra nh÷ng yªu s¸ch trªn ®©y, nh©n d©n An Nam tr«ng cËy vµo chÝnh nghÜa thÕ giíi cña tÊt c¶ çc cêng quèc vµ ®Æc biÖt tin vµo lßng réng lîng cña nh©n d©n Ph¸p cao c¶, tøc lµ cña nh÷ng ngêi ®ang n¾m vËn mÖnh cña nh©n d©n An Nam, cña nh÷ng ngêi, do chç níc Ph¸p lµ mét níc Céng hoµ, nªn ®îc coi lµ nh÷ng ngêi b¶o hé cho nh©n d©n An Nam". Chóng t«i kh«ng d¸m gi¶i thÝch cho «ng §¬vila r»ng, thÕ nµo lµ mét níc Céng hoµ, v× m«n s ph¹m kh«ng ph¶i lµ së trêng cña chóng t«i, nhng v× «ng t×m çch bÎ quÑo mét c©u minh b¹ch nh vËy, nªn chóng t«i tù hái kh«ng biÕt cã ph¶i «ng ®· cã danh dù ®îc lµm båi bÕp trong mét nhµ bÕp nhµ vua nµo ®ã ch¨ng.

Vµ b©y giê khi mµ «ng §¬vila tù hái r»ng tr¸ch nhiÖm ë ®©u, th× chóng t«i ph¶i nãi tr¾ng ra víi «ng r»ng cÇn t×m tr¸ch nhiÖm, kh«ng ph¶i ë chÝnh s¸ch cña «ng Xar« mµ ë t×nh h×nh th¶m h¹i mµ ngêi ta ®· ®Ó l¹i cho «ng Xar«. NÕu sau mét nöa thÕ kû sèng díi sù thèng trÞ cña níc Ph¸p mµ nh©n d©n An Nam rót cuéc l¹i ph¶i ®i xin vµi b¶o ®¶m ç nh©n vµ vµi quyÒn tù do mµ tÊt c¶ nh÷ng níc l¸ng giÒng cña m×nh ®Òu ®îc hëng, th× ®iÒu ®ã kh«ng ph¶i lµ t¹i «ng Xar« th©n d©n b¶n xø, mµ ®iÒu ®ã cã nguyªn nh©n s©u xa h¬n n÷a, ®ã lµ do chÝnh s¸ch bãc lét vµ ngu d©n mµ «ng §¬vila vµ bÌ ph¸i tuyªn truyÒn, chø kh«ng ph¶i cña «ng Xar«.

A, b©y giê chóng t«i ®· n¾m ®îc ®éng c¬ cña nh÷ng ®ßn c«ng kÝch «ng Xar« råi. ¤ng Xar« bÞ c«ng kÝch v× «ng th©n d©n b¶n xø.

¤ng §¬vila nh¾c nhë r»ng nh÷ng ngêi ®· cã kinh nghiÖm ë §«ng D¬ng ®· cè c«ng khuyªn «ng Xar«, nhng «ng Xar« kh«ng chÞu nghe hä. Theo ng«n ng÷ cña nh÷ng tªn thùc d©n ®éc ¸c, thø kinh nghiÖm ë §«ng D¬ng cã nghÜa lµ kinh nghiÖm trong nghÖ thuËt bãc lét, cíp bãc ngêi b¶n xø, kinh nghiÖm sèng b»ng må h«i cña ngêi b¶n xø. ¤ng Xar« ®·

khinh bØ kh«ng thÌm nghe lêi bän cè vÊn vô lîi Êy, ®iÒu ®ã còng dÔ hiÓu. Çi c©u trong tê Le Courrier d'Haiphong3 mµ «ng §¬vila dÉn ra vµ tuyªn bè r»ng, c©u ®ã lµ cã tÝnh chÊt tiªn tri (sic) x¸c nhËn tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu mµ chóng t«i võa nãi, nguyªn v¨n c©u ®ã nh sau:

"ChÝnh s¸ch Êy (chÝnh s¸ch th©n d©n b¶n xø) cña «ng Xar« chØ cã thÓ tiÕn hµnh ®îc b»ng çch hy sinh lßng tù t«n vµ nh÷ng quyÒn lîi cña nh÷ng ngêi ¢u ë níc nµy, v× chÝnh s¸ch ®ã chØ nh»m lµm cho nh÷ng d©n b¶n xø thµnh nh÷ng ngêi b×nh ®¼ng víi chóng ta, råi nhanh chãng trë thµnh chñ chóng ta".

KÕt luËn: ®èi víi d©n b¶n xø, th× ph¶i gi÷ hä vÜnh viÔn trong c¶nh n« lÖ. Chóng t«i thiÕt tëng r»ng, nh÷ng ngêi Ph¸p th«ngminh vµ ch©n thùc biÕt tá tÝnh u viÖt tù nhiªn cña m×nh ë bÊt cø n¬i nµo m×nh sèng, th× kh«ng cÇn ph¶i sèng gi÷a nh÷ng ngêi b¶nxø vÜnh viÔn bÞ kho¸ måm bÞt miÖng vµ bÞ xá mòi, míi cã thÓ gi÷ ®îc tÝnh u viÖt ®ã.

Sau cïng, «ng §¬vila cho r»ng m×nh biÕt râ lµ mét ®¶ng ®éc lËp ®· xuÊt hiÖn vµ ®¶ng nµy ®· vît qua ®Çu «ng Xar« ®Ó ph¸t biÓu víi nh©n d©n Ph¸p vµ víi çc cêng quèc mµ hä muèn nãi víi t çch b×nh ®¼ng víi nhau. ¤ng nãi thªm r»ng: ®©y lµ mét giÊc m¬ vµ tõ giÊc m¬ nµy «ng thÊy nguån gèc cña sai lÇm mµ «ng Anbe Xar« ph¹m ph¶i lµ n¨m 1913 «ng Anbe ®· d¹y cho ngêi An Nam biÕt r»ng níc §øc ®· chiÕm And¸tx¬ - Loren cña níc Ph¸p n¨m 1871.

NÕu cã mét ®¶ng ®éc lËp tån t¹i, th× ®¶ng nµy kh«ng ph¶i ®i ¨n xin mét vµi quyÒn tù do, mµ thiÕu nã th× con ng-êi lµ mét tªn n« lÖ khèn khæ. Chóng t«i thö lµm yªn lßng «ng


§¬vila b»ng çch nãi r»ng, §¶ng cña chóng t«i nãi víi nh©n d©n Ph¸p, còng lµ nãi c¶ víi «ng §¬vila.

Cuèi cïng, «ng §¬vila kh«ng thÓ kh«ng biÕt vÒ mÆt quèc tÕ, khi ngêi ta nãi b×nh ®¼ng víi nhau, ngêi ta dïng con ®-êng ngo¹i giao, chø kh«ng ph¶i b»ng con ®êng thØnh cÇu. VËy th× giÊc m¬ ®Ñp mµ ngêi ta kiªu h·nh ®· t×m thÊy ch×a khãa, tù nã ®· tan tµnh.

Chóng t«i ®Ó cho «ng §¬vila víi mét giÊc m¬ kh¸c, giÊc m¬ lµm cho d©n An Nam quªn ®i r»ng chØ víi nöa sè nh÷ng luËt d©n sù mµ tríc kia nh÷ng ngêi And¸tx¬ - Loren cã ®îc

díi sù thèng trÞ cña §øc, th× d©n An Nam còng sÏ ®ì khæ h¬n rÊt nhiÒu. §óng vËy, theo ý nghÜa ®ã th× viÖc so s¸nh And¸tx¬ - Loren Phæ ho¸ víi §«ng D¬ng Ph¸p hãa dÜ nhiªn lµ h¹i.

NGuyÔn ¸i Quèc

Tµi liÖu ®¸nh m¸y, tiÕng Ph¸p. B¶n chôp lu t¹i ViÖn LÞch sö §¶ng.

VÊN §Ò D¢N B¶N Xø

B¸o L'HumanitÐ4 ngµy 18-6 míi ®©y ®· ®¨ng v¨n b¶n thØnh cÇu cña nh÷ng ngêi An Nam göi Héi nghÞ Hoµ b×nh5

®ßi ©n x¸ cho tÊt c¶ çc tï chÝnh trÞ ngêi b¶n xø, ®ßi c¶i çch ph¸p chÕ ë §«ng D¬ng b»ng ban hµnh nh÷ng b¶o ®¶m cho ngêi b¶n xø còng nh cho ngêi ¢u, ®ßi tù do b¸o chÝ, tù do héi häp vµ lËp héi, tù do d¹y häc, ®ßi thay thÕ chÕ ®é s¾c lÖnh b»ng chÕ ®é ph¸p luËt; vµ sau cïng, ®ßi cã mét ®oµn ®¹i biÓu thêng trùc cña d©n b¶n xø, ®îc

bÇu vµo NghÞ viÖn Ph¸p. Chóng t«i chØ cã thÓ coi çc yªu s¸ch rÊt ®óng ®¾n ®ã còng lµ cña chÝnh m×nh, trong thêi ®¹i mµ ý muèn cña nh©n d©n lµ n¾m quyÒn tù quyÕt.Níc Ph¸p ®· tõng b¾t ®Çu ®¸nh chiÕm §«ng D¬ng gÇn nh

cïng thêi gian mµ níc NhËt ®i nh÷ng bíc ®Çu tiªn trong cuéc c¶i çch næi tiÕng n¨m 1868. Nhng trong kho¶ng mét nöa thÕ kû, níc NhËt ®· biÕt t¹o lËp ®îc mét chÕ ®é ®a nã vµo h¹ng nh÷ng cêng quèc ®øng ®Çu thÕ giíi; cßn níc Ph¸p th× ph¶i nãi r»ng vÉn ®ang mß mÉm trong chÝnh s¸ch §«ng D¬ng cña m×nh. ThËm chÝ cã thÓ tù hái ®· tõng cã mét chÝnh s¸ch §«ng D¬ng bao giê ch¨ng? - V× lÏ tõ khi bÞ Ph¸p chiÕm, ®Êt níc chóng t«i hÇu nh lu«n lu«n sèng lay l¾t ngµy nµy qua ngµy kh¸c, kh«ng hÒ biÕt chÝnh quyÒn muèn dÉn m×nh ®i ®Õn ®©u, - chÝnh quyÒn nµy khi th× nãi vÒ chÝnh s¸ch ®ång hãa, khi th× nãi vÒ chÝnh s¸ch liªn hiÖp hoÆc g× kh¸c n÷a, nhng thËt ra ch¼ng ¸p dông mét chÝnh s¸ch nµo c¶. T×nh h×nh ®Ých thùc lµ nh sau: nay còng nh tríc kia, kÎ chinh phôc vµ nh©n d©n bÞ chinh phôc ®Òu sèng mÆt ®èi mÆt, trong mét kh«ng khÝ nghi kþ lÉn nhau. Bøc tranh ¶m ®¹m nµy ®¸ng ®îc quan t©m, ®îc xÐt vÒ mét sè mÆt kh¸c nhau.

VÒ t©m lý, ë phÝa kia lµ th¸i ®é hiÒm nghi vµ khinh miÖt; cßn ë phÝa nµy l¹i lµ t©m tr¹ng bùc däc vµ tuyÖt väng. Çc Ên phÈm s¸ch b¸o thùc d©n ®Òu ®Çy rÉy nh÷ng ®ßn ®¶ kÝch hung b¹o ®¸nh vµo nh©n d©n bÞ chinh phôc, ®Òu


trµn ngËp nh÷ng lêi chöi rña phun th¼ng vµo mÆt hä víi dòng khÝ cµng hung h¨ng v× t¸c gi¶ biÕt tríc r»ng hä kh«ng thÓ nµo tr¶ miÕng l¹i ®îc vµ hä chØ ®µnh ph¶i nghiÕn r¨ng mµ nuèt lÊy. Ngêi ta ®äc thÊy trong lo¹i Ên phÈm võa nªu nh÷ng ph¸n quyÕt nh thÕ nµy ch¼ng h¹n: " §èi víi çi gièng nßi annamÝt Êy, chØ cã mét çch tèt ®Ó cai trÞ nã, - ®ã lµ ¸ch thèng trÞ b»ng søc m¹nh... TruyÒn häc vÊn cho bän annamÝt hoÆc cho phÐp chóng tù chóng cã häc vÊn, tøc lµ mét mÆt cung cÊp cho chóng nh÷ng sóng b¾n nhanh ®Ó chèng chóng ta, vµ mÆt kh¸c ®µo t¹o nh÷ng con chã th«ng th¸i g©y r¾c rèi h¬n lµ cã Ých...".

VÒ hµnh chÝnh vµ ph¸p lý: c¶ mét vùc th¼m çch biÖt ngêi ¢u víi ngêi b¶n xø. Ngêi ¢u hëng mäi tù do vµ ngù trÞ nh ngêi chñ tuyÖt ®èi; cßn ngêi b¶n xø th× bÞ bÞt mâm vµ bÞ buéc d©y d¾t ®i, chØ cã quyÒn ph¶i phôc tïng, kh«ng ®-îc kªu ca; v× nÕu anh ta d¸m ph¶n ®èi th× anh ta liÒn bÞ tuyªn bè lµ kÎ ph¶n nghÞch hoÆc lµ mét tªn çch m¹ng, vµ bÞ ®èi xö ®óng víi téi tr¹ng Êy. Cµng khèn khæ h¬n cho ngêi b¶n xø nµo xuÊt ngo¹i ®Ó tho¸t khái çi chÕ ®é dÞu hiÒn Êy: gia quyÕn anh ta bÞ hµnh h¹; b¶n th©n anh ta, nÕu bÞ b¾t, th× bÞ tï khæ sai hoÆc bÞ ®Èy lªn m¸y chÐm. ThËm chÝ ®Ó ®i l¹i trong níc, tõ ®Þa ph¬ng nµy ®Õn ®Þa ph¬ng kh¸c theo luËt, ngêi b¶n xø ph¶i mang theo giÊy phÐp. Cßn c«ng lý, ®èi víi ngêi b¶n xø, nã tån t¹i nh thÕ nµy ®©y: ngêi ¢u nµo ®· giÕt chÕt, tµn s¸t hoÆc cìng d©m ngêi b¶n xø, th× trong trêng hîp vô ¸n kh«ng thÓ ®îc Øm hoµn toµn, anh ta ch¾c mÈm r»ng m×nh ®îc toµ¸n tha bæng, m×nh ra toµ ch¼ng qua lµ chuyÖn h×nh thøc. §ã lµ viÖc ¸p dông nguyªn t¾c nh»m b¶o tån b»ng mäi çch uy tÝn cña ngêi da tr¾ng tríc bän da vµng. NghÞ viÖn Ph¸p cã biÕt chót ®Ønh vÒ viÖc võa nªu, qua mét sè ®iÒu tiÕt lé cña «ng nghÞ sÜ Vi«nlÐt trong mét b¶n b¸o ço vÒ ng©n

s¸ch §«ng D¬ng.Sù ngù trÞ cña b¹o chÝnhë çc tØnh, ngêi b¶n xø bÞ trãi tay trãi ch©n, ph¶i g¸nh

chÞu thãi tuú høng, chuyªn quyÒn cña çc quan cai trÞ ngêi Ph¸p vµ thãi tham tµn cña bän lµm t«i tí ngoan ngo·n cho chóng, bän quan l¹i, s¶n phÈm cña chÕ ®é míi! Êy lµ c«ng lý bÞ b¸n ®øt cho kÎ nµo mua ®¾t nhÊt, tr¶ gi¸ hêi nhÊt. Xa kia, ngêi b¶n xø bao giê còng cã thÓ kªu lªn ®Õn tËn TriÒu ®×nh nhµ vua; nhng nay th× anh chµng "annamÝt" khèn khæ ch¼ng biÕt cã th¸nh nh©n nµo ®Ó dùa, vµ cßn l¹i cho anh ta, chØ lµ c«ng lý cña Chóa trêi. Riªng ®èi víi nh÷ng ai mµ ng«n ng÷ thùc d©n gäi lµ bän quÊy rèi, th× nh÷ng phiªn häp ©m u, ®îc t« ®iÓm thµnh toµ ®¹i h×nh, bÝ mËt quyÕt ®Þnh sè phËn cña hä - nh÷ng ngêi b¶n xø chÝnh trùc mµ ®ång bµo cña hä ®Òu coi träng vµ tin yªu.

Sù t¬ng ph¶n cµng næi bËt kh«ng kÐm trong lÜnh vùc kinh tÕ. Mét bªn lµ nh÷ng ngêi b¶n xø bÞ d×m trong c¶nh dèt n¸t vµ suy yÕu bëi mét hÖ thèng tinh kh«n nh»m nhåi sä, ®Çn ®én ho¸, kh«ng lÊp liÕm hÕt ®îc díi mét d¹ng gi¸o dôc bÞp bîm: hä ph¶i ®æ må h«i s«i níc m¾t trong nh÷ng lao t¸c nÆng nhäc nhÊt vµ b¹c bÏo nhÊt ®Ó kiÕm sèng mét çch chËt vËt, vµ hÇu nh chØ b»ng søc cña hä th«i, ®Ó nu«i mäi ng©n quü cña chÝnh quyÒn. Mét bªn lµ nh÷ng ngêi Ph¸p vµ ngêi níc ngoµi: hä ®Òu ®i l¹i tù do, tù dµnh cho m×nh tÊt c¶ çc tµi nguyªn cña ®Êt níc, chiÕm ®o¹t toµn bé xuÊt nhËp khÈu vµ tÊt c¶ çc ngµnh nghÒ bÐo bë nhÊt, bãc lét tr©ng tr¸o trong c¶nh dèt n¸t vµ nghÌo khèn cña nh©n d©n.

Buéc ph¶i bÞ kiÒm chÕ bëi søc m¹nh, nh©n d©n An Nam, mµ lÞch sö ch©n chÝnh ®· khëi ®Çu tõ h¬n 3000 n¨m, tõng lóc tõng lóc nh cã nh÷ng ®ît cån cµo chèng ®èi, biÓu hiÖn b»ng nh÷ng mu toan næi dËy réng kh¾p, hoÆc b»ng


hµnh ®éng cña nh÷ng con ngêi tuyÖt väng, nh nh÷ng cuéc biÓu t×nh «n hoµ n¨m 1908 (xem Bulletin officiel de la Ligue des Droits de l' Homme, ngµy 31-10-1912), vµ nh nh÷ng vô næ bom gÇn ®©y ë Nam Kú vµ ë B¾c Kú. Than «i! §ã lµ nh÷ng cuéc ph¶n kh¸ng v« hiÖu mµ mçi lÇn ®Òu ®em l¹i nh÷ng trËn ®µn ¸p ®Ém m¸u, vµ thªm n÷a ®· t¹o cí cho chÝnh quyÒn thÓ theo Nap«lª«ng trong vô chiÕc "m¸y ma qu¸i"1), mµ trõ khö mét çch lÞch sù nh÷ng ngêi An Nam kh«ng tá vÎ hoan h« thãi ®éc ®o¸n cña nã. Ngêi ta biÕt r»ng trong chiÕn tranh2), §«ng D¬ng ®· lµ n¬i diÔn ra nh÷ng sù kiÖn ®au lßng, dÉn ®Õn viÖc ban bè thiÕt qu©n luËt, vµ kÌm theo lµ nh÷ng vô tuyªn ¸n vµ hµnh quyÕt hµng lo¹t. Giê ®©y, çc nhµ tï khæ sai ë Guyan, ë T©n Calª®«ni, ë C«n §¶o, v.v. ®Òu ®Çy ¾p tï chÝnh trÞ ngêi b¶n xø. Sóng liªn thanh vµ m¸y chÐm ®Òu chãng v¸nh buéc nh÷ng ai bíng bØnh, nh÷ng ai ph¶n kh¸ng ph¶i im h¬i lÆng tiÕng.

Sù c¹nh tranh cña NhËt B¶nT×nh h×nh mµ chóng t«i võa míi ph¸c ra mét sè nÐt lín,

cã lÏ sÏ cã thÓ kÐo dµi v« tËn, nÕu cuéc chiÕn tranh - ®· ®¶o lén toµn bé ch©u ¢u - hiÖn nay kh«ng kÐo theo mét sù x× xµo míi vÒ vÊn ®Ò d©n b¶n xø. Qu¶ vËy, do chiÕn tranh, níc NhËt ®· tranh thñ ®îc, tõ phÝa níc Ph¸p, nh÷ng quyÒn u tiªn ®Æc biÖt ë §«ng D¬ng. VËy ph¶i thÊy tríc r»ng ngêi NhËt sÏ ®Õn lËp nghiÖp ngµy cµng nhiÒu trªn xø nµy vµ sÏ lµm ®ñ mäi nghÒ ë ®©y; kÕt qu¶ lµ d©n b¶n xø sÏ sèng cµng khèn ®èn h¬n: bÞ h·m trong c¶nh dèt n¸t bëi chÝnh s¸ch ®Çn ®én ho¸, bÞ suy yÕu v× ph¶i chÞu nhiÒu thiÕu thèn, nhiÒu thñ ®o¹n ®Çu ®éc cña Nhµ níc - ng©n khè vµ çc c«ng ty ®Æc nhîng Ðp hä tiªu thô thuèc phiÖn, rîu -, hä sÏ

1) Machine infernale. M¸y ma qu¸i næ cã thÓ g©y tö vong, ®· tõng ®îc bè trÝ ®Ó ¸m s¸t B«nap¸ct¬. May thay, B«nap¸ct¬ tho¸t n¹n vµ biÕt râ thñ ph¹m. Tuy vËy, «ng khÐo thõa c¬ h¹ lÖnh ®µy 138 ngêi v« téi, cã hµnh vi kh«ng t¸n thµnh chÝnh s¸ch cña «ng.

2) ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt.

tiÕp tôc luÈn quÈn trong mét çi vßng thu hÑp qu¸ ®çi.XÐt vÒ nguyªn t¾c, tiÕn bé chung phô thuéc vµo viÖc

ph¸t triÓn chñ nghÜa quèc tÕ; vµ v¨n minh chØ cã lîi khi çc quan hÖ quèc tÕ ®îc më réng vµ t¨ng cêng. MÆt kh¸c, lµ phi lý nÕu nghÜ r»ng hai d©n téc l¸ng giÒng nh d©n téc An Nam vµ d©n téc NhËt B¶n l¹i cã thÓ cø tån t¹i biÖt lËp ®èi víi nhau. Nhng ngêi NhËt, nhê ë chÝnh phñ kh«n khÐo cña hä, cã çc ph¬ng tiÖn rÊt ®Çy ®ñ, ®îc trang bÞ tèt ®Ó tiÕn hµnh ®Êu tranh kinh tÕ; trong khi ®ã th× ngêi An Nam- chóng t«i ®· nãi v× sao - l¹i hoµn toµn lµ con sè kh«ng , xÐt vÒ mÆt tiÕn bé hiÖn ®¹i, so víi çc l¸ng giÒng cña hä: ngêi Hoa, ngêi NhËt, ngêi Xiªm vµ c¶ ngêi Ên n÷a. C©u hái ®Æt ra tõ rµy, lµ ®øng tríc t×nh h×nh míi ®îc t¹o ra bëi nh÷ng luång du nhËp cña ngêi níc ngoµi, ph¶i ch¨ng ChÝnh phñ Ph¸p tin r»ng ®· ®óng lóc, v× lîi Ých chung, ph¶i gi¶i phãng d©n b¶n xø vµ gióp ®ì hä b»ng tÊt c¶ çc ph¬ng tiÖn m×nh cã trong tay, ®Ó hä tù chuÈn bÞ cho cuéc c¹nh tranh gay go mµ hä sÏ ®¶m ®¬ng ®èi víi ngêi NhËt vµ nh÷ng ngêi níc ngoµi kh¸c?NÕu lêi ®¸p cã chiÒu kh¼ng ®Þnh, th× chóng t«i khã hiÓu v× sao çc yªu s¸ch cña m×nh, mµ b¸o L'HumanitÐ ®· ®¨ng trong sè ra ngµy 18-6 võa qua, l¹i cã thÓ g©y chÊn ®éng trong giíi thùc d©n. Chóng t«i biÕt ®Ých x¸c r»ng mét sÜ quan cao cÊp chØ huy çc tËp ®oµn lao c«ng thuéc ®Þa - cã lÏ c¨n cø vµo nh÷ng chØ thÞ nhËn ®îc tõ bªn trªn - ®· h¹ lÖnh cho tõng trëng tËp ®oµn h·y tÞch thu tÊt c¶ nh÷ng b¶n yªu s¸ch võa nªu, t×m thÊy ë nh÷ng ngêi lao c«ng An Nam. RÊt «n hoµ c¶ vÒ néi dung lÉn vÒ h×nh thøc, çc nguyÖn väng cña chóng t«i nh»m vµo nh÷ng c¶i çch chñ yÕu cho viÖc gi¶i phãng chóng t«i, vµ nh»m vµo nh÷ng quyÒn tù do mµ nÕu kh«ng cã chóng th× con ngêi ngµy nay chØ lµ mét kÎ n« lÖ khèn n¹n. Kh«ng ai cã thÓ phñ nhËn r»ng nÕu kh«ng cã çc quyÒn tù do Êy, thiÕt yÕu cho viÖc truyÒn b¸ nh÷ng t t-ëng vµ kiÕn thøc mµ ®êi sèng hiÖn ®¹i ®ßi hái, th× kh«ng


thÓ tr«ng mong tiÕn hµnh bÊt cø mét c«ng cuéc gi¸o ho¸ nghiªm chØnh nµo c¶.

NGUYÔN ¸I QuèCB¸o L'HumanitÐ,ngµy 2-8-1919.

§¤NG D¦¥NG Vµ TRIÒU TI£N

MéT Sù SO S¸NH THó VÞThÕ giíi sÏ chØ cã nÒn hoµ b×nh cuèi cïng khi tÊt c¶ çc

d©n téc tù m×nh tho¶ thuËn víi nhau cïng tiªu diÖt con qu¸i vËt ®Õ quèc chñ nghÜa ë kh¾p mäi n¬i mµ hä gÆp nã. Trong khi chê ®îi ngµy ®ã, hiÖn nay hä cßn lµ n¹n nh©n cña con qu¸i vËt Êy, ®ßi hái mét çch nghiªm kh¾c, nh©n danh nguyªn t¾c cña d©n téc ®îc quyÒn tù quyÕt vµ hä rÊt xøng ®¸ng ®Ó lu ý tiÕng nãi cña hä ph¶i ®îc l¾ng nghe víi t×nh c¶m ®Ëm ®µ trong nh©n d©n çc níc ch©u ¢u vµ ch©u Mü. D luËn thÕ giíi ®èi víi çc níc ®ang rªn xiÕt díi ¸ch thèng trÞ cña níc ngoµi kh«ng ph¶i kh«ng lµm cho nh÷ng kÎ ®i bãc lét çc d©n téc lo sî. ChÝnh phñ NhËt B¶n nh×n thÊy tríc hËu qu¶ ®¸ng buån khi ®· më mét cuéc chinh ph¹t rÊt lín cña chñ nghÜa qu©n phiÖt, ®ang thõa nhËn ph¶i c¶i çch chÕ ®é ë TriÒu Tiªn theo mét tinh thÇn khoan dung.

Tù TRÞ ë TRIÒU TI£N

Mét s¾c lÖnh cña Hoµng triÒu, c«ng bè ë §«ng Kinh, ngµy 19-8-1919, thõa nhËn tù trÞ cho TriÒu Tiªn, vµ tuyªn bè nh÷ng ngêi TriÒu Tiªn vµ NhËt B¶n vÒ mÆt ph¸p luËt ®Òu b×nh ®¼ng vµ ®Òu ®îc hëng nh÷ng quyÒn h¹n ngang nhau, kh«ng ph©n biÖt lµ ngêi níc nµo. Chóng ta còng ph¶i thÊy tríc r»ng nh÷ng ngêi yªu níc TriÒu Tiªn sÏ kh«ng v× thÕ mµ lÊy lµm tho¶ m·n vµ hä cßn tiÕp tôc ®ßi cho ®îc ®éc lËp hoµn toµn, bëi v× ph¶i ch¨ng hä ph¶n ®èi ®¹o s¾c lÖnh Êy víi lý do lµ nã còng nh tÊt c¶ çc quy ®Þnh luËt ph¸p kh¸c cã gi¸ trÞ nhiÒu hay Ýt cßn tuú ë sù thùc hiÖn ra sao n÷a.

Râ rµng lµ chóng t«i kh«ng hÒ ®ãng vai trß ®¸ng khinh bØ lµm ngêi biÖn hé cho chñ nghÜa ®Õ quèc NhËt, mµ lµ chóng t«i lªn ¸n nã còng nh lªn ¸n tÊt c¶ çc thø chñ nghÜa ®Õ quèc. Chóng t«i còng kh«ng so s¸nh mét çch cô thÓ chi tiÕt gi÷a chÕ ®é cai trÞ cña NhËt víi chÕ ®é cai trÞ cña Ph¸p, mÆc dÇu vÒ nhiÒu mÆt, sù so s¸nh Êy còng sÏ lµm lîi cho NhËt B¶n, mµ hiÓn nhiªn níc nµy cha bao giê cã ý ®Þnh ®Çu ®éc ngêi TriÒu Tiªn b»ng çch b¾t buéc hä ph¶i uèng r-îu vµ hót thuèc phiÖn; nhng ngµy nay, chÝnh phñ §«ng Kinh ®· tuyªn bè chÝnh thøc gi¶i phãng ngêi TriÒu Tiªn b»ng çch ®ång ho¸ hä hoµn toµn nh nh÷ng c«ng d©n NhËt B¶n. ThËt ®¸ng buån thay khi thÊy r»ng sau 50 n¨m thèng trÞ mµ nh÷ng ngêi ®¹i diÖn cho níc Céng hoµ Ph¸p ë §«ng D¬ng vÉn cø ngoan cè k×m ch©n ngêi b¶n xø trong vßng n« lÖ, kh«ng cho hä hëng mét chót quyÒn tù do nµo còng nh çc quyÒn kh¸c theo luËt ph¸p quy ®Þnh, thÕ mµ ë çi ®Õ quèc mÆt trêi mäc kia l¹i trÞnh träng tuyªn bè cho c¶ mét d©n téc ®îc hëng toµn bé çc quyÒnc«ng d©n, çi d©n téc mµ hä chØ míi thèng trÞ cha ®Çy 15 n¨m, ®Ó mu cÇu tr¸nh ®îc çi tai ho¹ Nga díi triÒu ®¹i Nga hoµng.

Sù NHåI Sä NH÷NG NG¦êI DA VµNG


Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh, nhiÒu phong trµo quèc gia quan träng ®· næ ra ë TriÒu Tiªn còng nh ë §«ng D¬ng ®Ó lËt ®æ ¸ch thèng trÞ cña ngêi níc ngoµi. Nhng liÒn sau khi ®· dËp t¾t ®îc çc phong trµo phiÕn lo¹n, th× chÝnh phñ NhËt B¶n ®· cã ngay biÖn ph¸p xo¸ bá çi dÜ v·ng cña nh÷ng biÕn cè ®au th¬ng Êy b»ng nh÷ng c¶i çch tiÕn bé vµ t×m çch hoµ hîp d©n téc bÞ trÞ víi d©n téc thèng trÞ b»ng çch thõa nhËn hä cã nh÷ng quyÒn ngang nhau theo luËt ph¸p quy ®Þnh. Cßn nh chÝnh phñ thuéc ®Þa Ph¸p th× vÉn ngoan cè mét çch ng©y th¬ cho r»ng ë §«ng D¬ng nµy muèn rµng buéc nh÷ng ngêi b¶n xø th× chØ cÇn vç vÒ hä m·i m·i b»ng nh÷ng bµi diÔn v¨n long träng, nh÷ng luËn ®iÖu tuyªn truyÒn gian ngoan vµ b»ng nh÷ng lêi thÒ nguyÖn trung thµnh mµ nã chØ ®¸nggi¸ ë chç ngêi ta ®Æt vµo ®Êy: trong çi xø nµy do thiÕu sãt hay nãi cho ®óng h¬n, lµ do ý ®Þnh cña chÝnh phñ, nªn ®©u ®©u tõ trªn xuèng díi còng ®Òu cã çi n¹n tham nhòng mua quan b¸n chøc, nh÷ng bän ngêi mua b¸n ®îc b»ng tiÒn th× kh«ng ph¶i lµ nh÷ng thø hµng ho¸ hiÕm. Vµ ®Ó nhåi sä nh÷ng ngêi da vµng, chÝnh phñ thuéc ®Þa ®· s½n sµng nh÷ng biÖn ph¸p vµ ph¬ng tiÖn cùc kú m¹nh.

VÒ mÆt b¸o chÝ, xuÊt b¶n b»ng tiÕng ph¬ng §«ng, chÝnh phñ giµnh lÊy çi quyÒn h¹n bØ æi chØ cho phÐp xuÊt b¶n nh÷ng lo¹i nµo ca ngîi m×nh vµ sau khi ®· cã kiÓm duyÖt råi. ChÝnh phñ lîi dông çi ®Æc quyÒn ®éc ®o¸n Êy ®Ó lËp ra nh÷ng tê b¸o tiÕng An Nam theo ý m×nh ®îc h-ëng trî cÊp bÝ mËt cña Nhµ níc vµ chuyªn viÖc lµm qu¶ng ço tuyªn truyÒn cho chÝnh phñ vµ thêng kú viÕt nh÷ng bµi phØnh nÞnh çc quan trªn cã thÕ lùc ë thuéc ®Þa.

Êy thÕ mµ, ChÝnh phñ §«ng D¬ng l¹i muèn biÕn chÝnh hÖ thèng nhåi sä nµy thµnh chÕ ®é tù do b¸o chÝ cña ngêi b¶n xø ®Êy!

NH÷NG Sù HY SINH CñA NG¦êI AN NAM TRONG CHIÕN TRANH

NÕu ngêi ta lµm mét b¶n thèng kª nh÷ng sù hy sinh b¾t buéc cho níc Ph¸p mµ nh©n d©n An Nam ph¶i chÞu ®ùng tõ khi cã chiÕn tranh, th× ngêi ta sÏ thÊy, vÒ mÆt tµi chÝnh, nh©n d©n An Nam ®· ph¶i g¸nh v¸c mét phÇn lín, cã ®Õn hµng tr¨m hµng ngµn triÖu phr¨ng, do ®ãng gãp tù do hay b¾t buéc, mµ chñ yÕu th× b¾t buéc h¬n lµ tù do; vÒ mÆt ®ãng gãp søc ngêi, th× mét nguån nh©n lùc rÎ tiÒn ®· lªn tíi con sè h¬n 100 ngµn ngêi lao ®éng vµ rÊt nhiÒu tiÓu ®oµn lÝnh chiÕn ®Êu, kÎ tríc ngêi sau, hä ®Òu bÞ trng tËp vµ b¾t buéc ®a sang Ph¸p hay ®i çc n¬i kh¸c, cßn sè ngêi ®i t×nh nguyÖn th× kh«ng sao kÓ xiÕt. Trong sè nh÷ng ngêi lao ®éng vµ binh lÝnh An Nam Êy, ®· cã hµng mÊy chôc ngµn ngêi ra ®i mµ kh«ng bao giê cßn trë l¹i quª h¬ng ®Êt níc cña hä n÷a, chØ v× mét lý do rÊt ®¬n gi¶n lµ hä ®· chÕt. KÎ nµy th× chÕt v× bÞ tai n¹n ®i ®êng, v× c«ng viÖc nÆng nhäc qu¸ søc, v× cha th¹o nghÒ ë trong çc c«ng binh xëng hoÆc v× nh÷ng sù hµnh h¹ tµn b¹o trong çc tr¹i lÝnh; ngêi kia th× bÞ chÕt trong cuéc chÐm giÕt khæng lå cña ch©u ¢u trªn ®Êt Ph¸p vµ trªn nh÷ng çnh ®ång ®Çy bÖnh «n dÞch cña çc níc vïng Banc¨ng. Trong giê phót nµy, chØ cÇn chóng ta ®i qua miÒn B¾c níc Ph¸p lµ sÏ gÆp ngay hµng ngµn ngêi An Nam xÊu sè ®¬ng ph¶i lµm nh÷ng c«ng viÖc ®µo vµ ®¾p ®Êt. Häch¼ng kh¸c g× nh÷ng ®oµn ngêi n« lÖ tï ®µy thËt sù, chØ cßn thiÕu cã xiÒng xÝch ë ch©n mµ th«i, bëi v× ngêi ta kh«ng sî hä bá trèn.LiÖu níc Ph¸p sÏ lµm ®îc g× ®èi víi §«ng D¬ng ®Ó cã thÓ so víi lßng hµo hiÖp cña níc NhËt ®èi víi TriÒu Tiªn?

NGUYÔN ¸I QUèCB¸o Le Populaire,


ngµy 4-9-1919.

TH¦ GöI ¤NG UT¥R¢Y1)

BIARIT, ngµy 16 th¸ng 10 n¨m 1919

1) Cã hai b¶n Th göi «ng Ut¬r©y: mét b¶n ®¨ng b¸o Le Populaire, ngµy 14-10-1919; mét b¶n ®Ò ngµy 16-10-1919, lu t¹i Kho lu tr÷ quèc gia Ph¸p. Néi dung c¬ b¶n gièng nhau, nhng b¶n ®Ò ngµy 16-10-1919 dµi h¬n, phong phó h¬n.

¤ng Ut¬r©y,§ang nghØ m¸t xa Pari, m·i tíi h«m nay t«i míi ®îc tin vÒ

çc cuéc th¶o luËn cña NghÞ viÖn ngµy 18 th¸ng 9, ë ®ã, «ng ®· c«ng kÝch t«i kÞch liÖt vµ th« bØ. T«i kh«ng h¬i ®©u nªu ra ®©y nh÷ng lêi tho¸ m¹ tõ miÖng «ng phun ra, nÕu kh«ng v× trong khi c«ng kÝch t«i, th× ®ång thêi «ng còng ®· c«ng kÝch tê nhËt b¸o ®¸ng t«n kÝnh ®· réng lîng dµnh nh÷ng cét b¸o cho bµi viÕt gÇn ®©y cña t«i.

Çc bµi viÕt cña t«i ®Òu cã ký tªn, vµ t«i ®µng hoµng ®ßi cho riªng m×nh tr¸ch nhiÖm vÒ çc bµi b¸o ®ã. ¤ng hiÓu r»ng mét tê b¸o Ph¸p xøng ®¸ng víi çi tªn cña nã ph¶i tiÕp nhËn mét çch v« t mäi sù thËt, bÊt kÓ tõ phÝa nµo tíi, dï nh÷ng sù thËt ®ã lµm phËt ý nh÷ng kÎ bÞ v¹ch mÆt. Trong çc bµi viÕt cña m×nh, t«i kh«ng cã nh÷ng gi¶ thiÕt v« c¨n cø, t«i chØ ®a ra nh÷ng sù viÖc chÝnh x¸c mµ «ng ®Òu biÕt vµ «ng ®· kh«ng tranh c·i, v× «ng kh«ng thÓ tranh c·i næi.

Trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nh vËy, kh«ng ph¶i t«i ®Þnh bót chiÕn víi «ng, t«i chØ muèn nh· nhÆn vµ «n hoµ ®Æt ra cho «ng vµi c©u hái. T«i sÏ tr¸nh kh«ng næi nãng la lèi chöi rña, ®¸p l¹i sù th« tôc b»ng sù th« tôc, v× nh vËy lµ tù h¹ gi¸ m×nh: kh«ng ph¶i hÔ cø nÐm ®îc bïn lªn ®Þch thñ lµ m×nh cã lý ®©u.

Tríc hÕt, «ng ®· nãi vµ nh¾c l¹i r»ng t«i bÞ truy n· bªn §«ng D¬ng v× çc ho¹t ®éng chèng Ph¸p. Nµy! Xin «ng h·y cho t«i biÕt lµ vµo lóc nµo, do toµ ¸n nµo, vµ ho¹t ®éng chèng Ph¸p ®ã lµ g×?

§ã lµ c©u hái ®Çu tiªn. NÕu «ng kh«ng thÓ tr¶ lêi c©u hái trªn cho tho¶ ®¸ng, nghÜa lµ cã b»ng cø chøng minh, th× cho phÐp t«i hái «ng rÊt nh· nhÆn r»ng kÎ nµo trong hai ta, ngêi vu khèng hay ngêi bÞ vu khèng, xøng ®¸ng víi danh hiÖu th»ng khèn n¹n? T«i rÊt muèn chän cho «ng mét tÝnh ng÷ ®óng víi ®Æc tÝnh cña «ng mµ kh«ng lµm «ng phËt ý,


nhng t«i kh«ng t×m thÊy trong tõ vùng tiÕng Ph¸p nh÷ng tõ nµo kh¸c thËt thÝch ®¸ng ngoµi tõ th»ng nãi l¸o, vµ t«i buéc ph¶i nãi víi «ng, kh«ng chót thï h»n vµ sî h·i, mµ th¼ng th¾n vµ mÆt ®èi mÆt, r»ng «ng ®· nãi l¸o, r»ng «ng lµ mét th»ng nãi l¸o.

T«i ®o¸n tríc ®îc chiÕn thuËt cña «ng vµ t«i lµm cho nã mÊt hiÖu lùc ngay tõ ®Çu: «ng ®õng trèn nÊp ®»ng sau th¸i ®é trÞch thîng vµ khinh bØ. Nh©n çch cña «ng vµ cña t«i ®Òu kh«ng liªn quan g× ®Õn vÊn ®Ò nµy: ®©y chØ lµ viÖc x¸c minh sù thËt vµ chØ cã sù thËt mµ th«i.

B©y giê t«i nãi thªm: gi¸ nh t«i ®· bÞ truy n· hay bÞ kÕt ¸n ®i n÷a ë bªn §«ng D¬ng vÒ çi mµ bän thùc d©n Ph¸p v« liªm sØ gäi lµ chèng Ph¸p th× t«i còng ch¼ng cã g× ph¶i hæ thÑn, tr¸i l¹i t«i cßn tù hµo vÒ viÖc ®ã: v× ®èi víi bän thùc d©n, chèng Ph¸p cã nghÜa lµ c«ng khai tè ço nh÷ng ý ®Þnh v« nh©n ®¹o vµ nh÷ng hµnh ®éng chóng kh«ng d¸m thó nhËn, nh÷ng ý ®Þnh lµm tæn th¬ng nghiªm träng ®Õn danh tiÕng tèt ®Ñp cña níc Ph¸p cao thîng vµ ph¶n l¹i mét çch bØ æi nh÷ng lý t-ëng cao c¶ vÒ tù do vµ c«ng lý mµ toµn thÕ giíi nh×n nhËn ë níc Ph¸p.

V©ng, tha «ng Ut¬r©y, cã nh÷ng lêi kÕt ¸n lµm vÎ vang chø kh«ng lµm « nhôc. ¤ng cã nh÷ng vÝ dô vÒ ®iÒu nµy trong mäi thêi®¹i vµ ë mäi níc, «ng cã thÓ t×m ®îc dÔ dµng nh÷ng vÝ dô ®ã ngay trong lÞch sö níc Ph¸p. Nh÷ng ho¹t ®éng chèng Ph¸p! Kh«ng ai m¾c lõa n÷a ®©u! §· ®Õn lóc ph¶i kiÕm nh÷ng lý do kh¸c th«i!...

¤ng l¹i nãi tiÕp r»ng: "Víi t çch ®¹i biÓu §«ng D¬ng, t«i kh«ng thÓ chÊp nhËn trong NghÞ viÖn nµy d luËn cho r»ng xø §«ng D¬ng bÞ níc Ph¸p ngîc ®·i vµ ngêi An Nam kh«ng ®-îc hëng mäi quyÒn tù do phï hîp víi sù ph¸t triÓn chÝnh trÞ cña ®¹i chóng. §«ng D¬ng díi sù che chë cña níc Ph¸p ®ang

®i theo sè phËn cña nã trong hoµ b×nh, vµ chøng cí hïng hån nhÊt r»ng nã h¹nh phóc, tha çc Ngµi, çc Ngµi ®· tõng ®îc chøng kiÕn qua nhiÖt t×nh cña ngêi An Nam sang b¶o vÖ níc Ph¸p trong c¬n nguy biÕn"1).¤ng ®¹i diÖn cho ai. Ph¶i ch¨ng lµ cho hai m¬i triÖu ngêi An Nam kh«ng hÒ biÕt ngay c¶ tªn cña «ng, trõ vµi c«ng chøc hay vµi tªn xin xá hay lµ cho mét nhóm cö tri cña «ng ë Nam Kú?

§õng nãi lµ xø §«ng D¬ng bÞ níc Ph¸p ngîc ®·i, mµ ph¶i nãi lµ nã bÞ nh÷ng ngêi Ph¸p xÊu sèng b¸m vµo nã ngîc ®·i; hai viÖc Êy kh«ng ph¶i lµ mét. ¤ng cã n¾m ®îc sù kh¸c biÖt ®ã hay kh«ng?

V× «ng ®· nãi ®Õn tù do vµ hoµ b×nh trong c©u dÉn ë trªn, vËy cho t«i hái «ng r»ng: sau khi so s¸nh víi chÕ ®é b¸o chÝ do ®¹o luËt ngµy 29 th¸ng 7 n¨m 1881 quy ®Þnh, liÖu ngêi ta cßn cã thÓ chèng chÕ ®îc n÷a kh«ng r»ng chÕ ®é b¸o chÝ b¶n xø do s¾c lÖnh ngµy 30 th¸ng 12 n¨m 1918 vµ çc ®iÒu kho¶n 214 ®Õn 217 cña LuËt h×nh An Nam míi ban hµnh (Journal officiel de l'Indochine - Francaise6, sè ngµy 1 th¸ng 8 n¨m 1917) kh«ng ph¶i lµ mét chÕ ®é hoµn toµn kho¸ miÖng vµ bng bÝt sù thËt vµ v× vËy, nã kh«ng x¸c nhËn tõ ®Çu ®Õn cuèi nh÷ng ®iÒu t«i ®· nãi vÒ n¹n nhåi sä d©n da vµng trong bµi b¸o cña t«i mµ nh©n ®ã «ng ®· nham hiÓm ço gi¸c tê Le Populaire7 tríc NghÞ viÖn.

Xin «ng hiÓu cho r»ng, t«i kh«ng lµm çi viÖc c·i nhau víi «ng vÒ ng«n tõ: t«i ®a «ng trë vÒ víi çc v¨n b¶n. ¤ng nhåi sä d©n da vµng chóng t«i, nh bän §øc ®· tõng cè nhåi sä nh÷ng ngêi da tr¾ng trong vïng ¸c®en1) nhng v« hiÖu vµ xin «ng nhí cho r»ng, trong sè céng t¸c viªn cña chóng, cã mét

1) ChØ nh÷ng ngêi ViÖt Nam bÞ b¾t ®i lÝnh chiÕn vµ lÝnh thî sang Ph¸p vµ mét sè thuéc ®Þa cña Ph¸p, tham gia ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt.

1) Tªn mét quËn ë miÒn §«ng B¾c níc Ph¸p, bÞ §øc chiÕm trong ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt.


trong sè çc b¹n ®ång nghiÖp cò cña «ng ë çc c¬ quan d©n sù çc thuéc ®Þa, anh ta lµ häc trß ®îc cÊp b»ng cña Trêng Thuéc ®Þa. ¸i chµ! ¤ng thÝch viÖn dÉn çc ho¹t ®éng chèng Ph¸p! Th× ®Êy, v¶ l¹i lµ nh÷ng thø chÝnh cèng.

Kh«n ngoan h¬n lµ «ng h·y im ®i, ®õng nãi vÒ viÖc sö dông ngêi An Nam trªn ®Êt Ph¸p. Ph¶i ch¨ng khi ChÝnh phñ tham kh¶o ý kiÕn cña tíng Penn¬canh vµ mét tíng kh¸c vÒ vÊn ®Ò nµy th× «ng ®· kiªn quyÕt chèng l¹i viÖc thi hµnh b¶n dù ¸n, cho r»ng dù ¸n kh«ng thÓ thùc hiÖn ®îc, r»ng bªn ®ã kh«ng ®ñ lÝnh An Nam ®Ó b¶o vÖ §«ng D¬ng, v©n v©n vµ v©n v©n... ¤ng sî ®ång bµo t«i, trong thêi gian ë Ph¸p, kh«ng khái kh«ng so s¸nh th¸i ®é kiªu c¨ng cña nh÷ng ngêi Ph¸p ë §«ng D¬ng víi sù nh· nhÆn tuyÖt vêi vµ phÐp lÞch sù cao quý cña nh÷ng ngêi Ph¸p ch©n chÝnh trªn ®Êt Ph¸p. Uy thÕ cña bän thùc d©n tríc ®·, sau ®ã míi ®Õn Tæ quèc, cã ph¶i vËy kh«ng?

Cßn vÒ vÊn ®Ò hoµ b×nh, t«i bá qua cho «ng rÊt nhiÒu sù viÖc kh¸c, vµ kh«ng ph¶i lµ nh÷ng viÖc nhá ®©u, t«i chØ xin hái: liÖu «ng cã thÓ phñ nhËn hai sù viÖc lín x¶y ra trong chiÕn tranh kh«ng ? §ã lµ mu toan næi dËy cña Duy T©n, sau ®ã, «ng vua khèn khæ mÊt níc bÞ ®µy ra ®¶o Rªuyni«ng8, vµ viÖc ngêi An Nam chiÕm tØnh Th¸i Nguyªn9. ¤ng b¶o xø §«ng D¬ng ®ang ®i theo sè phËn cña nã mét çch yªn æn. Ph¶i ch¨ng «ng kh«ng nh×n thÊy r»ng, ngay trong çi cung ®iÖn HuÕ cò kü vµ tèi t¨m, mµ cuéc sèng tï h·m, trôy l¹c ®· nhÊn ch×m nh÷ng ngêi sèng trong ®ã vµo sù nhu nhîc, ®Õn nçi hä döng dng tríc mäi viÖc diÔn ra bªn ngoµi, còngkh«ng ph¶i kh«ng cã ý ®Þnh híng sè phËn ®Êt níc theo çch kh¸c mµ «ng ch¼ng thÝch. §iÒu ®ã chøng tá r»ng, ngêi ta ®· ch¸n ngÊy nh÷ng cung çch tµn b¹o mµ «ng lµ kÎ biÖn hé.

¤ng ®· viÖn dÉn «ng Anbe Xar« vµ tÊt c¶ nh÷ng ngêi An Nam suèt ba m¬i n¨m nay ®· nu«i sèng «ng nh mét con mät ng©n s¸ch b»ng nh÷ng kho¶n thuÕ do hä ®ãng gãp, mµ «ng

kh«ng biÕt.¤ng h·y tØnh ngé ®i, «ng Anbe Xar« ®èi víi t«i kh«ng xa

l¹ g×. Gi÷a çc ý kiÕn cña «ng vµ cña «ng Anbe Xar« cã c¶ kho¶ng çch cña hai ®èi cùc. Trong d©n chóng An Nam, ngêi ta ®ån r»ng «ng dßm ngã çi ghÕ toµn quyÒn §«ng D¬ng vµ hä run sî khi nghÜ ®Õn tai ho¹ mµ ChÝnh phñ "mÉu quèc" sÏ g©y ra mét çch v« ý thøc cho d©n An Nam nÕu cö «ng lµm ngêi kÕ vÞ «ng Anbe Xar«.

T«i ®· cã ý kiÕn vÒ chÝnh s¸ch cai trÞ cña «ng Xar« khi t«i tuyªn bè hoµn toµn ñng hé nh÷ng lêi ph¸t ng«n cña vÞ nghÞ sÜ x· héi ®¸ng kÝnh Mariuýt Mutª ®îc tÊt c¶ ®ång bµo t«i rÊt yªu mÕn vµ kÝnh träng: yªu mÕn vµ kÝnh träng chØ v× «ng ta bªnh vùc sù nghiÖp chung cña níc chóng t«i, «ng ta kh«ng cã vµ kh«ng bao giê nh «ng, cø muèn cã nh÷ng quan hÖ víi chÝnh quyÒn thuéc ®Þa ®· cho phÐp «ng cã thÓ mua chuéc vµi c«ng chøc vµ vµi tªn An Nam quen thãi xin xá, b»ng nh÷ng ©n huÖ nhá män.

Sau nh÷ng v¨n b¶n vµ sù kiÖn cô thÓ t«i nªu ra ë trªn, liÖu «ng cã cßn tiÕp tôc kh¨ng kh¨ng r»ng çc c«ng d©n Mutª vµ L«ngghª ®· nãi nh÷ng ®iÒu sai tr¸i n÷a hay th«i?

Xin chµo «ng.

NGUYÔN ¸I QUèCTµi liÖu ®¸nh m¸y,tiÕng Ph¸p.B¶n chôp lu t¹iViÖn Hå ChÝ Minh.


ë §¤NG D¦¥NG

Chóng t«i võa nhËn ®îc bøc th sau ®©y mµ kh«ng cÇn nhÊn m¹nh ®iÒu lîi h¹i trong ®ã.

ë ®©y (H¶i Phßng) còng cã nh÷ng cuéc b·i c«ng cña thuû thñ. Ch¼ng h¹n nh ngµy thø n¨m (15-8), hai chiÕc tµu biÓn nhæ neo ®Ó chë mét sè lín lÝnh khè ®á An Nam ®i Xyri.

Nhng thuû thñ kh«ng chÞu ®i, v× ngêi ta kh«ng chÞu ph¸t l¬ng cho hä b»ng tiÒn §«ng D¬ng. Theo gi¸ thÞ trêng, mét ®ång §«ng D¬ng b»ng 10 phr¨ng, chø kh«ng ph¶i 2 phr¨ng 50. ThÕ mµ çc c«ng ty hµng h¶i l¹i lµm mét viÖc hµ l¹m tr¾ng trîn lµ ®Þnh tr¶ l¬ng cho thuû thñ b»ng phr¨ng, chø kh«ng tr¶ b»ng tiÒn §«ng D¬ng nh ®· tr¶ cho c«ng chøc.

ThÕ lµ ngêi ta liÒn xua tÊt c¶ mäi ngêi ë díi tµu lªn, råi lËp tøc b¾t hÕt çc thuû thñ. Râ rµng lµ thuû thñ BiÓn Vµng ch¼ng cã g× ph¶i so b× víi thuû thñ BiÓn §en.

Chóng t«i cùc lùc ph¶n ®èi viÖc ®a lÝnh An Nam sang Xyri. Ph¶i ch¨ng çc nhµ cÇm quyÒn cÊp cao cho r»ng bao nhiªu anh em da vµng xÊu sè cña chóng t«i bÞ giÕt h¹i trªn çc chiÕn trêng tõ n¨m 1914 ®Õn n¨m 1918, trong cuéc chiÕn tranh "v× v¨n minh vµ c«ng lý" vÉn cha ®ñ sao?

ë §«ng D¬ng, chóng ta ®ang sèng díi sù "b¶o hé" cña níc

Ph¸p. B¶o hé cã nghÜa lµ che chë. Níc Ph¸p ®ang ®Ó cho hµngtriÖu anh em chóng ta chÕt ®ãi, trong khi ®ã hµng ngh×n ngêi kh¸c bÞ ®a sang TiÓu ¸ lµm bia ®ì ®¹n.

Ngêi ta che chë cho chóng ta nh vËy ®ã!

NGUYÔN ¸I QUèCB¸o L'HumanitÐ,ngµy 4-11-1920.


LêI PH¸T BIÓU T¹I §¹I HéI TOµN QuèCLÇN THø XVIII §¶NG X· HéI PH¸P10

Chñ tÞch1): §«ng D¬ng cã ý kiÕn. (Vç tay).§¹i biÓu §«ng D¬ng2): Tha çc ®ång chÝ, lÏ ra h«m nay,

t«i ®Õn ®©y lµ ®Ó cïng víi çc ®ång chÝ gãp phÇn vµo sù nghiÖp çch m¹ng thÕ giíi, nhng víi mét nçi ®au buån s©u s¾c, t«i ®Õn ®©y víi t çch lµ ®¶ng viªn x· héi, ®Ó ph¶n kh¸ng nh÷ng téi ¸c ghª tëm trªn quª h¬ng t«i. (Tèt l¾m!). Çc ®ång chÝ ®Òu biÕt r»ng chñ nghÜa t b¶n Ph¸p ®· vµo §«ng D¬ng tõ nöa thÕ kû nay; v× lîi Ých cña nã, nã ®· dïng lìi lª ®Ó chinh phôc ®Êt níc chóng t«i. Tõ ®ã, chóng t«i kh«ng nh÷ng bÞ ¸p bøc vµ bãc lét mét çch nhôc nh·, mµ cßn bÞ hµnh h¹ vµ ®Çu ®éc mét çch thª th¶m. T«i xin nhÊn m¹nh tõ "®Çu ®éc" b»ng thuèc phiÖn, b»ng rîu, v.v.. Trong vµi phót, t«i kh«ng thÓ v¹ch ®îc hÕt nh÷ng sù tµn b¹o mµ bän t b¶n ¨n cíp ®· g©y ra ë §«ng D¬ng. Nhµ tï nhiÒu h¬n trêng häc, lóc nµo còng më cöa vµ chËt nÝch ngêi. BÊt kú ngêi b¶n xø nµo cã t tëng x· héi chñ nghÜa còng ®Òu bÞ b¾t vµ ®«i khi bÞ giÕt mµ kh«ng cÇn xÐt xö. Çi gäi lµ c«ng lý §«ng D-¬ng lµ thÕ ®Êy! ë xø ®ã, ngêi An Nam bÞ ph©n biÖt ®èi xö,

1) Chñ tÞch phiªn häp buæi chiÒu ngµy 26-12-1920 lµ £min Gu®¬.

2) §¹i biÓu §«ng D¬ng lµ NguyÔn ¸i Quèc.

hä kh«ng cã nh÷ng sù b¶o ®¶m nh ngêi ch©u ¢u hoÆc cã quèc tÞch ch©u ¢u. Chóng t«i kh«ng cã quyÒn tù do b¸o chÝ vµ tù do ng«n luËn, ngay c¶ quyÒn tù do héIhäp vµ lËp héi còng kh«ng cã. Chóng t«i kh«ng cã quyÒn ctró vµ du lÞch ra níc ngoµi; chóng t«i ph¶i sèng trong c¶nh ngu dèt tèi t¨m v× chóng t«i kh«ng cã quyÒn tù do häc tËp. ë §«ng D¬ng, bän thùc d©n t×m mäi çch ®Ó ®Çu ®éc chóng t«i b»ng thuèc phiÖn vµ lµm cho chóng t«i ®Çn ®én b»ng r-îu. Ngêi ta ®· lµm chÕt hµng ngh×n ngêi An Nam vµ tµn s¸t hµng ngh×n ngêi kh¸c ®Ó b¶o vÖ nh÷ng lîi Ých kh«ng ph¶i cña chÝnh hä.

Tha çc ®ång chÝ, h¬n hai m¬i triÖu d©n An Nam, b»ng h¬n nöa sè d©n níc Ph¸p, ®· bÞ ®èi xö nh vËy. Êy thÕ mµ hä l¹i lµ nh÷ng ngêi ®îc níc Ph¸p b¶o hé! (Vç tay). §¶ng X· héi cÇn ph¶i ho¹t ®éng mét çch thiÕt thùc ®Ó ñng hé nh÷ng ngêi b¶n xø bÞ ¸p bøc. (Hoan h«).

Gi¨ng L«ngghª: T«i ®· ph¸t biÓu ý kiÕn ®Ó b¶o vÖ nh÷ng ngêi b¶n xø.

§¹i biÓu §«ng D¬ng: Ngay khi t«i b¾t ®Çu nãi, t«i ®· yªu cÇu mäi ngêi tuyÖt ®èi im lÆng. (NhiÒu tiÕng cêi). §¶ng ph¶i tuyªn truyÒn chñ nghÜa x· héi trong tÊt c¶ çc níc thuéc ®Þa. Chóng t«i thÊy r»ng viÖc §¶ng X· héi gia nhËp Quèc tÕ thø ba cã nghÜa lµ §¶ng høa mét çch cô thÓ r»ng tõ nay §¶ng sÏ ®¸nh gi¸ ®óng tÇm quan träng cña vÊn ®Ò thuéc ®Þa. Chóng t«i rÊt sung síng khi nghe tin thµnh lËp mét ®oµn ®¹i biÓu thêng trùc nghiªn cøu vÒ B¾c Phi, vµ mai ®©y, chóng t«i sÏ vui mõng nÕu §¶ng ph¸i mét ®ång chÝ cña §¶ng ®Ó nghiªn cøu t¹i chç nh÷ng vÊn ®Ò ë §«ng D¬ng vµ ®Ò xuÊt nh÷ng ho¹t ®éng cÇn ph¶i tiÕn hµnh.

Mét ®¹i biÓu: Víi ®ång chÝ ¡ngve Pasa?...


§¹i biÓu §«ng D¬ng: Im ®i! Ph¸i nghÞ viÖn. (Vç tay).

Chñ tÞch: B©y giê, tÊt c¶ çc ®¹i biÓu ph¶i im! KÓ c¶ nh÷ng ®¹i biÓu kh«ng thuéc ph¸i nghÞ viÖn!

§¹i biÓu §«ng D¬ng: Nh©n danh toµn thÓ loµi ngêi, nh©n danh tÊt c¶ çc ®¶ng viªn x· héi, c¶ ph¸i h÷u lÉn ph¸i t¶, chóng t«i kªu gäi: Çc ®ång chÝ, h·y cøu chóng t«i! (Vç tay).

Chñ tÞch: Qua nh÷ng lo¹t vç tay t¸n thµnh, ®¹i biÓu §«ng D¬ng cã thÓ thÊy r»ng toµn thÓ §¶ng X· héi ®Òu ®øng vÒ phÝa ®ång chÝ ®Ó ph¶n ®èi nh÷ng téi ¸c cña giai cÊp t s¶n.

TrÝch Biªn b¶n tèc ký §¹i héitoµn quèc lÇn thø XVIII §¶ngX· héi Ph¸p, tiÕng Ph¸p,Pari, 1921, tr.133-135.

10 TR¦êNG HäC, 1500 §¹I Lý R¦îU

KÎ §ÇU §éC NG¦êI B¶N Xø

¤ng Xar« tèt bông, Bé trëng cÊp tiÕn Bé Thuéc ®Þa, çi ngêi bè th©n yªu cña d©n b¶n xø («ng ta nãi thÕ), ©u yÕm ngêi An Nam vµ ®îc hä quý träng.

§Ó truyÒn thô nÒn v¨n minh cña Ph¸p mµ «ng ta lµ t¸c nh©n chÝnh, «ng ta kh«ng lïi bíc tríc mét çi g× hÕt, kÓ c¶ nh÷ng hµnh vi hÌn h¹ vµ nh÷ng téi ¸c. §©y lµ mét b»ng chøng: mét l¸ th mµ víi c¬ng vÞ Toµn quyÒn §«ng D¬ng vµ ®Ó cho phång tói cña nh÷ng tªn kÎ cíp ë thuéc ®Þa vµ tói «ng ta, «ng ta göi cho çc viªn chøc cÊp díi:

"KÝnh göi «ng c«ng sø,


"T«i tr©n träng yªu cÇu «ng hÕt søc gióp ®ì Nha th¬ng chÝnh ®Æt thªm ®¹i lý thuèc phiÖn vµ rîu, theo chØ thÞ cña «ng tæng gi¸m ®èc Nha th¬ng chÝnh §«ng D¬ng.

"§Ó c«ng viÖc tiÕn hµnh cã kÕt qu¶, t«i xin göi «ng mét b¶n danh s¸ch nh÷ng ®¹i lý cÇn ®Æt trong çc x· ®· kª tªn; tíi nay phÇn ®«ng çc x· nµy vÉn hoµn toµn cha cã rîu vµ thuèc phiÖn.

"Th«ng qua çc quan vµ çc x· trëng Cao Miªn, «ng cã thÓ dïng ¶nh hëng lín cña «ng ®Ó lµm cho mét sè tiÓu th¬ng ng-êi b¶n xø thÊy r»ng bu«n thªm rîu vµ thuèc phiÖn lµ rÊt cã lîi.

"VÒ phÇn chóng t«i th× nh÷ng viªn chøc lu ®éng trong lóc ®i kinh lý còng t×m çch ®Æt ®¹i lý, trõ khi nÕu «ng c«ng sø muèn hä chê «ng vËn ®éng çc quan chøc ®Þa ph¬ng tríc ®·, th× hä ph¶i chê. Trong trêng hîp Êy, t«i xin «ng vui lßng b¸o ço cho t«i biÕt.

"Chóng ta chØ cã thÓ ®¹t ®îc kÕt qu¶ mü m·n, nÕu chóng ta ®ång lßng phèi hîp chÆt chÏ vµ liªn tôc, v× lîi Ých tèi ®a cña c«ng khè.

Ký tªn: Anbe Xar«"

Lóc ®ã cã mét ngh×n n¨m tr¨m ty rîu vµ thuèc phiÖn cho mét ngh×n lµng trong khi chØ cã mêi trêng häc còng cho bÊy nhiªu lµng. Ngay c¶ tríc bøc th næi danh ®ã, ngêi ta ®· cho 12 triÖu ngêi b¶n xø - kÓ c¶ ®µn bµ vµ trÎ con - nèc 23 ®Õn 24 triÖu lÝt rîu mçi n¨m.

Lêi b×nh luËn nµo còng lµ thõa.

NGUYÔN ¸I QUèC

B¸o La Vie OuvriÌre,sè 100, ngµy 1-4-1921.

§¤NG D¦¥NG

Tuy r»ng Quèc tÕ Céng s¶n ®· lµm cho vÊn ®Ò thuéc ®Þa cã ®îc tÇm quan träng xøng ®¸ng víi nã b»ng çch coi nã lµ thuéc vÒ nh÷ng vÊn ®Ò thêi sù khÈn tr¬ng nhÊt, nhng trong thùc tiÔn, çc ban thuéc ®Þa ë çc cêng quèc thùc d©n, cho ®Õn nay, vÉn cha quan t©m ®Õn vÊn ®Ò nµy,


thËm chÝ çc ban nµy còng cha xem xÐt vÊn ®Ò mét çch nghiªm tóc!

Sù kh«ng ho¹t ®éng nµy thËt ®¸ng ng¹c nhiªn, nhÊt lµ khi kh«ng cßn sù tranh c·i néi bé trong ®¶ng ®· ®îc thanh trõ, vµ ®¸ng ng¹c nhiªn khi vÊn ®Ò tuyÓn mé ngêi thuéc ®Þa l¹i ®îc chñ nghÜa t b¶n vµ chñ nghÜa ®Õ quèc cña chÝnh quèc nghiªn cøu r¸o riÕt. Sù kh«ng ho¹t ®éng nµy cã lÏ do çc ®ång chÝ chóng ta kh«ng hiÓu biÕt t×nh h×nh chÝnh x¸c cña nh÷ng xø bÞ ¸p bøc. Do vËy, t«i thÊy cã Ých, nÕu ph¸c ho¹ ng¾n gän ë ®©y t×nh h×nh cña mét trong nh÷ng thuéc ®Þa lín nhÊt cña níc Ph¸p, lµ §«ng D¬ng.

Nãi r»ng §«ng D¬ng gåm hai m¬i triÖu ngêi bÞ bãc lét, hiÖn nay ®· chÝn muåi cho mét cuéc çch m¹ng lµ sai, nhng nãi r»ng §«ng D¬ng kh«ng muèn çch m¹ng vµ b»ng lßng víi chÕ ®é b©y giê nh çc «ng chñ cña chóng ta thêng vÉn nghÜ nh thÕ, th× l¹i cµng sai h¬n n÷a. Sù thËt lµ ngêi §«ng D¬ng kh«ng cã mét ph¬ng tiÖn hµnh ®éng vµ häc tËp nµo hÕt. B¸o chÝ, héi häp, lËp héi, ®i l¹i ®Òu bÞ cÊm... ViÖc cã nh÷ng b¸o hoÆc t¹p chÝ mang t tëng tiÕn bé mét chót hoÆc cã mét tê b¸o cña giai cÊp c«ng nh©n Ph¸p lµ mét téi nÆng. Rîu cån vµ thuèc phiÖn cïng b¸o chÝ ph¶n ®éng cña bän cÇm quyÒn bæ sung cho çi c«ng cuéc ngu d©n cña chÝnh phñ. M¸y chÐm vµ nhµ tï lµm nèt phÇn cßn l¹i.

BÞ ®Çu ®éc c¶ vÒ tinh thÇn lÉn vÒ thÓ x¸c, bÞ bÞt måm vµ bÞ giam h·m, ngêi ta cã thÓ tëng r»ng çi bÇy ngêi Êy cø m·i m·i bÞ dïng lµm ®å ®Ó tÕ çi «ng thÇn t b¶n, r»ng bÇy ngêi ®ã kh«ng sèng n÷a, kh«ng suy nghÜ n÷a vµ lµ v« dông trong viÖc c¶i t¹o x· héi. Kh«ng: ngêi §«ng D¬ng kh«ng chÕt, ngêi §«ng D¬ng vÉn sèng, sèng m·i m·i. Sù ®Çu ®éc cã hÖ thèng cña bän t b¶n thùc d©n kh«ng thÓ lµm tª liÖt søc

sèng, cµng kh«ng thÓ lµm tª liÖt t tëng çch m¹ng cña ngêi §«ng D¬ng. Luång giã tõ níc Nga thî thuyÒn, tõ Trung Quèc çch m¹ng hoÆc tõ Ên §é chiÕn ®Êu ®ang thæi ®Õn gi¶i ®éc cho ngêi §«ng D¬ng. Ngêi §«ng D¬ng kh«ng ®îc häc, ®óng thÕ, b»ng s¸ch vë vµ b»ng diÔn v¨n, nhng ngêi §«ng D¬ng nhËn sù gi¸o dôc b»ng çch kh¸c. §au khæ, nghÌo ®ãi vµ sù ®µn ¸p tµn b¹o lµ nh÷ng ngêi thÇy duy nhÊt cñahä. NÕu nh÷ng ngêi x· héi chñ nghÜa l¬ lµ viÖc gi¸o dôc, th× giai cÊp t s¶n thùc d©n vµ b¶n xø - bän quan l¹i - cø phô tr¸ch gi¸o dôc b»ng ph¬ng ph¸p cña chóng. Ngêi §«ng D¬ng tiÕn bé mét çch rÊt mµu nhiÖm vµ khi thêi c¬ cho phÐp hä sÏ biÕt tá ra xøng ®¸ng víi nh÷ng ngêi thÇy cña hä. §»ng sau sù phôc tïng tiªu cùc, ngêi §«ng D¬ng giÊu mét çi g× ®ang s«i sôc, ®ang gµo thÐt vµ sÏ bïng næ mét çch ghª gím, khi thêi c¬ ®Õn. Bé phËn u tó cã nhiÖm vô ph¶i thóc ®Èy cho thêi c¬ ®ã mau ®Õn.

Sù tµn b¹o cña chñ nghÜa t b¶n ®· chuÈn bÞ ®Êt råi: Chñ nghÜa x· héi chØ cßn ph¶i lµm çi viÖc lµ gieo h¹t gièng cña c«ng cuéc gi¶i phãng n÷a th«i.

NGUYÔN ¸I QUèCT¹p chÝ La Revue Communiste,sè 14, th¸ng 4-1921.

NH÷NG KÎ B¹I TRËN ë §¤NG D¦¥NG


Trong thêi gian chiÕn tranh võa qua, cuéc chiÕn tranh v× chÝnh nghÜa vµ c«ng lý ®Ó cho çc d©n téc giµnh quyÒn tù quyÕt, nh÷ng ngêi An Nam l¹i buéc ph¶i t×nh nguyÖn sang b¶o vÖ níc MÑ (?). BÊy giê ngêi ta nãi víi hä nh ®· nãi víi ngêi Ph¸p: "Bän b«s¬1) sÏ tr¶ c«ng!".

Tuy nhiªn, giê ®©y hai n¨m sau chiÕn tranh, níc MÑ bÞ m¾c nî mét çch th¾ng lîi, nh÷ng khu nhµ nghØ m¸t ®¾t tiÒn cña çc quan chøc cao cÊp cña Nhµ níc kh«ng ®em l¹i ®îc bæng léc bao nhiªu, vµ bän b«s¬ vÉn kh«ng tr¶ g×. BÊy giê, níc MÑ b¶o hé ©u yÕm quay vÒ nh÷ng ®øa con nu«i cña m×nh vµ nãi mét çch ©u yÕm h¬n n÷a: "V× bän §øc lËt läng kh«ng muèn tr¶, vËy th× çc con, nh÷ng kÎ lao ®éng An Nam, h·y tr¶ thay cho chóng".

Nhng h·y nghe lêi nãi cña «ng Xar« tèt bông, trong mét cuéc tranh luËn vÒ ng©n s¸ch thuéc ®Þa, vÞ uû viªn nh©n d©n thuéc ®Þa ®ã ®· tuyªn bè: "Chõng nµo mµ xø §«ng D-¬ng cßn cã thÓ tù ®¶m ®¬ng mét sè g¸nh nÆng tµi chÝnh mµ chÝnh quèc kh«ng g¸nh v¸c næi, xø §«ng D¬ng sÏ g¸nh v¸c, v× dï sao níc Ph¸p, chÝnh quèc, ®· cøu §«ng D¬ng tho¸t khái sù tham lam cña níc §øc".

Nh©n danh hµng ngh×n ngêi An Nam ®· bá th©y ë níc Ph¸p trong chiÕn tranh, t«i xin çm ¬n «ng, «ng Xar«. H·y tin ch¾c r»ng chóng t«i biÕt rÊt râ chÝnh chiÕn th¾ng trªn s«ng M¸cn¬ ®· ng¨n c¶n qu©n xung kÝch §øc tiÕn vÒ s«ng Mª K«ng, ®Ó truyÒn b¸ trªn ruéng ®ång chóng t«i chÕ ®é d· man cña chñ nghÜa t b¶n vµ chñ nghÜa ®Õ quèc Phæ. NÕu kh«ng cã ngµi vµ ngêi thay mÆt ®¸ng kÝnh cña chóng t«i, «ng Ut¬r©y, chóng t«i sÏ mÊt çi tù do th©n yªu ®îc say sa b»ng rîu cån vµ çi b×nh ®¼ng quý gi¸ ®îc ®Çu ®éc b»ng thuèc phiÖn; kh«ng cã ngµi, giai cÊp v« s¶n b¶n xø kh«ng

1) Boches: tªn gäi chÕ giÔu vµ khinh bØ cña ngêi Ph¸p ®èi víi lÝnh §øc.

cßn ®îc nhåi nhÐt vµo tai nh÷ng bµi diÔn v¨n hay ho vµ nh÷ng lêi høa tèt ®Ñp ®îc ngµi ban cho mét çch h÷u ¸i; kh«ng cã ngµi.... Nhng h·y cho qua vµ quay trë l¹i bµi diÔn v¨n cña ngµi.

Ngµi cßn nãi: "T«i tin r»ng trong mét thêi gian kh«ng xa n÷a, xø §«ng D¬ng sÏ kh«ng tiªu mÊt mét ®ång xu nµo n÷a cña chÝnh quèc vµ nã sÏ tù hµo vµ h¹nh phóc ®îc ®em l¹i sù ®ãng gãp cña m×nh".

NhÊt ®Þnh thÕ, ®Õn thêi kú ®ã, kh«ng cßn xa l¾m, nh ngµi nãi, giai cÊp v« s¶n chÝnh quèc sÏ lµm nhiÖm vô cña m×nh: hä sÏ tèng cæ tÊt c¶ bän ¨n b¸m ra khái cöa; sau khi ®· gi¶i phãng m×nh, hä sÏ gi¶i phãng nh÷ng ngêi anh em ë §«ng D¬ng; ®îc gi¶i phãng khái ¸ch ®Õ quèc chñ nghÜa, nh©n d©n §«ng D¬ng nhÊt ®Þnh sÏ tù hµo vµ h¹nh phóc, tù hµo vµ h¹nh phóc h¬n lµ «ng tëng, ®em l¹i sù ®ãng gãp cña m×nh, cïng víi nh÷ng ngêi lao ®éng Ph¸p x©y dùng Tæ quèc chung. Trong khi chê ®îi, h·y cø b¾t nh÷ng ngêi b¹i trËn ë §«ng D¬ng tr¶ tiÒn. Ngµi h·y khÐo xoay xë theo ph¬ng ph¸p D1). NÕu hßm tiÒn cña nh©n d©n rçng, th× cßn cã çc l¨ng mé cña vua chóa.

NGUYÔN ¸I QUèCB¸o La Vie OuvriÌre,sè 101, ngµy 8-4-1921.

1) D. ViÕt t¾t tõ ch÷ dÐbrouillard, cã nghÜa lµ th¸o v¸t, linh ho¹t.


QUYÒN CñA NH÷NG NG¦êI LÝNH CHIÕN1)

"Nh÷ng ngêi lÝnh chiÕn cã quyÒn ®èi víi chóng ta", «ng Clªm¨ngx«, ngêi cha cña chiÕn th¾ng ®· nãi nh vËy. "Nh÷ng ngêi lÝnh chiÕn cã quyÒn ®èi víi chóng ta", nh÷ng ngêi con, nh÷ng n¹n nh©n An Nam nh¾c l¹i nh vËy. §èi víi «ng Clªm¨ngx«, nh÷ng ngêi lÝnh chiÕn cã quyÒn thiªng liªng lµ chÕt ®i ®Ó b¶o vÖ kÐt s¾t, nh÷ng chiÕc kÐt s¾t lµm b»ng må h«i thî thuyÒn cña hä vµ nhÐt ®Çy b»ng m¸u binh lÝnh cña hä. §èi víi ngêi An Nam, th× nh÷ng ngêi lÝnh chiÕn - hay nh÷ng ngêi cßn l¹i trong sè lÝnh chiÕn tríc kia - cã quyÒn thiªng liªng ®îc bän t b¶n thuéc ®Þa ban cho, lµ duy tr× nÒn v¨n minh t s¶n, nghÜa lµ ®Çu ®éc ngêi b¶n xø sau khi ®· giÕt h¹i mét sè lín v× quyÒn lîi cña t b¶n.

Theo b¸o chÝ §«ng D¬ng, çc m«n bµi b¸n lÎ thuèc phiÖn sÏ ®îc cÊp cho nh÷ng qu¶ phô cña binh lÝnh Ph¸p chÕt trËn vµ th¬ng binh Ph¸p.

Nh vËy, chÝnh phñ thuéc ®Þa ®· lµm mét viÖc mµ ph¹m hai téi ¸c ph¶n nh©n lo¹i. Mét mÆt, hä thÊy tù m×nh lµm c«ng viÖc ®Çu ®éc bÈn thØu ®ã cha ®ñ, hä muèn l«i kÐo thªm nh÷ng n¹n nh©n khèn khæ cña hä trong cuéc chÐm giÕt huynh ®Ö t¬ng tµn tham gia vµo. MÆt kh¸c, hä ®¸nh

1) Les poilus: Tªn gäi hµi híc dïng ®Ó chØ lÝnh Ph¸p trong ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt, cã nghÜa lµ "nh÷ng kÎ l«ng l¸".

gi¸ qu¸ thÊp tÝnh mÖnh vµ x¬ng m¸u cña nh÷ng kÎ bÞ hä lõa bÞp, mµ hä tëng r»ng vøt cho mÈu x¬ng thõa ®ã lµ cã thÓ ®ñ ®Òn bï sù mÊt m¸t mét c¼ng tay c¼ng ch©n hay çi tang cña mét ngêi chång.

Chóng t«i tin r»ng nh÷ng th¬ng binh vµ nh÷ng qu¶ phô sÏ ®¸ tung mãn quµ h«i h¸m ®ã vµ sÏ c«ng phÉn nhæ vµo mÆt nh÷ng kÎ ®· ®Ò xíng viÖc ®ã; vµ chóng t«i ch¾c ch¾n r»ng c¶ thÕ giíi v¨n minh vµ nh÷ng ngêi Ph¸p l¬ng thiÖn sÏ cïng víi chóng t«i lªn ¸n bän ç mËp ë çc thuéc ®Þa ®· kh«ng ngÇn ng¹i ®Çu ®éc c¶ mét chñng téc ®Ó lµm ®Çy tói tiÒn cña m×nh.



PHONG TRµO CéNG S¶N QUèC TÕ

§¤NG D¦¥NG

ChÕ ®é céng s¶n cã ¸p dông ®îc ë ch©u ¸ nãi chung vµ ë §«ng D¬ng nãi riªng kh«ng? §Êy lµ vÊn ®Ò mµ chóng ta ®ang quan t©m hiÖn nay.

Muèn hiÓu vÊn ®Ò ®ã, chóng ta ph¶i xem xÐt t×nh h×nh hiÖn nay ë lôc ®Þa ch©u ¸ vÒ mÆt lÞch sö vµ ®Þa lý.

Lôc ®Þa réng lín ®ã cã diÖn tÝch 80 lÇn lín h¬n níc Ph¸p (45.000.000 km2), víi d©n sè gÇn 800 triÖu ngêi, cã mét c¬ cÊu chÝnh trÞ t¬ng ®èi phøc t¹p.

Trong tÊt c¶ çc níc ch©u ¸, NhËt B¶n lµ níc duy nhÊt m¾c ph¶i mét çch trÇm träng nhÊt chøng bÖnh truyÒn nhiÔm lµ chñ nghÜa t b¶n ®Õ quèc. Tõ chiÕn tranh Nga - NhËt, chøng bÖnh ®ã diÔn biÕn ngµy cµng nguy kÞch, lóc

®Çu b»ng sù th«n tÝnh TriÒu Tiªn, tiÕp ®Êy lµ sù tham gia vµo cuéc chiÕn tranh "v× chÝnh nghÜa".

§Ó ng¨n c¶n níc NhËt trît dµi ®Õn vùc th¼m cña hiÖn t-îng ph¬ng T©y ho¸ kh«ng thÓ cøu v·n næi, nghÜa lµ ®Ó ph¸ tan chñ nghÜa t b¶n tríc khi nã cã thÓ b¾t rÔ s©u vµo quÇn ®¶o NhËt B¶n, mét ®¶ng x· héi võa ®îc thµnh lËp. Còng nhtÊt c¶ çc chÝnh phñ t s¶n, chÝnh phñ Thiªn hoµng ®· dïng mäi çch mµ chóng cã thÓ ®Ó chèng l¹i phong trµo ®ã. Còng nh tÊt c¶ çc lùc lîng c«ng nh©n ë ch©u ¢u vµ ch©u Mü, phong trµo c«ng nh©n NhËt B¶n còng võa thøc tØnh. MÆc dï sù ®µn ¸p cña chÝnh phñ, phong trµo do §¶ng X· héi NhËt B¶n l·nh ®¹o vÉn ph¸t triÓn kh¸ nhanh.

Çc ®¹i héi ®¶ng bÞ cÊm ë çc thµnh phè NhËt B¶n, nh÷ng cuéc ®×nh c«ng, nh÷ng cuéc biÓu t×nh cña d©n chóng vÉn næ ra.

Trung Quèc, tríc kia vµ hiÖn nay vÉn lµ con bß s÷a cña t b¶n ¢u, Mü. Nhng sù thµnh lËp chÝnh quyÒn cña nhµ çch m¹ng T«n DËt Tiªn ë phÝa Nam, ®· høa hÑn víi chóng ta mét níc Trung Hoa ®îc tæ chøc l¹i vµ v« s¶n ho¸. Cã thÓ hy väng mét çch kh«ng qu¸ ®¸ng r»ng, trong mét t¬ng lai gÇn ®©y, hai chÞ em - níc Trung Hoa míi vµ níc Nga c«ng nh©n - sÏ n¾m tay nhau trong t×nh h÷u nghÞ ®Ó tiÕn lªn v× lîi Ých cña nÒn d©n chñ vµ nh©n ®¹o.

B©y giê, chóng ta h·y ®i ®Õn ch©u ¸ ®au khæ.Níc TriÒu Tiªn nghÌo ®ãi ®ang ë trong tay chñ nghÜa t

b¶n NhËt. Ên §é - xø Ên §é ®«ng d©n vµ giµu cã - bÞ ®Ì nÆng díi ¸ch bän bãc lét ngêi Anh. May sao, ý chÝ gi¶i phãng ®ang lµm s«i sôc tÊt c¶ nh÷ng ngêi bÞ ¸p bøc ®ã, vµ mét cuéc cæ ®éng çch m¹ng s«i næi ®ang lay chuyÓn tinh thÇn Ên §é vµ TriÒu Tiªn. TÊt c¶ mäi ngêi ®Òu chuÈn bÞ mét çch tõ tõ nhng kh«n khÐo cho cuéc ®Êu tranh tèi cao vµ gi¶i phãng.


Vµ §«ng D¬ng! Xø §«ng D¬ng bÞ chñ nghÜa t b¶n Ph¸p bãc lét, ®Ó lµm giµu cho mét sè ç mËp! Ngêi ta ®a ngêi §«ng D¬ng vµo chç chÕt trong cuéc chÐm giÕt cña bän t b¶n ®Ó b¶o vÖ nh÷ng çi g× mµ chÝnh hä kh«ng hÒ biÕt. Ngêi ta ®Çu ®éc hä b»ng rîu cån vµ thuèc phiÖn. Ngêi ta k×m hä trong ngu dèt (cø 10 trêng häc th× cã 1.000 ®¹i lý thuèc phiÖn chÝnh thøc). Ngêi ta bÞa ®Æt ra nh÷ng vô ©m mu ®Ó cho hä nÕm nh÷ng ©n huÖ cña nÒn v¨n minh t s¶n ë trªn m¸y chÐm, trong nhµ tï hay ®µy biÖt xø!

75 ngh×n kil«mÐt vu«ng ®Êt ®ai1), 20 triÖu d©n bÞ bãc lét tµn nhÉn trong tay mét nhóm kÎ cíp thùc d©n, ®Êy lµ xø §«ng D¬ng hiÖn nay.B©y giê h·y xÐt nh÷ng lý do lÞch sö cho phÐp chñ nghÜa céng s¶n th©m nhËp dÔ dµng vµo ch©u ¸, dÔ dµng h¬n lµ ë ch©u ¢u.

Ngêi ch©u ¸ - tuy bÞ ngêi ph¬ng T©y coi lµ l¹c hËu - vÉn hiÓu râ h¬n hÕt sù cÇn thiÕt ph¶i c¶i çch toµn bé x· héi hiÖn t¹i. Vµ ®©y lµ lý do t¹i sao:

GÇn 5.000 n¨m tríc ®©y, Hoµng ®Õ (2.679 tríc C.N) ®· ¸p dông chÕ ®é tØnh ®iÒn: «ng chia ®Êt ®ai trång trät theo hai ®êng däc vµ hai ®êng ngang. Nh vËy sÏ cã chÝn phÇn b»ng nhau. Ngêi cµy ruéng ®îc lÜnh mçi ngêi mét phÇn trong 8 miÕng, miÕng ë gi÷a tÊt c¶ ®Òu cïng lµm vµ s¶n phÈm ®îc sö dông vµo viÖc c«ng Ých. Nh÷ng ®êng ph©n giíi ®îc dïng lµm m¬ng dÉn níc.

TriÒu ®¹i nhµ H¹ (2.205 tríc C.N) ®Æt ra chÕ ®é lao ®éng b¾t buéc.

Khæng Tö vÜ ®¹i (551 tríc C.N) khëi xíng thuyÕt ®¹i ®ång vµ truyÒn b¸ sù b×nh ®¼ng vÒ tµi s¶n1). ¤ng tõng nãi:

1) Sè liÖu nµy cã thÓ do b¸o in nhÇm. DiÖn tÝch §«ng D¬ng 745.000km2.

1) B¶n chÊt häc thuyÕt cña Khæng Tö lµ nÆng vÒ §¼ng cÊp,

thiªn h¹ sÏ th¸i b×nh khi thÕ giíi ®¹i ®ång. Ngêi ta kh«ng sî thiÕu, chØ sî cã kh«ng ®Òu. B×nh ®¼ng sÏ xo¸ bá nghÌo nµn, v.v..

Häc trß cña Khæng Tö lµ M¹nh Tö, tiÕp tôc t tëng cña thÇy vµ v¹ch ra mét kÕ ho¹ch chi tiÕt ®Ó tæ chøc sù s¶n xuÊt vµ tiªu thô. Sù b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn lµnh m¹nh cña trÎ em, sù gi¸o dôc vµ lao ®éng cìng bøc ®èi víi ngêi lín, sù lªn ¸n nghiªm kh¾c thãi ¨n b¸m, sù nghØ ng¬i cña ngêi giµ, kh«ng cã ®iÒu g× ®Ò ¸n cña «ng kh«ng ®Ò cËp ®Õn. ViÖc thñ tiªu bÊt b×nh ®¼ng vÒ hëng thô, h¹nh phóc kh«ng ph¶i cho mét sè ®«ng mµ cho tÊt c¶ mäi ngêi, ®Êy lµ ®êng lèi kinh tÕ cña vÞ hiÒn triÕt.

Tr¶ lêi mét c©u hái cña vua, «ng ®· nãi th¼ng th¾n: d©n vi quý, x· t¾c thø chi, qu©n vi khinh.

VÒ cña c¶i t h÷u, luËt ph¸p An Nam cÊm mua b¸n toµn bé ®Êt ®ai. H¬n n÷a, mét phÇn t ®Êt trång trät b¾t buéc ph¶i ®Ó lµm cña chung. Cø ba n¨m ngêi ta chia l¹i ruéng ®Êt ®ã. Mçi ngêi d©n trong x· th«n ®îc nhËn mét phÇn. §iÒu ®ã kh«ng hÒ ng¨n c¶n mét sè ngêi trë nªn giµu cã, v× cßn ba phÇn t ®Êt ®ai kh¸c cã thÓ mua b¸n, nhng nã cã thÓ cøu nhiÒu ngêi kh¸c tho¸t khái c¶nh bÇn cïng.

Çi thiÕu ®èi víi chóng t«i, mµ tr¸ch nhiÖm cña chóng t«i ph¶i nãi lªn ë ®©y ®Ó nh÷ng ®ång chÝ cña chóng ta cã nhiÖt t×nh truyÒn b¸ chñ nghÜa céng s¶n vµ thùc t©m muèn gióp ®ì nh÷ng ngêi lao ®éng lËt ®æ ¸ch cña nh÷ng kÎ bãc lét vµ ®i vµo gia ®×nh chung cña giai cÊp v« s¶n quèc tÕ, ®Ó cho nh÷ng ®ång chÝ ®ã cã thÓ gióp ®ì chóng t«i mét çch cã hiÖu qu¶. Çi mµ chóng t«i thiÕu ®Ó trë thµnh céng s¶n, lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn c¬ b¶n nhÊt ®Ó hµnh ®éng:

®Ò cao tÇng líp thèng trÞ. ë ®©y nªu l¹i thuyÕt ®¹i ®ång cña Khæng Tö lµ NguyÔn ¸i Quèc muèn g¾n víi cuéc ®Êu tranh v× sù c«ng b»ng vµ b×nh ®¼ng trong x· héi thuéc ®Þa (B.T.).


Tù do b¸o chÝ Tù do du lÞch Tù do d¹y vµ häcTù do héi häp (tÊt c¶ nh÷ng çi nµy

®Òu bÞ nh÷ng kÎ khai ho¸ thuéc ®Þa ng¨n cÊm chóng t«i mét çch d· man).

Ngµy mµ hµng tr¨m triÖu nh©n d©n ch©u ¸ bÞ tµn s¸t vµ ¸p bøc thøc tØnh ®Ó g¹t bá sù bãc lét ®ª tiÖn cña mét bän thùc d©n lßng tham kh«ng ®¸y, hä sÏ h×nh thµnh mét lùc lîng khæng lå, vµ trong khi thñ tiªu mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn tån t¹i cña chñ nghÜa t b¶n lµ chñ nghÜa ®Õ quèc, hä cã thÓ gióp ®ì nh÷ng ngêi anh em m×nh ë ph¬ng T©y trong nhiÖm vô gi¶i phãng hoµn toµn.

NGUYÔN ¸I QUèCT¹p chÝ La Revue Communiste,sè 15, th¸ng 5-1921.

Vô ¢M M¦U ë §¤NG D¦¥NG1)

1) Bµi nµy dÞch tõ b¶n tiÕng Ph¸p rót trong Kho hå s¬ cña mËt

§«ng D¬ng lµ mét c« g¸i cng. C« rÊt mùc xøng ®¸ng víi bµ mÑ Ph¸p quèc. ë bµ mÑ cã çi g× th× c« ta còng cã çi nÊy: nµo chÝnh phñ, nµo nh÷ng b¶o ®¶m, nµo c«ng lý vµ còng cã c¶ ©m mu phiÕn lo¹n nho nhá n÷a. Nhng ë ®©y, chóng t«i chØ nãi vÒ hai vÊn ®Ò sau th«i.

C«ng lý ®îc tîng trng qua h×nh ¶nh mét n÷ thÇn tay cÇm c©n vµ tay cÇm kiÕm. Nhng §«ng D¬ng l¹i ë qu¸ xa níc Ph¸p, mu«n trïng çch trë, nªn khi n÷ thÇn tíi xø nµy th× çn c©n ®· mÊt th¨ng b»ng, ®Üa c©n ®· ch¶y láng vµ biÕn thµnh nh÷ng tÈu thuèc phiÖn vµ nh÷ng chai rîu ty. Trªn tay n÷ thÇn téi nghiÖp Êy chØ cßn ®éc çi kiÕm ®Ó chÐm giÕt. Bµ ®· chÐm nh÷ng ngêi v« téi vµ còng chØ chÐm cã hä mµ th«i!

Cßn vÒ vô ©m mu th× l¹i lµ mét c©u chuyÖn kh¸c.ë ®©y, chóng t«i kh«ng nãi vÒ nh÷ng vô ©m mu næi

tiÕng trong n¨m 1908 hay 19162). Lóc ®ã, nhiÒu thÇn d©n b¶o hé sè ®á cña níc Ph¸p ®· ®îc may m¾n nÕm ®ñ mïi ©n huÖ cña nÒn v¨n minh thùc d©n hiÒn hoµ trªn m¸y chÐm, trong nhµ tï hay ë nh÷ng n¬i bÞ ®a ®i ®Çy. Nh÷ng vô ©m mu Êy ®· qua l©u råi, vµ b©y giê chØ cßn l¹i nh÷ng nÐt ¶m ®¹m trong trÝ nhí cña ng-êi d©n b¶n xø ®· hÐo mßn v× ®au khæ.

H·y nãi ®Õn vô ©m mu gÇn ®©y nhÊt. Trong khi ë MÉu quèc cã mét vô ©m mu b«nsªvÝch næi tiÕng th× ë §«ng D-¬ng çc ngµi thùc d©n còng muèn cã mét vô ©m mu t¬ng tù vµ ... cuèi cïng çc ngµi Êy còng nÆn ra mét vô ©m mu thËt sù, ch¼ng kh¸c nµo nh trong c©u chuyÖn ngô ng«n con

th¸m Ph¸p, ®Ò ngµy 17-8-1921. VÒ sau, hÇu hÕt bµi nµy ®îc NguyÔn ¸i Quèc ®a vµo "B¶n ¸n chÕ ®é thùc d©n Ph¸p", ch¬ng VIII C«ng lý, trõ mét sè c©u ë cuèi bµi.

2) Phong trµo chèng thuÕ ë Trung Kú, n¨m 1908 vµ vô mu khëi nghÜa ë HuÕ, n¨m 1916.


nh¸i muèn ph×nh to bông nh con bß1).C©u chuyÖn Êy ®· ®îc dùng lªn nh thÕ nµy: Mét ngµi

quan Ph¸p (quan c«ng sø), mét quan huyÖn vµ mét thÇy lý trëng ®îc giao tr¸ch nhiÖm dùng lªn mét vô ©m mu ®óng quy çch. §Ó chuÈn bÞ ra biÓu diÔn, bé ba tí thÇy Êy bÌn tung ra çi tin: Cã mét ©m mu phiÕn lo¹n ®Þnh lµm næ tan xø B¾c Kú b»ng 250 qu¶ bom. C«ng viÖc chuÈn bÞ xong xu«i. Mµn kÞch kÐo lªn. C«ng chóng xóc c¶m m¹nh mÏ vµ d luËn x«n xao. B¾t bí v©y lïng dån dËp nh ma. HiÖn nay, chóng ta cha biÕt çc ngµi c«ng sø, quan huyÖn vµ thÇy lý, mét cùu ph¹m ®· ®îc th¨ng chøc vµ ban bæng léc g× cha, nhng nÕu b©y giê cha ®îc th× råi tÊt nhiªn hä còng sÏ ®îc. Giê ®©y, chóng t«i nãi tiÕp ®Õn chuyÖn C«ng lý. Ngµy 16 th¸ng 2, Toµ §¹i h×nh Hµ Néi ®· më phiªn toµ cuèi cïng xö vô ¸n nµy. Trong qu¸ tr×nh toµ luËn téi, ngêi ta ®îc biÕt r»ng kh«ng hÒ cã mét tæ chøc çch m¹ng nµo ®· chuÈn bÞ nh÷ng bom ph¸ ®ã, vµ vô ©m mu Êy chØ lµ mét thñ ®o¹n x¶o quyÖt cña bän quan l¹i mong ®îc chÝnh phñ ban thëng bæng léc vµ chøc tíc. Nh vËy, liÖu chóng ta cã thÓ tin tëng r»ng sau vô xÐt xö Êy, ngêi ta sÏ tha bæng cho nh÷ng ngêi An Nam ch¼ng may ®· bÞ bá tï, bÞ tè gi¸c tham gia vô phiÕn lo¹n bÞa ®Æt Êy kh«ng? Kh«ng ®©u! BÊt cø b»ng gi¸ nµo, ngêi ta còng ph¶i b¶o vÖ uy tÝn cho çc quan cai trÞ chø! V× thÕ, mµ lÏ ra chØ cÇn phong thëng mét çch b×nh thêng cho nh÷ng con ngêi s¸ng t¹o ra ©m mu Êy, th× ngêi ta l¹i kÕt téi tï tõ 2 ®Õn 5 n¨m 12 ngêi An Nam phÇn lín lµ nhµ nho, vµ trªn tÊm cæng lín cña nhµ tï kia, ngêi ta thÊy ®Ò rµnh rµnh mÊy ch÷ ®¹i tù, cè nhiªn lµ b»ng tiÕng Ph¸p: Tù do, B×nh ®¼ng, B¸c ¸i. Chao «i! Nùc cêi thay. Vµ çc b¸o chÝ xa nay vÉn tù xng lµ bªnh vùc cho ngêi b¶n xø véi vµng lªn tiÕng ca ngîi çi chÝ

1) TruyÖn ngô ng«n cña La Ph«ngten: cã mét con nh¸i thÊy con bß to h¬n m×nh, liÒn cè ph×nh bông ra cho b»ng con bß, cuèi cïng vì bông mµ chÕt.

c«ng v« t cña nÒn C«ng lý nùc cêi nµy. Chóng ta h·y nghe tê La DÐpªche Coloniale11 lµ tê b¸o gi÷ vai trß v« ®Þch vÒ bµi xÝch ngêi An Nam, nãi: "Toµ ¸n níc Ph¸p võa míi xÐt xö xong mét vô ¸n. Toµ tha bæng cho mét nöa sè bÞ can, cßn mét nöa sè th× ®îc hëng ¸n nhÑ. Trong vô ¸n nµy, ®Ó cã lý buéc téi, ngêi ta ®· tung d luËn rÇm lªn mét çch thiªn t tríc khi xö, vµ sau ®ã, ngêi ta ®· kÕt ¸n çc nhµ nho lµm nh÷ng bµi th¬ tåi ca tông c«ng ®øc cña nÒn Tù do".

§ã thËt lµ tai v¹ cho nh÷ng ngêi An Nam nµo ca ngîi c«ng ®øc cña nÒn Tù do. Ngêi ta ph¹t hä 5 n¨m tï chØ v× cã thÕ th«i! Tê b¸o Êy viÕt tiÕp: "§óng, ta ph¶i b»ng lßng víi çi b¶n ¸n chÝ c«ng v« t cña çc vÞ quan toµ vµ thÈm ph¸n cña chóng ta chø!". Vµ tê La DÐpªche Coloniale ®· vui vÎ ®¨ng tin b¶n ¸n chÝ c«ng v« t vÒ vô ©m mu næi tiÕng Êy ë VÜnh Yªn. Nh÷ng ngêi An Nam ë Pari, còng nh ®ång bµo ph¬ng xa cña hä tin tëng çc vÞ quan toµ, hä ®· tuyªn bè çc vÞ Êy xÐt xö rÊt c«ng minh vµ vô ¸n ®îc kÕt thóc mü m·n. Kh«ng ph¶i nh thÕ ®©u, tha «ng Puvuècvin, «ng ®· thæi phång mét çch qu¸ ®¸ng ®Êy! §Ó tr¶ lêi, chóng t«i chØ xin nh¾c l¹i ®iÒu mµ «ng ®· viÕt trong phÇn ®Çu bµi b¸o cña «ng: "Nh÷ng con chã sña, v.v. th«i ®i, hìi nh÷ng ngêi anh em bÊt h¹nh, çc anh em ®· lÇm to råi, çc anh em còng thõa hiÓu r»ng lµm g× cã tù do cho chóng ta mµ l¹i ®i hoan nghªnh víi ca ngîi nã. Nhng, ngêi An Nam chóng t«i ë kh¾p mäi n¬i, chóng t«i sÏ kiªn quyÕt ®a sù bÊt c«ng ghª tëm vµ phi lý Êy ra ph¶n ®èi tríc tÊt c¶ mäi ngêi Ph¸p ch©n chÝnh. Chóng t«i mong r»ng d luËn níc Ph¸p th«ng c¶m víi nh÷ng nçi ®au khæ cña çc anh em vµ sÏ ®Êu tranh ®ßi cho C«ng lý ®îc thùc hiÖn".

NGUYÔN ¸I QUèCTµi liÖu tiÕng Ph¸p, lu t¹iViÖn lÞch sö §¶ng.


PHONG TRµO ÇCH M¹NG ë ÊN §é

Cuéc xung ®ét Hy L¹p - Kªman12 hay ®óng h¬n lµ cuéc xung ®ét Anh - Thæ ®ang diÔn ra. Çc cuéc khëi nghÜa ë Malaba13 ®ang ®îc d luËn hÕt søc chó ý. §Õ quèc Anh ®ang ph¶i chèng ®ì kh¾p n¬i. Nh¾c l¹i lÞch sö phong trµo çch m¹ng Ên §é lóc nµy lµ mét viÖc lý thó.

Tõ cuéc khëi nghÜa n¨m 1857, ®Õ quèc Anh tëng ®· d×m ®îc tinh thÇn çch m¹ng cña nh©n d©n Ên §é trong cuéc ®µn ¸p ®Ém m¸u vµ thiÕt lËp vÜnh viÔn sù bãc lét ¸p bøc d· man cña ph¬ng

T©y lªn hai bê s«ng H»ng. Chóng ®· lÇm to.N¨m 1880, nhµ triÕt häc Rama K¬ris¬na dïng t«n gi¸o

®Ó truyÒn b¸ çch m¹ng. ¤ng t«n thê n÷ thÇn Kali vµ khuyªn ®ång bµo m×nh t«n thê n÷ thÇn, ngêi mÑ cña lùc lîng ph¸ ho¹i vµ x©y dùng.

§am«®a vµ Bank¬ris¬na kÕ tôc sù nghiÖp cña Rama vµ gi¸o dôc chñ tr¬ng çch m¹ng mét çch dòng c¶m, c«ng khai. TÊt nhiªn c¶ hai ®Òu bÞ b¾t gi÷ vµ ®µy biÖt xø.

§Õn n¨m 1897 tê b¸o Kªxari míi ra ®êi, ngêi chñ tr¬ng lµ Til¾c. Bµi b¸o ®Çu tiªn cña «ng lµ bµi v¨n xuÊt s¾c "Lêi than cña Xi«gi". Néi dung kÓ chuyÖn mét «ng vua cò tØnh dËy tõ díi må s©u, trë l¹i th¨m v¬ng quèc th©n yªu. ¤ng rÊt buån khi thÊy thÇn d©n cña m×nh ph¶i chÞu kiÕp n« lÖ khæ nhôc. ¤ng kªu gäi tÊt c¶nh÷ng ngêi Ên §é h·y thøc tØnh vµ hîp lùc ®Ó lËt ®æ ¸ch ngo¹i bang vµ giµnh l¹i nÒn ®éc lËp mµ «ng ®· truyÒn l¹i cho hä.

Tê b¸o thêng xuyªn phæ biÕn cho ®éc gi¶ t×m hiÓu ph-¬ng ph¸p çch m¹ng Nga.

Mét phong trµo gi¶i phãng ®îc l·nh ®¹o dòng c¶m, cho

®Õn khi tê b¸o bÞ ®×nh b¶n vµ chñ nhiÖm bÞ ®i ®µy.Nh©n tiÖn xin nãi r»ng ë ch©u ¸, ngêi ta quan niÖm sù

ch©n thËt vµ l¬ng t©m nhµ b¸o kh¸c víi ch©u ¢u. Nh÷ng nhµ b¸o t s¶n ph¬ng T©y sÏ cêi nÕu chóng ta nãi víi hä r»ng phÇn lín çc bµi ë çc b¸o x· héi chñ nghÜa nh tê Kªxari, Vihari, v.v. ®Òu viÕt kh«ng lÊy tiÒn vµ ®«i khi c¶ biªn tËp viªn cßn ®îc tr¶ c«ng b»ng nh÷ng th¸ng, thËm chÝ b»ng nh÷ng n¨m tï. §Êy lµ trêng hîp cña tê Vihari, ba biªn tËp viªn ®Òu bÞ b¾t vµ lÇn lît bÞ kÕt ¸n. Nhng ®iÒu ®ã kh«ng lµm thay ®æi th¸i ®é lÉn çch suy nghÜ cña hä. Trong sè "ngêi lµm c«ng", nh÷ng ai cã thÓ tù cho m×nh nh thÕ?

Cuéc vËn ®éng ®Æc biÖt lªn cao tõ sau chiÕn tranh Nga - NhËt. Hai sù kiÖn tiªu biÓu sau ®©y ®¸nh dÊu t×nh h×nh t tëng cña ngêi b¶n xø. Tîng n÷ hoµng VÝcht«ria bÞ b«i nhä vµo ®ªm tríc lÔ kû niÖm ngµy sinh cña n÷ hoµng. Bµi h¸t Ban®ªmataran - bµi M¸cx©ye cña ngêi Ên §é - ®îc phæ biÕn nhanh chãng vµ ®îc h¸t b»ng tÊt c¶ çc thæ ng÷ cña Ên §é.

Nh÷ng héi Amxilam Xanit¬ - tæ chøc rÌn luyÖn tinh thÇn vµ thÓ lùc - ®îc thµnh lËp kh¾p n¬i nh cã phÐp l¹. ViÖc tÈy chay hµng ho¸ Anh vµ lµm tan r· tinh thÇn çc ®¬n vÞ lÝnh b¶n xø ®îc nghiªn cøu rÊt c«ng phu.

Nh÷ng nç lùc kh«ng ngõng ®ã ®· ®em l¹i kÕt qu¶. Th¸ng 1 n¨m 1915, nhiÒu trung ®oµn næi lªn b¹o ®éng vµ do sù gi¸n ®o¹n cña mËu dÞch Anh - Ên, çc ng©n hµng thuéc ®Þa ë khu Xiti ®· bÞ thua thiÖt mét triÖu phr¨ng do nh÷ng cæ phiÕu kh«ng ®îc thanh to¸n trong n¨m 1920.

Th¶m ho¹ cña ®Êt níc ®· xo¸ bá sù ph©n biÖt ®¼ng cÊp vµ t«n gi¸o. Ngêi giµu ngêi nghÌo, quý téc vµ n«ng d©n, Håi gi¸o vµ PhËt gi¸o, ®Òu hîp søc ®oµn kÕt.

NhiÒu nh©n vËt tiªn tiÕn, nhiÒu gi¸o s ®¹i häc nh


H¸c®ayan vµ nh÷ng ngêi kh¸c ®· hy sinh tµi s¶n, ®· tõ chèi nh÷ng chøc vô cao mµ chÝnh phñ thuéc ®Þa muèn ban cho hä ®Ó dÔ bÒ khuÊt phôc. Hä ®i tõ lµng nµy qua lµng kh¸c, kªu gäi ®Êu tranh cho ®éc lËp. Sinh viªn, häc sinh còng tham gia c«ng t¸c tuyªn truyÒn.

VÒ phÝa m×nh, nh÷ng chiÕn sÜ chñ tr¬ng hµnh ®éng trùc tiÕp còng kh«ng ngåi yªn. Hä chÞu tr¸ch nhiÖm thñ tiªu nh÷ng quan chøc thiªn vÞ, nh÷ng kÎ ph¶n béi vµ nh÷ng tªn ¸c «n c¶nh s¸t chÝnh trÞ. Víi nh÷ng chøc vÞ rÊt kªu, çc phã v¬ng vµ thèng ®èc còng kh«ng lµm cho hä sî, nh÷ng sù kiÖn n¨m 1907, 1908 vµ 190914 ®· chøng minh ®iÒu ®ã. N¨m 1916, mét cËu bÐ 16 tuæi ®· nÐm bom ngay gi÷a ®-êng vµ gi÷a ban ngµy vµo xe cña tªn cÇm ®Çu næi tiÕng cña côc ®iÒu tra. Lßng dòng c¶m kh«ng trõ giµ hay trÎ.

Danh s¸ch nh÷ng ngêi bÞ hy sinh kÐo dµi rÊt ®au xãt. Trong mêi n¨m, kh«ng kÓ nh÷ng vô th¶m s¸t tËp thÓ, ®· cã h¬n 200 ngêi lÊy m¸u ®µo tíi gèc c©y çch m¹ng vµ lý tëng. Trong sè nh÷ng ngêi tuÉn tiÕt, cã 70 sinh viªn, 16 thÇy gi¸o, 20 ®iÒn chñ, 23 hay 25 nhµ bu«n, 7 thÇy thuèc, 20 c«ng chøc. Trong sè nh÷ng ngêi hy sinh cã 50 ngêi tuæi chØ tõ 16 ®Õn 20!

V× vËy mµ bän chñ hèt ho¶ng, gÇn nh kinh hoµng. Mét nh©n vËt thîng lu ®· thèt lªn: "NÕu sù viÖc ®ã cßn tiÕp diÔn, th× nh÷ng ngêi ®¸ng kÝnh cña chóng ta buéc ph¶i cuèn gãi khái n¬i nµy".

Lóc ®ã, song song víi bé m¸y ®µn ¸p th¼ng tay, ngêi ta thi hµnh mét chÝnh s¸ch ngu d©n hoµn toµn.

Çc héi "Xamiti" bÞ gi¶i t¸n, héi viªn bÞ b¾t giam, mäi cuéc héi häp vµ çc tæ chøc chÝnh trÞ ®Òu bÞ ng¨n cÊm. Çc biÖn ph¸p "cÊp cøu" mäc lªn nh nÊm. TrËn ma ®µn ¸p

®ã chØ lµm cho hoa çch m¹ng thªm në ré.Mét cuéc tæng khëi nghÜa ®ang ®îc chuÈn bÞ trong

n¨m 1914 vµ 1915. Kh«ng may cuéc khëi nghÜa bÞ thÊt b¹i. Hµng tr¨m ngêi lu vong trë vÒ níc víi quyÕt t©m gi¸ng mét ®ßn ®Ëp tan ¸ch thèng trÞ ®ang ®Ì nÆng ®Êt níc. Hä bÞ ph¸t hiÖn vµ ®Òu bÞ b¾t gi÷ tríc khi ®Æt ®îc ch©n lªn quª h¬ng mµ hä ®· høa hÑn sÏ gi¶i phãng hoÆc hy sinh. Mét lÇn n÷a, bän kÎ c¾p l¹i gÆp may!

Nhng lß löa ®· nhãm lªn, kh«ng g× cã thÓ dËp t¾t næi. Çc khÈu hiÖu ®îc truyÒn tõ ngêi nµy qua ngêi kh¸c. Çc héi "Xamiti" bÝ mËt héi häp. Nh÷ng cuéc l¹c quyªn v× ®éc lËp ®îc tiÕn hµnh nhanh chãng, hoÆc lµ do tù nguyÖn ®ãng gãp, ®«i khi b»ng h×nh thøc "®aicèt".

Chóng t«i thÊy cÇn ph¶i gi¶i thÝch mét tÝ vÒ ch÷ "®aicèt", mµ tõ tríc ®Õn nay nh÷ng ngêi ph¬ng T©y thêng hiÓu sai. Ngêi Anh gäi lµ "®aicèt" còng nh ngêi Ph¸p gäi cíp bãc. C¶ hai ®Òu kh«ng hÒ ph©n biÖt gi÷a sù cíp bãc víi sù ®ãng gãp ®«i khi b¾t buéc cho sù nghiÖp chung, còng nh hä kh«ng hÒ ph©n biÖt gi÷a nh÷ng ngêi yªu níc ®Êu tranh cho ®Êt níc m×nh víi bän cÆn b· ë thµnh thÞ.

Muèn lµm mét viÖc g×, tÊt nhiªn ph¶i cã tiÒn vèn, vµ muèn cã vèn, ph¶i biÕt n¬i nµo cã ®Ó t×m.

§Ó chøng minh sù c¬ng trùc cña nh÷ng héi viªn "Xamiti" phô tr¸ch tµi chÝnh cña Uû ban çch m¹ng, chØ cÇn kÓ nh÷ng thÝ dô sau ®©y:

Mét trong nh÷ng ®iÒu cña ®iÒu lÖ héi "Xamiti" nªu r»ng nh÷ng ngêi gia nhËp héi ph¶i lu«n nhí r»ng hä ®ang ho¹t ®éng cho çch m¹ng nh»m thiÕt lËp l¹i nh÷ng quyÒn ®· bÞ chµ ®¹p chø kh«ng ph¶i v× sù hëng thô ç nh©n cña mét sè ngêi. R»ng tÊt c¶ çc héi viªn ph¶i tõ bá viÖc uèng rîu, tõ bá mäi thø xa hoa phï phiÕm.


Mçi lÇn ®ãng gãp b¾t buéc hay ®aicèt, ngêi ®ãng ®îc göi ®Õn mét biªn lai. Sau ®©y lµ mét ®o¹n trÝch trong biªn lai:

"§ång bµo th©n mÕn, b¹n ph¶i biÕt r»ng muèn gi¶i phãng ®Êt níc th©n yªu cña chóng ta tho¸t vßng n« lÖ, th× cÇn ph¶i cã sù hy sinh, lßng tin cËy vµ c¶m t×nh cña tÊt c¶ ®ång bµo chóng ta. NÕu tÊt c¶ nh÷ng ngêi cã kh¶ n¨ng nhb¹n ®Òu hiÓu nh÷ng khã kh¨n cña c«ng viÖc chóng t«i vµ tù nguyÖn ®ãng gãp vµo sù nghiÖp cña chóng t«i, th× chóng t«i kh«ng bÞ buéc ph¶i quÊy rÇy b¹n nh thÕ nµy; níc NhËt ®-îc tù do vµ hïng cêng lµ nhê cã lßng hy sinh vµ sù th¾t lng buéc bông cña toµn d©n NhËt. Anh linh cña Tæ quèc h·y hun ®óc tr¸i tim vµ soi s¸ng t©m thÇn cña anh em chóng ta! v.v.. Ký tªn: I.B. Th ký tµi chÝnh cña ph©n côc B. cña Héi §éc lËp Ên §é".

Phong trµo cµng lan réng cµng ®îc cñng cè. Khi thÊy ®· t¬ng ®èi m¹nh, phong trµo rêi khái bãng tèi ®Ó ra gi÷a ¸nh s¸ng, díi nh÷ng con m¾t kinh ng¹c cña nhµ cÇm quyÒn. Mét ®¹i héi ®îc triÖu tËp víi hai v¹n ®¹i biÓu cã mÆt. Mét vµi ®¶ng viªn "x· héi" Anh còng tham dù, hä ®îc tiÕp ®ãn kh«ng lÊy g× lµm nång nhiÖt l¾m v× nh÷ng lý luËn mµu hång nh¹t cña hä.

Mahatma G¨ng®i ®· ®Æt viªn ®¸ ®Çu tiªn ®Ó dùng lªn thuyÕt bÊt hîp t¸c vµ bÊt b¹o ®éng. §êng lèi ®ã ®îc theo ®uæi mét çch th¾ng lîi. TrÎ em rêi bá trêng häc cña ngêi Anh. Çc luËt s rêi khái toµ ¸n cña ngêi Anh. Çc viªn chøc vµ thî thuyÒn kh«ng lµm viÖc trong çc c«ng së vµ nhµ m¸y mµ chñ lµ ngêi Anh. Kh«ng cßn quan hÖ, kh«ng cßn bu«n b¸n gi÷a ngêi Anh vµ ngêi Ên. §Ó gi÷ v÷ng phong trµo, cÇn ph¶i cã nh÷ng quü cøu tÕ. Trong thêi gian ba th¸ng, ngêi ta ®· quyªn ®îc h¬n s¸u

m¬i triÖu phr¨ng. Nh÷ng ngêi Ên §é giµu cã lÊy nhµ m×nh lµm trêng häc. Nh÷ng vô kiÖn ®îc ®a ra xö tríc çc toµ ¸n b¶n xø míi thµnh lËp. Mét sè ngêi Ên §é tù nguyÖn gãp ®Õn ba m¬i triÖu ®ång mét n¨m "cho ®Õn khi ®éc lËp hoµn toµn".

Tríc lµn sãng nh vËy, l¸ cê kh«ng bao giê thÊy mÆt trêi lÆn cã nguy c¬ r¬i xuèng mÆt tr¨ng. §Õ quèc Anh kh«ng biÕt xoay xë çch nµo. Chóng tëng r»ng ký mét hiÖp ®Þnh th¬ng m¹i víi níc Céng hoµ Nga lµ cã thÓ ng¨n chÆn t tëng çch m¹ng th©m nhËp Ên §é, nh mét tê giÊy thÊm hót mét giät mùc!

Chóng dïng C«ngxt¨ngtin lµm çi chôp ®Ó dËp t¾t lß löa cña phong trµo Liªn Håi gi¸o. Chóng nhÆt Phayxan lªn ®Ó chèng ®ì toµ nhµ ®Õ quèc ®ang sôp ®æ ë ph¬ng §«ng. Vµ sau n÷a th× sao? Ýt ra chóng cã thÓ tù an ñi khi thêi h¹n rêi khái Ên §é cña chóng ®· ®Õn, b»ng çch tù nhñ r»ng chóng ®· tµn nhÉn kÐo theo sù sôp ®æ cña ®Õ quèc Ph¸p, ®ang ho¹t ®éng ë §«ng D¬ng mét çch xÊu xa.

nGUYÔN ¸I QUèCT¹p chÝ La Revue Communiste,sè 18-19, th¸ng 8, 9-1921.


NÒN V¡N MINH TH¦îNG §¼NG

B¹n Vinhª §èct«ng cña chóng ta b»ng mét cuéc kh¶o s¸t phong phó vÒ t liÖu, sÏ cho ®éc gi¶ b¸o Libertaire15 thÊy díi nh·n hiÖu Tù do, B×nh ®¼ng, B¸c ¸i vµ nh©n danh "nÒn d©n chñ Ph¸p", ngêi ta ®ang ®Çu ®éc mét çch cã hÖ thèng chñng téc §«ng D¬ng. Nhng, bªn c¹nh viÖc ®Çu ®éc tËp thÓ vµ chÝnh thøc ®ang lµm vÎ vang lín cho ®Êt níc cã b¶n Tuyªn ng«n nh©n quyÒn16 kia, cßn cã c¶ nh÷ng vô giÕt h¹i ç nh©n cña nh÷ng kÎ ®i khai ho¸. ë ®©y, chóng t«i nªu lªn vµi vô trong nh÷ng chiÕn c«ng ®ã, ®· ®îc ghi l¹i

vµ thÈm tra, hoÆc qua nhiÒu nh©n chøng, hoÆc qua

chÝnh b¶n th©n çc t¸c gi¶ ®· kÓ ra ®Ó tù khoe khoang b»ng mét së thÝch qu¸i ¸c thîng ®¼ng vµ ®Æc biÖt cña nh÷ng kÎ thùc d©n. Chóng t«i xin trÝch tõ cuèn nhËt ký hµnh tr×nh cña mét ngêi lÝnh thùc d©n sù viÖc sau ®©y:

"Khi "nh÷ng ngêi tõng ë B¾c Kú" vui ®ïa trªn tµu th× díi m¹n tµu phÝa bªn ph¶i cã vµi chiÕc thuyÒn b¸n hoa qu¶, èc hÕn. §Ó ®a hµng ®Õn tËn tay chóng t«i, nh÷ng ngêi An Nam buéc giá ®ùng hµng vµo ®Çu ngän sµo råi gi¬ lªn. Chóng t«i chØ viÖc chän mµ th«i. Nhng ®¸ng lÏ ph¶i tr¶ tiÒn, th× ngêi ta l¹i cã nh· ý bá vµo giá ®ñ thø nh sau: nh÷ng èng tÈu thuèc l¸, khuy quÇn, mÈu thuèc l¸. (Cã lÏ hä lµm nh thÕ ®Ó d¹y cho ngêi b¶n xø tÝnh ngay thËt trong viÖc mua b¸n ch¨ng!). §«i khi, ®Ó mua vui, mét anh sèpph¬ nµo ®ã h¾t c¶ mét thïng níc s«i xuèng lng nh÷ng ngêi b¸n hµng khèn khæ. LËp tøc cã nh÷ng tiÕng ró lªn v× ®au ®ín, nh÷ngm¸i chÌo vung lªn lo¹n x¹ ®Ó b¬i tr¸nh, lµm cho nh÷ng chiÕc thuyÒn va xÇm vµo nhau.

Ngay phÝa díi t«i, mét ngêi An Nam bÞ báng tõ ®Çu ®Õn ch©n, ph¸t ®iªn lªn, muèn lao xuèng biÓn. Ngêi anh cña anh ta, quªn c¶ nguy hiÓm, bu«ng tay chÌo «m lÊy anh vµ ra søc ®Ì anh ta xuèng lßng thuyÒn. Cuéc vËt lén cha ®Çy 2 gi©y võa kÕt thóc th× mét thïng níc s«i n÷a ®îc h¾t bëi mét bµn tay chuÈn x¸c l¹i déi xuèng kÎ bÊt h¹nh. T«i thÊy anh ta l¨n lén trong thuyÒn, vÕt th¬ng tr¬ c¶ thÞt víi nh÷ng tiÕng kªu kh«ng cßn g× lµ cña con ngêi n÷a! Vµ c¶nh ®ã khiÕn chóng t«i cêi; víi chóng t«i, ®iÒu ®ã cã vÎ cùc kú ngé nghÜnh. Qu¶ thËt chóng t«i ®· cã t©m hån thùc d©n!...

... Trong thêi kú t«i ë ®ã (B¾c Kú) kh«ng cã tuÇn nµo lµ kh«ng cã vµi çi ®Çu r¬i.

Trong tÊt c¶ nh÷ng c¶nh tîng ®ã, t«i chØ cßn nhí ®îc


mét ®iÒu, lµ chóng ta cßn tµn b¹o, cßn d· man h¬n c¶ chÝnh nh÷ng tªn cíp biÓn. T¹i sao l¹i cã nh÷ng hµnh vi qu¸i ¸c ®Õn thÕ ®èi víi mét kÎ bÞ kÕt ¸n s¾p ph¶i chÕt? T¹i sao l¹i cã nh÷ng cuéc hµnh h¹ thÓ x¸c, t¹i sao ph¶i gi¶i nh÷ng ®oµn tï ®i bªu kh¾p çc lµng m¹c?".

NGUYÔN ¸I QUèC

B¸o Le Libertaire, ngµy 23-9-1921. In trong s¸ch: Thu Trang:Ho Chi Minh µ Paris,Pari, 1991, tr.164-165.

DÞch theo bµi in trongs¸ch Ho Chi Minh µ Paris.

TéI ¸C CñA CHñ NGHÜA THùC D¢N

"Díi sù b¶o trî cña níc Ph¸p, xø §«ng D¬ng ®ang theo ®uæi mét çch hoµ b×nh vËn mÖnh cña m×nh, vµ tha çc ngµi, çc ngµi ®· thÊy b»ng chøng tèt ®Ñp nhÊt r»ng xø ®ã ®ang h¹nh phóc". §Êy, «ng Ut¬r©y, nghÞ sÜ xø Nam Kú (?) ®· nãi nh vËy víi çc ®ång sù ë NghÞ viÖn Ph¸p.

Trong tËp san th¸ng t¸m, Héi Nh©n quyÒn vµ D©n quyÒn võa chøng minh cho chóng ta biÕt §«ng D¬ng h¹nh phóc nh thÕ nµo vµ níc Ph¸p ®îc ®¹i diÖn tèt ®Ñp nh thÕ nµo.

Chóng t«i xin tãm t¾t b»ng mÊy dßng sau ®©y:Nh ë tÊt c¶ çc tØnh, mét tØnh B¾c Kú còng cã mét vÞ

c«ng sø Ph¸p. Nh tÊt c¶ çc vÞ c«ng sø Ph¸p ë B¾c Kú, vÞ c«ng sø ë tØnh mµ chóng t«i nãi tíi, ®îc trao cho mét quyÒn hµnh v« h¹n. ¤ng ta lµ chñ tØnh, ®èc lý, ch¸nh ¸n, mâ toµ, chñ thÇu. ¤ng kiªm nhiÖm tÊt c¶ mäi quyÒn hµnh: t ph¸p, thuÕ vô, sinh mÖnh vµ tµi s¶n cña ngêi b¶n xø, viÖc bÇu cö nh÷ng ngêi cÇm quyÒn b¶n xø, quyÒn lîi cña c«ng chøc, v©n v©n vµ v©n v©n.

VÞ quan chøc cao cÊp ®ã ®· dïi mµi tÊt c¶ khoa häc chÝnh trÞ vµ hµnh chÝnh ë khu phè la tinh mµ «ng ta vèn lµm nghÒ... b¸n ch¸o. BÞ nî nh chóa chæm vµ kh«ng cßn mét xu dÝnh tói, «ng ta may m¾n ®îc mét chÝnh kh¸ch cã thÕ lùc


"®Ò b¹t" cho lµm c«ng sø phô tr¸ch mét tØnh cã hµng ngh×n ngêi.

Ngoµi viÖc «ng ta biÕt b¾t gi÷, tèng giam vµ kÕt ¸n mét çch®éc ®o¸n nh÷ng ngêi An Nam ®Ó thóc thuÕ hä, «ng ta cßn biÕt thõa hëng cña nÒn Céng hoµ vµ t« ®iÓm triÒu ®¹i cña m×nh b»ng nh÷ng chiÕn tÝch mµ sau ®©y lµ vµi vÝ dô:

Nh÷ng ngêi t×nh nguyÖn b¶n xø - theo hä nãi - ®îc dÉn tíi ®Ó sung vµo lÝnh khè xanh vµ ®îc kh¸m søc khoÎ ®Ó tuyÓn mé. §Êy lµ nh÷ng ngêi d©n mï ch÷, sî sÖt mµ quan c«ng sø m¾ng chöi vµ n¾m tay ®Êm, lÊy gËy vôt v× hä tr¶ lêi h¬i chËm ch¹p.

¤ng ®· hung b¹o n¾m tay ®Êm ba ngêi lÝnh b¶n xø v× hä ®· lµm sæng mét ngêi tï, «ng tóm tãc kÐo lª hä díi ®Êt, ®Ëp ®Çu hä vµo têng toµ sø.

Khi hái cung tï, quan c«ng sø lÊy kiÕm chÝch vµo ®ïi hä. Cã ngêi ®· ngÊt khi ®a trë l¹i nhµ giam.

Nh÷ng ngêi tï khèn khæ ¨n kh«ng ®ñ no, ¸o quÇn r¸ch r-íi, dËy tõ s¸ng sím cho ®Õn tèi mÞt, g«ng ®eo cæ, xiÒng to xÝch ch©n, ngêi nä xÝch vµo ngêi kia, ph¶i kÐo b¸nh xe lu, chiÕc b¸nh xe lu to tíng mµ hä ph¶i l¨n trªn mÆt ®êng r¶i ®¸ dµy. BÞ kiÖt søc, hä khã nhäc lª bíc díi mÆt trêi nãng báng. Quan c«ng sø ®Õn, cÇm mét chiÕc gËy lín theo thãi quen, vµ víi thãi tµn b¹o kh«ng thÓ tëng tîng, y v« cí lÇn lît vung gËy ®¸nh nh÷ng ngêi khèn khæ ®ã, m¾ng chöi hä lêi biÕng.

Mét h«m, nhµ khai ho¸ cña chóng ta, võa khiÓn tr¸ch mét nh©n viªn ngêi ¢u, vµ kh«ng biÕt trót tøc giËn vµo ®©u, y ví mét çi thíc s¾t trªn bµn giÊy vµ ®¸nh g·y hai ngãn tay cña mét ngêi th ký b¶n xø kh«ng cã liªn quan g× ®Õn viÖc nµy.

Mét h«m kh¸c, y lÊy roi vôt vµo mÆt mét viªn cai b¶n xø tríc mÆt binh lÝnh cña anh ta.

Mét lÇn kh¸c, y ch«n ngËp ®Õn cæ nh÷ng ngêi lÝnh tr¸i ý y vµ chØ cho ®µo lªn khi hä ®· gÇn chÕt.

Khi y ®Õn nh÷ng con ®êng mµ y b¾t nh÷ng ngêi b¶n xø ph¶i lµm víi ngµy c«ng mét hay hai xu, sau khi ®· b¾t hä ph¶i chuéc ngµy lao dÞch víi gi¸ mêi l¨m xu mét ngµy, th× ngêi ta ®Õm thÊy hµng t¸ ngêi g·y ch©n v× bÞ ®¸nh b»ng xÎng vµ çn cuèc.

Mét lÇn, t¹i mét c«ng trêng, y ví lÊy sóng cña mét ngêi gi¸m thÞ ®Ó ®¸nh mét ngêi tï. Ngêi tï nµy t×m çch lÈn tr¸nh ®îc, quan c«ng sø quay l¹i ngêi g¸c vµ dïng khÈu sóng ®ã ®¸nh lu«n. Ngêi vî xøng ®¸ng cña quan, bµ c«ng sø, còng can thiÖp vµo, bµ s½n sµng ®¸nh nh÷ng ngêi tï vµ nh©n dÞp ®ã ph¹t nh÷ng ngêi lÝnh.

Ngêi ta ®· thÊy quan c«ng sø dïng gËy ®¸nh lßi m¾t mét viªn cai.

Tha çc ngµi, çc ngµi ®îc thÊy díi sù b¶o hé cña níc Ph¸p nh©n tõ, xø §«ng D¬ng h¹nh phóc biÕt nhêng nµo? Vµ ®Êy chØ míi lµ mét hµng mÉu cña çi kho v¨n minh thîng ®¼ng.



Sù QU¸I §¶N CñA C¤NG CUéC KHAI HO¸

Trong mäi bµi diÔn v¨n, trong mäi b¶n b¸o ço, ë mäi n¬i, cø cã c¬ héi ®îc më miÖng vµ cã kÎ ®i nghe, lµ nh÷ng nhµ chÝnh kh¸ch cña chóng ta kh«ng ngõng kh¼ng ®Þnh r»ng: chØ cã níc §øc man rî lµ ®Õ quèc vµ qu©n phiÖt. Cßn níc Ph¸p, çi níc Ph¸p yªu hoµ b×nh, nh©n ®¹o, céng hoµ vµ d©n chñ nµy, çi níc Ph¸p ®îc hä ®¹i diÖn nµy, ch¼ng hÒ ®Õ quèc lÉn qu©n phiÖt. ¤i! ®©u ph¶i nh vËy. NÕu còng chÝnh nh÷ng vÞ chÝnh kh¸ch nµy göi binh lÝnh - con çi cña c«ng nh©n vµ c¶ b¶n th©n nh÷ng ngêi c«ng nh©n n÷a - ®i tµn s¸t c«ng nh©n cña nh÷ng níc kh¸c th× chØ ®¬n gi¶n lµ ®îc ®Ó d¹y cho hä biÕt sèng tèt. ChØ cã thÕ th«i.

Muèn hiÓu ®îc c«ng cuéc khai ho¸ cña hä, h·y ®äc ®o¹n trÝch sau ®©y tõ mét cuèn nhËt ký du lÞch cña mét ngêi lÝnh thùc d©n:

"Khi bän lÝnh kÐo ®Õn, d©n chóng ch¹y trèn c¶, chØ cßn l¹i hai cô giµ vµ hai phô n÷, mét thiÕu n÷ cßn t©n vµ mét

phô n÷ ®ang cho ®øa con míi ®Î bó, tay d¾t mét em g¸i nhá lªn t¸m. Bän lÝnh ®ßi tiÒn, rîu m¹nh vµ thuèc phiÖn. Kh«ng ai hiÓu chóng nãi g×, thÕ lµ chóng næi giËn lÊy b¸ng sóng nÖn mét cô giµ ngÊt ®i, råi cßn mét cô th× trong mÊy giê liÒn, hai tªn trong bän lÝnh, khi kÐo ®Õn ®· say bÝ tØ, ®em thiªu trong mét ®èng cñi cµnh c©y lµm trß vui víi nhau. Trong khi ®ã, th× nh÷ng tªn kh¸c hiÕp hai phô n÷ vµ em g¸i nhá, ch¸n råi, chóng giÕt chÕt em bÐ. Lóc ®ã, ngêi mÑ bång ®øa con kia trèn ®îc, råi tõ trong mét ®¸m bôi c©y çch ®Êy ®é 100 mÐt, tr«ng thÊy ngêi chÞ em m×nh bÞ hµnh h¹. Duyªn cí lµm sao, chÞ ch¼ng biÕt, chÞ chØ thÊy ng-êi phô n÷ bÞ ®Æt ngöa trªn mÆt ®Êt, tay ch©n bÞ trãi chÆt, miÖng bÞ bÞt l¹i, cßn mét tªn lÝnh th× lÊy lìi lª cø tõ tõ, tõng nh¸t mét, chäc vµo bông chÞ råi l¹i chÇm chËm rót ra. Sau ®ã, chóng chÆt ngãn tay ngêi thiÕu n÷ ®· chÕt ®Ó cíp lÊy chiÕc nhÉn vµ chÆt cæ ®Ó cíp lÊy chiÕc vßng.

"Trªn m¶nh ®Êt b»ng ph¼ng tríc kia lµ ruéng muèi, ba çi x¸c chÕt n»m ®ã: em bÐ bÞ lét truång, thiÕu n÷ bÞ mæ bông, çnh tay tr¸i cøng ®ê gi¬ lªn trêi v« t×nh, bµn tay n¾m chÆt. Cßn x¸c «ng cô giµ th×, ghª gím lµm sao, còng trÇn truång nh thÕ, nhng bÞ thiªu ch¸y, nªn kh«ng nhËn ra h×nh thï ®îc n÷a, mì ch¶y lªnh l¸ng, ®· ®äng l¹i vµ da bông th× phång lªn, chÝn vµng, ãng ¸nh, gièng nh da con lîn quay vËy".

Khi chÐp ®Õn ®o¹n nµy, t«i run lªn, m¾t mê lÖ, níc m¾t ch¶y xuèng hoµ víi mùc. T«i kh«ng thÓ nµo viÕt ®îc n÷a. ¤i! níc Ph¸p ®au khæ! §«ng T©y ®au khæ! Nh©n lo¹i ®au khæ!

NGUYÔN ¸I QUèC B¸o Le Libertaire,ngµy 30-9 - 7-10-1921.


H·Y Y£U MÕN N¦íC PH¸P,NG¦êI B¶O Hé ÇC ANH

H·y yªu mÕn níc Ph¸p, ngêi b¶o hé çc anh.§ã lµ bµi tËp viÕt mµ ngêi ta d¹y chóng t«i viÕt kiÓu ch÷

r«ng1), kiÓu nöa gièng ch÷ r«ng vµ nöa gièng ch÷ Anh2), kiÓu ch÷ g«tÝch tõ líp ABC cho ®Õn bËc tiÓu häc trong nh÷ng tr-êng häc hiÕm cã ë §«ng D¬ng. Nh÷ng trêng häc hiÕm cã nµy ®Õn møc ph¶i h¬n mét tr¨m qu¸n rîu vµ thuèc phiÖn míi cã mét trêng häc. Çc nhµ khai ho¸ cña chóng ta kiÕm ®îc trªn 21.000.000 ®ång b¹c §«ng D¬ng, tøc lµ h¬n 139.000.000 phr¨ng b»ng çch b¸n çc chÊt ®éc nµy. Çc

1) Ronde.2) B©tarde.

anh cã biÕt hä chi cho gi¸o dôc trong mét n¨m lµ bao nhiªu kh«ng? 172.000 ®ång b¹c §«ng D¬ng!

Dßng ch÷ H·y yªu mÕn níc Ph¸p, ngêi b¶o hé çc anh ®îc viÕt b»ng ch÷ to mµu tr¾ng trªn nÒn ®en cña mét tÊm çc t«ng ch¹y dµi d»ng dÆc, treo trong tÊt c¶ çc líp häc, cø ¸m ¶nh chóng t«i mét çch ªm ¸i. Sung síng thay cho nh÷ng çi ®Çu An Nam nhá bÐ ®îc chiªm ngìng nh÷ng dßng ch÷ yªu níc nµy, ®¬ng nhiªn lµ yªu níc víi nh÷ng kÎ ®i nhåi sä vµ b¾t buéc ph¶n quèc ®èi víi nh÷ng ngêi bÞ nhåi sä.

T«i nhí tíi nh÷ng ngêi anh em hä t«i muèn vµo mét trong nh÷ng thiªn ®êng trêng häc, ®· ph¶i ch¹y chät ®ñ kiÓu, göi hÕt ®¬n nµy ®Õn ®¬n kh¸c cho quan kh©m sø, quan c«ng sø, cho quan gi¸m ®èc trêng quèc häc vµ cho thµy gi¸o chÝnh cña trêng tiÓu häc. §¬ng nhiªn lµ anh ch¼ng nhËn ®îc mét sù phóc ®¸p nµo. Mét h«m, anh ®¸nh b¹o ®Õn møc ®Ých th©n mang ®¬n viÕt cho thÇy gi¸o chÝnh, mét ngêi Ph¸p, ë trêng mµ t«i ®· ®îc ®Æc ©n häc tríc ®ã Ýt l©u. Quan ®èc cña chóng ta thÊy anh c¶ gan nh thÕ, liÒn qu¸t lªn: "Ai cho phÐp mµy tíi ®©y?" råi xÐ vôn l¸ ®¬n tríc nh÷ng cÆp m¾t ng¬ ng¸c cña c¶ líp häc.

§iÒu ®ã nãi cho anh biÕt çi ngêi cai trÞ chóng ta truyÒn b¸ nÒn gi¸o dôc v« thÇn vµ nguyªn lý céng hoµ trong çc thuéc ®Þa nh thÕ nµo.

Chóng ta ®· tõng biÕt nh÷ng ngêi mµ níc Ph¸p göi sang §«ng D¬ng ®Ó d¹y cho ngêi An Nam yªu mÕn níc Ph¸p, yªu mÕn [sic] níc Ph¸p nh nh÷ng ®øa trÎ yªu mÕn mÑ nã, bëi v×, níc Ph¸p lµ tæ quèc thø hai cña toµn cÇu, lµ "níc MÑ" cña ng-êi An Nam, cã ph¶i thÕ kh«ng?

NhËt ký hµnh qu©n cña mét tªn thùc d©n kÓ l¹i víi chóng ta: "Sau khi chiÕm ®îc chî Míi, vµo buæi chiÒu, mét sÜ quan cña tiÓu

®oµn lÝnh Phi tr«ng thÊy mét ngêi ch©u ¸ bÞ b¾t lµm tï, cßn sèng, kh«ng cã th¬ng tÝch g×. Buæi s¸ng ngµy h«m sau,


ngêi sÜ quan nh×n thÊy ngêi Êy chÕt, bÞ ®èt ch¸y, ®· chÝn, mì ch¶y ra, da bông tr¬ng phång lªn, sÐm vµng. Bän lÝnh ®· thøc suèt ®ªm ®Ó quay chÝn con ngêi ®· bÞ tíc mÊt vò khÝ, trong khi nh÷ng tªn kh¸c hµnh h¹ mét phô n÷.

"Mét tªn lÝnh muèn b¾t mét phô n÷ An Nam ph¶i hiÕn th©n cho chã cña nã. Ngêi phô n÷ Êy kh«ng chÞu, liÒn bÞ ®©m chÕt b»ng mét nh¸t lìi lª vµo bông".

¤i! níc Ph¸p, nÕu ngêi biÕt chóng t«i ®îc che chë nh thÕ nµo, ngêi sÏ kiªu h·nh lµ nh÷ng kÎ b¶o hé chóng t«i.

NGUYÔN A.Q.B¸o Le Libertaire,ngµy 7 - 14-10-1921.

RñI RO

C¶NH SINH HO¹TCñA THî THUYÒN AN NAM

Nãng bøc! Mét çi nãng bøc mµ chØ chóng t«i, nh÷ng ngêi Nam Kú vµ nh÷ng ngêi h©n h¹nh ®îc «ng Ut¬r©y b¶o

hé, míi ®îc ®Æc ©n hëng thô. MÆt trêi n¾ng ®æ hét. Çc b¹n cã biÕt mÆt trêi ®æ hét lµ g× kh«ng? Trong ph¬ng ng÷ cña chóng t«i, ®iÒu ®ã cã nghÜa lµ t¸c ®éng cña nãng bøc d÷ déi ®Õn møc mµ lu«n lu«n b¹n thÊy tríc m¾t cã mét çi g× r¬i nh ma nhng ®¸ng lÏ lµ níc th× lµ nh÷ng h¹t löa.

Çc v¸ch têng cña nhµ thê Sµi Gßn nãng báng lªn nh nh÷ng m¶ng têng cña ®Þa ngôc. Cét thiªn l«i ¸nh lªn nh mét lìi lª vÊy m¸u vµ s½n sµng xuyªn thñng da trêi bÞ nÊu chÝn theo nghÜa ®en cña tõ.

Tõ s¸ng ®Õn giê ch¼ng cã mét ngêi kh¸ch nµo! T«i ®· ®ãi vµ t«i uèn m×nh khã kh¨n trong khung h×nh ch÷ nhËt hîp thµnh çi ¸ch cho con vËt - h×nh ngêi lµ ngêi kÐo xe tay. Hai gäng cña chiÕc xe ®Ì nÆng lªn çnh tay t«i vµ b¸nh xe th× kªu rªn rØ nh thÓ chóng kh¸t níc.

T«i vµ chiÕc xe cña t«i tiÕp tôc kÐo nhau vÒ híng Dinh Thèng ®èc. Nh÷ng l¸ bµng réng b¶n vµ l¸ cau lµm thµnh nh÷ng tÊm g¬ng ph¶n chiÕu tËp trung toµn bé søc m¹nh cña mÆt trêi ®Õn ngêi ®i ®êng. Ngêi ta cø tëng toµn bé vò trô ®· biÕn thµnh mét lß ho¶ t¸ng.

Hai hay ba ngêi da tr¾ng cã mÆt trªn qu¶ng trêng; hä lµ nh÷ng ngêi da tr¾ng duy nhÊt cã c¶m t×nh víi ngêi b¶n xø, bëi v× hä lµ ngêi b»ng ®ång; nhng l¹i lµ nh÷ng kh¸ch hµng tåi v× hä ch¼ng bao giê ®i xe kÐo!

T«i thÊy mét bãng ngêi ®i ra khái dinh. T«i tù nhñ: "Mét ngêi ra khái nhµ hép nµy ch¾c ph¶i lµ mét ngêi lÞch sù, mµ mét ngêi lÞch sù th× kh«ng ®i bé díi trêi n¾ng thÕ nµy; «ng ta sÏ ®i xe; vµ «ng ta sÏ lµ kh¸ch hµng cña t«i. Khi t«i thÊy ¸o ®en cña «ng ta, t«i cµng l¹c quan v× t«i cho ®ã lµ mét thÇy th«ng1) (Mét ngêi th«ng ng«n An Nam). T«i ch¹y ®Õn ®ãn

1) Hai ch÷ "thÇy th«ng" trong nguyªn b¶n viÕt b»ng tiÕng ViÖt.


«ng ta. §ã lµ mét cha ®¹o, mét cha ®¹o ®¸ng kÝnh.T«i cói ngêi xuèng ch©n «ng ta ®Ó «ng ta cã thÓ lªn xe

dÔ dµng h¬n, ®ã lµ çch thanh lÞch ®Ó ®ãn kh¸ch. §¸ng lÏ ®Æt ch©n lªn bÖ xe, con ngêi th¸nh thiÖn l¹i muèn ®Æt ch©n lªn m«ng t«i. T«i hiÓu ngay cö chØ Êy, v× t«i ®· quen víi nh÷ng ngêi hiÒn nh thÕ råi; vµ t«i bá ch¹y víi chiÕc xe kÐo cña t«i; t«i vèn ®· quen víi nh÷ng trß nhµo lén nµy råi, nghÒ nghiÖp buéc t«i nh thÕ. Trong khi ch¹y ra xa, t«i cßn nghe vÞ con cña Chóa trêi lÈm bÈm c©u kinh ngÉu høng: "Khèn kiÕp! vÞ t«ng ®å nãi - ngêi ta kh«ng thÓ bíc ®i mét b-íc mµ kh«ng bÞ bän xe kÐo tåi tµn nµy quÊy rÇy!"

Sù cè nµy lµm t«i quªn c¶ mÖt mái, c¶ ®ãi kh¸t, v× sau khi ®¹t ®îc kho¶ng çch kh¸ xa gi÷a "cha t«i" vµ t«i, t«i ®ïa cît, nghÜ ®Õn Chóa, ®Õn h×nh ¶nh con ngêi, tøc lµ ®Õn ng-êi nä vµ t«n gi¸o cña anh ta. Khi t«i quay ®Çu l¹i th× thÊy gËy t«ng ®å vÉn cßn tiÕp tôc dø dø vÒ phÝa t«i nh mét que r¶y níc phÐp.

T«i ®i, hay ®óng h¬n, chóng t«i, chiÕc xe vµ t«i, ®i vÒ bÕn ®ß.

Tõ trong çi qu¸n bÐ tÑo cña bµ ThÞ Hai1) to¸t lªn mét kh«ng khÝ h¹nh phóc vµ sung tóc. G¹o tr¾ng nh ngµ, níc m¾m to¶ ra mét h¬ng th¬m ngµo ng¹t lµm kho¸i mòi. Níc chÌ s«i sïng sôc trªn bÕp. ThËt lµ hÊp dÉn. T«i dõng l¹i, quyÕt ®Þnh mua mét b¸t c¬m ngon, biÕt r»ng bµ ThÞ Hai tèt bông kh«ng nì tõ chèi b¸n chÞu cho mét ngêi thî l¬ng thiÖn.

Võa míi ngåi lªn chiÕu, t«i thÊy mét ngêi lÝnh thuû ®i ngo»n ngoÌo trªn bÕn tµu cña h·ng S¸cgi¬ Rªuyni. Bu«ng ®òa xuèng, t«i nh¶y ra xe vµ b»ng hai bíc ch©n, t«i ®· ®øng

1) Hai ch÷ "ThÞ Hai" trong nguyªn b¶n viÕt b»ng tiÕng ViÖt.2) Trois nauds µ l'heure.3) ThËt ra, ®©y lµ v¨n phÈm s¸ng t¸c cña NguyÔn ¸i Quèc.

tríc vÞ kh¸ch hµng thø hai cña t«i s¸ng nay. §ã lµ mét ngêi tèt bông, anh ta ch¼ng hÒ mÆc c¶ gi¸ c¶. Anh ta nÐm cho t«i ®Þa chØ n¬i ®Õn råi lªn xe vµ ngåi chÔm chÖ bªn m¹n ph¶i, cßn gãi ®å ®¹c th× ®Ó bªn tay tr¸i. T«i ch¹y nh÷ng ba h¶i lý/giê2), v× kh«ng muèn ThÞ Hai ph¶i ngãng chê.

§Õn c¶ng, tªn thuû thñ l·o luyÖn lªn bê vµ bá ®i, tØnh b¬, ch¼ng hÒ cã ý ®Þnh tr¶ thï lao cho t«i. T«i yªu s¸ch. H¾n ch¼ng thÌm quay l¹i. T«i ch¹y theo h¾n vµ hÐt lªn: "Tr¶ tiÒn, «ng ¬i, tr¶ tiÒn!"

H¾n chuyÓn gãi ®å qua bªn tr¸i, tay ph¶i thß vµo tói vµ rót ra mét... khÈu sóng lôc. Vò khÝ cña v¨n minh hïng hån thÐt lªn: Pan! Pan! "L¹i mét có n÷a x«i háng báng kh«ng!", t«i tù nhñ.

T«i trë l¹i qu¸n ¨n, chÌ vÉn cßn ®ang bèc khãi.

CULIXENguyÔn ¸i Quèc dÞch3)

B¸o L'HumanitÐ,ngµy 18-3-1922.


§éNG VËT HäC

"Cµng häc cµng thÊy m×nh dèt", ®ã lµ c©u ng¹n ng÷ ch©u ¸, c©u ng¹n ng÷ ®ã tr¸i víi th«ng thêng, kh«ng ph¶i lµ mét trß Tµu, mµ lµ mét ch©n lý chung réng.

VÝ nh «ng Gi«dÐp Cai«, cùu Thñ tíng, mét nhµ lý tµi ngo¹i ng¹ch, mét nhµ v¨n kh«ng ph¶i tåi, kh«ng ph¶i t¬ng ®èi tåi nh Anhxtanh nãi, sau khi ®· cai trÞ 40 triÖu d©n Ph¸p, ®· rìn víi hµng triÖu, hµng tû b¹c, ®· viÕt s¸ch viÕt vë, råi mét buæi s¸ng nä, bçng g·i ®iªn cuång - kh«ng ph¶i lµ g·i tãc, v× «ng ta kh«ng cã tãc - mµ lµ g·i tai, ®ång thêi tù hái vµ hái ngêi kh¸c: ch©u ¢u sÏ ®i tíi ®©u ®©y? Níc Ph¸p sÏ ®i tíi ®©u ®©y? C©u hái tuy cã vÎ qu¸ gi¶n ®¬n, nhng cho ®Õn nay vÉn cha ®îc gi¶i ®¸p. Vµ cã thÓ cßn ph¶i chê l©u míi gi¶i ®¸p ®îc, trõ phi...

Nµy, ngµi Thñ tíng, xin ngµi cho t«i biÕt ch©n cña ch©u ¢u vµ ch©n cña níc Ph¸p ë chç nµo, t«i sÏ nãi ngµi hay ch©u ¢u vµ níc Ph¸p ®i tíi ®©u!

§¸cuyn, nhµ cùc th«ng th¸i §¸cuyn, tõng biÕt r»ng con ng-¬i cña Õch xø ¤vÐcnh¬1) trßn h¬n con ng¬i cña Õch vïng Nèttinhham, vµ ®u«i bå c©u Mªhic« cã nhiÒu h¬n ®u«i bå c©u ë Thuþ §iÓn ba çi l«ng t¬, nhng «ng l¹i hoµn toµn kh«ng biÕt g× ®Õn mét loµi ®éng vËt rÊt ®«ng ®óc ngµy nay ®îc biÕt rÊt râ rµng; çi loµi ®éng vËt mµ do sè lîng, do chÊt lîng cña nã, cã thÓ liÖt vµo hµng ®Çu trong giíi ®éng vËt. V× hiÖn tîng nµy còng kh¸ thó vÞ, nªn chóng t«i thö tr×nh bµy cïng b¹n ®äc b¸o Le Paria17.

KÕt qu¶ cña nh÷ng cuéc nghiªn cøu kü, cµng cho phÐp

1) Auvergne: Mét tØnh miÒn trung níc Ph¸p.

chóng t«i kh¼ng ®Þnh r»ng nguån gèc loµi ®éng vËt nµy còng l©u ®êi nh nguån gèc loµi ngêi, nÕu kh«ng ph¶i lµ l©u ®êi h¬n n÷a. CÊu t¹o thÓ chÊt cña nã hÕt søc kú l¹: ë tÊt c¶ çc loµi ®éng vËt, sù sinh s¶n ra l«ng l¸ thêng lµ ë ®»ng ®u«i... ë loµi ®éng vËt nµy... l¹i ë trªn ®Çu. ChØ ë trªn ®Çu, chø kh«ng ë cæ nh bêm con ngùa. L«ng l¸ nµy mÞn nh len vµ hung hung, hoÆc cøng vµ ®en, tuú theo khÝ hËu n¬i nã sèng. KhÝ hËu cã ¶nh hëng rÊt nhiÒu ®Õn níc da nã, mµu da ®ã ®i tõ vµng ®Õn ®en, chø Ýt khi tr¾ng. Dï cã nh÷ng sù kú quÆc ®ã, diÖn m¹o cña nã ®«i khi còng kh¸ dÔ th¬ng. Nã ®i hai ch©n. Nhng, theo tµi liÖu quan s¸t ®îc t¹i nh÷ng vïng ch©u ¸, th× nhiÒu khi nã l¹i ®îc coi nh loµi bèn ch©n*. Nãi chung, cã thÓ liÖt nã vµo loµi hai tay. §iÒu lµm cho loµi ®éng vËt nµy rÊt ®«ng ®óc vµ cã thÓ sèng ë mét ®Þa bµn rÊt réng trªn tr¸i ®Êt, chÝnh lµ ë chç nã rÊt dÔ dµng thÝch nghi víi nhiÒu thø ®å ¨n hÕt søc kh¸c nhau. Nã ¨n thÞt, ¨n cá, ¨n g¹o vµ ¨n c¶ ng©n s¸ch n÷a. CÇn chó ý r»ng khi cã thÓ ®· tiÕn ®Õn tr×nh ®é ¨n ng©n s¸ch th× thêng bÞ coi lµ tho¸i ho¸, v× nã ®· mÊt hÕt ®Æc tÝnh tinh thÇn cña nßi gièng nã råi.

ãc b¾t chíc cña nã rÊt ph¸t triÓn vµ ãc ®ã kh«ng ph¶i n«ng c¹n nh ë loµi khØ hay loµi vÑt, v× ngêi ta nhËn thÊy r»ng tµi b¾t chíc cña nã thêng ®¹t tíi chç tuyÖt khÐo vµ ®«i khi cßn h¬n c¶ çi mµ nã b¾t chíc n÷a.

* Loµi quan l¹i trong t thÕ XalamalÕch1) (chó thÝch cña t¸c gi¶).1) XalamalÕch: tõ tiÕng chµo ArËp cã nghÜa lµ "chóc thanh

b×nh", tiÕng Ph¸p ®Æt ra tõ ng÷ nµy ®Ó chØ lèi chµo cÇu kú, qu¸ møc lÔ phÐp vµ lÆp ®i lÆp l¹i (cho nªn thêng dïng ë sè nhiÒu). T¸c gi¶ nãi "loµi bèn ch©n" víi ngô ý phª ph¸n lèi chµo ¸ §«ng xa quú gèi chèng tay, r¹p m×nh tËn ®Êt.


Mét vµi ®øc tÝnh thùc dông cña nã cßn cao h¬n c¶ nh÷ng ®øc tÝnh thùc dông cña çc loµi gia sóc cña chóng ta n÷a kia. Mét khi thuÇn dìng råi, th× nã tù ®Ó cho ngêi ta hít l«ng nh con cõu, chÊt ®å lªn lng nh con lõa, vµ ®a vµo lß s¸t sinh nh con bª. Nã rÊt dÔ th«i miªn. NÕu b¾t ra mét con, to nhÊt hay m¹nh nhÊt trong bÇy, vµ ®eo vµo cæ nã mét vËt g× lãng l¸nh, mét ®ång vµng hay mét thËp ¸c ch¼ng h¹n, th× nã liÒn trë thµnh hoµn toµn ngoan ngo·n, lóc ®ã cã thÓ sai nã lµm bÊt cø viÖc g×, b¶o nã ®i bÊt cø ®©u còng ®îc, vµ çc con kh¸c cø viÖc theo nã mét çch ngu ®Çn nh loµi thó vËt - nÕu cã thÓ nãi nh thÕ ®îc.

Çc nhµ b¸c häc cña B.I.Z.A (British Imperial Zoological Association)1) võa cho biÕt r»ng loµi thá tríc bªn bê Ên §é D-¬ng vµ Bê biÓn Libi2) vïng BiÓn §á, b¾t ®Çu tá ra cã nh÷ng tiÕn ho¸ râ rÖt: nã kh«ng chÞu ®Ó ngêi ta b¾t mét çch dÔ dµng n÷a vµ trèn tr¸nh c¶nh lµm gia sóc. HiÖn tîng míi ®ã kh«ng khái g©y lo ng¹i cho çc giíi c«ng nghiÖp - khoa häc trªn thÕ giíi, vµ ®Æc biÖt lµ cho nh÷ng giíi ®ã ë ®« thÞ, v× tuy thÞt loµi vËt nµy kh«ng ¨n ®îc v× kh«ng íp l¹nh ®îc, nhng m¸u vµ må h«i cña nã l¹i ®· trë thµnh nh÷ng thø kh«ng thÓ thiÕu ®Ó lµm bÐo nh÷ng çi m¸y lµm dåi thÞt.

§Ó tãm t¾t b¶n tr×nh bµy ng¾n nµy, chóng t«i xin nãi r»ng tªn chñng lo¹i cña çi gièng vËt dÞ kú ®ã lµ D©n b¶n xø thuéc ®Þa (Colonial IndigÐna)3) nhng tuú theo tõng vïng mµ nã cã tªn gäi kh¸c nhau: ngêi An Nam, ngêi Mang¸t, ngêi Angiªri, ngêi Ên §é, v.v..

1) Héi ®éng vËt häc ®Õ quèc Anh,2) PhiÕm chØ vïng §Þa Trung H¶i gi¸p B¾c Phi (thêi cæ ®¹i cã

khi gäi phiÕm chØ lµ Libi).3) Pháng theo çch cña çc nhµ sinh vËt häc dïng tiÕng latinh

®Ó ®Æt tªn khoa häc cho nh÷ng gièng, loµi ®éng vËt vµ thùc vËt.

NGUYÔN ¸I QUèCT.B. - Chóng t«i võa nhËn ®îc cña mét ®ång nghiÖp cña

chóng t«i lµ nhµ b¸c häc vÒ tù nhiªn häc §ê P¸ctu1) mét tiªu b¶n hiÕm cã cña loµi nµy, h×nh nh còng cã hä hµng th©n thuéc g× ®ã víi loµi mµ chóng t«i võa nghiªn cøu. Loµi ®ã, theo b¹n ®ång nghiÖp cña chóng t«i, th× tªn nã lµ: V« s¶n. Mét ngµy gÇn ®©y, chóng t«i sÏ nghiªn cøu gièng víi hiÖn tîng míi nµy: V« s¶n §ê P¸ctu2).

B¸o Le Paria, sè 2,ngµy 1-5-1922.

1) De Partout. Tªn nh©n vËt do t¸c gi¶ ®Æt ra.2) Pháng theo çch çc nhµ sinh vËt häc lÊy tªn m×nh ®Ó ®Æt

tªn khoa häc cho nh÷ng gièng, loµi ®éng vËt vµ thùc vËt do m×nh ph¸t hiÖn.


MÊY ý NGHÜ VÒ VÊN §Ò THUéC §ÞA

Tõ khi §¶ng Céng s¶n Ph¸p ®· thõa nhËn 21 ®iÒu kiÖn cña M¸txc¬va18 vµ gia nhËp Quèc tÕ thø ba19, §¶ng ®· tù ®Æt cho m×nh mét nhiÖm vô ®Æc biÖt khã kh¨n trong sè çc nhiÖm vô kh¸c: chÝnh s¸ch thuéc ®Þa. §¶ng kh«ng thÓ tho¶ m·n víi nh÷ng b¶n tuyªn ng«n chØ thuÇn lµ b»ng t×nh c¶m vµ kh«ng cã kÕt qu¶ g× nh thêi Quèc tÕ thø nhÊt20 vµ Quèc tÕ thø hai21 n÷a, mµ cÇn ph¶i cã mét kÕ ho¹ch ho¹t ®éng chÝnh x¸c, mét chÝnh s¸ch cã hiÖu qu¶ vµ thiÕt thùc.

Trong vÊn ®Ò nµy, §¶ng gÆp nhiÒu khã kh¨n h¬n mäi vÊn ®Ò kh¸c, vµ ®©y lµ nh÷ng khã kh¨n chñ yÕu:

1. DiÖn tÝch çc thuéc ®Þa rÊt réng. - Kh«ng kÓ nh÷ng "khu vùc uû trÞ" míi, lÊy ®îc tõ sau chiÕn tranh, níc Ph¸p cã:

ë ch©u ¸, 450.000 km2 ; ë ch©u Phi, 3.541.000km2 ; ë ch©u Mü,108.000 km2; ë ch©u §¹i D¬ng, 21.600km2 . Tæng céng: 4.120.000 km2 (gÇn gÊp t¸m lÇn diÖn tÝch níc Ph¸p) víi mét d©n sè lµ 47.000.000 ngêi. Sè d©n ®ã nãi h¬n 20 thø tiÕng kh¸c nhau. T×nh tr¹ng cã nhiÒu tiÕng nãi kh¸c nhau nh vËy lµm khã kh¨n cho c«ng t¸c tuyªn truyÒn, bëi v× trõ mÊy thuéc ®Þa cò ra, th× mét tuyªn truyÒn viªn ngêi Ph¸p chØ cã thÓ nãi chuyÖn víi quÇn chóng b¶n xø qua ngêi phiªn dÞch mµ th«i. Mµ phiªn dÞch th× khã nãi lªn ®îc hÕt ý, v¶ l¹i trong nh÷ng xø bÞ cai trÞ mét çch

®éc ®o¸n Êy, thËt khã mµ t×m ra ®îc mét ngêi phiªn dÞch nh÷ng lêi lÏ çch m¹ng.

L¹i cßn nh÷ng trë ng¹i kh¸c n÷a. Tuy ngêi d©n b¶n xø ë tÊtc¶ çc thuéc ®Þa ®Òu lµ nh÷ng ngêi bÞ ¸p bøc vµ bãc lét nh nhau, nhng tr×nh ®é v¨n ho¸, kinh tÕ vµ chÝnh trÞ gi÷a xø nµy víi xø kh¸c l¹i rÊt kh¸c nhau. Gi÷a An Nam víi C«ngg«, M¸ctinÝch hay T©n §¶o, hoµn toµn kh«ng gièng nhau chót nµo, trõ sù cïng khæ.

2. T×nh tr¹ng thê ¬ cña giai cÊp v« s¶n chÝnh quèc ®èi víi çc thuéc ®Þa. - Trong nh÷ng luËn c¬ng vÒ vÊn ®Ò thuéc ®Þa22, Lªnin ®· tuyªn bè râ rÖt r»ng "nhiÖm vô cña c«ng nh©n ë çc níc ®i chiÕm thuéc ®Þa lµ ph¶i gióp ®ì mét çch tÝch cùc nhÊt phong trµo gi¶i phãng cña çc níc phô thuéc". Muèn thÕ, c«ng nh©n ë chÝnh quèc cÇn ph¶i biÕt râ thuéc ®Þa lµ çi g×, ph¶i biÕt nh÷ng viÖc g× ®· x¶y ra ë thuéc ®Þa, biÕt râ nçi ®au khæ - hµng ngh×n lÇn ®au khæ h¬n c«ng nh©n ë chÝnh quèc - nh÷ng ngêi anh em cña hä, nh÷ng ngêi v« s¶n thuéc ®Þa ph¶i chÞu ®ùng. Tãm l¹i lµ c«ng nh©n ë chÝnh quèc ph¶i quan t©m ®Õn vÊn ®Ò thuéc ®Þa.

TiÕc thay, mét sè ®«ng chiÕn sÜ vÉn cßn tëng r»ng, mét thuéc ®Þa ch¼ng qua chØ lµ mét xø díi ®Çy çt vµ trªn lµ mÆt trêi, vµi c©y dõa xanh víi mÊy ngêi kh¸c mµu da, thÕ th«i. Vµ hä hoµn toµn kh«ng ®Ó ý g× ®Õn.

3. T×nh tr¹ng dèt n¸t cña ngêi d©n b¶n xø. - Trong tÊt c¶ çc níc thuéc ®Þa, ë çi xø §«ng D¬ng giµ cçi kia còng nh ë xø §ah«m©y trÎ trung nµy, ngêi ta kh«ng hiÓu ®Êu tranh giai cÊp lµ g×, lùc lîng giai cÊp v« s¶n lµ g× c¶, v× mét lÏ ®¬n gi¶n lµ ë ®ã kh«ng cã nÒn kinh doanh lín vÒ th¬ng nghiÖp hay c«ng nghiÖp, còng kh«ng cã tæ chøc c«ng nh©n. Tríc con m¾t ngêi d©n b¶n xø, chñ nghÜa


b«nsªvÝch - danh tõ nµy v× thêng ®îc giai cÊp t s¶n dïng ®Õn lu«n, nªn ®Æc s¾c h¬n vµ m¹nh nghÜa h¬n - cã nghÜa lµ: hoÆc sù ph¸ ho¹i tÊt c¶, hoÆc sù gi¶i phãng khái ¸ch níc ngoµi. NghÜa thø nhÊt g¸n cho danh tõ Êy lµm cho quÇn chóng v« häc vµ nhót nh¸t xa l¸nh chóng ta; nghÜa thø hai th× dÉn hä ®Õn chñ nghÜa quèc gia. C¶ hai ®iÒu ®ã ®Òu nguy hiÓm c¶. ChØ cã mét sè Ýt ngêi trong nh©n d©n hiÓu ®îc thÕ nµo lµ chñ nghÜa céng s¶n. Nhng sè ngêi thîng lu Êy,- thuéc giai cÊp t s¶n b¶n xø1) vµ lµ cét trô cña giai cÊp t s¶n thùc d©n, - còng kh«ng thÝch thó g× viÖc chñ nghÜa céng s¶n ®îc ngêi ta hiÓu vµ ®îc truyÒn b¸ réng r·i c¶. Tr¸i l¹i, gièng nh con chã trong chuyÖn ngô ng«n, hä l¹i thÝch ®eo çi vßng cæ ®Ó kiÕm miÕng x¬ng cña chñ. Nãi chung, quÇn chóng c¨n b¶n lµ cã tinh thÇn næi dËy, nhng cßn rÊt dèt n¸t. Hä muèn gi¶i phãng, nhng hä cha biÕt lµm çch nµo ®Ó ®¹t ®îc môc ®Ých Êy.

4. Nh÷ng thµnh kiÕn. - V× giai cÊp v« s¶n ë c¶ hai ®»ng ®Òu kh«ng hiÓu biÕt lÉn nhau, nªn ®· n¶y ra nh÷ng thµnh kiÕn. §èi víi c«ng nh©n Ph¸p, th× ngêi b¶n xø lµ mét h¹ng ngêi thÊp kÐm, kh«ng ®¸ng kÓ, kh«ng cã kh¶ n¨ng ®Ó hiÓu biÕt ®îc vµ l¹i cµng kh«ng cã kh¶ n¨ng ho¹t ®éng. §èi víi ngêi b¶n xø, nh÷ng ngêi Ph¸p - mÆc dÇu hä lµ h¹ng ngêi nµo còng ®Òu lµ nh÷ng kÎ bãc lét ®éc ¸c. Chñ nghÜa ®Õ quèc vµ chñ nghÜa t b¶n kh«ng bá lì dÞp lîi dông sù nghi kþ lÉn nhau ®ã vµ sù ph©n biÖt ®¼ng h¹ng gi¶ t¹o vÒ nßi gièng ®ã ®Ó ng¨n c¶n viÖc tuyªn truyÒn vµ ®Ó chia rÏ nh÷ng lùc lîng ®¸ng ph¶i ®oµn kÕt l¹i.

5. §µn ¸p d· man. - NÕu bän thùc d©n Ph¸p rÊt vông vÒ trong viÖc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ ë thuéc ®Þa, th× hä l¹i lµ nh÷ng tay l·o luyÖn trong nghÒ ®µn ¸p d· man vµ trong viÖc chÕ t¹o ra çi lßng trung thµnh b¾t buéc. Nh÷ng ngêi nh «ng G¨ng®i vµ «ng §ê Val¬ra cã lÏ ®· lªn thiªn ®µng tõ l©u råi nÕu çc «ng Êy sinh ë mét trong nh÷ng thuéc ®Þa cña Ph¸p.

1) La bourgeoisie autochtone.

BÞ tÊt c¶ mäi thø thñ ®o¹n th©m hiÓm cña çc toµ ¸n qu©n sù vµ toµ ¸n ®Æc biÖt v©y xung quanh, mét ngêi chiÕn sÜ ë b¶n xø khã lßng tiÕn hµnh viÖc gi¸o dôc ®ång bµo bÞ ¸p bøc vµ dèt n¸t cña m×nh mµ kh«ng sa vµo nanh vuèt cña çc nhµ ®i khai ho¸ cho hä.

Tríc nh÷ng khã kh¨n Êy, §¶ng ph¶i lµm g×?T¨ng cêng c«ng t¸c tuyªn truyÒn cña §¶ng ®Ó kh¾c

phôc.NGUYÔN ¸I QUèC


D¦íI CUéC "KHAI HO¸ CAO C¶"

¤ng Anbe Xar« ®· tuyªn bè víi nhãm thuéc ®Þa trong H¹ nghÞ viÖn r»ng: "Trung thµnh víi sø mÖnh cao c¶ ®· lµm r¹ng danh níc Ph¸p trªn thÕ giíi vµ lÞch sö, níc Ph¸p ®Çy lßng b¸c ¸i ®ang theo ®uæi t¹i h¶i ngo¹i mét sù nghiÖp tiÕn bé, chÝnh nghÜa, sù nghiÖp d×u d¾t çc chñng téc, sù nghiÖp khai ho¸ cao c¶; tÝnh chÊt cao quý cña sù nghiÖp ®ã lµm cho truyÒn thèng rùc rì l©u ®êi cña níc Ph¸p ngµy cµng thªm phÇn rùc rì".

ThÕ mµ ngêi ta ®· ®em thùc hiÖn çi sù nghiÖp tiÕn bé, chÝnh nghÜa, v. v. ®ã nh thÕ nµy:


Mîn cí bµi trõ n¹n du ®·ng, ngêi ta thi hµnh mét chÕ ®é khæ sai víi d©n b¶n xø ë Ma®ag¸txca. Nh lµ: trªn mÆt tr¸i mét tê giÊy trong thÎ c¨n cíc cña ngêi b¶n xø, cã dµnh riªng vµi « nhá ®Ó ngêi chñ ghi chó. Trong « thø nhÊt, cã in nh÷ng ®iÒu ghi chó chñ yÕu, ngêi chñ ph¶i ký nhËn ë díi.

Lµm thuª cho «ng .........................................................T¹i .................................................................................Tõ ..................................... ®Õn...................................

Ngêi chñ:Ngêi b¶n xø nµo mµ thÎ c¨n cíc kh«ng hîp lÖ nh ®· chØ

dÉn trªn ®©y ®Òu bÞ coi lµ du ®·ng, sÏ bÞ ph¹t tï tõ 3 th¸ng ®Õn mét n¨m, vµ sau khi m·n h¹n tï, cã thÓ cßn bÞ ®µy biÖt xø tõ 5 ®Õn 10 n¨m.

B©y giê ta h·y xem çc «ng chñ ®i khai ho¸ Êy ®èi xö víi c«ng nh©n b¶n xø nh thÕ nµo.

Cã mét b¸c cai ®Õn hái tiÒn c«ng cho mét ngêi thî cña m×nh, th× mét «ng chñ nä ®· viÕt giÊy tr¶ lêi nh sau: "B¶o çi con lîn Êy lÊy c...1) mµ ¨n, chØ cã mãn Êy lµ hîp víi nã th«i".

Mét «ng chñ kh¸c, khi thÊy nhµ bÞ mÊt trém 1.000 phr¨ng, liÒn l«i t¸m ngêi b¶n xø lµm thuª cho m×nh ra tra ®iÖn ®Ó b¾t hä thó nhËn. VÒ sau, ngêi ta t×m ra kÎ trém chÝnh lµ cËu Êm con «ng chñ. Nhµ khai ho¸ - con, ®· ¨n ch¬i tho¶ thÝch. Nhµ khai ho¸ - bè, th× kh«ng bÞ l«i th«i g× c¶. Vµ nh÷ng ngêi cã phóc ®îc níc Ph¸p b¶o hé th× cßn n»m trong nhµ th¬ng ë Tananariv¬.

1) Nguyªn b¶n: "la m.", viÕt t¾t cña ch÷ "la merde", ®ång nghÜa "ph©n" trong tiÕng ViÖt.

NGUYÔN ¸I QUèCB¸o La Vie OuvriÌre,ngµy 29-5-1922.

PARI (TrÝch "Nh÷ng bøc th göi c« em hä"do t¸c gi¶ dÞch tõ tiÕng An Nam1))

ë Pari23 cã mét vïng, c« em hä th©n mÕn cña t«i ¹, tù mét m×nh nã nã tr×nh diÔn ra ®îc ®ñ bé mÆt vµ ®ñ t©m

1) Thùc ra, ®©y lµ v¨n phÈm do NguyÔn ¸i Quèc s¸ng t¸c.


lý cña c¶ Pari, c¶ níc Ph¸p, c¶ vò trô. Ai muèn nghiªn cøu t×nh h×nh x· héi thêi buæi ta ngµy nay, th× chØ cø ®i ngang vïng nµy mµ th«i lµ ®¸ng gi¸ c¶ mét pho s¸ch lín cì b¸ch khoa toµn th vËy.

Vïng gåm ba xãm chÝnh, lµ £toan, Batinhon, £pinÐt. C« vèn cã trÝ tëng tîng phong phó, nªn t«i ch¾c thÕ, chØ cÇn ®äc tªn mÊy xãm ®ã lµ c« ®· ®o¸n ra ®îc thø bËc x· héi cña nh÷ng nhãm nµy råi. T«i ë ®©y nh ®ang nghe thÊy c« tù th× thÇm víi m×nh: £pinÐt, £pinÐt - Nh÷ng çi Gai con! cuéc sèng ë ®©y h¼n ph¶i chËt vËt l¾m, gai gãc l¾m. Cßn £toan - Ng«i sao, çi ®ã h¼n ph¶i lµ n¬i c ngô cña nh÷ng kÎ diÔm phóc, cã ®Æc quyÒn ®Æc lîi; mét Bång Lai tiªn c¶nh chø g× n÷a.

V©ng, c« em hä nhá cña t«i ¬i, c« ®o¸n ®· gÇn gÇn ®óng thÕ ®Êy, Êy nhng t«i vÉn cø ph¶i t¶ cho c« thÊy çi sang träng cña bªn nµy vµ çi ®au khæ cña phÝa kia, sang träng ra sao, ®au khæ ra sao th× çi ®Çu ãc xinh x¾n cña c« ch¼ng thÊy næi nã mªnh mang ®Õn thÕ nµo ®©u. Xãm £toan th× b¾t ®Çu víi Kh¶i hoµn m«n. Êy lµ mét ®µi kû niÖm nguy nga dùng lªn ®Ó ghi nhí tµi danh qu©n phiÖt cña

Nap«lª«ng. B©y giê th× nã dïng lµm må ch«n mét ngêi lÝnh kh«ng tªn tuæi chÕt trong ®¹i chiÕn.

Sù ®êi sao nã mØa mai thÕ, c« nhØ! Ngêi ta ®em thu l¹i ®Ó cïng mét chç c¶ çi h vinh cña t¸c gi¶ bao cuéc giÕt chãc kinh khñng ë ch©u ¢u vµ c¶ n¾m di hµi cña n¹n nh©n cuéc tµn s¸t thÕ giíi!

Çi ®µi nµy lµ n¬i lu tån tîng trng nh÷ng nguyªn nh©n cña mäi cuéc chiÕn tranh tríc kia vµ sau nµy; còng nh ngêi lÝnh kh«ng tªn tuæi nµy lµ hiÖn th©n tîng trng cña tÊt c¶ nh÷ng ai bÞ giÕt h¹i ®Ó tho¶ m·n çi tham väng vµ çi kiªu kú cña bän tíng l·nh. Bëi v× ai mµ ®· ®äc tªn nh÷ng chiÕn

trËn ®Çy trµn lÞch sö tõ ®Çu ®Õn cuèi, ai mµ ®· ®äc bÊy nhiªu tªn kh¾c lªn riªng mét ®µi kû niÖm nµy th«i1), th× ph¶i kinh hoµng thÊy, biÕt bao nhiªu lµ n«ng d©n, bao nhiªu lµ c«ng nh©n ®¸ng th¬ng ®· ng· xuèng kh«ng tªn tuæi, nh kÎ ®ang n»m ®©y!

§Ó mét chuyÕn th sau, t«i sÏ kÓ cho c« nghe vÒ anh lÝnh téi nghiÖp nµy, khi cßn sèng ®· ph¶i ®¬ng ®Çu víi nh÷ng trµng sóng ®¹i b¸c liªn thanh nh thÕ nµo, nay vÉn ph¶i ®¬ng ®Çu nh thÕ nµo víi nh÷ng trµng diÔn v¨n ngo¹i giao vµ tá t×nh th©n thiÕt vê vÞt cña çc vÞ sø thÇn vµ cña çc cô PhÞ2). H«m nay, h·y trë l¹i c©u chuyÖn vïng nµy ®·.

VËy, t«i ®ang nãi víi c« r»ng £toan lµ xãm çc phñ ®Ö thªnh thang, çc vên c©y hoa në sum suª, çc cç ngùa xe v-¬ng gi¶. §ã lµ mét æ xa hoa, tø xø, thõa th·i trµn trÒ vµ biÕng lêi loÌ loÑt. §ã lµ thiªn ®êng bän ¨n b¸m ®ñ çc cì vµ ®ñ çc xø. Sang träng lµ sang träng cho ®Õn c¶ con vËt. Ch¶ nãi lµm g× ®Õn çi gi¸ ng«ng cuång th¶ ra bao mét con mÌo h¶o h¹ng hay mét con ngùa lo¹i kho¸i3), nã ®ñ ®Ó nu«i sèng toµn bé d©n c mét tØnh níc ta, cø çi con khuyÓn xãm nµy lµ còng ®îc sèng léng lÉy vµ tèn kÐm h¬n ngêi ®i lµm thî nhiÒu.

Rêi chÝnh lé Vag¬ram vµ ®¹i lé Cuècxen, lµ vµo xãm Batinhon. Xãm nµy lµ xãm kiÓu con d¬i, nghÜa lµ d©n b¶n ®Þa n¬i nµy thuéc mét giai cÊp trung gian. Hä kh«ng giµu sô ®Ó bay nh¶y nh bän cõ kh«i trong giíi t b¶n, mµ còng ch¼ng ®ñ nghÌo ®Ó ph¶i vÊt v¶ gièng ®¸m thî thuyÒn. Phong vò biÓu ®o møc giµu cã cña hä cø lµ theo sù th¨ng trÇm kinh tÕ

1) Kh¶i hoµn m«n £toan cã kh¾c ®Çy vµo ®¸ tªn çc chiÕn trËn vµ çc tíng lÜnh thêi Nap«lª«ng.

2) Fatty: Tõ lãng ®Ó chØ bän tai to mÆt lín. Gèc tiÕng Anh cã nghÜa lµ ngêi bÐo.

3) Nãi chuyÖn nu«i ®Ü ®iÕm.


h»ng ngµy mµ lªn xuèng; hä cã thÓ h«m nay th× th th¸i trång b¾p c¶i, ®Ó råi h«m sau lµ ph¶i b¸n ®øt vên tîc ®i. D©n ®©y lµ tiÓu th¬ng, lµ «ng xÕp phßng giÊy, lµ «ng cß vÒ hu. Bµ ®i ®©u lµ cã mét con chån1) to quÊn quanh cæ vµ mét con chã con bång trªn tay. ¤ng th× bao giê còng cã çi g× chÓnh m¶ng cµi khuyÕt ve ¸o, mét cñ kiÖu C«ng hu©n N«ng nghiÖp hoÆc lµ b«ng hoa tÝm cña vÞ chøc s¾c Häc chÝnh2). Bµ canh cöa th× s¸ng s¸ng ch¨m chót tíi nh÷ng chËu hoa thu h¶i ®êng cæ truyÒn cña bµ bµy trªn cöa sæ, s¸ng s¸ng giò çi th¶m tr¶i cÇu thang chÝnh - tÊm th¶m nµy bíng bØnh nhÊt ®Þnh kh«ng chÞu leo cao h¬n tÇng g¸c ba3). Cø suy quy luËt vËn hµnh cña v¹n vËt th× d©n c xãm nµy cã nhiÒu kh¶ n¨ng v« s¶n ho¸ h¬n lµ s¶n sinh ra nh÷ng ®øc ngµi t b¶n chñ nghÜa.

Xãm £pinÐt lµ phÝa ch©n cña çi thang. Nã lµ ngêi bµ con khèn khã, kÎ thõa kÕ bÞ g¹t bá cña hai xãm kia. Nã gÇn nh lµ thuéc mét gièng ngêi kh¸c, ra vÎ bÏn lÏn, khiªm nhêng, bÞ çi khèn cïng nã ®Ì bÑp. Nµy c«, h·y xem «ng b¸c m×nh Ðp mÝa lÊy ®êng theo çi kiÓu ngh×n n¨m xa cò cña d©n ta, th× c« nghÜ ra ®îc çi c¶nh x· héi ë ®©y nã thÕ nµo. Cã bao nhiªu níc Ðp ngon ngät th× cø tu«n c¶ ra mét bªn cèi, cßn bªn kia th× chØ cã b·, bÑt ra, qu¾t l¹i. §©y còng thÕ. Mét bªn lµ giµu sang vµ nhµn rçi, mét bªn lµ cÇn cï vµ thiÕu thèn. L«i th«i vµ gÇy guéc nh ngãn tay kho»m kho»m cña con mô phï thuû giµ, èng lß sëi ë £pinÐt mïa hÌ th× um khãi vµ

1) Zibeline: Gièng chån B¾c cùc, tøc mét lo¹i thó l«ng dµi vµ m-ît, m×nh dµi, ®u«i dµi nªn ®· ®îc xö lý gi÷ nguyªn l«ng dïng lµm kh¨n quµng cæ phô n÷ sang träng.

2) Nh÷ng lo¹i hu©n ch¬ng, huy ch¬ng cña Ph¸p; mçi lo¹i cã h×nh d¸ng, mµu s¾c riªng.

3) Nhµ ë Pari thêng tõ n¨m ®Õn t¸m tÇng. Nh÷ng hé sang träng nhÊt hay ë tÇng g¸c cho ®Õn g¸c ba. G¸c cao h¬n, th× nh÷ng hé gia t tÇm thêng h¬n ë.

mïa ®«ng th× l¹i nh t¾t ngÊm. Tr«ng xa, nhµ cöa kh¼ng khiu trong xãm gièng y mÆt ngêi vËy, nh÷ng bé mÆt ngêi ng¬ ng¸c mµ çi bÒ mÆt tiÖm cña mét b¸c bu«n giÎ r¸ch hay cña mét hiÖu thÞt íp l¹nh th× lµm ra d¸ng çi miÖng mãm, cßn cöa sæ ®· to¸c to¹c th× dïng lµm nh÷ng con m¾t nhÎm nh÷ng dö l¹i cËn thÞ. Xãm nh÷ng con ngêi lµm lông, s¶n xuÊt vµ ®ãi meo. Xãm ngêi lµm thî, xãm ngêi nghÌo, xãm ngêi cïng khèn.

Gi÷a xãm, cã mét mÈu phè dµi chõng d¨m chôc mÐt. Quanh phè thÊy tÒ tùu mét ng«i trêng tiÓu häc, mét nhµ m¸y vµ mét qu¸n ch¸o b×nh d©n. Cã ph¶i thÕ kh«ng nµo, c« em hä th©n mÕn, c¶ çi bé sËu Êy thÕ lµ rÊt mùc tiªu biÓu? Khi cßn bÐ, th× trÎ con ®i häc ®Ó mµ biÕt t«n träng quyÒn thiªng liªng cña çc «ng chñ. Lín lªn, anh thî rêi nhµ trêng ®i gãp phÇn lµm giµu cho giíi chñ nh©n «ng mµ m×nh ®· ®îc häc tËp sïng b¸i çi uy nghi. Giµ råi yÕu ®i, th× «ng l·o ®îc, vÉn giíi chñ nh©n «ng ®ã, mµ cô ®· lµm giµu cho, tèng cô ra ngoµi ®êng ®Ó nhê chÈn bÇn mµ sèng nèt cuéc ®êi hay lam hay lµm cña m×nh!

Mçi s¸ng, t«i ph¶i ®i ngang qu¸n ch¸o b×nh d©n ®Ó ®Õn xëng lµm viÖc cña t«i. Trêi ®Ñp hay xÊu, n¾ng Êm hay tuyÕt r¬i, th× t«i còng cø thÊy tôm l¹i tríc cöa ng«i nhµ c«ng nµy lèi ba chôc çc cô. Çc cô ¨n bËn thËt kh«ng tëng tîng ®-îc. Ngêi th× kho¸c çi ch¨n trªn lng, ngêi th× l¹i mÆc çi ¸o dµi bã cña hÇu bµn trëng - ®Çu ®éi çi mò r¬m ®· vµng óa, ngêi kh¸c n÷a t¶ t¬i ®ôp v¸ mu«n mµu s¾c. Giµy çc cô, mâm h¸ ra nh hép th c¶, cêi nh¹o víi mäi kh¸ch qua ®êng. Trong lóc ®îi cöa më vµ ®Ó giÕt thêi giê, çc cô xem mÊy mÈu b¸o Le Matin24 hay tê Le Petit Parisien25 nhÆt ®îc ch¼ng biÕt ë ®©u n÷a. Trêi cã l¹nh qu¸ th× çc cô thæi thæi lªn ngãn tay hoÆc lµ gië ®iÖu nhÊt bé


ra nh¶y1) ®Ó tù sëi Êm. Mét cô nh×n t«i c¶ cêi: "Chó xem, sëi kiÓu trung t©m2) cña bän nµy ®Êy!".

D¸ng çc cô tåi tµn thÕ, nhng ai nÊy ®Òu thËt dÔ th¬ng, vµ çc cô tr«ng thÊy t«i m·i råi, th× cuèi cïng Êy còng lµ cã quen biÕt. Mét thø t×nh b»ng h÷u thÕ lµ n¶y ra gi÷a chóng t«i vµ hai bªn chµo nhau khi ®i qua.

T«i ®Æc biÖt ®Ó ý mét cô giµ trong sè ®ã. ¤ng cô s¹ch sÏ, t¬m tÊt, vµ bé d¹ng biÓu lé mét nçi buån phiÒn ®îc nÐn xuèng, mét niÒm tù träng ch¼ng chÞu ®Ó ng· khuþu, ngay trong c¬n quÉn b¸ch. Cô cã ®eo mét d¶i huy ch¬ng thëng c«ng cøu n¹n. Cô bao giê còng cø ®øng ®»ng sau ngêi kh¸c.

Mét h«m, t«i ®Õn b¾t tay cô vµ nãi víi cô: "Cè ¬i, cè cã vui lßng cho phÐp ®îc mêi cïng dïng mét b÷a lãt d¹, chñ nhËt tíi, ®îc kh«ng?". Cô ®¸p: "¤ng tö tÕ qu¸, tha «ng, thÕ cho nªn t«i tõ chèi th× ho¸ ra phô lßng tèt cña «ng, vËy xin nhËn".

Chóng t«i cïng ®Õn mét qu¸n ¨n nhá. §Æt xong mãn ¨n, chóng t«i chuyÖn trß, vµ «ng cô b¶o t«i: "T«i kh«ng d¸m tù tiÖn ngá lêi tríc víi «ng, bëi v× tríc hÕt «ng lµ ngêi níc ngoµi, thÕ råi t«i l¹i ng¹i lµm phËt lßng «ng, thanh niªn dÔ tù ¸i thÊy cã ngêi ®Õn b¾t chuyÖn l¹i nh t«i, mét l·o giµ nghÌo khæ, ch¼ng kh¸c ®øa ¨n mµy vËy. Nhng mµ cø mçi lÇn «ng ®i qua tríc mÆt t«i, lµ lßng t«i l¹i trµn ngËp mét niÒm ®au ®ín kh«n cïng, t«i chØ muèn khãc. T«i rÊt hiÓu «ng lÊy thÕ lµm l¹, nhng Êy lµ t¹i thÕ nµy: thÊy «ng, lµ t«i l¹i nhí th»ng con thø cña t«i, t«i ®· mÊt nã trong trËn giÆc. Nã còng kho¶ng tuæi «ng ®Êy. Ch¾c «ng h¨m nh¨m, h¨m s¸u chø g×? - H¨m s¸u,

1) One-step "Mét bíc", tªn mét ®iÖu vò gèc Mü, nhanh vµ m¹nh. ë ®©y ý nãi çc cô giµ khoa ch©n móa tay cho ®ì rÐt.

2) Lèi sëi sang, sëi c¶ nhµ nhng chØ ®èt lß ë mét n¬i th«i, cã èng dÉn h¬i níc nãng ®Õn tõng phßng.

cè ¹, t«i tr¶ lêi. - §óng råi, nã kÐm «ng mét tuæi. ¤ng kh«ng ch¸n tai th× ®Ó t«i kÓ chuyÖn nã «ng nghe, chuyÖn nã mµ thËt ra lµ chuyÖn t«i. - Xin mêi cè, nghe chuyÖn cè sÏ thÝch thó l¾m. - Thêi t«i cßn Ýt tuæi, «ng b¹n cïng bµn ®¸ng kÝnh cña t«i kÓ, t«i lµm nghÒ hµng h¶i ®¨ng b¹1). T«i ®· cã ®i vßng quanh thÕ giíi nhiÒu lÇn. T«i còng cã lÇn ®Õn xø «ng, ®Õn Sµi Gßn, ®Õn H¶i Phßng. Sau t«i t»n tiÖn cíi mét c« g¸i n«ng th«n hiÒn lµnh. Vî chång ®Õn lËp nghiÖp ë vïng B¾c. Nhµ t«i më mét cöa hµng nhá b¸n gia vÞ vÆt v·nh, cßn t«i th× vµo lµm mét nhµ m¸y. Vî chång t«i cã hai trai, mét g¸i, ba ch¸u thËt lµ cña trêi cho «ng ¹! Nhµ t«i víi t«i, bän t«i chÞu khã kham khæ còng nhiÒu, nu«i ®îc çc ch¸u ¨n häc, nã giái giang l¾m. Bµ con lèi xãm ®Òu lÊy lµm thÌm thuång, v× çc ch¸u nÕt na, thËt lµ ngoan ngo·n, ch¨m lµm, l¹i cã häc. Ch¸u M«rix¬ lµ ch¸u lín, lµm nghÒ thî vÏ. Ch¸u Anbe th× lµm thî m¸y. Em g¸i çc ch¸u, lµ ch¸u Yvon, nã lµ mét b«ng hoa xinh xinh mêi t¸m çi xu©n xanh- nh ë xø t«i ngêi ta hay nãi v¨n hoa thÕ - hoa lµm si ng©y løa trai kh¾p vïng, ch¸u nã ®¸nh m¸y ch÷. Mçi ®øa kiÕm ®îc ®ång tiÒn còng kha kh¸, ®ñ cho m×nh vµ cho vî chång chóng t«i. Ban ngµy th× çc ch¸u ®i lµm, tèi ®Õn c¶ mÊy ch¸u m¶i mª häc hµnh. Chñ nhËt nµo còng c¶ ngµy bµn luËn víi nhau nh÷ng çi häc ®îc trong tuÇn. Nãi thËt t×nh ®Ó «ng hay, cø nghe çc ch¸u nã bµn nã nãi lµ síng l¹ síng lïng; Êy chÝnh çc ch¸u ®· d¹y chóng t«i, mÑ çc ch¸u víi t«i, biÕt ®îc kh«ng biÕt bao nhiªu thø. VËy lµ vî chång chóng t«i thËt lµ ®«i bè mÑ síng nhÊt trÇn ®êi.

"ChiÕn tranh bïng næ. Ch¸u M«rix¬ bÞ th¬ng nÆng tõ ®Çu, Ýt l©u sau th× chÕt. Ch¸u Anbe th× bÞ ghi lµ mÊt tÝch,

1) Tøc thuû thñ d©n sù. Do yªu cÇu cña sù kiÓm so¸t quèc gia vµ quèc tÕ, ngêi ®i biÓn ph¶i theo luËt hµng h¶i quèc tÕ, ®îc ®¨ng ký vµo mét danh b¹ nhµ níc. Cã ®¨ng b¹ míi lµ c«ng nh©n hµng h¶i chÝnh thøc.


sau ba th¸ng chiÕn trËn. Cø thÕ lµ nhµ t«i vµ ch¸u g¸i ho¸ ®iªn lªn, ®iªn v× ®au ®ín. Lµng t«i lµ çi ®Ých cho ph¸o n·, ®¹n Ph¸p ®Õn víi chóng t«i còng nhiÒu ngang ®¹n §øc; ®¹n nã kh«ng cã quèc tÞch, nªn ®¹n bªn nµy hay bªn kia th× còng ®Òu ph¸ ph¸ch ®å ®¹c, còng ®Òu giÕt h¹i ngêi ta, döng dng nh nhau, tµn khèc nh nhau.

"Mét h«m nä, trong gian nhµ chóng t«i ë ®· ®æ vì ®Õn nöa, vî t«i cïng ch¸u g¸i t«i ®ang nÊu níng, th× mét çi nåi1) - ch¼ng ph¶i lo¹i nåi Na Uy næi tiÕng cña Lui Phorext¬ ®©u, mµ lµ çi lo¹i nåi nã giËp be giËp bÐt tuèt - nã bæ xuèng.

"Mét tiÕng næ kinh hån, råi tÊt c¶ hÊt tung lªn. T«i tho¸t th©n v× ®ang xuèng tÇng hÇm lÊy çi g× ®ã. §Õn khi l¹i ng-êi, tõ díi hÇm lªn, th× lªn hÕt cÇu thang, t«i ch¼ng cßn thÊy nhµ, thÊy cöa, thÊy vî, thÊy con ®©u c¶ n÷a, mµ chØ thÊy mét kho¶ng trèng kh«ng, mét kho¶ng trèng kh«ng khñng khiÕp, h·i hïng, mét kho¶ng trèng kh«ng nã lÊp ®Æc kh«ng trung b»ng çi n·o nuét, çi tËn cïng, çi chÕt chãc, çi tan hoang. T«i qu¸ s÷ng sê ®Ó cßn ho¶ng hèt... Nhng h·y chê ®Êy, ®· hÕt ®©u! Çi lóc ghª gím nhÊt trong c¶ ®êi t«i, lµ lóc mµ t«i nhËn ra trong ®èng nhµ cöa vôn n¸t, mét çi bµn tay m¸u me cña ch¸u Yvon téi nghiÖp cña t«i, råi çch mÊy b-íc, lµ mét çi ch©n cßn giµy tÊt y nguyªn cña ngêi vî ®¸ng th-¬ng cña t«i. Êy bÊy giê, Êy bÊy giê...".

§Õn ®©y, «ng giµ t¸i nhît. T«i ®äc thÊy trong ®«i m¾t cô, bçng d¹i ®i, mét nçi niÒm ®au xãt vµ c¨m hên kh«ng sao t¶ xiÕt. Mét c¬n co giËt lµm cô toµn th©n run rÈy. Cô tú hai bµn tay ®ang qu¾p l¹i lªn mÐp bµn. Hai ch©n cô di di ®Òu nhÞp, nh ph¸t sèt, trªn sµn nhµ, mµ c¨ng g©n cèt ra nh vËy, th× lµ khi nµo con ngêi ta ®ang cè k×m l¹i mét niÒm xóc ®éng ®ang muèn bïng ra. T«i nhá nhÑ b¶o cô: "Th«i võa råi, cè ¬i! Xin ®Ó h«m kh¸c cè kÓ cho nghe. Cè x¬i cñ khoai r¸n,

1) Tõ lãng chØ ®¹n ph¸o cì lín.

cè nhÐ!". ¤ng cô nh kh«ng nghe thÊy t«i nãi; cô thë dµi mét h¬i, nãi tiÕp: "§Êy «ng xem, «ng th©n mÕn, chiÕn tranh, cuéc chiÕn tranh trêi tru ®Êt diÖt nµy t«i cã çi g× th× nã ®· giÕt s¹ch c¶, nµo lµ h¹nh phóc, nµo lµ nhµ cöa, nµo ngêi vî quý, nµo bÇy con yªu. Cßn t«i, th× b©y giê t«i nhê thiªn h¹ bè thÝ ®Ó sèng qua ngµy, sau bÊy nhiªu n¨m trêi lµm ¨n, cùc nhäc. BiÕt ®©u, v©ng, biÕt ®©u ch¼ng ph¶i chÝnh ch¸u Anbe ®¸ng th¬ng cña t«i lµ ngêi b©y giê ®©y ®ang n»m ®ã díi Kh¶i hoµn m«n!".

Cô g¹t mét giät níc m¾t thËt to, tay run run n©ng çi cèc mµ t«i võa rãt rîu vµo, miÖng nãi: "Nµo, chóc søc khoÎ «ng!".

B¸o L'HumanitÐ,ngµy 30 vµ 31-5-1922.


B×NH §¼NG

§Ó che ®Ëy sù xÊu xa cña chÕ ®é bãc lét giÕt ngêi, chñ nghÜa t b¶n thùc d©n lu«n lu«n ®iÓm trang cho çi huy ch-¬ng môc n¸t cña nã b»ng nh÷ng ch©m ng«n lý tëng: B¸c ¸i, B×nh ®¼ng, v.v..

Nhng, h·y xem tay chiÕn sÜ vÒ b×nh ®¼ng Êy ®· thùc hiÖn b×nh ®¼ng nh thÕ nµo.

Cïng lµm mét viÖc trong cïng mét xëng, ngêi thî da tr¾ng vÉn ®îc tr¶ l¬ng hËu h¬n nhiÒu so víi b¹n ®ång nghiÖp kh¸c mµu da.

Trong çc c«ng së, nh÷ng ngêi b¶n xø mÆc dÇu ®· lµm viÖc l©u n¨m vµ mÆc dÇu rÊt thµnh th¹o c«ng viÖc, vÉn chØ lÜnh mét kho¶n tiÒn c«ng chÕt ®ãi, trong khi mét ngêi da tr¾ng míi ®îc vµo, lµm c«ng viÖc Ýt h¬n, th× l¹i lÜnh l¬ng bæng nhiÒu h¬n.

Cã nh÷ng thanh niªn b¶n xø ®· häc qua çc trêng ®¹i häc cña chÝnh quèc vµ ®Ëu b»ng tiÕn sÜ y khoa hoÆc luËt khoa, vÉn kh«ng thÓ lµm ®îc nghÒ nghiÖp cña m×nh trong

níc m×nh nÕu hä kh«ng vµo quèc tÞch Ph¸p. (Mäi ngêi ®· biÕt, mét ngêi b¶n xø muèn ®îc vµo quèc tÞch Ph¸p nh vËy th× khã kh¨n vµ nhôc nh· nh thÕ nµo råi).

Ph¶i bá ruéng n¬ng vµ nhµ cöa ®¨ng vµo lÝnh "t×nh nguyÖn", nh÷ng ngêi d©n b¶n xø ra lÝnh ®· ®îc nÕm mïi ngay ý nghÜa mü miÒu cña çi thø "c«ng b»ng" qu¸i gë mµ hä ®ang ph¶i b¶o vÖ nµy.

Cïng mét cÊp bËc, nhng ngêi da tr¾ng gÇn nh bao giê còng ®îc xem lµ cÊp trªn cña ngêi b¶n xø. Ngêi sÜ quan b¶n xø ph¶i chµo vµ tu©n lÖnh sÜ quan da tr¾ng. Çi chÕ ®é ®¼ng cÊp ph©n biÖt "nh©n chñng - qu©n sù" Êy l¹i cßn râ rÖt h¬n n÷a khi nh÷ng ngêi lÝnh da tr¾ng vµ lÝnh kh¸c mµu da cïng ®i chung trªn mét chuyÕn xe löa hoÆc tÇu thuû. VÝ dô nh viÖc míi nhÊt gÇn ®©y:

Håi th¸ng n¨m, chiÕc tµu Ligiª chë 600 lÝnh ngêi Mang¸t tõ Ph¸p sang Ma®ag¸txca. Çc h¹ sÜ quan ngêi b¶n xø th× chen chóc díi hÇm tµu, cßn ®ång nghiÖp cña hä, nh÷ng h¹ sÜ quan da tr¾ng, th× ®îc ®êng hoµng n»m trong çc buång dµnh riªng.

H¼n nh÷ng ngêi anh em kh¸c mµu da chóng ta, nãng s«i lªn v× çc nåi sópde nÕu kh«ng ph¶i v× lý tëng, vµ tØnh dËy v× tiÕng ®éng Çm Çm cña ch©n vÞt quay hay v× tiÕng gäi cña l¬ng tri, cã thÓ suy nghÜ vµ hiÓu r»ng çi chñ nghÜa t b¶n tèt ®Ñp kia vÉn coi hä vµ bao giê còng chØ coi hä nh nh÷ng kÎ «l« mal«t«1) mµ th«i.

N.A.Q.B¸o L'HumanitÐ,ngµy 1-6-1922.

1) Tõ ng÷ Latinh, cã nghÜa lµ kÎ tanh h«i, bÈn thØu.


LêI THAN V·N CñA Bµ TR¦NG TR¾C

Quèc v¬ng níc Nam s¾p lµm "kh¸ch cña níc Ph¸p". Gäi lµ cã lêi chµo mõng tÝ ti, chóng t«i kÝnh d©ng ngµi giÊc méng nµy cña ®ång chÝ NguyÔn ¸i Quèc cña chóng t«i, ngêi bÇy t«i trung thµnh cña ngµi.

§ªm tèi qu»n qu¹i díi lµn ma nhá h¹t dÇm dÒ. M¶nh tr¨ng vµng vät cè bÝu trªn nh÷ng m¸i lÒu tranh. C©y ®Ém ít ®Çm ®×a níc m¾t tu«n r¬i. Giã thæi qua nh÷ng côm l¸ mÖt mái va nhau thµnh tiÕng kinh rîn. Cµnh c©y vÆn vÑo nh nh÷ng çnh tay ma qu¸i, vµ nh÷ng ®¸m níc bÞ tõng c¬n giã ®ét ngét quÊt, cø nøc në. C¶nh vËt níc Nam, lång trong c©y cá um tïm, vèn t¬i vui vµ th¬ méng thÕ díi ¸nh tr¨ng, nay buån

th¶m l¹ lïng. C¬n hÊp hèi ®ang ch¬i v¬i kh¾p. Tai ¬ng l¶ng v¶ng ®©u ®©y.

¸nh s¸ng lõ ®õ cña nh÷ng c©y nÕn th¬m chÊp chíi ®Çu ngän bÊc cong queo, h¾t lªn nh÷ng c©y cét s¬n mµi nh½n bãng trong cung ®iÖn nh÷ng bãng ®en lung lay vµ nh÷ng con m¾t hÊp h¸y. Bän quan ho¹n lim dim uÓ o¶i trªn chiÕc chiÕu tr¶i díi ®Êt ë mét gãc nhµ. Nh c¶m thÊy ®îc cã im lÆng ®ang bß lª.

Trèng canh võa ®iÓm ba tiÕng. Tïng, tïng, tïng! Çc anh lµ ngêi ph¬ng T©y, çc anh ch¼ng hiÓu thÕ lµ thÕ nµo c¶, hö? Tïng, tïng, tïng! Nh©n nã lªn n¨m thÕ lµ ba giê cña çc anh ®Êy. §©y lµ thêi kh¾c ban ®ªm lóc l¬ng tri cÊt cao tiÕng. Lóc çc ®èng m¶ kh¹c ra nh÷ng kÎ n»m bªn trong, hä l×a khái nh÷ng tÊm liÖm he hÐ më, ®Ó ra ngoµi ®i dß ®i dÉm, cÊt lªn tiÕng ró hoan l¹c. Lóc ®Çu ãc con ngêi ®Çy rÉy nh÷ng bãng h×nh, méng mÞ. Tïng, tïng, tïng! Nh©n nã lªn ba, th× Êy lµ con sè chÝn, con sè tËn cïng trong nh÷ng con sè ch¼ng thÓ chia còng ch¼ng thÓ nh©n, mµ theo vua Phôc Hi th× nã biÓu hiÖn sù suy ®èn cña mét sinh linh ®îc coi nh cïng tét (d¬ng cöu)1) .

1) Nguyªn b¶n viÕt gi¬ng cöu, v× t¸c gi¶ muèn b¹n ®äc Ph¸p ®äc ®îc gÇn ©m ViÖt h¬n.

D¬ng cöu, mét quÎ trong Kinh DÞch, biÓu hiÖn møc cao nhÊt mµ mét con ngêi hoÆc mét sù vËt cã thÓ tiÕn tíi ®îc vµ tõ ®iÓm nµy trë ®i nã sÏ xuèng dèc (kh¸i niÖm thuéc vò trô quan siªu h×nh huyÒn bÝ Trung Quèc cæ, sau thêng g¾n víi mª tÝn vÒ tíng sè).

Phôc Hi, vua thÇn tho¹i Trung Quèc cæ s¬, ®îc coi lµ thuû tæ cña vò trô quan nãi trªn.

2) Phông hoµng trong nguyªn b¶n viÕt b»ng tiÕng ViÖt.3) H¨mlÐt: Nh©n vËt chÝnh trong vë kÞch cïng tªn cña v¨n hµo

Anh SÕchxpia. Trong ®o¹n ®Çu cña vë kÞch H¨mlÐt, hoµng tö níc §an M¹ch, tiÕp xóc víi bãng ma vua cha hiÖn vÒ ®ßi ®îc con b¸o thï.


§ã chÝnh lµ lóc Thiªn tö n»m m¬. Ngµi m¬ thÊy nh÷ng con rång ch¹m trªn tñ, bµn bçng biÕn ®éng, ho¸ thµnh nh÷ng con r¾n gím ghiÕc, më thao l¸o nh÷ng con m¾t ®á ngÇu tia m¸u. Cßn nh÷ng con phông hoµng2), gièng chim tîng trng cho uy quyÒn vua chóa, th× v¬n chiÕc cæ dµi ngo½ng tua tña l«ng, quÖt má xoÌ çnh, y hÖt ®¸m gµ trèng çu kØnh, ®¸ng ghÐt. Mäi vËt b»ng ngäc th¹ch, b»ng ch©u b¸u, ®Òu xØn ®i, x¸m xÞt l¹i. TÊt c¶ cø tõ tõ quay trßn, vµ tan dÇn, tan dÇn. Råi mét bãng ma trïm kh¨n, tr¨ng tr¾ng hiÖn lªn. Nhµ vua kinh hoµng run lªn lËp cËp, v× kh«ng ph¶i vua chóa nµo còng ®Òu can ®¶m nh H¨mlÐt3), vµ th«ng minh nh thÕ th× l¹i cµng kh«ng. Ngµi muèn kÐo chiÕu che mÆt mµ kh«ng ®îc. §êng bÖ vµ giËn d÷, bãng ma nãi víi vÞ chñ hoµng cung thÕ nµy:

- Mi cã nhËn ra ta kh«ng, ®øa con khèn khæ kia ¬i! Ta lµ mét trong nh÷ng ngêi khai s¸ng níc Nam t¬i ®Ñp nµy ®©y. Ta lµ Trng Tr¾c, n¨m 391) ®· cïng em g¸i ta lµ Trng NhÞ vµ ®ång bµo ®¸nh ®uæi bän x©m l¨ng, tr¶ thï chång, gi¶i tho¸t quª h¬ng. §õng cã run lªn nh thÕ, con ¬i! Mµ ph¶i l¾ng nghe lÊy lêi mÑ b¶o! Ch¼ng hay mi cã biÕt r»ng, theo tËp tôc ngh×n n¨m cña níc Nam ta xa cò th× Hoµng ®Õ lµ chÞu mÖnh trêi ®Ó trÞ d©n, v× thÕ mµ ®îc coi lµ con cña trêi, cha mÑ cña d©n?

"Vua muèn xøng víi lßng trêi vµ lµm trßn nhiÖm vô chÝ t«n cña m×nh th× ph¶i chÞu khæ tríc d©n vµ chia síng sau d©n. Vua ph¶i tu©n lÖnh trêi, mµ tiÕng d©n chÝnh lµ truyÒn l¹i ý trêi. B»ng kh«ng th× Êy lµ trêi ®o¹n tuyÖt, tæ

1) Hai Bµ Trng khëi nghÜa n¨m 40.2) Lý B«n, tøc Lý BÝ, khëi nghÜa n¨m 542.3) Lª §¹i Hµnh ph¸ giÆc n¨m 981.4) Nhµ TrÇn b¾t ®Çu tõ n¨m 1226.

tiªn tõ bá, nh©n d©n ruång rÉy."Gië sö ®Êt níc ra mµ xem, mi sÏ thÊy tæ tiªn ®· treo bao

tÊm g¬ng ®¹o ®øc vµ dòng c¶m, chÝ khÝ vµ tù t«n. Lý B«n (544)2) , víi mét nhóm nghÜa sÜ, ®· næi dËy vµ bÎ g·y ¸ch ®« hé cña H¸n téc. Ng« QuyÒn (938) ®· ph¸ tan ®¹o qu©n níc ngoµi kÐo vµo ®¸nh chiÕm ®Êt ®ai Tæ quèc ta.

"D©n ta sèng trong h¹nh phóc vµ thÞnh vîng díi triÒu nhµ §inh. N¨m 9803), Lª §¹i Hµnh ®· dòng c¶m kh«ng chÞu khuÊt phôc tríc yªu s¸ch cña l¸ng giÒng hïng m¹nh h¬n m×nh gÊp béi, «ng ®· ®¸nh th¾ng ®Þch, giÕt chÕt tíng ®Þch. Do ®ã ®· gi¶i tho¸t ®îc ®ång bµo khái n¹n n« dÞch.

"Qu©n M«ng Cæ ®i ®Õn ®©u ph¸ s¹ch ®Êy, ®· bÞ nhµ TrÇn vÎ vang cña chóng ta ®¸nh b¹i (1225)4). Lª Lîi ®· hïng dòng ®øng ra l·nh ®¹o cuéc çch m¹ng níc Nam, ®Ëp tan chÕ ®é tµn b¹o vµ

h¹ch s¸ch mµ nh÷ng kÎ tù xng lµ b¶o hé ta b¾t ta chÞu......"ThËt lµ nhôc nh· thËm tÖ, thËt lµ ch¸n ng¸n ghª gím,

thËt lµ cay ®¾ng ª chÒ xiÕt bao cho çc vÞ, nÕu tõ nh÷ng tÇng m©y, tæ tiªn mi ph¶i tr«ng thÊy d©n téc mµ çc vÞ ®· giµnh ®îc tù do nay chÞu phËn n« lÖ, ®Êt níc ®· ®îc çc vÞ gi¶i tho¸t nay l©m vµo c¶nh n« dÞch, kÎ kÕ tôc ngai vµng cña çc vÞ nay sèng trong ¬n hÌn.

"MÆc dÇu lÔ nghi kh«ng cho phÐp çc vÞ nguyªn thñ níc ta rêi khái cung cÊm, thÕ nhng chóng ta vÉn ph¶i ®au buån nhËn thÊy r»ng vÉn cã nh÷ng bËc qu©n trëng ph¶i lu vong.

"N¨m 14071), TÇu (phong kiÕn) ®¸nh nhau víi ta; nhê ý chÝ ®éc lËp vµ lßng kh¸t khao tù do h¬n lµ nhê qu©n ®«ng søc m¹nh, níc Nam ®· th¾ng. Chinh chiÕn lóc ®ã thÕ lµ l¹i

1) Cuéc x©m lîc cña nhµ Minh b¾t ®Çu n¨m 1406.


b¾t ®Çu. GiÆc biÕt r»ng kh«ng khuÊt phôc ®îc ta b»ng uy lùc, ®· dïng chiÕn tranh hao mßn. TrÇn §Õ Quü ®· l·nh ®¹o d©n Nam ®o¹t ®îc th¾ng lîi, sau thÊy d©n cïng kiÖt, ®ãi kh¸t, m¸u ®æ x¬ng r¬i. ¤ng biÕt r»ng giÆc chØ muèn h¹i m×nh «ng, vµ chóng b¾t ®îc «ng råi th× d©n Nam sÏ ®îc yªn æn. V× vËy «ng ra nép m×nh; «ng nép m×nh ®Ó d©n «ng ®ì hao tæn sinh linh, x¬ng m¸u. BÞ cÇm tï gi¶i ®i, «ng nh¶y xuèng s«ng tù tö. ¤ng thµ chÕt vinh chø kh«ng sèng nhôc. Ngµy nay, mçi buæi mÆt trêi mäc lªn lÆn xuèng, mu«n ngh×n ¸nh hµo quang vµng ãng qu©y trªn dßng s«ng trong níc b¹c long lanh, t¹o nªn ®µi kû niÖm vÜnh cöu cho linh hån bÊt diÖt cña con ngêi chiÕn b¹i vÜ ®¹i ®ã...

"TiÕp ®ã lµ Hµm Nghi, Thµnh Th¸i vµ Duy T©n - ngêi ë ng«i ngay tríc mi. ChÝnh nh÷ng kÎ xng xng lµ t«n träng phong tôc, luËt lÖ níc ta ®· ®µy ¶i ba vÞ vµ mai ®©y sÏ dïng mi lµm mãn ®å rao hµng thuéc ®Þa, cæ ®éng ®Õ quèc. Cã thÊy kh«ng, con! Ch¼ng thÓ bao giê trong niªn gi¸m níc mi l¹i cã mét vua Nam nµo chÞu lµm t«i tí ®Õn nh mi, l¹i cã mét cuéc ngù gi¸ tuÇn du nµo th¶m h¹i ®Õn møc nµy. Tríc ®©y, mi ®· tõng ph¹m téi b¸ng bæ lµ bÖ lªn bµn thê linh thiªng cña «ng v¶i h×nh ¶nh ghª tëm cña th»ng da tr¾ng ng¸i ngñ vµ bông phÖ nä, nã sÆc lªn mïi tái, ín mïi th©y ma. T¹i sao, õ, t¹i sao mi l¹i lµm thÕ? Nay mi l¹i s¾p lÈn xa t«n miÕu. Tay mi sÏ kh«ng th¾p h¬ng vµo nh÷ng tiÕt ®Çu xu©n, ®Çu thu n÷a. Mi sÏ kh«ng tù tay më h¬ng ¸n d©ng hoa qu¶ ®Çu mïa vµ cóng c¬m míi n÷a. VÉn hay, con ¹! r»ng tÊt c¶ nh÷ng çi Êy ch¼ng qua ®Òu lµ nghi lÔ cæ hñ ! nhng mi còng thõa biÕt r»ng chØ cßn ®éc nghÜa vô ®ã lµ mi cßn lµm ®îc víi tæ tiªn vµ mi còng chØ cßn ®éc çi uy tÝn ®ã mµ th«i tríc m¾t thÇn d©n.

"Giê th× mi l¹i s¾p lµm tÖ h¹i h¬n n÷a. Mi s¾p ca ngîi c«ng ®øc cña nh÷ng ®øa bãc lét vµ hiÕp ®¸p d©n mi. Mi s¾p ph« tr¬ng sù thÞnh vîng cña ®Êt níc mi, çi thÞnh vîng

®îc s¾p ®Æt ®©u ra ®Êy trong trÝ tëng tîng qu¸ giµu cña bän bãc lét. Mi s¾p t©ng bèc c«ng ¬n v« ngÇn vµ tëng tîng cña nÒn v¨n minh ®· th©m nhËp s¬n hµ x· t¾c cña mi b»ng mòi nhän cña lìi lª vµ b»ng häng sóng ca-n«ng.

"¤i, nh×n, h·y nh×n nµo, ®øa con th¶m th¬ng kia ¬i! H·y nh×n quanh mi! ThÊy ch¨ng Trung Hoa ®ang thøc tØnh, NhËt B¶n ®ang duy t©n...? ThÊy ch¨ng toµn cÇu ®ang tiÕn, chØ cã d©n mi lµ, nhê mi vµ lò quan thîng cña mi, cø ph¶i ch×m ngËp m·i trong vòng lÇy dèt n¸t vµ t«i ®ßi khèn n¹n?

"H·y nh×n TriÒu Tiªn, Ai CËp vµ Ên §é, tÊt c¶ çc níc ®ã ®Òu ®ang ®øng lªn ®ßi hái quyÒn lîi, c«ng lý vµ tù do!

"ChÝnh gi÷a lóc ®ã th× mi... Im... Nghe k×a! Nghe thÊy ch¨ng... Nghe thÊy ch¨ng nh÷ng tiÕng kªu gµo...? A! Ngêi ta ®Õn kia k×a, ®«ng qu¸, tÊt c¶ nh÷ng ngêi d©n níc Nam ®· bÞ thiÖt m¹ng cho cuéc chiÕn tranh ë ch©u ¢u. Ngêi ta ®Õn ®ßi nh÷ng g× mµ bän quan thÇy mi ®· cïng mi høa hÑn víi ngêi ta, anh em ngêi ta. Tr¶ lêi ngêi ta ®i nµo! A! Ngêi ta giËn d÷, ngêi ta bá ®i.

"B©y giê th× ngêi ta quay lng ®i råi, ngêi ta ®ang ®i ®Õn phÝa ®»ng kia. Cã thÊy ngêi ta kh«ng? §»ng kia Êy, n¬i mÆt trêi ®ang mäc huy hoµng kh«n xiÕt, n¬i tung bay kiªu h·nh l¸ cê Nh©n ®¹o vµ Lao ®éng. §Êy! ChÝnh ®Êy lµ n¬i yªn nghØ t©m linh nh÷ng ngêi ®· khuÊt, lµ t¬ng lai cña d©n téc mµ mi ®· phông sù ch¼ng ra g×!

"Gµ s¾p g¸y s¸ng. Sao B¾c ®Èu tiÕn ngang trêi. Nh¹c tiªn ®ang giôc gi· ta. Th«i, chµo!".

Må h«i nhíp nh¸p ®Ém tr¸n vÞ chóa thîng ®ang ngñ. Ngµi muèn kªu lªn. Nhng kh«ng kªu ®îc. Lìi ngµi lÝu l¹i v× sî.

Mét quan ho¹n bíc vµo, khom khom çi lng ba lÇn, råi the thÐ çi giäng ®µn bµ:


- Ngai díi1)! §· cã lÖnh lªn ®êng cña Tßa Kh©m truyÒn sang råi ®Êy ¹!

NGUYÔN ¸I QUèCB¸o L'HumanitÐ,ngµy 24-6-1922.

NH÷NG KÎ §I KHAI HO¸

Díi ®Çu ®Ò "Bän kÎ cíp ë thuéc ®Þa", ®ång chÝ VÝchto MªrÝch ®· thuËt l¹i cho chóng ta nghe sù ®éc ¸c kh«ng thÓ t-

1) Tr«ne sous: Ch¬i ch÷, do dÞch s¸t tõng ch÷ tõ "BÖ h¹" sang tiÕng Ph¸p. H¹: díi lµ "sous", mµ "sous" th× l¹i còng cã nghÜa lµ xu. VËy ë ®©y cã thÓ hiÓu Ngai díi, còng cã thÓ hiÓu Ngai xu... ChØ chuyÓn ®îc phÇn nµo ý ®ïa vµ ch©m chäc nhiÒu mÆt sang b¶n dÞch tiÕng ViÖt.

ëng tîng ®îc cña mét viªn quan cai trÞ thuéc ®Þa nä ®· ®æ nhùa cao su vµo bé phËn sinh dôc cña mét ngêi phô n÷ da ®en khèn khæ. Sau ®ã, h¾n b¾t chÞ ph¶i ®éi mét t¶ng ®¸ lín ®øng ph¬i n¾ng cho ®Õn chÕt.

Tªn c«ng chøc d©m b¹o ®ã hiÖn ®ang tiÕp tôc nh÷ng thµnh tÝch cña h¾n trong mét tØnh kh¸c víi chøc vÞ cò.

Khèn thay, nh÷ng viÖc bØ æi nh vËy l¹i kh«ng hiÕm g× ë çi n¬i mµ b¸o chÝ cña çc nhµ cÇm quyÒn thêng gäi lµ "níc Ph¸p h¶i ngo¹i".

Håi th¸ng 3 n¨m 1922, mét nh©n viªn nhµ ®oan Bµ RÞa (Nam Kú) ®· ®¸nh gÇn chÕt mét phô n÷ An Nam lµm nghÒ g¸nh muèi, lÊy cí r»ng ngêi nµy ®· lµm mÊt giÊc ngñ tra cña h¾n, v× lµm ån µo ngoµi hiªn nhµ h¾n ë.

Hay ho n÷a lµ ngêi ®µn bµ nµy cßn bÞ do¹ ®uæi khái n¬i lµm viÖc nÕu bµ tha kiÖn g×.

Håi th¸ng 4, mét nh©n viªn nhµ ®oan kh¸c ®Õn thay còng thËt xøng ®¸ng víi tªn tríc vÒ nh÷ng hµnh ®éng tµn ¸c cña h¾n.

Mét bµ cô ngêi An Nam, còng lµm nghÒ g¸nh muèi, v× bÞ khÊu l¬ng nªn c·i nhau víi mô cai. Mô cai ®Õn tha víi viªn ®oan. Viªn nµy ch¼ng xÐt xö g× c¶, t¸t bµ cô thî muèi hai çi thËt m¹nh vµ khi bµ cô giµ ®¸ng th¬ng cói xuèng nhÆt nãn, th× nhµ khai ho¸ Êy, cha võa lßng víi trËn ®ßn mµ h¾n võa trõng ph¹t bµ cô, liÒn ®¸ mét çi rÊt m¹nh vµo bông bµ cô khiÕn cho m¸u éc ngay ra lªnh l¸ng.

Khi bµ cô ngêi An Nam ®¸ng th¬ng bÞ ng· quay xuèng ®Êt, ®¸ng lÏ ph¶i cÊp cøu cho bµ, th× ngêi céng t¸c viªn cña «ng Xar« Êy l¹i cho gäi lý trëng ®Õn vµ ra lÖnh cho lý trëng ®em ngêi bÞ th¬ng ®i n¬i kh¸c. Lý trëng tõ chèi kh«ng lµm. Viªn ®oan liÒn cho gäi chång ngêi bÞ n¹n ®Õn, - «ng nµy bÞ mï, - ra lÖnh b¾t «ng ph¶i ®em vî ®i. HiÖn nay, bµ cô giµ


khèn khæ ®ã ®ang n»m nhµ th¬ng.B¹n cã muèn ®¸nh cuéc r»ng hai «ng ®oan cña chóng ta

ë Nam Kú, còng nh b¹n ®ång nghiÖp cña hä lµ vÞ quan cai trÞ nä ë ch©u Phi, cã bÞ lµm rÇy rµ g× kh«ng ? Hä h¼n ®· ®îc th¨ng chøc n÷a kia ®Êy.

NguyÔn ¸i QuècB¸o Le Paria,sè 4, ngµy 1-7-1922.

tHï GHÐT CHñNG TéC

V× nãi ®Õn ®Êu tranh giai cÊp vµ quyÒn b×nh ®¼ng gi÷a con ngêi mµ ®ång chÝ Lud«ng cña chóng ta ®· bÞ kÕt ¸n lµ ®· tuyªn truyÒn thï ghÐt chñng téc. VËy ta h·y xem t×nh yªu th¬ng gi÷a çc chñng téc ®· ®îc quan niÖm vµ thùc hiÖn ë §«ng D¬ng nh thÕ nµo trong thêi gian gÇn ®©y.

H«m nay, chóng ta sÏ kh«ng nãi ®Õn téi ¸c cña chÝnh quyÒn thùc d©n lµ dïng rîu vµ thuèc phiÖn ®Ó ®Çu ®éc quÇn chóng vµ lµm cho hä ngu muéi ®i. ViÖc Êy çc ®ång chÝ chóng ta trong ®¶ng ®oµn nghÞ sÜ tÊt sÏ cã ngµy bµn ®Õn.

Mäi ngêi ®Òu biÕt râ nh÷ng thµnh tÝch lín lao cña tªn quan cai trÞ s¸t nh©n §¸cl¬. Tuy nhiªn ®©u cã ph¶i chØ m×nh h¾n míi cã nh÷ng thñ ®o¹n tµn ¸c ®èi víi ngêi b¶n xø nh thÕ.

Mét g· Puècxinh«ng nµo ®ã, ®· hïng hæ nh¶y ra ®¸nh mét ngêi An Nam chØ v× ngêi nµy d¸m tß mß vµ c¶ gan nh×n ng«i nhµ cña ngêi ¢u trong mÊy gi©y ®ång hå. H¾n ®¸nh anh vµ cuèi cïng giÕt anh b»ng mét ph¸t sóng lôc b¾n vµo ®Çu.

Mét nh©n viªn së ho¶ xa, ®· dïng roi m©y ®¸nh mét ng-êi lý trëng B¾c Kú.

¤ng BÐc ®Êm vì sä ngêi l¸i xe cho «ng ta.¤ng thÇu kho¸n BrÐt, sau khi cho chã c¾n mét ngêi An

Nam ®· trãi tay ngêi nµy l¹i, ®¸ cho ®Õn chÕt.¤ng §Ðpphi, chñ së thuÕ ®· giÕt chÕt ngêi ®Çy tí An

Nam cña «ng ta b»ng mét çi ®¸ hÕt søc m¹nh vµo m¹ng mì.¤ng H¨ngri, thî m¸y ë H¶i Phßng, nghe ngoµi phè cã tiÕng

ån µo; cöa nhµ «ng võa më th× mét ngêi ®µn bµ An Nam ch¹y xéc vµo, sau lng cã mét ngêi ®µn «ng ®uæi theo.


H¨ngri tëng lµ mét ngêi b¶n xø ®ang ®uæi mét Con g¸i1), liÒn ví lÊy khÈu sóng s¨n næ mét ph¸t. Ngêi ®µn «ng ng· vËt xuèng chÕt ngay. §ã lµ mét ngêi ¢u. Hái th× H¨ngri tr¶ lêi: "T«i tëng ®©y lµ mét th»ng b¶n xø".

Mét ngêi Ph¸p buéc ngùa cña m×nh vµo mét çi chuång trong ®ã ®· cã s½n con ngùa çi cña mét ngêi b¶n xø. Con ngùa ®ùc nh¶y chåm lªn, lµm cho ngêi Ph¸p tøc ®iªn ruét. ¤ng ta ®¸nh ngêi b¶n xø héc c¶ m¸u måm, m¸u mòi, råi ®em trãi l¹i treo lªn cÇu thang.

Mét nhµ truyÒn gi¸o (V©ng! mét vÞ linh môc nh©n tõ) nghi mét häc sinh trêng thÇy dßng ngêi b¶n xø ¨n c¾p cña m×nh 1.000 ®ång, «ng ta trãi ngêi häc sinh nµy l¹i, treo lªn xµ nhµ, tra kh¶o. Ngêi häc sinh ®¸ng th¬ng Êy ngÊt ®i. Hä h¹ anh xuèng. Khi anh håi tØnh, hä l¹i treo lªn tra kh¶o. Anh ®· gÇn chÕt. Cã lÏ h«m nay th× chÕt råi.

V©n v©n vµ v©n v©n.Toµ ¸n cã trõng ph¹t nh÷ng tªn ®ã, nh÷ng con ngêi ®i

khai ho¸ ®ã hay kh«ng ?Cã tªn th× tr¾ng ¸n, cã tªn th× kh«ng ai ®ông ®Õn l«ng

ch©n. Sù t×nh lµ nh vËy. Êy thÕ mµ b©y giê th×:- BÞ ço Lud«ng, ®Õn lît anh nãi ®i!

NguyÔn ¸i QuècB¸o Le Paria, sè 4,ngµy 1-7-1922.

1) Hai ch÷ Con g¸i trong nguyªn b¶n viÕt b»ng ch÷ ViÖt. Trong thêi kú Ph¸p thèng trÞ níc ta, ngêi Ph¸p thêng nu«i nh÷ng thiÕu n÷ ViÖt, võa lµm ngêi hÇu h¹, may v¸, võa lµm trß ch¬i, chóng gäi hä lµ Con g¸i .

CON NG¦êI BIÕT MïI HUN KHãI

Xin tÆng Nah«ng1), ngêi ®· bÞ qu©n phiÖt thùc d©n ¸m h¹i, bµi ký nµy.

"ChÝnh cuéc chinh phôc hÖ thèng thuéc ®Þa ®· rÌn luyÖn tµi n¨ng chiÕn ®Êu cña sè ®«ng nh÷ng nhµ chØ huy qu©n sù lín cña ta, nh÷ng con ngêi ®· ®a ta ®Õn chiÕn th¾ng, ®· ®îc d luËn Ph¸p ca ngîi vinh quang vµ chiÕn c«ng ngay khi mang l¸ cê níc ta ®Õn díi nh÷ng bÇu trêi ch©u Phi hay ch©u ¸".

Anbe Xar«Bé trëng Bé Thuéc ®Þa

Haótxa2), th¸ng 1 n¨m 1998.Thµnh phè Haótxa cê xÝ tng bõng. Tëng ®©u nh mét vÞ

chóa xu©n ®· gâ c©y ®òa thÇn lªn gç v¸n kh« khèc ë çc bao l¬n vµ çc cöa sæ, lµm mäc ra mu«n vµn tÊm l¸ ®á phÊp phíi yªu kiÒu tríc giã. §©y lµ lÔ kû niÖm lÇn thø n¨m m¬i ngµy thµnh lËp Céng hoµ liªn hiÖp Phi. Cha bao giê d©n chóng l¹i tham gia víi møc ®é Êy nh÷ng héi hÌ lo¹i nµy. Tõ s¸ng sím, çc ®êng phè, çc qu¶ng trêng y nh mét dßng s«ng ngêi. Tõng ®oµn häc sinh, gi¬ng cê ®i ®Çu, võa diÔu qua çc phè võa h¸t Quèc tÕ ca, ®îc d©n chóng vç tay hoan nghªnh. Trªn qu¶ng trêng X«viÕt, mét cô giµ h« hµo ®¸m ®«ng. §ã lµ cè

1) Nah«ng lµ mét ngêi lÝnh thuéc ®Þa ®· bÞ mét tªn quan ba Ph¸p giÕt h¹i n¨m 1922 ë miÒn ®«ng Marèc.

2) Haótxa lµ tªn mét téc ngêi ë T©y Phi. ë ®©y, t¸c gi¶ lÊy tªn ®ã ®Æt cho mét thµnh phè tëng tîng cña ch©u Phi ®éc lËp vµ thèng nhÊt t¬ng lai.


Kimeng«, mÖnh danh lµ Con ngêi biÕt mïi hun khãi.Cô Kimeng«, tuæi ®· chÝn m¬i, lµ mét cùu chiÕn sÜ cña

qu©n ®éi çch m¹ng, mét trong nh÷ng ngêi s¸ng lËp Céng hoµ da ®en. §îc phó bÈm mét trÝ th«ng minh ®Æc biÖt s¾c s¶o, l¹i am hiÓu têng tËn mäi sù kiÖn chÝnh trÞ vµ x· héi cña thêi ®¹i, cô Kimeng« kh«ng nh÷ng ®· ra søc thøc tØnh anh em cïng mµu da ra khái giÊc ngñ mª say cña con ngêi n« lÖ, mµ cßn cè g¾ng ph¸ tan mäi thµnh kiÕn d©n téc vµ chñng téc, tËp hîp nh÷ng ngêi bÞ bãc lét thuéc çc mµu da trong cuéc ®Êu tranh chung. Cô ®· thµnh c«ng. Kimeng« lµ mét trong sè hiÕm nh÷ng ngêi ®· chÞu gian khæ lín ®Ó gieo h¹t vµ

®îc hëng h¹nh phóc lín gÆt vô mïa th¾ng lîi. M¸i tãc cô b¹c ph¬ nh tuyÕt khu«n rùc rì bé mÆt mµu mun. §«i m¾t cô hiÒn dÞu vµ nh×n s©u th¼m. MiÖng cô lu«n t¬i cêi, dï tríc nh÷ng nguy nan nghiªm träng nhÊt hay trong nh÷ng giê phót ®en tèi nhÊt. Tõ toµn bé con ngêi cô to¸t ra nh©n tõ vµ cao quý. Cô ®¸ng t«n kÝnh vµ ®îc t«n kÝnh.

Chóng t«i ®Õn n¬i th× cô ®· nãi ®îc nöa chõng, vµ ®©y lµ nh÷ng lêi mµ chóng t«i nghe ®îc:

"... Cã nh÷ng tõ ng÷ mµ ngêi giµ çc b¸c tríc kia thêng nghe thêng nãi, th× nay kh«ng cßn trong tõ ng÷ cña çc ch¸u n÷a. Vµ nh thÕ lµ tèt. B©y giê çc b¸c nãi ®Õn toµ ¸n, c¶nh s¸t, qu©n ®éi, nhµ tï, thuÕ kho¸, th× çc ch¸u ch¼ng mÊy ngêi hiÓu nh÷ng çi ®ã lµ çi g×.

"Thêi b¸c th× níc Céng hoµ cña chóng ta lµ thuéc ®Þa Ph¸p. Trong níc, cã ngêi giµu vµ ngêi nghÌo. Ngêi giµu lµ nh÷ng kÎ hëng tÊt c¶, tuy g× còng ch¼ng lµm. Ngêi nghÌo lµ nh÷ng kÎ g×còng lµm, mµ ch¼ng ®îc hëng g× c¶. Ngêi nghÌo ph¶i chÞu chÕt chãc cho ngêi giµu khi nµo bän nµy bÊt hoµ víi nhau: çi ®ã gäi lµ thuÕ m¸u. Ngêi nghÌo lµm ra ®îc çi g× ®Òu ph¶i nép cho ngêi giµu: çi ®ã gäi lµ thuÕ tiÒn.

"VËy nhÐ, bän t b¶n da tr¾ng lÊy níc ta lµm thuéc ®Þa xong, nã b¾t çc b¸c ph¶i nép çc thø thuÕ, mÆc dÇu çc b¸c nµo cã cña n¶ g× ®©u. Nép th× kh«ng cã g× ®Ó nép; ®Ó khái bÞ hµnh h¹, çc b¸c ph¶i bá trèn vµo rõng. Chóng nã ®em chã vµ ®em sóng ®uæi theo, çc b¸c ®µnh ph¶i Èn vµo mét çi hang, ngµy nay gäi lµ hang TuÉn n¹n.

"Bän b¸c h¬n hai tr¨m m¹ng, ®µn «ng cã, ®µn bµ cã, trÎ em cã. Cø tëng r»ng nh thÕ lµ t¹m yªn th©n, nªn mÆc dÇu ph¶i chÞu Èm, chÞu tèi, chÞu ®ãi, cùc l¾m, çc b¸c cã ý ®Þnh cø n¸n l¹i ®ã cµng l©u cµng hay, v× biÕt r»ng bän nã vÉn r×nh ë ngoµi hang víi sóng èng. Hang tèi nh bng ngµy còng nh ®ªm, b¸c ch¼ng biÕt ë trong ®ã bao l©u.

"Ch¼ng tr«ng thÊy g× hÕt, ch¼ng nghe thÊy g× hÕt, trõ tiÕng chã sña d÷ déi, xa x¨m, nh¾c nhë r»ng t×nh thÕ vÉn hiÓm nghÌo.

"Mét ngµy nä, nãi ®óng h¬n lµ mét ®ªm nä, çc b¸c ngöi thÊy cã çi mïi khÐt lÑt trµn vµo chç n¸u trong lßng ®Êt. Mïi khÐt nÆng lªn nhanh vµ trë thµnh kh«ng thÓ chÞu næi. G× thÕ? Ch¼ng ai biÕt... TrÎ nhá th× khãc, ®µn bµ th× la, ®µn «ng th× chöi. Ho¶ng lo¹n! Ch¹y ®i ? Nhng ch¹y ®©u chø? Khñng khiÕp qu¸! TiÕng r¨ng lËp cËp, tiÕng thÐt xÐ tai, tiÕng nÊc, tiÕng th©n ngêi ®æ xuèng, tiÕng khãc ®iªn rå, lµm cho çi xã tèi ¸m khãi ®ã hÖt nh lµ mét ®Þa ngôc.

"BÊy giê b¸c ë tËn cuèi hang. B¸c theo b¶n n¨ng nh¾m m¾t, ngËm miÖng, ¸p mÆt vµo v¸ch hang. Nh thÕ c¶m thÊy dÔ thë h¬n vµ ngñ ®i lóc nµo kh«ng biÕt. TØnh dËy th× thÊy cã tia s¸ng chiÕu chÕch vµo mÆt, ®Êy lµ mét kÏ hë qua ®Êt, nhê ®ã mµ b¸c thë ®îc vµ tho¸t chÕt. B¸c nh»m ®µo mét lèi ra phÝa ®ã, nhng chØ mÖt x¸c v« Ých. B¸c bÌn quyÕt ®Þnh th«i ®µnh liÒu m¹ng cø phÝa cöa hang mµ ra. Quê qu¹ng vµ dÉm qua hai tr¨m x¸c chÕt hun míi trë l¹i ®îc víi kho¶ng trêi


tù do."B¸c ¨n cá, ¨n rÔ c©y, ®i lang thang hÕt lµng nµy sang

lµng nä; cuèi cïng th× ®îc bè cña ®ång chÝ ngêi da tr¾ng nµy ®©y thu nhËn vÒ nu«i nh con. ¤ng ®· d¹y dç b¸c theo nh÷ng nguyªn t¾c cña t×nh h÷u ¸i vµ cña chñ nghÜa céng s¶n; «ng còng ®· cho b¸c biÕt tªn th»ng da tr¾ng v× muèn thu thuÕ mµ ®· hun çc b¸c chÕt ng¹t mét çch man rî nhvËy.

"Th»ng hun khãi, tªn nã lµ Bruye, lµ ®¹i diÖn cña níc Ph¸p vµ lµ c«ng sø ë Haótxa".

NGuyÔn ¸i QuècB¸o L'HumanitÐ,ngµy 20-7-1922.

TH¦ NGá GöI ¤NG ANBE XAR¤,Bé TR¦ëNG Bé THUéC §ÞA

Tha ngµi,Chóng t«i hoµn toµn hiÓu râ r»ng, ®èi víi d©n b¶n xø ë

thuéc ®Þa nãi chung vµ ®èi víi d©n An Nam nãi riªng, lßng th¬ng yªu cña Ngµi thËt lµ bao la réng r·i.

Díi quyÒn cai trÞ cña Ngµi, d©n An Nam ®· ®îc hëng phån vinh thËt sù vµ h¹nh phóc thËt sù, h¹nh phóc ®îc thÊy nhan nh¶n kh¾p trong níc, nh÷ng ty rîu vµ ty thuèc phiÖn, nh÷ng thø ®ã song song víi nh÷ng sù b¾n giÕt hµng lo¹t, nhµ tï, nÒn d©n chñ vµ tÊt c¶ bé m¸y tinh vi cña nÒn v¨n minh hiÖn ®¹i, ®· lµm cho ngêi An Nam tiÕn bé nhÊt ch©u ¸ vµ sung síng nhÊt trÇn ®êi.

Hµnh ®éng nh©n ¸i Êy ®ñ ®Ó chóng t«i kh«ng cÇn nh¾c l¹i tÊt c¶ nh÷ng hµnh ®éng kh¸c nh: b¾t lÝnh vµ b¾t mua c«ng tr¸i, ®µn ¸p ®Ém m¸u, truÊt ng«i vµ ®Çy biÖt xø mét «ng vua, x©m ph¹m vµ lµm « uÕ nh÷ng n¬i linh thiªng, v.v..


ThËt ®óng nh c©u th¬ ch÷ H¸n ®· t¶: Giã ©u yÕm thæi chiÒu qu¹t phÈy, ma nghÜa nh©n ®ãn vÕt xe l¨n26. §îc n¾m quyÒn tèi cao cai qu¶n çc thuéc ®Þa, danh väng cña Ngµi cµng cao bao nhiªu th× sù quan t©m ®Æc biÖt cña Ngµi ®èi víi nh÷ng ngêi §«ng D¬ng cµng t¨ng lªn bÊy nhiªu. Ngµi ®· cho thiÕt lËp ngay ë Pari mét c¬ quan ®Æc tr¸ch ®Ó theo dâi nh÷ng ngêi b¶n xø c tró trªn ®Êt Ph¸p, ®Æc biÖt lµ theo dâi nh÷ng ngêi §«ng D¬ng, nh mét tê b¸o thuéc ®Þa ®· nãi râ.

Nhng chØ "theo dâi" kh«ng th«i th× thÊy h×nh nh cha xøng víi tÊm lßng th¬ng yªu cña Ngµi nh bËc cha mÑ, nªn Ngµi cßn muèn gia ¬n h¬n n÷a. V× vËy mµ gÇn ®©y, Ngµi ®· ban cho mçi ngêi An Nam - ngêi An Nam yªu quý, nh ngµi thêng nãi - nhiÒu ngêi "hÇu cËn" ®Æc biÖt. Tuy nh÷ng ngêi nµy cßn Êu trÜ trong nghÖ thuËt cña SÐclèc H«m1), nhng hä còng ®· tá ra rÊt tËn tôy vµ rÊt ®¸ng yªu. Chóng t«i chØ cßn biÕt khen ngîi hä vµ ca tông ngêi cÇm ®Çu hä lµ Ngµi.

Chóng t«i thµnh thËt lÊy lµm c¶m ®éng ®îc Ngµi dµnh cho vinh dù ®ã, vµ chóng t«i cã lÏ sÏ tiÕp nhËn vinh dù ®ã víi tÊm lßng biÕt ¬n s©u s¾c nhÊt, nÕu vinh dù Êy ®èi víi chóng t«i xÐt ra kh«ng ph¶i lµ cã h¬i thõa, vµ kh«ng g©y ra nh÷ng sù ghen tÞ vµ suy b×.

Trong lóc NghÞ viÖn ®ang t×m çch tiÕt kiÖm chi tiªu, h¹n chÕ sè nh©n viªn çc c¬ quan hµnh chÝnh; trong lóc ng©n s¸ch bÞ th©m hôt nhiÒu, n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp thiÕu nh©n c«ng; trong lóc ph¶i h¹n chÕ tiÒn l¬ng cña ngêi lao ®éng vµ trong lóc viÖc phôc håi d©n sè ®ßi hái ph¶i sö dông mäi n¨ng lùc vµo viÖc s¶n xuÊt, - trong lóc nh thÕ, chóng t«i l¹i cø tiÕp nhËn nh÷ng ®Æc ©n riªng cho ç nh©n m×nh, g©y ra l·ng phÝ søc lùc cña nh÷ng ngêi c«ng d©n bÞ ®µy vµo c¶nh v« c«ng råi nghÒ nh nh÷ng ngêi "hÇu cËn" nãi

1) Nh©n vËt næi tiÕng trong tiÓu thuyÕt trinh th¸m Anh, chØ th¸m tö lµnh nghÒ.

trªn, vµ g©y ra sù tiªu phÝ tiÒn b¹c mµ giai cÊp v« s¶n ®· ®æ må h«i s«i níc m¾t míi kiÕm ra ®îc, - th× qu¶ lµ kh«ng yªu níc tý nµo.

V× vËy, tuy r»ng vÉn lµ kÎ ®éi ¬n Ngµi, chóng t«i còng tr©n träng xin Ngµi miÔn cho çi ®Æc ©n Êy, ®èi víi chóng t«i th× nã quý ho¸ thËt, nhng ®èi víi níc nhµ th× l¹i lµ qu¸ l·ng phÝ.

NÕu Ngµi nhÊt thiÕt cÇn biÕt h»ng ngµy chóng t«i lµm g× th× rÊt dÔ th«i: cø mçi buæi s¸ng chóng t«i sÏ ph¸t hµnh mét b¶n tin vÒ sù ®i l¹i cña chóng t«i vµ Ngµi chØ viÖc ®äc lµ biÕt.V¶ l¹i, thêi kho¸ biÓu cña chóng t«i rÊt gi¶n ®¬n vµ hÇu nh cè ®Þnh.

S¸ng: Tõ 8 ®Õn 12 giê ë xëng m¸y.ChiÒu: ë phßng b¸o chÝ (dÜ nhiªn lµ b¸o cña ph¸i t¶),

hoÆc ë th viÖn.Tèi: ë nhµ riªng, hoÆc dù nh÷ng buæi nãi chuyÖn bæ

Ých.Chñ nhËt vµ ngµy lÔ: Th¨m nhµ b¶o tµng hay nh÷ng n¬i

bæ Ých kh¸c.ChØ cã thÕ th«i!Hy väng r»ng çch nµy võa tiÖn, võa hîp lý cã thÓ lµm

Ngµi hµi lßng ®îc, chóng t«i xin kÝnh göi Ngµi, v.v..

nguyÔn ¸i quècB¸o L'HumanitÐ,ngµy 25-7-1922.


KHAI HO¸ GIÕT NG¦êI

Còng trªn môc diÔn ®µn nµy, gÇn ®©y chóng t«i ®· nªu lªn mét lo¹t nh÷ng vô giÕt ngêi mµ thñ ph¹m lµ nh÷ng kÎ ®i "khai hãa" cña chóng ta, nhng vÉn kh«ng bÞ trõng ph¹t. Than «i! quyÓn sæ ®o¹n trêng Êy cø mçi ngµy mét dµi thªm, thËt lµ ®au xãt.

L¹i míi ®©y th«i, mét ngêi An Nam, tr¹c 50 tuæi, lµm c«ng cho së xe löa Nam Kú ®· 25 n¨m nay, bÞ mét viªn chøc ngêi da tr¾ng giÕt. Sù viÖc nh sau:

Anh Lª V¨n Tµi ®iÒu khiÓn bèn ngêi An Nam kh¸c lµm viÖc díi quyÒn m×nh. PhËn sù cña hä lµ ®ãng cÇu mçi khi cã xe löa ®i qua vµ më cÇu cho tÇu bÌ qua l¹i. Theo lÖnh ®· quy ®Þnh th× ph¶i ®ãng cÇu 10 phót tríc khi xe löa ®i qua.

Ngµy 2 th¸ng 4, håi 16 giê 30, mét ngêi trong bän hä míi ®ãng cÇu vµ h¹ tÝn hiÖu xuèng, võa lóc mét chiÕc thuyÒn m¸y c«ng ®i ®Õn, trªn thuyÒn chë mét viªn chøc xëng ®ãng tµu cña h¶i qu©n ®i s¨n vÒ. ChiÕc thuyÒn m¸y kÐo cßi lªn. Nh©n viªn ngêi b¶n xø liÒn ra ®øng gi÷a cÇu, phÊt cê ®á b¸o cho nh÷ng ngêi trªn thuyÒn m¸y biÕt r»ng xe löa s¾p ch¹y qua vµ do ®ã cÇu ®· ®ãng råi. Vµ sau ®©y lµ c©u chuyÖn ®· x¶y ra: ChiÕc thuyÒn m¸y ghÐ s¸t vµo trô cÇu. Ngêi viªn chøc Ph¸p liÒn nh¶y lªn bê vµ hÇm hÇm tiÕn vÒ phÝa ngêi An Nam. Anh nµy kh«n ngoan, ch¹y trèn vÒ phÝa nhµ «ng Tµi lµ "xÕp" cña m×nh. Ngêi viªn chøc kia ®uæi

theo, lÊy ®¸ nÐm anh ta. Nghe cã tiÕng ån µo, Tµi liÒn ch¹y ra ®ãn vÞ ®¹i diÖn cña nÒn v¨n minh, viªn nµy m¾ng ngay: "§å sóc vËt, t¹i sao mµykh«ng më ra ?". Vèn kh«ng biÕt tiÕng Ph¸p, Tµi chØ cßn biÕt tr¶ lêi b»ng çch trá vµo çi tÝn hiÖu ®á. Cö chØ ®¬n gi¶n Êy lµm cho «ng céng t¸c viªn cña Ngµi L«ng næi xung lªn. Kh«ng ph©n ph¶i tr¸i g×, «ng ta nh¶y xæ vµo Tµi vµ sau khi ®· "khiÒn" cho mét trËn, cßn ®Èy anh vµo mét ®èng than hång ë gÇn ®ã.

Ngêi An Nam g¸c cÇu Êy bÞ báng mét çch rïng rîn, ®îc chë ®Õn nhµ th¬ng, vµ sau s¸u h«m cùc kú ®au ®ín anh ®· chÕt t¹i nhµ th¬ng.

Ngêi viªn chøc kia vÉn ®îc v« sù kh«ng cã g× ph¶i lo l¾ng c¶. Trong lóc ë M¸cx©y, ngêi ta triÓn l·m c¶nh phån thÞnh gi¶ t¹o27 cña xø §«ng D¬ng th× ë An Nam ®ang cã nh÷ng ngêi bÞ chÕt ®ãi. ë bªn nµy, ngêi ta ca tông lßng trung thµnh, cßn ë bªn kia, ngêi ta ®ang giÕt ngêi! Nh vËy nghÜa lµ thÕ nµo hìi §Êng chÝ t«n Kh¶i §Þnh vµ Cô lín Xar« ?

NGUYÔN A.Q.

T.B.- Trong khi tÝnh mÖnh cña mét ngêi An Nam bÞ xem nh th©n con chã, kh«ng ®¸ng gi¸ mét ®ång trinh, th× Ngµi Tæng thanh tra Rªna, bÞ sít cã mét chót da ë çnh tay mµ ®-îc lÜnh 120.000 phr¨ng tiÒn båi thêng. ¤i, b×nh ®¼ng! B×nh ®¼ng quý ho¸ thay!



PHô N÷ AN NAM Vµ Sù §¤ HéCñA PH¸P

ChÕ ®é thùc d©n, tù b¶n th©n nã, ®· lµ mét hµnh ®éng b¹o lùc cña kÎ m¹nh ®èi víi kÎ yÕu råi. B¹o lùc ®ã, ®em ra ®èi xö víi trÎ em vµ phô n÷, l¹i cµng bØ æi h¬n n÷a.

ThËt lµ mét sù mØa mai ®au ®ín khi ta thÊy r»ng v¨n minh díi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau, nh tù do, c«ng lý, v.v. - ®îc tîng trng b»ng h×nh ¶nh mét ngêi ®µn bµ dÞu hiÒn vµ ®îc mét

h¹ng ngêi næi tiÕng lµ hµo hoa phong nh· ra søc ®iÓm t« - l¹i ®èi xö mét çch hÕt søc bØ æi víi ngêi ®µn bµ b»ng x¬ng b»ng thÞt vµ xóc ph¹m mét çch v« liªm sØ tíi phong ho¸, trinh tiÕt vµ ®êi sèng cña hä.

Thãi d©m b¹o ë thuéc ®Þa lµ mét hiÖn tîng phæ biÕn vµ tµn ¸c kh«ng thÓ nµo tëng tîng ®îc. ë ®©y chóng t«i chØ t¹m nªu ra mét vµi sù viÖc mµ nh÷ng ngêi v« t ®· chøng kiÕn vµ kÓ l¹i nh÷ng ®iÒu tai nghe m¾t thÊy, ®Ó chÞ em phô n÷ ph¬ng T©y hiÓu râ gi¸ trÞ cña çi gäi lµ "sø m¹ng khai ho¸" mµ bän t b¶n ®· giµnh lÊy ®éc quyÒn thi hµnh, ®ång thêi hiÓu râ nçi ®au khæ cña chÞ em phô n÷ ë thuéc ®Þa.Mét ngêi ë thuéc ®Þa kÓ l¹i r»ng: "Khi bän lÝnh kÐo ®Õn, d©n chóng ch¹y trèn c¶, chØ cßn l¹i hai cô giµ vµ hai phô n÷,

mét thiÕu n÷ cßn t©n vµ mét phô n÷ ®ang cho ®øa con míi ®Î bó, tay d¾t mét em g¸i nhá lªn t¸m. Bän lÝnh ®ßi tiÒn, rîu m¹nh vµ thuèc phiÖn.Kh«ng ai hiÓu chóng nãi g×, thÕ lµ chóng næi giËn lÊy b¸ng sóng nÖn mét cô giµ ngÊt ®i, råi cßn mét cô th× trong mÊy giê liÒn, hai tªn trong bän lÝnh, khi kÐo ®Õn ®· say bÝ tØ, ®em thiªu trong mét ®èng cñi cµnh kh« lµm trß vui víi nhau. Trong khi ®ã, th× nh÷ng tªn kh¸c hiÕp hai phô n÷ vµ em g¸i nhá, ch¸n råi, chóng giÕt chÕt em bÐ. Lóc ®ã, ngêi mÑ bång ®øa con kia trèn ®îc, råi tõ trong mét çi bôi c©y çch ®Êy ®é 100 mÐt, tr«ng thÊy ngêi chÞ em m×nh ®ang bÞ hµnh h¹. Duyªn cí lµm sao, chÞ ch¼ng biÕt, chÞ chØ thÊy ngêi thiÕu n÷ bÞ ®Æt ngöa trªn mÆt ®Êt, tay ch©n bÞ trãi chÆt, miÖng bÞ bÞt l¹i, cßn mét tªn lÝnh th× lÊy lìi lª cø tõ tõ, tõng nh¸t mét, chäc vµo bông chÞ, råi l¹i chÇm chËm rót ra. Sau ®ã, chóng chÆt ngãn tay ngêi thiÕu n÷ ®· chÕt ®Ó cíp lÊy chiÕc nhÉn vµ chÆt cæ ®Ó cíp lÊy chiÕc vßng.

"Trªn m¶nh ®Êt b»ng ph¼ng tríc kia lµ ruéng muèi, ba çi x¸c chÕt n»m ®ã: em bÐ bÞ lét truång, thiÕu n÷ bÞ mæ bông, çnh tay tr¸i cøng ®ê gi¬ lªn trêi v« t×nh, bµn tay n¾m chÆt. Cßn x¸c «ng cô giµ th× ghª gím lµm sao, còng trÇn truång nh thÕ, nhng v× bÞ thiªu ch¸y nªn kh«ng nhËn ra h×nh thï ®îc n÷a, mì ch¶y lªnh l¸ng ®· ®äng l¹i vµ da bông th× bÞ phång lªn, chÝn vµng, ãng ¸nh nh da con lîn quay vËy".

(Cßn tiÕp)1)

NguyÔn ¸i quècB¸o Le Paria, sè 5,ngµy 1-8-1922.

1) Çc sè b¸o Le Paria sau kh«ng thÊy ®¨ng tiÕp.


"Së THÝCH §ÆC BIÖT"

Tõ khi ®Õn Pari, Kh¶i §Þnh, Hoµng ®Õ níc An Nam ®· thµnh môc tiªu bao v©y theo nh thêng lÖ cña mét sè bµ bu«n son b¸n phÊn. Hä ®· d©ng lªn Ngµi Ngù nhiÒu bøc th nång nµn t×nh tø vµ nhiÒu tÊm ¶nh khªu gîi. Nhng Kh¶i §Þnh vèn lµ bËc hiÒn triÕt,

Ngµi Ngù bÌn truyÒn ®em tÊt c¶ th vµ ¶nh Êy vøt vµo sät r¸c, vµ ai hái, Ngµi Ngù còng ®Òu tõ chèi kh«ng tr¶ lêi g× hÕt.

¤ng Anbe Xar« ®· tr¶ lêi mét mü nh©n hái vÒ viÖc ®ã nh sau:

- Êy, Hoµng thîng Ngµi cã nh÷ng së thÝch rÊt ®Æc biÖt.

Bµ nµy rÊt ®çi ng¹c nhiªn vµ muèn hái cÆn kÏ thªm, nhng «ng Bé trëng Bé Thuéc ®Þa ®· ®¸nh trèng l¶ng:

- Hoµng thîng Ngµi chØ thÝch ®äc s¸ch th«i.

Bµ ta l¹i hái:

- ThÕ hiÖn giê Hoµng thîng ®ang ®äc g×?

¤ng Anbe Xar« tr¶ lêi:

- Plat«ng.


(Nghe Lám)B¶o r»ng Hoµng ®Õ Kh¶i §Þnh lµ bËc hiÒn triÕt, ®iÒu ®ã ta kh«ng nghi ngê g× c¶. Nhng hiÒn triÕt th× còng kh«ng ph¶i lµ kh«ng cÇn lÔ ®é, vµ chóng t«i m¹n phÐp kÝnh t©u Hoµng thîng r»ng cö chØ cña Ngµi dï uy nghi ®Õn ®©u ch¨ng n÷a nhng vÉn hoµn toµn thiÕu lÞch sù. Riªng chØ nghÜ r»ng nh÷ng bµ lÞch sù kia, v× ham chuéng nh÷ng çi cña vua chóa mµ bÞ khinh miÖt mét çch phò phµng nh thÕ ¾t kh«ng khái sÏ trót tÊt c¶ mèi c¨m thï ghª gím cña çc bµ vµo nh÷ng ®Ò tµi vÒ Hoµng thîng, lµ ngêi ta còng ®ñ run lªn råi. Quan lín Bé trëng vèn cã tµi ¨n nãi. ¤ng l¹i rÊt am hiÓu ch÷ nghÜa cña níc «ng. VËy mµ c©u «ng tr¶ lêi mü nh©n l¹i rÊt mËp mê. ¤ng dïng ch÷ "së thÝch ®Æc biÖt", thËt ra lµ muèn nãi g× nhØ? Cã ph¶i ngÉu nhiªn mµ, mÆc dÇu võa míi ch©n ít ch©n r¸o tíi çi thµnh phè ¸nh s¸ng nµy, §øc Hoµng thîng rÊt th«ng th¸i vµ ®Çy t©m hån nghÖ sÜ ®· lµm quen ®îc ngay víi mét nghÖ sÜ næi tiÕng vµ mét thi sÜ lõng danh råi ch¨ng? §Æt c©u hái nh thÕ, chÝnh lµ ®· tr¶ lêi råi ®ã. Sau khi mü nh©n muèn hái cÆn kÏ thªm, vµ sau khi quan lín Bé trëng ®¸nh trèng l¶ng, th× çi c©u nãi mËp mê rÊt hïng biÖn kia vÉn cßn tiÕp tôc thªm r»ng: tuy trong ch÷ ThÐÐtÌte1) cã ch÷ ThÐ (nh VÝchto Huyg« tõng nãi), chóng ta vÉn kh«ng tin r»ng Hoµng thîng l¹i h¹ cè ®Õn nh÷ng t¸c phÈm cña ngêi thÇy häc cña Arixtèt, v× Hoµng thîng vÉn lu«n lu«n ph¶i cã ngêi th«ng

1) ThÐÐtÌte, tªn mét bµi ®èi tho¹i cña Plat«ng bµn vÒ tri thøc vµ c¬ së cña triÕt häc, viÕt vµo kho¶ng n¨m 369 tríc c«ng nguyªn. T¸c gi¶ viÕt c©u nµy ®Ó nãi ý r»ng ch÷ Plat«ng ë c©u sau còng cßn dïng dë vÇn.

2) Platonique nghÜa ®en lµ theo häc thuyÕt Plat«ng: thuÇn tuý lý tëng. NghÜa bãng lµ v« hiÖu lùc. ë ®©y, muèn ¸m chØ bÖnh liÖt d¬ng cña Kh¶i §Þnh.

ng«n míi hiÓu ®îc tiÕng Ph¸p (vµ c¶ tiÕng Hy L¹p n÷a) kia mµ. Cho nªn khi «ng Bé trëng nãi r»ng Hoµng thîng hiÖn ®ang ®äc Plat«ng lµ «ng cha nãi hÕt çi ch÷ mµ «ng ®Þnh nãi: Ch¾c lµ «ng ®Þnh nãi ch÷ Plat«...nÝch2) ®Êy mµ.

Amicus Plato, sed magis amica veritass1)

Vµ chóng t«i xin tr¶ lêi:"¤ng b¹n Plat«ng ¬i, Hoµng thîng chØ thÝch xem th«i".

NG.A.Q.B¸o Le Paria, sè 5,ngµy 1-8-1922.

1) NghÜa lµ T«i rÊt quý Plat«ng nhng ®èi víi t«i, sù thËt cßn quý h¬n nhiÒu. §©y lµ mét c©u ch©m ng«n rót trong t¸c phÈm cña Am«niuyt, nhan ®Ò lµ Cuéc ®êi cña Arixtèt.


TH¦ GöI KH¶I §ÞNH

KÝnh göi: Hoµng thîng Kh¶i §ÞnhAn Nam Hoµng ®ÕVÜnh biÖt V.V.C.

Ngµi ®· ®Õn - hay nãi cho ®óng h¬n lµ ngêi ta ®· ®a Ngµi ®Õn, coi nh mét mãn hµng thuéc ®Þa vµ cã thÓ trng bµy ë Héi chî. Ngêi ta ®Þnh ®em Ngµi bµy Ýt nhÊt lµ vµi ba th¸ng trong tñ kÝnh xinh xÎo, nhng máng manh vµ cã thÓ bÞ huû ho¹i. ThÕ mµ Ngµi l¹i ra ®i, hay nãi cho ®óng h¬n, lµ ng-êi ta ®· buéc Ngµi ph¶i cuèn gãi ra ®i. §îc ¨n ë sang träng t¹i phè U®in«, ®îc ru ªm Êm trong tay cña ®iÖn h¹ Xar« - «ng Hoµng An Nam vµ Bé trëng Bé Thuéc ®Þa- nh trªn tay mét ngêi cha, thÕ mµ Ngµi vÉn kªu lµ cßn rÐt. NÕu tÊt c¶ ®ång bµo cña Ngµi - nh÷ng ngêi ®· tõng dÊn th©n trong bïn lÇy, s-¬ng tuyÕt vµ díi lµn ma ®¹n trªn chiÕn trêng ë níc Ph¸p, nh÷ng ngêi ®· vµ ®ang bÞ ®µy ®o¹ díi tiÕt trêi rÐt nh c¾t da c¾t thÞt, ®· vµ ®ang bÞ ®e do¹ bëi nh÷ng kÎ mµ hä tÊn c«ng, - nÕu tÊt c¶ nh÷ng ngêi ®ã ®Òu nãi nh Ngµi ®· véi ch...uån ngay, chí ch¼ng chÞu liÒu m¹ng - cè nhiªn lµ liÒu çi m¹ng kh«ng ®Õ v¬ng b»ng, nhng dÉu sao còng quý b¸u - th× Ngµi cã thÓ lÊy ®©u ra ®îc ®Ó tá çi lßng trung qu©n

dÔ kiÕm vµ lßng trung thµnh rÎ róng ®Ó lµm võa ý çi «ng chñ cña Ngµi, nh Ngµi ®· tõng tá ra ë N«gi¨ng hay ë nh÷ng n¬i kh¸c?

Ngoµi vÊn ®Ò t×nh c¶m ra, vµ ngoµi mÊy con ngùa çi ë trêng ®ua L«ngs¨ng cïng nh÷ng vÎ ®Ñp cæ ®¹i ë nhµ h¸t ¤pera ra th× Ngµi ®· thÊy g× trong suèt thêi gian "tham quan" cña Ngµi ë çi níc Ph¸p l¹c thó nµy?

Ngµi cã thÊy ®îc nguyÖn väng thiÕt tha mong muèn c«ng lý, tù do vµ lao ®éng cña quÇn chóng réng r·i cña d©n téc Ph¸p nµy kh«ng? Ngµi cã thÊy ®îc t×nh c¶m cao c¶ yªu chuéng hoµ b×nh vµ h÷u nghÞ ®ang lµm rung ®éng tr¸i tim cña quÇn chóng ®ã, - sè quÇn chóng mµ, qua nh÷ng cuéc çch m¹ng gi¶i phãng, giê ®©y ®· gi¶i phãng m×nh khái ¸ch cña bän vua chóa, ®Ó trë thµnh kÎ tù m×nh lµm chñ m×nh ®ã kh«ng?

Qua nh÷ng lêi t¸n tông hÌn h¹ trong nh÷ng bµi diÔn v¨n cña mÊy nhµ ®¬ng côc vµ trong nh÷ng bµi b¸o ®îc trî cÊp tiÒn cña mÊy tê b¸o "l¬ng thiÖn" ra, Ngµi cßn cã nghe thÊy g× n÷a kh«ng? Ngµi cã ®îc nghe ngêi ta nãi ®Õn Paxt¬ hay V«nte, VÝchto Huyg« hay Annat«n Phr¨ngx¬ kh«ng? Ngµi cã ®îc nghe ngêi ta nãi ®Õn b¶n Tuyªn ng«n Nh©n quyÒn vµ D©n quyÒn kh«ng? Ngµi cã ®îc nghe ngêi ta kÓ l¹i lÞch sö cña cuéc çch m¹ng bÊt diÖt kh«ng? Sau nh÷ng xóc ®éng m¹nh mÏ khi xem nh÷ng ®¹i b¸c, xe t¨ng hoµ b×nh diÔu qua, th× trong çi ®Çu chÝt kh¨n cña Ngµi ®· véi chím në nçi nhí nhµ, thÕ lµ Ngµi véi v· cuèn gãi ra ®i! Ngµy mai ®©y, Ngµi sÏ xuèng tµu, vµ Ngµi sÏ l¹i tr«ng thÊy nh÷ng biÓn c¶ ven theo ®Êt níc cña ngêi Ai CËp vµ ngêi Ên §é. Hoµ lÉn víi tiÕng sãng gÇm vang, nh÷ng tiÕng thÐt d÷ déi cña nh©n d©n bÞ ¸p bøc ë çc níc nµy, còng nh cña


nh©n d©n níc Ngµi, sÏ xÐ tan bÇu kh«ng khÝ yªn tÜnh bªn tai Ngµi. Vµ nÕu nh Ngµi cã ®«i chót ãc tëng tîng, Ngµi sÏ thÊy r»ng ý chÝ cña nh©n d©n - mét ý chÝ ®· ®îc hun ®óc trong nghÌo ®ãi vµ khæ cùc - mét ý chÝ cßn m¹nh h¬n vµ dÎo dai h¬n sãng c¶, cuèi cïng sÏ khoÐt hæng dÇn vµ ®¸nh bËt çi t¶ng ®¸ bÒ ngoµi cã vÎ v÷ng ch¾c lµ sù ¸p bøc vµ bãc lét kia ®i. Cã thÓ Ngµi sÏ tù nhñ r»ng çi mµ Ngµi tr«ng thÊy ®Êy lµ mét chót cña níc Ph¸p ®ã

VÜnh biÖt... ngêi ®ång h¬ng! Mét khi mµ nh÷ng ®ît sãng biÓn v« t×nh ®· lÊp kÝn vÕt ®i cña con tµu Ngµi ngåi th× níc Ph¸p sÏ quªn Ngµi, còng nh Ngµi sÏ kh«ng cßn nhí chót g× vÒ nh÷ng ngêi Ph¸p n÷a.

§Ó gi÷ kû niÖm cña mét nÒn v¨n minh hiÖn ®¹i vµ lín lao, Ngµi mang theo vÒ cung ®iÖn cña Ngµi mét chiÕc d¬ng cÇm, vµi çi nhÉn vµ c¶ mÊy chiÕc bËt löa mµ Ngµi ®· ®æi ®îc b»ng chót Ýt uy tÝn mµ Ngµi ®Ó mÊt m¸t ®i trong tr¸i tim nh©n d©n cña Ngµi. Vµ khi Ngµi l¹i trë vÒ sèng gi÷a ®¸m phi tÇn vµ néi thÞ cña Ngµi, gi÷a nh÷ng sät giÊy lén vµ tÈu thuèc phiÖn cña Ngµi, th× mét vµi tªn ký lôc giµ sÏ thªu dÖt thay Ngµi vµ hé Ngµi ®Ó göi cho níc Ph¸p mµ Ngµi kh«ng hÒ hiÓu biÕt mét vµi c©u nÞnh hãt hay mét vµi vÇn th¬ lñng cñng, díi ®ã, nh÷ng ngãn tay ®Çy nhÉn cña Ngµi sÏ cÇm bót ký çi ch÷ ký cña mét vÞ ®Õ v¬ng lµ nghÖ sÜ vµ v¨n nh©n (!).

ThÕ lµ çi ý nguyÖn b×nh sinh lín cña Ngµi ®· ®îc tho¶ m·n. Vµ nh vËy lµ h¹nh phóc vµ Êm no cña nh©n d©n An Nam còng sÏ ®îc x©y dùng vµ cñng cè råi ®Êy!

NguyÔn ¸i quècB¸o Le Journal du Peuple,ngµy 9-8-1922.


D¦íI Sù B¶O Hé CñA...

Khi lµm c«ng sø tØnh Th¸i Nguyªn (B¾c Kú), v× môc ®Ých tèng tiÒn, §¸cl¬ ®· b¾t bí, giam cÇm vµ kÕt ¸n v« cí ngêi b¶n xø. H¾n ®· gi¸ng nh÷ng có ®Êm vµ nh÷ng trËn ®ßn roi vµo nh÷ng ngêi b¶n xø bÞ gäi ®i lÝnh "t×nh nguyÖn". H¾n ®èi xö tµn ¸c víi nh÷ng ngêi lÝnh lÖ b¶n xø, n¾m tãc hä l«i xÒnh xÖch, ®Ëp ®Çu hä vµo têng nhµ cña h¾n.

H¾n ®©m lìi kiÕm vµo nh÷ng ngêi tï khiÕn hä bÊt tØnh nh©n sù.

Viªn c«ng sø §¸cl¬ ®¸nh mét ngêi b¶n xø b»ng roi s¾t vµ lµm g·y hai ngãn tay cña ngêi nµy. H¾n dïng roi ®¸nh tói bôi mét viªn ®éi ngêi b¶n xø. H¾n ch«n ®Õn tËn cæ nh÷ng ngêi lÝnh lÖ b¶n xø nµo kh«ng lµm võa lßng vµ chØ cho ®µo hä lªn khi hä ®· gÇn chÕt. H¾n dïng gËy ®©m lßi m¾t mét viªn ®éi ngêi b¶n xø kh¸c.

Cuèi cïng cuéc khëi nghÜa Th¸i Nguyªn ®· bïng næ chèng l¹i sù tµn ¸c cña h¾n vµ m¸u ngêi b¶n xø lÉn m¸u ngêi Ph¸p ®· ®æ. Bao nhiªu m¸u ®· ch¶y, bao nhiªu nhµ ®· bÞ ph¸, vµ bao nhiªu ngêi v« téi ®· bÞ chÆt ®Çu.

§Ó thëng nh÷ng c«ng tr¹ng ®¸ng khen Êy cña viªn c«ng sø §¸cl¬, ngêi ta phong h¾n chøc ch¸nh gi¸m kh¶o çc trêng lín ë Hµ Néi vµ bæ nhiÖm h¾n lµm ®æng lý v¨n phßng cña

viªn thèng sø B¾c Kú. B¸o L'HumanitÐ vµ Héi Nh©n quyÒn vµ D©n quyÒn ®· ph¶n ®èi.

NÕu viªn sÜ quan §øc Ph«n Sephen bÞ tï 20 n¨m khæ sai v× ®· tµn s¸t ngêi ë R«ngc¬ th× viªn c«ng sø §¸cl¬ ®¸ng ph¶i tï Ýt nhÊt lµ gÊp ba lÇn 20 n¨m khæ sai v× téi ¸c cña h¾n.

Nhng çc b¹n cã biÕt sè phËn cña h¾n ta nh thÕ nµo kh«ng?

H¾n ®· trë thµnh uû viªn Héi ®ång thµnh phè Sµi Gßn, nghÜa lµ ngêi céng t¸c trùc tiÕp cña çc ngµi Xar« vµ Ut¬r©y vµ lµm chñ vËn mÖnh nh÷ng ngêi nhµ quª1) ë Sµi Gßn!

H¹nh phóc thay xø Nam Kú!!

NguyÔn ¸i quèc

MéT VÊN §Ò Cã thËt ngêi Ph¸p tªn lµ C. phôc vô trong Së mËt th¸m

cña viªn toµn quyÒn §«ng D¬ng kh«ng ? Cã thËt çi tªn C. Êy ®îc ph¸i ®i "c«ng çn" ë Phó Xuyªn ®· buéc nh÷ng ngêi An Nam ë ®ã ph¶i gäi h¾n lµ Quan lín1), vµ ®¸nh ®Ëp tµn nhÉn nh÷ng ai chËm tu©n theo lÖnh h¾n kh«ng? Cã thËt còng chÝnh tªn C. Êy ®· ®¸nh ngêi lÝnh lÖ1) kh«ng? ë çi thiªn ®-êng §«ng D¬ng, ngêi ta ®îc phÐp vµ cã thÓ lµm bÊt cø g×, cã ph¶i nh thÕ kh«ng, Ngµi toµn quyÒn L«ng?

N.A.Q. B¸o L'HumanitÐ,

1) Nh÷ng ch÷ "nhµ quª", "Quan lín", "lÝnh lÖ" trong nguyªn b¶n viÕt b»ng tiÕng ViÖt.


ngµy 17-8-1922.

CHñ NGHÜA CéNG S¶NVµ THANH NI£N TRUNG QUèC

Phong trµo thanh niªn x· héi chñ nghÜa míi b¾t ®Çu ë Trung Quèc tõ n¨m 1920. Nhng tõ ®ã vµ chØ cã tõ ®ã th× nh÷ng thanh niªn m¸cxÝt, nh÷ng thanh niªn v« chÝnh phñ chñ nghÜa, nh÷ng nghiÖp ®oµn x· héi chñ nghÜa vµ nh÷ng c«ng ®oµn míi gia nhËp çc héi liªn hiÖp. Vµ chØ tõ th¸ng 11 n¨m 1921, nh÷ng thanh niªn céng s¶n míi thµnh lËp ®îc çc tæ chøc ®éc lËp cña hä. 5 ngh×n thanh niªn ®· tËp hîp díi ngän cê bóa liÒm. Håi th¸ng 5 n¨m 1922, hä triÖu tËp §¹i héi toµn Trung Quèc. 16 diÔn gi¶ ®· lªn ph¸t biÓu trªn diÔn ®µn §¹i héi. Hä ®· bÇu ra mét Ban chÊp hµnh gåm 25 ®¹i biÓu, thay mÆt cho 15 tæ chøc, vµ 2 ®¹i biÓu thay mÆt cho çc thanh niªn ë ngoµi níc. Hä th«ng qua mét b¶n ®iÒu lÖ gåm 35 ®iÓm.

§¹i héi kªu gäi çc c«ng nh©n vµ lao ®éng toµn Trung

Quèc, çc sinh viªn, çc thanh niªn nam n÷, tÊt c¶ nh÷ng ng-êi cã t tëng ®éc lËp, çc binh lÝnh còng nh c¶nh s¸t.

C¬ng lÜnh cña tæ chøc ®ã gåm cã 4 phÇn sau ®©y: A. VÒ chÝnh trÞ 1. §Êu tranh giai cÊp. 2. QuyÒn ®Çu phiÕu. 3. QuyÒn tù do ng«n luËn, tù do b¸o chÝ, tù do héi häp,

tù do lËp héi, tù do b·i c«ng. B. VÒ kinh tÕ 1. Ngµy lao ®éng (6 giê cho nh÷ng thanh niªn 18 tuæi

trëxuèng, 8 giê cho nh÷ng ngêi ®· ®ñ tuæi thanh niªn). 2. TuÇn lÔ nghØ mét ngµy. 3. Bá chÕ ®é hîp ®ång ç nh©n ký gi÷a chñ vµ thî. 4. B¶o hé lao ®éng cho c«ng nh©n. 5. Lao ®éng ngang nhau th× tr¶ l¬ng ngang nhau.

C. VÒ gi¸o dôc 1. Gi¸o dôc x· héi ë nhµ níc: dïng çc cuéc nãi chuyÖn,

çc b¸o chÝ ®Ó tuyªn truyÒn nh÷ng t tëng céng s¶n chñ nghÜa, 2. Gi¸o dôc chÝnh trÞ b»ng çc cuéc nãi chuyÖn, çc s¸ch b¸o, vµ çc cuéc th¶o luËn vÒ ®Êu tranh giai cÊp.

D. VÒ viÖc gi¸o dôc ë nhµ trêng Söa ®æi ch¬ng tr×nh gi¸o dôc, gi¸o dôc phæ th«ng b¾t

buéc, v.v.. §¹i héi kÕt thóc b»ng bµi "Quèc tÕ ca".

NguyÔn ¸i quèc

T.B. M·i khi tíi Pari, chóng t«i míi nhËn ®îc sè b¸o TiÒn phong ®Çu tiªn, viÕt b»ng ch÷ Trung Quèc.


B¸o L'HumanitÐ, ngµy 19-8-1922.

"CHñ NGHÜA VI§A"CßN §ANG TIÕP DIÔN

Hµng ngh×n d©n b¶n xø bÞ cìng bøc ®Èy vµo qu©n ®éi ®Ó b¶o vÖ nh÷ng kÐt b¹c cho nh÷ng kÎ bãc lét m×nh.

Chóng ta nhí r»ng, ®Ó buéc nh÷ng ngêi ch©u Phi thùc hiÖn "nghÜa vô cña m×nh", ngêi ta ®· ®èt nhµ cíp cña cña hä vµ sau ®ã, nh÷ng n¹n nh©n Êy bÞ b¾t ®i lÝnh cho ®éi qu©n tiªn phong cña nÒn v¨n minh.

"ViÖc d¹y dç" ngêi b¶n xø b»ng nh÷ng có ®¸ ®Ýt vµ ®¸nh ®Ëp ®· trë thµnh thãi quen cña nh÷ng vÞ trø danh cña chóng ta.

Anh Nah«ng bÊt h¹nh, "ngêi bÞ giÕt hai lÇn" - lÇn ®Çu do ®¹i uý Vi®a vµ sau ®ã, lµ do b¸c sÜ, ngêi ®îc lÖnh mæ x¸c vµ x¸c ®Þnh nguyªn nh©n çi chÕt cña anh, ngêi ®· kh«ng ngÇn ng¹i ®¸nh c¾p vµ giÊu di hµi cña ngêi chÕt ®ã ®Ó lÊp liÕm cho kÎ giÕt ngêi, - than «i, kh«ng ph¶i lµ n¹n nh©n ®Çu tiªn cña chñ nghÜa qu©n phiÖt thùc d©n! Mét b¹n ®ång nghiÖp cña chóng t«i ë thuéc ®Þa cho biÕt vÒ mét trêng hîp bi th¶m kh¸c.

"LÇn nµy, - anh Êy nãi, - sù viÖc x¶y ra ë Med«ng Carª, trong trung ®oµn bé binh thø 5. N¹n nh©n lµ mét ngêi lÝnh trÎ tªn lµ Terie, sinh qu¸n ë TªnÐt, bÞ gäi ra lÝnh n¨m 1921.


Çi chÕt cña anh ta thËt lµ ®Æc biÖt bi ®¸t. Ngµy mång 5 th¸ng 8, Terie ®Õn qu©n y trung ®oµn xin thuèc tÈy. Anh nhËn thuèc, hay nãi cho ®óng h¬n,anh ®· nhËn çi mµ anh cho lµ thuèc tÈy. Ngêi lÝnh uèng thuèc vµ sau vµi giê th× chÕt mét çch ®au ®ín khñng khiÕp. ¤ng Terie, cha cña anh Êy nhËn ®îc mét bøc ®iÖn ng¾n ngñi vÒ çi chÕt cña con trai b¸o r»ng lÔ an t¸ng sÏ ®îc tæ chøc vµo ngµy h«m sau. §iªn d¹i v× ®au ®ín, ngêi cha ®¸ng th¬ng véi v· ®Õn Angiª, ®Õn trung ®oµn bé binh thø 5 ®ãng ë Med«ng Carª, vµ t¹i ®©y, «ng biÕt x¸c ®øa con trai duy nhÊt cña «ng ®ang ë trong qu©n y viÖn Mai«. Lµm thÕ nµo mµ nã l¹i r¬i vµo ®Êy? T¹i sao ngêi ta l¹i ®a nã vÒ Mai«? Ph¶i ch¨ng lµ v× cÇn ph¶i t×m ra nguyªn nh©n thùc sù cña çi chÕt vµ m« t¶ nã nh mét çi chÕt ®ét ngét trªn ®-êng hµnh qu©n?

T¹i qu©n y viÖn, khi ngêi cha bÊt h¹nh ®Ò nghÞ ®îc phÐp nh×n x¸c con trai th× ngêi ta b¶o «ng ta h·y ®îi. Sau ®ã, mét vÞ thiÕu t¸ xuÊt hiÖn vµ nãi r»ng viÖc phÉu nghiÖm ®· ®îc tiÕn hµnh, nhng nguyªn nh©n cña çi chÕt kh«ng râ vµ «ng ta kh«ng thÓ cho phÐp ngêi cha nh×n thÊy x¸c ngêi con trai cña «ng.

Theo nh÷ng tin tøc cuèi cïng th× ngêi ta biÕt r»ng khi «ng Terie yªu cÇu viªn chØ huy trung ®oµn bé binh thø 5 gi¶i thÝch, «ng ta ®îc tr¶ lêi nh sau: "Con trai cña «ng chÕt v× bÞ ngé ®éc".

NGuyÔn ¸i quèc

B¸o L'HumanitÐ, ngµy 7-9-1922.In trong s¸ch: Hå ChÝ Minh, Nh÷ng bµi viÕt vµ nãi chän läc,

DÞch theo bµi in trong s¸chNh÷ng bµi viÕt vµ nãi chän läc.

tiÕng Nga, Nxb. ChÝnh trÞ quèc gia,M¸txc¬va, 1959, tr. 28-29.


PHßNG KIÓM DUYÖT ë §¤NG D¦¥NG

B¸o L'HumanitÐ, sè ra ngµy 13 th¸ng 9 cã cho biÕt ë Ma®ag¸txca vÉn cßn chÕ ®é kiÓm duyÖt th tõ nghiªm kh¾c, mÆc dï bèn n¨m ®· qua sau "cuéc chiÕn tranh v× c«ng lý".

§«ng D¬ng díi quyÒn cai trÞ cña viªn toµn quyÒn L«ng còng ch¼ng kh¸c g× Ma®ag¸txca díi sù thèng trÞ cña viªn toµn quyÒn G¸cbi: còng nh÷ng bÊt c«ng, nh÷ng viÖc léng quyÒn, nh÷ng vô tai tiÕng, nh÷ng ®iÒu « nhôc nh thÕ.

Chóng t«i ®îc biÕt ë Së Bu chÝnh vµ Së MËt th¸m §«ng D¬ng ®îc lÖnh gi÷ nh÷ng gãi vµ th göi cho b¸o Le Paria,

xuÊt b¶n ë Pari, còng nh nh÷ng th tÝn do b¸o nµy göi vÒ §«ng D¬ng.

Kh«ng ph¶i lµ ngÉu nhiªn mµ hµnh vi l¹m quyÒn nµy l¹i x¶y ra ®óng lóc viªn quan cai trÞ x¶o tr¸ B«®oanh vµ ngêi trî lý xuÊt s¾c cña h¾n, con rÓ viªn Bé trëng Bé Thuéc ®Þa Anbe Xar«, ®Õn Sµi Gßn.

Ngoµi ra, chóng ta vÊp ph¶i luËt x©m ph¹m quyÒn bÊt kh¶ x©m ph¹m th riªng, vµ çc viªn cai trÞ tiÕp tôc gi÷ vµ lôc so¸t th riªng.

Nh thÕ lµ ngêi b¶n xø bÞ giÕt chãc, cíp ph¸ vµ kh«ng ®îc hëng nh÷ng quyÒn s¬ ®¼ng nhÊt: c¶ ®Õn quyÒn th tÝn! Sù vi ph¹m tù do ç nh©n nµy chøng minh thªm chÝnh s¸ch ®ª tiÖn cña

bän mËt th¸m vµ chÝnh s¸ch l¹m quyÒn ®ang thèng trÞ ë nh÷ng thuéc ®Þa chóng ta.

nguyÔn ¸i quècB¸o L'HumanitÐ,

ngµy 28-9-1922.

§åNG T¢M NHÊT TRÝ

- §i chî nµo ®Êy, anh Hai?- §i chî §«ng. ThÕ cßn anh, anh Ba?- T«i còng vËy. ThÕ cã mãn hµng g× quý trong ®«i thóng

b¶nh Êy thÕ?- Vµng m· cóng «ng v¶i ¹. Cßn anh, anh cã çi g× hay hay

cho kh¸ch hµng nµo?- TrÇu non ®Ó lµm th¬m vµ ®Ó nhuém hång miÖng xinh

cña çc chÞ chµng ®Ñp ®Êy.ThÕ råi hai anh b¸n hµng bÆt im. MÆt trêi ®øng bãng

chiÕu ít ®Ém nh÷ng b¾p tay b¾p ch©n lùc lìng gÇn nh ®Ó trÇn cña hai anh. Bèn chiÕc thóng nÆng nÒ ®ung ®a ë ®Çu hai ®ßn g¸nh tre ®Æt ngang trªn vai ch¸y n¾ng. Bôi cuèn lªn quanh bíc ch©n tho¨n tho¾t thµnh mét thø mµn s¬ng, lµm cho mäi cö ®éng cña hai anh mê ¶o vµ nh×n xa l¹i cßn


cã vÎ mü thuËt lµ kh¸c.- Nghe nµy, ngêi anh em! - Ba nãi.- Tai t«i ®ang l¾ng nghe lêi anh d¹y - Hai ®¸p.- Hai ta cïng ®i mét chî nµy, theo cïng mét con ®êng

nµy, l¹i cã cïng mét môc ®Ých - lµ b¸n hÕt hµng, cïng mét chÝ híng - lµ lµm ¨n l¬ng thiÖn kiÕm miÕng c¬m. Ph¶i thÕ kh«ng nµo?

- Anh nãi mu«n ngh×n lÇn ®óng.- ThÕ cã muèn hai ta kÕt lµm anh em kh«ng ? Cã muèn

hai ta cïng nhau giao íc th¾t t×nh h÷u ¸i, vµ, ngay tõ h«m nay, khuyªn b¶o lÉn nhau, thÊy ®©y lµm g× th× ®ã lµm theo, mµ ®ã ®· b¶o g× th× ®©y còng lµm y, nãi tãm l¹i, lµ gi÷a hai ta cã sù ®ång t©m nhÊt trÝ.

- Anh d¹y thËt lµ chÝ lý, xin v©ng theo.- ThÕ th×, nµo! chó mµy, ®êng cßn xa, chóng ta h·y thay

phiªn nhau h¸t, cho ®«i çnh bæng trÇm nÐn c¬n mÖt mái nhÐ!

- ¤ng anh h¸t tríc ®i!Kon-mÌo trÌo lªn c©y cAU

Hái th¨m Kon - chuét ®i ®¢U v¾ng nhµ?Tha r»ng ®i chî ®êng xA

Mua ®å vËt liÖu giç chA Kon - mÌo1).

1) vµ 2) Nguyªn b¶n tiÕng Ph¸p cã tr×nh bµy nh÷ng bµi h¸t d©n gian nµy b»ng tiÕng ViÖt, kÌm theo b¶n dÞch sang tiÕng Ph¸p, b¶n th©n çch dÞch ®· Ýt nhiÒu gi¶i thÝch ý nghÜa hµm ë trong. DÞch s¸t nghÜa vµ tho¸t, nhng cã thªm th¾t ®«i ch÷ gióp ®éc gi¶ ph¬ng T©y lÜnh héi ®îc dÔ dµng vµ chÝnh x¸c h¬n ý tø cña nh÷ng bµi h¸t: Seigneur, Chat, vilains corbeaux, v.v. (gäi mÌo b»ng chóa, chØ qu¹ lµ xÊu xa, v.v..).

T¸c gi¶ l¹i cßn nh©n dÞp giíi thiÖu nhÑ nhµng c¶ vµi ®Æc

- Kh«n ngoan h¬n cêng b¹o, kÎ yÕu th× chØ cã çch ®ã ®Ó tù vÖ. Hai nãi ra vÎ hiÒn triÕt l¾m. Råi, giäng u sÇu, anh ng©n nga:

Tr«ng lªn hßn nói Thiªn THAIThÊy bÇy chim qu¹ ¨n XOµI chÝn c©y 2)

- Bµi chó h¸t sao nghe buån qu¸! Nhng mµ sù thËt lµ thÕ. DÉu ta còng cø thÊy çi gièng chim chãc1) biÕng lêi, nã ch¼ng chÞu lµm lông g× c¶, chuyªn bßn cña ngêi kh¸c lµm ra mµ ¨n. Mµ ¬ nµy! Dßng s«ng cã çt mÞn, cã lµn níc trong veo, ®©y råi! Nhí nhóng ®«i thóng xuèng cho hµng thªm t¬i tèt lóc qua s«ng.

Mét lêi ®· høa, Hai, anh b¸n ®å giÊy, lµm theo kh«ng chèi c·i.

Qua khái con s«ng, anh b¶o Ba:- ¸nh s¸ng lµ mÑ cña mäi sù tèt lµnh, mµ mÆt trêi th× l¹i

lµ cha cña ¸nh s¸ng. VËy, anh µ! ta h·y ph¬i hµng mét l¸t díi ¸nh mÆt trêi tèt lµnh cho hµng lªn mµu, kh¸ch mua thªm hµi lßng, ta b¸n ®îc gi¸ hêi. Võa nãi, Hai võa bµy chç hµng b»ng giÊy båi cña m×nh lªn ven ®êng nãng báng, råi ®Õn nghØ díi bãng c©y.

®iÓm h×nh thøc cña th¬ ca ViÖt, nh viÕt b»ng ch÷ çi cho næi lªn nh÷ng vÇn bé ba ë ch©n vµ ë lng nh÷ng c©u lôc b¸t ®· sö dông, v.v..

T¸c gi¶ thêng dïng ch÷ K thay ch÷ C, víi dông ý c¶i tiÕn ch÷ quèc ng÷. Riªng ë ®©y, t¸c gi¶ cßn ý nhÞ muèn tr¸nh mäi liªn tëng bÊt tiÖn trong tiÕng Ph¸p, khi dïng cã dông ý ch÷ K ®Ó viÕt con, ®ång thêi dïng g¹ch nèi gi÷a hai ch÷ "con mÌo", "con chuét", ®Ó chØ râ con ë ®©y kh«ng cã nghÜa riªng (con cã nghÜa tôc trong tiÕng Ph¸p).

1) Trong tiÕng Ph¸p, con chim (oiseau), ®Æc biÖt con chim xÊu xa (vilain oiseau), thêng dïng ®Ó chØ h¹ng ngêi bØ æi.


Mét lêi ®· høa, Ba, anh b¸n trÇu kh«ng, lµm theo kh«ng chèi c·i.


NH¢N §¹O THùC D¢N

ChuyÖn x¶y ra ë §«ng D¬ng vµ còng cha l©u h¬n çi håi cã cuéc chiÕn tranh nhê trêi ban cho v× c«ng lý vµ nh©n quyÒn. ChÝnh b»ng nh÷ng çch Êy mµ "chÝnh quyÒn Ph¸p ®· cã thÓ du nhËp vµo ®Çu ãc nh©n d©n çc níc çi kh¸i niÖm cã mét nÒn v¨n minh kh¸c víi nÒn v¨n minh Trung Quèc ®· ngng trÖ tõ mÊy thÕ kû nay råi". ChÝnh b»ng nh÷ng çch Êy mµ çc toµ ¸n qu©n sù "®µn ¸p nh÷ng phong trµo næi dËy ®Ó nªu g¬ng nghiªm trÞ". Sau khi ca ngîi nh÷ng cuéc ®µn ¸p ®Ém m¸u b»ng nh÷ng lêi lÏ nh vËy, b¹n ®ång

nghiÖp chóng t«i, tê Sciences et Voyages ®· thËt thµ thó nhËn "ë bªn ®ã th× còng nh ë trªn ®Êt Ph¸p, bän bÊt l¬ng vÉn cßn qu¸ ®«ng, ph¸p lý vÉn cÇn ph¶i nghiªm trÞ".

Êy vËy mµ chóng t«i cho ®Õn b©y giê, vÉn ng©y th¬ tin r»ng ë Ph¸p, chØ cã rÆt nh÷ng con ngêi ®îc khai ho¸ mµ hÔ ra khái nhµ lµ tøc kh¾c trë thµnh nh÷ng con ngêi ®i khai ho¸! Thªm n÷a, theo çi l«gÝch ®¬n gi¶n nhÊt, ngêi ta kh«ng thÓ, còng kh«ng nªn cho ngêi kh¸c çi mµ m×nh kh«ng cã, nhÊt l¹i lµ çi v¨n minh.

§Ó xÝ xo¸ çi thãi hÌn m¹t giÕt ngêi ta ®Ó d¹y cho hä "biÕt çch sèng", b¹n ®ång nghiÖp lín cña chóng t«i cßn nãi r»ng, cÇn ph¶i ®¸nh vµo d luËn cho nã giËt m×nh kinh sî...Do vËy, thØnh tho¶ng l¹i thÊy xuÊt hiÖn çi kiÓu h×nh ph¸p ®Æc biÖt lµ çc uû ban ngo¹i lÖ hay toµ ¸n qu©n sù, mµ bé


m¸y bi th¶m vµ quyÕt ®o¸n nh vËy lµ cÇn thiÕt. Kh«ng cã g× lµ hµ kh¾c, lµ tµn b¹o c¶. §óng thÕ. ChÆt ®Çu ngêi ta hoÆc ®em ra b¾n th× cã g× lµ hµkh¾c, lµ tµn b¹o. Lµ hoµn toµn nh©n tõ mµ. Nhng nÕu tôi "b«s¬" còng ban bè nh÷ng çch ®èi xö "nh©n tõ" nh thÕ víi anh em And¸tx¬ vµ Loren1) cña chóng ta, th× b¹n sÏ nãi sao nµo, hìi ®ång nghiÖp th©n mÕn? Vèn th«ng th¹o nhiÒu ®iÒu lý thó, b¹n ®ång nghiÖp cho chóng ta biÕt nhiÒu viÖc, ch¼ng h¹n çi thø bËc lÔ nghi vµ phøc t¹p trong çc vô giÕt ngêi hîp ph¸p nµy: "lÖ ®ãng cäc2) vµ b¾n 12 viªn cña tiÓu ®éi hµnh h×nh chØ dµnh riªng cho téi nh©n lµ qu©n nh©n hay kÎ cíp bÞ b¾t cã vò khÝ trong tay. Khi Êy hÇu nh bao giê còng hµnh h×nh nhiÒu ngêi mét lóc vµ kh«ng hiÕm trêng hîp cã bèn, s¸u, thËm chÝ mêi ngêi gôc xuèng cïng mét lóc díi cïng mét lo¹t ®¹n. Nh÷ng tiÓu ®éi hµnh h×nh cã lÝnh hçn hîp, nghÜa lµ cã s¸u lÝnh b¶n xø dµn ë hµng ®Çu vµ s¸u lÝnh hoÆc hiÕn binh ngêi Ph¸p ë hµng sau". µ, ph¶i nhÊn ®iÓm cuèi cïng nµy n÷a lµ ngêi ta ®· d¹y cho ngêi b¶n xø biÕt thÕ nµo lµ B¸c ¸i, çi ®øc quý ®ã vèn lµ nÒn t¶ng cña mäi chÕ ®é céng hoµ, ®îc kh¾c b»ng ch÷ lín trªn kh¾p çc c«ng tr×nh kû niÖm vµ trªn tÊt c¶ çc cöa ... nhµ lao. Cßn vÒ çi ®Þnh nghÜa thÕ nµo lµ ¨n cíp vµ nh÷ng cuéc hµnh quyÕt tËp thÓ th× xin xem mÊy dßng sau cña mét sÜ quan thuéc

1) Alsace, Lorraine: Hai tØnh ë ®«ng b¾c níc Ph¸p, n¨m 1870 khi Ph¸p thua trËn, bÞ t¸ch khái níc Ph¸p, nhËp vµo níc §øc. N¨m 1918, Ph¸p th¾ng trËn ®· thu håi l¹i.

2) Cäc ®ãng ®Ó trãi ngêi bÞ xö b¾n.3) Boers. TiÕng Hµ Lan lµ n«ng d©n. Tªn chØ nh÷ng ngêi Hµ

Lan ë ch©u Phi cïng víi nh÷ng ngêi §øc - Ph¸p vµ çc níc ë b¸n ®¶o Xc¨ng®inav¬ di c ®Õn. Hä h×nh thµnh ®a sè d©n da tr¾ng ë Nam Phi, trong giao tiÕp, coi tiÕng Hµ Lan vµ tiÕng Anh ngang nhau. Trong nh÷ng n¨m 1899-1902, ngêi Boers næi dËy chèng chÝnh quyÒn cña Anh.

®Þa, «ng F.B., «ng nµy vÒ "häc thøc" cã thÓ kÐm, nhng ch¾c ch¾n nhiÒu ch©n t×nh vµ v« t h¬n: víi çch gi¶ ®Þnh gièng y nh ngêi Anh coi nh÷ng ngêi B«e3) kiªn quyÕt kh¸ng chiÕn lµ nh÷ng tªn ph¶n lo¹n, ngoµi vßng ph¸p luËt, chóng ta coi nh÷ng nhµ ¸i quèc An Nam lµ nh÷ng tªn cíp.

"Ngêi ta ®· lµm tÊt c¶ ®Ó vò trang cho ngêi An Nam giÕt h¹i nhau vµ xói giôc hä ph¶n béi. Ngêi ta tuyªn bè çc th«n x· ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ nh÷ng chuyÖn rèi ren x¶y ra trong ®Þa h¹t m×nh. Hä ph¶i dÉn ®êng cho qu©n ®éi ta, ph¶i nép m¹ng nh÷ng ngêi næi dËy. Ai kh«ng tu©n lÖnh th× bÞ coi lµ kÎ ph¹m téi . Lµng nµo dung n¹p mét ngêi yªu níc lµ bÞ xö ¸n. Muèn ®iÒu tra, cã mét çch, bao giê còng cø dïng m·i mét çch ®¬n gi¶n, lµ: chÊt vÊn lý trëng vµ hµo môc. Ai kh«ng nãi lËp tøc bÞ hµnh quyÕt. Mét ®¸m binh lÝnh b¶o an trong vßng hai tuÇn lÔ, ®· cho hµnh quyÕt 75 hµo môc. Kh«ng mét lóc nµo ngêi ta chÞu ph©n biÖt nh÷ng nhµ ¸i quèc chiÕn ®Êu tuyÖt väng cho ®éc lËp cña ®Êt níc víi bän cÆn b· chèn ®« thµnh".

nguyÔn ¸i quècB¸o Le Paria, sè 6 - 7,ngµy 1-9 vµ 1-10-1922.


CHÕ §é N¤ LÖ "HIÖN §¹I HO¸"

ë ®ån ®iÒn cña mét chñ ®iÒn nä, 6 ngêi b¶n xø ®· bÞ b¾t v× kh«ng n¹p thuÕ.

Ra toµ, nh÷ng ngêi bÞ ço tuyªn bè r»ng, viªn c«ng sø §¬la R«s¬ khi thuª hä, ®· høa:

1. Tr¶ mét phÇn thuÕ cho hä,2. MiÔn c«ng dÞch cho hä, vµ3. Tr¶ cho hä 10 phr¨ng 30 ngµy c«ng.CÇn ph¶i chó ý r»ng, tªn chñ ®ån ®iÒn Êy ®· tho¶ thuËn

víi nh÷ng ngêi b¶n xø: hä sÏ chØ lµm viÖc cho h¾n mçi tuÇn mét ngµy th«i. Vµ ngêi b¶n xø ®· ký giao kÌo lµm trong 30 tuÇn. Nh thÕ nghÜa lµ b¶y th¸ng rìi míi lµm ®îc 10 phr¨ng! §Ó kiÕm kÕ sinh nhai, ngêi b¶n xø buéc ph¶i lµm thuª cho nh÷ng ngêi Mang¸t bªn c¹nh. H¬n n÷a, viªn c«ng sø §¬la R«s¬ kh«ng nh÷ng kh«ng nép thuÕ cho hä nh h¾n ®· høa, vµ cßn chiÕm mÊt sè tiÒn mµ nh÷ng ngêi b¶n xø nµy

chuyÓn cho h¾n ®Ó nép thuÕ.Nhµ chøc tr¸ch ®Þa ph¬ng më mét cuéc ®iÒu tra. Nhng

NghiÖp ®oµn nhµ n«ng ë Makhan«r« (cã thÓ lµ §¬la R«s¬ lµ héi viªn NghiÖp ®oµn nµy) biÕt viÖc Êy, ®· ®¸nh ®iÖn cho viªn toµn quyÒn ph¶n ®èi c¶nh binh kh«ng kÞp thêi ®Õn ®ån ®iÒn cña c«ng sø §¬la R«s¬, vµ ®· yªu cÇu trõng ph¹t trëng ®ån c¶nh binh vÒ téi ®· v¹ch trÇn hµnh vi phi ph¸p cña ngêi Ph¸p.

§Ó Øm "c©u chuyÖn" Êy ®i, viªn toµn quyÒn ®· nhanh chãng dËp t¾t d luËn.

Nh÷ng ngêi lao ®éng ë thuéc ®Þa ®îc b¶o hé nh thÕ ®Êy vµ chÝnh s¸ch hîp t¸c ®îc thùc hiÖn nh thÕ ®Êy.

NguyÔn ¸i quèc

B¸o L'HumanitÐ, ngµy 26-10-1922. In trong s¸ch: Hå ChÝ Minh, Nh÷ng bµi viÕt vµ nãi chän läc, tiÕng Nga, Nxb. ChÝnh trÞ quèc gia, M¸txc¬va, 1959, tr.31.

DÞch theo bµi in trong s¸ch Nh÷ng bµi viÕt vµ nãi chän läc.


Vô HµNH H¹ AM§UNIVµ BEN BENKHIA

Trong cuéc chiÕn tranh v× c«ng lý28 ®Ó b¶o vÖ chÝnh nghÜa, v¨n minh, v.v., ngêi ta ®· ®éng viªn 10 v¹n ngêi Tuynidi ®i lÝnh, vµ 60% trong sè ®ã ®· kh«ng trë vÒ n÷a. Thêi ®ã, ngêi Tuynidi ®îc vuèt ve vµ tr×u mÕn. Ngêi ta ®· ca ngîi rÊt lµ th¾m thiÕt t×nh anh em ruét thÞt gi÷a Ph¸p vµ Tuynidi, "mèi t×nh ruét thÞt ®· ®êi ®êi g¾n chÆt vµo trong x¬ng m¸u vµ quang vinh". Ngêi ta ®· thùc hµnh c¶ mét chÕ ®é kiÓm duyÖt ®Ó cÊm b¸o chÝ dï thÕ nµo còng kh«ng ®îc lµm phËt ý ngêi b¶n xø.

Ngµy nay, t×nh anh em ®ã ®· thay h×nh ®æi d¹ng. Nã

kh«ng ph¶i chØ thÓ hiÖn b»ng nh÷ng çi vuèt ve hoÆc nh÷ng cö chØ tr×u mÕn mµ th«i, nã cßn thÓ hiÖn mét çch hïng hån h¬n b»ng nh÷ng ph¸t sóng lôc hoÆc nh÷ng trËn roi da kia. B»ng chøng lµ nh÷ng viÖc sau ®©y. Khi tr«ng thÊy ba ngêi b¶n xø cho cõu vµo ¨n cá ë vên c©y «liu cña m×nh, mét vÞ thùc d©n Ph¸p liÒn b¶o vî ®i lÊy sóng vµ ®¹n ra. Khi vî mang sóng ®¹n ra, th× vÞ ®i khai ho¸ cña chóng ta nÊp vµo mét bôi c©y, råi ®oµng! ®oµng! ®oµng! Ba ph¸t b¾n ra, thÕ lµ ba ngêi b¶n xø ng· xuèng, bÞ th¬ng gÇn chÕt.

Mét vÞ thùc d©n Ph¸p kh¸c cã hai anh c«ng nh©n b¶n xø gióp viÖc, tªn lµ Am®uni vµ Ben Benkhia; hai anh nµy h×nh nh ®· cã lÊy trém vµi chïm nho. VÞ thùc d©n kia liÒn cho gäi hai ngêi b¶n xø ®Õn, råi dïng roi g©n bß mµ vôt hä lia lÞa cho ®Õn lóc hä chÕt ngÊt. Khi hai ngêi nµy tØnh l¹i, quan lín b¶o hé cña chóng ta liÒn sai trãi giËt çnh khuûu l¹i vµ treo hä lªn. Dï hai ngêi khèn khæ kia ®· bÊt tØnh nh©n sù, thÕ mµ cuéc hµnh h¹ bØ æi ®ã vÉn cø kÐo dµi ®Õn bèn tiÕng ®ång hå, m·i ®Õn khi cã mét ngêi ë c¹nh nhµ ph¶n ®èi míi th«i.

Hai ngêi ®¸ng th¬ng ®ã ®îc khiªng ®Õn nhµ th¬ng vµ mçi ngêi bÞ c¾t mÊt mét bµn tay, cßn bµn tay n÷a ch¼ng biÕt cã thÓ cøu khái ®îc kh«ng.

T×nh r...u...ét thÞt nh thÕ ®Êy!Ch¶ lµ «ng Luyxiªng Xanh ®¸ng t«n kÝnh, v× ®· qu¸ bËn

vÒ viÖc trôc xuÊt nh÷ng ngêi céng s¶n vµ çc nhµ b¸o, nªn kh«ng cã th× giê nghÜ ®Õn ®êi sèng cña ngêi b¶n xø "®îc b¶o hé" cña «ng ®Êy mµ.

nguyÔn ¸i quècB¸o Le Paria, sè 8,ngµy 1-11-1922.


Sù CH¡M SãC ¢N CÇN

§©y lµ mét c©u chuyÖn cò, nã còng cò nh chiÕn tranh. Trong khi høa hÑn phÈm hµm cho nh÷ng ngêi §«ng D¬ng t×nh nguyÖn(?) cßn sèng vµ vµng m· cho nh÷ng ngêi chÕt "v× mÉu quèc", viªn Toµn quyÒn §«ng D¬ng ®· thèt ra nh÷ng lêi c¶m ®éng nh sau:

Çc anh gia nhËp qu©n ®éi hµng lo¹t, kh«ng do dù rêi quª cha ®Êt tæ, n¬i ch«n rau c¾t rèn cña m×nh. Lµ lÝnh

trËn, çc anh ®i tßng qu©n ®Ó hy sinh x¬ng m¸u cña m×nh; lµ lÝnh thî, çc anh cèng hiÕn hai bµn tay cña m×nh" (1919).

LÞch sö chÐp nh vËy ®ã!NÕu ngêi An Nam tá ra vui mõng khi ngêi ta b¾t hä ®i

lÝnh th× t¹i sao ngêi ta l¹i xÝch tay hä lïa ®Õn çc ®Þa ®iÓm tËp trung? T¹o sao trong khi chê ®îi ®a xuèng tµu, ngêi ta l¹i nhèt hä trong Trêng trung häc Sµi Gßn, bªn ngoµi lµ lÝnh c¶nh vÖ Ph¸p g¸c, lìi lª ë ®Çu sóng, ®¹n ®· lªn nßng? Ph¶i ch¨ng nh÷ng cuéc biÓu t×nh ®Ém m¸u ë Cao Miªn, nh÷ng cuéc næi dËy ë Sµi Gßn, Biªn Hoµ vµ ë nhiÒu ®Þa ph¬ng kh¸c lµ nh÷ng cuéc biÓu t×nh cña "®¸m ngêi" n«n nãng, muèn tßng qu©n "kh«ng do dù"?

Ngêi ta ra søc ®µn ¸p d· man çc cuéc ®¶o ngò (vµ cã chõng 50% lÝnh dù bÞ ®¶o ngò). Do ®ã, çc cuéc khëi nghÜa ®· næ ra, nhng bÞ bän thùc d©n d×m trong bÓ m¸u. Nh÷ng ngêi An Nam Êy còng bÞ chÕt trong thêi chiÕn. Song ngêi ta sÏ kh«ng cóng tÕ hä "sau khi chÕt", cßn nh÷ng ngêi sèng sãt th× còng ch¼ng ®îc quan Toµn quyÒn khen thëng.

Ph¶i, quan Toµn quyÒn nãi thªm r»ng, dÜ nhiªn muèn xøng ®¸ng ®îc hëng "©n huÖ" vµ "sù hËu ®·i" cña nhµ níc th× çc anh (nh÷ng ngêi lÝnh §«ng D¬ng) "ph¶i cã h¹nh kiÓm tèt, kh«ng m¶y may tá ra thiÕu thiÖn chÝ".

HiÖn nay, khi hä dïng rîu vµ thuèc phiÖn do chÝnh bµn tay chÝnh phñ b¸n th× cã thÓ nµo hä l¹i kh«ng ph¶i lµ nh÷ng ngêi "dÔ b¶o"?



VÒ c©u chuyÖn Xiki

Tõ khi cã chñ nghÜa thùc d©n, nhiÒu ngêi da tr¾ng ®·

®îc thuª tiÒn ®Ó ®Êm vì m... nh÷ng ngêi da ®en. Cã mét lÇn, mét ngêi da ®en l¹i còng ®· ®îc thuª tiÒn ®Ó lµm nh vËy ®èi víi mét ngêi da tr¾ng. Lµ ngêi chèng l¹i mäi thø b¹o lùc, chóng ta kh«ng t¸n thµnh c¶ hai lèi ®ã. Nhng sù viÖc vÉn cø sê sê ra ®ã, th× chóng ta h·y nhËn xÐt xem sao. §©y, nh thÕ nµy:

B»ng mét qu¶ ®Êm - nÕu kh«ng ph¶i lµ ®· ®Êm mét çch khoa häc th× Ýt ra còng lµ mét qu¶ ®Êm b»ng trêi gi¸ng - Xiki ®· h¹ bÖ Çcp¨ngchiª ®Ó råi ®Ých th©n m×nh trÌo lªn.

Chøc v« ®Þch quyÒn Anh ®· chuyÓn sang tay kh¸c, nhng vinh quang cña d©n téc vÒ mÆt thÓ thao th× kh«ng hÒ bÞ tæn th¬ng, v× r»ng Xiki lµ ngêi con cña xø Xªnªgan, do ®ã lµ con cña níc Ph¸p, tøc lµ ngêi Ph¸p vËy.

MÆc dï thÕ, mçi lÇn Çcp¨ngchiª th¾ng th× dÜ nhiªn lµ do sù khÐo lÐo vµ khoa häc cña anh. Nhng lÇn nµo anh bÞ b¹i th× còng ®Òu lµ do søc lùc th« b¹o cña mét anh nh §enx©y hoÆc do çi ch©n ch¬i ¸c cña mét anh nh Xiki. V× thÕ trong trËn ®Êu ë Buýpphal«, ngêi ta ®· muèn tuyªn bè - vµ ngêi ta còng ®· tuyªn bè - r»ng Xiki mÆc dï th¾ng ®Êy, nhng "còng vÉn" lµ b¹i. Nhng c«ng chóng, lo¹i c«ng chóng tèt, kh«ng muèn nghe nh vËy. Vµ c«ng lý cña nh©n d©n ®· th¾ng: Xiki ®îc tuyªn bè lµ v« ®Þch hoµn cÇu vµ níc Ph¸p.

Sau khi bÞ mét ngêi da ®en h¹ ®o v¸n, Çcp¨ngchiª ®· b×nh th¶n ®i th¨m níc Nga, ®Êt níc cña nh÷ng ngêi §á. Chóng ta ngîi khen Xiki vÒ th¾ng lîi cña anh. Chóng ta còng ngîi khen Çcp¨ngchiª vÒ lßng v« t cña anh.

** *


S.D.N. (xin ®äc lµ xagiÐt ®ª naxi«ng1), chø kh«ng ph¶i x«xiªtª ®ª naxi«ng2)) nãi r»ng ThÇn Tµi chØ cêi duyªn víi mét ngêi giµu cã. R¬nª Mar¨ng vµ Xiki ®· lµm ch¶y nhiÒu mùc ®en. H¬n n÷a, Xiki cßn lµm ch¶y c¶ m¸u ®á. Ngêi ta lµm nh c¶ hai ngêi anh em ch©u Phi cña chóng ta cßn cÇn ®Õn nhiÒu mùc n÷a. Sau ngßi bót ch©m biÕm cña Mar¨ng, ®«i g¨ng cña Xiki ®· lµm rung ®éng ®Õn c¶ chÝnh giíi. Vµ «ng Lukª, héi viªn Héi ®ång quËn Xen, ®· lËp tøc ®a ra mét kiÕn nghÞ ®Þnh cÊm cuéc ®Êu quyÒn Anh ! Xin phÐp «ng Lukª cho chóng t«i kÝnh cÈn tha víi «ng r»ng, nh vËy lµ «ng ®· lµm mét viÖc kh«ng yªu níc. Chóng t«i xin gi¶i thÝch: VÒ ph-¬ng diÖn chÝnh trÞ quèc tÕ cña chóng ta, mét nhµ v« ®Þch quyÒn Anh h¹ng l«ng còng tuyªn truyÒn cho ¶nh hëng tinh thÇn cña chóng ta ra níc ngoµi nh lµ mét ngêi bÊt tö, mét ng-êi quang vinh, mét ca sÜ hoÆc mêi ®¹o qu©n («ng h·y gië b¸o chÝ ra mµ xem). VÒ ph¬ng diÖn quèc gia còng cÇn thiÕt ph¶i cã mét vâ sÜ cã tµi ®Ó nªu g¬ng vµ khuyÕn khÝch çi ®Ñp vÒ thÓ lùc cho thÕ hÖ trÎ. VÒ ph¬ng diÖn thuéc ®Þa, mét trËn ®Êu Çcp¨ngchiª - Xiki cã gi¸ trÞ h¬n mêi v¹n bµi diÔn v¨n cña nh÷ng nhµ cai trÞ nh»m chøng tá cho nh÷ng con d©n vµ nh÷ng ngêi ®îc b¶o hé cña chóng ta r»ng, chóng ta muèn ¸p dông triÖt ®Ó nguyªn t¾c b×nh ®¼ng vÒ chñng téc.

Cã nªn hy sinh ba ®iÒu lîi ®ã cho mét çi chñ nghÜa nh©n ®¹o m¬ hå nµo ®ã kh«ng? Kh«ng ! Cã ph¶i kh«ng, «ng Xar«?

** *

Theo tin çc b¸o th× ngêi ta võa ra lÖnh treo giß Xiki trong chÝn th¸ng, kh«ng cho dù tÊt c¶ çc vâ ®µi níc Ph¸p (Nh vËy kh«ng hÒ cã nghÜa lµ ngêi ta sÏ ®em treo Xiki ®¸ng th¬ng

1) Sagesse des nations: §¹o lý cuéc sèng.2) SociÐtÐ des Nations: Héi quèc liªn.

cña chóng ta trong chÝn th¸ng ®ång thêi trªn tÊt c¶ vâ ®µi cña níc Ph¸p ®©u. - Xin nh¾n víi çc b¹n cña chóng t«i ë Xªnªgan nh vËy). Lý do: ®· l¨ng m¹ «ng Quyni.

Sao thÕ nhØ? Tríc ®©y ngêi ta ®· tuyªn d¬ng Xiki v× anh ®· ®¸nh sng mòi «ng Çcp¨ngchiª c¬ mµ. Ngµy nay, Xiki cha hÒ ®ông ®Õn ch©n l«ng Quyni, mµ sao ngêi ta ®· tuyªn bè h¹ anh xuèng nh vËy? Ngêi ta còng kh«ng hÒ ®Þnh lµm cho chóng ta tëng r»ng çi... mÆt cña Quyni m¶nh dÎ vµ quý b¸u h¬n lµ mÆt «ng Çcp¨ngchiª, vµ r»ng... Ch¶ ph¶i thÕ. ThËt ch¼ng hiÓu ra sao. Chóng t«i ®o¸n cã lÏ lµ thÕ nµy: ng-êi ta kh«ng bao giê tha thø cho Xiki lµ mét ngêi da ®en ®· th¾ng Çcp¨ngchiª lµ mét ngêi da tr¾ng; vµ tuy Çcp¨ngchiª kh«ng cã lßng h»n thï, nhng chñ nghÜa vÞ chñng cña nh÷ng ngêi kh¸c th× l¹i ®em lßng h»n thï. Vµ çi lý do kia chØ lµ mét çi lý do... vin lÊy cho cã lý do mµ th«i.

Còng theo çc b¸o ®ã, chóng ta ®îc biÕt r»ng Bé trëng Bé Néi vô Anh ®· cÊm cuéc ®Êu dù ®Þnh tõ tríc gi÷a Gi«ª BÕchkÕt vµ Xiki ë Lu©n §«n. ViÖc nµy kh«ng lµm cho chóng ta ng¹c nhiªn. V× Cô lín níc Anh ®· kh«ng thÓ tiªu ho¸ næi mãn b¸nh h×nh lìi liÒm1) cña Kªman còng nh mãn s«c«la2)

cña G¨ng®i cho nªn Ngµi muèn b¸tlinh3) Xiki ph¶i nuèt liÒu thuèc tÈy cña Ngµi, mÆc dï Xiki lµ mét ngêi Ph¸p. Çc b¹n ®· hiÓu cha?4).


1) Croissant: ý nãi h×nh mÆt tr¨ng lìi liÒm trªn l¸ cê cña níc Thæ NhÜ Kú.

2) S«c«la: ý nãi tíi mµu da cña phÇn lín ngêi Ên §é.3) Battling: tªn dÞch ra tõ tiÕng Anh cã nghÜa lµ ®Êu sÜ.4) Nguyªn v¨n viÕt b»ng tiÕng Anh: Understand.


NH÷NG QUAN TOµ THUéC §ÞATèT BôNG CñA CHóNG TA

B»ng chØ thÞ ngµy 10 th¸ng 10 n¨m 1922, chÝnh phñ ®· thi hµnh nghÞ ®Þnh vÒ bæ nhiÖm ngêi vµo chøc quan toµ thuéc ®Þa. Trong sè nh÷ng ngêi ®ã, chóng ta thÊy tªn çc «ng Luycax¬ vµ «ng Oabr¨ng.

CÇn nh¾c l¹i s¬ lîc lai lÞch cña hai vÞ quan toµ nµy.¤ng Luycax¬ lµ cùu chëng lý ë T©y Phi thuéc Ph¸p, ®·

®îcnãi tíi nh©n vô r¾c rèi võa råi ë T«g«. Trong th«ng ço

b¸o chÝ, Bé trëng Bé Thuéc ®Þa ®· buéc ph¶i tuyªn bè: "Cuéc ®iÒu tra ®· x¸c ®Þnh «ng Luycax¬ cã tham dù vµo vô viÖc, vµ ®iÒu ®ã ®Æt tr¸ch nhiÖm rÊt nÆng nÒ lªn tæ chøc quan toµ".

Cã lÏ ®Ó thëng c«ng vÒ viÖc tham gia vô bª bèi, «ng Luycax¬ ®· ®îc bæ nhiÖm lµm chñ to¹ toµ thîng thÈm ë ch©u Phi xÝch ®¹o thuéc Ph¸p.Cßn vÒ Oabr¨ng th× lai lÞch cña «ng ta ®¬n gi¶n h¬n vµ Ýt næi tiÕng h¬n. N¨m 1920, mét ngêi Ph¸p hä lµ §uyÕcgri, nh©n viªn h·ng P©yruýtx¾c ë C¨ngcan (Ghinª) ®i s¨n. ¤ng ta b¾n mét con chim r¬i xuèng s«ng. Mét em bÐ ch¹y ngang qua. §uyÕcgri tóm em bÐ vøt xuèng s«ng vµ ra lÖnh t×m b»ng ®îc con chim. S«ng s©u, níc ch¶y xiÕt, em bÐ kh«ng biÕt b¬i, ®· chÕt ch×m. Cha mÑ n¹n nh©n kiÖn lªn nhµ ®-¬ng côc. §uyÕcgri bÞ viªn chØ huy khu gäi ®Õn. Y ®ång ý tr¶ 100 phr¨ng cho gia ®×nh ®au khæ ®Ó Øm vô nµy.

Ngêi cha mÑ bÊt h¹nh tõ chèi çch dµn xÕp ®ª tiÖn Êy. Viªn chØ huy giËn d÷ ®øng vÒ phÝa ngêi ®ång bµo giÕt ng-êi cña m×nh vµ do¹ bá tï hai vî chång nÕu hä kh¨ng kh¨ng

®ßi trõng trÞ kÎ giÕt ngêi, sau ®ã, nãi chung ®· Øm vô Êy ®i.

Song cã mét bøc th nÆc danh b¸o chuyÖn nµy cho tæng c«ng tè viªn ë §¾cca. Toµ ¸n tèi cao giao cho c«ng tè viªn së t¹i Oabr¨ng ®iÒu tra t¹i chç. ¤ng Oabr¨ng ®Õn C¨ngcan, ngñ tèi t¹i nhµ «ng trëng ga. Ngµy h«m sau, «ng ë nhµ §¬ Lavalie, trî lý cña viªn chØ huy khu, sau ®ã, ®i vÒ, thËm chÝ cha hÒ b¾t tay vµo viÖc ®iÒu tra. §iÒu ®ã kh«ng ng¨n c¶n «ng Oabr¨ng kÕt luËn r»ng bøc th mang tÝnh chÊt vu khèng. Héi Liªn hiÖp thuéc ®Þa b¸o sù viÖc nµy cho Héi Nh©n quyÒn vµ D©n quyÒn (ngµy 22 th¸ng 12 n¨m 1921), nhng cã lÏ Héi coi sù viÖc kh«ng lÊy g× lµm giËt g©n l¾m, nªn ch¼ng thÌm quan t©m ®Õn.

Sau chuyÕn viÕng th¨m C¨ngcan, «ng Oabr¨ng trong khi chê n©ng cÊp, vÉn yªn æn ë l¹i c¬ng vÞ cña m×nh, nhËn nh÷ng con gµ m¸i t¬ vµ nh÷ng bao t¶i khoai t©y tõ ngêi b¹n cña «ng lµ «ng Cudanh ®¬ Lavalie göi biÕu.

Nh çc b¹n thÊy ®Êy, «ng Oabr¨ng qu¶ lµ xøng ®¸ng víi... phÇn thëng chÝnh ®¸ng cña chÝnh phñ níc m×nh - ®îc bæ nhiÖm vµo c¬ng vÞ Tæng c«ng tè viªn cña níc céng hoµ ë §¾cca.

Víi sù cã mÆt cña nh÷ng §¸cl¬, nh÷ng B«®oanh, nh÷ng Oabr¨ng vµ nh÷ng Luycax¬, cã thÓ nãi r»ng vËn mÖnh cña nÒn v¨n minh tèi cao, còng nh sè phËn cña d©n b¶n xø ë çc thuéc ®Þa ®Òu n»m trong nh÷ng bµn tay ®¸ng tin cËy.

NguyÔn ¸i quècB¸o L'HumanitÐ,

ngµy 4-12-1922.

332 Hå chÝ minh toµn tËp 333

Sù THÞNH V¦îNG CñA §¤NG D¦¥NGD¦íI TRIÒU §¹I M. L¤NG

Ngµi A. Xar«, vÞ Bé trëng thuéc ®Þa vÜ ®¹i cña chóng ta, kh«ng bao giê bá sãt mét dÞp nµo ®Ó say sa t¸n tông vÒ sù thÞnh vîng cña xø §«ng D¬ng, xø §«ng D¬ng "cña Ngµi", vµ vÒ nh÷ng sù nghiÖp vÜ ®¹i mµ ngµi cïng bé h¹ cña ngµi ®· lµm hoÆc ®ang lµm t¹i ®Êy. §Ó chøng minh r»ng ngµi chØ nãi ®óng sù thËt, chØ nãi ®éc cã sù thËt th«i, chóng t«i cÇn ®a ra cho ngµi vµ cho çc

b¹n chóng ta ®äc nh÷ng ®o¹n sau ®©y, trÝch ë mét bøc th cña ®¹i t¸ BÐcna göi cho b¸o La RÐpublique Française29, ngµy 6-12-1922 vµ, tha ngµi Bé trëng, xin ngµi cø yªn t©m, ®¹i t¸ ®ã kh«ng ph¶i lµ mét ngêi céng s¶n ®©u. Bøc th nãi nh sau:

"Sè hµng xuÊt khÈu cña §«ng D¬ng hiÖn ®ang cÇm chõng hay cßn gi¶m xuèng n÷a. N¨m 1914, §«ng D¬ng ®· xuÊt khÈu 45.000kg t¬ lôa; 99.000 tÊn ng«; 400 tÊn chÌ; n¨m ngo¸i chØ xuÊt khÈu cã 15.000 kg t¬ lôa; 32.000 tÊn ng«; 156 tÊn chÌ."Ngêi ta còng tëng r»ng hiÖn nay chÝnh phñ §«ng D¬ng ®ang tÝch cùc tiÕn hµnh nh÷ng c«ng tr×nh lín cÇn thiÕt cho viÖc khai th¸c thuéc ®Þa nµy. ThÕ nhng, tõ n¨m 1914 ®Õn nay, ngêi ta kh«ng hÒ ®Æt thªm ®îc mét kil«mÐt ®êng s¾t

nµo, còng kh«ng khai th¸c thªm ®îc mét hÐcta ruéng ®Êt nµo. Çch ®©y mêi n¨m, «ng Xar« cã ®a th«ng qua mét ch-¬ng tr×nh kiÕn thiÕt bao gåm viÖc x©y dùng con ®êng s¾t tõ Vinh ®Õn §«ng Hµ vµ bèn hÖ thèng®¹i thuû n«ng; tÊt c¶ nh÷ng c«ng tr×nh ®ã ®Òu ®· ngõng tõ h¬n n¨m n¨m nay, lÊy cí lµ kh«ng cã kinh phÝ. Nhng còng trong thêi gian ®ã, xø §«ng D¬ng ®· dµnh ra 65 triÖu ®ång, 450 triÖu phr¨ng ®Ó x©y dùng ®êng s¸ vµ dinh thù. Mêi «ng Phagiª h·y suy nghÜ vÒ nh÷ng con sè ®ã xem! GÇn mét nöa tû ®· chi phÝ ®Ó x©y dùng nh÷ng ®êng «t« ch¹y mµ trªn ®ã kh«ng hÒ lu th«ng ®îc lÊy mét tÊn hµng ho¸ nµo; ®Ó dùng nh÷ng dinh thù vµ c«ng së cho h»ng hµ sa sè c«ng chøc ®ang sinh s«i n¶y në nh c©y cèi sum xuª vïng nhiÖt ®íi; trong khi Êy th× nh÷ng c«ng tr×nh ®· ®îc thõa nhËn lµ tèi cÇn thiÕt vµ ®· ®îc NghÞ viÖn th«ng qua råi, l¹i bÞ bá r¬i.

"Nhng xin ®õng tëng r»ng ngêi ta cã ý muèn thay ®æi ph¬ng ph¸p ë §«ng D¬ng ®©u. §Ó hoµn thµnh ch¬ng tr×nh 1912, ¤ng L«ng ®· xin phÐp NghÞ viÖn ®îc ph¸t hµnh c«ng tr¸i. HiÖn nay, «ng ta l¹i cßn xin phÐp ph¸t hµnh mét c«ng tr¸i thø hai n÷a. Nh÷ng kÎ hiÖn nay ®ang l·nh ®¹o viÖc khai th¸c xø §«ng D¬ng xem chõng ®· ®Þnh t©m kh«ng muèn lµm çi g× thËt sù cã Ých lîi c¶, nÕu tríc hÕt ngêi ta kh«ng cho phÐp hä ®îc vay nî. Cßn ®èi víi ng©n quü, ®èi víi nh÷ng dù tr÷ gom gãp ®îc trong vµ sau thêi kú chiÕn tranh, th× hä s½n sµng vung tay nÐm qua cöa sæ, nÕu NghÞ viÖn kh«ng ®a hä vµo nÒn nÕp".

NguyÔn ¸i quècB¸o La Vie OuvriÌre,ngµy 22-12-1922.


VùC TH¼M THUéC §ÞA

Níc Ph¸p cã mét hÖ thèng thuéc ®Þa réng mêi triÖu kil«mÐt vu«ng víi d©n sè lµ 56 triÖu ngêi da vµng vµ da ®en. §Ó "khai th¸c" tÊt c¶ nh÷ng çi ®ã, «ng Anbe Xar«, Bé trëng Bé Thuéc ®Þa cÇn cã ba hay bèn tû phr¨ng. Muèn thÕ, «ng ®· "tæ chøc" mét chiÕn dÞch b¸o chÝ réng r·i vµ ®· ®äc kh«ng biÕt bao nhiªu lµ diÔn v¨n. Ngµi Bé trëng l¹i cßn viÕt c¶ mét pho s¸ch dµy 656 trang (gi¸ 20 phr¨ng mét cuèn). Trong khi chê ®îi thu ®îc nh÷ng tû ®ã, xin phÐp Ngµi Bé tr-ëng h·y cho chóng t«i bæ sung ®«i chót vµo nh÷ng

lý lÏ cña Ngµi.Ng©n s¸ch Nam Kú ch¼ng h¹n, n¨m 1911, lµ 5.561.680

®ång (12.791.000 phr¨ng); n¨m 1912 lµ 7.321.817 ®ång (16.840.000 phr¨ng). N¨m 1922, ng©n s¸ch ®ã lªn tíi 12.821.325 ®ång (96.169.000 phr¨ng). Mét con tÝnh ®¬n gi¶n chØ cho chóng ta thÊy r»ng gi÷a hai n¨m 1911 vµ 1922, trong ng©n s¸ch cña thuéc ®Þa nµy cã mét sù chªnh lÖch lµ 83.378.000 phr¨ng (tû suÊt hèi ®o¸i cña ®ång b¹c hai n¨m ®ã lµ 2 phr¨ng 25 vµ 7 phr¨ng 50). Sè tiÒn ®ã ch¹y ®i ®©u? Ch¹y vµo çc kho¶n chi vÒ nh©n viªn mµ th«i, v× çc kho¶n nµy ®· nuèt gÇn hÕt 100 phÇn 100 tæng sè thu.Råi hÕt nh÷ng ®iªn rå nµy ®Õn nh÷ng sù ®iªn rå kh¸c ®· lµm vung phÝ ®ång tiÒn mµ ngêi d©n An Nam ®¸ng th¬ng

h¹i ®· ph¶i ®æ må h«i níc m¾t míi kiÕm ra ®îc. HiÖn chóng t«i cha biÕt râ sè tiÒn mµ ®øc vua An Nam ®· chi tiªu vÒ viÖc sang du ngo¹n bªn Ph¸p ®óng lµ bao nhiªu ®ång, nhng chóng t«i biÕt r»ng, ®Ó ®îi®îc ngµy tèt cho con Rång nan1) cã thÓ ngù gi¸ xuèng tµu, ngêi ta ®· ph¶i båi thêng phÝ tæn cho tµu Poãctètx¬ vÒ bèn ngµy chê ®îi, mçi ngµy 100.000 phr¨ng (tøc lµ 400.000 phr¨ng). TiÒn tµu hÕt 400.000 phr¨ng. TiÒn chiªu ®·i hÕt 240.000 phr¨ng (kh«ng kÓ tiÒn l¬ng tr¶ cho bän c¶nh s¸t ®Ó canh g¸c nh÷ng ngêi An Nam ë Ph¸p). 77.600 phr¨ng ®Ó tr¶ tiÒn ¨n ë t¹i M¸cx©y cho sè lÝnh khè xanh An Nam dïng ®Ó bång sóng chµo Cô lín Bé trëng vµ Hoµng thîng.

V× nãi ®Õn M¸cx©y, nªn nh©n tiÖn chóng ta h·y xem thö cuéc triÓn l·m thuéc ®Þa ë ®©y ®· tæn phÝ cho chóng ta biÕt bao nhiªu. Tríc hÕt, vµ ngoµi nh÷ng kÎ thÇn thÕ ë chÝnh quèc ra, ngêi ta cßn cho mêi ba chôc viªn chøc cao cÊp ë çc thuéc ®Þa vÒ, - bän nµy h»ng ngµy phÌ phìn ë Cann¬bie mµ vÉn ®îc lÜnh phô cÊp c¶ ë TriÓn l·m lÉn ë thuéc ®Þa. Riªng §«ng D¬ng ph¶i bá ra 12 triÖu cho cuéc triÓn l·m ®ã. Vµ çc b¹n cã biÕt ngêi ta ®· chi tiªu sè tiÒn ®ã nh thÕ nµo kh«ng? §©y lµ mét thÝ dô: Çi viÖc gäi lµ dùng lªn m« h×nh çc cung ®iÖn ¡ngco ®· lµm tèn mÊt 3000 mÐt khèi gç x©y dùng, gi¸ mçi mÐt lµ 400 hay 500 phr¨ng. Tæng céng: 1 triÖu 200 ngh×n ®Õn 1 triÖu 500 ngh×n phr¨ng.

Cßn nh÷ng viÖc vung phÝ kh¸c n÷a. §Ó chuyªn chë quan Toµn quyÒn, mµ chØ dïng çc xe h¬i vµ nh÷ng cç xe ngùa th× còng cha ®ñ. Ngµi cÇn ph¶i cã mét toa xe ®Æc biÖt n÷a kia, viÖc s¾p xÕp toa xe ®ã tæn phÝ cho c«ng khè 125.350 phr¨ng.

Trong vßng mêi mét th¸ng ho¹t ®éng, Côc kinh tÕ §«ng D¬ng ®· lµm cho ng©n s¸ch §«ng D¬ng hao hôt mét sè tiÒn

1) ¸m chØ Kh¶i §Þnh.


lµ 464.000 phr¨ng.T¹i Trêng thuéc ®Þa, n¬i ®µo t¹o nh÷ng "nhµ ®i khai

ho¸" sau nµy, 44 gi¸o s ®· ®îc ®µi thä ®Ó d¹y tõ 30 ®Õn 35 häc viªn, l¹i bao nhiªu lµ ngh×n phr¨ng n÷a.

Së thanh tra thêng trùc çc c«ng tr×nh phßng thñ thuéc ®Þa h»ng n¨m tèn cho ng©n s¸ch hÕt 758.168 phr¨ng. ThÕ mµ çc ngµi thanh tra th× kh«ng bao giê rêi khái Pari, vµ ®èi víi çc thuéc ®Þa th× çc ngµi còng kh«ng hiÓu biÕt g× h¬n lµ hiÓu biÕt viÖc trªn mÆt tr¨ng.

NÕu ®Õn çc thuéc ®Þa kh¸c, th× ë ®©u, chóng ta còng thÊy mét t×nh tr¹ng tÖ h¹i nh vËy. §Ó ®ãn tiÕp mét ph¸i ®oµn "kinh tÕ" b¸n chÝnh thøc, kho b¹c M¸ctinÝch "vîi ®i" mÊt 400.000 phr¨ng. Trong vßng mêi n¨m, ng©n s¸ch Marèc ®· tõ 17 triÖu t¨ng lªn tíi 290 triÖu phr¨ng, mÆc dÇu ngêi ta ®· gi¶m ®i 30% çc kho¶n chi tiªu cho b¶n xø, tøc lµ nh÷ng kho¶n chi tiªu cã thÓ ®em l¹i lîi Ých cho d©n b¶n xø.

§ã lµ sè tiÒn hµng triÖu vµ thËm chÝ hµng tû mµ nÕu ng-êi ta biÕt çch t×m th× cã lÏ ngêi ta sÏ kiÕm ra ®îc mét çch dÔ dµng. Nhng Ngµi Bé trëng l¹i cø muèn gâ vµo d©n b¶n xø.

NGUYÔN ¸I QUèC

Xin háiCã ph¶i v× qu¸ nhiÒu tÝnh nh©n ®¹o, nh «ng Xar« ®·

nhiÒu lÇn tuyªn bè, mµ ngêi ta ®· b¾t çc ph¹m nh©n ë nhµ tï Nha Trang (Trung Kú) ph¶i ¨n khan, nghÜa lµ ¨n c¬m mµ kh«ng ®îc uèng níc kh«ng? Cã ph¶i ngêi ta ®· quÐt tanhtuya®ièt lªn mòi çc ph¹m nh©n ®Ó dÔ nhËn ra hä khi hä vît ngôc kh«ng?

N.A.Q.B¸o L'HumanitÐ,ngµy 9-1-1923.

NH÷NG NG¦êI B¶N Xø§¦îC ¦A CHUéNG1)

N¨m 1604, mét ngêi Anh tªn lµ SÕchxpia vèn lµ mét nhµ v¨n chuyªn nghiÖp, «ng ta cã nh· ý ®a ra mét vë kÞch mµ vai chÝnh lµ mét ngêi da ®en. Ngêi da ®en nµy tªn gäi ¤tenl«, qu¶ lµ mét anh hïng, mét anh hïng thËt sù anh hïng. ¤tenl« ®· tõng chinh chiÕn nhiÒu, nhng kh«ng ph¶i lµ ®¸nh Çcp¨ngchiª, còng kh«ng ph¶i v× anh lµ ngêi ®îc «ng §ianh¬ tuyÓn mé, còng kh«ng ph¶i v× anh lµ ngêi díi tríng cña tíng M¨nggianh, v¶ l¹i håi ®ã vÉn cha næ ra cuéc chiÕn tranh v× c«ng lý - mµ lµ ®¸nh nh÷ng cêng quèc hiÕu chiÕn ë ch©u ¢u vµ ch©u Phi. ¤tenl« lµm thèng so¸i cña quËn c«ng xø Vªnªxi. Cø theo lêi «ng Viviani nãi th× trªn m¸i tãc xo¨n cña ¤tenl« ®· cã biÕt bao nhiªu vßng hoa chiÕn th¾ng. Nhng

1) IndigÌnes µ la mode.


chiÕn c«ng lín nhÊt cña ¤tenl« lµ ®· th¾ng ®îc §ªx®ªm«nia.§ªx®ªm«nia kh«ng ph¶i lµ mét thµnh phè cña bän b«s¬,

còng kh«ng ph¶i lµ mét thuéc ®Þa. §ã chØ lµ tªn mét c« g¸i dÞu dµng, xinh x¾n, ®Çy h¹nh phóc, con cña nguyªn l·o nghÞ viÖn Brabanti«. ¤tenl« ®· chiÕm ®îc tr¸i tim nµng b»ng çch kÓ l¹i cho nµng nghe lÞch sö c¶m ®éng cña ®êi m×nh, nh÷ng trËn ®¸nh vÜ ®¹i, nh÷ng trËn v©y thµnh dµi ®»ng ®½ng, nh÷ng chiÕn c«ng rùc rì, tãm l¹i lµ nh÷ng chuyÖn t¸n tØnh hay ho g× ®ã! BiÕt cha m×nh vèn chøc tíc nh thÕ th× s½n cã nhiÒu thµnh kiÕn, nhÊt lµ thµnh kiÕn chñng téc, nªn nµng §ªx®ªm«nia hiÒn hËu chØ mét lßng nghe theo tiÕng gäi cña t×nh yªu, nµng quyÕt lÊy chµng da ®en lµm chång mµ kh«ng cÇn ®Õn ý kiÕn cña cha.

Trong vë kÞch nµy, nh÷ng ngêi da tr¾ng nh tay th¸m tö Iag« vµ anh chµng R«®rig« bÞ khinh bØ, ®Òu kh«ng ®ãng mét vai g× cho¸ng l¾m; chÝnh hä l¹i lµ nh÷ng vai ®en tèi nhÊt. Song çi ®ã ch¼ng can g× ®Õn chóng ta.

310 n¨m ®· tr«i qua. Ngêi b¶n xø l¹i ®îc ®a lªn s©n khÊu: nhng ®©y lµ s©n khÊu chiÕn tranh1). T¸c gi¶ lÇn nµy giÊu biÖt tªn tuæi, t×m còng ch¼ng thÊy, song çc vai diÔn,- anh hïng hay kh«ng- nhng v× qu¸ nhËp vai cña m×nh nªn phÇn ®«ng ®· n»m l¹i trªn s©n khÊu. ThËt lµ mét tÊn bi kÞch! N¨m 1922, l¹i thÊy xuÊt hiÖn nh÷ng ngêi b¶n xø ®îc a chuéng. Ta kh«ng nãi ®Õn Batuala, con ngêi ®îc phong tÆng vµ Xiki, kÎ ©n nh©n cña khoa häc lµm g×. Ta chØ nãi ®Õn nh÷ng ngêi b¶n xø ®· thÝch øng ®îc, hoÆc ®îc thÝch thó2).

BÞ trãi g« vµo cét buåm tµu vµ ®îc ®a ®i lµm qu©n t×nh nguyÖn ë ch©u ¢u, ®¸nh phêng man rî ®Ó b¶o vÖ v¨n minh, nhng mét khi ®Õn xø v¨n minh råi th× nh÷ng ngêi b¶n xø cña «ng Tªry l¹i ®îc çi thó tha hå nÕm "tr¸i c©y trong vên

cÊm". Nh÷ng ngêi b¶n xø cßn sèng sãt sau cuéc tµn s¸t n¨m 1914 còng nh nh÷ng ngêi b¶n xø cßn sèng sãt sau ®¹i chiÕn 1914-1918 ®Òu cã thÓ tù hµo r»ng v× c«ng lý vµ nÒn d©n chñ cña chñng téc cao ®¼ng, hä kh«ng nh÷ng ®· hiÕn ®êi m×nh, x¬ng m¸u m×nh, mµ cßn hiÕn c¶ niÒm t... in cña m×nh n÷a.

¤ng SÕchxpia tríc kia lÊy lµm hµi lßng thÊy ngêi d©n b¶n xø trong vë kÞch cña m×nh ®· ®µng hoµng lÊy ®îc c« g¸i mÉu quèc. Cßn «ng Tªry ngµy nay th× chØ nhËn thÊy cã mét ®iÒu lµ ngêi b¶n xø cña «ng rÊt ®¾c lùc ®Ó gãp phÇn lµm cho d©n sè ph×nh lªn b»ng çch lµm ph×nh bông çc c« nµng da tr¾ng. ¤ng Xasa Ghit¬ry cßn ®i xa h¬n n÷a. ¤ng muèn ngêi b¶n xø ph¶i ®îc v¨n minh hoµn toµn. ¤ng muèn hä ph¶i c...¾m sõng çc «ng chång da tr¾ng c¬! ¤ng ®· ®îc hoµn toµn to¹i nguyÖn, v× chÝn th¸ng sau cuéc "chinh phôc" bµ M¸cgrÝt §ªnoayª ®· sinh h¹ ®îc mét cËu bÐ b¶n xø. Nhng chóng ta lÊy lµm tiÕc r»ng §ªnoayª ®· kh«ng hoan nghªnh chó bÐ b¶n xø ®ã cho l¾m. Vèn lµ mét nhµ yªu níc tõ ®Çu ®Õn ch©n, nªn «ng ta muèn r»ng chó bÐ mµu da "s«c«la" kia ra ®êi gi¸ ®õng cã nh½n nhôi vµ bÐ nhá nh thÕ, mµ l¹i lµ mét ngêi r©u ria xåm xoµm, ba l« trªn lng, sóng trªn vai ®Ó b¶o vÖ ®Êt níc, th× quý biÕt chõng nµo.

Ngay c¶ trong çc trang tiÓu thuyÕt ®¨ng trªn b¸o, ngêi b¶n xø còng ®· giµnh ®îc ®Þa vÞ cña m×nh. ¤ng Angiabe - Êy xin lçi, «ng Anbe Gi¨ng chø - ®· ch¼ng kÓ chuyÖn r»ng ë Héi chî M¸cx©y cã mét chµng An Nam kia lµm nghÒ kÐo xe ®· lät ®îc vµo m¾t xanh cña mét bµ ®Çm xinh ®Ñp nä. Sau khi ®i th¨m Héi chî vÒ, bµ bÌn cho gäi anh xe ®Õn phßng ngñ léng lÉy cña bµ. Vµ v©n v©n ... Ngêi yªu bÞ c¾m sõng cña bµ bçng nhiªn tíi. Bèi rèi, lÈn nóp, v.v.. Nhng çi chÝnh cña c©u chuyÖn l¹i ë chç kh¸c kia. Nguyªn lµ chµng c«ng tö kia ®· ®¸nh c¾p ®îc mét viªn ngäc bÝch bµy ë gian thê cña

1) ChØ ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt (1914-1918).2) AdaptÐs ou adoptÐs.


§«ng D¬ng vµ ®Õn ®Ó khoe víi ngêi ngäc cña m×nh. (¤i! l-¬ng thiÖn vËy thay!). Ngêi An Nam kia ®øng nÊp ®»ng sau tr«ng thÊy qu¶ tang hµnh vi ®Çy téi lçi Êy, liÒn nh¶y ra ®¸nh cho anh chµng ¨n c¾p ng· gôc, råi mang lÔ vËt quý ®ã vÒ bµn thê.

Kh«ng kÓ çc ®iÖu nh¹c khiªu vò vµ çc cuéc Héi chî thuéc ®Þa ®· lµm cho anh em thuéc ®Þa chóng ta tù hµo mét çch chÝnh ®¸ng, chóng ta l¹i cßn lÊy lµm sung síng ®îc biÕt r»ng tõ sang n¨m trë ®i, tÊt c¶ çc bµ ®Çm thuéc giíi lÞch sù sÏ mang mét çi g× cña chóng ta trªn ngêi vµ trong ngêi hä; çc cöa hµng thêi trang lín ë Pari, sang xu©n tíi, sÏ tung ra nh÷ng kiÓu v¶i thuéc ®Þa vµ kiÓu quÇn ¸o thuéc ®Þa. Ngêi ta sÏ ®Æt cho nh÷ng bé ¸o mÆc trong nhµ vµ çc ¸o kh¸c ®ñ thø tªn nµo lµ: ThÞ Ba, B¨mbara, U«lèp, Luph¬lóp, v.v..

Hìi nh÷ng ngêi con cña thuéc ®Þa! Ngµy vinh quang ®· tíi råi1).


TH¦ NGá GöI ¤NG L£¤NG ¸CSIMB¤

NghÞ sÜ h¹t §r«m¬. B¸o ço viªn vÒ Ng©n s¸ch thuéc ®Þa, Uû viªn Héi ®ång thuéc ®Þa tèi cao

Tha «ng,

Trong bµi diÔn v¨n ®äc t¹i H¹ nghÞ viÖn, «ng cã nãi r»ng, nÕu muèn th× «ng cã thÓ v¹ch trÇn nh÷ng chuyÖn xÊu xa ë thuéc ®Þa ra; nhng «ng thÊy tèt h¬n lµ Øm ®i kh«ng nãi ®Õn nh÷ng téi nÆng téi nhÑ mµ çc nhµ khai ho¸ cña «ng ®· ph¹m ë çc thuéc ®Þa. §ã lµ quyÒn cña «ng, vµ ®iÒu ®ã chØ liªn quan ®Õn «ng, ®Õn l¬ng t©m «ng vµ ®Õn nh÷ng cö tri cña «ng th«i. §èi víi chóng t«i, nh÷ng ngêi ®· tõng chÞu khæ vµ hiÖn vÉn ®ang h»ng ngµy chÞu khæ v× nh÷ng "©n huÖ" cña chñ nghÜa thùc d©n, th× chóng t«i ch¼ng cÇn ®Õn «ng míi biÕt ®îc nh÷ng çi Êy.Nhng chÝnh «ng ®· "phãng ®¹i" khi «ng viÕt trªn b¸o Rappel30 r»ng nh÷ng sù viÖc mµ «ng BÐct«n v¹ch ra, ®Òu lµ sai hoÆc phãng ®¹i! Tríc hÕt, chÝnh ngay «ng Bé trëng Bé Thuéc ®Þa còng ®· buéc ph¶i thõa nhËn r»ng: "T×nh tr¹ng t tëng khinh rÎ sinh mÖnh ngêi b¶n xø vÉn ®ang cßn". Vµ «ng ta ®· "kh«ng hÒ chèi c·i mét sù viÖc tµn nhÉn nµo", mµ nghÞ sÜ Boaníp ®· v¹ch ra. Sau n÷a, tha «ng ¸csimb«, liÖu «ng cã thÓ chèi c·i ®îc r»ng, trong nh÷ng n¨m võa qua, - tøc lµ sau cuéc chiÕn tranh "v× c«ng lý"-, ®· cã ®Õn 80 v¹n ngêi b¶n xø "t×nh nguyÖn" ®Õn lµm viÖc hoÆc bá m×nh trªn®Êt Ph¸p, trong lóc ®ã th× çc nhµ khai ho¸ cña «ng ®· ¨n c¾p, lêng g¹t, giÕt h¹i hoÆc thiªu sèng (vµ ch¾c ch¾n lµ kh«ng bÞ trÞ téi) nh÷ng ngêi An Nam, ngêi Tuynidi, hay ngêi Xªnªgan?

¤ng cßn viÕt tiÕp r»ng nh÷ng hµnh vi bÊt c«ng ë Ph¸p cßn nhiÒu h¬n ë çc thuéc ®Þa. ThÕ th× tha «ng ¸csimb«, h·y cho phÐp t«i nãi r»ng, kh«ng nªn cã cao väng ®em nh÷ng bµi häc vÒ b×nh ®¼ng hoÆc c«ng lý ®i d¹y cho ngêi

1) Nh¹i theo c©u ®Çu trong bµi quèc ca Ph¸p: Allons! enfants de la patrie, le jour de gloire est arrivÐ! (Hìi nh÷ng ngêi con cña Tæ quèc! Ngµy vinh quang ®· tíi råi!).


kh¸c, khi ngêi ta kh«ng thùc hiÖn ®îc nh÷ng bµi häc ®ã ë n-íc m×nh. §ã lµ çi l«gÝch s¬ ®¼ng nhÊt, ph¶i kh«ng «ng?

Theo «ng, nh÷ng hµnh vi vµ cö chØ cña çc quan cai trÞ thuéc ®Þa cña «ng ®Òu ®· ®îc çc phñ toµn quyÒn vµ Bé Thuéc ®Þa thõa biÕt, nhËn xÐt vµ kiÓm tra råi. VËy, ¾t ph¶i lµ mét trong hai ®iÒu sau ®©y: hoÆc lµ v× «ng ®·ng trÝ nªn ®· quªn mÊt nh÷ng tªn nh B«®oanh, §¸cl¬, Luycax¬ vµ biÕt bao nhiªu tªn kh¸c n÷a, hîp thµnh ®¸m h¶o h¸n ®· lµm r¹ng rì vµ vÎ vang cho bé cai trÞ thuéc ®Þa cña «ng; chóng ®· lµm nh÷ng ®iÒu ®¹i gian ¸c, thÕ mµ chØ bÞ trõng ph¹t b»ng çch th¨ng chøc vµ thëng hu©n ch¬ng th«i. HoÆc lµ «ng ®· ngang nhiªn chÕ giÔu ®éc gi¶ cña «ng.

¤ng nãi r»ng, vÒ mÆt thuéc ®Þa, nÕu níc Ph¸p cã ph¹m lçi th× ch¼ng qua lµ do cã qu¸ nhiÒu tinh thÇn cao c¶ ®Êy th«i. Tha «ng ¸csimb«, xin «ng cho chóng t«i biÕt cã ph¶i v× tinh thÇn cao c¶ Êy mµ ngêi ta tíc mÊt cña ngêi b¶n xø tÊt c¶ mäi quyÒn ng«n luËn, ®i l¹i, v.v. kh«ng? Ph¶i ch¨ng còng v× tinh thÇn Êy mµ ngêi ta buéc hä ph¶i chÞu çi th©n phËn d©n b¶n xø hÌn män, mµ ngêi ta tíc hÕt ruéng ®Êt cña hä ®Ó cho bän x©m l¨ng, vµ sau ®ã buéc hä ph¶i lao ®éng nh kÎ n« lÖ? ChÝnh «ng ®· nãi r»ng gièng ngêi Tahiti v× nghiÖn rîu mµ ®· chÕt mßn dÇn vµ hiÖn ®ang ®i ®Õn diÖt vong. Ph¶i ch¨ng còng v× qu¸ cao c¶ mµ çc «ng ®· t×m ®ñ çch ®Ó lµm cho ngêi An Nam say khít víi rîu cån cña çc «ng vµ trë nªn u mª, ®Çn ®én víi thuèc phiÖn cña çc «ng?

Sau cïng, «ng nãi ®Õn "bæn phËn", ®Õn "nh©n ®¹o" vµ "khai ho¸"! VËy bæn phËn Êy lµ çi g×? ¤ng ®· ®em ph« bµy trong suèt c¶ bµi diÔn v¨n cña «ng råi. §ã lµ thÞ trêng, lµ c¹nh tranh, lµ lîi tøc, lµ ®Æc quyÒn. Bu«n b¸n, tµi chÝnh, ®ã lµ nh÷ng çi tîng trng cho lßng nh©n ®¹o cña çc «ng. Su thuÕ, lao dÞch, bãc lét nÆng nÒ, - c«ng cuéc khai ho¸ cña çc «ng, tãm l¹i lµ thÕ ®ã!

Tha «ng ¸csimb«, trong lóc ®îi cho «ng cã "mét chøc tíc hiÓn vinh nhÊt mµ ngêi ta cã thÓ m¬ íc ®Õn" th× t«i xin phÐp nãi r»ng, nÕu tríc kia VÝchto Huyg« biÕt lµ hiÖn nay «ng viÕt ra nh÷ng ®...iÒu nh thÕ trªn tê b¸o cña «ng ta, th× «ng ta ®· kh«ng s¸ng lËp ra nã.

Mong «ng, v.v..



Sù LI£M KHIÕT THùC D¢N

Tin sau ®©y chóng t«i trÝch ë tê Journal Officiel31, nãi vÒ buæi häp thø nhÊt ngµy 22-12-1922:

"Trong thêi kú chiÕn tranh, nhiÒu lÝnh Phi göi ng©n phiÕu cho gia ®×nh víi nh÷ng sè tiÒn nhiÒu khi rÊt lín. Nhng çc ng©n phiÕu Êy kh«ng bao giê ®Õn tay ngêi nhËn c¶".

Mét b¹n ®ång nghiÖp l¹i võa cho chóng t«i biÕt mét hiÖn tîng t¬ng tù nh thÕ. LÇn nµy, sù viÖc x¶y ra ë ®¶o Rªuyni«ng. §· nhiÒu th¸ng nay, nh©n d©n trªn ®¶o kh«ng hÒ nhËn ®îc mét bu kiÖn nµo göi ®Õn cho hä c¶. Tê Journal viÕt:

"HiÖn tîng Êy lµm cho c¶ ngêi göi hµng lÉn ngêi kh«ng nhËn ®îc hµng ®Òu ph¶i lÊy lµm l¹.

"NhiÒu ngêi khiÕu n¹i. Cuéc ®iÒu tra míi më ®· räi ngay ®îc ¸nh s¸ng vµo ®iÒu bÝ mËt nãi trªn, vµ ph¸t hiÖn ®îc mét lo¹t vô ®¸nh c¾p ®îc tiÕn hµnh mét çch chu ®¸o vµ kiªn tr× l¹ thêng.

"Ngêi ta b¾t mét nh©n viªn, råi mét nh©n viªn n÷a, råi ®Õn lît «ng "xÕp", vµ cuèi cïng, khi tÊt c¶ nh©n viªn bÞ cßng tay th× ®Õn phiªn «ng gi¸m ®èc ngµnh bu ®iÖn còng theo hä vµo tï nèt.

"Mçi ngµy, cuéc ®iÒu tra l¹i ®a ra ¸nh s¸ng vµi sù viÖc míi. Sè bu kiÖn bÞ ®¸nh c¾p trÞ gi¸ trªn 125.000 phr¨ng. GiÊy tê, kÕ to¸n ®Òu lµm gian c¶. Sæ s¸ch gian lËn rèi beng ®Õn nçi ph¶i mÊt h¬n 6 th¸ng míi gì ra ®îc.

"ë trong mét ngµnh nµo ®ã, ®«i khi cã thÓ cã mét vµi viªn chøc gian tham, song rÊt Ýt khi l¹i cã c¶ mét ngµnh suèt tõ trªn xuèng díi nhiÔm ph¶i bÖnh ¨n c¾p ®Õn nh vËy; ®iÒu

l¹ kú h¬n n÷a lµ t¹i sao tÊt c¶ bän ¨n c¾p Êy l¹i cã thÓ hoµnh hµnh ®îc trong mÊy n¨m rßng mµ vÉn ®îc b×nh yªn v« sù".

nguyÔn ¸i quècB¸o La Vie OuvriÌre,ngµy 19-1-1923.


Bé S¦U TËP §éNG VËT32

ThËt chóng t«i ®· nghÜ ®Õn n¸t c¶ bé ãc ngêi da vµng cña chóng t«i ra, còng kh«ng tµi nµo t×m thÊy çi lÏ v× sao mÊy «ng bµ ngêi Ph¸p l¹i thµnh lËp mét tæ chøc kú côc lµ Héi b¶o trî loµi vËt. Tríc hÕt, chóng t«i së dÜ kh«ng sao t×m ra ®îc nguyªn nh©n ®ã, v× chóng t«i thÊy hiÖn nay cßn cã biÕt bao nhiªu lµ con ngêi cïng khæ ®ang ®ßi hái ®îc ngêi ta s¨n sãc ®Õn hä mét chót mµ còng ch¼ng ®îc. Sau n÷a v× nh÷ng con vËt ®ã kh«ng ®¸ng ®îc th¬ng yªu ®Õn thÕ, mµ chóng nã còng cã khæ së g× cho cam. Trõ con s tö ®en1)

lµ cã Ých cho nh÷ng ngêi cã thãi quen xá ch©n vµo giµy da thó, cßn hÇu hÕt nh÷ng con vËt ®ã ®Òu ®éc ¸c, rÊt ®éc ¸c.

Çi con chã ng¾n mâm2) ch¼ng ®· ch¹y ®Õn nhe bé r¨ng kh¶ è cña nã ra mµ xÐ to¹c c¶ c¬ cÊu cña Héi nghÞ Pari ®ã sao? Thµnh thö con khØ phlam¨ng vµ con gµ sèng g«loa ph¶i mét m×nh ®¬ng ®Çu víi con phîng hoµng giÐcmanh ë miÒn Ruya3).

Trong khi h·y cßn bÞ xÝch cæ, thÕ mµ con hæ1) ch¼ng ®· nh¸ nghiÕn mÊt nhiÒu bé cña níc Céng hoµ ®ã sao? Ngêi ta ch¼ng ®· phÝ hµng mÊy triÖu, mÊy tû ®Ó nhê hai «ng b¹n vinh quang cña chóng ta lµ Contr¾c vµ Vranghen mua hé da con gÊu M¸txc¬va, lµ con vËt ngµy nay h¬n bao giê hÕt, nã kh«ng thÝch ®Ó cho ngêi ta tuú ý muèn lµm g× th× lµm ®ã sao? (Chao! con vËt míi qu¸i chø).

Trong sè çc b¹n h÷u ë chÝnh quèc cña chóng ta, ai lµ ngêi kh«ng ph¶i phµn nµn vÒ tai h¹i do loµi diÒu h©u g©y ra? Loµi qu¹2) mµ l¹i ch¼ng ph¶i lµ nh÷ng kÎ ph¸ ho¹i tai h¹i trong ®Þa h¹t tinh thÇn µ? Cßn nh÷ng con mät giµ3) th× cã lµm ®îc viÖc g× ngoµi çi viÖc chØ chuyªn t×m çch lîi dông nh÷ng sù bÊt hoµ vµ nh÷ng chuyÖn xÝch mÝch trong x· héi? L¹i cßn con vËt nµo ®ã ch¼ng ®· v« sØ ®Õn nçi muèn cho phÐp tÊt c¶ çc chµng rÓ l¸o xîc cø viÖc dïng tªn nã ®Ó gäi mÑ vî hä ®ã sao? Bän mÌo quý ph¸i4) h¸ ch¼ng thËt sù lµ nh÷ng kÎ ®· dËp t¾t c¶ h¹nh phóc gia ®×nh cña nhiÒu nhµ ®ã ? Vµ nh÷ng con chuét cèng ë kh¸ch s¹n5) ch¼ng ®· lµ nh÷ng kÎ thï mu«n thuë cña tÊt c¶ nh÷ng ngêi ®i du lÞch ®ã sao?

Cha kÓ ®Õn chã sãi lóc nµo còng lµ kÎ cã lÏ ph¶i v× ®ã lµ

1) Nh·n hiÖu mét lo¹i xi ®¸nh giµy cã tiÕng ë Ph¸p.2) ¸m chØ níc Anh lóc ®ã.3) Sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt, vÊn ®Ò miÒn Ruya, mét khu vùc c«ng nghiÖp than vµ luyÖn kim quan träng cña §øc, lµ kh©u chÝnh trong nh÷ng

m©u thuÉn gi÷a çc cêng quèc ch©u ¢u. Th¸ng 1 n¨m 1923, Ph¸p muèn n¾m u thÕ ë ch©u ¢u, ®· cïng víi BØ chiÕm ®ãng miÒn Ruya cña §øc. Con khØ phlam¨ng vµ con gµ sèng g«loa ë ®©y ¸m chØ BØ vµ Ph¸p.

1) ¸m chØ Clªm¨ngx«, mét chÝnh kh¸ch Ph¸p vµ Bé trëng Bé ChiÕn tranh.2) ChØ kÎ viÕt th nÆc danh.3) Chats-fourrÐs. NghÜa ®en lµ nh÷ng con mÌo l«ng xï; nghÜa bãng lµ bän quan toµ.4) Poules de luxe. ChØ bän g¸i ®iÕm sang träng.5) Rats d'h«tel. ChØ bän chuyªn trém c¾p hµnh lý cña kh¸ch trä.6) L'Ile aux chiens.


kÎ m¹nh h¬n, vµ nh÷ng con chiªn ghÎ lµ mét mèi tai ho¹ cho c¶ mét x· héi trung thùc, chóng t«i... Nhng tríc khi kÕt thóc, ta h·y nãi mét chót vÒ nh÷ng con vËt ë thuéc ®Þa.

§óng gi÷a lóc «ng Ghinan chuÈn bÞ ®Ó nhê «ng M¨nggianh chuyÓn lªn ViÖn Hµn l©m khoa häc mét bµi nghiªn cøu vÒ viÖc sö dông da ç mËp, th× «ng Anbe Xar« lªn ®êng ®i §¶o Chã6) ®äc mét bµi diÔn v¨n bé trëng cña «ng t¹i xëng íp ç thu Xanh Pie vµ Mic¬l«ng, cßn vÒ phÇn «ng Xit¬r«en th× «ng cho "con S©u"1) khai ho¸ cña «ng bß xuyªn qua Xahara. Hai cuéc ®i c«ng çn nµy - viÖc c«ng vµ viÖc nöa c«ng nöa t - ch¾c h¼n thÕ nµo còng sÏ thu ®îc kÕt qu¶ tèt ®Ñp mµ ngêi ta cã quyÒn chê ®îi: tøc lµ lµm cho con chuét nh¾t ®Î ra nh÷ng qu¶ nói vµ cñng cè ®Þa vÞ cña nh÷ng con ç mËp thùc d©n.

Ngêi ta thêng quªn tëng r»ng çc nhµ b¶o hé cña chóng ta lóc nµo còng thi hµnh çi chÝnh s¸ch cña loµi ®µ ®iÓu2). Nhng lÇm to råi çc b¹n ¹! Ch¶ ph¶i thÕ ®©u, nµy nhÐ: ChØ cã nhËn lêi mêi cña chó ç nôc ë H¶i c¶ng cò th«i mµ chÝnh phñ thuéc ®Þa ®· kh«ng ngÇn ng¹i mét chót nµo mµ kh«ng chi tiªu:

1- §«ng D¬ng 13.190.846 phr¨ng2- T©y Phi thuéc Ph¸p 5.150.000 -3- Ch©u Phi xÝch ®¹o thuéc Ph¸p 348.750 -4- Cam¬run 390.000 -

5- Ma®ag¸txca 1.837.600 -6- M¸ctinÝch 108.000 -7- Guya®¬lóp 55.000 -8- Guyan 62.500 -9- T©n Cali®«ni 75.000 -10- T©n HªbrÝt 60.000 -11- Ch©u §¹i D¬ng 65.000 -12- Ên §é 135.000 -13- X«mali 97.000 -14- §¶o Rªuyni«ng 85.000 -15- Xanh Pie vµ Mic¬l«ng 14.000 -

®Ó ®a vµi con l¹c ®µ, vµi con bß çi vµ vµi con ç sÊu tõ çc thuéc ®Þa vÒ thµnh phè M¸cx©y.

L¹i còng ph¶i nhËn r»ng çc nhµ ®i khai ho¸ cña chóng ta ®· kh«ng tõ mét sù cè g¾ng nµo ®Ó c¾m cho mÊy con chim sÎ b¶n xø- rÊt dÔ b¶o vµ rÊt ngoan ngo·n - vµi çi l«ng c«ng lµm cho chóng trë thµnh nh÷ng con vÑt hay nh÷ng con chã gi÷ nhµ. Vµ nÕu nh©n d©n ch©u Phi vµ ch©u ¸ mµ ®îc "hoµ b×nh" vµ "thÞnh vîng" ®Õn nh thÕ nµy, th× chÝnh nh÷ng "vÞ ®i gieo r¾c d©n chñ" kh«ng biÕt mái mÖt ®ã lµ con nhÆng ®¸nh xe1) chø cßn ai vµo ®ã n÷a?

Nãi tãm l¹i, sè phËn cña tÊt c¶ nh÷ng con vËt Êy t¬ng 1) "Chenille": NghÜa ®en lµ con s©u. VÒ c¬ khÝ, ®ã lµ xe t¨ng. Thêng dïng ®Ó gäi tÊt c¶ çc xe ch¹y b»ng vßng xÝch.2) Politique de l'autruche. §µ ®iÓu, mét lo¹i chim lín ë miÒn nhiÖt ®íi ch©u Phi, cao tíi 2m50, ch¹y nhanh vµ cã mét d¹ dµy rÊt khoÎ. Tõ ng÷ Estomac

d'autruche nghÜa lµ d¹ dµy ®µ ®iÓu, tiªu ho¸ ®îc tÊt c¶ çc thø. ë ®©y, chÝnh s¸ch ®µ ®iÓu lµ ngô ý nãi chÝnh s¸ch v¬ vÐt tham tµn cña bän thùc d©n.1) La mouche du coche. Con nhÆng trong c©u chuyÖn ngô ng«n cña La Ph«ngten mØa mai nh÷ng kÎ tù cho m×nh lµ kÎ ®i khai ho¸ ch¼ng kh¸c g× con

nhÆng tù khoe m×nh ®· cã c«ng ®Èy chiÕc xe nÆng vît khái ®êng dèc.2) B¸c sÜ Ph¸p gèc Nga V«r«nèp chñ tr¬ng dïng khØ trÎ ho¸ sinh dôc cña ngêi.3) TiÕng Ph¸p cã thµnh ng÷ hít l«ng ®Ó chØ sù bãc lét.


®èi ®· dÔ chÞu. VËy, nÕu çc héi viªn cña çi héi cao c¶ lµ Héi b¶o trî çc loµi vËt cÇn ph¶i giÕt th× giê, th× nªn ch¨m sãc ®Õn nh÷ng con khØ bÞ b¸c sÜ V«r«nèp lµm cho ®au ®ín2) vµ ®Õn nh÷ng con cõu d©n b¶n xø khèn khæ kia lu«n lu«n bÞ hít trôi l«ng3), ®ã cã lÏ l¹i lµ mét viÖc Ých lîi h¬n.


Y NH¦ N¦íC MÑ

Cho ®Õn nay, trªn thÕ giíi chØ cã thµnh phè Tuynl¬1) lµ cã thÓ tù hµo ®· cã nh÷ng bøc th nÆc danh vang déi. Ngµy nay, xø Nam Kú víi lßng hiÕu th¶o vµ mong muèn tá lßng trung thµnh kh«ng bê bÕn ®èi víi níc khai ho¸ v¨n minh cho m×nh - võa råi còng cã çi vô th nÆc danh "cña nã". Nhng xø thuéc ®Þa nµy ®· "b¾t chíc" vông vÒ v× kh«ng ph¶i lµ vô

mét nµng Lavan diÔm lÖ mµ lµ vô mét h¬ng chøc An Nam giµ nua võa bÞ b¾t bá tï, kh«ng ph¶i v× ®· l¹m dông th nÆc danh mµ v× ®· bÞ th nÆc danh tè ço. ViÖc Êy thùc chÊt nh thÕ nµy:

Mét ®ªm th¸ng 12 n¨m 1922, cô h¬ng c¶ An Nam ®ang m¬ mµng th× bçng nghe tiÕng mâ huyªn n¸o b¸o cho d©n lµng biÕt cã cíp ë trªn s«ng çi, ngay tríc mÆt Chî L¸ch! (¤! vËy th× çi nÒn an ninh mµ çc nhµ chøc tr¸ch tõng ca tông ë ®©u nhØ?). Cô h¬ng c¶ nhµ ta vïng dËy ví lÊy khÈu sóng - nguyªn cô h¬ng c¶ còng ®ång thêi lµ tr¬ng tuÇn cña mét tr¹i Êp lín - vµ lËp tøc cïng víi hai gia nh©n xuèng thuyÒn b¬i ra s«ng.

Võa ®Õn n¬i, cô h¬ng c¶ vµ hai gia nh©n liÒn bÞ bän c-íp næ sóng b¾n; mét trong hai gia nh©n bÞ tróng ®¹n gi÷a ngùc vµ vµi phót sau th× t¾t thë. Cô h¬ng c¶ b¾n tr¶ l¹i bän cíp mét ph¸t kh«ng tróng, tr¸i l¹i bÞ bän cíp b¾n bÞ th¬ng vµo tay ph¶i.

Råi chØ v× th nÆc danh tè ço, mµ cô h¬ng c¶ nä ®· bÞ b¾t giam vÒ téi lµ ®· giÕt gia nh©n cña m×nh.

MÆc dï cha ngêi xÊu sè vµ ngêi gia nh©n cßn sèng ®· ®Ö ®¬n minh oan cho bÞ ço, nhng cô h¬ng nä vÉn cßn n»m trong "buång tèi" "®Ó chê ¸nh s¸ng cña c«ng lý".

N.A.Q.B¸o Le Paria, sè 11,ngµy 1-2-1923.

1) Tulle: Mét thµnh phè ë T©y Nam níc Ph¸p, çch Pari 464 km.


LßNG NGAY TH¼NG CñA CHÝNH PHñTHUéC §ÞA

Trong thêi chiÕn tranh vinh quang, ®Ó cã ®îc nh÷ng "t×nh nguyÖn qu©n", ngêi ta ®· høa trêi høa biÓn víi d©n b¶n xø. ChiÕn tranh hÕt, nh÷ng lêi høa trang träng Êy còng ®îc trang träng quªn ®i.

Trong kú c«ng tr¸i tríc lÇn cuèi - c«ng tr¸i mµ d©n b¶n xø hëng øng "mét çch tù nguyÖn víi mét tÊm lßng sèt s¾ng vµ phÊn khëi" ®Õn nçi ph¶i ®ãng kÐt l¹i tríc thêi h¹n v× ®· ®îc gÊp hai lÇn rìi sè tiÒn dù ®Þnh. §èi víi lÇn c«ng tr¸i nµy, ngoµi nh÷ng biÖn ph¸p thóc Ðp, ngêi ta cßn høa víi nh÷ng ngêi mua, phÈm hµm, hoµn tiÒn dÔ dµng, vµ hµng l« çi kh¸c n÷a.

B©y giê, khi lßng trung thµnh ®· ®îc chøng tá, nh÷ng ngêi mua c«ng tr¸i trë thµnh ngêi d¹i dét. Kh«ng nh÷ng çc c¬ quan tµi chÝnh kh«ng nhËn mua l¹i tr¸i phiÕu mµ cßn tõ chèi c¶ viÖc cÇm cè tr¸i phiÕu. ThÕ ®ã, nh÷ng viÖc tèt trë thµnh xÊu! Cßn vÒ nh÷ng phÈm hµm vµ s¾c phong cao quý kh¸c th× xin kiÕu!

Cßn n÷a, muèn lÜnh ®îc nh÷ng tr¸i phiÕu ®· hoµn toµn qu¸ h¹n tr¶, ngêi chñ phiÕu cßn b¾t buéc ph¶i xuÊt tr×nh thÎ thuÕ th©n.

Chóng ta cã nªn phµn nµn cho 72.177 kÎ "khèn khæ"1) lµ ®ång bµo cña chóng ta ®· mua c«ng tr¸i hay kh«ng ? Tríc khi tr¶ lêi c©u hái nµy, chóng ta h·y tù hái xem viÖc nµy, nÕu ph¶i lµ mét viÖc cã Ých thËt, mµ kh«ng c«ng bè lµ cña nhµ n-íc, kh«ng tuyªn truyÒn, ch¼ng qu¶ng ço, th× liÖu cã bao nhiªu ®ång bµo hµo hiÖp nµy cña chóng ta chÞu nh¶ ra mét xu?

Sù th«ng minh tÝnh to¸n cña ®¸m "d· d©n" còng ch¼ng lÐp g× so víi tµi loÌ bÞp høa hÑn cña giíi "n¾m quyÒn".

1) T¸c gi¶ ch¬i ch÷ pauvre cã nghÜa lµ nghÌo, nÕu ®Æt sau danh tõ, nhng cã nghÜa lµ ®¸ng th¬ng nÕu ®Æt tríc danh tõ. T¸c gi¶ ®Æt ch÷ "pauvre" trong ngoÆc kÐp ®Ó ch¬i c¶ hai nghÜa.


N.

T.B. Phñ Toµn quyÒn §«ng D¬ng s¾p ®îc phÐp ph¸t hµnh ®ît hai c«ng tr¸i 90.000.000 phr¨ng. KhÐo ®Êy, anh em ¬i!


CHÕ §é THùC D¢N

Kh«ng ph¶i chØ cã nh÷ng ngêi céng s¶n míi næi lªn chèng l¹i sù bãc lét thuéc ®Þa mét çch qu¸ møc. B¸o chÝ vµ çc diÔn gi¶ t s¶n còng ph¶n ®èi sù kh¾c nghiÖt mµ ngêi b¶n xø ph¶i chÞu ®ùng; ph¶n ®èi sù v« sØ lu«n bao trïm bé m¸y cai trÞ thuéc ®Þa; ph¶n ®èi t×nh tr¹ng thiÕu h¼n mét chÝnh s¸ch thuéc ®Þa nghiªm chØnh. V× vËy, chóng t«i ®· gÆp gì çc ®Þch thñ giai cÊp cña chóng t«i ®Ó ®a ra nh÷ng ph¶n ®èi t¬ng tù. Nhng ph¶i nhÊn m¹nh r»ng, chóng t«i sÏ chia tay hä ngay khi ®Ò cËp ®Õn çch gi¶i quyÕt vÊn ®Ò.

Nh÷ng ngêi céng s¶n ®ßi hái chÊm døt bãc lét thuéc ®Þa, mét bé phËn cña bãc lét t b¶n nãi chung. Çc nhµ t s¶n th× chØ nghÜ ®Õn viÖc t¨ng cêng hÖ thèng thuéc ®Þa ®Ó khai th¸c lîi nhuËn cao h¬n, ®Ó t¨ng cêng sù cìng ®o¹t. DÜ nhiªn chÝnh quyÒn lîi cña hä, hoÆc lµ mét thø t×nh c¶m nh©n ®¹o mËp mê nµo ®ã ®«i khi ®· thóc ®Èy hä lªn tiÕng yªu cÇu lµm dÞu bít sè phËn ngêi b¶n xø. Nhµ b×nh luËn cña tê Oeuvre lÊy lµm tiÕc lµ ngêi ta chØ nh×n nhËn nh÷ng ngêi da ®en nh mét thø nh©n lùc mµ hä yªu cÇu ph¶i tíc ®o¹t s¹ch nh÷ng g× hä t×m thÊy ë nh÷ng con ngêi nµy? Nhng ngêi ta kh«ng hÒ kÕt luËn lµ ph¶i tõ bá chñ nghÜa thùc d©n. Ngêi ta chØ sî nh÷ng ngêi bÞ bãc lét næi dËy. Ngêi ta yªu cÇu nªn nghiªn cøu çch ®µn ¸p nh÷ng biÕn lo¹n cã thÓ x¶y ra, hoÆc tèt h¬n nªn cÇn cã nh÷ng biÖn ph¸p lµm dÞu ®Ó ngõa tríc hËu qu¶ cña nh÷ng biÖn ph¸p tµn nhÉn qu¸ hung b¹o. VÊn ®Ò vÉn chØ lµ buéc çc thuéc ®Þa ph¶i lµm ra nhiÒu h¬n, v× lîi nhuËn tèi ®a cña çc c«ng ty t b¶n.


Nh÷ng ngêi céng s¶n vui síng t×m ®îc ë ®èi thñ tiÕng väng hëng Êy lêi ph¶n ®èi cña m×nh. Nhng nh÷ng ngêi céng s¶n ®Êu tranh cho sù gi¶i phãng d©n téc vµ kinh tÕ cña çc thuéc ®Þa, chø kh«ng ph¶i cho nh÷ng biÖn ph¸p t¹o ®iÒu kiÖn dÔ dµng cho sù cíp bãc.

Sau ®©y, chóng t«i th«ng b¸o tãm t¾t nh÷ng hµnh ®éng xÊu xa cña chÝnh s¸ch thuéc ®Þa. Nhng chóng t«i lu ý mét lÇn n÷a lµ ®èi víi nh÷ng ngêi céng s¶n, vÊn ®Ò kh«ng ph¶i lµ c¶i thiÖn hÖ thèng thuéc ®Þa mµ ph¶i b·i bá nã.

** *

Nh÷ng hy sinh x¬ng m¸u vµ tiÒn b¹c, nh÷ng cuéc x©m chiÕm ®Êt ®ai réng mªnh m«ng, nguån cña c¶i kh«ng bao giê c¹n, ®Þa h¹t v« biªn dµnh cho ho¹t ®éng cña con ngêi lµ ®Ó lµm g×? Chi phÝ cho viÖc chiÕm ®ãng tiÕp tôc lµm th©m thñng ng©n s¸ch, cßn çc thuéc ®Þa bÞ ¶nh hëng cña c¬n khñng ho¶ng ®ang giÕt chÕt ®Êt níc nµy.

Ngêi Ph¸p Ýt di c, vµi ngµnh c«ng nghiÖp ®ang phån thÞnh mµ níc Ph¸p n©ng ®ì th× l¹i n»m trong tay ngêi níc ngoµi.

LÏ ra cÇn ph¶i x©y dùng mét ch¬ng tr×nh hîp lý chø kh«ng ph¶i chiÕm ®o¹t tµi s¶n, cña c¶i ®Ó bãc lét mét çch ngÊu nghiÕn. Ngêi ta ®· hoµn toµn truÊt quyÒn së h÷u cña ngêi b¶n xø. V× thÕ, sù ph¸t triÓn cña çc thuéc ®Þa thËt lµ khã kh¨n: Thuéc ®Þa lµ nh÷ng kh¸ch hµng yÕu ít cña nÒn c«ng nghiÖp chÝnh quèc còng ®ang bÞ tæn thÊt; thuéc ®Þa lµ nh÷ng ngêi cung øng nhá nhoi do nh÷ng sai lÇm trong khai th¸c.

Ngµy nay, nh÷ng ngêi bãc lét nghÜ tíi viÖc tæ chøc l¹i theo kiÓu hiÖn ®¹i. Níc Angiªri cÇn 1.000 triÖu; T©y Phi thuéc Ph¸p muèn 1.200 triÖu mµ lÏ ra çc níc nãi trªn ph¶i lµ nh÷ng trî lùc quý b¸u cho chÝnh quèc. T×nh h×nh tµi chÝnh

ë nh÷ng níc nµy thËt th¶m h¹i. ViÖc kinh doanh ë ®ã thËt khã kh¨n chÝnh lµ do tÝnh tham lam v« l¬ng t©m cña mét sè ngêi cai trÞ. Sù bãc lét Ých kû®ã chØ cã thÓ thùc hiÖn b»ng çch tíc ®i mäi quyÒn ®éc lËp cña çc thuéc ®Þa. Tµi nguyªn thiªn nhiªn cña çc thuéc ®Þa ®ñ ®Ó hä thÕ chÊp çc kho¶n vay nî; çc thuéc ®Þa cã thÓ gióp níc Ph¸p, nhng thùc tÕ hä l¹i lµ n¹n nh©n cña sù thiÕu hôt tµi chÝnh. ThËt lµ th¶m h¹i khi ph¶i ghi nhËn lµ mÆc dï ph¶i g¸nh chÞu çc vïng cßn bÞ tµn ph¸ çi kho¶n trî cÊp cho ngêi go¸ bôa do chiÕn tranh hä l¹i ph¶i gióp ®ì nh÷ng tæ chøc ®ang chÕt trªn ®èng cña.

V× sao chÝnh phñ l¹i phung phÝ hµng tû b¹c vµo Xyri? Nã kh«ng d¸m thó nhËn ®iÒu ®ã. VËy ®Õn bao giê ngêi ta míi biÕt ®îc sù thËt vÒ nh÷ng vô bª bèi ë Nigiª?

Ngêi ta kh«ng bao giê muèn nãi x©m chiÕm thuéc ®Þa lµ viÖc ®èt nhµ, tµn s¸t hay cíp bãc; vµ còng kh«ng muèn nãi ®ã lµ viÖc lµm cho kiÖt quÖ mét ®Êt níc chØ mong muèn ®-îc ph¸t triÓn. Mµ ®ã lµ triÖt h¹ sù sèng cña c¶ mét vïng khi ®Æt nã vµo tay mét vµi «ng lín chø kh«ng ph¶i ®Ó cho d©n chóng canh t¸c trªn m¶nh ®Êt ®ã.

D©n téc Ph¸p ®îc lîi léc g× tõ çc thuéc ®Þa cña hä? Ch¼ng qua mét vµi ®éi qu©n ®i lµm dÞu nh÷ng xung ®ét gi÷a t b¶n vµ lao ®éng. V× vËy, cÇn b¾t buéc tÊt c¶ çc øng cö viªn ph¶i cã ch¬ng tr×nh vÒ thuéc ®Þa trong çc cuéc bÇu cö s¾p tíi.

NGUYÔN ¸I QUèCB¸o L' HumanitÐ,ngµy 5-2-1923.


Tõ Vô B£ BèI NµY§ÕN Vô B£ BèI KH¸C

MÆc dï cã sù rïm beng xung quanh cuéc triÓn l·m ë M¸cx©y, nh÷ng bµi diÔn v¨n long träng, nh÷ng cuéc du ngo¹n cña hoµng gia vµ nh÷ng bµi khoa tr¬ng trªn çc b¸o, t×nh h×nh ë §«ng D¬ng vÉn tåi tÖ.

ChiÕc ghÕ bÞ ço mµ viªn quan cai trÞ "thanh liªm" Lan« võa rêi khái cha kÞp nguéi th× ®· cã tin vÒ nh÷ng vô bª bèi míi.

Tríc hÕt, ®ã lµ vô Bu®in«. ¤ng Bu®in« lµ mét "nhµ khai ho¸"

®iÓn h×nh; mét quan cai trÞ chuyªn ¨n hèi lé. Kho¶n c¬ b¶n cña lêi buéc téi «ng ta lµ nh sau:

"Lµng T©n An ®· lÊy quü lµng vµ vay tiÒn ®Ó x©y dùng mét tr¹m ®iÖn. ViÖc Êy tá ra thµnh c«ng, v× thu nhËp do tr¹m ®em l¹i trang tr¶i cã d tÊt c¶ mäi kho¶n chi tiªu. Ngoµi ra, çc nhµ c«ng céng vµ ®êng lµng ®îc b¶o ®¶m ®iÖn ®Ìn kh«ng mÊt tiÒn.

ThÕ mµ mét viªn quan cai trÞ kh«n khÐo («ng Bu®in«) ®· thùc hiÖn mét sù s¾p ®Æt nh sau: lµng T©n An nhîng kh«ng tr¹m ®iÖn cho mét anh thÇu kho¸n, ®Ó ®îc hëng çi thó ph¶i tr¶ tiÒn ®iÖn th¾p s¸ng çc nhµ c«ng céng vµ ®-êng lµng. Råi ngêi ta bçng nhËn thÊy nªn chuéc l¹i ®Æc quyÒn ®· nhîng kh«ng vµ muèn thÕ lµng ph¶i xÕp ra mÊy chôc ngh×n ®ång. Toµn bé chuyÖn nµy gièng mét cuèn tiÓu

thuyÕt thùc sù, trong ®ã, viªn cùu c«ng sø ®· béc lé trÝ tëng tîng cña m×nh víi mét sù v« sØ kh«ng thÓ tëng næi.Vô bª bèi thø hai lµ vô Tªa. §©y lµ ®iÒu b¹n ®ång nghiÖp cña chóng t«i ë §«ng D¬ng kÓ l¹i:"Chóng t«i sèng trong mét bÇu kh«ng khÝ... thùc sù phi th-êng: vô Bu®in«, vô Lan« vµ Ýt l©u sau lµ vô Tªa.

¤ng Tªa, mét kü s cã rÊt nhiÒu c«ng lao, gi¸m ®èc mét h·ng lín cña Ph¸p ë H¶i Phßng, «ng ®Õn nhµ «ng Xcala, gi¸m ®èc Së ®oan vµ muèn ngoÆc víi chÝnh quyÒn ®Ó b¸n thuèc phiÖn, «ng ®· ®a cho «ng ta sè tiÒn mét v¹n ®«la, lÊy cí lµ tr¶ tiÒn tríc h¹n, kh«ng cÇn lÊy bÊt cø biªn lai, giÊy tê g× c¶. §Ó d¸m ®i mét bíc nh vËy, cÇn ph¶i ®¾n ®o suy nghÜ kü vµ ph¶i tin ch¾c r»ng ngêi ta sÏ kh«ng t×m thÊy trong hµnh vi ®ã mét ®iÒu g× kh«ng b×nh thêng. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ trong giíi kinh doanh ë §«ng D¬ng, nh÷ng viÖc giao dÞch nh vËy lµ chuyÖn b×nh thêng.

TÊt c¶ nh÷ng kÎ cã quyÒn hµnh nh vËy còng ®Òu sÏ lîi dông ®Ó v¬ vÐt cña c¶i cho b¶n th©n m×nh vµ b»ng çch ®ã sÏ mang l¹i tæn thÊt lín cho x· héi".

NÕu tªn ®ao phñ §¸cl¬, c«ng sø tØnh Th¸i Nguyªn, ®îc cö lµm Uû viªn Héi ®ång thµnh phè Sµi Gßn, cßn «ng B«®oanh, ngêi ®ang ®îc quan toµ Oaren nãng lßng mong ®îi ®· trë thµnh quyÒn Toµn quyÒn §«ng D¬ng, th× çc «ng Tªa vµ Bu®in« Ýt ra còng nªn ®îc g¾n béi tinh míi ph¶i.



N¹N THIÕU TR¦êNG HäC

D©n chóng ®ang ®ßi hái ph¶i cã trêng häc, mµ hiÖn nay, trêng häc ®ang thiÕu mét çch tÖ h¹i. Mçi n¨m, cø ®Õn ngµy khai trêng, çc bËc cha mÑ dï cã ®i gâ cöa kh¾p n¬i, cÇu xin mäi sù gióp ®ì, thËm chÝ xin nép gÊp ®«i tiÒn ¨n häc mµ hä vÉn kh«ng göi ®îc con çi ®Õn trêng. Vµ nh÷ng ®øa trÎ nµy, cã ®Õn hµng ngh×n, bÞ ®µy vµo c¶nh ngu dèt chØ v× kh«ng cã ®ñ trêng së cho chóng ®i häc.

Ngêi ta sÏ nãi r»ng, v× ng©n s¸ch kh«ng ®ñ cho chÝnh phñ x©y thªm trêng míi. Kh«ng h¼n thÕ ®©u. Trong sè 12 triÖu ®ång cña ng©n s¸ch Nam Kú, th× 10 triÖu ®ång ®· t×m ®îc çch lät vµo tói çc c«ng chøc.

MÆt kh¸c, sî r»ng thanh niªn An Nam bÞ tiªm nhiÔm chñ nghÜa b«nsªvÝch, ChÝnh phñ thuéc ®Þa lµm mäi çch cã thÓ lµm ®Ó ng¨n c¶n hä sang häc ë chÝnh quèc. §iÒu 500 (Bis) cña nghÞ ®Þnh ngµy 20 th¸ng 6 n¨m 1921 vÒ häc chÝnh ë §«ng D¬ng nãi nh sau:

"Mäi ngêi b¶n xø, v« luËn lµ d©n thuéc ®Þa Ph¸p hay d©n do Ph¸p b¶o hé, muèn sang chÝnh quèc tiÕp tôc häc tËp, ®Òu ph¶i ®îc phÐp cña quan toµn quyÒn. Quan toµn quyÒn sÏ quyÕt ®Þnh sau khi hái ý kiÕn quan thñ hiÕn vµ quan gi¸m ®èc Nha häc chÝnh.

Tríc khi ®i, ®¬ng sù ph¶i cã mét häc b¹ ®¹i häc do Nha häc chÝnh cÊp, cã d¸n ¶nh vµ ghi râ lý lÞch, ®Þa chØ cha mÑ, nh÷ngtrêng ®· häc, çc häc bæng hoÆc trî cÊp ®· ®îc hëng, çc b»ng cÊp ®· cã vµ ®Þa chØ cña ngêi b¶o l·nh ë Ph¸p. Häc b¹ ®ã ph¶i ®îc quan toµn quyÒn phª chuÈn.

Hå s¬ cña nh÷ng ngêi b¶n xø du häc ë Ph¸p ®îc lu t¹i Nha häc chÝnh".

"Lµm cho u mª ®Ó thèng trÞ", ®ã lµ ph¬ng ph¸p mµ nhµ cÇm quyÒn ë çc thuéc ®Þa cña chóng ta a dïng nhÊt.

nguyÔn ¸i quècB¸o L'HumanitÐngµy 5-2-1923.


"VI HµNH"

(TrÝch "Nh÷ng bøc th göi c« em hä" do t¸c gi¶ tù dÞch tõ tiÕng An Nam)

- H¾n ®Êy!- §©u ph¶i!- §óng mµ! Anh ®· b¶o lµ chÝnh h¾n ®Êy.- Ch¾c thËt µ ? Em th× em ®· thÊy h¾n ë trêng ®ua,

tr«ng h¾n cã vÎ nhót nh¸t h¬n, lóng ta lóng tóng h¬n c¬, cã c¶ çi chôp ®Ìn chôp lªn çi ®Çu quÊn kh¨n, çc ngãn tay th× ®eo ®Çy nh÷ng nhÉn.

- ThÕ hay lµ h¾n ®· ®em tÊt c¶ çc thø ®ã ®Õn tiÖm cÇm ®å råi? Nhng mµ nh×n kü xem k×a! Ch¼ng ph¶i vÉn çi mòi tÑt Êy, vÉn ®«i m¾t xÕch Êy, vÉn çi mÆt bñng nh vá chanh Êy ®Êy µ1)?

- õ nhØ, th× còng cã thÓ lµ anh ®óng. Nhng h¾n ®Õn ®©y lµm g× nhØ trong ®êng xe ®iÖn ngÇm nµy, vµ tôi çc

- Cã khi ®· göi tuèt ë kho hµnh lý nhµ ga ®Ó ®i ch¬i vi hµnh ®Êy.

§Êy, c« em hä th©n mÕn cña t«i! T«i ®· thuËt l¹i y nguyªn c©u chuyÖn gi÷a mét ®«i b¹n trÎ ngåi cïng toa xe víi t«i. Hä ngÊu nghiÕn tr«ng t«i víi cÆp m¾t ma m·nh, tß mß, nhng l¹i ra bé kh«ng nh×n t«i g× c¶.

Cuéc ®èi tho¹i tiÕp diÔn nh sau:- ThÕ em nghÜ thÕ nµo vÒ ngêi kh¸ch cña chóng ta ? ng-

êi con trai hái, ngì t«i lµ mét ®Êng Hoµng thîng vµ tëng r»ng t«i kh«ng hiÓu hä nãi g× víi nhau.

- H¾n cßn lµm m×nh bËt cêi h¬n n÷a c¬ lóc h¾n ®eo lªn ngêi h¾n ®ñ c¶ bé lôa lµ, ®ñ c¶ bé h¹t cêm, ngêi b¹n g¸i anh ta tr¶ lêi.

- H¹t ch©u b¸u ®Êy chø! Em thÝch cã chç ch©u b¸u Êy qu¸ ®i, chø cßn g×!

- Em mµ cã Êy µ, th× em cè t×nh ®¸nh mÊt ®i, ®Ó ®îc b¸o chÝ nãi ®Õn, vµ thÕ lµ ®îc trë thµnh mét ng«i sao. ThÕ cßn anh, anh nghÜ g× vÒ ngêi d©n b¶o hé cña chóng ta nµo ?

- Ých cho chóng ta l¾m ®Êy. Çi lß ë G¨ngbe ®· b¸n råi. Çi r¬ng cña Hªra MiÕcten còng ®· thanh to¸n råi. Vô ¸n ngêi bÞ chÆt ra tõng khóc th× kh«ng thu hót ®îc c«ng chóng l¾m v× kh«ng thuéc giíi thîng lu. Vµ thÕ lµ çi kho gi¶i trÝ cña

1) Nhµ cÇm quyÒn çc níc t b¶n thêng dïng nh÷ng tin "thêi sù" giËt g©n ®Ó dÉn d¾t quÇn chóng sao l·ng ®Êu tranh chÝnh trÞ. MÊy c©u chuyÖn võa nh¾c ®Õn lµ mét sè vô giÕt ngêi lÊy cña Ýt nhiÒu "ly kú", cã thËt, x¶y ra ë Ph¸p lóc bÊy giê.

2) Nguyªn b¶n: B.I.C. (Banque d'Indochine). Ng©n hµng §«ng D¬ng. 3) TiÕng Ph¸p chØ nãi "®æi"; thêng nãi "®æi xe" nhng thËt ra lµ "®æi tuyÕn xe". HÖ thèng xe ®iÖn ngÇm Pari gåm nhiÒu tuyÕn gÆp nhau ë mét sè

tr¹m nhÊt ®Þnh, ë ®ã, cã thÓ chuyÓn tõ tuyÕn nµy sang tuyÕn kh¸c.


- Kh«ng, ga sau. §óng lóc ®ã th× cã mét anh vua ®Õn víi chóng ta

- Em th× em thÝch S¸cl«1) h¬n. Víi l¹i, vua, th× tèn l¾m.- §©u cã! ThÕ em cßn nhí buæi d¹ héi thuéc ®Þa ë nhµ

h¸t ca vò ®Êy chø ? Ph¶i tr¶ nh÷ng ngh×n rëi phr¨ng ®Ó xem vî lÏ nµng hÇu vua Cao Miªn, xem tôi lµm trß leo trÌo nhµo lén cña s th¸nh xø C«ngg«2); h«m nay th× chóng m×nh cã mÊt tÝ tiÒn nµo ®©u mµ ®îc xem vua ®ang ngay c¹nh ? Nghe nãi «ng bÇu Nhµ h¸t Móa rèi3) cã ®Þnh ký giao kÌo thuª ®Êy....

Tµu ®ç, cÆp trai g¸i bíc xuèng, m¾t cø liÕc nh×n trém t«i, vµ t«i th× buån cêi qu¸, bçng ®©m ra nghÜ, vµ nghÜ ®Õn c«. T«i nh cßn tr«ng thÊy çi ngµy mµ c« víi t«i, ®«i chóng ta, nh ®«i chim Êy th«i, ®Ëu v¾t vÎo trªn ®Çu gèi «ng b¸c th©n yªu, nghe b¸c kÓ chuyÖn cæ tÝch. T«i nhí chuyÖn vua ThuÊn, v× muèn ®Ých th©n tai nghe m¾t thÊy d©n cã b»ng lßng m×nh kh«ng, nªn c¶i trang lµm d©n cµy ®i dß la kh¾p xø. L¹i nhí chuyÖn vua Pie níc Nga ®i lµm thî vµ ®Õn lµm viÖc ë çc c«ng trêng níc Anh. Bªn nh÷ng bËc c¶i trang vÜ ®¹i Êy muèn ®i s©u vµo cuéc sèng cña nh©n d©n, ngµy nay, cßn cã nh÷ng «ng hoµng, «ng chóa, ®Ó tiÖn viÖc riªng vµ v× nh÷ng lý do kh«ng cao thîng b»ng, còng "vi hµnh" ®Êy.

T«i kh«ng ®îc râ ý ®å nhµ "vi hµnh" cña chóng ta ra sao. Ph¶i ch¨ng lµ ngµi muèn biÕt d©n Ph¸p, díi quyÒn ngù trÞ

cña b¹n ngµi lµ AlÕchx¨ng ®Ö nhÊt4) cã ®îc sung síng, cã ®îc uèng nhiÒu rîu, vµ ®îc hót nhiÒu thuèc phiÖn b»ng d©n Nam, díi quyÒn ngù trÞ cña ngµi, hay kh«ng? Ph¶i ch¨ng ngµi muèn häc sö dông (theo kiÓu Ph¸p) çi liÒm cña nhµ n«ng cïng çi bóa cña thµy thî ®Ó sau cuéc ngao du, ®em vÒ chót Êm no mµ ®¸m "d©n"1) bÊt h¹nh cña ngµi tíi nay hoµn toµn ch¼ng biÕt ®Õn? Hay lµ, ch¸n c¶nh lµm mét «ng vua to, b©y giê ngµi l¹i muèn nÕm thö cuéc ®êi cña çc cËu c«ng tö bÐ2).

ThÕ nµo th× thÕ, Ýt l©u nay t«i ®· trë thµnh mét ®Êng Hoµng thîng bÊt ®¾c dÜ. BÊt cø t«i ®i ®©u, lµ cã ngêi nh×n t«i, ganh tÞ t«i, mØm cêi víi t«i, t¸n tông t«i, ®i theo t«i.

C« em th©n mÕn, h¼n c« b¶o t«i r»ng, thÕ lµ çi b¸nh xe v« lîng nã ®· quay råi ®Êy. §Õn nay, tÊt c¶ nh÷ng ai ë §«ng D¬ng cã mµu da tr¾ng ®Òu lµ nh÷ng bËc khai ho¸, th× b©y giê ®Õn lît tÊt c¶ nh÷ng ai cã mµu da vµng ®Òu trë thµnh hoµng ®Õ ë Ph¸p.

C« kh«ng thÓ tëng tîng ®îc c¶nh ®ãn tiÕp tèt ®Ñp ngêi ta dµnh cho chóng t«i ë ®©y. QuÇn chóng cø lµ tù ph¸t mµ biÓu lé nhiÖt t×nh khi võa tho¸ng thÊy mét ®ång bµo ta. Nh÷ng tiÕng "h¾n ®Êy!" hay "xem h¾n k×a!" lµ nh÷ng lêi chµo mõng kÝn ®¸o vµ kÝnh träng mµ chóng t«i thêng gÆp däc ®êng.

1) Charlot: Vai hÒ næi tiÕng cña ®iÖn ¶nh do diÔn viªn kiªm ®¹o diÔn næi tiÕng Anh S¸cli Saplin s¸ng t¹o.2) Les aerobates du marabout de Congo. C¶ danh hiÖu s th¸nh ®¹o Håi ("marabu"), c¶ tªn níc C«ngg« ë ®©y ®Òu lµ phiÕm chØ.3) Le manager du Guignol. (Guignol lµ tªn vai chÝnh trong trß rèi, sau dïng réng ra ®Ó chØ con ngêi ng©y ng« hoÆc c©u chuyÖn lè l¨ng).4) Alexandre Millerand: Tæng thèng Ph¸p lóc bÊy giê. Gäi Tæng thèng Ph¸p theo kiÓu chØ vua chóa: "AlÕchx¨ng ®Ö nhÊt", lµ ®Ó nhÊn m¹nh tÝnh hµi h-

íc cña ®o¹n v¨n, ®ång thêi lµ ®Ó nªu râ sù lçi thêi cña vua chóa, tøc còng lµ ®Ó ch©m biÕm Kh¶i §Þnh chua cay h¬n.1) Trong nguyªn b¶n ch÷ "d©n" ®îc viÕt b»ng ch÷ ViÖt.2) Petits ducs. Cã nghÜa lµ tiÓu c«ng hay c«ng tíc bÐ. ë ®©y, t¸c gi¶ giÔu cît rÊt tinh vi vµ ch¬i ch÷ rÊt tÕ nhÞ: tiÕng Ph¸p vèn cã thµnh ng÷ coi nh÷ng

«ng hoµng Nga mµ tíc hiÖu lµ ®¹i c«ng (grand-duc) lµ nh÷ng tay ¨n ch¬i bõa b·i.


Çi vui nhÊt lµ ngay ®Õn ChÝnh phñ còng ch¼ng nhËn ra ®îc kh¸ch thËt cña m×nh n÷a, vµ ®Ó ch¾c ch¾n khái thÊt thè trong nhiÖm vô tiÕp t©n, ChÝnh phñ bÌn ®èi ®·i víi tÊt c¶ mäi ngêi An Nam vµo hµng vua chóa vµ ph¸i tuú tïng ®i hé gi¸ tuèt! §ã lµ nh÷ng ngêi phôc vô thÇm kÝn, rôt rÌ, v« t vµ hÕt søc tËn tôy. Çc vÞ ch¼ng nÒ hµ chót c«ng søc nµo ®Ó b¶o vÖ bän t«i, vµ gi¸ c« ®îc tr«ng thÊy çc vÞ ©n cÇn theo dâi t«i ch¼ng kh¸c bµ mÑ hiÒn r×nh con th¬ chËp ch÷ng bíc ®i thø nhÊt, th× h¼n c« ph¶i ph¸t ghen lªn ®îc vÒ nçi niÒm ©u yÕm cña çc vÞ ®èi víi t«i. Cã thÓ nãi lµ çc vÞ b¸m lÊy ®Õ giµy t«i, dÝnh chÆt víi t«i nh h×nh víi bãng. Vµ thËt t×nh lµ çc vÞ cuèng cuång c¶ lªn nÕu mÊt hót t«i chØ trong d¨m phót! C« thö nghÜ, lµm sao mµ kh«ng xóc ®éng s©u xa ®îc, khi ®îc ®èi ®·i nh thÕ?

Ngµy nay, cø mçi lÇn ra khái cöa, thËt t«i kh«ng sao che giÊu næi niÒm tù hµo ®îc lµ mét ngêi An Nam vµ sù kiªu h·nh ®îc cã mét vÞ hoµng ®Õ.


VIÖN HµN L¢M THUéC §ÞA

Tuy ®· ë thuéc ®Þa l©u n¨m, b¹n X«ra cña t«i lµ mét ng-êi dÔ th¬ng. Anh l¹i rÊt lµ hãm hØnh, ®iÒu rÊt hiÕm thÊy trong giíi anh. Anh cã thãi quen kú quÆc lµ khi nãi, gÆp vÇn nµo b¾t ®Çu b»ng ©m cê lµ cø lÆp ®i lÆp l¹i hai lÇn liÒn, khiÕn çch nãi cña anh sÏ trë nªn ngät ngµo vµ thó vÞ kh¸c thêng.

H«m nä anh ®Õn th¨m t«i. ChØ nh×n ®«i m¾t anh nÊp sau ®«i môc kØnh to tíng, t«i ®o¸n ngay anh s¾p tu«n ra mét ®iÒu ba hoa g× ®ã mµ anh thêng nãi. Qu¶ kh«ng sai.


- Nµy «ng cô m×nh, nµy! Anh b¾t tay t«i, nãi. Mét ViÖn hµn... hµn l©m khoa häc thuéc... thuéc ®Þa1) ®· ®îc thµnh lËp, cËu biÕt chø?

- BiÕt, õ! Th× sao?- ë ®Êy cã mét Ban ®Þa lý, mét Ban mü nghÖ, mét Ban

gi¸o dôc, tøc lµ cã bao nhiªu ngêi cÇn g¸n vµo th× cã bÊy nhiªu ban. Nhng ngîc l¹i, thÕ vÉn cßn thiÕu mét ban, ban quan träng nhÊt ®Ó cho mét viÖn lo¹i cã tÇm cì næi bËt lªn.

- Lµ ban g× vËy?- Tí ®· nãi ®Êy: lµ Ban ®¹o lý... thuéc... thuéc ®Þa.- §Ó mexõ1) X«ra lµm trëng ban chø g×?- Kh«ng! §Ýt tí ®©u cã çi thí hµn... hµn l©m, nhng tí cã

mét danh s¸ch nh÷ng ngêi l¬ng thiÖn, liªm khiÕt, yªu níc, xøng ®¸ng ®îc ®Ò nghÞ ®a vµo hµng bÊt triÖt (hay bÊt tö nh ngêi ta gäi theo çch th«ng tôc). §©y lµ hä, tªn, nghÒ nghiÖp cña nh÷ng vÞ øng... øng cö viªn cña tí!

Çc «ng:¡ng®rª BÐct«l«, thîng nghÞ sÜ quËn Xen, Gi¸m ®èc

tuyÕn ®êng s¾t tõ C«ngg« Thîng ®Õn vïng Hå Lín ch©u Phi.Sanh« Lª«ng, thîng nghÞ sÜ quËn Cr¬d¬, Gi¸m ®èc c«ng

ty vËn t¶i Marèc.Saxt¬nª Ghi«m, thîng nghÞ sÜ quËn Gir«ng®¬, Gi¸m

®èc Héi hîp nhÊt Liegi¬ ®ª Ham¨ng®a - TiÓu Kabili.C«kª (Gi¨ng), thîng nghÞ sÜ quËn R«n, Gi¸m ®èc tæ hîp

kü nghÖ vµ th¬ng m¹i B¾c Phi.

C«xne (H¨ngri), thîng nghÞ sÜ quËn Anh®r¬, Gi¸m ®èc C«ng ty Phi ch©u vÒ th¬ng m¹i, kü thuËt vµ canh n«ng.

M¸cxan (Phr¨ngxoa), thîng nghÞ sÜ quËn C¨ngta, Gi¸m ®èc Héi bu«n b¸n T©y Phi.

Giªra (Anbe), thîng nghÞ sÜ quËn Ac®en, Gi¸m ®èc C«ng ty kÒn T©n Calª®«ni.

Gr«®i®iª, thîng nghÞ sÜ quËn M¬d¬, Gi¸m ®èc C«ng ty vËn t¶i ë Marèc.HÇu tíc §¬ M«ngteguy, thîng nghÞ sÜ quËn Loa H¹, Gi¸m ®èc çc ®êng xe löa vµ çc má phètph¸t G¸pxa1).

Mar«, thîng nghÞ sÜ quËn Lèt vµ Gar«n, Gi¸m ®èc ®êng s¾t tõ C«ngg« ®Õn vïng Hå Lín ch©u Phi.

BÐcs« (Guyxtanh), thîng nghÞ sÜ quËn Anp¬ H¹, Anp¬ thÊp thuéc çc Héi bá thÇu vµ khai th¸c ë §«ng D¬ng, Héi quèc tÕ nghiªn cøu vµ x©y dùng ë Marèc vµ Héi bá thÇu ë t©y Marèc.

Rul¨ng (v©ng, cè nhiªn), thîng nghÞ sÜ quËn Xen H¹, Gi¸m ®èc ng©n hµng cña Angiªri vµ Tuynidi, ®êng tµu ®iÖn tõ ¤r¨ng ®Õn Hammen - ben - M¸tgia vµ C«ng ty Marèc Ra vµ Kal«.

Çc «ng:¸cc¨mbray, nghÞ sÜ quËn Exn¬, thuéc T©n c«ng ty Phi

ch©u vÒ th¬ng m¹i, kü nghÖ vµ canh n«ng.¸ct«, nghÞ sÜ quËn Cöa s«ng R«n, Gi¸m ®èc C«ng ty

Ph¸p quèc cña T©y Phi, trëng ban trÞ sù th¬ng qu¸n Ph¸p - Marèc vµ nh÷ng nhµ m¸y ®êng thuéc ®Þa.

1) AcadÐmie des Sciences Coloniales. Cã nh÷ng vÇn ca, co, b¾t ®Çu b»ng ©m cê, theo tËt cña nh©n vËt X«ra, th× t¸c gi¶ cho y nãi l¾p ca-ca, c¬-c¬... kh«ng nh÷ng nghe ngang tai (vµ thó vÞ theo çch nãi mØa mai cña t¸c gi¶), mµ cßn gîi ra nh÷ng ý niÖm th« tôc buån cêi (caca cã nghÜa lµ ph©n, coco cã nghÜa lµ tªn quÊy). T¸c gi¶ h cÊu chi tiÕt ®ã ®Ó mua vui, díi cã trë l¹i vµi lÇn n÷a, nh khi nãi ®Õn candidat, øng cö viªn (can can cã nghÜa lµ chuyÖn ba l¸p), nhng t¸c gi¶ bá qua nhiÒu trêng hîp kh¸c mµ vÉn cã ©m cê l¾p l¹i hai lÇn kh«ng cã nghÜa buån cêi nh ë nh÷ng trêng hîp võa nãi.

1) Mossieu, tøc Monsieur, nh¹i çch ph¸t ©m cña ngêi ch©u Phi thuéc Ph¸p.1) G¸pxa. Mét thµnh phè ë miÒn Nam Tuynidi.


Bal¨ng®¬, nghÞ sÜ quËn Gir«ng, thuéc Uû ban liªn bang thuéc ®Þa.

R¬naden, nghÞ sÜ quËn Anh®r¬, thuéc vïng má Bu¸cpha (Marèc).

Bect«l«ni, nghÞ sÜ quËn Xavoa, Lµo, thuéc C«ng ty th-¬ng m¹i Lµo.

C¨mbrud¬, nghÞ sÜ quËn Gir«ng, thuéc C«ng ty Ph¸p ë T«g«.

Satxenh¬ G«i«ng, nghÞ sÜ quËn Xen, Phã chñ tÞch Héi hîp nhÊt Liegi¬ ®ª Ham¨ng®a - TiÓu Kabili.

Duybo¨ng (Gi¾cke), nghÞ sÜ quËn Xavoa, Lµo, thuéc C«ng ty Marèc v«i, xim¨ng, vµ vËt liÖu x©y dùng.

Ph¬d¨ng, nghÞ sÜ quËn Xa«n vµ Loa, thuéc Tæng c«ng ty Ph¸p vµ §«ng D¬ng vÒ lôa.

Oen®en (Phr¨ngxoa ®ê), nghÞ sÜ quËn Míc vµ M«den, thuéc çc má thiÕc vµ v«nphram ë B¾c Kú.

Gaxparanh, nghÞ sÜ ®¶o Rªuyni«ng, thuéc C«ng ty Ph¸p ë T«g«.

Gir« (Huybe), nghÞ sÜ quËn Cöa s«ng R«n, Gi¸m ®èc Ng©n hµng Xyri vµ C«ng ty Marèc.

Hanª (Anbe), nghÞ sÜ quËn Exn¬, thuéc C«ng ty th¶m T«n phñ.

Giètx¬ (Pr«xp¬), nghÞ sÜ quËn ¥r¬, thuéc Ph¸p quèc ng©n hµng ch©u Phi xÝch ®¹o, cña C«ng ty Phi vµ C«ngg«.

Lus¬, nghÞ sÜ quËn No, thuéc Tæng c«ng ty çc xÝ nghiÖp ë Marèc.

- Qu¶ thËt, t«i nãi víi anh b¹n, ®Êy ®óng lµ nh÷ng ngêi ®¹i diÖn võa cho quyÒn lîi thËt sù cña cö tri ë Quèc héi Ph¸p, võa cho quyÒn lîi vµ nÒn v¨n ho¸ Ph¸p ë thuéc ®Þa. Nhng

cßn...- Tí biÕt cËu s¾p nãi g×, X«ra ng¾t lêi t«i, cËu muèn b¶o

tí kh«ng nghÜ ®Õn bän thuéc rîu Rum hay thuéc ®éc quyÒn rîu, chø g×? Nhng danh s¸ch ®· dµi vµ c¨n nhµ chøa sÏ bÐ qu¸ kh«ng ®ñ cho tÊt c¶ nh÷ng con ngêi nµy. Víi l¹i kú tíi tí cßn mét ®Ò nghÞ hay h¬n nhiÒu c¬.

Khãi thuèc dµy ®Æc tho¸t ra tõ tÈu v©y lÊy X«ra nh h-¬ng th¬m cña nh÷ng «ng chång chung thuû bao quanh th¸nh Gi«dÐp. X«ra chËm r·i b¶o t«i: CËu cã biÕt lµ Anbe Xar« ®· ®æ bÓ råi kh«ng?

- ...- §õng vê ngèc nghÕch n÷a ®i nµo! CËu thõa biÕt lµ tí

nãi ®Õn con tÇu - con tÇu duy nhÊt cña H¹m ®éi §«ng D¬ng - Êy mµ... Mµ cËu kh«ng hiÓu g×, th× ®Ó tí kÓ cho nghe. Muèn cã mét H¹m ®éi §«ng D¬ng, th× ph¶i cã mét chiÕc tµu §«ng D¬ng. ThÕ lµ ngêi ta cho ®ãng "con tÇu". Råi ngêi ta lÊy tªn vÞ cÇm l¸i lín ®Æt tªn cho çi l¸i lín. Dung lîng con tÇu ch¹y h¬i níc nµy, khi ra khái xëng, chØ lµ 3.500 tÊn. MÊy h«m sau, trong bµi diÔn v¨n cña vÞ cha ®ì ®Çu lõng danh cña nã, nã cã dung lîng 6.000 tÊn. MÊy th¸ng sau, trong bµi ®¨ng trªn mét tê b¸o lín th× dung lîng nã lµ 60.000 tÊn. Ph¶i çi lµ ®¸ng lÏ ph¶i ch¹y 12 nót1), th× tho¹t ®Çu nã chØ ch¹y cã 6 nót th«i.

B©y giê nã chÕt giÊc.§Ó t¸n thiªn h¹, ngêi ta dÉn nã sang ch¬i Trung Hoa. V×

quªn kh«ng cho nã ®i tµu ho¶, ®Õn Thîng H¶i, çi cña Êy kh«ng chÞu ®i n÷a, nã háng, nã rØ níc, nã h sópde, nã ®Þnh tù tö, nã chØ cßn lµ çi... nót thßng läng. Tëng chõng con tµu khèn khæ m¾c bÖnh tim la. Nhng kh«ng hÒ g×, §«ng D¬ng vÉn kiªu h·nh cã h¹m ®éi cña m×nh vµ cã nh÷ng Xar« cña

1) Nót lµ ®¬n vÞ chØ tèc ®é hµng h¶i. Tµu ch¹y mêi nót lµ ch¹y mêi h¶i lý/giê. Gäi h¶i lý/giê nh thÕ, th× chuyÓn ®îc tõ dïng chç ch¬i ch÷ nµy, víi noeud coulant = nót thßng läng.


m×nh.- ThÕ cËu nãi víi tí lµm g×? Tí sÏ lµ mét th»ng v« ¬n béi

nghÜa.- §Ó b¶o cËu r»ng tí sÏ lµ mét th»ng v« ¬n béi nghÜa nÕu

kh«ng ®a ngµi thîng th thuéc ®Þa cña chóng ta vµo ViÖn hµn... l©m.

- Víi t çch lµ ®« ®èc H¹m ®éi §«ng D¬ng µ?- §©u cã. T çch chñ nhiÖm khoa gi¶i phÉu.- ...?- Ph¶i. Gi¶i phÉu. ¤ng ta ë ®Êy lµ hîp khÝt. ThÕ cËu

kh«ng nghe «ng ta nãi vÒ "bµn gi¶i phÉu" ë Qu¶ng trêng Hoµ hîp2) sao?

CËu kh«ng biÕt lµ c¶ trêng ®¹i häc y khoa nhèn nh¸o c¶ lªn v× çi b¶n tuyªn ng«n khoa häc cña Cô lín µ? "Ngµi yªu quý nhiÖm vô ®Õn quÆn c¶ lßng. NiÒm say ®¾m ®èi víi nçi cïng cùc cao c¶ g¾n nh÷ng c¬n sèt nãng cña nã vµo da thÞt ngµi. Nã hoµ löa cña nã vµo m¸u ngµi, trong huyÕt qu¶n ngµi, còng nh vµo ®êng g©n ngµi, thí thÞt ngµi, cø nh chiÕc ¸o löa cña NÐtxuy b¸m lÊy h«ng lÊy cËt".

T«i thÝch ngµi thîng th nãi. T«i thÝch nh×n nh÷ng ®éi ngò ®«ng ®¶o cña hä... TiÕng h« lóc nµy thèt ra tõ lång ngùc t«i... rãt vµi dßng trong huyÕt m¹ch t«i chÊt ®éc ¸c nghiÖt mµ th¸nh thÇn... Cã nh÷ng kÎ mÆt tèi t¨m kh«ng bao giê cã ¸nh s¸ng lung linh soi ®Õn. Nh÷ng lêi xa kia thèt lªn tõ tr¸i tim vÜ ®¹i nhÊt... v©n v©n... CËu nghÜ xem víi nh÷ng b¾p thÞt, nh÷ng ®êng g©n, çi... mÆt vµ nh÷ng ®éi ngò Êy, cã thÓ nÆn ra ®îc mét vÞ khai ho¸ cõ l¾m chø, trõ phi...

Nhng th«i, ta h·y ®i uèng v¹i bia, chóc søc khoÎ Ai CËp Hoµng ®Õ chø?

NguyÔn ¸i quècB¸o Le Paria, sè 12, th¸ng 2-1923vµ sè 14, th¸ng 5-1923.

NH÷NG NG¦êI LµM C¤NG Tæ CHøC L¹I, CHèNG 2) Qu¶ng trêng Concorde lµ mét qu¶ng trêng lo¹i lín nhÊt ë Pari. ý nãi: diÔn v¨n tríc quÇn chóng réng r·i.


BãC LéT CñA CHñ NGHÜA T¦ B¶N

MÆc dÇu nÒn c«ng nghiÖp lín vµ c¬ khÝ lín cha ®îc ph¸t triÓn hoµn toµn ë Trung Quèc, nh÷ng tËp tôc gia trëng cha mÊt h¼n, c«ng nh©n Trung Quèc bÞ hai tÇng ¸p bøc cña t b¶n níc ngoµi vµ cña bän qu©n phiÖt b¶n xø, ®· b¾t ®Çu ho¹t ®éng m¹nh. Cã kho¶ng mét triÖu ngêi lao ®éng ®· chÞu ¶nh hëng (trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp) cña sù tuyªn truyÒn nghiÖp ®oµn vµ çch m¹ng.

Liªn hiÖp h¶i viªn c«ng héi Hång C«ng cã 30.000 héi viªn. Hä ®· ph¸t ®éng mét cuéc ®×nh c«ng bèn th¸ng (tõ th¸ng 12-1921 ®Õn th¸ng 3-1922). §Ó tá t×nh ®oµn kÕt, quÇn chóng ngoµi c«ng héi ®· tuyªn bè tæng ®×nh c«ng. Nh÷ng ngêi thî giÆt vµ nh÷ng ngêi phôc vô còng hëng øng phong trµo. KÕt qu¶ lµ c«ng nh©n ®îc t¨ng l¬ng tõ 20 ®Õn 40%.

Liªn hiÖp h¶i viªn c«ng héi Thîng H¶i cã 15.000 héi viªn. Mét cuéc ®×nh c«ng ba tuÇn ®· ®îc tuyªn bè th¸ng 7-1922. KÕt qu¶ lµ c«ng nh©n ®îc t¨ng l¬ng 20%.

C«ng nghiÖp b«ng sîi sö dông 72.300 c«ng nh©n, phÇn lín lµ phô n÷ vµ trÎ em díi t¸m tuæi. Ngµy lµm viÖc 12 giê. NhiÒu cuéc khëi nghÜa ®· næ ra ®ßi c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn lµm viÖc.

93 xÝ nghiÖp dÖt t¬ lín sö dông 130.000 phô n÷ vµ thiÕu niªn n÷ tõ 8 ®Õn 14 tuæi. Hä lµm viÖc 11 giê mçi ngµy. Do h¬i nãng cña níc s«i thêng xuyªn to¶ ra vµ mïi khai cña kÐn t»m, nªn ®iÒu kiÖn lµm viÖc cña nh÷ng n÷ c«ng nh©n ®ã v« cïng khã kh¨n. Th¸ng 6-1922, mét n÷ c«ng nh©n ®· chÕt v× tai n¹n lao ®éng do ch÷a ch¸y kÐm. Mét cuéc ®×nh c«ng tù ph¸t bïng næ ®Ó ph¶n ®èi. Cuéc ®×nh c«ng ®ã ®îc çc xÝ nghiÖp dÖt ë Thîng H¶i hëng øng. KÕt qu¶ lµ giê lµm viÖc h»ng ngµy gi¶m xuèng hai giê.

Mét cuéc ®×nh c«ng cña thî dÖt Nam Kinh ®· ng¨n c¶n ®îc ®éc quyÒn t¬ sîi cña thµnh phè sîi vµo tay mét tËp ®oµn kinh doanh NhËt.

Cuèi n¨m 1921, nh÷ng ngêi lµm thuª cho chñ xe kÐo níc ngoµi, bao gåm 3.000 ngêi tham gia nghiÖp ®oµn, ®· ®×nh c«ng. V× viÖc gi¶m l¬ng ®îc thùc hiÖn do s¸ng kiÕn cña çc chñ ngêi Ph¸p (900 xe kÐo), nªn nh÷ng ngêi ®×nh c«ng ®ãi r¸ch ®· tæ chøc mét ®oµn "¨n xin" tuÇn hµnh trong t« giíi Ph¸p. C¶nh s¸t Ph¸p gi¶i t¸n cuéc biÓu t×nh vµ b¾t giam nh÷ng ngêi l·nh ®¹o. CÇn nhí r»ng: bän chñ Ph¸p cã toµ ¸n vµ nhµ giam riªng ®Ó xÐt xö vµ giam gi÷ nh÷ng ngêi culi xe kh«ng thÓ tr¶ næi tiÒn thuÕ. Nh÷ng ngêi bÞ b¾t giam bÞ ®èi xö tµn tÖ vµ nhiÒu ngêi ®· chÕt.

Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, cã kho¶ng 200 culi xe bÞ bän chñ giÕt h¹i.

Trong sè 20 tê b¸o xuÊt b¶n ë H¸n KhÈu, c«ng nh©n cã hai tê b¸o h»ng ngµy vµ mét tê b¸o h»ng tuÇn. MÆc dÇu bän t b¶n níc ngoµi vµ t b¶n b¶n xø cè hÕt søc dËp t¾t hoÆc ng¨n c¶n mäi phong trµo gi¶i phãng, nhng nh÷ng ngêi c«ng nh©n Trung Quèc ®îc sù gióp ®ì m¹nh mÏ cña nh÷ng ngêi trÝ thøc tËn tôy, ®· tæ chøc l¹i mét çch nhanh chãng vµ hµnh ®éng tèt ®Ñp.



CUéC B¹O §éNG ë §AH¤M¢y33

Nh÷ng n« lÖ cña G¬bekhandin, h¬n 30 n¨m tríc ®©y, ®· tho¸t khái ¸ch n« lÖ cña §ètx¬ vµ L¬ben, lµ nh÷ng anh hïng cña nh÷ng chiÕn c«ng vang déi mét thêi, - b©y giê l¹i ®îc lµm quen víi níc Ph¸p "v¨n minh". CÇn ph¶i nãi th¼ng ra r»ng, v× lý do ®ã mµ nh÷ng vÞ quan cai trÞ thùc d©n cña chóng ta ®· n©ng ngêi §ah«m©y lªn çi danh hiÖu lµ c«ng d©n níc Ph¸p.

§©y lµ mét sè chi tiÕt vÒ nh÷ng sù kiÖn, trong ®ã, çc nhµ t b¶n thùc d©n ®èi xö víi nh÷ng ngêi b·i c«ng ë Poãct« - N«v« gièng nh hä ®ang ®èi xö víi c«ng nh©n ë Havr¬ vµ Xar¬buy Ken.

Ngµy 12 th¸ng 2, - ngµy h«m sau khi «ng H¨ngri Misen, ®¹i biÓu cña Héi ®ång thuéc ®Þa tèi cao ®i khái, - mét lµn sãng kÝch ®éng ®ét nhiªn bao trïm toµn d©n thµnh phè Poãct« - N«v«; b¾t ®Çu nh÷ng cuéc biÓu t×nh kÌm theo nh÷ng cuéc b·i c«ng cña c«ng nh©n b¶n xø lµm viÖc trong çc c«ng trêng x©y dùng cña thµnh phè.

Ngµy 18 th¸ng 2, nh÷ng ngêi biÓu t×nh tæ chøc mét cuéc häp toµn thÓ. C¶nh s¸t ®· gi¶i t¸n hä vµ b¾t ®i 10 c«ng nh©n.

Cuéc chiÕn ®Êu b¾t ®Çu. Nh÷ng nhãm c«ng nh©n b·i c«ng, cã nhiÒu ngêi d©n b¶n xø tham gia, ®· chiÕm çc bèt g¸c ë xung quanh Poãct« - N«v« vµ ®uæi hÕt c¶nh s¸t khái çc bèt g¸c Êy. Sau ®ã, ®· x¶y ra cuéc ®ông ®é ®Çu tiªn gi÷a nh÷ng ngêi b¹o ®éng víi lÝnh bé binh do viªn quan cai

trÞ - «ng Satxecl«, cÊp tèc ph¸i ®Õn. Qu©n ®éi næ sóng. Nhng nh÷ng ngêi ®×nh c«ng còng ®· ®îc vò trang. Hä ®· b¾n tr¶. Trªn mÆt ®Êt cßn l¹i n¨m ngêi chÕt: mét viªn cai vµ bèn ngêi d©n b¶n xø.

Sù kÝch ®éng t¨ng lªn. Theo lÖnh cña «ng MÐclanh, toµn quyÒn T©y Phi, t×nh tr¹ng giíi nghiªm ®îc ban bè trong tÊt c¶ çc khu ë Poãct« - N«v«. Ba trung ®oµn lÝnh bé binh cã sóng m¸y vµ ph¸o d· chiÕn ®îc ®a xuèng tµu vËn t¶i "TS¸T" ë §aca. Ngoµi ra, chiÕc tµu tuÇn tiÔu "Çtxi«pª" ®îc ®a ngay lËp tøc ®Õn Poãct« - N«v«. Cïng mét lóc víi viÖc ®iÒu ®éng lùc lîng qu©n ®éi, ngêi ta tiÕn hµnh çc cuéc b¾t bí.

"Mêi ngêi thñ xíng", trong ®ã cã Uybeliu vµ £chiªn Tªtª, bÞ bá tï. Nh÷ng cuéc ®µn ¸p tµn nhÉn diÔn ra kh¾p n¬i.

Ngêi ta ®· buéc c«ng nh©n Poãct« - N«v« trë l¹i lµm viÖc b»ng lìi lª vµ dïi cui. Nhng lµn sãng kÝch ®éng vÉn lan réng ë n«ng th«n. Çc b¸o thuéc ®Þa, ®Æc biÖt lµ tê DÐpªche Coloniale ®ßi thi hµnh ngay nh÷ng h×nh ph¹t tµn khèc vµ chuyÓn vËn mÖnh cña §ah«m©y sang cho nh÷ng bµn tay cøng r¾n h¬n.

Chóng ta ph¶i rót ra nh÷ng kÕt luËn nghiªm tóc tõ nh÷ng sù kiÖn nµy, cô thÓ lµ: trong çc thuéc ®Þa, c«ng nh©n ®· b¾t ®Çu hiÓu thÕ nµo lµ ®Êu tranh giai cÊp. CÇn ph¶i lµm thÕ nµo ®Ó cho c«ng nh©n da ®en vµ da vµng còng hiÓu r»ng: KÎ thï duy nhÊt cña hä n»m ngay trong b¶n th©n çi chÕ ®é nµy, chÕ ®é ®ang dÉn ®Õn mét chÕ ®é


n« lÖ tinh vi h¬n, nÆng nÒ h¬n, vµ v« nh©n ®¹o h¬n chÕ ®é tríc ®©y. Vµ chØ víi sù gióp ®ì cña nh÷ng ngêi anh em bÞ ¸p bøccña m×nh ë çc níc ch©u ¢u, hä míi sÏ cã thÓ tù gi¶i phãng ®îc m×nh.

nguyÔn ¸i quècB¸o L'HumanitÐ, ngµy 18-3-1923.In trong s¸ch: Hå ChÝ Minh,Nh÷ng bµi viÕt vµ nãi chän läc,tiÕng Nga, Nxb, ChÝnh trÞ quèc gia, M¸txc¬va, 1959, tr.56-57.


KHëI NGHÜA ë §AH¤M¢Y

Lo l¾ng v× giai cÊp c«ng nh©n ë chÝnh quèc ®· thøc tØnh, chñ nghÜa t b¶n Ph¸p t×m çch dïng çc thuéc ®Þa ®Ó cñng cè nÒn thèng trÞ ®ang l©m nguy cña nã. Nã bßn rót ë ®ã c¶ nguyªn liÖu cho çc nhµ m¸y cña nã, lÉn nh©n lùc ®Ó chèng l¹i çch m¹ng. B¸o chÝ t s¶n ë Pari vµ çc tØnh thêng xuyªn dµnh hµng trang cho môc thuéc ®Þa. Çc tíng lÜnh vµ çc nghÞ sÜ ®· ®i kh¾p c¶ níc ®Ó tæ chøc çc cuéc nãi chuyÖn vÒ thuéc ®Þa. Nh÷ng c©y bót ®¹o ®øc Êy vµ nh÷ng «ng chuyªn nghÒ kho¸c l¸c Êy kh«ng t×m ®©u ra cho ®ñ lêi lÏ ®Ó ca ngîi lßng trung thµnh cña ngêi b¶n xø vµ ©n huÖ cña

c«ng cuéc khai ho¸ "cña hä".§«i khi, çc ngµi Êy tr¬ tr¸o ®Õn møc ®em so s¸nh sù cíp

bãc cña ngêi Anh ë thuéc ®Þa víi sù cao c¶ cña riªng hä: hä cho chÝnh s¸ch cña ngêi Anh lµ "ph¬ng ph¸p tµn nhÉn" hoÆc "th¸i ®é th« b¹o" vµ qu¶ quyÕt r»ng çch lµm cña ngêi Ph¸p ®Çy chÝnh nghÜa vµ dÞu dµng!

ChØ cÇn ghÐ m¾t nh×n qua çc thuéc ®Þa mét chót còng ®ñ thÊy c«ng cuéc khai ho¸ ®ã lµ "®Ñp ®Ï vµ dÞu dµng" biÕt lµ chõng nµo.

ë §«ng D¬ng, d¹o võa råi, cã mét g· thùc d©n Ph¸p trÎ tuæi ®· trãi mét ngêi An Nam, ®Æt n»m sÊp xuèng ®Êt, ch©n vµ ®Çu buéc vµo hai çi cäc ®ãng xuèng ®Êt, råi gi¸ng cho ngêi ®ã mét tr¨m s¸u m¬i gËy. N¹n nh©n, m×nh


m¶y n¸t nhõ, l¹i bÞ bá vµo nhµ giam suèt mét ®ªm. S¸ng h«m sau, g· trÎ tuæi ®i khai ho¸ ®ãl¹i cho¶ng sng ®Çu n¹n nh©n vµ lÊy chu«i sóng lôc ®Ëp vì mét m¾t cña ngêi Êy. Tªn sóc sinh ®ã ®· ®îc toµ ¸n Ph¸p tha bæng.

ë §ah«m©y, ngêi ta t¨ng thªm thuÕ m¸ vèn ®· qu¸ nÆng nÒ ®èi víi ngêi d©n b¶n xø. Ngêi ta b¾t thanh niªn ph¶i bá nhµ cöa vµ ruéng n¬ng ®i lµm "nh÷ng ngêi b¶o vÖ v¨n minh". Ngêi ta cÊm d©n b¶n xø gi÷ vò khÝ ®Ó tù vÖ chèng thó d÷ vÉn thêng ph¸ ho¹i hµng x· mét. Gi¸o dôc, y tÕ ®Òu kh«ng cã. Tr¸i l¹i, ngêi ta kh«ng tõ mét thñ ®o¹n nµo ®Ó b¾t ngêi §ah«m©y "®îc b¶o hé" ph¶i chÞu çi kiÕp lÇm than cña ngêi d©n b¶n xø, çi chÕ ®é ®· h¹ con ngêi xuèng hµng con vËt vµ lµm ®iÕm nhôc cho çi gäi lµ thÕ giíi v¨n minh. D©n b¶n xø, kh«ng nhÞn nhôc ®îc n÷a, vïng lªn. ThÕ lµ cuéc ®µn ¸p ®Ém m¸u ®îc tiÕn hµnh. Ngêi ta dïng nh÷ng biÖn ph¸p c-¬ng quyÕt. Ngêi ta ®a qu©n ®éi, sóng liªn thanh, sóng cèi vµ tµu chiÕn ®Õn; ngêi ta h¹ lÖnh giíi nghiªm. Ngêi ta b¾t bí vµ bá tï hµng lo¹t. §Êy, ®øc nh©n tõ cña c«ng cuéc khai ho¸ nh thÕ ®Êy.


CHñ NGHÜA QU¢N PHIÖT THùC D¢N

Chóng t«i ®· nãi r»ng, viÖc b¾t lÝnh r¸o riÕt lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n thóc ®Èy ngêi §ah«m©y ®øng lªn b¹o ®éng.

Tríc hÕt, chóng ta thÊy ngay mét sù bÊt b×nh ®¼ng næi bËt: ngêi Ph¸p chØ phôc vô trong qu©n ®éi hai n¨m, cßn ng-êi b¶n xø th× ph¶i phôc vô ba n¨m. Sau khi bá ra 36 th¸ng tuæi thanh xu©n t¬i ®Ñp cña m×nh ®Ó b¶o vÖ tù do vµ c«ng lý (?), ngêi d©n b¶n xø ®îc gi¶i ngò l¹i chÞu sù t¸c ®éng cña ®¹o luËt vÒ ngêi b¶n xø trong ®ã kh«ng cã tù do vµ c«ng lý! Song sù bÊt b×nh ®¼ng Êy còng

cã çi tèt: nã g©y ra cho tÊt c¶ nh÷ng ngêi b¶n xø çi t©m tr¹ng chèng chñ nghÜa qu©n phiÖt.

Sù tµn ¸c cña bän b¾t lÝnh ë çc thuéc ®Þa tinh vi tíi møc thËm chÝ ngêi Ph¸p ë chÝnh quèc còng kh«ng thÓ h×nh dung ®îc mét çi g× gièng nh thÕ. Trong thêi gian chiÕn tranh, nh÷ng viªn chØ huy mang lÝnh ®i hÕt lµng nµy sang lµng kh¸c buéc chÝnh quyÒn b¶n xø cung cÊp ngay lËp tøc sè ngêi cÇn thiÕt ®Ó ®a vµo qu©n ®éi.

LÏ nµo mét sÜ quan Ph¸p th¸o v¸t l¹i kh«ng biÕt tra tÊn nh÷ng ngêi cha vµ nh÷ng ngêi mÑ cña nh÷ng ngêi Xªnªgan trÎ tuæi ®ang lÈn trèn khi «ng ta xuÊt hiÖn, ®Ó buéc hä ph¶i chui ra khái nh÷ng n¬i Èn nÊp cña hä vµ kho¸c bé ¸o lÝnh Duav¬? LÏ nµo h¾n l¹i kh«ng b¾t çc «ng giµ, phô n÷ cã mang, thiÕu n÷, buéc hä ph¶i cëi trÇn truång vµ ®èt quÇn


¸o cña hä ngay tríc m¾t hä. TrÇn truång, bÞ trãi, nh÷ng n¹n nh©n bÊt h¹nh buéc ph¶i ch¹y kh¾p lµng díi trËn ma roi ®Ó lµm "g¬ng". Mét ngêi phô n÷ câng con®»ng sau lng buéc ph¶i xin phÐp ®îc cëi trãi mét tay ®Ó ®ì lÊy ®øa bÐ cho khái ng·. Hai cô giµ ®· ng· bÊt tØnh nh©n sù trong cuéc ch¹y Êy. Nh÷ng em g¸i bÞ hµnh h¹ nh thÕ ®· hµnh kinh tríc tuæi, mét phô n÷ cã mang, ®øa con sinh ra ®· bÞ chÕt, mét phô n÷ kh¸c th× ®øa con sinh ra ®· bÞ mï.

NguyÔn ¸i QuècB¸o La Vie OuvriÌre,

ngµy 13-4-1923TINH HOA CñA Xø §¤NG D¦¥NG

Trong ®¸m tang toµn quyÒn L«ng, «ng NguyÔn Kh¾c VÖ, tiÕn sÜ khoa luËt häc, tiÕn sÜ khoa chÝnh trÞ häc vµ kinh tÕ häc, lµm viÖc t¹i Toµ BiÖn lý Sµi Gßn, ®· qu¶ quyÕt r»ng, nÕu cã thÓ ph¸t biÓu thay toµn thÓ nh©n d©n §«ng D¬ng, th× «ng ch¾c ch¾n r»ng, tiÕng nãi ®ã sÏ ®au th¬ng tá lßng tri ©n toµn quyÒn vÒ tÊt c¶ nh÷ng g× mµ toµn quyÒn ®· ban cho d©n téc An Nam. Vµ «ng VÖ tr©n träng lín tiÕng:

"Vµ nh÷ng ai, nhê vµo nh÷ng biÖn ph¸p khoan dung cña Ngµi,

ngµy nay, ®ang cïng çc vÞ ®¹i diÖn cña níc b¶o hé gãp phÇn vµo c«ng cuéc phån vinh ngµy cµng t¨ng tiÕn cña xø §«ng D¬ng, sÏ cÊt lªn tõ ®¸y lßng m×nh lêi tri ©n Ngµi vµ lßng sïng kÝnh ®èi víi anh linh Ngµi. VÊn ®Ò kinh tÕ lµ ®iÒu mµ Ngµi quan t©m h¬n hÕt. Ngµi tõng mong muèn trang bÞ cho §«ng D¬ng mäi khÝ cô kinh tÕ sao cho nã trë thµnh mét níc Ph¸p thø hai, mét níc Ph¸p ViÔn §«ng hïng cêng, mét con ®ì ®Çu cña níc Ph¸p céng hoµ".

"Trong sø mÖnh cña Ngµi, Ngµi ®· toµn t©m toµn ý khai ho¸ cho mét d©n téc bÞ ngõng trÖ trªn con ®êng tiÕn bé v×


mét tæng hîp ®iÒu kiÖn lÞch sö vµ khÝ hËu. Ngµi lµ vÞ qu¸n qu©n cña tiÕn bé, lµ sø gi¶ cña c«ng cuéc khai ho¸...".VÒ phÇn m×nh, «ng Cao V¨n Sen, kü s, Chñ tÞch Héi nh÷ng ngêi §«ng D¬ng, th× nãi r»ng, viÖc «ng L«ng chÕt qu¸ sím lµ mét çi tang cho toµn câi §«ng D¬ng. Råi «ng kÕt thóc bµi ®iÕu v¨n b»ng nh÷ng lêi sau ®©y:

"BÈm quan Toµn quyÒn, chóng t«i thµnh t©m than khãc Ngµi v× ®èi víi tÊt c¶ chóng t«i, Ngµi lµ mét thñ hiÕn, mét ngêi cha nh©n hËu".

....................."1).Tõ sù viÖc trªn, t«i ®i ®Õn kÕt luËn r»ng: NÕu qu¶ thùc

tÊt c¶ nh÷ng ngêi An Nam ®Òu còng luån cói s¸t ®Êt nh hai ®øa con nµy cña guång m¸y cai trÞ th× qu¶ thùc lµ d©n nµy xøng ®¸ng víi çi sè phËn ®îc cho.

N.B¸o Le Paria, sè 13,th¸ng 4-1923.

B¸O ÇO GöI BAN BI£N TËPVÒ HO¹T §éNG CñA B¸O LE PARIA

Dù ¸n ban ®Çu lµ tríc hÕt thµnh lËp mét hîp t¸c x· xuÊt b¶n.

Dù ¸n ®ã kh«ng thùc hiÖn ®îc do çc ®ång chÝ cha h¨ng h¸i ®ãng gãp, mÆc dï chóng ta ®· kªu gäi nhiÒu lÇn vµ viÖc lµm nµy chóng ta tèn kÐm 120 phr¨ng.

Mét nhãm nhá t¸m ®ång chÝ cam kÕt dï sao còng ph¶i cho xuÊt

b¶n ngay tê Le Paria. §· cã nh÷ng lêi høa nh sau: Bl«ngcua cho 100 phr¨ng mçi th¸ng, H¸tgiali: 50, M«nnÐcvin: 50, Xtªphani: 25, NguyÔn ¸i Quèc: 25, ¤n«ri¬: 10, Ralaim«ngg«: 10, Phuècnirª: 10. Tæng céng lµ 280 phr¨ng. Le Paria b¾t ®Çu ra m¾t ngµy 1-4-1922, cho ®Õn ngµy 31-12-1922, ng©n s¸ch cña nã chia ra nh sau:

Thu:

A- TiÒn quyªn gãp cña çc ®ång chÝ nãi trªn: Ralem«ngg«: 50 phr¨ng, NguyÔn ¸i Quèc: 175, M«nnÐcvin: 100, Bl«ngcua: 0, ¤n«ri¬: 10, H¸tgiali: 200, Xtªphani: 50, Phuècniª: 0. Tæng céng lµ 585 phr¨ng.

1) Dßng dÊu chÊm nµy lµ cña nguyªn b¶n tiÕng Ph¸p.


B- ñng hé b¸o tõ 1-4 ®Õn 31-12-1922: 593 phr¨ng.C- TiÒn b¸n b¸o dµi h¹n 141 x 3 = 423 phr¨ng.

D- TiÒn b¸n b¸o lÎ tõ sè 1 ®Õn sè 9 = 170 phr¨ng 40. Tæng sè thu lµ: 1.771 phr¨ng 40.

Chi:- Chi phÝ ban ®Çu (kÓ c¶ sè tiÒn 120 phr¨ng nãi ë trªn):

170 phr¨ng.- §å dïng: 34,80- Cíc phÝ bu ®iÖn: 156,80- Chi phÝ tiÒn in: 2.483,80Tæng sè chi lµ: 2.845,40.Ngoµi sè chi nãi trªn cßn ba quý tiÒn thuª nhµ hÕt 900

phr¨ng do sù ñng hé cña çc ®ång chÝ ®µi thä, ®Æc biÖt do sè tiÒn 450 phr¨ng ®ång chÝ Bl«ngcua nhËn ®îc tõ §ah«m©y.

... Xin nhËn xÐt r»ng, trong chÝn th¸ng qua, trong sè t¸m ®ång chÝ høa cho tiÒn h»ng th¸ng, th× cã: 1 ®ång chÝ ®i v¾ng kh«ng ®ãng xu nµo, 1 cha ®ãng, 1 míi ®ãng 1 th¸ng, 2 ®ãng 2 th¸ng, 1 ®ãng bèn th¸ng, 1 ®ãng n¨m th¸ng, 1 ®ång chÝ ®ãng ®Çy ®ñ1).

§Ó tr¶ ®îc sè nî cò cho chñ nhµ in vµ t×m mét nhµ in kh¸c víi ®iÒu kiÖn thuËn lîi h¬n cho b¸o, th× çc ®ång chÝ cÇn gi÷ ®óng nh÷ng lêi ®· høa gãp tiÒn.

Tõ 1-1-1923, quyÕt ®Þnh ra b¸o hai kú mét th¸ng vµ ra bèn trang, trang bèn dµnh ®¨ng qu¶ng ço ®Ó tê b¸o cã thÓ sèng ®îc. Nh©n dÞp nµy, çc ®ång chÝ quyÕt ®Þnh nép tiÒn tr¶ ngay tiÒn in sè 10 lµ 535 phr¨ng.

Tõ 1-2, viÖc cho ®¨ng qu¶ng ço ph¶i mang l¹i mét sè tiÒn

®ñ cho viÖc ra b¸o. §ång chÝ Xtªphani ®îc giao tæ chøc viÖc lÊy qu¶ng ço.

MÆc dï viÖc qu¶ng ço míi ®îc ®Æt ra vµ do ®ã cha ®îc hëng øng nhiÒu, míi ®em l¹i cho çc sè b¸o 10, 11 vµ 12 mét sè tiÒn Ýt ái, ®ång chÝ Xtªphani b¶o ®¶m víi chóng ta r»ng, víi çc sè tíi, ng©n s¸ch 1923 sÏ ®îc c©n ®èi, do ®ã Xtªphani høa r»ng, tõ sè 13 sÏ kh«ng yªu cÇu çc ®ång chÝ ®ãng gãp n÷a. Xtªphani tin ch¾c r»ng trong t¬ng lai rÊt gÇn, viÖc nhËn ®¨ng qu¶ng ço kh«ng nh÷ng cã thÓ gióp trang tr¶i tiÒn thuª in b¸o mµ cßn cã thÓ tr¶ c«ng cho mét ®ång chÝ chuyªn tr¸ch g¸nh mäi c«ng viÖc cña tê b¸o nh göi th ®i, kiÓm so¸t, gi÷ thêng trùc, v.v., vµ cßn tr¶ ®îc tiÒn thuª nhµ. Trong khi chê ®îi, çc ®ång chÝ ph¶i chÞu bá tiÒn ra ®Ó tr¶ tiÒn thuª nhµ.

H·y dòng c¶m, cã nghÞ lùc vµ b¾t tay vµo viÖc.

NGUYÔN ¸I QUèC ViÕt cuèi 1922. In trong s¸ch Thêi thanh niªn cña B¸c Hå, Nxb. Thanh niªn, Hµ Néi, 1976, tr. 179-181.

Bµi in trong s¸ch Thêi thanh niªncña B¸c Hå.

1) §ång chÝ ®ãng tiÒn ®Çy ®ñ chÝnh lµ ®ång chÝ NguyÔn ¸i Quèc.


ÇC VÞ THèNG TRÞ CñA CHóNG TA

ThÕ lµ xong: sè phËn cña 20 triÖu d©n An Nam mong muèn s¾p ®îc trao vµo tay «ng M¸cxian MÐclanh.

Anh sÏ hái t«i: Çi «ng MÐclanh Êy lµ ai ? Ch¶ g× th× ®©y còng lµ mét «ng ®· lµ quan cai trÞ çc ®¶o G¨mbiª1), råi Phã toµn quyÒn T©y Phi, råi Toµn quyÒn thuéc ®Þa nµy. §ã lµ mét vÞ ®· bá ra 36 n¨m cuéc ®êi m×nh ®Ó nhåi vµo çc çi sä d©n b¶n xø vÒ tÊt c¶ çi nÒn v¨n minh ®Çy ©n huÖ cña níc Ph¸p.

Cã lÏ anh sÏ b¶o t«i r»ng, thùc lµ mét tÊn trß hÒ §«ng D-

¬ng2) to ®ïng khi ®a Ngµi lªn cai trÞ mét ®Êt níc mµ Ngµi kh«ng biÕt g× vÒ nã c¶.

Th×, ®óng thÕ! Nhng ®ã lµ çi mèt mµ mét b¹n ®ång nghiÖp, h«m nä cho biÕt «ng ®· thÊy chÔm chÖ ngåi ë vô T©y Phi thuéc Ph¸p cña Bé Thuéc ®Þa mét cùu c«ng sø ë §«ng D¬ng. Mét cùu c«ng sø kh¸c ë T©y Phi th× l¹i ®¶m nhiÖm viÖc ch©u Phi xÝch ®¹o. Mét cùu quan chøc ë Xu®¨ng3) th× l¹i ®îc chän ®Ó phô tr¸ch çc vÊn ®Ò vÒ Ma®ag¸txca, trong khi ®ã, ë Héi chî thuéc ®Þa, ngêi ®¹i diÖn cho Cam¬run l¹i lµ mét quan chøc cha hÒ ®Æt ch©n lªn níc nµy bao giê.

V¶ l¹i, cÇn qu¸i g×, nÕu quyÒn lîi cña níc Ph¸p cã bÞ MÐclanh qu¶n lý tåi th× ®· sao, miÔn lµ quyÒn lîi ç nh©n cña «ng bé trëng ®îc phôc vô tèt. Tê "Petit Bleu" bµn vÒ sù bæ nhiÖm t©n th¸i thó ®· nãi thÕ nµy:

"§õng cã mµ lÇm; kh«ng ph¶i lßng tham cña «ng MÐclanh ®· l¸i «ng ta mµ lµ lßng tham cña «ng Xar« ®· g©y ra mäi tai h¹i".

Qu¶ vËy, «ng Xar« th×, nh chóng t«i ®· nãi vµ ch¸n v¹n ngêi còng ®· nãi, muèn trë l¹i §«ng D¬ng vµ ch¾c ch¾n «ng ta sÏ lµ ngêi thÕ ch©n ngay «ng L«ng, nÕu kh«ng cã cuéc bÇu cö nghÞ viÖn s¾p diÔn ra chõng m¬i th¸ng tíi. ThÕ nh-ng, tuy cã thÌm muèn lµm Toµn quyÒn §«ng D¬ng ®Êy, «ng Xar« l¹i kh«ng muèn v× thÕ bá chøc vô ë nghÞ viÖn. D©n gian cã c©u tôc ng÷: "Sè phËn ai hay sÏ thÕ nµo". NghÞ sÜ h¹ viÖn hay nghÞ sÜ thîng viÖn, th× biÕt ®©u mét sím kia tØnh dËy l¹i ch¶ thÊy m×nh lµ bé trëng, cßn cã thÓ lµ thñ tíng n÷a Êy chø; cßn nÕu chØ lµ toµn quyÒn, nghÜa lµ viªn chøc, th× kh«ng lµm bé trëng ®îc.

1) Gambier, quÇn ®¶o nhá thuéc Ph¸p ë Th¸i B×nh D¬ng.2) Indochinoiserie: tõ ng÷ t¸c gi¶ ®Æt ra pháng theo tõ "chinoiserie" trong tiÕng Ph¸p, xuÊt ph¸t tõ chinois: Trung Quèc; chinoiserie (trß Tµu), chØ çi

g× kú quÆc, v× ngêi Ph¸p tríc ®©y cho r»ng çi g× ë Trung Quèc còng lµ kú quÆc. Còng nh chinoiserie, Indochinoiserie ®îc ®Æt ra ®Ó chÕ giÔu.3) Xu®¨ng thuéc Ph¸p, b©y giê lµ níc Mali, kh¸c víi Xu®¨ng thuéc Anh, b©y giê lµ níc Xu®¨ng.


VËy th× vÊn ®Ò lµ h·y ®Æt ë §«ng D¬ng mét quan chøc cã thÓ gäi lµ t¹m quyÒn, ®Ó ®Õn mïa xu©n sang n¨m, sau kú bÇu cö nghÞ viÖn, th× «ng Xar« sÏ dÔ dµng thÕ ch©n. ThÕ lµ «ng nghÜ ngay ®Õn viÖc chän «ng MÐclanh vµo çi vÞ trÝ ch¶ thó vÞ g× Êy, bëi v× «ng nµy s¾p m·n h¹n lµm viÖc, ch¶ bao l©u n÷a «ng ®· ®ñ quyÒn vÒ hu.

§ã, v× sao «ng MÐclanh s¾p lªn ®êng sang §«ng D¬ng, v× sao bao nhiªu c«ng viÖc h÷u Ých míi b¾t ®Çu ë T©y Phi bÞ «ng xÕp xã, v× sao ë ViÔn §«ng, «ng sÏ ch¼ng lµm viÖc g× ®¸ng kÓ mµ ch¾c sÏ chØ lµm cho xong viÖc sù vô v× biÕt r»ng m×nh còng ch¼ng ë bao l©u, vµ v× sao n÷a ë çi "Céng hoµ CÈm mµ l¸ch víi nhau"1) nµy, tÊt c¶ ®Òu bÞ bá qua, tÊt c¶ ®Òu tôt dèc, tÊt c¶ ®Òu ngµy cµng tåi tÖ, v× quyÒn lîi ç nh©n cña «ng nµy hay «ng nä bao giê còng ®Òu ®Æt lªn trªn quyÒn lîi chung cña ®Êt níc.

N.B¸o Le Paria, sè 14, th¸ng 5-1923.

KH¤NG PH¶I CHUYÖN §ïA

Cã thÓ b¶o çc «ng nghÞ lµ nh÷ng ngêi thuéc mét gièng ngêi kh¸c. Tõ gièng nh÷ng ngêi ®îc tróng cö, ®óng lµ nh vËy. Hä lµ kÎ d¸m lµm mäi viÖc, kÓ c¶ viÖc ®ïa dai.

KÎ ®îc tróng cö nä, bÞ tè ço lµ lËu thuÕ, hay lõa ®¶o - th× còng thÕ - ®· kh«ng ngÇn ng¹i chÊt vÊn «ng Bé trëng Bé Tµi chÝnh vÒ nh÷ng biÖn ph¸p «ng ta ®Þnh dïng ®Ó ng¨n chÆn sù bÐp xÐp cña viªn chøc «ng ta! KÎ tróng cö kia.... Nh-ng th«i, cho qua,

vµ xin nãi r»ng, nh÷ng «ng nghÞ ba hoa nhÊt vÉn lµ nh÷ng ngêi tróng cö thuéc ®Þa.

Ngêi ta cßn nhí: çc vÞ ®¸ng kÝnh Êy ®· ®a ra mét kiÕn nghÞ thØnh cÇu ChÝnh phñ Ph¸p cho niªm yÕt vµ ®em d¹y trong tÊt c¶ çc trêng trung häc, tiÓu häc, ®¹i häc, ký tóc x¸, nhµ trÎ, häc viÖn r»ng níc Ph¸p lµ mét níc 100 triÖu d©n. Kh«ng h¬n kh«ng kÐm mét ngêi.

Vµ thÕ lµ c¶ giíi b¸o chÝ d¹i dét vµ ch¼ng nghÜ r»ng, çi kiÕn nghÞ kh«i hµi Êy cã thÓ dÉn ngêi Ph¸p ®Õn nh÷ng hËu qu¶ nghiªm träng, cø hoan h« Çm Ü c¶ lªn!

§Õn nay, nÕu kiÕn nghÞ Êy ®îc chÊp nhËn th× sÏ thÕ nµy nµy: TÊt c¶ nh÷ng «ng bµ ta ë Bé Thuéc ®Þa - tríc hÕt lµ «ng Anbe Xar« sÏ chÕt ®ãi, v× phã m¸t thuéc ®Þa sÏ tù nhiªn bÞ

1) Thµnh ng÷ ®Ó chØ mét céng ®ång thiªn vÞ nÓ nang, mãc ngoÆc nhau, kh«ng coi träng lîi Ých chung. DÞch s¸t nghÜa lµ "Céng hoµ çc ®ång chÝ", nguyªn b¶n viÕt tiÕng Ph¸p lµ "RÐpublique des Camarades".


c¾t mÊt.Liªn ®oµn phôc håi d©n sè sÏ biÕn mÊt vµ Ngµi gi¸o chñ Bin®ria sÏ kh«ng thÓ gi¶ng çi thuyÕt ®Î m¾n nh thá ë ViÖn Hµn l©m Ph¸p n÷a. V× khi sÏ cã 100 triÖu ngêi Ph¸p so víi 60 triÖu tªn"b«s¬" th× ngêi ta sÏ kh«ng cã quyÒn, dï lµ mét vÞ gi¸o chñ nãi ®Õn chuyÖn hôt d©n sè n÷a.

TÊt c¶ s¸ch cña «ng M«rÝtx¬ BarÐt vµ tÊt c¶ nh÷ng bµi b¸o cña «ng PhorÐt (Lui) chØ ®¸ng ®em mµ... ®èt c¶ ®i v× dï cã quyÒn thÕ ®Õn ®©u, th× çc vÞ còng kh«ng thÓ cho r»ng m¸u latinh ®ang ch¶y trong huyÕt qu¶n cña ngêi An Nam hay ngêi §ah«m©y.

Vµ khi mµ kh«ng cßn thuéc ®Þa n÷a th× binh sÜ vinh quang cña chóng ta sÏ ®i ®¸nh ch¸c ë ®©u cho ®ì buån tay? BiÕt göi ®i ®©u nh÷ng vÞ thèng so¸i hÕt thêi, nh÷ng nhµ chÝnh trÞ thÊt c¬ lì vËn, bän giÕt ngêi kh«ng may, nh «ng Bèp vµ nh÷ng ngêi kh¸c?

Ph¶i hµng tËp s¸ch, hµng tËp s¸ch ®Ó miªu t¶ mäi ®iÒu bÊt tiÖn x¶y ra nÕu kiÕn nghÞ Êy ®îc chÊp nhËn. Cßn chóng t«i n÷a, chóng t«i còng hÕt søc hoan nghªnh nã, nhng dÜ nhiªn víi ý nghÜa kh¸c.

Mét khi chóng t«i lµ ngêi Ph¸p, lËp tøc chóng t«i sÏ göi mét ®oµn khai ho¸ ®Õn kh¾p níc Ph¸p. Chóng t«i sÏ lµm cho ®Êt níc ngêi G«loa ngËp lôt rîu vµ thuèc phiÖn. ë ®©y, chóng t«i sÏ ®¸nh thuÕ muèi, thuÕ nhËp thÞ, sÏ cho b¾t giam theo lÖnh hµnh chÝnh, ph¹t tiÒn tËp thÓ, sÏ cho më nh÷ng toµ ¸n ®Æc biÖt ®Ó ®µn ¸p, ho¹t ®éng thêng xuyªn, lËp kiÓm duyÖt, v.v. vµ v.v.. Nãi gän l¹i, chóng t«i sÏ lµm l¹i ë ®©y tÊt c¶ nh÷ng g× mµ nh÷ng kÎ nguyªn lµ bÒ trªn cña chóng t«i ®· lµm trªn ®Êt níc chóng t«i, cho chóng t«i ho¸ ra lµ ngêi Ph¸p. Chóng t«i sÏ cÊm tÊt c¶ çc b¸o, c¶ b¸o Le Matin

vµ b¸o Le Petit Parisien. Chóng t«i sÏ b·i quyÒn tù do ®i l¹i, tù do héi häp. Chóng t«i sÏ ®a nh÷ng ngêi sinh ®Î ë ®©y vµo chÕ ®é b¶n xø, xiÕt bao ªm ¸i vµ tèt lµnh, mµ chóng t«i, ngêi An Nam, ngêi Mang¸t, ngêi Phi ch©u chóng t«i ®· ®îc hëng tõ l©u. Chóng t«i sÏ b¾t nh÷ng thanh niªn Ph¸p ph¶i "t×nh nguyÖn" nhËp ngò, kh«ng ph¶i 18 th¸ng, mµ lµ ba, lµ bèn n¨m. NÕu cÇn, chóng t«i sÏ göi hä ®i cho ngêi ta giÕt chÕt, ®Ó b¶o vÖ Tæ quèc vµ b¶o vÖ kÐt s¾t cña chóng t«i. Chóng t«i sÏ chän nh÷ng c« g¸i Ph¸p trÎ, ®Ñp, cho ®Õn §«ng D¬ng, ¡ngti¬, Ma®ag¸txca, ch©u Phi, lµm con ®ßi, mçi th¸ng 40 phr¨ng.

Chóng t«i sÏ lµ Tæng thèng níc Céng hoµ Ph¸p, Bé trëng, thîng nghÞ sÜ vµ h¹ nghÞ sÜ. Chóng t«i sÏ lµ nh÷ng nhµ khai ho¸, nh÷ng nhµ b¶o hé, nh÷ng kÎ bµi xÝch ngêi b¶n xø, nh÷ng kÎ th©n ngêi b¶n xø. Chóng t«i sÏ cai trÞ ngêi Ph¸p, vµ khi bùc m×nh, cã thÓ gäi ngêi thæ d©n - nh chóng t«i ®· tõng bÞ gäi nh thÕ cho ®Õn nay- lµ nh÷ng th»ng Nhµ quª1)

bÈn thØu, hay lò "dª con" bÈn thØu.§óng lµ sÏ ®Õn lît chóng t«i, ph¶i kh«ng?

NguyÔn ¸i QuècB¸o Le Paria, sè 15,th¸ng 6-1923.

1) Hai ch÷ "Nhµ quª" trong nguyªn b¶n viÕt b»ng tiÕng ViÖt.


DIÔN §µN §¤NG D¦¥NG

Nhê ®é lîng mÉu tõ cña níc Ph¸p b¶o hé, §«ng D¬ng thËt ®· trë thµnh mét chç n¸u th©n cho bän lµm bËy.

¤ng B«®oanh mÆc dï cã bÞ tè ço h¼n hoi vÒ téi gi¶ m¹o vµ dïng giÊy tê gi¶ m¹o, b©y giê còng cø lµ toµn quyÒn.

¤ng §¸cl¬ nguyªn b¸n ch¸o, tríc lµ quan cai trÞ tØnh, bÞ lªn ¸n lµ ¨n hèi lé, lµ cêng hµo vµ ®· g©y ra cuéc næi dËy ®Ém m¸u ë Th¸i Nguyªn, ®· ®îc chÝnh phñ thuéc ®Þa cö vµo Héi ®ång thµnh phè Sµi Gßn.

¤ng Tªa, kü s vµ gi¸m ®èc mét h·ng bu«n lín, bÞ tè ço lµ cã téi nhòng l¹m mµ kh«ng bÞ rÇy rµ g×.

Giê ®Õn lît Bu®in«, viªn quan cai trÞ nµy bÞ kiÖn: ®·

®ót tói sè tiÒn lêi mét cuéc chî phiªn tæ chøc nh©n dÞp kh¸nh thµnh tîng ®µi tö sÜ; ®· ®ßi vµ nhËn mét mãn tiÒn "båi thêng" lín tr¶ cho sù cã mÆt cña m×nh trong buæi ch«n cÊt mét mô nhµ giµu b¶n xø, ®· ®ßi nh÷ng mãn tiÒn lín chÌ l¸ khi cÊp mét giÊy phÐp hay giÊy lÖnh nµo ®ã.

Cuèi cïng, ®· lîi dông, trong mäi trêng hîp quyÒn hµnh quan cai trÞ (mµ níc Ph¸p cã chñ quyÒn ®· uû th¸c cho) ®Ó lµm ®æ må h«i s«i níc m¾t ngêi bÞ trÞ vµ ®Ó cho ph×nh vÝ tiÒn cña «ng ta. Nhng lêi kÕt téi nÆng nhÊt lµ thÕ nµy: Lµng T©n An (Nam Kú) cã mét nhµ m¸y ®iÖn. ViÖc khai th¸c cã lîi vµ phè x¸, nhµ cöa trong lµng cã ®iÖn s¸ng mµ kh«ng ph¶i tr¶ tiÒn. Quan cai trÞ Bu®in« buéc lµng ph¶i nhîng kh«ng nhµ m¸y cho mét anh thÇu kho¸n ®· cã vi thiÒng cho «ng ta.

Ýt l©u sau, lµng ph¶i tr¶ tiÒn ®iÖn dïng ngoµi phè vµ trong nhµ. ThÊy hµng ngh×n ®iÒu bÊt lîi, hä míi biÕt m×nh tù qu¶n nhµ m¸y th× lîi h¬n. Hä ph¶i bá ra mÊy chôc ngµn ®ång ®Ó chuéc l¹i çi mµ hä ®· ph¶i "nhîng kh«ng". LÇn thø hai nµy, vÞ quan cai trÞ ®ót tói thªm mÊy tê b¹c lín n÷a.

BÞ kiÖn v× téi bu«n b¸n ngêi chÕt, bãc lét ngêi sèng, tham « lé liÔu, quan cai trÞ Bu®in« võa ®îc c«ng lý Ph¸p cho tr¾ng ¸n. Ngµy mai cã thÓ «ng ta cßn ®îc hu©n ch¬ng.

Bao giê ngêi ta còng v× uy tÝn chñng téc, mµ x¸ téi cho lò "v« l¹i kh¶ è". Bao giê ngêi ta còng nh©n danh nh©n d©n Ph¸p mµ b¾t c«ng lý lµm ®Ü bîm.

V¨n minh lµ nh thÕ ®ã.

NguyÔn ¸i QuècB¸o Le Paria, sè 15,th¸ng 6-1923.


TRß MÐCLANH

Trong khi chê ®îi ®i khai ho¸ nh÷ng ngêi §«ng D¬ng t¹i §«ng D¬ng, ngµi th¸i thó MÐclanh muèn h·y khai ho¸ nh÷ng ngêi §«ng D¬ng ®· chÕt, çc ngêi biÕt ®Êy, nh÷ng ngêi chÕt cho Tæ quèc, cho c«ng lý, vµ v©n v©n, ë Ph¸p.

Cêi ë nghÜa trang lµ mét çi thó cña nh÷ng bËc vÜ

nh©n1), nhng ë ®Êy mµ cêi mét m×nh th× cã thÓ lµ v« duyªn. V× vËy, b÷a nä, quan lín M¸cxian MÐclanh ra lÖnh cho ®oµn thanh niªn AnnamÝt ®îc trî cÊp theo ngµi ®Õn Vên Ngêi ChÕt ë N«gi¨ng trªn s«ng M¸cn¬ v× ë ®ã sÏ ®îc ®äc mét bµi diÔn v¨n do ngµi chøng gi¸m. Bµi diÔn v¨n tríc khi ®äc cho c«ng chóng, ph¶i tr×nh lªn quan lín ®Ó ngµi duyÖt. Ngêi ta ®· tr×nh vµ bµi diÔn v¨n bÞ coi lµ qu¸ ngç ngîc, quan lín ra lÖnh cø viÖc bá ®i ®Ó thay thÕ b»ng mét bµi kh¸c mµ quan lín cho dµn ý.

Cè nhiªn, bµi diÔn v¨n xµo nÊu trong çc thø níc cèt cña quan lín nh vËy, th× h¬ng vÞ cña lßng trung thµnh vµ lßng ¸i mé bÊt diÖt ®èi víi níc Ph¸p ph¶i x«ng lªn ®Õn ng¹t mòi...

NÕu ngêi chÕt nãi ®îc, nh bän ®ång cèt b¶o thÕ, th× nh÷ng hån ma An Nam ë N«gi¨ng sÏ lªn tiÕng: "C...¶m ¬n «ng toµn quyÒn! Nhng xin lµm ¬n... cót ®i cho!"1).


1) ¸m chØ Thñ tíng Ph¸p Po¨ngcarª. Khi ®Õn th¨m mét nghÜa trang lÝnh Ph¸p, Po¨ngcarª nh¨n r¨ng cêi. §¶ng Céng s¶n Ph¸p lÊy bøc ¶nh ®ã in ra hµng triÖu tÊm díi ®Ò ch÷: "Po¨ngcarª nã cêi" vµ b¸n kh¾p níc Ph¸p. Bøc ¶nh g©y ra mét phong trµo s«i næi chèng Po¨ngcarª. Cuèi cïng chÝnh phñ cña «ng ta bÞ ®æ.

1) M...erci µ toi, ... F... nous la paix! Trong tiÕng Ph¸p ch÷ M viÕt t¾t, ngêi ta thêng hiÓu lµ Merde, lµ mét tiÕng chöi rña rÊt tôc, còng cã nghÜa lµ ph©n - Ch÷ F. lµ Foutre cã nghÜa lµ cót, xÐo ®i, ®Ó yªn (Foutre le camp, Foutre la paix...). §©y lµ lèi ch¬i ch÷ cña t¸c gi¶.


TH¦ GöI ÇC B¹N CïNG HO¹T §éNGë PH¸P

Çc b¹n th©n mÕn,Bao l©u nay chóng ta lµm viÖc víi nhau.MÆc dÇu chóng ta lµ nh÷ng ngêi kh¸c gièng, kh¸c níc,

kh¸c t«n gi¸o, chóng ta ®· th©n yªu nhau nh anh em.Chóng ta cïng chÞu chung mét nçi ®au khæ: sù b¹o ngîc

cña chÕ ®é thùc d©n. Chóng ta ®Êu tranh v× mét lý tëng chung: gi¶i phãng ®ång bµo chóng ta vµ giµnh ®éc lËp cho

Tæ quèc chóng ta.Trong cuéc chiÕn ®Êu cña chóng ta, chóng ta kh«ng c«

®éc, v× chóng ta cã tÊt c¶ d©n téc cña chóng ta ñng hé vµ v× nh÷ng ngêi Ph¸p d©n chñ, nh÷ng ngêi Ph¸p ch©n chÝnh, ®øng bªn c¹nh chóng ta.

C«ng viÖc chung cña chóng ta "Héi Liªn hiÖp thuéc ®Þa"34 vµ tê b¸o NG¦êI CïNG KHæ1) ®· cã nh÷ng kÕt qu¶ tèt. Nã ®· lµm cho níc Ph¸p, níc Ph¸p ch©n chÝnh hiÓu râ nh÷ng viÖc x¶y ra trong çc thuéc ®Þa. Lµm cho níc Ph¸p hiÓu râ bän ç mËp thùc d©n ®· lîi dông tªn tuæi vµ danh dù cña níc Ph¸p ®Ó g©y nªn nh÷ng téi ¸c kh«ng thÓ tëng tîng ®îc. Nã ®· thøc tØnh ®ång bµo chóng ta. §ång thêi nã còng khiÕn cho ®ång bµo chóng ta nhËn râ níc Ph¸p, níc Ph¸p tù do b×nh ®¼ng vµ b¸c ¸i. Nhng chóng ta cßn ph¶i lµm nhiÒu h¬n.

Chóng ta ph¶i lµm g× ?Chóng ta kh«ng thÓ ®Æt vÊn ®Ò Êy mét çch m¸y mãc.§iÒu ®ã tuú hoµn c¶nh cña mçi d©n téc chóng ta.§èi víi t«i, c©u tr¶ lêi ®· râ rµng: trë vÒ níc, ®i vµo quÇn

chóng, thøc tØnh hä, tæ chøc hä, ®oµn kÕt hä, huÊn luyÖn hä, ®a hä ra ®Êu tranh giµnh tù do ®éc lËp.

Cã lÏ mét vµi ngêi trong çc b¹n còng ph¶i vµ cã thÓ lµm nh t«i. Cßn çc b¹n kh¸c th× tiÕp tôc c«ng viÖc hiÖn thêi cña chóng ta: cñng cè "Héi liªn hiÖp thuéc ®Þa" vµ ph¸t triÓn tê b¸o NG¦êI CïNG KHæ cña chóng ta.

Çc b¹n th©n mÕn,

T«i tõ gi· çc b¹n. T«i xa çc b¹n, nhng lßng t«i lu«n lu«n gÇn çc b¹n.

1) B¸o Le Paria.


Çc b¹n tha lçi cho t«i kh«ng h«n çc b¹n tríc khi ®i. Çc b¹n biÕt r»ng t«i bÞ theo dâi riÕt.

Khi çc b¹n ®îc th nµy, NguyÔn cña çc b¹n Ýt nhÊt còng ®· xa níc Ph¸p 24 giê råi.

§¹i, ngêi ®ång h¬ng cña t«i, sÏ giao l¹i cho «ng B. th×a kho¸ cña toµ b¸o, giÊy tê vµ tµi liÖu cña Héi vµ cña tê b¸o, còng nh quü cña tê b¸o. T«i ®· tr¶ tiÒn thuª nhµ cho toµ b¸o ®Õn cuèi n¨m. TiÒn in còng ®· thanh to¸n. Chóng ta kh«ng m¾c nî ai. Sæ th viÖn ®Ó ë trong ng¨n kÐo bªn ph¶i. S¸ch cho mîn ®· lÊy vÒ, trõ nh÷ng s¸ch cho nh÷ng héi viªn ®i nghØ mîn.

Nãi tãm l¹i, çc viÖc ®Òu ®©u vµo ®Êy tríc khi t«i ®i.T«i sÏ viÕt th cho çc b¹n. Nhng t«i kh«ng d¸m høa víi çc

b¹n, v× kh«ng ph¶i dÔ viÕt th khi ngêi ta ho¹t ®éng bÝ mËt. Dï t«i cã viÕt th cho çc b¹n hay kh«ng, çc b¹n h·y tin ch¾c r»ng lßng t«i lu«n lu«n yªu çc b¹n. Nhê çc b¹n b¾t tay nh÷ng ngêi b¹n Ph¸p cña chóng ta.

B©y giê, mét vµi lêi víi ch¸u trai vµ ch¸u g¸i.Çc ch¸u rÊt yªu chó vµ chó còng rÊt yªu çc ch¸u, ph¶i

kh«ng çc ch¸u ? Chó sÏ nãi víi nh÷ng ngêi b¹n nhá ViÖt Nam lµ çc ch¸u rÊt ngoan. Chó sÏ thay mÆt çc ch¸u b¾t tay çc b¹n nhá ViÖt Nam.

Cã lÏ rÊt l©u, çc ch¸u sÏ kh«ng ®îc thÊy chó NguyÔn, kh«ng ®îc leo lªn ®ïi, lªn lng chó nh çc ch¸u thêng lµm. Vµ còng rÊt l©u chó sÏ kh«ng thÊy c« AlÝtx¬ (Alice) vµ cËu P«n (Paul) cña chó. Khi chó ch¸u m×nh gÆp nhau, cã lÏ chó ®· giµ, çc ch¸u ®· lín b»ng ba vµ m¸. §iÒu ®ã kh«ng ng¹i g×. Chó sÏ lu«n lu«n nhí ®Õn çc ch¸u. Çc ch¸u lu«n lu«n vÉn lµ c« bÐ AlÝtx¬ vµ cËu bÐ P«n th©n yªu cña chó.

Çc ch¸u ngoan. Häc thuéc bµi. V©ng lêi cha mÑ. §õng ®¸nh con chã nhá Mariuýt (Marius) cña çc ch¸u. Khi çc ch¸u

®· h¬i lín, çc ch¸u sÏ ®Êu tranh cho Tæ quèc cña çc ch¸u còng nh ba m¸, chó NguyÔn vµ nh÷ng chó kh¸c.

Çc ch¸u nhá th©n yªu cña chó, chó h«n çc ch¸u rÊt kªu. Çc ch¸u h«n mÑ hé chó.

Chó NguyÔn

In trong s¸ch Nh÷ng mÈu chuyÖnvÒ ®êi ho¹t ®éng cña Hå Chñ tÞch,Nxb. Sù thËt, Hµ Néi, 1976, tr. 51-54.

Theo bµi in trong s¸ch Nh÷ng mÈu chuyÖn vÒ ®êi ho¹t ®éng cña Hå Chñ tÞch


TH¦ GöI TRUNG ¦¥NG§¶NG CéNG S¶N PH¸P

Çc ®ång chÝ,

Nh÷ng nghÞ quyÕt cña §¹i héi lÇn thø II cña Quèc tÕ35 vÒ vÊn ®Ò thuéc ®Þa ®· mang l¹i hai t¸c dông ®ång thêi nhng l¹i hoµn toµn tr¸i ngîc nhau. Mét mÆt, chñ nghÜa ®Õ quèc ®i ¸p bøc - ngõa tríc nh÷ng kÕt qu¶ cã thÓ x¶y ra cña chÝnh s¸ch ®ã nÕu nã ®îc thi hµnh nghiªm tóc - ®· ®Ò phßng vµ t¨ng gÊp béi nh÷ng ho¹t ®éng tuyªn truyÒn, ngu d©n vµ ®µn ¸p. MÆt kh¸c, nh©n d©n bÞ ¸p

bøc ë çc thuéc ®Þa, ®îc tiÕng vang cña çch m¹ng thøc tØnh, ®· híng theo b¶n n¨ng cña hä vÒ Quèc tÕ cña chóng ta, mét chÝnh ®¶ng duy nhÊt mµ hä hy väng lµ sÏ quan t©m ®Õn hä mét çch th©n thiÕt, mµ hä hoµn toµn mong mái lµ sÏ mang l¹i cho hä sù gi¶i phãng. Nh vËy, chóng ta sÏ cã thÓ kh«ng nh÷ng ®¸nh ®æ uy thÕ cña chñ nghÜa thùc d©n bãc lét vµ lay chuyÓn vÞ trÝ cña chóng, mµ cßn cã thÓ biÕn mèi c¶m t×nh thuÇn tuý t×nh c¶m vµ thô ®éng cña çc d©n téc thuéc ®Þa ®èi víi chóng ta thµnh mèi c¶m t×nh hµnh ®éng, nÕu nh÷ng nghÞ quyÕt cña Quèc tÕ ®îc chÊp hµnh. Khèn nçi cho ®Õn nay, nh÷ng nghÞ quyÕt Êy chØ ®îc dïng ®Ó t« ®iÓm mÆt giÊy! Ph©n bé Ph¸p, ph©n bé Anh vµ nh÷ng ph©n bé çc níc thùc d©n kh¸c ®· lµm g× cho çc thuéc ®Þa cña chñ nghÜa t b¶n níc hä? Nh÷ng ph©n bé Êy ®· cã mét

chÝnh s¸ch thuéc ®Þa vµ mét c¬ng lÜnh râ rÖt vÒ thuéc ®Þa, chÝnh x¸c vµ liªn tôc cha? Nh÷ng chiÕn sÜ cña çc ph©n bé Êy cã hiÓu thuéc ®Þa lµ g× vµ tÇm quan träng cña thuéc®Þa lµ nh thÕ nµo kh«ng? Ngêi ta cã thÓ tr¶ lêi lµ kh«ng.

§èi víi çc thuéc ®Þa Ph¸p,a) mét ban nghiªn cøu thuéc ®Þa ®· ®îc thµnh lËp;b) mét môc viÕt vÒ thuéc ®Þa ®· ®îc më ra trªn b¸o

L'HumanitÐ;c) nh÷ng lêi tuyªn bè ñng hé d©n chóng thuéc ®Þa ®·

®îc ph¸t biÓu trong çc ®¹i héi toµn quèc;d) hai cuéc hµnh tr×nh tuyªn truyÒn ®· ®îc çc ®¹i biÓu

cña §¶ng tiÕn hµnh.Sau khi ®îc thµnh lËp Ýt l©u vµ khi ®· giµnh ®îc kh«ng

ph¶i lµ kh«ng chËt vËt nh÷ng cét b¸o trªn tê L'HumanitÐ, Ban nghiªn cøu thuéc ®Þa ®· ho¹t ®éng kh¸ tèt. Nh÷ng tµi liÖu vµ tin tøc cã gi¸ trÞ ®· b¾t ®Çu ®îc göi tõ çc thuéc ®Þa ®Õn Ban. ChiÕn dÞch mµ Ban tiÕn hµnh trªn b¸o §¶ng nh»m chèng nh÷ng nhòng l¹m vµ téi ¸c cña bÌ lò thùc d©n, ®· nhanh chãng thu hót sù quan t©m m¹nh mÏ cña d©n chóng çc thuéc ®Þa vµ mang l¹i nçi lo l¾ng cho chñ nghÜa ®Õ quèc thùc d©n vµ b¸o chÝ cña nã. Nhng diÔn ®µn Êy ®ét nhiªn ®· bÞ b¸o L'HumanitÐ bá ®i. BÞ tíc mÊt ph¬ng tiÖn c«ng t¸c vµ ho¹t ®éng, Ban l©m vµo t×nh tr¹ng hoµn toµn bÞ tª liÖt. §iÒu ®ã ®· lµm cho giíi b¸o chÝ to lín cña giai cÊp t s¶n rÊt hµi lßng, nh÷ng b¸o chÝ nµy ®· dµnh rÊt ®Òu ®Æn hµng bao nhiªu trang cho c«ng t¸c tuyªn truyÒn thùc d©n vµ lu«n lu«n sî bÞ c¶i chÝnh vµ lËt mÆt n¹.

§iÒu ®ã ®· ®Æc biÖt g©y nh÷ng Ên tîng rÊt nÆng nÒ cho d©n b¶n xø. MÆc dÇu lµ h·o huyÒn, nh÷ng lêi tuyªn bè trong çc ®¹i héi toµn quèc ñng hé d©n chóng çc thuéc ®Þa còng ®· gãp phÇn cñng cè mèi c¶m t×nh mµ hä ®· cã ®èi


víi §¶ng. Tuy nhiªn thËt lµ kh«ng thÝch ®¸ng nÕu cø l¾p ®i l¾p l¹i m·i mét ®iÒu mµ kh«ng lµm g× c¶. Vµ nh÷ng ngêi bÞ ¸p bøc khèn khæ thÊy chóng ta chØ lu«n lu«n høa hÑn nhng còng lu«n lu«n kh«ng hµnh ®éng g× th× b¾t ®Çu tù hái r»ng kh«ng biÕt thùc ra chóng ta lµ nh÷ng ngêi ®øng ®¾n hay lµ nh÷ng kÎ lõa phØnh. Cuéc hµnh tr×nh cña çc ®ång chÝ Vay¨ng Cutuyariª vµ ¡ng®rª BÐct«ng qua Angiªri vµ Tuynidi, tiÕn hµnh hÇu nh cïng mét lóc víi çc cuéc d¹o ch¬i ®Õ v¬ng cña bän ®¹i biÓu t s¶n, ®· ®îc d©n chóng ch©u Phi rÊt hoan nghªnh. NÕu nh÷ng cuéc hµnh tr×nh cïng mét tÝnh chÊt nh thÕ ®îc tiÕp tôc trong tÊt c¶ çc thuéc ®Þa th× ch¾c ch¾n lµ kÕt qu¶ sÏ ®¸ng mõng.

Nhng, ®¸ng lÏ ph¶i t¨ng cêng tuyªn truyÒn th× chóng ta l¹i ®· bá dë çi viÖc ®· ®îc b¾t ®Çu, vµ bá mÊt nh÷ng c¬ héi tèt. Bëi thÕ, chóng ta ®· lµm rÊt Ýt trong khi x¶y ra cuéc b·i c«ng ®Ém m¸u ë M¸ctinÝch, c¶nh chÕt ®ãi ë B¾c Phi vµ cuéc næi dËy ë §ah«m©y.

Trong trêng hîp sau chãt nµy, chóng ta ®· cã mét bé mÆt thiÓu n·o. NhiÒu ngµy sau tÊt c¶ çc b¸o t s¶n vµ mêi ngµy sau b¸o L'Oeuvre, b¸o §¶ng míi ®¨ng tin vÒ cuéc næi dËy. Trong lóc chÝnh phñ thuéc ®Þa ®· thiÕt qu©n luËt, tËp trung qu©n ®éi, huy ®éng chiÕn h¹m, huy ®éng çc bé m¸y ®µn ¸p, b¾t bí vµ kÕt ¸n çc nhµ ho¹t ®éng tõ 5 ®Õn 10 n¨m tï; trong lóc çc b¸o chÝ viÕt thuª ®· tiÕn hµnh mét çch cã hÖ thèng mét chiÕn dÞch lõa dèi vµ bng bÝt d luËn th× chóng ta chØ viÕt cã hai hay ba bµi b¸o ng¾n, råi th«i. Kh«ng ph¶i lµ kh«ng mØa mai vµ kh«ng ®¸ng buån khi trong bãng tèi cña nh÷ng ngôc tï cã tÝnh chÊt khai ho¸, nh÷ng ngêi anh em §ah«m©y ®au khæ cña t«i ®äc ®iÒu thø 8, trong sè 21 ®iÒu kiÖn, nãi r»ng: "Mçi ®¶ng cam ®oan tiÕn hµnh mét c«ng t¸c cæ ®éng cã hÖ thèng trong qu©n ®éi níc m×nh nh»m chèng mäi ¸ch ¸p bøc d©n chóng thuéc ®Þa; vµ mçi ®¶ng ph¶i ñng hé, kh«ng nh÷ng b»ng lêi nãi mµ c¶ b»ng

hµnh ®éng, phong trµo gi¶i phãng cña çc thuéc ®Þa".Nhng thËt lµ v« Ých nÕu buéc téi qu¸ khø vµ tiÕc rÎ th×

giê ®· mÊt. Tèt nhÊt lµ biÕt sö dông tèt th× giê trong t¬ng lai. VËy chóng t«i yªu cÇu §¶ng:

1) chÝnh thøc thõa nhËn Liªn ®oµn M¸ctinÝch (nhãm Gi¨ng Gi«rÐt);

2) më l¹i môc viÕt vÒ thuéc ®Þa trong b¸o L'HumanitÐ;3) yªu cÇu Ban nghiªn cøu thuéc ®Þa cung cÊp tµi liÖu cho

ph©n bé thuéc ®Þa vµ cø hai hoÆc ba th¸ng mét, b¸o ço c«ng t¸c cña m×nh víi ph©n bé;

4) ë nh÷ng n¬i ®· thµnh lËp ph©n bé thuéc ®Þa th× khuyÕn khÝch çc ph©n bé nµy t¨ng cêng c«ng t¸c tuyªn truyÒn vµ tuyÓn thªm ngêi b¶n xø;

5) trªn tÊt c¶ b¸o chÝ cña §¶ng, më mét môc viÕt vÒ thuéc ®Þa ®Ó lµm cho ®éc gi¶ lµm quen víi çc vÊn ®Ò thuéc ®Þa;

6) nãi ®Õn çc thuéc ®Þa trong hÕt th¶y çc ®¹i héi, mÝt tinh hoÆc héi nghÞ cña §¶ng;

7) cö çc nghÞ sÜ ®i th¨m çc thuéc ®Þa, mçi khi nÒn tµi chÝnh cña §¶ng cho phÐp;

8) tæ chøc nh÷ng nghiÖp ®oµn hoÆc thµnh lËp çc nhãm t¬ng tù ë çc thuéc ®Þa.

M¸txc¬va, th¸ng 7 n¨m 1923

NguyÔn ¸i QuècTµi liÖu viÕt tay, tiÕng Ph¸p,lu t¹i Côc lu tr÷V¨n phßng Trung ¬ng §¶ng.


TÖ §éC §O¸N ë §¤NG D¦¥NG - NG¦êI §¦îC B¶O Hé Vµ NG¦êI §I B¶O Hé

¤ng CÈm §µ L¹t (Trung Kú) cã mét çch hiÓu vai trß khai ho¸ cña m×nh ®Õn lµ hay. Mét h«m, ngêi céng t¸c rÊt xøng cña «ng Xar« nµy cÇn ®Õn v¸n gç. ¤ng ta sai ngêi ®Õn kiÕm v¸n ë nhµ mét ngêi b¶n xø lµm nghÒ bu«n b¸n. Nhµ bu«n nµy ®ßi ph¶i tr¶ tiÒn råi míi ®îc mang hµng ®i. Nghe lêi yªu cÇu nµy, «ng CÈm næi giËn, ph¸i ngay lùc lîng vò trang ®Õn víi nghiªm lÖnh lµ dï "sèng

hay chÕt" còng ph¶i b¾t cho ®îc tªn An Nam ®ã vÒ së.§Ó tr¸nh c¬n giËn cña vÞ ®¹i diÖn cho níc b¶o hé, nhµ

bu«n kh«ng kÓ g× ®ang èm còng ®µnh ph¶i bá c¶ nhµ cöa quª h¬ng l¸nh sang tØnh kh¸c.

Mét thÇy thuèc ngêi ¢u chøng kiÕn tÊn trß kÓ trªn ®· can thiÖp ®Ó bªnh vùc nhµ bu«n b¶n xø. Vô can thiÖp "chíng tai gai m¾t" nµy lµm cho viªn thÇy thuèc bÞ ®æi ®i, bÞ ®µy lªn Kon Tum, mét n¬i níc ®éc mµ ngêi ¢u rÊt sî. ChÝnh ®Êy lµ n¬i mµ viªn thÇy thuèc ®ã ®ang ®Òn çi téi th©n ngêi b¶n xø cña «ng. Trong khi Êy th× bän §¸cl¬, B«®oanh vÉn ung dung phÌ phìn trong vinh dù vµ kho¸i l¹c. KÎ m¾c çi téi xóc ph¹m uy tÝn kÓ trªn lµ b¸c sÜ H«ngxtarich. Chóng t«i xin tá tÊm c¶m t×nh cña chóng t«i ®èi víi «ng Êy.

Cßn nhµ bu«n An Nam th× sau ra sao ? Anh ta bÞ ghi tªn


vµo sæ nh÷ng ngêi bÞ t×nh nghi, liÖt vµo h¹ng "chèng T©y", vµo sè nh÷ngkÎ cÇn theo dâi. Mét bÇy mËt th¸m Ph¸p vµ An Nam b¸m riÕt theo gãt anh ta. NhiÖm vô cña bän nµy lµ ghi tõng giê tõng phót mäi hµnh ®éng cö chØ cña anh ta, vµ t« ®en tÊt c¶ mäi ý ®Þnh cña anh.

C«ng cuéc theo dâi nµy ®îc tiÕn hµnh mét çch kh¸ lé liÔu ®Ó lµm cho b¹n bÌ quen thuéc cña ngêi An Nam nµy ph¶i chïn l¹i kh«ng d¸m lai v·ng nhµ anh n÷a, ®Õn nçi ®êi sèng cña anh trë nªn hÕt søc khã kh¨n. BÊt cø thÕ nµo còng kh«ng mét ngêi b¶n xø nµo d¸m ®Õn nhµ anh. Hoµn toµn bÞ c« lËp víi ®ång bµo cña m×nh, nhµ bu«n nµy chØ cßn cã hai con ®-êng: hoÆc ®i ¨n cíp, hoÆc ®i ¨n mµy. Nhng çi nghÒ thø hai nµy cã thÓ l¹i lµm cho anh cµng ®¸ng kh¶ nghi h¬n v× kiÕp sèng lang thang.

nGUYÔN ¸I QUèC

B¸o Le Paria , sè 16,th¸ng 7-1923.

¸CH ¸P BøC KH¤NG TõMéT CHñNG TéC NµO

V«rèpxki, ph¸i viªn cña níc Nga c«ng n«ng ®· bÞ bän ph¸t xÝt ¸m s¸t ë Thuþ SÜ. Kh«ng mét ph¸i viªn nµo cña çc cêng quèc rÊt v¨n minh vµ rÊt sïng ®¹o Thiªn chóa ®ang häp ë L«dann¬ h¹ cè ®i ®a ®¸m. ChØ cã ph¸i ®oµn Thæ NhÜ Kú do IxmÕt Pasa dÉn ®Çu ®· ®Õn nghiªng m×nh tríc thi hµi ngêi bÞ s¸t h¹i.

Ben Ra®ia, mét c«ng nh©n, quª ë Tuynidi ®· bÞ c¶nh s¸t giÕt ë Pari ngµy 1 th¸ng 5. Çc tæ chøc c«ng nh©n ë Pari ®· tæ chøc mét

®¸m tang lín. Hµng mÊy ngh×n c«ng nh©n ®· nghØ viÖc ngµy h«m ®ã ®Ó ®i ®a ngêi ®ång chÝ b¶n xø cña m×nh tíi n¬i an nghØ cuèi cïng.

TÊt c¶ nh÷ng liÖt sÜ cña giai cÊp c«ng nh©n, ngêi ë L«dann¬ còng nh ë Pari, nh÷ng ngêi Havr¬ còng nh nh÷ng ngêi ë M¸ctinÝch, ®Òu lµ nh÷ng n¹n nh©n cña mét kÎ giÕt ngêi: chñ nghÜa t b¶n quèc tÕ. Vµ h¬ng hån cña nh÷ng ngêi bÞ hy sinh nµy lu«n t×m thÊy nguån an ñi cao c¶ nhÊt ë lßng tin vµo sù nghiÖp gi¶i phãng nh÷ng anh em cña hä bÞ ¸p bøc - kh«ng ph©n biÖt chñng téc hay xø së.

Sau nh÷ng bµi häc ®au ®ín nµy, nh÷ng ngêi bÞ ¸p bøc ë tÊt c¶ çc níc h¼n ph¶i hiÓu ®©u lµ nh÷ng ngêi anh em thËt sù vµ ®©u lµ kÎ thï cña hä.

NGUYÔN ¸I QUèC


B¸o Le Paria, sè 17,th¸ng 8-1923.

§éI QU¢N CHèNG ÇCH M¹NG

Chóng ta ®Òu biÕt r»ng sù tranh giµnh thuéc ®Þa lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n chÝnh cña chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa n¨m 1914-1918.

§iÒu mµ tÊt c¶ nh÷ng ngêi Ph¸p ®Òu kh«ng thÓ kh«ng biÕt ®Õn lµ viÖc ®a nh÷ng ®éi qu©n viÔn chinh sang çc thuéc ®Þa ®· lµm cho d©n sè gi¶m sót mét çch trÇm träng mµ hiÖn nay ®Êt níc hä ®ang ph¶i chÞu ®ùng. NÕu ®äc çc b¶n thèng kª nh÷ng sù tæn thÊt qu©n sù vÒ ngêi chÕt vµ bÞ th¬ng ë çc thuéc ®Þa, th× ngêi ta sÏ ph¶i kinh khñng vÒ sù hao hôt mµ nh÷ng sù tæn thÊt ®ã ®· g©y ra cho mét d©n sè ®ang mçi ngµy mét gi¶m sót nh d©n sè níc Ph¸p. Tõ th¸ng 1 ®Õn th¸ng 6-1923, riªng ë Marèc còng ®· cã 840 binh lÝnh bÞ giÕt hay bÞ th¬ng ®Ó mang l¹i quang vinh cho thèng chÕ Li«t©y!

§iÒu mµ giai cÊp c«ng nh©n Ph¸p kh«ng thÓ kh«ng biÕt ®Õn lµ chñ nghÜa t b¶n dùa vµo thuéc ®Þa ®Ó chèng l¹i tÊt c¶ mäi phong trµo gi¶i phãng mµ giai cÊp c«ng nh©n Ph¸p ®Þnh mu ®å. Kh«ng hoµn toµn tin tëng nh÷ng binh lÝnh ng-êi da tr¾ng n÷a v× hä Ýt nhiÒu còng ®· tiªm nhiÔm t tëng vÒ giai cÊp, bän qu©n phiÖt Ph¸p lÊy nh÷ng ngêi b¶n xø ë

ch©u Phi vµ ch©u ¸ ®Ó thay thÕ hä. Trong sè 150 trung ®oµn cña qu©n ®éi Ph¸p, cã 10 trung ®oµn ngêi da tr¾ng ë çc thuéc ®Þa, nghÜa lµ nh÷ng ngêi nöa b¶n xø; 30 trung ®oµn ngêi ch©u Phi vµ 39 trung ®oµn ngêi b¶n xø çc thuéc ®Þa kh¸c. Nh vËy, mét nöa sè qu©n ®éi Ph¸p lµ tuyÓn mé ë çc thuéc ®Þa.

Mµ ngêi An Nam ph¶i tßng qu©n 4 n¨m, ngêi Angiªri 3 n¨m; thÕ lµ theo sù tÝnh to¸n cña bän qu©n phiÖt Ph¸p th× gi¸ trÞ 2 ngêi lÝnh b¶n xø gÇn b»ng 5 ngêi lÝnh Ph¸p.

H¬n n÷a, v× kh«ng hiÓu tiÕng nãi vµ chÝnh trÞ trong n-íc, kh«ng cã mét mèi quan hÖ nµo rµng buéc hä víi d©n c chÝnh quèc, tëng r»ng tÊt c¶ nh÷ng ngêi da tr¾ng ®Òu cïng gièng víi nh÷ng ngêi bãc lét hä, vµ cuèi cïng, do nh÷ng ngêi da tr¾ng cÊp trªn cña hä thóc ®Èy, nªn ngêi lÝnh b¶n xø cã thÓ ngoan ngo·n vµ mï qu¸ng bíc vµo chç mµ ngêi lÝnh Ph¸p, gi¸c ngé h¬n, cã thÓ tõ chèi kh«ng chÞu bíc. Nguy hiÓm lµ ë chç ®ã.

Ngêi ta tù hái v× lý do g× mµ 31 trung ®oµn trong sè nh÷ng trung ®oµn ngêi b¶n xø sÏ ®ãng l¹i trªn l·nh thæ Ph¸p. Hä sÏ ®îc dïng ®Ó lµm g×? Ph¶i ch¨ng ngêi ta sÏ dïng nh÷ng ngêi b¶n xø ®ã ®Ó khai ho¸ cho ngêi Ph¸p? Nh vËy lµ ý ®Þnh cña chñ nghÜa t b¶n Ph¸p ®· râ rµng. C«ng nh©n Ph¸p cã nhiÖm vô ph¶i hµnh ®éng. Hä ph¶i kÕt t×nh anh em víi binh lÝnh b¶n xø. Hä ph¶i lµm cho binh lÝnh b¶n xø hiÓu r»ng c¶ c«ng nh©n ë chÝnh quèc lÉn binh lÝnh ë thuéc ®Þa, ®Òu cïng bÞ chung mét bän chñ ¸p bøc vµ bãc lét, do ®ã, hä ®Òu lµ anh em cïng mét giai cÊp vµ khi tíi lóc ph¶i chiÕn ®Êu, th× c¶ hai bªn ®Òu ph¶i cïng ®¸nh bän chñ chung cña m×nh, chø anh em kh«ng nªn ®¸nh lÉn nhau.

NGUYÔN ¸I QUèC


B¸o La Vie OuvriÌre, ngµy 7-9-1923.

B¸O ÇO GöI QUèC TÕ CéNG S¶N1)

§¤NG D¦¥NG, TãM T¾TChÝnh trÞKh«ng cã chÝnh ®¶ng: §Êt níc bÞ cai trÞ theo çch nh

sau:Nam Kú vµ B¾c Kú bÞ cai trÞ trùc tiÕp bëi çc nhµ cÇm

quyÒn Ph¸p víi nh÷ng thuéc h¹ ngêi b¶n xø.Trung Kú vµ Campuchia cã chÝnh phñ b¶n xø cña m×nh

mµ thùc tÕ chØ lµ thùc hµnh çc mÖnh lÖnh cña çc nhµ cai trÞ Ph¸p.

Kinh tÕXÝ nghiÖp, ®ån ®iÒn, hÇm má, giao th«ng vËn t¶i vµ th-

¬ng nghiÖp lín, tÊt c¶ ®Òu ë trong tay ngêi Ph¸p. Th¬ng nghiÖp h¹ng võa cã thÓ nãi lµ ngêi Trung Quèc n¾m ®éc quyÒn. Ngêi b¶n xø chØ cã th¬ng nghiÖp ®Þa ph¬ng nhá.

X· héi

D©n c hîp thµnh x·, nh÷ng x· hîp thµnh tæng, nh÷ng tæng thµnh huyÖn, nh÷ng huyÖn thµnh tØnh.

D©n c bÇu lÊy lý trëng, nh÷ng lý trëng bÇu lÊy ch¸nh tæng. Cuéc bÇu cö cña nh©n d©n dõng l¹i ë ®Êy.

Nh÷ng huyÖn vµ nh÷ng tØnh th× çc quan cai trÞ do chÝnh phñ chØ ®Þnh.

TriÒu ®×nh vµ quan chøc lÖ thuéc tuyÖt ®èi vµo chÝnh quyÒn Ph¸p. Hä bÞ chñ Ph¸p cña hä khinh bØ vµ nh©n d©n An Nam ghÐt.

ThiÓu sè çc nhµ nho hay lµ çc nhµ trÝ thøc lµ çc nhµ çch m¹ng d©n téc chñ nghÜa. ChÝnh hä ®· khÝch ®éng mäi cuéc næi dËy trong qu¸ khø.

C«ng nh©n cã thÓ lµ 2% trong d©n sè, kh«ng ®îc häc hµnh, kh«ng ®îc tæ chøc. Do vËy hä kh«ng cã mét lùc lîng chÝnh trÞ nµo.

TiÓu t s¶n kh«ng nhiÒu, lµ mét phÇn tö bÊp bªnh. Nã chÞu sù chi phèi bëi nhiÒu thø triÕt lý, nh lµ nã híng vµo phong trµo d©n téc rÊt véi v·. Nã nhót nh¸t.

QuÇn chóng n«ng d©n bÞ bãc lét nhÊt vµ cïng khæ nhÊt, rÊt yªu níc.

Tuyªn truyÒn tèt trong n«ng d©n vµ tæ chøc tèt trong c«ng nh©n nÕu chóng ta lµm tíi ®îc ®iÒu ®ã th× t¬ng lai thuéc vÒ chóng ta.

cH¦¥NG TR×NH HO¹T §éNG1/ XuÊt b¶n mét tê b¸o nhá tiÕng ViÖt.2/ TËp hîp nh÷ng phÇn tö d©n téc çch m¹ng.3/ Cè g¾ng ®a nh÷ng thanh niªn ngêi b¶n xø ®i

M¸txc¬va.4/ X©y dùng d©y liªn l¹c M¸txc¬va - §«ng D¬ng - Pari.

1) §Çu bµi do BBT ®Æt. Trªn ®Çu tµi liÖu ghi 21/IX/23. MËt.


HîP T¸C a/ §iÒu g× mµ §¶ng cã thÓ lµm th× ®· liÖt kª trong th

göi cho nã do Ban ph¬ng §«ng chuyÓn.b/ Tæng c«ng héi thèng nhÊt ®· høa lµm hÕt søc m×nh

®Ó 2 hoÆc 3 ®ång chÝ ngêi Ph¸p cã thÓ sang §«ng D¬ng ®Ó tæ chøc c«ng nh©n.

c/ Thanh niªn céng s¶n Ph¸p ph¶i lîi dông chñ nghÜa qu©n phiÖt ®Ó ®a nh÷ng thµnh viªn ch¾c ch¾n nhÊt ®¨ng lÝnh vµo ®éi qu©n thuéc ®Þa ®Ó d¾t dÉn sù tuyªn truyÒn trong nh÷ng ngêi b¶n xø.2/ Sù gióp ®ì cña Thanh niªn céng s¶n Trung Quèc lµ tuyÖt ®èi cÇn thiÕt cho sù ho¹t ®éng ë §«ng D¬ng.

Mét cuéc th¶o luËn gi÷a nh÷ng ®¹i biÓu cña §¶ng, cña Tæng c«ng héi thèng nhÊt, cña Thanh niªn vµ cña Ban ph¬ng §«ng cã thÓ lã ra nhiÒu ¸nh s¸ng kh¸c.

Tµi liÖu viÕt tay, tiÕng Ph¸p,b¶n chôp lu t¹i ViÖn Hå ChÝ Minh.

KH¤NG PH¶I CHñ NGHÜAQU¢N PHIÖT §¢U, NH¦NG...

¤ng Clªm¨ngx« ®· chøng minh rÊt rµnh rät cho thÕ giíi nãi chung, vµ cho ngêi Mü nãi riªng r»ng níc Ph¸p kh«ng ph¶i lµ mét níc qu©n phiÖt, còng kh«ng ph¶i lµ mét níc ®Õ quèc chñ nghÜa, hoµn toµn ch¼ng ph¶i thÕ ®©u nhÐ!

ThÕ nhng «ng ¸csimb« l¹i võa míi lµm cho tiªu mÊt ®«i chót çi vÎ mü miÒu cña nh÷ng lêi nãi cña "¤ng Cäp", khi «ng ¸csimb« viÕt trong b¶n b¸o ço võa råi cña «ng ta vÒ ng©n s¸ch thuéc ®Þa r»ng:

N¨m 1914, qu©n ®éi chiÕm ®ãng gåm cã 1.852 sÜ quan, 17.290 h¹ sÜ quan vµ lÝnh ngêi ¢u, 42.099 ngêi b¶n xø; l¹i ph¶i thªm vµo sè ®ã 1.979 ngêi trong çc ®éi c¶nh vÖ b¶n xø cña §ah«m©y, Ghinª vµ Bê BiÓn Ngµ, hiÖn nay nh÷ng ®éi lÝnh nµy ®· ®îc thay thÕ b»ng nh÷ng ®éi qu©n chÝnh quy. Tæng céng qu©n sè lµ 63.220 ngêi.

Tõ sau chiÕn tranh, ngêi ta ®· ph¶i thiÕt lËp t¹i çc khu vùc uû trÞ, T«g« vµ Cam¬run, nh÷ng tr¹i lÝnh mµ qu©n sè lªn tíi 1.712 ngêi.

Ngoµi ra, cßn ph¶i thµnh lËp, nhÊt lµ t¹i T©y Phi thuéc Ph¸p, nh÷ng ®¬n vÞ ®Æc biÖt ®Ó tuyÓn mé, ®¨ng ký nhËp ngò vµ huÊn luyÖn sè binh lÝnh ngêi b¶n xø phôc vô ë Ph¸p hoÆc ë níc ngoµi. Çc ®¬n vÞ ®ã ®· thu hót 2.237 ngêi, trong ®ã cã 271 sÜ quan vµ h¹ sÜ quan ngêi ¢u.

Sau hÕt, con sè nh÷ng ngêi b¶n xø phôc vô ë Ph¸p hoÆc


ëníc ngoµi, vµ do çc thuéc ®Þa trùc thuéc Bé Thuéc ®Þa cung cÊp, lµ 45.000 ngêi.

NÕu chóng ta nãi thªm r»ng, chØ riªng ë §«ng D¬ng, chi phÝ vÒ qu©n sù n¨m 1921, còng ®· h¬n 35.600.000 phr¨ng, trong khi ®ã ng©n s¸ch gi¸o dôc cã kh«ng ®Çy 350 ngh×n ®ång b¹c vµ ng©n s¸ch vÒ y tÕ kh«ng ®Çy 65 ngh×n ®ång b¹c th× sÏ thÊy ngay tÊt c¶ sù tèt ®Ñp cña chÕ ®é thùc d©n cña çi níc Céng hoµ Ph¸p rÊt nh©n tõ vµ ®· tµi gi¶m qu©n bÞ nµy.

NguyÔn ¸i QuècB¸o L'HumanitÐ,ngµy 28-9-1923.

PH¸T BIÓU T¹I HéI NGHÞ LÇN THø NHÊT QUèC TÕ N¤NG D¢N36

N«ng d©n trong çc thuéc ®Þa cña Ph¸p bÞ hai tÇng bãc lét: võa nh nh÷ng ngêi v« s¶n, võa nh nh÷ng ngêi bÞ mÊt n-íc. ë Angiªri, nh÷ng ®Êt ®ai mµu mì ®îc dµnh cho ngêi Ph¸p; cßn nh÷ng ngêi n«ng d©n th× bÞ dån vµo sèng trong vïng nói lµ n¬i ®Êt ®ai c»n cçi vµ kh«ng thÓ canh t¸c ®îc. ë §«ng D¬ng, hÔ ngêi Ph¸p ®Õn lµ chÝnh phñ cÊp cho anh ta c¶ nhiÒu lµng trän vÑn. Nhng ngêi n«ng d©n, kh«ng chØ bÇn n«ng mµ c¶ trung n«ng ®Òu bÞ b¾t buéc ph¶i rêi bá quª h-¬ng cña m×nh hoÆc lµm ®µy tí cho «ng chñ ngêi níc ngoµi.

Tha çc ®ång chÝ, khi çc ®ång chÝ ®îc tæ chøc l¹i, çc ®ång chÝ cÇn ph¶i nªu g¬ng cho chóng t«i, gióp ®ì chóng t«i, dang réng çnh tay anh em ®ãn chóng t«i ®Ó chóng t«i còng cã thÓ bíc vµo gia ®×nh v« s¶n quèc tÕ.

Tµi liÖu tiÕng Ph¸p,b¶n chôp lu t¹i Côc lu tr÷V¨n phßng Trung ¬ng §¶ng.


PH¸T BIÓU T¹I PHI£N HäP THø B¶YHéI NGHÞ LÇN THø NHÊT QUèC TÕ

N¤NG D¢N

Tha çc ®ång chÝ,

TÊt c¶ çc ®ång chÝ ®Òu ®· nãi vÒ t×nh h×nh cña n«ng d©n trong ®Êt níc çc ®ång chÝ. T«i sÏ kh«ng lµm trßn bæn phËn cña t«i nÕu cã ®îc quyÒn ®Õn ®©y víi çc ®ång chÝ mµ t«i l¹i kh«ng nãi mét ®«i lêi vÒ t×nh c¶nh cña n«ng d©n t¹i ®Êt níc t«i.

§Ó minh ho¹ víi çc ®ång chÝ t×nh c¶nh cña n«ng d©n §«ng D¬ng, t«i ph¶i ®a ra mét sù so s¸nh: mét bªn lµ ngêi n«ng d©n Nga vµ mét bªn n÷a lµ ngêi n«ng d©n §«ng D¬ng. N«ng d©n Nga gièng nh mét ngêi ngåi chÔm chÖ trong chiÕc ghÕ bµnh, cßn n«ng d©n An Nam l¹i gièng nh mét ngêi bÞ trãi vµo mét chiÕc cét, ®Çu ngîc xuèng ®Êt. Nãi thÕ kh«ng ph¶i lµ nãi phãng ®¹i ®©u, sau ®©y çc ®ång chÝ sÏ thÊy râ.

Khi çc ®ång chÝ ®i qua Hång trêng, çc ®ång chÝ thÊy cã kh¾c mét dßng ch÷ "Nhµ thê lµ thuèc phiÖn cña thÕ giíi"; nhng chóng t«i, nhê nÒn v¨n minh ph¬ng T©y mµ chóng t«i

cã c¶ Nhµ thê lÉn thuèc phiÖn.VÒ thuèc phiÖn, t«i sÏ xin chØ kÓ l¹i víi çc ®ång chÝ

r»ng mçi n¨m chÝnh quyÒn Ph¸p ë thuéc ®Þa ®· b¸n cho d©n An Nam gåm 20 triÖu ngêi, trªn 400 triÖu ®«la1) thuèc phiÖn. Vµ mÆt kh¸c, ngêi ta ®· tÝnh ra r»ng cø 1.000 ty b¸n rîu vµ thuèc phiÖn th× kh«ng cã ®îc lÊy 10 trêng häc. §Êy lµ nh÷ng sù thËt.

B©y giê, t«i xin nãi v¾n t¾t víi çc ®ång chÝ vÒ chuyÖn Nhµ thê.

T«i ®· nãi víi çc ®ång chÝ r»ng nh÷ng tªn thùc d©n ®· tíc ®o¹t ngêi An Nam nh thÕ nµo. B©y giê, t«i xin nãi ®Ó çc ®ång chÝ biÕt Nhµ thê Kit« ®· tíc ®o¹t n«ng d©n nh thÕ nµo.

Trong cuéc x©m chiÕm §«ng D¬ng th× chÝnh nh÷ng nhµ truyÒn ®¹o Thiªn chóa ®· ®i do th¸m ®Ó b¸o cho ®éi qu©n chiÕm ®ãng biÕt nh÷ng kÕ ho¹ch phßng thñ cña níc chóng t«i. Còng chÝnh nh÷ng nhµ truyÒn ®¹o ®· dÉn ®êng nh÷ng ®éi qu©n tÊn c«ng, còng chÝnh l¹i lµ nh÷ng nhµ truyÒn ®¹o ®· lîi dông t×nh tr¹ng lén xén cña ®Êt níc ®Ó ¨n c¾p nh÷ng v¨n b¶n chøng nhËn quyÒn së h÷u ruéng ®Êt cña ngêi n«ng d©n nµy nä hay cña mét lµng nµo ®ã. Khi hoµ b×nh ®îc lËp l¹i, n«ng d©n trë vÒ th× tÊt c¶ ruéng ®Êt ®Òu ®· bÞ çc nhµ truyÒn ®¹o n¾m ®îc çc v¨n b¶n nãi trªn, chiÕm mÊt. ChÝnh b»ng çch ®ã, mµ ë Nam Kú nh÷ng nhµ truyÒn ®¹o Thiªn chóa cã ®îc trªn mét phÇn t nh÷ng ®Êt ®ai cµy cÊy ®îc. ë Campuchia, çc nhµ truyÒn ®¹o n¾m trªn mét phÇn ba ruéng ®Êt; ë B¾c Kú, chØ riªng ë thñ phñ, trong thµnh phè Hµ Néi, çc nhµ truyÒn ®¹o cã nh÷ng bÊt ®éng s¶n réng bao la.

Hä cã ®îc cña c¶i vµ chiÕm h÷u ruéng ®Êt cña n«ng

1) Sè liÖu nµy cha ®îc kiÓm tra l¹i. Chóng t«i dÞch ®óng theo b¶n tiÕng Ph¸p.


d©n kh«ng ph¶i chØ b»ng çch ®ã. Çc ®ång chÝ ®Òu biÕt r»ng trong çc níc ven biÓn, nhÊt lµ trong nh÷ng níc ë ViÔn §«ng, thêng x¶y ra gi«ng b·o vµ lôt léi lµm cho mïa mµng thÊt b¸t; çc nhµ truyÒn ®¹o lîi dông nh÷ng dÞp ®ã ®Ó øng tríc tiÒn cho n«ng d©n víi nh÷ng tû suÊt l·i rÊt nÆng vµ mét thêi h¹n rÊt ng¾n. BiÕt râ rµng lµm nh vËy th× n«ng d©n kh«ng bao giê cã thÓ tr¶ nî ®îc, nªn çc nhµ truyÒn ®¹o ®ßi n«ng d©n ph¶i ®em ruéng ®Êt ra b¶o ®¶m. ThÕ lµ khi ®Õn thêi h¹n tr¶ nî, th× toµn bé ruéng ®Êt cña n«ng d©n ®Òu r¬i vµo tay çc nhµ truyÒn ®¹o.

Çc ®ång chÝ ®· thÊy bän thùc d©n bãc lét n«ng d©n nh thÕ nµo vµ çc gi¸o sÜ tíc ®o¹t n«ng d©n nh thÕ nµo.

B©y giê, cßn cã nh÷ng kÎ bãc lét kh¸c n÷a, ch¼ng h¹n nh Nhµ níc. Dï mïa mµng cã xÊu ®Õn møc nµo ®i n÷a, n«ng d©n An Nam vÉn cø ph¶i ®ãng thuÕ; ®Ó ®ãng ®îc thuÕ, n«ng d©n ph¶i b¸n mïa mµng cña m×nh ®i; ®Ó khái bÞ bá tï (hÔ ®ãng thuÕ chËm lµ hä bÞ bá tï), hä ph¶i b¸n non mïa mµng cña hä, nghÜa lµ b¸n tríc khi gÆt; hä b¸n cho bän l¸i bu«n theo çch íc lîng b»ng m¾t. B»ng çch ®ã bän l¸i bu«n mua ®îc lóa tríc khi gÆt b»ng mét gi¸ rÊt rÎ vµ sau ®ã ®em b¸n l¹i rÊt ®¾t. Nh vËy lµ ngêi n«ng d©n An Nam kh«ng ph¶i chØ bÞ trãi vµo mét chiÕc cét nh t«i ®· tr×nh bµy víi çc ®ång chÝ, mµ hä bÞ ®ãng ®inh c©u rót bëi bèn thÕ lùc liªn hîp lµ: Nhµ níc, tªn thùc d©n, nhµ thê vµ tªn l¸i bu«n.

Ch¾c lµ çc ®ång chÝ sÏ hái r»ng t¹i sao n«ng d©n An Nam kh«ng tæ chøc nhau l¹i, kh«ng lµm nh çc ®ång chÝ lµ thµnh lËp hîp t¸c x·. ChØ lµ v× hä kh«ng cã thÓ lµm nh vËy ®îc.

T«i ph¶i nãi víi çc ®ång chÝ r»ng chóng t«i bÞ cai trÞ bëi mét chÕ ®é n« lÖ. Chóng t«i kh«ng ®îc quyÒn xuÊt b¶n b¸o.

Chóng t«i kh«ng ®îc quyÒn tù do ®i l¹i; ch¼ng h¹n nh chóng t«i kh«ng thÓ ®i tõ M¸txc¬va ®Õn Pªt¬r«gr¸t ®îc, chóng t«i ph¶i xin ®îc mét tê giÊy th«ng hµnh, nÕu kh«ng hä sÏ b¾t gi÷ vµ nÐm chóng t«i vµo tï. Còng vËy, chóng t«i kh«ng ®îc quyÒn héi häp nghÜa lµ chóng t«i kh«ng ®îc quyÒn häp víi nhau trªn 4 hoÆc 5 ngêi nÕu kh«ng cã mét giÊy phÐp ®Æc biÖt cña c¬ quan cai trÞ Ph¸p.

T«i còng xin nh¾c l¹i r»ng çc ®ång chÝ ®· lªn tiÕng chèng chiÕn tranh, ®ßi hoµ b×nh; çc ®ång chÝ ®· nãi ®Õn mét chÝnh quyÒn v« s¶n vµ viÖc lËt ®æ chñ nghÜa t b¶n. Nhng tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu çc ®ång chÝ nãi ë ®©y sÏ trë thµnh v« Ých, nÕu çc ®ång chÝ quªn mÊt çi yÕu tè qu©n phiÖt thùc d©n. Çc ®ång chÝ ®Òu biÕt nh÷ng sù kiÖn. Trong chiÕn tranh thÕ giíi, chØ riªng ë níc Ph¸p, ngêi ta ®· ®a tõ çc thuéc ®Þa vÒ gÇn mét triÖu ngêi b¶n xø ®Ó tham gia chiÕn tranh. Trong nh÷ng n¨m 1916-1917, ngêi ta ®· chë vÒ 2 tû tÊn ngò cèc1), trong khi nh÷ng d©n b¶n xø ë ch©u Phi vµ ë §«ng D¬ng ®ang chÕt ®ãi.

Tha çc ®ång chÝ, ®Ó kÕt thóc, t«i ph¶i nh¾c l¹i víi çc ®ång chÝ r»ng Quèc tÕ cña çc ®ång chÝ chØ trë thµnh mét Quèc tÕ thËt sù khi mµ kh«ng nh÷ng n«ng d©n ph¬ng T©y, mµ c¶ n«ng d©n ë ph¬ng §«ng, nhÊt lµ n«ng d©n ë çc thuéc ®Þa lµ nh÷ng ngêi bÞ bãc lét vµ bÞ ¸p bøc nhiÒu h¬n çc ®ång chÝ, ®Òu tham gia Quèc tÕ cña çc ®ång chÝ (vç tay).

Ph¸t biÓu chiÒu 13-10-1923.Tµi liÖu tiÕng Ph¸p, b¶n chôp lut¹i Côc lu tr÷ V¨n phßngTrung ¬ng §¶ng.

1) Sè liÖu nµy cha ®îc kiÓm tra l¹i. Chóng t«i dÞch ®óng theo b¶n tiÕng Ph¸p.


"CHÝNH S¸CH THùC D¢N" ANH

Chñ nghÜa t b¶n Anh, tuy thÌm muèn cña c¶i v« tËn cña Trung Quèc, nhng v× tõ tríc ®Õn giê, vÉn ®µnh chØ chiÕm H¬ng C¶ng37 lµm thuéc ®Þa vµ thùc hiÖn trªn néi ®Þa Trung Quèc chÝnh s¸ch më cöa, mét chÝnh s¸ch gióp cho hä cã thÓ bãc lét ®Êt níc nµy mµ kh«ng lµm cho nh©n d©n næi dËy. Ngµy nay, ®èi víi hä nh thÕ kh«ng ®ñ n÷a. Hä muèn lµm h¬n thÕ n÷a kia: hä muèn chiÕm c¶ Trung Quèc lµm thuéc ®Þa.

Lîi dông chuyÖn r¾c rèi ë L©m Thµnh38 , vµ vin cí b¶o ®¶m an ninh cho ®ång bµo cña m×nh, ®¹i sø Anh ë B¾c Kinh võa míi tiÕn hµnh giai ®o¹n ®Çu tiªn cña chÝnh s¸ch thùc

d©n ®ã. ¤ng ta b¾t ®Çu tõ ®êng s¾t. §©y lµ nh÷ng ®iÒu «ng ta ®Ò nghÞ víi Trung Quèc:

1. TÊt c¶ nh÷ng con ®êng x©y dùng b»ng vèn cña Anh, hoÆc vËt liÖu mua cña Anh mµ hiÖn nay cha tr¶ hÕt, ®Òu sÏ ®Æt díi sù kiÓm so¸t cña Anh;

2. §Êt ®ai vïng l©n cËn nh÷ng con ®êng ®ã còng ®Òu sÏ thuéc ph¹m vi kiÓm so¸t Êy;

3. Ngoµi chÝnh s¸ch ®êng s¾t ra, níc Anh cßn cã quyÒn can thiÖp vµo chÝnh s¸ch ®èi néi cña Trung Quèc;

4. Trong trêng hîp x¶y ra nh÷ng vô xung ®ét vò trang gi÷a çc ®¶ng ph¸i chÝnh trÞ Trung Quèc, ngêi Anh cã quyÒn ®ång ý hay tõ chèi cho ®¶ng ph¸i nµy hay ®¶ng ph¸i nä sö dông nh÷ng con ®êng Êy;

5. ¦u tiªn ®îc tr¶ dÇn nh÷ng sè tiÒn vay mµ ngêi Anh ®· bá ra b»ng çch ®îc sö dông nh÷ng sè thu nhËp cña ngµnh ®êng s¾t.

Ngoµi ra «ng ta cßn yªu cÇu:a) §Æt t¹i Bé Giao th«ng ë B¾c Kinh, mét phßng kiÓm

so¸t ngµnh ®êng s¾t, trëng phßng lµ mét nh©n viªn ngêi ngo¹i quèc (nªn hiÓu: mét nh©n viªn Anh) cã toµn quyÒn ®èi víi tÊt c¶ mäi ho¹t ®éng cña ngµnh ®êng s¾t trªn toµn câi Trung Quèc;

b) ViÖc qu¶n trÞ ngµnh ®êng s¾t còng ph¶i giao cho çc ®¹i diÖn níc ngoµi;

c) Tæ chøc mét ®éi tuÇn tra ngµnh ®êng s¾t díi sù chØ huy cña çc sÜ quan níc ngoµi;

d) Çc chøc vô kÕ to¸n vµ qu¶n trÞ ngµnh ®êng s¾t ®Òu ph¶i do ngêi níc ngoµi ®¶m nhiÖm.

Ngêi Anh ®· n¾m ®îc thuÕ muèi vµ thuÕ quan Trung Quèc, b©y giê hä l¹i muèn chiÕm lÊy ®êng s¾t. Khi ngêi ta


biÕt r»ng trõ nh÷ng con ®êng Nam M·n Ch©u, B¾c Kinh - H¸n KhÈu

vµ Lòng H¶i ra, - tÊt c¶ nh÷ng con ®êng kh¸c ®Òu ®· ®îc x©y dùng hoÆc b»ng vèn cña Anh, hoÆc b»ng vËt liÖu mua chÞu cña çc h·ng bu«n Anh, ngêi ta sÏ hiÓu r»ng kÕ ho¹ch ®ã nÕu ®îc thùc hiÖn, th× sÏ lµm thiÖt h¹i cho Trung Quèc nh thÕ nµo.

TÊt c¶ mäi ngêi Trung Quèc, kh«ng ph©n biÖt chÝnh kiÕn, ®Òu ph¶n ®èi chÝnh s¸ch thùc d©n tr¸ h×nh ®ã. Héi Liªn hiÖp sinh viªn B¾c Kinh ®· lªn tiÕng kªu gäi giai cÊp c«ng nh©n tÊt c¶ çc níc h·y dïng ¶nh hëng cña m×nh ®Ó ng¨n chÆn hµnh ®éng ®ã, vi ph¹m tíi nÒn ®éc lËp cña nh©n d©n Trung Quèc.

Mong r»ng, tríc sù ®e do¹ cña chñ nghÜa t b¶n Anh, nh÷ng ngêi con cña Trung Quèc sÏ biÕt ®oµn kÕt víi nhau ®Ó ph¶n kh¸ng th¾ng lîi.

NGUYÔN ¸I QUèCB¸o La Vie OuvriÌre,

ngµy 9-11-1923.

PHONG TRµO C¤NG NH¢N

Theo nh÷ng sè liÖu thèng kª cuèi cïng th× sè lîng nh÷ng ngêi v« s¶n ë Trung Quèc lµ 5050 ngh×n ngêi. GÇn 15 tæ chøc thèng nhÊt giai cÊp v« s¶n ë Trung Quèc, tÝnh ra kho¶ng 300 ngh×n ®oµn viªn. Hä ®îc ph©n bè nh sau:

Sè lîngc«ng nh©n

(ngh×n)

§oµn viªnc«ng ®oµn

(ngh×n)

Ngµnh c«ng nghiÖp ®iÖnNh÷ng ngêi phôc vôNgµnh c«ng nghiÖp m¸y kh©uC«ng nh©n x©y dùngNgµnh lµm muèiNghÒ kÐo xeNgµnh inNgµnh dÖtNgµnh lµm mòNgµnh c«ng nghiÖp thuèc l¸Nghµnh ®µo ®Êt (thî ®Êu)Ngµnh máNgµnh ®êng s¾tNgµnh giao th«ng ®êng biÓnNgµnh c«ng nghiÖp luyÖn kimÇc ngµnh kh¸c

10040030030030020080

18020010080042010080

200-

5878

10101010141830264245507

Trong çc yªu s¸ch cña giai cÊp v« s¶n cã tæ chøc cña Trung Quèc, chóng t«i thÊy cã nh÷ng ®iÓm sau ®©y:

1. Tù do héi häp. 2. QuyÒn tæ chøc çc c«ng ®oµn vµ çc cuéc ®×nh c«ng. 3. Ngµy lao ®éng 8 giê cho ngêi lín vµ 6 giê cho thiÕu niªn vµ nh÷ng ngêi lµm viÖc nÆng. 4. B¶o vÖ nh÷ng ngêi tiÓu n«ng. 5. CÊm lµm viÖc qu¸ giê trong nh÷ng xÝ nghiÖp ®éc h¹i vµ cÊm sö dông lao ®éng trÎ em vµ phô n÷ vµo viÖc lµm ban ®ªm. 6. H»ng n¨m c«ng nh©n ®îc nghØ hai tuÇn, ®èi víi phô n÷ lµm c«ng viÖc nÆng nhäc th× ®îc nghØ 8 tuÇn tríc khi ®Î vµ 8 tuÇn sau khi ®Î; 6 tuÇn nghØ ®Î ®èi víi phô n÷ lµm c«ng chøc vµ lµm çc c«ng viÖc


nhÑ. 7. Ban kiÓm tra cña c«ng nh©n. 8. LuËt b¶o hiÓm ®èi víi c«ng nh©n. 9. Nhµ níc cã tr¸ch nhiÖm gióp ®ì çc tæ chøc c«ng nh©n cña nh÷ng ngêi lao ®éng ®îc häc hµnh.

ChØ sau khi chiÕn tranh thÕ giíi kÕt thóc, giai cÊp v« s¶n Trung Quèc míi b¾t ®Çu ®îc tæ chøc mét çch chÆt chÏ, song hä ®· thu ®îc mét sè th¾ng lîi to lín trong çc cuéc ®×nh c«ng. MÆc dï bÞ bän qu©n phiÖt ®µn ¸p vµ bän thèng trÞ ngo¹i lai c¶n trë, çc tæ chøc cña hä vÉn ph¸t triÓn b×nh thêng vµ cã thÓ nãi lµ nhanh n÷a. HiÖn nay nh÷ng ngêi thuû thñ, c«ng nh©n luyÖn kim, c«ng nh©n ®êng s¾t lµ nh÷ng lùc lîng thËt sù mµ bän t b¶n buéc ph¶i coi träng.

NguyÔn ¸i Quèc

B¸o La Vie OuvriÌre, ngµy 9-11-1923. In trong s¸ch Hå ChÝ Minh, Nh÷ng bµiviÕt vµ nãi chän läc, tiÕng Nga, Nxb.ChÝnh trÞ quèc gia, M¸txc¬va, 1959,tr 71-72.

DÞch theo bµi in trong s¸ch Nh÷ng bµi viÕt vµ nãi chän läc.

NHËT B¶N

HO¹T §éNG ÇCH M¹NG

Nh÷ng biÕn cè gÇn ®©y ®· lµm cho c¶ thÕ giíi chó ý ®Õn NhËt B¶n. Ngêi ta nãi nhiÒu vÒ søc m¹nh c«ng nghiÖp cña NhËt, vÒ viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ tríc kia vµ sau nµy cña nã. Mäi ngêi biÕt r»ng chñ nghÜa t b¶n NhËt ®¹t ®îc møc ph¸t triÓn nh vËy trong vßng 20-25 n¨m; ®Ó ®¹t ®îc møc ph¸t triÓn Êy, çc b¹n ®ång nghiÖp cña níc NhËt ë ph¬ng T©y ®· mÊt tíi trªn 100 n¨m.

Cïng víi sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t b¶n ë NhËt, çc tæ chøc c«ng nh©n còng ph¸t triÓn víi nh÷ng nhÞp ®é nhanh chãng. Bªn c¹nh phong trµo v« s¶n, çc phong trµo kh¸c cã tÝnh chÊt çch m¹ng còng lan réng. §ã lµ phong trµo Eta. ë ®Õ quèc MÆt trêi mäc cã mét lo¹i d©n næi tiÕng díi çi tªn Eta. VÒ bÒ ngoµi th× Eta kh«ng kh¸c g× nh÷ng ngêi NhËt kh¸c. Nhng cã mét c©u chuyÖn hoang ®êng lµ ngêi Eta xuÊt th©n tõ nh÷ng bé l¹c n« lÖ xa kia tõ níc ngoµi kÐo vµo. V× vËy, cho nªn hiÖn nay ngêi ta l¹i ®èi xö víi hä gièng nh ®èi xö víi tæ tiªn hä. Hä buéc ph¶i sèng trong nh÷ng vïng dµnh riªng cho hä, n¬i mµ kh«ng bao giê ngêi NhËt ®îc lui tíi. Hä kh«ng cã quyÒn giao thiÖp víi nh©n d©n NhËt. Hä chØ cã quyÒn quan hÖ víi ngêi NhËt víi t çch lµ nh÷ng ngêi hÇu h¹. Hä nhËn lµm nh÷ng c«ng viÖc nÆng nhäc vµ bÈn thØu nhÊt. BÈn thØu, thÊp hÌn - ®ã lµ ngêi Eta. Ngêi NhËt kh«ng ®îc lÊy phô n÷ ngêi Eta. Nãi tãm l¹i lµ hä kh«ng cã mét chót quyÒn h¹n x· héi g×, vµ sè phËn cña hä lµm cho ngêi ta nhí ®Õn sè phËn cña nh÷ng ®¸m ngêi "Su®ra" ë Ên §é hay nh÷ng ngêi da ®en ë ch©u Phi. Ngêi Eta cã 3 triÖu ngêi. Do ¶nh hëng cña nh÷ng ngêi v« s¶n ®· gi¸c ngé, nh÷ng ngêi Eta b¾t ®Çu ®îc thøc tØnh vµ cã tæ chøc. Hä thµnh lËp mét héi lÊy tªn lµ "Xuikh©y" ("B×nh ®¼ng"). Mäi ngêi nhiÖt t×nh xin vµo héi vµ n¨m ngo¸i héi nghÞ toµn quèc ®Çu tiªn cña héi nµy ®îc triÖu tËp. Cã 2.500 ®¹i biÓu tõ kh¾p n¬i trong níc vÒ dù héi


nghÞ. Héi nghÞ ®· nªu khÈu hiÖu: "Hoµn toµn b×nh ®¼ng". Ph¬ng ch©m cña héi nghÞ: "ViÖc gi¶i phãng Eta lµ sù nghiÖp cña chÝnh ngêi Eta". Nh÷ng tæ chøc tù do vµ cña chÝnh phñ lo l¾ng tríc viÖc xuÊt hiÖn mét lùc lîng míi nªn ®Þnh n¾m lÊy nã díi sù b¶o hé cña m×nh. Nhng hä ®· kh«ng thµnh c«ng.

Trong khi tÊt c¶ çc çnh cöa ®Òu ®ãng chÆt tríc m¾t hä, th× nh÷ng ngêi c«ng nh©n Eta l¹i ®îc nh÷ng ngêi c«ng nh©n NhËt cã tæ chøc ®ãn tiÕp mét çch hÕt søc th©n t×nh dùa trªn sù b×nh®¼ng hoµn toµn. Hä ®· hiÓu râ ®îc sù ®ãn tiÕp ®ã. V× vËy ngµy nay, khi tõ chèi mäi sù quan t©m gióp ®ì cña nh÷ng ngêi tù do vµ cña chÝnh phñ, nh÷ng ngêi Eta thùc hiÖn sù nghiÖp chung cïng víi giai cÊp c«ng nh©n NhËt B¶n. Phong trµo lóc ®Çu víi t çch lµ cuéc ®Êu tranh cña líp ngêi riªng lÎ th× hiÖn nay ®· trë thµnh cuéc ®Êu tranh giai cÊp.

Tríc khi khai m¹c ®¹i héi trong n¨m nay, nh÷ng ngêi Eta ®· ra mét b¶n kªu gäi "Göi tÊt c¶ nh÷ng d©n téc Ýt ngêi, tÊt c¶ nh÷ng ngêi lao ®éng - n¹n nh©n cña t b¶n thÕ giíi vµ chñ nghÜa ®Õ quèc". Trong lêi kªu gäi cã nãi vÒ nh÷ng nçi ®au khæ ®· tr¶i qua vµ vÒ sù viÓn v«ng cña nh÷ng c¶i çch mµ chÝnh phñ ®· ®a ra, cã nhÊn m¹nh viÖc "nh÷ng ngêi Eta s½n sµng s¸t çnh cïng giai cÊp c«ng nh©n NhËt lµm çch m¹ng x· héi vµ gi¶i phãng tÊt c¶ nh÷ng ngêi bÞ bãc lét". Trong c¬ng lÜnh hµnh ®éng cña hä cã nh÷ng ®iÓm ®Æc tr-ng chøng tá héi cã nghÞ lùc vµ tÝnh kiªn quyÕt:

A. Tõ chèi sù gióp ®ì tõ thiÖn trong ®ã cã sù gióp ®ì cña chÝnh phñ.

B. §µo t¹o çn bé cho nh÷ng ho¹t ®éng tÝch cùc.C. Thµnh lËp çc c«ng ®oµn cña n«ng d©n.

D. Thµnh lËp çc chi bé cña héi cho phô n÷ vµ thanh niªn.E. Thµnh lËp çc th viÖn, b¸o chÝ vµ çc c¬ quan b¸o chÝ

kh¸c ®Ó phæ biÕn gi¸o dôc vµ tuyªn truyÒn t tëng b¶o vÖ quyÒn lîi cña nh÷ng ngêi Eta.

G. §ßi tù do hoµn toµn vÒ chÝnh trÞ vµ kinh tÕ cho nh÷ng ngêi Eta.

B©y giê chóng ta chuyÓn sang mét lùc lîng çch m¹ng kh¸c - n«ng d©n NhËt.

C¤NG NH¢N N¤NG NGHIÖP

Khi nãi vÒ c«ng nh©n n«ng nghiÖp ë NhËt B¶n th× cÇn ph¶i nghiªn cøu çc tæ chøc c«ng nh©n n«ng nghiÖp ë ph-¬ng T©y ®Ó so s¸nh.

ë ch©u ¢u cã 1.517.000 c«ng nh©n n«ng nghiÖp cã tæ chøc, trong ®ã 919.000 ngêi tham gia Quèc tÕ AmxtÐc®am39 vµ 598.000 ngêi tham gia Quèc tÕ ®á cña çc c«ng ®oµn. ë níc Nga cã 270.000 c«ng nh©n n«ng nghiÖp cã tæ chøc ®îc thèng nhÊt trong 8.000 nhãm c«ng ®oµn, tham gia vµo trong 87 tæ chøc c«ng ®oµn.

N«ng d©n NhËt chia lµm bèn lo¹i:1. Dixacun« hay nh÷ng ngêi së h÷u, lo¹i nµy cã 172.241

hé.2. Dixacun« lo¹i hai, hay nh÷ng ngêi së h÷u nhá, -

1.507.341 hé.3. Khandixacun«: nöa chñ, nöa thî, - 2.244.126 hé.4. C«xacunin, hoÆc nh÷ng ngêi t¸ ®iÒn, - 1.557.847 hé.Tõ n¨m 1916 ®Õn n¨m 1922 sè lîng Dixacun« ®· t¨ng

thªm 7.035 hé, cßn C«xacunin, - thªm 32.858 hé do sù ph©n ho¸ hai nhãm trung gian. §iÒu ®ã kh¼ng ®Þnh l¹i mét lÇn n÷a tÝnh chÊt ®óng ®¾n cña häc thuyÕt M¸c vÒ sù thu hót


vµ v« s¶n ho¸ çc tÇng líp trung gian.Tæ chøc c«ng nh©n n«ng nghiÖp cña NhËt ®îc thµnh lËp

çch ®©y míi ®îc ba n¨m, nhng nã ph¸t triÓn nhanh vµ ®îc cñng cè. Cã hai c«ng ®oµn: c«ng ®oµn phÝa §«ng vµ c«ng ®oµn phÝa T©y. C«ng ®oµn phÝa §«ng cã trung t©m cña m×nh lµ T«ki«, cßn phÝa T©y lµ ¤xaca vµ C«bª. TÊt c¶ cã 85 chi nh¸nh çc c«ng ®oµn, 196 nhãm, tæng céng tÊt c¶ 120 ngh×n ®oµn viªn. N¨m 1922 ë c«ng ®oµn phÝa §«ng cã 15 ngh×n ®oµn viªn, cßn c«ng ®oµn phÝa T©y 91 ngh×n. N¨m nay hä cã 18 ngh×n ®oµn viªn c«ng ®oµn phÝa §«ng vµ 102 ngh×n ®oµn viªn c«ng ®oµn phÝa T©y, cã nghÜa lµ sè lîng cña hä t¨ng lªn 14 ngh×n trong mét n¨m. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ ë NhËt B¶n ®ang x¶y ra mét qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ngîc l¹i víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña çc tæ chøc c«ng nh©n n«ng nghiÖp ë çc níc ch©u ¢u (trõ §øc vµ Nga), n¬i cã sè lîng héi viªn ®ang gi¶m xuèng chø kh«ng t¨ng lªn.

Nh chóng ta ®· thÊy ë trªn, c«ng ®oµn phÝa T©y cã sè l-îng nhiÒu h¬n nhiÒu c«ng ®oµn phÝa §«ng, nhng nhê tinh thÇn tiªn tiÕn cña çc ®oµn viªn cña m×nh vµ nhê hä cã nghÞ lùc nªn c«ng ®oµn phÝa §«ng cã ¶nh hëng lín h¬n c«ng ®oµn phÝa T©y. HÇu nh c«ng ®oµn phÝa §«ng bao giê còng lµ ngêi ®Ò xíng ra cuéc ®Êu tranh chèng l¹i chñ.

§Æc ®iÓm "chÝnh trÞ - ®Þa lý" Êy cã thÓ thÊy c¶ trong nh÷ng c«ng nh©n c«ng nghiÖp. C«ng ®oµn phÝa T©y «n hoµ, cã sè lîng ®«ng bÞ l«i kÐo theo ®u«i c«ng ®oµn phÝa §«ng tiªn tiÕn cã sè lîng Ýt.

Nh÷ng yªu s¸ch c¬ b¶n cña c«ng nh©n n«ng nghiÖp lµ x· héi ho¸ tÊt c¶ ®Êt ®ai canh t¸c, s¸ch lîc phæ biÕn nhÊt cña cuéc ®Êu tranh lµ kh«ng ®i lµm trong thêi gian thu ho¹ch mïa mµng. N¨m 1920 ®· ghi nhËn l¹i ®îc 408 cuéc ®×nh c«ng, vµ n¨m 1922 - lªn tíi 1.398.

Vµo th¸ng 1 ®· cã quyÕt ®Þnh thèng nhÊt hai c«ng ®oµn nµy, C«ng ®oµn míi ®îc gäi lµ "Nikh¬nn«minkhai". ViÖc thèng nhÊt nµy lµm cho giai cÊp v« s¶n n«ng nghiÖp ë NhËt B¶n t¨ng thªm søc m¹nh vµ lµ mét mèi lo ng¹i lín ®èi víi bän chñ.

N.A.Q.

B¸o La Vie OuvriÌre, ngµy 9-11-1923.In trong s¸ch: Hå ChÝ Minh, Nh÷ng bµi viÕt vµ nãi chän läc, tiÕng Nga, Nxb. ChÝnh trÞ quèc gia, M¸txc¬va, 1959, tr73-76.



T×NH H×NH ë TRUNG QUèC

C¬ng lÜnh cña çc sinh viªn çch m¹ngNguyªn nh©n cña t×nh h×nh tåi tÖ hiÖn nay ë Trung

Quèc cã rÊt nhiÒu. Tríc hÕt Trung Quèc bÞ yÕu v× sù m©u thuÉn gi÷a miÒn B¾c vµ miÒn Nam. Sau ®ã, tÝnh chÊt thñ cùu cña chñ nghÜa nghÞ trêng b¾t chíc theo kiÓu ph¬ng T©y vµ tham väng mï qu¸ng ç nh©n cña chñ nghÜa qu©n phiÖt biÓu hiÖn ë møc ®é nµy hay møc ®é kh¸c dùa vµo níc ngoµi ®ang ph¸ ho¹i Trung Quèc. Vµ cuèi cïng lµ do nh÷ng c-êng quèc t b¶n chñ nghÜa tõng phót mét, cè ý g©y

ra sù rèi lo¹n bªn trong ®Ó k×m h·m thËm chÝ c¶ nh÷ng c¶i çch kh«ng ®¸ng kÓ.

ThÕ nhng rÊt may m¾n lµ tiÕng vang cña Çch m¹ng Nga h×nh nh ®· thøc tØnh thÕ hÖ míi cña Trung Quèc. Lùc lîng trÎ míi ra ®êi cã ®Çy nhiÖt t×nh vµ søc sèng. §iÒu nµy thÓ hiÖn ®Æc biÖt râ rÖt nhÊt lµ Héi sinh viªn çch m¹ng. Héi cã kho¶ng 100 ngh×n héi viªn trong c¶ níc Trung Hoa. Héi xuÊt b¶n nhiÒu tê b¸o, mçi tØnh cã mét hoÆc hai tê. N¨m 1919, Héi ®· khuyªn ®oµn ®¹i biÓu Trung Quèc tõ chèi ký HiÖp íc VÐcx©y. §ã lµ nh÷ng ngêi tham gia viÖc tæ chøc tÈy chay NhËt B¶n. ë B¾c Kinh, sinh viªn ®· thiªu huû nh÷ng l©u ®µi xa hoa cña hai bé trëng b¸n cho t b¶n NhËt, buéc nh÷ng ngêi nµy tõ chøc vµ cã nh÷ng lêi c¶nh ço x¸c ®¸ng tríc ®èi víi

hä. T¹i §¹i héi toµn quèc lÇn thø t, Héi ®· th«ng qua c¬ng lÜnh chÝnh trÞ, mµ nh÷ng ®iÓm c¬ b¶n cña nã lµ:

ChÝnh s¸ch ®èi néi. NghÞ viÖn vµ chÝnh phñ ph¶i thùc hiÖn trung thùc ý chÝ cña nh©n d©n.

Hoµn toµn tù do tæ chøc, héi häp, ng«n luËn vµ b¸o chÝ.QuyÒn ®×nh c«ng cho c«ng nh©n.§Þa vÞ ®éc lËp cña toµ ¸n.Quan hÖ quèc tÕ. QuyÒn tù quyÕt cña çc d©n téc.§Êu tranh chèng chñ nghÜa ®Õ quèc.VÊn ®Ò phô n÷. B×nh ®¼ng vÒ gi¸o dôc chÝnh trÞ vµ

kinh tÕ cho c¶ nam vµ n÷. Thi hµnh hÖ thèng trêng häc thèng nhÊt - tøc lµ thµnh lËp çc trêng häc trong ®ã con trai vµ con g¸i cïng häc.

Tr¶ c«ng nh nhau cho lao ®éng nh nhau.QuyÒn nghØ ng¬i vµ tiÒn trî cÊp cho trêng hîp ®au èm vµ

s¶n phô.Héi ñng hé tÊt c¶ çc yªu s¸ch cña c«ng nh©n.Héi cã môc ®Ých: ñng hé tÊt c¶ nh÷ng yªu s¸ch vµ

mäi phong trµo çch m¹ng cña n«ng d©n, c«ng nh©n vµ tiÓu th¬ng.

Héi kªu gäi tÊt c¶ nh©n d©n lao ®éng vµ sinh viªn tiÕn hµnh mét cuéc tuÇn hµnh chung toµn quèc ®Ó tëng nhí nh÷ng ngêi c«ng nh©n ®êng s¾t bÞ tíng Ng« Béi Phu giÕt chÕt trong thêi gian ®×nh c«ng trªn ®êng s¾t B¾c Kinh - H¸n KhÈu1). Héi coi viÖc gióp ®ì c«ng nh©n n¹n nh©n cña cuéc ®Êu tranh, lµ nghÜa vô cña m×nh, v¹ch trÇn vµ lªn ¸n tríc toµn quèc hµnh ®éng téi ¸c cña chÝnh phñ vµ bÌ lò qu©n phiÖt cña nã trong thêi gian ®×nh c«ng.

Chóng ta còng nãi thªm lµ Liªn ®oµn sinh viªn cßn yªu 1) Cuéc Tæng b·i c«ng cña c«ng nh©n ®êng s¾t B¾c Kinh - H¸n KhÈu b¾t ®Çu ngµy 4-2-1923. Cuéc tµn s¸t diÔn ra ngµy 7-2, 37 ngêi chÕt, h¬n 200

ngêi bÞ th¬ng.


cÇu Trung Quèc nhanh chãng kh«i phôc quan hÖ víi níc Nga.

NguyÔn ¸i QuècB¸o L'HumanitÐ,ngµy 4-12-1923.

PHONG TRµO C¤NG NH¢Në THæ NHÜ Kú41

Víi lßng dòng c¶m vµ tinh thÇn hy sinh ®¸ng kh©m phôc, nh©n d©n Thæ NhÜ Kú ®· xÐ tan çi hiÖp íc Xev¬r¬42 ghª tëm vµ giµnh l¹i ®îc nÒn ®éc lËp cña m×nh. Hä ®· ®¸nh b¹i bän ®Õ quèc cïng lËp mu víi nhau, vµ lËt ®æ ngai vµng cña bän vua chóa. Tõ mét níc kiÖt quÖ, bÞ chia c¾t, giµy xÐo, hä ®· dùng lªn mét níc céng hoµ thèng nhÊt vµ m¹nh mÏ. Hä ®· lµm xong cuéc çch m¹ng cña hä. Nhng, còng gièng nh tÊt c¶ çc cuéc çch m¹ng t s¶n, cuéc çch m¹ng Thæ NhÜ Kú chØ cã lîi riªng cho mét giai cÊp: giai cÊp cã cña.

Giai cÊp v« s¶n Thæ NhÜ Kú, ngêi ®· ®ãng gãp rÊt nhiÒu vµo cuéc ®Êu tranh giµnh ®éc lËp d©n téc th× tõ b©y giê ®· thÊy b¾t buéc ph¶i tiÕn hµnh mét cuéc ®Êu tranh kh¸c: cuéc ®Êu tranh giai cÊp.

Trong cuéc ®Êu tranh nµy, giai cÊp c«ng nh©n cña Thæ NhÜ Kú gÆp nhiÒu trë lùc. ë Thæ NhÜ Kú kh«ng cã nh÷ng c«ng ®oµn gièng nh ë ph¬ng T©y. ë ®©y chØ cã nh÷ng nghiÖp ®oµn, hoÆc nh÷ng héi t¬ng tÕ tËp hîp c«ng nh©n cïng ngµnh, sinh sèng trong cïng mét thµnh phè. Cßn c«ng nh©n çc ngµnh kh¸c nhau trong cïng mét thµnh phè vµ c«ng nh©n cïng ngµnh trong çc thµnh phè kh¸c nhau th× kh«ng cã liªn hÖ g× víi nhau. T×nh h×nh ®ã lµm trë ng¹i mäi ho¹t ®éng chung vµ cã hiÖu qu¶.MÆc dï nh vËy, suèt n¨m võa qua ngêi ta còng ®· nhiÒu lÇnthÊy nh÷ng ho¹t ®éng s«i næi cña c«ng nh©n. NhiÒu cuéc b·i c«ng ®· næ ra ë C«ngxt¨ngtinèp, ë Sõng Vµng1), ë Aidin, v.v.. C«ng nh©n in, c«ng nh©n ®êng s¾t, nh©n viªn th¬ng thuyÒn, c«ng nh©n çc kho dÇu löa vµ çc xëng chÕ rîu bia ®· tiÕn hµnh ®Êu tranh. §· cã tíi mét v¹n c«ng nh©n tham gia phong trµo. Sau nh÷ng kinh nghiÖm nµy, c«ng nh©n Thæ NhÜ Kú ®· hiÓu r»ng muèn th¾ng lîi th× hä cÇn ph¶i cã tæ chøc vµ kû luËt.

§¹i héi C«ngxt¨ngtinèp thµnh lËp héi BiÕclÝch2)

Míi ®©y, mét ®¹i héi c«ng nh©n ®· ®îc triÖu tËp ë C«ngxt¨ngtinèp. Hai tr¨m n¨m m¬i ®¹i biÓu tham gia ®¹i héi. Hä thay mÆt cho 19.000 c«ng nh©n C«ngxt¨ngtinèp, 15.000 c«ng nh©n má than ë D«nggun®¾c vµ 10.000 ngêi lao ®éng c¶ çc má ch× cã b¹c ë Balyacarai®in.

1) Corne d'or. B·i biÓn B«xpho ë Ixtambun, gi¸p biÓn §en.2) Birlik. TiÕng Thæ NhÜ Kú cã nghÜa nh mét héi liªn minh.


§¹i héi ®· quyÕt ®Þnh tËp hîp 34 §ÐcnÕch3) hiÖn cã thµnh mét BiÕclÝch, tøc lµ mét liªn minh. NghÞ quyÕt m¹nh d¹n ®ã ®· lµm cho chÝnh phñ ph¶i sî h·i kh«ng d¸m c«ng nhËn BiÕclÝch. Nªn chó ý lµ th¸i ®é cña chÝnh phñ ®èi víi c«ng nh©n ®· thay ®æi nhiÒu. Khi chiÕn tranh kÕt thóc, khi vÊn ®Ò ®Æt ra lµ ph¶i ®uæi cæ nh÷ng ngêi níc ngoµi th× chÝnh phñ lu«n lu«n tá ra dÔ d·i víi c«ng nh©n, nhng khi ®ông ®Õn vÊn ®Ò tæ chøc c«ng nh©n th× chÝnh phñ tá ra còng ph¶n ®éng nh tÊt c¶ mäi chÝnh phñ t b¶n chñ nghÜa kh¸c. Do ®ã, sù phñ quyÕt cña chÝnh phñ kh«ng lµm ai ng¹c nhiªn c¶. V¶ l¹i, mäi ngêi biÕt r»ng tõ khi ký hoµ íc L«dann¬43

th× bän t b¶n Thæ NhÜ Kú ®· ¨n çnh víi bän t b¶n níc ngoµi, - bän nµy sau khi ®· tµn s¸t hµng v¹n ngêi Hy L¹p vµ Thæ NhÜ Kú khæ së nhng vÉn kh«ng ®Æt ®îc ¸ch thùc d©n lªn Thæ NhÜ Kú, th× nay l¹i x©m nhËp mét çch hoµ b×nh vµo ®Êt níc Tr¨ng lìi liÒm. ViÖc chÝnh phñ tõ chèi kh«ng c«ng nhËn tæ chøc BiÕclÝch, ch¼ng kh¸c nµo mét nô cêi duyªn d¸ng dïng ®Ó khuyÕn khÝch giíi tµi chÝnh quèc tÕ mµ ba phÇn n¨m lµ nguån gèc Ph¸p.

Nhng giai cÊp v« s¶n Thæ NhÜ Kú ®· tiÕn ®îc mét bíc ®Çu tiªn. NhÊt ®Þnh hä sÏ cßn tiÕn n÷a.

NguyÔn ¸i QuècB¸o L'HumanitÐ,ngµy 1-1-1924. T×NH C¶NH N¤NG D¢N AN NAM

Ngêi An Nam nãi chung, ph¶i Ì cæ ra mµ chÞu nh÷ng c«ng ¬n b¶o hé cña níc Ph¸p. Ngêi n«ng d©n An Nam nãi riªng, l¹i cµng ph¶i Ì cæ ra mµ chÞu sù b¶o hé Êy mét çch th¶m h¹i h¬n: lµ ngêi An Nam, hä bÞ ¸p bøc; lµ ngêi n«ng

3) Dernek. TiÕng Thæ NhÜ Kú cã nghÜa lµ héi.


d©n, hä bÞ ngêi ta ¨n c¾p, cíp bãc, tíc ®o¹t, lµm ph¸ s¶n. ChÝnh hä lµ nh÷ng ngêi ph¶i lµm mäi c«ng viÖc nÆng nhäc, mäi thø lao dÞch. ChÝnh hä lµm ra cho lò ngêi ¨n b¸m, lò ngêi lêi biÕng, lò ngêi ®i khai ho¸ vµ nh÷ng bän kh¸c hëng mµ chÝnh hä th× l¹i ph¶i sèng cïng khæ trong khi nh÷ng tªn ®ao phñ cña hä sèng rÊt thõa th·i; hÔ mÊt mïa th× hä chÕt ®ãi. §ã lµ v× hä bÞ ¨n c¾p kh¾p mäi phÝa, b»ng mäi çch, do çc quan cai trÞ, do bän phong kiÕn t©n thêi vµ Nhµ thê. Xa kia, díi chÕ ®é An Nam, ruéng ®Êt chia thµnh nhiÒu h¹ng tuú theo tèt xÊu. ThuÕ ®¸nh theo sù ph©n h¹ng Êy. Díi chÕ ®é thuéc ®Þa hiÖn nay, tÊt c¶ nh÷ng çi ®ã ®Òu thay ®æi. Khi cÇn kiÕm tiÒn çc quan cai trÞ ngêi Ph¸p chØ viÖc b¾t thay ®æi h¹ng ruéng. ChØ mét nÐt bót thÇn kú lµ hä biÕn mét ®¸m ruéng xÊu thµnh ruéng tèt. ThÕ lµ ngêi d©n cµy An Nam buéc ph¶i nép thuÕ cho ®¸m ruéng cña m×nh nhiÒu h¬n sè hä thu ho¹ch ®îc.

Nh thÕ vÉn cha hÕt. Ngêi ta cßn t¨ng diÖn tÝch ruéng ®Êt mét çch gi¶ t¹o b»ng çch rót ng¾n ®¬n vÞ ®o ®¹c. B»ng çch ®ã, thuÕ lËp tøc t¨ng lªn, n¬i th× mét phÇn ba, n¬i th× hai phÇn ba. §iÒu ®ã cha ®ñ ®Ó tho¶ m·n lßng tham kh«ng ®¸y cña Nhµ níc b¶o hé cø mçi n¨m l¹i t¨ng m·i thuÕ lªn. ThÝ dô, tõ n¨m 1890 ®Õn n¨m 1896, thuÕ ®· t¨ng gÊp ®«i. Tõ n¨m 1896 ®Õn n¨m 1898 l¹i t¨ng lªn mét nöa vµ cø nh thÕ mµ t¨ng lªn m·i. Ngêi An Nam cø chÞu rãc thÞt m·i nh vËy vµ çc quan lín b¶o hé nhµ ta th× quen ¨n bÐn mïi cø tiÕp tôc gië trß xoay xë m·i.

Cã khi, tÖ ®éc ®o¸n ®i ®«i víi tÖ cíp ®o¹t. ThÝ dô n¨m 1895, viªn c«ng sø mét tØnh ë B¾c Kú ®· tíc mÊt cña mét lµng nä hµng bao nhiªu hÐcta ruéng ®Êt ®Ó ®em cÊp cho mét lµng kh¸c, lµ mét lµng theo ®¹o Kit«. Nh÷ng ngêi mÊt ruéng khiÕu n¹i th× ngêi ta b¾t bá tï. Çc b¹n ®õng tëng chÕ ®é cai trÞ v« liªm sØ Êy chØ cã nh thÕ th«i. Ngêi ta cßn b¾t

nh÷ng kÎ xÊu sè bÞ mÊt ruéng ph¶i nép thuÕ cho m·i ®Õn n¨m 1910, mÆc dï ruéng ®Êt cña hä ®· bÞ tíc ®o¹t tõ n¨m 1895!

HÕt çc quan cai trÞ ¨n c¾p, ®Õn bän chñ ®ån ®iÒn ¨n c¾p. Ngêi ta cÊp cho ngêi ¢u nh÷ng ®ån ®iÒn nhiÒu khi vît qu¸ 20.000 hÐcta; mµ nh÷ng ngêi ¢u nµy th× ngoµi çi bông phÖ vµ çi mµu da tr¾ng ra, kh«ng cã m¶y may kiÕn thøc g× vÒ n«ng nghiÖp vµ kü thuËt.

Nh÷ng ®ån ®iÒn Êy phÇn nhiÒu ®îc lËp ra b»ng lèi ¨n c¾p hîp ph¸p ho¸. Trong thêi kú x©m lîc, ngêi d©n cµy An Nam, còng nh ngêi And¸tx¬ n¨m 1870, ®· bá ruéng ®Êt cña m×nh l¸nh sang nh÷ng vïng cßn tù do. Khi hä trë vÒ th× ruéng ®Êt cña hä ®· "thµnh ®ån ®iÒn" mÊt råi. Hµng bao nhiªu lµng ®· bÞ tíc ®o¹t ®i nh thÕ, vµ ngêi b¶n xø l©m vµo c¶nh ph¶i lao ®éng cho bän chóa phong kiÕn t©n thêi, bän nµy chiÕm ®o¹t cã khi ®Õn 90% thu ho¹ch.

LÊy cí khuyÕn khÝch viÖc khai khÈn thuéc ®Þa, ngêi ta miÔn thuÕ ®iÒn thæ cho rÊt nhiÒu chñ ®ån ®iÒn lín.

§· ®îc kh«ng ruéng ®Êt råi, bän chñ ®ån ®iÒn l¹i cßn ®-îc kh«ng, hoÆc gÇn nh ®îc kh«ng c¶ nh©n c«ng n÷a. Bän quan cai trÞ cung cÊp cho hä mét sè tï khæ sai lµm kh«ng c«ng, hay dïng uy quyÒn cña chóng ®Ó mé cho bän chñ ®ån ®iÒn nh÷ng nh©n c«ng lµm viÖc víi mét ®ång l¬ng chÕt ®ãi. NÕu nh÷ng ngêi An Nam ®Õn kh«ng ®ñ sè hoÆc hä kh«ng b»ng lßng th× ngêi ta liÒn dïng ®Õn vò lùc; bän chñ ®ån ®iÒn liÒn b¾t bän h¬ng lý, nÖn vµo cæ hä, hµnh h¹cho ®Õn khi nh÷ng kÎ khèn khæ nµy chÞu ký giÊy cam ®oan nép ®ñ sè nh©n c«ng cÇn thiÕt míi th«i.

Bªn c¹nh çi thÕ lùc phÇn ®êi Êy cßn cã nh÷ng ®Êng cøu thÕ phÇn hån n÷a, çc ®Êng nµy trong khi truyÒn b¸ ®øc nghÌo cho ngêi An Nam, còng kh«ng quªn t×m çch lµm giµu b»ng må h«i vµ m¸u cña ngêi b¶n xø. ë Nam Kú, chØ riªng


Héi Th¸nh truyÒn gi¸o còng ®· chiÕm 1/5 ruéng ®Êt trong vïng. MÆc dÇu trong kinh Th¸nh kh«ng cã d¹y, song thñ ®o¹n chiÕm ®o¹t nh÷ng ®Êt ®ai nµy còng thËt rÊt gi¶n ®¬n: ®ã lµ thñ ®o¹n cho vay nÆng l·i vµ hèi lé. Héi Th¸nh lîi dông lóc mÊt mïa ®Ó cho n«ng d©n vay tiÒn vµ buéc hä ph¶i cÇm cè ruéng ®Êt. V× lîi suÊt tÝnh theo lèi c¾t cæ, nªn ngêi An Nam kh«ng thÓ tr¶ nî ®óng h¹n; thÕ lµ tÊt c¶ ruéng ®Êt cÇm cè bÞ r¬i vµo tay Héi truyÒn gi¸o.

Çc quan cai trÞ c¶ lín lÉn bÐ, ®îc níc mÑ giao vËn mÖnh xø §«ng D¬ng cho, nãi chung ®Òu lµ nh÷ng bän ngu xuÈn vµ ®Óu çng. Héi Th¸nh chØ cÇn n¾m ®îc trong tay mét vµi giÊy tê bÝ mËt, thuéc ®êi riªng, cã tÝnh chÊt nguy h¹i ®Õn thanh danh, ®Þa vÞ cña çc quan, lµ cã thÓ lµm çc quan ho¶ng sî vµ ph¶i chiÒu theo ý hä muèn. ChÝnh v× thÕ mµ mét viªn toµn quyÒn ®· nhêng cho Nhµ chung 7.000 hÐcta ruéng ®Êt sa båi cña nh÷ng ngêi b¶n xø, Êy thÕ lµ nh÷ng ngêi b¶n xø nµy trë thµnh nh÷ng ngêi ®i ¨n xin.

Ph¸c qua nh thÕ, chóng ta thÊy r»ng díi chiªu bµi d©n chñ, ®Õ quèc Ph¸p ®· ®em vµo An Nam tÊt c¶ çi chÕ ®é trung cæ ®¸ng nguyÒn rña, kÓ c¶ chÕ ®é thuÕ muèi; r»ng ngêi n«ng d©n An Nam bÞ hµnh h×nh võa b»ng lìi lª cña nÒn v¨n minh t b¶n chñ nghÜa, võa b»ng c©y th¸nh gi¸ cña Héi Th¸nh ®Ü bîm.

NguyÔn ¸i QuècB¸o La Vie OuvriÌre,ngµy 4-1-1924.

T×NH C¶NH N¤NG D¢N TRUNG QUèC

Trung Quèc c¨n b¶n lµ mét níc n«ng nghiÖp, 85% sè d©n lµ n«ng d©n. Cã thÓ chia hä ra lµm bèn h¹ng: ®Þa chñ h¹ng lín, ®Þa chñ h¹ng võa, ngêi cã Ýt ruéng ®Êt, bÇn n«ng vµ cè n«ng.

Trong níc cã tõ 250 ®Õn 300 ®¹i ®Þa chñ h¹ng lín cã h¬n 10.000 mÉu1) ruéng ®Êt. PhÇn nhiÒu lµ nh÷ng quan to hay quý téc. Chõng ®é 30.000 ®Þa chñ cã h¬n 1.000 mÉu vµ 300.000 cã h¬n 100 mÉu.

§Þa vÞ x· héi cña nh÷ng ngêi chñ së h÷u nhá cã tõ 10 ®Õn 100 mÉu th× kh¸ phøc t¹p vµ thay ®æi lu«n. Còng cã chõng Êy ruéng ®Êt, mét ngêi n«ng d©n cã thÓ lµ kÎ bãc lét, lµ ngêi bÞ bãc lét, hoÆc lµ "trung gian".

NÕu gia ®×nh cã kh¸ ®«ng ngêi ®Ó cµy cÊy lÊy ruéng ®Êt, th× ngêi n«ng d©n ®ã trë thµnh líp "trung gian".

NÕu gia ®×nh neo ngêi, ngêi n«ng d©n ®µnh buéc ph¶i cho thuª rÏ sè ruéng ®Êt mµ anh ta kh«ng thÓ lµm ®îc; thÕ lµ anh trë thµnh kÎ bãc lét.

NÕu gia ®×nh qu¸ ®«ng ngêi mµ muèn ®ñ chi dïng, th× ngoµi ruéng ®Êt cña m×nh ra, ngêi n«ng d©n cßn b¾t buéc ph¶i thuª thªm ruéng ®Êt cña ngêi kh¸c; thÕ lµ anh ta bÞ v« s¶n ho¸ vµ chuyÓn thµnh ngêi bÞ bãc lét.Theo tµi liÖu cña Bé Canh n«ng, th× n¨m 1918 cã 43.935.478 gia ®×nh ë trong t×nh tr¹ng kh«ng æn ®Þnh ®ã.

Cã hai lèi lÊy t«: t« ®ong vµ t« rÏ. Theo lèi thø nhÊt, ngêi cã Ýt ruéng ®Êt hay ngêi bÇn n«ng lÜnh canh ruéng vµ ®ãng mét sè tiÒn t« nµo ®ã trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh. NÕu

1) Çc ch÷ "mÉu" trong nguyªn b¶n viÕt b»ng tiÕng ViÖt.


®îc mïa th× ngêi lÜnh canh còng ch¼ng ®îc d«i ra lµ bao, v× ngêi chñ ruéng tÝnh rÊt s¸t vµ kh«ng bao giê chÞu thiÖt c¶. Tr¸i l¹i, nÕu mÊt mïa, th× ngêi lÜnh canh bÞ hoµn toµn ph¸ s¶n, cßn ngêi chñ th× ch¼ng mÊt g× c¶.

Víi lèi lÊy t« rÏ, ngêi chñ ruéng thu tõ 35 ®Õn 50% hoa lîi cña mçi vô.

V× chÕ ®é ruéng ®Êt Trung Quèc lµ chÕ ®é ph©n t¸n tõng m¶nh, cho nªn hÇu hÕt tÊt c¶ mäi ngêi n«ng d©n dï nghÌo ®Õn ®©u ®i n÷a th× tríc kia còng ®Òu cã ®îc mét m¶nh ®Êt ®Ó cã thÓ "kiÕm lÊy nÐn h¬ng cóng tæ tiªn". Song, ngµy nay, rÊt nhiÒu ngêi tuyÖt ®èi kh«ng cã g×, thËm chÝ kh«ng cã lÊy "mét miÕng ®Êt ®Ó c¾m dïi" n÷a. Hä chØ cã hai çnh tay kh«ng th«i. Muèn kiÕm lÊy b¸t c¬m, hä ®i ë hay ®i lµm mïa. Nh÷ng ngêi ®i lµm mïa kh«ng cã c«ng x¸ nhÊt ®Þnh, còng kh«ng cã viÖc lµm thêng xuyªn: hÕt vô gÆt, hä ra thµnh thÞ lµm hay ®i chµi líi. Nh÷ng ngêi lín ®i ë th× h»ng n¨m kiÕm ®îc mét sè tiÒn tÝnh ra kho¶ng tõ 25 ®Õn 40 ®«la, c¬m nu«i vµ ¸o mÆc; çc trÎ em ®i ë ch¨n tr©u bß th× ®îc tõ 3 ®Õn 5 ®«la mét n¨m.

Sù th©m nhËp cña chñ nghÜa t b¶n níc ngoµi lµm mÊt th¨ng b»ng gi¸ c¶ gi÷a çc hµng chÕ biÕn vµ n«ng s¶n phÈm. Ngêi n«ng d©n lu«n lu«n b¾t buéc ph¶i b¸n rÎ thãc lóa hay khoai cña hä ®Ó mua nh÷ng dông cô hiÖn nay ®¾t h¬n tríc kia rÊt nhiÒu. Chñ nghÜa t b¶n còng lµm cho ngêi chñ ruéng mÊt çi ®Çu ãc tËp truyÒn vµ gia trëng vµ ®em thay b»ng tÝnh h¸m lîi rÊt d÷ tîn. Cè noi theo g¬ng çc ®ång nghiÖp cña chóng ë thµnh thÞ, bän ®Þa chñ t×m çch ®Ó ngµy cµng n¾m ®éc quyÒn ruéng ®Êt. NhiÒu c«ng ty khai khÈn ®· ®îc thµnh lËp, bao gåm nh÷ng ®Êt ®ai v« cïng réng lín, vµ hÊt mét sè lín tiÓu n«ng ra ngoµi. Nh÷ng c«ng ty nh C«ng ty h÷u h¹n Phulilan cã h¬n 300.000 mÉu ruéng ®Êt.

Lôt léi, b·o t¸p, n¹n ®ãi, néi chiÕn ®Òu g©y ra c¶nh cïng

khæ cho n«ng d©n.Bän quan liªu tham nhòng cña chÕ ®é quan l¹i còng chÞu

phÇn tr¸ch nhiÖm g©y ra c¶nh ®ãi khæ Êy. ChÝnh phñ ®· lËp nh÷ng tr¹m thÝ nghiÖm ®Ó t×m çch c¶i tiÕn n«ng nghiÖp. Nh÷ng c¬ quan Êy võa thµnh lËp ra lµ ®· trë ngay thµnh nh÷ng miÕng phã m¸t cho bän quan l¹i, chø kh«ng ph¶i lµ nh÷ng c¬ quan ®Ó phôc vô nh©n d©n.

Mét tai ho¹ kh¸c n÷a lµ chñ nghÜa qu©n phiÖt. TÊt c¶ bän tíng t¸ lín nhá, kiÓu Nap«lª«ng, ®Òu lµm giµu cho b¶n th©n hä, lµm giµu cho bÌ ®¶ng vµ cho bän tay ch©n cña hä, b»ng må h«i níc m¾t cña n«ng d©n lµ nh÷ng ngêi hµng n¨m ph¶i ®ãng vµo kho¶ng 225.000.000 ®«la. Su thuÕ ®Ì lªn ng-êi tiÓu n«ng nÆng nÒ h¬n bän giµu cã, v× bän nµy phÇn nhiÒu lµ viªn chøc vµ b¹n bÌ cña bän viªn

chøc.Sau hÕt, ph¬ng ph¸p lµm viÖc cæ s¬ vµ nÒn gi¸o dôc l¹c

hËu l¹i cßn lµm cho ®êi sèng cña quÇn chóng cÇn lao cµng thªm cùc khæ. N¨m 1918, h¬n 15.500.000 n«ng d©n vµ thî thuyÒn ®· bá n«ng th«n ra thµnh thÞ, lµm cho sè ngêi bÞ bãc lét vµ ®¹o qu©n thÊt nghiÖp ë thµnh thÞ t¨ng lªn.

Muèn xo¸ bá tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã, çc ®ång chÝ Trung Quèc cña chóng ta ph¶i tiÕn hµnh m¹nh mÏ mét cuéc vËn ®éng khÈn tr¬ng ®Ó gi¸o dôc quÇn chóng, lµm cho quÇn chóng thÊy thËt râ søc m¹nh cña m×nh, quyÒn lîi cña m×nh, vµ cã ®ñ kh¶ n¨ng thùc hiÖn ®îc khÈu hiÖu "TÊt c¶ ruéng ®Êt vÒ tay n«ng d©n".



PHONG TRµO C¤NG NH¢N ë VIÔN §¤NG

¤xaca lµ mét trong nh÷ng trung t©m c«ng nghiÖp lín cña níc NhËt, kh«ng bÞ thiÖt h¹i g× trong n¹n ®éng ®Êt võa qua. Tai ho¹ cña nh÷ng ngêi NhËt kh¸c ®· t¹o nªn h¹nh phóc cho bän chñ nhµ m¸y ë thµnh phè nµy, hiÖn nay chóng ®ang ph¸t tµi cha tõng thÊy. ThÕ mµ tiÒn l¬ng cña c«ng nh©n vÉn gi÷ nguyªn nh møc tríc khi x¶y ra tai ho¹ ®ã, mÆc dï gi¸ sinh ho¹t ®· t¨ng lªn kh«ng kÐm phÇn nhanh chãng, ¶nh hëng nÆng nÒ ®Õn tói tiÒn Ýt ái cña c«ng nh©n. BÞ l©m vµo t×nh c¶nh kh«ng thÓ chÞu næi Êy vµ tríc sù tõ chèi cña bän chñ kh«ng chÞu thùc hiÖn nh÷ng yªu s¸ch c¶i thiÖn ®êi sèng, c«ng nh©n çc xëng b«ng v¶i ®· ®×nh c«ng tõ cuèi th¸ng 11.

Çc yªu s¸ch nªu ra lµ:1. T¨ng l¬ng thªm 20%;2. Gi¶m gi¸ nh÷ng thùc phÈm do nhµ m¸y cung cÊp;3. C¶i thiÖn nhµ ¨n vµ buång t¾m;4. Tr¶ nöa l¬ng cho çc c«ng nh©n v× èm ®au kh«ng ®i

lµm ®îc;5. Thu nhËn l¹i nh÷ng c«ng nh©n võa míi bÞ ®uæi.Tríc ®©y Ýt l©u, c«ng nh©n çc c«ng ty "Gai ViÔn §«ng"

vµ "Nag«xai" do ®×nh c«ng mµ ®· ®îc t¨ng l¬ng. C«ng nh©n ë c«ng ty "Xensu" còng ®· ®îc t¨ng l¬ng ngay sau khi göi b¶n quyÕt nghÞ ®×nh c«ng cho ban gi¸m ®èc. Çc c«ng ty kh¸c th× chèng l¹i. Hä lÊy cí r»ng, tuy cã rÊt nhiÒu ®¬n ®Æt hµng ®Êy, nhng hä còng kh«ng ®îc lêi l·i g× nhiÒu l¾m, v× gi¸ nguyªn liÖu ®· t¨ng lªn; vµ nãi r»ng mÆt kh¸c, v× kh«ng cã ®ñ b«ng x¬ nªn hä ch¼ng chót g× lo ng¹i ®×nh c«ng c¶.

Thùc ra, hä ®ang sî cuèng lªn. Hä ®· cho c¶nh s¸t ®Þa ph¬ng, ®ång thêi gäi c¶ c¶nh s¸t ë çc thµnh phè l©n cËn ®Õn ®ãng ngay trong thµnh phè. Hä ®· cho b¾t tæng th ký Liªn ®oµn lao ®éng vµ mét sè lín çn bé cïng nh÷ng ngêi ®i biÓu t×nh ®Ó hßng lµm yÕu phong trµo. Mu toan cña bän chñ ch¼ng ®¹t kÕt qu¶ g×, v× cuéc ®×nh c«ng vÉn ®îc l·nh ®¹o kiªn quyÕt nh h«m míi ®Çu, vµ c«ng nh©n th× quyÕt t©m ®Êu tranh ®Õn cïng.

Anh em thî ®iÖn vµ thî m¸y ®· tuyªn bè ®×nh c«ng h-ëng øng. C«ng nh©n çc c«ng xëng nhµ níc høa sÏ dïng ®ñ mäi çch ®Ó ñng hé çc ®ång chÝ cña hä ®ang ®Êu tranh. §îc ñng hé nh thÕ, nªn nh÷ng ngêi ®×nh c«ng ®Òu hÕt søc h¨ng h¸i vµ tin ch¾c sÏ nhÊt ®Þnh th¾ng lîi.

Trong cuéc ®Êu tranh gi÷a t b¶n vµ lao ®éng ë ViÔn §«ng, cã nh÷ng chuyÖn thó vÞ mµ ë ph¬ng T©y ngêi ta sÏ kh«ng hiÓu ®îc, nhng ë ®©y l¹i lµ nh÷ng chuyÖn hoµn toµn cã thùc. Ch¼ng h¹n nh, muèn ng¨n c¶n kh«ng cho c«ng nh©n liªn kÕt víi çc ®ång chÝ cña hä ®ang ®Êu tranh, c«ng ty Kisioa®a ®· cho kho¸ chÆt çc cöa ra vµo. Nhµ m¸y C¬naoa®a chÕ t¹o çc m¸y ®iÖn, kh«ng thÓ tho¶ thuËn ®îc víi c«ng nh©n viªn cña hä vÒ vÊn ®Ò c«ng s¸, nªn ®· quyÕt ®Þnh cho nghØ viÖc. Nhng tríc khi th¶i c«ng nh©n, nhµ m¸y ®ã ®· tr¶ hä ®ñ bèn ngµy c«ng vµ tiÒn phô cÊp trong hai tuÇn!

§×nh c«ng chèng chÕ ®é qu©n phiÖt .

§Ó ph¸ vì tæ chøc cña c«ng nh©n võa míi g©y dùng lªn, bän chñ çc hÇm má ë Suicaosun (Trung Quèc), ®· cho ®iÒu binh lÝnh cña tíng Chao ®Õn. Bän nµy võa tíi n¬i lµ chiÕm ®ãng ngay c©u l¹c bé cña c«ng nh©n. §Ó chèng l¹i hµnh ®éng b¹o ngîc ®ã, ba ngh×n thî má ®· tù ®éng ®×nh c«ng. Hä bao v©y bän lÝnh vµ t×m çch tíc vò khÝ cña chóng. Bän


lÝnh næ sóng, lµm bÞ th¬ng nhiÒu ngêi ®×nh c«ng. T×nh h×nh ®· diÔn ra qu¸ ý muèn cña bän chñ vµChóng hiÖn ®ang ra c«ng dµn xÕp cho æn.

Nhng anh em thî má ®· tr¶ lêi r»ng hä chØ trë l¹i lµm viÖc khi nµo nh÷ng ngêi bÞ n¹n ®· ®îc båi thêng vµ çc yªu s¸ch cña hä - gåm 9 ®iÒu - ®· ®îc tho¶ m·n.


L£NIN Vµ ÇC D¢N TéC THUéC §ÞA

"Lªnin ®· mÊt!". Tin nµy ®Õn víi mäi ngêi nh sÐt ®¸nh ngang tai, truyÒn ®i kh¾p çc b×nh nguyªn ph× nhiªu ë ch©u Phi vµ çc çnh ®ång xanh t¬i ë ch©u ¸. §óng, nh÷ng ngêi da ®en vµ da vµng cã thÓ cha biÕt râ Lªnin lµ ai, níc Nga ë ®©u. Bän ®Õ quèc thùc d©n cè ý bng bÝt kh«ng cho hä biÕt. Sù ngu dèt lµ mét trong nh÷ng chç dùa chñ yÕu cña chÕ ®é t b¶n chñ nghÜa. Nhng tÊt c¶ hä, tõ nh÷ng ngêi n«ng d©n An Nam ®Õn ngêi d©n s¨n b¾n trong çc rõng §ah«m©y, còng ®· thÇm nghe nãi r»ng ë mét gãc trêi xa x¨m cã mét d©n téc ®· ®¸nh ®uæi ®îc bän chñ bãc lét hä vµ hiÖn ®ang tù qu¶n lý lÊy ®Êt níc m×nh mµ kh«ng cÇn tíi bän chñ vµ bän toµn quyÒn. Hä còng ®· nghe nãi r»ng níc ®ã gäi lµ níc Nga, r»ng cã nh÷ng ngêi dòng c¶m, mµ ngêi dòng c¶m nhÊt lµ Lªnin. ChØ nh thÕ còng ®ñ lµm cho hä ng-ìng mé s©u s¾c vµ ®Çy nhiÖt t×nh ®èi víi níc ®ã vµ l·nh tô cña níc ®ã.

Nhng kh«ng ph¶i chØ cã thÕ. Hä cßn ®îc biÕt r»ng ngêi l·nh tô vÜ ®¹i nµy sau khi gi¶i phãng nh©n d©n m×nh, cßn muèn gi¶i phãng çc d©n téc kh¸c n÷a. Ngêi ®· kªu gäi çc d©n téc da tr¾ng gióp ®ì çc d©n téc da vµng vµ da ®en


tho¸t khái ¸ch ¸p bøc cña bän rumi1), cña tÊt c¶ bän rumi: toµn quyÒn, c«ng sø, v.v.. Vµ ®Ó thùc hiÖn môc ®Ých Êy, Ngêi ®· v¹ch ra mét c¬ng lÜnh cô thÓ.

Lóc ®Çu hä tëng lµ trªn ®êi kh«ng thÓ cã mét ngêi nh thÕ vµ c¬ng lÜnh nh thÕ ®îc. Nhng vÒ sau hä ®îc biÕt tin, tuy lê mê, vÒ ®¶ng céng s¶n, vÒ tæ chøc gäi lµ Quèc tÕ Céng s¶n ®ang ®Êu tranh v× nh÷ng ngêi bÞ bãc lét, v× tÊt c¶ nh÷ng ngêi bÞ bãc lét, trong ®ã cã c¶ hä n÷a, hä biÕt r»ng chÝnh Lªnin lµ ngêi l·nh ®¹o tæ chøc nµy.

Vµ chØ nh thÕ còng ®ñ ®Ó cho nh÷ng ngêi ®ã tuy v¨n ho¸ kÐm cái nhng lµ nh÷ng ngêi cã thiÖn chÝ vµ biÕt ¬n, hÕt lßng t«n kÝnh Lªnin. Hä coi Lªnin lµ ngêi gi¶i phãng cho hä. Lªnin ®· mÊt råi th× chóng ta biÕt lµm thÕ nµo? LiÖu cã nh÷ng ngêi dòng c¶m vµ réng lîng nh Lªnin ®Ó kh«ng qu¶n thêi gian vµ søc lùc ch¨m lo ®Õn sù nghiÖp gi¶i phãng cña chóng ta kh«ng? §ã lµ nh÷ng ®iÒu mµ quÇn chóng nh©n d©n bÞ ¸p bøc ë çc thuéc ®Þa b¨n kho¨n tù hái.

Cßn chóng t«i, nh÷ng ngêi céng s¶n, nh÷ng ngêi sinh ra ë çc thuéc ®Þa, chóng t«i v« cïng ®au ®ín tríc sù tæn thÊt kh«ng thÓ nµo ®Òn bï ®îc vµ chia sÎ nçi buån chung cña nh©n d©n çc níc víi nh÷ng ngêi anh ngêi chÞ cña chóng t«i. Song chóng t«i tin tëng r»ng Quèc tÕ Céng s¶n vµ çc ph©n bé cña nã, trong ®ã cã çc chi bé ë çc níc thuéc ®Þa, sÏ thùc hiÖn ®îc nh÷ng bµi häc vµ nh÷ng lêi gi¸o huÊn mµ vÞ l·nh tô ®· ®Ó l¹i cho chóng ta. Lµm nh÷ng ®iÒu mµ Ngêi ®· c¨n dÆn chóng ta, ®ã ch¼ng ph¶i lµ ph¬ng ph¸p tèt nhÊt ®Ó tá t×nh yªu mÕn cña chóng ta ®èi víi Ngêi hay sao?

Khi cßn sèng, Ngêi lµ ngêi cha, thÇy häc, ®ång chÝ vµ cè vÊn cña chóng ta. Ngµy nay, Ngêi lµ ng«i sao s¸ng chØ ®êng cho chóng ta ®i tíi cuéc çch m¹ng x· héi.

Lªnin bÊt diÖt sÏ sèng m·i trong sù nghiÖp cña chóng ta.

NGUYÔN ¸I QUèC(§«ng D¬ng)

B¸o Prav®a, tiÕng Nga,ngµy 27-1-1924.

¤NG ANBE XAR¤ Vµ B¶N TUY£N NG¤NNH¢N QUYÒN

ChÝnh v× quyÒn con ngêi mµ hµng triÖu con ngêi ®· bÞ giÕt h¹i trong thêi ®¹i chiÕn. Çi quyÒn mµ hä ®· hy sinh v× nã, cïng víi nh÷ng x¸c chÕt th¶m th¬ng cña hä, nay bÞ vïi s©u vµo l·ng quªn.

Håi ®ã, çc chÝnh kh¸ch cßn gµo to h¬n c¶ tiÕng ®¹i b¸c cho kh¾p bèn ph¬ng gÇm trêi nghe: quyÒn! quyÒn! quyÒn! Nhng lËp tøc, sau khi cuéc chÐm giÕt ®· chÊm døt, lËp tøc sau khi tai ho¹ ®· qua, th× kh«ng cßn ai nghe thÊy nãi ®Õn çi con vËt Êy n÷a. ë VÐcx©y, ë Gi¬nev¬, ë Bul«nh¬ còng nh ë Oasinht¬n quyÒn con ngêi ®· ®îc thay thÕ b»ng than ®en, than ®¸, dÇu ho¶, thuéc ®Þa.

Mét çi quyÒn kh¸c ra ®êi, díi mét d¹ng kh¸c, cßn xÊu xa h¬n, ghª tëm h¬n: quyÒn cña kÎ m¹nh. B»ng çi quyÒn nµy


ngêi ta muèn huû diÖt níc Nga çch m¹ng. B»ng çi quyÒn nµy ngêi ta muèn biÕn níc §øc thµnh mét nghÜa ®Þa vµ mét b·i hoang. B»ng çi quyÒn nµy ngêi ta t×m çch chia nhau Trung Quèc. Vµ còng b»ng çi quyÒn nµy ngêi ta d×m thËt s©u nh÷ng d©n çc thuéc ®Þa vµo vßng n« lÖ, nh÷ng thuéc ®Þa, v× b¶o vÖ quyÒn con ngêi, ®· cèng hiÕn 978.000 con em m×nh, trong sè ®ã 340.000 ®· bá m×nh trªn chiÕn ®Þa, nh÷ng thuéc ®Þa mµ ngêi ta bßn rót ®Õn tËn x¬ng tuû ®Ó "v·n håi sù thÞnh vîng cña mÉu quèc", nh÷ng thuéc ®Þa mµ ngµy nay ngêi ta cßn lÊy ®i 300.000 con em trÎ trungnhÊt, trô cét cêng tr¸ng nhÊt, ®Ó lµm måi dù tr÷ cho ®¹i b¸c trong cuéc chiÕn tranh råi sÏ tíi v× quyÒn con ngêi.

Dï r»ng sù thùc ®au lßng nh vËy, nhng thÕ giíi råi còng quen ®i víi çi triÕt lý, çi tÝnh tr× ®én vèn dÜ, mçi khi ngêi ta khuÊy lªn çi t tëng ®Þnh mÖnh cña nã. §· thÕ, «ng Anbe Xar«, Bé trëng Bé Thuéc ®Þa, l·nh tô b¶o vÖ quyÒn ngêi b¶n xø ë thuéc ®Þa, l¹i cßn, víi çi giäng lìi bÊt kh¶ tri cña «ng võa xíi lªn çi tÝnh cuång tÝn cña bän "mäi" cña «ng. Muèn cho bµi diÔn v¨n cña «ng ë Trêng thuéc ®Þa ®îc næi lªn h¬n n÷a sau khi ®· biÓu diÔn vÉn nh÷ng móa may kÞch tÝnh cña «ng, vÉn çi ng«n phong kªu vµ rçng tuÕch cña «ng, vÉn nh÷ng s¸o ng÷ cò rÝch lÆp ®i lÆp l¹i cña «ng nã ®i ®Õn chç (...)1) cña nh÷ng kÎ bãc lét vµ ¸p bøc t¬ng lai ë çc thuéc ®Þa. B¶n Tuyªn ng«n nh©n quyÒn, nhµ ¶o thuËt tu tõ häc nµy, h«m ®ã, ch¾c lµ ®· hoµn toµn lo¹n thÇn kinh.

Tríc «ng vµ còng nh «ng th«i, ngêi ta ®· tõng che ®Ëy nh÷ng téi ¸c, nh÷ng vô xo¸y, nh÷ng vô tµn s¸t díi çi ¸o kho¸c khai ho¸ hay díi danh nghÜa quyÒn con ngêi, nhng ng-

êi ta cßn lµm nh÷ng viÖc ®ã víi mét sù dÌ dÆt nµo ®ã, víi mét chót liªm sØ nµo ®ã. §»ng nµy çi con ngêi cña rîu vµ thuèc phiÖn Êy, çi « che cho nh÷ng b¨ng cña Phuèc vµ cña B«®oanh Êy, tr¬ trÏn tuyÖt vêi, l¹i ®· nãi ®Õn b¶n v¨n thiªng liªng nhÊt, cao quý nhÊt cña §¹i çch m¹ng Ph¸p. Kh«ng cßn lµ mét sù gi¶ nh©n gi¶ nghÜa n÷a. §©y lµ mét téi ®¹i bÊt kÝnh.

.............................................2) .NghÜ cho lung, cã khi t«i ®· m¾c sai lÇm kh«ng nhËn ra

tÊm lßng cao c¶ vµ tinh thÇn qu¶ng ®¹i cña ngµi Bé trëng cña chóng ta. BiÕt ®©u ®Êy, khi nh¾c l¹i B¶n tuyªn ng«n ®· lµm cho Céng hoµ Ph¸p bÊt tö, «ng Anbe Xar« l¹i ch¶ muèn dïng mét chiÕn thuËt ®êng vßng ®Ó nh¾c nhë d©n chóng çc thuéc ®Þa trë vÒ víi nh÷ng nghÜa vô ch©n chÝnh cña m×nh? Tõ ®¹i lé Thiªn V¨n §µi kh«ng chõng ngµi cã ý ®Þnh, qua lêi nãi hïng m¹nh cña m×nh, kªu gäi nh÷ng d©n téc thuéc ®Þa h·y ®i theo vÕt ch©n vinh quang cña tæ tiªn ngµi mµ chiÕn ®Êu, nh tæ tiªn ngµi ®· chiÕn ®Êu cho c«ng cuéc gi¶i phãng m×nh vµ cho quyÒn con ngêi cña m×nh. Ngêi ta sinh ra vµ m·i m·i tù do vµ b×nh ®¼ng vÒ quyÒn. Çc quyÒn Êy lµ: tù do, t h÷u, an ninh vµ chèng ¸p bøc.

Tù do, chèng ¸p bøc, ®ã lµ nh÷ng ®iÒu mµ ngµi bé tr-ëng muèn lµm cho "nh÷ng ngêi anh em da mÇu cña ngµi" hiÓu, nh÷ng ngêi anh em nµy tuy ®ang bÞ mét ®Õ quèc ghª tëm nhÊt ¸p bøc mét çch tµn tÖ nhÊt, nhng vÉn cßn cø lÞm ®i trong mét giÊc mª man triÒn miªn.

Chóng ta, nh÷ng ngêi con cña çc thuéc ®Þa, chóng ta sÏ lµ nh÷ng tªn thËt hÌn nh¸t, nÕu chóng ta kh«ng nhÊt tÒ ®¸p

1) B¸o Le Paria b¶n gèc, lu ë Th viÖn quèc gia Ph¸p, ký hiÖu BN.Jo 35859, bÞ r¸ch mÊt mét sè ch÷ ë 5 dßng liÒn nhau. Chóng t«i ch a t×m ®îc tê lµnh cã ®ñ ch÷ ®Ó bæ sung.2) Dßng chÊm nµy lµ cña nguyªn b¶n b¸o Le Paria.1) TiÕng ¶rËp, nghÜa lµ ngêi níc ngoµi, kÎ ®i n« dÞch.


øng lêi kªu gäi cña "«ng anh c¶ cña chóng ta": cã t«i ®©y!


TH¦ GöI CHO MéT §åNG CHÝë QUèC TÕ CéNG S¶N1)

§ång chÝ th©n mÕn,

T«i quª qu¸n ë §«ng D¬ng vµ lµ ®¶ng viªn §¶ng Céng s¶n Ph¸p. ChÝnh víi t çch ®ã mµ t«i m¹o muéi c¶m ¬n ®ång chÝ vÒ sù chó ý cña ®ång chÝ ®Õn vÊn ®Ò thuéc ®Þa t¹i §¹i héi Li«ng.

MÆt kh¸c, t«i sÏ sung síng v× ®îc th¶o luËn víi ®ång chÝ vÒ vÊn ®Ò thuéc ®Þa nÕu ®ång chÝ vui lßng cho gÆp.

Do mòi vµ çc ngãn tay bÞ l¹nh cãng khi tang lÔ ®ång chÝ Lªnin, t«i kh«ng thÓ ®i lµm viÖc ë Quèc tÕ Céng s¶n, vËy nªn t«i sÏ rÊt c¶m ¬n, nÕu ®ång chÝ vui lßng trùc tiÕp viÕt th cho t«i ®Õn ®Þa chØ sau:

Kh¸ch s¹n Luých, sè 176§ång chÝ th©n mÕn, xin göi ®ång chÝ lêi chµo céng s¶n

anh em.

NGUYÔN ¸I QUèC5/2/24Th viÕt tay, tiÕng Ph¸p,b¶n chôp lu t¹i ViÖn Hå ChÝ Minh.

TH¦ GöI CHñ TÞCH QUèC TÕ CéNG S¶N

1) Trong th kh«ng cã tªn ngêi nhËn, cã thÓ lµ NguyÔn ¸i Quèc göi cho mét ®ång chÝ l·nh ®¹o cña Quèc tÕ Céng s¶n.


M¸txc¬va, ngµy 15 th¸ng 3 n¨m 1924

KÝnh göi ®ång chÝ Din«viÐp, Chñ tÞch Quèc tÕ thø ba,

§ång chÝ th©n mÕn,

§· h¬n mét th¸ng nay, t«i xin ®ång chÝ vui lßng tiÕp ®Ó t«i cã thÓ th¶o luËn víi ®ång chÝ vÒ t×nh c¶nh nh÷ng thuéc ®Þa cña Ph¸p. Cho tíi nay, t«i vÉn cha ®îc tr¶ lêi. H«m nay, t«i xin m¹n phÐp nh¾c l¹i sù thØnh cÇu ®ã, vµ xin ®ång chÝ nhËn lêi chµo céng s¶n anh em.

NguyÔn ¸i quèc

Th ®¸nh m¸y tiÕng Ph¸p, b¶n chôp lu t¹i ViÖn Hå ChÝ Minh.

Ph©n bé Ph¸p, sè 33Quèc tÕ Céng s¶n.

§¤NG D¦¥NG Vµ TH¸I B×NH D¦¥NG1)

Lß löa cña cuéc chiÕn tranh thÕ giíi s¾p tíi - Níc Ph¸p muèn khai th¸c çc thuéc ®Þa - Çc thuéc ®Þa Ph¸p sèng lay l¾t nh thÕ nµo - Ngêi An Nam bÞ bãc lét nÆng nÒ thªm.

Míi tho¹t nh×n, th× dêng nh vÊn ®Ò §«ng D¬ng vµ Th¸i B×nh D¬ng kh«ng liªn quan g× ®Õn c«ng nh©n ch©u ¢u. Nhng nÕu ngêi ta nhí l¹i r»ng:

a) Trong thêi kú çch m¹ng, çc níc §ång minh kh«ng tÊn c«ng ®îc níc Nga tõ phÝa T©y, ®· t×m çch tÊn c«ng tõ phÝa §«ng. ThÕ lµ çc cêng quèc ë Th¸i B×nh D¬ng, Mü vµ NhËt, ®· cho qu©n ®éi ®æ bé lªn Vla®iv«xtèc, ®ång thêi níc Ph¸p còng göi nh÷ng ®¹o qu©n ngêi §«ng D¬ng sang Xibªri ®Ó gióp bän b¹ch qu©n.

b) HiÖn nay, tÊt c¶ sinh lùc cña chñ nghÜa t b¶n quèc tÕ ®Òu lÊy ë çc xø thuéc ®Þa. §ã lµ n¬i chñ nghÜa t b¶n lÊy nguyªn liÖu cho çc nhµ m¸y cña nã, n¬i nã ®Çu t, tiªu thô hµng, mé nh©n c«ng rÎ m¹t cho ®¹o qu©n lao ®éng cña nã, vµ nhÊt lµ tuyÓn nh÷ng binh lÝnh ngêi b¶n xø cho çc ®¹o qu©n ph¶n çch m¹ng cña nã. ThÕ nµo råi còng cã ngµy níc Nga çch m¹ng ph¶i ®ä søc víi chñ nghÜa t b¶n ®ã. Cho nªn çc ®ång chÝ Nga cÇn ph¶i biÕt râ tÊt c¶ lùc lîng vµ tÊt c¶ çc m¸nh khoÐ trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp cña ®èi thñ cña m×nh.

c) V× ®· trë thµnh mét trung t©m mµ bän ®Õ quèc tham lam ®Òu híng c¶ vµo nhßm ngã, nªn Th¸i B×nh D¬ng vµ çc níc thuéc ®Þa xung quanh Th¸i B×nh D¬ng, t¬ng lai cã thÓ trë thµnh mét lß löa cña chiÕn tranh thÕ giíi míi mµ giai cÊp v« s¶n sÏ ph¶i nai lng ra g¸nh.

Xem thÕ th× ta thÊy râ r»ng vÊn ®Ò Th¸i B×nh D¬ng lµ vÊn ®Ò mµ tÊt c¶ mäi ngêi v« s¶n nãi chung ®Òu ph¶i quan t©m ®Õn.

*1) Mét phÇn bµi nµy ®¨ng l¹i trªn b¸o Le Paria, sè 24, th¸ng 4-1924.


Muèn x©y dùng l¹i níc Ph¸p ®· bÞ cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa tµn ph¸, Bé Thuéc ®Þa Ph¸p ®· th¶o mét dù ¸n khai th¸c çc thuéc ®Þa. Dù ¸n ®ã nh»m khai th¸c nh÷ng tµi nguyªn cña çc níc thuéc ®Þa ®Ó lµm lîi cho chÝnh quèc. Còng dù ¸n Êy nãi r»ng §«ng D¬ng ph¶i gióp ®ì çc thuéc ®Þa kh¸c ë Th¸i B×nh D¬ng ®Èy m¹nh s¶n xuÊt cña hä lªn, ®Ó lµm cho c¶ çc thuéc ®Þa ®ã còng trë thµnh "cã Ých" cho chÝnh quèc. NÕu dù ¸n ®îc thùc hiÖn, th× nhÊt ®Þnh lµ §«ng D¬ng sÏ l©m vµo t×nh tr¹ng gi¶m sót d©n sè vµ bÇn cïng.

ThÕ nhng, míi ®©y, mÆc dÇu bÞ d luËn An Nam ph¶n kh¸ng, Héi ®ång chÝnh phñ §«ng D¬ng còng ®· nhÊt trÝ t¸n thµnh dù ¸n Êy. Muèn hiÓu râ sù nhÊt trÝ ®ã cã gi¸ trÞ ®Õn ®©u, th× còng cÇn biÕt r»ng Héi ®ång ®ã gåm cã Toµn quyÒn §«ng D¬ng, Tíng tæng t lÖnh qu©n ®éi §«ng D¬ng vµ ®é ba chôc viªn chøc cao cÊp ngêi Ph¸p, céng thªm n¨m viªn quan l¹i b¶n xø do viªn Toµn quyÒn nÆn ra. Êy thÕ mµ tÊt c¶ çc ngµi Êy l¹i cho r»ng hä thay mÆt cho c¶ §«ng D¬ng vµ hµnh ®éng v× lîi Ých cña nh©n d©n An Nam! Çc b¹n h·y t-ëng tîng mµ xem, ngêi Ðtxkim«1) hay ngêi Dulu2) mµ l¹i quyÕt ®Þnh vËn mÖnh cña mét d©n téc ch©u ¢u!

*Theo sù thó nhËn cña çc nhµ cÇm quyÒn th× çc thuéc

®Þa ë Th¸i B×nh D¬ng ®¬ng l©m vµo t×nh tr¹ng suy tµn, vµ chØ sèng - nÕu nh thÕ mµ cã thÓ gäi ®îc lµ sèng - mét cuéc sèng cµng ngµy cµng lôn b¹i ®i. Sù thËt th× trong mét thêi gian ng¾n, çc ®¶o ®«ng d©n c, ®· hoµn toµn tha h¼n ®i v× rîu cån vµ lao dÞch.

QuÇn ®¶o M¸ckid¬1), tríc ®©y 50 n¨m, ®«ng ®Õn 20.000 ngêi, mµ b©y giê chØ cßn cã 1.500 ngêi yÕu ®uèi vµ tho¸i ho¸. Trong vßng 10 n¨m, d©n sè ®¶o Tahiti2) gi¶m ®i 25%. Trong sè nh÷ng d©n c ®ang chÕt dÇn chÕt mßn ®i nh thÕ, chñ nghÜa ®Õ quèc Ph¸p l¹i cßn cíp ®i h¬n 3.500 ngêi ®Ó lµm bia ®ì ®¹n cho chóng. ThËt khã mµ tëng tîng ®îc t×nh tr¹ng tµn lôi cña mét gièng ngêi l¹i nhanh ®Õn nh thÕ. Nhng ®ã l¹i lµ mét sù thËt mµ ngêi ta cã thÓ thÊy ®îc ë nhiÒu thuéc ®Þa. (ë çc miÒn thuéc C«ngg«, trong vßng 20 n¨m, d©n sè tõ 40.000 ngêi ®· gi¶m xuèng chØ cßn 30.000. §¶o Xanh Pie3) vµ Mic¬l«ng4), n¨m 1902 cã 6.500 d©n, ®Õn n¨m 1922, thuéc ®Þa nµy chØ cßn cã 3.900 ngêi mµ th«i, v.v.).

HÇu hÕt çc ®¶o ë Th¸i B×nh D¬ng thuéc Ph¸p ®Òu ®îc nhîng cho çc c«ng ty khai khÈn ®ån ®iÒn. Çc c«ng ty nµy tíc ®o¹t ruéng ®Êt cña ngêi b¶n xø vµ b¾t hä lµm nh n« lÖ vËy. §©y lµ mét thÝ dô chøng tá r»ng ngêi ta ®èi xö víi c«ng nh©n b¶n xø nh thÕ nµo. 200 ngêi chuyªn mß ngäc trai ®· bÞ çc h·ng Ph¸p ë ch©u óc b¾t Ðp ®a ®i çc ®ån ®iÒn çch quª h-¬ng cña hä ®Õn 800 h¶i lý... (ThËt kh«ng kh¸c ®a thî may ®i lµm má). Hä bÞ dån xuèng mét chiÕc thuyÒn buåm nhá chØ võa chç cho 10 ngêi vµ kh«ng cã qua mét ph¬ng tiÖn nµo phßng lóc ®¾m thuyÒn. Hä bÞ ®a ngay xuèng thuyÒn kh«ng kÞp nh×n mÆt vî con n÷a. Suèt hai n¨m rßng, nh÷ng ngêi c«ng nh©n khèn khæ Êy bÞ ®Çy ®o¹ trong çc tr¹i cña c«ng ty. NhiÒu ngêi bÞ ®èi xö tµn tÖ. NhiÒu ngêi ®· v× thÕ mµ chÕt.

Çc b¹n h·y céng thªm vµo sù bãc lét v« nh©n ®¹o Êy sù tåi tÖ cña bän v« l¬ng mµ ®Õ quèc Ph¸p giao cho cai trÞ çc ®¶o ®ã, th× çc b¹n sÏ thÊy tÊt c¶ çi tèt ®Ñp cña chÕ ®é bãc lét vµ ¸p bøc ®ang ®a çc níc bÞ chiÕm lµm thuéc ®Þa

1) D©n c miÒn B¾c cùc.2) Nh÷ng bé téc ë miÒn Nam ch©u Phi.1) Nh÷ng ®¶o ë ch©u óc thuéc Ph¸p.2) Nh÷ng ®¶o ë B¾c ch©u Mü thuéc Ph¸p.3) Nh÷ng ®¶o ë ch©u óc thuéc Ph¸p.

4) Nh÷ng ®¶o ë B¾c ch©u Mü thuéc Ph¸p.


ë Th¸i B×nh D¬ng ®Õn chç chÕt vµ diÖt vong.*

Ngµy nay, chñ nghÜa ®Õ quèc ®· tiÕn tíi mét tr×nh ®é hoµn bÞ gÇn nh lµ khoa häc. Nã dïng nh÷ng ngêi v« s¶n da tr¾ng ®Ó chinh phôc nh÷ng ngêi v« s¶n çc thuéc ®Þa. Sau ®ã nã l¹i tung nh÷ng ngêi v« s¶n ë mét thuéc ®Þa nµy ®i ®¸nh nh÷ng ngêi v« s¶n ë mét thuéc ®Þa kh¸c. Sau hÕt, nã dùa vµo nh÷ng ngêi v« s¶n ë çc thuéc ®Þa ®Ó thèng trÞ nh÷ng ngêi v« s¶n da tr¾ng. ChiÕn c«ng ®¸ng buån cña ng-êi Xªnªgan lµ ®· gióp bän qu©n phiÖt Ph¸p giÕt h¹i anh em cña m×nh ë C«ngg«, Xu®¨ng, §ah«m©y1), Ma®ag¸txca. Ngêi Angiªri ®· sang ®¸nh §«ng D¬ng. Ngêi An Nam th× sang ®ãng ®ån canh phßng ë ch©u Phi, v©n v©n vµ v©n v©n. Trong cuéc ®¹i chiÕn, h¬n mét triÖu n«ng d©n vµ c«ng nh©n thuéc ®Þa ®· bÞ ®a sang ch©u ¢u ®Ó chÐm giÕt n«ng d©n vµ c«ng nh©n da tr¾ng. Võa råi, ngêi ta ®· ®em lÝnh ngêi b¶n xø bao v©y lÝnh Ph¸p ë miÒn Ruya, vµ ph¸i lÝnh ph¸o thñ thuéc ®Þa ®i dÑp nh÷ng ngêi §øc b·i c«ng. Non mét nöa qu©n ®éi Ph¸p lµ ngêi b¶n xø, íc chõng 300.000 ngêi.

Ngoµi viÖc dïng çc thuéc ®Þa vÒ mÆt qu©n sù nh vËy, chñ nghÜa t b¶n cßn sö dông çc thuéc ®Þa ®Ó bãc lét vÒ mÆt kinh tÕ b»ng nh÷ng çch thËt tinh vi. Ngêi ta thêng thÊy r»ng nh÷ng vïng nµo ë Ph¸p vµ nh÷ng nghÒ nµo ®ã mµ tiÒn c«ng bÞ h¹ xuèng, th× tríc ®ã thÕ nµo còng cã viÖc t¨ng thªm nh©n c«ng thuéc ®Þa. Ngêi b¶n xø ®· ®îc dïng ®Ó ph¸ çc cuéc b·i c«ng. HiÖn nay chñ nghÜa t b¶n dïng mét thuéc ®Þa nµy lµm c«ng cô ®Ó bãc lét mét thuéc ®Þa kh¸c, ®ã lµ trêng hîp §«ng D¬ng vµ Th¸i B×nh D¬ng.

*MÆc dÇu çc nhµ cÇm quyÒn khua chiªng gâ trèng ®Ó

lõa g¹t ngêi ta, nhng sù thËt th× §«ng D¬ng ®· kiÖt quÖ råi. Suèt trong nh÷ng n¨m 1914-1918, ngêi ta b¾t gÇn mêi v¹n ngêi An Nam (con sè cña nhµ cÇm quyÒn lµ 97.903 ngêi)

ph¶i bá ruéng vên ®Ó sang ch©u ¢u. MÆc dÇu thiÕu ngêi s¶n xuÊt, §«ng D¬ng còng ®· buéc ph¶i göi ®i 500.000 tÊn ngò cèc ®Ó gãp phÇn b¶o vÖ nh÷ng kÎ ¸p bøc m×nh. Nh÷ng c«ng tr¸i ChiÕn th¾ng ®· bßn rót ®i hµng tr¨m triÖu phr¨ng. Mçi n¨m, ngêi An Nam ®· ph¶i ®æ må h«i s«i níc m¾t ®Ó nép kho¶ng chõng 450.000.000 phr¨ng hÇu hÕt chØ ®Ó nu«i bÐo bän ¨n b¸m. Ngoµi ra, hä l¹i cßn ph¶i g¸nh nh÷ng kho¶n chi tiªu rÊt lín vÒ qu©n sù mµ Bé trëng Bé Thuéc ®Þa gäi mét çch v¨n ho¸ lµ "kho¶n ®¶m phô cña d©n con".

ChÝnh ë çi xø ®· bÞ bãp nÆn, gÇy cßm tr¬ c¶ x¬ng ra nµy, b©y giê ngêi ta l¹i cßn s¾p bßn rót ®i hµng bao nhiªu triÖu b¹c vµ hµng bao nhiªu v¹n ngêi n÷a (b¾t ®Çu, ngêi ta b¾t ®i 40.000 ngêi) ®Ó tho¶ m·n tói tham kh«ng ®¸y cña bän chñ ®ån ®iÒn vµ tham väng ç nh©n cña mét bÇy chÝnh kh¸ch v« liªm sØ.

Lµm ®åi truþ tÊt c¶ nßi gièng An Nam b»ng rîu vµ thuèc phiÖn, cha ®ñ. Mçi n¨m b¾t ®i hµng 4 v¹n ngêi "t×nh nguyÖn ®Çu qu©n" ®Ó ®em l¹i vinh quang cho chñ nghÜa qu©n phiÖt vÉn cha ®ñ. BiÕn mét d©n téc 20 triÖu ngêi thµnh mét çi kho thuÕ lín, còng vÉn cha ®ñ. Ngêi ta cßn s¾p tÆng thªm cho chóng t«i chÕ ®é n« lÖ n÷a kia ®Êy.

* Nh÷ng hµnh ®éng ®Õ quèc chñ nghÜa Êy kh«ng nh÷ng

chØ nguy cho riªng vËn mÖnh cña giai cÊp v« s¶n §«ng D¬ng vµ Th¸i B×nh D¬ng, nã cßn nguy cho c¶ vËn mÖnh cña giai cÊp v« s¶n quèc tÕ n÷a. NhËt B¶n chØ huy çc tr¹m ®iÖn b¸o ë ®¶o Y¸p. Mü chi tiªu hµng bao nhiªu triÖu ®«la ®Ó c¶i tiÕn çc æ sóng ®¹i b¸c trªn çc tµu chiÕn ë Th¸i B×nh D-¬ng. Anh s¾p biÕn Xanhgapo thµnh mét c¨n cø h¶i qu©n. Ph¸p thÊy cÇn ph¶i thiÕt lËp mét hÖ thèng thuéc ®Þa ë Th¸i B×nh D¬ng.

Sau Héi nghÞ Oasinht¬n44, viÖc tranh giµnh thuéc ®Þa

1) Nay lµ níc Céng hoµ nh©n d©n Bªnanh.


ngµy cµng trë nªn gay g¾t h¬n. Bän ®Õ quèc ngµy cµng trë nªn ®iªn cuång h¬n; nh÷ng cuéc xung ®ét chÝnh trÞ ngµy cµng trë nªn kh«ng thÓ tr¸nh khái. Nh÷ng cuéc chiÕn tranh ®· tõng næ ra v× vÊn ®Ò Ên §é, ch©u Phi vµ Marèc. Nh÷ng cuéc chiÕn tranh kh¸c sÏ cã thÓ næ ra v× vÊn ®Ò Th¸i B×nh D¬ng, nÕu giai cÊp v« s¶n kh«ng c¶nh gi¸c.

NguyÔn ¸i QuècTËp san Inprekorr, tiÕng Ph¸p,sè 18, ngµy 19-3-1924.

GöI §åNG CHÝ P£T¥RèP,CHñ TÞCH BAN PH¦¥NG §¤NG1)

Çc ®ång chÝ th©n mÕn,T«i ®· nhËn ®îc bøc tèi hËu th cña Së qu¶n lý nhµ giôc ph¶i

tr¶ 40 róp 35 c«pÕch vÒ chç ë cña t«i, kh«ng cã th× t«i sÏ bÞ ®a ra toµ.

T«i ph¶i cho ®ång chÝ biÕt r»ng:1- Trong nh÷ng th¸ng, th¸ng mêi hai, th¸ng giªng vµ

th¸ng hai t«i thuª phßng sè 176, ë ®©y bao giê còng cã 4 vµ 5 ngêi thuª. Ban ngµy th× tiÕng ån liªn tôc ng¨n trë t«i lµm viÖc. Ban ®ªm t«i bÞ rÖp ¨n thÞt, kh«ng cho t«i nghØ ng¬i.

V× vËy t«i kh«ng muèn tr¶ 5 róp vÒ tiÒn thuª nhµ ®Ó tá sù ph¶n ®èi.

2- Tõ th¸ng ba, t«i nhËn mét phßng nhá, rÊt nhá. Së qu¶n lý nhµ buéc t«i g¸nh 13 róp 74 cho th¸ng ba, vµ 11 róp 61 cho nh÷ng th¸ng sau.

So s¸nh kh«ng gian hÑp vµ trang bÞ néi thÊt qu¸ ®¬n s¬ víi çc phßng kh¸c réng h¬n nhiÒu, tiÖn nghi h¬n, cã nhiÒu ®Ìn, ®iÖn tho¹i, tñ, ghÕ bµnh dµi, phßng t¾m, v.v. vµ tiÒn thuª tho¶ ®¸ng th× gi¸ mµ ngêi ta muèn buéc cho t«i lµ hoµn toµn ®¸ng c«ng phÉn.

3- V× vËy t«i xin ®ång chÝ vui lßng lµm mét cuéc ®iÒu tra. Vµ sau cuéc ®iÒu tra ®ã, víi mäi quyÕt ®Þnh cña mäi toµ ¸n, t«i tu©n theo tinh thÇn cña ®ång chÝ vÒ c«ng b»ng vµ b×nh ®¼ng.

Chµo céng s¶n.NguyÔn ¸i Quèc

Th ®¸nh m¸y, tiÕng Ph¸p,b¶n chôp lu t¹i ViÖn Hå ChÝ Minh.

CHñ NGHÜA §Õ QUèC PH¸PD¸M LµM NH÷NG G×?

Nh÷ng ngêi Ên §é, v× chØ ph¹m cã mçi mét çi téi lµ ®Êu tranh giµnh ®éc lËp cho ®Êt níc cña m×nh, ®· bÞ c¶nh s¸t cña ®øc vua Anh truy n·. Mét vµi ngêi trèn sang nh÷ng nhîng ®Þa Ph¸p ë Ên §é. Hä tÝnh lµ sÏ ®îc hëng ®¹o luËt c tró. Nhng nhµ cÇm quyÒn thùc d©n Ph¸p võa trôc xuÊt hä.

Kh«ng ph¶i lµ lÇn ®Çu tiªn ®Õ quèc Ph¸p ®ång lo· víi bän ®Õ quèc kh¸c vµ cã nh÷ng hµnh ®éng bØ æi nh thÕ. Trong chiÕn tranh, khi nh÷ng ngêi da ®en ch©u Phi ®ang hy sinh th©n m×nh trªn ®Êt Ph¸p ®Ó b¶o vÖ "v¨n minh",

1) Th nµy cã thÓ lµ NguyÔn ¸i Quèc viÕt th¸ng 3-1924.


"nh©n ®¹o", th× Ph¸p th«ng ®ång víi ý ®Ó cÊm nh÷ng ngêi d©n T¬rip«li ®ang bÞ bän kÎ cíp ý lïng b¾t, kh«ng cho trèn sang l·nh thæ Tuynidi. ViÖc ®ã x¶y ra nh sau:

Trong cuéc chiÕn tranh v× c«ng lý, mét h«m cã chõng mét ngh×n ngêi T¬rip«li gåm ngêi giµ, ®µn «ng, ®µn bµ, trÎ em, ®uæi ®µn môc sóc gÇy cßm cña hä cïng ch¹y sang l¸nh n¹n ë Tuynidi. Tíi biªn giíi, qu©n ®éi Ph¸p ®· dïng sóng liªn thanh chÆn ®êng hä. Nh÷ng ngêi l¸nh n¹n ®øng tríc t×nh thÕ tiÕn tho¸i lìng nan th¶m thiÕt nµy: ®Ó cho lÝnh Ph¸p tµn s¸t hay lui vµo sa m¹c Xahara ®Ó råi chÕt ®ãi chÕt kh¸t ë ®ã. Hä ®µnh ph¶i theo con ®êng thø ba. Hä n»m c¶ xuèng çt vµ chÕt dÇn chÕt mßn ë ®ã, tríc m¾t ®éi qu©n biªn phßng cña chóng ta.

TÊn th¶m kÞch ®ã, bµ Cler¬ Giªni« ®· thuËt l¹i trong b¸o

Universel nh sau:"Nh÷ng sÜ quan cña chóng ta dïng èng nhßm ®Ó theo

dâi çi chÕt ng¾c ngo¶i dÇn mßn cña nh÷ng con ngêi s¬ khai Êy, nh÷ng con ngêi mµ çc níc latinh ®· ®em nh÷ng ©n huÖ cña v¨n minh l¹i cho hä. Nh÷ng trÎ th¬ chÕt tríc tiªn, díi bÇu s÷a ®· c¹n cña mÑ chóng. Ch¼ng bao l©u nh÷ng ng-êi ®µn bµ còng gôc xuèng. Råi ®Õn lît nh÷ng ngêi giµ l·o, th©n h×nh ®· gÇy r¹c nh nh÷ng bé x¬ng, bÞ çt phñ kÝn. Sau th× c¶ ®µn «ng còng chÕt nèt. Khi ngêi ta tëng r»ng tÊt c¶ ®oµn "ngêi næi lo¹n" ®ã ®· chÕt c¶ råi, th× b¸c sÜ Natan vµ b¸c sÜ C«ngx©y nhËn thÊy vµi em g¸i bÐ h×nh nh h·y cßn ®éng ®Ëy bªn c¹nh nh÷ng çi x¸c cña cha mÑ chóng ®· chÕt cøng. §ªm ®Õn, hai b¸c sÜ ®Õn gÇn çc em, th× nhËn thÊy qu¶ thËt nh÷ng em bÐ mÆc quÇn ¸o sÆc sì vµ ®¸ng yªu ®ã, nh÷ng ngµy ®Çu v« t lù vÉn cßn nh¶y nhãt vui t¬i, lóc ®ã chØ cßn thë thoi thãp. Sau khi giÊu nh÷ng em bÐ ®ã

vµo trong xe cøu th¬ng, hai «ng rÊt sung síng ®· cøu cho çc em sèng l¹i, vµ xóc c¶m tríc nçi ®au khæ c«i cót vµ vÎ ®¸ng yªu cña çc em, hai b¸c sÜ ®· gi÷ nh÷ng em g¸i nhá ®ã l¹i ®Ó gióp viÖc cho m×nh - ®ã lµ nh÷ng kÎ sèng sãt duy nhÊt trong ®oµn h¬n mét ngh×n ngêi d©n T¬rip«li".

C©u chuyÖn thª th¶m kÓ l¹i ®ã kh«ng ph¶i lµ cña mét nhµ n÷ çch m¹ng nµo ®©u.

Chñ nghÜa ®Õ quèc Ph¸p qu¶ lµ kh«ng hÒ ngÇn ng¹i nhóng tay vµo nh÷ng téi ¸c bØ æi nhÊt.

NguyÔn ¸i quèc(§«ng D¬ng)

TËp san Inprekorr, tiÕng Ph¸p,sè 20, ngµy 2-4-1924.

TH¦ GöI BAN CHÊP HµNHQUèC TÕ CéNG S¶N

Çc ®ång chÝ,Nh÷ng thuéc ®Þa cña Ph¸p nãi chung vµ §«ng D¬ng nãi


riªng Ýt ®îc biÕt ®Õn trong giíi v« s¶n vµ céng s¶n. Quèc tÕ Céng s¶n vµ §¶ng Céng s¶n Ph¸p rÊt Ýt ®îc th«ng tin vÒ nh÷ng g× x¶y ra ë nh÷ng thuéc ®Þa ®ã. Côc th«ng tin cña ®¶ng cÇn ph¶i ®îc thµnh lËp. Cßn nh ë ®©y, chóng t«i tuyÖt ®èi kh«ng cã g×.

NÕu chóng ta muèn ho¹t ®éng mét çch cã Ých vÒ vÊn ®Ò thuéc ®Þa th× nhÊt thiÕt ph¶i b¾t liªn l¹c víi çc thuéc ®Þa ®ã.

VÒ phÇn §«ng D¬ng, tõ lóc t«i tíi M¸txc¬va ®· cã quyÕt ®Þnh r»ng sau 3 th¸ng lu l¹i ë ®©y, t«i sÏ ®i Trung Quèc ®Ó t×m çch liªn l¹c víi ®Êt níc t«i. B©y giê ®· lµ th¸ng thø chÝn t«i lu l¹i vµ th¸ng thø s¸u t«i chê ®îi, vËy mµ viÖc lªn ®êng cña t«i cha ®îc quyÕt ®Þnh.

T«i nghÜ lµ kh«ng cÇn thiÕt ph¶i nãi ë ®©y vÒ nh÷ng phong trµo çch m¹ng vµ d©n téc chñ nghÜa, tríc kia hoÆc gÇn ®©y; vÒ sù tån t¹i hoÆc kh«ng tån t¹i cña çc tæ chøc c«ng nh©n, cña nh÷ng ho¹t ®éng khuÊy ph¸ cña çc héi bÝ mËt vµ çc héi th¶o, v× t«i kh«ng cã ý ®Þnh ®Ö tr×nh víi çc ®ång chÝ mét luËn c¬ng, vµ chØ muèn nªu cho thÊy sù cÇn thiÕt ®èi víi chóng t«i lµ ph¶i nghiªn cøu TÊT C¶ mét çch chÝnh x¸c, vµ ph¶i t¹o ra çi g× ®ã nÕu cha cã g×.

VËy chuyÕn ®i sÏ lµ mét chuyÕn ®i ®Ó kh¶o s¸t vµ nghiªn cøu. T«i sÏ ph¶i cè g¾ng:

A- ThiÕt lËp nh÷ng quan hÖ gi÷a §«ng D¬ng vµ Quèc tÕ Céng s¶n.

B- Th«ng b¸o cho Quèc tÕ Céng s¶n vÒ t×nh h×nh chÝnh trÞ, kinh tÕ vµ x· héi cña thuéc ®Þa nµy.

C- TiÕp xóc víi çc tæ chøc ®ang tån t¹i ë ®ã, vµD- Tæ chøc mét c¬ së th«ng tin vµ tuyªn truyÒn.T«i hµnh ®éng thÕ nµo ®Ó hoµn thµnh nhiÖm vô nµy?

Tríc hÕt t«i ph¶i ®i Trung Quèc. TiÕp ®ã híng sù ho¹t ®éng theo nh÷ng kh¶ n¨ng sÏ xuÊt hiÖn.

Sè tiÒn cÇn thiÕt cho sù ¨n ë cña t«i sÏ lµ bao nhiªu? - H¼n lµ t«i sÏ ph¶i ®æi chç lu«n, duy tr× nh÷ng mèi liªn hÖ víi çc giíi kh¸c nhau, tr¶ tiÒn th tÝn, mua nh÷ng Ên phÈm nãi vÒ §«ng D¬ng, tiÒn ¨n vµ tiÒn trä, v.v., v.v.. T«i tÝnh r»ng, sau khi tham kh¶o ý kiÕn çc ®ång chÝ ngêi Trung Quèc ph¶i cã mét ng©n s¸ch xÊp xØ 100 ®«la Mü mçi th¸ng, kh«ng kÓ hµnh tr×nh Nga - Trung Quèc (v× t«i kh«ng biÕt gi¸ vÐ).

T«i hy väng r»ng nh÷ng ®iÒu trªn sÏ cã thÓ dïng lµm c¬ së ®Ó çc ®ång chÝ th¶o luËn vÒ viÖc cö t«i ®i ViÔn §«ng.

NguyÔn11-4-1924Th ®¸nh m¸y, tiÕng Ph¸p,b¶n chôp lu l¹i ViÖn Hå ChÝ Minh.

N¤NG D¢N B¾C PHI

Trong sè çc d©n téc sèng ë B¾c Phi, chØ ngêi BÐcbe biÕt ®Õn nguyªn t¾c t h÷u nhng hä chØ lµ thiÓu sè chiÕm


kho¶ng mét phÇn ba sè d©n Angiªri vµ kho¶ng ba phÇn 14 ®Êt ®ai cã thÓ canh t¸c ®îc ë thuéc ®Þa nµy.

Quan hÖ ruéng ®Êt cña ngêi Tuynidi, ngêi ArËp Angiªri vµ ngêi Marèc nãi chung dùa trªn c¬ së chñ nghÜa céng s¶n nguyªn thuû: Theo kinh th¸nh ®¹o Ixlam, ruéng ®Êt thuéc vÒ Trêi, vµ con ngêi chØ cã quyÒn sö dông nh÷ng g× mµ anh ta cã thÓ lÊy tõ ®ã b»ng lao ®éng cña m×nh. Nh vËy, ruéng ®Êt lµ së h÷u cña c«ng x· vµ kh«ng bÞ trng thu. Mçi ngêi ®Òu ®îc nhËn mét m¶nh ®Êt vµ ®îc sö dông toµn bé s¶n phÈm cña m¶nh ®Êt ®ã. Nhng anh ta kh«ng ®îc mua ruéng cña ngêi kh¸c. Kh«ng ®îc b¸n ®Êt cña m×nh. Ngêi gi÷ ruéng ®Êt ®ã chÕt ®i th× ruéng ®Êt l¹i trë thµnh së h÷u cña c«ng x·. Ph¬ng thøc së h÷u tËp thÓ ®ã ®îc gäi lµ "¸cs¬" ë Angiªri, "habu" ë Tuynidi vµ Marèc.

ChÕ ®é thuéc ®Þa cña Ph¸p ®· ph¸ vì tÝnh tËp thÓ cña d©n b¶n xø vµ thay vµo ®ã b»ng sù cíp ®o¹t tr¾ng trîn.

TiÕp theo b¹o lùc vµ tµn ph¸ thêng më ®Çu cuéc x©m l-îc, nh÷ng ngêi n«ng d©n B¾c Phi b¾t ®Çu thÊy m×nh bÞ nh÷ng kÎ du ®·ng, phiªu lu vµ cho vay nÆng l·i, tãm l¹i, lµ toµn bé cÆn b· cña chÝnh quèc tiÕn c«ng. Bän thùc d©n, rèt cuéc lµ kÎ chiÕn th¾ng vµ nh÷ng ngêi d©n b¶n xø ph¶i ngoan ngo·n phôc tïng chóng vµ nhêng ®Êt cho chóng.

N¨m 1848, Angiªri lÇn ®Çu tiªn chÞu søc Ðp cña cuéc tiÕn c«ng kiÓu Êy cña nh÷ng kÎ ®i khai ho¸. §ã lµ 13.500 kÎ khèn cïng ®· ®e do¹ thµnh phè Pari vµ nh÷ng ngêi mµ çc x-ëng m¸y thñ ®« kh«ng chøa næi. Ngoµi chi phÝ ®i ®êng vµ n¬i c tró kh«ng mÊt tiÒn, hä cßn ®îc nhËn gia sóc, tiÒn øng tríc, h¹t gièng, c«ng cô lao ®éng vµ tõ 4 ®Õn 12 hÐcta ®Êt lÊy cña nh÷ng ngêi n«ng d©n Angiªri.

Sau n¨m 1870, nh÷ng ngêi And¸tx¬ di c còng ®ãng vai trß thùc d©n ®ã. TÊt nhiªn, hä ®¸ng ®îc träng thÞ h¬n nh÷ng ngêi ®Çu tiªn, nhng hä còng kh«ng kÐm nguy hiÓm

h¬n ®èi víi n«ng d©n b¶n xø, v× toµn bé ruéng ®Êt mµ hä ®îc chia lµ lÊy cña n«ng d©n ®Þa ph¬ng. TiÕp theo ®ã, ngµy cµng nhiÒu bän thùc d©n tham lam, lªn ®êng ®i t×m h¹nh phóc trªn sù ph¸ s¶n cña nh÷ng ngêi ArËp.

D©n thuéc ®Þa bÞ ph¸ s¶n b»ng nhiÒu çch: do "luËt ph¸p" hµnh chÝnh cña ChÝnh phñ b¶o hé, do nh÷ng hµnh ®éng ç nh©n cña bän ®Þa chñ vµ ho¹t ®éng cña nh÷ng nhãm ngêi b¶n xø ®· trë thµnh chç dùa cña chÕ ®é thuéc ®Þa.

ChØ riªng ë Angiªri vµ Tuynidi, chÕ ®é thuéc ®Þa chÝnh thøc ®· lÊy c¾p cña n«ng d©n b¶n xø kho¶ng: 1 triÖu 600 ngh×n hÐcta ®Êt nguyªn cña n«ng d©n sö dông, 2 triÖu 700 ngh×n hÐcta rõng c«ng, 800 ngh×n hÐcta ®Êt c«ng.

Níc Marèc míi bÞ chia c¾t kh«ng l©u, ®· bÞ cíp 545 ngh×n hÐcta ruéng ®Êt.

Sù cíp ®o¹t nh÷ng ngêi b¶n xø diÔn ra nhanh ®Õn chãng mÆt vµ víi nh÷ng quy m« khñng khiÕp.

N¨m 1870, 500 ngh×n hÐcta ®Êt cña d©n thuéc ®Þa bÞ tÞch thu cïng mét lóc. Tõ n¨m 1895 ®Õn 1910, 192 ngh×n hÐcta ®Êt cña Angiªri chuyÓn sang tay ngêi Ph¸p. Tõ 1919 ®Õn 1923, chÕ ®é thuéc ®Þa ®· chiÕm cña d©n Marèc 72.700 hÐcta.

§Ó chiÕm ®Êt, chÕ ®é thuéc ®Þa Ph¸p lóc th× sö dông m¸nh khoÐ, lóc th× dïng vò lùc. Ngêi BÐcbe vµ ngêi ArËp Angiªri bÞ dån tíirïng nói vµ triÒn ®åi. Vµ l·nh thæ ®îc tíc ®o¹t kiÓu Êy khái nh÷ng ngêi chñ hîp ph¸p, r¬i vµo tay nh÷ng tªn thùc d©n ch©u ¢u.

§èi víi ngêi Tuynidi, ngêi ta thêng sö dông nh÷ng m¸nh khoÐ kiÓu nh sau: 25 khu ruéng cña ngêi Tuynidi lµm thµnh mét habu tËp thÓ. Nh÷ng ngêi n«ng d©n canh t¸c ®Êt ®ai Êy ®îc hëng mét phÇn mïa mµng, phÇn kh¸c dµnh cho phóc


lîi x· héi, gi¸o dôc, x©y nhµ, ph¬ng tiÖn th«ng tin vµ nh÷ng xÝ nghiÖp cã ý nghÜa tËp thÓ kh¸c nhau.

Habu tËp thÓ kh«ng thÓ ®îc sö dông cho ç nh©n, nhng cã thÓ ®îc chuyÓn tõ mét xÝ nghiÖp tËp thÓ sang xÝ nghiÖp kh¸c, v× ®ã lµ do lîi Ých c«ng céng. VÒ sau Phñ toµn quyÒn cø lÊy cí dïng cho lîi Ých c«ng céng mçi khi cÇn lÊy ®Êt cña ngêi b¶n xø cho bän chñ ®ån ®iÒn. Mét thÝ dô: mét nhµ b¸o vµ chñ ®ån ®iÒn, khi thÊy ngêi d©n b¶n xø tõ chèi b¸n ®Êt cho h¾n, mµ h¾n l¹i muèn mua cho m×nh, liÒn ®Õn nhê b¹n - lµ viªn c«ng sø tØnh Êy. Tªn nµy liÒn ra ngay mét s¾c lÖnh trng thu ®Êt Êy cho lîi Ých c«ng céng, ®uæi ngêi d©n b¶n xø ra khái m¶nh ®Êt Êy vµ chuyÓn cho ngêi b¹n cña m×nh.

ChÕ ®é thuéc ®Þa Êy ®em l¹i lîi Ých g× cho nh÷ng ngêi n«ng d©n nghÌo Ph¸p? Kh«ng! ChØ cã nh÷ng tªn chÝnh kh¸ch bÈn thØu, nh÷ng bän con bu«n tham lam vµ t b¶n lín ®îc lîi mµ th«i.

Nh÷ng c«ng ty ®ån ®iÒn lín chiÕm nh÷ng khu ®Êt ®ai mªnh m«ng, kh«ng ph¶i nh»m lµm cho nã s¶n sinh, mµ chØ víi môc tiªu ®Çu c¬. Ngµy l¹i ngµy, chóng lµm cho d©n b¶n xø ph¸ s¶n, nuèt t¬i nh÷ng tªn thùc d©n nhá vµ ®¸nh lõa ngay c¶ ChÝnh phñ. ThÝ dô: C«ng ty Gi¬nev¬ chiÕm h¬n 20.000 hÐcta; c«ng ty Habra vµ M¸ct¬: 24.000 hÐcta; c«ng ty Ph¸p - Angiªri: 90.000 hÐcta; c«ng ty toµn Angiªri: 10.000 hÐcta; c«ng ty M¸cx©y: 100.000 hÐcta.

ë Tuynidi, 55 chñ ®ån ®iÒn Ph¸p chiÕm 355.000 hÐcta ®Êt, 30 chñ ®ån ®iÒn kh¸c chiÕm 160.000 hÐcta rõng.

C«ng ty th¬ng m¹i ®iÒn ®Þa chiÕm phÇn lín ®Êt miÒn Cadablanca, Rab¸t vµ Madagan. TiÕp theo lµ Tæng c«ng ty Ph¸p ë Marèc. C«ng ty nµy mua cña d©n b¶n xø mçi hÐcta gi¸ tõ 20 ®Õn 30 phr¨ng vµ sau mét thêi gian ng¾n b¸n l¹i víi gi¸ 1.000 vµ 1.200 phr¨ng trong mét vµi th¸ng l·i tíi 858.000

phr¨ng mµ lóc ®Çu sè vèn lµ 1 triÖu vµ míi chØ sö dông mét phÇn t sè vèn ®ã.

Mét nghÞ sÜ Quèc héi Ph¸p ®îc nhîng má quÆng s¾t ë Khamri. ¤ng ta b¸n l¹i cho mét c«ng ty ®Ó khai th¸c víi gi¸ 10 triÖu phr¨ng. Nh÷ng ngêi n«ng d©n b¶n xø cã ®Êt ®ai thuéc khu má Êy, chØ ®îc lÜnh 112,5 phr¨ng mét n¨m tiÒn cho thuª ®Êt.

Mét luËt s Ph¸p giao cho nh©n viªn cña m×nh mua ®Êt ®Ó lµm tµi s¶n riªng víi gi¸ 20 phr¨ng. §Êt Êy n»m gi÷a habu c«ng céng. BiÕt r»ng ®Êt ®ai ë ®ã kh«ng cã ranh giíi râ rÖt, ngêi phôc vô ph¸p luËt cña chóng g©y ra nh÷ng chuyÖn khã kh¨n vµ l«i cuèn nh÷ng ngêi n«ng d©n vµo qu¸ tr×nh kiÖn tông rÊt tèn kÐm vÒ ph©n ®Þnh ranh giíi. §¾t ®Õn nçi nh÷ng ngêi n«ng d©n nghÌo cuèi cïng ph¶i b¸n l¹i ®Êt cña m×nh v× viÖc kiÖn tông ®· lµm tèn 11.000 phr¨ng. ¤ng luËt s víi sù gióp ®ì cña hai m¬i phr¨ng vµ mét chót gi¶ dèi, trë thµnh ngêi chñ c¶ mét lµng, vµ nh÷ng ngêi n«ng d©n cßn c¶m thÊy h¹nh phóc, v× kh«ng bÞ ®uæi khái m¶nh ®Êt Êy vµ ®îc ®Ó l¹i lµm viÖc víi t çch lµ ngêi n« lÖ.

Nh÷ng trêng hîp t¬ng tù nh vËy thêng thÊy ë çc thuéc ®Þa vµ chóng t«i cßn cã thÓ ®a ra nhiÒu thÝ dô n÷a, kh«ng kÐm phÇn bª bèi.

Nh÷ng tªn ®Þa chñ biÕt râ lµ, d©n b¶n xø lu«n lu«n lo sî bÞ trng thu. V× vËy, khi nµo hä muèn chiÕm ®Êt, hä sö dông luËt vÒ trng thu nh mét con ngo¸o ép. D©n b¶n xø tÊt nhiªn muèn b¸n ®Êt cña m×nh víi gi¸ rÎ m¹t, cßn h¬n lµ ®Ó cho chÝnh quyÒn hµnh chÝnh bçng chèc lµm m×nh ph¸ s¶n.

Bän ®Þa chñ thØnh tho¶ng dïng "çc ®iÓm chiÕn lîc". Chóng ®Æt tay vµo nh÷ng n¬i cã thÓ x©y dùng çc c«ng tr×nh Nhµ níc: nhµ ga, ®êng s¸, kho tµng vµ chî. Khi chÝnh quyÒn muèn x©y dùng mét trong nh÷ng c«ng tr×nh Êy, nã ph¶i tr¶ toµn b»ng vµng, v× nã cã thÓ trng thu vµ ®uæi d©n


b¶n xø, nhng kh«ng d¸m sê ®Õn së h÷u cña bän thùc d©n.Vµ nh vËy, bän ®Çu c¬ v¬ vÐt c¶ hai tay.T×nh c¶nh n«ng d©n çc thuéc ®Þa ®ã nh thÕ nµo?

ThËt lµ khñng khiÕp. Khã cã thÓ nãi ®îc r»ng ai trong sè hä: ngêi An Nam ë §«ng D¬ng, ngêi da ®en ë C«ngg« hay lµ Xªnªgan, hay lµ ngêi b¶n xø ë B¾c Phi - bÞ bãc lét nhiÒu h¬n.

Gi÷a nh÷ng ngêi Êy cã mét çi chung:1- TÊt c¶ hä bÞ dån ®Õn t×nh c¶nh con vËt thå.2- Hä kh«ng chØ bÞ nh÷ng kÎ chiÕn th¾ng bãc lét, mµ

cßn bÞ nh÷ng ngêi b¶n xø bãc lét n÷a: nh÷ng kÎ ch¬i tréi, nh÷ng tªn kÎ cíp mµ nÕu thiÕu nh÷ng kÎ nµy th× kh«ng thÓ cã sù ®« hé nµo cña níc ngoµi.

Çc viªn chøc, quan l¹i, bän t s¶n míi vµ bän ngêi b¶n xø cho vay nÆng l·i kÕt thóc c«ng viÖc ¨n cíp cña bän ngêi da tr¾ng, vµ n«ng d©n nÕu tho¸t ®îc ¸ch bän nµy th× l¹i r¬i vµo tay bän kh¸c.

BÞ ®uæi khái nh÷ng ®ång ruéng ®îc tíi níc trï phó, sèng chen chóc ë nh÷ng ®ång b»ng chËt chéi vµ nh÷ng vïng rõng nói x¬ x¸c, n«ng d©n nh÷ng thuéc ®Þa ®ã sèng trong c¶nh khèn cïng ghª gím. Nh÷ng ngêi nµo trong sè hä cßn l¹i mét mÈu ®Êt con nµo th× còng nhanh chãng bÞ tíc ®o¹t l©u dµi. Tû suÊt cho vay b»ng tiÒn còng nh b»ng hiÖn vËt cã tÝnh ¨n cíp kh«ng thÓ tëng tîng ®îc: tõ 20 ®Õn 200% (ngêi ch©u ¢u cho vay lÊy l·i 20%, ngêi Do Th¸i 35%, ngêi Kabin 75%, ngêi M«dabÝt 80% vµ ë n¬i hÎo l¸nh tíi 200%). KiÓu ¨n cíp ®ã gäi lµ ranhia. Do tû suÊt l·i qu¸ cao, ngêi n«ng d©n kh«ng bao giê tr¶ xong nî. Lóc ®ã, ngêi cho vay l·i ®Õn chiÕm ruéng vµ trë thµnh camÐtx¸t, cßn ngêi chñ cò thµnh camÐt. CamÐt tiÕp tôc cµy cÊy m¶nh ®Êt cña m×nh, nhng ph¶i nép ngêi chñ míi bèn phÇn n¨m mïa mµng.

TÖ cíp bãc thuéc ®Þa lµm tÊt c¶ mäi thø ®Ó lµm cho ng-êi n«ng d©n kh«ng thÓ sèng næi. LÊy cí lËp tÝn dông n«ng nghiÖp, thËt sù chØ phôc vô bän giµu cã, bông phÖ, chÝnh quyÒn l¹i cßn ®Æt thªm møc phô thu 10% ®èi víi ngêi vay tiÒn, riªng kh«ng cã kho¶n ®ã møc vay l·i ®· qu¸ nÆng. Rõng lµ së h÷u cña Nhµ níc vµ nh÷ng ngêi ®èn cñi bÞ dån vµo c¶nh chÕt ®ãi. Nh÷ng ngêi ch¨n nu«i kh«ng cã ®ång cá, buéc ph¶i b¸n gia sóc ®i vµ hoµn toµn ph¸ s¶n. ViÖc ch¨n nu«i bÞ ®¸nh thuÕ, mçi ®Çu con vËt ch¨n nu«i cña ngêi d©n b¶n xø ph¶i nép thuÕ nöa phr¨ng ®Õn mét phr¨ng Ph¸p.

Nh÷ng ngêi d©n miÒn nói, bÞ çc dinh c¬ Nhµ níc v©y quanh, mµ ranh giíi th× rÊt tuú tiÖn, sèng nghÑt thë. NÕu trong rõng trÎ con ®i trªn ®êng s¾t hoÆc con cõu ch¹y qua ranh giíi lµ lËp tøc bÞ l«i th«i vµ bÞ nép ph¹t. N¨m 1909, ë Angiªri cã 28.527 vô ph¹t x©m ph¹m rõng, trong ®ã cã 13.451 vô lÊy cá vµ 7.098 vô lÊy gç. N¨m 1910, ngêi Angiªri nép 540.000 phr¨ng tiÒn ph¹t v× nh÷ng viÖc ®ã.

Cha hÕt. Ngêi n«ng d©n B¾c Phi cßn ph¶i ®i canh g¸c rõng

cho chñ ®ån ®iÒn, diÖt ch©u chÊu trªn ®ång ruéng cña ngêi ch©u ¢u, khu©n v¸c kh«ng c«ng cho bän quan l¹i, c«ng chøc, lµm nghÜa vô c¶nh s¸t ®Ó b¶o vÖ nh÷ng bÊt ®éng s¶n cña bän bãc lét vµ ¸p bøc.

BÞ tÖ cho vay nÆng l·i ®Ì nÐn; bÞ nh÷ng tÖ n¹n x· héi lµm kiÖt søc: n¨m 1907, ë thµnh phè Cadablanca chØ cã s¸u qu¸n rîu, n¨m 1913 cã 161 qu¸n rîu, nhµ c¶i t¹o, bÖnh giang mai, bÖnh ho lao còng ph¸t triÓn nh thÕ; bÞ kiÖt quÖ v× n¹n khæ sai liªn miªn; bÞ n¹n ®ãi thêng xuyªn lµm mÊt søc, çc b¹n B¾c Phi ®ang ë trªn con ®êng ng¾c ngo¶i. N¹n tö vong cao lµ mét b»ng chøng. Ngêi B¾c Phi sÏ biÕn khái mÆt ®Êt, nÕu giai cÊp v« s¶n gi¸c ngé kh«ng ®Õn cøu hä khái nÒn "v¨n minh" qu¸i vËt.


NguyÔn ¸i QuècT¹p chÝ Quèc tÕ n«ng d©n,tiÕng Nga, sè 3 vµ 4 n¨m 1924.

Sù PH¸ S¶N CñA CHÕ §éTHùC D¢N PH¸P

ViÖc thay ®æi míi ®©y cña chÝnh phñ Po¨ngcarª ®· kh«ng khái cã nh÷ng vang déi sang çc thuéc ®Þa. Níc Ph¸p lu«n lu«n tù cho m×nh lµ mét cêng quèc thùc d©n sè mét biÕt çch thùc d©n. Ngay c¶ «ng Anbe Xar« còng vËy, «ng ta lu«n lu«n khoe m×nh lµ ngêi Ph¸p sè mét biÕt çch khai th¸c thuéc ®Þa. §Ó lµm c«ng viÖc khai th¸c Êy, «ng ta ®ßi ph¶i cã 4 tû phr¨ng. §Ó t×m cho ra mãn tiÒn Êy, «ng ta ®· viÕt mét cuèn s¸ch dµy nh÷ng 674 trang. Êy thÕ mµ vÞ bé trëng vÜ ®¹i Êy l¹i võa bÞ ®uæi ra khái ®¶ng cña «ng ta v× «ng ta ®· bá phiÕu cho quan thÇy lµ Po¨ngcarª. Råi çi «ng Po¨ngcarª b¹c bÏo nµy còng l¹i võa míi ®uæi vÞ bé trëng vÜ ®¹i Êy ra khái chÝnh phñ nèt. ThÕ lµ vÞ bé trëng vÜ ®¹i Êy bÞ çch tuét hÕt c¶, ch¼ng ®îc mét tý nµo, còng ch¼ng khai th¸c ®-îc thuéc ®Þa nµo cña «ng ta. Thay thÕ «ng ta lµ mét anh lÝnh, xin lçi, mét "®¹i t¸ kh«ng tªn tuæi". ViÖc çch chøc nµy mét lÇn n÷a l¹i chøng tá cho chóng ta thÊy r»ng chÕ ®é thùc d©n Ph¸p ®· ph¸ s¶n.

Trong khi chê ®îi mét çi g× tèt ®Ñp h¬n, d©n Ph¸p mçi n¨m ph¶i nép h¬n 237.000.000 phr¨ng (ng©n s¸ch n¨m 1923) cho Bé Thuéc ®Þa cña hä, h¬n 1.172.186.000 cho çc ®éi qu©n thuéc ®Þa vµ nh÷ng kho¶n chi phÝ ë Marèc, tæng céng lµ 1.409.186.000 phr¨ng.

ThÕ lµ mçi ngêi Ph¸p - bÊt luËn giµu hay nghÌo, giµ hay trÎ, nam hay n÷ - ®Òu bÞ b¾t buéc mçi n¨m ph¶i ®ãng h¬n 36 phr¨ng cho çi quü "Sø mÖnh khai ho¸". §Ó lµm lîi cho ai? Cè nhiªn kh«ng ph¶i lµ ®Ó lµm lîi cho ngêi ®ãng thuÕ vµ cµng kh«ng ph¶i lµ lµm lîi cho níc Ph¸p. L¸t n÷a, chóng t«i xin chøng minh ®iÒu ®ã.

ThÝ dô, n¨m 1922, tæng gi¸ trÞ th¬ng nghiÖp cña çc thuéc ®Þa Ph¸p lµ 4.358.105.000 phr¨ng, trong ®ã:

2.104.458.000 vÒ nhËp khÈu vµ2.253.646.636 vÒ xuÊt khÈu.

Trong tæng sè ®ã, doanh sè gi÷a níc Ph¸p vµ çc thuéc ®Þa cña nã chØ cã 1.585.000.000 phr¨ng, cßn doanh sè gi÷a çc thuéc ®Þa víi níc ngoµi l¹i lªn tíi 2.666.739.000 phr¨ng.

Nh÷ng con sè vÒ §«ng D¬ng l¹i cßn hïng hån h¬n n÷a.Trong sè 5.484 chiÕc tµu ®¨ng ký ë çc c¶ng §«ng D¬ng

vµ ®· chë vµo 7.152.910 tÊn hµng, chØ cã 779 tµu Ph¸p víi 1.464.852 tÊn so víi 787 tµu Anh víi 1.575.079 tÊn!

N¨m 1921, trong tæng gi¸ trÞ hµng nhËp khÈu lµ 807.729.362

phr¨ng, níc Ph¸p chØ chiÕm cã 247.602.029 phr¨ng.C¶ níc Ph¸p vµ çc thuéc ®Þa kh¸c cña nã chØ xuÊt khÈu

cã 169.147.115 phr¨ng trong tæng gi¸ trÞ hµng xuÊt khÈu lµ 1.284.003.885 phr¨ng.

Ph¶i ch¨ng lµ lµm lîi cho d©n b¶n xø? Sau ®©y çc b¹n sÏ


biÕt.N¨m 1923, §«ng D¬ng xuÊt khÈu:

1.439.995 tÊn g¹o622.035 tÊn than ®¸

65.413 tÊn xi m¨ng61.917 tÊn ng«

312.467 t¹ ç27.690 tÊn kÏm

19.565 gia sóc7.927 tÊn ®êng6.860 tÊn dõa

46.229 tÊn cao su7.150 tÊn c©y cã chÊt nhuém3.617 tÊn b«ng

30.760 t¹ h¹t tiªu21.492 t¹ ®ç2.609 tÊn da

12.798 t¹ m©y12.319 t¹ s¬n8.499 t¹ cµ phª6.084 t¹ chÌ

480.833 kg quÕ117.241 kg dÇu håi

17.943 kg t¬ lôaVËy mµ, çc b¹n cã biÕt phÇn cña ngêi b¶n xø trong viÖc

bu«n b¸n khæng lå vÒ s¶n phÈm do ®Êt ®ai vµ lao ®éng cña hä s¶n xuÊt ra lµ bao nhiªu kh«ng ? PhÇn cña d©n b¶n

xø vÎn vÑn cã 542 thuyÒn buåm träng t¶i 12.231 tÊn mµ th«i!

Sau çi nh×n bao qu¸t trªn, chóng ta cã thÓ kÕt luËn r»ng chÕ ®é thùc d©n Ph¸p chØ lµm lîi cho mét bän ®Çu c¬, cho nh÷ng tªn chÝnh kh¸ch bÊt l¬ng vµ v« tµi ë chÝnh quèc, cho bän bu«n rîu vµ thuèc phiÖn, cho lò con bu«n v« liªm sØ vµ bän lý tµi xÊu xa.

B¹n muèn cã thªm b»ng chøng ? Nhµ Ng©n hµng §«ng D-¬ng:

N¨m 1876 chØ cã 24 triÖu phr¨ng vèn kinh doanh, thÕ mµ 1885 ®· cã 145 triÖu phr¨ng vèn kinh doanh.

1895 - 222 triÖu phr¨ng1905 - 906 triÖu phr¨ng1917 - 2. 005 triÖu phr¨ng1921 - 6.718 triÖu phr¨ngCßn tiÒn l·i cña nã th× ®· tõ 126.000 phr¨ng n¨m 1876

lªn tíi 22.854.000 phr¨ng n¨m 1921!Nh÷ng mãn l·i Êy chui vµo tói ai?

NguyÔn ¸i QuècTËp san Inprekorr, tiÕng Ph¸p,sè 26, ngµy 14-5-1924.


TH¦ GöI §åNG CHÝ P£T¥RèP,TæNG TH¦ Ký BAN PH¦¥NG §¤NG

§Ò NGHÞ:§ång chÝ th©n mÕn,

H«m qua, trong khi dù cuéc mÝt tinh cña sinh viªn Trêng ®¹i häc céng s¶n ph¬ng §«ng45, mét ý kiÕn mµ t«i ®· ngÉm nghÜ tõ l©u, l¹i n¶y ra trong ®Çu ãc t«i. T«i tù thÊy cã tr¸ch nhiÖm ph¶i tr×nh bµy víi ®ång chÝ.

1) §ång chÝ ®· hiÓu râ nguyªn nh©n ®Çu tiªn ®· g©y ra

sù suy yÕu cña çc d©n téc ph¬ng §«ng, ®ã lµ Sù BIÖT LËP. Kh«ng gièng nh çc d©n téc ph¬ng T©y, çc d©n téc ph¬ng §«ng kh«ng cã nh÷ng quan hÖ vµ tiÕp xóc gi÷a çc lôc ®Þa víi nhau. Hä hoµn toµn kh«ng biÕt ®Õn nh÷ng viÖc x¶y ra ë çc níc l¸ng giÒng gÇn gòi nhÊt cña hä, do ®ã hä THIÕU Sù TIN CËY LÉN NHAU, Sù PHèI HîP HµNH §éNG Vµ Sù Cæ Vò LÉN NHAU.

SÏ rÊt cã Ých cho ngêi An Nam biÕt bao, nÕu hä ®îc biÕt nh÷ng ngêi anh em Ên §é cña hä tù tæ chøc nh thÕ nµo ®Ó ®Êu tranh chèng chñ nghÜa ®Õ quèc Anh, hoÆc biÕt c«ng nh©n NhËt B¶n ®oµn kÕt nhau l¹i nh thÕ nµo ®Ó chèng l¹i ¸ch bãc lét cña chñ nghÜa t b¶n, hoÆc biÕt ngêi Ai CËp ®· ph¶i hy sinh cao c¶ nh thÕ nµo ®Ó ®ßi l¹i quyÒn tù do cña m×nh? Nãi chung th× çc d©n téc ph¬ng §«ng ®Òu giµu t×nh c¶m, vµ ®èi víi hä mét tÊm g¬ng sèng cßn cã gi¸ trÞ h¬n mét tr¨m bµi diÔn v¨n tuyªn truyÒn.

2) Çc chiÕn sÜ ngêi b¶n xø ®Òu bÞ gi¸m s¸t vµ truy n· rÊt r¸o riÕt t¹i chÝnh níc hä. Nhng ë mét níc l¸ng giÒng hä cã thÓ ho¹t ®éng dÔ dµng h¬n, v× cã Ýt ngêi biÕt hä. SÏ rÊt thuËn lîi, nÕu Quèc tÕ cã thÓ cö nh÷ng ®ång chÝ ngêi Trung Quèc ch¼ng h¹n, sang §«ng D¬ng, nh÷ng ®ång chÝ Thæ NhÜ Kú sang Ên §é vµ cø nh thÕ. Nhng muèn lµm trßn nh÷ng sø m¹ng Êy, nh÷ng chiÕn sÜ ®ã ph¶i hiÓu biÕt t×nh h×nh toµn ch©u ¸ vµ ph¶i cã mét mèi quan hÖ mËt thiÕt gi÷a çc chiÕn sÜ cña çc níc kh¸c nhau. VËy mµ hiÖn nay cha cã sù hiÓu biÕt Êy vµ mèi quan hÖ ®ã. Trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nh vËy mäi sù t¬ng trî, mäi sù ®oµn kÕt kh«ng thÓ cã ®îc.

3) Trêng ®¹i häc ph¬ng §«ng hiÖn nay ®ang dung n¹p 62 d©n téc ph¬ng §«ng. Con sè nµy sÏ ngµy cµng t¨ng thªm tïy theo sù ho¹t ®éng vµ c«ng t¸c tuyªn truyÒn cña Quèc tÕ mçi ngµy mét më réng. Trêng ®¹i häc nµy lµ mét çi lß ®µo t¹o


nh÷ng çn bé tuyªn truyÒn ®Çu tiªn cho çc níc ph¬ng §«ng. Nã còng ph¶i lµ c¬ së trªn ®ã sÏ ®îc thiÕt lËp mét LI£N BANG CéNG S¶N PH¦¥NG §¤NG. §Ó cho c«ng t¸c ®îc dÔ dµng, chóng ta ®· lËp nhãm Latinh, nhãm ¡nggl« X¾cx«ng, v.v., vËy v× lÏ g× chóng ta l¹i kh«ng lËp nhãm ch©u ¸.

VËy t«i ®Ò nghÞ lµ tríc ngµy çc sinh viªn tèt nghiÖp lªn ®êng vµ tríc cuéc §¹i héi thÕ giíi, mét TIÓU BAN PH¦¥NG §¤NG sÏ ®îc çc ®ång chÝ triÖu tËp ®Ó chuÈn bÞ viÖc thµnh lËp NHãM CH¢U ¸ ®ã.

Víi lßng mong mái ®ång chÝ sÏ t¸n thµnh khi xem xÐt ®Ò nghÞ cña t«i, t«i xin göi ®Õn ®ång chÝ th©n mÕn lêi chµo céng s¶n th©n ¸i.

NguyÔn ¸i Quècthuéc §«ng D¬ng

Th ®¸nh m¸y, tiÕng Ph¸p,b¶n chôp lu t¹i ViÖn Hå ChÝ Minh.

§OµN KÕT GIAI CÊP

§Çu n¨m 1921, mét cuéc b·i c«ng lín cña c«ng nh©n hµng h¶i ®¨ng b¹1) næ ra ë Braxin. Mét chiÕc tµu võa cÆp bÕn Ri«

§ª Han©yr«. Thuû thñ trªn tµu cha biÕt r»ng b¹n cña m×nh ë ®©y ®ang ®Êu tranh chèng bän chñ. Mét ngêi da ®en tham gia ®×nh c«ng, H«xª Lªan®r« §a Xinva, muèn lªn tµu b¸o tin cho çc thuû thñ biÕt. Trªn bÕn, H«xª gÆp mét tªn c¶nh s¸t ng¨n anh l¹i.

- T«i cã quyÒn lªn tµu gÆp çc b¹n t«i, chø sao kh«ng, H«xª nãi víi tay ®¹i diÖn trËt tù chÝnh quyÒn.

- Kh«ng nãi n¨ng l»ng nh»ng! XÐo! Tªn nµy cù l¹i.H«xª cè nµi.Tªn c¶nh s¸t ch¼ng thÌm tr¶ lêi n÷a, rót sóng lôc ra b¾n.

H«xª nhanh nhÑn tr¸nh kÞp, vµ, lÑ nh chíp, anh tóm lÊy th»ng ®éi, qu¼ng nã xuèng níc.

Cã ®Õn n¨m chôc tªn c¶nh s¸t cã vò khÝ ®æ x« ®Õn ®¸nh H«xª. Anh chèng cù l¹i. S½n con dao ®i biÓn, anh ®©m chÕt mÊy tªn vµ lµm bÞ th¬ng nhiÒu tªn kh¸c. Cuèi cïng anh kh«ng chÞu næi sè ®«ng, ng· xuèng, coi nh chÕt, víi 18 viªn ®¹n trong m×nh.

Tuy vËy anh vÉn cßn ®ñ søc ®Ó lÈm nhÈm bµi Quèc tÕ ca khi ®îc khiªng ®Õn nhµ th¬ng. Råi sau chóng l«i anh ra toµ. Anh bÞ kÕt ¸n 30 n¨m khæ sai.

Võa ®îc tin xö, anh em c«ng nh©n çch m¹ng lËp ngay mét Uû ban b¶o vÖ. Mét mÆt, hä mín nhiÒu tr¹ng s c·i cho b¹n; mÆt kh¸c, hä tæ chøc nh÷ng cuéc biÓu t×nh ph¶n ®èi trong c¶ níc. Mét chiÕn dÞch vËn ®éng ®Êu tranh ñng hé H«xª ®îc tiÕn hµnh m¹nh mÏ suèt ba n¨m. D luËn quÇn chóng c«ng phÉn ®Õn møc nhµ chøc tr¸ch ph¶i mang vô ¸n ra xÐt l¹i.

Ngµy mång 8 th¸ng 2, H«xª ra toµ xö l¹i ¸n. Mét v¹n rëi

1) Do yªu cÇu cña sù kiÓm so¸t quèc gia vµ quèc tÕ, ngêi ®i biÓn ph¶i theo luËt hµng h¶i quèc tÕ, ®îc ®¨ng ký vµo mét danh b¹ Nhµ níc. Cã ®¨ng b¹ míi lµ c«ng nh©n hµng h¶i chÝnh thøc.


c«ng nh©n dù phiªn toµ kÐo dµi suèt ®ªm. Bän chñ kh«ng chÞu nh¶ måi ra, vµ biÖn lý ph¶i mÊt 5 tiÕng ®ång hå míi ®äc xong b¶n ço tr¹ng dµi.

§ång chÝ Paol« §ª LaxÐcda vµ çc b¹n ®ång nghiÖp ®· hïng biÖn b¸c bá mét çch th¾ng lîi mäi lý lÏ cña biÖn lý.

Phiªn toµ ®Õn 4 giê rìi s¸ng míi kÕt thóc.Toµ xö tr¾ng ¸n.B¶n tuyªn ¸n ®îc hoan nghªnh b»ng nh÷ng tiÕng vç tay

vang nh sÊm. Vµ H«xª, anh chiÕn sÜ b·i c«ng da ®en ng¶ m×nh trong çnh tay çc ®ång chÝ vµ çc ngêi b¶o vÖ anh, nh÷ng ®¹i biÓu cña c«ng nh©n da tr¾ng.

VËy lµ, dï mµu da cã kh¸c nhau, trªn ®êi nµy chØ cã hai gièng ngêi: gièng ngêi bãc lét vµ gièng ngêi bÞ bãc lét. Mµ còng chØ cã mét mèi t×nh h÷u ¸i lµ thËt mµ th«i: t×nh h÷u ¸i v« s¶n.

NGUYÔN ¸I QUèCTµi liÖu ®¸nh m¸y, tiÕng Ph¸p,b¶n chôp lu t¹i ViÖn Hå ChÝ Minh.

PHô N÷ PH¦¥NG §¤NG

Phô n÷ Thæ NhÜ Kú tham gia b¶o vÖ ®Êt níc chèng sù x©m lîc cña chñ nghÜa ®Õ quèc ph¬ng T©y.

Phô n÷ Ên §é vïng lªn chèng sù ®« hé cña Anh. Phô n÷ Trung Quèc tham gia cuéc çch m¹ng n¨m 1912. Phô n÷ TriÒu Tiªn ®· vµ ®ang ®Êu tranh v× ®éc lËp cña Tæ quèc. Phô n÷ NhËt B¶n ®· buéc ChÝnh phñ ph¶i huû bá ®¹o luËt cÊm phô n÷ tham gia ®êi sèng chÝnh trÞ vµ v.v..

Trong ®êi sèng kinh tÕ nh÷ng "b«ng hång" cña ph¬ng §«ng b¾t ®Çu tá cho chñ nghÜa t b¶n thÊy ë hä cã nh÷ng chiÕc gai nhän. Nh÷ng cuéc b·i c«ng cña n÷ c«ng nh©n ë çc nhµ m¸y vµ xëng dÖt lôa kh«ng cßn lµ hiÖn tîng hiÕm n÷a.

Trong çc tæ chøc c«ng ®oµn NhËt B¶n, phô n÷ chiÕm mét tû lÖ ®¸ng kÓ. §oµn Thanh niªn céng s¶n Trung Quèc míi thµnh lËp ®îc ba n¨m ®· cã trong hµng ngò cña m×nh h¬n 150 n÷ c«ng nh©n vµ n÷ sinh viªn.

Tõ khi ®ång chÝ Lªnin mÊt, çc tæ chøc chÝnh trÞ, v¨n ho¸ vµ çc tæ chøc kh¸c cña häc sinh çc níc ph¬ng §«ng tæ chøc nhiÒu cuéc mÝt tinh vµ héi häp.

Díi ®©y lµ lêi kªu gäi cña mét n÷ sinh viªn ®¨ng trªn B¸o Phô n÷ ë Thîng H¶i (Trung Quèc):

"Hìi çc chÞ em!Tõ khi cã chñ nghÜa t b¶n, toµn bé c¬ thÓ x· héi ®Òu bÞ

¶nh hëng tai h¹i cña nã. Çc vËt phÈm do tÊt c¶ mäi ngêi s¶n xuÊt ra, ®¸ng lÏ ph¶i thuéc vÒ tÊt c¶ mäi ngêi th× l¹i thuéc ®Æc quyÒn cña mét vµi ngêi! ¸ch ¸p bøc kinh tÕ ®· n« dÞch con ngêi, còng ¸ch ¸p bøc Êy ®· biÕn phô n÷ thµnh nh÷ng ®å vËt tuú thuéc quyÒn sö dông cña nam giíi!

Tõ bao thÕ kû nay, bao nhiªu triÖu con ngêi ®· bÞ xiÒng xÝch nh thÕ ? Bao nhiªu triÖu ®µn bµ ®· bÞ hy sinh?

Trong lóc cuéc chiÕn tranh thÕ giíi ®ang diÔn ra ¸c liÖt,


trong lóc hµng triÖu ngêi kh«ng lµm h¹i ®Õn ai, ®ang muèn sèng, nhng l¹i bÞ ®a vµo chç chÕt, Lªnin ®· ®¹p b»ng gian khæ vµ khã kh¨n, ®· thøc tØnh giai cÊp v« s¶n Nga næi dËy, ®· tæ chøc çc x«viÕt.

Lªnin kh«ng nh÷ng chØ gi¶i phãng nam giíi vµ n÷ giíi trªn ®Êt níc Tiªn sinh, mµ cßn chØ ®êng cho tÊt c¶ nh÷ng ngêi nghÌo khæ trªn thÕ giíi. Vµ bÊt chÊp bän b¹ch vÖ tÊn c«ng ë bªn trong, bän t b¶n bao v©y ë bªn ngoµi, ý chÝ kiªn cêng cña Lªnin ®· cøu ®ång bµo cña Tiªn sinh ra khái c¶nh ®au khæ vµ lÇm than, vµ ®· nªu cao ngän cê cña Quèc tÕ cho tÊt c¶ nh÷ng ngêi bÞ ¸p bøc.

§iÒu ®ã h¸ ch¼ng ®¸ng ®Ó ta kÝnh cÈn mÆc niÖm tríc anh linh vÜ ®¹i cña Tiªn sinh hay sao ?

Ngµy 21 th¸ng 1 h¸ ch¼ng m·i m·i lµ mét ngµy tang cho tÊt c¶ nh÷ng nam n÷ ®ang chÞu khæ cùc hay sao?

Níc Nga ®ang ®Õn phån vinh. Nhng muèn cã ®îc mét nÒn hoµ b×nh thùc sù th× cßn ph¶i tiÕn lªn h¬n n÷a vµ cßn ph¶i lµm nhiÒu viÖc n÷a. Loµi ngêi ®ang thøc tØnh, nhng muèn tù gi¶i phãng hoµn toµn th× cßn ph¶i ®Êu tranh1)".

Lêi kªu gäi trªn ®©y nãi lªn r»ng ®· cã mét bíc ngoÆt lín ë çc níc ph¬ng §«ng tõ khi ngän cê ®á in h×nh bóa liÒm tung bay trªn níc Nga sa hoµng.

NGUYÔN ¸I QUèCT¹p chÝ Rabãtnhitxa, tiÕng Nga, sè 9,th¸ng 5-1924.

NH÷NG ÇI TèT §ÑPCñA NÒN V¡N MINH PH¸P

Trong cuéc th¶o luËn vÒ vÊn ®Ò ®¹i diÖn cña d©n b¶n xø çc thuéc ®Þa t¹i Quèc héi Ph¸p, «ng P«n T¸pponniª ®· ph¸t biÓu ý kiÕn ë H¹ nghÞ viÖn nh sau:

"Níc Ph¸p vèn hµo hiÖp vµ ®øc khoan nh©n cña níc Ph¸p ®îc biÓu hiÖn trong mäi trêng hîp. Kh«ng cã g× cã thÓ s¸nh tÇy nÒn v¨n minh Ph¸p" . Chóng t«i thµnh thËt c¶m ¬n «ng nghÞ Êy ®· cho chóng t«i dÞp tèt kÓ ra ®©y mét sè ®øc tÝnh bÊt hñ cña níc Ph¸p - ngoµi çi ®øc tÝnh rÊt c¬ng quyÕt khai ho¸ d©n b¶n xø b»ng ®¹i b¸c vµ lìi lª.

LÔ ®é. - Khu«n phÐp thùc d©n muèn r»ng bÊt cø ngêi d©n b¶n xø nµo - dï ®Þa vÞ, tuæi t¸c ra sao, dï nam hay n÷ - ®Òu ph¶i cói ®Çu kÝnh cÈn chµo ngêi ¢u. Ngêi ta tõng thÊy ë §«ng D¬ng, ë Ma®ag¸txca nh÷ng ngêi d©n b¶n xø bÞ ngîc ®·i, ®¸nh ®Ëp vµ bÞ bá tï, chØ v× §· QU£N Tá DÊU T¤N KÝNH §ã TR¦íC §øC UY NGHI£M CñA ÇC VÞ §I KHAI Ho¸. Míi ®©y th«i, mét vÞ quan cai trÞ ë MÐtgiana (Angiªri) ®· ra lÖnh b¾t nh÷ng ngêi d©n b¶n xø trong vïng cai trÞ cña m×nh, v× m¶i lµm kh«ng tr«ng thÊy quan lín ®i d¹o ch¬i qua, nªn ®· d¸m kh«ng chµo ngµi.

Réng lîng. - ë §«ng D¬ng, thêng nh©n dÞp ®i ch¬i cña mét «ng Gièpphr¬ hay sinh nhËt mét «ng Clªm¨ngx« ch¼ng h¹n, hoÆc kh¸nh thµnh mét ®µi "liÖt sÜ chÕt v× Tæ quèc" hoÆc tiÕp ®ãn mét ph¸i viªn cña nÒn céng hoµ, th× çc quan cai trÞ ®Òu cã më "l¹c quyªn". Çc quan ®· dïng çch nh sau: Quan lín cai trÞ cø viÖc dùa theo d©n sè vµ thuÕ b¹

1) Lêi kªu gäi nµy cã ®èi chiÕu víi b¶n tiÕng Ph¸p.


cña tØnh mµ quy ®Þnh sè tiÒn cÇn thiÕt cho cuéc lÔ, nh©n sè tiÒn ®ã lªn gÊp 3, gÊp 4 hay gÊp 5, ®Þnh ngµy nép, råi ®ßi çc kú hµo h¬ng lý ®Õn vµ nãi víi hä: "Quan lín cÇn tiÒn, ®©y lµ sè tiÒn quan lín muèn cã, ®©y lµ kú h¹n quan lín ®Þnh cho çc ngêi ®Ó nép cho quan lín. H·y liÖu lÊy ®Êy. NÕu kh«ng th×...". §Ó khái ngåi tï, çc kú hµo h¬ng lý cø viÖc mµ "liÖu". Sè tiÒn bÞ nh©n lªn cña cuéc l¹c quyªn Ðp buéc th× dïng ®Ó "tá lßng t«n kÝnh çc bËc ®¹i nh©n", cßn sè thµnh cña bµi tÝnh nh©n th× chui vµo tói cña quan lín cai trÞ. N«ng d©n cø Ì cæ ®ãng çc thø phô thu lu«n lu«n nh thÕ.

Lßng hµo hiÖp. - TiÕp theo ch©m ng«n "§· cã níc §øc tr¶" lµ c©u ch©m ng«n "§· cã çc thuéc ®Þa tr¶". Níc mÑ ®ßi hái çc thuéc ®Þa ph¶i ®a tÊt c¶ søc lùc cña m×nh, tÊt c¶ kh¶ n¨ng cña m×nh, tÊt c¶ ý chÝ cña m×nh, tÊt c¶ tµi nguyªn cña m×nh ®Ó gióp vµo viÖc phôc hng kinh tÕ cña níc mÑ, trong khi ®ã th× níc mÑ l¹i

võa cÊm xuÊt khÈu p«t¸t cña And¸tx¬ sang thuéc ®Þa, ®Ó hoµn toµn dµnh riªng s¶n phÈm ®ã cho n«ng nghiÖp Ph¸p.

B×nh ®¼ng. - Çc c«ng d©n Ph¸p ph¶i lµm qu©n dÞch mêi t¸m th¸ng; d©n b¶n xø çc thuéc ®Þa th× buéc ph¶i phôc vô ba, bèn n¨m díi ngän cê mµ... mµ... mµ rèt cuéc ngêi ta ®· nh©n danh nã ®Ó nhËp vµo níc hä rîu cån, thuèc phiÖn, chÕ ®é lao dÞch, chÕ ®é bèc v¸c nÆng nÒ, chÕ ®é d©n b¶n xø vµ sù cíp ®o¹t. Trong lóc ngêi b¶n xø bÞ tï ®µy v× nh÷ng duyªn cí vu v¬, th× bän thùc d©n vµ bän quan cai trÞ ph¹m téi giÕt ngêi, hèi lé, mua b¸n chøc tíc, ¨n c¾p, vÉn nhÑ bíc thang m©y. T«i kh«ng nãi ®Õn ngµi §¸cl¬, uû viªn Héi ®ång

quèc gia t vÊn Nam Kú, hay ngµi B«®oanh, toµn quyÒn §«ng D¬ng; chuyÖn cña çc vÞ Êy ®· qua ba n¨m nay råi. T«i muèn nãi ®Õn hai viªn chøc ë Angiªri håi th¸ng 4 võa råi, ®· bÞ tè ço c«ng khai vÒ téi dïng giÊy tê gi¶ m¹o, vÒ téi thôt tiÒn c«ng quü cïng çc téi nÆng kh¸c, nhng l¹i ®îc tha bæng. T«i còngmuèn nãi ®Õn mÊy vÞ uû viªn Héi ®ång t vÊn ngêi ¢u còng ë xø thuéc ®Þa ®ã, ph¹m téi giÕt ngêi hay qu¶ tang ®ång lâa giÕt mét d©n b¶n xø, mµ vÉn kh«ng bÞ ngêi ta ®ông g× ®Õn.

Tù do. - Mét ng¹n ng÷ G«loa nãi r»ng "Lao ®éng lµ tù do". VËy nªn d©n b¶n xø buéc ph¶i lµm lao ®éng khæ sai. Míi ®©y Thîng nghÞ viÖn Ph¸p l¹i ®· trÞnh träng th«ng qua b¶n têng tr×nh cña viªn Toµn quyÒn xø §«ng Phi thuéc Ph¸p. B¶n thuyÕt tr×nh ®ã nãi r»ng "cÇn ph¶i tr¸nh nh÷ng ¶o t-ëng còng nh nh÷ng c«ng thøc; r»ng s¶n xuÊt b«ng lµ mét vÊn ®Ò cña Nhµ níc; r»ng muèn ®¹t kÕt qu¶ th× ph¶i b¾t buéc d©n b¶n xø trång b«ng...".

B»ng ph¬ng ph¸p ®ã, çc thuéc ®Þa h»ng n¨m tÊt ph¶i cung cÊp ®îc cho níc Ph¸p 10.000 tÊn b«ng. Ph¬ng ph¸p ®ã ®· tõng ®îc dïng ë T©y Phi thuéc Ph¸p1) ®èi víi vÊn ®Ò ca cao... Ngêi ta còng ®· ¸p dông ph¬ng ph¸p ®ã ®èi víi vÊn ®Ò b«ng vµ n¨m 1916, ®· thu ®îc t¹i vïng Bê BiÓn Ngµ 600 tÊn b«ng.

Tuy vËy, níc Ph¸p dÜ nhiªn vÉn lµ kÎ gi¶i phãng cho loµi ngêi vµ lµ chiÕn sÜ tiÒn phong trong c«ng cuéc huû bá chÕ ®é n« lÖ.

Nh©n ®¹o. - ¤ng Boaníp, nghÞ sÜ da ®en nãi: Níc Ph¸p b¶o hé kÎ yÕu vµ d¹y dç nh÷ng ngêi l¹c hËu. Mis¬lª nãi: níc Ph¸p lµ chiÕn sÜ tiªn phong cña v¨n minh vµ lµ ngêi ®em l¹i

1) Nguyªn b¶n viÕt A.O.F., viÕt t¾t cña çc tõ Afrique occidentale française.2) T.O.M: viÕt t¾t cña çc tõ Troupe d' Outre-mer. Tªn gäi t¾t chØ qu©n ®éi Ph¸p ë h¶i ngo¹i.


çc quyÒn tù do. Xar«, cùu Thñ hiÕn vµ Thñ hiÕn t¬ng lai cña §«ng D¬ng nãi: ChÝnh s¸ch thuéc ®Þa cña Ph¸p ®Çy tÝnh chÊt nh©n ®¹o vµ vÞ tha. T¹p chÝ Hµng kh«ng qu©n sù mét lÇn n÷a võa cho ta biÕt r»ng ë çc thuéc ®Þa ngêi ta hiÓu vÒ lßng "nh©n ®¹o" nh thÕ nµo. Xem ®©y: Thèng chÕ Li«t©y, toµn quyÒn Marèc, tæng chØ huy qu©n ®éi T.O.M2)

®· cÊm dïng ®¹n næ cã h¬i ng¹t vµ h¬i lµm ch¶y níc m¾t, bëi v×... Nhng ta h·y trÝch dÉn lêi t¹p chÝ ®ã: "Bëi v× môc ®Ých nh»m ®¹t tíi dÜ nhiªn kh«ng ph¶i lµ giÕt cho ®îc nhiÒu ngêi phiÕn lo¹n, mµ lµ nhanh chãng lµm cho hä ph¶i phôc tïng...".

Víi sù qu¸ ©n cÇn ch¨m sãc ®ã, mµ tõ 1919, nghÜa lµ sau khi "c«ng lý" vµ "chÝnh nghÜa" th¾ng lîi trªn thÕ giíi th× ë Marèc, ngêi ta ®· giÕt h¹i 800 lÝnh Ph¸p, 5.000 ngêi M«r¬ ®Ó s¸p nhËp 72.700 hÐcta ruéng ®Êt cíp ®o¹t cña ngêi Marèc vµo níc Ph¸p - "níc Ph¸p réng 1 triÖu mÐt vu«ng vµ 100 triÖu d©n c"1).

NGUYÔN ¸I QUèCTËp san Inprekorr, tiÕng Ph¸p,sè 32, ngµy 17-6-1924.

PH¸T BIÓU T¹I PHI£N HäP THø 8§¹I HéI LÇN THø V QUèC TÕ CéNG S¶N46

Ngµy 23-6-1924

T«i ®Õn ®©y ®Ó kh«ng ngõng lu ý Quèc tÕ Céng s¶n ®Õn mét sù thËt lµ: Thuéc ®Þa vÉn ®ang tån t¹i, vµ v¹ch ra ®Ó Quèc tÕ Céng s¶n thÊy r»ng: Çch m¹ng, ngoµi vÊn ®Ò t-¬ng lai cña çc thuéc ®Þa cßn cã c¶ nguy c¬ cña çc thuéc ®Þa. Song, t«i thÊy r»ng h×nh nh, çc ®ång chÝ cha hoµn toµn thÊm nhuÇn t tëng cho r»ng vËn mÖnh cña giai cÊp v« s¶n thÕ giíi vµ ®Æc biÖt lµ vËn mÖnh cña giai cÊp v« s¶n ë çc níc ®i x©m lîc thuéc ®Þa g¾n chÆt víi vËn mÖnh cña giai cÊp bÞ ¸p bøc ë çc thuéc ®Þa. V× vËy, t«i sÏ tËn dông

1) Sè liÖu cha ®îc kiÓm tra l¹i. Chóng t«i dÞch theo nguyªn b¶n.


mäi c¬ héi cã ®îc, sÏ gîi ra nh÷ng vÊn ®Ò vµ nÕu cÇn t«i sÏ thøc tØnh çc ®ång chÝ vÒ vÊn ®Ò thuéc ®Þa.

H«m nay, t«i cÇn nh¾c l¹i lêi ph¸t biÓu t¹i ®©y cña ®ång chÝ R«i, chØ xin ®æi nh÷ng tªn riªng, nghÜa lµ ®¬n gi¶n thay thÕ tõ níc Anh b»ng çc tõ Ph¸p, BØ, Mü, NhËt ... Song, v× t«i lµ ngêi xø thuéc ®Þa Ph¸p vµ v× t«i muèn nãi ng¾n, nªn t«i chØ nãi vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc Ph¸p, vÒ §¶ng Ph¸p cña chóng t«i vµ vÒ çc ®¶ng t¹i çc thuéc ®Þa Ph¸p, gièng nh ®ång chÝ R«i ®· nãi vÒ níc Anh, vÒ ®¶ng anh em cña chóng ta vµ vÒ çc ®¶ng ë çc thuéc ®Þa cña níc Anh.

Çc ®ång chÝ thø lçi vÒ sù m¹nh b¹o cña t«i, nhng t«i kh«ng thÓ nãi víi çc ®ång chÝ r»ng, sau khi nghe nh÷ng lêi ph¸t biÓu cña çc ®ång chÝ ë chÝnh quèc, t«i cã c¶m tëng lµ çc ®ång chÝ Êy muèn ®¸nh chÕt r¾n ®»ng ®u«i. TÊt c¶ çc ®ång chÝ ®Òu biÕt r»ng, hiÖn nay näc ®éc vµ søc sèng cña con r¾n ®éc t b¶n chñ nghÜa ®ang tËp trung ë çc thuéc ®Þa h¬n lµ ë chÝnh quèc. Çc thuéc ®Þa cung cÊp nguyªn liÖu cho çc nhµ m¸y; çc thuéc ®Þa cung cÊp binh lÝnh cho qu©n ®éi cña chñ nghÜa ®Õ quèc. Çc thuéc ®Þa trë thµnh nÒn t¶ng cña lùc lîng ph¶n çch m¹ng. ThÕ mµ çc ®ång chÝ khi nãi vÒ çch m¹ng, çc ®ång chÝ l¹i khinh thêng thuéc ®Þa.

Çc ®ång chÝ, khi çc ®ång chÝ muèn ®Ëp vì mét qu¶ trøng hay mét hßn ®¸, th× çc ®ång chÝ ph¶i nghÜ ®Õn viÖc t×m kiÕm mét c«ng cô mµ søc bÒn cña nã t¬ng xøng víi sù v÷ng ch¾c cña ®èi tîng ®Þnh ®Ëp tan. T¹i sao çc ®ång chÝ kh«ng cã sù ®Ò phßng nh vËy khi çc ®ång chÝ muèn ®¸nh ®æ chñ nghÜa t b¶n ? T¹i sao trong nh÷ng vÊn ®Ò cña çch m¹ng çc ®ång chÝ kh«ng ®em ra ®èi chiÕu s¸ch lîc, søc m¹nh cña çc ®ång chÝ ? T¹i sao kh«ng so s¸nh søc m¹nh vµ sù tuyªn truyÒn cña çc ®ång chÝ víi søc m¹nh vµ sù tuyªn truyÒn cña kÎ ®Þch mµ çc ®ång chÝ muèn chèng l¹i vµ chiÕn th¾ng nã ? T¹i sao çc ®ång chÝ l¹i xem thêng çc thuéc ®Þa trong

lóc chñ nghÜa t b¶n l¹i dùa vµo nã ®Ó tù b¶o vÖ vµ chèng l¹i çc ®ång chÝ? T«i xin bæ sung mÊy lêi ®Ó ®¸p l¹i bµi ph¸t biÓu cña ®ång chÝ T¬ranh. Trong bµi ph¸t biÓu cña m×nh, ®ång chÝ T¬ranh ®· nãi ®Õn sù xuÊt hiÖn mét cao trµo çch m¹ng ë Ph¸p vµ sù ra ®êi phong trµo ph¸t xÝt ë ®©y. VÒ ®iÓm ®Çu tiªn, t«i hoµn toµn t¸n thµnh tinh thÇn l¹c quan cña ®ång chÝ T¬ranh; cßn ®iÓm thø hai, th× t«i cã ý kiÕn ngîc l¹i. T«i cho r»ng, bän ph¶n ®éng ë Italia, ë §øc vµ çc níc kh¸c cÇn ®Õn chñ nghÜa ph¸t xÝt ®Ó b¶o vÖ m×nh; trong khi ®ã bän ph¶n ®éng Ph¸p l¹i kh«ng cÇn ®Õn nã. Chóng cã nh÷ng ngêi b¶o vÖ kh¸c, nh÷ng ngêi b¶o vÖ m¹nh h¬n nhiÒu, cã tæ chøc h¬n vµ cã kû luËt h¬n lµ "bän ¸o ®en". Hä cã nh÷ng ngêi lÝnh da ®en vµ da vµng. Cã lÏ çc ®ång chÝ ®· biÕt lµ qu©n ®éi Ph¸p hiÖn nay bao gåm 458.000 thanh niªn Ph¸p vµ 206.550 ngêi b¶n xø ë çc thuéc ®Þa. Nhng ch¾c ch¾n lµ çc ®ång chÝ kh«ng biÕt ®îc r»ng, nÕu tÝnh thêi gian phôc vô vµ huÊn luyÖn còng nh sù dÔ dµng lµm cho nh÷ng ngêi b¶n xø næi dËy, th× mçi ngêi lÝnh b¶n xø nµy cã gi¸ trÞ b»ng 2 lÝnh Ph¸p. Do ®ã, trªn danh nghÜa, tuy sè lîng ®éi qu©nlu«n s½n sµng tÊn c«ng çc ®ång chÝ lµ 664.550 ngêi, mµ thùc tÕ l¹i lµ 1.000.000 ngêi, hay nãi ®óng h¬n 939.950 ngêi v× sè lÝnh Ph¸p cã 251.450 tay sóng, ®«ng h¬n çc trung ®oµn ngêi b¶n xø th× nh÷ng ngêi b¶n xø nµy l¹i phôc vô 431.100 th¸ng nhiÒu h¬n lÝnh Ph¸p.

Bµn vÒ kh¶ n¨ng vµ çc biÖn ph¸p thùc hiÖn çch m¹ng, ®Ò ra kÕ ho¹ch cña cuéc chiÕn ®Êu s¾p tíi, çc ®ång chÝ Anh vµ Ph¸p còng nh çc ®ång chÝ ë çc ®¶ng kh¸c hoµn toµn bá qua luËn ®iÓm cùc kú quan träng cã tÝnh chiÕn lîc nµy. ChÝnh v× thÕ, t«i hÕt søc kªu gäi çc ®ång chÝ: H·y chó ý!

In trong s¸ch §¹i héi toµn thÕ giíi lÇn thø V


Quèc tÕ Céng s¶n, b¶n tèc ký, tiÕng Nga,phÇn I, Nxb. ChÝnh trÞ quèc gia, M¸txc¬va, 1925, tr.218-220.

PH¸T BIÓU T¹I PHI£N HäP THø 22 §¹I HéI LÇN THø V QUèC TÕ CéNG S¶N

Ngµy 1-7-1924

Tha çc ®ång chÝ, t«i chØ xin bæ sung nh÷ng ý kiÕn phª b×nh cña ®ång chÝ Manuinxki vÒ chÝnh s¸ch cña chóng ta trong vÊn ®Ò thuéc ®Þa. Nhng tríc khi ®i vµo thùc chÊt cña vÊn ®Ò, t«i thÊy nªn ®a ra mét vµi con sè thèng kª vÒ thuéc ®Þa. §iÒu nµy sÏ gióp chóng ta thÊy râ h¬n tÊt c¶ tÇm quan träng cña vÊn ®Ò thuéc ®Þa.

Çc níc ChÝnh quèc Thuéc ®Þa

DiÖn tÝch (km2)

D©n sè DiÖn tÝch (km2)

D©n sè

Anh 151.000 45.500.000 34.910.000

403.600.000

Ph¸p 536.000 39.000.000 10.250.000

55.600.000

Mü 9.420.000

100.000.000

1.850.000 12.000.000

T©y Ban Nha 504.500 20.700.000 371.600 853.000ý 286.600 38.500.000 1.460.000 1.623.000


NhËt B¶n 418.000 57.070.000 288.000 21.249.000BØ 29.500 7.642.000 2.400.000 8.500.000Bå §µo Nha 92.000 5.545.000 2.062.000 8.738.000Hµ Lan 83.000 6.700.000 2.046.000 48.030.000

Nh vËy, 9 níc víi tæng sè d©n 320.657.000 ngêi vµ víi diÖn tÝch 11.407.600 km2 bãc lét çc níc thuéc ®Þa gåm hµng tr¨m d©n téc víi sè d©n 560.193.000 ngêi vµ víi diÖn tÝch 55.637.000 km2. Toµn bé l·nh thæ cña çc níc thuéc ®Þa réng gÊp 5 lÇn l·nh thæ cña çc chÝnh quèc, cßn sè d©n cña çc chÝnh quèc cha b»ng 3/5 sè d©n cña çc níc thuéc ®Þa.

NÕu tÝnh riªng nh÷ng cêng quèc ®Õ quèc lín nhÊt, th× nh÷ng con sè nµy l¹i cµng cã søc thuyÕt phôc h¬n. Sè d©n cña çc thuéc ®Þa Anh ®«ng gÊp h¬n 8 lÇn rìi sè d©n níc Anh vµ ®Êt ®ai cña çc thuéc ®Þa Anh réng gÊp gÇn 252 lÇn ®Êt ®ai cña níc Anh. Cßn níc Ph¸p th× chiÕm mét sè ®Êt ®ai réng gÊp 19 lÇn níc Ph¸p; vµ sè d©n ë çc thuéc ®Þa Ph¸p ®«ng h¬n sè d©n níc Ph¸p 16.600.000 ngêi.

V× vËy sÏ kh«ng ph¶i lµ qu¸ ®¸ng nÕu nãi r»ng chõng nµo §¶ng Ph¸p vµ §¶ng Anh chóng ta cha thi hµnh mét chÝnh s¸ch thËt tÝch cùc trong vÊn ®Ò thuéc ®Þa, thËm chÝ cha ®Ò cËp ®Õn quÇn chóng çc níc thuéc ®Þa, th× toµn bé ch-¬ng tr×nh réng lín cña hai ®¶ng ®ã vÉn kh«ng cã hiÖu qu¶ g×. Ch¬ng tr×nh Êy sÏ kh«ng cã hiÖu qu¶ g× v× nã tr¸i víi chñ nghÜa Lªnin. T«i xin nãi râ ý cña t«i. Trong bµi nãi chuyÖn vÒ Lªnin vµ vÊn ®Ò d©n téc, ®ång chÝ Xtalin ®· chØ r»ng bän c¶i l¬ng vµ çc l·nh tô Quèc tÕ thø hai ®· kh«ng d¸m ®Æt ngang hµng çc d©n téc da tr¾ng vµ çc d©n téc thuéc çc mµu da kh¸c, r»ng Lªnin ®· b¸c bá sù bÊt b×nh ®¼ng ®ã vµ ph¸ tan çi vËt chíng ng¹i ng¨n chia nh÷ng ngêi n« lÖ v¨n minh víi nh÷ng ngêi n« lÖ kh«ng v¨n minh cña chñ nghÜa ®Õ quèc.

Theo Lªnin, çch m¹ng ë ph¬ng T©y muèn th¾ng lîi th× nã ph¶i liªn hÖ chÆt chÏ víi phong trµo gi¶i phãng chèng chñ nghÜa ®Õ quèc ë çc níc thuéc ®Þa vµ çc níc bÞ n« dÞch vµ vÊn ®Ò d©n téc, nh Lªnin ®· d¹y chóng ta, chØ lµ mét bé phËn cña vÊn ®Ò chung vÒ çch m¹ng v« s¶n vµ chuyªn chÝnh v« s¶n.

Sau ®ã, ®ång chÝ Xtalin ®· nãi ®Õn quan ®iÓm ph¶n çch m¹ng cho r»ng kh«ng cÇn liªn minh trùc tiÕp víi phong trµo gi¶i phãng ë çc níc thuéc ®Þa, giai cÊp v« s¶n ch©u ¢u còng cã thÓ th¾ng lîi ®îc. Nhng nÕu c¨n cø vµo hµnh ®éng ®Ó xÐt vÒ mÆt lý luËn th× t×nh tr¹ng çc ®¶ng lín cña chóng ta, trõ §¶ng Nga, kh«ng ho¹t ®éng g× c¶ khiÕn chóng ta cã quyÒn cho r»ng ngµy nay çc ®¶ng ®ã vÉn cßn gi÷ quan ®iÓm mµ ®ång chÝ Xtalin ®· nãi.

Giai cÊp t s¶n çc níc thùc d©n ®· lµm g× ®Ó k×m gi÷ trong vßng ¸p bøc biÕt bao quÇn chóng cña çc d©n téc bÞ chóng n« dÞch? Chóng lµm tÊt c¶. Ngoµi viÖc dïng nh÷ng ph-¬ng tiÖn do bé m¸y chÝnh quyÒn Nhµ níc ®em l¹i cho nã, nã ®ång thêi cßn tiÕn hµnh tuyªn truyÒn hÕt søc r¸o riÕt. B»ng nh÷ng bµi nãi chuyÖn, b»ng ®iÖn ¶nh, b¸o chÝ, triÓn l·m vµ mäi ph¬ng ph¸p kh¸c n÷a, nã nhåi cho nh©n d©n çc chÝnh quèc çi ®Çu ãc thùc d©n, nªu lªn tríc m¾t hä c¶nh sèng dÔ dµng, vinh quang vµ giµu cã ®ang chê ®îi hä ë çc níc thuéc ®Þa.

Cßn çc ®¶ng céng s¶n cña chóng ta nh §¶ng Céng s¶n Anh, Hµ Lan, BØ vµ çc ®¶ng céng s¶n çc níc kh¸c mµ giai cÊp t s¶n ë ®Êy chiÕm gi÷ thuéc ®Þa, th× ®· lµm nh÷ng g×? Çc ®¶ng nµy, tõ khi chÊp nhËn b¶n luËn c¬ng cña Lªnin, ®· lµm ®îc nh÷ng g× ®Ó gi¸o dôc cho giai cÊp c«ng nh©n níc m×nh tinh thÇn quèc tÕ chñ nghÜa ch©n chÝnh, tinh thÇn gÇn gòi víi quÇn chóng lao ®éng çc níc thuéc ®Þa? TÊt c¶ nh÷ng viÖc mµ çc ®¶ng cña chóng ta ®· lµm


vÒ mÆt nµy, thËt hÇu nh cha cã g× c¶. Cßn vÒ t«i, lµ mét ngêi sinh trëng ë mét níc hiÖn nay lµ thuéc ®Þa cña Ph¸p vµ lµ mét ®¶ng viªn §¶ng Céng s¶n Ph¸p, t«i lÊy lµm tiÕc ph¶i nãi r»ng §¶ng Céng s¶n Ph¸p chóng t«i lµm rÊt vµ rÊt Ýt cho çc níc thuéc ®Þa.

B¸o chÝ céng s¶n chñ nghÜa cã nhiÖm vô lµm cho çc chiÕn sÜ cña chóng ta hiÓu râ vÊn ®Ò thuéc ®Þa, lµm thøc tØnh sù ®ång t×nh hëng øng cña quÇn chóng lao ®éng ë çc níc thuéc ®Þa, tranh thñ hä tham gia sù nghiÖp cña chñ nghÜa céng s¶n. Thö hái b¸o chÝ ®ã ®· lµm ®îc g×? Kh«ng ®îc g× hÕt.

NÕu ®em so s¸nh nh÷ng chç dµnh cho çc vÊn ®Ò thuéc ®Þa trªn çc tê b¸o t s¶n nh Le Temps, Le Figaro, L' Oeuvre hay nh÷ng b¸o thuéc çc khuynh híng kh¸c nh: Le Peuple hay Le Libertaire víi nh÷ng chç dµnh cho çc vÊn ®Ò ®ã trªn b¸o L'HumanitÐ, c¬ quan ng«n luËn trung ¬ng cña §¶ng chóng t«i, th× ph¶i nhËn râ r»ng sù so s¸nh nµy sÏ hoµn toµn kh«ng cã lîi cho chóng ta.

Bé Thuéc ®Þa ®· ®Æt ra kÕ ho¹ch biÕn nhiÒu vïng ë ch©u Phi thµnh nh÷ng vïng ®ån ®iÒn réng lín cña t nh©n, vµ biÕn d©n b¶n xø ë nh÷ng níc nµy thµnh nh÷ng d©n n« lÖ thËt sù, bÞ trãi buéc vµo ruéng ®Êt cña nh÷ng «ng chñ míi, thÕ mµ b¸o chÝ cña chóng ta vÉn im tiÕng hoµn toµn vÒ ®iÒu nµy. ë çc thuéc ®Þa cña Ph¸p ë T©y Phi, ngêi ta ®· ¸p dông nh÷ng biÖn ph¸p cìng Ðp cha tõng thÊy ®Ó b¾t lÝnh, thÕ mµ b¸o chÝ cña chóng ta vÉn kh«ng hÒ lªn tiÕng. ChÝnh quyÒn thùc d©n ë §«ng D¬ng ®· biÕn thµnh nh÷ng kÎ bu«n n« lÖ vµ b¸n nh÷ng ngêi d©n B¾c Kú cho çc chñ ®ån ®iÒn trªn çc ®¶o ë Th¸i B×nh D¬ng; chóng kÐo dµi thêi h¹n ®i lÝnh cña d©n b¶n xø tõ 2 n¨m lªn 4 n¨m; chóng ®em nép phÇn lín ®Êt ®ai thuéc ®Þa cho c«ngxoãcxiom cña nh÷ng bän t b¶n ç mËp; thuÕ m¸ vèn ®· qu¸ nÆng nÒ kh«ng chÞu

næi, thÕ mµ chóng l¹i cßn t¨ng lªn 30% trong lóc d©n b¶n xø bÞ ph¸ s¶n vµ chÕt ®ãi sau trËn lôt. ThÕ mµ b¸o chÝ chóng ta vÉn cø im tiÕng. Vµ sau tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã, çc ®ång chÝ sÏ ng¹c nhiªn thÊy r»ng nh©n d©n b¶n xø ®i theo nh÷ng nhãm d©n chñ vµ tù do nh Héi Nh©n quyÒn vµ çc tæ chøc t-¬ng tù kh¸c lµ nh÷ng tæ chøc ch¨m lo hay lµm ra vÎ ch¨m lo ®Õn hä.

NÕu ®i s©u h¬n chót n÷a, chóng ta sÏ thÊy nh÷ng viÖc hoµn toµn kh«ng thÓ tëng tîng ®îc, lµm cho mäi ngêi ph¶i nghÜ r»ng §¶ng chóng t«i ®· coi thêng tÊt c¶ nh÷ng g× dÝnh d¸ng ®Õn çc níc thuéc ®Þa. VÝ dô: b¸o L'HumanitÐ kh«ng hÒ ®¨ng lêi kªu gäi cña Quèc tÕ N«ng d©n göi nh©n d©n çc níc thuéc ®Þa, do Quèc tÕ Céng s¶n göi ®Õn ®Ó ®¨ng trªn b¸o. Tríc §¹i héi Li«ng47 trong môc ®¨ng çc bµi tranh luËn, ®· ®¨ng hÕt mäi luËn c¬ng, trõ luËn c¬ng vÒ vÊn ®Ò thuéc ®Þa. B¸o L'HumanitÐ ®· ®¨ng nhiÒu bµi vÒ th¾ng lîi cña vâ sÜ Xiki xø Xªnªgan, nhng kh«ng hÒ lªn tiÕng khi çc c«ng nh©n bÕn tµu §aca, nh÷ng ngêi ®ång nghiÖp cña Xiki bÞ bao v©y trong khi ®ang lµm viÖc, bÞ b¾t vµ bÞ vøt lªn xe « t« chë vÒ nhµ giam vµ sau ®ã bÞ ®a sang tr¹i lÝnh ®Ó råi trë thµnh nh÷ng ngêi b¶o vÖ v¨n minh, nghÜa lµ trë thµnh lÝnh. C¬ quan trung ¬ng cña §¶ng chóng t«i h»ng ngµy ®Òu b¸o tin cho çc b¹n ®äc vÒ nh÷ng chiÕn c«ng cña anh phi c«ng Uadi ®· bay tõ Ph¸p sang §«ng D¬ng; nhng khi chÝnh quyÒn thùc d©n cíp bãc nh©n d©n "níc An Nam cao quý", lÊy ruéng cña hä giao cho bän ®Çu c¬ Ph¸p, ph¸i m¸y bay chë bom, råi ra lÖnh cho çc phi c«ng ph¶i d¹y cho nh÷ng ng-êi d©n b¶n xø bÊt h¹nh vµ bÞ cíp bãc kia ph¶i biÕt ®iÒu, th× c¬ quan cña §¶ng chóng t«i l¹i kh«ng thÊy cÇn thiÕt b¸o tin ®ã cho çc b¹n ®äc biÕt.

Tha çc ®ång chÝ, qua b¸o chÝ cña m×nh, giai cÊp t s¶n Ph¸p hiÓu r»ng vÊn ®Ò d©n téc vµ vÊn ®Ò thuéc ®Þa


kh«ng t¸ch rêi nhau. T«i cho r»ng §¶ng chóng t«i cha hiÓu hÕt ®iÒu ®ã. Nh÷ng bµi häc ë miÒn Ruya, n¬i mµ binh lÝnh b¶n xø ®îc ph¸i ®Õn trÊn an nh÷ng c«ng nh©n §øc bÞ ®ãi, ®· v©y chÆt nh÷ng trung ®oµn lÝnh Ph¸p ®¸ng nghi; trêng hîp x¶y ra trong ®éi qu©n ph¬ng §«ng, trong ®ã binh lÝnh b¶n xø ®îc giao sóng m¸y ®Ó "®éng viªn tinh thÇn" binh lÝnh Ph¸p ®· mÖt mái v× chiÕn tranh kÐo dµi vµ gian khæ; nh÷ng sù kiÖn x¶y ra n¨m 191748 ë n¬i ®ãng qu©n cña lÝnh Nga ë Ph¸p; kinh nghiÖm cuéc b·i c«ng cña c«ng nh©n n«ng nghiÖp ë Pyrªnª lµ n¬i mµ binh lÝnh b¶n xø ®· buéc ph¶i gi÷ vai trß nhôc nh· cña nh÷ng kÎ ph¸ ho¹i cuéc b·i c«ng; vµ cuèi cïng lµ sù cã mÆt cña 207.000 binh lÝnh b¶n xø ë ngay níc Ph¸p, - tÊt c¶ nh÷ng viÖc trªn ®©y cha lµm cho §¶ng chóng t«i ph¶i suy nghÜ, cha lµm cho §¶ng chóng t«i thÊy cÇn ph¶i thùc hiÖn mét chÝnh s¸ch râ rµng vµ tÝch cùc trong vÊn ®Ò thuéc ®Þa. §¶ng ®· bá lì tÊt c¶ nh÷ng c¬ héi tèt ®Ó tuyªn truyÒn. Nh÷ng c¬ quan l·nh ®¹o míi cña §¶ng ®· thõa nhËn lµ §¶ng chóng t«i ®· bÞ ®éng trong vÊn ®Ò nµy. T«i thÊy ®ã lµ mét dÊu hiÖu ®¸ng mõng v× khi çc l·nh tô cña §¶ng ®· thõa nhËn vµ nhÊn m¹nh nhîc ®iÓm nµy trong chÝnh s¸ch cña §¶ng th× viÖc ®ã lµm cho ngêi ta hy väng r»ng §¶ng sÏ cè g¾ng hÕt søc ®Ó söa ch÷a vµ cñng cè vÒ mÆt nµy. T«i tin ch¾c r»ng §¹i héi nµy sÏ lµ bíc ngoÆt vÒ mÆt nµy vµ sÏ thóc ®Èy §¶ng söa ch÷a ®îc nh÷ng thiÕu sãt tríc. MÆc dï nhËn xÐt cña ®ång chÝ Manuinxki vÒ cuéc vËn ®éng bÇu cö ë Angiªri rÊt ®óng, song ®Ó cho ®îc kh¸ch quan, t«i ph¶i nãi r»ng ®óng lµ §¶ng chóng t«i ®· bá lì dÞp tèt ë ®©y, nhng ®· söa ch÷a sai lÇm, ®· ®a ®¹i biÓu ngêi b¶n xø ra øng cö ë quËn Pari. TÊt nhiªn nh thÕ cßn Ýt, song bíc ®Çu nh vËy lµ tèt. T«i sung síng nhËn thÊy r»ng hiÖn nay §¶ng chóng t«i l¹i cã nh÷ng ý ®Þnh tèt ®Ñp nhÊt, l¹i cã lßng h¨ng h¸i, çi ®ã lµ

hoµn toµn míi ®èi víi §¶ng chóng t«i; vµ chØ cÇn b»ng hµnh ®éng thùc tiÔn th× nhÊt ®Þnh nh÷ng çi Êy sÏ ®a §¶ng tíi mét chÝnh s¸ch ®óng ®¾n trong vÊn ®Ò thuéc ®Þa.

VËy ph¶i hµnh ®éng thùc tiÔn nh thÕ nµo ? §Ò ra nh÷ng luËn c¬ng dµi d»ng dÆc vµ th«ng qua nh÷ng nghÞ quyÕt rÊt kªu ®Ó sau §¹i héi ®a vµo viÖn b¶o tµng nh tõ tríc vÉn lµm th× cha ®ñ. Chóng ta cÇn cã biÖn ph¸p cô thÓ. T«i ®Ò nghÞ mÊy ®iÓm díi ®©y:

1. Më trªn b¸o L'HumanitÐ mét môc ®Ó ®¨ng ®Òu ®Æn h»ng tuÇn Ýt nhÊt hai cét çc bµi vÒ vÊn ®Ò thuéc ®Þa.

2. T¨ng cêng tuyªn truyÒn vµ tuyÓn lùa ®¶ng viªn cña §¶ng trong nh÷ng ngêi b¶n xø ë nh÷ng níc thuéc ®Þa ®· cã ph©n bé céng s¶n.

3. Göi nh÷ng ngêi b¶n xø vµo Trêng ®¹i häc céng s¶n cña nh÷ng ngêi lao ®éng ph¬ng §«ng ë M¸txc¬va.

4. Tho¶ thuËn víi Tæng Liªn ®oµn lao ®éng thèng nhÊt49

®Ó tæ chøc nh÷ng ngêi lao ®éng cña çc thuéc ®Þa lµm viÖc ë Ph¸p.

5. §Æt nhiÖm vô cho çc ®¶ng viªn cña §¶ng ph¶i quan t©m h¬n n÷a ®Õn vÊn ®Ò thuéc ®Þa.

Theo t«i, nh÷ng ®Ò nghÞ nµy lµ hîp lý vµ nÕu Quèc tÕ Céng s¶n vµ çc ®¹i biÓu cña §¶ng chóng t«i t¸n thµnh th× t«i tin r»ng ®Õn §¹i héi lÇn thø VI, §¶ng Céng s¶n Ph¸p chóng t«i sÏ cã thÓ nãi r»ng mÆt trËn thèng nhÊt cña nh©n d©n chÝnh quèc vµ thuéc ®Þa ®· trë thµnh sù thËt.

Tha çc ®ång chÝ, v× chóng ta tù coi m×nh lµ häc trß cña Lªnin, cho nªn chóng ta cÇn ph¶i tËp trung tÊt c¶ søc lùc vµ nghÞ lùc ®Ó thùc hiÖn trªn thùc tÕ nh÷ng lêi di huÊn quý b¸u cña Lªnin ®èi víi chóng ta vÒ vÊn ®Ò thuéc ®Þa còng


nh çc vÊn ®Ò kh¸c.

In trong s¸ch §¹i héi toµn thÕ giíilÇn thø V Quèc tÕ Céng s¶n, b¶n tècký, tiÕng Nga, phÇn I, Nxb. ChÝnh trÞquèc gia, M¸txc¬va, 1925, tr.653-657.

PH¸T BIÓU T¹I PHI£N HäP THø 25§¹I HéI LÇN THø V QUèC TÕ CéNG S¶N

Ngµy 3-7-1924

Çc thuéc ®Þa Ph¸p chiÕm mét diÖn tÝch réng 10.211.510 km2 víi sè d©n lµ 55.571.000 ngêi ë r¶i kh¾p bèn lôc ®Þa. Dï cã sù kh¸c nhau vÒ chñng téc, khÝ hËu, tËp qu¸n, truyÒn thèng, vÒ tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ vµ x· héi, song cã hai ®iÓm chung lµm cho çc níc thuéc ®Þa gièng nhau vµ sau nµy cã thÓ ®i tíi thèng nhÊt ®Ó cïng ®Êu tranh:

1. T×nh h×nh kinh tÕ: trong tÊt c¶ çc thuéc ®Þa Ph¸p, c«ng nghiÖp vµ th¬ng nghiÖp ph¸t triÓn rÊt yÕu ít vµ nh©n d©n hÇu hÕt lµm nghÒ n«ng, 95% sè d©n b¶n xø lµ n«ng d©n.

2. ë tÊt c¶ çc níc thuéc ®Þa, nh©n d©n b¶n xø ®Òu bÞ t b¶n ®Õ quèc chñ nghÜa Ph¸p bãc lét kh«ng ngõng.

T«i kh«ng cã th× giê ph©n tÝch kü lìng vÒ t×nh h×nh n«ng d©n tõng níc thuéc ®Þa. V× vËy, t«i chØ lÊy mét vµi thÝ dô ®iÓn h×nh ®Ó chóng ta cã mét ý niÖm vÒ t×nh c¶nh n«ng d©n çc níc thuéc ®Þa.

T«i xin b¾t ®Çu tõ níc t«i, §«ng D¬ng lµ níc t«i biÕt râ h¬n c¶.

Khi Ph¸p ®¸nh chiÕm thuéc ®Þa nµy, chiÕn tranh ®· lµm cho n«ng d©n ph¶i rêi bá lµng m¹c cña hä. Sau ®ã, khi hä trë vÒ th× ®· thÊy ruéng ®Êt cña hä bÞ bän chñ ®ån ®iÒn, theo sau qu©n ®éi chiÕn th¾ng, chiÕm mÊt. ThËm chÝ chóng ®· chia nhau c¶ nh÷ng ®Êt ®ai mµ n«ng d©n b¶n xø ®· cµy cÊy tõ bao ®êi nay. Nh vËy lµ n«ng d©n An Nam ®· biÕn thµnh n«ng n« vµ buéc ph¶i cµy cÊy ruéng ®Êt cña chÝnh m×nh cho bän chñ níc ngoµi.


NhiÒu ngêi trong nh÷ng ngêi xÊu sè nµy v× kh«ng chÞu sèng trong nh÷ng ®iÒu kiÖn v« cïng kh¾c nghiÖt do nh÷ng kÎ chiÕm ®o¹t ®a ra, nªn ®· bá ruéng ®Êt cña m×nh vµ lang thang nay ®©y mai ®ã kh¾p níc; ngêi Ph¸p gäi hä lµ "giÆc cíp" vµ t×m ®ñ mäi çch truy n· hä.

Ruéng ®Êt cíp ®îc b»ng çch Êy ®· ®îc ®em chia cho bän chñ ®ån ®iÒn. ChØ cÇn xin mét tiÕng lµ bän chóng cã thÓ ®îc hëng nh÷ng kho¶nh ®Êt cã khi trªn 2 v¹n vµ 2,5 v¹n ha.

Nh÷ng tªn chñ ®ån ®iÒn nµy kh«ng nh÷ng chiÕm kh«ng ruéng ®Êt mµ cßn chiÕm kh«ng c¶ mäi thø cÇn thiÕt ®Ó khai th¸c sè ruéng ®Êt ®ã, kÓ c¶ søc lao ®éng.

ChÝnh quyÒn cho phÐp chóng sö dông mét sè tï khæ sai lµm kh«ng c«ng, hoÆc b¾t çc x· ph¶i cung cÊp nh©n lùc cho çc chñ ®ån ®iÒn.Bªn c¹nh chÝnh quyÒn lang sãi ®ã, cÇn ph¶i nãi tíi Nhµ chung. ChØ riªng gi¸o héi Thiªn Chóa ®· chiÕm 1/4 diÖn tÝch cµy cÊy ë Nam Kú. §Ó chiÕm sè ruéng ®Êt ®ã, Nhµ chung ®· dïng nh÷ng ph¬ng ph¸p kh«ng thÓ tëng tîng ®îc lµ mua chuéc, lõa ®¶o vµ cìng bøc. §©y lµ mét vµi thÝ dô. Lîi dông lóc mÊt mïa, Nhµ chung cho n«ng d©n vay tiÒn nhng b¾t buéc hä ph¶i cÇm ruéng. TiÒn l·i qu¸ cao lµm cho n«ng d©n kh«ng sao tr¶ hÕt nî, nªn buéc ph¶i b¸n ®øt sè ruéng cÇm tr-íc cho Nhµ chung. B»ng mäi thñ ®o¹n tµn ¸c, Nhµ chung cè t×m ra ®ñ mäi thø tµi liÖu mËt cã thÓ g©y nguy h¹i cho nh÷ng nhµ cÇm quyÒn. Lîi dông nh÷ng giÊy tê ®ã lµm c«ng cô ®e do¹, Nhµ chung ®¹t ®îc tÊt c¶ nh÷ng g× hä muèn. Nhµ chung lËp héi víi bän t b¶n lín ®Ó khai khÈn nh÷ng ®ån ®iÒn chiÕm kh«ng vµ nh÷ng ruéng ®Êt cíp ®îc cña n«ng d©n. Bän tay ch©n cña Nhµ chung gi÷ nh÷ng chøc cao trong chÝnh phñ. Nhµ chung còng bãc lét "con chiªn" mét çch tµn nhÉn kh«ng kÐm chñ ®ån ®iÒn. Mét thñ ®o¹n kh¸c cña Nhµ chung lµ tËp hîp nh÷ng

ngêi ¨n xin, b¾t hä khai khÈn ®Êt míi vµ høa lµ sau khi khai khÈn xong sÏ chia cho hä. Nhng khi ruéng ®Êt míi võa khai khÈn xong vµ s¾p ®îc gÆt, th× Nhµ chung tuyªn bè lµ ruéng ®Êt nµy thuéc vÒ Nhµ chung vµ ®uæi nh÷ng ngêi ®· dïng søc lao ®éng cña m×nh lµm cho ruéng ®Êt Êy ®îc ph× nhiªu. BÞ nh÷ng kÎ "b¶o hé" hä (ë trong t«n gi¸o hay ë ngoµi t«n gi¸o) cíp bãc, n«ng d©n An Nam thËm chÝ kh«ng thÓ yªn æn lµm ¨n trªn phÇn ruéng ®Êt Ýt ái cßn l¹i cña m×nh. Ngêi ta b¾t nh÷ng ngêi ®o ®¹c ph¶i ®o ruéng ®Êt cña n«ng d©n kh«ng ®óng ®Ó b¾t hä ph¶i ®ãng thuÕ khèng. ThuÕ ruéng ®Êt mçi n¨m mét t¨ng. Míi ®©y, khi chiÕm hµng ngh×n hÐcta cña ngêi An Nam ë miÒn ngîc ®Ó giao cho bän ®Çu c¬, çc nhµ cÇm quyÒn ®· ph¸i m¸y bay ®Õn ®Ó nh÷ng n¹n nh©n bÞ cíp bãc ë ®Êy kh«ng d¸m nghÜ ®Õn næi lo¹n.

Nh÷ng ngêi n«ng d©n bÞ cíp bãc, ph¸ s¶n vµ bÞ ®uæi ®i n¬i kh¸c l¹i t×m çch khai khÈn ®Êt ®Ó lµm ruéng. Nhng khi ®Êt míi võa khai khÈn xong th× chÝnh quyÒn l¹i chiÕm lÊy vµ buéc n«ng d©n ph¶i mua l¹i theo gi¸ do chÝnh quyÒn ®Þnh. Ai kh«ng ®ñ søc mua th× bÞ ®uæi ®i mét çch tµn nhÉn.

N¨m ngo¸i, mÆc dï ®Êt níc bÞ n¹n lôt tµn ph¸, thÕ mµ thuÕ ruéng ®Êt vÉn t¨ng ngay mét lóc lªn 30%.

Ngoµi nh÷ng thø thuÕ bÊt c«ng lµm cho n«ng d©n bÞ ph¸ s¶n, n«ng d©n cßn ph¶i ®i phu, ®ãng thuÕ th©n, thuÕ muèi, ®ãng c«ng tr¸i cìng bøc, l¹c quyªn vµ v.v..

Chñ nghÜa t b¶n Ph¸p còng thùc hiÖn chÝnh s¸ch ¨n cíp vµ bãc lét nh vËy ë Angiªri, Tuynidi, Marèc. TÊt c¶ nh÷ng ruéng ®Êt tèt vµ ®îc tíi níc th× ph¶i ®Ó cho bän thùc d©n di c tíi chiÕm. D©n b¶n xø bÞ ®uæi ®i, hä ph¶i t×m n¬i n¬ng tùa ë nh÷ng vïng ven nói hay nh÷ng n¬i ruéng ®Êt khã lµm ¨n. Çc c«ng ty tµi chÝnh, bän ®Çu c¬ vµ quan l¹i cao cÊp


chia nhau ruéng ®Êt cña çc thuéc ®Þa.Do nh÷ng ho¹t ®éng trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp, çc ng©n

hµng Angiªri vµ Tuynidi n¨m 1914 ®· thu ®îc 12.258.000 phr¨ng tiÒn lêi víi sè vèn lµ 25 triÖu phr¨ng.

Ng©n hµng Marèc víi sè vèn lµ 15.400.000 phr¨ng, n¨m 1921 ®· thu ®îc 1.753.000 phr¨ng tiÒn lêi.

C«ng ty Ph¸p - Angiªri chiÕm 324.000 ha ruéng ®Êt tèt nhÊt.

Tæng c«ng ty Angiªri chiÕm 10 v¹n hÐcta.Mét c«ng ty t nh©n ®· chiÕm kho¶ng 5 v¹n hÐcta rõng,

cßn c«ng ty phèt ph¸t vµ ®êng s¾t Çpde th× ®· chiÕm 5 v¹n hÐcta cã nhiÒu má quÆng vµ l¹i cã quyÒn u tiªn ®èi víi 2 v¹n ha chung quanh khu vùc nµy.

Mét cùu nghÞ sÜ Ph¸p ®· chiÕm mét ®ån ®iÒn 1.125 ha cã quÆng má, trÞ gi¸ lµ 10 triÖu phr¨ng, thu nhËp h»ng n¨m lµ 4 triÖu phr¨ng. D©n b¶n xø, ngêi chñ cña nh÷ng má quÆng nµy, mçi n¨m chØ thu ho¹ch ®îc 1% phr¨ng mçi hÐcta.

ChÝnh s¸ch thùc d©n cña Ph¸p ®· thñ tiªu quyÒn chiÕm h÷u c«ng céng vµ thay thÕ b»ng quyÒn chiÕm h÷u t nh©n. Nã còng thñ tiªu quyÒn chiÕm h÷u nhá, lµm lîi cho quyÒn chiÕm h÷u ®ån ®iÒn lín. Nã ®· lµm cho n«ng d©n b¶n xø mÊt h¬n 5 triÖu ha ruéng ®Êt tèt nhÊt.

Trong 15 n¨m, n«ng d©n ë Cabili bÞ cíp mÊt 192.090 ha.Tõ n¨m 1913, mçi n¨m n«ng d©n Marèc bÞ cíp mÊt

12.500 ha ruéng ®Êt cµy cÊy. Tõ khi Ph¸p th¾ng trong cuéc chiÕn tranh "v× c«ng lý", con sè ®ã t¨ng lªn tíi 14.540 ha.

HiÖn nay ë Marèc chØ cã 1.070 ngêi Ph¸p mµ chiÕm tíi 500.000 ha ruéng ®Êt.

Còng nh nh÷ng ngêi anh em cña hä lµ n«ng d©n An Nam, n«ng d©n ch©u Phi ph¶i chÞu c¶nh c¬ cùc kh«ng thÓ

chÞu næi, ph¶i lao dÞch liªn miªn vµ ph¶i g¸nh nh÷ng thø thuÕ m¸ nÆng nÒ. Sù cïng khæ cña hä kh«ng sao t¶ xiÕt. ThiÕu l¬ng thùc nªn hä ph¶i ¨n nh÷ng thø rau cá d¹i hay thãc g¹o môc n¸t, v× thÕ mµ bÖnh sèt, th¬ng hµn, bÖnh lao hoµnh hµnh trong nh©n d©n. Ngay nh÷ng n¨m ®îc mïa còng thÊy cã n«ng d©n ®i bíi nh÷ng ®èng r¸c ë thµnh thÞ, tranh thøc ¨n thõa víi chã. Cßn khi mÊt mïa th× x¸c chÕt n«ng d©n ngæn ngang ngoµi ®ång vµ trªn ®êng.

T×nh c¶nh cña n«ng d©n ë miÒn T©y ch©u Phi vµ ch©u Phi xÝch ®¹o thuéc Ph¸p cßn khñng khiÕp h¬n n÷a.

GÇn 40 c«ng ty chiÕm nh÷ng thuéc ®Þa nµy. Hä chiÕm tÊt c¶: ruéng ®Êt, tµi nguyªn thiªn nhiªn, c¶ sinh m¹ng cña d©n b¶n xø n÷a. Nh©n d©n b¶n xø thËm chÝ kh«ng cã quyÒn lµm viÖc cho m×nh. Hä buéc ph¶i lµm viÖc cho çc c«ng ty, bao giê còng thÕ vµ chØ ®îc lµm viÖc cho çc c«ng ty mµ th«i. §Ó b¾t hä ph¶i lµm kh«ng c«ng, çc c«ng ty ®· dïng thñ ®o¹n cìng bøc vît qu¸ søc tëng tîng. TÊt c¶ ruéng ®Êt ®Òu bÞ tÞch thu hÕt. ChØ cã ngêi nµo chÞu lµm c«ng viÖc do çc c«ng ty Êy ®ßi hái th× míi ®îc mét phÇn ruéng nhá. ¡n uèng thiÕu thèn ®· lµm cho hä m¾c ®ñ thø bÖnh tËt vµ chÕt rÊt nhiÒu, nhÊt lµ trÎ con.

Mét ph¬ng ph¸p kh¸c lµ b¾t «ng giµ, phô n÷ vµ trÎ con lµm con tin. Chóng gi÷ nh÷ng ngêi nµy trong nh÷ng c¨n nhµ chËt chéi, ®èi xö tµn tÖ, hµnh h¹ hä, b¾t nhÞn ®ãi vµ nhiÒu khi giÕt hä n÷a. ë mét vµi ®Þa ph¬ng, sè ngêi bÞ b¾t lµm con tin thêng xuyªn l¹i nhiÒu b»ng sè ngêi lµm viÖc ®Ó ®Ò phßng mäi mu toan cña nh÷ng ngêi lµm viÖc t×m çch ch¹y trèn. §Ó c«ng viÖc ë çc ®ån ®iÒn khái bÞ ®×nh trÖ, ngêi ta cÊm d©n b¶n xø kh«ng ®îc cµy cÊy ruéng cña m×nh kÞp thêi. Do ®ã, n¹n ®ãi vµ bÖnh dÞch thêng x¶y ra, tµn ph¸ çc thuéc ®Þa.

NÕu mét vµi bé l¹c trèn vµo rõng vµ tr¸nh ®îc ¸ch bãc lét cña bän chñ ®ån ®iÒn th× hä ph¶i sèng ch¼ng kh¸c g× thó


vËt, hä ¨n rÔ cñ vµ l¸ c©y, chÕt v× sèt rÐt, v× khÝ hËu. Trong lóc Êy th× bän chñ da tr¾ng tµn ph¸ ®ång ruéng vµ lµng m¹c cña hä ®Ó khñng bè. Sau ®©y lµ mét ®o¹n trong cuèn sæ tay c«ng vô cña mét sÜ quan t¶ mét çch v¾n t¾t, râ rµng vµ thª th¶m sù ®µn ¸p n«ng d©n b¶n xø:

Hµnh binh cµn quÐt lµng C«evan.Hµnh binh cµn quÐt lµng Phanèp Cun«, lµng vµ vên tr¹i

bÞ tµn ph¸.Hµnh binh cµn quÐt lµng Bªcannix¬, lµng bÞ ®èt trôi,

3.000 c©y chuèi bÞ chÆt.Hµnh binh cµn quÐt lµng Cua, lµng bÞ ph¸, vên tr¹i hoµn

toµn bÞ ph¸ trôi.Hµnh binh cµn quÐt lµng Abimaphan, tÊt c¶ nhµ cöa ®Òu

bÞ ®èt, vên tr¹i bÞ ph¸.Hµnh binh cµn quÐt lµng Examphami, lµng bÞ ph¸.Çc lµng ven s«ng B«m ®Òu bÞ ®èt.T¹i nh÷ng miÒn ch©u Phi thuéc ý, T©y Ban Nha, Anh vµ

Bå §µo Nha còng cã mét chÕ ®é cíp bãc, lµm ph¸ s¶n, giÕt chãc vµ tµn ph¸ mét çch khñng khiÕp nh vËy.

ë C«ngg« thuéc BØ, n¨m 1891 d©n sè lµ 25 triÖu, thÕ mµ ®Õn n¨m 1911 chØ cßn cã 8,5 triÖu. Nh÷ng bé l¹c Herer« vµ Cama ë thuéc ®Þa cò cña §øc t¹i ch©u Phi ®· hoµn toµn bÞ tiªu diÖt, 8 v¹n ngêi bÞ giÕt trong thêi gian §øc chiÕm ®ãng vµ 15.000 ngêi bÞ giÕt trong thêi kú "b×nh ®Þnh" n¨m 1914. C«ngg« thuéc Ph¸p n¨m

1894 cã 20.000 d©n, thÕ mµ ®Õn 1911 chØ cßn cã 9.700 ngêi. Trong mét vïng, n¨m 1910 cã 10.000 d©n, sau ®ã 8 n¨m chØ cßn ®îc 1.080 ngêi. Trong mét vïng kh¸c víi 4 v¹n d©n da ®en, chØ trong 2 n¨m ®· cã 2 v¹n ngêi bÞ giÕt, nöa n¨m sau 6.000 ngêi n÷a l¹i bÞ giÕt vµ bÞ th¬ng tËt.

Nh÷ng vïng ven s«ng trï phó vµ ®«ng ®óc d©n c, chØ sau 15 n¨m ®· biÕn thµnh nh÷ng miÒn hoang vu. Nh÷ng m¶nh x¬ng tµn ®· r¶i r¸c tr¾ng kh¾p çc èc ®¶o vµ lµng m¹c bÞ tµn ph¸.

T×nh c¶nh nh÷ng ngêi cßn sèng sãt thËt khñng khiÕp: n«ng d©n bÞ cíp mÊt phÇn ruéng bÐ nhá "®Ó dµnh" cña m×nh, thî thñ c«ng mÊt nghÒ, cßn ngêi ch¨n nu«i th× mÊt sóc vËt. D©n Matabªle lµ d©n ch¨n nu«i nhiÒu sóc vËt tríc khi ngêi Anh ®Õn, hä cã tíi 20 v¹n sóc vËt cã sõng. Hai n¨m sau chØ cßn 40.900 con. D©n Herer« cã 9 v¹n sóc vËt, trong vßng 12 n¨m bän thùc d©n §øc ®· cíp mÊt mét nöa. Nh÷ng trêng hîp t¬ng tù nh vËy, x¶y ra rÊt nhiÒu trong tÊt c¶ çc n-íc da ®en ®· tiÕp xóc víi v¨n minh cña ngêi da tr¾ng.§Ó kÕt luËn, t«i xin lÊy mét dÉn chøng cña mét ngêi da ®en lµ R¬nª Mar¨ng, t¸c gi¶ cuèn Batuala. ¤ng ta nãi: "Ch©u Phi vïng xÝch ®¹o lµ n¬i d©n c ®«ng ®óc, giµu cao su, ë ®©y cã ®ñ çc lo¹i vên tr¹i trång c©y, gµ vµ dª rÊt nhiÒu. ChØ sau 7 n¨m mäi çi ®Òu bÞ ph¸ ho¹i. Lµng m¹c tan tµnh, vên tr¹i hoang tµn, gµ vµ dª bÞ giÕt. Nh©n d©n b¶n xø kiÖt søc v× ph¶i lµm viÖc nÆng nhäc liªn miªn vµ kh«ng c«ng nªn kh«ng ®ñ søc vµ kh«ng cßn thêi gian, dï lµ rÊt Ýt, ®Ó cµy cÊy ruéng ®Êt. BÖnh tËt ph¸t sinh, n¹n ®ãi hoµnh hµnh, sè ngêi chÕt cµng nhiÒu... Nªn biÕt r»ng hä lµ con ch¸u cña mét bé l¹c khoÎ m¹nh, thiÖn chiÕn, dÎo dai vµ ®· ®îc t«i luyÖn. ë ®©y, nÒn v¨n minh ®· tiªu tan...".

§Ó bæ sung bøc tranh bi th¶m nµy, t«i xin thªm mét ®iÓm lµ chñ nghÜa t b¶n Ph¸p kh«ng hÒ ngÇn ng¹i ®Èy c¶ mét khu vùc vµo c¶nh ®ãi kÐm, nÕu viÖc ®ã cã lîi cho nã. Trong nhiÒu níc thuéc ®Þa, vÝ dô nh Rªuyni«ng, Angiªri, Ma®ag¸txca, v.v., ngêi ta kh«ng trång ngò cèc n÷a, mµ l¹i ph¶i trång nh÷ng thø kh¸c cÇn cho nÒn c«ng nghiÖp cña Ph¸p. Nh÷ng thø nµy cã lîi h¬n cho chñ ®ån ®iÒn. §iÒu ®ã


lµm cho ®êi sèng ë thuéc ®Þa rÊt ®¾t ®á vµ lu«n lu«n x¶y ra n¹n ®ãi.

Trong tÊt c¶ çc thuéc ®Þa cña Ph¸p, n¹n nghÌo ®ãi ®Òu t¨ng, sù phÉn uÊt ngµy cµng lªn cao. Sù næi dËy cña n«ng d©n b¶n xø ®· chÝn muåi. Trong nhiÒu níc thuéc ®Þa, hä ®· vµi lÇn næi dËy, nhng lÇn nµo còng bÞ d×m trong m¸u. NÕu hiÖn nay n«ng d©n vÉn cßn ë trong t×nh tr¹ng tiªu cùc, th× nguyªn nh©n lµ v× hä cßn thiÕu tæ chøc, thiÕu ngêi l·nh ®¹o. Quèc tÕ Céng s¶n cÇn ph¶i gióp ®ì hä tæ chøc l¹i, cÇn ph¶i cung cÊp çn bé l·nh ®¹o cho hä vµ chØ cho hä con ®-êng ®i tíi çch m¹ng vµ gi¶i phãng.

In trong s¸ch §¹i héi toµn thÕ giíi lÇn thø VQuèc tÕ Céng s¶n, b¶n tèc ký,tiÕng Nga, phÇn I, Nxb. ChÝnh trÞQuèc gia, M¸txc¬va, 1925, tr.758-762.

THAM LUËN T¹I §¹I HéI LÇN THø IIIQUèC TÕ C¤NG HéI §á40

Tha çc ®ång chÝ, t«i xin th«ng b¸o víi çc ®ång chÝ vÒ t×nh h×nh giai cÊp c«ng nh©n ë §«ng D¬ng, mét trong nh÷ng thuéc ®Þa quan träng nhÊt cña Ph¸p.

Theo nh÷ng sè liÖu thèng kª gÇn ®©y, ë §«ng D¬ng hiÖn cã 63 xÝ nghiÖp khai má s¶n xuÊt 70 v¹n tÊn than ®¸, 5 v¹n tÊn kÏm, 15 v¹n tÊn ch×, 2.500 tÊn s¾t, 1.500 tÊn çc kim lo¹i kh¸c, 3.500 cara1) ®¸ quý vµ 100 kil«gam vµng.

Cßn vÒ nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp kh¸c th× nªn lu ý r»ng ë §«ng D¬ng cßn cã 140 ®ån ®iÒn cao su víi diÖn tÝch chung 3.500 hÐcta vµ s¶n xuÊt 5.000 tÊn. C«ng nghiÖp thùc phÈm còng ®¸ng kÓ - s¶n xuÊt 250 tÊn thÞt hép.

100 xÝ nghiÖp t¬ lôa s¶n xuÊt 100 tÊn hµng t¬ lôa.NÕu nh kÓ thªm r»ng ë §«ng D¬ng cßn cã 355 tr¹m ®iÖn

b¸o, 2.100 kil«mÐt ®êng s¾t vµ 3 c¶ng lín mµ mçi n¨m bèc dì 7-8 triÖu tÊn hµng kh¸c nhau th× ®iÒu ®ã sÏ cho mét quan niÖm chung vÒ nh÷ng lÜnh vùc s¶n xuÊt mµ v« s¶n §«ng D¬ng ®ang bá søc lao ®éng vµo ®ã.

ë §«ng D¬ng cßn cã nh÷ng xÝ nghiÖp t¬ng ®èi lín: nhµ m¸y xim¨ng Poãclan2) cã 30.000 c«ng nh©n lµm thuª, khu má vÞnh H¹ Long cã 4.000 c«ng nh©n, nhµ m¸y dÖt B¾c Kú1) - 3.000 c«ng nh©n, ®êng s¾t - 8.000 c«ng nh©n.

Ngµy lµm viÖc 12-13 tiÕng. Trong n«ng nghiÖp ngµy lµm viÖc cßn dµi h¬n. Nh÷ng ngµy lÔ - vµ nhiÒu khi c¶ nh÷ng ngµy chñ nhËt - ®Òu kh«ng ®îc ®Õm xØa tíi. Kh«ng cã b¶o hiÓm x· héi cho tuæi giµ, kh«ng cã trî cÊp cho lóc bÞ th¬ng tËt hoÆc ®au èm. TiÒn l¬ng cña c«ng nh©n kh«ng lµnh nghÒ kh«ng qu¸ 50 phr¨ng mét th¸ng, cßn cña c«ng nh©n lµnh nghÒ - 250 phr¨ng. C«ng nh©n nhiÒu khi ph¶i ký nh÷ng giao kÌo mét phÝa, b¾t buéc hä ph¶i lµm viÖc cho bän chñ trong mét sè n¨m nhÊt ®Þnh. Theo giao kÌo, bän chñ nhµ m¸y cã thÓ sa th¶i hä bÊt kú lóc nµo, nhng ngêi c«ng

1) Cara: ®¬n vÞ träng lîng ®¸ quý = 0,2 gam.2) Nhµ m¸y xim¨ng H¶i Phßng.

1) Nhµ m¸y dÖt Nam §Þnh.


nh©n l¹i kh«ng thÓ bá viÖc tríc lóc hÕt thêi h¹n nh ®· quy ®Þnh trong giao kÌo. Trong n«ng nghiÖp, nhiÒu khi ngay c¶ thñ tôc h×nh thøc ®ã còng kh«ng ®îc dïng, vµ cè n«ng trë thµnh hÇu nh n« lÖ, nh së h÷u riªng cña bän chñ. §èi víi nh÷ng ngêi kh«ng phôc tïng, cã s½n c¶ mét hÖ thèng b¾t bí vµ ®¸nh ®Ëp.

TÊt nhiªn, kh«ng thÓ nãi tíi tù do b·i c«ng. Mét vµi cuéc næi dËy lín mang tÝnh chÊt b·i c«ng, kh«ng ph¶i lµ do vËn ®éng tuyªn truyÒn g©y ra mµ lµ do bÞ ®ãi, ®· bÞ ®µn ¸p b»ng mäi çch tµn ¸c nhÊt.

Víi sù gióp ®ì hµo hiÖp cña chñ nghÜa ®Õ quèc Ph¸p, ë §«ng D¬ng thËt ra lµ ®· phôc håi chÕ ®é n« lÖ. N« lÖ cã ba lo¹i: 1) tï khæ sai, mµ chÝnh quyÒn cai trÞ ®· cho bän chñ çc nhµ m¸y sö dông, sau c¶ mét ngµy lao ®éng cho bän t b¶n th× tèi ®Õn hä l¹i trë vÒ çc nhµ tï cã biÓn ®Ò høa h¬u høa vîn "tù do, b×nh ®¼ng vµ b¸c ¸i"; 2) n«ng n«, cã thÓ bao gåm tÊt c¶ ngêi An Nam tõ 18 ®Õn 60 tuæi, h»ng n¨m buéc ph¶i ®i phu mét sè ngµy nhÊt ®Þnh. V¶ l¹i, sè lîng nh÷ng ngµy ®ã chØ lµ quy ®Þnh íc chõng, cßn trªn thùc tÕ hÇu nh kh«ng cã h¹n ®Þnh. Mét phÇn lín d©n c ®· bÞ huy ®éng vµo viÖc lµm ®êng, ®µo kªnh vµ kh«ng cã bÊt kú mét thø c«ng s¸ nµo hÕt. Sè ngêi d©n b¶n xø chÕt v× nh÷ng c«ng viÖc Êy thËt rÊt lín; 3) n« lÖ, ®óng theo nghÜa ®Çy ®ñ cña tõ, hä bÞ b¸n vµ bÞ mua. Trong viÖc mua b¸n nµy, chÝnh quyÒn thùc d©n ®· trë thµnh bän chñ kinh doanh. Gièng nh thêi chiÕn tranh, chÝnh quyÒn thùc d©n ®· tuyÓn d©n b¶n xø lµm lÝnh - t×nh nguyÖn, th× b©y giê chóng l¹i mé c«ng nh©n - t×nh nguyÖn ®i çc thuéc ®Þa Ph¸p kh¸c, chñ yÕu cho çc ®¶o ë Th¸i B×nh D¬ng. Nh÷ng ngêi An Nam nµy ®Õn ®ã bÞ b¸n cho bän chñ ®ån ®iÒn vµ chñ nhµ m¸y ngêi ch©u ¢u.

Cã mét bøc th, ®· ®¨ng kh¾p §«ng D¬ng vµ ®Ò ngµy 17 th¸ng 3 n¨m 1924, nãi vÒ nh÷ng tai ho¹ khñng khiÕp do bÖnh sèt rÐt g©y ra trong sè nh÷ng ngêi n« lÖ ®· bÞ ®a tíi ®¶o £brÝt1), bøc th yªu yªu cÇu ph¶i chÊm døt çi hÖ thèng bãc lét v« liªm sØ ®èi víi t×nh tr¹ng t¨m tèi cña ngêi d©n b¶n xø.

Giai cÊp v« s¶n kh«ng thÓ lµm g× ®Ó chèng l¹i çi hÖ thèng bãc lét ®ã, cha cã mét tæ chøc c«ng nh©n nµo c¶. Bé luËt thuéc ®Þa do nh÷ng nhµ khai ho¸ Ph¸p so¹n ra chÝnh lµ ®Ó ®µn ¸p bÊt kú mét biÓu hiÖn nµo cã tÝnh tù chñ cña ng-êi d©n b¶n xø nãi chung vµ tÇng líp v« s¶n nãi riªng. Theo bé luËt ®ã, ngêi An Nam kh«ng cã quyÒn xuÊt b¶n b¸o chÝ b»ng tiÕng mÑ ®Î, kh«ng cã tù do héi häp vµ lËp héi, bÞ tíc ®o¹t c¶ quyÒn tù do ®i l¹i tõ tØnh nµy sang tØnh kh¸c. §Ó b¶o vÖ nh÷ng luËt ph¸p ®ã th× cã toµ ¸n gåm 5-6 quan l¹i Ph¸p, chóng xö kÝn vµ tuyªn ¸n, kÓ c¶ ¸n tö h×nh.

Tríc chiÕn tranh, ngêi An Nam cã tæ chøc vµi hîp t¸c x·, nhng chÝnh quyÒn thùc d©n ®· gi¶i t¸n chóng, b¾t giam nh÷ng ngêi tæ chøc v× nghi lµ tuyªn truyÒn çch m¹ng.

Tha çc ®ång chÝ, t×nh c¶nh c«ng nh©n An Nam lµ nh thÕ. §ã lµ mét t×nh c¶nh khñng khiÕp, nhng kh«ng ph¶i lµ kh«ng cã lèi tho¸t. T×nh h×nh kh«ng ph¶i lµ kh«ng cã lèi tho¸t, bëi v× víi sù gióp ®ì cña çc tæ chøc çch m¹ng gÇn gòi víi Quèc tÕ C«ng héi ®á, chóng t«i quyÕt ®Ëp tan lùc lîng cña chñ nghÜa ®Õ quèc ch©u ¢u ¸p bøc chóng t«i. Nhng ®Ó ®¹t tíi kÕt qu¶ ®ã, ®Ó thóc ®Èy nhanh chãng c«ng cuéc gi¶i phãng cña giai cÊp v« s¶n §«ng D¬ng th× cÇn thiÕt mét ®iÒu lµ çc ®ång chÝ chóng ta trong çc tæ chøc c«ng nh©n çch m¹ng Ph¸p ph¶i tÝch cùc gióp ®ì chóng t«i trong cuéc ®Êu tranh gi¶i phãng

1) HÐbrides: ®¶o nhá ë nam Th¸i B×nh D¬ng.


cña chóng t«i. (Vç tay vang déi).

In trong s¸ch: §¹i héi lÇn thø IIIQuèc tÕ C«ng héi ®á - B¸o ço,b¶n tèc ký, tiÕng Nga, M¸txc¬va,1924, tr.297-299.

51.000 NG¦êI AN NAM BÞ §Õ QUèC PH¸P§éNG VI£N §I LµM BIA §ì §¹N

V× danh dù cña chñ nghÜa ®Õ quèc Ph¸p, xø §«ng D¬ng thuéc ®Þa ®· bÞ thiÖt h¹i nÆng nÒ. 51.000 ngêi An Nam (ng-êi §«ng D¬ng) ®· bÞ ®éng viªn vµ ®Èy ra mÆt trËn cña níc Ph¸p. 49.000 ngêi bÞ ®a ®Õn çc nhµ m¸y ®Ó s¶n xuÊt thiÕt bÞ qu©n sù.

Ngêi Ph¸p trong nh÷ng b¸o ço chÝnh thøc vÉn thêng viÕt vÒ "tuyÓn mé lÝnh t×nh nguyÖn"; sù thùc nh÷ng ngêi An Nam ®· bÞ hä b¾t vµ ®Èy vµo chiÕn tranh lµm bia ®ì ®¹n.

Ngêi Ph¸p kh«ng chØ ®Èy ngêi An Nam ra trËn. Hä cßn t-íc ®o¹t hÕt th¶y nh÷ng g× cã thÓ tíc ®o¹t ®îc díi h×nh thøc thuÕ.

§Ó ®æi lÊy nh÷ng thø ®ã, níc Ph¸p ®Õ quèc ®· nhiÒu lÇn høa sÏ ®em l¹i tù do vµ quyÒn tù quyÕt cho çc d©n téc bÞ ¸p bøc. Nhng nguy c¬ chiÕn tranh võa míi qua khái, th× nh÷ng chñ nhµ b¨ng ngêi Ph¸p l¹i b¾t ®Çu nÆn thªm cµng nhiÒu thø thuÕ. Cßn çc vÞ tíng th× cè phôc vô trong qu©n ®éi ®Õn 4 n¨m.

ChiÕn dÞch chèng chiÕn tranh do Quèc tÕ Céng s¶n ph¸t ®éng, ®ang vang déi kh¾p çc thuéc ®Þa.


NguyÔn ¸i QuècViÕt n¨m 1924. Tµi liÖu tiÕng Nga,lu t¹i Côc lu tr÷ V¨n phßngTrung ¬ng §¶ng.

§¹i biÓu §«ng D¬ng dù §¹i héilÇn thø V Quèc tÕ Céng s¶n.

L£NIN Vµ ÇC D¢N TéC PH¦¥NG §¤NG

NÕu giai cÊp v« s¶n ph¬ng T©y coi Lªnin lµ mét thñ lÜnh, mét l·nh tô, mét ngêi thÇy th× çc d©n téc ph¬ng §«ng l¹i coi Lªnin lµ mét ngêi con vÜ ®¹i h¬n n÷a, cao quý h¬n n÷a, nÕu t«i cã thÓ nãi nh vËy.

Kh«ng ph¶i chØ thiªn tµi cña Ngêi, mµ chÝnh lµ tÝnh coi khinh sù xa hoa, tinh thÇn yªu lao ®éng, ®êi t trong s¸ng, nÕp sèng gi¶n dÞ, tãm l¹i lµ ®¹o ®øc vÜ ®¹i vµ cao ®Ñp cña ngêi thÇy, ®· ¶nh hëng lín lao tíi çc d©n téc ch©u ¸ vµ ®· khiÕn cho tr¸i tim cña hä híng vÒ Ngêi, kh«ng g× ng¨n c¶n næi.

Quen bÞ ®èi xö nh nh÷ng kÎ l¹c hËu, thÊp hÌn, çc d©n téc ph¬ng §«ng ®· coi Lªnin lµ hiÖn th©n cña t×nh anh em bèn bÓ. Kh«ng nh÷ng hä biÕt ¬n Ngêi mµ cßn tha thiÕt yªu mÕn Ngêi. Hä t«n kÝnh Ngêi t¬ng tù nh t«n kÝnh cha mÑ. Cã thÊy çc sinh viªn Trêng ®¹i häc çc d©n téc ph¬ng §«ng khãc sng c¶ m¾t, cã thÊy çc chµng trai trÎ ®ã nøc në khi biÕt tin Lªnin tõ trÇn th× míi hiÓu thÊu ®îc t×nh yªu cña hä ®èi víi Ngêi.

Lªnin tõ trÇn, ®ã lµ çi tang chung cho toµn thÕ giíi. Quèc d©n ®¶ng50 (®¶ng nh©n d©n, hiÖn n¾m chÝnh quyÒn ë Hoa Nam) ®ang häp ®¹i héi th× ®îc tin Lªnin mÊt. Toµn thÓ ®¹i héi ®øng ngay dËy vµ buæi häp ®îc bÕ m¹c ®Ó tá ý ®Ó tang Lªnin. Theo ®Ò nghÞ cña b¸c sÜ T«n DËt Tiªn, ChÝnh phñ Qu¶ng Ch©u ®· quyÕt ®Þnh ngõng çc cuéc biÓu diÔn nghÖ thuËt trong ba ngµy. TÊt c¶ çc c«ng së ®Òu treo cê rñ, çc ®oµn thÓ v¨n ho¸, chÝnh trÞ, kinh tÕ ë çc ®Þa ph¬ng vµ ë B¾c Kinh, chñ yÕu lµ çc héi sinh viªn vµ çc tæ chøc c«ng nh©n, ®Òu tæ chøc mét çch träng thÓ lÔ truy ®iÖu nhµ çch m¹ng vÜ ®¹i. Còng trong dÞp nµy, çc ®oµn thÓ Êy ®Òu nhÊt trÝ biÓu quyÕt ®ßi ph¶i thõa nhËn ngay lËp tøc chÝnh quyÒn x«viÕt. Sinh viªn ®· quyÕt ®Þnh dùng mét bøc tîng Lªnin trong c«ng viªn lín nhÊt ë B¾c Kinh.

NghÞ viÖn Trung Quèc ®· göi ®iÖn chia buån.Phô n÷ còng khãc th¬ng Lªnin. ë Trung Quèc, còng nh ë

tÊt c¶ çc níc ph¬ng §«ng, phô n÷ rÊt Ýt biÕt nh÷ng sù viÖc x¶y ra trªn thÕ giíi, hä thê ¬ víi nh÷ng sù viÖc Êy. Nhng hä ®· ®Ó tang Lªnin. Nh vËy lµ nh÷ng biÓu hiÖn cña phô n÷ Trung Quèc trong hoµn c¶nh ®au ®ín nµy cã mét ý nghÜa lÞch sö. Mét mÆt, ®iÒu ®ã chøng tá r»ng phô n÷ ph¬ng §«ng ®· thøc tØnh; mÆt kh¸c, chøng tá r»ng ngêi thÇy vÜ


®¹i ®· ®îc tÊt c¶ mäi ngêi, nam còng nh n÷, nh÷ng ngêi b×nh thêng nhÊt còng nh nh÷ng ngêi tiªn tiÕn

nhÊt, ®Òu hiÓu vµ yªu mÕn. V× thÕ, t«i xin dÞch ra ®©y bµi kªu gäi cña mét n÷ sinh viªn, ®¨ng trong mét tê b¸o phô n÷ ë Thîng H¶i:

"Hìi çc chÞ em!Tõ khi cã chñ nghÜa t b¶n, toµn bé c¬ thÓ x· héi ®Òu bÞ

¶nh hëng tai h¹i cña nã. Çc vËt phÈm do tÊt c¶ mäi ngêi s¶n xuÊt ra, ®¸ng lÏ ph¶i thuéc vÒ tÊt c¶ mäi ngêi th× l¹i thuéc ®Æc quyÒn cña mét vµi ngêi! ¸ch ¸p bøc kinh tÕ ®· n« dÞch con ngêi, còng ¸ch ¸p bøc Êy ®· biÕn phô n÷ thµnh nh÷ng ®å vËt tuú thuéc quyÒn sö dông cña nam giíi!

Tõ bao thÕ kû nay, bao nhiªu triÖu con ngêi ®· bÞ xiÒng xÝch nh thÕ? Bao nhiªu triÖu ®µn bµ ®· bÞ hy sinh?

Trong lóc cuéc chiÕn tranh thÕ giíi ®ang diÔn ra ¸c liÖt, trong lóc hµng triÖu con ngêi kh«ng lµm h¹i ®Õn ai, ®ang muèn sèng, nhng l¹i bÞ ®a vµo chç chÕt, Lªnin ®· ®¹p b»ng gian khæ vµ khã kh¨n, ®·thøc tØnh giai cÊp v« s¶n Nga næi dËy, ®· tæ chøc çc x«viÕt.

Lªnin kh«ng nh÷ng chØ gi¶i phãng nam giíi vµ n÷ giíi trªn ®Êt níc Tiªn sinh, mµ cßn chØ ®êng cho tÊt c¶ nh÷ng ngêi nghÌo khæ trªn thÕ giíi. Vµ bÊt chÊp bän b¹ch vÖ tÊn c«ng ë bªn trong, bän t b¶n bao v©y bªn ngoµi, ý chÝ kiªn c-êng cña Lªnin ®· cøu ®ång bµo cña Tiªn sinh ra khái c¶nh ®au khæ vµ lÇm than, vµ ®· nªu cao ngän cê cña Quèc tÕ cho tÊt c¶ nh÷ng ngêi bÞ ¸p bøc.

§iÒu ®ã h¸ ch¼ng ®¸ng ®Ó chóng ta kÝnh cÈn mÆc niÖm tríc anh linh vÜ ®¹i cña Tiªn sinh hay sao?

Ngµy 21 th¸ng 1 h¸ ch¼ng ®¸ng m·i m·i lµ mét ngµy tang cho tÊt c¶ nh÷ng nam n÷ ®ang chÞu khæ cùc hay sao?

Níc Nga ®ang tiÕn ®Õn chç phån vinh. Nhng muèn cã ®îc mét nÒn hoµ b×nh thËt sù, th× cßn ph¶i tiÕn lªn h¬n n÷a vµ cßn ph¶i lµm nhiÒu viÖc h¬n n÷a. Loµi ngêi ®ang thøc tØnh; nhng muèn tù gi¶i phãng hoµn toµn, th× cßn ph¶i ®Êu tranh. ThÕ mµ giê ®©y, ngêi thÇy ®ét ngét tõ gi· chóng ta, cha ®îc tr«ng thÊy kÕt qu¶ cuèi cïng cña sù nghiÖp cña m×nh.

Nh÷ng ngêi cã t©m huyÕt lµm sao mµ cã thÓ cÇm ®îc níc m¾t? Nh÷ng ngêi bÞ ¸p bøc, nam vµ n÷, h¸ l¹i kh«ng nªn nhËn lÊy nhiÖm vô mµ Lªnin ®· ®Ó l¹i vµ tiÕn lªn hay sao? TiÕn lªn!

Çc chÞ em th©n mÕn!Chóng ta h·y tæ chøc truy ®iÖu mét çch träng thÓ Ngêi

®· suèt ®êi ®Êu tranh chèng c¶nh cïng khæ vµ ¸ch ¸p bøc cña çc d©n téc, Ngêi ®· ®Êu tranh cho thÕ giíi ®Õn h¬i thë cuèi cïng!".

§Ó kÕt thóc, chóng ta h·y chó ý r»ng ®Ó chØ Lªnin, th× khi nãi hay viÕt, ngêi Trung Quèc ®Òu chØ dïng tõ "Tiªn sinh", mét tõ vinh dù ®ång nghÜa víi "Tö" (Khæng Tö, M¹nh Tö) vµ cã nghÜa lµ: thÇy.

NGUYÔN ¸I QUèCB¸o Le Paria, sè 27,th¸ng 7-1924.

ÇCH M¹NG NGAVµ ÇC D¢N TéC THUéC §ÞA


Chñ nghÜa t b¶n lµ mét con ®Øa cã mét çi vßi b¸m vµo giai cÊp v« s¶n ë chÝnh quèc vµ mét çi vßi kh¸c b¸m vµo giai cÊp v« s¶n ë çc thuéc ®Þa. NÕu ngêi ta muèn giÕt con vËt Êy, ngêi ta ph¶i ®ång thêi c¾t c¶ hai vßi. NÕu ngêi ta chØ c¾t mét vßi th«i, th× çi vßi kia vÉn tiÕp tôc hót m¸u cña giai cÊp v« s¶n; con vËt vÉn tiÕp tôc sèng vµ çi vßi bÞ c¾t ®øt l¹i sÏ mäc ra. Çch m¹ng Nga rÊt hiÓu râ ®iÒu ®ã. V× thÕ nã kh«ng võa lßng víi viÖc ®äc nh÷ng bµi diÔn v¨n rçng tuÕch vµ viÕt ra nh÷ng quyÕt ®Þnh "nh©n ®¹o" ®èi víi çc d©n téc bÞ ¸p bøc, mµ çch m¹ng Nga d¹y cho hä ®Êu tranh, gióp ®ì hä b»ng tinh thÇn vµ vËt chÊt nh Lªnin ®· tuyªn bè trong luËn c¬ng cña Ngêi vÒ vÊn ®Ò thuéc ®Þa. Çch m¹ng Nga ®· triÖu tËp §¹i héi Bacu51; hai m¬i mèt d©n téc ph¬ng §«ng ®· ph¸i ®¹i biÓu tíi dù §¹i héi ®ã. Nh÷ng ®¹i biÓu cña çc ®¶ng c«ng nh©n ph-¬ng T©y còng tham gia c«ng viÖc cña §¹i héi. §ã lµ lÇn ®Çu tiªn trong lÞch sö, giai cÊp v« s¶n ë çc níc ph¬ng T©y ®i x©m chiÕm vµ giai cÊp v« s¶n çc níc bÞ x©m chiÕm ë ph-¬ng §«ng ®· th©n mËt n¾m tay nhau vµ cïng nhau t×m çch ®Êu tranh cã hiÖu qu¶ chèng chñ nghÜa t b¶n lµ kÎ thï chung cña hä.

Sau cuéc §¹i héi lÞch sö Êy, mÆc dÇu ®ang vÊp ph¶i nh÷ng khã kh¨n trong níc vµ ngoµi níc, níc Nga çch m¹ng kh«ng hÒ mét chót do dù trong viÖc gióp ®ì çc d©n téc mµ nã ®· thøc tØnh b»ng cuéc çch m¹ng anh dòng vµ th¾ng lîi. Mét trong nh÷ng viÖc quanträng ®Çu tiªn cña nã lµ thµnh lËp Trêng ®¹i häc ph¬ng §«ng.

Trêng ®¹i häc ph¬ng §«ng hiÖn nay gåm cã 1.025 sinh viªn, trong ®ã cã 151 n÷ sinh. Trong sè sinh viªn Êy, cã 865 ®¶ng viªn céng s¶n. Thµnh phÇn x· héi cña häc sinh nh sau: 547 n«ng d©n, 265 c«ng nh©n, 210 trÝ thøc v« s¶n. NÕu ng-

êi ta chó ý r»ng çc níc ph¬ng §«ng ®Òu lµ nh÷ng níc hÇu nh hoµn toµn n«ng nghiÖp th× sÏ dÔ hiÓu v× sao sè sinh viªn n«ng d©n chiÕm tû lÖ cao h¬n. ë Ên §é, ë NhËt, ë Trung Quèc - nhÊt lµ ë Trung Quèc, phÇn nhiÒu lµ çc trÝ thøc trung thµnh víi sù nghiÖp cña giai cÊp c«ng nh©n ®ang l·nh ®¹o giai cÊp nµy trong cuéc ®Êu tranh, ®iÒu ®ã gi¶i thÝch v× sao sè trÝ thøc chiÕm tû lÖ mét thiÓu sè t¬ng ®èi quan träng; vµ tû lÖ c«ng nh©n Ýt lµ do c«ng nghiÖp vµ th¬ng nghiÖp t¬ng ®èi kÐm ph¸t triÓn trong çc vïng ph¬ng §«ng, trõ níc NhËt. Ngoµi ra, cßn cã 75 häc sinh thiÕu niªn, tõ 10 ®Õn 16 tuæi.

150 gi¸o s phô tr¸ch gi¶ng d¹y vÒ khoa häc x· héi, vÒ to¸n häc, vÒ duy vËt lÞch sö, vÒ lÞch sö phong trµo c«ng nh©n, vÒ khoa häc tù nhiªn, vÒ lÞch sö çc cuéc çch m¹ng, vÒ khoa kinh tÕ chÝnh trÞ, v.v.. Trong líp häc, thanh niªn cña 62 chñng téc kh¸c nhau cïng th©n mËt s¸t çnh bªn nhau.

Trêng ®¹i häc ph¬ng §«ng cã 10 ng«i nhµ to ®Ó cho sinh viªn dïng. Trêng cã mét r¹p chiÕu bãng cho sinh viªn xem kh«ng mÊt tiÒn vµo ngµy thø n¨m vµ ngµy chñ nhËt; cßn nh÷ng ngµy kh¸c trong tuÇn lÔ th× ®Ó cho mét ngêi thÇu. Cã hai tñ s¸ch víi 47.000 quyÓn s¸ch gióp cho çc nhµ çch m¹ng trÎ tuæi ®i s©u vµo viÖc nghiªn cøu cña m×nh vµ båi dìng thªm t tëng. Mçi d©n téc hay "nhãm", cã mét tñ s¸ch riªng, gåm s¸ch b¸o b»ng tiÕng mÑ ®Î cña hä. Phßng ®äc s¸ch ®îc sinh viªn trang trÝ mét çch cã nghÖ thuËt vµ cã ®Çy ®ñ b¸o chÝ. Çc häc sinh còng cho ra mét tê b¸o chØ cã mét b¶n duy nhÊt d¸n vµo çi b¶ng to ®Æt tríc cöa phßng ®äc s¸ch. Nh÷ng ngêi ®au èm ®îc vµo ch÷a trong bÖnh viÖn cña nhµ trêng. Mét tr¹i ®iÒu dìng ë Crimª dµnh riªng cho sinh viªn cÇn ®îc dìng søc. ChÝnh phñ X«viÕt ®· tÆng cho Trêng ®¹i häc hai tr¹i hÌ mçi tr¹i cã 9 ng«i nhµ. Mçi tr¹i hÌ cã mét chç cho sinh viªn häc ch¨n nu«i. Ngêi "bÝ th n«ng nghiÖp" cña Trêng ®¹i häc ®· tù hµo nãi víi t«i: "Chóng t«i ®·


cã 30 con bß çi vµ 50 con lîn". Mét tr¨m hÐcta ruéng ®Êt cÊp cho çc tr¹i hÌ Êy lµ do sinh viªn tù cµy cÊy lÊy. Trong kú nghØ hÌ vµ sau giê lµm viÖc vµ tËp luyÖn, sinh viªn ®i gióp ®ì n«ng d©n. Nh©n ®©y còng nãi qua r»ng mét trong nh÷ng tr¹i hÌ Êy tríc kia lµ th¸i Êp cña mét quËn c«ng. ThËt lµ mét c¶nh ®¸ng ghi nhí khi tr«ng thÊy l¸ cê ®á tung bay kiªu h·nh trªn ngän th¸p cã mang tíc huy quËn c«ng, vµ thÊy nh÷ng ngêi n«ng d©n trÎ tuæi TriÒu Tiªn hay ¸cmªni vui ®ïa trong lÔ ®iÖn cña quËn c«ng kh«ng kiªng nÓ g× c¶.

Sinh viªn ¨n, ë vµ mÆc kh«ng ph¶i mÊt tiÒn. Mçi th¸ng mçi sinh viªn cßn ®îc lÜnh 5 ®ång róp vµng ®Ó tiªu vÆt.

§Ó häc sinh cã mét quan niÖm ®óng ®¾n vÒ viÖc gi¸o dôc trÎ em, Trêng ®¹i häc cã mét nhµ nu«i trÎ vµ mét nhµ göi trÎ rÊt kiÓu mÉu gåm 60 em nhá.

Mçi n¨m Trêng ®¹i häc chi tiªu ®Õn 516.000 ®ång róp vµng.

Çc ®¹i biÓu cña 62 chñng téc trong Trêng ®¹i häc lËp thµnh mét "C«ng x·". Chñ tÞch vµ çc çn sù cña C«ng x· do phæ th«ng ®Çu phiÕu bÇu ra ba th¸ng mét lÇn.

Mét ®¹i biÓu sinh viªn tham gia viÖc qu¶n trÞ kinh tÕ vµ hµnh chÝnh cña Trêng ®¹i häc. TÊt c¶ çc sinh viªn ®Òu ph¶i thay phiªn nhau lÇn lît lµm c«ng viÖc nhµ bÕp, th viÖn, c©u l¹c bé, v.v.. TÊt c¶ mäi vô "ph¹m ph¸p" hoÆc tranh chÊp ®Òu do mét toµ ¸n ®îc bÇu ra xÐt xö tríc mÆt toµn thÓ çc ®ång chÝ. C«ng x· häp mçi tuÇn mét lÇn ®Ó th¶o luËn t×nh h×nh chÝnh trÞ vµ kinh tÕ quèc tÕ. ThØnh tho¶ng ngêi ta tæ chøc nh÷ng cuéc héi häp vµ nh÷ng buæi d¹ héi trong ®ã nh÷ng sinh viªn cã khiÕu vÒ nghÖ thuËt tr×nh bµy nghÖ thuËt vµ v¨n häc cña kh¾p çc miÒn ë ph¬ng §«ng.

Mét ®iÓm ®Æc biÖt nhÊt biÓu hiÖn sù "d· man" cña nh÷ng ngêi b«nsªvÝch lµ kh«ng nh÷ng hä coi "nh÷ng ngêi

d©n thuéc ®Þa thÊp kÐm" Êy nh anh em, mµ cßn tæ chøc cho hä tham gia ®êi sèng chÝnh trÞ cña níc Nga n÷a. Trong kú bÇu cö çc X«viÕt, nh÷ng sinh viªn mµ khi cßn ë trong níc cña hä th× chØ lµ nh÷ng "kÎ d©n lµnh", nh÷ng "ngêi ®îc b¶o hé", nghÜa lµ nh÷ng ngêi kh«ng cã quyÒn g× kh¸c h¬n lµ quyÒn nép thuÕ, nh÷ng ngêi kh«ng hÒ cã quyÒn øng cö vµ bÇu cö ë níc hä, nh÷ng ngêi kh«ng ®îc phÐp bµn b¹c chÝnh trÞ, th× nay ë níc Nga X«viÕt nh÷ng ngêi ®ã ®îc tham gia bÇu cö vµ cö ®¹i biÓu cña hä vµo X«viÕt. Mong r»ng nh÷ng anh em cña t«i ë çc thuéc ®Þa ®ang cÇu xin ®æi quèc tÞch m·i mµ kh«ng ®îc, h·y thö so s¸nh nÒn d©n chñ t s¶n víi nÒn d©n chñ v« s¶n.

TÊt c¶ nh÷ng sinh viªn Êy ®Òu ®· tõng ®au khæ vµ ®· thÊy ngêi kh¸c ®au khæ. TÊt c¶ ®Òu ®· sèng díi "nÒn v¨n minh khai ho¸ cao c¶" vµ díi ¸ch bãc lét vµ ¸p bøc cña chñ nghÜa t b¶n níc ngoµi. V× thÕ tÊt c¶ ®Òu ham mª vµ khao kh¸t häc tËp vµ hiÓu biÕt. Hä võa h¨ng h¸i võa nghiªm tóc. Hä kh«ng hÒ ch¬i bêi phãng tóng nh nh÷ng thanh niªn ph¬ng §«ng ë Pari, ë ¤xpho, ë BÐclin. Ngêi ta cã thÓ nãi kh«ng ngoa r»ng Trêng ®¹i häc ph¬ng §«ng «m Êp díi m¸i trêng m×nh tÊt c¶ t¬ng lai cña çc d©n téc thuéc ®Þa.

MiÒn CËn §«ng vµ miÒn ViÔn §«ng, tõ Xyri ®Õn TriÒu Tiªn - chóng t«i chØ nãi ®Õn nh÷ng níc thuéc ®Þa vµ nöa thuéc ®Þa cã mét diÖn tÝch réng h¬n 15 triÖu km2, víi sè d©n h¬n 1.200 triÖu ngêi, tÊt c¶ nh÷ng níc réng lín Êy ngµy nay ®Òu ®ang ë díi ¸ch cña chñ nghÜa t b¶n vµ chñ nghÜa ®Õ quèc. Vµ mÆc dï sè lîng cña hä ®¸ng lÏ ph¶i lµm cho hä cã søc m¹nh, çc d©n téc bÞ ¸p bøc ®ã vÉn cha thùc sù mu ®å tù gi¶i phãng khái ¸ch ®ã, vµ v× hä cha hiÓu gi¸ trÞ cña sù ®oµn kÕt quèc tÕ, nªn hä cha biÕt ®oµn kÕt nhau l¹i ®Ó ®Êu tranh. Hä cha cã nh÷ng sù liªn hÖ gi÷a çc níc hä víi nhau, nh çc d©n téc ch©u ¢u vµ ch©u Mü. Hä cã s½n mét


søc m¹nh to lín mµ hä cha biÕt! ViÖc thµnh lËp Trêng ®¹i häc ph¬ng §«ng, tËp hîp nh÷ng ngêi l·nh ®¹o trÎ tuæi tÝch cùc, th«ng minh cña çc níc thuéc ®Þa, ®· lµm ®îc mét c«ng cuéc to lín lµ:

a) Trêng ®· huÊn luyÖn cho çc chiÕn sÜ tiªn phong t¬ng lai Êy nguyªn lý ®Êu tranh giai cÊp, nguyªn lý mµ mét mÆt çc cuéc ®Êu tranh chñng téc vµ mÆt kh¸c çc tËp tôc cña chÕ ®é gia trëng ®· lµm lÉn lén trong ®Çu ãc hä.

b) Trêng ®· lµm cho ®éi tiªn phong cña giai cÊp v« s¶n çc níc thuéc ®Þa tiÕp xóc mËt thiÕt víi giai cÊp v« s¶n ph-¬ng T©y ®Ó dän ®êng cho mét sù hîp t¸c thËt sù sau nµy, chØ cã sù hîp t¸c ®ã míi cã thÓ b¶o ®¶m cho giai cÊp c«ng nh©n quèc tÕ giµnh ®îc th¾ng lîi cuèi cïng.

c) Trêng ®· lµm cho çc d©n téc thuéc ®Þa - tõ tríc ®Õn nay rêi r¹c víi nhau - hiÓu biÕt nhau, vµ ®oµn kÕt víi nhau, do ®ã ®Æt c¬ së cho mét khèi liªn hîp t¬ng lai gi÷a çc níc ph¬ng §«ng, khèi liªn hîp ®ã lµ mét trong nh÷ng çi çnh cña çch m¹ng v« s¶n.

d) Trêng ®· nªu lªn cho giai cÊp v« s¶n çc níc mµ giai cÊp t s¶n cã thuéc ®Þa, mét tÊm g¬ng vÒ nh÷ng ®iÒu hä cã thÓ vµ ph¶i lµm cho nh÷ng anh em cña hä ®ang bÞ ¸p bøc.

NguyÔn ¸i QuècB¸o La Vie OuvriÌre,sè 20, n¨m 1924.

TH¦ GöI QUèC TÕ CéNG S¶N1)

Tha ®ång chÝ,

T«i ®· ®Õn M¸txc¬va vµo th¸ng 7-1923. T«i sÏ ra ®i sau 3 th¸ng lu l¹i ë ®©y. V× lý do nµy hay lý do kh¸c, viÖc lªn ®-êng cña t«i ®· bÞ ho·n hÕt tuÇn nµy sang tuÇn kh¸c, råi hÕt th¸ng nµy sang th¸ng kh¸c.

Sau §¹i héi lÇn thø V, Ban ph¬ng §«ng ®· nãi víi t«i r»ng:1/ Ban sÏ giíi thiÖu t«i víi Quèc d©n ®¶ng ®Ó t«i lµm

viÖc ë ®Êy v× ngoµi lé phÝ, Ban kh«ng thÓ gióp t«i vÒ tµi chÝnh. 2/ T«i sÏ ë chç ®ã víi t çch ç nh©n chø kh«ng ph¶i víi t çch lµ çn bé cña Quèc tÕ Céng s¶n. 3/ T«i sÏ kh«ng cã nh÷ng quan hÖ víi §¶ng chóng t«i ë Trung Quèc.

Dï tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu kiÖn ®ã ®èi víi t«i lµ khã, nhng t«i vÉn chÊp nhËn nã ®Ó cã thÓ ®i ®îc. §Ó cøu v·n çc ®iÒu kiÖn 2 vµ 3, t«i yªu cÇu §¶ng t«i cho t«i mét giÊy uû nhiÖm,

1) §Çu th cã ch÷ "ChuyÓn cho V«itinxki" viÕt b»ng tiÕng Nga. §Çu ®Ò do BBT ®Æt.


vµ göi cho §¶ng Trung Quèc mét bøc th yªu cÇu gióp ®ì t«i trong c«ng t¸c. VËy lµ vÊn ®Ò ®· ®îc gi¶i quyÕt.

Nhng lóc nµy néi chiÕn ®ang næ ra ë Trung Quèc, Quèc d©n ®¶ng kh«ng tr¶ lêi bøc th cña Ban ph¬ng §«ng. Vµ viÖc lªn ®êng cña t«i mét lÇn n÷a l¹i ph¶i ho·n l¹i v« thêi h¹n.

Nh vËy, tríc lµ v× §¶ng t«i kh«ng tr¶ lêi. Nay lµ v× nh÷ng ngêi Trung Quèc ®¸nh nhau. VËy ngµy mai sÏ lµ v× chuyÖn g× kh¸c n÷a. Nhng tÊt c¶ nh÷ng khã kh¨n sÏ kh«ng cßn, nÕu nh vÊn ®Ò tµi chÝnh kh«ng ®Æt ra. §Ó vÊn ®Ò kh«ng ®Æt ra khi t«i ho¹t ®éng ë bªn Êy, t«i chØ yªu cÇu çc ®ång chÝ cung cÊp cho t«i nh÷ng g× mµ çc ®ång chÝ ®ang cung cÊp ®Ó t«i chê ®îi, trong thêi gian t«i kh«ng lµm g× ë ®©y c¶.

Xin göi lêi chµo céng s¶n.

NGUYÔN ¸I QUèC11-9-1924,Th ®¸nh m¸y, tiÕng Ph¸p,b¶n chôp lu t¹i ViÖn Hå ChÝ Minh.

TH¦ GöI §åNG CHÝ T¥RANH

M¸txc¬va, ngµy 19 th¸ng 9 n¨m 1924

§ång chÝ T¬ranh th©n mÕn,Ban ph¬ng §«ng ®· b¸o tin cho t«i r»ng: Ban sÏ chi tiÒn

®i ®êng cho t«i tíi Qu¶ng Ch©u, nhng khi ®Õn ®ã th× t«i ph¶i tù xoay xë t×m lÊy c«ng viÖc.

H¼n lµ lµm viÖc ®Ó kiÕm sèng kh«ng ph¶i lµ ®iÒu khã, thËm chÝ ngay c¶ ë mét ®Êt níc mµ t«i chØ biÕt viÕt chø kh«ng biÕt nãi thø tiÕng ë ®ã. Tuy nhiªn, trong trêng hîp cña t«i, ®iÒu ®ã còng cã nh÷ng çi bÊt tiÖn:

1/ T«i ph¶i sèng gÇn nh bÊt hîp ph¸p ë Qu¶ng Ch©u, n¬i nhung nhóc nh÷ng mËt th¸m Ph¸p.

2/ NÕu t«i nhËn lµm mét c«ng viÖc nµo ®ã, th× toµn bé thêi giê cña t«i sÏ bÞ cho¸n hÕt. Mµ t«i th× ph¶i ®îc hoµn toµn tù do ®Ó lµm viÖc theo ý muèn, tøc lµ nghiªn cøu hoµn c¶nh, xem xÐt quÇn chóng vµ tæ chøc çi g× ®ã.

Bëi v× §¶ng chóng t«i vµ Ban ph¬ng §«ng kh«ng thÓ gióp t«i vÒ tµi chÝnh, nªn t«i ®Ò nghÞ ®ång chÝ tr×nh bµy


trêng hîp cña t«i tríc Ban chÊp hµnh vµ xin cho quyÕt ®Þnh.Xin göi ®ång chÝ lêi chµo céng s¶n anh em.

NGUYÔN ¸I QUèCTh ®¸nh m¸y, tiÕng Ph¸p,b¶n chôp lu t¹i ViÖn Hå ChÝ Minh.

HµNH H×NH KIÓU LINS¥

MéT PH¦¥NG DIÖN ÝT NG¦êI BIÕTCñA NÒN V¡N MINH Mü

Ai còng biÕt gièng ngêi da ®en lµ gièng ngêi bÞ ¸p bøc vµ bãc lét nÆng nÒ nhÊt trong loµi ngêi. Ai còng biÕt sù bµnh tríng cña chñ nghÜa t b¶n vµ viÖc t×m ra T©n thÕ giíi ®· mang l¹i hËu qu¶ trùc tiÕp lµ lµm sèng l¹i chÕ ®é n« lÖ, mét chÕ ®é, tr¶i qua nhiÒu thÕ kû, ®· lµ mét tai ho¹ thËt sù ®èi víi ngêi da ®en vµ lµ mét bÊt

h¹nh ®Ém m¸u ®èi víi nh©n lo¹i. §iÒu mµ mäi ngêi cã lÏ kh«ng biÕt lµ ngêi da ®en ch©u Mü, tiÕng r»ng ®· ®îc gi¶i phãng 65 n¨m nay råi, nhng vÉn cßn ph¶i chÞu ®ùng nhiÒu nçi thèng khæ ghª gím vÒ tinh thÇn vµ vËt chÊt, mµ tµn ¸c nhÊt vµ ghª tëm nhÊt lµ tôc hµnh h×nh kiÓu Lins¬.

Linsagi¬ lµ do tõ Lins¬ mµ ra. Lins¬ lµ tªn mét chñ ®ån ®iÒn ë bang ViÕcgini võa lµ ®Þa chñ, võa lµ quan toµ. Lîi dông t×nh h×nh rèi ren trong cuéc chiÕn tranh giµnh ®éc lËp, h¾n th©u tãm

toµn bé quyÒn hµnh trong quËn. Nh÷ng ngêi thuéc ph¸i b¶o hoµng vµ nh÷ng ngêi thuéc ph¸i b¶o thñ bÞ h¾n trõng ph¹t rÊt d· man, kh«ng cÇn xÐt xö, kh«ng cÇn ¸n tõ g× c¶. Nhê bän chñ n«, nhê ®¶ng Ku Klux Klan vµ nh÷ng tæ chøc bÝ mËt kh¸c, nªn tôc hµnh h×nh kiÓu Lins¬, mét tôc kh«ng hîp ph¸p vµ man rî trë thµnh phæ biÕn vµ kÐo dµi m·i ë çc bang trong Liªn bang Mü. Sau khi ngêi da ®en ®îc gi¶i phãng, tôc ®ã cµng trë nªn v« nh©n ®¹o, vµ ®Æc biÖt chÜa vµo ngêi da ®en.ÇC B¹N H·Y T¦ëNG T¦îNG...

Çc b¹n h·y tëng tîng mét ®¸m ®«ng cuång lo¹n. Qu¶ ®Êm n¾m chÆt, m¾t ®á ngÇu, miÖng sïi bät, la ã, chöi bíi, nguyÒn rña..., ®¸m ®«ng Êy ®ang bÞ l«i cuèn bëi çi thó cuång lo¹n ®îc ph¹m téi ¸c mµ kh«ng ph¶i lo sî g× c¶. Hä vò trang b»ng gËy géc, ®uèc, sóng lôc, thõng, dao, kÐo, níc lu toan, dïi. Tãm l¹i lµ bÊt cø vËt g× cã thÓ dïng ®Ó giÕt hoÆc lµm bÞ th¬ng ®îc.

Çc b¹n h·y tëng tîng gi÷a ®¸m ®«ng Êy, lµ mét ®èng thÞt ®en bÞ x« ®Èy, ®¸nh ®Ëp, giµy xÐo, r¹ch da, rãc thÞt, chöi rña, bÞ ®¸ ®i ®¸ l¹i, ®Ém m¸u, bÊt ®éng.

Çi ®¸m ®«ng Êy, chÝnh lµ nh÷ng kÎ tham gia hµnh h×nh. Çi x¸c ngêi r¸ch n¸t kia, ®ã lµ ngêi da ®en, lµ n¹n nh©n.

Trong c¬n sãng h»n thï vµ thó tÝnh, nh÷ng kÎ tham gia hµnh h×nh l«i ngêi da ®en ®Õn mét khu rõng hay mét qu¶ng trêng c«ng céng nµo ®ã. Hä trãi ngêi ®ã vµo c©y, tíi dÇu löa vµo ngêi ®ã, lÊy nh÷ng chÊt dÔ ch¸y phñ lªn ngêi ®ã. Tríc khi ch©m löa, hä bÎ dÇn tõng chiÕc r¨ng mét cña ngêi ®ã. Råi mãc m¾t ngêi ®ã. Tõng nhóm tãc xo¨n bÞ røt khái ®Çu, mang theo tõng m¶ng da, ®Ó lé ra mét sä ngêi


®Ém m¸u. NhiÒu miÕng thÞt nhá rêi khái çi th©n h×nh ®· tÝm bÇm v× bÞ ®¸nh ®Ëp.

Ngêi da ®en kh«ng kªu ®îc n÷a: lìi ®· sng phång lªn v× mét thanh s¾t nung ®á gÝ vµo. Toµn th©n ngêi Êy qu»n qu¹i nh mét con r¾n bÞ ®¸nh, dë sèng, dë chÕt. Mét nh¸t dao, thÕ lµ rông mét tai. ¸i chµ! Nã míi ®en lµm sao! Nã míi ®¸ng tëm lµm sao! ThÕ lµ bän ®µn bµ r¹ch n¸t mÆt ngêi ®ã ra...

Cã kÎ hÐt: "Ch©m löa lªn ®i!". Mét kÎ kh¸c gãp thªm: "§èt võa ®ñ ®Ó thui nã tõ tõ th«i".

Ngêi da ®en bÞ níng chÝn, thui vµng, ch¸y thµnh than. Nhng ngêi ®ã ph¶i chÕt hai lÇn míi ®¸ng ®êi. Cho nªn hä liÒn treo ngêi ®ã lªn, nãi cho ®óng lµ treo çi x¸c kh«ng cßn lµ mét çi x¸c n÷a lªn. Vµ b©y giê, tÊt c¶ nh÷ng ngêi kh«ng ®îc tham dù c¶nh thiªu sèng Êy, vç tay. Hoan h«!

Khi ai nÊy ®· xem ch¸n råi, hä h¹ çi x¸c xuèng. Çi d©y treo ®îc chÆt ra tõng ®o¹n, b¸n mçi ®o¹n 3 hay 5 ®«la. Bän ®µn bµ tranh nhau mua lµm vËt kû niÖm vµ ®Ó lÊy khíc.

ThÕ lµ "C«ng lý nh©n d©n" - nh ë ®ã, ngêi ta vÉn gäi - ®· ®îc thùc hiÖn. §¸m ®«ng dÞu ®i, khen ngîi nh÷ng kÎ "hµnh sù" råi t¶n dÇn ®i, vui vÎ nh võa dù xong mét b÷a tiÖc, vµ hÑn gÆp nhau mét bËn kh¸c.

Trong khi ®ã th× trªn mÆt ®Êt nhµy nhôa mì vµ khãi, mét ®Çu l©u ®en, n¸t bÐt, bÞ thui ch¸y, kh«ng ra h×nh thï g× n÷a, nh¨n nhã mét çch ®¸ng sî vµ h×nh nh muèn hái vÇng d¬ng ®ang lÆn r»ng: "§ã lµ v¨n minh ?".

MéT CHóT THèNG K£Tõ 1889 ®Õn 1919, ®· cã 2.600 ngêi da ®en bÞ hµnh

h×nh kiÓu Lins¬, trong ®ã cã 51 phô n÷ vµ thiÕu n÷, víi 10 cùu binh trong ®¹i chiÕn.

Trong sè 78 ngêi da ®en bÞ hµnh h×nh kiÓu Lins¬ n¨m 1919, cã 11 ngêi bÞ thiªu sèng, 3 ngêi bÞ thiªu sau khi ®· bÞ giÕt, 31 ngêi bÞ b¾n chÕt, 3 ngêi bÞ hµnh h¹ cho ®Õn chÕt, 1 ngêi bÞ chÆt ra lµm nhiÒu m¶nh, 1 ngêi bÞ d×m chÕt díi n-íc, 11 ngêi bÞ giÕt b»ng nhiÒu çch kh¸c.

§øng ®Çu lµ bang Gioãcgia víi 22 n¹n nh©n, thø ®Õn bang MÝtxixipi víi con sè 12. Trong c¶ bang thø nhÊt vµ bang thø hai ®Òu cã 3 binh sÜ trong sè bÞ hµnh h×nh. Trong sè 11 ngêi bÞ thiªu sèng, th× ë bang Gioãcgia cã 4 ngêi vµ 2 ng-êi ë bang MÝtxixipi. Trong 34 vô hµnh h×nh cã tÝnh to¸n tríc vµ cã tæ chøc h¼n hoi, th× bang Gioãcgia còng l¹i ®øng ®Çu víi 5 vô. Thø hai ®Õn bang MÝtxixipi víi 3 vô.

C¨n cø theo nh÷ng téi tr¹ng buéc cho nh÷ng n¹n nh©n n¨m 1919, th×:

mét ngêi cã ch©n trong Liªn ®oµn nh÷ng ngêi kh«ng ®¶ng ph¸i (nh÷ng chñ tr¹i ®éc lËp);

mét ngêi ®· truyÒn b¸ nh÷ng s¸ch b¸o çch m¹ng;mét ngêi ®· d¸m qu¸ tù do lªn tiÕng c«ng kÝch nh÷ng vô

hµnh h×nh kiÓu Lins¬;mét ngêi ®· b×nh luËn vÒ nh÷ng vô x« x¸t gi÷a mét ng-

êi da tr¾ng vµ da ®en ë Sicag«;mét ngêi mµ ngêi ta biÕt lµ l·nh tô cña phong trµo ®Êu

tranh cho lîi Ých cña ngêi da ®en;mét ngêi v× kh«ng kÞp tr¸nh sang bªn ®êng nªn ®· lµm

cho mét ®øa bÐ da tr¾ng ngåi trong «t« ho¶ng sî.N¨m 1920, cã 50 vô hµnh h×nh kiÓu Lins¬ vµ n¨m 1923,

cã 28 vô.Nh÷ng téi ¸c ®ã bao giê còng lµ do ghen ghÐt vÒ kinh tÕ

mµ ra, hoÆc do thÊy nh÷ng ngêi da ®en ë ®Þa ph¬ng lµm ¨n khÊm kh¸ h¬n ngêi da tr¾ng, hoÆc do thÊy c«ng nh©n


da ®en kh«ng chÞu bÞ bãc lét ®Õn x¬ng tuû. Trong tÊt c¶ çc vô ®ã, nh÷ng thñ ph¹m chÝnh kh«ng bao giê bÞ lµm rÇy rµ, chØ ®¬n gi¶n lµ v× hä lu«n lu«n ®îc bän chÝnh kh¸ch, bän tµi chÝnh, bän cÇm quyÒn vµ nhÊt lµ b¸o chÝ ph¶n ®éng kÝch thÝch, khuyÕn khÝch, xói bÈy, råi l¹i bao che.

Mçi khi s¾p x¶y ra hay ®· x¶y ra mét vô hµnh h×nh kiÓu Lins¬ thÕ lµ b¸o chÝ chíp ngay lÊy, coi lµ dÞp may hiÕm cã ®Ó t¨ng sè b¸o ph¸t hµnh. B¸o chÝ têng thuËt sù viÖc víi dông t©m ®a ra rÊt nhiÒu chi tiÕt.

Kh«ng mét lêi tr¸ch mãc híng vµo bän giÕt ngêi. Kh«ng mét lêi th¬ng xãt ®èi víi nh÷ng n¹n nh©n. Kh«ng mét lêi b×nh luËn.

B¸o New Orleans States ngµy 26 th¸ng 6 n¨m 1919 ®¨ng næi bËt tin sau ®©y b»ng cì ch÷ 25 ph©n suèt chiÒu ngang trang nhÊt: H«m nay, mét tªn da ®en sÏ bÞ 3.000 c«ng d©n thiªu chÕt. Vµ ngay díi ®ã lµ mét tin in b»ng ch÷ nhá xÝu: §îc mét ®¹o vÖ binh lín b¶o vÖ, Hoµng ®Õ níc §øc ®· cïng víi §«ng cung th¸i tö ch¹y trèn.

B¸o Jackson Daily News ra cïng ngµy ®ã, in trªn hai cét ®Çu trang nhÊt vµ b»ng cì ch÷ lín:

Tªn da ®en J.M.sÏ bÞ d©n chóng ë Enlisvinl¬ thiªu chÕt,

vµo n¨m giê chiÒu nayTê b¸o chØ quªn thªm "khÈn kho¶n mêi toµn thÓ d©n

chóng ®Õn dù", nhng tinh thÇn lµ nh vËy.

VµI CHI TIÕT"Håi 7 giê 40 phót tèi nay, J.M. ®· bÞ hµnh h¹ b»ng mét

thanh s¾t nung ®á, sau ®ã bÞ ®em thiªu... Mét ®¸m ®«ng

kho¶ng 2.000 ngêi1),... cã nhiÒu ®µn bµ vµ trÎ em ®· tham dù vô thiªu... Sau khi ngêi da ®en bÞ trãi tríc ph¸p trêng, ngêi ta liÒn ®èt mét ®èng löa. Çch ®ã mét qu·ng, mét ®èng löa kh¸c còng ®îc ®èt lªn ®Ó nung mét thanh s¾t. Khi thanh s¾t ®· ®á rùc, mét ngêi cÇm lÊy vµ gÝ vµo ngêi da ®en. Ngêi nµy ho¶ng lªn, véi n¾m lÊy thanh s¾t. ThÕ lµ kh«ng khÝ sÆc sôa mïi thÞt ch¸y khÐt... Thanh s¾t ®á ®îc gÝ vµo nhiÒu n¬i trªn m×nh ngêi da ®en, tiÕng kªu la vµ rªn rØ cña ngêi ®ã déi vµo tËn trong thµnh phè. Hµnh téi mét håi l©u, nh÷ng ngêi ®eo mÆt n¹ tíi x¨ng vµo ngêi da ®en vµ ®èt ®èng cñi lªn. Ngän löa bèc cao vµ liÕm quanh ngêi da ®en ®ang van xin ngêi ta lµm phóc cho nã mét ph¸t ®¹n. Nh÷ng lêi n¨n nØ cña nã lµm cho ngêi ta lín tiÕng chÕ nh¹o" - B¸o Chatanocca Times, ngµy 13 - 2 - 1918.

"Mêi l¨m ngµn ngêi võa ®µn «ng, ®µn bµ vµ trÎ con hß reo nh sÊm khi ngêi ta giéi gad«lin2) lªn ngêi tªn da ®en vµ ch©m löa. Hä ®Êm ®¸ nhau, la hÐt, vµ x« ®Èy nhau ®Ó ®-îc ®øng gÇn tªn da ®en h¬n. Hai ngêi trong bän hä c¾t tai tªn da ®en trong khi ngän löa b¾t ®Çu thui nã.

Mét ngêi kh¸c ®Þnh c¾t gãt tªn da ®en... §¸m ®«ng nhÊp nh« vµ di chuyÓn ®Ó ai nÊy ®Òu ®îc nh×n thÊy tªn da ®en bÞ ®èt ch¸y. Khi thÞt bÞ ch¸y hÕt, cßn tr¬ x¬ng ra vµ khi çi th©n h×nh tríc kia chØ cßn lµ mét çi x¸c r¸ch n¸t bèc khãi, kh«ng ra h×nh thï g× n÷a, chËp chên trong ngän löa, mäi ngêi còng vÉn cßn mª m¶i ®øng xem..." - B¸o Mymphis Press, ngµy 22-5-1917.

"... ®µn «ng thuéc ®ñ mäi h¹ng, ®µn bµ, trÎ con ®Òu kÐo ®Õn xem. NhiÒu bµ trong giíi thîng lu ®i theo ®¸m ®«ng tõ cöa nhµ tï ®Õn ®Êy, nh÷ng bµ kh¸c còng tõ çc ng¶ gÇn ®Êy kÐo ®Õn... Khi x¸c tªn da ®en r¬i xuèng, ngêi ta

1) Inprekorr, b¶n tiÕng §øc, sè 114, ngµy 29-8-1924, tr. 1484, viÕt: "200 ngêi".2) Gazoline. X¨ng nhÑ, cÊt tõ dÇu ho¶.


h¨ng h¸i tranh nhau nh÷ng mÈu d©y thõng" - B¸o Vicksburg Evening Post, ngµy 4-5-1919.

"... mét ngêi c¾t tai nã, mét ngêi kh¸c xÎo bé phËn sinh dôc cña nã... Nã t×m çch b¸m lÊy d©y thõng, ngêi ta liÒn chÆt ph¨ng çc ngãn tay ®i. Trong khi ngêi ta treo nã lªn c©y, mét g· to nh hé ph¸p lÊy dao chÐm vµo cæ nã: Ýt nhÊt nã còng bÞ tíi 25 vÕt th¬ng... Nã bÞ kÐo lªn råi h¹ xuèng ®¸m löa hång, råi l¹i bÞ kÐo lªn vµ h¹ xuèng, cø thÕ m·i... Cuèi cïng, mét ngêi nÐm d©y thßng läng trßng vµo ngêi nã, ®Çu kia th× buéc vµo mét con ngùa ®Ó l«i çi x¸c ch¹y kh¾p çc phè Oac«. Çi c©y treo x¸c tªn da ®en l¹i ë ngay díi cöa sæ nhµ viªn thÞ trëng. ¤ng nµy th¶n nhiªn nh×n ®¸m ®«ng hµnh h×nh. Trªn suèt chÆng ®êng, tÊt c¶ mäi ngêi ®Òu tham gia b¨m v»m tªn da ®en. NhiÒu ngêi ®Ëp nã b»ng xÎng, cuèc, g¹ch, gËy géc. Kh¾p m×nh nã, tõ ®Çu ®Õn ch©n, chç nµo còng ®Çy th¬ng tÝch. Hµng ngh×n ngêi cïng reo vui vang déi, khi ngän löa ®îc ch©m lªn... Mét lóc sau, çi x¸c ®îc kÐo lªn cao, ®Ó ai nÊy ®Òu cã thÓ ng¾m nh×n ®îc, nªn ngêi ta vç tay nh sÊm dËy..." - B¸o Crisis, th¸ng 7-1916.

NH÷NG NG¦êI DA TR¾NG Lµ N¹N NH¢N CñA HµNH H×NH KIÓU LINS¥

Ch¼ng cø g× ngêi da ®en mµ c¶ nh÷ng ngêi da tr¾ng nµo d¸m bªnh vùc ngêi da ®en còng bÞ ®èi xö tµn nhÉn, nh bµ HariÐt Bich¬ Stao, t¸c gi¶ cuèn "Çi lÒu cña chó T«m" ch¼ng h¹n. Eligi¸t L«vagi«i bÞ giÕt. Gi«n Brao bÞ treo cæ, T«m¸t BÝts¬ vµ Xtªphen Ph«xt¬ bÞ ngîc ®·i, bÞ ®¸nh ®Ëp vµ bÞ bá tï. Trong nhµ tï, Ph«xt¬ ®· viÕt nh sau: "Khi t«i nh×n tay ch©n t«i bÞ ®¸nh n¸t nhõ, t«i nghÜ r»ng, ®Ó giam gi÷ t«i, nhµ tï sÏ ch¼ng cßn cÇn thiÕt bao l©u n÷a... 15 th¸ng võa qua, nhµ tï ®· 4 lÇn më cöa xµlim ®ãn t«i, ®ång bµo t«i ®· 24 lÇn l«i t«i ra khái nhµ thê cña hä, hä ®· hai lÇn

nÐm t«i tõ tÇng g¸c thø hai xuèng, mét lÇn ®¸nh t«i ®Õn sôn lng, mét lÇn kh¸c hä ®Þnh cïm kÑp t«i, hai lÇn hä ph¹t tiÒn t«i. Cã lÇn, 1 v¹n ngêi ®Þnh ®a t«i ra hµnh h×nh kiÓu Lins¬, vµ t«i ®· bÞ ®¸nh bÞ th¬ng 20 chç, ë ®Çu, çnh tay, cæ...".

Trong 30 n¨m, ®· cã 708 ngêi da tr¾ng, trong ®ã cã 11 phô n÷, bÞ hµnh h×nh kiÓu Lins¬, ngêi th× v× ®· tæ chøc b·i c«ng, ngêi th× v× ®· ®ång t×nh víi cuéc ®Êu tranh cña ngêi da ®en.

Hµnh h×nh kiÓu Lins¬ thËt ®¸ng chiÕm mét vÞ trÝ vinh dù trong bé su tËp toµn bé nh÷ng téi ¸c cña nÒn "v¨n minh" Mü.

NGUYÔN ¸I QUèCTËp san Inprekorr, tiÕng Ph¸p,sè 59, n¨m 1924.


GI¸O DôC QUèC D¢N

"ÇI D· MAN" B¤NS¬VÝCHChÝnh phñ X«viÕt ®· cho thùc hiÖn ch¬ng tr×nh sau

®©y:A) Gi¸o dôc kh«ng mÊt tiÒn vµ b¾t buéc; gi¸o dôc phæ

th«ng vµ b¸ch khoa ®èi víi çc trÎ em nam n÷ cho ®Õn 17 tuæi; tõ 17 tuæi trë lªn th× gi¸o dôc chuyªn m«n vµ chuyªn nghiÖp.

B) Nhµ níc chÞu phÝ tæn cho tÊt c¶ häc sinh vÒ ¨n uèng, quÇn ¸o, giÇy dÐp vµ nh÷ng thø cÇn dïng cho häc sinh.

C) ThiÕt lËp mét hÖ thèng çc trêng mÉu gi¸o vµ vì lßng, nhµ gi÷ trÎ, vên trÎ, nhµ nu«i trÎ, v.v. nh»m môc ®Ých c¶i thiÖn viÖc gi¸o dôc cña x· héi, gi¶i phãng ngêi phô n÷.

D) Nh©n d©n lao ®éng tÝch cùc tham gia viÖc gi¸o dôc quèc d©n; ph¸t triÓn çc "Héi ®ång gi¸o dôc quèc d©n"; tÊt c¶ nh÷ng c«ng d©n cã tr×nh ®é gi¸o dôc phæ th«ng, ®Òu thuéc quyÒn sö dông cña Nhµ níc, v.v..

E) Trong ngµnh ®¹i häc, çc sinh viªn nghÌo vµ nhÊt lµ c«ng nh©n vµ n«ng d©n ®îc cÊp häc bæng vµ nh÷ng u tiªn kh¸c ®Ó hä cã ph¬ng tiÖn vËt chÊt theo häc ngay c¶ çc tr-êng ®¹i häc.

"NÒN V¡N MINH" PH¸P§Ó truyÒn b¸ ¸nh s¸ng tèt lµnh cña nÒn v¨n minh cao quý

vµo çc níc ®îc níc mÑ b¶o hé, níc Ph¸p ®· ®a l¹i cho 40.000.000 "ngêi Ph¸p h¶i ngo¹i" 8.007 trêng häc. T«i kh«ng nãi qu¸ ®©u. Díi ®©y lµ con sè thèng kª chÝnh thøc.

Thuéc ®Þa D©n sè Trêng häc Häc sinh- T©y Phi thuéc Ph¸p

12.000.000 290 12.000

- Ch©u Phi xÝch ®¹o thuéc Ph¸p

5.000.000 100 4.000

- §«ng D¬ng 19.000.000 2.965 148.000- Ma®ag¸txca 3.000.000 789 78.000- X«mali 64.000 2 250- §¶o Rªuyni«ng 172.000 124 17.000- Ên §é thuéc Ph¸p 270.000 52 9.000- ¡ngti¬ 500.000 194 18.500- Guyan 144.000 23 2.000- T©n §¶o 17.000 18 600

Trong xø Goa®¬lóp, 10.000 trÎ em kh«ng cã trêng häc. T¹i Angiªri thuéc Ph¸p, tõ suèt 94 n¨m nay, trong sè 5.000.000 d©n chØ cã 35.000 häc sinh lµ ®îc hëng thô mét nÒn gi¸o dôc nhá giät, cßn 695.000 trÎ em b¶n xø th× ph¶i chÞu dèt n¸t. T¹i Cao Miªn: 60 trêng cho 2.000.000 d©n! T¹i Nam Kú (thuéc Ph¸p tõ h¬n nöa thÕ kû nay): trong sè 2.500.000 ngêi d©n, chØ cã 51.000 häc sinh.

May m¾n thay, tuy chóng ta thiÕu trêng häc, nhng níc Ph¸p ®· ban cho chóng ta rÊt nhiÒu nhµ thæ, tiÖm hót thuèc phiÖn vµ ty rîu.

NGUYÔN ¸I QUèCB¸o Le Paria, sè 29, th¸ng 9-1924.


ÇC N¦íC §Õ QUèC CHñ NGHÜAVµ TRUNG QUèC1)

Nh÷ng sù biÕn ë Trung Quèc cã hai mÆt: sù xung ®ét gi÷a çc tíng lÜnh Trung Quèc vµ sù can thiÖp cña çc cêng quèc bªn ngoµi. ChÝnh mÆt sau nµy lµm cho chóng ta quan t©m h¬n c¶, v× nã quyÕt ®Þnh cuéc chiÕn tranh nåi da nÊu thÞt cã thÓ ®a l¹i nh÷ng hËu qu¶ nghiªm träng nhÊt.

H·y thö tãm t¾t lÞch tr×nh nh÷ng cuéc can thiÖp cña níc ngoµi trong qu¸ khø ®Ó t×m ra nguyªn nh©n thùc tÕ, lý do chÝnh cña sù can thiÖp hiÖn t¹i.

MéT Sè NGµY TH¸NG1635, vua Anh göi th yªu cÇu cho phÐp bu«n b¸n ë Trung

Quèc.1830, ®¹i sø Anh yªu cÇu cho phÐp nhËp khÈu thuèc

phiÖn vµo Trung Quèc. Yªu cÇu bÞ Trung Quèc b¸c bá.

1836, ngêi Anh nhËp khÈu 20.280 hßm thuèc phiÖn lËu vµo Trung Quèc.

1839, níc Anh tuyªn chiÕn víi Trung Quèc ®Ó b¾t buéc níc nµy ph¶i nhËn thuèc phiÖn.

1841, H¬ng C¶ng bÞ chiÕm ®o¹t, Trung Quèc ph¶i båi

thêng 21.000.000 ®ång ®«la chiÕn phÝ, trong ®ã 6.000.000 ®ång lµ ®Òn vµo gi¸ trÞ sè thuèc phiÖn bÞ ph¸ huû.

1856, níc Anh g©y ra mét cuéc chiÕn tranh míi ®Ó buéc Trung Quèc ph¶i hîp ph¸p ho¸ viÖc b¸n thuèc phiÖn vµ më cöa biÓn cho níc ngoµi vµo bu«n b¸n.

1860, qu©n ®éi Anh - Ph¸p chiÕm B¾c Kinh. Nhîng bé: Anh - Ph¸p ®îc chiÕm ®ãng ®¶o VÝcht«ria. Båi th-êng: 800 triÖu lîng1) cho Ph¸p vµ 10 triÖu b¶ng cho Anh.

1874, NhËt B¶n tÊn c«ng Trung Quèc. Nhîng bé: b·i bá chñ quyÒn cña Trung Quèc ë §µi Loan, vµ ®¶o nµy thµnh thuéc ®Þa cña NhËt. Båi thêng: 50 triÖu lîng.

1876, chiÕn tranh víi Nga. Nhîng bé: l·nh thæ bÞ chiÕm ®ãng. Båi thêng: 900 triÖu róp.

1878, l¹i xung ®ét víi Anh. Nhîng bé: thõa nhËn trÞ ngo¹i ph¸p quyÒn. Båi thêng: 20 triÖu lîng.

1885, Ph¸p tÊn c«ng. Nhîng bé: b·i bá chñ quyÒn Trung Quèc ë An Nam , níc nµy bÞ Ph¸p chiÕm lµm thuéc ®Þa.

1895, NhËt tÊn c«ng. Nhîng bé: Trung Quèc hÕt chñ quyÒn ë TriÒu Tiªn. Níc nµy bÞ NhËt chiÕm lµm thuéc ®Þa. Båi thêng: 20 triÖu lîng.

1895, Nga, Ph¸p vµ §øc cïng tÊn c«ng. Nhîng bé: thõa nhËn quyÒn x©y dùng ®êng s¾t. Båi thêng: 3 tû l-îng.

1897, §øc x©m lîc. KiÒu Ch©u bÞ chiÕm ®ãng, ph¶i thõa nhËn quyÒn khai th¸c hÇm má.

1897, Nga x©m lîc. Cöa L÷ ThuËn bÞ chiÕm.

1) Mét phÇn bµi nµy ®îc ®¨ng l¹i trªn Le Paria, sè 30, th¸ng 10-1924 díi nhan ®Ò: Kh«ng ®îc ®ông ®Õn Trung Quèc.1) Tael: §¬n vÞ tiÒn tÖ cò cña Trung Quèc.


1897, Anh x©m lîc. H¶i X©m Uy bÞ chiÕm ®ãng.1898, Ph¸p x©m lîc. Thõa nhËn quyÒn thiÕt lËp ®êng

®iÖn tÝn ë Hoa Nam.1900, Can thiÖp vò trang cña Anh, Nga, §øc, Ph¸p, Mü, ý,

¸o vµ NhËt (Cuéc khëi nghÜa cña NghÜa hoµ ®oµn52). Qu©n

®éi níc ngoµi ®ãng ë B¾c Kinh vµ ë çc cöa biÓn quan träng. Båi thêng: 450 triÖu lîng.Tõ khi næ ra cuéc chiÕn tranh thÕ giíi, bän ®Õ quèc chñ nghÜa thay thÕ viÖc ¨n cíp c«ng khai vµ vò trang b»ng viÖc ¨n cíp che ®Ëy vµ ngo¹i giao. Chóng th«ng qua nh÷ng cuéc héi nghÞ, lÆng lÏ cíp bãc Trung Quèc ®ang ë trong t×nh tr¹ng chia rÏ vµ bÞ bã tay tríc bän chóng.

1919, HiÖp íc VÐcx©y chuyÓn giao tÊt c¶ nh÷ng t« giíi cña §øc ë Trung Quèc cho NhËt, mÆc dÇu chÝnh Trung Quèc còng lµ mét níc ®ång minh.

1922, Héi nghÞ Oasinht¬n th«ng qua viÖc çc níc Anh, Ph¸p, Mü vµ NhËt n¾m lÊy çc kho¶n thu nhËp ë Trung Quèc vµ n¾m çc ®éc quyÒn vÒ rîu, muèi, v.v..

1923, Th«ng ®iÖp cña çc ®¹i sø ®ßi cho Ph¸p, Anh, Mü, NhËt, vµ BØ quyÒn qu¶n lý çc ®êng s¾t Trung Quèc. Th¸ng 9 n¨m 1924, h¹m ®éi cña çc cêng quèc nãi trªn thao diÔn tríc Qu¶ng Ch©u.

T×NH H×NH TRUNG QUèC

Chóng ta ®· thÊy r»ng, díi nhiÒu lý do kh¸c nhau vµ b»ng nhiÒu thñ ®o¹n kh¸c nhau, çc níc t b¶n chñ nghÜa can thiÖp vµo Trung Quèc tríc sau còng vÉn chØ nh»m ®i tíi mét kÕt qu¶ lµ b¾t nhîng ®Êt vµ lÊy tiÒn båi thêng.

B©y giê h·y nh×n qua t×nh h×nh kinh tÕ vµ tµi chÝnh cña çi níc lín Êy, níc cã mét nÒn v¨n minh l©u ®êi vµ hiÖn ®ang lµ ®èi tîng dßm ngã cña bän chóng.

Tõ n¨m 1895, Trung Quèc ®· ký kÕt 16 hiÖp íc vay mîn, mµ tæng sè lªn ®Õn:

902.000.000 phr¨ng,61.500.000 b¶ng Anh,64.368.000 ®«la,

115.000.000 yªn,1.763.000 cuaron Hµ Lan.

ThuÕ quan, thuÕ chî, tiÒn thu vÒ ®êng s¾t, lîi tøc vÒ c«ng nghiÖp, thuÕ rîu vµ thuÕ thuèc l¸, tiÒn thu vÒ bu ®iÖn vµ ng©n khè quèc gia, thuÕ muèi, v.v. ®Òu ph¶i ®em ra b¶o ®¶m cho çi kho¶n vay mîn Êy.

Nh×n vµo b¶n ®å Trung Quèc, ta thÊy r»ng hÇu hÕt çc h¶i c¶ng quan träng, hÇu hÕt çc vÞ trÝ chiÕn lîc, hÇu hÕt çc trung t©m s¶n xuÊt hiÖn ®¹i ®Òu bÞ níc ngoµi chiÕm ®ãng. Song b¶n ®å vÉn cha nãi ®îc hÕt. B¶n ®å vÉn cha chØ râ ®îc ¶nh hëng cña t b¶n níc ngoµi lan réng tíi ®©u, còng cha chØ râ ®îc tÇm ®¹i b¸c cña bän ®¸nh thuª cña níc ngoµi cã thÓ b¾n tíi tËn ®©u.

VIÖC BIÕN TRUNG QUèC THµNH THUéC §ÞAMÆc dÇu Trung Quèc rÊt suy nhîc, mÆc dÇu néi bé Trung

Quèc bÞ chia rÏ, nhng dÉu sao con sè 11.139.000 km2 cña nã còng vÉn lµ mét miÕng måi qu¸ to mµ çi mâm cña chñ


nghÜa ®Õ quèc thùc d©n kh«ng thÓ nuèt tr«i ngay mét çi ®îc. Vµ kh«ng thÓ trong mét ngµy mµ ®Èy mét çch tµn b¹o 489.500.000 ngêi Trung Quèc vµo xiÒng xÝch cña chÕ ®é n« lÖ thuéc ®Þa. Cho nªn ngêi ta c¾t vôn Trung Quèc ra: çch nµy chËm h¬n nhng kh«n h¬n.

Mét nguyªn nh©n kh¸c lµm chËm viÖc biÕn Trung Quèc thµnh mét thuéc ®Þa cã tÝnh chÊt quèc tÕ lµ sù tranh giµnh gi÷a çc níc ®Õ quèc chñ nghÜa.

Níc Ph¸p ®· chiÕm ®îc §«ng D¬ng, muèn x©m lîc miÒn Nam Trung Quèc. ViÖc x©y dùng tèn kÐm con ®êng s¾t B¾c Kú - V©n Nam phñ lµ mét b»ng chøng vÒ ®iÒu ®ã.

Níc Anh hiÖn chiÕm ®îc H¬ng C¶ng, Ýt nhÊt lóc nµy còng t¹m vui lßng víi lèi n« dÞch kinh tÕ, nã ®· kiÓm so¸t ®îc hÇu hÕt tÊt c¶ çc nguån s¶n xuÊt; vËy th× Ých g× mµ ph¶i lóng tóng vÒ viÖc ®ãng qu©n trªn mét l·nh thæ v« cïng réng lín n÷a? Nhng kh«ng ®êi nµo Anh l¹i chÞu ®Ó cho Ph¸p trë thµnh mét cêng quèc thùc d©n thËt sù ë ch©u ¸. Vµ bëi v× Ên §é ®· thøc tØnh ®ang b¾t ®Çu g¹t bá ¸ch ¸p bøc kinh tÕ cña níc Anh, cho nªn bän h¸m lîi níc Anh ph¶i t×m çch vít bï l¹i ë Trung Quèc. Níc NhËt qu¸ ®«ng d©n vÉn l¨m le chiÕm lÊy vµi tØnh cña Trung Quèc, nhng khi nµo Mü l¹i chÞu ®Ó nh thÕ, v× nã sÏ lµ mét mèi nguy cho Mü. §èi víi Mü, Trung Quèc lµ mét thÞ trêng vµ cã thÓ lµ mét ®ång minh trong mét cuéc xung ®ét víi NhËt B¶n.

ý NGHÜA CñA CUéC CAN THIÖP HIÖN NAyTrong mét cuéc can thiÖp hiÖn nay, bän ®Õ quèc nh»m

hai môc ®Ých. Tríc hÕt, giµnh thªm nh÷ng nhîng bé míi, sau n÷a - vµ t«i cho r»ng ®©y lµ ®iÒu chñ yÕu - lËt ®æ T«n DËt Tiªn. Chóng ta biÕt r»ng çc chÝnh phñ lªn thay nhau ë B¾c Kinh lu«n lu«n vÉn thùc hiÖn cã mét chÝnh s¸ch lµ: bªn trong th× chÝnh s¸ch hñ b¹i, bªn ngoµi th× khuÊt phôc tríc bän ®Õ

quèc chñ nghÜa níc ngoµi.Tr¸i l¹i, T«n DËt Tiªn, "ngêi cha cña çch m¹ng Trung

Quèc", ngêi ®øng ®Çu chÝnh phñ Qu¶ng Ch©u, th× lu«n lu«n trung thµnh víi nh÷ng nguyªn lý cña m×nh, ngay c¶ trong nh÷ng lóc khã kh¨n nhÊt. C¬ng lÜnh cña ®¶ng «ng - Quèc d©n ®¶ng - lµ mét c¬ng lÜnh c¶i çch. C¬ng lÜnh ®ã gåm nh÷ng ®iÒu kho¶n chèng ®Õ quèc vµ chèng qu©n phiÖt mét çch râ rÖt. §¶ng ®ã lín tiÕng tuyªn bè ®oµn kÕt víi çc d©n téc bÞ ¸p bøc ë çc níc thuéc ®Þa vµ víi giai cÊp v« s¶n quèc tÕ. §¶ng ®ã ®ång t×nh víi Çch m¹ng Nga: ThËt lµ mét téi lçi kh«ng thÓ tha thø ®îc! Chñ nghÜa ®Õ quèc Ph¸p, kÎ ¸p bøc nh©n d©n §«ng D¬ng, ®ang lo ng¹i vÒ «ng b¹n l¸ng giÒng khã chÞu Êy, v× nh÷ng t tëng ph¸ ho¹i cña «ng l¸ng giÒng còng cã thÓ xuyªn qua biªn giíi vµ th©m nhËp vµo nh÷ng ngêi n« lÖ An Nam cña hä. Trung Quèc cã biªn giíi chung víi Ên §é vµ TriÒu Tiªn. Mét níc Trung Hoa thèng nhÊt, tù do vµ hïng m¹nh sÏ lµ mµn gi¸o ®Çu cña mét níc TriÒu Tiªn ®éc lËp vµ mét níc Ên §é gi¶i phãng. §Õ quèc Anh vµ ®Õ quèc NhËt kh«ng thÓ kh«ng lo ng¹i vÒ ®iÒu ®ã. Nguy c¬ tuy cßn xa, nhng suy theo tÝnh chÊt réng lín Êy, th× còng ®· lµ mét mèi nguy c¬ thùc tÕ råi.

ChÝnh v× thÕ mµ ngµy nay ngêi ta ®ang t×m çch thanh to¸n T«n DËt Tiªn vµ ®¶ng cña «ng, còng nh tríc ®©y ngêi ta ®· t×m çch bãp chÕt níc Nga çch m¹ng vËy.

NH÷NG KH¶ N¡NG CñA MéT CUéC CAN THIÖP Vò TRANGÇc cêng quèc ®Õ quèc chñ nghÜa theo nhau göi tèi hËu

th. Ngêi ta huy ®éng çc h¹m ®éi trªn mÆt biÓn Trung Quèc. Ngêi ta tËp trung tµu chiÕn vµo cöa bÓ Thîng H¶i vµ cöa s«ng D¬ng Tö. Cã lÏ sÏ cã mét cuéc can thiÖp trùc tiÕp ch¨ng? §iÒu ®ã kh«ng ch¾c ch¾n l¾m. Trong çi ©m mu míi chèng l¹i nh©n d©n Trung Quèc nµy, Anh n¾m vai trß l·nh ®¹o. M¸c®«nan sÏ kh«ng d¸m liÒu lÜnh tiÕn hµnh mét


cuéc can thiÖp ra mÆt. ¤ng ta ®µnh chØ sÏ ra søc gióp cho nh÷ng kÎ thï cña T«n DËt Tiªn, vµ çi s¸ch lîc cæ truyÒn cña chÝnh s¸ch níc Anh l¹i ®îc tiÕp tôc thùc hiÖn chê ®îi t×nh tr¹ng ®ôc níc bÐo cß.

NH÷NG HËU QU¶ CñA VIÖC CAN THIÖPChñ nghÜa t b¶n quèc tÕ ®ang ®iªn cuång tÝch luü. KÕ

ho¹ch cña çc nhµ chuyªn m«n ®ang tæ chøc viÖc n« dÞch c«ng nh©n níc §øc. Ngo¹i giao ®Çy tÝnh chÊt can thiÖp - ngo¹i giao cña çc tuÇn d¬ng h¹m, nh T«n DËt Tiªn nãi - ®ang chuÈn bÞ n« dÞch nh÷ng ngêi lao ®éng da vµng. ViÖc n« dÞch hoµn toµn giai cÊp v« s¶n §øc ch¾c ch¾n sÏ dÉn tíi viÖc n« dÞch giai cÊp v« s¶n ch©u Mü vµ ch©u ¢u. KÕ ho¹ch §aox¬53 lµ mét sù tÊn c«ng trùc tiÕp vµo giai cÊp c«ng nh©n. ViÖc biÕn Trung Quèc thµnh thuéc ®Þa sÏ khiÕn cho chñ nghÜa t b¶n kiÕm ®îc nh©n c«ng hÕt søc rÎ m¹t, sÏ h¹ thÊp tiÒn l¬ng ë ch©u ¢u vµ ch©u Mü, sÏ cñng cè thÕ lùc t b¶n. ViÖc can thiÖp vµo Trung Quèc lµ mét cuéc tÊn c«ng trùc tiÕp vµo giai cÊp c«ng nh©n.

NGUYÔN ¸I QUèC TËp san Inprekorr, tiÕng Ph¸p, sè 67, ngµy 24-9-1924.

C¤NG CUéC KHAI HO¸ GIÕT NG¦êI

Ngêi da tr¾ng khai ho¸ nh÷ng ngêi da ®en nh thÕ nµo - Mét vµi sù viÖc mµ nh÷ng s¸ch gi¸o khoa vÒ lÞch sö kh«ng nãi ®Õn.

NÕu lèi hµnh h×nh theo kiÓu Lins¬ cña nh÷ng bän ngêi Mü hÌn h¹ ®èi víi nh÷ng ngêi da ®en lµ mét hµnh ®éng v« nh©n ®¹o, th× t«i kh«ng cßn biÕt gäi viÖc nh÷ng ngêi ¢u nh©n danh ®i khai ho¸ mµ giÕt hµng lo¹t nh÷ng ngêi d©n ch©u Phi lµ çi g× n÷a.

Tõ ngµy ngêi da tr¾ng ®Æt ch©n lªn bê biÓn lôc ®Þa cña ngêi da ®en th× lôc ®Þa ®ã kh«ng lóc nµo lµ kh«ng ®Ém m¸u. ë ®ã, nh÷ng cuéc tµn s¸t hµng lo¹t ®îc Gi¸o héi cÇu chóc phóc lµnh, ®îc bän vua chóa vµ nghÞ viÖn phª chuÈn mét çch hîp ph¸p, ®îc bän bu«n ngêi da ®en ®ñ mäi h¹ng - tõ bän bu«n n« lÖ xa kia, cho ®Õn bän quan cai trÞ ngµy nay ë thuéc ®Þa - ch¨m chó thi hµnh.

T¤N GI¸OChÝnh lµ ®Ó gieo r¾c nh÷ng ¬n lµnh cña ®¹o Kit«, mµ

vµo kho¶ng n¨m 1442, nh÷ng tíng t¸ cña ®øc vua T©y Ban Nha rÊt ngoan ®¹o ®· ®æ bé lªn bê biÓn ch©u Phi. ViÖc truyÒn ®¹o cña hä b¾t ®Çu b»ng nh÷ng cuéc tµn s¸t. Theo lêi nh÷ng cuèn nhËt ký hµnh tr×nh cña hä, th×: "... Vµ cuèi cïng, §øc vua (lµ ngêi vÉn h»ng thëng c«ng hu©n nh÷ng c«ng cuéc lµm r¹ng rì uy danh cña Ngµi), ®· gióp cho nh÷ng bÇy t«i trung thµnh cña Ngµi chiÕn th¾ng ®îc kÎ thï. Ngµi ®· ban danh väng ®Ó ®¸p l¹i c«ng lao cña chóng ta, ®· tr¶ çc kho¶n chi phÝ cña chóng ta vµ nhê Ngµi chóng ta ®· b¾t ®îc 165 ngêi võa ®µn «ng, ®µn bµ vµ trÎ con, cha kÓ mét sè ®«ng bÞ giÕt vµ bÞ th¬ng".

Nh÷ng kÎ ®i chinh phôc1) ngoan ®¹o ®ã ®· t¹o thµnh 1) Conquistador: ChØ nh÷ng tíng t¸ T©y Ban Nha håi thÕ kû XV vµ XVI ®· ®i x©m lîc Trung Mü vµ Nam Mü.


mét thø thãi tôc.Trong b¶n kª nh÷ng cña c¶i tÞch thu ®îc cña nh÷ng ngêi

Giªduýt2) Braxin, n¨m 1768 th× ngoµi nh÷ng c©y thËp tù cøu thÕ vµ nh÷ng ®å thê kh¸c ra, cßn cã nh÷ng con dÊu b»ng s¾t dïng ®Ó ®¸nh dÊu lªn mÆt ngêi n« lÖ.

Trong mét thêi gian dµi, çc héi "truyÒn b¸ ®¹o Kit«" cña ngêi Anh ®· lÊy viÖc bu«n n« lÖ lµm nguån lîi cho viÖc thê phông truyÒn gi¸o cña hä.

Ngµy 12 th¸ng 2 n¨m 1835, gi¸o héi ®éc lËp cña Gi¸o khu CrÝt Sícs¬ (Nam Car«lin) ®· ®¨ng b¸o qu¶ng ço r»ng gi¸o héi s¾p ®em b¸n mét mãn hµng tõ 10 n« lÖ ®· quen viÖc trång b«ng. ThËt ngêi ta cã thÓ kÓ ra kh«ng biÕt bao nhiªu sù viÖc nh thÕ.

Nh÷ng gi¸o héi ë B¾c Mü ®Òu lµ nh÷ng kÎ thï kiªn quyÕt nhÊt chèng viÖc xo¸ bá chÕ ®é n« lÖ.

BäN VUA CHóATõ S¸cl¬ Canh cho ®Õn Lª«p«n ®Ö nhÞ, vua BØ, tõ bµ

N÷ hoµng ®øc h¹nh cña níc Anh lµ £lidabÐt cho ®Õn Nap«lª«ng, tÊt c¶ çi bän ngêi ngåi trªn ngai vµng Êy ®Òu bu«n b¸n ngêi da ®en. TÊt c¶ bän vua chóa ®i chiÕm thuéc ®Þa ®Òu ®· ký nh÷ng hiÖp íc vµ ®· cho phÐp ®éc quyÒn kinh doanh thÞt ngêi da ®en.

"Ngµy 27-8-1701, §øc vua T©y Ban Nha rÊt ngoan ®¹o, vµ §øc

vua Ph¸p rÊt ngoan ®¹o ®· cho C«ng ty hoµng gia ë Ghinª ®-îc ®éc quyÒn trong 10 n¨m chë nh÷ng ngêi da ®en trong çc thuéc ®Þa ch©u Mü... ®Ó nh©n ®ã mµ c¶ bän vua t«i

®Òu kiÕm ®îc nh÷ng mãn lîi lín..."."§øc vua Anh nhËn tr¸ch nhiÖm ®a vµo ®Êt Mü thuéc

T©y Ban Nha 144.000 ngêi da ®en, c¶ nam lÉn n÷, ®ñ çc løa tuæi, víi gi¸ tiÒn mçi ®Çu ngêi lµ 33 ®ång ªquy vµ 1/3 ®ång...".

BäN BU¤N NG¦êI DA §ENN¨m 1824, mét chiÕc tµu bu«n ngêi da ®en võa lÊy

nh÷ng ngêi da ®en tõ bê biÓn ch©u Phi ®Ó ®a ®i ¡ngti¬, th× bÞ mét tuÇn d¬ng h¹m ®uæi theo. Trong khi ®uæi theo, ngêi ta thÊy cã nhiÒu chiÕc thïng tr«i lÒnh bÒnh gÇn tuÇn d-¬ng h¹m. Ngêi ta tëng r»ng chiÕc tµu bu«n ngêi da ®en ®· vøt bá nh÷ng thïng níc xuèng cho nhÑ bít ®Ó dÔ ch¹y trèn. Nhng khi ®· cÆp s¸t ®îc chiÕc tµu råi, th× ngêi ta nghe thÊy tiÕng rªn rØ trong mét chiÕc thïng ®Ó trªn boong tµu: më ra thÊy hai ngêi ®µn bµ da ®en gÇn bÞ chÕt ng¹t. TÐ ra chiÕc tµu bu«n ngêi da ®en ®· nghÜ ®îc çch ®ã ®Ó cho nhÑ bít tµu.

Mét chiÕc tµu Anh cøu ®îc mét chiÕc tµu bu«n ngêi da ®en bÞ ®¾m. Ngêi ta cøu c¶ nh÷ng ngêi da ®en lÉn thuû thñ trªn tµu. Nhng ®Õn khi thÊy thiÕu l¬ng thùc, ngêi ta liÒn quyÕt ®Þnh hy sinh nh÷ng ngêi da ®en. Ngêi ta b¾t hä s¾p hµng trªn boong tµu, råi dïng hai khÈu sóng lín b¾n hä mét çch kh«ng th¬ng xãt g× c¶.

T×NH C¶NH NH÷NG NG¦êI N¤ LÖNh÷ng ngêi da ®en bÞ b¾t ®Òu bÞ buéc cæ, buéc tay,

buéc ch©n víi nhau, thµnh tõng ®«i mét. Råi ngêi ta l¹i dïng mét çi xÝch dµi buéc thµnh tõng chuçi 20 hay 30 ngêi mét. Trãi nh thÕ råi, ngêi ta dong hä ra tËn bÕn tµu. Ngêi ta nhÐt

2) Les JÐsuites: Mét dßng ®¹o Kit« do Inga ®¬ Loay«la, ngêi T©y Ban Nha, thµnh lËp tõ n¨m 1534, tæ chøc theo kiÓu qu©n ®éi. Ngoµi viÖc truyÒn gi¸o, dßng nµy cßn cã nhiÒu hµnh ®éng rÊt d· man, tµn ¸c.


hä chång chÊt vµo trong hÇm tµu chËt chéi, tèi om vµ nghÑt thë. §Ó "b¶o ®¶m vÖ sinh", ngêi ta dïng roi quËt hä tíi tÊp nh ma ®Ó b¾t hä ph¶i nh¶y nh¸o lªn mçi ngµy vµi lÇn. §Ó hßng ®îc réng chç, thêng thêng lµ, ®µn «ng bãp cæ lÉn nhau, vµ ®µn bµ th× dïng ®inh ®©m thñng tr¸n nh÷ng chÞ bªn c¹nh. Nh÷ng ngêi èm bÞ coi lµ hµng ho¸ ®· h háng kh«ng b¸n ®îc, bÞ qu¼ng xuèng biÓn. Khi biÓn ®éng, ngêi ta nÐm ngêi da ®en xuèng biÓn ®Ó cho nhÑ tµu. Nãi chung khi tµu cÆp bÕn th× mét phÇn t chuyÕn hµng da ®en ®· chÕt gôc v× bÖnh truyÒn nhiÔm hay chÕt ng¹t. Nh÷ng ngêi n« lÖ cßn sèng sãt bÞ ®em ®ãng dÊu vµ ®¸nh sè b»ng s¾t nung ®á nh sóc vËt vËy, ngêi ta ®Õm hä b»ng tÊn, b»ng "kiÖn" chø kh«ng ph¶i b»ng ®Çu ngêi. ThÝ dô nh C«ng ty Bå §µo Nha ë Ghinª, n¨m 1700 ®· ký mét hîp ®ång lµ sÏ cung cÊp 11.000 "tÊn" ngêi da ®en.

H¬n 15 triÖu ngêi da ®en ®· bÞ chë sang Mü trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nh vËy, ®é 3 triÖu ®· chÕt däc ®êng hay bÞ nÐm xuèng biÓn. Cßn nh÷ng kÎ v× chèng cù hay næi lo¹n mµ bÞ giÕt th× kh«ng kÓ... Lèi bu«n b¸n nh¬ nhuèc ®ã chÊm døt vµo kho¶ng n¨m 1850 ®Ó nhêng chç cho mét h×nh thøc n« lÖ kh¸c phæ biÕn h¬n lµ: chÕ ®é thùc d©n.

CHÕ §é THùC D¢NNh÷ng hiÖn tîng tµn khèc mµ chóng t«i s¾p kÓ ra ®©y,

nÕu kh«ng ph¶i lµ ®· ®îc chøng minh b»ng nh÷ng tµi liÖu kh«ng thÓ chèi c·i ®îc, nÕu kh«ng ph¶i chÝnh nh÷ng ngêi ¢u kÓ l¹i, th× ngêi ta khã mµ tin ®îc.

Mét nhµ bu«n Ph¸p ë Ma®ag¸txca thÊy trong kÐt b¹c cña h¾n bÞ mÊt trém, ®· dïng ®iÖn tra tÊn nhiÒu ngêi b¶n xø lµm cho h¾n mµ h¾n ngê lµ ®· lÊy trém. Sau ®ã Ýt l©u, ng-êi ta ph¸t hiÖn ra r»ng chÝnh con h¾n ®· lÊy.

Mét viªn quan cai trÞ thuéc ®Þa ®· b¾t mét chÞ ngêi da

®en ®éi mét hßn ®¸ lín ®øng suèt ngµy ngoµi n¾ng chang chang. Råi h¾n sai ®em trãi chÞ l¹i vµ sai ®æ cao su nãng báng vµo bé phËn sinh dôc cña chÞ.

Mét tªn thùc d©n nä næi giËn v× kh«ng thÓ b¾t hai ngêi ®Çy tí b¶n xø cña h¾n lµm c«ng kh«ng, ®· ®em trãi hai ng-êi ®ã vµo cäc, giéi dÇu ho¶ lªn vµ thiªu sèng.

Nh÷ng tªn thùc d©n kh¸c ®em nhÐt m×n vµo måm hay hËu m«n nh÷ng ngêi da ®en vµ ®èt cho næ.

Mét viªn chøc kia khoe lµ mét m×nh h¾n ®· giÕt 150 ngêi b¶n xø, chÆt 60 bµn tay, ®ãng trªn c©y thËp tù rÊt nhiÒu ®µn bµ vµ trÎ con, vµ treo rÊt nhiÒu x¸c ngêi ®· bÞ v»m lªn t-êng çc lµng mµ h¾n ®îc trao cho cai trÞ. Mét c«ng ty khai khÈn ®ån ®iÒn nä ®· lµm chÕt 4.500 ngêi lao ®éng b¶n xø t¹i riªng mét ®ån ®iÒn cña nã.

Trêng hîp ngo¹i lÖ, ç biÖt ? Kh«ng ph¶i. §ã lµ tôc lÖ cña hä. Nhng chóng ta h·y kÓ mét vµi téi ¸c giÕt ngêi hµng lo¹t mµ ngêi ta kh«ng thÓ ®æ t¹i b¶n tÝnh d· man cña mét vµi ç nh©n nµo c¶, nhng lµ nh÷ng téi ¸c mµ toµn bé chÕ ®é ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm tríc lÞch sö.

Mét nhµ v¨n Ph¸p kÓ l¹i: "Trong xø Angiªri cña chóng ta ë s¸t b·i sa m¹c, t«i ®· thÊy nh sau: Mét h«m, binh lÝnh b¾t nh÷ng ngêi ArËp ch¼ng m¾c téi t×nh g× ngoµi çi téi ®· trèn tr¸nh sù tµn b¹o cña nh÷ng kÎ ®· chinh phôc hä. Viªn quan n¨m ra lÖnh ®em giÕt ngay kh«ng cÇn ®iÒu tra, xÐt xö g× c¶. Vµ ®©y lµ ®iÒu ®· x¶y ra... Hä bÞ b¾t tÊt c¶ lµ 30 ngêi. Ngêi ta ®µo 30 hè ë b·i çt råi ®em ch«n hä xuèng ®Õn cæ, trÇn truång, ®Çu c¹o träc, díi trêi n¾ng gi÷a tra. §Ó gi÷ cho hä kh«ng chÕt ngay, thØnh tho¶ng ngêi ta l¹i ®em níc tíi nh tíi c¶i b¾p... Nöa giê sau, mi m¾t hä sng hóp lªn, con m¾t lßi ra. Lìi sng vï lªn ®Çy c¶ çi miÖng më h¸ hèc tr«ng thËt khñng khiÕp... råi da nøt ra, tr¸n th× vµng lªn nh thÞt lîn quay...".


Mét bé téc ë B¨ngghi kh«ng thÓ cung cÊp ®îc ®ñ sè cao su cho ®ån ®iÒn. §ån ®iÒn nµy muèn buéc hä ph¶i nép cho ®ñ sè thiÕu, liÒn b¾t 58 phô n÷ vµ 10 trÎ em gi÷ lµm con tin. Nh÷ng con tin nµy bÞ nhèt vµo chç thiÕu kh«ng khÝ, thiÕu ¸nh s¸ng, thiÕu ¨n vµ ngay c¶ níc uèng còng thiÕu n÷a. ThØnh tho¶ng ngêi ta l¹i ®Õn ®¸nh ®Ëp hä. Theo bän thùc d©n nãi th× tiÕng kªu la cña hä dïng ®Ó th«i thóc c«ng viÖc. Sau ba tuÇn chÞu ®au ®ín khèc liÖt, 58 phô n÷ vµ 2 trÎ em chÕt.

N¨m ®ã h¹n h¸n. Mïa mµng mÊt c¶. Toµn vïng ®ã ë ch©u Phi bÞ khèn khæ. Ngêi ta ph¶i ¨n cá vµ rÔ c©y. Çc cô giµ chÕt v× ®ãi l¶. ThÕ mµ chÝnh phñ khai ho¸ vÉn cø b¾t ph¶i nép thuÕ. Nh÷ng ngêi d©n ®ang bÞ h¹n h¸n bá l¹i cho chÝnh phñ ruéng ®Êt, vên tîc, nhµ cöa vµ trèn vµo nói. Viªn quan cai trÞ ®a chã s¨n vµ lÝnh vµo truy n· vµ t×m thÊy hä trong mét çi hang. Ngêi ta bÌn hun cho hä chÕt.

N¨m 1895, ngêi Anh ®· tµn s¸t 3.000 ngêi Matabªlª1) næi lo¹n ®· ra ®Çu hµng hä.

Tõ 1901 ®Õn 1906, ngêi §øc Ýt ra còng ®· tµn s¸t ®Õn 15.000 d©n Herer« ë T©y Phi.

N¨m 1911, ngêi ý, trong cã 3 ngµy mµ ®· biÕn ngo¹i « Masiya thµnh lß s¸t sinh, 4.000 ngêi b¶n xø bÞ giÕt ë ®ã.

Nh÷ng cuéc tµn s¸t ®¹i quy m« ®ã ®îc nªu lªn thµnh nguyªn t¾c chÝnh trÞ. §ã lµ chÝnh s¸ch giÕt s¹ch. Mét chÝnh phñ ë Çp ®· tuyªn bè: "NÕu ngêi b¶n xø mµ ®i vµo con ®-êng kh«ng tu©n lÖnh vµ næi lo¹n, th× hä sÏ bÞ th¼ng tay quÐt s¹ch khái níc hä, vµ sÏ cã nh÷ng d©n téc kh¸c ®Õn thay thÕ hä".

Ngµy nay, 10 n¨m sau cuéc chiÕn tranh ®ßi "quyÒn d©n téc tù quyÕt", th× ngêi T©y Ban Nha vµ ngêi Ph¸p vÉn tiÕp

tôc cuéc x©m chiÕm ®Ém m¸u níc Marèc, díi con m¾t bao che cña nh÷ng kÎ tai to mÆt lín ë Héi quèc liªn54.

LÞch sö viÖc ngêi ¢u x©m chiÕm ch©u Phi - còng nh bÊt cø lÞch sö x©m chiÕm thuéc ®Þa nµo - th× tõ ®Çu ®Õn cuèi ®Òu ®îc viÕt b»ng m¸u nh÷ng ngêi b¶n xø.

Sau nh÷ng cuéc tµn s¸t th¼ng tay th× chÝnh nh÷ng chÕ ®é lao dÞch, khu©n v¸c, lao ®éng khæ sai, rîu cån, bÖnh giang mai tiÕp tôc hoµn thµnh c«ng cuéc tµn ph¸ cña sù nghiÖp khai ho¸. KÕt qu¶ tÊt nhiªn cña chÕ ®é ghª tëm ®ã lµ sù tiªu diÖt gièng da ®en.

KÓ ra th× thªm vµo nh÷ng sù viÖc ®ã mét vµi con sè, còng tèt, nhng còng thËt lµ ®au ®ín. Ngêi ta sÏ thÊy r»ng mét vµi tªn thùc d©n giµu cã lªn nhanh chãng th× còng ®óng vµo lóc d©n sè nh÷ng miÒn bÞ bãc lét gi¶m bít ®i kh«ng ph¶i lµ kh«ng nhanh chãng. Tõ 1783 ®Õn 1793, C«ng ty LivÐcp«n ®· kiÕm ®îc chõng 1.117.700 b¶ng b»ng çch bu«n b¸n n« lÖ. Còng trong thêi gian ®ã, d©n sè trong vïng c«ng ty ®ã ®Æt ch©n ®Õn, ®· mÊt ®i 304.000 ngêi. Trong 9 n¨m, vua Lª«p«n §Ö nhÞ ®· bãc lét xø C«ngg« ®îc 3.179.120 b¶ng.

N¨m 1908, d©n sè xø C«ngg« thuéc BØ lµ 20 triÖu, ®Õn n¨m 1911, chØ cßn cã 8.500.000 th«i. Trong xø C«ngg« thuéc Ph¸p, nh÷ng bé téc gåm cã 40.000 ngêi mµ trong 2 n¨m chØ cßn l¹i cã 20.000 ngêi, nhiÒu bé téc kh¸c kh«ng cßn lÊy mét ngêi.

N¨m 1904, d©n sè H«tent« lµ 20.000 ngêi, chØ trong 7 n¨m bÞ ®« hé, cßn l¹i cã 9.700 ngêi.

1) Tªn gäi chung nh÷ng bé l¹c thuéc gièng ngêi Caferes ë miÒn §«ng Nam ch©u Phi, gi÷a hai con s«ng Lanhp«p« vµ D¨mbed¬.


NGUYÔN ¸I QUèCTËp san Inprekorr, tiÕng Ph¸p,sè 69, n¨m 1924.

THèNG CHÕ LI¤T¢YVµ B¶N tuyªn NG¤N nh©n QUYÒN

Thñ hiÕn xø Marèc cho b¶n ®¹i hiÕn ch-¬ng cña giai cÊp t s¶n Ph¸p lµ cã tÝnh chÊt ph¸ ho¹i vµ nguy hiÓm.

Héi Nh©n quyÒn vµ C«ng d©n quyÒn55 (tõ n¨m 1924...) ®· cã çi chñ tr¬ng khê d¹i lµ cho niªm yÕt t¹i çc trêng häc vµ c«ng së xø Marèc thuéc Ph¸p b¶n Tuyªn ng«n Nh©n quyÒn vµ C«ng d©n quyÒn n¨m 1789. Thèng chÕ Li«t©y - ngêi cã träng tr¸ch gi÷ v÷ng Nh©n quyÒn vµ C«ng d©n quyÒn t¹i Marèc, ®· cÊm ngÆt viÖc niªm yÕt b¶n Tuyªn ng«n qu¸ nguy h¹i ®ã. Kh«ng may cho ngêi Marèc vµ may thay cho nh÷ng ngêi Ph¸p çch ®©y 135 n¨m, lµ vÞ Thèng chÕ vinh quang cña chóng ta ®· sinh ra kho¶ng 75 hay 80 n¨m sau cuéc ®¹i Çch m¹ng; chø kh«ng th×... Nhng th«i, kh«ng ®ïa n÷a, chóng ta h·y nãi th¼ng vµo viÖc.

Trong bøc th göi cho Thñ tíng Néi çc, Thèng chÕ c¾t nghÜa lÖnh cÊm ®ã nh sau:

"Trong lóc nµy vµ trong nhiÒu n¨m vÒ sau n÷a, ®èi víi d©n b¶n xø, níc Ph¸p cã mét nhiÖm vô tríc nhÊt ph¶i lµm trßn lµ: d¹y cho hä biÕt gi÷ bæn phËn cña m×nh. ChØ khi nµo hä hiÓu bæn phËn cña hä th× míi cã thÓ nãi ®Õn viÖc ban bè cho hä nh÷ng quyÒn lîi mµ hoµn c¶nh x· héi vµ tr×nh ®é hiÓu biÕt cña hä cã thÓ cho phÐp hä ®îc hëng.

"Trong lóc nµy, kh«ng thÓ* ®a ra cho nh÷ng kÎ mµ chóng ta ®ang b¶o hé çc quyÒn lîi ®îc thi hµnh ë Ph¸p cho c«ng d©n Ph¸p, nhÊt lµ ®iÓm: "Nguyªn t¾c chñ quyÒn lµ ë trong quèc d©n, vµ luËt ph¸p lµ biÓu hiÖn cña ý chÝ"...

"VËy niªm yÕt nh÷ng nguyªn t¾c ®ã ë çc chç c«ng céng lµ rÊt nguy hiÓm.

"BÊt ®¾c dÜ l¾m, ta chØ cã thÓ lµm tho¶ m·n ®îc Héi nh©n quyÒn trong nh÷ng trô së chØ riªng cã ngêi Ph¸p lui tíi mµ th«i; nhng trªn thùc tÕ, ë Marèc hiÖn kh«ng cã nh÷ng trô së nh thÕ v.v.".

MÆc cho Li«t©y cø viÖc coi b¶n Tuyªn ng«n... ®· ®a l¹i sù tù hµo cho nÒn Céng hoµ cña «ng ta vµ vinh dù cho cha «ng cña «ng ta, nh mét m¶nh giÊy lén tåi tµn; mÆc cho «ng ta cø viÖc ng¹o nghÔ khinh thêng mét tæ chøc cã tiÕng t¨m cña nÒn d©n chñ t s¶n vµ cña nh÷ng nguyªn lý lín thêi Çch m¹ng 1789-1793, chóng ta còng cãc c...Çn vµ ngêi Marèc còng vËy. Nhng chóng ta ph¶i nh¾c l¹i cho nh÷ng anh em xø Marèc chóng ta ®iÒu nµy:

Trong cuéc chiÕn tranh v× "c«ng lý" - kh«ng ph¶i c«ng lý cho Con ngêi vµ cho C«ng d©n, mµ c«ng lý cho bän DiÒu h©u vµ Ç mËp - th× trong sè 53.000 ngêi Marèc ®· lµm "bæn phËn cña hä" (40.000 ngêi lµm lao ®éng vµ 13.000 lµm lÝnh), cã 10.000 ®· lµm trßn bæn phËn m×nh ®Õn nçi ®· bá

* T«i g¹ch díi - N.A.Q


x¬ng trªn çc b·i chiÕn trêng. Cã nh÷ng ngêi Marèc kh¸c còng ®· lµm "bæn phËn" m×nh b»ng çch cung cÊp cho níc mÑ ®ang l©m chiÕn hµng v¹n tÊn hµng ho¸, hµng tr¨m triÖu phr¨ng trong çc cuéc c«ng tr¸i b¾t buéc, ®îc gäi lµ c«ng tr¸i "ChiÕn th¾ng" vµ cho çc cuéc l¹c quyªn b¾t buéc, ®Ó gióp çc vïng bÞ qu©n "b«s¬ d· man" x©m chiÕm, ®· lµm trong thêi kú 1914-1918 ®óng nh÷ng ®iÒu mµ nh÷ng ngêi Ph¸p v¨n minh ®· lµm çch ®©y 20 n¨m ë Marèc vµ hiÖn ®ang lµm h»ng ngµy ë ®ã. §Ó ®Òn ®¸p l¹i nh÷ng bom ®¹n vµ nh÷ng c«ng ¬n cña Níc b¶o hé, n«ng d©n Marèc trong kho¶ng mêi l¨m n¨m ®· ph¶i "nhêng l¹i" hµng chôc v¹n hÐcta ruéng ®Êt tèt nhÊt cña m×nh, cßn m×nh th× lªn nói vµ nh÷ng cao nguyªn tr¬ trôi ®Ó chÕt ®ãi. V× nÒn "th¸i b×nh cña níc Ph¸p", hä ®· ph¶i ®ãng su thuÕ nÆng nÒ cø h»ng n¨m l¹i t¨ng lªn. ThuÕ m¸ tõ chç 109.499.000 phr¨ng håi n¨m 1918, n¨m 1922 ®· lªn tíi 171.953.000. Trong sè mÊy tr¨m triÖu thuÕ do ngêi Marèc ®· ®æ må h«i ra ®ãng ®ã, th× 96.000.000, nghÜa lµ mét phÇn ba, dïng ®Ó nu«i bÐo nh÷ng ngêi nh Li«t©y vµ ®ång bän (chØ riªng nh÷ng kho¶n chi phÝ cho Phñ Toµn quyÒn còng ®· lªn tíi 25.000.000 phr¨ng).

ThÕ lµ ngêi Marèc ®· lµm trßn "bæn phËn" cña m×nh, bæn phËn ngêi n« lÖ. Nhng ®Ó xøng ®¸ng víi quyÒn Con ng-êi vµ quyÒn C«ng d©n, hä cßn ph¶i lµm bæn phËn cña hä lµ nh÷ng Con ngêi vµ nh÷ng C«ng d©n n÷a, nghÜa lµ ph¶i tæ chøc nhau l¹i vµ ®Êu tranh ®Ó giµnh lÊy çc quyÒn ®ã, nh ngêi Ph¸p tõng lµm håi 178956 vµ nh giai cÊp v« s¶n çch m¹ng ngµy nay ®ang lµm. Bæn phËn ®ã, nh÷ng anh em chóng ta ë Marèc cha hiÓu. Cho nªn Li«t©y ®· cã lý ®Ó cho r»ng rîu cån, thuèc phiÖn vµ nhµ thæ (nh÷ng tiÖm rîu vµ nhµ thæ ë Marèc cø 5 n¨m l¹i t¨ng 280%) cã gi¸ trÞ "khai ho¸" nhiÒu h¬n vµ cã Ých cho sù nghiÖp thùc d©n nhiÒu h¬n lµ b¶n Tuyªn ng«n Nh©n quyÒn vµ C«ng d©n quyÒn nh¹t nhÏo vËy.

NGUYÔN ¸I QUèC TËp san Inprekorr, tiÕng Ph¸p,sè 71, ngµy 17-10-1924.

CHñ NGHÜA ThùC D¢N BÞ L£N ¸N

KiNH NGHIÖM ë CH¢U PHI XÝCH §¹O THUéC PH¸P

ChÕ ®é thùc d©n Ph¸p ®· "thu ®îc"... nhiÒu thÊt b¹i. Kh«ng ph¶i chØ cã chóng t«i míi nhËn thÊy nh thÕ. Nh©n mét cuéc thÊt b¹i ®Æc biÖt th¶m h¹i, tê Le Temps, ngµy 24 th¸ng 9 ®· viÕt:

"ThËt vËy, ai còng biÕt r»ng t×nh h×nh ch©u Phi xÝch ®¹o cña chóng ta kh«ng ph¶i lµ ®óng nh chóng ta ®· hy


väng chót nµo c¶, khi mµ... l¸ cê cña níc Ph¸p phÊp phíi trªn nh÷ng vïng réng bao la mµ chóng ta ®· chiÕm ®o¹t ®îc chø kh«ng ph¶i lµ thu phôc ®îc cho níc Céng hoµ. Kh«ng phãng ®¹i vµ còng kh«ng cêng ®iÖu g× c¶, ta cã thÓ nãi r»ng... ch©u Phi xÝch ®¹o hiÖn nay ®ang ë vµo t×nh tr¹ng thËt sù lµ tôt lïi. ViÖc khai th¸c miÒn ®ã thËt lµ th« s¬, c«ng cô ë ®ã h×nh nh kh«ng cã g× c¶. HiÖn nay ng©n s¸ch thiÕu hôt cña miÒn ®ã chØ th¨ng b»ng ®îc lµ nhê chÝnh phñ trî cÊp. Cuèi cïng - ®iÒu nghiªm träng h¬n - lµ d©n c miÒn ®ã mßn mái ®i vµ chÕt dÇn, yÕu tè d©n sè mµ sù duy tr×, sù c¶i thiÖn vµ t¨ng lªn lµ c¬ së cho mäi sù nghiÖp, ®ang ®i ®Õn chç tiªu diÖt". (Do chóng t«i g¹ch díi).

Vµ sau ®ã, tê b¸o cßn viÕt:"H¬n n÷a, chóng ta cßn ph¹m nhiÒu sai lÇm; nãi dµi

dßng vÒ nh÷ng sai lÇm nµy còng v« Ých, b©y giê kh«ng ph¶i lóc ngåi hèi tiÕc mét çch v« bæ vÒ qu¸ khø, ph¶i chuÈn bÞ cho mét t¬ng lai tèt ®Ñp h¬n. Hµnh ®éng cña chóng ta ë ch©u Phi xÝch ®¹o ®· bÞ tª liÖt hay chÖch híng ngay tõ ®Çu, v× nh÷ng sai lÇm vÒ nguyªn t¾c... ®Õn nay còng vÉn cßn t¸c h¹i mét çch ghª gím; ngoµi ra, ho¹t ®éng cña chóng ta cßn mang hËu qu¶ tai h¹i cña nh÷ng sai lÇm vÒ ph¬ng ph¸p cÇn ph¶i gÊp rót söa ch÷a".

Nh÷ng sai lÇm vµ khuyÕt ®iÓm mµ tê Le Temps than phiÒn vÒ nh÷ng hËu qu¶ tai h¹i mµ kh«ng nªu ra nh÷ng sù viÖc, lµ nh÷ng sai lÇm vµ nh÷ng khuyÕt ®iÓm nµo? §ã lµ viÖc tíc ®o¹t nh÷ng ngêi b¶n xø, ®ã lµ viÖc b¾t phu khu©n v¸c, lµ chÕ ®é lao dÞch, ®ã lµ thuÕ kho¸ nÆng nÒ, lµ viÖc

tuyÓn mé c«ng chøc vµ binh lÝnh, lµ viÖc b¾t con tin, lµ nh÷ng sù tµn ¸c ®èi víi nh©n d©n, ®ã lµ tÊt c¶ çi chÕ ®é cíp bãc, giÕt chãc ®¸ng ghª tëm ®· lµm cho thuéc ®Þa nµy ®i ®Õn t×nh tr¹ng thª th¶m hiÖn nay.

Çch ®©y h¬n 20 n¨m, «ng ¤guyxt¬ S¬valiª, sau khi m« t¶ sù d· man cña chÕ ®é thùc d©n, tiªn ®o¸n nh sau:

"NÕu ngêi ta cø tiÕp tôc lµm nh thÕ m·i, nÕu ngêi ta kh«ng ngõng viÖc ®èt ph¸ çc lµng m¹c th× ch¼ng bao l©u... hai bê s«ng C«ngg« còng nh nh÷ng vïng Ubanghi vµ Xanga sÏ hoµn toµn kh«ng cßn mét bãng ngêi... NÕu chÝnh s¸ch Êy cø tiÕp tôc nh thÕ m·i th× sau ®©y nöa thÕ kû, tÊt nh÷ng gièng ngêi cÇn cï ®ã sÏ tiªu diÖt hÕt ... (Morel)".

Nh÷ng cuéc tranh c·i trong nghÞ viÖn n¨m 1906 ®· ®Ó lé ra r»ng mét tê th«ng tri cña mét c«ng ty khai khÈn ®ån ®iÒn ®· viÕt: "Kh«ng ®îc quªn r»ng çc nh©n viªn cña chóng ta ph¶i ®ãng vai trß nh lµ nh÷ng tªn kÎ cíp". Vµ mét viªn toµn quyÒn ®· viÕt cho çc c«ng chøc díi quyÒn y nh sau: "T«i kh«ng giÊu çc «ng r»ng, khi ®Ò nghÞ th¨ng thëng, t«i ®Æc biÖt c¨n cø vµo sè thuÕ thu ®îc cña ngêi b¶n xø, ®iÒu mµ çc «ng ph¶i lu«n lu«n chó ý".

Nh÷ng dßng sau ®©y trÝch trong mét quyÓn sæ chøng tá r»ng nh÷ng lÖnh ®ã ®· ®îc chÊp hµnh tõng ly tõng tý:

"Hµnh qu©n cµn quÐt lµng C«l«v«.Cµn quÐt d©n Ph¨ng vïng thîng Cun«: ®èt lµng, ph¸ vên

tr¹i.

Cµn qnÐt d©n Bªcami: l¹i ®èt lµng, ph¸ huû 3.000 c©y chuèi (thøc ¨n dù tr÷ duy nhÊt).

Cµn quÐt lµng Cuya: ®èt lµng, ph¸ trôi vên tr¹i.Cµn quÐt Ancoong: nÐm bom xuèng lµng, råi ph¸ trôi vên

tr¹i.

Cµn quÐt d©n Examphami: ph¸ s¹ch lµng m¹c.Vïng B«ma ®èt ph¸ vµ giÕt ngêi.Hîp ph¸p ho¸ viÖc cíp bãc, tiªu diÖt cã hÖ thèng d©n c, ph¸

trôi mét çch cã tæ chøc nh÷ng lµng m¹c, ph¬ng ph¸p lµ nhthÕ ®ã.


Mêi s¸u n¨m sau, nh÷ng hµnh ®éng bØ æi nh thÕ l¹i ®îc ngêi ta nªu ra tríc nghÞ viÖn Ph¸p.

Th¸ng 12 n¨m 1921, nghÞ sÜ da ®en Boaníp ®· nãi trong mét bµi diÔn v¨n c¶m ®éng nh sau:

"D©n sè bÞ lôi ®i v× bÖnh tËt, vµ nhÊt lµ v× chÕ ®é mµ hä ph¶i chÞu ®ùng tõ khi bÞ chiÕm ®ãng... ChÕ ®é b¾t phu khu©n v¸c, sù bãc lét nÆng nÒ cña çc c«ng ty khai khÈn ®ån ®iÒn ®· giÕt nh÷ng ngêi b¶n xø...".

Ngµy 22 th¸ng 10 n¨m 1921, quyÒn Bé trëng thuéc ®Þa ®· ra mét s¾c lÖnh quy ®Þnh r»ng mét c«ng nh©n b¶n xø ®· ®îc tr¶ c«ng ®Ó lµm mét c«ng viÖc nµo ®ã mµ kh«ng lµm trßn th× cã thÓ bÞ b¾t giam vµ truy tè vÒ téi lõa ®¶o.

¤ng Anbe Xar« - Bé trëng Bé thuéc ®Þa - ®· ph¶i thó nhËn r»ng d©n c khèn khæ cña thuéc ®Þa ®· s¾p diÖt vong. ¤ng ®· ra søc g¸n cho t×nh tr¹ng d©n c bÞ diÖt vong dÇn ®i ®ã, lµ do thiÕu vÖ sinh, vµ «ng viÕt:

"ViÖc s¨n sãc vông vÒ vµ bÈn thØu ®èi víi phô n÷ khi sinh në... lµm cho hä kh«ng sinh ®Î n÷a; cßn trÎ con lóc s¬ sinh kh«ng ®îc ch¨m nom chu ®¸o nªn ®· chÕt nhiÒu... Trong sè d©n c b¶n xø ®· bÞ bÖnh ngñ lµm cho chÕt mßn dÇn ®i, th× bÖnh cóm l¹i cßn s¸t h¹i thªm hµng v¹n ngêi n÷a".

§Ó söa ch÷a t×nh tr¹ng ®ã, ngêi ta ®· lµm ®îc nh÷ng g×? Ngêi ta ®· x©y dùng ®îc mét nhµ th¬ng ®éc nhÊt, víi 79 giêng ë Bradavin, thñ ®« cña thuéc ®Þa! ThÕ mµ víi çc d©n c ®ang ®i ®Õn chç diÖt vong ®ã, trong chiÕn tranh, ngêi ta l¹i cßn t×m ®îc çch lÊy ®i 18.000 ngêi - tÊt nhiªn lµ nh÷ng ngêi lµnh m¹nh nhÊt vµ v¹m vì nhÊt - ®Ó lµm måi cho ®¹i b¸c, 313.000 phr¨ng tiÒn cìng bøc l¹c quyªn ®Ó cøu gióp

çc miÒn bÞ tµn ph¸ ë Ph¸p, 7.323.000 phr¨ng tiÒn c«ng tr¸i cìng bøc, 53.000 tÊn hµng ho¸, ®Êy lµ cha kÓ kh«ng biÕt bao nhiªu lµ ngµy ®i phu ®Ó chuyªn chë nh÷ng ®å ®· trng thu.

§ã lµ nh÷ng "sai lÇm vÒ nguyªn t¾c" ®· biÕn thuéc ®Þa tríc kia thÞnh vîng vµ d©n c ®«ng ®óc thµnh b·i sa m¹c. Tuy nh÷ng tµi liÖu nµy lµ nh÷ng tµi liÖu chÝnh thøc, nhng chóng t«i kh«ng tin r»ng nã ®· lµm cho nh÷ng b¹n ®äc dÔ tÝnh cña Le Temps thÊy râ ®îc sù thËt.

Chó thÝch

CH©U PHI xÝch §¹O THUéC PH¸P (Bradavin, Libr¬vin, B¨ngghi, Pho L¨ngnuy) réng b»ng bèn lÇn níc Ph¸p vµ ch¹y dµi tõ cöa s«ng C«ngg« ®Õn xø T¬rip«li. D©n sè (theo ®iÒu tra n¨m 1921) lµ 2.850.868 ngêi, trong sè ®ã cã 1.932 ngêi ¢u. Ngãt hai ngh×n kÎ bãc lét ®Ó bßn rót mét níc gÇn 3 triÖu ngêi da ®en vµ cã nhiÒu cña c¶i thiªn nhiªn. S¶n xuÊt chñ yÕu: cao su, gç, ngµ voi, dÇu thèt nèt, nh©n thèt nèt, dõa, cµ phª. N¨m 1921, chØ riªng xuÊt khÈu cao su kh«ng th«i còng ®îc gÇn 14 triÖu phr¨ng. §Ó trao ®æi l¹i sè cña c¶i Êy, còng n¨m ®ã, níc Ph¸p ®· nhËp khÈu sang thuéc ®Þa ®ã 1.698.787 phr¨ng l¬ng thùc, 1.732.336 phr¨ng rîu vang vµ r-îu m¹nh, 1.394.500 phr¨ng v¶i vãc, 826.000 phr¨ng vËt liÖu vµ thiÕt bÞ. §éc gi¶ h·y thö so s¸nh nh÷ng cña c¶i mµ níc ng-êi da ®en d©n sè ®ang tha dÇn ®i ®ã ®· xuÊt khÈu, víi nh÷mg çi mµ níc ®ã ngîc l¹i ®· nhËn ®îc: rîu th× hai lÇn nhiÒu h¬n thiÕt bÞ, cßn kÓ vÒ sè lîng bu«n b¸n th× rîu vang vµ rîu m¹nh chiÕm hµng ®Çu! D©n sè bÞ lµm måi cho c«ng cuéc khai ho¸ - nhÊt lµ b»ng rîu m¹nh - ®ang bÞ diÖt vong. Ngîc l¹i cao su vµ gç xuÊt khÈu th× cø lµm giµu cho mét vµi ngêi kinh doanh ë chÝnh

quèc; nhng ®Ó bï vµo chç hôt trong ng©n s¸ch cña çi chÝnh phñ thuéc ®Þa võa siªng n¨ng võa téi lçi Êy, nh©n d©n Ph¸p h»ng n¨m ®· ph¶i nai lng ra ®ãng thuÕ. N¨m 1923, ChÝnh

phñ Ph¸p ph¶i phô cÊp 8 triÖu phr¨ng cho ch©u Phi xÝch ®¹o thuéc Ph¸p, ngoµi ra l¹i cßn ph¶i lÊy ë quü dù tr÷ ra 2.905.866 phr¨ng ®Ó phô cÊp thªm.


Trong çi thuéc ®Þa réng bao la gÇn 3 triÖu d©n ®ã, chØ cã ngãt 8.000 trÎ em ®îc häc ë trêng thÕ tôc hay trêng cña Nhµ chung.

NGUYÔN ¸I Quèc TËp san Inprekorr, tiÕng Ph¸p,sè 73, ngµy 28-l0-1924. §¶NG KU KLUX KLAN

Nguån gèc - ý kiÕn cña nguyªn l·o nghÞ viÖn SÐcman (1871). - "Theo lèi Mü 100 phÇn tr¨m".- "Hoµng ®Õ" Ximm«n. - Nh÷ng vô hµnh h×nh theo kiÓu Lins¬ håi 1919. - T¹i sao, ®¶ng K.K.K ph¶i tiªu diÖt.

Nguån gèc ®¶ng Ku Klux Klan lµ ë miÒn Nam níc Mü.Th¸ng 5-1866, sau chiÕn tranh Nam - B¾c, mét sè thanh

niªn tô tËp nhau t¹i mét ®Þa ph¬ng nhá ë xø TennÐtx¬ ®Ó tæ chøc mét c©u l¹c bé. §Ó giÕt thêi giê, thÕ th«i. Ngêi ta ®Æt tªn cho tæ chøc ®ã lµ Kuklos, mét tiÕng Hy L¹p nghÜa lµ c©u l¹c bé. Muèn cho tiÕng ®ã cã vÎ Mü, ngêi ta bÌn ®æi thµnh Ku Klux. Vµ cho ®éc ®¸o h¬n, thµnh Ku Klux Klan.

Sau nh÷ng cuéc ®æi thay trong x· héi, tinh thÇn quÇn chóng dÜ nhiªn lµ bÞ nao nóng. Hä trë nªn khao kh¸t nh÷ng c¶m gi¸c míi, thÝch nh÷ng çi g× thÇn bÝ. §¶ng K.K.K, víi nh÷ng lèi ¨n mÆc lè l¨ng, nh÷ng nghi thøc qu¸i l¹, nh÷ng sù bÝ Èn bÝ mËt, nhÊt ®Þnh lµ ph¶i khªu gîi ®îc ãc tß mß cña nh÷ng ngêi miÒn Nam níc Mü vµ ®îc quÇn chóng rÊt a chuéng.

Ban ®Çu, ®ã chØ lµ mét nhãm nh÷ng kÎ thÝch ®ua ®ßi mèt míi vµ nh÷ng kÎ ¨n kh«ng ngåi råi, chø ch¼ng cã môc ®Ých chÝnh trÞ, x· héi g×. Bän l¸u ç ®· nhËn thÊy ®ã lµ


mét lùc lîng cã thÓ lîi dông ®Ó ®¹t nh÷ng tham väng chÝnh trÞ cña chóng.ChÝnh phñ liªn bang th¾ng lîi võa gi¶i phãng nh÷ng ngêi

da ®en vµ lµm cho hä trë thµnh nh÷ng ngêi c«ng d©n. N«ng nghiÖp miÒn Nam, thiÕu nh©n c«ng ngêi da ®en, nªn kh«ng cã ngêi lµm. Bän ®Þa chñ cò l©m vµo nguy c¬ ph¸ s¶n. Gi÷a khi ®ã th× nh÷ng ®¶ng viªn cña Klan tuyªn bè nguyªn t¾c quyÒn tèi cao cña gièng ngêi da tr¾ng. Chèng ngêi da ®en, ®ã lµ chÝnh s¸ch duy nhÊt cña hä. Giai cÊp t s¶n n«ng th«n vµ chñ n« thÊy ngay ®¶ng Klan lµ mét trî thñ ®¾c lùc, hÇu nh lµ mét cøu tinh. Nã liÒn hÕt søc gióp ®ì ®¶ng ®ã. BiÖn ph¸p hµnh ®éng cña ®¶ng Klan ®i tõ do¹ n¹t ®Õn ¸m s¸t. Chóng ®· g©y ra - trong 3 n¨m trêi - c¬ man nµo lµ téi ¸c vµ th¶m ho¹ ®Õn nçi nhiÒu ngêi vÉn ñng hé chóng, còng ph¶i khñng khiÕp mµ xa l×a chóng.

Vµo kho¶ng n¨m 1869, ®¶ng Klan - tríc ¸p lùc cña d luËn c«ng chóng - ®· bÞ "Hoµng ®Õ" cña nã gi¶i t¸n. §¶ng ®ã cã mét Hoµng ®Õ, song «ng ta chØ cã mét uy quyÒn thuÇn tuý vÒ danh nghÜa mµ th«i. Nh÷ng ®¶ng Klan ë çc ®Þa ph¬ng tiÕp tôc tån t¹i vµ g©y ra nh÷ng téi ¸c. Gi¸o s MÕclin - ngêi ®· cung cÊp cho chóng t«i nh÷ng tµi liÖu nµy - nãi r»ng mçi trang trong mêi ba cuèn s¸ch dÇy cép ®iÒu tra vÒ nh÷ng hµnh ®éng cña ®¶ng Klan håi 1871-1872, ®Òu cã ghi l¹i mét vô ®¸nh ®Ëp ngêi da ®en hoÆc ngêi da tr¾ng. Nh÷ng viÖc tµn b¹o ®ã, thêng chØ lµ do thãi tµn b¹o mµ th«i. §èi víi chóng, nh÷ng hµnh ®éng ®ã lµ mét lèi tiªu khiÓn thÝch thó.

§Ó biÕt râ h¬n, vµ ph¸n ®o¸n ®îc ®óng h¬n vÒ ®¶ng Klan, th× kh«ng g× b»ng lµ trÝch dÉn ngay bµi diÔn v¨n cña nguyªn l·o nghÞ viÖn SÐcman, ë ¤hai«, ®äc tríc Thîng nghÞ viÖn håi th¸ng 3-1871. SÐcman hái: "LiÖu cã mét nghÞ viªn nµo cã thÓ nªu ra cho t«i biÕt- sau khi lôc l¹i nh÷ng téi ¸c trong tÊt c¶ çc thêi ®¹i - mét héi nµo hoÆc mét bÌ ®¶ng nµo mµ l¹i cã nh÷ng hµnh ®éng vµ nh÷ng ý ®Þnh tµn khèc h¬n,

hung ¸c h¬n ®¶ng Ku Klux Klan kh«ng ? §¶ng Ku Klux Klan lµ mét héi kÝn: thµnh lËp b»ng çch tuyªn thÖ, ®¶ng viªn cña nã ®i ¸m s¸t, trém c¾p, cíp ph¸, hµnh hung, chöi bíi, do¹ n¹t. Bän chóng ph¹m nh÷ng téi ¸c ®ã kh«ng ph¶i lµ ®èi víi nh÷ng kÎ m¹nh vµ kÎ giµu, mµ lµ ®èi víi nh÷ng ngêi nghÌo, nh÷ng ngêi yÕu ®uèi, nh÷ng ngêi hiÒn lµnh, nh÷ng ngêi kh«ng cã kh¶ n¨ng tù vÖ!".

Tuy nhiªn, ®¶ng Klan còng ®· sèng vµ "ho¹t ®éng" trong bèn chôc n¨m trêi mét çch kh«ng vÎ vang g× cho l¾m.

§¶NG Klan MíITh¸ng 10 n¨m 1915, trong t×nh h×nh míi cña níc Mü,

Uyliam Gi«dÐp Ximm«n, "Hoµng ®Õ" míi cña ®¶ng Klan, ®· cïng víi 34 ngêi b¹n phôc håi l¹i ®¶ng K.K.K. C¬ng lÜnh cña ®¶ng ®ã lµ: theo lèi Mü 100%, tøc lµ chèng Kit« gi¸o, chèng ngêi da vµng, chèng c«ng nh©n, chèng ngêi da ®en.

CÇn chó ý lµ sau cuéc chiÕn tranh Nam - B¾c vµ viÖc gi¶i phãng ngêi da ®en, ®¶ng Ku Klux Klan cò ®· ra ®êi víi môc ®Ých c¶n bíc ®êng ho¹t ®éng x· héi cña nh÷ng ngêi ®-îc gi¶i phãng. Trong cuéc chiÕn tranh thÕ giíi, Mü tuyÓn mé vµo lôc qu©n vµ thuû qu©n cña m×nh hµng tr¨m ngh×n ng-êi da ®en; ngêi ta høa víi hä lµ sÏ thùc hiÖn nh÷ng c¶i çch vÒ mÆt x· héi vµ chÝnh trÞ; sau khi ®· cïng hy sinh nh ngêi da tr¾ng, hä ®· rôt rÌ yªu cÇu ®îc hëng nh÷ng quyÒn lîi nh ngêi da tr¾ng. T×nh h×nh ®ã còng ngang nh mét phong trµo "gi¶i phãng lÇn thø hai". ThÕ lµ ®¶ng Klan míi xuÊt hiÖn.

"Hoµng ®Õ" Ximm«n còng l¹i thµnh lËp çi "v¬ng quèc v« h×nh" ë miÒn Nam níc Mü - xø së cña nh÷ng tªn chñ ®ån ®iÒn lín vµ nh÷ng tªn ph¶n ®èi viÖc gi¶i phãng n« lÖ, quª h-


¬ng cña chÕ ®é n« dÞch vµ viÖc hµnh h×nh theo kiÓu Lins¬, tæ quèc cña ®¶ng Klan cò. Tr¶ lêi mét ngêi ®Õn pháng vÊn, Uyliam Gi«dÐp Ximm«n ®· nãi vÒ nh÷ng môc ®Ých cña m×nh nh sau: "Chóng t«i thÊy râ r»ng ph¶i b¶o ®¶m quyÒn tèi cao cña gièng ngêi da tr¾ng, ph¶i tíc nh÷ng quyÒn tù trÞ ®· ban bè cho bän da ®en. ý trêi muèn r»ng gièng ngêi da tr¾ng ph¶i cao h¬n; vµ lÖnh trêi ®· ®Þnh r»ng ngêi da ®en sinh ra lµ ®Ó lµm n« lÖ".

Ngay sau khi ®¶ng Klan xuÊt hiÖn l¹i, th× chØ riªng ë xø TÕcd¸t, ngêi ta ®· ®Õm ®îc h¬n 80 vô ®¸nh ®Ëp, trong mét n¨m, vµ 96 vô hµnh h×nh theo kiÓu Lins¬.

§¶ng Klan ®Æc biÖt thÞnh hµnh ë Gioãcgia, MÝtxixipi, TÕcd¸t, Alabama vµ ¸cc¨ngdax¬. Trong çc xø ®ã cã nhiÒu n¹n nh©n bÞ hµnh h×nh theo kiÓu Lins¬ nhÊt.

N¨m 1919, ®¶ng Ku Klux Klan ®· thiªu sèng: 4 ngêi da ®en ë Gioãcgia, 2 ë MÝtxixipi, 1 ë TÕcd¸t.

Chóng ®· hµnh h×nh: 22 ngêi da ®en ë Gioãcgia, 12 ë MÝtxixipi, 10 ë ¸cc¨ngdax¬, 8 ë Alabama, 3 ë TÕcd¸t.

Chóng ®· x«ng vµo vµ ph¸ huû çc nhµ tï ®Ó hµnh h×nh nh÷ng ngêi da ®en bÞ giam ë ®Êy: 5 lÇn ë Gioãcgia, 3 lÇn ë Alabama, 3 lÇn ë MÝtxixipi, 3 lÇn ë TÕcd¸t, 2 lÇn ë ¸cc¨ngdax¬.

Chóng ®· hµnh h×nh: 12 phô n÷ ë MÝtxixipi, 7 ë Alabama, 6 ë TÕcd¸t, 5 ë ¸cc¨ngdax¬, 5 ë Gioãcgia.

Chóng ®· thiªu, treo cæ, d×m xuèng níc cho chÕt hoÆc b¾n 9 cùu binh sÜ da ®en.

§¶ng Klan cßn can ph¹m nhiÒu vô hµnh h×nh theo kiÓu Lins¬ ë çc xø kh¸c n÷a, nhng ë ®©y chóng t«i chØ nªu nh÷ng con sè ®· ch¾c ch¾n mµ th«i.

Sù SUY TµN CñA §¶NG KU KLUX Klan§¶ng Klan nhÊt ®Þnh ph¶i bÞ tiªu diÖt v× nhiÒu lÏ.1. Trong chiÕn tranh, ngêi da ®en ®· hiÓu r»ng hä lµ

mét lùc lîng nÕu hä ®oµn kÕt l¹i; cho nªn hä kh«ng ®Ó cho ngêi kh¸c tù do ®¸nh ®Ëp, hoÆc giÕt h¹i ®ång bµo cña hä n÷a. Hä chèng l¹i mäi mu toan hµnh hung cña ®¶ng Klan. Th¸ng 7-1919, ë Oasinht¬n, hä ®· ®¬ng ®Çu víi ®¶ng Klan vµ ®¸m ®«ng cuång lo¹n. Trong 4 ngµy, cuéc chiÕn ®Êu s«i sôc ë thñ ®«. Th¸ng 8, hä ®· ®¸nh nhau trong 5 ngµy víi ®¶ng Klan vµ ®¸m ®«ng ë Sicag«, 7 trung ®oµn ®· ®îc huy ®éng ®Ó lËp l¹i trËt tù. Th¸ng 9, chÝnh phñ ®· buéc ph¶i göi qu©n ®éi liªn bang ®Õn Omaha ®Ó chÊm døt mét trËn ®¸nh nhau t¬ng tù nh thÕ. T¹i çc xø kh¸c, ngêi da ®en còng ®· tù vÖ kh«ng kÐm phÇn c¬ng quyÕt.

2. Còng nh ®¶ng Klan tríc kia, v× nh÷ng hµnh ®éng th¸i qu¸, nªn ®¶ng Klan míi ®· vÊp ph¶i d luËn cña c«ng chóng ®Õn nçi nh÷ng ngêi ban ®Çu t¸n thµnh nã hoÆc ®i theo nã, nay còng b¾t ®Çu bá r¬i nã. Nh÷ng chuyÖn x« x¸t trong néi bé, nh÷ng viÖc qu¸ xÊu xa ®åi tÖ vµ nh÷ng vô gian lËn vÒ tµi chÝnh cuèi cïng ®· lµm cho nh÷ng ngêi bµng quan nhÊt vµ dÔ d·i nhÊt còng ph¶i ®au lßng. Thîng nghÞ viÖn ®· buéc ph¶i truy tè ®¶ng Klan. Ngay c¶ b¸o chÝ t s¶n nh tê New York World, tê Chicago Defender, v.v. còng c«ng kÝch chóng.

3. "Lèi Mü 100 phÇn tr¨m" vµ th¸i ®é chèng ®èi c«ng nh©n cña chóng ®· lµm cho 20.000.000 gi¸o d©n Mü, 3.000.000 ngêi Do Th¸i, 20.000.000 ngo¹i kiÒu, 12.000.000 ngêi da ®en, tÊt c¶ nh÷ng ngêi Mü biÕt ®iÒu vµ toµn bé giai cÊp c«ng nh©n Mü, tËp hîp l¹i ph¶n ®èi chóng.

T¹i §¹i héi Liªn hiÖp ngêi da ®en võa qua, ngêi ta ®· th«ng qua b¶n kiÕn nghÞ sau ®©y:


"Chóng t«i tuyªn bè r»ng ®¶ng Ku Klux Klan lµ kÎ thï cña loµi ngêi; chóng t«i tuyªn bè quyÕt ®Þnh ®Êu tranh víi ®¶ng ®ã ®Õn cïng vµ kÒ vai s¸t çnh víi tÊt c¶ nh÷ng ngêi lao ®éng níc ngoµi ë Mü còng nh víi c¶ nh÷ng ngêi bÞ ®¶ng ®ã hµnh h¹".

MÆt kh¸c, viÖc di c cña ngêi da ®en miÒn Nam n«ng nghiÖp lªn miÒn B¾c c«ng nghiÖp ®· buéc nh÷ng tªn chñ

®ån ®iÒn - bÞ nguy c¬ ph¸ s¶n v× thiÕu nh©n c«ng - ph¶i níi tay trong quan hÖ ®èi xö víi ngêi lao ®éng da ®en, vµ do ®ã, ngµy cµng ph¶i lu«n lu«n lªn ¸n nh÷ng ph¬ng ph¸p vµ nh÷ng sù b¹o ngîc cña tay sai cña chóng lµ ®¶ng Klan.

4. Sau hÕt ®¶ng Ku Klux Klan mang tÊt c¶ nh÷ng çi xÊu cña


çc tæ chøc b¶o thñ, ph¶n ®éng, bÝ mËt mµ l¹i kh«ng cã ®îc nh÷ng çi hay cña çc tæ chøc ®ã. §¶ng ®ã cã tÝnh chÊt thÇn bÝ cña héi Phr¨ng Maxonn¬ri, cã nh÷ng nghi thøc kú dÞ cña c«ng gi¸o, cã çi tµn b¹o cña chñ nghÜa ph¸t xÝt, cã tÝnh chÊt bÊt hîp ph¸p cña 568 hiÖp héi kh¸c nhau; nhng nã ch¼ng cã häc thuyÕt, ch¼ng cã c¬ng lÜnh, søc sèng vµ kû luËt g×.

NGUYÔN ¸I QUèCTËp san Inprekorr, tiÕng Ph¸p,sè 74, n¨m 1924 .


§«ng d¬ng(1923-1924)

B¶n th¶o cña NguyÔn ¸i Quèc, tiÕng Ph¸p, lu t¹i Kho lu tr÷ Quèc tÕ Céng s¶n. B¶n chôp lu t¹i ViÖn Hå ChÝ Minh


NH÷NG TéI ¸CCñA CHñ NGHÜA QU¢N PHIÖT

Theo phong tôc cæ truyÒn th× ngêi An Nam coi rÎ nghÒ nhµ binh. Cho nªn, cïng mét cÊp bËc nh nhau mµ quan vâ lóc nµo còng bÞ xÕp h¹ng sau quan v¨n. Sèng trong tr¹i lÝnh Ph¸p, ph¶i lµm nh÷ng c«ng viÖc lao dÞch nÆng nÒ, ph¶i tËp luyÖn vÊt v¶, häc tËp nh÷ng lý thuyÕt ngu xuÈn víi nh÷ng tªn chØ huy tµn b¹o, vµ ph¶i chÞu mét thø kû luËt kh¾t khe, lóc nµo còng cã thÓ bÞ trõng ph¹t vµ lu«n lu«n bÞ toµ ¸n binh ®e do¹, thËt kh«ng cã g× hµo høng ®Ó cã thÓ l«i kÐo ®îc thanh niªn An Nam vµ khuyÕn khÝch hä tËp tµnh çi nghÒ giÕt ngêi Êy. Thanh niªn b¶n xø ghÐt cay ghÐt ®¾ng viÖc bän qu©n phiÖt Ph¸p b¾t hä ph¶i ®i lÝnh. Hä t×m mäi çch ®Ó lÈn tr¸nh: ngêi giµu cã th× ®ót lãt cßn ngêi nghÌo khã th× trèn tr¸nh. Cã thÊy nh÷ng kÎ khèn cïng kh«ng cã tiÒn ®Ó ®ót lãt vµ còng kh«ng biÕt trèn ®i ®©u ®îc, bÞ cìng b¸ch dån vÒ tr¹i lÝnh buån b· nh nh÷ng con vËt mµ ngêi ta ®em tíi lß mæ; cã thÊy nh÷ng ngêi cha mÑ, chÞ em, nh÷ng ngêi vî s¾p cíi võa khãc lãc võa kªu van th¶m thiÕt ®i theo nh÷ng ngêi lÝnh mé vÒ "çi ®¹i gia ®×nh" Êy nh lµ ®i theo nh÷ng téi ph¹m bÞ ®em lªn m¸y chÐm, míi hiÓu ®îc çi vinh dù to lín cña ngêi d©n An Nam ®i lµm çi nghÜa vô qu©n sù cay nghiÖt kia. Cho nªn hä t×m mäi c¬ héi ®Ó tù cøu lÊy m×nh.

Nhng nh÷ng tªn chØ huy Ph¸p l¹i rÊt x¶o quyÖt. §Ó ®Ò phßng lÝnh An Nam bá trèn, mét viªn t lÖnh chØ huy qu©n ®éi ë §«ng D¬ng cho thÝch sè hiÖu vµo çnh tay mçi ngêi lÝnh b»ng nit¬r¸t b¹c. Nh÷ng tªn chñ ®ån ®iÒn ngµy xa dïng


s¾t nung ®á ®¸nh dÊu n« lÖ th× nh÷ng viªn tíng tµi ngµy nay ®¸nh dÊu lÝnh b¶n xø b»ng chÊt ho¸ häc, thËt lµ mét tiÕn bé cña m«n ho¸ häc vµ cña nÒn v¨n minh! Çch lµm cã kh¸c, nhng kÕt qu¶ th× nh nhau: Khi cã mét ngêi lÝnh ®µo ngò ngêi ta b¾t tÊt c¶ ®µn «ng ë n¬i nghi cã ngêi trèn, råi ®em lét trÇn ®Ó kh¸m çnh tay. NÕu ngêi ®µo ngò lÈn trèn ë ®©y, th× bÞ t×m ra ngay; ngêi Êy bÞ b¾t ®em vÒ nhµ lao vµ ®a ra toµ ¸n binh. HÇu hÕt çc phiªn toµ ¸n binh, kh«ng trõ mét phiªn nµo, ®Òu cã nh÷ng vô ®µo ngò bÞ ®a ra xÐt xö.

Khi ta ®· biÕt ngêi lÝnh b¶n xø bÞ ®èi xö nh thÕ nµo th× ngêi ta kh«ng cßn ng¹c nhiªn hái t¹i sao ngêi lÝnh mé l¹i thÝch nhµ lao h¬n lµ tr¹i lÝnh. T«i trÝch dÉn mét ®o¹n trong bµi b¸o míi viÕt gÇn ®©y:

"Thø s¸u võa qua, mét viÖc nghiªm träng ®· x¶y ra ë trung ®oµn ph¸o thñ ngêi b¶n xø thø 5. ChiÒu ngµy thø s¸u ®ã, trong khi duyÖt mét ®éi t©n binh b¶n xø cuèi cïng, mét viªn h¹ sÜ quan ®· ®¸nh ngêi mét çch d· man, hµnh ®éng ®ã l¹i ®îc nªu lµ

g¬ng mÉu trong trung ®oµn. Tªn ®éi ®¸nh ngêi Êy l¹i ®-îc cÊp trªn cña nã xem lµ mét h¹ sÜ tèt nhÊt, h¬n n÷a, l¹i cßn ®îc ®Ò nghÞ th¨ng chøc. ThËt ®¸ng tiÕc r»ng nh÷ng ngêi ®îc níc Ph¸p göi sang ®©y nh©n danh lµ nh÷ng ngêi khai ho¸ kiªn nhÉn, ®· d¹y nghÒ nhµ binh cho ®ång bµo chóng t«i - míi sèng chung cha ®Çy hai th¸ng víi nh÷ng ngêi b¶o hé cho m×nh - l¹i tù tiÖn "hµnh ®éng mét çch bØ æi" ®¸nh ®Ëp b»ng nßng sóng vµ b¸ng sóng mét ngêi lÝnh b¶n xø ®¸ng th¬ng kh«ng hiÓu qua mét tiÕng Ph¸p, viÖn cí lµ ngêi nµy kh«ng tr¶ lêi nh÷ng c©u hái b»ng tiÕng Ph¸p "gi¶ cÇy" cña tªn ®ao phñ. Ngêi lÝnh ®¸ng th¬ng Êy ®· ng· chÕt ngÊt, kh«ng thë ®îc n÷a. B¸c sÜ cña trung ®oµn ®a anh vµo nhµ th¬ng, anh lÝnh ph¸o thñ An Nam ®· bÞ g·y mét x¬ng sên v× bÞ ®¸nh qu¸ tµn nhÉn.

"Khi b¸o s¾p lªn khu«n th× chóng t«i ®îc tin kho¶ng hai m¬i ngêi lÝnh An Nam ®Æt díi quyÒn chØ huy trùc tiÕp cña bän vò phu qu©n phiÖt, ®· bá tr¹i ra ®i, kh«ng bao giê trë l¹i...". Vµ nh÷ng thÝ dô nh vËy kh«ng cßn lµ hiÕm. Trong chiÕn tranh dï Nhµ níc cã t¸n d¬ng vµ lõa bÞp rÊt nhiÒu, nh÷ng ngêi An Nam còng kh«ng hµo høng g× ®Ó ®i thÝ m¹ng cho çi b¶ v¨n minh vµ cho níc mÑ. Kh«ng chót nµo nh vËy ®©u! Sù thËt kh¸c h¼n vµ ch¼ng ®Ñp ®Ï g×. Ngêi ta ra lÖnh cho çc x· ph¶i cung cÊp ®ñ mét sè ngêi nµo ®Êy. Nh÷ng ngêi nµy bÞ b¾t vÒ nhèt ë çc ®×nh lµng, råi sau ®ã bÞ trãi tõng x©u ®em lªn tØnh lþ. Ngêi ta ®em nhÐt hä vµo trong çc trêng häc hay trong çc tr¹i giam cã lÝnh canh g¸c, lìi lª tuèt trÇn vµ sóng n¹p ®¹n s½n. TiÕp ®ã ngêi ta xÕp hä xuèng hÇm tµu tèi om vµ ngét ng¹t nh nh÷ng con vËt ®Ó chë sang Ph¸p.

ChÝnh b»ng nh÷ng ph¬ng ph¸p ghª tëm Êy mµ ngêi ta ®· biÕn mêi v¹n ngêi An Nam thµnh nh÷ng ngêi "t×nh nguyÖn" bªnh vùc cho chÝnh nghÜa, cho c«ng lý, v.v.. Trong sè ®ã, 51.000 ngêi lµm viÖc chÕ thuèc sóng, ®µo hÇm, vËn chuyÓn, cøu th¬ng vµ lµm nhiÒu viÖc kh¸c n÷a.

49.000 ngêi ra mÆt trËn ë Ph¸p, ë Xal«nÝch vµ ë Xibªri. 20.000 ngêi ®· chÕt.

Çch "mé lÝnh t×nh nguyÖn" cìng bøc Êy kh«ng ph¶i ®· lµm ®îc tr«i ch¶y mµ kh«ng gÆp trë ng¹i g×. Khi cã lÖnh gäi tßng qu©n, sè lÝnh trï bÞ v¾ng mÆt lªn tíi 30%, sè ®µo ngò 50%. Nh÷ng cuéc biÓu t×nh, næi dËy, b¹o ®éng næ ra ë hÇu kh¾p çc tØnh. §¬ng nhiªn lµ nh÷ng cuéc ®Êu tranh Êy ®Òu bÞ ®µn ¸p kh«ng gím tay. Tï ®µy, b¾n giÕt, tµn s¸t, tÊt c¶ bé m¸y ®µn ¸p ®Òu ®îc huy ®éng. Ai chèng l¹i bÞ xö b¾n ngay t¹i chç. N¹n nh©n kÓ cã ®Õn hµng ngh×n ngêi.


Khi ®îc gi¶i ngò, nh÷ng ngêi "anh hïng" An Nam ®îc níc mÑ biÕt ¬n ©n cÇn ®èi ®·i thËt lµ c¶m ®éng. Tríc khi lªn tµu vÒ níc, ngêi ta ®· lét l¹i tÊt c¶ cña c¶i cña hä: nµo tiÒn ®Ó dµnh ®îc, nµo ®å ®¹c, nµo quÇn ¸o mµ hä tù s¾m lÊy. Còng nh khi ®i, hä l¹i ®îc xÕp xuèng hÇm tµu tèi t¨m, ¨n nh÷ng b÷a c¬m thiÕu thèn, khã nuèt tr«i vµ bÞ ngîc ®·i. Ng-êi ta sî nh÷ng ngêi lÝnh nµy mang vÒ nh÷ng t tëng tiÕn bé vµ nh÷ng thãi quen thÝch ®éc lËp tiªm nhiÔm ®îc ë níc Ph¸p, nªn ngêi ta ®· giao hä cho bän thùc d©n ®Óu gi¶ tµn b¹o nhÊt kiÓm so¸t. Bän nµy dïng gËy ®¸nh, ®¸ ngêi v« cí. VÒ ®Õn níc nhµ, nh÷ng ngêi lÝnh Êy ®Òu bÞ nÐm ra ®êng mét çch ®¬n gi¶n thÕ th«i.

Tríc khi ®i chiÕn ®Êu, ngêi ta høa trêi høa biÓn víi hä, th× ®Õn nay trë vÒ ngêi ta l¹i rót bá hÕt mäi quyÒn lîi mµ xa nay nh÷ng ngêi An Nam ®i tßng qu©n ®Òu ®îc hëng, nh miÔn thuÕ th©n, miÔn sai dÞch, v.v.. NhiÒu ngêi ®· ph¶i ®i ¨n xin tõ lµng nµy qua lµng kh¸c, ph¶i ®i bé hµng tuÇn lÔ ®Ó trë vÒ quª h¬ng, n¬i mµ ngêi ta ®· dïng vò lùc buéc hä ph¶i røt ra ®i.

HiÖn nay ngêi ta kÐo dµi thêi h¹n tßng qu©n cña ngêi b¶n xø tõ 2 ®Õn 4 n¨m. Ngoµi sè 25.000 ®Õn 30.000 lÝnh khè ®á ®ãng qu©n trong níc dïng ®Ó b¾n giÕt ®ång bµo cña hä, xø §«ng D¬ng cßn ph¶i cung cÊp thªm 40.000 lÝnh mé ®Ó phông sù ë chÝnh quèc vµ ë çc thuéc ®Þa kh¸c.

Çc b¹n ®· thÊy ®Êy, níc Ph¸p ch¼ng ph¶i qu©n phiÖt chót nµo ®©u!

NH÷NG TH¶M HO¹CñA NÒN V¡N MINH

§Ó truyÒn b¸ v¨n minh Ph¸p, b¶o vÖ danh dù l¸ quèc kú Ph¸p ë çc thuéc ®Þa xa x«i, ngêi ta dïng nh÷ng ®éi qu©n gåm toµn nh÷ng tªn lu manh, nh÷ng bän lêi biÕng, nh÷ng tªn lät líi ph¸p luËt, nh÷ng tªn giÕt ngêi, nãi tãm l¹i, gåm çc tinh hoa cña nh÷ng cÆn b·, lîm lÆt ë tÊt c¶ çc níc ch©u ¢u. §Õn níc ®· bÞ x©m chiÕm hay s¾p bÞ x©m chiÕm còng vËy, ngêi ta th¶ nh÷ng tªn s¸t nh©n nµy vµo trong ®¸m d©n chóng thiÕu tù vÖ. Vµ ®Ó kÝch thÝch chóng, ngêi ta bu«ng láng cho


bän c«n ®å tha hå hoµnh hµnh theo thó tÝnh tµn b¹o cña chóng. Sau ®©y lµ vµi c©u chuyÖn do çc nhµ v¨n thuéc ®Þa kÓ l¹i, hä ®· tõng chøng kiÕn nh÷ng hµnh ®éng d· man cña nh÷ng ngêi vÖ sÜ anh dòng cho nÒn v¨n minh cao c¶ Êy.

Khi bän lÝnh kÐo ®Õn, d©n chóng ch¹y trèn c¶, chØ cßn l¹i hai cô giµ vµ hai phô n÷, mét thiÕu n÷ cßn t©n vµ mét phô n÷ ®ang cho ®øa con míi ®Î bó, tay d¾t mét em g¸i nhá lªn t¸m. Bän lÝnh ®ßi tiÒn, rîu m¹nh vµ thuèc phiÖn. Kh«ng ai hiÓu chóng nãi g×, thÕ lµ chóng næi giËn lÊy b¸ng sóng nÖn mét cô giµ ngÊt ®i, råi cßn mét cô th× trong mÊy giê liÒn, hai tªn trong bän lÝnh, khi kÐo ®Õn ®· say bÝ tØ, ®em thiªu trong mét ®èng cñi lµm trß vui víi nhau. Trong khi ®ã th× nh÷ng tªn kh¸c hiÕp hai phô n÷ vµ em g¸i nhá, ch¸n råi, chóng giÕt chÕt em bÐ. Lóc ®ã, ngêi mÑ bång ®øa con kia trèn ®îc, råi tõ trong mét ®¸m bôi c©y çch ®Êy ®é 100 mÐt, tr«ng thÊy ngêi chÞ em m×nh bÞ hµnh h¹. Duyªn cí lµm sao, chÞ ch¼ng biÕt, chÞ chØ thÊy ngêi thiÕu n÷ bÞ ®Æt ngöa trªn mÆt ®Êt, tay ch©n bÞ trãi chÆt, miÖng bÞ bÞt l¹i, cßn mét tªn lÝnh th× lÊy lìi lª cø tõ tõ, tõng nh¸t mét, chäc vµo bông chÞ råi l¹i chÇm chËm rót ra. Sau ®ã, chóng chÆt ngãn tay ngêi thiÕu n÷ ®· chÕt ®Ó cíp lÊy chiÕc nhÉn vµ chÆt cæ ®Ó cíp lÊy chiÕc vßng.

Trªn m¶nh ®Êt b»ng ph¼ng tríc kia lµ ruéng muèi, ba çi x¸c chÕt n»m ®ã: em bÐ bÞ lét truång, thiÕu n÷ bÞ mæ bông, çnh tay tr¸i cøng ®ê gi¬ lªn trêi v« t×nh, bµn tay n¾m chÆt. Cßn x¸c «ng cô giµ th×, ghª gím lµm sao, còng trÇn truång nh thÕ, nhng bÞ thiªu ch¸y, nªn kh«ng nhËn ra h×nh thï ®îc n÷a, mì ch¶y lªnh l¸ng, ®· ®äng l¹i vµ da bông th× phång lªn, chÝn vµng, ãng ¸nh, gièng nh da con lîn quay vËy.

Sau khi chiÕm ®îc chî míi, vµo buæi chiÒu, mét sÜ quan thuéc tiÓu ®oµn Phi ch©u thÊy mét ngêi ch©u ¸ bÞ b¾t cßn sèng, kh«ng cã th¬ng tÝch g×. S¸ng h«m sau, viªn sÜ quan

®· thÊy ngêi Êy chÕt råi, bÞ ®èt mì ch¶y ra, da bông ch¬ng lªn. Bän lÝnh ®· thøc suèt ®ªm qua ®Ó quay chÝn mét ngêi ®· bÞ tíc vò khÝ, cßn bän kh¸c th× h·m hiÕp mét phô n÷.

** *

Mét tªn lÝnh kh¸c muèn Ðp mét ngêi ®µn bµ An Nam hiÕn th©n cho con chã cña nã, chÞ Êy kh«ng chÞu. Tªn lÝnh dïng lìi lª ®©m vµo bông chÞ.

** *

Mét tªn lÝnh ®ó mì nh¶y xæ ra v« cí ®©m chÕt mét bµ giµ An Nam.

** *

Håi t«i ®Õn B¾c Kú ®i trªn con tµu cña mét nhµ th¸m hiÓm cã tiÕng, çc anh cã biÕt ®êi mét ngêi An Nam lóc bÊy giê ®¸ng gi¸ bao nhiªu kh«ng? Kh«ng ®¸ng mét ®ång trinh! ThËt ®Êy. T«i cßnnhí nh thÕ nµy: Chóng t«i ®ang ®i ngîc dßng s«ng Hång, th× trªn tµu thuû ngêi ta ®em rîu ®¸nh cuéc víi nhau, xem ai ngåi díi tµu b¾n 10 ph¸t sóng trêng mµ "h¹" ®îc nhiÒu ngêi An Nam nhÊt ë trªn bê. Mét vµi ngêi kh¸c dïng sóng lôc ®i b¾t ngêi vµ b¾t thuyÒn ®Ó ®ßi tiÒn chuéc.

** *

Ngêi ta sÏ nãi, ®ã lµ nh÷ng viÖc ®¸ng tiÕc nhng khã tr¸nh khái trong nh÷ng cuéc x©m lîc vµ chiÕn tranh. ThÕ còng ®îc! Nhng ngêi ta ®õng cã nãi víi chóng t«i n÷a r»ng ®ã lµ vinh dù, lµ quyÒn h¹n cña chiÕn tranh, vµ còng ®õng nãi r»ng trong cuéc tµn s¸t hµng lo¹t nµy, nh÷ng nhµ qu©n


sù Ph¸p ®Òu tá ra hµo hiÖp vµ nh©n ®¹o. §o¹n v¨n sau ®©y, trÝch ë bøc th cña mét viªn trung uý trÎ tuæi göi vÒ nhµ chøng tá nh÷ng tªn ¨n thÞt ngêi Êy thËt võa nh©n ®¹o l¹i võa hµo hiÖp nh thÕ nµo:

"Chóng t«i tÊn c«ng bèn lÇn trong mét buæi nhng lóc nµo còng chØ thÊy trong thµnh cã vµi tªn cuång tÝn khèn khæ chÞu chÕt mét çch dòng c¶m, vµ t«i còng kh«ng cÇn nãi thªm r»ng bÊt cø tªn nµo r¬i vµo tay chóng ta, bÞ th¬ng hay kh«ng, ®Òu bÞ ®em b¾n tøc kh¾c t¹i chç".

Vµ trong mét ®o¹n kh¸c, bøc th viÕt: Trªn mét con ®êng mßn chóng t«i gÆp mét ngêi da vµng trªn vai g¸nh hai thóng l¹c. Khi chóng t«i tíi anh ta kh«ng bá ch¹y. Ngêi ta bÌn gi÷ anh ta l¹i vµ buæi chiÒu ®em ra b¾n.

** *

ChiÕn tranh kÕt thóc, ngêi ta b¾t ®Çu c«ng viÖc b×nh ®Þnh. Bän qu©n phiÖt Ph¸p hiÓu "b×nh ®Þnh" nh thÕ nµy ®©y:

Mét sÜ quan trÎ tuæi võa ë Ph¸p sang. Mét h«m ®Õn mét lµng nä, h¾n thÊy nhµ cöa v¾ng vÎ, cßn d©n chóng th× tô tËp trong s©n ®×nh. H¾n tëng l¹c vµo mét æ phôc kÝch nªn rót sóng b¾n x¶ vµo ®¸m ngêi v« téi. ThËt ra th× hä ®ang lµm lÔ tÕ thÇn. ThÊy bÞ b¾n, hä hèt ho¶ng ch¹y t¸n lo¹n. Tªn sÜ quan võa ®uæi, võa tµn s¸t.

** *

T«i ph¶i nh¾c ®Ó çc b¹n nhí r»ng tÊt c¶ nh÷ng c©u chuyÖn nµy, còng nh nh÷ng chuyÖn t«i sÏ kÓ thªm, ®Òu do ngêi Ph¸p ®· m¾t thÊy tai nghe, viÕt ra. Khi hä viÕt, cã lÏ hä kh«ng nghÜ r»ng, mét ngµy kia sÏ cã mét ngêi An Nam ®äc nh÷ng chuyÖn ®ã; nÕu biÕt r»ng t«i ®· sö dông nh÷ng tµi liÖu hä viÕt, ch¾c ch¾n lµ nh÷ng nhµ v¨n ®ã sÏ hèi hËn v×

®· nãi hÕt sù thËt. Nãi râ nh vËy råi, t«i xin tiÕp tôc: Mét ®¹i ®éi h¶i qu©n ®Õn VÜnh Long (Nam Kú). Viªn quan tØnh ®a lÝnh tËp ®i ®ãn kh¸ch thËt long träng. Tªn chØ huy ®éi tuÇn tiÔu ra lÖnh b¾n vµo nh÷ng ngêi ®i ®ãn hä vµ giÕt chÕt mÊt nhiÒu ngêi mét çch thËt vÎ vang.

** *

Kh«ng thÓ trõ ®îc mét ngêi phiÕn lo¹n, ngêi ta bÌn ®èt vµ triÖt h¹ lµng m¹c, ngêi ta ph¸ ho¹i c¶ nh÷ng vïng l©n cËn kh¸c.

** *

Ngêi ta lµm ®ñ çch ®a khÝ giíi cho ngêi An Nam chÐm giÕt lÉn nhau vµ xui giôc hä ph¶n béi nhau.

Ngêi ta b¾t çc lµng ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ nh÷ng vô ph¸ rèi trÞ an x¶y ra trong ®Þa h¹t cña m×nh. Ngêi An Nam ph¶i dÉn ®êng cho qu©n ®éi vµ b¾t nép nh÷ng kÎ b¹o ®éng. NÕu ai kh«ng tu©n lÖnh th× chóng cho lµ cã téi. Lµng nµo ®Ó cho mét ngêi yªu níc Èn n¸u th× bÞ kÕt ¸n. Ph¬ng ph¸p duy nhÊt ®Ó truy tÇm thËt lµ ®¬n gi¶n: ngêi ta tra hái lý trëng vµ h¬ng chøc, ai kh«ng cung xng liÒn bÞ b¾n ngay. Trong hai tuÇn lÔ, mét tªn gi¸m binh ®· giÕt mÊt 75 kú hµo.

Kh«ng khi nµo ngêi ta nghÜ ®Õn ph©n biÖt nh÷ng ngêi yªu níc ®ang chiÕn ®Êu tuyÖt väng víi bän du ®·ng c«n ®å ë thµnh phè. §Ó ®Ëp tan sù kh¸ng cù cña nh©n d©n, ngêi ta kh«ng cã çch nµo h¬n lµ giao c«ng viÖc "b×nh ®Þnh" cho nh÷ng tªn ph¶n béi ®· b¸n hÕt l¬ng t©m vµ tæ chøc ë ®ång b»ng B¾c Kú, B×nh ThuËn vµ NghÖ - TÜnh nh÷ng cuéc tµn s¸t ®Ém m¸u, lu l¹i ®êi ®êi mét kû niÖm kinh khñng trong ký øc mäi ngêi.


** *

Kh«ng chØ cã ngêi sèng míi lµ n¹n nh©n cña chÕ ®é thùc d©n man rî Êy. BiÕt ngêi An Nam rÊt sïng b¸i tæ tiªn, bän ngêi Ph¸p cßn cã nh÷ng hµnh ®éng ®éc ¸c ®èi víi c¶ ngêi chÕt; chóng giµy xÐo thi thÓ cha mÑ ngêi ta ®Ó cho con çi ph¶i ®au xãt, hoÆc hµnh h¹ x¸c kÎ thï ®· bÞ thua vµ ®· bÞ giÕt chÕt, ®Ó cho h¶ lßng c¨m tøc vµ röa tiÕng bÊt lùc kh«ng ®¸nh b¹i ®îc ngêi ®ã khi hä cßn sèng. Nh §éi V¨n lµ mét ngêi yªu níc ®· chiÕn ®Êu nhiÒu n¨m trêi, chèng l¹i nÒn cai trÞ Ph¸p, ®· bÞ chÐm ë Hµ Néi, ®Çu ®em bªu ë B¾c Ninh, x¸c nÐm xuèng s«ng Hång.

Tèng Duy T©n sau mêi n¨m chiÕn ®Êu tuyÖt väng còng bÞ b¾t vµ bÞ chÐm. Thi thÓ cña «ng bÞ ®em bªu ë phè.

Phan §×nh Phïng, mét vÞ quan to vµ lµ mét nhµ v¨n th©n danh tiÕng, chèng Ph¸p mêi n¨m trêi råi chÕt trong rõng s©u. ¤ng chÕt råi nhng bän Ph¸p vÉn cha tha: ngêi ta quËt mé «ng lªn, ®èt x¸c vµ ®em tro vøt ®i. Ngêi ta b¸o thï c¶ ng-êi ®· n»m yªn díi mé.

BÊt lùc kh«ng ®¸nh næi «ng §Ò Th¸m, kh«ng sao giÕt ®-îc «ng b»ng thuèc ®éc còng kh«ng trõ ®îc «ng b»ng cèt m×n, ngêi ta bÌn ®µo m¶ cha mÑ «ng, ®em hµi cèt vøt xuèng s«ng.

Sau nh÷ng cuéc biÓu t×nh ë miÒn Nam Trung Kú, nhiÒu nhµ v¨n th©n ®· bÞ xö tö vµ bÞ ®Çy biÖt xø. Trong sè ®ã cã «ng NghÌ TrÇn Quý Çp, mét nhµ nho thanh cao ai còng mÕn phôc. «ng Çp bÞ b¾t trong khi cßn d¹y häc; kh«ng xÐt hái g× c¶, ngêi ta ®em chÐm «ng hai m¬i bèn giê sau khi bÞ b¾t. ChÝnh phñ giÕt chÕt «ng cha ®ñ, cßn hµnh h¹ m·i, kh«ng chÞu giao tr¶ thi hµi «ng cho gia ®×nh.

*

* *Khi hµnh h×nh nh÷ng ngêi lÝnh khè ®á ë Hµ Néi57,

ChÝnh phñ cho b¾t gi¶i cha mÑ, vî con hä ®Õn vµ b¾t hä môc kÝch cuéc tµn s¸t rïng rîn nh÷ng ngêi th©n yªu ruét thÞt cña m×nh. §Ó g©y mét Ên tîng l©u dµi vµ ®Ó "d¹y d©n chóng", ngêi ta lµm l¹i çi viÖc ®· lµm ë Anh håi thÕ kû thø XVIII tøc lµ xãc ®Çu l©u nh÷ng ngêi Giac«banh1) b¹i trËn lªn mòi gi¸o råi ®em c¾m däc phè Xiti vµ däc cÇu Lu©n §«n. Hµng tuÇn lÔ ngêi ta cßn thÊy ®Çu l©u nh÷ng ngêi lÝnh, n¹n nh©n cña nÒn v¨n minh Ph¸p, cau mµy nh¨n mÆt trªn çc cäc tre trªn çc ®êng phè chÝnh ë Hµ Néi.

B©y giê níc An Nam ®· "®îc b×nh ®Þnh", ngêi ta ra søc s¨n b¾t nh÷ng "tªn cíp" An Nam. Nh÷ng tªn cíp Êy lµ ai? Mét viªn sÜ quan gi¶i thÝch:

Còng cã mét ãc tëng tîng nh nhau - «ng ta nãi - ngêi Anh xem nh÷ng ngêi B«e quyÕt t©m chèng l¹i hä nh lµ phiÕn lo¹n ngoµi vßng ph¸p luËt th× ngêi Ph¸p chóng ta còng coi nh÷ng ngêi An Nam yªu níc nh kÎ cíp.

Mét ngêi Ph¸p kh¸c nãi: BÞ cíp hÕt cña c¶i, d©n chóng nhiÒu lµng ®· trë thµnh "kÎ cíp" tÊt c¶; nhng hä chØ lµ nh÷ng ngêi næi dËy chèng sù cíp ®o¹t bÊt c«ng mµ th«i.

T×m ra nh÷ng tªn "cíp" Êy kh«ng ph¶i khi nµo còng dÔ dµng, b¾t ®îc hä cµng khã h¬n. Nh÷ng viªn chøc ph¸i ®i lïng b¾t hä, ®· chÐm giÕt ngêi v« téi ®Ó khái trë vÒ tay kh«ng. §©y lµ mét b»ng chøng lÊy cña mét ngêi Ph¸p mµ t«i ®· trÝch dÉn nhiÒu chuyÖn:

B¶y ngêi An Nam xÊu sè ®ang b¬i mét chiÕc xuång dµi vµ máng manh. §i xu«i dßng níc, l¹i cã b¶y tay chÌo, xuång ®i vïn vôt nh mét chiÕc xuång m¸y. ThuyÒn cña nh©n viªn nhµ ®oan khuÊt sau ®¸m c©y ®íc, cã quèc kú Ph¸p phÊp phíi

1) Jacobits, tªn gäi nh÷ng thµnh viªn cña ®¶ng chÝnh thèng Anh.


sau l¸i, võa ë trong l¹ch b¬i ra. Mét thuû thñ gäi xuång dõng l¹i. Ngêi trªn xuång kh«ng hiÓu cø viÖc b¬i ®i. ThuyÒn nhµ ®oan b¬i kh«ng kÞp. Tªn t©y ®oan cÇm lÊy sóng b¾n. Hä b¬i l¹i cµng nhanh. Tªn ®oan b¾n vµo hä. Mét ngêi ®ang chÌo thÐt lªn mét tiÕng råi ng· gôc xuèng. Xuång dõng l¹i, çc b¹n trong xuång bÌn «m lÊy ngêi ng·. Cã tiÕng h« to: Dõng l¹i? Hä nh¶y tíi n¾m lÊy tay chÌo vót ®i. §oµng! Mét ngêi n÷a ng·. Mét Ýt khãi bay lªn, mét tiÕng thÐt. Mét ngêi Ph¸p ®i thuyÒn l¶ng v¶ng qua ®ã nghe thÊy bÌn lÈn chê "nh÷ng tªn cíp" ë mét chç ngoÆt. §oµng! §oµng! §oµng! Qu¶ lµ mét tay sóng cõ. Ba viªn ®¹n, ba ngêi ng· theo. ChiÕc xuång chØ cßn hai ngêi b¬i ®i chËm ch¹p vµ ch×m lØm trong con l¹ch.

Mét viªn chøc nhµ ®oan kh¸c, ®i víi s¸u tªn lÝnh cã ®Çy ®ñ vò khÝ, b¾t gÆp mét ngêi ®ang trèn díi ao. Anh nµy dÊn m×nh díi bïn, thë b»ng mét çi èng, ngËm vµo miÖng; l¸ sen kÐo che kÝn mÆt níc thËt khÐo lÐo. Tªn ®oan bÌn chÆt ®Çu "tªn cíp" ®em vÒ toµ sø. ThËt ra anh ta chØ lµ mét ngêi nhµ quª b×nh thêng ph¶i Èn trèn v× qu¸ sî h·i thÊy cã nhiÒu ngêi l¹ vµo lµng, ai còng mÆt mòi hung tîn, m×nh ®eo ®Çy sóng lôc, tói ®¹n vµ l¨m l¨m mét khÈu sóng trong tay.

§êi sèNG KINH TÕ §¤NG D¦¥NG

§«ng D¬ng cã nh÷ng nguån kho¸ng s¶n ®¸ng kÓ. Ngêi ta íc lîng má than ë B¾c Kú cã ®Õn 12 tû tÊn. C¶ çi kho nhiªn liÖu Êy cã thÓ hoµn toµn dµnh riªng cho c«ng nghiÖp, v× ë §«ng D¬ng kh«ng cÇn tiªu thô mét sè lîng than lín ®Ó ®un nÊu nh ë çc níc kh¸c.

N¨m 1920, 63 c«ng ty khai th¸c 19 má ®îc 7.000.000 t¹ than ®¸ trÞ gi¸ 45.000.000 phr¨ng.

Riªng má than H¹ Long ®· cung cÊp ®îc 5.500.000 t¹.C«ng ty lín nhÊt lµ c«ng ty than ®¸ B¾c Kú. C«ng ty nµy

khai th¸c h»ng n¨m ®îc 150.000 tÊn. C«ng ty th¬ng m¹i vµ khai th¸c ViÔn §«ng s¶n xuÊt ®îc 2.600.000 t¹.

N¨m 1920, §«ng D¬ng s¶n xuÊt ®îc:24.000 t¹ quÆng s¾t

150.000 tÊn thiÕc620.000 t¹ kÏm vµ v«nphram

7.200 tÊn than ch×2.244 tÊn ¨ngtimoan

132.000 t¹ phètph¸t3.413 cara ®¸ quý

l00 kil«gam vµng.


Ph¶i nãi r»ng hÇm má ë §«ng D¬ng ®îc khai th¸c rÊt tåi. Ngêi Ph¸p kh«ng d¸m bá vµo ®ã mét sè vèn lín, vµ hä chØ v¬ vÐt nh÷ng çi g× dÔ v¬ vÐt, nh mét kÎ véi kho¾ng s¹ch nh÷ng çi g× tiÖn tay ®Ó chuån ®i cho nhanh.

Níc chóng t«i còng giµu n«ng l©m s¶n. S¶n phÈm chÝnh lµ lóa g¹o. H»ng n¨m, ®ång ruéng cña chóng t«i s¶n xuÊt ®îc h¬n 6 triÖu tÊn lóa.

N¨m 1923, ngêi ta ®· xuÊt c¶ng:1.500.000 tÊn lóa

960.000 tÊn ng«3.650 tÊn cao su

12.500 t¹ s¬n13.000 t¹ m©y 6.000 t¹ chÌ9.500 t¹ cµ phª8.400 t¹ quÕ

45.000 t¹ hå tiªu8.000 tÊn ®êng mÝa7.000 tÊn c©y lµm thuèc nhuém

v.v. vµ v.v..Chóng t«i cã 25.000.000 hÐcta rõng c©y cèi xanh t¬i

næi tiÕng; 210.000 hÐcta rõng c©y tananh1), 32.000 hÐcta cao su chia lµm 140 ®ån ®iÒn.

CÇn chó ý r»ng trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp còng nh mäi lÜnh vùc kh¸c, v× ph¬ng ph¸p canh t¸c l¹c hËu cña ngêi An Nam vµ còng v× tÝnh sèng chÕt mÆc bay cña ngêi Ph¸p, §«ng D¬ng cßn ë trong t×nh tr¹ng khã kh¨n. LÊy lóa lµm thÝ dô: víi miÕng ®Êt réng b»ng nhau, mµu mì thiªn nhiªn t¬ng tù nh nhau, n¨ng suÊt ë §«ng D¬ng lªn xuèng kho¶ng 0,9 ®Õn l,8, trong lóc ë Giava ®îc 2,2, ë Mü ®îc 2,4, NhËt ®îc

1) C©y cã vÞ ch¸t ®Ó thuéc da hoÆc nhuém.

2,3.Bän chñ ®ån ®iÒn chiÕm kh«ng, hay gÇn nh chiÕm

kh«ng hµng ngµn hÐcta rõng. Chóng chÆt gç b¸n, nhÐt tiÒn vµo tói, råi vÒ Ph¸p ®µng hoµng nghØ ng¬i ë th«n quª, ch¼ng cÇn chó ý g©y l¹i çc rõng chóng ®· ph¸ ph¸ch.

ë bªn Êy, bän Ph¸p cã:48 c«ng ty kinh doanh vÒ c«ng nghiÖp víi sè vèn kho¶ng

chõng 180 ®Õn 200 triÖu phr¨ng.46 c«ng ty kinh doanh vÒ th¬ng nghiÖp víi sè vèn íc

chõng l00 triÖu phr¨ng.12 c«ng ty kinh doanh vÒ n«ng nghiÖp víi sè vèn 22 triÖu

phr¨ng.Víi 100 thïng kÐo t¬ hiÖn cã, h»ng n¨m §«ng D¬ng göi

sang cho nÒn c«ng nghiÖp Ph¸p h¬n 100 tÊn t¬. Ngoµi ra §«ng D¬ng cßn xuÊt c¶ng:

250 tÊn thÞt muèi,2.000 tÊn da.

C«ng ty lµm giÊy §«ng D¬ng s¶n xuÊt ®îc mçi n¨m 3.000 tÊn giÊy b»ng tre nøa. C«ng ty xim¨ng Poãclan §«ng D¬ng mçi n¨m cung cÊp 150.000 tÊn xim¨ng. Doanh nghiÖp vÒ tµi chÝnh, cã Ng©n hµng §«ng D¬ng n¾m b¸ quyÒn. N¨m 1876, doanh sè cña nã lµ 24.000.000 phr¨ng vµ ®Õn n¨m 1921, con sè Êy lªn ®Õn 6.718.000.000 phr¨ng.

Còng trong thêi gian ®ã, l·i cña nã vät tõ 126.000 lªn 22.854.000 phr¨ng. Nã ®îc ®Æc quyÒn ph¸t hµnh giÊy b¹c vµ n¾m trong tay sè phËn cña çc c«ng ty kinh doanh vÒ c«ng nghiÖp vµ th¬ng nghiÖp ë §«ng D¬ng.

Chóng t«i cã 3 h¶i c¶ng lín (Sµi Gßn, §µ N½ng vµ H¶i Phßng); qu©n b×nh h»ng n¨m cã ®Õn 5.500 tµu vµ thuyÒn buåm lín vµo ra chuyªn chë tõ 7 ®Õn 8 triÖu tÊn hµng ho¸ nhËp c¶ng vµ xuÊt c¶ng, trÞ gi¸ tõ 4 ®Õn 4,5 tû phr¨ng.


2.l00 kil«mÐt ®êng s¾t, 4.355 «t« vµ 252 xe t¶i (sè liÖu n¨m 1923) ®îc dïng vµo viÖc chuyªn chë trªn ®êng bé.

Cã tµi nguyªn phong phó trªn ®Êt níc m×nh, cã nÒn ®¹i th¬ng nghiÖp tiÕn hµnh ë h¶i c¶ng cña m×nh, cã nh÷ng sè tiÒn kÕch sï lu©n chuyÓn quanh m×nh, Êy thÕ mµ ngêi d©n An Nam l¹i sèng ®êi sèng nghÌo nµn nhÊt. Sù phån thÞnh Êy do bµn tay hä lµm nªn nhng kh«ng ph¶i ®Ó cho hä hëng. Sù ¸p bøc vÒ kinh tÕ còng nÆng trÜu ª chÒ trªn lng ngêi b¶n xø nh sù ¸p bøc vÒ mÆt x· héi.

ThÝ dô thø nhÊt. C«ng nghiÖp ®¸nh ç cña ngêi b¶n xø cã 73.520 thuyÒn trªn s«ng vµ 3.000 thuyÒn ven biÓn, tÊt c¶ lµ 76.520 thuyÒn. Sè thu nhËp c¶ n¨m 1920 chØ ®îc 2.800.000 phr¨ng, nh thÕ mçi thuyÒn chØ ®îc xÊp xØ 36 phr¨ng rìi.

ThÝ dô thø hai. Ngêi ta cã thÓ c·i, nÕu ngêi An Nam kh«ng biÕt tæ chøc nghÒ ®¸nh ç cña m×nh cho tèt h¬n n÷a, çi ®ã ®©u cã ph¶i lçi t¹i ngêi Ph¸p, mµ lµ v× çch thøc lµm ¨n vµ dông cô l¹c hËu cña ngêi b¶n xø chø. Nhng, nÕu hä lµm ¨n víi dông cô cña ngêi Ph¸p tinh x¶o h¬n, vµ c¶ víi çc chuyªn gia Ph¸p n÷a, th× sè phËn hä vÉn cø thÕ mµ th«i, mµ l¹i cã thÓ cßn tåi tÖ h¬n thÕ n÷a kia. C«ng ty n«ng nghiÖp ë Thanh Thuû H¹, mét c«ng ty cña ngêi Ph¸p, ®îc l·i h»ng n¨m 950.000 phr¨ng víi sè vèn chØ cã l.200.000. ë ®©u ra mãn l·i kÕch sï ®ã, nÕu kh«ng ph¶i do sù bãc lét khñng khiÕp nh÷ng ngêi lao ®éng An Nam?

Cha hÕt ®©u: Ngêi An Nam, v× th©n phËn lµ ph¶i Ì cæ ra ®ãng thuÕ, ph¶i nh¶ tiÒn ra lµm cho çc doanh nghiÖp cña bän bãc lét m×nh ph¸t ®¹t.

ThÝ dô thø ba. Trong hai n¨m, víi sè tiÒn bãp nÆn cña d©n An Nam, Nhµ níc ®· tr¶ 6.000.000 phr¨ng kinh phÝ cho mét ph¸i ®oµn nghiªn cøu do çc ngµi c«ng nghiÖp t¬ ë Li«ng cö sang §«ng D¬ng, 7.300.000 phr¨ng thëng cho çc

c«ng ty khai th¸c má, 23.800.000 phr¨ng cho çc nhµ trång cao su. §Ó khuyÕn khÝch cho th¬ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp b¶n xø, ch¼ng ®îc lÊy mét xu.

ThÝ dô thø t. Trong sè 7.152.910 tÊn hµng hãa chuyªn chë ë h¶i c¶ng cña m×nh, vÒ phÇn d©n An Nam chØ ®îc cã 12.231 tÊn chuyªn chë trªn 542 chiÕc thuyÒn buåm nhá.

Trong sè 20 triÖu d©n An Nam, chØ cã 22.000 nhµ tiÓu th¬ng.

Tuy hoµn c¶nh xãt xa nh vËy, nhng khi ph¶i xØa tiÒn ra th× lóc nµo d©n An Nam còng ph¶i cã mÆt c¶, ch¼ng ph¶i t×m ®©u xa, vµ khái lµm çc b¹n mÖt mái víi nh÷ng hµng ch÷ sè v« tËn, t«i chØ dÉn chøng mét Ýt sè thèng kª tõ ®Çu chiÕn tranh, còng ®ñ chøng tá r»ng d©n An Nam giái chÞu ®ùng.

N¨m 1915, hä ph¶i ®ãng c«ng th¶i 13.000.000 phr¨ng- 1916 - 21.700.000 -- 1917 - 47.600.000 -- 1918 - l02.200.000 -- 1920 - 183.100.000 -

(lµm hai lÇn)- 1922 - l03.000.000 -

Ngoµi c«ng th¶i b¾t buéc, ngêi An Nam cßn bÞ Ðp ph¶i l¹c quyªn sè tiÒn 15.000.000 phr¨ng vµo c«ng cuéc chiÕn tranh vµ 4.000.000 phr¨ng cho çc vïng bÞ tµn ph¸.

Tuy kh«ng muèn qu¸ l¹m dông lßng kiªn nhÉn cña çc b¹n, t«i còng kh«ng thÓ bá qua viÖc l¹c quyªn vµ c«ng th¶i nµy mµ kh«ng nãi s¬ qua vÒ çch thøc ChÝnh phñ Ph¸p ®· dïng ®Ó b¾t d©n An Nam "kh¹c" ra tiÒn.

Còng nh ®Ó ®éng viªn thanh niªn An Nam ®i lÝnh cho hä, çc ngµi Ph¸p dïng chÕ ®é "t×nh nguyÖn b¾t buéc" ®Ó


®éng viªn çc mãn tiÒn dÌ sÎn nhá cña ngêi d©n b¶n xø nÝch vµo tói m×nh.

VÒ vÊn ®Ò l¹c quyªn, mét tê b¸o Ph¸p ë §«ng D¬ng, tê b¸o nµy ch¼ng yªu th¬ng g× d©n b¶n xø ®©u, ®· viÕt nh thÕ nµy: "D©n chóng ®· nhiÒu lÇn b¾t buéc ph¶i ®ãng gãp, hoÆc ®Ó cu mang nh÷ng kÎ bÊt h¹nh, hoÆc ®Ó x©y dùng nh÷ng c«ng cuéc Ých lîi chung, hoÆc ®Ó tá lßng t«n kÝnh ®èi víi çc bËc vÜ nh©n.

"VÒ viÖc nµy, thêng thêng ngêi ta më nh÷ng l¹c quyªn do chÝnh quyÒn bµy trß ra. ë çc tØnh, trß Êy diÔn ra nh thÕ nµy: Viªn c«ng sø cho quan An Nam biÕt cã mét cuéc l¹c quyªn vµ quy ®Þnh pháng chõng sè tiÒn mµ «ng ta muèn thu ®îc. Sù íc lîng cña «ng ta ®¹i thÓ lµ dùa trªn d©n sè, sù giµu cã trong vïng vµ lîi Ých cña c«ng cuéc l¹c quyªn. §Õn lît m×nh, çc quan An Nam tØnh h¹ lÖnh cho çc quan phñ huyÖn, chØ dÉn s¬ qua vÒ môc tiªu cÇn ph¶i ®¹t tíi. Çc quan phñ huyÖn l¹i h¹ lÖnh cho çc viªn ch¸nh tæng, lý trëng ph¶i ®em nép cho hä ®óng kú h¹n mét sè tiÒn nhÊt ®Þnh do çc quan Ph¸p ®ßi. Sè tiÒn do quan ®Çu tØnh dù kiÕn th-êng thêng ®îc nép ®Õn toµ sø ®Çy ®ñ, nh÷ng kÎ ®ãng thuÕ lµ ngêi An Nam ®· ph¶i nép Ýt nhÊt gÊp ba sè tiÒn nh thÕ v× kh«ng biÕt do phÐp ma quû biÕn ho¸ thÕ nµo, d©n chóng ë ®Êt níc hiÒn lµnh nµy ph¶i nép Ýt ra ba bèn ngµn ®ång ®Ó chØ cßn ®îc mét ngµn ®Õn n¬i ®Õn chèn. Thêng thêng ngêi An Nam cø ph¶i c¾m cæ nép tiÒn mµ ch¼ng biÕt v× sao ph¶i nép c¶, v¶ l¹i hä còng thõa hiÓu r»ng kªu ca hay muèn kh¸ng cù l¹i th× sÏ mang vµo th©n nh÷ng tai v¹ g×".

VÒ c«ng th¶i, ngêi ta còng hµnh ®éng theo kiÓu ®ã nh-ng çch lµm ngîc l¹i. Kh«ng ngåi trªn mµ h¹ lÖnh xuèng n÷a, ngµi c«ng sø ®i hÕt lµng nµy sang lµng kh¸c, cho gäi hµo lý vµ chñ gia ®×nh ®Õn, diÔn thuyÕt høa hÑn vÈn v¬, do¹ n¹t thËt sù vµ tr¾ng trîn, ph©n ph¸t cho hä nh÷ng biªn lai ký

s½n víi sè tiÒn ®· ®Þnh vµ ghi tríc råi. Sau ®ã, muèn tho¸t khái Nhµ níc hµnh h¹, d©n b¶n xø chØ cßn cã viÖc mµ xoay xë lÊy cho ra; vµ ngµi c«ng sø chØ cã viÖc ngåi chê nhËn tiÒn.

Nhµ níc cßn t×m çch cíp ®o¹t tµi t×nh h¬n nhiÒu n÷a. Ngêi ta s¸ng chÕ ra "çi phiÕu l¹c quyªn chung" ®Ó cho phÐp ®Õn c¶ d©n nghÌo vÉn cã thÓ b¶o vî con nhÞn c¬m ®i ®Ó gãp phÇn nhá bÐ cña m×nh vµo c«ng th¶i, tá lßng quyÕn luyÕn thiÕt tha víi níc mÑ. ThÝ dô: mçi phiÕu quy ®Þnh tríc lµ l0 ®ång. Nhng nh÷ng ngêi culi vµ lµm thuª c«ng nhËt lµm sao ®ñ søc nép ®îc mét sè tiÒn to nh vËy? Ngêi ta gäi hä ®Õn tõng tèp 5, l0 ngêi mét, Ên cho c¶ bän mét çi biªn lai chung, b¶o hä cïng ký vµo ®ã. ThÕ råi nh÷ng kÎ bÇn cïng cø thu xÕp víi nhau mµ nép cho ®ñ sè. NÕu cã kÎ trèn tr¸nh mµ chØ thu ®îc cã 8, 9 ®ång th«i, th× tÊt c¶ nh÷ng kÎ kh¸c ph¶i liªn ®íi chÞu tr¸ch nhiÖm. V× ch¼ng ai l¹i muèn ®i tï thay cho kÎ kh¸c, nªn hä ph¶i lµm mËt th¸m tè ço lÉn nhau ®Ó võa lßng Nhµ níc.

V× mu thÇn chíc quû Êy mµ n¨m 1922, ngêi ta bá vµo kÐt ®îc nh÷ng 10.289.000 ®ång b¹c, tuy c«ng th¶i tríc kia ®Þnh møc cã 6.180.000 ®ång.

Ch¼ng cÇn ph¶i nãi, d©n An Nam kh«ng bao giê ®îc thÊy l¹i ®ång b¹c cña m×nh tr¾ng ®en ra sao c¶.


T¢M §ÞA THùC D¢N

Mét nghÞ sÜ Ph¸p ®· nãi vÒ Angiªri: "ë trªn thÕ giíi, kh«ng cã d©n téc chiÕn b¹i nµo bÞ kÎ chiÕn th¾ng ngîc ®·i hµnh h¹ b»ng d©n téc thuéc ®Þa !". §iÒu Êy ®óng víi ngêi "Bic«"1) ë Angiªri vµ còng ®óng víi ngêi "Nhµ quª"2) ë §«ng D-¬ng. Mét ngêi Ph¸p kh¸c viÕt: "Chóng ta trë nªn ®¸ng ghÐt kh«ng chÞu ®îc ... H×nh nh chóng ta chØ lµm cho ngêi b¶n xø kh«ng ai chÞu næi sù cã mÆt cña ta. ë ch©u ¢u, ngêi ta

1) NghÜa lµ con dª con (bän thùc d©n dïng ®Ó gäi mét çch khinh miÖt ngêi Angiªri).

2) Hai ch÷ “Nhµ quª” trong nguyªn b¶n viÕt b»ng tiÕng ViÖt.

coi gièng ngêi da vµng nh lµ chøa ®ùng tÊt c¶ nh÷ng thãi lõa läc x¶o tr¸. Êy thÕ mµ chÝnh chóng ta còng rÊt Ýt chó ý tá ra lµ m×nh ngay th¼ng thµnh thËt".

§êi sèng ë thuéc ®Þa chØ lµm nh÷ng tËt xÊu cña con ngêi ph¸t triÓn: nh÷ng kÎ ®· quen mïi chiÕn tranh l¹i cµng kh«ng cßn g× lµ ý thøc ®¹o ®øc, cµng truþ l¹c, bÊt l¬ng vµ ®éc ¸c; bän con bu«n vµ nh÷ng tay lu manh kh¸c cµng thÝch thó cíp bãc vµ trém c¾p. ë bªn Ph¸p, hä Ýt cã dÞp ®Ó lµm nh÷ng viÖc ®ã, vµ hä sî c¶nh s¸t h¬n! ë §«ng D¬ng nhiÒu khi bän nµy chØ cã mét m×nh víi vµi ngêi An Nam trªn mét con thuyÒn hay trong mét lµng hÎo l¸nh nµo ®ã, nªn hä cµng cíp bãc tµn b¹o h¬n tªn cíp ch©u ¢u ë gi÷a chî bóa ®«ng ngêi, vµ hä cµng tµn nhÉn h¬n víi nh÷ng ngêi d©n quª d¸m kh¸ng cù l¹i hä.** *

TÊt c¶ nh÷ng ngêi Ph¸p sang §«ng D¬ng ®Òu nghÜ r»ng ngêi An Nam lµ h¹ng ngêi hÌn h¹ h¬n hä vµ ph¶i lµm n« lÖ cho hä. Hä coi ngêi An Nam nh nh÷ng sóc vËt ph¶i ®iÒu khiÓn b»ng roi vät.

PhÇn ®«ng ngêi Ph¸p ë ®©y ®· quen tù cho m×nh lµ thuéc mét tÇng líp quý téc míi, cã ®Æc quyÒn.

Nhµ du lÞch xa l¹ cha am hiÓu xø nµy sÏ rÊt ®çi ng¹c nhiªn thÊy ngêi ¢u, dï lµ binh sÜ hay thùc d©n, hä thêng ch¼ng cã çch ®èi xö nµo kh¸c víi ngêi b¶n xø h¬n lµ çch ®èi xö víi t«i tí cña hä. §èi víi hä, h×nh nh ngêi båi lµ ®¹i biÓu cho c¶ chñng téc da vµng. Ph¶i ®îc tai nghe ngêi Ph¸p ë §«ng D¬ng nãi vÒ ngêi "da vµng" th× míi biÕt ®îc hä khinh bØ ngêi ta ®Õn thÕ nµo. Ph¶i ®îc m¾t thÊy çch ®èi xö cña ngêi Ph¸p khi hä gÆp ngêi b¶n xø, ngay c¶ ë nh÷ng n¬i ngêi nµy ®îc cã quyÒn nh hä, th× míi biÕt hä th« b¹o ®Õn ®©u!

Ngêi ¢u nµo còng rÊt quan t©m ®Õn th¸i ®é phôc tïng


vµ cung kÝnh cña ngêi b¶n xø. Ngêi An Nam ë thµnh thÞ còng nh ë th«n quª ®Òu b¾t buéc ph¶i ng¶ nãn tríc mÆt hä. Qu¸ qu¾t h¬n, ngêi ta dïng c¶ ®Õn gËy hay b¾t bá tï ngêi b¶n xø nµo s¬ suÊt kh«ng tá lßng cung kÝnh ®èi víi hä!

Dï cã kÝnh cÈn vµ ngoan ngo·n ®Õn ®©u ch¨ng n÷a, ngêi An Nam còng ch¼ng lµm võa lßng chñ m×nh ®îc. NÕu ph¹m lçi hay chØ sai lÇm ®«i chót, hä lµm sao mµ gi¶ng gi¶i, mµ ph©n trÇn næi lßng thµnh thËt cña m×nh ? Nhng nÕu ngêi Ph¸p nãi n¨ng khã hiÓu th× ch¼ng lÏ mét ngêi da tr¾ng l¹i ph¶i tù nhËn lçi ? Cã mét çch dÔ hiÓu nhau ®¬n gi¶n h¬n: ®ã lµ çi batoong. Vµ lóc nµo ngêi ta còng dïng ®Õn nã.

** *

Mét nh©n viªn qu©n sù viÕt r»ng: Ngêi An Nam rÊt hiÒn lµnh, rÊt ngoan ngo·n; tuy thÕ, ngêi ta chØ nãi chuyÖn víi hä b»ngnh÷ng çi ®¸ ®Ýt. Anh ta l¹i nãi thªm: Suèt ngµy ngêi ta v¸c gËy vµ dïng sèng g¬m ®Ó nÖn ngêi An Nam b¾t hä lµm viÖc.

Ngêi ta ®· tr«ng thÊy çc viªn sÜ quan hµnh h¹ çc cô giµ hiÒn lµnh vµ tóm r©u thÇy cóng mµ kÐo trong khi hä ®ang hµnh lÔ.** *

¤ng Cuèctel¬m¨ng kÓ chuyÖn mét çch mØa mai: T«i cã quen mét Ngµi cã mét lèi khai ho¸ thËt ®¸ng häc tËp. Khi Ngµi ta ra khái cöa, çc xe kÐo, theo mét thãi quen nh nh÷ng ngêi ®¸nh xe ngùa ë bªn Ph¸p, x« ®Õn mêi Ngµi. Bùc m×nh

qu¸, Ngµi n¾m ch¾c batoong trong tay, quËt vµo nh÷ng ng-êi culi, vµ thõa biÕt r»ng nh÷ng ngêi culi khèn khæ nµy ch¼ng thÓ ¨n miÕng tr¶ miÕng víi Ngµi, Ngµi ta cµng ra tay quËt. Buæi chiÒu Ngµi muèn ®i ch¬i, nhng culi xe ®· biÕt tÝnh Ngµi, kh«ng d¸m l¹i gÇn Ngµi n÷a. ThÕ lµ Ngµi l¹i víi hä, råi cÇm çi gËy quý ho¸ cña Ngµi, quËt lªn lng hä ®Ó d¹y dç cho hä biÕt ph¶i ®Õn hÇu Ngµi. Ngµi Êy b¶o: "V¶ l¹i, biÕt lµm thÕ nµo ®îc víi çi h¹ng ngêi Êy, dï chóng ®· gÇn gòi chóng m×nh bÊy l©u nay mµ vÉn cha d¸m ¨n thÞt quay!". Ngêi ta nghe thÊy v« sè ngêi Ph¸p, vµ kh«ng ph¶i lµ h¹ng kÐm cái g× ®©u- lý luËn nh thÕ ®Êy.

... Khi "nh÷ng ngêi tõng ë B¾c Kú" vui ®ïa trªn tµu th× díi m¹n tµu phÝa bªn ph¶i cã vµi chiÕc thuyÒn b¸n hoa qu¶, èc hÕn. §Ó ®a hµng ®Õn tËn tay chóng t«i, nh÷ng ngêi An Nam buéc giá ®ùng hµng vµo ®Çu ngän sµo råi gi¬ lªn. Chóng t«i chØ viÖc chän mµ th«i. Nhng ®¸ng lÏ ph¶i tr¶ tiÒn, th× ngêi ta l¹i cã nh· ý bá vµo giá ®ñ thø nh sau: nh÷ng èng tÈu thuèc l¸, khuy quÇn, mÈu thuèc l¸. (Cã lÏ hä lµm nh thÕ ®Ó d¹y cho ngêi b¶n xø tÝnh ngay thËt trong viÖc mua b¸n ch¨ng!). §«i khi, ®Ó mua vui, mét anh sèp ph¬ nµo ®ã h¾t c¶ mét thïng níc s«i xuèng lng nh÷ng ngêi b¸n hµng khèn khæ. LËp tøc cã nh÷ng tiÕng ró lªn v× ®au ®ín, nh÷ng m¸i chÌo vung lªn lo¹n x¹ ®Ó b¬i tr¸nh, lµm cho nh÷ng chiÕc thuyÒn va sÇm vµo nhau.

Ngay phÝa díi t«i, mét ngêi An Nam bÞ báng tõ ®Çu ®Õn ch©n, ph¸t ®iªn lªn, muèn lao xuèng biÓn. Ngêi anh cña anh ta, quªn c¶ nguy hiÓm, bu«ng tay chÌo «m lÊy anh ta vµ ra søc ®Ì anh ta xuèng lßng thuyÒn. Cuéc vËt lén cha ®Çy hai gi©y võa kÕt thóc th× mét thïng níc s«i n÷a ®îc h¾t bëi mét bµn tay chuÈn x¸c l¹i déi xuèng kÎ bÊt h¹nh. T«i thÊy anh ta l¨n lén trong thuyÒn, vÕt th¬ng tr¬ c¶ thÞt víi nh÷ng tiÕng


kªu kh«ng cßn g× lµ cña con ngêi n÷a! Vµ c¶nh ®ã khiÕn chóng t«i cêi; víi chóng t«i, ®iÒu ®ã cã vÎ cùc kú ngé nghÜnh. Qu¶ thËt chóng t«i ®· cã t©m hån thùc d©n!...

** *

Mét ngêi lÝnh kh¸c kÓ: "Trong thêi kú t«i ë ®ã (B¾c Kú) kh«ng cã tuÇn nµo lµ kh«ng cã vµi çi ®Çu r¬i.

Trong tÊt c¶ nh÷ng c¶nh tîng ®ã, t«i chØ cßn nhí ®îc mét ®iÒu, lµ chóng ta cßn tµn b¹o, cßn d· man h¬n c¶ nh÷ng tªn cíp biÓn. T¹i sao l¹i cã nh÷ng hµnh vi qu¸i ¸c ®Õn thÕ ®èi víi mét kÎ bÞ kÕt ¸n s¾p ph¶i chÕt? T¹i sao l¹i cã nh÷ng cuéc hµnh h¹ thÓ x¸c, t¹i sao ph¶i gi¶i nh÷ng ®oµn tï ®i bªu kh¾p çc lµng m¹c?".

ÇC QuAN CAI TRÞ

T«i ®· nãi chuyÖn vÒ çc «ng nghÞ thanh liªm. B©y giê, t«i ph¶i nãi ®Õn çc quan cai trÞ cã ®¹o ®øc. Nh çc b¹n biÕt ®Êy, ®Ó b¶o vÖ cho mét chÕ ®é cíp bãc, ph¶i cã qu©n ¨n cíp. Ho¹ ho»n cã mét viªn quan cai trÞ nµo l¹i thËt thµ vµ hiÓu biÕt h¬n, lËp tøc viªn Êy bÞ ®µn lang sãi quan thÇy hay bÌ b¹n xua ®uæi ®i ngay. Thµnh thö ra 99% quan cai trÞ lµ qu©n trém c¾p, chØ nghÜ ®Õn bãc lét d©n b¶n xø ®Ó lµm giµu, ch¼ng kiªng nÓ g× tµi s¶n, quyÒn lîi, tù do, ®êi sèng cña nh÷ng ngêi bÞ cai trÞ c¶.

Mét viªn quan cai trÞ ë B¾c Kú ®· tíc ®o¹t cña mét lµng mÊy hÐcta trång mÝa ®Ó cho mét lµng c«ng gi¸o. Råi l·o ta l¹i b¾t bá tï nh÷ng kÎ bÞ tíc ®o¹t khæ së v× nh÷ng ngêi nµy d¸m ®i kiÖn. Cha ®ñ, ngµi cßn b¾t hä tr¶ thuÕ m·i ®Õn n¨m 1910 cho nh÷ng ®Êt mµ ngµi ®· cíp cña hä tõ n¨m 1895 vµ n¨m 1900.

** *

Mét viªn c«ng sø ë Lµo buéc 25 ngêi An Nam vµo téi héi häp lµm biÓu t×nh. ThÕ mµ chÝnh «ng ta, viªn c«ng sø, ®· bµy ra mét ©m mu tëng tîng, cho tiÒn kÎ tè ço, råi hµnh h¹ tra tÊn b¾t nh÷ng ngêi bÞ ço ph¶i nhËn nh÷ng lêi thó téi gi¶ m¹o. ViÖc hÌn m¹t Êy, chÝnh viªn c«ng sø còng ®· thõa nhËn. Nhng «ng ta ch¼ng ph¶i lo l¾ng g× vÒ viÖc Êy c¶; vµ «ng cø tiÕp tôc nh÷ng viÖc gian ¸c cña m×nh.

LÊy cí lµ ph¶i gi÷ g×n trËt tù an ninh trong ®Þa h¹t, «ng ta ®· h¹ lÖnh b¾t tÊt c¶ nh÷ng ngêi An Nam kh«ng ph¶i lµ ngêi c tró trong vïng mµ hay lai v·ng tíi ®ã, vµ cø viÖc b¾n nh÷ng kÎ toan ch¹y trèn. Trong mét tuÇn, hai ngêi An Nam bÞ giÕt, vµ mét ngêi bÞ träng th¬ng, ®Òu do bÞ b¾n gÇn.

TÊt c¶ nh÷ng ngêi An Nam bÞ b¾t ®Òu bÞ coi nh phiÕn lo¹n c¶.


** *

Mét quan cai trÞ kh¸c nghe tin mét ngêi An Nam ®· bÞ toµ ¸n do «ng ta lµm chñ to¹ kÕt ¸n 6 n¨m khæ sai, nay ®îc toµ thîng thÈm cho tr¾ng ¸n. Çu tiÕt lªn, «ng ta cho b¾t ng-êi b¶n xø ®ã tèng cæ vµo tï. Lµm xong, «ng xuèng tµu vÒ Ph¸p, ®Ó l¹i ngêi b¶n xø ë trong tï, trong ngôc kÝn, ch¼ng thÌm hái han g× c¶.

** *

Mét viªn kh©m sø, can téi ¨n hèi lé, hµnh hung, biÓn thñ, lµm

vµ sö dông giÊy tê gi¶ m¹o, l¹i ®îc tÆng ®Ö tam ®¼ng b¾c ®Èu béi tinh vµ th¨ng lªn chøc quyÒn toµn quyÒn.

** *

Mét viªn c«ng sø kh¸c n¾m trong tay c¶ quyÒn hµnh cña tæng ®èc, thÈm ph¸n, mâ tßa vµ ®éi trëng thóc thuÕ. «ng ta lîi dông quyÒn hµnh cña m×nh ch¼ng mét ai gi¸m s¸t ®Ó b¾t bí, bá tï hay kÕt ¸n mét çch vâ ®o¸n ngêi An Nam ®Æng bãp nÆn hä. ¤ng ta ®Êm ®¸, lÊy gËy ®Ëp nh÷ng thanh niªn An Nam "t×nh nguyÖn" kh«ng hiÓu nh÷ng c©u «ng ta nãi. ¤ng ta hµnh h¹ lÝnh, ®Ëp ®Çu hä vµo têng, tóm tãc hä mµ kÐo. «ng ta lÊy thanh kiÕm lÖnh cña m×nh ®©m n¸t ®ïi nh÷ng ngêi tï ®Ó lÊy khÈu cung.

Díi trêi n¾ng chang chang, ®oµn tï khèn khæ, gÇy gß, r¸ch ríi, dËy lµm viÖc tõ tê mê s¸ng ®Õn tËn ®ªm khuya, cæ ®eo g«ng, ch©n xiÒng xÝch, tay cßng ngêi nä vµo víi ngêi kia, ®ang × ¹ch kÐomét qu¶ l¨n to tíng trªn líp ®¸ sái dµy. Quan cai trÞ tíi, v« cí lÊy chiÕc batoong to tíng cña ngµi ®Ëp th¼ng tay, chöi m¾ng hä lµ lêi biÕng.

Mét h«m, võa míi cù mét nh©n viªn ngêi Ph¸p xong, ch¼ng biÕt trót c¬n thÞnh né lªn ®Çu ai, ngµi ví ngay lÊy mét çi thíc kÎ b»ng s¾t ®Ëp g·y ngãn tay mét viªn th ký khèn khæ ngêi An Nam.

Nh÷ng lÝnh khè xanh lµm ch¼ng võa lßng ngµi, ngµi cho ®em ch«n ®øng ®Õn tËn cæ, hay cho ®em trãi chÆt vµo cét ®¸nh cho ®Õn gÇn chÕt.

Ngµi ®· ph¹m kh«ng biÕt bao nhiªu téi ¸c ®Õn nçi ngêi An Nam ë tØnh ngµi cai trÞ ph¶i næi dËy. Hµng tr¨m ngêi Ph¸p vµ An Nam ®· ph¶i hy sinh, vµ thiÖt h¹i cã ®Õn hµng triÖu b¹c.

Çc b¹n cã biÕt níc Céng hoµ Ph¸p ®· cho tªn s¸t nh©n Êy lµm g× kh«ng ? Sau cuéc næi dËy, níc Céng hoµ Ph¸p ®· cho h¾n lµm ch¸nh chñ kh¶o çc trêng häc lín ë B¾c Kú, råi th× lµm ®æng lý v¨n phßng cña quan thèng ®èc, nghÞ viªn héi ®ång thuéc ®Þa ë Nam Kú kiªm gi¸m ®èc uû nhiÖm çc nhµ m¸y rîu.

** *

Mét chuyÖn kh¸c... Th«i, kÓ thÕ ®ñ råi. Chóng ta h·y ngõng l¹i ®©y vµ sang ch¬ng kh¸c, ®Ó thay ®æi mãn ®i mét chót.


¡N B¸M Vµ HçN §éN

¤ng Vinhª §èct«ng, nguyªn nghÞ sÜ Ph¸p nãi: "NÕu ®em so s¸nh víi bän viªn chøc thuéc ®Þa, th× nh÷ng qu©n cíp ®-êng cßn lµ nh÷ng ngêi l¬ng thiÖn!". ¤ng Êy nãi chÝ lý ®Êy.

Ngêi n«ng d©n An Nam ®ãng ®îc mét tr¨m ®ång b¹c thuÕ, th× ®Õn b¶y m¬i ®ång bÞ ngèn ngay vµo viÖc tr¶ l-¬ng vµ kinh phÝ thuyªn chuyÓn cho viªn chøc, Êy lµ cha kÓ çc kho¶n trî cÊp cho quü hu bæng lµm cho ngêi d©n cµng bÞ hót m¸u tµn nhÉn thªm n÷a.

Ngêi ta cÊp häc bæng cho çc cËu Êm hay c« chiªu - con çc quan cai trÞ t¹i chøc l¬ng kho¶ng tõ 20 ®Õn 25 ngµn phr¨ng - vÒ Ph¸p häc khái ph¶i mÊt tiÒn, trong khi trÎ con An Nam kh«ng sao kiÕm ®îc chç häc trong nhµ trêng Ph¸p - Nam hiÕm cã ë An Nam, nªn ph¶i chÞu dèt n¸t.

Ng©n s¸ch hµng tØnh bÞ cíp giËt mét çch v« liªm sØ cho viÖc chi tiªu riªng cña nh÷ng kÎ cã quyÒn ®Þnh ®o¹t çch sö dông.

ë çc níc kh¸c, cö tri hay ®¹i diÖn cña hä ®îc quyÕt ®Þnh vÒ ng©n s¸ch do chÝnh hä ®ãng gãp vµo; ë ®©y ngêi ta ®Ó cho vµi tr¨m ngêi ¢u sèng ë thuéc ®Þa, cã quyÒn cao h¬n vµ bÊt chÊp c¶ Nhµ níc, tuú ý sö dông c«ng quü do hµng triÖu ngêi b¶n xø ®ãng gãp.

NhiÒu phiªn häp cña héi ®ång thuéc ®Þa chØ lµ ®Ó bµn çch cíp giËt c«ng quü mét çch kh«n khÐo. Riªng mét «ng

chñ tÞch héi ®ång ®· ®îc lÜnh thÇu nh÷ng c«ng viÖc trÞ gi¸ h¬n hai triÖu phr¨ng. Mét «ng ®æng lý sù vô, lµm ®¹i diÖn cña ChÝnh phñ trong héi ®ång ®· xin t¨ng l¬ng m×nh lªn gÊp ®«i vµ ®· ®îc chÊp thuËn.

NÕu kÐt b¹c thÊy h¬i v¬i ®i th× còng ch¼ng khã kh¨n g× mµ çc quan cai trÞ kh«ng lµm cho nã ®Çy l¹i ®îc. Tù quyÒn çc ngµi ®ã b¸o cho d©n b¶n xø biÕt lµ Nhµ níc cÇn mét kho¶n tiÒn nhÊt ®Þnh, råi çc ngµi bæ cho çc lµng ph¶i ®ãng gãp. Lµng x· ph¶i véi vµng tu©n lÖnh ®Ó khái bÞ trõng ph¹t ngay lËp tøc.

** *

CÇn tiÒn ? Çc ngµi c«ng sø cè g¾ng t×m ph¬ng lËp kÕ, vµ v× çc ngµi quan t©m ®Õn viÖc th¨ng quan tiÕn chøc cña çc ngµi h¬n lµ tói tiÒn cña d©n bÞ trÞ, nªn çc ngµi sèt s¾ng bµy ®Æt ra çc thø ph¶i ®¸nh thuÕ, n©ng h¹ng mét sè ruéng ®Ó n· tiÒn thuÕ nhiÒu h¬n. Ngêi ta kÓ cã mét tØnh nµo ®ã ë B¾c Kú ®· bÞ kiÖt quÖ h¼n ®i v× tinh thÇn sèt s¾ng cña mét quan c«ng sø vµo lo¹i Êy.

** *

ë kh¾p §«ng D¬ng, nh÷ng ngêi ®îc cö vµo gi÷ nh÷ng chøc vô cao nhÊt thêng ®îc lùa chän trong sè nh÷ng kÎ mu m« x¶o quyÖt lµm giµu b»ng nh÷ng çch ch¼ng l¬ng thiÖn chót nµo. §ång tiÒn tríc hÕt, dï trong s¹ch hay d¬ d¸y, lµ çi quyÕt ®Þnh viÖc tuyÓn lùa, cho nªn mét th»ng xá l¸ ba que, coi nh çi r¬m çi r¸c ë mét n¬i kh¸c, l¹i lµm nªn mét "Ngµi chñ tÞch" ®êng bÖ ®¸o ®Ó ë xø thuéc ®Þa nµy.

** *


Khi quan thèng sø cã viÖc ph¶i tiªu pha th× ngµi cÊp b»ng s¾c, phÈm hµm. NhiÒu viÖc lµm theo kiÓu Êy ®· ví ®îc tõ 10.000 ®Õn 15.000 phr¨ng. Mµ nh÷ng viÖc nh thÕ kh«ng ph¶i lµ hiÕm ®©u.** *

ë ®êng giao th«ng VÜnh Long, cã mét nh©n viªn lµm kÕ to¸n mét thêi gian ®· t×m ra mét çch ®Æc biÖt tµi t×nh ®Ó t¨ng l¬ng cña m×nh: mçi lÇn cã ngêi b¶n xø hái vay tríc Ýt tiÒn l¬ng, anh ta b»ng lßng ngay, vµ råi ®Õn kú l¬ng sau anh ta trõ ®i, nhng anh ta gi÷ mãn tiÒn trõ l¹i cho m×nh, vµ cø nh thÕ, anh ta ®· xo¸y ®îc sè tiÒn nhá män lµ 200 ngµn phr¨ng.

Mét quan thèng sø ®· chi tiªu hÕt kinh phÝ vÒ chiÕc sµlóp tríc thêi h¹n mÊy th¸ng. Ngµi bÌn lÊy cí cã mét cuéc héi hÌ nµo ®ã mµ nhµ vua sÏ ®îc mêi ®Õn ngù trªn sµlóp vµ quyÕt ®Þnh «ng ta sÏ ph¶i gãp phÇn vµo viÖc chi phÝ, vµ ng-êi ta dù ®o¸n r»ng phÇn ®ãng gãp cña vÞ kh¸ch sÏ nhiÒu ®Êy.

** *

¤ng §ê LanÐtx¨ng, nguyªn toµn quyÒn §«ng D¬ng vµ Bé trëng Bé Thuéc ®Þa1), thó thËt r»ng §«ng D¬ng trµn ngËp nh÷ng viªn chøc Ph¸p qu¸ ®«ng vµ thêng thêng lµ kh«ng ®îc tÝch sù g× c¶.

PhÇn ®«ng ngêi Ph¸p ®· sèng ë thuéc ®Þa ®Òu nãi r»ng qu¸ nöa sè quan ®Çu tØnh kh«ng cã ®ñ t çch cÇn thiÕt

1) Theo çc tõ ®iÓn cña Ph¸p, LanÐtx¨ng lµ Bé trëng Bé Hµng h¶i.

®¸ng ®Ó giao phã nh÷ng quyÒn h¹n réng r·i vµ ghª gím ®Õn thÕ.

Mét quan cai trÞ míi ®Õn thay ch©n mét viªn quan cai trÞ cò, nhÊt ®Þnh thÊy quan cai trÞ cò lµ mét tªn dèt ®Æc hay tÖ h¬n thÕ n÷a. ThÕ råi, ®êng s¸ ®ang lµm dë, c«ng tr×nh ®ang thùc hiÖn, kÕ ho¹ch ®· nghiªn cøu, mäi viÖc ®Òu qu¼ng ®i, xÕp xã c¶.

** *

Sang §«ng D¬ng, çc quan toµn quyÒn chØ nh»m cã mét môc ®Ých: kiÕm viÖc bæ dông bÌ b¹n, con çi, hä hµng, nh÷ng kÎ vËn ®éng tuyÓn cö cho nh÷ng ngêi hä cã thÓ nhê v¶ ®îc; thêng thêng lµ mét tªn nî nh chóa chæm, bÞ chñ nî s¨n ®ãn, vµ h¾n cÇn tiÒn.

** *

N¨m 19.., ngêi ta tr¶ hÕt 36.300 ®ång b¹c tiÒn l¬ng cho viªn chøc ngåi ¨n kh«ng ch¼ng ph¶i lµm g× c¶, vµ n¨m sau n÷a hÕt 300.000.

N¨m 1909 kinh phÝ vÒ viÖc thuyªn chuyÓn viªn chøc trong néi ®Þa §«ng D¬ng hÕt 155.000 phr¨ng. ViÖc thuyªn chuyÓn ra ngoµi níc chi tiªu hÕt l.500.000 phr¨ng.

Riªng bé m¸y cai trÞ ë phñ toµn quyÒn ®· dïng hÕt 1.000.000 phr¨ng kÓ c¶ 50 ngµn phr¨ng tr¶ c«ng nh÷ng ngêi ë vµ lµm vên.

Viªn toµn quyÒn vµ hai m¬i mèt tªn tuú thuéc mçi n¨m lÜnh h¬n mét triÖu phr¨ng, cha kÓ nh÷ng mãn phô cÊp kÕch sï chiÕm mÊt 2.500.000 ®ång phr¨ng cña c«ng quü.

Ngêi ta bè trÝ c¶ mét chiÕn h¹m cho viªn toµn quyÒn di chuyÓn. ViÖc s¾p xÕp tèn mÊt 300.000 phr¨ng, Êy lµ cha kÓ


nh÷ng kho¶n phô cÊp linh tinh lªn tíi l00.000 phr¨ng cho mçi chuyÕn.

Ngµi toµn quyÒn cha võa ý víi nh÷ng l©u ®µi nguy nga léng lÉy cña ngµi ë Sµi Gßn vµ Hµ Néi, Ngµi cßn muèn cã nh÷ng nhµ nghØ m¸t vµ biÖt thù ë b·i biÓn n÷a; thÕ lµ d©n An Nam khèn khæ l¹i ph¶i nép hµng tr¨m ngµn phr¨ng cho hµnh ®éng ng«ng cuång Êy.

N¨m 19.., «ng hoµng V. ®¬. §. ®i viÔn chinh ghÐ qua Sµi Gßn. Quan thèng ®èc nghªnh tiÕp «ng hoµng mét çch ®Õ v¬ng. Bèn ngµy tiÕp ®ãn lµ bèn ngµy lu bï yÕn tiÖc. Vµ d©n Nam Kú ®¸ng th¬ng ®· ph¶i tr¶ hÕt 80.000 phr¨ng.

Còng n¨m Êy, trong lóc d©n An Nam ®ang chÕt ®ãi vµ d©n Nam Kú bÞ n¹n lôt, ch¼ng cã chç n¬ng th©n, th× ngêi ta l¹i më yÕn tiÖc linh ®×nh ®Ó nghªnh tiÕp mét çch ®Õ v¬ng mét h¹m ®éi Anh trong t¸m ngµy vµ t¸m ®ªm liÒn. DÜ nhiªn lµ nh÷ng ngêi n«ng d©n nghÌo khæ An Nam ph¶i g¸nh nh÷ng phÝ tæn ®ã, còng nh mäi lÇn.

** *

Mét viªn thèng sø lËp c¶ mét ®éi kþ binh vµ kh«ng bao giê ®i ®©u mµ kh«ng cã ®éi Êy ®i hé tèng, vµ nh thÕ, theo nh ngµi nãi, lµ ®Ó n©ng cao uy tÝn cña ngµi víi xø b¶o hé.

Theo truyÒn thèng, çc viªn cai trÞ lµ nh÷ng «ng vua con muèn çi g× quanh m×nh còng xa hoa tr¸ng lÖ. Hä nãi cã thÕ míi n©ng cao ®îc uy tÝn cña hä ®èi víi d©n b¶n xø.

§· cã s½n nhµ cöa vµ ®å ®¹c kh«ng mÊt tiÒn, çc ngµi viªn chøc Nhµ níc l¹i ®îc c«ng quü hµng tØnh tr¶ c¶ tiÒn ®Ìn cho n÷a. Cã lÇn, mét viªn quan cai trÞ ®· kh«ng ngÇn ng¹i tù ý chi tiªu h¼n mét sè tiÒn 50.000 phr¨ng ®Ó b¾c ®Ìn ®iÖn ë nhµ riªng.

Kh«ng nh÷ng ngêi tr«ng nom quÐt dän nhµ cöa mµ c¶

ngêi ®¸nh xe ngùa, ngêi gi÷ ngùa vµ tÊt c¶ nh÷ng ngêi hÇu kÎ h¹, ®Òu do ng©n s¸ch ®Þa ph¬ng tr¶ tiÒn c«ng c¶. C¶ s¸ch b¸o gi¶i trÝ còng ®îc cung cÊp kh«ng cho nh÷ng con ngêi tèt sè Êy.

ë c¶ çc toµ sø ®Òu cã tõ 6 ®Õn 9 con ngùa vµ 5, 6 cç xe sang träng ®ñ çc lo¹i. Ngoµi nh÷ng ph¬ng tiÖn giao th«ng ®· qu¸ thõa Êy, ngêi ta cßn s¾m thªm nh÷ng xe h¬i lµm tèn cho c«ng quü hµng chôc v¹n ®ång.

Cã nh÷ng viªn nu«i c¶ mét chuång ngùa ®ua.Cã nh÷ng c«ng sø ë mét vµi tØnh ®· kª çc kho¶n s¾m

söa ¸o, ®å dïng vÖ sinh, ®µn d¬ng cÇm vµ çc thøc ¨n uèng vµo sæ s¸ch kÕ to¸n thµnh nh÷ng mãn mua vËt t cÇn thiÕt ®Ó tu bæ toµ sø, hay thµnh mét kho¶n g× t¬ng tù nh thÕ ®Ó b¾t ng©n s¸ch ®Þa ph¬ng ph¶i g¸nh.

Ngoµi l¬ng chÝnh ®· ®Õ v¬ng l¾m råi, viªn chëng lý cßn lÜnh thªm kho¶n phô cÊp 30.000 phr¨ng, viªn gi¸m ®èc th¬ng chÝnh lÜnh 40.000 phr¨ng, viªn gi¸m ®èc tµi chÝnh 20.000 phr¨ng, viªn gi¸m ®èc c«ng chÝnh 30.000 phr¨ng, v.v., v.v..

Trong mét vµi vïng, viÖc mua ®å ®¹c cho toµ sø nuèt hÕt h¬n mét phÇn n¨m sè thu, cßn ng©n s¸ch cho viÖc gi¸o dôc chØ vÎn vÑn ®îc mét phÇn n¨m m¬i.

Cã viªn gi¸m binh dïng ®Õn 5, 6 ngêi lÝnh khè xanh ch¨n dª cho m×nh; cã viªn gi¸m binh kh¸c b¾t nh÷ng ngêi lÝnh biÕt ch¹m træ lµm cho m×nh nh÷ng tîng PhËt xinh x¾n hay ®ãng nh÷ng çi hßm rÊt ®Ñp b»ng gç long n·o.

Theo nguyªn t¾c th× mét viªn gi¸m binh chØ ®îc lÊy mét ngêi lÝnh lµm lÝnh hÇu, thÕ mµ ngêi ta ®· kÓ l¹i r»ng cã mét «ng gi¸m binh nä ®· dïng:

1 ngêi ®éi lµm qu¶n gia1 ®Çu bÕp


3 båi2 bÕp3 ngêi lµm vên1 hÇu phßng1 ngêi ®¸nh xel ngêi ch¨n ngùa

Bµ lín dïng riªng:1 ngêi thî may2 ngêi thî giÆt1 ngêi thî thªu1 ngêi thî ®an ®å dïng b»ng tre

DÜ nhiªn lµ cËu Êm còng cã mét ngêi båi riªng, kh«ng lóc nµo rêi cËu nöa bíc. Céng tÊt c¶ lµ 19 ngêi lÝnh khè xanh. Vµ nh÷ng trêng hîp nh thÕ kh«ng ph¶i lµ hiÕm ®©u.

Mét ngêi m¾t ®îc chøng kiÕn ®· kÓ l¹i r»ng trong mét b÷a c¬m ë nhµ mét quan cai trÞ nä, - mét b÷a c¬m thêng th«i chø kh«ng ph¶i mét yÕn tiÖc g× lín ®©u, - sau lng mçi ngêi ngåi ¨n ®Òu cã mét anh lÝnh ®øng hÇu ®Ó chê thay ®Üa vµ ®a çc thø cÇn dïng. Vµ tÊt c¶ nh÷ng ngêi hÇu trong phßng ¨n Êy ®Òu do mét viªn ®éi nhÊt chØ huy.

Mét viªn chñ tØnh ch¬i ng«ng kú qu¸i ®Õn nçi cho ph¸ c¶ mét çi trêng chuyªn nghiÖp x©y mÊt 50.000 phr¨ng; v× çi trêng ®· ph¹m ®¹i téi che khuÊt mÊt phong c¶nh tríc dinh quan sø.

Nh÷ng chuyÖn t¬ng tù nh thÕ nµy, t«i cã thÓ kÓ hÕt giê nµy sang giê kh¸c. Nhng t«i tëng thÕ còng ®· ®ñ ®Ó çc b¹n thÊy râ ®ång bµo chóng t«i ph¶i sèng ®o¹ ®Çy díi mét chÕ ®é ¨n b¸m vµ l·ng phÝ nh thÕ nµo råi. Tríc khi sang ch¬ng kh¸c, xin çc b¹n cho phÐp t«i gäi lµ ®Ó kÕt luËn, lÊy mét c©u cña «ng Anbe ®¬ Puvuècvin, mét nhµ cùu thùc d©n ë

§«ng D¬ng, nh sau: Chóng ta ®· thÊy ®Êy, çc quan cai trÞ cña ta ¨n ë ra sao..., anh th× chØ nghÜ ®Õn viÖc cho x©y nhµ nghØ m¸t vui ch¬i thÝch thó, vµ ngåi tÝnh to¸n xem m×nh ®îc ®i bao nhiªu läng; cã anh ®· nhiÔm ý nghÜ r»ng ngêi An Nam nµo còng lµ kÎ thï c¶ v× hä cã mµu da kh¸c anh nªn anh ta ®èt ph¸ c¶ mét vïng.

TËP §OµN KÎ C¦íP


§Ó hót ®Õn giät m¸u cuèi cïng cña ®Êt níc khèn khæ chóng t«i, nghÒ ¨n cíp thùc d©n nh con b¹ch tuéc, ®ang xiÕt chÆt b»ng nhiÒu çi vßi hót ®éc quyÒn kh«ng biÕt ch¸n: ®éc quyÒn muèi, ®éc quyÒn rîu, ®éc quyÒn thuèc phiÖn, v.v..

¤ng Combane, mét nhµ th¸m hiÓm Ph¸p viÕt: Nãi vÒ çc mãn ®éc quyÒn, ngêi ta cã thÓ h×nh dung §«ng D¬ng nh mét con nai bÐo ®Ñp bÞ trãi chÆt tµn nhÉn vµ ®ang hÊp hèi díi nh÷ng çi má qu¾m cña bÇy diÒu h©u rØa mãc m·i kh«ng biÕt ch¸n.

Trong sè nh÷ng ngêi cã cæ phÇn ë c«ng ty ®éc quyÒn r-îu, cã nhiÒu nh©n vËt cao cÊp nhÊt ë §«ng D¬ng; tÊt c¶ çc ngµnh cai trÞ ®Òu cã nh÷ng ngµi tai to mÆt lín ë trong c«ng ty. PhÇn ®«ng çc quan lín nµy, h¬n nh÷ng kÎ kh¸c, ®Òu rÊt cã lîi cho c«ng ty kh«ng ai chèi c·i ®îc.

§Ó gi¶i quyÕt nh÷ng vô l«i th«i víi nh÷ng kÎ ph¶i ®ãng thuÕ, c«ng ty cã ë ngµnh t ph¸p:

2 chëng lýl biÖn lýl lôc sù§Ó ®µn ¸p nh÷ng cuéc phiÕn lo¹n cã thÓ x¶y ra chèng l¹i

chÕ ®é ®éc quyÒn, c«ng ty cã ë ngµnh qu©n sù

1 thiÕu tíng1 trung t¸2 qu©n y sÜ cao cÊp1 thiÕu t¸2 ®¹i uý§îc sù ©n cÇn dÔ d·i cña ngµnh hµnh chÝnh lµ ®iÒu b¶o

®¶m nhÊt cho kÕt qu¶ cña viÖc kinh doanh nªn c«ng ty cã:1 c«ng sø

1 chñ sù tµi chÝnh1 tæng gi¸m ®èc ng©n khè1 thanh tra bu chÝnh1 chñ sù tríc b¹1 quan cai trÞ2 gi¸o s

vµ cuèi cïng lµ ngµi d©n biÓu vµ nghÞ viªn héi ®ång thuéc ®Þa. Nh÷ng nhµ m¸y rîu ®îc Nhµ níc cho phÐp ë B¾c Kú chØ nÊu rîu ®é cao (80 ®é) råi pha thªm níc l· vµo ®Ó rót xuèng ®é hîp ph¸p lµ 40 ®é.

Tríc ®©y, mét khi cÇn dïng, ngêi b¶n xø chØ quen mua mét Ýt rîu th«i; hä mang chai thÕ nµo ®i ®ùng còng ®îc. Nh-ng nay ngêi ta ®Æt ra chai cã ®ãng dÊu sè. Rîu chØ b¸n trong chai ®îc Nhµ níc c«ng nhËn nöa lÝt hay mét lÝt mµ th«i. Ngêi An Nam quen dïng rîu tõ 20 ®Õn 22 ®é; ngµy nay ngêi ta b¾t hä uèng thø rîu nÆng tõ 40 ®Õn 42 ®é. Cha hÕt. Ngêi b¶n xø còng chó ý ®Õn h¬ng vÞ cña rîu n÷a; çi ®ã còng chÝnh ®¸ng th«i. Hä quen dïng mét thø rîu cã h¬ng vÞ th¬m dÞu do nguyªn liÖu cÊt rîu tèt, ®Æc biÖt lµ b»ng thø g¹o tèt h¹ng nhÊt. B©y giê, ngêi ta lµm thÕ nµo? Ngêi ta ®· thay thÕ nh÷ng nguyªn liÖu Êy b»ng thø g¹o xÊu nhÊt, b¸n trªn thÞ trêng rÎ tiÒn nhÊt. Thø rîu mµ hiÖn nay ngêi ta tèng vµo häng ngêi An Nam ®· ®îc nÊu b»ng nh÷ng nguyªn liÖu nh thÕ ®Êy.

¤ng §Òb«, ngêi chiÕm ®éc quyÒn, cã ra mét b¶n th«ng t b¾t tÊt c¶ nh©n viªn ph¶i pha thªm níc vµo rîu ®em ra b¸n, cø mét tr¨m lÝt rîu th× pha thªm t¸m lÝt níc l·.

ë §«ng D¬ng, mçi ngµy b¸n ®îc 500.000 lÝt rîu, nh thÕ tÝnh ra cã 4.000 lÝt níc l·; 4.000 lÝt níc l·, mµ mçi lÝt ba hµo, thÕ lµ 1.200 ®ång mét ngµy, 36.000 ®ång mét th¸ng. ThÕ lµ chØ b¸n níc l· kh«ng th«i, mçi n¨m c«ng ty ®éc quyÒn ®· thu


mét mãn lêi nhá lµ 432.000 ®ång, nghÜa lµ l.080.000 phr¨ng.

D©n §«ng D¬ng ch¼ng a dïng thø rîu Êy chót nµo. Nhng ngêi ta lµm ®ñ çch ®Ó tèng vµo häng hä.

Ngêi ta cìng bøc ngêi An Nam ph¶i chÞu chÕ ®é Êy. ChÝnh phñ ph¶i lu«n lu«n chi tiªu nh÷ng kho¶n cÊp b¸ch, ph¶i tr¶ nh÷ng mãn kinh phÝ cø t¨ng lªn m·i cña phñ toµn quyÒn, nh÷ng kho¶n vay nî lín, nh÷ng c«ng tr×nh d©n dông hay qu©n sù ë kh¾p n¬i mµ ch¼ng bao giê hoµn thµnh c¶, ph¶i cÇn thiÕt xoay xë nh÷ng mãn tiÒn, nÕu kh«ng ph¶i ®Ó cho nh÷ng c«ng vô thËt sù - th× Ýt ra còng lµ ®Ó ®µi thä hµng bÇy c«ng chøc tõ Pari tèng sang. Cho nªn ChÝnh phñ ph¶i t×m ®ñ mäi çch thóc ®Èy çc c«ng chøc, nh©n viªn, tõ quan c«ng sø ®Õn ngêi nh©n viªn h¹ng bÐt, b¾t d©n tiªu thô thªm rîu.

§©y lµ mét c©u chuyÖn ®Çy ý nghÜa vÒ mét viªn chøc lµm thñ hiÕn tØnh S¬n T©y (B¾c Kú).

D©n sè tØnh nµy cã ®é 200.000 ngêi. Nhng khi cÇn t¨ng møc tiªu thô rîu lªn, d©n sè tØnh nµy ®ét ngét t¨ng lªn nhanh chãng: ngêi ta cho nã lªn ngay 230.000 ngêi. Nhng v× sè 230.000 d©n ®ã uèng cßn Ýt rîu qu¸, nªn quan lín c«ng sø S¬n T©y cßn ph¶i xoay xë, ®Èy sè rîu tiªu thô c¶ n¨m lªn ®Õn 560.000 lÝt.

LËp tøc Ngµi ®îc th¨ng chøc; Ngµi ®îc khen thëng n÷a.¤ng §ê C. kh¼ng ®Þnh r»ng mét viªn c«ng sø kh¸c ®· ®a

«ng xem mét bøc th cña cÊp trªn, trong ®ã nãi: "Sè rîu tiªu thô ë phñ X. tÝnh b×nh qu©n theo sè ®· ®Þnh cho d©n, ®· tôt xuèng kÐm møc Z råi. ¤ng cã nghÜ r»ng cÇn ph¶i lµm g¬ng cho çc n¬i kh¸c hay kh«ng?".

Viªn c«ng sø bÞ khiÓn tr¸ch nh thÕ liÒn häp hµo lý l¹i, gi¶i thÝch cho hä nghe lµ së dÜ hä tiªu thô Ýt rîu thÕ lµ v× hä cã nÊu rîu lËu. §Ó ®îc yªn th©n, çc lµng liÒn mua ngay ®ñ sè

rîu cña Nhµ níc mµ çc phßng giÊy ®· quy ®Þnh cho hä tÝnh theo d©n sè.

Tuy kh«ng ph¶i b»ng çch hîp ph¸p, nhng thùc tÕ ngêi ta ®· quy ®Þnh cho mçi ngêi d©n b¶n xø h»ng n¨m ph¶i tiªu thô bao nhiªu rîu, vµ khi ngêi ta ®· nãi MçI NG¦êI D¢N B¶N Xø, th× chí cã tëng r»ng ngêi ta chØ tÝnh nh÷ng ngêi lín mµ th«i, mµ ngêi ta tÝnh TOµN Bé D¢N Sè, tõ ngêi giµ, ®µn bµ, trÎ em, ®Õn c¶ nh÷ng ®øa cßn ®ang bó mÑ; ngêi ta buéc hä hµng th©n thuéc uèng thay cho nh÷ng ngêi nµy, mµ uèng thay ch¼ng nh÷ng mét lÝt mµ ®Õn hai ba lÝt kia.

D©n mét lµng thuéc B¾c Kú, v× bÞ ®e do¹, buéc ph¶i uèng rîu, ®· ®Õn kªu víi quan cña hä: "Chóng t«i biÕt lµm thÕ nµo? Chóng t«i kh«ng cã tiÒn ®Ó ¨n cho ®ñ no n÷a lµ...". Quan cña hä ®¸p: "Chóng mµy thêng ¨n mçi ngµy ba b÷a; chóng mµy chØ bít ®i mét b÷a, hay nÕu cÇn th× bít ®i mét b÷a rìi, lµ cã thÓ mua rîu cña Nhµ níc ®îc chø g×".

§Êy, «ng Ph.®¬ PrÐts¨ngsª nãi chuyÖn tríc nghÞ viÖn nh vËy ®Êy.

Ngêi ta cã mét kho h×nh ph¹t ®Çy ®ñ ghª gím ®Ó gi¸ng xuèng ®Çu nh÷ng ngêi d©n b¶n xø cøng ®Çu cøng cæ. Cã nh÷ng kho¶n ph¹t tiÒn tõ 200 ®Õn 3.000 ®ång. Cã nh÷ng ¸n ph¹t tï lªn tíi ba n¨m. L¹i cßn cã ®iÒu luËt míi mÎ nµy n÷a ®Þnh r»ng mçi lÇn bÞ tuyªn ¸n ph¹t tiÒn, th× ngêi bÞ ph¹t l¹i ph¶i chÞu mét kho¶n båi thêng cho c«ng ty rîu b»ng sè tiÒn ph¹t!

Kh«ng ph¶i lµ quan toµn quyÒn kh«ng biÕt r»ng ngêi An Nam ch¼ng bao giê ®ãng næi nh÷ng mãn tiÒn to ®Õn thÕ. Nhng ngµi vÉn muèn cø lµm tiÒn cho kú ®îc, nªn con ngêi kh«n ngoan khÐo lÐo Êy ®· dù kiÕn r»ng lµng x· cã thÓ ph¶i liªn ®íi chÞu tr¸ch nhiÖm víi ngêi can ph¹m (®iÒu 4).

B¹n cã thÓ b¶o: Muèn kÕt ¸n c¶ lµng x·, th× dï sao còng ph¶i x¸c ®Þnh r»ng lµng x· Êy cã ®ång lâa ®· chø.


Kh«ng ®©u. Víi ®iÒu 4 th× ch¼ng cÇn ph¶i lµ nh thÕ. Lµng nµo kh«ng kiÕm çch ng¨n gi÷ cho ngêi ta khái ph¹m ph¸p, th× khi Nhµ níc b¾t ®îc, lµng Êy ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ kho¶n tiÒn ph¹t cña kÎ ph¹m téi.

ThËt lµ quû qu¸i hiÓm ®éc, v× chØ cÇn nh÷ng tay sai cña bän chñ trng thuÕ, - chóng nã ®îc thuª tiÒn ®Ó ph¸t gi¸c ra cho ®îc thËt nhiÒu vô ph¹m ph¸p, - khai ra lµ lµng ®ã ch¼ng lµm g× ®Ó ng¨n ngõa çc vô Êy, thÕ lµ ®ñ ®Ó buéc téi cho c¶ lµng råi.

TiÕt 3 trong ®iÒu luËt ®· quy ®Þnh çch thøc lËp biªn b¶n vÒ nh÷ng vô ph¹m ph¸p mµ bän tay sai cña chñ trng thuÕ cã quyÒn lµm.

Nhng kho¶n nµy cã trë ng¹i. V× nh÷ng tªn tay sai Êy dèt n¸t thêng lµm biªn b¶n kh«ng hîp lÖ. Ngêi ta kh¾c phôc khã kh¨n Êy b»ng çch cho viªn chøc nhµ ®oan ë tØnh lþ lµm biªn b¶n, c¨n cø trªn b¸o ço cña bän tay sai cña chñ trng thuÕ. Bän nµy b¾t ®îc mét vô ph¹m ph¸p çch xa tØnh lþ 15 hay 50 kil«mÐt, chóng lµm b¸o ço. Mét nh©n viªn nhµ ®oan, ë Hµ Néi ch¼ng h¹n, m¾t kh«ng ®îc chøng kiÕn sù viÖc x¶y ra, lËp biªn b¶n lµm c¬ së cho viÖc xö ¸n. ThËt khã mµ tëng tîng ®îc r»ng l¹i cã sù vi ph¹m tÊt c¶ h×nh luËt cña níc Ph¸p, truy tè ngêi ta dùa trªn biªn b¶n cña mét nh©n viªn m¾t kh«ng ®îc chøng kiÕn sù viÖc vµ ch¼ng cã chót tr¸ch nhiÖm g×, ch¼ng cã mét b¶o ®¶m g× vÒ mÆt ph¸p lý cho bÞ ço.

Khi bÞ xÐt thÊy lµ ph¹m ph¸p, ngêi An Nam bÞ b¾t vµ gi¶i vÒ Hµ Néi hay H¶i Phßng, nh÷ng thµnh phè çch xa biªn giíi Trung Quèc tõ 200 ®Õn 250 kil«mÐt, ®Ó xÐt xö ë ®ã, nghÜa lµ ®Ó bÞ kÕt ¸n.

Kh«ng cã tæ chøc g× ®Ó ngêi bÞ ço cã thÓ tù bµo ch÷a

cho m×nh c¶.B¸o chÝ B¾c Kú thêng thuËt l¹i t×nh c¶nh nh÷ng ngêi

khèn khæ Êy - cã lóc ®Õn tr¨m ngêi, - bÞ ®iÖu ®i lªn toµ ¸n Hµ Néi hay H¶i Phßng v× ph¹m téi bu«n lËu (thêng míi chØ bÞ t×nh nghi bu«n lËu). Cã mét tê b¸o viÕt: "Chóng t«i lÊy lµm ng¹c nhiªn - mµ kÓ còng ®¸ng ng¹c nhiªn thËt khi thÊy c¶nh binh gi¶i vÒ Hµ Néi hay H¶i Phßng, tõng ®oµn dµi «ng giµ, ®µn bµ cã mang, trÎ con, cø hai ngêi mét trãi vµo víi nhau, ®Ó tr¶ lêi vÒ téi vi ph¹m thuÕ th¬ng chÝnh".

Nhng thÕ còng cha thÊm vµo ®©u so víi çc tØnh, nhÊt lµ çc tØnh Trung Kú, ë ®©y viªn c«ng sø kÕt ¸n vµ bá tï hµng lo¹t, giµ cã, trÎ cã.

Vµ mét ®o¹n kh¸c nãi: "Ngêi An Nam thõa hiÓu r»ng ngêi Ph¸p lµ nh÷ng kÎ m¹nh h¬n, nhng kh«ng ph¶i lµ nh÷ng kÎ c«ng b»ng, ®¹o ®øc h¬n".

Còng tê b¸o Êy, trong mét sè kh¸c, nãi mét çch c¶m ®éng vµ buån rÇu vÒ nh÷ng ngêi bµ con th©n thuéc khæ n·o, lËt ®Ët theo sau ®¸m tï nh sau:

"¤ng giµ, ®µn bµ, trÎ con, tÊt c¶ ®¸m ngêi Êy ®Òu bÈn thØu, r¸ch ríi, mÆt hèc h¸c, m¾t ®á ngÇu v× ®ang lªn c¬n sèt, trÎ con bÞ l«i theo v× bíc kh«ng kÞp. TÊt c¶ nh÷ng con ngêi ®· kiÖt søc Êy, mang theo ®ñ mäi thø, nµo nãn, nµo quÇn ¸o r¸ch, c¬m n¾m, thøc ¨n ®ñ thø, ®Ó lÐn lót ®a cho ngêi bÞ ço lµ cha, lµ chång, lµ ngêi nu«i sèng gia ®×nh, hÇu hÕt lµ chñ gia ®×nh".

§au xãt h¬n n÷a lµ thÊy çc vô Êy ®Òu bÞ xö bÊt c«ng vµ kÕt ¸n mét çch tµn nhÉn.

¤ng Combane, mµ t«i ®· nãi ®Õn ë trªn, b¶o r»ng: Nh÷ng ngêi n«ng d©n bÞ t×nh nghi kh«ng kÓ lµ oan hay ®óng ®· nÊu rîu lËu hay bu«n rîu lËu cã lÏ ph¶i thÌm çi sè phËn nh÷ng ngêi Nga bÞ c¶nh binh Nga hoµng lïng b¾t v×


bÞ cho lµ nh÷ng ngêi ®i khñng bè. ¤ng cßn nãi tiÕp:BÞ xóc ph¹m vÒ tÝn ngìng vµ quyÒn lîi, bÞ Ðp ph¶i uèng

mét thø rîu khèn n¹n lµm b»ng tÊm g¹o môc, nÕu kh«ng c¶ lµng bÞ khñng bè..., cßn ®îi g× n÷a mµ ngêi ta kh«ng næi dËy chèng l¹i.

Dï cã diÔn t¶ thÕ nµo ®i n÷a vÉn cha nãi hÕt ®îc sù thËt mét nhµ v¨n ë thuéc ®Þa, b©y giê ®· l¹c hËu, ®· ph¶i kªu lªn nh thÕ. Cha cã bao giê ë mét thêi ®¹i nµo, ë mét níc nµo, ng-êi ta l¹i vi ph¹m mäi quyÒn lµm ngêi mét çch ®éc ¸c tr¬ tr¸o ®Õn thÕ.

VÒ vÊn ®Ò nµy, «ng MÝtximi, nghÞ sÜ vµ cùu bé trëng, ®· viÕt: C«ng chøc vµ nh©n viªn nhµ ®oan, khi ®uæi theo ngêi bu«n lËu, cã quyÒn ®i qua c¶ ®Êt ®ai nhµ t cña ngêi ta. Mét biªn b¶n, b¾t ®Çu lËp lóc cßn ban ngµy, vÉn cã thÓ tiÕp tôc lµm ban ®ªm ë ngay nhµ ngêi bÞ ço, nghÜa lµ bÊt cø ë ®©u, bÊt cø lóc nµo, ngµy còng nh ®ªm, nhµ ®oan muèn lµm khæ ngêi An Nam còng ®îc c¶.

Kh«ng ph¶i chØ cã nh÷ng cuéc kh¸m nhµ thêng xuyªn mµ cßn cã nh÷ng cuéc kh¸m xÐt th©n thÓ ngêi b¶n xø ë bÊt kú chç nµo, bÊt kú lµ nam hay n÷ n÷a. Nh©n nh÷ng cuéc kh¸m xÐt th©n thÓ, ngêi ta ®· l¹m dông ghª gím biÕt chõng nµo! Nh©n viªn nhµ ®oan vµo nhµ ngêi b¶n xø, thÊy cã ®µn bµ vµ con g¸i, b¾t hä lét hÕt quÇn ¸o tríc mÆt chóng, vµ khi hä ®· trÇn truång nh nhéng th× chóng gië trß tinh nghÞch ®Õn nçi ®em c¶ con dÊu nhµ ®oan ®ãng lªn ngêi hä!.

¤ng §ê C. kÓ chuyÖn r»ng «ng ®· ®îc gÆp ë miÒn B¾c Trung Kú mét viªn qu¶n ®oan say sa nh ®iªn cuång víi viÖc ®µn ¸p nh÷ng ngêi An Nam lËu thuÕ. H¾n nãi vÒ çc cuéc hµnh tr×nh x«ng x¸o ë çc lµng m¹c víi vÎ thÝch thó v« cïng mäi rî; nghÜ ®Õn lóc ®i bao v©y çc tóp lÒu tranh khi cßn mê s¸ng, h¾n lÊy lµm kho¸i tr¸. TÊt c¶ lý lÏ cña h¾n chØ cßn

lµ çi dïi cui mµ h¾n vung lªn. Nh÷ng nh©n viªn nh thÕ ch¾c h¼n ph¶i lµm cho ®êi sèng cña nh©n d©n ®îc Êm ªm l¾m ®Êy, nhÊt lµ lóc chóng vµo nhµ hä sôc s¹o, ®¶o lén ngîc xu«i mäi thø lªn, lôc so¸t c¶ ®Õn bµn thê tæ tiªn.

ë Ph¸p, ngêi ta chØ dïng nh÷ng biÖn ph¸p thËt chÝnh ®¸ng vµ thËt «n hoµ ®èi víi nh÷ng vô gian lËu, vµ d©n cã quyÒn nÊu rîu nÕu chØ dïng nh÷ng nguyªn liÖu do m×nh s¶n xuÊt lÊy, Êy thÕ mµ còng cã nhiÒu vô ph¶n ®èi d÷ déi x¶y ra. ë bªn Ph¸p nÕu còng ¸p dông mét chÝnh s¸ch gièng nh ë §«ng D¬ng th× nhÊt ®Þnh kh«ng tr¸nh khái ®æ m¸u. D©n téc An Nam ph¶i lµ nhÉn nhôc vµ ®iÒm tÜnh qu¸ ®¸ng míi kh«ng næi lo¹n.

ë kh¾p çc níc v¨n minh, ngêi ta cÊm dïng thuèc phiÖn, thÕ mµ ë §«ng D¬ng, nhµ níc l¹i nÊu, chuyªn chë vµ b¸n thuèc phiÖn.

Nh÷ng ngêi thµnh th¹o trong viÖc nÊu thuèc phiÖn sèng, trong viÖc chÕ biÕn nhiÒu lÇn, qu¶ quyÕt r»ng c«ng ty trng thÇu thuèc phiÖn ®· dïng níc l· thay cho rîu cån tinh khiÕt, r»ng ngêi ta cø ®Ó nguyªn trong thuèc phiÖn çc chÊt ®éc ®¸ng lÏ ph¶i läc ra, r»ng ngêi ta r¾c c¶ vµo thuèc phiÖn mét thø bôi kim lo¹i ®Æc biÖt lµm cho nã nÆng c©n lªn.

Bµi xÝch thuèc phiÖn vÒ ph¬ng diÖn vÖ sinh, nhng ngêi Ph¸p l¹i hÕt søc lµm cho viÖc hót thuèc Êy lan trµn ra kh¾p n¬i ®Ó c«ng quü ®îc th¨ng b»ng. Trong lóc b·o lôt tµn ph¸ §«ng D¬ng, gi÷a lóc ®ãi kÐm, Nhµ níc chØ cã mét môc ®Ých: b¸n m¹nh thªm thuèc phiÖn vµ rîu. Ngêi ta ®¸nh gi¸ çc quan cai trÞ kh«ng ph¶i b»ng tµi cai trÞ kh«n khÐo, mµ b»ng viÖc bßn rót ngêi b¶n xø... §ã lµ tÊt c¶ c«ng ¬n cña nÒn v¨n minh gi¶ nh©n gi¶ nghÜa, nã ®· ®Èy ngêi b¶n xø vµo mäi thø bª tha cã lîi cho nã, mµ ngêi ®êi ai còng phØ nhæ.

§Ó kÕt luËn, t«i thÊy cÇn ph¶i trÝch dÉn b¶n th«ng t cña «ng Anbe Xar«, khi «ng lµm toµn quyÒn §«ng D¬ng, göi cho


tÊt c¶ çc viªn c«ng sø nh sau:"KÝnh göi «ng c«ng sø,"T«i tr©n träng yªu cÇu «ng hÕt søc gióp ®ì Nha th¬ng

chÝnh ®Æt thªm ®¹i lý thuèc phiÖn vµ rîu, theo chØ thÞ cña «ng tæng gi¸m ®èc Nha th¬ng chÝnh §«ng D¬ng.

"§Ó c«ng viÖc tiÕn hµnh cã kÕt qu¶, t«i xin göi «ng mét b¶n danh s¸ch nh÷ng ®¹i lý cÇn ®Æt trong çc x· ®· kª tªn; tíi nay phÇn ®«ng çc x· nµy vÉn hoµn toµn cha cã rîu vµ thuèc phiÖn.

"Th«ng qua çc quan vµ çc x· trëng Cao Miªn, «ng cã thÓ dïng ¶nh hëng lín cña «ng ®Ó lµm cho mét sè tiÓu th¬ng ng-êi b¶n xø thÊy r»ng bu«n thªm rîu vµ thuèc phiÖn lµ rÊt cã lîi.

"VÒ phÇn chóng t«i th× nh÷ng viªn chøc lu ®éng trong lóc ®i kinh lý còng t×m çch ®Æt ®¹i lý, trõ khi nÕu «ng c«ng sø muèn hä chê «ng vËn ®éng çc quan chøc ®Þa ph-¬ng tríc ®·, th× hä ph¶i chê. Trong trêng hîp Êy, t«i xin «ng vui lßng b¸o ço cho t«i biÕt.

"Chóng ta chØ cã thÓ ®¹t ®îc kÕt qu¶ mü m·n, nÕu chóng ta ®ång lßng phèi hîp chÆt chÏ vµ liªn tôc, v× lîi Ých tèi ®a cña c«ng khè.

Ký tªn: Anbe Xar«Toµn quyÒn §«ng D¬ng

Nªn chó ý r»ng lóc ®ã, trong 1.000 lµng ®· cã 1.500 ®¹i lý rîu vµ thuèc phiÖn, mµ trêng häc th× vÎn vÑn cã 10 çi; mçi n¨m, ngêi ta ®Çu ®éc d©n b¶n xø, c¶ ®µn bµ lÉn trÎ con, b»ng 23 tíi 24 triÖu lÝt rîu vµ h¬n 100.000 kil«gam thuèc phiÖn! B¸n nh÷ng thø thuèc ®éc Êy mçi n¨m lêi gÇn 130 triÖu phr¨ng.

Còng trong thêi kú Êy, ngêi ta chØ tiªu cho ngµnh y tÕ kh«ng ®Çy 400.000 phr¨ng vµ chØ cã 1 triÖu phr¨ng cho

ngµnh gi¸o dôc, nghÜa lµ cho c«ng viÖc x· héi mét phÇn tr¨m sè thu nhËp cña viÖc ®Çu ®éc, thÕ kh«ng ph¶i lµ mét chÕ ®é kú diÖu l¾m sao!

Muèi lµ vËt phÈm tèi cÇn cho d©n chµi líi, thÕ mµ d©n An Nam ®· ph¶i ®Æc biÖt xãt xa v× muèi!

Lóc ®Çu thuÕ muèi chØ cã 5 xu, råi ®Õn 3 hµo, lªn dÇn ®Õn 5 hµo, ®Õn 1 ®ång, råi ®Õn 1 ®ång s¸u. Trong vßng kh«ng ®Çy b¶y n¨m, thuÕ muèi ®· t¨ng lªn gÊp mêi lÇn. B©y giê hä b¾t ngêi lµm muèi An Nam ph¶i cung cÊp muèi cho Nhµ níc theo gi¸ 17 xu mét t¹. Nhµ níc b¸n l¹i cho nh÷ng ngêi tiªu thô b¶n xø 1 ®ång 7.

KÕt qu¶ cho An Nam lµ nghÒ ®¸nh ç bÞ ph¸ s¶n. Cho ®Õn nay ë nhiÒu n¬i, d©n ®¸nh ç vµ d©n lµm muèi hîp t¸c víi nhau thµnh phêng, nhê ®ã hä lµm níc m¾m kh«ng cÇn ph¶i vèn. Nhµ níc ®éc quyÒn gi¶i t¸n nh÷ng phêng Êy ch¼ng chót båi thêng. MÆt kh¸c, gi¸ muèi t¨ng lªn qu¸ qu¾t lµm cho ngêi ®¸nh ç kh«ng s½n vèn kh«ng thÓ mua tr÷ ®îc ®ñ sè muèi cÇn thiÕt cho mét chuyÕn ®i ç. V× thÕ, phÇn lín nh÷ng ngêi lµm ç ®· ph¶i bá nghÒ.

NghÒ lµm muèi tríc kia lµ mét c«ng nghiÖp ph¸t ®¹t nhÊt ë §«ng D¬ng; ngêi ta ®· cè t×nh lµm cho nã suy ®åi, chØ ®Ó l¹i sè ruéng muèi cÇn thiÕt cho viÖc ¨n uèng. ViÖc xuÊt c¶ng muèi bÞ ®×nh chØ h¼n. Suèt trong thêi kú chiÕn tranh, níc NhËt xin mua muèi ch¼ng ®îc.

TÖ h¬n n÷a, v× ngêi ta kh«ng thÓ tÝnh ®îc sè ruéng muèi cÇn thiÕt cho viÖc ¨n uèng, thµnh ra h»ng n¨m nhµ ®oan l¹i ph¶i mua muèi cña Trung Quèc. Tríc kia, An Nam xuÊt c¶ng muèi (l00.000 tÊn trong n¨m 1896), b©y giê l¹i ph¶i nhËp c¶ng ®Ó tiªu dïng.

Xa kia, ë vïng ®ång b»ng B¾c Kú, kh«ng cã n¨m nµo lµ hoµn toµn mÊt mïa. Khi níc lôt trµn ngËp ®ång ruéng, th× ç theo níc vµo nhiÒu; ngêi b¶n xø l¹i lµm mïa ç. B©y giê th×


kh«ng thÓ ®îc, v× kh«ng cã muèi. MÆt kh¸c, d©n chóng tríc th× ¨n quen mét thø muèi th«i, b©y giê th× bÊt cø thø nµo, hä còng ph¶i nhËn vËy. Çc b¹n thö tëng tîng xem ngêi quen ¨n muèi nhá tr¾ng b©y giê ph¶i ¨n muèi ®en khã chÞu nh thÕ nµo. H¬n n÷a muèi chuyªn chë tõ Nam Kú ra B¾c Kú ph¶i chÞu tiÒn vËn t¶i kh¸ ®¾t, nhµ ®oan liÒn t¨ng gi¸ muèi b¸n cho c«ng chóng. Ngêi ¨n ph¶i tr¶ ®¾t h¬n tõ 20 ®Õn 25% cho mét thø muèi m×nh ch¼ng a chót nµo.

Kho muèi rÊt Ýt mµ l¹i ë çch qu·ng rÊt xa nhau, nªn ngêi b¶n xø ë çc lµng ph¶i nhê ngêi Hoa chuyªn chë vÒ cho vµ nh÷ng ngêi nµy l¹i lîi dông tù tiÖn t¨ng gi¸ muèi lªn, nhiÒu Ýt tuú chç xa gÇn.

Khi ®Æt ra thuÕ muèi, ngêi ta quyÕt ®Þnh t nh©n kh«ng ®îc tÝch tr÷ qu¸ 15 kil«gam. §Ó kiÓm so¸t, nh©n viªn nhµ ®oan ph¶i kh¸m xÐt, mµ hä kh¸m xÐt tuú theo së thÝch cña hä. ChØ cÇn cã kÎ tè ço lµ hä kh¸m xÐt ®¶o lén c¶ nhµ ngêi ta lªn.

D©n chóng khiÕp sî nh©n viªn nhµ ®oan ®Õn nçi khi võa ®îc tin çc ngµi tíi, hä liÒn bá cöa bá nhµ ra ®i, mÆc cho çc ngµi muèn lµm g× th× lµm. ThÊy ®µn bµ con g¸i ë nhµ, çc ngµi liÒn xö sù theo thãi cña kÎ chiÕn th¾ng trªn ®Êt níc chiÕn b¹i. (§¹i t¸ BÐcna).

ChÝnh s¸ch ®éc quyÒn muèi nh¾c ngêi ta håi tëng ®Õn mét chÝnh s¸ch bÞ nguyÒn rña nhÊt cña chÕ ®é cò ë níc Ph¸p: thuÕ muèi. Nhng çi thuÕ muèi ë §«ng D¬ng nµy kh«ng ph¶i nh thuÕ muèi ®ãng gãp cho quèc gia ë Ph¸p, mµ lµ mét thø thuÕ muèi do nh÷ng con ngêi kh«ng biÕt c¶ tiÕng nãi níc m×nh b¾t m×nh ph¶i ®ãng gãp cho mét «ng chñ ng-êi ngo¹i quèc.

Mét bÇy ¨n cíp ®· lµm cho c¶ mét d©n téc ®ãi kh¸t khèn

cïng, ®· lµm cho c¶ mét c«ng nghÖ quèc gia bÞ ph¸ s¶n nh thÕ ®Êy.


Sù NH¦îNG QUYÒNVµ NH÷NG KÎ §¦îC NH¦îNG QUYÒN

Sau khi bÞ binh lÝnh b¾n ph¸ vµ chÐm giÕt, §«ng D¬ng l¹i bÞ bän ç mËp thùc d©n cíp bãc ®Õn tËn x¬ng tuû. ViÖc cíp bãc ®ª tiÖn Êy gäi theo tiÕng thùc d©n lµ ®ån ®iÒn.

Trong cuéc chiÕn tranh x©m lîc l©u dµi, d©n chóng ph¶i bá ®Êt ®ai ®i l¸nh n¹n, chê cho qua ngµy khãi löa. Tríc hÕt, ngêi ta mang ®Êt ®ai cña hä nhîng cho kÎ kh¸c. Khi ®· yªn æn råi, nh÷ng chñ cò vÒ lµng th× thÊy ruéng ®Êt cña m×nh ®· bÞ chiÕm mÊt; muèn vÒ l¹i chç cò lµm ¨n, hä ph¶i nhËn nh÷ng ®iÒu kiÖn cña ngêi míi ®Õn: cµy cÊy chÝnh ®ång ruéng cña m×nh cho mét anh chñ ngêi ngo¹i quèc.

NhiÒu khi ngêi ta nhîng c¶ nh÷ng ®Êt ®ai ®· cã ngêi ë vµ cµy cÊy víi c¶ lµng m¹c ë ®ã.

NhiÒu n¬i, c¶ lµng bÞ tíc ®o¹t hÕt ®Êt ®ai nh vËy, ph¶i trë thµnh nh÷ng ngêi mµ ngêi ta gäi lµ "kÎ cíp"; thËt ra hä chØ lµ nh÷ng ngêi næi dËy chèng viÖc cíp ®o¹t bÊt c«ng.

Nh÷ng tªn cíp bÊt c«ng Êy l¹i ®îc ChÝnh phñ thuéc ®Þa n©ng ®ì.

Mét tªn toµn quyÒn ®· nhîng mét ®ån ®iÒn lín cho mét c«ng ty trång chÌ ë §µ N½ng - nhng c«ng ty ch¼ng ph¸t ®¹t g× l¾m -, ®· mang ®Êt ®ai cña nhµ vua An Nam nhîng cho kÎ kh¸c, ngêi ta còng cha lÊy lµm võa lßng, ngêi ta cßn b¾t c¶

nhµ vua ph¶i cho c«ng ty vay 30 v¹n b¹c n÷a. Ngoµi ra c«ng ty cßn ®îc thÇu cungcÊp chÌ cho binh lÝnh. Nhng ngêi An Nam kh«ng thÝch uèng thø chÌ xÊu Êy, nªn chÌ cung cÊp ®Ó mèc trong kho.

** *

ë ngo¹i thµnh, nhiÒu ngêi ¢u kh«ng ph¶i ®ãng thuÕ ®iÒn thæ, v× Nhµ níc cho r»ng b¾t chñ ®ån ®iÒn ph¶i ®ãng thuÕ ®iÒn thæ lµ lµm h¹i cho sù ph¸t triÓn cña nÒn n«ng nghiÖp.

Gi¶m nhÑ thuÕ cho ngêi ¢u, dï lµ ngêi ¢u giµu cã, lµ viÖc thêng; ®Æc biÖt ë Cao Miªn, nhiÒu ngêi ®îc gi¶m thuÕ, vµ thêng thêng hä lµ nh÷ng viªn chøc ngêi ¢u.

** *

Ngêi An Nam, dï cã s½n tiÒn cÇn thiÕt, còng kh«ng xin ®îc nhîng ®Õn n¨m hÐcta, nhng ®èi víi thùc d©n th× diÖn tÝch xin kh«ng bÞ h¹n chÕ. NhiÒu ngêi ¢u cã ®ån ®iÒn réng trªn 25.000 hÐcta.

Ngêi ta ®· nhîng nh÷ng ®ån ®iÒn réng tõ 10 ®Õn 20 ngµn hÐcta cho nh÷ng kÎ ch¼ng hiÓu biÕt chót g× vÒ n«ng nghiÖp; bän nµy chØ cã mét ý nghÜ: lËp l¹i ë §«ng D¬ng mét chÕ ®é phong kiÕn cã lîi cho hä b»ng çch coi ngêi b¶n xø nh nh÷ng n«ng n« thùc sù.

Cã hai viªn c«ng chøc ®· ®îc nhîng lµm ®ån ®iÒn 30 ngµn hÐcta rõng víi gi¸ 5 phr¨ng mét hÐcta. H¬n n÷a hä cßn ghi râ r»ng 30 ngµn hÐcta Êy ®îc miÔn thuÕ trong suèt thêi kú c«ng ty kinh doanh, nghÜa lµ suèt 80 n¨m.

Mét lÇn kh¸c, khi vµo sæ tríc b¹ çi v¨n tù b¸n 30 ngµn hÐcta ®Êt víi gi¸ 150 ngµn phr¨ng, viªn chñ sù tríc b¹ ghi díi


v¨n tù nh sau: "®· thu 10 phr¨ng thuÕ theo lÖnh cña quan toµn quyÒn". ChØ 10 phr¨ng thuÕ ®Ó chiÕm lµm cña riªng ®-îc 30 ngµn hÐcta ®Êt!

Võa råi, ngêi ta cho bän ®Çu c¬ 8 ngµn, 10 ngµn vµ 20 ngµn hÐcta rõng c«ng vµ ruéng ®Êt cña ngêi An Nam ë thîng du. BÞ cíp ®o¹t nh thÕ, nh÷ng ngêi nµy tá ra bÊt b×nh. ThÕ lµ, ChÝnh phñ ®a ngay m¸y bay chë bom lªn, lµm cho hä yªn ®i.

B©y giê chóng ta xÐt sang bän ¨n cíp mét kiÓu kh¸c ®· træ hÕt tµi khÐo lÐo lõa c¶ Nhµ níc lÉn d©n b¶n xø. Qu©n c-íp nµy gäi lµ ngêi cho thÇu, ngêi bá thÇu hay thÇu kho¸n.

H·y kÓ vµi vÝ dô:Ngêi ta cho bá thÇu c«ng viÖc vËn t¶i ®êng thuû lµm hai

l«, mét l« vËn t¶i ®êng s«ng vµ mét l« vËn t¶i ®êng biÓn. B¶n hîp ®ång ®Þnh r»ng khi c¶ hai l« ®· cho bá thÇu xong, th× mét trong sè ngêi bá thÇu cã thÓ nhËn thÇu chung c¶ hai l«.

L« thø nhÊt ®îc ®em ra ®Êu gi¸. ¤ng R. xin 6 phr¨ng rìi mét h¶i lý. V× kh«ng hîp lÖ, «ng R. bÞ lo¹i ra ngoµi. L« thø nhÊt ®îc thÇu 9 phr¨ng mét h¶i lý vµ l« thø hai 18 phr¨ng.

Xong råi ngêi ta ®em cho ®Êu gi¸ chung c¶ hai l« gép l¹i. ChØ nh÷ng ngêi ®· ®Êu gi¸ tróng riªng tõng l« míi ®îc ®Êu gi¸ chung c¶ hai l«. ¤ng R. ®· bÞ lo¹i lÇn ®Çu, ®¸ng lÏ kh«ng ®îc tham gia lÇn ®Êu gi¸ chung nµy. Tuy vËy, trong thêi gian tõ lÇn ®Çu ®Õn lÇn nµy, hä ®· th«ng ®ång víi nhau. Hai nhµ tróng thÇu lÇn tríc kh«ng chÞu ®Êu gi¸ c¶ hai l« gép l¹i. VËy «ng R. l¹i ®îc phÐp bá thÇu, vµ «ng R. tríc xin cã 6 phr¨ng rìi, nay l¹i ®ßi 9 phr¨ng kia.

S¸u phr¨ng rìi xin kh«ng ®¹t, mµ nay l¹i ®îc nh÷ng chÝn phr¨ng!

C«ng ty ®îc thÇu cã l·i rÊt nhiÒu, thiÖt h¹i cho xø thuéc ®Þa. Khi míi thµnh lËp, c«ng ty chØ cã 500.000 phr¨ng lµm

vèn. Trong 30 n¨m, sè vèn Êy ®· thµnh 11.000.000 phr¨ng.Mét thµnh phè ë Nam Kú më mét nhµ m¸y ®iÖn. C«ng

viÖc kinh doanh ph¸t ®¹t l¾m. Viªn c«ng sø b¾t hµng tØnh ph¶i nhîng kh«ng nhµ m¸y cho mét ngêi b¹n cña «ng ta. Ýt l©u sau, v× nhµ m¸y kh«ng ph¸t tµi ®îc nhng ®· lµ cña t nh©n, nªn hµng tØnh bÞ cíp ®o¹t tríc kia l¹i ph¶i mua l¹i rÊt ®¾t çi mµ hä ®· ph¶i cho kh«ng.

§Ó loÌ ®êi, ngêi ta ®· bá ra hµng ngµn b¹c ®Ó ®Æt mét ®µi v« tuyÕn ®iÖn ë Sµi Gßn. C«ng viÖc võa hoµn thµnh th× c¶ nhµ cöa lÉn m¸y mãc ®· lät vµo tay mét c«ng ty cña t nh©n. Nhng viÖc kinh doanh lç mçi ngµy mÊt mét ngµn b¹c, c«ng ty dµn xÕp ®Ó chÝnh xø thuéc ®Þa, nghÜa lµ nh÷ng ngêi d©n ®ãng thuÕ, ph¶i g¸nh sù thua lç Êy.

Mét c«ng ty kh¸ch s¹n ®îc thµnh lËp víi sè vèn lµ 25.000 ®ång. LÊy cí ®Ó khuyÕn khÝch viÖc du lÞch, ChÝnh phñ gãp phÇn vµo 1.200.000 ®ång ®Ó x©y dùng nhµ cöa. Ngoµi ra, hä cßn ®Þnh râ r»ng nÕu cho thÇu kh«ng hÕt sè tiÒn Êy th× sè tiÒn tiÕt kiÖm ®îc sÏ chia cho c«ng ty vµ Nhµ níc. Kh¸ch s¹n sÏ cã tÊt c¶ 12 buång. ThÕ lµ d©n An Nam ph¶i tr¶ 100.000 ®ång hay 1.000.000 phr¨ng mçi buång ®Ó mét ngµy kia vµi «ng da tr¾ng ¨n b¸m vµ lêi biÕng ®Õn nghØ tay ch©n rçi r·i cña çc «ng!

Mét anh chñ thÇu cèng r·nh nµo ®ã giao èng níc lµm b»ng v«i thay cho èng xim¨ng, èng kh«ng ®Çy mét mÐt l¹i khai lµ dµi ba mÐt, råi chia nhau víi çc «ng héi ®ång thµnh phè ngêi ¢u 1.600.000 phr¨ng. Mét «ng kü s kh¸c, ®ång thêi kiªm c¶ nhiÖm vô phã ®èc lý, biÓn thñ 300.000 phr¨ng trong viÖc x©y cèng r·nh vµ söa sang l¹i cã mét ®êng phè. Mét «ng kü s ®Þa chÝnh vµ héi ®ång thuéc ®Þa nµo ®ã ®ót tói h¬n 900.000 phr¨ng tiÒn c«ng ®o ®¹c ®Ó lËp b¶n ®å ®Êt ®ai ë ba tæng. Vµ, v× thÊy ngµi "thanh liªm" l¾m vµ cã ch©n trong c«ng ty ®éc quyÒn h¶i c¶ng Sµi Gßn, nªn ChÝnh phñ võa míi giao cho ngµi lµm lu«n c¶ çc c«ng viÖc ®¹c ®iÒn ë nhiÒu


tØnh kh¸c.§¹i bîm nhÊt trong sè kÎ cíp Êy lµ "Tæng c«ng ty thuéc

®Þa" võa míi ®îc nhîng h¶i c¶ng Sµi Gßn - Chî Lín (Nam Kú). Cho hëng ®éc quyÒn tøc lµ cho c«ng ty Êy h¶i c¶ng víi c¶ ®Êt ®ai nhµ cöa, dông cô m¸y mãc cÇn thiÕt ®Ó kinh doanh, cho quyÒn thu thuÕ vµ ®éc quyÒn vËn t¶i ®Ó xuÊt c¶ng.

Nh thÕ lµ, n«ng d©n, tiÓu th¬ng, c«ng nh©n khu©n v¸c ë c¶ng, chñ thuyÒn ë Nam Kú, tÊt c¶ mäi ngêi ®Òu bÞ phã mÆc trong tay mét c«ng ty ®éc quyÒn ¨n cíp muèn lµm g× th× lµm, mµ ®¹i biÓu lµ mét tªn kü s vµ ... lµ nghÞ viªn héi ®ång thuéc ®Þa.

C¤NG CHÝNH

Thùc d©n Ph¸p ®¸nh gi¸ c«ng ¬n khai ho¸ cña hä ë §«ng D¬ng b»ng nh÷ng kil«mÐt ®êng çi mµ hä ®· ®¾p b»ng tiÒn vµ c«ng søc cña ngêi An Nam. Song ngêi Ph¸p còng chØ ®Æt ®êng xe löa ë nh÷ng n¬i hä cÇn dïng ®Ó chuyªn chë hµng ho¸ hay qu©n ®éi ®Ó ®µn ¸p d©n chóng; vµ ®êng s¸ ®¾p kh«ng ph¶i ®Ó cho ngêi b¶n xø ®i, v× nh÷ng ngêi nµy kh«ng cã quyÒn tù do ®i l¹i ngay c¶ ®i tõ tØnh nµy sang tØnh kh¸c, mµ lµ ®Ó phôc vô cho ngêi ¢u.

Cã khi hä còng hÊp tÊp x©y dùng nh÷ng c«ng tr×nh xa hoa léng lÉy, nhng kh«ng ph¶i ®Ó cho nh÷ng ngêi ®· bá

tiÒn ra, kh«ng ph¶i ®Ó cho ngêi An Nam ®îc hëng.Tai v¹ lµ ë chç phÇn lín nh÷ng mãn tiÒn s½n cã l¹i thêng

®em dïng vµo nh÷ng viÖc phï phiÕm (çc quan sø ®i ch¬i, ®i thanh tra, v.v.) cßn ®êng s¸ cÇn thiÕt cho viÖc khai khÈn vµ th«ng th¬ng trong xø th× chØ lµ nh÷ng vòng níc ®äng lÇy léi, lón sôt, kh«ng thÓ ®i ®îc, dï cho tr©u rõng còng chÞu. §êng çi, chØ ®Ñp ®Ï ë xung quanh tØnh vµ çc toµ sø cßn ngoµi ra th× Ýt ái, l¹i ®¾p vµ r¶i ®¸ rÊt tåi. Kh«ng cã lÊy mét con ®êng ®i xe ®îc vµo çc vïng ®ång ruéng cµy cÊy.

Mét con ®êng, ®Ó nèi liÒn hai tØnh Nam Kú, dµi cã 34 kil«mÐt, nhng ®· ba m¬i n¨m nay, hä míi ®æ ®îc Ýt ®Êt vµ çt mµ ®· ngèn hÕt mét sè tiÒn kh¸ lín, ®ñ ®Ó l¸t ®îc suèt con ®êng ®ã, tõ ®Çu ®Õn cuèi, mét líp b¹c dµy.ë HuÕ, ngêi ta cã ®¾p mét ®¹i lé réng 20 mÐt - thËt ra lµ v« Ých - ch¹y th¼ng tõ thµnh ®Õn ®µn Nam giao. Con ®êng Êy më qua hai lµng vµ mét nghÜa trang, khi lµm ph¶i ph¸ hay di chuyÓn mÊt s¸u ngµn ng«i mé. Ngêi ta ch¼ng chÞu båi thêng hay gióp ®ì g× cho çc gia ®×nh cã nhµ ph¶i ph¸, cã c©y ph¶i chÆt, cã må m¶ ph¶i khai quËt lªn.

ë B¾c Kú, viÖc söa sang t« ®iÓm thµnh phè lµm ch¼ng hÕt mÊy ®ång tiÒn, nhng thiÖt h¹i lín cho ngêi An Nam.

Mét viªn ®èc lý ngêi Ph¸p chØ ®¬n gi¶n ra mét nghÞ ®Þnh, b¾t ®¾p mét ®êng phè cho dµi thªm, lµm cho nhµ cöa th¼ng hµng, ph¸ nh÷ng lÒu tranh vµ ph¶i lµm l¹i b»ng g¹ch. Nh÷ng ngêi nghÌo khæ kh«ng cã ®ñ tiÒn ®Ó tu©n lÖnh ph¶i bá thµnh phè ra ®i.

Ngêi An Nam ë gÇn doanh tr¹i bÞ ®uæi ®i. Hä ®îc båi th-êng b»ng nh÷ng miÕng ®Êt ë phè kh¸c ®Ó dùng l¹i nh÷ng tóp lÒu tranh cña hä.


Ýt l©u sau, ngêi ta h¹ lÖnh cho hä ph¶i x©y nhµ g¹ch. NhiÒu ngêi kh«ng cã giÊy chøng nhËn quyÒn së h÷u v× tríc kia s¬ suÊt kh«ng xin nªn ph¶i bá nhµ cöa. ThÕ lµ thµnh phè lÊy l¹i ®Êt vµ b¸n lÊy tiÒn bá quü.

Trong phÇn nhiÒu çc thµnh phè lín, mét héi ®ång thµnh phè gåm toµn nh÷ng ngêi ¢u, tuú ý sö dông c«ng quü do ng-êi b¶n xø ®ãng gãp mµ ch¼ng ®Õm xØa g× ®Õn nguyÖn väng vµ nhu cÇu cña nh÷ng ngêi An Nam khèn khæ nµy.

** *

Mét ngêi Ph¸p tù hái: Cã níc nµo trªn thÕ giíi d¸m khoe nh §«ng D¬ng cã nguyªn liÖu vµ nh©n c«ng rÎ m¹t mµ lµm mét ®-êng xe löa ph¶i tèn phÝ tõ 16 ®Õn 20 phr¨ng mét x¨ngtimÐt kh«ng ?

Khi lµm ®êng hÇm ë ®Ìo H¶i V©n, muèn cho c«ng viÖc mau chãng, ngêi ta ®ôc c¶ hai ®Çu vµo mét lóc. Hai ®o¹n ®ôc ë hai ®Çu vµo kh«ng ¨n khíp víi nhau, thµnh thö ra mçi ®o¹n ®· thµnh riªng biÖt mét ®êng hÇm hoµn toµn. HÇm ®ôc ngay gi÷a nói ®¸, thÕ mµ ngêi ta cø ph¶i x©y thªm mét líp ®¸ n÷a ë ngoµi, tr¸t thËt kü lìng lµm hao tèn bao nhiªu cña.

§êng L¹ng S¬n, ®¾p ®Ó dïng vµo viÖc b×nh ®Þnh vïng Êy, dù trï hÕt cã 4 triÖu, nhng lµm xong tèn ®Õn 38 triÖu.

Cha c¾m ®îc mét çi mèc nµo trªn ®o¹n ®êng dù ®Þnh lµm, ngêi ta ®· cho trng thÇu cung cÊp rÊt nhiÒu ®êng ray vµ nhiÒu vËt liÖu kh¸c. Khi viªn thanh tra gÇn tíi, ngêi ta ®em ch«n biÕn nh÷ng ®êng ray ®¸ng lÏ cßn l©u l¾m míi ph¶i mua Êy, xuèng nh÷ng hè dµi mÊy kil«mÐt.

Kü s trï tÝnh hÕt 94 triÖu, nhng khi chi tiªu l¹i mÊt ®Õn 165 triÖu.

¤ng Combane, nhµ th¸m hiÓm kÓ trªn, cßn nãi thªm

r»ng: ChØ viÖc nghiªn cøu ®Ó ®Æt ®êng xe löa ë §«ng D-¬ng còng ®· tèn hÕt sè tiÒn lín cã thÓ ®ñ ®Ó lµm c¶ qu·ng ®êng Êy.

T¹P DÞCH HAY Lµ KHæ SAI

H»ng n¨m, ngêi An Nam ph¶i lµm mét sè ngµy kh«ng c«ng cho Nhµ níc "b¶o hé". Theo lÖ, sè ngµy Êy ®Þnh tõ 10 ®Õn 30 ngµy. Nhng khi cã viÖc nhiÒu, ch¼ng h¹n ®¾p mét con ®êng, hoÆc ®µo mét çi l¹ch, ngêi ta kh«ng tu©n theo


giíi h¹n quy ®Þnh ®ã. Khi kh«ng cã viÖc th× ngêi b¶n xø l¹i ph¶i chuéc nh÷ng ngµy t¹p dÞch cña m×nh, nghÜa lµ ph¶i tr¶ tiÒn cho Nhµ níc thay cho nh÷ng ngµy kh«ng ph¶i ®i lµm khæ sai kh«ng c«ng Êy. Ngoµi viÖc t¹p dÞch, cßn cã viÖc khu©n v¸c. Mçi lÇn cã mét ngêi Ph¸p qua lµng m×nh lµ ngêi An Nam ph¶i ®i khiªng vâng, khiªng ®å ®¹c cho «ng ta, vµ khiªng c¶ vâng vµ ®å ®¹c cña nh÷ng ngêi tuú tïng cña «ng ta n÷a. NhiÒu khi, c¶ lµng bÞ ®éng viªn ®i lµm çi viÖc kh«ng c«ng Êy.

Nhng th«i, t«i nhêng lêi cho chÝnh ngêi Ph¸p nãi:C«ng viÖc t¹p dÞch ®· vµ vÉn cßn lµ c¬ héi cho ngêi ta l¹m

dông v« kÓ. Thêng th× phu t¹p dÞch chØ dïng ®Ó ®¾p nh÷ng ®êng quanh çc toµ sø ®Ó vµi ngêi ¢u d¹o c¶nh. Tuy nhiªn thØnh tho¶ng cã viªn c«ng sø, tá lßng sèt s¾ng, quyÕt ®Þnh lµm mét c«ng tr×nh quan träng, nh ®¾p mét con ®ª hay kh¬i mét çi l¹ch cho dßng níc ch¶y theo híng kh¸c. Trong trêng hîp Êy, viªn c«ng sø ch¼ng cÇn chó ý th¶o ra mét kÕ ho¹ch hîp lý, ph©n chia c«ng viÖc lµm sao khái c¶n trë ®Õn c«ng viÖc ®ång ¸ng; d©n chóng ph¶i ®æ søc ra lµm, vµ ¶nh hëng thêng rÊt tai h¹i cho t×nh h×nh trong tØnh.

Míi ®îc tin viªn Bé trëng Bé Thuéc ®Þa s¾p sang th¨m §«ng D¬ng, ngêi ta ®· lÊy ngay mét v¹n ngêi ®Ó hoµn thµnh gÊp con ®êng V.L. ®Ó mêi Ngµi kh¸nh thµnh.

Mïa hÌ n¨m 19... trong lóc n¹n ®ãi ®ang lµm cho miÒn Trung Kú ph¶i tiªu ®iÒu khæ së, th× mét v¹n ngêi An Nam bÞ lý trëng lµng hä b¾t ®i tËp trung vÐt mét çi l¹ch. Sè d©n ®«ng ®¶o Êy, ngêi ta kh«ng dïng hÕt mµ vÉn cø ph¶i l×a xa ®ång ruéng cña m×nh hµng th¸ng gi÷a lóc hÕt søc cÇn thiÕt hä ph¶i cã mÆt ë nhµ. CÇn chó ý r»ng ngêi ta cha hÒ tËp hîp mét ®oµn qu©n ®«ng ®¶o nh vËy bao giê ®Ó ng¨n chÆn mét thiªn tai. Trong thêi kú kÓ trªn, ngêi ta cã thÓ cøu vít ®îc nh÷ng ngêi chÕt ®ãi khèn khæ ë Trung Kú, nÕu ngêi ta tæ

chøc tõ §µ N½ng trë ®i mét d©y chuyÒn vËn t¶i ®Ó tiÕp tÕ cho çc vïng bÞ n¹n ®ãi hoµnh hµnh; mét v¹n ngêi vÐt l¹ch cã thÓ ph©n phèi trong çc tØnh cña hä 2.000 tÊn g¹o trong mét th¸ng.

C«ng viÖc ®¾p ®êng ë §µ N½ng, ë TrÊn Ninh vµ ë Lµo ®· ®Ó l¹i biÕt bao kû niÖm xãt xa. Ngêi ta lÊy phu lµm ®êng trong ®¸m d©n ®i t¹p dÞch. Hä ph¶i ®i bé hµng tr¨m kil«mÐt míi ®Õn ®îc c«ng trêng, bÞ gi÷ l¹i nhiÒu ngµy, sèng trong nh÷ng ®iÒu kiÖn ¨n ë vµ vÖ sinh th¶m h¹i. Kh«ng cã tæ chøc y tÕ. Däc ®êng, lóc ®i còng nh khi vÒ, kh«ng cã lÊy mét tr¹m cho hä nghØ ng¬i, mét n¬i cho hä tró Èn. C¬m ¨n kh«ng ®ñ, chØ víi mét tý ç m¾m, níc uèng th× uèng ngay níc ®éc kinh khñng ë rõng nói. BÖnh tËt, cùc nhäc hµnh h¹ tµn tÖ ®· g©y nªn chÕt chãc rïng rîn.

** *

Ngêi ta thay thÕ chÕ ®é t¹p dÞch b»ng chÕ ®é trng tËp, vµ gi÷a hai chÕ ®é chØ cã mét ®iÒu kh¸c nhau lµ t¹p dÞch cßn cã sè ngµy h¹n ®Þnh, mµ trng tËp th× v« cïng. ChÕ ®é trng tËp ®· tho¶ m·n mäi nhu cÇu; nÕu nhµ ®oan cÇn chuyªn chë muèi, hä trng dông thuyÒn bÌ. CÇn x©y mét çi kho ? Hä bÌn trng tËp thî thuyÒn vµ trng dông lu«n c¶ vËt liÖu x©y dùng.

ChÕ ®é trng tËp trë thµnh chÕ ®é ph¸t v·ng tr¸ h×nh mét çch vông vÒ. BÊt chÊp viÖc ®ång ¸ng, bÊt chÊp c¶ nh÷ng ngµy héi hÌhay nh÷ng ngµy kh«ng cã nghÜa vô g× c¶, ngêi ta trng tËp c¶ hµng x·, ®a ®Õn c«ng trêng, mµ råi trë vÒ chØ lµ phÇn Ýt. Kh«ng nªn kÕt téi ®Êt ®ång b»ng hay rõng nhiÖt ®íi níc ®éc, mµ téi lµ ë chç thiÕu thèn c¶ nh÷ng nhu cÇu ®¬n gi¶n. Ngêi ta trng tËp nh©n c«ng. Ngêi ta lµm ®ñ thø cÇn thiÕt


®Ó rót nh÷ng ngêi lao ®éng rêi khái m¶nh ®Êt cña m×nh, ®a hä ®i xa hµng tr¨m ngµn kil«mÐt, nhng ch¼ng bao giê tæ chøc mét tý g× ®Ó ®a hä trë vÒ quª qu¸n.

** *

Kh«ng mÊy ai cha tõng nghe chuyÖn nh÷ng ®oµn phu bÞ cìng bøc ph¶i ®i Langbiang. Trªn ®êng ®i nh÷ng n¬i rõng thiªng níc ®éc, ®Õn nh÷ng n¬i thÇn chÕt ®îi chê, ¨n uèng khæ së, cã ngµy kh«ng ®îc lÊy hét c¬m vµo bông, çc ®oµn Êy bá ch¹y t¸n lo¹n hay næi lªn chèng l¹i, th× hä l¹i bÞ bän lÝnh ¸p gi¶i ®µn ¸p ghª gím, vµ x¸c hä r¶i kh¾p nÎo ®-êng.

Mét viªn quan cai trÞ ®îc lÖnh cña chÝnh phñ ph¶i b¾t phu cho qu©n ®éi ë Trung Quèc. Viªn quan Êy liÒn cho tóm cæ hÕt mäi ngêi b¶n xø ®ang lao dÞch hoÆc bèc hµng ë tµu, ngêi ta trãi hä l¹i vµ qu¼ng hä xuèng tµu ®îi s½n ë bÕn mÆc cho hä kªu ca ph¶n ®èi, mÆc cho vî con hä khãc than th¶m thiÕt, uÊt øc ch¼ng bao giê l¹i ®îc thÊy mÆt chång, mÆt cha n÷a.

CHÝNH S¸CH NGU D¢N

Ngêi An Nam rÊt hiÕu häc. Trong çc tÇng líp x· héi, ngêi sÜ phu chiÕm ®Þa vÞ hµng ®Çu. Cã con häc giái lµ mét vinh h¹nh cho cha mÑ. Cho nªn, dï cã nghÌo ®ãi ®Õn ®©u, cha mÑ còng cè t×m çch cho con çi ®îc häc hµnh. "Nöa bông ch÷ b»ng mét hò vµng" lµ mét c©u tôc ng÷ biÓu hiÖn nhiÖt t×nh ham muèn cã häc thøc cña d©n téc An Nam. ë lµng x· nµo còng cã trêng c«ng vµ trêng t. Ch÷ nho rÊt khã häc thÕ mµ hÇu hÕt ngêi An Nam ®Òu biÕt "ký tªn b»ng ch÷ H¸n". N¹n mï ch÷ hÇu nh kh«ng cßn.

Ngêi Ph¸p ®Õn ®· lµm ®æi thay tÊt c¶. §êi sèng cµng ngµy cµng khã kh¨n. ThuÕ m¸ nÆng nÒ, phu dÞch thêng xuyªn. Çc gia ®×nh kh¸ gi¶ nay bÞ sa sót kh«ng cßn cã thÓ nu«i thÇy ®å d¹y häc cho con çi m×nh vµ con çi nh÷ng ng-êi l¸ng giÒng nh xa n÷a. Nh÷ng kÎ nghÌo ®ãi th× bÞ bÇn cïng, nªn hä ph¶i chèng ®ãi ®· råi míi cã thÓ nghÜ ®Õn chuyÖn häc hµnh.

Cµng nghÌo khæ th× sè ngêi thÊt häc cµng nhiÒu. MÆt kh¸c, thùc d©n Ph¸p l¹i cè t©m huû bá H¸n häc mµ chóng thÊy lµ nguy hiÓm cho sù thèng trÞ cña chóng, v× chóng biÕt r»ng H¸n häc cã thÓ ®a vµo An Nam nh÷ng t tëng tiÕn bé ph¬ng T©y th«ng qua Trung Quèc vµ NhËt B¶n. Ngêi ta cã thÓ tëng r»ng bá H¸n häc ®i ®Ó ®Èy lïi ¶nh hëng níc ngoµi, ngêi Ph¸p sÏ thay thÕ vµo ®ã b»ng nÒn gi¸o dôc cña hä.


Kh«ng ph¶i thÕ ®©u. Th©m ý cña hä chØ lµ ®Èy ngêi An Nam vµo vßng ngu tèi. T«i xin nªu ra sau ®©y mét vµi b»ng chøng cña ngêi Ph¸p.

Đ¹i t¸ BÐcna viÕt: VÒ ph¬ng diÖn tinh thÇn, ngêi Ph¸p kh«ng tæ chøc mét nÒn gi¸o dôc míi thay thÕ cho nÒn gi¸o dôc An Nam mµ hä ®· bá ®i. Hä chØ x©y dùng ®îc mét Ýt trêng häc ®Ó ®µo t¹o ra nh÷ng con vÑt, nh÷ng ngêi vong b¶n thiÕu ®¹o ®øc vµ thiÕu c¶ kiÕn thøc phæ th«ng.

Trong mét b¶n b¸o ço vÒ t×nh h×nh §«ng D¬ng, tíng Pen¬canh còng viÕt: Trong 50 n¨m chiÕm ®ãng ë Nam Kú vµ 25 n¨m chiÕm ®ãng ë B¾c Kú, nh÷ng trêng häc Ph¸p kh«ng ®µo t¹o lÊy ®îc mét ngêi An Nam thËt sù cã häc thøc.

¤ng M¸cx¬, v¨n sÜ thuéc ®Þa, ®· viÕt c©u sau ®©y lét t¶ ®îc ®óng t tëng ®ang thèng trÞ trong ®Çu ãc cña çc nhµ cai trÞ cña chóng ta: Chóng ta chØ cÇn d¹y tiÕng Ph¸p cho ngêi An Nam, d¹y cho hä biÕt ®äc, biÕt tÝnh to¸n chót Ýt th«i; biÕt h¬n n÷a chØ lµ thõa v« Ých.

Nhng ngay c¶ nÒn gi¸o dôc s¬ ®¼ng Êy còng chØ ®îc phæ cËp mét çch qu¸ bñn xØn vµ nhá giät. Trêng häc râ rµng lµ cßn thiÕu nhiÒu, gi¸o viªn th× cha ®ñ t çch ®Ó gi¶ng d¹y. Cao Miªn cã 2.000.000 d©n mµ chØ cã 60 trêng häc. ë Trung Kú chØ cã 118 trêng cho 6.000.000 d©n. Trêng häc lËp ra kh«ng ph¶i ®Ó gi¸o dôc cho thanh niªn An Nam mét nÒn häc vÊn tèt ®Ñp vµ ch©n thùc, më mang trÝ tuÖ vµ ph¸t triÓn t tëng cho hä, mµ tr¸i l¹i cµng lµm cho hä ®Çn ®én thªm. Ngoµi môc ®Ých gi¸o dôc ®Ó ®µo t¹o tuú ph¸i, th«ng ng«n vµ viªn chøc nhá ®ñ sè cÇn thiÕt phôc vô cho bän x©m lîc - ngêi ta ®· gieo r¾c mét nÒn gi¸o dôc ®åi b¹i, x¶o tr¸ vµ nguy hiÓm h¬n c¶ sù dèt n¸t n÷a, v× mét nÒn gi¸o dôc nh vËy chØ lµm h háng mÊt tÝnh nÕt cña ngêi ®i

häc, chØ d¹y cho hä mét lßng "trung thùc" gi¶ dèi, chØ d¹y cho hä biÕt sïng b¸i nh÷ng kÎ m¹nh h¬n m×nh, d¹y cho thanh niªn yªu mét Tæ quèc kh«ng ph¶i lµ Tæ quèc cña m×nh vµ ®ang ¸p bøc m×nh. NÒn gi¸o dôc Êy d¹y cho thanh thiÕu niªn khinh rÎ nguån gèc dßng gièng m×nh. Nã lµm cho thanh thiÕu niªn trë nªn ngu ngèc. §iÒu g× cã thÓ rÌn luyÖn ®îc cho häc sinh biÕt suy nghÜ, biÕt ph©n tÝch th× ngêi ta kh«ng d¹y ë nhµ trêng. VÊn ®Ò nµo cã liªn quan ®Õn chÝnh trÞ, x· héi vµ cã thÓ lµm cho ngêi ta tØnh ngé ®Òu bÞ bãp mÐo vµ xuyªn t¹c ®i. Cã häc lÞch sö níc Ph¸p ®i n÷a, th× ngêi ta kh«ng hÒ ®¶ ®éng ®Õn ch¬ng nãi vÒ çch m¹ng. Ngêi ta cÊm häc sinh ®äc t¸c phÈm cña Huyg«, Rótx« vµ M«ngtexki¬. Nãi tãm l¹i, trêng häc thËt lµ t¬ng xøng víi chÕ ®é ®· khai sinh ra nã.

Çch ®©y vµi n¨m, ngêi ta ban cho chóng t«i mét trêng ®¹i häc. Mét trêng ®¹i häc thÕ nµo? Theo nh÷ng bµi diÔn v¨n chÝnh thøc vµ nh÷ng lêi tuyªn truyÒn Çm ü xung quanh trêng nµy th× trêng ®¹i häc cña chóng t«i cã thÓ so s¸nh ®îc víi çc trêng ®¹i häc to nhÊt ¢u ch©u kia ®Êy. Thùc ra, th× h»ng n¨m trêng ®¹i häc chØ s¶n xuÊt ®îc hai ba «ng cö nh©n h¹ng tåi. ¤ng bè ®ì ®Çu cho çi trêng "Xãocbon AnnammÝt" Êy, hiÖn giê lµ thèng ®èc Nam Kú, trong mét lóc thµnh thËt hiÕm thÊy xa nay ë ngµi, ngµi ®· thó nhËn r»ng chÝnh ngµi ®· "h»ng ch¨m lo ®Õn sù tiÕn bé cña c¶ d©n téc An Nam; më trêng y khoa vµ trêng ®¹i häc lµ cèt ®Ó sau nµy (lêi thó nhËn vµo th¸ng 3 n¨m 1924) ngêi An Nam cã thÓ thay thÕ ngêi Ph¸p trong çc chøc vô thø yÕu ë çc c«ng së".

Bªn c¹nh trêng ®¹i häc ®¸ng quý Êy, lËp ra cèt ®Ó loÌ níc ngoµi, ®Ó ®a ra khoe khoang trong çc bµi diÔn v¨n vµ ®Ó lÊy cí ng¨n cÊm ngêi An Nam xuÊt d¬ng du häc, chóng t«i cßn cã mét trêng y khoa, mét trêng luËt, mét trêng c«ng chÝnh, ba hoÆc bèn trêng chuyªn nghiÖp n÷a, cho c¶


20.000.000 d©n.Nhng kÕt qu¶ thu ®îc ë çc trêng Êy th× nh thÕ nµo?

Mét tê b¸o Ph¸p xuÊt b¶n ë §«ng D¬ng ®· tr¶ lêi c©u hái ®ã nh thÕ nµy: Sè thanh niªn An Nam cã tr×nh ®é kü thuËt chuyªn nghiÖp cao cßn rÊt Ýt, rÊt Ýt ngêi d©n b¶o hé cã thÓ ®¶m ®¬ng ®îc xøng ®¸ng chøc vô cña mét kü s c«ng chÝnh, cña mét b¸c sÜ y khoa hay cña mét thanh tra ho¶ xa, ch¼ng h¹n.

Cho nªn bÞ chÝnh s¸ch ngu d©n triÖt ®Ó kiÒm chÕ nh vËy, ngêi An Nam muèn häc lªn chØ cßn cã 2 çch: ®i du häc ë níc ngoµi hay ë Ph¸p. Nhng nÕu cã mét ngêi An Nam nµo cã ý ®Þnh ®i du häc níc ngoµi th× sÏ bÞ coi nh mét ngêi næi lo¹n, mét ngêi chèng Ph¸p, cã téi lín; ngêi ta h·m h¹i ngêi ®ã vµ c¶ gia ®×nh hä. Anbe Xar«, nguyªn toµn quyÒn §«ng D-¬ng, nay lµ Bé trëng thuéc ®Þa ®· nãi râ chÝnh s¸ch bao v©y tinh thÇn Êy b»ng nh÷ng lêi lÏ sau ®©y: "§Ó cho líp th-îng lu trÝ thøc ®îc ®µo t¹o ë níc ngoµi tho¸t khái vßng kiÒm to¶ cña chóng ta, chÞu ¶nh hëng v¨n ho¸ vµ chÝnh trÞ cña n-íc kh¸c, th× thËt lµ mét ®iÒu nguy hiÓm v« cïng. Nh÷ng ngêi trÝ thøc ®ã trë vÒ níc ®· ®a hÕt tµi n¨ng cña hä ®Ó tuyªn truyÒn vËn ®éng chèng l¹i chóng ta lµ nh÷ng ngêi b¶o hé ®· ng¨n cÊm kh«ng cho hä häc tËp".

Cßn sang du häc ë Ph¸p l¹i lµ mét chuyÖn kh¸c h¼n. 1) Sinh ho¹t ë Ph¸p ®¾t ®á h¬n ë Trung Quèc vµ ë NhËt B¶n, nªn du häc sinh ph¶i rÊt giµu míi cã ®ñ tiÒn ®Õn häc ë mét trêng chÝnh quèc. 2) Ngoµi ra, ngêi ®ã ph¶i ®îc b¶o ®¶m vÒ tinh thÇn nghÜa lµ cha mÑ anh ta ph¶i cã th¸i ®é phôc tïng ChÝnh phñ; ph¶i cã b¶o ®¶m vÒ vËt chÊt tøc lµ ph¶i ®ót lãt thËt nhiÒu cho çc quan cai trÞ. 3) Du häc sinh ph¶i lµm ®ñ çc thÓ thøc qu¸i gë, v« Ých vµ nhôc nh·; nh÷ng thÓ thøc nµy thêng lµm cho ngêi xin ®i häc ph¶i n¶n chÝ, v¶ l¹i ChÝnh phñ còng chØ muèn nh thÕ th«i. 4) Khi ®· sang Ph¸p,

ngêi du häc sinh ph¶i chÞu sù gi¸m s¸t, theo dâi vµ dß la cña ChÝnh phñ Ph¸p.

ChÝnh phñ Ph¸p cè ®a du häc sinh An Nam vµo häc ë nh÷ng trêng ph¶n ®éng nhÊt. Nh÷ng s¸ch vë b¸o chÝ mµ anh ta ®äc, nh÷ng ho¹t ®éng, giao thiÖp h»ng ngµy cña anh ®Òu bÞ kiÓm so¸t, theo dâi. Ngêi ta giao anh cho nh÷ng tªn ba que thùc d©n giµ ®· vÒ hu tr«ng nom. ChÝnh phñ Ph¸p dùng lªn mét bøc têng ng¨n çch h¼n du häc sinh víi nh÷ng luång t tëng chÝnh trÞ vµ x· héi ë chÝnh quèc. §Ó n¾m chÆt lÊy anh ta, ngêi ta dïng tiÒn thuÕ cña ngêi An Nam tæ chøc ra nh÷ng héi qu¸n vµ c©u l¹c bé cho du häc sinh; ë ®Êy muèn lµm g× th× lµm, trõ viÖc häc tËp. NÕu anh sinh viªn tá vÎ tù lËp th× ngêi ta sÏ b¾t Ðp cha mÑ ph¶i gäi anh ta vÒ. NÕu anh ta kh«ng nghe, th× ngêi ta cø viÖc c¾t l¬ng cña anh.

Häc xong vµ nÕu ®· tèt nghiÖp - dï tèt nghiÖp b¸c sÜ y khoa, luËt s hay kü s b¸ch khoa - ngêi An Nam muèn cã viÖc lµm ë trong níc th× ph¶i nhËp quèc tÞch Ph¸p; mµ muèn ®îc vµo lµng T©y th× ph¶i luån lät xin xá thËt lµ nhôc nh· vµ hÌn h¹.

Muèn më trêng t th× ph¶i xin phÐp ChÝnh phñ tríc. BÊt cø lóc nµo ChÝnh phñ còng cã quyÒn kiÓm so¸t hoÆc b¾t çc trêng ph¶i ®ãng cöa.

Sau nh÷ng cuéc biÓu t×nh n¨m 190758 mµ t«i ®· cã dÞp nãi ®Õn, ChÝnh phñ cho lÝnh tËp vÒ ph¸ ph¸ch çc trêng häc vµ b¾t bí gi¸o viªn. Çc «ng gi¸o bÞ b¾t, bÞ ngîc ®·i hµnh h¹, tay trãi giËt çnh khuûu vµ bÞ dÉn tõng x©u lªn tØnh lþ; ®Çu trÇn, ch©n kh«ng, nhÞn ®ãi, nhÞn kh¸t, hä bÞ ®¸nh ®Ëp nh tr©u ngùa, råi bÞ kÕt ¸n khæ sai. Cßn trêng häc th× bän sÜ quan Ph¸p dïng lµm chuång ngùa.

Míi ®©y, ë mét tØnh Nam Kú ngêi ta thuyªn chuyÓn c¶


mét lo¹t gi¸o viªn, lÊy lý do lµ çc nhµ gi¸o ®· quyÕt ®Þnh xin ra héi mµ tríc kia hä bÞ b¾t buéc ph¶i gia nhËp. Tªn c«ng sø chñ tØnh lµm thñ quü héi nµy ®· b¾t gi¸o viªn ph¶i ®ãng thªm 40 phr¨ng ®Ó bï vµo tiÒn quü bÞ hôt. Çc gi¸o viªn bÞ thuyªn chuyÓn ®i còng v× mét lý do kh¸c lµ tªn phã sø ®· chöi m¾ng, lµm nhôc hä vµ do¹ ®¸nh vµo mâm hä (nguyªn v¨n).

§Ó lµm râ nÐt thªm çi chÕ ®é tèt ®Ñp Êy, t«i cÇn ph¶i nãi thªm r»ng: ChÝnh phñ ®· biÕu bµ qu¶ phô cña mét viªn cùu thèng ®èc mét mãn tiÒn lµ 1 triÖu phr¨ng, vµ trî cÊp 800.000 phr¨ng cho 66 buæi kÞch gi¶i trÝ cho kho¶ng 3 hay 4 ngh×n ngêi ¢u ë Sµi Gßn; nhng ChÝnh phñ l¹i thu håi kho¶n trî cÊp chØ cã 2.000 ®ång cho mét tæ chøc gi¸o dôc b×nh d©n v× «ng héi trëng cña tæ chøc nµy lµ mét ngêi lµng T©y cã ch©n trong Héi ®ång thuéc ®Þa, ®· viÕt nh÷ng bµi b¸o ph¶n ®èi viÖc cho trng thÇu h¶i c¶ng Sµi Gßn.

B¸O CHÝ

Nãi xong vÊn ®Ò gi¸o dôc, th× tù nhiªn chóng t«i nghÜ ngay tíi c©u hái: ThÕ cßn b¸o chÝ? Nh÷ng ®iÒu t«i sÏ kÓ vÒ

b¸o chÝ An Nam nã kú dÞ qu¸ ®Õn nçi khã mµ tin ®îc. Gi÷a thÕ kû XX nµy, ë mét níc cã ®Õn 20 triÖu d©n mµ kh«ng cã lÊy mét tê b¸o! Çc b¹n cã thÓ tëng tîng ®îc nh thÕ kh«ng? Kh«ng cã lÊy mét tê b¸o b»ng tiÕng mÑ ®Î cña chóng t«i. Lý do nh thÕ nµy. ChÝnh quyÒn Ph¸p quyÕt ®Þnh r»ng kh«ng mét tê b¸o b»ng tiÕng An Nam nµo ®îc xuÊt b¶n nÕu kh«ng ®îc viªn toµn quyÒn cho phÐp, r»ng hä chØ cho phÐp víi ®iÒu kiÖn lµ b¶n th¶o ®a ®¨ng ph¶i tr×nh viªn toµn quyÒn duyÖt tríc ®·, vµ giÊy phÐp Êy hä thu håi lóc nµo còng ®îc. Tinh thÇn b¶n s¾c lÖnh vÒ b¸o chÝ lµ nh thÕ ®Êy. (Chóng t«i bÞ cai trÞ b»ng chÕ ®é s¾c lÖnh do viªn toµn quyÒn ban bè chø kh«ng ph¶i b»ng nh÷ng ®¹o luËt ®· ®îc th¶o luËn vµ biÓu quyÕt ë nghÞ viÖn). Trªn thùc tÕ cßn tÖ h¬n n÷a. M·i ®Õn b©y giê, cha cã ngêi An Nam nµo ®îc phÐp xuÊt b¶n mét tê b¸o c¶.

T«i gäi b¸o lµ mét tê b¸o vÒ chÝnh trÞ, vÒ kinh tÕ hay v¨n häc nh ta thÊy ë ch©u ¢u vµ çc níc ch©u ¸ kh¸c, chø kh«ng ph¶i mét tê do chÝnh quyÒn thµnh lËp vµ giao cho bän tay ch©n ®iÒu khiÓn, chØ nãi ®Õn chuyÖn n¾ng ma, t¸n d¬ng nh÷ng kÎ quyÒn thÕ ®¬ng thêi, kÓ chuyÖn ví vÈn, ca tông c«ng ¬n cña nÒn khai ho¸ vµ ru ngñ d©n chóng. B¸o ®Çu ®éc ngêi ta nh thÕ, th× ë §«ng D¬ng còng cã ba hay bèn tê ®Êy.

Ngay cho ®Õn c¶ nh÷ng tê th«ng tin thuÇn tuý vÒ kinh tÕ vµ th¬ng m¹i, ngêi ký gi¶ b¶n xø còng chØ xin ®îc phÐp b»ng nh÷ng biÖn ph¸p quanh co. Anh ta ph¶i thuª tiÒn mét ngêi Ph¸p cã ®Þa vÞ vµ ®îc kÝnh nÓ. ¤ng nµy ®i gÆp quan cai trÞ vµ xin phÐp cho «ng ta, lµ ngêi Ph¸p. V× «ng ta vÉn sÏ lµ s¸ng lËp viªn cña tê b¸o, mÆc dÇu «ng ch¼ng biÕt mét tiÕng An Nam nµo gäi lµ cã, «ng ch¼ng ph¶i bá tiÒn tói ra lÊy mét xu nhá, ch¼ng ph¶i ®ông tÝ g× ®Õn c«ng viÖc cña tê b¸o c¶ trõ viÖc ®i gÆp viªn quan cai trÞ. ChØ viÖc cho m-


în tªn m×nh, ngêi Ph¸p kia nhËn ®îc h»ng th¸ng mét sè tiÒn rÊt hËu mµ ngêi ký gi¶ b¶n xø ph¶i tr¶ cho «ng l©u dµi, b¸o cßn ra lµ cßn ph¶i tr¶.

Tríc khi ®a ®i nhµ in, tÊt c¶ çc bµi b¸o ph¶i dÞch ra tiÕng Ph¸p vµ ®a kiÓm duyÖt ®·. CÊm ngÆt nh÷ng tê th«ng tin Êy kh«ng ®îc ®¶ ®éng g× ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò chÝnh trÞ hay t«n gi¸o, mµ chØ ®îc ®¨ng nh÷ng tin tøc th«ng thêng, nh÷ng vÊn ®Ò xÐt ra cã lîi cho Nhµ níc. Khi ®Êt níc bÞ mét thiªn tai nµo, lôt léi, b·o t¸p, ®ãi kÐm, v.v., phßng kiÓm duyÖt cÊm b¸o kh«ng ®îc cho d©n chóng biÕt

nh÷ng tin "kh«ng vui" Êy, cÊm b¸o kh«ng ®îc më l¹c quyªn gióp nh÷ng ngêi bÞ n¹n. B¸o kh«ng cã quyÒn nãi g×, dï chØ bãng giã, ®Õn viÖc bÇu cö héi ®ång thuéc ®Þa hay héi ®ång hµng tØnh. Cã mét tê, dÞch ra tiÕng An Nam ®¹o luËt cÊm nh÷ng hµnh vi hèi lé trong viÖc tuyÓn cö, ®· bÞ kiÓm duyÖt tr¾ng mÊt nöa tê b¸o mµ cßn bÞ khiÓn tr¸ch thªm n÷a. NhiÒu khi ngêi ta cÊm c¶ dÞch ®¨ng nh÷ng bµi ®· ®¨ng ë çc b¸o tiÕng Ph¸p xuÊt b¶n ë §«ng D¬ng.

Çc b¹n chí tëng r»ng mÊy tê b¸o th«ng tin khèn khæ Êy ®îc tù do ph©n tÝch tÊt c¶ nh÷ng çi thuéc vÒ kinh tÕ. Ch¼ng h¹n, hä kh«ng ®îc nãi ®Õn ®êi sèng ®¾t ®á, ®Õn viÖc mÊt mïa, ®Õn viÖc bu«n gian b¸n lËu cña bän con bu«n ngêi ¢u, ®Õn viÖc xoay xë tiÒn nong bÊt l¬ng cña bän quan cai trÞ, ®Õn nh÷ng vô ®Çu c¬ ®ª tiÖn cña bän chñ ®ån ®iÒn vµ chñ nhµ m¸y ngêi da tr¾ng. Võa råi, ngêi ta cÊm b¸o chÝ kh«ng ®îc ®¶ ®éng ®Õn viÖc ChÝnh phñ nhîng quyÒn kinh doanh h¶i c¶ng Sµi Gßn, nÕu kh«ng ph¶i ®Ó t¸n d¬ng c«ng ®øc cña c«ng ty ®éc quyÒn vµ lßng v« t cña ChÝnh phñ. Cã mét tê còng ®· "t¸n d¬ng", nhng kÐm nhiÖt t×nh, nªn phßng kiÓm duyÖt tríc hÕt®· theo dâi bÝ mËt, råi ®ãng cöa h¼n tê b¸o Êy.

Nh÷ng ngêi vµo lµng T©y, ®îc hëng quyÒn c«ng d©n

Ph¸p, cã thÓ xuÊt b¶n b¸o, nhng chØ b»ng tiÕng Ph¸p mµ th«i - ë Nam Kú cã 5, 6 tê b¸o vµo lo¹i Êy. ë çc vïng kh¸c, kh«ng cã tê b¸o nµo, v× kh«ng cã hay cã Ýt ngêi vµo lµng T©y. Trong sè çc c¬ quan ng«n luËn Êy - thêng lµ b¸n nguyÖt san - cã hai hay ba tê cã khuynh híng quèc gia hîp ph¸p. GhÐp hai tÝnh tõ tr¸i ngîc nhau Êy víi nhau, cã thÓ kú dÞ ®Êy vµ cÇn gi¶i thÝch ®«i chót. Nh÷ng tê b¸o nµy lµ cña bän t s¶n b¶n xø míi lªn, cã ®Þa vÞ lµ nhê ë nÒn ®« hé Ph¸p. NÒn ®« hé Êy ®· sinh ra bän nµy, nhng l¹i kh«ng ®Ó cho hä ph¸t triÓn. V× vËy, tÇng líp t s¶n nhá bÐ ®ã bÞ ng¹t thë trong ph¹m vi chËt hÑp vµ phô thuéc mµ quan thÇy ngo¹i quèc - cha ®ì ®Çu cña hä- ®· dµnh cho hä. Vµ v× thÕ, hä hên m¸t nhng còng nhÌ nhÑ th«i. Bëi th©n phËn nöa d¬i nöa chuét cña hä, ch¼ng thuéc hoµn toµn trong x· héi An Nam v× hä lµ nh÷ng ngêi vµo lµng T©y, mµ còng ch¼ng thuéc trong tÇng líp "quý téc" T©y v× hä xuÊt th©n ra lµ ngêi An Nam - nªn hä c¶m thÊy lóng tóng trong mäi viÖc. §ång thêi trong mäi hµnh ®éng vµ t tëng cña hä, ®Òu thÊy çi m©u thuÉn x· héi vµ t©m lý Êy. B¸o cña hä chØ trÝch nh÷ng vô hµ l¹m, nhng l¹i phØnh nÞnh nh÷ng kÎ hµ l¹m; hä than phiÒn vÒ nh÷ng ®¹o luËt ®Ì nÐn ¸p bøc, nhng vÉn cËy thÕ vµo níc mÑ; hä mñi lßng cho sè phËn khèn khæ cña ngêi An Nam, nhng vÉn ca tông c«ng ®øc m¬ hå cña mét nÒn khai ho¸ tèt ®Ñp h¬n. Hä muèn ch÷a bÖnh, nhng l¹i kh«ng d¸m t×m vµ tÊn c«ng vµo nguån gèc cña bÖnh.

¶nh hëng cña hä bÞ c¶n trë mäi ®êng:a) V× chÝnh s¸ch ngu d©n nh çc b¹n ®· biÕt, nªn ®éc

gi¶ chØ cã mét dóm ngêi rÊt h¹n chÕ. Mçi sè ph¸t hµnh kh«ng bao giê qu¸ mét hay hai ngh×n b¶n, Êy thÕ mµ b¸n kh«ng hÕt.

b) V× th¸i ®é lõng chõng, v× kh«ng cã ch¬ng tr×nh cô thÓ, kh«ng cã kÕ ho¹ch râ rµng, kh«ng cã khuynh híng m¹nh


d¹n, nªn mÊy tê b¸o Êy kh«ng thu hót ®îc c¶m t×nh cña d©n chóng. Hä ng¶ nghiªng, hay ®óng h¬n, l¬ löng gi÷a d©n chóng mµ hä kh«ng gÇn gòi ®îc vµ nh÷ng kÎ thèng trÞ kh«ng a hä.

c) Nhµ níc thuéc ®Þa cè t©m ph¸ ph¸ch hä. Hä bÞ ph¸ b»ng nhiÒu çch. Sau ®©y lµ nh÷ng çch th«ng thêng nhÊt:

1. Nhµ níc b¸o cho c«ng chøc vµ nh©n viªn ngêi b¶n xø biÕt r»ng cÊp trªn ®· coi nh÷ng tê b¸o Êy nh lµm çch m¹ng, r»ng nh÷ng ngêi nµo ®äc nh÷ng b¸o ®ã sÏ bÞ ghi danh s¸ch riªng, vµ dÜ nhiªn lµ b¶n danh s¸ch Êy sÏ ®Ýnh theo b¸o ço th¨ng hay gi¸ng chøc.

Cã nhiÒu c«ng chøc ®· bÞ b¾t buéc ph¶i ®æi ®i chç kh¸c hay bÞ b¾t vÒ hu chØ v× ®· vi ph¹m nh÷ng ®iÒu r¨n ®e Êy.

2. §èi víi nh÷ng ®éc gi¶ kh«ng ph¶i lµ c«ng chøc (t«i nãi kh«ng ph¶i lµ c«ng chøc chø kh«ng nãi tù do, v× ë ®Êt níc chóng t«i kh«ng ai ®îc tù do c¶, trõ bän xá l¸ ba que ra) th× viªn quan cai trÞ cho gäi hä ®Õn bµn giÊy, ©n cÇn khuyªn b¶o hä ®iÒu h¬n lÏ thiÖt.

NÕu hä kh«ng biÕt nghe nh÷ng lêi khuyªn tö tÕ Êy, th× hä bÞ c¶nh s¸t theo dâi. Vµ cø mêi lÇn th× cã ®Õn chÝn, b¸o chÝ vµ th tõ cña hä bÞ thÊt l¹c nh bÞ phÐp thÇn. ChÝnh phñ h·y t¹m vui lßng nh thÕ trong lóc chê ®îi c¬ héi ®Ó tãm cæ hä v× lÏ nµy hay lÏ kh¸c.

3. ChÝnh phñ cho bän chñ nhµ in lùa chän nªn lµm viÖc cho mét tê b¸o "tin vÞt kh«ng biÕt ®iÒu" ®îc Ýt tiÒn, hay nªn nhËn in cho Nhµ níc ®îc lîi léc vµ b¶o ®¶m h¬n nhiÒu.

V× thÕ, mét tê b¸o ë Sµi Gßn ®· buéc ph¶i ®æi chñ in nhiÒu lÇn trong mét th¸ng.

4. ChÝnh phñ vi ph¹m quyÒn tù do th tÝn, ngay c¶ th riªng cña çc ký gi¶. Nh÷ng ngêi nµy bÞ "ghi" vµo sæ ®en, bÞ theo dâi, dß la, do th¸m vµ vu ço. ChÝnh phñ dïng c¶ ¸p lùc ®èi víi gia ®×nh, bµ con th©n thuéc vµ bÌ b¹n hä n÷a. ChØ nhê ®Þa vÞ cã lµng T©y vµ nhê m¸nh khoÐ kh«n khÐo kÕt thóc mäi b×nh luËn b»ng çch nÞnh hãt t©ng bèc hÕt møc níc mÑ b¶o hé, nh©n tõ, thiªng liªng, v.v. mµ hä tho¸t khái ®i tï.

B¸o chÝ b¶n xø b»ng tiÕng Ph¸p bÞ ph¸ ph¸ch nh vËy ®Êy. Nh÷ng hµnh vi bÊt hîp ph¸p cña lèi trÞ an ®ª hÌn Êy cßn ®îc t¨ng cêng vµ bæ sung thªm b»ng nh÷ng ®iÒu lÖ ph¸p lý nh thÕ nµy: "Mäi viÖc trng bµy hay göi ®i n¬i kh¸c nh÷ng bµi h¸t, bøc ho¹ hay tranh ¶nh tr¸i ®¹o t«n kÝnh ®èi víi çc vÞ ®¹i diÖn cña Nhµ níc, sÏ bÞ trõng ph¹t bao nhiªu th¸ng tï vµ ph¹t tiÒn bao nhiªu phr¨ng ®ã, v.v.".

Cha hÕt ®©u. NÒn v¨n minh cña thùc d©n ®· dïng ngän ®uèc cæ truyÒn thñ tiªu ®Õn chót tù do cuèi cïng cña ngêi b¶n xø. §· lµm cho ngêi b¶n xø ph¶i ®Çn ®én vµ c©m, chóng vÉn cha võa lßng; chóng cßn muèn hä ph¶i ®iÕc n÷a kia. Chóng bÞt tai hä kh«ng cho hä nghe tiÕng vang cña nh÷ng biÕn cè bªn ngoµi. ChØ ®¬n gi¶n b»ng mét nÐt bót, chóng ®×nh chØ h¼n ®êi sèng tinh thÇn cña c¶ mét d©n téc. Còng s¾c lÖnh võa kÓ trªn ®Þnh r»ng: "Sù lu hµnh b¸o vµ t¹p chÝ bÊt cø b»ng tiÕng g×, cã thÓ bÞ cÊm do mét nghÞ ®Þnh cña quan toµn quyÒn". Çc b¹n cã tin ch¾c r»ng quan toµn quyÒn nh©n tõ ch¼ng s¬ suÊt g× mµ kh«ng dïng vµ l¹m dông quyÒn hµnh Êy. B¸o chÝ b»ng tiÕng Ph¸p, xuÊt b¶n ë Pari, göi sang ®Òu bÞ tÞch thu ë §«ng D¬ng. Së bu chÝnh, së mËt th¸m vµ çc c¬ quan hµnh chÝnh cïng nhau lµm nhiÖm vô ®ª hÌn Êy. Vµ ngêi ta do¹ trõng ph¹t nh÷ng ngêi cã tªn nhËn nh÷ng tê b¸o Êy. Ngêi ta cÊm ngÆt kh«ng cho ®äc b¸o NhËt vµ Trung Quèc. Gi÷ mét tê t¹p chÝ, mét quyÓn s¸ch


Trung Quèc nµo ®ã cã thÓ lµ mét träng téi ®èi víi ngêi An Nam. T«i biÕt nhiÒu nhµ v¨n th©n bÞ kÕt ¸n khæ sai chung th©n v× ®· ®äc t¹p chÝ Trung Quèc hån, Èm b¨ng vµ nh÷ng bµi cïng lo¹i Êy cña çc nhµ duy t©n Trung Quèc. N¨m 1920, cã nhiÒu ngêi An Nam ë B¾c Kú bÞ kÕt ¸n tõ hai ®Õn n¨m n¨m tï, chØ v× mét ngêi ®· lµm th¬ ca tông tù do vµ çc ngêi kh¸c ®· nghe ng©m bµi th¬ Êy.

THUÕ KHO¸

ChÝnh s¸ch thùc d©n ¨n cíp, ch¼ng nh÷ng ®· tíc ®o¹t mÊt ruéng ®Êt, cña c¶i, ®· xo¸ bá hÕt mäi quyÒn lîi, mäi quyÒn tù do - kÓ c¶ quyÒn tù do th©n thÓ cña ngêi d©n b¶n xø, mµ cßn b¾t hä ph¶i nép thuÕ vÒ nh÷ng m¶nh ®Êt c»n cçi cßn l¹i trong tay hä, nép thuÕ vÒ nghÒ nghiÖp sinh sèng cña hä, nép c¶ thuÕ kh«ng khÝ mµ hä thë n÷a.

§ét nhiªn ngêi ta t¨ng thuÕ th©n tõ mét hµo lªn hai ®ång rìi. Nh÷ng ngêi cha ®Õn tuæi nép su, nghÜa lµ díi 18

tuæi, tríc kia kh«ng ph¶i ®ãng gãp g×, th× nay ph¶i nép mét thø thuÕ nÆng gÊp mÊy lÇn thuÕ th©n cña suÊt ®inh tríc kia.

Ngêi ta kh«ng nh÷ng t¨ng thuÕ lªn gÊp béi vµ b¾t nh÷ng ngêi cha hÒ ph¶i ®ãng gãp nay ph¶i ®ãng gãp, mµ ®iÒu tai h¹i nhÊt ®èi víi d©n ®inh lµ thuÕ suÊt thay ®æi lu«n vµ ngêi d©n bÞ b¾t buéc ph¶i mang nhiÒu lo¹i thÎ tuú th©n, thÎ th«ng hµnh, do ®ã mµ ph¶i ®ãng gãp hÕt søc v« lý

vµ cã tÝnh chÊt cìng bøc.Ngêi An Nam b¾t buéc lóc nµo còng ph¶i mang thÎ thuÕ

th©n trong ngêi, ai hái ®Õn ®Òu ph¶i xuÊt tr×nh. ThÎ dÔ bÞ nhµu n¸t vµ bÈn thØu, nhng ngêi nµo quªn hoÆc ®¸nh mÊt thÎ th× bÞ b¾t vµ bÞ tï.N¨m 1919, ngêi ta ®· bá viÖc ph©n h¹ng ®ãng thuÕ th©n ë B¾c Kú, chØ b»ng mét nghÞ ®Þnh cña thèng sø. Mäi ngêi d©n tõ 18 ®Õn 60 tuæi, ®Òu ph¶i nhÊt luËt ®ãng 5 ®ång thuÕ th©n.

Theo mét nghÞ ®Þnh kh¸c th× bÊt cø ngêi An Nam nµo kh«ng mang thÎ ®Òu cã thÓ bÞ tï vµ buéc ph¶i ®ãng thuÕ mét lÇn n÷a dï tríc kia ngêi ®ã ®· nép råi.

§Ó bï vµo chç hao hôt do ®ång b¹c bÞ sôt gi¸, mét viªn toµn quyÒn ®· cã s¸ng kiÕn t¨ng gÊp béi sè ngêi ph¶i chÞu thuÕ lªn ®Ó b¾t çc x· ph¶i ®ãng gãp thªm.

** *

Ngêi An Nam ph¶i ®ãng thuÕ nÆng h¬n ngêi Ên §é, M· Lai, Nam D¬ng vµ NhËt B¶n nhiÒu. Nhng ®êi sèng kinh tÕ ë Nam D¬ng, Ên §é vµ NhËt B¶n l¹i cao h¬n ë §«ng D¬ng nhiÒu l¾m, d©n nh÷ng níc nµy cã thÓ ®ãng gãp dÔ dµng sè thuÕ qu¸ nÆng ®èi víi ngêi An Nam.

** *

Tríc thêi Ph¸p thuéc, bé thuÕ ®iÒn thæ ghi ®Çy ®ñ ruéng ®Êt c«ng vµ ruéng ®Êt t cã ph©n h¹ng theo lo¹i s¶n vËt trång trät. ThuÕ suÊt chØ ®¸nh tõ mét ®Õn n¨m hµo mét mÉu ®èi víi ruéng cÊy lóa. §èi víi çc lo¹i ruéng ®Êt kh¸c, thuÕ suÊt ®¸nh tõ hai hµo ®Õn mét ®ång t. §¬n vÞ diÖn tÝch lµ mÉu tøc lµ mét diÖn tÝch vu«ng mçi c¹nh ®é 150 th-


íc. ChiÒu dµi cña mét thíc An Nam thay ®æi tuú tõng tØnh tõ 42, 47 ®Õn 64 x¨ngtimÐt, do ®ã diÖn tÝch mét mÉu tuú n¬i cã thÓ lµ 3.970, 4.900 hoÆc 6.200 mÐt vu«ng.

§Ó t¨ng thªm thu nhËp cho Nhµ níc, ngêi ta dïng mét ®¬n vÞ ®o ®¹c, dµi 40 x¨ngtimÐt, ng¾n h¬n tÊt c¶ çc ®¬n vÞ thêng dïng, v× vËy diÖn tÝch mét mÉu chØ cßn 3.600 mÐt vu«ng. B»ng çch ®ã thuÕ ®iÒn thæ ®· t¨ng lªn nhiÒu hay Ýt kh¸c nhau tuú tõng tØnh: n¬i th× t¨ng mét phÇn mêi, n¬i th× t¨ng mét phÇn ba, n¬i bÞ thiÖt thßi nhÊt th× t¨ng ®Õn hai phÇn ba.

Tõ 1890, thuÕ trùc thu t¨ng lªn gÊp ®«i; tõ 1896 ®Õn 1898 t¨ng lªn mét nöa vµ cø nh thÕ t¨ng lªn m·i. Çc x· th× cø nai lng ra ®ãng gãp; cßn biÕt kªu ai b©y giê? Bãp nÆn ®-îc th× bän c«ng sø l¹i cµng ra tay bãp nÆn. Bän Ph¸p nµy cho r»ng çc x· vÉn ngoan ngo·n nép ®ñ thuÕ th× tøc lµ thuÕ m¸ cha ®Õn nçi qu¸ nÆng nÒ!

** *

H»ng n¨m ngêi ta ph©n bæ cho mçi lµng ph¶i nép thuÕ cho mét sè ®inh vµ mét sè ruéng ®Êt çc h¹ng. CÇn cã thªm tiÒn ®Ó chi tiªu ch¨ng? Ngêi ta cø söa l¹i con sè, mÆc dÇu ®ang gi÷a n¨m, råi ngêi ta b¾t çc lµng ph¶i ®ãng ®ñ thuÕ cho sè ®inh, ®iÒn cao h¬n sè quy ®Þnh ®Çu n¨m. V× thÕ mµ ë mét tØnh B¾c Kú, toµn bé diÖn tÝch cha tíi 120.000 hÐcta mµ b¶n thèng kª l¹i ghi nh÷ng 122.000 hÐcta ruéng vµ cø nh thÕ, ngêi An Nam vÉn ph¶i cói ®Çu ®ãng thuÕ khèng cho nh÷ng ruéng ®Êt kh«ng cã thùc. Cã kªu ca còng ch¼ng ai thÌm nghe!

Kh«ng nh÷ng thuÕ ®· nÆng nÒ mµ l¹i cßn thay ®æi lu«n.

ViÖc ChÝnh phñ cã nh©n nhîng phÇn nµo trong viÖc thu mét sè kho¶n thuÕ lu th«ng hµng ho¸ ®· lµm cho d©n lµng bÞ phiÒn nhiÔu h¬n vµ ®· më ®êng cho tÖ nhòng l¹m. Cã h«m ngêi ta tha kh«ng ®¸nh thuÕ cho mét ngêi g¸nh mét g¸nh cau, nhng h«m sau ngêi ta l¹i b¾t ngêi ®ã ®ãng thuÕ tuy g¸nh mét g¸nh nhÑ h¬n. §¸nh thuÕ nh vËy th× khã mµ c«ng b»ng ®îc. Ngêi ta cÊp mét giÊy phÐp lu th«ng cho 150 kil«gam thuèc lµo. S¾p xÕp lµm sao ®Ó khái ph¶i ®¸nh thuÕ nhiÒu lÇn vµo cïng mét sè thuèc ®ã khi sè hµng nµy ®· chuyÓn sang tay mét chñ kh¸c, hay khi 150 kil«gam thuèc ®ã ®· ®em chia cho ba, bèn ngêi mua? ChØ cã tuú ë çc «ng nhµ ®oan, muèn lµm g× th× lµm chø kh«ng cã luËt ph¸p nµo c¶. Cho nªn ngêi An Nam rÊt sî nhµ ®oan, tho¸ng thÊy nh©n viªn nhµ ®oan lµ hä ®· vøt ngay gi÷a ®êng thóng muèi, thóng thuèc l¸ hay thóng cau mµ hä ®ang g¸nh trªn vai; thµ mÊt cña cßn h¬n lµ ®ãng thuÕ qu¸ nÆng. Cã vïng, ngêi An Nam buéc ph¶i nhæ thuèclµo, chÆt cau ®i, ®Ó tr¸nh khái bÞ phiÒn nhiÔu v× çc thø thuÕ míi.

N¨m ngo¸i, miÒn trung Trung Kú bÞ ®iªu ®øng v× n¹n ®ãi. Kh«ng cøu gióp th× chí, ChÝnh phñ cßn t¨ng thuÕ lªn 30%.

NhiÒu tØnh ë Nam Kú bÞ n¹n lôt ph¸ ho¹i. Ngêi ta cÊm ng-êi An Nam bµn ®Õn viÖc ®ã vµ cÊm tæ chøc l¹c quyªn gióp ®ång bµo cña hä bÞ n¹n. H¬n n÷a, trong lóc d©n chóng ®ãi khæ v× thiªn tai nh vËy ngêi ta vÉn b¾t d©n ®ãng thuÕ nh thêng lÖ. §Ó thu cho ®îc thuÕ, ®· x¶y ra bao nhiªu vô l¹m quyÒn, bao nhiªu cuéc truy bøc thËm tÖ ®èi víi d©n bÞ n¹n.

Suèt c¶ n¨m, ë thµnh thÞ còng nh ë n«ng th«n, ngµy nµo ngêi ta còng ®îc môc kÝch nh÷ng cuéc b¾t bí, kh¸m xÐt g©y nªn nh÷ng c¶nh ®au xãt, th¶m th¬ng trong viÖc thu


çc thø thuÕ. Cã lóc thu thuÕ ®· thµnh mét cuéc s¨n b¾t ng-êi. Ngêi d©n b¶n xø nµo mµ kh«ng cã tiÒn nép kho b¹c, ch¼ng chÞu cho ngêi ta cïm kÑp vµ còng ch¼ng muèn lµm viÖc díi lµn roi vät, th× trèn biÖt mét xã vµ ®µnh chÞu chÕt ®ãi ë ®ã.

NhiÒu ngêi ph¶i b¸n c¶ gia tµi - b¸n c¶ con çi - ®Ó ®ãng thuÕ cho Nhµ níc ®· ¸p bøc, bãc lét hä.

ë Cao Miªn, cã nhiÒu phô n÷ khèn khæ, ch©n mang xiÒng s¾t, ph¶i ®i quÐt ®êng. Hä chØ cã mét téi lµ kh«ng nép ®îc thuÕ.

CUéC KH¸NG CHIÕN

MÆc dÇu bän vua chóa ¬n hÌn, mÆc dÇu ®Þch ®ang chiÕm u thÕ vµ mÆc dÇu chÕ ®é qu©n chñ ®· lµm cho d©n chóng quen l¹nh nh¹t, bµng quan, d©n chóng còng kh«ng thÓ chÞu ¸ch ngo¹i bang mµ kh«ng bÒn bØ chèng l¹i. Lóc míi thÊy çc tµu chiÕn lín vµ sóng èng tinh x¶o th× ng¹c nhiªn, nhng khi c¶m gi¸c ®Çu tiªn Êy ®· qua th× nh÷ng ngêi yªu níc An Nam liÒn tæ chøc ®Êu tranh. Cuéc x©m chiÕm §«ng D¬ng b¾t ®Çu tõ n¨m 1858 m·i ®Õn 1909 míi kÕt thóc. ChÝnh trong thêi kú nµy, khi nhµ ¸i quèc §Ò Th¸m

chÕt th× c«ng cuéc chèng Ph¸p cã tæ chøc vµ cã vò trang chÊm døt. Ngêi anh hïng d©n téc Êy cïng víi mét Ýt nghÜa qu©n kiªn quyÕt cña «ng ®· chiÕm lÜnh c¶ mét tØnh nhá vµ ®¬ng ®Çu víi thùc d©n Ph¸p trong nhiÒu n¨m. Trong thêi kú chiÕn tranh ë ch©u ¢u, nhiÒu cuéc b¹o ®éng ®· næ ra nhng l¹i bÞ dÑp t¾t ngay trong biÓn m¸u. Trong sè çc cuéc khëi nghÜa ®ã, cÇn chó ý ®Õn cuéc næi dËy cña binh lÝnh An Nam - binh lÝnh s¾p ®îc ®em sang Ph¸p - do «ng vua trÎ Duy T©n tæ chøc. Sau khi ©m mu b¹i lé, vua Duy T©n bÞ phÕ vµ ®µy sang ch©u Phi.

Trong cuéc ®Êu tranh tuyÖt väng cña mét d©n téc bÞ ¸p bøc cã nhiÒu hµnh ®éng oanh liÖt vµ nhiÒu sù hy sinh lín, gi¸ kÓ ®îc ë ®©y ®Ó çc b¹n biÕt th× hay l¾m, nhng kh«ng thÓ nãi hÕt ®îc trong ph¹m vi nhá hÑp cña buæi nãi chuyÖn


nµy cña chóng ta. VËy nªn t«i chØ cã thÓ nh¾c l¹i ®©y mét ®o¹n håi ký cña phã ®« ®èc Rªv©ye nh sau:

"NÕu chóng ta ®¸nh gi¸ mét ngêi qua phÈm chÊt ®¹o ®øc chø kh«ng ph¶i qua nh÷ng tri thøc cña ngêi ®ã, th× chóng ta sÏ bít kiªu c¨ng vÒ tÝnh chÊt cao ®¼ng cña chóng ta ®èi víi ngêi ViÔn §«ng, nh÷ng ngêi biÕt hy sinh mét çch cã ý nghÜa.

N¨m 1862, chóng t«i ®îc ph¸i ®i ®µn ¸p mét cuéc khëi nghÜa. Viªn t lÖnh V. sai mét trung uý ®em qu©n chÆn ®-êng rót lui cña nghÜa qu©n sau khi hä b¹i trËn.

MÆt trêi võa lÆn th× viªn trung uý ®em lÝnh trë vÒ, rÊt mÖt mái, ngêi ®Ém bïn. Kh«ng thÊy tï nh©n, thÊy nÐt mÆt ai còng cã vÎ bèi rèi, chóng t«i biÕt ngay lµ cuéc chinh ph¹t nµy kh«ng kÕt qu¶. Nh÷ng ngêi An Nam dÉn ®êng, ®Çu cói xuèng, tay bÞ trãi, ®ang ®i gi÷a bèn ngêi lÝnh mang sóng. Th©n thÓ hä, gÇn nh trÇn truång, mang ®Çy vÕt th¬ng. Viªn trung uý bíc tíi tríc viªn t lÖnh vµ lóng tóng nãi:

- Tha quan t lÖnh, tõ sím nh÷ng ngêi ®a ®êng ®· dÉn chóng t«i kh¾p n¬i, léi bïn ngËp ®Õn bông, nhng chóng t«i kh«ng t×m thÊy mét ngêi ch¹y trèn nµo c¶.

Viªn t lÖnh cho gäi hai ngêi An Nam ®Õn hái.Hai ngêi nµy lµ hai anh em v× hä gièng nhau l¾m. ChØ

cã ngêi anh tr¶ lêi nh÷ng c©u hái cña viªn t lÖnh:- Chóng mµy biÕt chç, chóng mµy ®· thó nhËn råi kia mµ.- Cã, chóng t«i cã biÕt chç.- Tao ®· gi¶i thÝch cho chóng mµy rÊt kü viÖc híng dÉn

lÝnh ®i t×m ë ®©u vµ b»ng çch nµo råi. Chóng mµy ®· khai hiÓu râ hÕt.

- Chóng t«i hiÓu.- Tao cã nãi: "NÕu chóng mµy dÉn qu©n lÝnh ®i ®óng

®êng th× chóng mµy sÏ tho¸t chÕt; nÕu ®em hä ®i l¹c th×

chóng mµy sÏ bÞ xö b¾n", cã ®óng tao ®· nãi nh thÕ kh«ng?- ¤ng chØ huy cã nãi nh vËy.- Chóng mµy ®· cè t©m lµm l¹c híng c¶ ®éi qu©n trong

®ång lÇy.Hai chµng thanh niªn ®øng im lÆng.- Lóc ra ®i, tao ®· nãi tríc r»ng chóng mµy sÏ bÞ b¾n,

nÕu chóng mµy kh«ng ®a ®óng ®êng... Cã ph¶i nh thÕ kh«ng? Tr¶ lêi ®i.

- ¤ng chØ huy cã b¶o nh vËy, ngêi anh c¶ tr¶ lêi.- VËy chóng mµy biÕt tríc chóng mµy sÏ bÞ xö b¾n chø ?- Chóng t«i ®ang chê ®©y.Ngêi Nam Kú Êy tr¶ lêi víi mét th¸i ®é chÞu ®ùng rÊt

th¶n nhiªn cña ngêi ¸ §«ng. ThÊy tra vÊn ®· xong, hai ngêi An Nam chµo ®i ra.

Viªn t lÖnh gäi mét tªn cai ngêi Thæ NhÜ Kú vµ b¶o: "LÊy bèn lÝnh vµ ®em b¾n hai tªn tï nµy sau tr¹i".

Tªn cai Thæ NhÜ Kú vÉy hai ngêi An Nam hai ngêi nµy ®i theo kh«ng hÒ ngËp ngõng vµ còng ch¼ng kªu ca g×. Mét l¸t sau, tiÕng sóng næ.

Viªn t lÖnh mÆt bõng ®á, quay vÒ phÝa chóng t«i nãi: "ThËt lµ anh hïng... ë Hy L¹p cã lÏ ngêi ta ph¶i dùng tîng hä ®Êy, cßn t«i, t«i ph¶i b¾n hä".

§Õn s¸ng, nh×n ra ngoµi ph¸o thuyÒn, chóng t«i thÊy bªn bê mét tÊm biÓn lín ®ãng vµo th©n c©y. Ngêi th«ng ng«n dÞch l¹i cho chóng t«i nghe mét ®o¹n nh sau:

"Çc «ng ®· chiÕm mÊt nhiÒu tØnh cña chóng t«i ®Ó lµm giµu thªm cho ®Õ quèc çc «ng, ®Ó cho thanh danh çc «ng cµng thªm r¹ng rì. Çc «ng cã ®ßi chóng t«i chuéc l¹i ®Êt ®ai kh«ng ? Chóng t«i s½n sµng tr¶, miÔn lµ çc «ng ®õng ®¸nh nhau víi chóng t«i n÷a vµ ®em qu©n trë vÒ níc.


"Nhng nÕu çc «ng tõ chèi, chóng t«i sÏ kh«ng ngõng chiÕn ®Êu ®Ó tu©n theo ý trêi. Chóng t«i còng cã chót e ng¹i tríc thÕ lùc cña çc «ng, nhng chóng t«i sî trêi h¬n søc m¹nh cña çc «ng. Chóng t«i nguyÖn sÏ chiÕn ®Êu m·i m·i kh«ng nghØ. Khi kh«ng cßn g× n÷a, chóng t«i sÏ lÊy cµnh c©y lµm cê, lµm gËy ®Ó vò trang cho qu©n ®éi chóng t«i. Lóc ®ã çc «ng lµm thÕ nµo mµ cã thÓ sèng ®îc víi chóng t«i?".

§©y kh«ng ph¶i lµ nh÷ng lêi nãi su«ng: cha cã mét d©n téc nµo d¸m tæ chøc kh¸ng chiÕn trong mét t×nh tr¹ng nguy nan nh thÕ.

Lóc ph¸i quèc gia hÊp hèi, t«i b¾t ®îc mét tï nh©n cã mang theo mét khÈu sóng lôc. T«i tiÕc kh«ng gi÷ l¹i khÈu sóng Êy. Sóng lµm b»ng mét çi «! Tay cÇm çn « dïng lµm b¸ng sóng; çn « c¾t ng¾n cßn chõng hai m¬i x¨ngtimÐt lµm nßng sóng; trªn nßng cã ®ôc mét lç nhá ®Ó c¾m ngßi thuèc næ.

Víi nh÷ng khÝ cô nh vËy, vµ sau nh÷ng tai biÕn khñng khiÕp, nh÷ng ngêi chñ tr× cßn l¹i cña mét d©n téc ®· bÞ dån ®Õn bíc ®êng cïng - vÉn chiÕn ®Êu chèng l¹i qu©n ®éi ph-¬ng T©y. §«i khi hä giÕt mét vµi ngêi chóng t«i b»ng c¹m bÉy, nhÊt lµ hä ®· lµm cho chóng t«i chÕt v× bÖnh tËt, v× ph¶i ®uæi theo hä trªn nh÷ng çnh ®ång lÇy uÕ khÝ, díi ¸nh n¾ng gay g¾t.

Cã nhiÒu lÇn ®uæi theo b¾t nh÷ng ngêi yªu níc ®ã mµ chóng ta thêng gäi lµ kÎ phiÕn lo¹n, t«i c¶m thÊy v« cïng th-¬ng xãt cho c¶ d©n téc Êy vµ c¶m phôc nh÷ng ngêi chØ huy cña hä, nh÷ng ngêi v÷ng lßng tin ë c«ng lý vµ cã mét nghÞ lùc bÊt khuÊt.

Cuéc ®¹i chiÕn kÕt thóc, d©n téc An Nam còng nh çc d©n téc kh¸c ®· bÞ mª hoÆc theo nh÷ng lêi tuyªn bè réng r·i cña Uynx¬n vÒ quyÒn d©n téc tù quyÕt. Mét nhãm ngêi An

Nam trong ®ã cã t«i, ®· göi cho nghÞ viÖn Ph¸p vµ tÊt c¶ nh÷ng ®oµn ®¹i biÓu ë Héi nghÞ VÐcx©y mét b¶n yªu s¸ch sau ®©y:

Y£U S¸CH CñA NH¢N D¢N AN NAMTõ ngµy §ång minh th¾ng trËn, tÊt c¶ çc d©n téc bÞ lÖ

thuéc ®Òu chøa chan hy väng r»ng theo nh÷ng lêi cam kÕt chÝnh thøc vµ trÞnh träng mµ çc cêng quèc §ång minh ®· tuyªn bè víi toµn thÕ giíi, trong cuéc ®Êu tranh cña V¨n minh chèng D· man, th× tiÒn ®å mét thêi ®¹i c«ng lý vµ chÝnh nghÜa nhÊt ®Þnh lµ ph¶i ®Õn víi hä.

Trong khi chê cho nguyªn t¾c d©n téc sÏ tõ lÜnh vùc lý t-ëng chuyÓn vµo lÜnh vùc hiÖn thùc do chç quyÒn tù quyÕt thiªng liªng cña çc d©n téc ®îc thõa nhËn thËt sù, nh©n d©n níc An Nam tríc kia, nay lµ xø §«ng - Ph¸p, xin tr×nh bµy víi çc quý ChÝnh phñ trong §ång minh nãi chung vµ víi ChÝnh phñ Ph¸p ®¸ng kÝnh nãi riªng, nh÷ng yªu s¸ch khiªm tèn sau ®©y:

1. Tæng ©n x¸ cho tÊt c¶ nh÷ng ngêi b¶n xø bÞ ¸n tï chÝnh trÞ;

2. C¶i çch nÒn ph¸p lý ë §«ng D¬ng b»ng çch cho ngêi b¶n xø còng ®îc quyÒn hëng nh÷ng ®¶m b¶o vÒ mÆt ph¸p luËt nh ngêi ¢u ch©u; xo¸ bá hoµn toµn çc tßa ¸n ®Æc biÖt dïng lµm c«ng cô ®Ó khñng bè vµ ¸p bøc bé phËn trung thùc nhÊt trong nh©n d©n An Nam;

3. Tù do b¸o chÝ vµ tù do ng«n luËn;4. Tù do lËp héi vµ tù do héi häp;5. Tù do c tró ë níc ngoµi vµ tù do xuÊt d¬ng;6. Tù do häc tËp, thµnh lËp çc trêng kü thuËt vµ chuyªn

nghiÖp ë tÊt c¶ çc tØnh cho ngêi b¶n xø;7. Thay chÕ ®é ra çc s¾c lÖnh b»ng chÕ ®é ra çc ®¹o


luËt;8. §oµn ®¹i biÓu thêng trùc cña ngêi b¶n xø, do ngêi b¶n

xø bÇu ra, t¹i NghÞ viÖn Ph¸p ®Ó gióp cho NghÞ viÖn biÕt ®-îc nh÷ng nguyÖn väng cña ngêi b¶n xø;

Cuèi b¶n yªu s¸ch, chóng t«i cã viÕt thªm rÊt nhiÒu c©u ca tông nh©n d©n vµ nh©n ®¹o.

Nhng sau mét thêi gian nghiªn cøu vµ theo dâi, chóng t«i nhËn thÊy r»ng "chñ nghÜa Uynx¬n"59 chØ lµ mét trß bÞp bîm lín. ChØ cã gi¶i phãng giai cÊp v« s¶n th× míi gi¶i phãng ®îc d©n téc; c¶ hai cuéc gi¶i phãng nµy chØ cã thÓ lµ sù nghiÖp cña chñ nghÜa céng s¶n vµ cña çch m¹ng thÕ giíi.

GI¸O HéI

NÕu cã d©n téc nµo ph¶i nhí ¬n Chóa vµ çc gi¸o sÜ, th× chÝnh ®ã lµ d©n téc An Nam! V× Chóa vµ çc gi¸o sÜ mµ d©n téc nµy ®· sa vµo t×nh c¶nh n« lÖ nh ngµy nay. Bíc ®Çu, khi gióp Gia Long chiÕm lÊy ng«i vua, Pinh« ®ê Bªhen ®· lµm hÕt çch dän ®êng cho thùc d©n cíp níc. Cho nªn ®Ó ®æi lÊy mét Ýt sóng èng, y ®· b¾t Gia Long nhîng cho Ph¸p nh÷ng th¬ng c¶ng vµ qu©n c¶ng sau nµy trë thµnh nh÷ng c¨n cø x©m lîc cña Ph¸p.

ChÝnh nh÷ng tªn gi¸o sÜ ®· vÏ b¶n ®å An Nam cho ®éi qu©n x©m lîc. ChÝnh bän hä ®· ®a tin cho gi¸n ®iÖp, dÉn ®êng cho ®éi qu©n viÔn chinh vµ tè gi¸c nh÷ng ngêi yªu n-

íc. Trong thêi chinh chiÕn ë B¾c Kú, nhiÒu tªn gi¸m môc cha cè gi¶ danh ®i lµm viÖc thiÖn, ®· len lái trong d©n chóng An Nam do th¸m phong trµo, ®¸nh c¾p kÕ ho¹ch phßng thñ thµnh phè vµ chuyÓn cho ngêi Ph¸p. BiÕt râ nh÷ng vïng giµu cã nhng l¹i ph¶n ®èi truyÒn ®¹o, ®«i khi gi¸o héi cè ý ®a cha cè vÒ chÞu bÞ øc hiÕp ®Ó lÊy cí can thiÖp vµ cíp bãc nh©n d©n.

ë ®©u cã cuéc næi dËy, cã khëi nghÜa th× n¬i ®ã cha cè biÕn thµnh mËt th¸m, nhµ thê Chóa biÕn thµnh n¬i tra kh¶o. Trong nh÷ng buæi xng téi, bän cha cè chÊt vÊn ngêi d©n quª, do¹ n¹t hä hoÆc høa hÑn kh«n khÐo víi hä ®Ó lÊy tin tøc vÒ phong trµo vµ çc l·nh tô. LÔ xng téi xong, çc cha chóng ta bÌn ch¹y ®i tè ço víi nhµ chøc tr¸ch Ph¸p.

VÒ mÆt kinh tÕ còng nh vÒ mÆt tinh thÇn, gi¸o héi ®Òu tá ra rÊt xøng ®¸ng víi Chóa. LÊy danh nghÜa lµm viÖc thiÖn, ngêi ta tËp trung trÎ må c«i vÒ Nhµ chung, thÝ cho mét b¸t c¬m råi b¾t çc em lµm viÖc nh tï khæ sai. Cã nh÷ng cha cè ®· b¸n nh÷ng em g¸i må c«i do hä tr«ng nom, cho nh÷ng tªn thÝch ®ïi non ®Ó lÊy tiÒn tiªu. Cã cha cè tuyÓn mé nh÷ng ngêi thÊt nghiÖp, ®em ®i khai hoang vµ høa chia lîi cho hä; nhng khi ruéng ®Êt ®· cã thu ho¹ch th× bän cha cè l¹i th¼ng tay ®uæi hä ®i.

§Ó bãc lét ngêi b¶n xø, gi¸o héi ®· dïng nhiÒu m¸nh khãe mµ nh÷ng thñ ®o¹n chÝnh nh sau:

Trong çc cuéc xung ®ét An - Ph¸p, ngêi An Nam ®i l¸nh n¹n ph¶i t¶n c sang çc tØnh l©n cËn. Khi hä trë vÒ lµng th× ®Êt ®ai cña hä ®· bÞ chiÕm ®o¹t. Nh©n c¬ héi lo¹n l¹c, v¾ng chñ, Nhµ chung ®· cíp c¶ v¨n tù lÉn ruéng ®Êt cña hä.

Nh÷ng n¨m mÊt mïa, Nhµ chung cho n«ng d©n vay tiÒn nhng b¾t hä ph¶i ®a ruéng ®Êt b¶o ®¶m. V× lÊy l·i c¾t cæ


nªn ®Õn kú h¹n ngêi n«ng d©n kh«ng tr¶ ®îc nî, thÕ lµ tÊt c¶ ruéng n¬ng ®Òu r¬i vµo tay Nhµ chung.

Nh÷ng tªn quan cai trÞ, thèng ®èc, toµn quyÒn còng Ýt liªm khiÕt l¾m. ChØ cÇn n¾m ®îc Ýt giÊy tê bÝ mËt vÒ ®êi t vµ cã thÓ ch¹m ®Õn thanh danh cña hä, th× Nhµ chung bÌn dïng ®Ó lµm tiÒn vµ ®ßi hái tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu hä muèn. V× vËy mµ mét viªn toµn quyÒn ®· ph¶i nhîng l¹i cho Nhµ chung ®Õn 7.000 hÐcta ®Êt mµu mì cña d©n b¶n xø. D©n mÊt quyÒn së h÷u, bÞ ®uæi ®i vµ buéc ph¶i ®i ¨n xin.

Nhµ chung cßn më nh÷ng c«ng ty cã nh÷ng sè vèn khæng lå ®Ó khai th¸c sinh lîi nh÷ng ®ån ®iÒn do ChÝnh phñ thuéc ®Þa cho kh«ng hä vµ do "con chiªn" cµy cÊy kh«ng c«ng cho hä. Nh÷ng ®ån ®iÒn cña toµ th¸nh cã lóc dïng tíi s¸u b¶y ngh×n n« lÖ b¶n xø. Riªng ë §«ng D¬ng, gi¸o héi ®· chiÕm mÊt 1 phÇn 5 ruéng ®Êt, vµ ë Cao Miªn ®Õn 1 phÇn 3.

Đ¹i t¸ BÐcna viÕt: "Nh÷ng ®iÒu mµ ngêi thùc d©n ph¶i dùa vµo Nhµ níc míi lµm ®îc th× ngêi gi¸o sÜ vÉn lµm ®îc c¶, bÊt chÊp Nhµ níc. Bªn c¹nh l·nh ®Þa cña ngêi chñ ®ån ®iÒn, xuÊt hiÖn l·nh ®Þa cña Nhµ chung. Råi ®©y kh«ng cßn rÎo ®Êt nµo cho ngêi An Nam c tró, trång trät vµ sinh sèng n÷a, nÕu hä kh«ng cam chÞu sèng kiÕp n«ng n«".

C¤NG Lý

Nãi vÒ nÒn c«ng lý Ph¸p ë Angiªri, mét nghÞ sÜ Ph¸p ®· viÕt mét çch ch©m biÕm r»ng: "Ph¸p luËt, c«ng lý víi ngêi b¶n xø ? Th«i ®i! ChØ cã ba toong, sóng lôc, sóng trêng, ®ã míi lµ nh÷ng thø xøng ®¸ng víi lò s©u bä Êy!".

Mét ngêi Ph¸p kh¸c, còng kªu lªn nh thÕ nµy: "ë §«ng D-¬ng còng ®óng nh vËy ®Êy, ë ®©y "c«ng lý" n»m trong tay nh÷ng tªn quan l¹i thiÕu tr¸ch nhiÖm, hoÆc khi chóng ta ph¶i thùc

hµnh c«ng lý, th× b»ng sóng!". Mét ngêi Ph¸p kh¸c viÕt: "NÕu viªn chñ sù viÖn kiÓm s¸t xÐt kü theo ®óng tinh thÇn ph¸p lý th× trong sè hai ngh×n ®Õn hai ngh×n rëi biªn b¶n lËp h»ng n¨m ë B¾c Kú, kh«ng cã biªn b¶n nµo lµ cã gi¸ trÞ ®èi víi Pari c¶".

ë §«ng D¬ng cã hai thø c«ng lý. Mét thø cho ngêi Ph¸p, mét thø cho ngêi b¶n xø. Ngêi Ph¸p th× ®îc xö nh ë Ph¸p. Ngêi An Nam th× kh«ng cã héi ®ång båi thÈm, còng kh«ng cã luËt s ngêi An Nam. Thêng ngêi ta xö ¸n vµ tuyªn ¸n theo giÊy tê, v¾ng mÆt ngêi bÞ ço. NÕu cã vô kiÖn ço gi÷a ngêi An Nam víi ngêi Ph¸p th× lóc nµo ngêi Ph¸p còng cã lý c¶, mÆc dï tªn nµy ¨n cíp hay giÕt ngêi. Sau ®©y lµ vµi vÝ dô:

Quan cai trÞ B«®oanh - bÞ mét viªn chøc Ph¸p tè ço lµm gi¶ m¹o giÊy tê - ®îc phong chøc quyÒn toµn quyÒn vµ ®îc


thëng b¾c ®Èu béi tinh.Quan cai trÞ §¸cl¬ - bÞ tè ço ¨n hèi lé; v× sù nhòng l¹m tµnb¹o cña «ng ta mµ x¶y ra cuéc khëi nghÜa ë mét tØnh lµm cho nhiÒu ngêi Ph¸p vµ An Nam chÕt - l¹i ®îc cö lµm uû viªn héi ®ång thµnh phè.

Quan cai trÞ Bu®in« - can téi tham «, thôt tiÒn c«ng quü vµ nhòng l¹m - l¹i ®îc tha bæng.

Kü s Tªa - gi¸m ®èc mét h·ng lín, bÞ tè ço tham « - còng ®îc v« sù.

Mét tªn quan cai trÞ ë Qu¶ng Ch©u Loan bÞ tè ço lµ ®· dïng nhôc h×nh giÕt chÕt h¬n hai m¬i ngêi b¶n xø, l¹i ®îc tha bæng.

Mét tªn qu¶n ngôc C«n L«n, bÞ tè ço lµ ®· giÕt mét çch th¶n nhiªn mét lóc h¬n 40 ph¹m nh©n, ®îc tr¾ng ¸n vµ khen thëng.

¤ng Puècxinh«ng thÊy mét ngêi An Nam d¸m nh×n vµo nhµ mét ngêi ¢u vµi gi©y, ®· hïng hæ nh¶y ra ®¸nh ngêi An Nam Êy vµ kÕt liÔu ®êi anh b»ng mét ph¸t sóng lôc b¾n vµo ®Çu.

Mét nh©n viªn ho¶ xa dïng roi m©y ®¸nh mét ngêi lý tr-ëng B¾c Kú.

¤ng BÕch ®Êm vì sä ngêi l¸i xe cho «ng ta.¤ng thÇu kho¸n BrÐt ®· trãi tay mét ngêi An Nam cho

chã c¾n råi dïng ch©n ®¸ ngêi Êy ®Õn chÕt.¤ng §Ðpphi, chñ sù thuÕ quan, ®¸ mét çi ghª gím vµo

m¹ng mì ngêi ®µy tí lµm anh nµy chÕt t¬i.¤ng H¨ngri, thî m¸y ë H¶i Phßng, nghe cã tiÕng ån µo ë

ngoµi phè; cöa nhµ «ng võa më th× mét ngêi ®µn bµ An Nam ch¹y xéc vµo, ®»ng sau lµ mét ngêi ®µn «ng ®ang

®uæi theo. H¨ngri ví lÊy khÈu sóng vµ b¾n mét ph¸t. Ngêi ®µn «ng ng· vËt xuèng chÕt ngay; ®ã lµ mét ngêi ¢u. Hái ®Õn th× H¨ngri tr¶ lêi: "T«i tëng nã lµ ngêi b¶n xø".

Mét ngêi Ph¸p ®em ngùa cña h¾n buéc vµo mét çi chuång trong ®ã cã nhèt con ngùa çi cña mét ngêi d©n b¶n xø. Con ngùa ®ùc lång lªn, lµm cho ngêi Ph¸p tøc ®iªn lªn. H¾n liÒn ®¸nh ngêi b¶n xø héc m¸u måm, m¸u mòi. Råi h¾n cßn trãi ngêi Êy l¹i ®em treo lªn cÇu thang.

Mét gi¸o sÜ (v©ng, mét m«n ®å nh©n tõ cña Chóa) nghi cho mét häc sinh trêng dßng ngêi b¶n xø lÊy c¾p cña m×nh mét ngh×n ®ång, bÌn trãi anh l¹i, treo lªn xµ nhµ mµ ®¸nh. Ngêi häc sinh ®¸ng th¬ng Êy chÕt ngÊt ®i. Hä h¹ anh xuèng. Khi anh håi tØnh ngêi ta l¹i treo anh lªn tra kh¶o. Anh Êy ®· chÕt.

V©n v©n, v.v..B¶n kª nµy cßn cã thÓ kÐo dµi kh«ng cïng.TÊt c¶ nh÷ng tªn giÕt ngêi Êy ®Òu ®îc tr¾ng ¸n. V× uy

tÝn cña ngêi Ph¸p nªn ph¶i nh thÕ ®Êy!Ph¶i nhÊt thiÕt kÕt ¸n nh÷ng ngêi d©n b¶n xø v« téi

còng nh tha bæng nh÷ng ngêi Ph¸p cã téi. Khi mét ngêi An Nam bÞ buéc téi lµ chèng Ph¸p th× ngêi Êy bÞ ®em xö tríc mét toµ ¸n gäi lµ toµ ¸n ®Æc biÖt. Toµ ¸n gåm mÊy tªn quan binh vµ quan cai trÞ ®Òu lµ ngêi Ph¸p c¶. Toµ ¸n xö kÝn vµ cã thÓ tuyªn ¸n tö h×nh. Kh«ng ®îc chèng ¸n.

N¨m 1908, mét ©m mu ë B¾c Kú bÞ kh¸m ph¸. Trong sè ngêi bÞ kÕt ¸n, cã c¶ ®µn bµ, trÎ con vµ c¶ mét thanh niªn mµ ai còng biÕt lµ ngí ngÈn.

§«i khi hä tuyªn ¸n v¾ng mÆt ngêi bÞ ço, nh÷ng ¸n khæ sai cã khi c¶ nh÷ng ¸n tö h×nh n÷a; bÞ ço kh«ng hÒ ®îc bµo ch÷a.

Nh÷ng ngêi b¶n xø bÞ buéc téi vÒ chÝnh trÞ nÆng hay


nhÑ, nãi chung ®Òu bÞ b¾t, kÕt ¸n vµ ®em ®i ®µy - chung th©n hay 10 n¨m tuú ®Êy. Kh«ng cÇn ®iÒu tra xÐt xö g× c¶.

Sau ®©y lµ mét b¶n trÝch lôc ¸n ®Ó gióp çc b¹n h×nh dung ®îc thÕ nµo lµ c«ng lý ®èi víi nh÷ng ngêi d©n b¶n xø.

TrÝch lôc ¸n:XÐt r»ng: Nh÷ng tªn A, B, C, D vµ F ®Òu lµ nh÷ng nhµ

v¨n th©n An Nam næi tiÕng, hä biÕt ai lµ kÎ phiÕn lo¹n chèng Ph¸p nhng hä l¹i cho r»ng kh«ng cÇn ph¶i theo dâi ngêi Êy (kh«ng thÊy nãi tªn kÎ phiÕn lo¹n, còng kh«ng nãi ph¶i theo dâi ngêi ®ã ®Õn ®©u?).

XÐt r»ng: Khi ®· thÊy ngêi ®ã vÒ nhµ, C bÌn ®i mêi B vµ A vÒ häp bµn (bµn viÖc g×?).

XÐt r»ng: C vµ B vµ D cßn tæ chøc c¶ nh÷ng héi bu«n, nh÷ng héi diÔn thuyÕt vµ héi mÆc ¢u phôc, c¾t tãc ng¾n (khñng khiÕp cha!).

XÐt r»ng: TÊt c¶ nh÷ng viÖc ®ã, hä ®· cïng lµm víi nhau mét lÇn.

XÐt r»ng: Trong nh÷ng bµi th¬ cña hä, cã mét c©u cã thÓ dÞch lµ: "ChÞu c¶nh « nhôc, chÞu th©n ç chËu chim lång". (Sai. C©u th¬ trµo phóng chÕ giÔu nh÷ng cuéc thi cö ph¶i dÞch nh sau: NÕu çc «ng cßn ®eo ®uæi m·i nh÷ng cuéc thi cö lçi thêi Êy, th× trong kho¶ng tr¨m n¨m n÷a çc «ng sÏ ®îc nghe ngêi ta chöi vµo mÆt. Khi nµo th× çc «ng sÏ tho¸t khái c¶nh ç chËu chim lång Êy?).

XÐt r»ng: D ®· cho phÐp häc trß cña anh ta héi häp (!) vµ nh÷ng häc trß Êy ®· ®äc c©u ph¬ng ng«n: "Ngêi trong mét níc ph¶i th¬ng nhau cïng" (téi nÆng cha!).

L¹i xÐt r»ng: Trong çc buæi diÔn thuyÕt hä ®· nãi ®Õn vÊn ®Ò më mang trÝ tuÖ, hä ®· bµn ®Õn nh÷ng nhu cÇu ®êi sèng v¨n minh, ®Õn viÖc gi¶m bít nh÷ng héi hÌ ®×nh

®¸m v« Ých, ®Õn lîi Ých häc hµnh, hä l¹i cßn khªu gîi cho ng-êi nghe ý thøc vÒ chñ quyÒn cña nh©n d©n vµ tr×nh bµy ®iÒu ®ã nh lµ mét nguyªn lý c¬ b¶n (cña çi g×?) vµ g©y cho mäi ngêi ý nghÜ khinh bØ (khinh bØ ai?).

XÐt r»ng: NÕu kh«ng trõng ph¹t nghiªm kh¾c nh÷ng ho¹t ®éng Êy theo ®óng ph¸p luËt, th× nh©n d©n kh«ng khái bÞ l«i cuèn theo nh÷ng g¬ng xÊu nh vËy.

ChiÕu chØ, xö tªn A, B vµ C tö h×nh ¸n treo cæ, xö ®¸nh D vµ F 100 trîng (chØ cã thÕ th«i µ!) vµ ®µy chóng biÖt xø ®i xa 1.500 kil«mÐt khái níc An Nam (chóng ta cÇn chó ý lµ nh÷ng bÞ ço kh«ng ®îc phÐp tù bµo ch÷a vµ hä hoµn toµn kh«ng hÒ biÕt g× c¶ vÒ nh÷ng lêi buéc téi lÉn b¶n ¸n).

Nh vËy chØ v× hä lµ nh÷ng nhµ v¨n th©n danh tiÕng, hä ®· lËp héi vµ diÔn thuyÕt, hä ®· ¨n mÆc ¢u phôc vµ c¾t tãc ng¾n, hä ®· c«ng kÝch nh÷ng viÖc phï phiÕm, h« hµo ®ång bµo cña hä th¬ng yªu nhau, vµ hä ®· nãi ®Õn d©n quyÒn mµ nh÷ng ngêi An Nam Êy ®· bÞ xö tö h×nh vµ bÞ ®µy ®i biÖt xø.

C«ng lý níc Ph¸p ë §«ng D¬ng lµ nh thÕ ®Êy!


N¦íC AN NAMD¦íI CON M¾T NG¦êI PH¸P

Trong mét b¶n tuyªn bè, «ng B« lóc ®ã lµ toµn quyÒn §«ng D¬ng, nãi víi ngêi An Nam nh thÕ nµy:

"Hìi nh©n d©n An Nam!Chóng ta ®Õn níc çc ng¬i lµ nèi gãt «ng cha chóng ta

®· tõng lui tíi bê biÓn níc çc ng¬i tõ hai thÕ kû nay.Chóng ta ®Õn ®©y còng víi mét tinh thÇn m¹o hiÓm vµ

mét ý muèn khai ho¸.Kh«ng hiÓu phong tôc vµ lÞch sö níc çc ng¬i, chóng ta t-

ëng ®em ®Õn cho mét d©n téc d· man nh÷ng ©n huÖ cña mét nÒn v¨n minh cao c¶.

Chóng ta ®· ®i kh¾p ®ång ruéng, nói ®åi vµ ë ®©u chóng ta còng khen cho sù cÇn cï kh«ng mÖt mái cña çc ng-¬i.

Chóng ta ®i qua kh¾p kinh kú, ë ®©u chóng ta còng thÊy cã c¬ së tæ chøc ®¸ng khen.

Chóng ta ®· vµo nhµ çc ng¬i vµ chóng ta còng thÊy trong gia ®×nh trªn kÝnh díi nhêng, thê phông tæ tiªn.

Chóng ta ®· ®i th¨m çc ®Òn chïa, ®îc ®äc nh÷ng c©u ch©m ng«n lµm vÎ vang cho nh©n lo¹i".

¤ng §ê Puvuècvin còng viÕt: "Chóng ta thÊy ë ®©y c¶ mét nÒn v¨n minh, mäi thø ®Òu x©y dùng tõ l©u. NghÖ thuËt, khoa häc, kÓ c¶ khoa häc qu¶n lý Nhµ níc ®Òu ®· ph¸t triÓn m¹nh mÏ. LuËt ph¸p, cæ phong, t«n gi¸o, v¨n häc, tÊt c¶ ®Òu ®· hoµn chØnh vµ hoµ hîp víi nhau, tr¶i qua bao nhiªu thÕ kû, ®· ®îc ®iÒu hoµ vµ ngµy cµng hoµn h¶o thªm. Nh÷ng vÕt tÝch man rî ®· mÊt ®i tõ l©u, d©n téc nµy ®· sèng trong mét x· héi thuÇn thôc cã tæ chøc trong khi nh÷ng ngêi ph¬ng T©y cßn ë t×nh tr¹ng b¸n khai. Yªu mÕn quª h¬ng, quyÕn luyÕn gia ®×nh, t«n kÝnh tæ tiªn, yªu chuéng c«ng lý, t«n träng chÝnh nghÜa, ham thÝch khoa häc, coi träng lêi nãi th¸nh hiÒn, th-¬ng yªu nßi gièng, t«n kÝnh lÏ ph¶i; ghÐt xa hoa, kh«ng h¸m tiÒn tµi, khinh ghÐt vò lùc, kh«ng sî gian khæ, hy sinh; ®ã lµ nh÷ng ®øc tÝnh r¨n d¹y trong s¸ch th¸nh hiÒn, lu l¹i trong cæ phong vµ ghi thµnh luËt ph¸p; hiÖn nay ®ã còng lµ nh÷ng ®Æc ®iÓm vÒ b¶n tÝnh cña ngêi An Nam h×nh thµnh tõ bao thÕ hÖ, nh÷ng thÕ hÖ lu«n lu«n cè g¾ng thùc hiÖn ®¹o ®øc Êy mét çch thµnh kÝnh; ngêi An Nam b×nh thêng mµ ngêi ta gÆp bÊt cø ë ®©u còng ®Òu nh vËy c¶... Trong ®¸m ngêi b×nh d©n, ngêi ta còng thÊy nh÷ng thuÇn


phong mü tôc Êy, c¶ ë nh÷ng ngêi mµ xa nay chóng ta thêng quen gäi lµ bän c«n ®å, qu©n ¨n cíp".

B©y giê chóng ta xÐt xem d©n téc Êy bÞ ai cai trÞ vµ cai trÞ b»ng çch nµo.

"Chóng ta tíi ®©y kh«ng lµm cho ngêi An Nam giµu lªn chót nµo mµ cßn g©y nªn khñng ho¶ng ®Ó di h¹i l©u dµi. C¹nh tranh cña ngêi ¢u ®· bãp chÕt mét sè c«ng nghiÖp, thuÕ m¸ nÆng nÒ lµm ph¸ s¶n mét sè c«ng nghiÖp kh¸c". (§¹i t¸ BÐcna).

"X· héi cò An Nam tæ chøc tèt nh thÕ ®· bÞ chóng ta ph¸ huû. Chóng ta t×m çch thay thÕ nã b»ng nh÷ng tæ chøc th« s¬ theo kiÓu Ph¸p, nhng v« hiÖu.

Kh¾p n¬i, ngêi ta vi ph¹m luËt lÖ cña ngêi An Nam, coi thêng phong tôc, cíp bãc tµi s¶n; mîn cí ®i trÊn ¸p, nªn qu©n lÝnh "®îc thÓ" l¹i tha hå cíp ph¸, giÕt chãc; thó tÝnh xÊu xa nhÊt l¹i hoµnh hµnh; ®Õn çi vÎ c«ng lý còng kh«ng cßn; kh«ng mét viªn chØ huy nµo mµ miÖng kh«ng chöi rña, tay kh«ng móa dïi cui,chóng chØ trÊn ¸p chø kh«ng cÇn gi¶ng gi¶i g×". (§ê Puvuècvin).

"NÕu bän §øc buéc cho hai tØnh1) bÞ chóng x©m chiÕm mét chÕ ®é gièng nh chÕ ®é mµ chóng ta b¾t buéc nh÷ng ngêi chóng ta gäi lµ d©n b¶o hé kia ph¶i theo, th× tÊt c¶ ch©u ¢u v¨n minh sÏ ®øng lªn chèng l¹i chóng". (V. §èct«ng).

"T«i m¹n phÐp nãi r»ng çch khai ho¸ ®¸nh vì ®Çu ngêi ta chø kh«ng c¶i biÕn ®Çu ãc cho ngêi ta, nh thÕ lµ h¬i th« b¹o. §©y lµ nh÷ng ngêi ®ang sèng yªn æn trong nhµ hä. Bçng nhiªn chóng ta x«ng vµo ®Êt ®ai kh«ng ph¶i cña chóng ta, mang danh nh©n ®¹o, chóng ta chÐm giÕt nh÷ng ngêi

1) Hai tØnh And¸tx¬ vµ Loren cña Ph¸p bÞ §øc chiÕm ®ãng tríc ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt.

b¶n xø hoÆc ®uæi hä ra khái nhµ. ChÝnh çi ®ã ®· gîi cho hä mét ý niÖm kiªu h·nh ®èi víi çi v¨n minh Êy. V× t×nh nh©n lo¹i, ngêi ta giÕt; v× t×nh nh©n lo¹i, ngêi ta cíp ®o¹t; v× t×nh nh©n lo¹i, ngêi ta bãc lét nh÷ng ngêi b¶n xø!". (E.Maçc).

"T«i kh«ng tëng tîng ®îc - «ng §ume, Toµn quyÒn §«ng D-¬ng viÕt - t«i kh«ng tin r»ng ngêi ta cã thÓ cã mét quan niÖm vÒ mét chÝnh phñ thuéc ®Þa kú qu¸i v« lý nµo h¬n ChÝnh phñ Nam Kú hiÖn nay. Ngay lóc ®Çu ngêi ta ®· ®¹t ®Õn lý tëng kiÓu ®ã råi.

Nam Kú ®îc ®Æt ngang hµng víi çc thuéc ®Þa "l©u ®êi" cña chóng ta nh M¸ctinÝch, Goa®¬lóp, Rªuyni«ng; còng nh nh÷ng thuéc ®Þa nµy, Nam Kú cã ®¹i biÓu ë nghÞ viÖn Ph¸p vµ cã héi ®ång d©n cö ®Þa ph¬ng".

ë ®©y t«i kh«ng muèn nghiªn cøu ®Ó ®¸nh gi¸ tæ chøc ë çc thuéc ®Þa l©u ®êi, hoÆc ®Ó xem viÖc x¸c lËp quyÒn lËp ph¸p ë ®©y cã phï hîp víi chÕ ®é ®¹i nghÞ ë chÝnh quèc kh«ng. Nhng Ýt ra ngêi ta còng ph¶i gi¶i thÝch sù tån t¹i cña mét héi ®ång chÝnh trÞ cã quyÒn lùc gÇn nh cao nhÊt ë mét níc cã phæ th«ng ®Çu phiÕu, trong ®ã tÊt c¶ mäi ngêi d©n, d©n b¶n xø hay d©n Ph¸p, ®Òu lµ c«ng d©n cña níc céng hoµ ®îc hëng ®Çy ®ñ quyÒn lîi chÝnh trÞ.

ë Nam Kú th× kh«ng gièng nh thÕ chót nµo, d©n b¶n xø lµ nh÷ng thÇn d©n Ph¸p chø kh«ng ph¶i lµ c«ng d©n Ph¸p.

Trong sè 2.000 ngêi Ph¸p ë Nam Kú ngêi ta ®· tÝnh cã ®Õn 1.500 ngêi sèng dùa vµo ng©n s¸ch, cßn trong sè 500 kia th× còng chØ cã mét sè ngêi kh«ng cã quan hÖ víi Nhµ n-íc. Nh vËy lµ trong d©n sè 3 triÖu ngêi kh«ng cã ®îc hai ngh×n cö tri*, vµ ba phÇn t nh÷ng ngêi nµy l¹i lµ c«ng chøc.

* §Òu lµ nh÷ng ngêi Ph¸p. (Chó thÝch cña t¸c gi¶).** Cø hai ngêi Ph¸p th× cã mét ngêi An Nam. (Chó thÝch cña t¸c

gi¶).


Êy thÕ mµ ngêi ta gäi ®ã lµ phæ th«ng ®Çu phiÕu!Nhãm ®a sè nh÷ng ngêi ¨n l¬ng Êy bÇu ra mét ®¹i biÓu

vµo h¹ nghÞ viÖn, chØ ®Þnh héi nghÞ lËp ph¸p ë thuéc ®Þa tøc lµ héi ®ång thuéc ®Þa. Ngêi ta cã thÓ bÎ l¹i r»ng héi ®ång Êy gåm cã héi viªn ngêi An Nam**, cã ®¹i biÓu cña phßng th¬ng m¹i vµ cña héi ®ång t vÊn. Thùc tÕ th× nh÷ng héi viªn do ®oµn tuyÓn cö Nam Kú bÇu ra lµm chóa trong héi ®ång; nh÷ng thµnh phÇn kh¸c cña héi ®ång chØ biÕt cói ®Çu nghe theo vµ kh«ng d¸m hÐ r¨ng.

ë ®©y ngêi ta thÊy tÊt c¶ çi tèt ®Ñp cña chÕ ®é: mét nhãm ®a sè ngêi ¨n l¬ng ng©n s¸ch s¾p ®Æt lÊy çc kho¶n chi vµ quyÕt ®Þnh lÊy nh÷ng kho¶n thuÕ ph¶i thu. Mét c©u tôc ng÷ ®· nãi: "Tríc khi th¬ng ngêi ph¶i th¬ng m×nh ®·". TiÒn thuÕ cßn ®em dïng ®Ó ®µi thä nh÷ng c«ng vô míi, nhê ®ã mµ thªm ®îc cö tri, dïng ®Ó hËu ®·i viªn chøc Nhµ níc vµ nh÷ng ngêi b¹n cña hä, çch dïng tiÒn nh thÕ cßn g× tèt h¬n n÷a!

TÊt c¶ thÕ lùc tµn b¹o, v« chÝnh phñ do çc tæ chøc t¹o ra bÊt chÊp quyÒn lùc Nhµ níc ®Òu tËp trung trong tay «ng X... mét ngêi th«ng minh vµ kh«n khÐo, «ng ta tËp hîp xung quanh m×nh mét phe ph¸i dÔ ®iÒu khiÓn b»ng çch chiÒu chuéng hä vµ tho¶ m·n nh÷ng ®iÒu hä khao kh¸t. Ngêi ta bá phiÕu bÇu cho «ng X... vµ cho çc b¹n cña «ng ta vµo héi ®ång thuéc ®Þa vµ héi ®ång thµnh phè; ngêi ta bÇu «ng X... vµo h¹ nghÞ viÖn. Muèn n¾m ®îc c¶ bém¸y cai trÞ, chØ cÇn cã mét sè nh÷ng cö tri trung thµnh chiÕm ®a sè lµ ®îc. ë ®©y ngêi ta ®· n¾m ®îc hä vµ n¾m riªng tõng ngêi mét; råi ®Æt n¬i nµy hay n¬i kia vµi tªn tay sai ®Ó ®i s¸t hä; ngêi ta b¶o ®¶m ®Þa vÞ cho hä, b»ng çch lu ý ®Õn viÖc tuyÓn lùa nh©n viªn Nhµ níc, v× chÝnh nh÷ng ngêi nµy còng võa lµ cö tri n÷a ®Êy.

Nhãm cö tri ®Çu tiªn cã kû luËt lµ nhãm ngêi da ®en Ên §é. Nh÷ng ngêi Ên Bengan kh«ng bÞ luËt lÖ Ph¸p chi phèi, nhng hä vÉn ®îc xem nh lµ ngêi Ph¸p nh thêng; hä lµ c«ng d©n, lµ cö tri, hä ®îc tham gia çc cuéc bÇu cö. Ngêi An Nam ë trong níc m×nh l¹i kh«ng ph¶i lµ c«ng d©n vµ kh«ng ®îc ®i bÇu. Bªn c¹nh ®oµn qu©n ngêi Ên s½n cã, ngoan ngo·n ®i theo Êy, cÇn thiÕt ph¶i bæ sung mét ®éi qu©n lín m¹nh nh÷ng c«ng chøc ngêi ¢u. Th× ngêi ta ®· t×m ®îc nh÷ng ngêi nµy ë çc c«ng së, ngêi ta ®· bá kh¸ nhiÒu tiÒn thuÕ cña d©n ®Ó mua chuéc sù gióp ®ì cña hä.

Héi ®ång thuéc ®Þa s¨n sãc ®Õn cö tri viªn chøc nhng còng kh«ng bá quªn b¶n th©n m×nh. Cã nh÷ng lóc tÊt c¶ nh÷ng «ng héi ®ång, kh«ng trõ mét ai, ®Òu lÇn lît ®îc héi ®ång biÓu quyÕt giao cho nh÷ng viÖc cã lîi lín. ViÖc trng thÇu mét con ®êng, mµ c«ng viÖc kÐo dµi n¨m nµy qua n¨m kh¸c, kh«ng ai kiÓm so¸t, ®· ®em l¹i nh÷ng mãn lêi thêng xuyªn cho mét «ng héi ®ång nä. Mét «ng thø hai lµ b¸c sÜ chuyªn trÞ cho viªn chøc ë thuéc ®Þa, ®îc hëng l¬ng rÊt cao; mét «ng kh¸c lµ b¸c sÜ c«ng t¸c ë thµnh phè lín; mét héi viªn thø t ®îc trng thÇu cung cÊp giÊy m¸ vµ sæ s¸ch in. Kh«ng ph¶i chØ cã cö tri mét m×nh ®îc hëng thô chÕ ®é nµy, ngêi tróng cö còng cã phÇn m×nh trong Êy chø.

Ngêi An Nam ©m thÇm ®ãng gãp cho bän chóng, nhng bän chóng kh«ng thÌm hái ý kiÕn hä bao giê.


Phô lôc


Çc v¨n b¶n viÕt chung


Y£U S¸CH CñA NH¢N D¢N AN NAM

Tõ ngµy §ång minh th¾ng trËn, tÊt c¶ çc d©n téc bÞ lÖ thuéc ®Òu chøa chan hy väng r»ng theo nh÷ng lêi cam kÕt chÝnh thøc vµ trÞnh träng mµ çc cêng quèc §ång minh ®· tuyªn bè víi toµn thÕ giíi, trong cuéc ®Êu tranh cña V¨n minh chèng D· man, th× tiÒn ®å mét thêi ®¹i c«ng lý vµ chÝnh nghÜa nhÊt ®Þnh lµ ph¶i ®Õn víi hä.

Trong khi chê cho nguyªn t¾c d©n téc sÏ tõ lÜnh vùc lý t-ëng chuyÓn vµo lÜnh vùc hiÖn thùc do chç quyÒn tù quyÕt thiªng liªng cña çc d©n téc ®îc thõa nhËn thËt sù, nh©n d©n níc An Nam tríc kia, nay lµ xø §«ng - Ph¸p, xin tr×nh víi çc quý ChÝnh phñ trong §ång minh nãi chung vµ víi ChÝnh phñ Ph¸p ®¸ng kÝnh nãi riªng, nh÷ng yªu s¸ch khiªm tèn sau ®©y:

1. Tæng ©n x¸ cho tÊt c¶ nh÷ng ngêi b¶n xø bÞ ¸n tï chÝnh trÞ;

2. C¶i çch nÒn ph¸p lý ë §«ng D¬ng b»ng çch cho ngêi b¶n xø còng ®îc quyÒn hëng nh÷ng ®¶m b¶o vÒ mÆt ph¸p luËt nh ngêi ¢u ch©u; xo¸ bá hoµn toµn çc toµ ¸n ®Æc biÖt


dïng lµm c«ng cô ®Ó khñng bè vµ ¸p bøc bé phËn trung thùc nhÊt trong nh©n d©n An Nam;

3. Tù do b¸o chÝ vµ tù do ng«n luËn ;4. Tù do lËp héi vµ héi häp;5. Tù do c tró ë níc ngoµi vµ tù do xuÊt d¬ng;6. Tù do häc tËp, thµnh lËp çc trêng kü thuËt vµ chuyªn

nghiÖp ë tÊt c¶ çc tØnh cho ngêi b¶n xø;7. Thay chÕ ®é ra çc s¾c lÖnh b»ng chÕ ®é ra çc ®¹o

luËt;

8. §oµn ®¹i biÓu thêng trùc cña ngêi b¶n xø, do ngêi b¶n xø bÇu ra, t¹i NghÞ viÖn Ph¸p ®Ó gióp cho NghÞ viÖn biÕt ®-îc nh÷ng nguyÖn väng cña ngêi b¶n xø.

§a ra nh÷ng yªu s¸ch trªn ®©y, nh©n d©n An Nam tr«ng cËy vµo chÝnh nghÜa thÕ giíi cña tÊt c¶ çc cêng quèc vµ ®Æc biÖt tin vµo lßng réng lîng cña nh©n d©n Ph¸p cao c¶, tøc lµ cña nh÷ng ngêi ®ang n¾m vËn mÖnh cña nh©n d©n An Nam, cña nh÷ng ngêi, do chç níc Ph¸p lµ mét níc Céng hoµ, nªn ®îc coi lµ nh÷ng ngêi b¶o hé cho nh©n d©n An Nam. Khi nh©n d©n An Nam nh¾c ®Õn sù "b¶o hé" cña nh©n d©n Ph¸p, th× kh«ng lÊy thÕ lµm hæ nhôc chót nµo mµ tr¸i l¹i cßn lÊy lµm vinh dù: v× nh©n d©n An Nam biÕt r»ng nh©n d©n Ph¸p ®¹i biÓu cho tù do vµ c«ng lý, vµ kh«ng bao giê tõ bá lý tëng cao c¶ cña m×nh lµ t×nh b¸c ¸i toµn thÕ giíi. V× thÕ, nghe theo tiÕng nãi cña nh÷ng ngêi bÞ ¸p bøc, lµ nh©n d©n Ph¸p sÏ lµm trßn nhiÖm vô cña m×nh ®èi víi níc Ph¸p vµ ®èi víi Nh©n lo¹i.

Thay mÆt nhãm nh÷ng ngêi yªu níc An Nam

NGUYÔN ¸I QUèC

Tµi liÖu tiÕng Ph¸p, b¶n chôplu t¹i ViÖn Hå ChÝ Minh.

TH¦ GöI TæNG THèNG Mü1)

Pari, ngµy 18-6-1919

KÝnh göi Ngµi Tæng thèng Céng hoµ Hîp chñng quèc, §¹i biÓu ë Héi nghÞ Hoµ b×nh.

Tha Ngµi,Nh©n dÞp chiÕn th¾ng cña §ång minh, chóng t«i xin m¹n

phÐp göi ®Õn Ngµi, kÌm theo ®©y b¶n ghi çc yªu s¸ch cña nh©n d©n An Nam.

1) Th nµy ®îc göi kÌm víi b¶n Yªu s¸ch cña nh©n d©n An Nam ®ång thêi tíi trëng ®oµn çc níc tham dù Héi nghÞ VÐcx©y.


Tin tëng ë ®é lîng cao c¶ cña Ngµi, chóng t«i mong Ngµi ñng hé tríc nh÷ng ngêi cã thÈm quyÒn.

Xin Ngµi vui lßng nhËn sù biÓu thÞ lßng kÝnh träng s©u s¾c cña chóng t«i.

Thay mÆt nhãm nh÷ng ngêi yªu níc An NamNGUYÔN ¸I QUèC

56, phè M¬xi¬ L¬ Pranhx¬, PariTh ®¸nh m¸y, tiÕng Ph¸p,b¶n chôp lu t¹i ViÖn Hå ChÝ Minh.

VIÖT NAM Y£U CÇU CA

"R»ng nay gÆp héi Giao hoµ,Mu«n d©n hÌn yÕu gÇn xa vui t×nh.

CËy r»ng çc níc §ång minh,§em g¬ng c«ng lý giÕt h×nh d· man.

MÊy phen c«ng bè râ rµng,D©n nµo råi còng ®îc trang b×nh quyÒn.

ViÖt Nam xa còng oai thiªng,Mµ nay ®øng díi thuéc quyÒn Lang Sa.

Lßng thµnh tá nçi sót sa,Gi¸m xin ®¹i quèc soi qua chót nµo.

Mét xin tha kÎ ®ång bµo,V× chng chÝnh trÞ m¾c vµo tï giam.

Hai xin phÐp luËt söa sang,Ngêi T©y ngêi ViÖt hai ph¬ng cïng ®ång.

Nh÷ng toµ ®Æc biÖt bÊt c«ng,

Gi¸m xin bá døt réng dung d©n lµnh.Ba xin réng phÐp häc hµnh,

Më mang kü nghÖ, lËp thµnh c«ng th¬ng.Bèn xin ®îc phÐp héi hµng,

N¨m xin nghÜ ngîi nãi bµn tù do.S¸u xin ®îc phÐp lÞch du,

Bèn ph¬ng mÆc søc, n¨m ch©u mÆc t×nhB¶y xin hiÕn ph¸p ban hµnh,

Tr¨m ®Òu ph¶i cã thÇn linh ph¸p quyÒnT¸m xin ®îc cö nghÞ viªn,

Qua T©y thay mÆt gi÷ quyÒn thæ d©n.

T¸m ®iÒu c¹n tá xa gÇn,Chøng nhê v¹n quèc c«ng d©n xÐt t×nh.

Riªng nhê d©n Ph¸p c«ng b×nh,§em lßng ®o¸i l¹i cña m×nh trong tay.

Ph¸p d©n nøc tiÕng xa nay,§ång bµo, b¸c ¸i s¸nh tÇy kh«ng ai!

Nì nµo ng¶nh mÆt ng¬ tai,§Ó cho mÊy øc triÖu ngêi b¬ v¬.

D©n Nam mét d¹ íc m¬,L©u nay tõng nóp bãng cê tù do.

Réng xin d©n Ph¸p xÐt cho,Trong phß tiÕng níc, sau phß lÏ c«ng.

DÞch mÊy ch÷ quèc ©m bµy tá.§Ó ®ång bµo lín nhá ®îc hay.Hoµ b×nh may gÆp héi nµy,

T«n sïng c«ng lý, ®o¹ ®µy d· man.Nay gÆp héi kh¶i hoµn hØ h¶,

TiÕng vui mõng kh¾p c¶ ®ång - d©n.


T©y vui ch¾c ®· mêi phÇn,LÏ nµo Nam l¹i chÞu th©n t«i ®ßi.

H½ng më m¾t mµ soi cho râ.Nµo Ai Lan, Ên §é, Cao Ly,

Xa, hÌn ph¶i bíc suy vi,Nay, gÇn ®éc lËp còng v× d©n kh«n

Hai m¬i triÖu quèc hån Nam ViÖtThÕ cuéc nµy ph¶i biÕt mµ lo.§ång bµo, b×nh ®¼ng, tù do,

XÐt m×nh råi l¹i ®em so mÊy ngêi.Ngæn ngang lêi v¾n ý dµi,

Anh em ®· thÊu lßng nµy cho cha.

NGUYÔN ¸I QUèCTµi liÖu viÕt tay, tiÕng ViÖt, b¶n chôp lu t¹i ViÖn Hå ChÝ Minh.

B¸O Ço1)

Dù TH¶o

Pari, ngµy 20-11-1921

TiÓu ban §«ng D¬ng thuéc Ph¸p trong Ban nghiªn cøu thuéc ®Þa60 cña §¶ng Céng s¶n ®îc giao tr¸ch nhiÖm ph¸t

biÓu ý kiÕn vÒ ho¹t ®éng cÇn tiÕn hµnh ë ViÔn §«ng nh»m t¹o ra vµ ph¸t triÓn mét phong trµo céng s¶n çch m¹ng, xin tr×nh bµy:

1. TiÓu ban b¸c bá mäi kiÕn nghÞ vÒ kinh tÕ hoÆc chÝnh trÞ nh»m c¶i thiÖn, c¶i çch hoÆc ®¹t mét tiÕn bé nµo ®ã, ®iÒu nµy, trong chÕ ®é t b¶n, chØ phôc vô chÝnh quyÒn hiÖn nay vµ gióp vµo sù cñng cè nã.

2. NhËn thÊy r»ng çc giai cÊp thèng trÞ coi çc thuéc ®Þa Ph¸p kh«ng chØ lµ mét kho v« tËn nguyªn liÖu, ngêi b¶n xø thuÇn tuý lµ nh÷ng con vËt kÐo nÆng s¶n xuÊt ra nh÷ng thø ®ã, mµ bän kÎ thï giai cÊp cña chóng ta cßn coi nh÷ng n-íc h¶i ngo¹i ®ã lµ nguån cung cÊp nh÷ng ®éi qu©n ph¶n çch m¹ng.

Do ®ã, c«ng t¸c tuyªn truyÒn çch m¹ng vµ chèng qu©n phiÖt cÇn ®îc tiÕn hµnh díi sù l·nh ®¹o vµ ®«n ®èc cña §¶ng, trong tÊt c¶ çc thuéc ®Þa cña Ph¸p vµ xø gäi lµ b¶o hé.

C«ng t¸c tuyªn truyÒn nµy thùc hiÖn:a) b»ng çc b¸o chÝ xuÊt b¶n ë Ph¸p.b) b»ng diÔn ®µn cña çc §¹i héi cña chóng ta vµ khi cÇn,

b»ng diÔn ®µn cña nghÞ viÖn.c) b»ng çc héi nghÞ.d) b»ng mäi ph¬ng thøc thÝch hîp víi ®èi tîng, víi tr×nh

®é gi¸o dôc vµ v¨n minh cña quÇn chóng b¶n xø ë çc thuéc ®Þa.

B¶n tr×nh bµy s¬ lîc trªn ®©y chØ lµ mét th«ng b¸o bíc ®Çu. Ban nghiªn cøu thuéc ®Þa cña ph©n bé Ph¸p cña Quèc tÕ Céng s¶n cho r»ng viÖc nghiªn cøu çc vÊn ®Ò thuéc ®Þa

1) Tµi liÖu ®¸nh m¸y, tiÕng Ph¸p, kh«ng ký tªn, lu tr÷ t¹i CAOM, SLOTFOM, SÐrie III, cÆp sè 3, hå s¬ cña Héi Liªn hiÖp thuéc ®Þa (Ph¸p).


tõ nay vÒ sau ph¶i lµ bé phËn kh«ng t¸ch rêi çc ®Ò c¬ng ®a lªn Quèc tÕ Céng s¶n, v× çch m¹ng céng s¶n chñ nghÜa kh«ng chØ cã môc ®Ých ë ch©u ¢u mµ cßn ë toµn thÕ giíi. V× vËy, kh«ng ®îc ®Ó mét n¬i nµo trªn thÕ giíi, do cÈu th¶ hoÆc kh«ng am hiÓu vÊn ®Ò, lät ra ngoµi nh÷ng ho¹t ®éng cã Ých cho môc ®Ých çch m¹ng céng s¶n chñ nghÜa.

In trong s¸ch: Hå ChÝ Minh,Nh÷ng bµi viÕt 1914 - 1969,do Alain Ruscio biªn so¹n, Pari, 1990, tr.40 - 41.

Dù TH¶O NGHÞ QUYÕTVÒ

CHñ NGHÜA CéNG S¶N Vµ ÇC THUéC §Þa1)

§¹i héi lÇn thø II cña Quèc tÕ Céng s¶n häp vµo th¸ng 8-1920 ®· tuyªn bè trong nh÷ng luËn c¬ng cña §¹i héi vÒ nh÷ng vÊn ®Ò thuéc ®Þa r»ng:

"§¹i chiÕn ë ch©u ¢u vµ nh÷ng kÕt qu¶ cña nã ®· chØ râ r»ng quÇn chóng ë nh÷ng níc phô thuéc ngoµi ch©u ¢u g¾n bã víi phong trµo v« s¶n ch©u ¢u mét çch tuyÖt ®èi vµ ®ã lµ hËu qu¶ kh«ng thÓ tr¸nh ®îc do sù tËp trung cña chñ nghÜa t b¶n thÕ giíi...

"Quèc tÕ Céng s¶n ph¶i më réng ph¹m vi ho¹t ®éng cña m×nh. NhiÖm vô cña nã lµ tæ chøc giai cÊp c«ng nh©n toµn thÕ giíi ®Ó lËt ®æ nÒn thèng trÞ t b¶n chñ nghÜa vµ thiÕt lËp chñ nghÜa céng s¶n".

Nh÷ng chØ thÞ ®ã lµ cÇn thiÕt hµng ®Çu ®èi víi §¶ng Céng s¶n Ph¸p, bëi v× giai cÊp t s¶n níc nµy thèng trÞ nh÷ng thuéc ®Þa mµ d©n sè cã tíi 40 triÖu ngêi.

Nh÷ng thuéc ®Þa bÞ çc giai cÊp thèng trÞ coi lµ kho chøa nguyªn liÖu c¬ b¶n mµ ®Ó lµm ra chóng, d©n b¶n xø bÞ ngêi ta coi lµ nh÷ng con vËt kÐo xe, nh lµ n¬i tiªu thô dµnh riªng cho th¬ng

1) T¹i §¹i héi lÇn thø I §¶ng Céng s¶n Ph¸p häp ë M¸cx©y, phiªn häp thø 9, buæi chiÒu thø n¨m, ngµy 29-12-1921, sau khi Phrètxa ph¸t biÓu, Chñ täa giíi thiÖu NguyÔn ¸i Quèc lªn ®äc b¶n Dù th¶o nghÞ quyÕt nµy.


nghiÖp chÝnh quèc; vµ còng lµ nguån cung cÊp cho chñ nghÜa qu©n phiÖt binh lÝnh cho nh÷ng cuéc chiÕn tranh s¾p tíi do sù ®èi kh¸ng gi÷a chñ nghÜa ®Õ quèc k×nh ®Þch cña nh÷ng níc kh¸c nhau ®ang chuÈn bÞ.

Hµng chôc ngh×n ngêi d©n thuéc ®Þa ®· chÕt trong cuéc chiÕn tranh ch©u ¢u. Hµng chôc ngh×n ngêi kh¸c cßn ph¶i lµm n« lÖ cho chñ nghÜa qu©n phiÖt Ph¸p; trong suèt thêi kú "hoµ b×nh ë t×nh tr¹ng chiÕn tranh" nã ph¸i hä sang §øc, Xilixi, Xyri, víi khÝ hËu ®éc h¹i nhÊt ®Õn chÕt ngêi ®èi víi nh÷ng con ngêi xø nãng Êy. Ngêi ta ®a ngêi chÝnh quèc vµo qu©n ®éi víi danh nghÜa quèc phßng: chiªu bµi nµy chØ cã thÓ dïng ë nh÷ng thuéc ®Þa míi bÞ th«n tÝnh; ë ®Êy, ngêi ta tuyÓn nh÷ng ngêi ch©u Phi vµ nh÷ng ngêi ch©u ¸ b»ng nh÷ng lêi høa dèi tr¸ cho tiÒn b¹c hay cho chiÕn lîi phÈm, b»ng rîu, b»ng sù chuyªn chÕ hµnh chÝnh, hoÆc lµ (khi nh÷ng ph¬ng s¸ch ®ã thÊt b¹i) b»ng b¹o lùc, khñng bè vµ nh÷ng sù hµnh quyÕt lµm g¬ng. Qua miÖng M¨nggianh, chñ nghÜa qu©n phiÖt Ph¸p khoe khoang hä sö dông 400.000 lÝnh b¶n xø; vÒ thùc tÕ vµ b»ng nh÷ng ph¬ng s¸ch duyÖt thªm, nã cã thÓ ®a lªn mét hoÆc hai triÖu ngêi ch©u Phi vµ ngêi ch©u ¸. Nh thÕ, nã hy väng cã ®îc nh÷ng vËt hy sinh dÔ b¶o h¬n lµ c«ng nh©n vµ n«ng d©n Ph¸p, vµ còng lµ sö dông ®îc nh÷ng løa qu©n dÞch thuéc ®Þa, nh÷ng c«ng cô mï qu¸ng ®Ó ¸p bøc vµ ®Ì bÑp giai cÊp v« s¶n ch©u ¢u.

Ngoµi sù cÇn thiÕt chèng l¹i nguy c¬ ®èi víi phong trµo gi¶i phãng v« s¶n lµ sù can thiÖp tuyÖt ®èi cña chñ nghÜa t s¶n chÝnh quèc ®èi víi d©n c b¶n xø bÞ Ðp vµo tr¹i lÝnh, cÇn ph¶i thÊy ®îc r»ng trong mét thêi kú çch m¹ng, giai cÊp t s¶n sö dông nh÷ng thuéc ®Þa lµm n¬i trèn tr¸nh cña lùc l îng ph¶n çch m¹ng hay Ýt nhÊt còng dùa vµo ®Êy ®Ó tæ chøc ra nã. Ngay tõ b©y giê chóng ta ph¶i dù phßng s¸ch lîc nµy vµ muèn vËy chóng ta ph¶i cè g¾ng tranh thñ c¶m t×nh cña

quÇn chóng b¶n xø vµ gi¸o dôc hä b»ng çch chØ ra r»ng nh÷ng nçi ®au khæ cña hä còng cã cïng nguyªn nh©n víi ®au khæ cña giai cÊp c«ng nh©n ë chÝnh quèc. §Ò ra nhiÖm vô nµy cha ph¶i lµ tÊt c¶ mµ cßn ph¶i dèc lßng lµm nh÷ng nhiÖm vô thùc tiÔn ph¸t sinh tõ ®ã. §iÒu ®ã kh«ng dÔ, v× nhiÒu lÏ:

a/ Thø nhÊt, ë trong §¶ng Céng s¶n cßn cha cã truyÒn thèng v÷ng vµng vÒ mÆt ho¹t ®éng thuéc ®Þa. Quèc tÕ thø hai gÇn nh hoµn toµn thê ¬ víi viÖc t¹o ra ë thuéc ®Þa phong trµo ®èi kh¸ng chèng l¹i chñ nghÜa t b¶n mµ b»ng lßng víi viÖc ®a ra nh÷ng b¶n tuyªn bè cña chñ nghÜa c¶i l¬ng lËp lê vµ v« hiÖu qu¶. VËy ngµy nay §¶ng céng s¶n ph¶i tæ chøc tÊt c¶.

b/ §iÒu lµm cho phøc t¹p vµ khã kh¨n cña sù nghiÖp nµy còng chÝnh lµ sù kh¸c nhau cña çc lo¹i thuéc ®Þa hîp thµnh l·nh thæ thuéc ®Þa Ph¸p. V× thÕ, nh÷ng ph¬ng s¸ch ho¹t ®éng kh«ng gièng nhau vµ ph¶i thay ®æi theo tõng nhãm thuéc ®Þa lín. VÒ ®¹i thÓ, ngêi ta cã thÓ chia çc thuéc ®Þa lµm 5 lo¹i nh sau: B¾c Phi, T©y Phi vµ ch©u Phi xÝch ®¹o, §«ng D¬ng, Ma®ag¸txca, çc thuéc ®Þa cò.

c/ Mét khã kh¨n kh¸c lµ thiÕu kh¶ n¨ng tù gi¶i phãng ë hÇu hÕt nh÷ng ngêi b¶n xø. Hä kh«ng cã qu¸ khø çch m¹ng; trong nhiÒu thuéc ®Þa hä quen thãi n« lÖ vµ cßn cha nhËn kh¶ n¨ng tù gi¶i tho¸t khái c¶nh ®ã. Nç lùc cña chóng ta nh»m gi¶i phãng hä vµ d¾t dÉn hä, vµ qua ®ã, hµnh ®éng çch m¹ng cña chóng ta sÏ kh«ng ®îc hä ñng hé nghiªm chØnh, Ýt ra lµ lóc b¾t ®Çu ë nh÷ng níc cã chÕ ®é chuyªn chÕ ®éc ®o¸n.

B»ng bÊt cø çch nµo nh÷ng khã kh¨n ®ã còng kh«ng thÓ biÖn minh cho viÖc §¶ng céng s¶n tõ bá mét chÝnh s¸ch thuéc ®Þa thùc tÕ vµ cã kÕt qu¶. NÕu chóng ta nªu ra


nh÷ng ®iÒu ®ã cèt chØ ra Ých lîi cña mét tæ chøc ®Æc biÖt chuyªn lo tuyªn truyÒn céng s¶n thµnh c«ng.

Tæ chøc ®Æc biÖt nµy, Ban l·nh ®¹o ®· chuÈn bÞ lËp mét Ban nghiªn cøu thuéc ®Þa trong trô së §¶ng.

Ban nµy lµ mét c¬ quan t vÊn tuyÓn ngêi trong sè çc chuyªn gia, nghÜa lµ nh÷ng ®¶ng viªn cã hiÓu biÕt vÒ çc thuéc ®Þa ®Ó ®Õn ®ã sinh sèng.

Nã cã nhiÖm vô thu thËp tµi liÖu vÒ thuéc ®Þa, cung cÊp cho çc §¹i héi ®¶ng vµ trong thêi gian gi÷a hai ®¹i héi, cho Ban l·nh ®¹o nh÷ng kÕt luËn cã thÓ cho phÐp ra nh÷ng quyÕt ®Þnh thÝch hîp vÒ mÆt häc thuyÕt, tuyªn truyÒn vµ s¸ch lîc.

Ban nghiªn cøu thuéc ®Þa ®· th¶o mét b¶n têng tr×nh vÒ t×nh h×nh hiÖn nay cña çc nhãm thuéc ®Þa kh¸c nhau, x¸c ®Þnh râ rµng nh÷ng yªu cÇu chñ yÕu vÒ lo¹i kinh tÕ, chÝnh trÞ, vµ x· héi mµ ngêi b¶n xø còng nh ngêi lao ®éng chÝnh quèc sèng ë thuéc ®Þa c¶m nhËn thÊy. Tõ sù kiÓm chøng nh÷ng nhu cÇu ®ã, Ban ®· rót ra nh÷ng kÕt luËn, nh÷ng quy t¾c s¸ch lîc thÝch hîp qua viÖc vËn dông chóng, ®Ó g©y nªn ë thuéc ®Þa mét phong trµo ®èi lËp chèng chñ nghÜa t b¶n vµ phong trµo g©y c¶m t×nh víi céng s¶n.

V× ch¬ng tr×nh nghÞ sù cña §¹i héi M¸cx©y qu¸ nÆng nªn b¸o ço nµy cña Ban nghiªn cøu thuéc ®Þa, ®¸ng tiÕc lµ kh«ng thÓ ®îc xem xÐt vµ th¶o luËn ë ®ã ®îc. Nhng ®iÒu mµ ngêi ta cã thÓ tr«ng ®îi ë §¹i héi M¸cx©y, tríc hÕt lµ §¹i héi t¸n thµnh nguyªn t¾c thµnh lËp mét c¬ quan ®Æc biÖt phô tr¸ch chÝnh s¸ch vÒ thuéc ®Þa cña §¶ng, tiÕp ®ã lµ uû quyÒn cho Ban l·nh ®¹o thÊy râ: 1/ TiÕp tôc vµ më réng nhiÖm vô chuÈn bÞ ®· ®îc khëi ®Çu. 2/ Tr×nh bµy ë §¹i héi sau cña §¶ng mét luËn c¬ng vÒ thuéc ®Þa ®· ®îc nghiªn cøu nghiªm tóc ®Ó §¹i héi th¶o luËn ®Õn n¬i ®Õn chèn sao

cho tõ ®ã §¶ng cã mét chÝnh s¸ch thuéc ®Þa râ rµng, cã ph-¬ng ph¸p vµ thiÕt thùc.

Bëi vËy, chóng t«i ®Ò nghÞ §¹i héi th«ng qua nghÞ quyÕt díi ®©y:

" §¹i héi lÇn thø II cña §¶ng Céng s¶n Ph¸p, häp ë M¸cx©y sau khi nghe b¶n b¸o ço do Ban l·nh ®¹o thay mÆt Ban nghiªn cøu thuéc ®Þa tr×nh bµy, chØ ra sù cÇn thiÕt trong thêi gian ng¾n nhÊt ph¶i t¹o ra mét phong trµo ®èi kh¸ng mang tinh thÇn céng s¶n, chèng chñ nghÜa t b¶n vµ hai h×nh thøc ®Æc biÖt cña nã lµ chñ nghÜa ®Õ quèc, chñ nghÜa qu©n phiÖt vµ chñ nghÜa ph¸o thuyÒn ë çc thuéc ®Þa.

"XÐt tÝnh phøc t¹p cña vÊn ®Ò thuéc ®Þa, v× cã sù kh«ng thuÇn nhÊt cña çc thuéc ®Þa vµ xÐt sù ph¸t triÓn vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ vµ x· héi thêng chËm ch¹p cña d©n b¶n xø, ®ång thêi xÐt ®Õn søc m¹nh cña chÕ ®é chuyªn chÕ hµnh chÝnh mµ hä lµ n¹n nh©n.

"ChuÈn y nguyªn t¾c lËp thµnh mét c¬ quan ®Æc biÖt chuyªn nghiªn cøu vµ su tËp t liÖu vÒ thuéc ®Þa lµ c¬ quan t vÊn, ®Æt díi quyÒn kiÓm tra cña Ban l·nh ®¹o.

"Giao cho Ban nµy b»ng mäi ph¬ng s¸ch cÇn thiÕt nh»m tÝch cùc tuyªn truyÒn ngay tõ b©y giê vÒ thuéc ®Þa trong khi chê ®îi mét dù ¸n hoµn chØnh vµ chi tiÕt vÒ ho¹t ®éng thuéc ®Þa ®îc th¶o luËn ë §¹i héi tíi cña §¶ng.

"§Æc biÖt §¹i héi ®Ò nghÞ Ban l·nh ®¹o dµnh mét môc ®Ó nghiªn cøu vÊn ®Ò nµy trªn b¸o L'HumanitÐ vµ trong çc s¸ch, b¸o vµ Ên phÈm cña §¶ng.

"§¹i héi ®Ò nghÞ çc ban nãi chung, ®Æc biÖt lµ çc ban tån t¹i ë çc thuéc ®Þa hay ë nh÷ng thµnh phè cã quan hÖ thêng xuyªn víi çc thuéc ®Þa ®ã còng nh nh÷ng ngêi céng s¶n biÖt lËp thuéc mäi chñng téc, hîp t¸c ngay tõ b©y giê víi


Ban nghiªn cøu thuéc ®Þa".

Th¸ng 12 n¨m 1921

BAN NGHI£N CøU THUéC §ÞA

Tµi liÖu tiÕng Ph¸p,b¶n chôp lu t¹i ViÖn Hå ChÝ Minh.

HéI LI£N HIÖP THUéC §ÞA

§ång bµo th©n mÕn,

NÕu c©u ph¬ng ng«n "§oµn kÕt lµm ra søc m¹nh" kh«ng ph¶i lµ mét c©u nãi su«ng,

NÕu ®ång bµo muèn gióp ®ì lÉn nhau,

NÕu ®ång bµo muèn bªnh vùc cho quyÒn lîi cña b¶n th©n m×nh, còng nh quyÒn lîi cña tÊt c¶ ®ång bµo ë çc xø thuéc ®Þa,

H·y gia nhËp Héi liªn hiÖp thuéc ®Þa.

§IÒU LÖ TRÝCH YÕU

§iÒu 2 - Môc ®Ých cña Héi lµ tËp hîp vµ híng dÉn cho mäi ngêi d©n çc xø thuéc ®Þa hiÖn sèng trªn ®Êt Ph¸p ®Ó; soi s¸ng cho nh÷ng ngêi d©n ë thuéc ®Þa vÒ t×nh h×nh mäi mÆt ë níc Ph¸p nh»m môc ®Ých ®oµn kÕt hä; th¶o luËn vµ nghiªn cøu tÊt c¶ nh÷ng vÊn ®Ò chÝnh trÞ vµ kinh tÕ cña thuéc ®Þa.

§iÒu 4 - TÊt c¶ héi viªn ph¶i ®ãng héi phÝ 3 th¸ng mét kú lµ 9 phr¨ng.

§iÒu 10 - TÊt c¶ héi viªn bÊt kú lóc nµo, ®Òu cã thÓ göi th ®Õn trô së cña Héi ®Ó yªu cÇu nh÷ng ®iÒu lîi Ých mµ Héi dµnh riªng cho çc héi viªn cña m×nh.

§iÒu 131) - Héi s½n sµng gióp ®ì vµ cøu trî cho mäi héi viªn cña çc nhãm ®· gia nhËp Héi.

§iÒu 142) - Trong ph¹m vi tµi chÝnh s½n cã, Héi cã thÓ cung cÊp cho tÊt c¶ héi viªn nh÷ng b¸o chÝ vµ tµi liÖu cã liªn quan ®Õn sinh ho¹t cña çc thuéc ®Þa, hoÆc chuyªn lo bªnh vùc cho çc thuéc ®Þa.

BAN CHÊP HµNH:

§¹i diÖn:1), 2). Cã b¶n chôp çc ®iÒu 13 vµ 14 trªn ®©y, nhng ®¸nh sè lµ ®iÒu 15 vµ 19, néi dung çc ®iÒu ®Òu gièng nhau.


§«ng D¬ng: NguyÔn ¸i Quèc (thî söa ¶nh)§¶o Rªuyni«ng: B¸ckÝtx« (tr¹ng s)§ah«m©y: M.Bl«ngcua (tr¹ng s)Goa®¬lóp: Gi¨ng B¸ptixt¬ (nhµ bu«n)QuÇn ®¶o ¡ngti¬: M«ranh®¬ (nhµ bu«n)M¸ctinÝch: M«ngnÐcvin (®¹i diÖn th¬ng m¹i)Guyan: ¤n«ri¨ng (Chñ nhiÖm) , Gi¸m ®èc Héi ch÷ thËp

®á.§ång bµo h·y göi ®¬n xin vµo héi cho M«ngnÐcvin, 9,

Phè ValÐtt¬, quËn 5, Pari; hoÆc cho NguyÔn ¸i Quèc, 9, Ngâ C«ngpoanh, quËn 17, Pari.

Tµi liÖu tiÕng Ph¸p, b¶n chôplu t¹i ViÖn Hå ChÝ Minh.

LêI K£U GäI CñA BAN NGHI£N CøUTHUéC §ÞA CñA §¶NG CéNG S¶N PH¸P

Chóng t«i hiÓu nçi ®au khæ cña çc b¹n, nhng çc b¹n cha hiÓu nçi ®au khæ cña chóng t«i. Cã lÏ çc b¹n cho r»ng tÊt c¶ mäi ngêi ë Ph¸p ®Òu cã quyÒn hµnh vµ ai còng muèn

gi÷ çc b¹n trong vßng n« lÖ.ThËt ra nh÷ng ngêi g©y ra sù lÇm than cho çc b¹n vµ

gi÷ çc b¹n trong c¶nh khæ ®ã ®Ó lîi dông chØ lµ mét sè Ýt, chóng cã quyÒn hµnh v× chóng giµu. Chóng t«i lµ sè ®«ng vµ ®ang ®Êu tranh chèng l¹i chóng v× chóng t«i còng nh çc b¹n lµ n¹n nh©n sù tµn b¹o cña chóng. Çc anh em ngêi b¶n xø thÊy râ chóng t«i cïng víi anh em cã chung mét kÎ thï lµ bän chñ cña chóng t«i. Chóng t«i thµnh lËp ë ®©y mét chÝnh ®¶ng lín ®Êu tranh ®Ó gi¶i phãng nh÷ng ngêi kh«ng cã quyÒn hµnh ë chÝnh quèc vµ còng muèn ®Êu tranh ®Ó gi¶i phãng nh÷ng ngêi b¶n xø ë thuéc ®Þa bÞ b¾t lµm n« lÖ.

Chóng t«i yªu cÇu çc b¹n gióp ®ì chóng t«i trong nhiÖm vô ®ã, v× çc b¹n vµ chóng t«i, chóng ta cïng chung mét lîi Ých. Chóng t«i yªu cÇu çc b¹n coi chóng t«i nh b¹n vµ anh em cña çc b¹n. Chóng t«i s¸t çnh víi çc b¹n trong cuéc kh¸ng chiÕn vµ ®Êu tranh cña çc b¹n chèng sù tham tµn cña bän thùc d©n, sù hung b¹o cña bän cai trÞ vµ binh lÝnh, bän nµy cã nh÷ng tªn ®ång lo· lµ bän quan l¹i b¶n xø.

Ngµy mµ chóng ta sÏ ®îc tù do nhê ë thµnh c«ng cña sù thay ®æi mµ chóng ta ®ang chuÈn bÞ ®©y, sù lÇm than khæ cùc cña çc b¹n sÏ chÊm døt. Lóc ®ã çc b¹n sÏ cã thÓ tù ®iÒu khiÓn lÊy c«ng viÖc cña m×nh vµ kÕt qu¶ lao ®éng cña çc b¹n sÏ thuéc vÒ çc b¹n. Mèi quan hÖ gi÷a chóng t«i víi çc b¹n sÏ lµ nh÷ng mèi quan hÖ ®oµn kÕt vµ liªn minh.

ViÕt vµo th¸ng 1-1922. §¨ng b¸oNh©n d©n, sè 7.691, ngµy 26-5-1975.

Theo bµi ®¨ng b¸o.


B¶N TRUYÒN §¥N B»NG TIÕNG VIÖTCñA BAN NGHI£N CøU THUéC §ÞA

CñA §¶NG CéNG S¶N PH¸P

Çc b¹n lao ®éng b¶n xø! Nh÷ng ngêi céng s¶n ë chÝnh quèc hiÓu râ nçi ®au khæ cña çc b¹n... Çc b¹n bÞ hai lÇn bãc lét: lµ lao ®éng vµ lµ d©n b¶n xø. Nh÷ng ngêi chñ çc b¹n tõ chÝnh quèc ®Õn kh«ng hµnh ®éng mét m×nh. Nh÷ng ngêi quyÒn thÕ ë níc çc b¹n, bän ®¹i ®Þa chñ vµ bän cÇm ®Çu muèn gi÷ cña c¶i vµ quyÒn hµnh cña chóng. §Ó bãc lét çc b¹n, chóng ®· c©u kÕt víi chÝnh quyÒn, bän thùc d©n vµ çc c«ng ty ch©u ¢u... Nh ë kh¾p mäi n¬i trªn thÕ giíi, chóng t«i ®· lËp ra mét §¶ng Céng s¶n lín ®Êu tranh ®Ó gi¶i phãng mäi ngêi lao ®éng.

§¶ng muèn ho¹t ®éng ñng hé nh÷ng ngêi anh em cña m×nh ë thuéc ®Þa. Nã ®Ò nghÞ çc b¹n cho biÕt nh÷ng sù ®µn ¸p mµ çc b¹n lµ n¹n nh©n. Nã dµnh cho çc b¹n b¸o chÝ cña nã vµ sù gióp ®ì cña nh÷ng nhµ ho¹t ®éng chÝnh trÞ cña nã. Nã ®Ò nghÞ çc b¹n gióp ®ì nã tÝch cùc vµ ë níc thuéc ®Þa nµo cã chi bé §¶ng, chóng t«i mong çc b¹n coi ®ã lµ nh÷ng c¬ quan b¶o vÖ çc b¹n. Nã ®Ò nghÞ çc b¹n ®oµn kÕt l¹i gi÷a nh÷ng ngêi lao ®éng ë nhµ m¸y vµ n«ng th«n, bÕn tµu vµ cã nh÷ng mèi quan hÖ h÷u nghÞ víi nh÷ng ngêi lao ®éng tõ chÝnh quèc tíi ngµy cµng nhiÒu, hä thuéc cïng giai cÊp víi çc b¹n.

V× nÒn hoµ b×nh thÕ giíi, v× tù do vµ Êm no, nh÷ng ng-êi bÞ bãc lét thuéc mäi chñng téc cÇn ®oµn kÕt l¹i vµ chèng bän ¸p bøc.

§¨ng trªn b¸o Nh©n d©n,sè 7.689, ngµy 24-5-1975.



LêI K£U GäI THAM GIA HéI HîP T¸CXUÊT B¶N B¸O LE PARIA1)

Pari, ngµy 10 th¸ng 2 n¨m 1922

Çc ®ång chÝ th©n mÕn,Çc ®ång chÝ ®· nhËn hay sÏ nhËn mét b¶n ®iÒu lÖ Héi

hîp t¸c cña b¸o Le Paria. Héi nµy ®ang thµnh lËp sÏ xuÊt b¶n mét tê b¸o nh tªn ®· nªu vµ ®ã sÏ lµ mét xuÊt b¶n phÈm thËt sù cña thuéc ®Þa.

Ch¼ng cÇn nhÊn m¹nh ®Õn sù khÈn cÊp ph¶i cho ra tê b¸o nµy. Çc b¹n ta ë chÝnh quèc b¾t ®Çu c¶m thÊy cÇn ph¶i thay ®æi t×nh h×nh hiÖn nay ë çc thuéc ®Þa. Nhng do chç kh«ng cã t liÖu, hä chê m·i m·i hoÆc hµnh ®éng ch¼ng ch¾c ch¾n g×. Trong c¶ hai trêng hîp, cã nguy c¬ hä lµm h¹i phong trµo chung ®Ó thiÕt lËp l¹i c«ng lý trong nh©n d©n çc thuéc ®Þa.

VÒ phÝa m×nh, çc d©n téc ë thuéc ®Þa tiÕp tôc tëng r»ng nh©n d©n Ph¸p lu«n lu«n lµ nh÷ng viªn chøc ho¹nh häe vµ ch¼ng cã lßng xãt th¬ng nµy hay lµ nh÷ng tªn thùc d©n mµ ch¬ng tr×nh lµ bãc lét vËt vµ ngêi ë thuéc ®Þa. TiÕng nãi cña nh÷ng cùu chiÕn binh ngêi b¶n xø, ®· tõng ®au khæ bªn c¹nh nh÷ng "ngêi l«ng l¸ xåm xoµm" ë Ph¸p, l¹i cµng bÊt lùc ®Ó ng¨n hä khái tin r»ng mäi binh sÜ cò cña "®¹i chiÕn", - díi con m¾t çc vÞ cã chøc quyÒn ë thuéc ®Þa, - lµ mét ngêi ®¸ng ngê vµ lµ mét ®èi tîng ph¶i kiÓm so¸t ®Æc biÖt nghiªm ngÆt.

Çc b¹n ë mÉu quèc, çc ®ång chÝ ë thuéc ®Þa, v× lîi Ých cña c«ng lý, ch©n lý vµ tiÕn bé, cÇn ph¶i xo¸ kho¶ng çch gi¶ t¹o dêng nh chia rÏ çc ®ång chÝ. Tê Le Paria, lµ tê

1) §Çu ®Ò do BBT ®Æt.


b¸o ®Çu tiªn nh»m môc ®Ých hoµn thµnh nhiÖm vô Êy.NhiÖm vô nµy ch¼ng dÔ dµng g×; ®Ó ®èi phã, víi hy

väng th¾ng lîi, chóng t«i kªu gäi sù tËn tuþ cña çc ®ång chÝ mµ t«i biÕt lµ v« biªn.

H·y tham gia héi hîp t¸c cña chóng ta, Le Paria, hay ®Æt mua dµi h¹n ngay tõ b©y giê tê b¸o cña chóng t«i cïng tªn Êy; hoÆc, nÕu ®îc, çc ®ång chÝ h·y lµm c¶ hai ®iÒu trªn. Sù thµnh c«ng cña chóng ta phô thuéc vµo sù tËn tuþ cña ®ång chÝ, vµ t¬ng lai çc thuéc ®Þa l¹i phô thuéc vµo sù thµnh c«ng trªn; chóng ta d¸m kh¼ng ®Þnh nh vËy .

Cè g¾ng lªn mét chót, b»ng çch gióp ®ì chóng t«i. Çc b¹n vµ çc ®ång chÝ, sÏ phôc vô sù nghiÖp hoµ b×nh vµ nh©n lo¹i.

RÊt th©n thiÕt.

Thay mÆt Héi ®ång qu¶n trÞXT£PHANY

Thñ quü chÝnhGUT¥NOA §¥ TURY

Thñ quü phô NGUYÔN ¸I QUèC

Tµi liÖu ®¸nh m¸y, tiÕng Ph¸p,b¶n chôp lu t¹i ViÖn Hå ChÝ Minh.

LêI K£U GäI

Çch ra b¸o h»ng th¸ng cña chóng t«i nãi lªn r»ng: Le Paria ra m¾t b¹n ®äc trong nh÷ng ®iÒu kiÖn hÕt søc h¹n chÕ vÒ ph¬ng diÖn tµi chÝnh. Vµ lêi tuyªn bè nµy gióp cho nh÷ng ai cã thÓ cßn ph©n v©n vÒ hµnh ®éng xuÊt hiÖn ë ®©y lÇn ®Çu tiªn khái ph¶i mÊt c«ng t×m hiÓu v« Ých.

Thùc vËy, trong lÞch sö phong trµo quÇn chóng b¶n xø ë çc thuéc ®Þa cña Ph¸p, cha bao giê cã mét tê b¸o ®îc lËp ra ®Ó nãi lªn nçi ®au khæ vµ t×nh tr¹ng cïng khèn chung cña hä, bÊt kÓ lµ hä thuéc ®Êt níc vµ gièng nßi nµo. Le Paria ra ®êi do sù ®ång c¶m s©u s¾c cña çc ®ång chÝ ë B¾c Phi, T©y Phi thuéc Ph¸p, Ma®ag¸txca, §«ng D¬ng, ¡ngti¬ vµ Guyan. B¸o ra ®êi chÝnh lµ v× nh÷ng lêi høa hÑn dèi tr¸ vÒ tù do vµ c«ng lý ®îc ®a ra trong qu¸ tr×nh cuéc chÐm giÕt khñng khiÕp nh÷ng n¨m 1914-1918, nhng hoµn toµn kh«ng ®îc thùc hiÖn sau khi c¬n gi«ng tè dÞu ®i. Tê b¸o biÓu hiÖn ý thøc tËp thÓ cña nh÷ng ngêi v« s¶n b¶n xø hiÓu rÊt râ r»ng: bän bãc lét lîi nhuËn vµ ®Æc quyÒn, ®Æc lîi, kh«ng muèn mÊt ®i, dï lµ mét chót quyÒn lùc vµ niÒm kiªu h·nh cña chóng. Bän cÇm quyÒn võa mï, võa ®iÕc, kh«ng muèn hiÓu chót g× vÒ nh÷ng biÕn cè ®ang thai nghÐn trªn thÕ giíi.

Le Paria tè ço nh÷ng sù l¹m quyÒn vÒ chÝnh trÞ, lèi cai trÞ ®éc ®o¸n, t×nh tr¹ng bÞ bãc lét vÒ kinh tÕ mµ nh©n d©n çc vïng l·nh thæ réng lín ë h¶i ngo¹i ®ang lµ n¹n nh©n. B¸o kªu gäi hä ®oµn kÕt l¹i, ®Êu tranh cho tiÕn bé vÒ vËt chÊt vµ tinh thÇn cña chÝnh hä. B¸o kªu gäi hä, tæ chøc hä, nh»m môc ®Ých gi¶i phãng nh÷ng ngêi bÞ ¸p bøc khái çc lùc lîng thèng trÞ, thùc hiÖn t×nh yªu th¬ng vµ b¸c ¸i.

Vµ b©y giê, ®éi ngò ®· s½n sµng, çc b¹n da vµng, da


tr¾ng vµ da ®en, h·y ®Æt mua b¸o cña chóng t«i; h·y göi cho chóng t«i tµi liÖu; h·y ®øng bªn c¹nh chóng t«i; h·y ra søc ñng hé chóng t«i, dï cho chóng t«i cã gÆp ph¶i nh÷ng luång b·o t¸p ngîc chiÒu thÕ nµo ch¨ng n÷a.

Le Paria ®· s½n sµng bíc vµo cuéc chiÕn ®Êu, môc ®Ých cña b¸o ch¾c ch¾n sÏ ®¹t ®îc: ®ã lµ gi¶i phãng loµi ngêi.

LE PARIAB¸o Le Paria, sè 1,ngµy 1-4-1922.

KIÕN NGHÞ VíI §¹I HéI LÇN THø II1)

§¶NG CéNG S¶N PH¸P

NhËn thÊy r»ng §¹i héi Quèc tÕ Céng s¶n lÇn thø IV s¾p tíi bµn ®Õn vÊn ®Ò thuéc ®Þa vµ viÖc ®ã ph¶i lµ c«ng t¸c hµng ®Çu cña nh÷ng ngêi céng s¶n Ph¸p, trong khi giai cÊp t s¶n h·m trong vßng ¸p bøc rÊt nhiÒu nh©n d©n thuéc ®Þa.

QuyÕt ®Þnh r»ng vÊn ®Ò thuéc ®Þa sÏ ®îc ®a vµo ch-¬ng tr×nh nghÞ sù cña Héi nghÞ toµn quèc cña §¶ng.

Trong khi chê ®îi, th«ng qua lêi kªu gäi nh©n d©n thuéc ®Þa do Ban nghiªn cøu thuéc ®Þa th¶o vµ ®Ò nghÞ ®¨ng lêi kªu gäi ®ã trªn b¸o L' HumanitÐ.

Yªu cÇu çc ®¶ng bé céng s¶n ë thuéc ®Þa t¨ng cêng c«ng t¸c tuyªn truyÒn vµ kÕt n¹p ®¶ng viªn trong sè ngêi b¶n xø vµ yªu cÇu cö cµng nhiÒu cµng tèt nh÷ng ngêi b¶n xø ®i dù Héi nghÞ toµn quèc.

ViÕt vµo th¸ng 10-1922. §¨ng b¸oNh©n d©n, sè 7.695, ngµy 30-5-1975.


®¶ng céng s¶n vµ vÊn ®Ò thuéc ®Þa

1) B¶n kiÕn nghÞ nµy do NguyÔn ¸i Quèc, ®¶ng viªn §¶ng Céng s¶n Ph¸p, cïng mét sè ®¶ng viªn ngêi thuéc ®Þa tr×nh tríc §¹i héi §¶ng.


Göi ngêi b¶n xø çc thuéc ®Þa,Hìi nh÷ng ngêi lao ®éng b¶n xø ! Nh÷ng ngêi céng s¶n ë

chÝnh quèc biÕt ®îc nçi khæ cña çc b¹n. Hä biÕt r»ng tõ ngµy çc xø së cña çc b¹n bÞ nh÷ng qu©n nh©n x©m chiÕm, çc b¹n mÊt hÕt tù do, r»ng ngêi ta ®· sö dông nh÷ng biÖn ph¸p tµn b¹o ®Ó buéc çc b¹n ph¶i lao ®éng mµ kh«ng ®îc thu gÆt thµnh qu¶. Nh÷ng quan cai trÞ, d©n sù hay qu©n sù, khñng bè çc b¹n, ¸p dông nh÷ng luËt lÖ tµn khèc víi çc b¹n.

Chóng ®· t¹o nªn hai lo¹i toµ ¸n: mét cho b¹n th©n cña hä, hiÒn lµnh, khoan hoµ, vµ toµ ¸n kia lµ cho çc b¹n, kh¾t khe vµ ®Ém m¸u.

Çc b¹n bÞ bãc lét hai lÇn: trªn t çch lµ ngêi lao ®éng vµ trªn t çch lµ ngêi b¶n xø. Chñ cña çc b¹n, xuÊt ph¸t tõ mÉu quèc, kh«ng hµnh ®éng ®¬n ®éc. Nh÷ng ngêi cã quyÒn lùc ë níc çc b¹n, nh÷ng nghiÖp chñ lín vµ çc «ng chñ muèn b¶o vÖ cña c¶i vµ quyÒn thÕ cña m×nh, liªn minh víi nhau ®Ó bãc lét çc b¹n, liªn minh víi chÝnh quyÒn, víi bän thùc d©n vµ çc c«ng ty ch©u ¢u.

Trong chiÕn tranh, thanh niªn níc çc b¹n bÞ bøt ra khái nhµ; hoÆc b»ng çc lêi høa h·o, hoÆc b»ng ®e do¹ vµ vò lùc, vµ ngêi ta ®· ®a chóng ®Õn lß mæ tøc lµ chiÕn tranh ®Ó b¶o vÖ lîi quyÒn vµ nh÷ng hËn thï cña chÝnh nh÷ng kÎ giµu cã ®· chinh phôc ®Êt níc çc b¹n. NhiÒu ngêi ®· bá m¹ng, nh÷ng ngêi kh¸c bÞ th¬ng tËt suèt ®êi. Ngêi ta kh«ng gi÷ lêi høa nªu ra trong chiÕn tranh, lµ

nhîng l¹i cho çc b¹n nh÷ng quyÒn trän vÑn vÒ con ngêi vµ vÒ c«ng d©n.

Ngoµi ra, çc «ng chñ nµy tiÕp tôc Ðp çc b¹n cung cÊp cho hä binh lÝnh cho mét cuéc chiÕn tranh næ ra nay mai th«i mµ lßng tham cña çc «ng chñ ®ang chuÈn bÞ vµ víi hy

väng dïng çc b¹n ®Ó ®µn ¸p çch m¹ng mµ chóng t«i chuÈn bÞ ®Ó gi¶i phãng chung chóng ta.

Cã lÏ çc b¹n tëng r»ng tÊt c¶ mäi ngêi sèng ë Ph¸p còng ®Òu cã quyÒn lùc c¶ vµ ®Òu ®ång t×nh ®Ó duy tr× çc b¹n trong vßng n« lÖ. Kh«ng. ë níc Ph¸p mÉu quèc còng cã vµ cã nhiÒu nh÷ng ngêi kh¸c ch¼ng cã tµi s¶n g× c¶, ph¶i lao ®éng ®Ó sèng, díi quyÒn còng nh÷ng «ng chñ Êy, vµ chÞu ®Ó ngêi giµu bãc lét.

Nh÷ng ngêi g©y nªn nçi thèng khæ cña çc b¹n vµ duy tr× nã v× ®iÒu ®ã cã lîi cho hä, nh÷ng ngêi Êy lµ thiÓu sè ë mÉu quèc, nhng hä cã quyÒn lùc v× hä rÊt giµu; vµ chóng t«i, lµ nh÷ng ngêi thuéc ®a sè, chóng t«i lµ n¹n nh©n cña nh÷ng b¹o ngîc cña hä, chóng t«i ®Êu tranh chèng l¹i hä. Hä còng ®a chóng t«i - nh çc b¹n - ra mÆt trËn vµ hä dïng b¹o lùc bøt con çi chóng t«i ra, biÕn chóng thµnh lÝnh tr¸ng ®Ó chóng b¶o vÖ nh÷ng cña c¶i kh«ng thuéc vÒ chóng t«i.

§îc tù do chót Ýt h¬n çc b¹n, chóng t«i ®· cã thÓ liªn hiÖp l¹i ®Ó ®Êu tranh chèng l¹i chñ cña chóng t«i vµ chóng t«i chuÈn bÞ lËt ®æ hä ®Ó tæ chøc, chØ nh»m lîi Ých cña mäi ngêi, mét x· héi toµn cÇu tù do h¬n vµ c«ng b»ng h¬n, ë ®ã lao ®éng lµ tèi cao. V× thÕ chóng t«i ®· thµnh lËp, nh ë mäi n¬i trªn thÕ giíi, mét §¶ng céng s¶n vÜ ®¹i, ®Êu tranh ®Ó gi¶i phãng mäi ngêi lao ®éng.

§¶ng chñ tr¬ng nç lùc ®Ó cøu vít tÊt c¶ nh÷ng anh em ë çc thuéc ®Þa, ®¶ng yªu cÇu çc b¹n th«ng tin cho ®¶ng biÕt vÒ tÊt c¶ nh÷ng ngîc ®·i mµ çc b¹n mçi lóc l¹i lµ n¹n nh©n; ®¶ng s½n sµng ®Ó çc b¹n tuyªn truyÒn trªn b¸o chÝ cña ®¶ng vµ s½n sµng ®Ó çc nh©n vËt chÝnh trÞ cña ®¶ng gióp ®ì çc b¹n. §¶ng yªu cÇu çc b¹n th©n thiÖn víi ®¶ng vµ, ë trong çc thuéc ®Þa mµ cã tån t¹i çc chi nh¸nh cña ®¶ng chóng t«i, çc b¹n h·y coi çc chi nh¸nh Êy lµ


nh÷ng c¬ quan b¶o vÖ çc b¹n. §¶ng yªu cÇu nhÊt lµ çc b¹n ®oµn kÕt l¹i, gi÷a lao ®éng ë xÝ nghiÖp, ë n«ng th«n... vµ duy tr× nh÷ng quan hÖ anh em víi nh÷ng ngêi lao ®éng tõ mÉu quèc ®Õn - ngµy cµng nhiÒu - hä cïng giai cÊp víi çc b¹n: hä lµ c«ng nh©n, c«ng chøc, n«ng d©n, tiÓu viªn chøc, thuû thñ.

V× hoµ b×nh thÕ giíi, v× tù do vµ sù no Êm cña mäi ng-êi, nh÷ng ngêi bÞ bãc lét thuéc mäi nßi gièng, chóng ta h·y ®oµn kÕt l¹i vµ ®Êu tranh chèng bän ¸p bøc!

Ban nghiªn cøu thuéc ®Þacña ph©n bé ph¸p

cña quèc tÕ céng s¶n120 phè PhayÐtt¬, Pari.


TRUYÒN §¥N Cæ §éNG MUAB¸O LE PARIA

Dù kiÕn nh÷ng sù kiÖn nghiªm träng cã thÓ x¶y ra ngµy mét ngµy hai, b¹n ®õng ®îi g× mµ cha mua b¸o Le Paria vµ h« hµo b¹n bÌ mua nã. Tê b¸o nµy lµ tê b¸o cña b¹n, gióp b¹n tho¸t khái c¶nh n« lÖ vµ sÏ ph¸t hµnh réng r·i trong tÊt c¶ çc thuéc ®Þa, nh»m d¾t dÉn mäi ngêi bÞ bãc lét thuéc mäi mµu da ®oµn kÕt l¹i díi l¸ cê ®á bóa liÒm ®Ó trong mét phong trµo çch m¹ng quèc tÕ réng lín quÐt s¹ch mäi kÎ bãc lét mµ chóng ta lµ nh÷ng ngêi cïng khæ.

ChØ cã chñ nghÜa céng s¶n míi cøu nh©n lo¹i, ®em l¹i cho mäi ngêi kh«ng ph©n biÖt chñng téc vµ nguån gèc sù tù do, b×nh ®¼ng, b¸c ¸i, ®oµn kÕt, Êm no trªn qu¶ ®Êt, viÖc lµm cho mäi ngêi vµ v× mäi ngêi, niÒm vui, hßa b×nh, h¹nh phóc, nãi tãm l¹i lµ nÒn céng hoµ thÕ giíi ch©n chÝnh, xãa bá nh÷ng biªn giíi t b¶n chñ nghÜa cho ®Õn nay chØ lµ nh÷ng v¸ch têng dµi ng¨n c¶n nh÷ng ngêi lao ®éng trªn thÕ giíi hiÓu nhau vµ yªu th¬ng nhau.

TÊt c¶ mäi ngêi h·y ®øng lªn quanh l¸ cê ®á ®Ó chinh phôc thÕ giíi.

Lao ®éng tÊt c¶ çc níc, ®oµn kÕt l¹i!

ViÕt vµo ®Çu n¨m 1923. Theo bµi ®¨ng b¸o.


B¸o Nh©n d©n, sè 7.695,ngµy 30-5-1975.

Kû NIÖM B¸O LE PARIA

Mét n¨m ®· tr«i qua kÓ tõ khi b¸o Le Paria ra ®êi. Çc b¹n quan t©m ®Õn sè phËn cña tê b¸o ngay tõ buæi ®Çu, nh©n dÞp kû niÖm nµy, c¶m ¬n tÊt c¶ nh÷ng ai ®· can ®¶m víi diÔn ®µn nhá bÐ nµy, b¶o vÖ nh©n d©n çc thuéc ®Þa.

Çc b¹n mua dµi h¹n, çc b¹n quyªn gãp cho b¸o ®Õn sè gÇn ®©y ®îc 645 phr¨ng1), h·y nhËn lÊy sù biÕt ¬n ch©n thµnh cña chóng t«i.

Chóng t«i ®· kh«ng qu¸ l¹c quan ®èi víi nh÷ng ®iÒu dù ®o¸n tríc. Chóng t«i hiÓu râ sù nghiÖp mµ chóng t«i theo ®uæi, ®Æt ra v« vµn khã kh¨n. Mét mÆt, ®«ng ®¶o d luËn ch©u ¢u cha ®îc chuÈn bÞ ®Ó theo dâi ®Çy ®ñ quan ®iÓm cña chóng ta. MÆt kh¸c, nh÷ng ngêi d©n thuéc ®Þa ë Ph¸p thêng cha quan t©m ®Õn t×nh h×nh cã quan hÖ tíi sè phËn ®ång bµo hä ë çc thuéc ®Þa ®ang ph¶i ®¬ng ®Çu víi mäi sù phiÒn nhiÔu, víi b¹o lùc cña nhµ cÇm quyÒn ë ®Þa ph-¬ng, víi sù bãc lét t b¶n chñ nghÜa cña nh÷ng kÎ ®i khai ho¸. Cuèi cïng, kho¶ng çch gi÷a Pari víi ch©u Phi, ch©u ¸, ch©u Mü rÊt xa. Nh÷ng cuéc tiÕp xóc gi÷a chóng t«i víi nh©n d©n çc thuéc ®Þa mµ Le Paria cã tr¸ch nhiÖm b¶o vÖ l¹i lu«n lu«n bÞ c¶n trë bëi nh÷ng kÎ thèng trÞ thuéc ®Þa g©y ra.

Nhng ph¶i thõa nhËn r»ng, chóng t«i ®ang ®øng tríc mét ®iÒu lo l¾ng rÊt lín. Chóng t«i ®· tÝnh tríc r»ng nhiÖm vô khÈn thiÕt cña mét tê b¸o nh tê b¸o cña chóng t«i lµ ph¶i b¶o vÖ çc anh em b¶n xø. ViÖc ®ãn nhËn lÊy nhiÖm vô ®ã ®· dµnh cho Le Paria lµ ®óng víi ®iÒu mong muèn cña chóng ta.

Sang n¨m thø hai, chóng t«i muèn thùc hiÖn nh÷ng viÖc lµm tèt ®Ñp h¬n. Ph¶i lµm cho Le Paria xuÊt hiÖn trong mét thêi kú víi nh÷ng kÕt qu¶ rùc rì, cã nhiÒu ngêi t×m ®Õn b¸o, víi sè lîng b¶n in t¨ng h¬n vµ sè trang nhiÒu h¬n tríc. TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã chØ cã thÓ thµnh sù thËt nÕu cã ®îc nh÷ng nguån dù tr÷ thÝch ®¸ng. VËy mµ, kh«ng thÓ ®ßi hái mét sù cè g¾ng cao h¬n n÷a ®èi víi 5, 6 b¹n ®· nhËn nhiÖm vô ngay tõ ®Çu, ®· chÞu ®ùng tõ 12 th¸ng qua. Cã thÓ nãi r»ng riªng nh÷ng viÖc in vµ göi ®i, gi¸ 3 phr¨ng mçi sè trong mét n¨m lµ võa ph¶i. §Ó thuËn tiÖn cho viÖc tuyªn truyÒn cho tê b¸o, lóc nµy chóng t«i thÊy r»ng kh«ng thÓ n©ng gi¸ lªn ngay ®îc.

§èi víi tÊt c¶ nh÷ng ai ®äc b¸o, muèn b¸o sèng l©u vµ lín m¹nh, hiÓu nhiÖm vô cña nã, nªn mua dµi h¹n cho m×nh vµ vËn ®éng nhiÒu ngêi mua dµi h¹n b¸o Le Paria. CÇn ph¶i lµm cho trong vßng 2 hay 3 th¸ng tíi ®©y, chóng ta cã trªn 1.000 ®éc gi¶, trªn 1.000 ngêi mua b¸o dµi h¹n. Chóng t«i còng kh«ng ngÇn ng¹i nãi ra viÖc quyªn gãp rÊt khiªm tèn còng lµ mét sù gióp ®ì rÊt quý b¸u ®èi víi chóng t«i. Chóng t«i nãi nh÷ng ®iÓm cuèi cïng vÒ çc céng t¸c viªn. Le Paria lµ tiÕng nãi cña quÇn chóng bÞ ¸p bøc. TÊt c¶ ®Òu cung cÊp t liÖu cho chóng ta, ®Òu viÕt vÒ chóng ta.

Çc b¹n Ph¸p, çc ®ång bµo ë thuéc ®Þa c tró trªn ®Êt Ph¸p, çc anh em b¶n xø ë çc thuéc ®Þa, h·y ®¸p l¹i lêi kªu gäi cña chóng t«i.

H·y lµm viÖc cho Le Paria, cho sù diÖt trõ chÕ ®é ®éc 1) Bµi nµy, t¸c gi¶ viÕt tõ tríc, nªn viÕt “çc b¹n quyªn gãp cho b¸o ®Õn sè gÇn ®©y ®îc 645 phr¨ng”, nhng ë cét 2, sè 14, ®¨ng tæng sè tiÒn

quyªn gãp ®îc tõ ®Çu ®Õn lóc nµy ®îc 892 phr¨ng. 645 phr¨ng lµ tÝnh ®Õn sè 13.


®o¸n chèng l¹i bän ç mËp thùc d©n!Sù nghiÖp gi¶i phãng nh÷ng ngêi bÞ ngîc ®·i mu«n n¨m!Sù nghiÖp gi¶i phãng nh©n d©n b¶n xø mu«n n¨m!

LE PARIA

B¸o Le Paria, sè 14,th¸ng 5-1923.

B¸O ÇO VÒ B¾C Kú, TRUNG KúVµ NAM Kú61

M¸txc¬va, 1924

Cuéc ®Êu tranh giai cÊp kh«ng diÔn ra gièng nh ë ph¬ng T©y.

VÒ phÝa ngêi lao ®éng, ®ã lµ sù kh«ng gi¸c ngé, sù nhÉn nhôc vµ v« tæ chøc. VÒ phÝa bän chñ, kh«ng cã m¸y mãc, ruéng ®ång thuéc së h÷u cña nh÷ng ®Þa chñ h¹ng trung vµ h¹ng nhá vµ nh÷ng kÎ mµ ë ®ã ®îc coi lµ ®¹i ®Þa chñ th× chØ lµ nh÷ng tªn lïn tÞt bªn c¹nh nh÷ng ngêi trïng tªn víi hä ë ch©u ¢u vµ ch©u Mü; kh«ng cã tû phó ngêi An Nam. Nh÷ng tªn träc phó ë ®ã th× ë ®©y chØ lµ nh÷ng kÎ thùc lîi kh¸ gi¶ th«i.

Cho nªn, nÕu n«ng d©n gÇn nh ch¼ng cã g× th× ®Þa chñ còng kh«ng cã vèn liÕng g× lín; nÕu n«ng d©n chØ sèng

b»ng çi tèi thiÓu cÇn thiÕt th× ®êi sèng cña ®Þa chñ còng ch¼ng cã g× lµ xa hoa; nÕu thî thuyÒn kh«ng biÕt m×nh bÞ bãc lét bao nhiªu th× chñ l¹i kh«ng hÒ biÕt c«ng cô ®Ó bãc lét cña hä lµ m¸y mãc; ngêi th× ch¼ng cã c«ng ®oµn, kÎ th× ch¼ng cã t¬rít. Ngêi th× nhÉn nhôc chÞu sè phËn cña m×nh, kÎ th× võa ph¶i trong sù tham lam cña m×nh. Sù xung ®ét vÒ quyÒn lîi cña hä ®îc gi¶m thiÓu. §iÒu ®ã, kh«ng thÓ chèi c·i ®îc.

Nhng ngêi ta sÏ b¶o: thÕ lµ chóng ta ë thêi Trung cæ µ? å! SÏ lµ qu¸ ®¸ng nÕu so s¸nh ngêi "nhµ quª"1) víi ngêi n«ng n«. An Nam cha bao giê cã t¨ng l÷ vµ thuÕ mêi phÇn tr¨m. Hoµng ®Õ trÞ v× nhng ch¼ng lo cai trÞ g×. TÊt nhiªn lµ ®· cã quan l¹i råi. Nhng cã thÓ so s¸nh hä víi chóa phong kiÕn kh«ng? Kh«ng. Tríc hÕt quan l¹i ®îc tuyÓn lùa theo con ®êng d©n chñ: con ®êng thi cö, më réng cho mäi ngêi vµ mäi ngêi cã thÓ chuÈn bÞ thi mµ ch¼ng tèn kÐm g×. H¬n n÷a, quyÒn lùc cña quan l¹i ®îc c©n b»ng b»ng tÝnh tù trÞ cña x· th«n.

X· héi Ên §é - China1) - vµ t«i cã thÓ nãi: Ên §é hay Trung Quèc vÒ mÆt cÊu tróc kinh tÕ, kh«ng gièng çc x· héi ph¬ng T©y thêi Trung cæ, còng nh thêi cËn ®¹i, vµ ®Êu tranh giai cÊp ë ®ã kh«ng quyÕt liÖt nh ë ®©y.

Mai ®©y, khi chñ nghÜa t b¶n ph¬ng T©y lµm ®æi thay ph¬ng §«ng th× ®Êu tranh giai cÊp cã trë nªn quyÕt liÖt kh«ng ? §¹i thÓ lµ cã, nÕu xÐt g¬ng cña NhËt B¶n.

ThËt ra lµ cã, v× sù t©y ph¬ng ho¸ ngµy cµng t¨ng vµ tÊt yÕu cña ph¬ng §«ng; - nãi çch kh¸c, chñ nghÜa M¸c sÏ cßn ®óng c¶ ë ®ã. Dï sao th× còng kh«ng thÓ cÊm bæ sung "c¬ së lÞch sö" cña chñ nghÜa M¸c b»ng çch ®a thªm vµo ®ã nh÷ng t liÖu mµ M¸c ë thêi m×nh kh«ng thÓ cã ®îc.

M¸c ®· x©y dùng häc thuyÕt cña m×nh trªn mét triÕt lý nhÊt ®Þnh cña lÞch sö, nhng lÞch sö nµo? LÞch sö ch©u ¢u.

1) Nh÷ng ch÷ “nhµ quª” trong nguyªn b¶n viÕt b»ng tiÕng ViÖt.1) La sociÐtÐ Indo - Chinoise.


Mµ ch©u ¢u lµ g×? §ã cha ph¶i lµ toµn thÓ nh©n lo¹i.M¸c cho ta biÕt r»ng sù tiÕn triÓn çc x· héi tr¶i qua ba

giai ®o¹n: chÕ ®é n« lÖ, chÕ ®é n«ng n«, chÕ ®é t b¶n; vµ trong mçi giai ®o¹n Êy, ®Êu tranh giai cÊp cã kh¸c nhau. Chóng ta ph¶i coi chõng! Çc d©n téc ViÔn §«ng cã tr¶i qua hai giai ®o¹n ®Çu kh«ng? Tõ nhiÒu thÕ kû nay, hä ch¼ng h-ëng ®îc th¸i b×nh hay sao ®Ó ®Õn møc lµm cho ngêi ch©u ¢u khinh rÎ hä (lêi nh¸c, mª muéi hµng ngh×n n¨m, v.v.)?

Xem xÐt l¹i chñ nghÜa M¸c vÒ c¬ së lÞch sö cña nã, cñng cè nã b»ng d©n téc häc ph¬ng §«ng. §ã chÝnh lµ nhiÖm vô mµ çc X«viÕt ®¶m nhiÖm (ban thuéc ®Þa cña chóng t«i võa nhËn ®îc th mêi chóng t«i tham gia c«ng t¸c nµy). Vµ çc X«viÕt sÏ thµnh c«ng; v× r»ng, ®øng lªn trªn çc thµnh kiÕn chñng téc, hä sÏ lµm cho thÕ giíi ®îc miÔn nghe çc lêi tÇm phµo cña nh÷ng Guýtxtav¬ L¬bèp vµ nh÷ng H¨ngri Coãc®iª.

(...)Chñ nghÜa d©n téc lµ ®éng lùc lín cña ®Êt níc. ChÝnh

nã ®· g©y nªn cuéc næi dËy chèng thuÕ n¨m 1908, nã d¹y cho nh÷ng ngêi culi biÕt ph¶n ®èi, nã lµm cho nh÷ng ngêi "nhµ quª" ph¶n ®èi ngÇm tríc thuÕ t¹p dÞch vµ thuÕ muèi. Còng chñ nghÜa d©n téc ®· lu«n lu«n thóc ®Èy çc nhµ bu«n An Nam c¹nh tranh víi ngêi Ph¸p vµ ngêi Trung Quèc; nã ®· thóc giôc thanh niªn b·i kho¸, lµm cho nh÷ng nhµ çch m¹ng trèn sang NhËt B¶n vµ lµm vua Duy T©n mu tÝnh khëi nghÜa n¨m 19171).

ChiÕn tranh ®· lµm thay ®æi chñ nghÜa d©n téc:1. Chñ nghÜa d©n téc ®· hiÖn ®¹i ho¸ khi chuyÓn tõ giíi

thîng lu nµy sang giíi thîng lu kh¸c. ChÝnh thanh niªn An Nam ngµy nay ®ang chØ ®¹o nã.

2. Chñ nghÜa d©n téc ¨n s©u vµo quÇn chóng nhê sù ph¸t triÓn cña çc phÇn tö thµnh thÞ vµ nhÊt lµ nhê sù tuyÓn

mé vµ trë vÒ cña "lÝnh t×nh nguyÖn".3. Trong chñ nghÜa d©n téc cã c¶ lßng c¨m ghÐt bän

x©m lîc Trung Quèc vµ ngêi Ên §é sinh c¬ lËp nghiÖp ë trªn ®Êt níc nµy.

4. Nã cã xu híng hîp ph¸p ho¸ çc h×nh thøc biÓu hiÖn vµ yªu s¸ch cña nã. Mét mÆt, chÝnh quyÒn nhîng bé. MÆt kh¸c, líp thanh niªn tõ bá ph¬ng ph¸p tiÕn hµnh nh÷ng cuéc næi dËy bét ph¸t cña líp ngêi ®i tríc, vµ ngµy nay, ngêi ta thiªn vÒ chiÕn thuËt cña nh÷ng nhµ çch m¹ng ch©u ¢u: tuyªn truyÒn, tæ chøc vµ khëi nghÜa quÇn chóng. Trong khi líp ng-êi giµ muèn ®éc lËp ngay th× líp trÎ yªu s¸ch nh÷ng thiÕt chÕ chuÈn bÞ cho ®éc lËp (tê La Tribune indigÌne62: c¬ quan cña ph¸i lËp hiÕn).

(...)C¬ng lÜnh cña chóng t«i.Ph¬ng híng chung. Ph¸t ®éng chñ nghÜa d©n téc b¶n xø nh©n danh Quèc

tÕ Céng s¶n. KhÈu hiÖu nµy, do M¸txc¬va tung ra, ®¸nh vµo çc nhµ t s¶n nh mét nghÞch lý t¸o b¹o, nhng thËt ra ®iÒu ®ã cã nghÜa g×? Mét chÝnh s¸ch mang tÝnh hiÖn thùc tuyÖt vêi. Giê ®©y, ngêi ta sÏ kh«ng thÓ lµm g× ®îc cho ngêi An Nam nÕu kh«ng dùa trªn çc ®éng lùc vÜ ®¹i, vµ duy nhÊt cña ®êi sèng x· héi cña hä. Khi chñ nghÜa d©n téc cña hä th¾ng lîi, th× ®· l©u l¾m råi, phÇn lín thÕ giíi sÏ x«viÕt ho¸ vµ lóc ®ã, nhÊt ®Þnh chñ nghÜa d©n téc Êy sÏ biÕn thµnh chñ nghÜa quèc tÕ. Trong khi chê ®îi, chñ nghÜa d©n téc sÏ quÊy rèi chñ nghÜa ®Õ quèc Ph¸p vµ b»ng viÖc lµm nµy, Quèc tÕ Céng s¶n sÏ ®îc lîi trùc tiÕp.

a/ ë §«ng D¬ng.Hµnh ®éng hîp ph¸p phô thuéc vµo viÖc níc Ph¸p thõa

1) Cuéc mu khëi nghÜa diÔn ra n¨m 1916.


nhËn çc X«viÕt. §iÒu ®Çu tiªn ph¶i lµm lµ sÏ thiÕt lËp çc l·nh sù qu¸n Nga ë Sµi Gßn, H¶i Phßng, Hµ Néi, §µ N½ng. Nh÷ng l·nh sù qu¸n nµy tù nhiªn sÏ lµ nh÷ng trung t©m tuyªn truyÒn chñ nghÜa b«nsªvÝch vµ lùa chän çc chiÕn sÜ b¶n xø ®Ó göi sang Nga. Ho¹t ®éng bÊt hîp ph¸p sÏ lµ trî cÊp cho mét tê b¸o, r¶i truyÒn ®¬n vµ nhÊt lµ çc bµi ®¶ kÝch b»ng tiÕng b¶n xø vµ ch÷ H¸n, lµ tæ chøc nh÷ng héi kÝn. Nh©n viªn tuyªn truyÒn gåm cã: ngêi b¶n xø, ngêi Ph¸p vµ ngêi Nga, nÕu cã thÓ ®îc th×, biÕt tiÕng níc nµy, vµ lµm mét nghÒ khiÕn hä tiÕp xóc ®îc víi d©n b¶n xø (n÷ hé sinh, n÷ gi¸o viªn, thÇy thuèc ë n«ng th«n, d©n ®ån ®iÒn. Mét luËt s cho ngêi b¶n xø sÏ ®îc mäi ngêi biÕt tiÕng ngay). Thµnh lËp ra ë Chî Lín mét ph©n bé céng s¶n Trung Quèc.

b/ ë NhËt B¶n, ë Trung Quèc vµ ë Xiªm.TiÕp xóc víi nh÷ng nhãm ngêi di t¶n. Thµnh lËp mét l·nh

sù qu¸n ë V©n Nam phñ, thµnh phè rÊt quan träng n»m ë biªn giíi B¾c Kú, trung t©m tuyªn truyÒn ®Æt ë vÞ trÝ ®ã rÊt tuyÖt. Tranh thñ lµm cho çc X«viÕt ®îc c«ng nhËn ë Xiªm n¬i mµ Anh, Ph¸p vµ Mü lu«n lu«n cã mu ®å. Mü cã 4 cè vÊn trùc thuéc Bé Ngo¹i giao, Anh vµ Ph¸p cã hai cè vÊn trùc thuéc Bé T ph¸p. T¹i sao níc Nga l¹i kh«ng cã? H¬n n÷a, mét l·nh sù qu¸n ë B¨ng Cèc sÏ t×m thÊy çc ng¶ ®êng ®i Ên §é thuéc Anh, Giava thuéc Hµ Lan vµ §«ng D¬ng thuéc Ph¸p.

c/ ë Ph¸p. Nhãm céng s¶n ë NghÞ viÖn sÏ cã hai nhiÖm vô quan

träng: 1) Thõa nhËn çc X«viÕt; 2) Xo¸ chÕ ®é b¶n xø. Trong

nhiÖm kú, sÏ yªu cÇu bá thuèc phiÖn ë §«ng D¬ng; nã sÏ tè gi¸c çc vô bª bèi nh vô bª bèi cña ®éc quyÒn ë Sµi Gßn. Tõ Ph¸p ®Õn §«ng D¬ng qu¸ xa çch v× vËy sÏ kh«ng cã vÊn ®Ò NghÞ viÖn ®i xem xÐt nh cã thÓ lµm ®èi víi Angiªri vµ Tuynidi.

Ban thuéc ®Þa sÏ lo tríc hÕt viÖc tæ chøc c«ng ®oµn. Héi liªn hiÖp thuéc ®Þa sÏ lµm ®óng víi danh hiÖu cña m×nh. Tê Le Paria sÏ ra mçi tuÇn 2 lÇn.

Ho¹t ®éng thuéc ®Þa cña §¶ng Céng s¶n Ph¸p h¼n lµ cßn yÕu kÐm nhng chót Ýt nã lµm ®îc th× ch¼ng cã ®¶ng nµo lµm ®îc, cßn nÕu nã cha quan t©m ®Õn ngêi b¶n xø, ®ã lµ v× ngêi b¶n xø cha ®Õn víi nã ®îc mÊy. NhiÖm vô sè mét cña nã lµ ®µo t¹o nh÷ng chiÕn sÜ b¶n xø. §µo t¹o kh«ng chØ nh÷ng nhµ tuyªn truyÒn mµ c¶ nh÷ng nhµ çch m¹ng theo kiÓu ch©u ¢u.

d/ ë Nga.Muèn thÕ, ®a ®Õn M¸txc¬va hay ®Õn çc trung t©m

kh¸c, çc sinh viªn An Nam (cßn sím ®Ó cã thÓ coi thêng ng-êi trÝ thøc). Còng ®a c¶ nh÷ng ngêi lao ®éng ch©n tay v× ph¶i ®µo t¹o nh÷ng qu©n nh©n, thuû thñ cho hång qu©n b¶n xø vµ çc chi bé xÝ nghiÖp b¶n xø, ®ñ søc thay thÕ çc kü thuËt viªn cña chñ nghÜa t b¶n.

(...)KÕt luËn: Kh¶ n¨ng khëi nghÜa vò trang ë §«ng D¬ng. §Ó

cã c¬ th¾ng lîi, mét cuéc khëi nghÜa vò trang ë §«ng D¬ng: 1. Ph¶i cã tÝnh chÊt mét cuéc khëi nghÜa quÇn chóng

chø kh«ng ph¶i mét cuéc næi lo¹n. Cuéc khëi nghÜa ph¶i ®îc chuÈn bÞ trong quÇn chóng, næ ra trong thµnh phè, theo kiÓu çc cuéc çch m¹ng ë ch©u ¢u, chø kh«ng ph¶i næ ra ®ét ngét ë biªn giíi Trung Quèc, theo ph¬ng ph¸p cña nh÷ng nhµ çch m¹ng tríc ®©y.

2. Cuéc khëi nghÜa ph¶i ®îc níc Nga ñng hé. Çc X«viÕt sÏ cung cÊp vò khÝ, tiÒn b¹c vµ çc kü thuËt viªn, çc binh sÜ, çc thuû thñ b¶n xø ®îc ®µo t¹o tríc ®ã ë M¸txc¬va. Ngoµi ra, níc Nga sÏ cã mét h¹m ®éi kh¸ m¹nh ë Th¸i B×nh D¬ng,


®Ó ng¨n c¶n sù can thiÖp cña mét vµi cêng quèc cã tho¶ thuËn víi Ph¸p trong viÖc chèng ngêi b¶n xø.

3. Cuéc khëi nghÜa ph¶i trïng hîp víi çch m¹ng v« s¶n ë Ph¸p.

4. Sù nghiÖp cña ngêi b¶n xø g¾n mËt thiÕt víi sù nghiÖp cña v« s¶n toµn thÕ giíi; mçi khi chñ nghÜa céng s¶n giµnh ®îc chót Ýt th¾ng lîi trong mét níc nµo ®ã, nhÊt lµ trong mét quèc gia ®Õ quèc chñ nghÜa (níc §øc ch¼ng h¹n) th× ®ã cµng lµ th¾ng lîi c¶ cho ngêi An Nam.

In trong s¸ch Hå ChÝ Minh,Nh÷ng bµi viÕt 1914-1969do Alain Ruscio biªn so¹n,Pari, 1990, tr.69-74.


çc bµi pháng vÊn vµ têng thuËtcña phãng viªn b¸o chÝ vÒ ho¹t ®éng cña

nguyÔn ¸i quèc

TR¶ LêI PHáNG VÊN CñA PHãNG VI£NB¸O YI CH£ PAO

Cuéc trao ®æi gi÷a N.A.Q, Phan V¨n Trêng, 1 ®¹i biÓu TriÒu Tiªn lµ Kim Tchong Wen vµ 1 phãng viªn Mü t¹i nhµ phãng viªn:

PV: ¤ng ®Õn Ph¸p víi môc ®Ých g×?§¸p: §Ó ®ßi nh÷ng quyÒn tù do mµ chóng t«i ph¶i ®îc h-

ëng.PV: Ch¬ng tr×nh cña «ng lµ g×?§¸p: Lu«n lu«n tiÕn lªn phÝa tríc, tuú theo søc m¹nh cña

chóng t«i.Hái vÒ nh÷ng c«ng viÖc cña ®¶ng ë §«ng D¬ng vµ

nh÷ng cuéc khëi nghÜa næ ra tõ ®Çu chiÕn tranh, NguyÔn ¸i Quèc ®¸p:

"Môc ®Ých cña chÝnh quyÒn Ph¸p hoµn toµn kh¸c víi môc ®Ých cña ngêi NhËt ë TriÒu Tiªn. Ngêi NhËt muèn NhËt B¶n ho¸ hoµn toµn ngêi TriÒu Tiªn. Cßn níc Ph¸p, th× ngîc l¹i, muèn duy tr× vÜnh viÔn sù bÊt b×nh ®¼ng gi÷a ngêi An Nam vµ ngêi Ph¸p, nã muèn, b»ng çch lîi dông lao ®éng cña ngêi An Nam, bßn rót v« tËn çc s¶n phÈm ®ñ lo¹i mµ §«ng D¬ng rÊt s½n vµ cè g¾ng kh«ng cho ngêi An Nam tù t¹o cho m×nh mét vÞ trÝ kinh tÕ ®éc lËp. Çc thø thuÕ ®ñ lo¹i còng nh nh÷ng biÖn ph¸p h¹n chÕ vµ chÕ ®é gi¸o dôc c«ng céng ®Òu xuÊt ph¸t tõ nh÷ng toan tÝnh ®ã. B»ng çch c¶n trë v¨n minh vµ tiÕn bé cña d©n téc An Nam, ngêi Ph¸p vÜnh viÔn ®Æt d©n téc nµy ra ngoµi lÒ cña nÒn v¨n minh thÕ giíi vµ buéc hä ph¶i ®¸p øng v« cïng tËn nh÷ng ®ßi hái kh«ng ngõng thay ®æi cña chóng. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ®iÒu kiÖn sèng ë §«ng D¬ng trë nªn th¶m h¹i cha tõng thÊy".


Hái vÒ nh÷ng ho¹t ®éng tõ khi ®Õn Ph¸p, NguyÔn ¸i Quèc tr¶ lêi:

"Ngoµi viÖc vËn ®éng çc thµnh viªn NghÞ viÖn, t«i ®· t×m çch nhen nhãm thiÖn c¶m mçi n¬i mét chót, trong ®ã §¶ng X· héi ®· tá ra Ýt tho¶ m·n víi çc biÖn ph¸p cña chÝnh phñ vµ ®· s½n lßng ñng hé chóng t«i. ë Ph¸p, ®ã lµ hy väng duy nhÊt cña chóng t«i. VÒ ho¹t ®éng cña chóng t«i ë çc níc kh¸c, chÝnh ë níc «ng (Mü) chóng t«i cã nhiÒu thµnh c«ng h¬n. Cßn ë chç kh¸c, ë ®©u chóng t«i còng chØ gÆp khã kh¨n".

NguyÔn ¸i Quèc tiÕp tôc tr×nh bµy thËt c¶m ®éng vÒ t×nh h×nh kinh tÕ, t×nh tr¹ng gi¸o dôc, ®êi sèng khæ së cña ngêi An Nam ë §«ng D¬ng. ¤ng Phan còng kÓ rÊt tØ mØ vÒ cuéc ®êi gian nan cña «ng tríc mÆt Kim Tchong Wen vµ mäi ngêi trong h·ng th«ng tÊn cña «ng.

B¸o Yi Chª Pao xuÊt b¶n ë Thiªn T©n, Trung Quèc, ngµy 20-9-1919.In trong s¸ch: Thu Trang: Ho Chi Minhµ Paris, Pari, 1993, tr. 69-70.

DÞch theo bµi in trong s¸ch Ho Chi Minh µ Paris

T¹I §¹I HéI LÇN THø I§¶NG CéNG S¶N PH¸P HäP ë m¸CX¢Y

Tõ ngµy 25 ®Õn 30-12-1921

Phiªn häp s¸ng h«m qua ®¸ng lÏ b¾t ®Çu tõ 8 giê, nhng ®Õn giê ®ã cßn v¾ng nhiÒu ®¹i biÓu ë phßng häp. V× vËy, ®Õn 9 giê, chñ to¹ Giuynl¬ Bl¨ng míi cho b¾t ®Çu cuéc tranh luËn vÒ luËn c¬ng phßng thñ quèc gia.

Giuynl¬ Bl¨ng cã hai ngêi trî lý: NguyÔn ¸i Quèc (§«ng D-¬ng) vµ Raym«ng Oãcli¨nggi¬ (Cored¬)1).

§ång chÝ NguyÔn ¸i Quèc c¶m ¬n §¹i héi ®· dµnh mét chç cho çc ®ång chÝ da mµu, chøng tá r»ng ®ã lµ chñ nghÜa quèc tÕ ch©n chÝnh.

Phiªn häp buæi chiÒu do Barab¨ng chñ to¹.NguyÔn ¸i Quèc yªu cÇu §¶ng nghiªn cøu vµ tæ chøc mét

chÝnh s¸ch thuéc ®Þa cã tÝnh céng s¶n. Ngêi ®Ò nghÞ thµnh lËp mét ban nghiªn cøu thuéc ®Þa cña §¶ng. Ban sÏ tr×nh bµy mét b¶n b¸o ço tríc §¹i héi trong n¨m tíi.


1) Cored¬: mét quËn ë phÝa T©y níc Ph¸p.


TH¡M MéT CHIÕN SÜ QUèC TÕ CéNG S¶N - NGUYÔN ¸I QuèC1)

T¹i §«ng D¬ng, ¶nh hëng phong trµo G¨ng®i nh thÕ nµo? TiÕng vang, lµn sãng cña phong trµo ®ã cã lan ®Õn ®Êy chót nµo kh«ng ? - T«i hái NguyÔn ¸i Quèc.

- Kh«ng. - NguyÔn ¸i Quèc tr¶ lêi - Nh©n d©n An Nam chóng t«i lµ nh÷ng ngêi n«ng d©n bÞ nhÊn ch×m trong bãng ®ªm hÕt søc tèi t¨m. Kh«ng mét tê b¸o nµo, kh«ng ai hiÓu b©y giê trªn thÕ giíi ®¬ng diÔn ra nh÷ng g×; ®ªm tèi, thùc sù lµ ®ªm tèi.

NguyÔn ¸i Quèc hiÖn lµ ngêi An Nam duy nhÊt ë M¸txc¬va, ®¹i diÖn cña chñng téc M· Lai cæ xa. §ã lµ mét thanh niªn gÇy gß, linh ho¹t, mÆc çi ¸o len ®an. §ång chÝ nãi tiÕng Ph¸p - tiÕng cña nh÷ng kÎ ¸p bøc, nhng mµ nh÷ng ch÷ Ph¸p tõ miÖng ®ång chÝ NguyÔn ¸i Quèc nghe trÇm trÇm, l¾ng xuèng nh håi ©m cña tiÕng mÑ ®Î quª h¬ng ®ång chÝ.

NguyÔn ¸i Quèc ®· nãi ®Õn hai ch÷ "v¨n minh" mét çch ®Çy khinh bØ. §ång thêi ®· ®Æt ch©n qua hÇu hÕt çc níc thuéc ®Þa trªn thÕ giíi, ®· tíi miÒn B¾c vµ miÒn Trung ch©u Phi, ®· thÊy rÊt nhiÒu c¶nh ®au khæ. Khi nãi chuyÖn, ®ång

1) Bµi viÕt cña nhµ b¸o Liªn X« ¤xÝp Man®enxtam.

chÝ thêng hay dïng ch÷ "anh em". Anh em cña NguyÔn ¸i Quèc ë ®©y lµ nh÷ng ngêi da ®en, nh÷ng ngêi Ên §é, nh÷ng ngêi Xyri, nh÷ng ngêi Trung Quèc...

NguyÔn ¸i Quèc ®· cã lÇn göi th tíi nhµ v¨n R¬nª Mar¨ng, ngêi da ®en cã quèc tÞch Ph¸p, lµ t¸c gi¶ cuèn tiÓu thuyÕt Batuala vµ ®· ®Æt mét c©u hái mét çch th¼ng th¾n: "«ng Mar¨ng, «ng muèn hay kh«ng muèn gióp ®ì c«ng cuéc gi¶i phãng çc níc anh

em ë thuéc ®Þa?". R¬nª Mar¨ng, ngêi ®îc ViÖn Hµn l©m Ph¸p quµng cho mét vßng hoa danh dù, ®· tr¶ lêi NguyÔn ¸i Quèc mét çch dÌ dÆt vµ quanh co.

- T«i sinh ra trong mét gia ®×nh nhµ nho An Nam. Nh÷ng gia ®×nh nh thÕ ë níc chóng t«i kh«ng ph¶i lµm viÖc g×. Thanh niªn trong nh÷ng gia ®×nh Êy thêng häc Khæng gi¸o, ®ång chÝ ch¾c biÕt Khæng gi¸o kh«ng ph¶i lµ t«n gi¸o mµ lµ mét thø khoa häc vÒ kinh nghiÖm ®¹o ®øc vµ phÐp øng xö. Vµ trªn c¬ së ®ã ngêi ta ®a ra kh¸i niÖm vÒ "thÕ giíi ®¹i ®«ng". Khi t«i ®é mêi ba tuæi, lÇn ®Çu tiªn t«i ®îc nghe ba ch÷ Ph¸p: Tù do, B×nh ®¼ng, B¸c ¸i. §èi víi chóng t«i, ngêi da tr¾ng nµo còng lµ ngêi Ph¸p. Ngêi Ph¸p ®· nãi thÕ. Vµ tõ thuë Êy, t«i rÊt muèn lµm quen víi nÒn v¨n minh Ph¸p, muèn t×m xem nh÷ng g× Èn ®»ng sau nh÷ng ch÷ Êy. Nhng trong nh÷ng trêng häc cho ngêi b¶n xø, bän Ph¸p d¹y ngêi nh d¹y con vÑt. Chóng giÊu kh«ng cho ngêi níc t«i xem s¸ch b¸o. Kh«ng ph¶i chØ s¸ch cña çc nhµ v¨n míi, mµ c¶ Rótx« vµ M«ngtexki¬ còng bÞ cÊm. VËy th× ph¶i lµm thÕ nµo b©y giê ? T«i quyÕt ®Þnh t×m çch ®i ra níc ngoµi. Th©n phËn ngêi An Nam chØ lµ th©n phËn ngêi n«ng n«. Chóng t«i bÞ cÊm, kh«ng ph¶i chØ lµ bÞ cÊm ®i du lÞch ra níc ngoµi mµ c¶ ®i trong níc còng kh«ng ®îc. §êng s¾t ®îc x©y dùng víi môc ®Ých "chiÕn lîc" riªng. Theo con m¾t cña bän thùc d©n, chóng t«i cha ®ñ tr×nh ®é ®Ó sö dông lo¹i ®êng nµy. T«i lang thang ra bê biÓn vµ t«i ®· vît biÓn ra níc ngoµi. N¨m Êy t«i 19 tuæi. ë Ph¸p lóc ®ã ®ang cã tæng tuyÓn


cö. Bän t s¶n Ph¸p ®· dïng nh÷ng thñ ®o¹n bÈn thØu nhÊt ®Ó b«i nhä lÉn nhau.

G¬ng mÆt NguyÔn ¸i Quèc nh¨n l¹i mét çch khinh bØ. §«i m¾t nÆng nÒ, u ¸m bçng bõng lªn. Trong ®«i m¾t më to, øa lÖ, anh nh×n vÒ xa x¨m:

- Khi bän Ph¸p ®Õn cíp níc t«i, nh÷ng gia ®×nh nÒn nÕp, gia gi¸o ®· bá ch¹y hÕt kh«ng céng t¸c víi chóng. Bän v« l¹i quen thãi xu nÞnh ®· chiÕm hÕt nhµ cöa vµ vên ruéng, chóng trë nªn nh÷ng tªn t s¶n míi giµu sô, vµ chóng cã kh¶ n¨ng gi¸o dôc con çi theo kiÓu Ph¸p. Bªn chóng t«i coi nh÷ng ngêi thanh niªn ®i häc çc trêng dßng cña bän Ph¸p lµ bän ngêi bá ®i, lµ nh÷ng ®å cÆn b·. ThÕ mµ ngêi ta ®· tr¶ tiÒn ®Ó lµm viÖc ®ã. Vµ dï nh÷ng kÎ häc ë çc trêng ®ã cã ®Çn ®én ®Õn møc nµo chóng còng cè ®Ó ®îc ®i lµm c¶nh s¸t, lµm sen ®Çm. Bän cè ®¹o ë níc t«i chiÕm tíi mét phÇn n¨m tæng sè ruéng ®Êt c¶ níc. ChØ cã nh÷ng chñ ®ån ®iÒn míi so s¸nh ®îc víi hä.

Thùc d©n Ph¸p lµ g×? å, ®ã lµ nh÷ng kÎ bÊt tµi vµ thiÓn cËn. ViÖc quan t©m ®Çu tiªn cña chóng lµ h×nh thµnh nhãm ngêi th©n thuéc. Sau ®ã, lµ chiÕm ®o¹t vµ cíp bãc thÕ nµo cho thËt nhiÒu vµ thËt nhanh. Môc ®Ých cña toµn bé chÝnh s¸ch nµy lµ cã ®îc mét ng«i nhµ nhá, "ng«i nhµ nhá cña m×nh" ë Ph¸p.

- Thùc d©n Ph¸p ®Çu ®éc nh©n d©n chóng t«i. Chóng b¾t mäi ngêi ph¶i uèng rîu. Chóng t«i cã phong tôc lÊy g¹o ngon lµm ra rîu uèng, khi cã b¹n tíi ch¬i hoÆc khi cã ngµy giç tæ tiªn. Bän thùc d©n Ph¸p ®· lÊy g¹o xÊu, rÎ tiÒn nÊu rîu. Kh«ng ai thÌm mua cña chóng. Khèn thay rîu lµm ra l¹i qu¸ nhiÒu. Sau ®ã, ngêi ta h¹ lÖnh cho çc viªn tØnh trëng cø theo ®Çu ngêi mµ b¾t buéc ph¶i ®i mua thø rîu kh«ng ai uèng.

T«i ®· h×nh dung ra ®îc mét çch rÊt cô thÓ bän thùc d©n ®ang dïng rîu ®Çu ®éc nh thÕ nµo d©n téc An Nam

®¸ng yªu, mét d©n téc rÊt lÞch thiÖp vµ ®é lîng, rÊt ghÐt nh÷ng g× th¸i qu¸. D¸ng dÊp cña con ngêi ®ang ngåi tríc mÆt t«i ®©y, NguyÔn ¸i Quèc, còng ®ang to¶ ra mét çi g× thËt lÞch thiÖp vµ tÕ nhÞ. V¨n minh ch©u ¢u trªn ®Êt níc Êy dïng lìi lª vµ rîu ®éc vµ che giÊu tÊt c¶ nh÷ng çi ®ã díi tµ ¸o dµi ®en cña bän cè ®¹o. Tõ NguyÔn ¸i Quèc ®· to¶ ra mét thø v¨n ho¸, kh«ng ph¶i v¨n ho¸ ¢u ch©u, mµ cã lÏ lµ mét nÒn v¨n ho¸ t¬ng lai.

- HiÖn nay, ë Pari, mét nhãm çc ®ång chÝ tõ çc níc thuéc ®Þa cña Ph¸p, 5-6 ngêi Nam Kú, Xu®¨ng, Ma®ag¸txca, Haiti ®ang xuÊt b¶n tê b¸o Le Paria ®Ó chèng l¹i chÝnh s¸ch thuéc ®Þa cña Ph¸p. §ã lµ tê b¸o nhá. Çc céng t¸c viªn ph¶i bá tiÒn tói ra ®Ó xuÊt b¶n, thay cho viÖc nhËn tiÒn nhuËn bót.

C©y gËy tre víi lêi hiÖu triÖu in trªn b¸o ®· bÝ mËt ®Õn kh¾p çc lµng m¹c. Nã ®îc chuyÓn tõ vïng nµy sang vïng kh¸c, vµ ®· cã sù ®ång t×nh víi nhau. Nhng ngêi An Nam ®· ph¶i tr¶ gi¸ ®¾t


cho viÖc ®ã, ®· cã nh÷ng ¸n tö h×nh vµ hµng tr¨m ngêi ®· bÞ mÊt ®Çu.

- Ngêi d©n An Nam kh«ng cã linh môc, kh«ng cã t«n gi¸o, theo çch nghÜ cña ch©u ¢u. ViÖc cóng b¸i tæ tiªn hoµn toµn lµ mét hiÖn tîng x· héi. Chóng t«i kh«ng cã nh÷ng ngêi t tÕ nµo. Nh÷ng ngêi giµ trong gia ®×nh hay çc giµ b¶n lµ ngêi thùc hiÖn nh÷ng nghi lÔ tëng niÖm. Chóng t«i kh«ng biÕt uy tÝn cña ngêi thÇy cóng, cña linh môc lµ g×.

- V©ng, thËt thó vÞ lµ chÝnh quyÒn Ph¸p ®· d¹y cho nh÷ng ngêi n«ng d©n chóng t«i biÕt nh÷ng tõ "b«nsªvÝch" vµ "Lªnin". Chóng lïng b¾t nh÷ng ngêi céng s¶n trong d©n chóng, trong khi ch¼ng cã ngêi céng s¶n nµo, hoµn toµn kh«ng cã ngay c¶ trong ý niÖm, vµ nh vËy chÝnh chóng ®· tuyªn truyÒn cho chñ nghÜa b«nsªvÝch vµ Lªnin.

D©n An Nam lµ mét d©n téc gi¶n dÞ vµ lÞch thiÖp. Qua phong th¸i thanh cao, trong giäng nãi trÇm Êm cña NguyÔn ¸i Quèc, chóng ta nh nghe thÊy ngµy mai, nh thÊy sù yªn tÜnh mªnh m«ng cña t×nh h÷u ¸i toµn thÕ giíi.

Trªn bµn cã mét tËp b¶n th¶o, mét b¶n b¸o ço c«ng t¸c râ rµng, mang phong çch truyÒn tin cña phãng viªn. Anh ®ang tëng tîng ®Õn ®Ò tµi: §¹i héi Quèc tÕ Céng s¶n n¨m 1947. Anh nh ®ang nh×n thÊy, nghe thÊy diÔn biÕn cña héi nghÞ, mµ ë ®ã anh sÏ ®iÒu khiÓn ch¬ng tr×nh nghÞ sù.

Lóc chia tay, NguyÔn ¸i Quèc nh nhí ®iÒu g×.- V©ng, chóng t«i cßn cã mét cuéc "næi dËy" n÷a do vua

An Nam trÎ tuæi Duy T©n ph¸t ®éng, chèng l¹i viÖc ®a nh÷ng ngêi n«ng d©n cña chóng t«i ®Õn chiÕn trêng cña Ph¸p. Vua Duy T©n ®· ch¹y, b©y giê «ng Êy ®ang sèng lu vong. H·y kÓ vÒ «ng Êy n÷a.

O. Man®ENXTAM B¸o Ogoniok (Liªn X«),sè 39, ngµy 23-12-1923. TR¶ LêI PHáNG VÊN CñA PHãNG VI£N


B¸O L'UNITµ1)

...T«i hái anh ë ®©u ®Õn.- T«i lµ ngêi An Nam - bÞ Ph¸p cai trÞ, häc sinh Trêng ®¹i

häc ph¬ng §«ng ë M¸txc¬va. T«i tªn lµ NguyÔn ¸i Quèc.- Anh kÓ cho nghe vÒ ®êi häc sinh ®îc kh«ng?- §îc...Trong níc, t«i lao ®éng ë n«ng th«n, t«i rêi Tæ quèc t«i

çch ®©y ba n¨m2).- T¹i sao anh l¹i sang ch©u ¢u?- Tríc ®©y t«i cã ®äc mét sè tê b¸o ph¸t hµnh sang níc

t«i, mét vµi tê cã tÝnh chèng ®èi ë An Nam, cã nh÷ng ngêi lÝnh lª d¬ng do Po¨ngcarª (PoincarÐ) göi sang ®Ó c¶i huÊn. Nh÷ng ngêi lÝnh lª d¬ng nµy ®äc ®ñ thø. Hä lµ nh÷ng kÎ chèng ®èi vÒ b¶n chÊt. Hä cho t«i ®äc çc b¸o Ph¸p. V× thÕ t«i n¶y ra ý muèn sang xem "mÉu quèc" ra sao vµ t«i ®· tíi Pari. Khi Trêng ®¹i häc ph¬ng §«ng ë M¸txc¬va më, t«i bÌn xin häc.

- Trêng cã ®«ng häc sinh kh«ng?

- TÊt c¶ cã l.025 ngêi häc thuéc 62 xø thuéc ®Þa trong ®ã cã 150 g¸i, 895 vµo ®¶ng céng s¶n. Trong sè l.025 ngêi häc 547 lµ n«ng d©n, kho¶ng 300 lµ c«ng nh©n, cßn lµ trÝ thøc t s¶n.

1) Tr¶ lêi pháng vÊn cña phãng viªn Gi«vanni GiÐcmanÐtt«, ®¨ng trªn b¸o L'Unitµ cña §¶ng Céng s¶n ý tõ n¨m 1924. N¨m 1973, ®ång chÝ Rend« M¸ctineli, ®¶ng viªn §¶ng Céng s¶n ý ®· t×m thÊy bµi b¸o nµy. Bµi b¸o ®· ®îc ®¨ng l¹i trªn tê Rinasitta, c¬ quan lý luËn cña §¶ng Céng s¶n ý.

2) NguyÔn ¸i Quèc rêi Tæ quèc ®· 13 n¨m, tøc lµ tõ n¨m 1911.

- Anh nghÜ thÕ nµo vÒ s¸ng kiÕn b«nsªvÝch nµy?

- T«i rÊt phÊn khëi ®èi víi s¸ng kiÕn nµy. T«i ®· ®äc nhiÒu tuyªn bè ñng hé vµ ®oµn kÕt cña nh÷ng ngêi chèng ®èi nhng kh«ng ngêi nµo ®em l¹i cho chóng t«i mét sù gióp ®ì thiÕt thùc ®Ó tho¸t khái chÕ ®é n« lÖ mµ nh÷ng "ngêi ®i gieo r¾c v¨n minh" ®ang giam h·m chóng t«i. T«i cho r»ng s¸ng kiÕn nµy sÏ ®em l¹i nh÷ng kÕt qu¶ rÊt tèt. NhiÒu ngêi ®· hiÓu t×nh tr¹ng kÐm cái cña chóng t«i nhng cha cã ai, trõ nh÷ng ngêi lµm çch m¹ng Nga, chØ cho chóng t«i con ®êng ®i ®Õn gi¶i phãng. ë Bacu, n¨m 1921, lÇn ®Çu tiªn trong lÞch sö cña giai cÊp v« s¶n, ®· häp mét ®¹i héi cña çc d©n téc ph¬ng §«ng vµ chÝnh Lªnin, ®ång chÝ IlÝts¬ th©n mÕn cña chóng t«i, ®· nªu lªn nh÷ng ®Ò ¸n vµ híng dÉn chóng t«i ®i nh÷ng bíc ®Çu ®Ó lµm cho chóng t«i cã kh¶ n¨ng cïng tiÕn bíc víi giai cÊp v« s¶n thÕ giíi.

- Tay anh lµm sao thÕ?

- Kh«ng sao, anh tr¶ lêi. T«i mang vßng hoa cña häc sinh viÕng Lªnin, v× thÕ hai ngãn tay t«i bÞ tª cãng. Lªnin th¬ng tiÕc!

- Çc anh cã bao nhiªu gi¸o s? Ch¬ng tr×nh cã nh÷ng m«n g×?

- Chóng t«i cã 150 gi¸o s d¹y çc m«n: khoa häc x· héi, to¸n, duy vËt lÞch sö, lÞch sö phong trµo c«ng nh©n, khoa häc tù nhiªn, lÞch sö çch m¹ng, kinh tÕ chÝnh trÞ häc, v.v.. Trêng ®¹i häc cã mét phßng chiÕu bãng, mét th viÖn 47.000 cuèn s¸ch. Mçi d©n téc cã mét th viÖn riªng gåm s¸ch, b¸o, t¹p chÝ. Nªn biÕt lµ chóng t«i thuéc 62 d©n téc mµ ®oµn kÕt víi nhau nh anh em ruét thÞt. Ngêi häc tù viÕt lÊy b¸o h»ng tuÇn. Chóng t«i cã mét nhµ an dìng ë Crimª vµ hai nhµ nghØ hÌ, mét trong hai nhµ ®ã tríc çch m¹ng lµ l©u ®µi cña mét quËn c«ng.


Anh h·y h×nh dung lµ ë trªn ®Ønh ngän th¸p cña l©u ®µi, gÇn con qu¹, biÓu tîng cña ®Õ chÕ, phÊp phíi l¸ cê ®á vµ ë trong phßng kh¸ch, thay vµo ngµi quËn c«ng, lµ nh÷ng ngêi n«ng d©n TriÒu Tiªn hoÆc ¸cmªni n« ®ïa víi nhau.

- Ai nÊu cho çc anh ¨n?- Chóng t«i thay phiªn nhau lµm bÕp. Chóng t«i còng thay

phiªn nhau lµm viÖc ë th viÖn, ë c©u l¹c bé, giÆt giò. Chóng t«i tæ chøc thµnh c«ng x·. C«ng x· häp mét tuÇn mét lÇn ®Ó th¶o luËn chÝnh trÞ , vµ tæ chøc çc buæi biÓu diÔn nghÖ thuËt, gi¶i trÝ. Nh÷ng sù sai ph¹m sÏ do mét "toµ ¸n", do c«ng x· bÇu ra nÕu thÊy cÇn thiÕt, xÐt xö.

- Khi häc xong, anh dù ®Þnh lµm g×?- DÜ nhiªn lµ t«i sÏ trë vÒ Tæ quèc t«i ®Ó ®Êu tranh cho

sù nghiÖp cña chóng t«i. ë bªn chóng t«i cã nhiÒu viÖc ph¶i lµm l¾m. Chóng t«i ch¼ng cã quyÒn g× c¶, trõ quyÒn ®ãng thuÕ cho "mÉu quèc" Ph¸p, cho bän chñ b¶n xø. Sù viÖc næi bËt nhÊt lµ nh thÕ nµy: chóng t«i lµ nh÷ng ngêi bÞ ®« hé, nh ®ång chÝ biÕt, chóng t«i lµ nh÷ng d©n téc "h¹ ®¼ng", vµ v× thÕ chóng t«i kh«ng cã quyÒn øng cö, bÇu cö. ë níc Nga, ë çi níc cña nh÷ng ngêi d· man - giai cÊp t s¶n d©n chñ gäi çc ®ång chÝ Nga nh thÕ -, chóng t«i cã ®Çy ®ñ nh÷ng quyÒn nh c«ng d©n Nga. ThËt vËy, nh÷ng ®¹i biÓu cña chóng t«i do X«viÕt cña chóng t«i bÇu ra theo ®óng kú h¹n, ®· cïng héi häp víi çc ®¹i biÓu c«ng, n«ng, binh. §ã, anh ®· thÊy râ sù ®èi xö kh¸c nhau cña chÕ ®é d©n chñ t s¶n vµ chÕ ®é d©n chñ c«ng nh©n ®èi víi chóng t«i!

Chóng t«i ®· ®au khæ nhiÒu vµ chóng t«i cßn ph¶i ®au khæ n÷a. Nh÷ng ngêi "khai ho¸" çc níc chóng t«i kh«ng ®Ó chóng t«i tù do. Nhng chóng t«i tiÕp tôc ®i theo con ®êng Çch m¹ng Th¸ng Mêi ®· v¹ch ra, chóng t«i sÏ vËn dông vµo thùc tiÔn nh÷ng bµi häc ®· häc ®îc. Çc ®ång chÝ cña t«i lµm viÖc phÊn khëi, tin

tëng, nghiªm tóc. NhiÒu ngêi cßn rÊt trÎ ®· cã mét tr×nh ®é m¸cxÝt Ýt cã thÓ tëng tîng lµ cã thÓ cã ®îc vµo tuæi ®ã. Chóng t«i hiÓu râ lµ chóng t«i cã tr¸ch nhiÖm rÊt nÆng nÒ, vµ t¬ng lai cña çc d©n téc thuéc ®Þa tuú thuéc vµo sù tuyªn truyÒn vµ tinh thÇn hy sinh cña chóng t«i.

ë ph¬ng §«ng, tõ Xyri ®Õn TriÒu Tiªn t«i chØ nãi çc níc thuéc ®Þa vµ nöa thuéc ®Þa, cã mét diÖn tÝch réng mªnh m«ng víi h¬n 1.200 triÖu d©n. C¶ vïng réng lín nµy n»m díi ¸ch thèng trÞ cña chñ nghÜa ®Õ quèc t b¶n chñ nghÜa. Çc d©n téc ë ®ã kh«ng bao giê cã thÓ ngÈng ®Çu lªn ®îc nÕu kh«ng g¾n bã víi giai cÊp v« s¶n thÕ giíi. Nh÷ng nghÞ quyÕt cña ph¸i x· héi d©n chñ tá c¶m t×nh dï nång nhiÖt ®Õn ®©u còng kh«ng cã søc nÆng.

ViÖc thµnh lËp Trêng ®¹i häc b«ns¬vÝch ®· më ra mét thêi ®¹i míi trong lÞch sö çc d©n téc thuéc ®Þa ë ph¬ng §«ng, vµ nhµ trêng ®· d¹y chóng t«i nguyªn lý ®Êu tranh giai cÊp, vµ nhµ trêng ®· ®Æt mèi liªn hÖ gi÷a chóng t«i víi çc d©n téc ph¬ng T©y vµ trang bÞ cho chóng t«i - nh÷ng ngêi n« lÖ, kh¶ n¨ng ho¹t ®éng chÆt chÏ.

- KhÝ hËu níc Nga thÕ nµo, cã cùc l¾m kh«ng?

- Cã... T«i cha quen tuy ®· ë hai n¨m. Nhng kh«ng sao, t«i sÏ kh¾c phôc ®îc.

T«i ®i th¨m mét c«ng x· n«ng nghiÖp. Th«i chµo anh.

B¸o L'Unitµ, ngµy 15-3-1924.§¨ng b¸o Nh©n d©n,sè 6961, ngµy 18-5-1973.



Chó thÝchvµ

b¶n chØ dÉn tªn ngêi


CHó THÝCH

1. Ngay sau khi NguyÔn ¸i Quèc göi b¶n Yªu s¸ch cña nh©n d©n An Nam tíi trëng ®oµn çc níc dù Héi nghÞ VÐcx©y, bän båi bót thùc d©n lång lén. Trªn tê Courrier Colonial ra ngµy 27-6 cã mét bµi nhan ®Ò Giê phót nghiªm träng chØ trÝch b¶n yªu s¸ch : "Lµm sao mét ngêi d©n thuéc ®Þa l¹i cã thÓ dïng b¶n yªu s¸ch cña nh©n d©n ®Ó c«ng kÝch ChÝnh phñ Ph¸p. ThËt lµ qu¸ qu¾t. Cø theo ®µ nµy th× bän d©n thuéc ®Þa sÏ lªn ngang hµng víi ngêi Ph¸p chóng ta vµ sím trë thµnh «ng chñ cña chóng ta. Kh«ng ®îc, ph¶i k×m gi÷ chóng m·i m·i trong vßng n« lÖ". NguyÔn ¸i Quèc viÕt bµi nµy lµ ®Ó tr¶ lêi bµi b¸o sÆc mïi thùc d©n trªn. Tr. 1.

2. B¶n Yªu s¸ch cña nh©n d©n An Nam: N¨m 1918, ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt kÕt thóc. Ngµy 18-1-1919, ®¹i biÓu çc níc ®Õ quèc tham gia chiÕn tranh häp héi nghÞ ë VÐcx©y (Ph¸p). Héi nghÞ nµy (cßn gäi lµ Héi nghÞ hoµ b×nh Pari) nh»m x¸c ®Þnh sù thÊt b¹i cña §øc vµ çc níc ®ång minh cña §øc, chia l¹i thÞ trêng thÕ giíi cho çc níc ®Õ quèc th¾ng trËn, chñ yÕu lµ Mü, Anh, Ph¸p.

Nh©n danh nhãm ngêi yªu níc ViÖt Nam, NguyÔn ¸i Quèc ®· göi ®Õn Héi nghÞ b¶n Yªu s¸ch cña nh©n d©n An Nam. NguyÔn ¸i Quèc cßn thuª in thµnh truyÒn ®¬n, ®¨ng trªn çc b¸o, göi ®Õn çc nhµ ho¹t ®éng chÝnh trÞ cã tªn tuæi, ph©n ph¸t trong çc buæi héi häp, mÝt tinh, göi cho ViÖt kiÒu ë Ph¸p vµ göi vÒ níc. Tr.1.

3. B¸o Le Courrier d'Hai Phong: B¸o xuÊt b¶n h»ng ngµy ë H¶i Phßng, n¨m 1887, do Toµ ®èc lý cña chÝnh quyÒn thuéc ®Þa phô tr¸ch. Tr.4.


4. B¸o L'HumanitÐ: Tê b¸o h»ng ngµy cña §¶ng X· héi Ph¸p do Gi¨ng Gi«rÐt s¸ng lËp n¨m 1904. Sau §¹i héi lÇn thø XVIII (§¹i héi Tua), §¶ng Céng s¶n Ph¸p thµnh lËp, b¸o L'HumanitÐ trë thµnh c¬ quan ng«n luËn chÝnh thøc cña §¶ng Céng s¶n Ph¸p. Tr.6.

5. Héi nghÞ Hßa b×nh: Xem chó thÝch sè 1 vÒ b¶n Yªu s¸ch cña nh©n d©n An Nam. Tr.6.

6. Journal officiel de l'Indochine - Francaise: C«ng b¸o do Phñ toµn quyÒn §«ng D¬ng xuÊt b¶n tõ n¨m 1889 ®Õn n¨m 1950. Tr.17.

7. B¸o Le Populaire : B¸o xuÊt b¶n h»ng ngµy ë Pari tõ th¸ng 5-1916, lµ c¬ quan trung ¬ng cña §¶ng X· héi Ph¸p. Tõ sau §¹i héi Tua (12-1920), Le Populaire tiÕp tôc lµ c¬ quan trung ¬ng cña §¶ng X· héi (S.F.I.O.). BÞ gi¸n ®o¹n trong nh÷ng n¨m Ph¸p bÞ §øc chiÕm ®ãng. Th¸ng 8-1944, b¸o tôc b¶n vµ ®×nh b¶n vµo th¸ng 2-1970. Tr.17.

8. Vô mu khëi nghÜa ë HuÕ (3-5-1916) do hai sÜ phu yªu níc Th¸i Phiªn vµ TrÇn Cao V©n l·nh ®¹o díi danh nghÜa cña vua Duy T©n. Tuy næ ra ë HuÕ nhng khëi nghÜa cã quan hÖ mËt thiÕt víi phong trµo ViÖt Nam Quang phôc héi ë çc tØnh Nam Trung Kú. Lùc

lîng khëi nghÜa lµ binh lÝnh ngêi ViÖt, phÇn lín s¾p bÞ ®a sang chiÕn trêng ch©u ¢u. KÕ ho¹ch b¹i lé, nh÷ng ngêi l·nh ®¹o bÞ hy sinh, vua Duy T©n bÞ thùc d©n Ph¸p b¾t vµ ®µy ra ®¶o Rªuyni«ng. Tr.18.

9. §ªm 30-8-1917, díi sù l·nh ®¹o cña §éi CÊn (tøc TrÞnh V¨n CÊn) vµ L¬ng Ngäc QuyÕn, binh lÝnh ngêi ViÖt trong qu©n ®éi Ph¸p ë Th¸i Nguyªn ®· næi dËy ®¸nh chiÕm tØnh lþ. Sau 6 ngµy chiÕn ®Êu víi qu©n Ph¸p ®îc t¨ng viÖn tõ Hµ Néi vµ nhiÒu n¬i kh¸c lªn, L¬ng Ngäc QuyÕn hy sinh, nghÜa qu©n rót khái tØnh lþ, chuyÓn vÒ ho¹t ®éng ë vïng rõng nói çc tØnh Th¸i Nguyªn, VÜnh Yªn, Phóc Yªn, Hoµ B×nh, S¬n T©y. Do bÞ truy n· r¸o riÕt, cuéc khëi nghÜa yÕu dÇn, ngµy 11-1-1918, §éi CÊn tù s¸t ®Ó gi÷ trän khÝ tiÕt. Cuéc khëi nghÜa bÞ thÊt b¹i. Tr.18.

10. §¹i héi toµn quèc lÇn thø XVIII §¶ng X· héi Ph¸p: §¹i héi häp t¹i thµnh phè Tua (Ph¸p) tõ ngµy 25 ®Õn ngµy 30-12-1920, th¶o luËn vÊn ®Ò §¶ng nªn gia nhËp Quèc tÕ thø ba hay ë l¹i Quèc tÕ thø hai. Víi ®a sè phiÕu tuyÖt ®èi (3.208 t¸n thµnh; 1.022 phiÕu chèng), §¶ng X· héi Ph¸p t¸n thµnh gia nhËp Quèc tÕ thø ba.

NguyÔn ¸i Quèc tham gia §¹i héi víi t çch lµ ®¹i biÓu thuéc ®Þa

§«ng D¬ng. T¹i §¹i héi, Ngêi ®· ph¸t biÓu lªn ¸n chñ nghÜa thùc d©n, kªu gäi giai cÊp v« s¶n Ph¸p ñng hé cuéc ®Êu tranh gi¶i phãng cña nh©n d©n §«ng D¬ng. Cïng víi çc ®¹i biÓu u tó cña giai cÊp c«ng nh©n Ph¸p, NguyÔn ¸i Quèc ®· bá phiÕu t¸n thµnh §¶ng gia nhËp Quèc tÕ thø ba vµ trë thµnh mét trong nh÷ng ngêi tham gia thµnh lËp §¶ng Céng s¶n Ph¸p. Tr.22.

11. B¸o La DÐpªche Coloniale : B¸o xuÊt b¶n ë Pari tõ th¸ng 8-1896. Sau ®æi tªn thµnh La DÐpªche Coloniale et Maritime . Tr.39.

12. Cuéc xung ®ét gi÷a Hy L¹p ®îc ®Õ quèc Anh hËu thuÉn vµ Thæ NhÜ Kú n¨m 1920. G©y ra cuéc xung ®ét nµy, ®Õ quèc Anh nh»m tiªu diÖt chÝnh phñ d©n téc vµ c¶i çch cña Thæ NhÜ Kú do Mutxtapha Kªman l·nh ®¹o. Tr.40.

13. Cuéc b¹o ®éng cña n«ng d©n ë Malaba (T©y Nam Ên §é)

b¾t nguån tõ cuéc vËn ®éng kh«ng hîp t¸c víi chÝnh phñ thuéc ®Þa Anh do G¨ng®i vµ §¶ng Quèc ®¹i ph¸t ®éng tõ n¨m 1920. Sang n¨m 1921, phong trµo ph¸t triÓn thµnh mét lµn sãng ®×nh c«ng vµ ®Êu tranh vò trang cña quÇn chóng. Cuéc b¹o ®éng ®· bÞ thùc d©n Anh ®µn ¸p rÊt d· man. Tr.40.

14. Nh÷ng sù kiÖn n¨m 1907, 1908 vµ 1909: §Ó dËp t¾t phong trµo d©n téc ë Ên §é, tõ n¨m 1907, ®Õ quèc Anh tiÕn hµnh mét ®ît ®µn ¸p quy m« lín, nhng phong trµo vÉn tiÕp tôc lan réng. Næi bËt nhÊt lµ cuéc ®×nh c«ng cña c«ng nh©n dÖt ë Bombay n¨m 1908, cuéc khëi nghÜa cña n«ng d©n ë bang Pungi¸p, v.v.. Tõ n¨m 1906 ®Õn n¨m 1909, chØ riªng ë Bengan, ChÝnh phñ thuéc ®Þa Anh ë Ên §é ®· xö 550 vô ¸n chÝnh trÞ. Tr. 42.


15. B¸o Le Libertaire: TuÇn b¸o cña Héi v« chÝnh phñ - céng s¶n, sau ®ã lµ c¬ quan ng«n luËn cña Liªn ®oµn céng s¶n tù do Ph¸p, xuÊt b¶n ë Pari tõ n¨m 1895. Tr.46.

16. Tuyªn ng«n nh©n quyÒn vµ d©n quyÒn: Mét v¨n kiÖn quan träng vµ næi tiÕng cña Çch m¹ng t s¶n Ph¸p c«ng bè ngµy 26-8-1789. Tuyªn ng«n nªu lªn nh÷ng quyÒn tù nhiªn vµ kh«ng thÓ tíc bá cña con ngêi vµ cña ngêi c«ng d©n. Nã më ®Çu b»ng nguyªn t¾c mäi ngêi sinh ra ®Òu tù do, b×nh ®¼ng, x¸c ®Þnh chñ quyÒn quèc gia thuéc vÒ nh©n d©n vµ ban hµnh nhiÒu quyÒn tù do d©n chñ. Thùc chÊt, nã quy ®Þnh nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n cña chÕ ®é t b¶n, mµ næi bËt nhÊt lµ quyÒn t h÷u. So víi chÕ ®é phong kiÕn chuyªn chÕ th× ®©y lµ mét bíc tiÕn bé, ph¶n ¸nh søc m¹nh ®Êu tranh cña quÇn chóng nh©n d©n Ph¸p. Nhng trªn thùc tÕ, giai cÊp t s¶n kh«ng bao giê chÞu thùc hiÖn ®Çy ®ñ çc quyÒn kÓ trªn mµ thiÕt lËp chÕ ®é ¸p bøc bãc lét tµn b¹o ®èi víi quÇn chóng lao ®éng. Tr.46.

17. B¸o Le Paria: C¬ quan tuyªn truyÒn cña Héi Liªn hiÖp thuéc ®Þa, do NguyÔn ¸i Quèc vµ mét sè nhµ çch m¹ng Angiªri, Tuynidi, Mang¸t, M¸ctinÝch, Marèc... s¸ng lËp n¨m 1922, t¹i Pari. B¸o xuÊt b¶n b»ng tiÕng Ph¸p, lóc ®Çu mçi th¸ng ra mét sè, sau t¨ng lªn hai sè. Sè 1 ra ngµy 1-4-1922 víi tiªu ®Ò DiÔn ®µn cña çc d©n téc thuéc ®Þa , ®Õn th¸ng 1-1924 ®æi thµnh DiÔn ®µn cña v« s¶n thuéc ®Þa.

Thêi gian ®Çu NguyÔn ¸i Quèc võa lµ chñ nhiÖm kiªm chñ bót cña tê b¸o. Sau khi NguyÔn ¸i Quèc sang Liªn X« ho¹t ®éng (gi÷a n¨m 1923), b¸o kh«ng ra ®îc ®Òu n÷a; vµ ®Õn sè 38 (th¸ng 4-1926) th× ®×nh b¶n. Tr.59.

18. Nh÷ng ®iÒu kiÖn kÕt n¹p vµo Quèc tÕ Céng s¶n ®· ®îc §¹i héi lÇn thø II (n¨m 1920) cña Quèc tÕ Céng s¶n th«ng qua. Tinh thÇn c¬ b¶n cña nã lµ ®ßi hái çc ®¶ng v« s¶n çc níc muèn ®îc kÕt n¹p vµo Quèc tÕ Céng s¶n ph¶i cã th¸i ®é døt kho¸t vÒ ®êng lèi vµ vÒ tæ chøc ®èi víi Quèc tÕ thø hai, ph¶i ®Êu tranh kiªn quyÕt vÒ mÆt t tëng còng nh vÒ nh÷ng biÖn ph¸p ho¹t ®éng cô

thÓ chèng mäi h×nh th¸i cña chñ nghÜa c¬ héi vµ xÐt l¹i. Çc ®¶ng ®ã ph¶i nghiªm chØnh thùc hiÖn vµ tuyªn truyÒn gi¸o dôc quÇn chóng ®êng lèi vµ quan ®iÓm cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin; ph¶i ®æi tªn lµ ®¶ng céng s¶n; ph¶i cã kû luËt chÆt chÏ vµ triÖt ®Ó tu©n theo nh÷ng nghÞ quyÕt cña Quèc tÕ Céng s¶n.

VÒ vÊn ®Ò gi¶i phãng d©n téc, ®iÒu 8 cña v¨n kiÖn ghi râ: "§¶ng nµo muèn ë trong Quèc tÕ thø ba ®Òu buéc ph¶i th¼ng tay v¹ch mÆt nh÷ng thñ ®o¹n x¶o tr¸ cña bän ®Õ quèc "níc m×nh" trong çc thuéc ®Þa, ñng hé trªn thùc tÕ chø kh«ng ph¶i b»ng lêi nãi mäi phong trµo gi¶i phãng ë thuéc ®Þa". Tr.62.

19. Quèc tÕ thø ba (Quèc tÕ Céng s¶n): Mét tæ chøc çch m¹ng cña giai cÊp v« s¶n quèc tÕ, trung t©m l·nh ®¹o phong trµo c«ng nh©n thÕ giíi.

Th¸ng 3-1919, díi sù l·nh ®¹o cña Lªnin, çc ®¶ng céng s¶n, nhãm céng s¶n cña 30 níc ®· tiÕn hµnh §¹i héi thµnh lËp Quèc tÕ Céng s¶n t¹i M¸txc¬va. Quèc tÕ Céng s¶n cã vai trß lÞch sö vµ c«ng lao to lín ®èi víi phong trµo céng s¶n vµ c«ng nh©n thÕ giíi. T¹i §¹i héi lÇn thø VII (1935), Quèc tÕ Céng s¶n ®· ®Ò ra chñ tr¬ng lËp MÆt trËn nh©n d©n chèng chñ nghÜa ph¸t xÝt vµ nguy c¬ chiÕn tranh. Quèc tÕ Céng s¶n rÊt chó träng ®Õn vÊn ®Ò gi¶i phãng d©n téc. Nh÷ng LuËn c¬ng vÒ vÊn ®Ò d©n téc vµ vÊn ®Ò thuéc ®Þa cña Lªnin ®· ®Æt nÒn t¶ng cho viÖc gi¶i quyÕt ®óng ®¾n nh÷ng vÊn ®Ò phøc t¹p cña c«ng cuéc gi¶i phãng d©n téc.

Th¸ng 5 n¨m 1943, c¨n cø vµo hoµn c¶nh míi, §oµn chñ tÞch Quèc tÕ Céng s¶n víi sù t¸n thµnh cña ®¹i ®a sè çc ®¶ng céng s¶n, ®· th«ng qua nghÞ quyÕt tù gi¶i t¸n. Tr.62.

20. Quèc tÕ thø nhÊt : Tæ chøc quèc tÕ ®Çu tiªn cña giai cÊp v« s¶n, thµnh lËp n¨m 1864 t¹i Héi nghÞ c«ng nh©n quèc tÕ ë Lu©n §«n (Anh), do C.M¸c vµ Ph. ¡ngghen l·nh ®¹o.

Quèc tÕ thø nhÊt ®· l·nh ®¹o cuéc ®Êu tranh kinh tÕ vµ chÝnh trÞ cña c«ng nh©n ë çc níc vµ cñng cè sù ®oµn kÕt quèc tÕ v«


s¶n. Quèc tÕ thø nhÊt ®ãng vai trß to lín trong sù nghiÖp truyÒn b¸ chñ nghÜa M¸c vµ trong viÖc kÕt hîp chñ nghÜa x· héi víi phong trµo c«ng nh©n.

Sau khi C«ng x· Pari thÊt b¹i, mét nhiÖm vô ®îc ®Æt ra lµ thµnh lËp çc ®¶ng céng s¶n cã tÝnh chÊt quÇn chóng ë mçi níc, trªn c¬ së nh÷ng nguyªn t¾c mµ Quèc tÕ thø nhÊt ®· ®Ò ra. N¨m 1876, t¹i Héi nghÞ Phila®enphia (Mü), Quèc tÕ thø nhÊt chÝnh thøc gi¶i t¸n. Tr.62.

21. Quèc tÕ thø hai: Thµnh lËp n¨m 1889 t¹i §¹i héi Liªn minh quèc tÕ çc ®¶ng x· héi chñ nghÜa khai m¹c t¹i Pari (Ph¸p) theo s¸ng kiÕn cña Ph. ¡ngghen. Quèc tÕ thø hai ®· cã t¸c dông phæ biÕn chñ nghÜa M¸c vÒ bÒ réng, ®· ®¸nh dÊu thêi kú chuÈn bÞ c¬ së ®Ó cho phong trµo çch m¹ng ph¸t triÓn réng r·i trong nh©n d©n lao ®éng ë nhiÒu níc.

Sau khi ¡ngghen mÊt, c¬ quan l·nh ®¹o cña Quèc tÕ thø hai r¬i vµo tay çc phÇn tö c¬ héi chñ nghÜa, bän nµy ®· xÐt l¹i häc thuyÕt çch m¹ng cña M¸c vµ ho¹t ®éng chèng ph¸ phong trµo c«ng nh©n çc níc.

VÒ vÊn ®Ò d©n téc vµ thuéc ®Þa, Quèc tÕ thø hai ñng hé chÝnh s¸ch ®Õ quèc chñ nghÜa mµ bän t b¶n thùc hiÖn ë çc níc thuéc ®Þa. Tr.62.

22. ë ®©y NguyÔn ¸i Quèc muèn nãi tíi nh÷ng luËn ®iÓm cña V.I.Lªnin trong S¬ th¶o lÇn thø nhÊt nh÷ng luËn c¬ng vÒ vÊn ®Ò d©n téc vµ vÊn ®Ò thuéc ®Þa, do Ngêi so¹n th¶o vµ tr×nh bµy t¹i §¹i héi lÇn thø II cña Quèc tÕ Céng s¶n häp tõ ngµy 19 th¸ng 7 ®Õn ngµy 7 th¸ng 8 n¨m 1920.

Trong LuËn c¬ng vµ trong B¸o ço cña TiÓu ban vÒ vÊn ®Ò d©n téc vµ thuéc ®Þa tr×nh bµy t¹i §¹i héi, V.I.Lªnin ®· ®Ò cËp tíi nh÷ng vÊn ®Ò hÕt søc quan träng ®èi víi phong trµo gi¶i phãng d©n téc. Ngêi chØ râ: Trong thêi ®¹i ®Õ quèc chñ nghÜa, çch m¹ng gi¶i phãng d©n téc lµ mét ph¹m trï cña cuéc çch m¹ng v«

s¶n, v× vËy nh÷ng ngêi céng s¶n ph¶i ñng hé çc cuéc ®Êu tranh gi¶i phãng d©n téc, vµ víi sù gióp ®ì cña giai cÊp v« s¶n çc níc tiªn tiÕn, giai cÊp v« s¶n ë çc níc chËm tiÕn, sau khi hoµn thµnh nhiÖm vô d©n téc d©n chñ cã thÓ tiÕn th¼ng lªn chñ nghÜa x· héi bá qua giai ®o¹n ph¸t triÓn t b¶n chñ nghÜa. Tr.63.

23. Pari : Thñ ®« l©u ®êi cña níc Ph¸p, mét trong nh÷ng thµnh phè lín trªn thÕ giíi. Tríc ®©y, Pari vèn næi tiÕng lµ mét trung t©m v¨n ho¸ nghÖ thuËt. Tõ cuèi thÕ kû XVIII vµ trong thÕ kû XIX, Pari cßn lµ mét trung t©m çch m¹ng cña ch©u ¢u. Cuéc çch m¹ng t s¶n Ph¸p n¨m 1789 vµ cuéc çch m¹ng v« s¶n Ph¸p chèng t b¶n n¨m 1871 lËp lªn C«ng x· Pari, lµ hai ®iÓn h×nh çch m¹ng cña nh©n d©n thµnh phè nµy.

NguyÔn ¸i Quèc ®Õn níc Ph¸p cuèi n¨m 1917 vµ ®· ë Pari kho¶ng 6 n¨m. T¹i ®©y, Ngêi ®· hoµ m×nh trong ®êi sèng lao ®éng vµ ®Êu tranh cña giai cÊp c«ng nh©n vµ nh©n d©n Pari, Ngêi ®· t×m ®Õn chñ nghÜa M¸c - Lªnin, tin theo Lªnin vµ Quèc tÕ thø ba, trë thµnh mét trong nh÷ng ngêi tham gia s¸ng lËp §¶ng Céng s¶n Ph¸p (1920). Ngêi ®· s¸ng lËp Héi nh÷ng ngêi An Nam yªu níc, göi ®Õn Héi nghÞ VÐcx©y b¶n yªu s¸ch cña nh©n d©n An Nam, tham gia s¸ng lËp Héi Liªn hiÖp thuéc ®Þa vµ b¸o Le Paria, ®Ò xíng b¸o ViÖt Nam hån cïng nhiÒu ho¹t ®éng çch m¹ng kh¸c. Ngêi ®· t×m thÊy con ®êng çch m¹ng ®óng ®¾n nhÊt ®Ó gi¶i phãng d©n téc.

Th¸ng 6-1923, NguyÔn ¸i Quèc rêi Pari ®i M¸txc¬va (Liªn X«) ®Ó häp §¹i héi lÇn thø V Quèc tÕ Céng s¶n vµ sau ®ã vÒ Trung Quèc ®Ó chØ ®¹o phong trµo çch m¹ng trong níc. Tr.67.

24. B¸o Le Matin : B¸o xuÊt b¶n ë Pari tõ th¸ng 2-1884. Tr. 71.25. B¸o Le Petit Parisien : B¸o xuÊt b¶n h»ng ngµy ë Pari tõ

ngµy 15-10-1876. Tr.71.26. Hai c©u th¬ nµy tríc kia dïng ®Ó nãi vÒ mét viªn quan ë

®Þa ph¬ng ®îc nh©n d©n quý mÕn v× cã lßng nh©n ¸i, quan t©m ®Õn ®êi sèng cña hä. Qu¹t l«ng vµ xe l¨n lµ nh÷ng ®å dïng cña çc


viªn quan khi ®i kinh lý çc ®Þa ph¬ng.ë ®©y, t¸c gi¶ nh¾c tíi hai c©u th¬ nµy víi dông ý ch©m biÕm

s©u cay vµ ®¶ kÝch nh÷ng hµnh ®éng mµ bän thùc d©n Ph¸p coi lµ "nh©n ¸i". Tr.91.

27. Héi chî triÓn l·m thuéc ®Þa M¸cx©y: N¨m 1922, t¹i thµnh phè M¸cx©y (miÒn Nam níc Ph¸p), ChÝnh phñ Ph¸p më Héi chî triÓn l·m thuéc ®Þa, trng bµy çc s¶n vËt mang tõ çc thuéc ®Þa cña Ph¸p sang, ®Ó nãi lªn sù giµu cã cña thuéc ®Þa vµ c«ng lao "khai ho¸" cña ngêi Ph¸p, ®ång thêi kªu gäi t b¶n Ph¸p bá vèn kinh doanh vµ khai th¸c ë çc thuéc ®Þa. Tr.95.

28. ChØ cuéc ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt, b¾t ®Çu bïng næ ë ch©u ¢u tõ th¸ng 8-1914 vµ kÕt thóc vµo th¸ng 11-1918. Cuéc chiÕn tranh nµy nhanh chãng lan réng kh¾p thÕ giíi, l«i cuèn nhiÒu níc ®Õ quèc vµ c¶ çc níc thuéc ®Þa vµ phô thuéc. Thùc chÊt nã lµ mét cuéc xung ®ét ¸c liÖt gi÷a çc níc ®Õ quèc lín ®Ó giµnh giËt quyÒn lîi, chia l¹i thÞ trêng thÕ giíi. Nhng ®Ó che ®Ëy ý ®å xÊu xa ®ã, ®Ó lõa bÞp nh©n d©n çc níc t b¶n vµ çc thuéc ®Þa, bän ®Õ quèc ®· gäi cuéc chiÕn tranh ®ã lµ "v× nh©n ®¹o", "v× c«ng lý".

ë ®©y, ch÷ "v× c«ng lý" ®îc t¸c gi¶ dïng víi ý mØa mai, ch©m biÕm ®Ó v¹ch trÇn thùc chÊt cña cuéc chiÕn tranh tµn khèc nµy. Tr.119.

29. B¸o La RÐpublique Francaise: B¸o xuÊt b¶n h»ng ngµy ë Pari tõ ngµy 7-11-1871 ®Õn ngµy 12-7-1924, do Lª«ng G¨mbetta s¸ng lËp. Tr.128.

30. B¸o Le Rappel : B¸o xuÊt b¶n h»ng ngµy ë Pari tõ 1869 ®Õn 1933, cã khuynh híng chèng Gi¸o héi. Tr.136.

31. Journal officiel de la RÐpublique Francaise : C«ng b¸o cña n-íc Céng hoµ Ph¸p xuÊt b¶n tõ th¸ng 9-1870. Tr.139.

32. Bé su tËp ®éng vËt (nguyªn b¶n tiÕng Ph¸p MÐnagerie): Sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt (1914-1918), çc níc ®Õ quèc tham gia chiÕn tranh häp Héi nghÞ VÐcx©y. Môc ®Ých chÝnh cña Héi nghÞ VÐcx©y lµ ph©n chia l¹i thuéc ®Þa vµ quyÒn lîi cña çc n-

íc ®Õ quèc, chñ yÕu lµ Anh, Ph¸p, Mü, vµ t¨ng cêng ¸p bøc, bãc lét nh©n d©n çc níc thuéc ®Þa. Ph¸p vµ BØ muèn t¸ch vïng c«ng nghiÖp Ruya cña §øc ra khái níc §øc. Çc níc kh¸c còng t×m çch x©u xÐ lÉn nhau vµ tËp trung lùc lîng tÊn c«ng vµo níc Nga X«viÕt... NguyÔn ¸i Quèc viÕt bµi Bé su tËp ®éng vËt víi lèi hµnh v¨n ch©m biÕm s©u cay, luËn téi ®anh thÐp, ®· lét t¶ bé mÆt ¨n cíp cña chñ nghÜa thùc d©n ®Õ quèc. §ã lµ nguån gèc g©y nªn sù hçn lo¹n trong x· héi vµ bao nçi bÊt h¹nh cho con ngêi. Tr.141.

33. §ah«m©y: Nay lµ Céng hoµ nh©n d©n Bªnanh, lµ mét níc ë phÝa T©y ch©u Phi, trªn bê §¹i T©y D¬ng. Thñ ®« lµ Poãct« N«v«. Håi thÕ kû XVI, §ah«m©y lµ mét thÞ trêng bu«n b¸n nhiÒu n« lÖ nªn cßn gäi lµ "Bê biÓn n« lÖ".

Tõ th¸ng 2-1890, thùc d©n Ph¸p b¾t ®Çu x©m lîc níc nµy, nh-ng vÊp ph¶i søc kh¸ng cù quyÕt liÖt cña nh©n d©n. §Õn ®Çu n¨m 1894, qu©n Ph¸p míi ®¸nh chiÕm xong vµ 5 n¨m sau s¸p nhËp xø nµy vµo "Liªn bang T©y Phi thuéc Ph¸p".

Kh«ng chÞu næi ¸ch thèng trÞ tµn b¹o ®ã, nh©n d©n §ah«m©y nhiÒu lÇn ®øng dËy ®Êu tranh. N¨m 1915, phong trµo khëi nghÜa vò trang lan ra nhiÒu tØnh. Tr.169.

34. Héi Liªn hiÖp thuéc ®Þa: Mét tæ chøc çch m¹ng cña nh÷ng ngêi thuéc ®Þa, do NguyÔn ¸i Quèc cïng mét sè ngêi yªu níc cña çc níc thuéc ®Þa Ph¸p s¸ng lËp th¸ng 7-1921, t¹i Pari. Lóc ®Çu Héi cã 200 héi viªn vµ hai tæ chøc ngêi thuéc ®Þa xin gia nhËp lµ Héi nh÷ng ngêi An Nam yªu níc vµ Héi ®Êu tranh cho quyÒn c«ng d©n cña ngêi Ma®ag¸txca. Ban thêng vô cña Héi gåm 7 ngêi, ®øng ®Çu lµ NguyÔn ¸i Quèc. C¬ quan tuyªn truyÒn cña Héi lµ b¸o Le Paria. §Õn n¨m 1926, Héi ngõng ho¹t ®éng. Tr.191.

35. §¹i héi lÇn thø II Quèc tÕ Céng s¶n häp vµo th¸ng 8-1920. T¹i §¹i héi nµy, Lªnin ®· nhÊn m¹nh nhiÖm vô ®Êu tranh chèng chñ nghÜa c¬ héi trong phong trµo c«ng nh©n ®Ó gi÷ v÷ng nguyªn t¾c m¸cxÝt trong çc ®¶ng céng s¶n. §¹i héi ®· th«ng qua 21 ®iÒu kiÖn gia nhËp Quèc tÕ Céng s¶n vµ th«ng qua b¶n S¬ th¶o lÇn thø nhÊt nh÷ng luËn c¬ng vÒ vÊn ®Ò d©n téc vµ vÊn ®Ò thuéc ®Þa


do Lªnin dù th¶o, nh»m v¹ch ra ®êng lèi ®Êu tranh gi¶i phãng d©n téc cho nh©n d©n çc d©n téc bÞ ¸p bøc. Tr.194.

36. Quèc tÕ N«ng d©n : Mét tæ chøc çch m¹ng ho¹t ®éng díi sù chØ ®¹o cña Quèc tÕ Céng s¶n nh»m ®oµn kÕt réng r·i giai cÊp n«ng d©n çc níc trªn thÕ giíi trong cuéc ®Êu tranh chèng chñ nghÜa ®Õ quèc. Quèc tÕ N«ng d©n häp Héi nghÞ lÇn thø nhÊt vµo th¸ng 10-1923, t¹i M¸txc¬va.

Víi t çch lµ ®¹i biÓu n«ng d©n cña çc níc thuéc ®Þa, NguyÔn ¸i Quèc ®· tham dù Héi nghÞ vµ ®· hai lÇn ph¸t biÓu ý kiÕn. T¹i Héi nghÞ, Ngêi ®îc bÇu lµm Uû viªn §oµn Chñ tÞch Héi ®ång Quèc tÕ N«ng d©n. Tr.208.

37. H¬ng C¶ng : Cßn gäi lµ Hång K«ng, mét bé phËn cña l·nh thæ Trung Quèc. Trong cuéc "chiÕn tranh thuèc phiÖn", n¨m 1842, ®Õ quèc Anh buéc triÒu ®×nh M·n Thanh ph¶i nhîng cho chóng H-¬ng C¶ng, mét cöa biÓn ë phÝa ®«ng nam bê biÓn Trung Quèc. §Õn n¨m 1860, chóng chiÕm thªm b¸n ®¶o Cöu Long vµ mét sè ®¶o l©n cËn. N¨m 1898, Anh l¹i chiÕm thªm vïng néi ®Þa Cöu Long réng gÇn 1.000km2. Nh÷ng phÇn ®Êt nãi trªn ®Òu n»m trong khu vùc H¬ng C¶ng vµ biÕn thµnh thuéc ®Þa cña Anh. §©y lµ mét vÞ trÝ quan träng v× nã n»m trªn ®êng giao th«ng quèc tÕ, mét trung t©m c«ng nghiÖp, mét thÞ trêng thÕ giíi, mét c¨n cø h¶i qu©n vµ th¬ng m¹i lín cña Anh. Tríc ®©y, Anh cßn lÊy H¬ng C¶ng lµm bµn ®¹p ®Ó lÊn dÇn ®Êt Trung Quèc, "më réng cöa ngâ" l·nh thæ Trung Quèc. Chóng chiÕm vïng T©y Nam (V©n Nam, Tø Xuyªn...) lµm "khu vùc ¶nh hëng", thùc tÕ lµ nöa thuéc ®Þa cña chóng.

Trong bµi ChÝnh s¸ch thùc d©n Anh viÕt n¨m 1923, NguyÔn ¸i Quèc ®· tè ço hµnh ®éng lÊn dÇn cña ®Õ quèc Anh ®èi víi chñ quyÒn vµ l·nh thæ Trung Quèc. Tr.213.

38. Sù kiÖn L©m Thµnh : Ngµy 6-5-1923, ®oµn tµu chë kh¸ch T©n Phè trªn ®êng ®i lªn phÝa B¾c, qua L©m Thµnh (thuéc tØnh S¬n §«ng), th× bän thæ phØ do T«n Mü Diªn cÇm ®Çu, ph¸ háng

®êng s¾t vµ cíp tµu. Chóng lïa 300 hµnh kh¸ch ngêi Trung Quèc vµ ngêi níc ngoµi vµo nói.

Lîi dông sù kiÖn ®ã, bän ®Õ quèc nªu ra ®ñ thø yªu s¸ch v« lý ®Ó khèng chÕ Trung Quèc.

Bµi viÕt cña NguyÔn ¸i Quèc thÓ hiÖn sù c¨m phÉn m¹nh mÏ ®èi víi chÝnh s¸ch cña thùc d©n Anh vµ bµy tá sù ®ång t×nh m¹nh mÏ, sù ñng hé kiªn quyÕt ®èi víi cuéc ®Êu tranh cña nh©n d©n Trung Quèc. Tr.213.

39. Quèc tÕ AmxtÐc®am (Quèc tÕ cña çc c«ng ®oµn vµng) : Mét tæ chøc do çc c«ng ®oµn c¶i l¬ng chñ nghÜa cña mét sè níc thµnh lËp t¹i héi nghÞ ë AmxtÐc®am (Hµ Lan) häp tõ 26-7 ®Õn 2-8-1919. Toµn bé ho¹t ®éng cña tæ chøc nµy g¾n liÒn víi chÝnh s¸ch cña çc ®¶ng c¬ héi chñ nghÜa thuéc Quèc tÕ thø hai. Quèc tÕ AmxtÐc®am chñ tr¬ng hîp t¸c giai cÊp gi÷a v« s¶n víi t s¶n vµ b¸c bá çc h×nh thøc ®Êu tranh çch m¹ng cña giai cÊp c«ng nh©n, khai trõ ra khái tæ chøc cña m×nh nh÷ng c«ng ®oµn t¶, cù tuyÖt mäi ®Ò nghÞ cña Quèc tÕ C«ng héi ®á vÒ viÖc cïng nhau ®Êu tranh chèng sù tÊn c«ng cña bän t b¶n, chèng nguy c¬ chiÕn tranh, chèng thÕ lùc ph¶n ®éng vµ chñ nghÜa ph¸t xÝt, vÒ viÖc thµnh lËp mét khèi thèng nhÊt çc c«ng ®oµn thÕ giíi. Çc thñ lÜnh Quèc tÕ AmxtÐc®am ñng hé chÝnh s¸ch thï ®Þch víi Liªn X«.

Sau khi Quèc tÕ C«ng héi ®á ra ®êi (th¸ng 7-1921), ¶nh hëng cña Quèc tÕ AmxtÐc®am trong phong trµo c«ng nh©n dÇn dÇn bÞ ®Èy lïi. Nã hoµn toµn ngõng ho¹t ®éng trong thêi gian x¶y ra ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai. Tr.219.

40. Tæ chøc liªn hiÖp quèc tÕ cña çc c«ng ®oµn çch m¹ng, ®îc thµnh lËp ngµy 3-7-1921, tån t¹i ®Õn cuèi n¨m 1937. Nã liªn kÕt çc trung t©m c«ng ®oµn kh«ng gia nhËp tæ chøc c«ng ®oµn c¶i l¬ng lµ Quèc tÕ AmxtÐc®am, vµ liªn kÕt çc nhãm, çc khuynh híng ®èi lËp tiÕn bé trong néi bé çc tæ chøc c«ng ®oµn c¶i l¬ng ë çc níc. Quèc tÕ C«ng héi ®á ®Êu tranh ®Ó thiÕt lËp sù thèng nhÊt trong phong trµo c«ng ®oµn trªn c¬ së ®Êu tranh çch m¹ng nh»m b¶o vÖ nh÷ng yªu s¸ch cña giai cÊp c«ng nh©n, chèng nguy c¬


chiÕn tranh ®Õ quèc, vµ ®oµn kÕt víi giai cÊp c«ng nh©n níc Nga X«viÕt.

T¹i phiªn häp 15, ngµy 21-7-1924, §¹i héi lÇn thø III Quèc tÕ C«ng héi ®á, víi t çch lµ ®¹i biÓu §«ng D¬ng, NguyÔn ¸i Quèc ®· ®äc tham luËn. Tr.290.

41. Thæ NhÜ Kú: Mét níc n»m ë phÝa T©y ch©u ¸, cã vÞ trÝ quan träng nèi liÒn ba ch©u, l¹i gi¸p liÒn 3 vïng biÓn lµ §Þa Trung H¶i, Egiª vµ H¾c H¶i. Trong cuéc ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt, Thæ NhÜ Kú ®øng vÒ phÝa §øc bÞ thÊt b¹i. Çc ®Õ quèc giµnh l¹i nh÷ng vïng ®Êt phô thuéc Thæ NhÜ Kú vµ x©u xÐ ngay chÝnh níc Thæ NhÜ Kú (HiÖp íc Xev¬r¬ th¸ng 8-1920). Sù kiÖn ®ã lµm bïng lªn cuéc ®Êu tranh m¹nh mÏ cña giai cÊp c«ng nh©n vµ nh©n d©n Thæ NhÜ Kú ®ßi thµnh lËp nhµ níc céng hoµ thèng nhÊt. Th¸ng 11 n¨m 1922, Kªman, thñ lÜnh ®¶ng cña giai cÊp t s¶n "Thæ NhÜ Kú trÎ", ®· thñ tiªu chÕ ®é phong kiÕn; th¸ng 10-1923, tuyªn bè thµnh lËp níc Céng hoµ; th¸ng 4-1924, ban hµnh hiÕn ph¸p t s¶n. §èi víi giai cÊp t s¶n, cuéc çch m¹ng ®îc coi nh ®· hoµn thµnh. Nhng quÇn chóng nh©n d©n lao ®éng lµ lùc lîng gãp phÇn quyÕt ®Þnh th¾ng lîi cña çch m¹ng th× kh«ng ®îc quyÒn lîi g×.

Phong trµo ®Êu tranh cña c«ng nh©n Thæ NhÜ Kú ®· ph¸t triÓn m¹nh mÏ ngay tõ sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt. Th¸ng 9-1920, §¶ng Céng s¶n Thæ NhÜ Kú thµnh lËp, l·nh ®¹o cuéc ®Êu tranh. Trong nöa ®Çu nh÷ng n¨m 20, phong trµo b·i c«ng lan réng vµ rÊt rÇm ré, cã n¬i cuéc b·i c«ng thu hót tíi 50 v¹n ngêi tham gia. Th¸ng 11-1923, §¹i héi c«ng nh©n ë C«ngxt¨ngtinèp thµnh lËp Liªn minh c«ng nh©n Thæ NhÜ Kú, ®oµn kÕt ®«ng ®¶o c«ng nh©n trong níc. Nhng ChÝnh phñ Kªman h¹ lÖnh cÊm çc héi c«ng nh©n ho¹t ®éng vµ ®µn ¸p hä. Tr.224.

42. HiÖp íc Xev¬r¬: HiÖp íc ký kÕt gi÷a Thæ NhÜ Kú vµ çc níc §ång minh ngµy 10-8-1920 t¹i Xev¬r¬ (Ph¸p), chia c¾t ®Êt Thæ NhÜ Kú ra lµm nhiÒu níc vµ lËp chÕ ®é nöa thuéc ®Þa ë ®ã. Nh©n d©n Thæ NhÜ Kú næi dËy ®Êu tranh chèng l¹i hiÖp íc nµy ®Ó b¶o

vÖ ®éc lËp d©n téc. Thæ NhÜ Kú chiÕn th¾ng, buéc çc níc ®Õ quèc ph¶i triÖu tËp Héi nghÞ L«dann¬ ®Ó xo¸ bá hiÖp íc Xev¬r¬. Tr.224.

43. Hoµ íc L«dann¬: B¶n hoµ íc ®îc ký kÕt trong Héi nghÞ gi÷a çc níc §ång minh vµ Thæ NhÜ Kú häp ë thµnh phè L«dann¬, thuéc Thuþ SÜ (1922-1923). B¶n hoµ íc quy ®Þnh chÕ ®é sö dông çc eo biÓn §¸c®anen, chÕ ®é, quyÒn lîi cña nh÷ng ngêi theo ®¹o Kit« trªn ®Êt Håi gi¸o vµ xÐt l¹i HiÖp íc Xev¬r¬. Tr.225.

44. Héi nghÞ Oasinht¬n: Héi nghÞ vÒ viÖc h¹n chÕ h¶i qu©n vµ çc vÊn ®Ò thuéc Th¸i B×nh D¬ng vµ ViÔn §«ng häp tõ 12-11-1921 ®Õn 6-2-1922 t¹i Oasinht¬n (Mü) cã Mü, Anh, Ph¸p, NhËt, ý, Trung Quèc, BØ, Hµ Lan, Bå §µo Nha tham gia.

Môc ®Ých cña Héi nghÞ lµ nh»m chia l¹i thuéc ®Þa vµ ph¹m vi ¶nh hëng gi÷a çc níc ®Õ quèc sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt, c-íp bãc, n« dÞch çc níc thuéc ®Þa vµ chèng l¹i níc Nga X«viÕt.

Çc giíi cÇm quyÒn Mü lµ kÎ khëi xíng cña Héi nghÞ. Th«ng qua Héi nghÞ, Mü ®· lµm cho Anh ph¶i tõ bá quyÒn thèng trÞ trªn mÆt biÓn, lµm cho liªn minh Anh - NhËt ph¶i bÞ thñ tiªu, NhËt chÊm døt ®éc quyÒn kiÓm so¸t Trung Quèc, t¹o ®iÒu kiÖn cho t b¶n Mü n« dÞch Trung Quèc. Tr.247.

45. Trêng ®¹i häc céng s¶n ph¬ng §«ng (tªn gäi t¾t cña Trêng ®¹i häc céng s¶n cña nh÷ng ngêi lao ®éng ph¬ng §«ng): Trêng thµnh lËp t¹i M¸txc¬va (Liªn X«) n¨m 1921, theo quyÕt ®Þnh cña Quèc tÕ Céng s¶n, ®Ó ®µo t¹o çn bé çch m¹ng ë çc níc thuéc ®Þa vµ phô thuéc.

T¹i ®©y, çc häc viªn ®îc trang bÞ nh÷ng nguyªn lý c¬ b¶n cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin, ph¬ng ph¸p tæ chøc vµ l·nh ®¹o quÇn chóng ®Êu tranh çch m¹ng. Trong thêi gian häc tËp, häc viªn ph¶i n¾m v÷ng çc m«n quan träng nh chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng, chñ nghÜa duy vËt lÞch sö, kinh tÕ chÝnh trÞ, lÞch sö phong trµo c«ng nh©n quèc tÕ, lý luËn vÒ çch m¹ng gi¶i phãng d©n téc, v.v..


Trong gÇn 20 n¨m tån t¹i, Trêng ®¹i häc ph¬ng §«ng ®· ®µo t¹o cho çc níc ph¬ng §«ng hµng ngµn çn bé, trong ®ã cã nh÷ng ngêi vÒ sau trë thµnh çn bé l·nh ®¹o cã uy tÝn cña çc ®¶ng céng s¶n ë çc níc.

Sau khi vÒ ho¹t ®éng ë Qu¶ng Ch©u (Trung Quèc), NguyÔn ¸i Quèc ®· lùa chän vµ cö nhiÒu çn bé ViÖt Nam vµ mét sè níc kh¸c ë ch©u ¸ sang häc t¹i Trêng ®¹i häc ph¬ng §«ng. Tr.263.

46. §¹i héi lÇn thø V Quèc tÕ Céng s¶n : §¹i héi häp tõ ngµy 17-6 ®Õn ngµy 8-7-1924 t¹i M¸txc¬va. §¹i héi ®· tæng kÕt, rót ra nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm vÒ ®Êu tranh giai cÊp tõ n¨m 1918 ®Õn n¨m 1923 vµ ®Ò ra chñ tr¬ng t¨ng cêng c«ng t¸c x©y dùng çc ®¶ng céng s¶n ®Ó l·nh ®¹o phong trµo ®Êu tranh thùc hiÖn nh÷ng môc tiªu l©u dµi cña çch m¹ng vµ quyÒn lîi h»ng ngµy cña quÇn chóng. §¹i héi còng chØ râ ph¬ng híng, nhiÖm vô cña phong trµo céng s¶n vµ c«ng nh©n quèc tÕ lµ ph¶i ®Êu tranh chèng chñ nghÜa c¶i l¬ng, c¬ héi, chèng nh÷ng phÇn tö ph¸i h÷u vµ trètxkÝt.

NguyÔn ¸i Quèc ®· tham dù §¹i héi vµ ®· ba lÇn ph¸t biÓu ý kiÕn vÒ vÊn ®Ò d©n téc vµ thuéc ®Þa vµ nh÷ng vÊn ®Ò kh¸c. Tr.273.

47. §¹i héi Li«ng : §¹i héi lÇn thø III §¶ng Céng s¶n Ph¸p häp ë Li«ng (Ph¸p) th¸ng 1-1924. VÊn ®Ò chñ yÕu cña §¹i héi lµ ®Êu tranh ®Ó cñng cè §¶ng vÒ mÆt tæ chøc vµ t tëng. Tr.279.

48. Nh÷ng sù kiÖn x¶y ra n¨m 1917: Trong ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt, Nga hoµng ®· ph¸i qu©n lÝnh sang chiÕn ®Êu chèng qu©n §øc ë mÆt trËn Ph¸p. N¨m 1917, nh÷ng binh lÝnh nµy kh«ng chÞu chiÕn ®Êu v× lîi Ých cña bän t b¶n, ®· lËp X«viÕt vµ ®ßi trë vÒ níc. ChÝnh phñ Ph¸p sî t tëng çch m¹ng cña binh lÝnh Nga lan sang qu©n ®éi Ph¸p, ®· dån hä vµo tr¹i tËp trung cã ch¨ng d©y thÐp gai, vµ cho qu©n lÝnh thuéc ®Þa canh gi÷. Tr.280.

49. Tæng Liªn ®oµn lao ®éng thèng nhÊt : Mét tæ chøc liªn hiÖp çc c«ng ®oµn Ph¸p tån t¹i tõ n¨m 1922 ®Õn n¨m 1936, do çc c«ng ®oµn çch m¹ng lËp nªn. Tæng Liªn ®oµn lao ®éng thèng

nhÊt kiªn quyÕt chñ tr¬ng kh«i phôc sù thèng nhÊt cña c«ng ®oµn, b¶o vÖ lîi Ých thiÕt th©n cña giai cÊp v« s¶n vµ ®· cïng víi §¶ng Céng s¶n Ph¸p tham gia ®Êu tranh chèng chñ nghÜa ph¸t xÝt vµ chiÕn tranh. Tr.281.

50. Quèc d©n ®¶ng: Tæ chøc chÝnh trÞ ë Trung Quèc, do T«n Trung S¬n s¸ng lËp n¨m 1905, ban ®Çu lµ Trung Quèc çch m¹ng ®ång minh héi; sau Çch m¹ng T©n Hîi (1911), c¶i tæ thµnh Quèc d©n ®¶ng. Thêi gian ®Çu, Quèc d©n ®¶ng lµ mét tæ chøc çch m¹ng. N¨m 1927, ngêi kÕ tôc sù nghiÖp cña T«n Trung S¬n lµ Tëng Giíi Th¹ch g©y chÝnh biÕn ph¶n çch m¹ng, ®µn ¸p nh÷ng ngêi céng s¶n, dÉn ®Õn cuéc néi chiÕn lÇn thø nhÊt ë Trung Quèc. N¨m 1937, tríc sù x©m lîc cña ph¸t xÝt NhËt, Quèc d©n ®¶ng buéc ph¶i hîp t¸c víi §¶ng Céng s¶n Trung Quèc ®Êu tranh chèng kÎ thï chung. N¨m 1946, Quèc d©n ®¶ng l¹i g©y néi chiÕn lÇn thø hai. N¨m 1949, çch m¹ng Trung Quèc thµnh c«ng, lùc lîng Quèc d©n ®¶ng bá ch¹y ra ®¶o §µi Loan. Tr.295.

51. §¹i héi Bacu: §¹i héi häp tõ ngµy 1 ®Õn ngµy 7-9-1921 t¹i Bacu (Thñ ®« AdÐcbaid¨ng). Tham dù §¹i héi cã 1.891 ®¹i biÓu cña 37 d©n téc ph¬ng §«ng, (trong ®ã cã 1.273 ®¹i biÓu lµ ®¶ng viªn céng s¶n). §¹i héi häp nh»m biÓu d¬ng vµ t¨ng cêng t×nh ®oµn kÕt gi÷a çc d©n téc ph¬ng §«ng, gi÷a çc d©n téc ph¬ng §«ng víi giai cÊp v« s¶n Nga vµ giai cÊp v« s¶n thÕ giíi ®Æng ®Êu tranh chèng chñ nghÜa ®Õ quèc. §¹i héi ®· hoµn toµn nhÊt trÝ víi nghÞ quyÕt vÒ vÊn ®Ò d©n téc vµ thuéc ®Þa cña §¹i héi II Quèc tÕ Céng s¶n (1920). Tr.298.

52. NghÜa hoµ ®oµn : Phong trµo yªu níc cña n«ng d©n Trung Quèc nh÷ng n¨m cuèi thÕ kû XIX, ®Çu thÕ kû XX vµ cã nguån gèc tõ phong trµo NghÜa hoµ quyÒn gi÷a thÕ kû XIX.

NÐt næi bËt cña phong trµo NghÜa hoµ ®oµn lµ mang mµu s¾c mª tÝn, thÇn bÝ víi nh÷ng c©u niÖm chó bÝ Èn, lèi trang phôc kú dÞ.

Sau cuéc chiÕn tranh Trung - NhËt, çc níc ®Õ quèc thi nhau


x©u xÐ Trung Quèc. NghÜa hoµ ®oµn ®· tiÕn hµnh nh÷ng cuéc tiÕn c«ng çc nhµ thê Kit« gi¸o, trôc xuÊt çc linh môc vµ ph¸ huû çc c«ng tr×nh, c¬ së kinh tÕ cña ngêi níc ngoµi. Mïa hÌ n¨m 1900, çc níc ®Õ quèc Anh, Ph¸p, Mü, NhËt, Nga, §øc, ¸o, ý ®· thµnh lËp liªn qu©n ®Ó chèng l¹i NghÜa hoµ ®oµn. Víi sù ph¶n béi cña triÒu ®×nh M·n Thanh, çc níc ®Õ quèc ®· d×m phong trµo NghÜa hoµ ®oµn trong biÓn m¸u. Tr.316.

53. KÕ ho¹ch §aox¬ : KÕ ho¹ch b¾t níc §øc båi thêng chiÕn tranh cho çc níc §ång minh th¾ng trËn trong ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt. KÕ ho¹ch nµy do §aox¬, gi¸m ®èc mét ng©n hµng lín cña Mü, l·nh ®¹o viÖc so¹n th¶o vµ ®îc th«ng qua t¹i Héi nghÞ ®¹i biÓu çc níc th¾ng trËn häp ë Lu©n §«n n¨m 1924.

Môc ®Ých chñ yÕu cña kÕ ho¹ch nµy lµ dän ®êng cho t b¶n níc ngoµi, tríc hÕt lµ Mü, ®Çu t vµo níc §øc, ®Èy m¹nh viÖc kh«i phôc tiÒm lùc c«ng nghiÖp qu©n sù cña chñ nghÜa ®Õ quèc §øc nh»m híng níc §øc vµo con ®êng chiÕn tranh chèng Liªn X«, ®ång thêi t¨ng cêng chÝnh s¸ch bãc lét, ¸p bøc vµ ®µn ¸p phong trµo çch m¹ng cña giai cÊp c«ng nh©n vµ nh©n d©n níc §øc. Tr.320.

54. Héi quèc liªn: Tæ chøc quèc tÕ, thµnh lËp n¨m 1919 vµ tån t¹i trong thêi gian gi÷a ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt vµ thø hai, víi môc ®Ých thùc hiÖn nh÷ng cam kÕt ký t¹i Héi nghÞ Hßa b×nh Pari (1919). §iÒu lÖ cña Héi nªu râ môc ®Ých ®Êu tranh cho hoµ b×nh, chèng chiÕn tranh. Tuy nhiªn, trong thùc tÕ, Héi quèc liªn ®· dung tóng cho çc thÕ lùc ®Õ quèc, cæ vò ch¹y ®ua vò trang vµ chuÈn bÞ chiÕn tranh thÕ giíi. Tr.326.

55. Héi Nh©n quyÒn vµ C«ng d©n quyÒn : Mét tæ chøc d©n chñ t s¶n nh»m ®Êu tranh ®ßi b¶o vÖ nh÷ng quyÒn tù do t s¶n. Tæ chøc nµy ®îc thµnh lËp n¨m 1898 ë Ph¸p do s¸ng kiÕn cña nhµ v¨n Ph¸p T¬rari¬ nh©n vô nhµ cÇm quyÒn Ph¸p xö ph¹t nhµ v¨n ªmin D«la. Tr.328.

56. T¸c gi¶ muèn nãi vÒ Çch m¹ng t s¶n Ph¸p (1789-1794), cuéc çch m¹ng ®· xo¸ bá chÕ ®é phong kiÕn chuyªn chÕ, më ®-

êng cho sù ph¸t triÓn chñ nghÜa t b¶n ë Ph¸p vµ mét sè níc kh¸c ë ch©u ¢u.

Ngµy 14-7-1789, quÇn chóng nh©n d©n Pari ®· næi dËy khëi nghÜa, chiÕm ngôc Baxti, n¬i tîng trng cho chÕ ®é chuyªn chÕ ®éc tµi. Sù kiÖn ®ã ®¸nh dÊu sù sôp ®æ cña chÕ ®é phong kiÕn ë Ph¸p.

Sau nh÷ng cuéc ®Êu tranh quyÕt liÖt trong néi bé giai cÊp thèng trÞ, Héi nghÞ Quèc íc (Quèc héi) ®· ®îc bÇu ra vµ ph¸i Giac«banh do M.R«bexpie ®øng ®Çu ®îc sù ñng hé cña nh©n d©n ®· lªn n¾m chÝnh quyÒn (th¸ng 6-1793), nÒn chuyªn chÕ d©n chñ çch m¹ng ®îc thiÕt lËp. §©y lµ thêi kú ph¸t triÓn cao nhÊt cña çch m¹ng.Tr.330.

57. §©y lµ nãi cuéc hµnh h×nh nh÷ng ngêi lÝnh khè ®á tham gia vô ®Çu ®éc binh lÝnh Ph¸p ë Hµ Néi, th¸ng 6-1908. Mét sè sÜ phu yªu níc cïng víi nghÜa qu©n Hoµng Hoa Th¸m ®· liªn l¹c víi nh÷ng ngêi lÝnh ViÖt Nam yªu níc trong qu©n ®éi Ph¸p, chñ tr¬ng ®¸nh óp Hµ Néi. Theo kÕ ho¹ch, ®Õn b÷a ¨n tèi ngµy 27-6-1908, nh÷ng ngêi ®Çu bÕp bá thuèc ®éc vµo thøc ¨n ®Ó giÕt quan qu©n Ph¸p, sau ®ã binh sÜ sÏ cíp kho vò khÝ, ®¸nh chiÕm çc c«ng së, phèi hîp víi nghÜa qu©n Hoµng Hoa Th¸m tõ ngoµi ®¸nh vµo Hµ Néi.

KÕt qu¶ lµ nhiÒu binh lÝnh Ph¸p ®· bÞ ngé ®éc; nhng kÕ ho¹ch b¹i lé, thùc d©n Ph¸p tµn s¸t d· man nh÷ng ngêi tham gia vô ®Çu ®éc nµy. Mét sè ngêi bÞ chÐm vµ bªu ®Çu trªn çc ®êng phè lín ë Hµ Néi. Tr.354.

58. Nh÷ng cuéc biÓu t×nh n¨m 1907: Phong trµo c¶i çch b»ng con ®êng hoµ b×nh diÔn ra s«i næi kh¾p 3 kú trong n¨m 1907. Trung t©m cña phong trµo lµ çc ®« thÞ, nhÊt lµ Hµ Néi. Nh÷ng ng-êi cÇm ®Çu phong trµo nµy ®Òu lµ çc sÜ phu tiÕn bé. Néi dung cña phong trµo chñ yÕu lµ më trêng häc, truyÒn b¸ t tëng míi, cæ ®éng bá hñ tôc vµ lång vµo ®ã lµ t tëng yªu níc, chèng Ph¸p.


Tiªu biÓu cho phong trµo lµ §«ng kinh nghÜa thôc (tõ th¸ng 3 ®Õn th¸ng 11-1907) ®øng ®Çu lµ L¬ng V¨n Can, NguyÔn QuyÒn, §µo Nguyªn Phæ.

Phong trµo ®· diÔn ra s«i næi ë kh¾p n¬i. Th«ng qua çc cuéc diÔn thuyÕt, b×nh v¨n th¬, çc sÜ phu tuyªn truyÒn nh÷ng t tëng míi, ®Ò cao tinh thÇn d©n téc, kÝch ®éng vµ ph¸t triÓn m¹nh mÏ lßng yªu níc cña nh©n d©n ta. Tr.402.

59. Chñ nghÜa Uynx¬n: Uynx¬n lµ Tæng thèng Mü tõ n¨m 1913 ®Õn 1921. N¨m 1917, Uynx¬n tuyªn bè níc Mü tham gia ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt, ®øng vÒ phÝa Anh, Ph¸p ®Ó chèng §øc. Khi chiÕn tranh s¾p kÕt thóc, Uynx¬n ®a ra "Ch¬ng tr×nh 14 ®iÓm" lµm c¬ së cho Héi nghÞ VÐcx©y (1919). Nãi chñ nghÜa Uynx¬n lµ nãi "Ch¬ng tr×nh 14 ®iÓm" ®ã. Thùc chÊt cña nã lµ chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i ¨n cíp cña ®Õ quèc Mü chèng l¹i níc Nga X«viÕt míi ra ®êi, lîi dông sù suy yÕu cña çc níc t b¶n ch©u ¢u ®Ó n©ng cao ®Þa vÞ quèc tÕ cña Mü vµ t¨ng cêng n« dÞch çc d©n téc bÞ ¸p bøc. Nhng nã l¹i ®îc che giÊu b»ng nh÷ng lêi lÏ mÞ d©n vÒ "d©n chñ" vµ "quyÒn d©n téc tù quyÕt". Tr.416.

60. Ban nghiªn cøu thuéc ®Þa : Mét tæ chøc nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò thuéc ®Þa cña §¶ng Céng s¶n Ph¸p, thµnh lËp th¸ng 6-1921. NguyÔn ¸i Quèc lµ uû viªn cña tæ chøc nµy. Ban ®· su tÇm vµ phæ biÕn çc tµi liÖu vÒ t×nh c¶nh çc xø thuéc ®Þa vµ cuéc ®Êu tranh cña nh©n d©n çc níc thuéc ®Þa; tiÕn hµnh c«ng t¸c tuyªn truyÒn trong nh©n d©n Ph¸p vµ nh©n d©n çc thuéc ®Þa vÒ tinh thÇn ®oµn kÕt quèc tÕ gi÷a giai cÊp v« s¶n çc níc ®Õ quèc víi çc d©n téc bÞ ¸p bøc trong cuéc ®Êu tranh chèng chñ nghÜa thùc d©n. Ban ®· göi nhiÒu bµi ®¨ng trªn môc Thuéc ®Þa cña b¸o L' HumanitÐ vµ t×m çch göi b¸o ®Õn çc thuéc ®Þa. Ho¹t ®éng cña Ban ®· gãp phÇn tÝch cùc vµo c«ng t¸c tuyªn truyÒn häc thuyÕt cña V.I.Lªnin vµ ®êng lèi cña Quèc tÕ Céng s¶n vÒ vÊn ®Ò ®Êu tranh gi¶i phãng d©n téc. Tr.440.

61. B¶n b¸o ço nµy nguyªn v¨n b»ng tiÕng Ph¸p, kh«ng ký tªn, l-u t¹i ViÖn M¸c - Lªnin, M¸txc¬va (nay lµ kho lu tr÷ nhµ níc níc Céng hoµ Liªn bang Nga). B¶n vi phim lu ë Th viÖn m¸cxÝt, cuén sè 7, lo¹i 70, Ban thuéc ®Þa trùc thuéc Ban ChÊp hµnh trung ¬ng §¶ng Céng s¶n Ph¸p.

C¨n cø vµo néi dung vµ hoµn c¶nh lÞch sö ®Çu nh÷ng n¨m 20, chóng t«i cho r»ng t¸c gi¶ cña b¶n b¸o ço tríc hÕt ph¶i lµ mét ngêi ViÖt Nam, mét ngêi am hiÓu s©u s¾c chñ nghÜa M¸c vµ thùc tÕ lÞch sö ViÖt Nam trong qu¸ khø vµ hiÖn t¹i; mét ngêi cã quan niÖm vÒ ViÖt Nam nh mét thùc thÓ thèng nhÊt chø kh«ng ph¶i §«ng D-¬ng mét thùc thÓ thuéc ®Þa vµ ngêi ®ã, theo chóng t«i, kh«ng thÓ lµ ai kh¸c ngoµi NguyÔn ¸i Quèc - Ngêi ViÖt Nam duy nhÊt lóc ®ã sèng ë M¸txc¬va. Tr.464.

62. B¸o La Tribune indigÌne: B¸o cña ph¸i lËp hiÕn §«ng D¬ng, xuÊt b¶n ë Sµi Gßn tõ n¨m 1917 ®Õn 1925, mçi tuÇn 3 kú vµo thø 3, 5, 7. Tr.466.


B¶N CHØ DÉN T£N NG¦êI

A

ARIXTèT (kho¶ng 384-322 TCN): Nhµ triÕt häc cæ ®¹i Hy L¹p. Arixtèt trï trõ gi÷a chñ nghÜa duy vËt vµ chñ nghÜa duy t©m, sau «ng ng¶ theo chñ nghÜa duy t©m. VÒ nhËn thøc luËn, Arixtèt gÇn víi chñ nghÜa duy vËt. Lµ mét bé ãc b¸ch khoa, Arixtèt ®Ó l¹i nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu cã gi¸ trÞ vÒ triÕt häc, sinh vËt häc, ®¹o ®øc häc, thi ph¸p vµ cã ¶nh hëng to lín vµ l©u dµi trong nÒn v¨n minh ch©u ¢u.

B

BÐCT¥L¤, Pie £gien Max¬len (1827-1907): Nhµ ho¸ häc ngêi Ph¸p. N¨m 1876 ®îc bÇu lµm ViÖn sÜ th«ng tÊn ViÖn Hµn l©m khoa häc PªtÐcbua (Nga).

BÐCT¤NG, Pie Mari ¡ng®rª (1882-1968): LuËt s, nghÞ sÜ Quèc héi cña §¶ng X· héi Ph¸p n¨m 1919, dù §¹i héi Tua n¨m 1920 (kh«ng ph¶i lµ ®¹i biÓu vµ cã tham luËn); nghÞ sÜ Quèc héi cña §¶ng Céng s¶n ®Õn n¨m 1932, sau ®ã bá §¶ng Céng s¶n.

B£HEN, Pinh« ®ê (1741-1799): Cßn gäi lµ B¸ §a Léc, gi¸o sÜ ngêi Ph¸p. Díi danh nghÜa truyÒn ®¹o, Bªhen ®· tÝch cùc ho¹t ®éng do th¸m vµ chuÈn bÞ cho sù can thiÖp vµ x©m lîc cña thùc d©n Ph¸p vµo níc ta. Bªhen lµ kÎ tÝch cùc gióp NguyÔn ¸nh chèng l¹i sù nghiÖp thèng nhÊt ®Êt níc cña phong trµo T©y S¬n; gióp NguyÔn ¸nh ký víi Ph¸p b¶n hiÖp íc b¸n níc n¨m 1787.

BL¡NG, Giuyn (1881-1960): Tham gia §¶ng X· héi Ph¸p n¨m 1905; ®¹i biÓu tham dù §¹i héi §¶ng X· héi ë Xtraxbua vµ Tua n¨m 1920, thuéc ph¸i Quèc tÕ thø ba. N¨m 1921, ®îc bÇu vµo Ban l·nh ®¹o cña §¶ng Céng s¶n Ph¸p ë §¹i héi toµn quèc häp ë M¸cx©y. NguyÔn ¸i Quèc ®îc cö lµm trî lý cho Bl¨ng khi lµm Chñ tÞch phiªn häp s¸ng ngµy 30-12-1921. VÒ sau, «ng bá §¶ng Céng s¶n, lµm th ký c«ng ®oµn vµ viÕt b¸o.

B¤, PhilÝp : §îc Bé Thuéc ®Þa cö lµm Toµn quyÒn §«ng D¬ng ngµy 1-7-1902, chÝnh thøc nhËm chøc ngµy 15-10-1902. Ph.B« lµm Toµn quyÒn §«ng D¬ng ®Õn ngµy 25-6-1908.

B¤§OANH, P«n: Viªn chøc cao cÊp cña chÝnh quyÒn thùc d©n Ph¸p ë §«ng D¬ng; lµm quyÒn Toµn quyÒn §«ng D¬ng tõ th¸ng 4 ®Õn th¸ng 9-1922, tõ khi M«rix¬ L«ng vÒ Ph¸p cho ®Õn khi MÐclanh sang thay. B«®oanh lµm Tæng Gi¸m ®èc nhµ b¨ng n¨m 1931, Chñ tÞch çc nhµ b¨ng ë §«ng D¬ng tõ n¨m 1941 ®Õn n¨m 1944.

B¤N§UIN, Stªnli (1867-1947): L·nh tô cña nh÷ng ngêi b¶o thñ Anh; Thñ tíng Anh n¨m 1923-1924, 1924-1929 vµ 1935-1937; lµ ngêi

ñng hé chÝnh s¸ch thuéc ®Þa vµ khuyÕn khÝch can thiÖp vò trang chèng çch m¹ng Trung Quèc n¨m 1924-1927. B«n®uin ®· cÇm ®Çu vô ®µn ¸p cuéc tæng b·i c«ng cña giai cÊp c«ng nh©n vµ cuéc b·i c«ng cña c«ng nh©n má n¨m 1926; cã th¸i ®é thï ®Þch víi Liªn X« n¨m 1927; thùc hµnh chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch bän x©m lîc ý, §øc vµ ©m mu c©u kÕt víi níc §øc HÝtle chÜa mòi nhän x©m lîc cña §øc vµo Liªn X«.

BRAO, Gi«n (1800-1859): Mét trong nh÷ng ngêi ®Êu tranh gi¶i phãng ngêi da ®en ë Mü, tæ chøc ra Héi ®Êu tranh thñ tiªu chÕ ®é n« lÖ, lËp nhµ trêng cho ngêi da ®en, gióp ngêi n« lÖ ch¹y trèn l¸nh n¹n sang Cana®a. Brao cÇm ®Çu mét to¸n ngêi da tr¾ng vµ da ®en ®¸nh chiÕm kho vò khÝ cña chÝnh phñ bang ViÕcginia. Trong khi ®¸nh nhau, Brao bÞ b¾t vµ hai con trai bÞ giÕt. Ngµy 2-12-1859, bÞ xö treo cæ.

BU§IN¤, Lu-i Pie, Emil¬ - Gabrien (1875-?): Tèt nghiÖp trêng çc sinh ng÷ ph¬ng §«ng, sang §«ng D¬ng tõ n¨m 1901; lµm Phã C«ng sø tØnh Thõa Thiªn n¨m 1910; sau ®ã lµm nhiÒu viÖc víi t çch lµ quan chøc cña chÝnh quyÒn thùc d©n Ph¸p ë §«ng D-¬ng.


C

CAI¤, Gi«dÐp Mari ¤guýtxt¬ (1863-1944): NhiÒu lÇn lµm Bé trëng Bé Tµi chÝnh trong ChÝnh phñ Ph¸p. N¨m 1911, lµm Thñ tíng. Trong nh÷ng n¨m ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt, ®i c«ng çn ë Nam Mü vµ ë Italia. BÞ kh¶ nghi nªn ChÝnh phñ Clªm¨ngx« b¾t giam n¨m 1917; bÞ kÕt ¸n lµ tiÕp tay kh«ng tù nguyÖn cho kÎ thï n¨m 1920. MÊy n¨m sau ®îc tha, råi l¹i ®îc bÇu lµm nghÞ viªn vµ Bé trëng Bé Tµi chÝnh n¨m 1925, sau lµm Chñ tÞch Uû ban Tµi chÝnh cña Thîng nghÞ viÖn ®Õn n¨m 1940.

CANH, S¸cl¬ (1500-1558): Hoµng ®Õ T©y Ban Nha, cã tham väng lµm b¸ chñ thÕ giíi, ®· g©y nhiÒu cuéc chiÕn tranh víi Ph¸p, §øc, Thæ NhÜ Kú, Tuynidi, Angiªri, v.v..

CARAKHAN, LÐp Mikhail«vÝch (1889-1937): Nhµ ho¹t ®éng ngo¹i giao X«viÕt, Uû viªn Trung ¬ng §¶ng Céng s¶n Liªn X«. Ho¹t ®éng çch m¹ng tõ n¨m 1904; tham gia Çch m¹ng Th¸ng Mêi n¨m 1917. Th ký §oµn ®¹i biÓu X«viÕt t¹i cuéc ®µm ph¸n hoµ b×nh ë BrÐt. Trong nh÷ng n¨m 1918-1920 vµ 1927-1934, lµ Thø trëng Bé Ngo¹i giao. Tõ 1923-1926, §¹i sø Liªn X« t¹i Trung Quèc; tõ 1937, §¹i sø Liªn X« t¹i Thæ NhÜ Kú.

CASANH, M¸cxen (1869-1958): Nhµ ho¹t ®éng xuÊt s¾c cña phong trµo c«ng nh©n Ph¸p vµ quèc tÕ. Tõ n¨m 1912 ®Õn 1918, biªn tËp viªn b¸o L'HumanitÐ , c¬ quan trung ¬ng cña §¶ng X· héi Ph¸p vµ n¨m 1918 lµm chñ bót tê b¸o ®ã. Casanh lµ mét trong nh÷ng ngêi tÝch cùc ñng hé vµ gióp ®ì NguyÔn ¸i Quèc trong thêi gian ho¹t ®éng ë Ph¸p.

N¨m 1920, víi t çch lµ ®¹i biÓu cña §¶ng X· héi Ph¸p, Casanh tham gia §¹i héi lÇn thø II Quèc tÕ Céng s¶n tõ n¨m 1924 ®Õn n¨m 1943, Uû viªn Ban ChÊp hµnh Quèc tÕ Céng s¶n.

Tõ n¨m 1921, Casanh liªn tôc ®îc bÇu lµm Uû viªn Ban ChÊp hµnh Trung ¬ng vµ Uû viªn Bé ChÝnh trÞ §¶ng Céng s¶n

Ph¸p.N¨m 1957, Casanh ®îc §¶ng vµ Nhµ níc Liªn X« tÆng

Hu©n ch¬ng Lªnin.CL£M¡NGX¤, Giãocgi¬ B¨nggia (1841-1929): Vèn lµ thÇy thuèc,

tham gia ho¹t ®éng chÝnh trÞ sau ngµy ®Õ chÕ thø hai sôp ®æ (4-9-1870), nghÞ sÜ cÊp tiÕn trong Quèc héi, thuéc ph¸i cùc t¶, dùa vµo nh÷ng cuéc lËt ®æ nhiÒu bé trëng vµ lµm Bé trëng Bé Néi vô (1906-1909). Clªm¨ngx« chñ tr¬ng ra b¸o L'Homme libre (1913), ®Çu ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt lµ b¸o L'Homme enchainÐ, tè ço chÕ ®é kiÓm duyÖt. N¨m 1920, bÞ thÊt b¹i trong tranh cö tæng thèng, Clªm¨ngx« ra níc ngoµi vµ viÕt s¸ch.

COãC§IE, H¨ngri (1840-1925): Nhµ §«ng ph¬ng häc ngêi Ph¸p, t¸c gi¶ cña nhiÒu cuèn s¸ch vÒ ph¬ng §«ng, ®Æc biÖt lµ Trung Quèc.

C¤NGXT¡NGTANH I (1868-1923): Vua Hy L¹p; nèi ng«i vua cha lµ Gioãcgi¬ I n¨m 1913. N¨m 1917, bÞ b¾t ®i ®µy, sau trë vÒ lªn ng«i n¨m 1920 vµ tho¸i vÞ n¨m 1922.

C¤NTR¾C, AlÕchx¨ng®r¬ VaxiliªvÝch (1873-1920): PhÇn tö qu©n chñ, mét trong nh÷ng kÎ cÇm ®Çu çc thÕ lùc ph¶n çch m¹ng ë Nga, tay sai cña khèi ®ång minh ®Õ quèc (1918-1919), tiÕp tay cho hµnh ®éng can thiÖp cña çc níc ®Õ quèc vµ g©y ra néi chiÕn chèng l¹i chÝnh quyÒn X«viÕt sau Çch m¹ng Th¸ng Mêi.

Nh÷ng ®ît tÊn c«ng cña Hång qu©n ®· lµm lùc lîng cña C«ntr¾c tan r·. C«ntr¾c bÞ b¾t lµm tï binh vµ ngµy 7-2-1920, bÞ xö b¾n theo quyÕt ®Þnh cña Uû ban Çch m¹ng IÕccótxc¬ (Liªn X«).

D


DIN¤VIÐP, Ra®«mxl¬xki G.E. (1883-1936): Gia nhËp §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga n¨m 1901. Sau Çch m¹ng Th¸ng M-êi, lµ Chñ tÞch X«viÕt Pªtr«gr¸t, Uû viªn Bé ChÝnh trÞ Ban ChÊp hµnh Trung ¬ng §¶ng Céng s¶n Nga (b), Chñ tÞch Ban ChÊp hµnh Quèc tÕ Céng s¶n. Hai lÇn bÞ khai trõ khái §¶ng Céng s¶n vµ ®îc phôc håi; n¨m 1934, bÞ khai trõ h¼n khái §¶ng Céng s¶n.

DUY T¢N (1900-1945): Tøc NguyÔn VÜnh San, vua thø 11 nhµ NguyÔn tõ n¨m 1907 ®Õn n¨m 1916. Duy T©n lµ ngêi yªu níc vµ cã tinh thÇn d©n téc. N¨m 1916, cïng Th¸i Phiªn vµ TrÇn Cao V©n trong tæ chøc ViÖt Nam quang phôc héi dùa vµo sè binh lÝnh bÞ mé sang Ph¸p tæ chøc khëi nghÜa ë HuÕ vµ miÒn Nam Trung Kú. C«ng viÖc bÞ b¹i lé, khëi nghÜa kh«ng thµnh, Duy T©n bÞ thùc d©n Ph¸p ®µy sang ®¶o Rªuyni«ng (ch©u Phi). Duy T©n lµ ngêi ham häc vµ cã ý chÝ. Trong ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai, gia nhËp qu©n ®éi §ång minh chèng ph¸t xÝt; n¨m 1945, mÊt v× tai n¹n m¸y bay ë ch©u Phi.

§

§¸CL¥, ¤guytxt¬ E®ua (1875-1940): Ngêi Ph¸p, cö nh©n v¨n ch-¬ng. N¨m 1906, sang §«ng D¬ng vµo ng¹ch 4 quan cai trÞ. §¸cl¬ lµm C«ng sø tØnh Th¸i Nguyªn, chñ tr¬ng ®µn ¸p ®Ém m¸u cuéc næi dËy cña binh lÝnh ngêi ViÖt do TrÞnh V¨n CÊn chØ huy, th¸ng 8-1917.

§¸CUYN, S¸cl¬ (1809-1882): Nhµ sinh vËt häc vÜ ®¹i ngêi Anh; ngêi s¸ng lËp khoa sinh vËt häc duy vËt, lý thuyÕt vÒ sù tiÕn hãa cña gièng loµi vµ cuéc ®Êu tranh gi÷a çc gièng loµi. §¸cuyn kÞch liÖt b¸c bá nh÷ng quan ®iÓm duy t©m cña gi¸o héi vÒ nguån gèc loµi ngêi vµ çc sinh vËt. §¸cuyn tr×nh bµy nh÷ng luËn ®iÓm khoa häc cña m×nh trong t¸c phÈm Nguån gèc çc loµi (1859).

§AOX¥, S¸cl¬ Ghit¬ (1865-1951): Nhµ tµi chÝnh vµ ho¹t ®éng chÝnh trÞ Mü. (Xem chó thÝch sè 53).

§Ò TH¸M tøc Hoµng Hoa Th¸m (1862-1913): Ngêi l·nh ®¹o phong trµo khëi nghÜa n«ng d©n ë Yªn ThÕ (Hµ B¾c), mét phong trµo ®Êu tranh yªu níc quyÕt liÖt vµ bÒn bØ cña n«ng d©n ViÖt Nam; bÞ tay sai thùc d©n Ph¸p ¸m h¹i n¨m 1913.

§éI V¡N: Mét trong nh÷ng ngêi chØ huy cuéc khëi nghÜa B·i SËy (1885-1889) thuéc tØnh Hng Yªn cò, do NguyÔn ThiÖn ThuËt l·nh ®¹o. N¨m 1889, bÞ khñng bè, §éi V¨n tr¸ hµng, ®îc Ph¸p cÊp cho 500 qu©n ®Ó ®¸nh l¹i nghÜa qu©n. §éi V¨n mang toµn bé qu©n lÝnh vµ vò khÝ gia nhËp nghÜa qu©n Hoµng Hoa Th¸m ®¸nh l¹i qu©n Ph¸p.

§¥ VAL¥RA, Im¬n (1882-1975): Nhµ yªu níc Aixlen, thñ lÜnh cuéc næi dËy cña nh÷ng ngêi t×nh nguyÖn Aixlen n¨m 1916, l·nh tô §¶ng Xin Pªin n¨m 1918. ¤ng hai lÇn lµm Thñ tíng Aix¬len vµ quyÕt ®Þnh Aix¬len ®øng trung lËp trong ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai. N¨m 1959, lµ Tæng thèng vµ n¨m 1966, ®îc bÇu l¹i lµm Tæng thèng níc Céng hoµ Aix¬len.

§UME, P«n (1857-1932): NghÞ sÜ Quèc héi Ph¸p (ph¸i cÊp tiÕn) n¨m 1888, 1895; Bé trëng Bé Tµi chÝnh n¨m 1895-1896, 1921-1922; Toµn quyÒn §«ng D¬ng n¨m 1896-1902; Chñ tÞch Thîng viÖn n¨m 1927; Tæng thèng n¨m 1931; t¸c gi¶ cuèn s¸ch Indochine - Francaise. BÞ ¸m s¸t n¨m 1932.

G

G¸CNI£, Phr¨ngxi (1839-1873): SÜ quan h¶i qu©n Ph¸p tham gia ®¸nh chiÕm B¾c Kú lÇn thø nhÊt, bÞ qu©n ta giÕt chÕt ë gÇn CÇu GiÊy (Hµ Néi) n¨m 1873.

G¡NG§I, M«han®¸t, Karamsan (1869-1948): Nhµ triÕt häc, nhµ v¨n, nhµ ho¹t ®éng næi tiÕng cña phong trµo gi¶i phãng d©n téc Ên §é. §Ó chèng l¹i thùc d©n Anh, giµnh ®éc lËp d©n téc,


G¨ng®i chñ tr¬ng kh«ng dïng b¹o lùc vµ kh«ng coi b¹o lùc lµ ph¬ng thøc ®Êu tranh chÝnh trÞ. Trong phong trµo ®Êu tranh gi¶i phãng d©n téc ë Ên §é (1919-1922), G¨ng®i trë thµnh l·nh tô cña §¶ng Quèc ®¹i vµ gi÷ vai trß quan träng trong viÖc biÕn §¶ng nµy thµnh mét tæ chøc quÇn chóng chèng ®Õ quèc. Häc thuyÕt ®Ò kh¸ng tiªu cùc cña G¨ng®i trë thµnh t tëng chÝnh cña §¶ng Quèc ®¹i trong cuéc ®Êu tranh cho nÒn ®éc lËp Ên §é. N¨m 1946, G¨ng®i tuyªn bè kh«ng nhÊt thiÕt chØ dïng ph-¬ng ph¸p ®Êu tranh kh«ng b¹o lùc. G¨ng®i cã ¶nh hëng vµ uy tÝn lín ë Ên §é. Nh©n d©n Ên §é suy t«n lµ Mah¸tma nghÜa lµ "T©m hån vÜ ®¹i". N¨m 1948, bÞ bän ph¶n ®éng ¸m s¸t.

GHINB¤, H¨ngri (1885-1938): Ngêi Ph¸p; n¨m 1916, tham gia héi nghÞ Kientan. §Çu nh÷ng n¨m 20 lµ phãng viªn b¸o L'HumanitÐ ë §øc. Sau chuyÓn sang ph¸i t¬rètxkÝt, tiÕp tôc lµm b¸o.

GIA LONG (1762-1820): Tøc NguyÔn ¸nh, ®¹i diÖn cña thÕ lùc ®Þa chñ phong kiÕn ®· bÞ phong trµo T©y S¬n lËt ®æ. §Ó chèng l¹i T©y S¬n, kh«i phôc chÕ ®é phong kiÕn, NguyÔn ¸nh ®· cÇu cøu qu©n x©m lîc Xiªm (1784); ñng hé qu©n x©m lîc Thanh; c©u kÕt víi t b¶n Ph¸p vµ ký víi Ph¸p b¶n hiÖp íc n¨m 1787. B¶n hiÖp íc gåm 10 kho¶n, néi dung chñ yÕu lµ:

- NguyÔn ¸nh nhîng h¼n cho Ph¸p ®¶o C«n L«n; cöa biÓn Héi An vµ cam kÕt ®Ó cho t b¶n Ph¸p n¾m ®éc quyÒn bu«n b¸n trªn c¶ níc, cung cÊp binh lÝnh vµ l¬ng thùc cho Ph¸p khi cã chiÕn tranh.

- ChÝnh phñ Ph¸p nhËn gióp NguyÔn ¸nh 4 tµu chiÕn vµ mét ®éi qu©n chèng l¹i phong trµo T©y S¬n.

Sau khi ®µn ¸p ®îc phong trµo T©y S¬n (1802), NguyÔn ¸nh lªn ng«i, hiÖu lµ Gia Long, më ®Çu nhµ NguyÔn, triÒu vua cuèi cïng ë ViÖt Nam.

GIãPPHR¥, Gi«dÐp Gi¾cc¬ Xªxer¬ (1852-1931): Thèng chÕ Ph¸p, ®· tõng ë B¾c Kú, Xu®¨ng, Ma®ag¸txca tõ nh÷ng n¨m ®Çu

thÕ kû XX; Tæng tham mu trëng qu©n ®éi vµ Phã Chñ tÞch Héi ®ång Quèc phßng tèi cao Ph¸p n¨m 1911. Sau khi ®îc phong Thèng chÕ n¨m 1917, Giãpphr¬ sang c«ng çn ë Mü.

GI¥NUIY, Rig«n ®¬: §« ®èc h¶i qu©n Ph¸p ®· ®em chiÕn thuyÒn ®Õn b¾n ph¸ c¶ng §µ N½ng n¨m 1858, më ®Çu cuéc chiÕn tranh x©m lîc cña thùc d©n Ph¸p ë ViÖt Nam.

GU§¥, £mil¬ (1870-1941): Ngêi Ph¸p, tham gia Héi tam ®iÓm, Phã §èc lý thµnh phè, Uû viªn Uû ban thêng trùc cña §¶ng X· héi Ph¸p. ë §¹i héi Tua, 1920, Gu®¬ bá phiÕu cho Quèc tÕ thø hai.

H

HµM NGHI (1871-1944): Tøc NguyÔn ¦ng LÞch, vua thø 8 nhµ NguyÔn, ngêi ®øng ®Çu phe chñ chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p trong triÒu ®×nh HuÕ. Khi kinh ®« HuÕ thÊt thñ (th¸ng 7-1885), Hµm Nghi cïng T«n ThÊt ThuyÕt ra phÝa B¾c tæ chøc kh¸ng chiÕn. BÞ thùc d©n Ph¸p lïng b¾t, ph¶i l¸nh ë vïng rõng nói tØnh Qu¶ng B×nh, xuèng ChiÕu CÇn v¬ng kªu gäi v¨n th©n, sÜ phu vµ nh©n d©n chèng Ph¸p. Th¸ng 11-1888, bÞ thùc d©n Ph¸p b¾t, sau ®ã ®µy sang Angiª (thñ phñ cña Angiªri ë B¾c Phi).

H¡MLÐT: Nh©n vËt chÝnh trong vë bi kÞch cïng tªn cña ®¹i v¨n hµo Anh SÕchxpia. Nh©n vËt H¨mlÐt tîng trng cho lßng trung hiÕu vµ qu¶ c¶m cña mét thanh niªn hoµng téc trong cuéc ®Êu tranh chèng l¹i téi ¸c vµ sù lõa läc trong triÒu ®×nh níc §an M¹ch ®Çu thÕ kû XVII.

HUYG¤, VÝchto (1802-1885): Nhµ v¨n Ph¸p; nhµ lý luËn vµ chñ so¸i cña trêng ph¸i th¬ ca l·ng m¹n Ph¸p; t¸c gi¶ cña nhiÒu tËp th¬, kÞch, tiÓu thuyÕt næi tiÕng. Çc t¸c phÈm cña Huyg« ®¶ kÝch chÕ ®é ®¬ng thêi, lªn ¸n nh÷ng kÎ tµn b¹o giµy xÐo lªn h¹nh phóc con ngêi vµ ®Æt lßng tin vµo con ngêi cã kh¶ n¨ng tõ bãng tèi v¬n lªn nh÷ng ®Ønh cao cña ¸nh s¸ng ch©n lý vµ


®¹o ®øc.

K

KH¶I §ÞNH (1882-1925): Tøc NguyÔn Böu §¶o, vua thø 12 nhµ NguyÔn. N¨m 1916, ®îc ngêi Ph¸p ®a lªn ng«i vµ ®øng ®Çu triÒu ®×nh ®Õn n¨m 1925. Kh¶i §Þnh lµ mét hoµng ®Õ b¹c nhîc, hoµn toµn phô thuéc vµo ngêi Ph¸p.

KHæNG Tö (511- 479 TCN): Tªn Kh©u, ngêi níc Lç, sèng vµo ®êi nhµ Chu thêi ChiÕn quèc (Trung Quèc). Häc réng, tµi cao, lµ ng-êi s¸ng lËp ra ®¹o Khæng - mét trong ba gi¸o ph¸i lín nhÊt Trung Quèc (Khæng gi¸o, PhËt gi¸o, L·o gi¸o). §¹o Khæng lµ nÒn t¶ng t tëng chÝnh thèng cña chÕ ®é phong kiÕn Trung Quèc vµ ¶nh hëng s©u réng trong nhiÒu níc ch©u ¸. §¹o Khæng ®Ò cao lßng ¸i quèc trung thÇn, ph©n ®Þnh r¹ch rßi quan hÖ vua - t«i, cha - con, chång - vî, coi thêng phô n÷ vµ ngêi lao ®éng.

K¥RIS¥NA, Rama (1857-?): Nhµ triÕt häc, nhµ v¨n, nhµ ho¹t ®éng chÝnh trÞ Ên §é næi tiÕng, chñ tr¬ng ®Êu tranh ®ßi gi¶i phãng vÒ chÝnh trÞ vµ kªu gäi ®oµn kÕt d©n téc. N¨m 1909, bÞ chÝnh quyÒn thuéc ®Þa Anh trôc xuÊt khái Ên §é.

L

LANÐTX¡NG, Gi¨ng Mari ¡ngtoan ®¬ (1843-1919): Nhµ tù nhiªn häc, thÇy thuèc vµ nhµ chÝnh trÞ Ph¸p; Toµn quyÒn §«ng D¬ng n¨m 1891-1894; Bé trëng Bé Hµng h¶i n¨m 1899-1902; gi¸m ®èc chÝnh trÞ b¸o SiÌcle n¨m 1906; t¸c gi¶ cña nhiÒu c«ng tr×nh khoa häc.

L·O Tö: Tøc Lý §am, ngêi sèng ®ång thêi víi Khæng Tö thêi ChiÕn quèc (Trung Quèc); lµ quan coi kho s¸ch vµ s¸ng lËp ra ®¹o L·o lµ mét trong ba gi¸o ph¸i lín nhÊt ë Trung Quèc. §¹o L·o ®îc Trang Tö ph¸t triÓn theo chñ nghÜa yÕm thÕ, tho¸t tôc. §¹o L·o

khuyªn con ngêi kh«ng nªn lµm tr¸i víi "®¹o" (v« vi), tøc quy luËt tù nhiªn. Sau nµy çc m«n ®Ö cña L·o Tö biÕn "v« vi" thµnh "xuÊt thÕ" - cã tÝnh chÊt mª tÝn, huyÒn bÝ, dïng bïa chó, thuËt ph¸p mª hoÆc d©n chóng.

L£ §¹I HµNH (941-1005): Tøc Lª Hoµn, danh tíng nhµ §inh. Lª Hoµn lµ ngêi chØ huy cuéc kh¸ng chiÕn chèng qu©n Tèng (Trung Quèc) x©m lîc lÇn thø nhÊt vµ lËp nhiÒu chiÕn c«ng vang déi t¹i ¶i Chi L¨ng vµ trªn s«ng B¹ch §»ng. Lª Hoµn ®îc Th¸i hËu D¬ng V©n Nga vµ çc tíng lÜnh suy t«n lªn ng«i vua më ®Çu nhµ TiÒn Lª (980-1009).

L£ LîI (1385-1433): Anh hïng d©n téc. N¨m 1406, nhµ Minh (Trung Quèc) x©m lîc níc ta. N¨m 1418, sau qu¸ tr×nh chuÈn bÞ vµ vËn ®éng nh©n d©n, Lª Lîi ®îc NguyÔn Tr·i gióp søc ®· phÊt cê khëi nghÜa ë Lam S¬n (Thanh Ho¸). §îc ®«ng ®¶o çc tÇng líp nh©n d©n ñng hé, cuéc khëi nghÜa ®· nhanh chãng chuyÓn thµnh cuéc chiÕn tranh gi¶i phãng d©n téc. Cuéc kh¸ng chiÕn kÐo dµi 10 n¨m (1418-1428) vµ kÕt thóc th¾ng lîi, lËt ®æ ¸ch thèng trÞ cña nhµ Minh.

Sau khi chiÕn th¾ng qu©n Minh, ngµy 29-4-1428, Lª Lîi lªn ng«i vua vµ lËp ra triÒu Lª ®a chÕ ®é phong kiÕn ViÖt Nam lªn giai ®o¹n ph¸t triÓn thÞnh vîng.

L£NIN, Vla®imia IlÝch (1870-1924): L·nh tô thiªn tµi cña giai cÊp v« s¶n vµ nh©n d©n lao ®éng toµn thÕ giíi, ngêi s¸ng lËp ra §¶ng Céng s¶n Liªn X« vµ Nhµ níc c«ng n«ng ®Çu tiªn trong lÞch sö loµi ngêi, vµ s¸ng lËp ra Quèc tÕ Céng s¶n. KÕ tôc sù nghiÖp cña C.M¸c vµ Ph.¡ngghen, V.I.Lªnin ®· ®Êu tranh kiªn quyÕt ®Ó b¶o vÖ tinh thÇn çch m¹ng cña chñ nghÜa M¸c, chèng l¹i mäi sù xuyªn t¹c cña bän c¬ héi chñ nghÜa vµ ph¸t triÓn thiªn tµi c¶ ba bé phËn hîp thµnh chñ nghÜa M¸c (triÕt häc m¸cxÝt, kinh tÕ chÝnh trÞ häc m¸cxÝt, vµ chñ nghÜa x· héi khoa häc), gi¶i quyÕt ®óng ®¾n vÒ lý luËn vµ thùc tiÔn çc vÊn ®Ò ®Æt ra cho çch


m¹ng v« s¶n trong thêi ®¹i ®Õ quèc chñ nghÜa.Lªnin ®Æc biÖt chó ý vµ ®· ®a ra nhiÒu luËn ®iÓm quan

träng vÒ phong trµo ®Êu tranh cña çc d©n téc thuéc ®Þa vµ phô thuéc. Trong b¶n S¬ th¶o nh÷ng luËn c¬ng vÒ vÊn ®Ò d©n téc vµ vÊn ®Ò thuéc ®Þa ®îc tr×nh bµy t¹i §¹i héi II cña Quèc tÕ Céng s¶n (1920), V.I.Lªnin ®· nªu ra nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña phong trµo gi¶i phãng d©n téc.

L£¤P¤N II (1835-1909): Quèc v¬ng BØ tõ n¨m 1865, ngêi tæ chøc nh÷ng cuéc tÊn c«ng ®¸nh chiÕm vïng Trung Phi vµ C«ngg«.

LI¤T¢Y, Lu-i Uybe G«ngdav¬ ( 1854-1934): Thèng chÕ Ph¸p; cã mÆt nhiÒu n¨m ë çc thuéc ®Þa cña Ph¸p. N¨m 1894, Li«t©y sang §«ng D¬ng. N¨m 1912, lµm T lÖnh qu©n ®éi Ph¸p ë Marèc. N¨m 1916-1917, lµm Bé trëng Bé ChiÕn tranh. B»ng nh÷ng hµnh ®éng qu©n phiÖt hÕt søc tµn b¹o, Li«t©y chØ huy nh÷ng cuéc ®µn ¸p ®Ém m¸u çc cuéc næi dËy ®ßi gi¶i phãng, chèng thùc d©n Ph¸p ë çc thuéc ®Þa.

LÝPNÕCH, Çc (1871-1919): Nhµ ho¹t ®éng xuÊt s¾c cña phong trµo c«ng nh©n §øc vµ quèc tÕ, chiÕn sÜ ®Êu tranh tÝch cùc chèng chñ nghÜa c¬ héi, chñ nghÜa qu©n phiÖt vµ chiÕn tranh ®Õ quèc. LÝpnÕch lµ mét trong nh÷ng nhµ tæ chøc vµ l·nh ®¹o nhãm "Xp¸ctaquýt" çch m¹ng, lµ mét trong nh÷ng ngêi s¸ng lËp §¶ng Céng s¶n §øc vµ l·nh ®¹o cuéc khëi nghÜa cña c«ng nh©n n¨m 1919; bÞ kÎ thï giÕt h¹i trong nhµ tï.

L¤I, Gioãcgi¬ (1863-1945): Ngêi Anh; ®¹i biÓu Quèc héi n¨m 1890, theo khuynh híng cÊp tiÕn, chñ tr¬ng ®µn ¸p ®Ém m¸u cuéc næi dËy cña ngêi B«c. N¨m 1905, lµm Bé trëng Bé Th¬ng m¹i; sau ®ã lµm Bé trëng Bé Qu©n nhu (1915), Bé trëng Bé Quèc phßng (1916), Thñ tíng (1916). Sau chiÕn tranh, L«i Gioãcgi¬ dù Héi nghÞ VÐcx©y (1919), lµm thñ lÜnh §¶ng Tù do Anh vµ viÕt håi ký.

L¤NG, M«rix¬ (? -1923): Bé Thuéc ®Þa Ph¸p cö M.L«ng lµm Toµn quyÒn §«ng D¬ng th¸ng 12-1919; chÝnh thøc nhËm chøc tõ th¸ng 12-1919. Khi vÒ Ph¸p c«ng çn, qua C«l«ngb« bÞ chÕt, lóc cha hÕt nhiÖm kú Toµn quyÒn §«ng D¬ng th¸ng 1-1923.

L¤NGGH£, Gi¨ng (1876-1938): LuËt s, nhµ b¸o, ®¶ng viªn §¶ng X· héi Ph¸p thuéc ph¸i Giuyn Ghex®¬ (ph¸i trung). T¹i §¹i héi Tua n¨m 1920, L«ngghª bá phiÕu cho Quèc tÕ thø hai vµ vÉn tham gia §¶ng X· héi. N¨m 1934, §¶ng Céng s¶n Ph¸p lËp MÆt trËn nh©n d©n chèng ph¸t xÝt, L«ngghª lµ ngêi ñng hé vµ tham gia MÆt trËn cho ®Õn khi qua ®êi.

L¥B¤NG, Guyxtave (1841-1931): ThÇy thuèc, nhµ x· héi häc Ph¸p, t¸c gi¶ mét sè t¸c phÈm vÒ nÒn v¨n minh ArËp, Ên §é, v.v..

L¥BROONG, Anbe (1871-1950): Häc Trêng b¸ch khoa, kü s má, nghÞ sÜ Quèc héi tõ n¨m 1900, Bé trëng Bé thuéc ®Þa (1911-1914), Chñ tÞch Thîng viÖn (1931), Tæng thèng (1932-1940), bÞ §øc b¾t ®i ®µy (1944-1945).

LóCX¡MBUA, R«da (1871-1919): Nhµ ho¹t ®éng lçi l¹c cña phong trµo c«ng nh©n Ba Lan, §øc vµ quèc tÕ, mét trong nh÷ng thñ lÜnh çnh t¶ cña Quèc tÕ thø hai. Ngay tõ ®Çu cuéc ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt bµ ®· ®øng trªn lËp trêng quèc tÕ chñ nghÜa, lµ mét trong nh÷ng ngêi cã s¸ng kiÕn lËp ra nhãm "Quèc tÕ", sau ®æi tªn lµ nhãm "Xp¸ctaquýt", råi l¹i ®æi lµ héi "Xp¸ctaquýt". Sau Çch m¹ng th¸ng 11-1918 ë §øc, bµ gi÷ vai trß l·nh ®¹o trong §¹i héi thµnh lËp §¶ng Céng s¶n §øc. Th¸ng 1- 1919, bµ bÞ b¾t vµ bÞ bän ph¶n çch m¹ng s¸t h¹i.

Lý B¤N (Lý Nam §Õ) : Cßn gäi lµ Lý BÝ, quª tØnh Th¸i B×nh. N¨m 542, Lý B«n l·nh ®¹o cuéc khëi nghÜa chèng qu©n x©m lîc nhµ L¬ng (Trung Quèc), gi¶i phãng ®Êt níc. N¨m 544, Lý B«n lªn ng«i vua, xng lµ Nam ViÖt ®Õ, tªn níc lµ V¹n Xu©n. N¨m 545, nhµ L¬ng l¹i ®em qu©n sang x©m lîc. V× thÕ yÕu, cuéc kh¸ng chiÕn cña nh©n d©n ta bÞ thÊt b¹i. Lý B«n ph¶i lui vÒ vïng


VÜnh Phó vµ mÊt t¹i ®©y.

M

M¸C, Çc (1818-1883): L·nh tô cña giai cÊp v« s¶n thÕ giíi, nhµ t t-ëng vÜ ®¹i, ngêi s¸ng lËp chñ nghÜa céng s¶n khoa häc. M¸c lµ ngêi s¸ng t¹o ra lý luËn çch m¹ng v« s¶n. Tõ sù ph©n tÝch sø mÖnh lÞch sö cña giai cÊp v« s¶n, M¸c ®· ®Ò ra häc thuyÕt vÒ chuyªn chÝnh v« s¶n lµ c«ng cô cña bíc qu¸ ®é çch m¹ng tõ chñ nghÜa t b¶n sang chñ nghÜa x· héi. Tõ sù ph©n tÝch x· héi t b¶n, M¸c ®Ò ra häc thuyÕt vÒ gi¸ trÞ thÆng d.

M¸c kh«ng chØ lµ nhµ lý luËn thiªn tµi mµ tríc hÕt M¸c lµ nhµ çch m¹ng vÜ ®¹i. N¨m 1847, M¸c vµ ¡ngghen gia nhËp Liªn minh nh÷ng ngêi céng s¶n. N¨m 1864, M¸c s¸ng lËp vµ lµ linh hån cña Quèc tÕ thø nhÊt, M¸c ®· ®Êu tranh chèng çc thø chñ nghÜa c¬ héi trong phong trµo c«ng nh©n, chèng bän v« chÝnh phñ vµ ®Þnh ra s¸ch lîc çch m¹ng cho cuéc ®Êu tranh cña giai cÊp c«ng nh©n.

M¸C§¤NAN, Giªm Ramx©y (1866-1937): Ngêi l·nh ®¹o §¶ng C«ng nh©n ®éc lËp Anh vµ C«ng ®¶ng Anh; ñng hé chÝnh s¸ch hîp t¸c giai cÊp vµ çi gäi lµ "chñ nghÜa x· héi nhËp dÇn vµo chñ nghÜa t b¶n". N¨m 1924 vµ 1929-1935 lµm Thñ tíng. M¸c®«nan ®· ra søc b¶o vÖ lËp trêng cña chñ nghÜa ®Õ quèc Anh vµ ®· gieo r¾c nh÷ng ¶o tëng c¶i l¬ng chñ nghÜa trong phong trµo c«ng nh©n Anh.

MAN§ENXTAM, ¤xÝp (1891-1938): Sinh trong mét gia ®×nh th¬ng gia Nga. Lµm th¬ tõ trÎ; n¨m 1909, cã th¬ in trªn b¸o lÇn ®Çu tiªn. Sau Çch m¹ng Th¸ng Mêi, tham gia çc c¬ quan tuyªn truyÒn v¨n ho¸; s¸ng t¸c nhiÒu thÓ lo¹i, nghiªn cøu v¨n häc vµ viÕt b¸o.

Man®enxtam gÆp NguyÔn ¸i Quèc ®Ó pháng vÊn th¸ng 12-1923 vµ viÕt bµi ®¨ng trªn b¸o Ogoniok.

M¹NH Tö (372-289): Tªn Kha, quan ®¹i thÇn thêi ChiÕn quèc (Trung Quèc). ¤ng cã tµi hïng biÖn, ®· ®i kh¾p ®Êt níc Trung Hoa tuyªn truyÒn, ph¸t triÓn triÕt lý cña Khæng Tö lªn thµnh Quèc gi¸o. ¤ng cã c©u nãi næi tiÕng: "D©n vi quý, x· t¾c thø chi, qu©n vi khinh" (Lîi Ých cña d©n tríc hÕt, sau ®ã ®Õn lîi Ých cña nhµ níc, lîi Ých cña vua kh«ng ®¸ng kÓ).

MANUINXKI, §imitri Dakhail«vÝch (1883-1959): §¶ng viªn §¶ng C«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga cuèi n¨m 1903. Sau ®ã bÞ b¾t, bÞ ®i ®µy, råi vît ngôc, sèng lu vong vµ gÆp Lªnin ë Pari. N¨m 1912, bÝ mËt trë vÒ Nga. Çch m¹ng Th¸ng Mêi Nga thµnh c«ng, Lªnin cö Manuinxki ra mÆt trËn lµm ChÝnh uû "®á" råi lµm Thø trëng Bé L¬ng thùc, Héi trëng Ch÷ thËp ®á. N¨m 1921, ®îc cö lµm BÝ th thø nhÊt §¶ng Céng s¶n Ucraina. Tõ n¨m 1922, chuyÓn sang c«ng t¸c ë Quèc tÕ Céng s¶n. N¨m 1924, lµ Uû viªn Ban ChÊp hµnh Quèc tÕ Céng s¶n, n¨m 1928, lµ BÝ th Ban ChÊp hµnh Quèc tÕ Céng s¶n. Ba m¬i n¨m liÒn lµ Uû viªn Trung ¬ng §¶ng Céng s¶n Liªn X«.

MAR¡NG, R¬nª (1887-1960): Nhµ v¨n Ph¸p, ngêi gèc Guyan (thuéc ®Þa cña Ph¸p ë ch©u Mü Latinh). §Çu nh÷ng n¨m 20, Mar¨ng cã t tëng tiÕn bé, phª ph¸n chÝnh s¸ch ph¶n ®éng cña chÝnh quyÒn thùc d©n ®èi víi çc níc thuéc ®Þa. BÞ thùc d©n Ph¸p g©y ¸p lùc, Mar¨ng tõ bá quan ®iÓm tiÕn bé, quay l¹i phôc vô lîi Ých cña chñ nghÜa ®Õ quèc. T¸c phÈm Batuala xuÊt b¶n lÇn ®Çu n¨m 1921, ®îc NguyÔn ¸i Quèc ®¸nh gi¸ cao. Sau khi Mar¨ng ®i vµo con ®êng tho¸i ho¸, NguyÔn ¸i Quèc nhiÒu lÇn nh¾c tíi Mar¨ng víi th¸i ®é phª ph¸n.

M¡NGGIANH, S¸cl¬ (1866-1925) : Tíng Ph¸p. Sau khi tèt nghiÖp tr-êng vâ bÞ Xanh Xia, M¨nggianh lµm viÖc nhiÒu n¨m ë çc níc ch©u Phi ®en, ë B¾c Kú (1901-1904), lµm phã Cao uû Ph¸p ë


Marèc n¨m 1912. Trong nh÷ng n¨m ë çc thuéc ®Þa cña Ph¸p, M¨nggianh chñ tr¬ng ®µn ¸p tµn b¹o çc cuéc næi dËy cña ng-êi b¶n xø v× gi¶i phãng d©n téc, chèng chñ nghÜa thùc d©n.

M¨nggianh lµm Tæng thanh tra qu©n ®éi Ph¸p ë çc thuéc ®Þa vµ Uû viªn Héi ®ång Quèc phßng níc Ph¸p ®Çu nh÷ng n¨m 20.

MÐCLANH, M¸cxian H¨ngri (1860-?): Tham gia qu©n ®éi n¨m 1880-1885. Lµm viªn chøc ë nhiÒu thuéc ®Þa cña Ph¸p (Tahiti, C«ngg«, Gua®¬lóp, T©y Phi, ch©u Phi xÝch ®¹o, Ma®ag¸txca) vµ Toµn quyÒn §«ng D¬ng n¨m 1923-1925.

M£RICH, VÝchto Xªlextanh (1876-1933): Nhµ b¸o Ph¸p, ®¶ng viªn §¶ng X· héi; ®¹i biÓu cña quËn Xen t¹i §¹i héi lÇn thø XVIII §¶ng X· héi ë Tua, bá phiÕu cho Quèc tÕ thø ba ®îc bÇu vµo Ban l·nh ®¹o cña §¶ng Céng s¶n n¨m 1920-1921 vµ Héi ®ång qu¶n trÞ b¸o L'HumanitÐ. N¨m 1923, bÞ khai trõ khái §¶ng Céng s¶n.

M¤NGTEXKI¥, S¸cl¬ Lu-i (1689-1755): Nhµ x· héi häc t s¶n lçi l¹c cña Ph¸p, nhµ kinh tÕ vµ nhµ v¨n... §¹i diÖn cña ph¸i Khai s¸ng thÕ kû XVIII, nhµ lý luËn cña chñ nghÜa qu©n chñ lËp hiÕn.

MUXTAPHA (1881-1938): Cßn cã tªn Kªman AtatuyÕch, nghÜa lµ "Cha cña ngêi Thæ NhÜ Kú". Häc trêng qu©n sù Xal«nÝch. N¨m 1905, tèt nghiÖp ViÖn Hµn l©m qu©n sù víi qu©n hµm ®¹i uý. N¨m 1915, lµ t lÖnh binh ®oµn thø 7 qu©n Palextin, ®¸nh th¾ng liªn qu©n Anh - Ph¸p ë quÇn ®¶o Galip«li. Kªman l·nh ®¹o çch m¹ng d©n téc t s¶n Thæ NhÜ Kú chèng chñ nghÜa ®Õ quèc níc ngoµi vµ bän m¹i b¶n phong kiÕn trong níc, kÕt thóc th¾ng lîi n¨m 1922. Sau ®ã lµm Tæng thèng níc Thæ NhÜ Kú ®éc lËp. Kªman chñ tr¬ng x©y dùng vµ cñng cè t×nh h÷u nghÞ víi Liªn X«. Nhng Kªman vÉn mang ý thøc hÖ cña giai cÊp t s¶n, cÊm çc héi c«ng nh©n ho¹t ®éng vµ ®µn ¸p nh÷ng cuéc b·i c«ng cña ngêi lao ®éng.

N

NAP¤L£¤NG, Lu-i B«nap¸ct¬ (1769-1821): Nhµ qu©n sù næi tiÕng cña Ph¸p. N¨m 1785, tèt nghiÖp trêng ph¸o binh víi qu©n hµm thiÕu uý. Tham gia çch m¹ng Ph¸p n¨m 1789 vµ nhanh chãng trë thµnh mét viªn tíng trÎ n¾m quyÒn chØ huy tèi cao qu©n ®éi. N¨m 1799, tæ chøc ®¶o chÝnh vµ n¨m 1804, tuyªn bè thiÕt lËp chÕ ®é ®éc tµi. Nap«lª«ng ®· l«i kÐo níc Ph¸p vµo nh÷ng cuéc chiÕn tranh chiÕm ®ãng l·nh thæ nhiÒu níc ch©u ¢u. N¨m 1812, thÊt b¹i trong cuéc chiÕn tranh x©m lîc níc Nga. N¨m 1814, bÞ liªn qu©n ch©u ¢u ®¸nh b¹i. N¨m 1815, chiÕm l¹i ng«i hoµng ®Õ nhng sau thÊt b¹i t¹i OatÐcl« (22-6-1815) l¹i bÞ lËt ®æ.

NGHI£U: Mét «ng vua mang nhiÒu tÝnh huyÒn tho¹i trong lÞch sö Trung Quèc thêi m¹t kú C«ng x· thÞ téc. ¤ng næi tiÕng vÒ lßng yªu níc, nh©n tõ. Thêi «ng trÞ v×, ®Êt níc thanh b×nh, nh©n d©n no Êm. ¤ng nhêng l¹i ng«i vua cho «ng ThuÊn chø kh«ng truyÒn l¹i cho con.

NG¤ BéI PHU (1874-1939): Quª tØnh S¬n §«ng (Trung Quèc), thuéc ph¸i qu©n phiÖt B¾c D¬ng hÖ Trùc (tØnh Trùc LÖ). N¨m 1920, Ng« Béi Phu ®¸nh th¾ng ph¸i qu©n phiÖt §oµn Kú Thuþ råi thao tóng chÝnh phñ qu©n phiÖt B¾c D¬ng, lµm tay sai cho ®Õ quèc Anh - Mü. Ng« Béi Phu chñ tr¬ng tµn s¸t d· man c«ng nh©n ®êng s¾t B¾c Kinh - Vò H¸n n¨m 1923. N¨m 1926, qu©n Quèc d©n xuÊt ph¸t tõ Qu¶ng §«ng tiÕn hµnh B¾c ph¹t, ®¸nh th¾ng ph¸i qu©n phiÖt Ng« Béi Phu.

NG¤ QUYÒN (899-944): Anh hïng d©n téc, mét tíng lÜnh tµi giái, chÝ lín, mu cao, quª ë §êng L©m (nay thuéc Ba V×, Hµ Néi). Tríc nguy c¬ x©m lîc cña nhµ Nam H¸n, Ng« QuyÒn ®· h¹ thµnh §¹i La, giÕt kÎ b¸n níc KiÒu C«ng TiÔn, trõ mèi ho¹ bªn trong, æn ®Þnh t×nh h×nh trong níc vµ gÊp rót chuÈn bÞ lùc lîng kh¸ng


chiÕn. Ng« QuyÒn lµ ngêi tæ chøc chiÕn dÞch B¹ch §»ng lÞch sö. ChiÕn th¾ng oanh liÖt trªn s«ng B¹ch §»ng ®· ®¸nh b¹i mu ®å x©m lîc cña nhµ Nam H¸n, chÊm døt mét thêi kú mÊt níc kÐo dµi h¬n ngh×n n¨m vµ më ®Çu giai ®o¹n ®éc lËp d©n téc.

NGUYÔN KH¾C VÖ (1896-? ): Sinh ë tØnh Trµ Vinh, ®ç tiÕn sÜ luËt khoa n¨m 1921, tiÕn sÜ khoa chÝnh trÞ vµ kinh tÕ n¨m 1922. Th¸ng 6-1948, NguyÔn Kh¾c VÖ tham gia çc chÝnh phñ bï nh×n do thùc d©n Ph¸p lËp ra, lµm Bé trëng Bé T ph¸p råi Phã Thñ tíng kiªm Bé trëng Bé T ph¸p, sau ®ã lµm §¹i sø cña chÝnh quyÒn Sµi Gßn ë Anh n¨m 1952-1954.

P

PASA, ¡ngve (1882-1922): ChØ huy qu©n Thæ NhÜ Kú ë vïng Çpcad¬ n¨m 1914 vµ b¶o vÖ eo biÓn §¸c®anen n¨m 1915-1916; cã t tëng thèng nhÊt ngêi Thæ NhÜ Kú ë Trung ¸ vµ ètt«man. NhiÒu lÇn ®Õn M¸txc¬va, muèn liªn kÕt nh÷ng ngêi b«nsªvÝch theo lËp trêng d©n téc. §îc nhµ níc Nga X«viÕt gióp ®ì, Pasa ®¸nh th¾ng kÎ thï ®îc ®Õ quèc Anh ñng hé. Th¸ng 10-1921, Pasa chèng l¹i Hång qu©n vµ chÝnh quyÒn X«viÕt bÞ tö vong.

PAXT¥, Lu-i (1822-1895): Nhµ ho¸ häc vµ nhµ sinh vËt häc lçi l¹c cña níc Ph¸p vµ cña loµi ngêi. Sau nhiÒu n¨m nghiªn cøu, Paxt¬ kh¸m ph¸ nhiÒu bÝ Èn trong viÖc lªn men; nh÷ng kÕt qu¶ t×m tßi khoa häc cña Paxt¬ vÒ çc bÖnh truyÒn nhiÔm vµ m«n vi trïng häc, lµm ®¶o lén ngµnh y häc vµ gi¶i phÉu häc. Paxt¬ cßn nghiªn cøu thµnh c«ng nh÷ng bÖnh cña con t»m vµ gµ, ph¸t minh ra thuèc tiªm phßng vµ chèng näc ®éc cña chã d¹i. Tõ 1888, ë Ph¸p thµnh lËp ViÖn Paxt¬, trung t©m nghiªn cøu vi trïng häc.

P£T¥RèP, Rac«nnicèp Phª®o: Ngêi Nga; ®¶ng viªn §¶ng Céng s¶n

(b); §¹i biÓu dù §¹i héi lÇn thø V Quèc tÕ Céng s¶n, ®îc §¹i héi bÇu lµ Uû viªn dù khuyÕt Ban ChÊp hµnh Quèc tÕ Céng s¶n n¨m 1924; tham dù nhiÒu phiªn häp më réng cña héi nghÞ §oµn Chñ tÞch Ban ChÊp hµnh Quèc tÕ Céng s¶n n¨m 1925-1927. Héi nghÞ më réng lÇn thø 4 cña §oµn Chñ tÞch Ban ChÊp hµnh Quèc tÕ céng s¶n n¨m 1924 quyÕt ®Þnh cö Pªt¬rèp tham gia Ban ph¬ng §«ng. Héi nghÞ më réng lÇn thø 6, n¨m 1926, §oµn Chñ tÞch Ban ChÊp hµnh Quèc tÕ Céng s¶n cö Pªt¬rèp vµo Ban BÝ th cña Quèc tÕ Céng s¶n kiªm Tæng th ký Ban ph¬ng §«ng.

PHALIE, ¸cm¨ng (1841-1931): §¹i biÓu ph¸i Céng hoµ trong Quèc héi Ph¸p (1876), Chñ tÞch Quèc héi (1883), nhiÒu lÇn lµm Bé trëng (1882-1892), Chñ tÞch Thîng viÖn (1889), Tæng thèng (1906-1913).

PHAN BéI CH¢U (1867-1940): Nhµ yªu níc, quª ë Nam §µn, NghÖ An; ngêi khëi xíng chñ tr¬ng §«ng du; n¨m 1905, lËp Duy t©n héi theo kiÓu qu©n chñ lËp hiÕn; n¨m 1912, lËp ViÖt Nam quang phôc héi, theo ®êng lèi qu©n chñ t s¶n thay thÕ Héi Duy t©n; n¨m 1924, c¶i tæ ViÖt Nam quang phôc héi thµnh ViÖt Nam Quèc d©n ®¶ng; th¸ng 12-1924, sau khi tiÕp xóc víi NguyÔn ¸i Quèc, Phan Béi Ch©u chñ tr¬ng chuyÓn ho¹t ®éng theo ®êng lèi çch m¹ng míi. Nhng bÞ ®Þch b¾t nªn chñ tr¬ng kh«ng thµnh. N¨m 1925, bÞ toµ ¸n thùc d©n xö tö h×nh sau h¹ xuèng chung th©n råi giam láng ë HuÕ.

Trong thêi gian ë HuÕ, Phan Béi Ch©u thêng nh¾c ®Õn NguyÔn ¸i Quèc vµ bµy tá lßng tin tëng vµo chñ nghÜa x· héi trong cuèn s¸ch Chñ nghÜa x· héi do «ng viÕt n¨m 1935.

PHAN CH¢U TRINH (1872-1926): Nhµ yªu níc, quª tØnh Qu¶ng Nam (nay lµ Qu¶ng Nam - §µ N½ng), ®ç phã b¶ng n¨m 1901. N¨m 1903, lµm Thõa biÖn Bé LÔ. N¨m 1905, ço quan vÒ quª ho¹t ®éng chÝnh trÞ. N¨m 1906, sau chuyÕn ®i NhËt vÒ, Phan Ch©u Trinh ra søc tuyªn truyÒn chñ tr¬ng c¶i çch vµ trë thµnh mét trong nh÷ng ngêi cÇm ®Çu xu híng c¶i l¬ng ë níc ta ®Çu


thÕ kû XX. N¨m 1908, khi phong trµo chèng thuÕ cña n«ng d©n Trung Kú bÞ ®µn ¸p, Phan Ch©u Trinh bÞ thùc d©n Ph¸p b¾t ®µy ra C«n §¶o; n¨m 1911, nhê cã Liªn minh nh©n quyÒn Ph¸p can thiÖp, ®îc tr¶ tù do vµ sang c tró t¹i Ph¸p. N¨m 1925, vÒ níc vµ mÊt t¹i Sµi Gßn n¨m 1926.

PHAN §×NH PHïNG (1847-1895): Mét sÜ phu yªu níc næi tiÕng cuèi thÕ kû XIX; nhiÖt liÖt hëng øng phong trµo CÇn V¬ng cña vua Hµm Nghi n¨m 1885, tæ chøc khëi nghÜa chèng thùc d©n Ph¸p, lËp c¨n cø ë vïng rõng nói H¬ng S¬n - H¬ng Khª, tØnh Hµ TÜnh. Phan §×nh Phïng ®· vît nhiÒu gian khæ, duy tr× cuéc chiÕn ®Êu gÇn 10 n¨m; bÞ th¬ng trong mét trËn ®¸nh råi l©m bÖnh mÊt ngµy 28-12-1895.

PHAN V¡N TR¦êNG (1876-1933): Sinh trong mét gia ®×nh yªu níc, quª huyÖn Tõ Liªm, Hµ Néi; sang Ph¸p n¨m 1908, võa lµm viÖc, võa tiÕp tôc häc thªm. N¨m 1914, bÞ b¾t ®i lÝnh; v× nghi ho¹t ®éng chèng Ph¸p nªn bÞ tï 11 th¸ng. Sau ra khái tï (tr¾ng ¸n), nhng ®Õn n¨m 1919 míi ®îc gi¶i ngò. Phan V¨n Trêng hoµn thµnh luËn ¸n tiÕn sÜ luËt vµ lµm luËt s ë Toµ thîng thÈm Pari. N¨m 1923, vÒ níc; n¨m 1925, thay NguyÔn An Ninh lµm gi¸m ®èc chÝnh trÞ b¸o La Cloche fªlÐe xuÊt b¶n ë Sµi Gßn, cho ®¨ng toµn v¨n Tuyªn ng«n cña §¶ng céng s¶n cña M¸c vµ ¡ngghen; ®¨ng l¹i nhiÒu bµi cña çc nhµ ho¹t ®éng céng s¶n Ph¸p ®· xuÊt b¶n ë Ph¸p. Phan V¨n Trêng cã c¶m t×nh víi NguyÔn ¸i Quèc tõ khi míi ®Õn Ph¸p vµ cïng ho¹t ®éng yªu níc chèng thùc d©n ë Pari; ñng hé Çch m¹ng Th¸ng Mêi Nga, t¸n thµnh ®êng lèi cña Quèc tÕ Céng s¶n vµ kiªn quyÕt ®Êu tranh chèng chñ nghÜa thùc d©n Ph¸p trªn lËp trêng tiÕn bé. Th¸ng 5-1926, b¸o La Cloche fªlÐe ®æi tªn lµ L'Annam, vÉn do Phan V¨n Trêng lµm gi¸m ®èc mét thêi gian, tiÕp tôc t«n chØ vµ môc ®Ých cña tê b¸o tríc.

PHR¡NGX¥, Anat«n (1844-1924): Nhµ v¨n Ph¸p, gi¶i thëng N«ben vÒ v¨n häc n¨m 1921. N¨m 1921 tham gia §¶ng Céng s¶n Ph¸p.

T¸c gi¶ cña nhiÒu tiÓu thuyÕt næi tiÕng. Çc t¸c phÈm cña Anat«n Phr¨ngx¬ thÊm nhuÇn chñ nghÜa nh©n ®¹o cao quý, ®Æt ra nh÷ng vÊn ®Ò x· héi vµ chÝnh trÞ to lín cña ®Çu thÕ kû XX. V¨n phong cña «ng trong s¸ng, nhÑ nhµng vµ giÔu cît s©u s¾c.

PIE (1672-1725): Cßn gäi lµ Pie ®¹i ®Õ; nhµ c¶i çch næi tiÕng cña níc Nga cuèi thÕ kû XVII, ®Çu thÕ kû XVIII. KÕ vÞ ng«i vua n¨m 1682, chÝnh thøc ®¨ng quang n¨m 1689. Trong thêi gian trÞ v×, Pie ®· tiÕn hµnh c¶i çch toµn diÖn ®Êt níc: thµnh lËp th-îng viÖn, ph©n chia khu vùc hµnh chÝnh, x©y dùng kinh ®« míi, ®µo kªnh, ®¾p ®Ëp, më xëng luyÖn kim, khai kho¸ng, ®ãng tµu, x©y dùng qu©n ®éi thêng trùc, ph¸t triÓn h¹m ®éi, qu¶n lý nhµ thê vµ thùc hiÖn chÝnh s¸ch më cöa vÒ c«ng nghiÖp, th¬ng m¹i. Nh÷ng c¶i çch cña Pie ®· rót ng¾n kho¶ng çch tôt hËu cña níc Nga víi çc níc ph¬ng T©y.

PLAT¤NG (427-347 TCN): Nhµ triÕt häc duy t©m cæ ®¹i Hy L¹p. Plat«ng dïng lý thuyÕt cña t«n gi¸o cho r»ng thîng ®Õ s¸ng t¹o thÕ giíi ®Ó ®èi lËp víi quan niÖm duy vËt vÒ vò trô v« cïng v« tËn; dïng thÇn häc ®èi lËp víi quyÕt ®Þnh luËn. Lý luËn x· héi cña Plat«ng nh»m lµm cho nÒn thèng trÞ cña quý téc ®îc vÜnh viÔn. Trong häc thuyÕt vÒ nhµ níc lý tëng, Plat«ng qu¶ quyÕt r»ng trËt tù x· héi ph¶i dùa trªn 3 ®¼ng cÊp: 1. Nh÷ng nhµ triÕt häc chÊp chÝnh, 2. VÖ binh; 3. N«ng d©n vµ thî thñ c«ng, v.v.. §¼ng cÊp 1 cai trÞ; ®¼ng cÊp 2 gi÷ g×n trËt tù; ®¼ng cÊp thø 3 s¶n xuÊt. ¤ng coi sù ph©n tranh nh»m lµm cho chÕ ®é bãc lét n« lÖ vÜnh viÔn Êy lµ "tù nhiªn vµ bÊt di bÊt dÞch".

PO¡NGCAR£, Raym«ng (1860-1934): Tr¹ng s Ph¸p, nghÞ sÜ Quèc héi, Bé trëng Bé Gi¸o dôc (1893-1894); Bé trëng Bé Tµi chÝnh (1894-1895, 1906); Thñ tíng phô tr¸ch Bé Ngo¹i giao (1912-1913); Tæng thèng (1913-1920). Lu«n lu«n thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cùc h÷u, nªn cã tªn "Po¨ngcarª hiÕu chiÕn". Nh÷ng n¨m 1922-1924, l¹i lµm Thñ tíng phô tr¸ch ngo¹i giao. Tõ n¨m 1929, rót khái chÝnh


trêng vÒ viÕt håi ký.

R

RIVIE, H¨ngri: SÜ quan h¶i qu©n Ph¸p tham gia ®¸nh chiÕm B¾c Kú lÇn thø hai, bÞ qu©n ta giÕt chÕt ë gÇn CÇu GiÊy (Hµ Néi) n¨m 1883.

R¤I, Manaben®ra N¸t (1892-1948): Ngêi Ên §é, tham gia phong trµo ®Êu tranh chèng ®Õ quèc Anh tõ n¨m 1910. N¨m 1915, sèng ë níc ngoµi vµ tham gia phong trµo céng s¶n. §· dù çc §¹i héi II, III, IV, V Quèc tÕ Céng s¶n. N¨m 1922, ®îc bÇu lµ Uû viªn dù khuyÕt Ban ChÊp hµnh Quèc tÕ Céng s¶n. N¨m 1924, ®îc bÇu lµ Uû viªn chÝnh thøc Ban ChÊp hµnh Quèc tÕ Céng s¶n.

Sau bá §¶ng Céng s¶n, tham gia phong trµo ®Êu tranh chèng ®Õ quèc Anh theo xu híng t s¶n.

RóTX¤, Gi¨ng Gi¾c (1712-1778): Nhµ v¨n, nhµ triÕt häc Ph¸p næi tiÕng. Rótx« bµi xÝch gi¸o héi vµ cho r»ng nguyªn nh©n cña sù kh«ng c«ng b»ng trong x· héi lµ chÕ ®é t h÷u lín, tõ ®ã n¶y sinh m©u thuÉn trong x· héi. Rótx« ®Ò cao d©n chñ t s¶n, tÝnh nh©n ®¹o vµ lý tëng ho¸ x· héi céng s¶n nguyªn thuû.

S

S¸CL¥ I (1600-1649): Vua Anh tõ n¨m 1625; ngêi triÖt ®Ó ®Êu tranh ®Ó duy tr× chÕ ®é phong kiÕn. Trong Çch m¹ng t s¶n Anh, S¸cl¬ I bÞ h¹ bÖ vµ ®a ra xÐt xö víi møc ¸n tö h×nh cho mét hoµng ®Õ b¹o chóa, kÎ thï cña nh©n d©n.

SÕCHXPIA, Uyliam (1564-1616): Nhµ v¨n, nhµ th¬, nhµ viÕt kÞch vÜ ®¹i cña níc Anh thêi ®¹i Phôc hng; t¸c gi¶ cña nhiÒu vë hµi kÞch: Uæng søc yªu ®¬ng (1591), GiÊc méng ®ªm hÌ (1594), Chµng th¬ng gia thµnh V¬nid¬ (1594) ... vµ cña nhiÒu vë bi kÞch: R«mª« vµ GiuyliÐt (1594-1595), H¨mlÐt (1601), ¤tenl«

(1604), Vua Lia (1607)...S¥VALI£, ¤guyxt¬ (1873-1956): Nhµ du lÞch vµ thùc vËt häc Ph¸p;

®i nhiÒu níc ch©u Phi, nghiªn cøu vÒ ®Þa lý, thùc vËt. S¬valiª ®· ®Õn §«ng D¬ng vµ ®Ó l¹i mét sè c«ng tr×nh khoa häc cã gi¸ trÞ.

T

THµNH TH¸I (1879-1954): Tøc NguyÔn Böu L©n, vua thø 10 nhµ NguyÔn n¨m 1889-1907. Thµnh Th¸i lµ ngêi yªu níc vµ cã tinh thÇn d©n téc. N¨m 1907, Thµnh Th¸i bÞ thùc d©n Ph¸p ®µy sang ®¶o Rªuyni«ng (ch©u Phi). N¨m 1947, ®îc ®a vÒ miÒn Nam nhng ph¶i sèng t¹i Sµi Gßn; mÊt ngµy 24-3-1954.

THUÊN: Mét «ng vua mang nhiÒu tÝnh huyÒn tho¹i trong lÞch sö Trung Quèc thêi m¹t kú C«ng x· thÞ téc, lµ ngêi cã c«ng t×m ra çch c©n, ®o thèng nhÊt. Sau nhêng ng«i cho «ng Vò, mét th-îng th tµi ba, ®øc ®é chø kh«ng truyÒn l¹i cho con.

TIL¾C, Bai G¨ngga®a (1856-1920): Mét trong nh÷ng l·nh tô phong trµo d©n téc Ên §é h×nh thµnh tõ cuèi thÕ kû XIX, tËp hîp nh÷ng phÇn tö tiÓu t s¶n vµ trÝ thøc nghÌo, chñ tr¬ng ®Êu tranh kh«ng tho¶ hiÖp víi thùc d©n Anh. Do thiÕu lý luËn vµ kh«ng liªn hÖ víi phong trµo quÇn chóng nªn ®· ®i vµo ho¹t ®éng v« chÝnh phñ, khñng bè ç nh©n, thËm chÝ sö dông c¶ nh÷ng h×nh thøc t«n gi¸o ph¶n ®éng lµm lîi khÝ tuyªn truyÒn nªn dÇn dÇn phong trµo bÞ tho¸i ho¸. Til¾c cßn lµ mét nhµ v¨n vµ viÕt nhiÒu t¸c phÈm b×nh luËn vÒ t«n gi¸o.

T¤N DËT TI£N (1866-1925): Tøc T«n Trung S¬n, nhµ çch m¹ng d©n téc d©n chñ Trung Quèc, ngêi l·nh ®¹o Çch m¹ng T©n Hîi (1911) lËt ®æ triÒu ®¹i phong kiÕn M·n Thanh; s¸ng lËp thuyÕt Tam d©n vµ tæ chøc Trung Quèc çch m¹ng ®ång minh héi (sau c¶i tæ thµnh Quèc d©n ®¶ng). N¨m 1912, ®îc bÇu lµm Tæng thèng l©m thêi Trung Hoa d©n quèc, sau ®ã tõ chøc.


N¨m 1916, tæ chøc ChÝnh phñ Qu¶ng §«ng, ®îc cö lµm §¹i Nguyªn so¸i. T«n Trung S¬n chñ tr¬ng ®oµn kÕt víi níc Nga X«viÕt, §¶ng Céng s¶n, quÇn chóng n«ng d©n, c«ng nh©n vµ xo¸ bá çc hiÖp íc bÊt b×nh ®¼ng víi níc ngoµi.

TèNG DUY T¢N (1838-1892): Mét sÜ phu yªu níc ®· tÝch cùc hëng øng phong trµo CÇn v¬ng cña vua Hµm Nghi (1885), cïng víi nhiÒu v¨n th©n, sÜ phu gi¬ng cao cê khëi nghÜa ë vïng nói Hång LÜnh, Thanh Hãa (1885-1892), vµ trë thµnh thñ lÜnh chÝnh cña phong trµo. Th¸ng 9-1892, bÞ ®Þch v©y b¾t vµ xö tö ngµy 5-10-1892.

T¥RANH, Anbe £®ua (1889-1971): Ngêi Ph¸p, ®¹i biÓu dù §¹i héi lÇn thø XVIII §¶ng X· héi Ph¸p ë Tua, ®îc bÇu lµm Uû viªn chÝnh thøc Ban l·nh ®¹o cña §¶ng theo Quèc tÕ thø ba, Uû viªn Trung ¬ng §¶ng Céng s¶n Ph¸p n¨m 1925-1926, Uû viªn Bé ChÝnh trÞ Trung ¬ng §¶ng n¨m 1923-1924. N¨m 1928, bÞ khai trõ khái §¶ng Céng s¶n. N¨m 1934, tham gia §¶ng X· héi.

TRÇN §Õ QUü (tøc TrÇn Quü hay TrÇn Ngçi): Ngêi ®· cïng TrÇn Quý Kho¸ng nèi tiÕp nhau l·nh ®¹o kh¸ng chiÕn chèng qu©n Minh n¨m 1407-1414, c¶ hai bÞ b¾t. TrÇn Ngçi bÞ giÕt vµ TrÇn Quý Kho¸ng nh¶y xuèng s«ng tù tö.

TRÇN NH¢N T¤NG (1258-1308). Tªn lµ Kh©m, vua nhµ TrÇn tõ n¨m 1278; ngêi hai lÇn trùc tiÕp l·nh ®¹o cuéc kh¸ng chiÕn chèng qu©n x©m lîc Nguyªn M«ng; sau nhêng ng«i cho con vµ tu t¹i nói Yªn Tö; s¸ng lËp ra thiÒn ph¸i Tróc L©m. TrÇn Nh©n T«ng cßn lµ nhµ th¬ xuÊt s¾c.

TRÇN QUý ÇP (1870-1908): Quª ë Qu¶ng Nam (nay lµ Qu¶ng Nam - §µ N½ng), ®ç tiÕn sÜ, ham thÝch t×m hiÓu nh÷ng t tëng tiÕn bé cña T©y ¢u. TrÇn Quý Çp thêng ®i vµo quÇn chóng diÔn thuyÕt, vËn ®éng c¶i çch x· héi, tuyªn truyÒn tinh thÇn yªu n-íc. N¨m 1908, bÞ Ph¸p ®a vµo Kh¸nh Hoµ lµm gi¸o thô ®Ó c¾t ®øt quan hÖ víi phong trµo chèng thuÕ ë Qu¶ng Nam. Do nh÷ng t tëng vµ ho¹t ®éng tiÕn bé cña TrÇn Quý Çp, thùc d©n Ph¸p ghÐp vµo téi "ph¶n nghÞch", xö tö ngµy 5-5-1908.

TR¦NG TR¾C, TR¦NG NHÞ: Hai chÞ em, l·nh tô cuéc khëi nghÜa cña nh©n d©n ta chèng ¸ch thèng trÞ cña phong kiÕn ph¬ng B¾c, nhµ §«ng H¸n, ®Çu c«ng nguyªn.

Díi sù l·nh ®¹o cña Hai Bµ Trng, nh©n d©n ta ®· giµnh l¹i ®îc nÒn ®éc lËp tõ tay nhµ H¸n, Trng Tr¾c ®îc t«n lµm vua (Trng V¬ng) ®ãng ®« ë Mª Linh (huyÖn Yªn L·ng, VÜnh Phó).

Sau hai n¨m giµnh ®îc ®éc lËp, nhµ H¸n l¹i ®em qu©n x©m lîc níc ta. Hai Bµ Trng ®· l·nh ®¹o nh©n d©n chiÕn ®Êu anh dòng gÇn mét n¨m. Nhng v× søc yÕu qu©n ta ®· bÞ tan vì, Hai Bµ Trng ®· chÕt ë cöa s«ng H¸t (th¸ng 5-43).

U

UT¥R¢Y, EcnÕxt¬: Ngêi Ph¸p, tham gia Héi ®ång thuéc ®Þa Nam Kú vµ lµ ®¹i biÓu cña Héi ®ång thuéc ®Þa Nam Kú trong H¹ nghÞ viÖn Ph¸p. Ut¬r©y lµ mét ®¹i ®Þa chñ, dïng quyÒn thÕ chiÕm 2000 ha ®Êt lËp ®ån ®iÒn ë Nam Bé. VÒ chÝnh trÞ, Ut¬r©y lµ mét viªn chøc thùc d©n cùc kú ph¶n ®éng.

UYNX¥N, Vu®r« (1856-1924): Tæng thèng Mü n¨m 1913-1921. Díi thêi Uynx¬n, vÒ ®èi néi, ChÝnh phñ Mü ®· thi hµnh chÝnh s¸ch ®µn ¸p d· man phong trµo c«ng nh©n; vÒ ®èi ngo¹i, thi hµnh chÝnh s¸ch ¨n cíp vµ bµnh tríng, can thiÖp th« b¹o vµo c«ng viÖc néi bé cña çc níc kh¸c, ®Æc biÖt lµ víi çc níc ch©u Mü Latinh.

N¨m 1918, Uynx¬n ®a ra "Ch¬ng tr×nh 14 ®iÓm". Thùc chÊt ch¬ng tr×nh nµy lµ thiÕt lËp ¸ch thèng trÞ cña Mü trªn thÕ giíi, chèng l¹i níc Nga X«viÕt míi ra ®êi. ChÝnh s¸ch nµy ®-îc che ®Ëy b»ng nh÷ng lêi lÏ mü miÒu nh "d©n chñ", "quyÒn d©n téc tù quyÕt".

N¨m 1920, Uynx¬n bÞ thÊt b¹i trong cuéc bÇu cö tæng thèng vµ th«i ho¹t ®éng chÝnh trÞ.


V

VAREN, AlÕchx¨ng®r¬ Clèt ®¬ (1870-1947):LuËt s, nhµ b¸o, ®¶ng viªn §¶ng X· héi Ph¸p, dù §¹i héi Xtraxbua vµ Tua (thuéc ph¸i L«ngghª), kh«ng t¸n thµnh Quèc tÕ Céng s¶n. Toµn quyÒn §«ng D¬ng n¨m 1925. Sau bá §¶ng X· héi; ®¹i biÓu cña §¶ng X· héi cÊp tiÕn trong Quèc héi n¨m 1945-1946, Bé trëng n¨m 1946.

VAY¡NG CUTUYARI£, P«n (1892-1937): Mét trong nh÷ng ngêi s¸ng lËp §¶ng Céng s¶n Ph¸p; nguyªn nghÞ sÜ Quèc héi Ph¸p, cùu Chñ nhiÖm b¸o L'HumanitÐ; lµ ngêi giíi thiÖu NguyÔn ¸i Quèc vµo §¶ng X· héi Ph¸p (1919). T¹i §¹i héi Tua n¨m 1920, lµ mét trong nh÷ng ngêi ®Êu tranh b¶o vÖ chñ tr¬ng §¶ng X· héi Ph¸p gia nhËp Quèc tÕ Céng s¶n vµ ñng hé bµi ph¸t biÓu cña NguyÔn ¸i Quèc ë §¹i héi nµy. Vay¨ng Cutuyariª cßn lµ ngêi tÝch cùc gióp ®ì NguyÔn ¸i Quèc khi Ngêi tho¸t khái nhµ ngôc Hång C«ng lªn Thîng H¶i, b¾t liªn l¹c víi tæ chøc ®Ó ®Õn Liªn X«.

VINH£ §èCT¤NG, P«n. P«n Vinhª §èct«ng lµ bót danh cña P«n Echiªn Vinhª (1839 - 1943): Ngêi Ph¸p; häc dîc vµ phôc vô trong ngµnh hµng h¶i tõ n¨m 1880. Tõ n¨m 1889 - 1893, lµm viÖc ë ch©u Phi, s¸ng t¸c v¨n häc, ®· xuÊt b¶n 10 cuèn tiÓu thuyÕt. Trong ho¹t ®éng chÝnh trÞ, Vinhª §èct«ng tham gia ph¸i cÊp tiÕn cùc t¶, t¸c gi¶ cuèn Vinh quang cña lìi g¬m, xuÊt b¶n lÇn ®Çu n¨m 1900, ®îc çc nhµ nghiªn cøu lÞch sö ë Ph¸p xem lµ cuèn s¸ch ®Çu tiªn c«ng khai chèng chñ nghÜa thùc d©n.

V¤ITINXKI (§arkhin), Grig«ri Naum«vÝch (1893-1953): Ngêi Nga, tham gia §¶ng Céng s¶n Nga (b) n¨m 1918. N¨m 1920, lµm Thký Ban ph¬ng §«ng cña Quèc tÕ Céng s¶n; Phã TiÓu ban ViÔn §«ng cña Ban ph¬ng §«ng. Nh÷ng n¨m 20, V«itinxki ®Õn Trung Quèc víi t çch ®¹i biÓu cña Quèc tÕ Céng s¶n lµm viÖc víi Trung ¬ng §¶ng Céng s¶n Trung Quèc. Tõ nh÷ng n¨m 30, lµm

c«ng t¸c khoa häc vµ gi¸o dôc ë Liªn X«.V¤NTE, Phr¨ngxoa Mari Aruª ®¬ (1694-1778): Nhµ v¨n, nhµ triÕt

häc xuÊt s¾c, nhµ t tëng cña trµo lu triÕt häc "¸nh s¸ng" ë Ph¸p thÕ kû XVIII. §¶ kÝch chÕ ®é phong kiÕn, phª ph¸n s©u s¾c gi¸o héi, ®ßi hái tù do, b×nh ®¼ng nhng kh«ng triÖt ®Ó, vÉn chñ tr¬ng b¶o hoµng vµ duy tr× t«n gi¸o.

V¤RèPXKI, Vasl¸p Vaslav«vÝch (1871-1923): Nhµ ho¹t ®éng §¶ng Céng s¶n Liªn X«, nhµ phª b×nh v¨n häc, nhµ ngo¹i giao; tham gia ®oµn ®¹i biÓu Liªn X« t¹i Héi nghÞ L«dann¬ (1922-1923); bÞ qu©n b¹ch vÖ ph¸t xÝt b¾n chÕt ë L«dann¬ ngµy 10-5-1923.

VRANGHEN, Pièt Nic«laiªvÝch (1878-1928): Tíng trong qu©n ®éi Nga hoµng, mét phÇn tö qu©n chñ. Trong thêi kú vò trang can thiÖp cña níc ngoµi vµ néi chiÕn ë Liªn X«, Vranghen lµ tay ch©n cña ®Õ quèc Anh, Ph¸p vµ Mü. N¨m 1920, lµ Tæng t lÖnh çc lùc lîng vò trang b¹ch vÖ miÒn Nam níc Nga. Sau khi bÞ Hång qu©n ®¸nh tan ë B¾c TavrÝch vµ Crm, Vranghen ®· ch¹y ra níc ngoµi.

Vò: Mét «ng vua mang nhiÒu tÝnh huyÒn tho¹i trong lÞch sö Trung Quèc thêi m¹t kú c«ng x· thÞ téc, næi tiÕng vÒ lßng yªu níc vµ ®øc nh©n tõ; cã nhiÒu c«ng lao tæ chøc ®¾p ®ª, x©y ®Ëp phßng chèng b·o lôt, h¹n h¸n b¶o vÖ mïa mµng.

X

XANH, Luyxiªng: Toµn quyÒn Ph¸p ë Tuynidi.XAR¤, Anbe (1872-1962): Toµn quyÒn Ph¸p t¹i §«ng D¬ng trong

nh÷ng n¨m 1911-1914 vµ 1917-1919. Trong nh÷ng n¨m 20, lµ Bé trëng Bé Thuéc ®Þa, n¨m 1936, lµ Thñ tíng Ph¸p, n¨m 1951, lµ Chñ tÞch Héi ®ång Liªn hiÖp Ph¸p.

XELI£, Lui (1885-1978): §¶ng viªn §¶ng X· héi Ph¸p, t¸n thµnh nh÷ng quan ®iÓm cña Casanh - Phrètxa; tham gia Quèc tÕ thø


ba; ®¹i biÓu §¶ng bé Xen tham gia §¹i héi lÇn thø XVIII ë Tua vµ ®îc bÇu vµo Ban l·nh ®¹o §¶ng Céng s¶n Ph¸p n¨m 1920, n¨m 1922-1924; Uû viªn Trung ¬ng §¶ng n¨m 1925-1926; Uû viªn Bé ChÝnh trÞ Trung ¬ng §¶ng n¨m 1923-1926. N¨m 1929, ra khái §¶ng Céng s¶n; sau trë l¹i §¶ng X· héi råi l¹i bÞ khai trõ khái §¶ng X· héi.

XITR¤£N, ¡ng®rª (1878-1935): Kü s vµ nhµ c«ng nghiÖp Ph¸p. N¨m 1915, lËp xëng s¶n xuÊt vò khÝ. Sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt (1914-1918), chuyÓn sang s¶n xuÊt xe ch¹y xÝch, råi xe h¬i. S¶n phÈm cña Xitr«ªn cã tiÕng ë Ph¸p vµ trªn thÕ giíi.

XTALIN, I«xÝp VÝchxari«n«vÝch (1879-1953): Mét trong nh÷ng nhµ ho¹t ®éng næi tiÕng cña §¶ng Céng s¶n vµ Nhµ níc Liªn X«. N¨m 1898, gia nhËp §¶ng C«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga råi trë thµnh ®¶ng viªn b«nsªvÝch sau §¹i héi lÇn thø II cña §¶ng. Thêi kú chuÈn bÞ tiÕn hµnh Çch m¹ng Th¸ng Mêi Nga, lµ Uû viªn Trung t©m qu©n sù çch m¹ng. Thêi kú níc ngoµi vò trang can thiÖp vµ néi chiÕn, lµ Uû viªn Héi ®ång Qu©n sù çch m¹ng. N¨m 1922, lµ Tæng BÝ th Ban ChÊp hµnh Trung ¬ng §¶ng Céng s¶n (b) Nga. Trong chiÕn tranh b¶o vÖ Tæ quèc (1941-1945) lµ Chñ tÞch Uû ban Quèc phßng vµ lµ Uû viªn nh©n d©n Quèc phßng Liªn X«, Tæng t lÖnh tèi cao çc lùc lîng vò trang Liªn X«. Xtalin cßn lµ t¸c gi¶ cña nhiÒu t¸c phÈm lý luËn.

Date post:	17-Feb-2020
Category:	Documents
Upload:	others
View:	2 times
Download:	0 times

KH¤NG Cã G× Quý H¥N §éC LËP, Tù DOsotaichinh.hungyen.gov.vn/DocumentLibrary... · Web...

Documents