+ All Categories
Home > Documents > LNyU 8 ; Ji§ EUsW EJ8LN FLODW 0g:WK 0g i )Zv 2019-20 Tamil-FINAL.pdfqjkjz fxixolnz¼ wu ilv w

LNyU 8 ; Ji§ EUsW EJ8LN FLODW 0g:WK 0g i )Zv 2019-20 Tamil-FINAL.pdfqjkjz fxixolnz¼ wu ilv w

Date post: 23-Mar-2020
Category:
Upload: others
View: 2 times
Download: 0 times
Share this document with a friend
98
jäœehL muÁ‹ Jiz Kjyik¢r® ÂU. X. g‹Ü®bršt« mt®fŸ, 2019-2020 M« M©o‰fhd tuÎ-bryΤ £l¤ij, 2019 M« M©L Ã¥utç §fŸ 8 M« ehŸ r£lk‹w¥ nguit K‹ it¤J M‰W« ciu. kh©òäF nguit¤ jiyt® mt®fns! bgUik cilat® M‰Wth® M‰¿‹ mUik cila braš (FwŸ 975) bgUik cilat®fŸ k£Lnk ms¥gça brašfis Kiw¥go brŒJ Ko¡f KoÍ« v‹w ÂUtŸStç‹ th¡»id bkŒah¡»; ‘k¡fshš eh‹ - k¡fS¡fhfnt eh‹’ v‹W jäHf k¡fë‹ eyD¡fhfΫ, jäœeh£o‹ K‹nd‰w¤Â‰fhfΫ j‹id KGikahf m®¥gâ¤J; ‘k¡fŸ bjh©nl knfr‹ bjh©L’ v‹W j‹dy« fUjhkš mšY« gfY« mauhJ ciH¤J; jäHf k¡fë‹ beŠr§fëš kiwªJ« kiwahkš v‹W« thœgt®; v§fŸ cŸs§fëš cz®é‹ C‰whfΫ M‰wè‹ ö©LnfhyhfΫ v§fis têel¤J« ngbuhëahfΫ; mt® ciH¥ghš mik¤J¤ jªj Ϫj ešyh£Áæ‹ fhtš bjŒtkhfΫ; és§»tU« kiwªj K‹dhŸ Kjyik¢r® ÏjabjŒt« òu£Á¤ jiyé b# b#ayèjh mt®fŸ, fh£oa eštêæš, vÂçfë‹ Nœ¢Áfis K¿ao¤J, bt‰¿fukhf m«kh mt®fë‹ M£Áia kh©òäF Kjyik¢r® ÂU vl¥gho nf. gHårhä mt®fŸ Áw¥ghf bjhl®ªJ el¤Â tU»wh®. v§fë‹ ÏjabjŒt« òu£Á¤ jiyé m«kh mt®fë‹ ms¥gça nguh‰wiy v©â éaªJ, v§fis bjhl®ªJ têel¤j nt©L«
Transcript

jäœehL muÁ‹ Jiz Kjyik¢r® ÂU. X. g‹Ü®bršt«

mt®fŸ, 2019-2020 M« M©o‰fhd tuÎ-bryΤ £l¤ij,

2019 M« M©L Ã¥utç §fŸ 8 M« ehŸ r£lk‹w¥ nguit K‹

it¤J M‰W« ciu.

kh©òäF nguit¤ jiyt® mt®fns!

bgUik cilat® M‰Wth® M‰¿‹

mUik cila braš

(FwŸ 975)

bgUik cilat®fŸ k£Lnk ms¥gça brašfis

Kiw¥go brŒJ Ko¡f KoÍ« v‹w ÂUtŸStç‹ th¡»id

bkŒah¡»; ‘k¡fshš eh‹ - k¡fS¡fhfnt eh‹’ v‹W jäHf

k¡fë‹ eyD¡fhfΫ, jäœeh£o‹ K‹nd‰w¤Â‰fhfΫ

j‹id KGikahf m®¥gâ¤J; ‘k¡fŸ bjh©nl knfr‹

bjh©L’ v‹W j‹dy« fUjhkš mšY« gfY« mauhJ

ciH¤J; jäHf k¡fë‹ beŠr§fëš kiwªJ« kiwahkš

v‹W« thœgt®; v§fŸ cŸs§fëš cz®é‹ C‰whfΫ

M‰wè‹ ö©LnfhyhfΫ v§fis têel¤J« ngbuhëahfΫ;

mt® ciH¥ghš mik¤J¤ jªj Ϫj ešyh£Áæ‹ fhtš

bjŒtkhfΫ; és§»tU« kiwªj K‹dhŸ Kjyik¢r®

ÏjabjŒt« òu£Á¤ jiyé b# b#ayèjh mt®fŸ, fh£oa

eštêæš, vÂçfë‹ Nœ¢Áfis K¿ao¤J, bt‰¿fukhf

m«kh mt®fë‹ M£Áia kh©òäF Kjyik¢r® ÂU vl¥gho

nf. gHårhä mt®fŸ Áw¥ghf bjhl®ªJ el¤Â tU»wh®.

v§fë‹ ÏjabjŒt« òu£Á¤ jiyé m«kh mt®fë‹ ms¥gça

nguh‰wiy v©â éaªJ, v§fis bjhl®ªJ têel¤j nt©L«

2

vd tz§», mt®fŸ é£L¢ br‹w e‰gâfis¤ bjhlu,

2019-2020 M« M©o‰fhd ãÂãiy m¿¡ifia Ϫj¥

nguitæ‹ K‹ rk®¥Ã¡f éiH»nw‹.

2. ‘mikÂ, ts«, ts®¢Á’ v‹w kiwªj K‹dhŸ

Kjyik¢r® b# b#ayèjh mt®fë‹ ts®¢Á KH¡f¤ij

mo¥gil¡ bfhŸifahf¡ bfh©L Ϫj muR brašg£L

tU»wJ. xU ehL tsK«, ts®¢ÁÍ« mila nt©Lbkåš

m§F r£l¤Â‹ M£Á ãiybg‰W mik ãiyeh£l¥gl

nt©L«. Ϫj muR mikÂia ãiyeh£o k¡fë‹ ghJfh¥ig

cW brŒJ r_f¥ bghUshjhu ts®¢Áia bgU¡» tU»wJ.

bghUshjhu ts®¢Á k£L« gyju¥g£l k¡fŸ ts« bgWtij

cW brŒahJ v‹gjhšjh‹ gšntW k¡fŸ ey¤Â£l§fis

brašgL¤Â, bghUshjhu ts®¢Áæ‹ gaid ViH vëa k¡fS«

Efu Ϫj muR têtif brŒJtU»wJ. Ïj‹ _y«, kiwªj

K‹dhŸ Kjyik¢r® òu£Á¤jiyé mt®fë‹ ‘všnyhU«

všyhK« bgwnt©L«, ϧF Ïšyhik Ïšyhj ãiy nt©L«’

v‹w Ïy£Áa¡ fdit ãiwnt‰w Ϫj muR mU«ghLg£L

tU»wJ.

3. bghUshjhu ts®¢Áia¥ bgU¡», TLjš

ntiythŒ¥òfis cUth¡», tWikia xê¥gj‰fhd fodkhd

rthiy Ϫj muR v®bfh©LŸsJ. mjdhšjh‹ Kj‹ik¤

Jiwia C¡Fé¤J, mij tY¥gL¤J« mnj ntisæš, c‰g¤Â

k‰W« nrit¤ Jiwfëš TLjš KjÄLfis <®¥gj‰F« Ϫj

muR K¡»a¤Jt« më¤J tU»wJ. Âw‹ nk«ghL, tWik xê¥ò,

ef®¥òu c£f£lik¥Ã‹ nk«ghL, rhiy, ä‹rhu«, Ú®¥ghrd«

3

ngh‹w c£f£lik¥ò trÂfis tY¥gL¤JtJ ngh‹w gšntW

rthšfisÍ« Ϫj muR bjhl®ªJ Âw«gl ifah©L tU»wJ.

midtU« ga‹bgw¤j¡f tifæš, Rfhjhu«, fšé M»at‰¿š

ca®jukhd nritia¥ bg‰¿l c£f£lik¥ò trÂfis¤ ju«

ca®¤Jtj‰F Ϫj muR bjhl®ªJ K‹Dçik tH§» tU»wJ.

ãÂãiy nkyh©ik tGthkš Ϫj rthšfS¡F¤ ԮΠf©L,

k¡fë‹ eyid nk«gL¤J« tifæš Ïªj tuÎ-bryΤ £l«

jahç¡f¥g£LŸsJ.

4. khãy¤Â‹ bkh¤j c‰g¤Â k¥Ú 51.86 rjÅj«

nrit¤ Jiwæ‹ g§fë¥ò ÏU¥gjhš khãy¥ bghUshjhu«

nrit¤ Jiwiana mÂf« rh®ªJŸsJ. rk¢Óuhd ts®¢Á

milªJ mj‹ gy‹ midtiuÍ« rkkhf¢ br‹wilÍ«

tifæš bjhêš Jiw cŸë£l Ïu©lh« ãiy Jiw¡F«,

ntsh© Jiw¡F« Ϫj muR bjhl®ªJ K¡»a¤Jt« më¤J

tU»wJ. 2011-2012 M« M©oš khãy¤Âš 1,03,600 %ghahf

ÏUªj jå eg® tUkhd« 2017-2018 M« M©oš,

ãiyahd éiyfë‹ mo¥gilæš, 1,42,267 %ghahf

ca®ªJŸsJ. 2017-2018 M« M©oš, K‹ kÂ¥ÕLfë‹go,

ãiyahd éiyfë‹ mo¥gilæš, njÁa¥ bghUshjhu ts®¢Á

7.20 rjÅjkhf ÏU¡F« vd fâ¡f¥g£LŸs ãiyæš,

mnj M©oš khãy¥ bghUshjhu ts®¢ÁahdJ 8.09 rjÅjkhf

ÏU¡F« vd fâ¡f¥g£LŸsJ. 2018-2019 M« M©oš

Kjšãiy kÂ¥ÕLfë‹go, khãy¥ bghUshjhu ts®¢Á

8.16 rjÅjkhf ÏU¡F« vd v®gh®¡f¥gLtjhš, ca® ts®¢Á¥

ghijæš khãy« bršy têtif V‰g£LŸsJ.

4

5. tWik, fšéa¿é‹ik, ntiyæ‹ik,

Rfhjhu¡ F¿pLfŸ k‰W« ghèd rk¤Jt« ngh‹w F¿pLfëš

100 ÉgL¤j¥g£l t£lhu§fëš Áw¥ò¡ ftd« brY¤Â

khãy¤Âš rk¢Óuhd ts®¢Áia miltj‰fhf, khãy rk¢Ó®

ts®¢Á ãÂa (State Balanced Growth Fund) £l«

brašgL¤j¥g£L tU»wJ. Ϫj tuÎ-bryΤ £l¤Âš,

ϪãÂa¤Â‰fhf 100 nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

Ïnjngh‹W, ‘Áw¥ò¥ gF nk«gh£L¤ £l¤Â‰F’,

2019-2020 M« M©o‰fhd tuÎ-bryΤ £l kÂ¥ÕLfëš

75 nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ. ÏJjéu, jäœehL

òJik Ka‰ÁfŸ £l¤Â‰F (TANII) 100 nfho %ghŒ xJ¡ÑL

brŒa¥g£LŸsJ.

6. gÂdh‹fhtJ ã¡FGé‹ gçªJiufshš,

khãy§fS¡F Ïilnaahd k¤Âa muÁ‹ ãÂ¥ g»®éš

jäœeh£o‰fhd g§F FiwªJŸsnghJ«, ‘cjŒ’ £l¤ijÍ«,

CÂa ca®itÍ« Ϫj muR brašgL¤ÂÍŸsJ. 2017-2018 M«

M©oš 9.07 rjÅjkhf ÏUªj khãy¤Â‹ brhªj tç tUthæ‹

ts®¢Á, 2018-2019 M« M©oš 14 rjÅj¤Â‰F« TLjyhf

ÏU¡F« vd v®gh®¡f¥gL»wJ. tçtUthæš V‰g£LŸs

Ϫj rhjfkhd kh‰w¤Âdhš 2018-2019 M« M©L

ÂU¤j kÂ¥Õ£oš fâ¡f¥g£l tUthŒ¥ g‰wh¡Fiw

19,319 nfho %ghæèUªJ 2019-2020 M« M©oš tUthŒ¥

g‰wh¡Fiw 14,315 nfho %ghahf¡ FiwÍ« vd

fâ¡f¥g£LŸsJ. ‘cjŒ’ £l« k‰W« CÂa ca®Î ngh‹wit

V‰gL¤Âa jh¡f« tU« fhy¤Âš FiwÍ« v‹gjhY«, brhªj tç

tUthæš fhz¥gL« ca® ts®¢ÁahY«, tU« M©Lfëš

5

tUthŒ¥ g‰wh¡Fiw go¥goahf¡ Fiwa thŒ¥òŸsJ. bghU£fŸ

k‰W« nritfŸ tç Kiwia Áw¥ghf¢ brašgL¤J«

khãy§fëš x‹whf jäœehL« cŸs ãiyæš, bghU£fŸ k‰W«

nritfŸ tç Kiwæ‹ Ñœ »il¡f¥bgW« tç tUthŒfëš

F¿¥Ãl¤j¡f K‹nd‰w¤ijÍ« bg‰WŸsJ. våD«,

khãy§fS¡F Ïilnaahd xU§»izªj bghU£fŸ k‰W«

nritfŸ tç tUthæš 2017-2018 M« M©oš khãy¤Â‰F

»il¡f nt©oa 5,454 nfho %ghŒ mséyhd g§ifÍ«,

bghU£fŸ k‰W« nritfŸ tçæš 455.16 nfho %ghŒ mséyhd

cWÂbrŒa¥g£l ÏH¥Õ£L¤ bjhifÍ« k¤Âa muÁläUªJ

jäœeh£o‰F ÏJtiu »il¡f¥ bgwéšiy. Ϫj ãYit¤

bjhiffis éLé¥gš k¤Âa muR brŒÍ« jhkj« khãy¤Â‹

ãÂãiyæ‹ ÛJ ghÂ¥ig V‰gL¤ÂÍŸsJ.

7. x›bthU M©L« khãy¤Â‹ tUthŒ¢

bryéd§fŸ ca®ªJ tUtjhš, _yjd¢ bryéd§fisÍ«,

c£f£lik¥ò¤ £l§fisÍ« mÂf mséš nk‰bfhŸtj‰F

nghJkhd ã Mjhu§fŸ Ïšiy. vdnt, c£f£lik¥ò¤

£l§fS¡fhd fU¤JUth¡f« Kjš brayh¡f« tiu éiuªJ

brašgL¤Jtj‰fhf jäœehL c£f£lik¥ò nk«gh£L thça«

V‰gL¤j¥g£lJl‹, Ïj‰fhd ã Mjhu§fis¤ Âu£Ltj‰fhf

jäœehL c£f£lik¥ò ã nkyh©ik¡ fHfK«

cUth¡f¥g£LŸsJ. jäœehL c£f£lik¥ò nk«gh£L thça«

3,329 ».Û. ÚsKŸs beLŠrhiy¥ gâfŸ, ÁšyAšyh Únu‰W

òdš ä‹ Â£l« M»at‰¿‰fhd éçthd £l m¿¡iffis

jahç¥gj‰fhf Kiwna 132.76 nfho %ghÍ«, 21.83 nfho %ghÍ«

mDk¤JŸsJl‹, br‹id bk£nuh Ïuæš Â£l¤Â‹

6

Ïu©lh« f£l¥ gâfŸ k‰W« mÂntf k¡fŸ ÂuŸ

ngh¡Ftu¤ijÍ« (MRTS) br‹id bk£nuh ÏuæiyÍ«

xU§»iz¤jš ngh‹w £l§fS¡fhd éçthd £l

m¿¡iffis jahç¥gj‰fhfΫ ã cjéia më¤JŸsJ.

br‹id Âw‹äF efu ãWtd« _y« 660 nfho %ghŒ bryéš

brašgL¤j¥gl cŸs m¿Îrh® ngh¡Ftu¤J mik¥ò¤

£l¤Âid (Intelligent Transport System Project) jäœehL

c£f£lik¥ò nk«gh£L thça« cUth¡», Ϥ£l¤Â‰F #¥gh‹

g‹dh£L¡ T£LwÎ Kfikæ‹ ãÂÍjéiaÍ« bg‰WŸsJ.

8. jäœehL c£f£lik¥ò ã nkyh©ik¡ fHf«,

ÏJtiu 1,925 nfho %ghŒ ãÂia¤ Âu£oÍŸsJl‹,

Ú® ä‹Â£l§fë‹ c‰g¤Â¤ Âwid mÂfç¤jš, t®¤jf

ika§fŸ, rhiyfŸ mik¤jš, ngUªJ¥ gâkidfis

eÅdkakh¡fš, th§F« Âwåš Å£LtrÂ, g‹dL¡F thfd

ãW¤Jäl« mik¤jš M»a £l§fS¡F ãÂÍjé më¡f

cŸsJ. jäœehL c£f£lik¥ò ã nkyh©ik¡ fHf¤Â‹ _y«

tU« M©Lfëš, 2,500 nfho %ghŒ ãÂia¤ Âu£Ltj‰fhd

cWÂ bgw¥g£LŸsJ. Ïu©L Ïy£r« eh‹F r¡fu thfd§fŸ,

Ïu©L Ïy£r« ÏU r¡fu thfd§fis ãW¤j¡Toa mséš,

ãy¤jo thfd ãW¤j trÂfŸ, g‹dL¡F thfd ãW¤j trÂfŸ

k‰W« rhiynahu Âw‹äF thfd ãW¤j« M»at‰iw

brašgL¤j ‘éçthd xU§»iz¡f¥g£l thfd ãW¤j

nkyh©ik¤ £l¤ij’, muR-jåah® g§fë¥ò Kiwæ‹ Ñœ,

2,000 nfho %ghŒ bryéš br‹id efçš Ïªj muR

brašgL¤J«. jäœehL c£f£lik¥ò ã nkyh©ik¡ fHf«

Ϥ£l¤Â‰F¤ njitahd ãÂÍjéia më¡F«.

7

ngçl® nkyh©ik

9. k¡fS¡F cça K‹ v¢rç¡iffis tH§»,

f#h òaY¡F¥ Ëduhd ãthuz« k‰W« kWÓuik¥ò¥ gâfis

Ϫj muR Âw«gl ifah©LŸsJ. 2018-2019 M« M©o‰F

khãy¥ ngçl® ãthuz ãÂa¤Â‰F 786 nfho %ghŒ xJ¡ÑL

brŒa¥g£lJ. f#h òaš V‰gL¤Â¢ br‹w ghÂ¥ig¤

jâ¥gj‰fhd j‰fhèf kWÓuik¥ò¥ gâfis

nk‰bfhŸtj‰fhf, njÁa¥ ngçl® ãthuz ãÂa¤ÂèUªJ

k¤Âa muR 900.31 nfho %ghia éLé¤jJ. Ϫj ãÂ

Mjhu§fSl‹ khãy¤Â‹ brhªj ãÂiaÍ« xU§»iz¤J, gæ®

nrj§fS¡fhf 774.13 nfho %ghÍ«, cjé ãthuz¤Â‰fhf

577.46 nfho %ghÍ«, ÅLfŸ k‰W« FoirfŸ nrjkilªj

FL«g§fS¡F ãthuzkhf 401.50 nfho %ghÍ«, Ûdt®fë‹

nrjkilªj glFfS¡fhf 41.63 nfho %ghŒ c£gl, Mf bkh¤j«

cldo ãthuz¥ gâfS¡fhf 2,361.41 nfho %ghŒ

mDk¡f¥g£LŸsJ. FoirfŸ, bj‹id ku§fŸ k‰W«

Ûdt®fë‹ v¥.M®.Ã. glFfS¡F V‰g£l nrj¤Â‰fhd

ÏH¥Õ£L¤ bjhifia, khãy¥ ngçl® ãthuz ãÂa¤Â‹

tiuaiwiaél¡ TLjyhf Ϫj muR fârkhf ca®¤Â

tH§»ÍŸsJ. nkY«, j‰nghJ ãyétU« tw£Áia¡ fU¤Âš

bfh©L FoÚ® g‰wh¡Fiw V‰glhkš jilæ‹¿ FoÚ®

tH§f ÏJtiu 157 nfho %ghŒ murhš mDk¡f¥g£LŸsJ.

2019-2020 M« M©o‰F khãy¥ ngçl® ãthuz ãÂa¤Â‰fhf

825 nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

10. nrjkilªj FoirfS¡F kh‰whf fh‹»ß£ ÅLfŸ

f£Ljš, gh¡f¥g£l k¡fë‹ thœthjhu¤ij Û£blL¡F«

8

tifæš bj‹id k‰W« Ïju ku¤njh£l¥ gæ®fis Û©L«

gæ® brŒjš ngh‹w ãuªju ãthuz¥ gâfis

nk‰bfhŸtj‰fhf jåna xU £l mYtyf«

cUth¡f¥g£LŸsJ. bj‹id k‰W« Ïju ku¤njh£l¥ gæ®fis

Û©L« gæçLtj‰fhf, ÏJtiu 230.09 nfho %ghŒ

mDk¡f¥g£LŸsJ. kh©òäF Kjyik¢r® mt®fŸ

V‰bfdnt m¿é¤jgo, f#h òaš gh¤j kht£l§fëš

nrjkilªj FoirfS¡F kh‰whf xU Å£L¡F 1.70 Ïy£r«

%ghŒ myF¤ bjhif Åj«, 1,700 nfho %ghŒ £l kÂ¥Õ£oš, xU

Ïy£r« ÅLfŸ f£Ltj‰fhd gâfis Ϫj muR

nk‰bfh©LŸsJ. Ϥ£l¢ bryéš, 720 nfho %ghia k¤Âa

muR jdJ g§fhf V‰W¡bfhŸS« vd v®gh®¡»nw‹. ÛjKŸs

980 nfho %ghia khãy muÁ‹ g§F¤ bjhifahf jäœehL Cuf

Å£Ltr k‰W« c£f£lik¥ò nk«gh£L thça« _y« fl‹

bg‰W Ϥ£l« ãiwnt‰w¥gL« v‹gij Ï¥nguit¡F¤

bjçé¤J¡ bfhŸ»nw‹.

11. mo¡fo btŸs ghÂ¥ò V‰gl¡Toa gFÂfëš,

v®fhy¤Âš m¤jifa ghÂ¥òfŸ V‰glhkš jL¥gj‰fhd,

Ú©lfhy¤ £l¥ gâfis nk‰bfhŸtJ mtÁakhF«.

xU Áw¥ò Ka‰Áahf, Ú® Mjhu§fis¥ bgU¡Ftj‰fhfΫ,

btŸs¤ jL¥Ã‰fhfΫ, $bgU«òö® t£l¤Âš cŸs xu¤ö®

»uhk¤Â‰F mUnf milahW M‰¿‹ cg eÂahd xu¤ö®

eÂæ‹ FW¡nf cg toãy§fS¡F Ïilna Ú® gçkhW«

fhšthÍl‹ Toa Ú®¤nj¡f« mik¤jš; F¿ŠÁ¥gho t£l¤Âš

gutdh‰¿‹ M‰W¥ gLifia kWÓuik¤jš (Regrading) k‰W«

mUthŸK¡F Ú£ÁæèUªJ btŸs Úçid¤ ÂU¥òtj‰fhd

9

òÂa fhšthia mik¤jš; Áj«gu« t£l¤ÂYŸs ngu«g£o‰F

mU»š bfhŸël« M‰¿‹ FW¡nf òÂa btŸs¤ jL¥ò

ÚbuhG§»ia mik¤jš; Áj«gu« t£l¤Âš flšÚ® c£òFtij¤

jL¥gj‰fhf, ârhtu« »uhk¤Â‹ mU»š c¥gdhW M‰¿‹

FW¡nf filkil ÚbuhG§»ia mik¤jš k‰W« 10 Ïju gâfŸ

c£gl ãuªju btŸs¤ jL¥ò¥ gâfis 284.70 nfho %ghŒ

bkh¤j¢ bryéš Ïªj muR tU« ãÂah©oš nk‰bfhŸS«.

tUthŒ ã®thf«

12. k¡fŸ tÁ¡F« gFÂfS¡F mU»nyna

muR nritfis tH§f Ϫj muR cWÂahd elto¡iffis

vL¤J tU»wJ. 2011 M« M©L Kjš, 79 òÂa tUthŒ

t£l§fS«, 10 òÂa tUthŒ¡ nfh£l§fS«

cUth¡f¥g£LŸsd. 2018-2019 M« M©oš k£L«,

v£L tUthŒ t£l§fis Ϫj muR cUth¡»ÍŸsJ. éG¥òu«

kht£l¤ÂèUªJ Ãç¤J, fŸs¡F¿¢Áia jiyikælkhf¡

bfh©L òÂa kht£l« cUth¡f¥gL« vd kh©òäF

Kjyik¢r® mt®fŸ m¿é¤JŸsij ϧF F¿¥Ãl

éU«ò»nw‹. kJiu kht£l¤Âš cŸs ÂUk§fy¤ij

jiyikælkhf¡ bfh©L, ÂUk§fy«, fŸë¡Fo k‰W«

ÂU¥gu§F‹w« M»a _‹W t£l§fis cŸsl¡»a òÂa

tUthŒ¡ nfh£l« x‹W 2019-2020 M« M©oš cUth¡f¥gL«

v‹gij Ï¥nguit¡F m¿é¥gš k»œ¢Á mil»nw‹.

13. KÂnah®, kh‰W¤ ÂwdhëfŸ, éjitfŸ, fztuhš

ifél¥g£l bg©fŸ, ÂUe§iffŸ ngh‹w eètilªj

ÃçédU¡F Ϫj muR khj« 1,000 %ghŒ XŒñÂakhf tH§»

10

tU»wJ. Ï‹iwa ãytu¥go 29.47 Ïy£r« gadhëfŸ r_f¥

ghJfh¥ò XŒñÂa¤ij¥ bg‰W tU»‹wd®. jFÂÍila r_f¥

ghJfh¥ò XŒñÂajhu®fS¡F, Ôghtë¥ g©oifæ‹ nghJ«,

bgh§fš g©oifia K‹å£L«, éiyæšyh nriyfS«,

nt£ofS« tH§f¥g£LŸsd. 2019-2020 M« M©o‰fhd

tuÎ-bryΤ £l kÂ¥ÕLfëš, r_f¥ ghJfh¥ò cjé¤ bjhif

tH§F« £l§fS¡fhf 3,958 nfho %ghŒ xJ¡ÑL

brŒa¥g£LŸsJ.

14. 2018-2019 M« M©oš, ÏJtiu 1.93 Ïy£r«

Å£Lkid¥ g£lh¡fis jF thŒªj ViH¡ FL«g§fS¡F

Ϫj muR tH§»ÍŸsJ. M£nrgfuk‰w òw«ngh¡F ãy§fëš

Iªjh©LfS¡F« nkyhf M¡»uä¤J tÁ¤J tUgt®fë‹

Å£L kidfis tu‹Kiw brŒJ Å£Lkid¥ g£lh tH§f Ϫj

muR Mizæ£LŸsJ. Ïj‹ _y« Rkh® 1.5 Ïy£r« FL«g§fŸ

ga‹bgW« vd v®gh®¡f¥gL»wJ. fâåkakh¡fš _y«

tUthŒ ã®thf¤ij nk«gL¤J« Ka‰Áfis Ϫj muR

bjhl®ªJ nk‰bfhŸS«. fâåtê g£lh khWjš £l« khãy«

KGtJ« brašgL¤j¥g£L tU»wJ. k¡fS¡F bghJ¢ nritfŸ

tH§Ftij nk«gL¤Jtj‰fhf, Ï-kht£l¤ £l«,

ãy Mtz§fis eÅdkakh¡F« £l« k‰W« Ï-ml§fš

£l« M»ait nkY« tY¥gL¤j¥gL«. nk«g£l bjhêšE£g

trÂfshš, kDjhu® Á£lh efiyÍ«, m-gÂntL efiyÍ«,

Ïizajs« thæyhf vªj neu¤ÂY«, vªj Ïl¤ÂèUªJ«

bg‰W¡ bfhŸsyh«. m›thW vL¡f¥gL« efšfëš, Ïizatê

ifbah¥gKl‹ Áw¥ò¡ F¿pL Ïiz¡f¥g£L, Ϫj Mtz§fŸ

r£l¥ó®tkhd Mtz§fshf mDk¡f¥gL»‹wd.

11

15. ‘cHt® ghJfh¥ò¤ £l¤Â‹’ Ñœ cŸs

gadhëfS¡F Ϫj muR ãÂÍjé tH§» tU»wJ.

2018-2019 M« M©oš ÏJtiu 3.14 Ïy£r« gadhëfS¡F

251.89 nfho %ghŒ ãÂÍjé tH§f¥g£LŸsJ. ég¤J ãthuz¤

£lK«, eèªnjh® ãthuz¤ £lK«, ViH vëa k¡fŸ

ga‹bgW« tifæš brašgL¤j¥g£L tU»wJ. våD«,

Ϥ£l§fë‹ Ñœ, bghUŸ <£Lgt® Ïw¥Ã‹nghJ 20,000 %ghŒ

k£Lnk ÏH¥Õ£L¤ bjhifahf tH§f¥g£L tUtjhš,

mJ ca®¤j¥gl nt©oa mtÁa« cŸsJ. vdnt, tWik¡

nfh£o‰F Ñœ thG« mid¤J¡ FL«g§fS¡F« gadë¡F«

tifæš, éçthd ég¤J k‰W« MÍŸ fh¥Õ£L¤ £l« x‹iw

Ϫj muR éiuéš m¿Kf¥gL¤J« v‹gij k»œ¢ÁÍl‹

bjçé¤J¡ bfhŸ»nw‹. Ϥ£l¤Â‹ _y«, Ïa‰if kuz«

k‰W« ég¤jhš V‰gL« kuz¤Â‹nghJ tH§f¥gL« ÏH¥Õ£L¤

bjhif, Kiwna Ïu©L Ïy£r« %ghŒ k‰W« eh‹F Ïy£r«

%ghahfΫ, ég¤jhš V‰gL« ãuªju Cd¤Â‰fhf tH§f¥gL«

ÏH¥Õ£L¤ bjhif xU Ïy£r« %ghahfΫ ca®¤j¥gL«.

Ϥ£l¤Â‰fhd fh¥Õ£L¡ f£lz¤ bjhif¡F 250 nfho %ghŒ

xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ. 2019-2020 M« M©o‰fhd

tuÎ-bryΤ £l kÂ¥ÕLfëš, cHt® ghJfh¥ò¤ £l¤Â‰fhf

169.81 nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ. tUthŒ¤ Jiw¡F

bkh¤jkhf 6,106.95 nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

jäœbkhê ts®¢Á

16. jäœ Ïy¡»a¤ijÍ«, jäH® g©gh£ilÍ«

ghJfh¥gš Ϫj muR cWÂahf cŸsJ. 2018-2019 M« M©oš

12

j䜥 gšfiy¡fHf¤Â‰F 5.97 nfho %ghŒ tH§f¥g£LŸsJ.

Íbd°nfh jahç¤JŸs, bršth¡FŸs cyf bkhêfë‹

g£oaèš, jäœbkhêia j‰nghJŸs 14tJ ãiyæèUªJ 10tJ

ãiy¡F ca®¤j, brh‰Fit, jäœ ts®¢Á ika«, j䜥

g©gh£L ika« ngh‹w gšntW £l§fŸ brašgL¤j¥g£L

tU»‹wd. jäœ m¿P®fS¡F XŒñÂa¤ij bjhl®ªJ tH§»

tUtJ k£L« mšyhkš, òfœbg‰w jäœ m¿P®fë‹

gil¥òfis bkhêbga®¥gijÍ« Ϫj muR bjhl®ªJ

nk‰bfh©L tU»wJ. Ah®t®L gšfiy¡fHf¤Âš

jäœ ÏU¡if bt‰¿fukhf ãWt¥g£lij¤ bjhl®ªJ,

Ãw r®tnjr gšfiy¡fHf§fëY« ÏJngh‹w jäœ

ÏU¡iffis ãWÎtj‰fhd elto¡iffis Ϫj muR vL¤J

tU»wJ. 2019-2020 M« M©o‰fhd tuÎ-bryΤ £l

kÂ¥ÕLfëš, jäœ ts®¢Á¤ Jiw¡fhf 54.76 nfho %ghŒ

xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

r£l« xG§F

17. khãy¡ fhtš Jiw Âw«gl brašgl¤ njitahd

gâahs®fisÍ«, eÅd cgfuz§fisÍ«, c£f£lik¥ò

trÂfisÍ« Ϫj muR bjhl®ªJ tH§» tU»wJ. f£ll§fŸ,

cgfuz§fŸ k‰W« Ïju c£f£lik¥ò trÂfS¡fhf

2016-2017 M« M©L Kjš 904.23 nfho %ghŒ

mDk¡f¥g£LŸsJ. Âw‹äF fhtš £l¤Â‹ xU gFÂahf,

xU§»izªj khãy f£L¥gh£L miwia Ϫj muR

njh‰Wé¤JŸsJ. K¡»akhd gFÂfëš f©fhâ¥ò

nfkuh¡fis ãWéaj‹ _y« F‰w§fŸ eilbgWtJ

13

f£L¥gL¤j¥gLtJ«, F‰wthëfŸ Jçjkhf¥ Ão¡f¥gLtJ«

cW brŒa¥g£LŸsd. jäœehL ÓUil¥ gâahs® nj®Î

thça«, 2018-2019 M« M©oš 6,428 gâahs®fis¤

nj®Î brŒJŸsJ. Ï›thça«, 2019-2020 M« M©oš nkY«

9,975 eg®fis fhèahd gâæl§fS¡F¤ nj®Î brŒa cŸsJ.

18. ‘fhtš Jiw eÅdkakh¡fš £l¤Â‹’ Ñœ

ä‹ MSik gâfŸ Âw«gl brašgL¤j¥g£L tU»‹wd.

nkY« 126.68 nfho %ghŒ bryéš brašgL¤j¥g£L tU« ‘F‰w«

k‰W« F‰wthëfis¡ f©fhâ¡F« fâå Ïiz¥ò¤

£l¤jhY«’, bghJ¢nrit ika§fŸ k‰W« FWŠbraèfŸ

_y« k¡fS¡fhd nritfis tH§FtjhY« F‰w§fis¡

f©l¿Í« ÂwD«, k¡fSl‹ fhtš Jiwædç‹ bjhl®ò«

nk«g£LŸsJ. 2019-2020 M« M©o‰fhd tuÎ-bryΤ

£l kÂ¥ÕLfëš, ‘fhtš Jiw eÅdkakh¡fš’ £l¤Â‰fhf

111.57 nfho %ghŒ c£gl fhtš Jiw¡F 8,084.80 nfho %ghŒ

xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

Ôaiz¥ò k‰W« Û£ò¥ gâfŸ

19. eÅd fUéfis bjhl®ªJ tH§», Ôaiz¥ò

k‰W« Û£ò¥ gâfŸ Jiwia Ϫj muR eÅd¥gL¤Â tU»wJ.

2018-2019 M« M©oš k£L«, 3.73 nfho %ghŒ bryéš

IªJ Ôaiz¥ò ãiya¡ f£ll§fŸ f£Ltj‰F

mDk¡f¥g£LŸsJ. 2019-2020 M« M©o‰fhd tuÎ-bryΤ

£l kÂ¥ÕLfëš, Ôaiz¥ò k‰W« Û£ò¥ gâfŸ Jiw¡F

403.76 nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

14

Áiw¢rhiyfŸ

20. Áiw¢rhiyfë‹ c£f£lik¥ò trÂfŸ bjhl®ªJ

nk«gL¤j¥g£L tU»‹wd. 2018-2019 M« M©oš

Áiw¢rhiyfëš cŸs trÂfis nk«gL¤Jtj‰fhf

40.13 nfho %ghŒ mDk¡f¥g£LŸsJ. 2019-2020 M«

M©o‰fhd tuÎ-bryΤ £l kÂ¥ÕLfëš, Áiw¢rhiyfŸ

Jiw¡fhf 319.92 nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

Ú ã®thf«

21. br‹idæš Áw¥ò ÚÂk‹w« c£gl 33 òÂa

ÚÂk‹w§fis 2018-2019 M« M©oš Ϫj muR mik¤JŸsJ.

ÚÂk‹w§fS¡F 15 òÂa f£ll§fis¡ f£Ltj‰F

2018-2019 M« M©oš Ϫj muR 101.89 nfho %ghŒ

mDk¤JŸsJ. 2019-2020 M« M©o‰fhd tuÎ-bryΤ £l

kÂ¥ÕLfëš, Ú ã®thf¤Â‰fhf 1,265.64 nfho %ghŒ xJ¡ÑL

brŒa¥g£LŸsJ.

ntsh©ik

22. »uhk¥òw§fëš cŸs bgU«ghyhd FL«g§fS¡F

Ï‹wsΫ ntsh©ikna thœthjhukhf mikªJŸsJ.

ntsh©ik k‰W« ntsh©ik rh®ªj Jiwfëš F¿¥Ãl¤j¡f

K‹nd‰w« fhzhkš, rk¢Óuhd ts®¢Á v‹gJ rh¤Âaäšiy.

gæ®fë‹ c‰g¤Â¤Âwid mÂfç¥gÂèUªJ, g©iz

c‰g¤Â¤ÂwidÍ«, étrhæfë‹ tUkhd¤ijÍ« bgU¡FtJ

vd ntsh©ik¤ Jiw nk«gh£o‰fhd c¤Â j‰nghJ

kh¿ÍŸsJ. eh£o‹ K¡»akhd ftiy¡Fça Ãu¢Áidahf

15

étrhæfë‹ Jau« cUth»ÍŸsJ. jäHf¤Â‰F« ÏJ

bghUªJ«. Ï¥Ãu¢ÁidfS¡F Ú©lfhy¤ £l§fŸ _ynk

ãuªju¤ ԮΠfhz KoÍ«. gæ® rhFgoæš 79.38 Ïy£r« ãy

clikfŸ ekJ khãy¤Âš cŸsd. mt‰¿š, 92.51 rjÅj ãy

clikfëš ÁW, FW étrhæfŸ étrha« brŒ»‹wd®. Á¿a

ãy clikfŸ, gUtãiy kh‰w¤jhš rhFgoæš V‰gL« ghÂ¥ò,

ca® bjhêšE£g¤ij¥ ga‹gL¤Jtš cŸs Ïl®ghLfŸ, éiy

V‰w¤jhœé‹ _y« V‰gL« ghÂ¥òfŸ, mWtil¡F¥ êija

fhy¤Âš V‰gl¡Toa ÏH¥ò ngh‹w gšntW rthšfis étrha«

rªÂ¤J tU»wJ. Ϫj¢ rthšfŸ x›bth‹iwÍ« Âw«gl

v®bfhŸtj‰fhd £l§fis Ϫj muR tF¤J brašgL¤Â

tU»wJ.

23. btŸs« mšyJ tw£Áahš étrhæfŸ mo¡fo

gæ® ÏH¥ig¢ rªÂ¡f neçL»wJ. gUtãiy ghÂ¥òfëèUªJ

étrhæfis¥ ghJfh¡f 2016 M« M©L Kjš ‘Ãujk kªÂçæ‹

g殡 fh¥Õ£L¤ £l«’ brašgL¤j¥g£L tU»wJ.

2018-2019 M« M©oš, ÏJtiu 21.70 Ïy£r« étrhæfŸ

Ϥ£l¤Â‹ Ñœ gÂÎ brŒa¥g£LŸsd®. ÏJ, flªj _‹W

M©Lfëš caça rhjidahF«. 2019-2020 M« M©oš, g殡

fh¥Õ£L¤ £l¤Â‹ Ñœ, òÂa gæ®fisÍ«, gFÂfisÍ« nr®¡f

Ϫj muR m¿é¡if brŒa cŸsJ. F¿¥Ã£l gF¡FŸ V‰gL«

Ïl®ghLfshd (Localised Calamities) My§f£o kiH, ãy¢rçÎ,

btŸs¥bgU¡F ngh‹wt‰whš V‰gL« ghÂ¥òfnshL

Ïoä‹dYl‹ Toa ÂO® kiH (Cloud Burst) k‰W« Ïa‰if

Ôædhš (Natural fire) V‰gL« ghÂ¥òfS« Ϥ£l¤Âš

nr®¡f¥gL«. 2019-2020 M« M©o‰fhd tuÎ-bryΤ £l

16

kÂ¥ÕLfëš, Ϥ£l¤Â‰fhd fh¥Õ£L¡ f£lz¤Âš khãy

muÁ‹ g§F¤ bjhif¡fhf 621.59 nfho %ghŒ xJ¡ÑL

brŒa¥g£LŸsJ.

24. jäœehL, Ú® g‰wh¡Fiw cŸs khãykhF«. ãfu

gæ® rhFgo¥ gu¥Ãš Rkh® 58 rjÅj¥ gu¥Ãš k£Lnk ghrd

ntsh©ik eilbgW»wJ. vdnt, Ú® nrä¥ig mÂfç¤J

x›bthU Jë ÚU¡Fkhd c‰g¤Â¤ Âwid mÂfç¡f,

E©Ù®¥ ghrd¤ £l¤Â‰F Ϫj muR Ôéukhd C¡f« më¤J

tU»wJ. ÏJtiu Ïšyhj msé‰F, 2018-2019 M« M©oš

1.80 Ïy£r« bA¡nl® gu¥gséš E©Ù® ghrd¤ £l«

brašgL¤j¥g£LŸsJ. 2019-2020 M« M©oš 1,361 nfho %ghŒ

ã xJ¡Ñ£oš nkY« Ïu©L Ïy£r« bA¡nl® gu¥gséš

Ϥ£l« brašgL¤j¥gL«. Nça r¡Âahš Ïa§F«

g«ò br£Lfis mik¥gj‰fhf étrhæfS¡F muR 90 rjÅj«

khåa« më¡»wJ. 2019-2020 M« M©oš, 84.09 nfho %ghŒ

khåa cjéÍl‹, 10 FÂiu Âw‹ tiu cŸs Nça r¡Âahš

Ïa§F« 2,000 g«ò br£Lfis étrhæfS¡F tH§f muR

elto¡if vL¡F«.

25. 2016-2017 M« M©oèUªJ 802.90 nfho %ghŒ

£l¢ bryéš m¿Kf¥gL¤j¥g£l ãiyahd khdhthç

ntsh©ik¡fhd Ïa¡f¤Âdhš, ÏJ tiu 6.0 Ïy£r« bA¡nl®

gu¥gsÎ ga‹bg‰WŸsJ. 2019-2020 M« M©oš

292 nfho %ghŒ ã xJ¡Ñ£oš nkY« 400 bjhF¥òfŸ

cUth¡f¥g£L Ϥ£l« bjhl®ªJ brašgL¤j¥gL«.

xU§»izªj g©iza Kiw gšntW ntsh© j£gbt¥g

k©ly¥ gFÂfëš 2018-2019 M« M©oš K‹ndho¤ £lkhf,

17

m¿Kf¥gL¤j¥g£lJ. ÏJtiu, 2,500 xU§»izªj g©iz

myFfS¡F ãÂÍjé më¡f¥g£LŸsJ. 2019-2020 M«

M©oš nkY« 5,000 xU§»izªj g©iz myFfŸ

25 kht£l§fëš 101.62 nfho %ghŒ £l¢ bryéš TLjyhf

mik¡f¥gL«.

26. bgU étrhæfŸ milÍ« bghUshjhu¥ ga‹,

bjhêšE£g trÂfis ga‹gL¤Â¡bfhŸSjš ngh‹w gšntW

ga‹fis ÁW, FW étrhæfS« bgw 2017-2018 M« M©oš

òJik Ka‰Áahf ‘T£L¥ g©iza £l¤ij’ Ϫj muR

m¿Kf¥gL¤ÂaJ. ÁW, FW étrhæfŸ bfh©l, cHt® M®ty®

FG¡fŸ (Farmers Interest Groups) bjhl§f¥g£L, m¤jifa

cHt® M®ty® FG¡fis xU§»iz¤J cHt® c‰g¤Âahs®

FG¡fŸ (Farmers Producer Groups) cUth¡f¥gL»wJ.

ÏWÂahf cHt® c‰g¤Âahs® FG¡fŸ cHt® c‰g¤Âahs®

mik¥òfshf (Farmer Producer Company) cUthF« tifæš,

Ϥ£l« brašgL¤j¥g£L tU»wJ. ÏJtiu, khãy¤Âš

20,000 cHt® M®ty® FG¡fS«, 4,000 cHt® c‰g¤Âahs®

FG¡fS« mik¡f¥g£LŸsd. nkY«, 483 cHt® c‰g¤Âahs®

mik¥òfŸ, muR k‰W« egh®L t§» ngh‹w Ïju KfikfŸ _y«

ÏJtiu mik¡f¥g£LŸsd. 2019-2020 M« M©oš,

100.42 nfho %ghŒ ã xJ¡Ñ£oš, 2,000 cHt® c‰g¤Âahs®

FG¡fS«, 100 cHt® c‰g¤Âahs® mik¥òfS« mik¡f¥gL«.

cHt® c‰g¤Âahs® mik¥òfŸ ãiy¤J¢ brašgl mt‰iw

xU§»iz¥gJ mtÁa¤ njitahf cŸsJ. cHt® c‰g¤Âahs®

mik¥òfis khãy mséY«, k©ly mséY«

xU§»iz¥gj‰fhd Ka‰Áfis muR vL¤J tU»wJ.

18

cHt® c‰g¤Âahs® mik¥òfS¡F C¡fkë¡f, jäœehL cHt®

c‰g¤Âahs® mik¥ò¡ bfhŸif x‹W cUth¡f¥g£L tU»wJ.

27. ntsh© bghU£fë‹ éiyæš cŸs ãiya‰w

j‹ikahš ntsh©ikæ‹ ãiy¤j‹ik bgU« ghÂ¥ig¢

rªÂ¡»‹wJ. mÂf c‰g¤Â Áy neu§fëš é‰gid éiyæš

rçit V‰gL¤J»wJ. vdnt, K¡»akhd ntsh© gæ®fS¡F

Fiwªjg£r MjuÎ éiyia cWÂ¥gL¤Jtj‰F Ϫj muR

Áw¥ò K‹Dçik tH§» tU»wJ. rhjhuz uf« k‰W«

r‹d uf« bešY¡F Kiwna Fé©lhY¡F bfhŸKjš

éiyahf 1,800 %ghiaÍ«, 1,840 %ghiaÍ« tU« gæ® gUt¤Âš

Ϫj muR tH§F«. Ïš khãy muÁ‹ C¡f¤bjhifahf,

rhjhuz uf« k‰W« r‹d uf« bešY¡F, Kiwna Fé©lhY¡F

50 %ghÍ«, 70 %ghÍ« ml§F«. 2019-2020 M« M©o‰fhd

tuÎ-bryΤ £l kÂ¥ÕLfëš beš bfhŸKjY¡fhd

C¡f¤bjhif¡fhf 180 nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

Fiwªjg£r MjuÎ éiy £l¤Â‹ Ñœ, bgça mséš cSªij

bfhŸKjš brŒÍ« £l« jäœeh£ošjh‹ Kj‹Kjyhf

brašgL¤j¥g£lJ. Ϥ£l« 2019-2020 M« M©oY«

bjhl®ªJ brašgL¤j¥gL«. fU«Ã‰F k¤Âa muR m¿é¤j

ãahakhd k‰W« Mjha éiyæid él (Fair and Remunerative

Price) TLjyhf 2018-2019 M« M©oèUªJ tH§f¥g£L tU«

fU«ò c‰g¤Â C¡f¤bjhifahdJ, 2019-2020 M« M©oY«

tH§f¥gL«. Ïj‰bfd 200 nfho %ghŒ xJ¡ÑL

brŒa¥g£LŸsJ.

28. ãahakhd éiy ã®za« brŒaΫ, éiy

V‰w¤jhœédhš étrhæfS¡F V‰gL« ghÂ¥ig¤ jL¥gj‰F«,

19

rªij xU§»iz¥ò K¡»a¥ g§fh‰W»wJ. njÁa ntsh©

ä‹dQ¢ rªij £l¤ij¢ brašgL¤Jtj‰F¤ njitahd

ä‹dQ t®¤jf«, xUKid tçéÂ¥ò k‰W« xnu cçk«

M»at‰iw cŸsl¡», 1987 M« M©L, jäœehL ntsh©

éisbghUŸ é‰gid (Kiw¥gL¤Jjš) r£lK« mj‹ÑHhd

1991 M« M©L éÂfS¡F« ÂU¤j« bfh©Ltu¥g£LŸsJ.

nkY«, 23 xG§FKiw é‰gid¡ Tl§fëY«, 8 ntsh©

c‰g¤Âahs® T£LwÎ é‰gid¢ r§f é‰gid mu§FfëY«

bgça mséyhd nk«gh£L¥ gâfisÍ« òÂa trÂfisÍ«

V‰gL¤J« gâfŸ, k¤Âa muÁ‹ cjé k‰W« egh®L t§»

flDjéÍl‹, 159.25 nfho %ghŒ £l k¥Ú eilbg‰W

tU»‹wd. ÏJjéu, TLjyhf 70 xG§FKiw é‰gid¡

Tl§fis njÁa ntsh© ä‹dQ¢ rªij £l¤Â‹ Ñœ

2019-2020 M« M©oš xU§»iz¥gj‰F £läl¥g£LŸsJ.

nrä¥ò¡ »l§»‹ bfhŸssit mÂfç¥gj‰F Ϫj muR bgça

mséš elto¡iffis vL¤JŸsJ. 2011 M« M©L Kjš,

T£LwÎ xG§FKiw é‰gid ãiya§fëY«, jäœehL

nrä¥ò¡ »l§F ãWtd¤Â‹ ÑG«, 9.42 Ïy£r« bk£ç¡ l‹

TLjš bfhŸssÎ »l§F trÂfŸ V‰gL¤j¥g£LŸsd.

29. ntsh© bjhêyhs®fë‹ ga‹gh£L¤ Âwid

mÂfç¡fΫ, rhFgo bryÎfis¡ Fiw¡fΫ jäœeh£oš

ntsh©ik ÏaªÂukakh¡Fjš £l¤Â‰F Ôéukhd C¡f«

më¡f¥gL»wJ. muÁ‹ ãÂÍjéÍl‹ bjhl§f¥g£l

1,965 ntsh© ÏaªÂu thlif ika§fŸ V‰bfdnt khãy¤Âš

brašg£L tU»‹wd. étrhæfS¡F 50 rjÅj« khåa¤Jl‹

ntsh© ÏaªÂu§fŸ k‰W« fUéfŸ tH§f¥g£L tU»‹wd.

20

tU« ãÂah©oš 128 t£lhu mséyhd ntsh©

ÏaªÂu§fŸ thlif ika§fisÍ«, 360 »uhk mséyhd

ntsh© ÏaªÂu§fŸ thlif ika§fisÍ« ãWtΫ

c¤njÁ¡f¥g£LŸsJ. 2019-2020 M« M©oš ntsh©

ÏaªÂukakh¡fY¡fhf 172.06 nfho %ghŒ xJ¡ÑL

brŒa¥g£LŸsJ.

30. gæ® gutyh¡fè‹ xU gFÂahf, étrhæfë‹

tUkhd¤ij mÂfç¡f ó¡fŸ, gH§fŸ k‰W« fhŒf¿fŸ ngh‹w

njh£l¡fiy éisbghU£fis éisé¡f bgUkséš

C¡fkë¡f¥gL»wJ. fhŒf¿fŸ k‰W« gH§fS¡fhd

éãnahf¤ bjhl® nkyh©ik¤ £l« 10 kht£l§fëš

482.36 nfho %ghŒ bryéš brašgL¤j¥g£L tU»wJ.

Ϥ£l¤Âš, 62 Kj‹ik gj¥gL¤J« ika§fëY«, 509 nrfç¥ò

ika§fëY«, nrfç¥ò, rªij¥gL¤Jjš, nrä¥ò, gj¥gL¤Jjš

k‰W« Fë®gjd trÂfis V‰gL¤Jtj‹ _y«, khãy¤Âš

mWtil¡F¥ êija c£f£lik¥Ã‰fhd bgU« trÂfis

Ϥ£l« V‰gL¤ÂÍŸsJ. gH§fŸ k‰W« fhŒf¿fŸ rhFgo

brŒtij C¡Fé¡F« Kjyik¢rç‹ Áw¥ò¤ £l«

2019-2020 M« M©L Kjš brašgL¤j¥gL«. Ïj‰bfd

50 nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ. khãy muÁ‹

njh£l¡fiy g©izfë‹ _y« c©ik¤ j‹ikia rçgh®¤J

éšiy x£oa fhŒf¿ éijfis (Truthfully labelled vegetable

seeds) c‰g¤Â brŒJ, njit¥gL« Ïl§fëš nghÂa msÎ

éãnah»¡f¥gL«. xU§»izªj njh£l¡fiy mÃéU¤Â

Ïa¡f¤Â‰fhf 2019-2020 M« M©o‰fhd tuÎ-bryΤ £l

kÂ¥ÕLfëš 100 nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

21

31. 2018 M« M©ila jäœehL czÎ

gj¥gL¤J« bfhŸif rÛg¤Âš murhš btëæl¥g£lJ.

jäœeh£oš czÎ gj¥gL¤J« bjhê‰rhiyfis mÂfséš

mik¤ÂlΫ, j‰nghija ntsh© tâf¢ NHiy kh‰¿

m¤jifa bjhê‰rhiyfŸ cHt® c‰g¤Âahs® mik¥òfSl‹

xU§»izªJ brašgL« tifæY« Ϫj¡ bfhŸif

cUth¡f¥g£LŸsJ. flªj tuÎ-bryΤ £l m¿¡ifæš

m¿é¡f¥g£l 10 czÎ gj¥gL¤J« ó§fh¡fŸ mik¥gj‰fhd

gâfŸ eilbg‰W tU»‹wd. czÎ gj¥gL¤J« Jiwæš

KjÄL brŒtj‰F jåah® KjÄ£lhs®fŸ M®tKl‹ cŸsd®

v‹gijÍ«, Ãuh‹° eh£L ãWtd« br‹id¡F mU»š

xU§»izªj czÎ gj¥gL« ó§fhit 2,000 nfho %ghŒ

KjÄ£oš mik¥gj‰F òçªJz®Î x¥gªj« nk‰bfh©LŸsJ

v‹gijÍ« Ϫj khk‹w¤Â‰F¤ bjçé¥gš k»œ¢Á

mil»nw‹. »uhk¥òw§fëš thG« k¡fS¡F g©iz rhuh

ntiythŒ¥òfis V‰gL¤Jtj‰fhf, khbgU« czÎ gj¥gL¤J«

ó§fh¡fis mik¡f Ϫj muR bjhl®ªJ elto¡if vL¡F«.

czÎ gj¥gL¤J« bjhê‰rhiyfŸ mik¥gij

tY¥gL¤Jtj‰fhf, jäœehL cHt® c‰g¤Âahs® mik¥ò¡

bfhŸif éiuéš btëæl¥gL«.

32. khãy¤Âš gšntW ntsh© gUtãiy k©ly§fŸ

(agro climatic zones) cŸsjhš, V‰Wk¡F V‰w gštif ntsh©

gæ® rhFgo _y« V‰WkÂia mÂfç¡f thŒ¥òfŸ cŸsd.

ntsh© bghU£fë‹ V‰WkÂæ‹ K¡»a¤Jt¤ij Ϫj muR

cz®ªJŸsjhš, ntsh© é‰gid k‰W« ntsh© tâf

Ïa¡ff¤Âš xU Áw¥ò ntsh© V‰Wk nk«gh£L my»id

22

(Export Promotion Cell) Ϫj muR V‰gL¤J«. Ïa‰if

ntsh©ik (organic farming) k‰W« Ãw ju¢rh‹¿jœ më¤jš,

étrhæfS¡F«, V‰WkÂahs®fS¡F« C¡f¤bjhif

tH§Fjš ngh‹w mid¤J V‰Wk r«gªjkhd C¡Fé¥ò

elto¡iffis Ϫj ika« xU§»iz¤J brašgL¤J«.

Ïa‰if ntsh©ikia nk«gL¤Jtj‰F, khãy¤Âš cŸs

mid¤J kht£l§fëY« Ïa‰if ntsh©ik rh‹W më¡F«

ika§fŸ mik¡f¥gL« v‹gijÍ« Ï¥nguit¡F k»œ¢ÁÍl‹

bjçé¤J¡ bfhŸ»nw‹.

33. fhy¤Â‰nf‰g kh¿tU« étrha¤ njitfis¥

ó®¤Â brŒÍ« tifæš, ntsh©ik¡ fšé k‰W« MuhŒ¢Á

trÂfŸ bjhl®ªJ nk«gL¤j¥gl nt©L«. 2011 M« M©L Kjš

eh‹F òÂa fšÿçfis¤ bjhl§»Í«, 23 òÂa jåah®

fšÿçfis¤ bjhl§f mDk më¤J«, ntsh©ik¡ fšé

k‰W« MuhŒ¢Áia éçÎgL¤Jtš khãy muR bgça kh‰w¤ij

V‰gL¤ÂÍŸsJ. jäœehL ntsh©ik¥ gšfiy¡fHf cW¥ò¡

fšÿçfŸ k‰W« MuhŒ¢Á ãiya§fë‹ c£f£lik¥ò trÂfŸ

bjhl®ªJ nk«gL¤j¥g£L tU»‹wd. 2019-2020 M« M©oš

muR ntsh©ik¡ fšÿçfŸ k‰W« njh£l¡fiy¡

fšÿçfë‹ c£f£lik¥ò trÂfis bjhl®ªJ

nk«gL¤Jtj‰fhf 79.73 nfho %ghŒ bryél¥gL«.

34. 2019-2020 M« M©o‰fhd tuÎ-bryΤ

£l kÂ¥ÕLfëš, njÁa ntsh©ik ts®¢Á¤ £l¤Â‰fhf

300 nfho %ghÍ«, Úo¤j ãiyahd ntsh©ik¡fhd njÁa

Ïa¡f¤Â‰fhf 87.22 nfho %ghŒ c£gl ntsh©ik¤ Jiw¡F

10,550.85 nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

23

T£LwÎ

35. g殡 fl‹fis tH§Ftj‰F«, ntsh©

éisbghU£fis rªij¥gL¤Jtj‰F« khãy¤Âš tYthd

T£LwÎ mik¥òfŸ brašgL»‹wd. 2018-2019 M« M©oš,

g殡 fl‹ tH§f 8,000 nfho %ghŒ Ïy¡F ã®zæ¡f¥g£L,

ÏJtiu 9.37 Ïy£r« étrhæfS¡F 6,118 nfho %ghŒ msé‰F

g殡 fl‹ tH§f¥g£LŸsJ. cça fhy¤Âš g殡 flid¤

ÂU¥Ã¢ brY¤Jgt®fS¡F t£o KGtJkhf¤ jŸSgo

brŒa¥gL»wJ. bjhl¡f ntsh©ik T£LwΡ fl‹ r§f§fŸ

étrhæfS¡F ntsh© éisbghU£fŸ Ûjhd mlkhd¡

flidÍ« (produce pledge loan) tH§F»‹wd. 2019-2020 M«

M©oš, 10,000 nfho %ghŒ msé‰F g殡 fl‹ tH§f

c¤njÁ¡f¥g£LŸsJ. ÏJ jéu, g殡 fl‹fŸ Ûjhd t£o¤

jŸSgo¡fhf 200 nfho %ghŒ tuÎ-bryΤ £l¤Âš xJ¡ÑL

brŒa¥g£LŸsJ.

fhšeil guhkç¥ò k‰W« ghšts«

36. ntsh©ikæ‹ m§fkhf¡ fUj¥gL« fhšeil

guhkç¥ò¤ Jiw »uhk¥òw¥ bghUshjhu¤Âš K¡»a¥ g§F

t»¡»wJ. 2011-2012 M« M©L m¿Kf¥gL¤j¥g£l éiyæšyh

fwit¥ gR¡fŸ tH§F« £l¤Â‹ Ñœ ÏJtiu 75,448 bg©fŸ

ga‹bg‰WŸsd®. Ϥ£l« 2019-2020 M« M©oš

49.83 nfho %ghŒ xJ¡Ñ£Ll‹ bjhl®ªJ brašgL¤j¥gL«.

2011-2012 M« M©oš m¿Kf¥gL¤j¥g£l éiyæšyh

btŸshLfŸ mšyJ br«k¿ahLfŸ tH§F« £l¤Â‹ Ñœ

ÏJtiu 8.72 Ïy£r« ViH¡ FL«g§fŸ ga‹bg‰WŸsd.

24

2019-2020 M« M©oš Ϥ£l¤Â‰fhf 198.75 nfho %ghŒ

xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ. mnjngh‹W, Ôtd mÃéU¤Â¤

£lK« 25 nfho %ghŒ ã xJ¡Ñ£oš bjhl®ªJ

brašgL¤j¥gL«. ‘mÓš’ Ïd eh£L¡nfhê ts®¥Ãid

C¡f¥gL¤Jtj‰fhf, 2018-2019 M« M©oš

m¿Kf¥gL¤j¥g£l Áw¥ò¤ £l« 50 nfho %ghŒ kÂ¥Õ£oš

2019-2020 M« M©oY« bjhl®ªJ brašgL¤j¥gL«.

»uhk¥òw§fëš cŸs ng%uh£ÁfëY« tU« M©L Kjš

Ϥ£l« brašgL¤j¥gL«.

37. fhšeil guhkç¥ò¤ Jiwæ‹ c£f£lik¥ig

Ϫj muR bgUkséš tY¥gL¤ÂÍŸsJ. 2011-2012 M« M©L

Kjš Ϫj muR 325 òÂa fhšeil »is ãiya§fis

cUth¡»ÍŸsJl‹, 1,035 fhšeil »is ãiya§fis

fhšeil kUªjf§fshf¤ ju« ca®¤ÂÍ«, 20 òÂa fhšeil

kUªjf§fis¤ njh‰Wé¤J«, IªJ fhšeil kUªjf§fis

fhšeil kU¤Jtkidfshf¤ ju« ca®¤ÂÍ«, IªJ

bgUkU¤JtkidfisÍ« xU fhšeil kU¤JtkidiaÍ«

fhšeil g‹Kf kU¤Jtkidfshf¤ ju« ca®¤ÂÍ« cŸsJ.

2011-2012 M« M©L Kjš, fhšeil ãiya f£ll§fŸ

f£Ltj‰fhf 557.28 nfho %ghŒ bryél¥g£LŸsJ.

Ϫj Ka‰Áfis 2019-2020 M« M©oY« bjhlu, fhšeil

ãiya f£ll§fŸ f£Lkhd¤Â‰fhf 60.27 nfho %ghŒ xJ¡ÑL

brŒa¥g£LŸsJ.

38. Mé‹ ãWtdK« ghš c‰g¤Âahs® T£Lw΢

r§f§fS« khãy¤Â‹ ghš c‰g¤Âia mÂfç¡f K¡»a¥

g§fh‰W»‹wd. ghš c‰g¤Âahs® T£Lw΢ r§f§fëš,

25

ghš gj¥gL¤Jjš k‰W« Ïju c£f£lik¥ò trÂfis

nk«gL¤Jtj‰fhd elto¡iffŸ KL¡»él¥g£LŸsd.

el¥ò M©oš ghš c‰g¤Â c£f£lik¥ò nk«gh£L ãÂa¤Â‹

Ñœ, 237.27 nfho %ghŒ kÂ¥Õ£oyhd _‹W £l§fis¢

brašgL¤Jtj‰F £l MŒÎ¡ FG mDkÂaë¤JŸsJ.

Ϥ£l§fS¡fhd x¥òjšfŸ njÁa ghšts nk«gh£L

thça¤ÂläUªJ éiuéš v®neh¡f¥gL»wJ. 2019-2020 M«

M©oš ghš gj¥gL¤Jtj‰fhd c£f£lik¥ò trÂfis

tY¥gL¤Jtj‰F 200 nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

kuò¤ Âw‹ ä¡f eh£od k‰W« fy¥Ãd¡ fhisfis¡ bfh©L

100 nfho %ghŒ £l kÂ¥Õ£oš òÂa ciwéªJ c‰g¤Â ãiya«

mik¡f¥gL« v‹gij ϤjUz¤Âš m¿é¥gš k»œ¢Á

mil»nw‹. 2019-2020 M« M©o‰fhd tuÎ-bryΤ

£l¤Â‰fhd kÂ¥ÕLfëš fhšeil guhkç¥ò¤ Jiw¡F

1,252.41 nfho %ghÍ«, ghšts¤ Jiw¡F 258.45 nfho %ghÍ«

xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsd.

Ûds«

39. Ûdt®fë‹ eyid¥ ngzΫ, jäœeh£oš Ûds¤

Jiwæ‹ x£Lbkh¤j nk«gh£o‰fhd Û‹Ão c£f£lik¥ò

trÂfis tY¥gL¤Jtj‰fhd mid¤J elto¡iffisÍ«

Ϫj muR vL¤J tU»wJ. Û‹Ão jil¡fhy¤ÂY«, Û‹Ão

Fiwthf cŸs fhy¤ÂY« tH§f¥gL« cjé¤bjhif¤

£l¤Â‰fhf 2019-2020 M« M©o‰fhd tuÎ-bryΤ £l

kÂ¥ÕLfëš 170.13 nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

gh¡ éçFlh gFÂæš 2,000 ÏGtiy Û‹Ão¥ glFfis

1,600 nfho %ghŒ £l kÂ¥Õ£oš éçth¡f« brŒJ cça kh‰w«

26

brŒtj‰fhd Áw¥ò¤ £l« brašgL¤j¥g£L tU»wJ.

Ïj‹ Kj‰f£lkhf, 500 ÏGtiy¥ glFfis, ö©oš k‰W«

brΟtiyÍl‹ Toa Mœflš Niu Û‹Ão glFfshf kh‰¿l

bkh¤j« 286 nfho %ghŒ mDk¡f¥g£LŸsJ.

nkY«, Ïuhkehjòu« kht£l¤Âš cŸs _¡ifô® k‰W«

FªJ¡fš M»a Ïl§fëš 185 nfho %ghŒ £l kÂ¥Õ£oY«,

ehf¥g£od« kht£l¤Âš cŸs ó«òfh® Û‹Ão JiwKf¤Âš

148 nfho %ghŒ kÂ¥Õ£oY« Û‹Ão c£f£lik¥ò trÂfŸ

nk«gL¤j¥g£L tU»‹wd. _¡ifô® k‰W« ó«òfh®

JiwKf§fëš gâfŸ KoÎW« jUthæš cŸsd. FªJ¡fš

Û‹Ão JiwKf¥ gâfŸ éiuthf eilbg‰W tU»‹wd.

ÏJ jéu 420 nfho %ghŒ £l kÂ¥Õ£oš btŸs¥gŸs«,

ju§f«gho k‰W« ÂUbth‰¿ô® F¥g« M»a Ïl§fëš Û‹Ão

JiwKf§fis¡ f£Ltj‰F« Ϫj muR mDkÂ

më¤JŸsJl‹, f‹åahFkç kht£l¤Âš cŸs Únuho,

kh®¤jh©l¤Jiw k‰W« éšyéis M»a Ïl§fëš flyç¥ò¤

jL¥gh‹fis 116 nfho %ghŒ bryéš mik¥gj‰F«

mDkÂaë¡f¥g£LŸsJ v‹gij ϧF k»œ¢ÁÍl‹ bjçé¡f

éU«ò»‹nw‹.

40. X» òaY¡F¥ Ëd®, flèš Û‹Ão¡f¢ bršY«

glFfëèUªJ flnyhu gFÂfis¤ bjhl®ò bfhŸS« trÂfis

tY¥gL¤Jtj‰fhd Ka‰Áfis Ϫj muR vL¤JŸsJ.

Óuhd bjhiybjhl®ò trÂfis V‰gL¤J« £l¤Â‹ Ñœ,

1,076 »nyhÛ£l® ÚsKŸs fl‰fiu¥ gFÂfëš, 18 ca®k£l¡

nfhòu§fS«, fl‰fiu rh®ªj cgfuz§fŸ bfh©l

18 f£L¥gh£L miwfS«, ghu«gça Û‹Ão fy‹fS¡F

27

5 th£ f«Ãæšyh ifal¡f¡ fUéfS«, Û‹Ão

éir¥glFfS¡F 25 th£ f«Ãæšyh ifal¡f¡ fUéfS«

tH§f¥g£LŸsd. nkY«, 1,600 Û‹Ão éir¥glFfS¡F

Mg¤J¡fhy v¢rç¡if fUéfŸ tH§f¥g£LŸsd. ÏJ jéu,

500 Û‹Ão éir¥glFfS¡F gçnrhjid Kiwæš

bghU¤j¥g£LŸs ‘ouh‹°gh©l®fŸ (Transponders)’ cjéÍl‹

Mg¤J¡ fhy§fëš 200 flšikš öu« Mœflš Û‹Ão¥Ãš

<Lg£LŸs Ϫj Û‹Ão éir¥glFfis f©fhâ¡f ÏaY«.

tU« M©oš 80 Mœflš Û‹Ão glF¡ FG¡fS¡F 240 neé¡

jftš bgW« fUéfŸ, 160 Irh£-2 bra‰if¡nfhŸ

bjhiyngÁfŸ k‰W« 160 ne›bl¡° fUéfisÍ« muR tH§F«.

2019-2020 M« M©o‰fhd tuÎ-bryΤ £l kÂ¥ÕLfëš

Ûds¤ Jiw¡fhf 927.85 nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

Ú®ts Mjhu§fŸ k‰W« ghrd«

41. jäœehL Ú®¥ g‰wh¡Fiw cŸs khãy« v‹gjhš

Ú® nrä¥ò¡ bfhŸssit ca®¤Â Ú® ts¤ij¥ ghJfh¥gj‰F«,

Ú®¥ ga‹gh£L¤ Âwid mÂfç¥gj‰F« muR K‹Dçik më¤J

tU»wJ. Ú® Mjhu§fis guhkç¤J¥ ghJfh¡fΫ, bghJk¡fŸ

g§fnf‰òl‹ ghu«gçakhd ‘Fokuhk¤J’ Kiw¡F Ϫj muR

ò¤Jæ® më¤JŸsJ. 2019-2020 M« M©o‰fhd tuÎ-bryΤ

£l kÂ¥ÕLfëš bghJ¥g⤠Jiwæ‹ Ñœ cŸs Vçfis

k¡fŸ g§fë¥òl‹ òduik¡F« ‘Fokuhk¤J’ £l¤Â‰F

300 nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ. Cuf cŸsh£Á

mik¥òfë‹ Ñœ cŸs Á¿a ghrd VçfisÍ« òduik¥gj‰F

kfh¤kh fhªÂ Cuf ntiythŒ¥ò cW¤ £l¤Â‹ Ñœ ÏJ

ngh‹w elto¡iffŸ nk‰bfhŸs¥gL«.

28

42. ‘Ú®ts ãyts¤ £l«’ Áw¥ghf¢

brašgL¤j¥g£lij¤ bjhl®ªJ, 30 kht£l§fëš cŸs

66 cg toãy¥ gFÂfëš mikªJŸs 5.43 Ïy£r« bA¡nl®

Ma¡f£L ãy§fŸ gadilÍ« tifæš, 2,962 nfho %ghŒ

kÂ¥Õ£oš ghrd ntsh©ik eÅdkakh¡fš £l« (Irrigated

Agricultural Modernisation Project) brašgL¤j¥g£L tU»wJ.

Ϥ£l¤Â‹ Ñœ, 4,778 VçfisÍ«, 477 miz¡f£LfisÍ«

òduik¥gj‰fhfΫ, jL¥gizfis¡ f£Ltj‰fhfΫ,

Vçæ‹ Ú®¥gu¥ò¥ gFÂæš bra‰if Kiwæš Ú®br¿ñ£L«

»zWfis mik¥gj‰fhfΫ, fhntç ghrd¥ gF k‰W« Ãw

cg toãy§fëš mikªJŸs tofhšfisÍ«, ghrd

thŒ¡fhšfisÍ« nk«gL¤Jtj‰fhd gâfŸ eilbg‰W

tU»‹wd. 2019-2020 M« M©o‰fhd tuÎ-bryΤ £l

kÂ¥ÕLfëš ghrd ntsh©ik eÅdkakh¡fš £l¤Â‰fhf

235.02 nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

43. gUtãiy kh‰w¤jhš V‰gL« jh¡f¤ij

jâ¥gj‰fhf, fhntç ghrd¥ gFÂfëš ‘gUtãiy

kh‰w¤ jGtš £l¤ij’ MÁa ts®¢Á t§»æ‹ flDjéÍl‹

1,560 nfho %ghŒ kÂ¥Õ£oš khãy muR brašgL¤Â tU»wJ.

Ϥ£l¤Â‹ Kj‰f£l¤Âš nk‰bfhŸs¥g£LŸs

960.66 nfho %ghŒ kÂ¥Õ£oyhd f£Lkhd¥ gâfŸ gšntW

ãiyfëš eilbg‰W tU»‹wd. 2019-2020 M« M©o‰fhd

tuÎ-bryΤ £l kÂ¥ÕLfëš Ï¤Â£l¤Â‰fhf

478.73 nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

44. jäœeh£oš cŸs 89 mizfëš 745.49 nfho %ghŒ

bryéš cyf t§» flDjéÍl‹ ‘mizfŸ òduik¥ò k‰W«

29

nk«gh£L¤ £l«’ brašgL¤j¥g£L tU»wJ. Ϥ£l¤Â‰fhf

2019-2020 M« M©o‰fhd tuÎ-bryΤ £l kÂ¥ÕLfëš

43 nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ. Ϥ£l¤ij¤

bjhl®ªJ 37 mizfŸ k‰W« miz rh®ªj f£lik¥òfis¥

òduik¤J, nk«gL¤J« gâfis, mizfŸ òduik¥ò k‰W«

nk«gh£L¤ £l¤Â‹ Ïu©lh« f£l¤ £lkhf nk‰bfhŸtj‰F

jäœehL muR x¥òjš më¤JŸsJ. Ϥ£l« 2020-2021 M«

M©L Kjš, Iªjh©L fhy¤Âš 610.26 nfho %ghŒ bryéš

brašgL¤j¥gL«.

45. m¤Â¡flÎ-méehÁ £l« éiuéš bjhl§f

cŸsJ v‹gij k»œ¢ÁÍl‹ bjçé¤J¡ bfhŸ»nw‹.

Ϥ£l¤Â‰fhf, tuÎ-bryΤ £l kÂ¥ÕLfëš

1,000 nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ. nkY«,

Ϥ£l¤Â‹ xU gFÂahf, Ra ga‹gh£o‰F ä‹rhu« c‰g¤Â

brŒJ tH§Ftj‰fhd Nçaxë ä‹Â£l¤ij, egh®L t§»

ãÂÍjéÍl‹ 132.80 nfho %ghŒ kÂ¥Õ£oš brašgL¤j

elto¡if vL¡f¥g£L tU»wJ.

46. egh®L t§» ãÂÍjéÍl‹ gšntW Ú® Mjhu

mik¥òfë‹ f£lik¥ò nk«gh£L¤ £l§fis Ϫj muR

brašgL¤Â tU»wJ. 2011-2012 M« M©L Kjš

2,712.26 nfho %ghŒ kÂ¥Õ£oyhd 380 £l¥ gâfŸ

nk‰bfhŸs¥g£LŸsd. egh®L £l§fë‹ Ñœ gšntW

gâfis 2019-2020 M« M©oš nk‰bfhŸtj‰F tuÎ-bryΤ

£l¤Âš 811.60 nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

2019-2020 M« M©o‰fhd tuÎ-bryΤ £l kÂ¥ÕLfëš

30

Ú®ts Mjhu§fŸ k‰W« ghrd¤ Jiw¡F 5,983.98 nfho %ghŒ

xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

R‰W¢NHš k‰W« td«

47. gUtãiy kh‰w¤ jGtš k‰W« gUtãiy

kh‰w¤Âdhš V‰gL« ghÂ¥òfis¤ jâ¥gš td§fŸ K¡»a¥

g§F t»¡»‹wd. 2017 M« M©L ϪÂa tdãiy

m¿¡ifæ‹go, khãy¤Â‹ td« k‰W« ku ml®¤Â¥ gu¥gsÎ,

bkh¤j ãy¥gu¥Ãš 23.80 rjÅj« MF«. #¥gh‹ g‹dh£L¡

T£LwÎ Kfikæ‹ ãÂÍjéÍl‹ 686 nfho %ghŒ £l

kÂ¥Õ£oš 2011-2012 M« M©L m¿Kf¥gL¤j¥g£l ‘jäœehL

gšYæçd¥ ghJfh¥ò k‰W« gRik¤ £l«’, 2018-2019 M«

M©oš ãiwtila cŸsJ. ef®kakhjš k‰W« ef®¥òu

ts®¢Áæ‹ fhuzkhf br‹id k‰W« mj‹ R‰W¥òw§fëš

cŸs ghJfh¡f¥g£l td§fëš M¡»uä¥òfŸ k‰W« F¥igfŸ

bfh£Ljš ngh‹w brašfshš ghÂ¥ò V‰g£LŸsJ.

2019-2020 M« M©oš fh‹»ß£ k‰W« cæ®ntè mik¤J

br‹id efiu¢ R‰¿ÍŸs ghJfh¡f¥g£l td§fis¡ fh¥gj‰F

25 nfho %ghŒ xJ¡f¥g£LŸsJ.

48. milahW k‰W« Tt« eÂfë‹ kWÓuik¥Ã‰F

Kiwna, 555.46 nfho %ghŒ k‰W« 604.77 nfho %ghŒ kÂ¥Õ£oš

gâfŸ eilbg‰W tU»‹wd. nkY«, gU¤Â¥g£L Vçæš

R‰W¢NHš Û£blL¥ò¥ gâfŸ 28.16 nfho %ghŒ kÂ¥Õ£oš

eilbg‰W tU»‹wd. gRik gUtãiy ãÂa¤Â‹ Ñœ x¥òjiy

v®neh¡», ‘gŸë¡fuiz rJ¥òãy Û£blL¥ò £l¤ij’

165.68 nfho %ghŒ bryéš brašgL¤j Ϫj muR

31

mDk¤JŸsJ. 2018-2019 M« M©oš Ϥ£l¤Â‰fhf

20.30 nfho %ghŒ éLé¡f¥g£LŸsJ. Ϥjifa NHš

nk«gh£L¥ gâfS¡fhfΫ, Ϫj tuÎ-bryΤ £l

kÂ¥ÕLfëš 300 nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

49. 2019-2020 M« M©o‰fhd tuÎ-bryΤ £l

kÂ¥ÕLfëš 445.05 nfho %ghŒ k‰W« 31.78 nfho %ghŒ, Kiwna

td« k‰W« R‰W¢NHš JiwfS¡fhf xJ¡ÑL

brŒa¥g£LŸsd.

bghJ éãnahf¤ £l«

50. khãy¤Âš j‰nghJ 18.64 Ïy£r« mªÂnahjah

m‹dnah#dh FL«g m£ilfŸ c£gl bkh¤jkhf

2.01 nfho FL«g m£ilfŸ òH¡f¤Âš cŸsd. 2013 M« M©L

njÁa czÎ¥ ghJfh¥ò¢ r£l¤Â‹ mid¤J¡ TWfisÍ«

cŸsl¡»a midtU¡Fkhd bghJ éãnahf¤ £l¤ij Ϫj

muR brašgL¤Â tU»wJ. bghJ éãnahf¤ £l«

fâåkakh¡f¥g£L, °kh®£ m£ilfŸ tH§f¥g£lj‹

gydhf, Ϥ£l¤Â‹ brašghLfŸ nk«g£LŸsd. Áw¥ò

bghJ éãnahf¤ £l¤Â‹ Ñœ, 2019 M« M©L #dtç khj«

tiu 1.56 Ïy£r« l‹ Jtu« gU¥igÍ«, 1.50 Ïy£r« l‹ rikaš

v©bziaÍ« Ϫj muR khåa éiyæš tH§»ÍŸsJ.

k©bz©bzŒ¡F tH§f¥g£L tªj khåa¤ij k¤Âa muR

ãW¤Âé£l nghJ«, FL«g m£iljhu®fS¡F khåa éiyæš

k©bz©bzŒ Ϫj murhš bjhl®ªJ tH§f¥g£L tU»wJ.

bgh§fš g©oifia Áw¥ghf¡ bfh©lhl x›bthU

FL«g¤Â‰F« 1,000 %ghŒ tH§f¥gL« vd V‰bfdnt

32

m¿é¤jgo, 1,985.46 nfho %ghia Ϫj muR tH§»ÍŸsJ.

2019-2020 M« M©o‰fhd tuÎ-bryΤ £l kÂ¥ÕLfëš

6,000 nfho %ghŒ czÎ khåa¤Â‰fhfΫ, bghJ éãnahf¤

£l¤ij T£Lw΢ r§f§fŸ brašgL¤Jtj‰F ãÂÍjéahf

333.81 nfho %ghÍ« xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsd.

cŸsh£Á mik¥òfS¡fhd ãÂ¥ g»®Î

51. 2018-2019 M« M©L Cuf cŸsh£Á

mik¥òfS¡F 5,901.88 nfho %ghÍ«, ef®¥òu cŸsh£Á

mik¥òfS¡F 4,637.19 nfho %ghÍ« khãy ã¡FGé‹

gçªJiufë‹go g»®ªjë¡f¥g£LŸsJ. 2019-2020 M« M©oš

Cuf cŸsh£Á mik¥òfŸ k‰W« ef®¥òu cŸsh£Á

mik¥òfS¡F tH§Ftj‰fhf, Kiwna 6,573.61 nfho %ghÍ«,

5,164.98 nfho %ghÍ« xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ. k¤Âa ã¡FG

gçªJiu¥go 2017-2018 M« M©o‰fhd Áw¥ò brašgh£L

ãÂÍjéahf tH§f¥gl nt©oa 560.15 nfho %ghia k¤Âa muR

ÏJtiu éLé¡féšiy. 2018-2019 M« M©o‰fhd bghJthd

mo¥gil ãÂÍjéahfΫ, Áw¥ò brašgh£L ãÂÍjéahfΫ

3,852.17 nfho %ghiaÍ« cŸsh£Á mik¥òfS¡F k¤Âa muR

éLé¡f nt©oÍŸsJ. våD«, 2019-2020 M« M©o‰fhd

k¤Âa ã¡FG gçªJiuæ‹go cŸsh£Á mik¥òfS¡F

tH§f¥gl nt©oa khåa¤Â‰fhf 5,178.52 nfho %ghŒ Ϫj

tuÎ bryΤ £l¤Âš xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

Cuf ts®¢Á

52. mid¤J »uhk§fëY« mo¥gil trÂfisÍ«,

c£f£lik¥ò trÂfisÍ« nghJkhd msé‰F V‰gL¤j muR

33

K‹Dçik tH§» tU»wJ. gšntW £l§fis xU§»iz¤J,

mid¤J »uhk§fëY« Ïiz¥ò¢ rhiyfŸ mik¤jš, FoÚ®

tH§fš, bjU és¡FfŸ mik¤jš k‰W« Rfhjhu trÂfis

V‰gL¤Â¤ jUjš ngh‹w gšntW gâfëš Ïªj muR Áw¥ò¡

ftd« brY¤Â tU»wJ. 2018-2019 M« M©oš »uhk¥òw rhiy

nk«gh£o‰fhf gšntW £l§fë‹ Ñœ 1,077.46 nfho %ghŒ

ga‹gL¤j¥g£LŸsJ. 2019-2020 M« M©oY«, mnj ngh‹w

Ka‰ÁfŸ vL¡f¥g£L 1,200 nfho %ghŒ msé‰F gšntW

£l§fëèUªJ ã xU§»iz¡f¥g£L, »uhk¥òw rhiy¥

gâfS¡fhf¥ ga‹gL¤j¥gL«. nkY«, 20.05 Ïy£r« bjU

és¡FfŸ xë cäG« (LED) ä‹ és¡Ffshf kh‰w¥g£LŸsd.

Ïj‹ gydhf, ä‹rhu¡ f£lz¤Âš M©L¡F 74 nfho %ghŒ

nrä¡f¥g£LŸsJ. 2013-2014 M« M©L vL¡f¥g£l Rfhjhu«

F¿¤j fz¡bfL¥Ã‰F¥ ÃwF, khbgU« rhjidahf,

»uhk§fëš 48.94 Ïy£r« jåeg® Ïšy¡ fê¥giwfŸ

f£l¥g£ljhš, mid¤J kht£l§fS« Âwªjbtëæš ky«

fê¡fhj ãiyia v£oa kht£l§fshf m¿é¡f¥g£LŸsd.

öŒik ϪÂah Ïa¡f¤Â‰fhf (»uhk«) Ϫj tuÎ-bryΤ £l

kÂ¥ÕLfëš 400 nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

53. ãiyahd brh¤J¡fis cUth¡F« tifæš,

kfh¤khfhªÂ njÁa Cuf ntiythŒ¥ò cW¤ £l«, khãy¤Âš

KG c¤ntf¤Jl‹ brašgL¤j¥g£L tU»wJ. Ϥ£l¤ij¢

brašgL¤Jtj‰fhd muÁ‹ Ka‰Áfis 2019-2020 M«

M©oY« bjhl®tj‰fhf 250 nfho %ghŒ bghU£bryé‰fhd

khãy muÁ‹ g§fhf xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

34

54. »uhk¥òw ViH vëa k¡fS¡F fh‹»ß£ ÅLfis¡

f£o¤ jUtš jäœehL K‹ndho khãykhf és§F»wJ.

V‰bfdnt m¿é¤jgo, 25 M©LfS¡F K‹d® f£l¥g£L,

gGjilªj ãiyæš cŸs 45,594 ÅLfis 227.97 nfho %ghŒ

kÂ¥Õ£oš gGJ Ú¡f« k‰W« kWf£Lkhd« brŒÍ« gâfŸ

nk‰bfhŸs¥g£LŸsd. Ãujk kªÂç Å£Ltr¤ £l¤Â‹

(Cuf«) Ñœ, 2019-2020 M« M©oš xU Ïy£r« ÅLfŸ

f£Ltj‰F Ϫj muR c¤njÁ¤JŸsJ. xU Å£o‰F myF¤

bjhifahf 1.20 Ïy£r« %ghŒ vd k¤Âa muR ã®zæ¤J,

m¤bjhifia k¤Âa muR«, khãy muR« Kiwna 60 rjÅj«

k‰W« 40 rjÅj« vd V‰WŸsnghÂY«, fh‹»ß£ nk‰Tiu

mik¥gj‰fhf khãy muR, TLjš ãÂahf 50,000 %ghia

x›bthU Å£o‰F« tH§F»wJ. Ïjdhš, xU Å£o‰fhd myF¤

bjhif 1.70 Ïy£r« %ghahfΫ, mš khãy muÁ‹ g§F¤

bjhif 98,000 %ghahfΫ cŸsJ. 2019-2020 M« M©o‰fhd

tuÎ-bryΤ £l kÂ¥ÕLfëš 2,276.14 nfho %ghŒ

Ãujk kªÂç Å£Ltr¤ £l¤Â‰fhf (Cuf«) xJ¡ÑL

brŒa¥g£LŸsJ. flªj M©il¥ ngh‹nw, tU« M©oY«

kh©òäF Kjyik¢rç‹ Nça ä‹r¡ÂÍl‹ Toa gRik ÅLfŸ

£l¤Â‹ Ñœ 20,000 ÅLfŸ f£o¤ ju¥gL«. Ϥ£l¤Â‰fhf,

2019-2020 M« M©o‰fhd tuÎ-bryΤ £l¤Âš

420 nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

55. 2019-2020 M« M©o‰fhd tuÎ-bryΤ £l

kÂ¥ÕLfëš, 18,273.96 nfho %ghŒ Cuf ts®¢Á¤ Jiw¡F

xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

35

efuh£Á ã®thf«

56. mÂf mséš ef®kakhd khãykhd jäœeh£oš

ef®¥òu mo¥gil¡ f£lik¥ig nk«gL¤Â, khefu§fëY«,

efu§fëY« thœ¡if¤ ju¤ij ca®¤JtJ mtÁakh»wJ.

khefu¥ gFÂfëY«, efuh£ÁfëY«, ng%uh£ÁfëY« FoÚ®

éçth¡f«, ghjhs¢ rh¡fil, btŸsÚ® tofhš ngh‹wt‰iw

cUth¡Fjš, rhiyfŸ nk«ghL M»at‰¿‰F Ϫj muR

K¡»a¤Jt« më¤J tU»wJ. m£lš ef®¥òu ò¤Jz®Î k‰W«

ef®¥òu kh‰w§fS¡fhd £l (Atal Mission for Rejuvenation and

Urban Transformation) ãÂia MÁa ts®¢Á t§» ãÂÍjéÍl‹

brašgL¤j¥gL« ‘jäœ ehL ef®¥òu K‹ndho KjÄ£L¤

£l¤Â‹’ (Tamil Nadu Urban Flagship Investment Programme)

ãÂÍl‹ xU§»iz¤J, FoÚ® tH§fš k‰W« ghjhs¢ rh¡fil

mik¥òfŸ V‰gL¤Jtj‰fhd nk«g£l c£f£lik¥ò¤ £l¥

gâfŸ nk‰bfhŸs¥g£L tU»‹wd. ef®¥òu rhiyfŸ, kiHÚ®

tofhš k‰W« bjU és¡FfŸ ngh‹w mo¥gil c£f£lik¥ò

trÂfis xU§»izªj ef®¥òu ts®¢Á¤ £l« (IUDM),

br‹id¥ bgUefu ts®¢Á¤ £l« (Chennai Mega City

Development Mission) _yK«, Âw‹äF efu§fŸ £l§fë‹ Ñœ

thœ¡if ju¤ij nk«gL¤Jtj‰fhd gâfS«

brašgL¤j¥g£L tU»‹wd.

57. Âw‹äF efu§fŸ k‰W« m£lš ef®¥òu ò¤Jz®Î

k‰W« ef®¥òu kh‰w§fS¡fhd (m«U¤) £l§fis jäœehL

br«ikahf¢ brašgL¤Â tU»wJ. ‘Âw‹äF efu§fŸ’

£l¤Â‹ Ñœ, 11,776 nfho %ghŒ kÂ¥Õ£oš 326 £l§fis¢

36

brašgL¤Jtj‰F mDk tH§f¥g£LŸsJ. 2019-2020 M«

M©oš, Ϥ£l¤Â‰fhf 1,650 nfho %ghŒ xJ¡ÑL

brŒa¥g£LŸsJ. m«U¤ £l¤Âš 445 gâfŸ

11,441.32 nfho %ghŒ kÂ¥Õ£oš ÏJtiu nk‰bfhŸs¥g£LŸsd.

MÁa ts®¢Á t§» ãÂÍjéÍl‹ 8,155.81 nfho %ghŒ kÂ¥Õ£oš

brašgL¤j¥gL« ef®¥òu K‹ndho KjÄ£L¤ £l ãÂæèUªJ

m«U¤ £l¤Â‰F¤ njit¥gL« ef®¥òu cŸsh£Á

mik¥òfS¡fhd g§F¤ bjhif tH§f¥gL»wJ. 2019-2020 M«

M©o‰fhd tuÎ-bryΤ £l kÂ¥ÕLfëš, m«U¤

£l¤Â‰fhf 1,450 nfho %ghÍ«, ‘jäœehL ef®¥òu K‹ndho

KjÄ£L¤ £l¤Â‰fhf’ 302 nfho %ghÍ« xJ¡ÑL

brŒa¥g£LŸsd. xU§»izªj ef®¥òu ts®¢Á Ïa¡f¤Â‰fhf

750 nfho %ghÍ«, br‹id¥ bgUefu ts®¢Á Ïa¡f¤Â‰fhf

500 nfho %ghÍ« xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsd.

58. cyf t§» ãÂÍjéÍl‹, 3,831 nfho %ghŒ £l

kÂ¥Õ£oš, 2015 M« M©L Kjš ‘jäœehL ãiyahd ef®¥òu

ts®¢Á¤ £l¤ij’ (Tamil Nadu Sustainable Urban Develoment

Programme) khãy muR brašgL¤Â tU»wJ. Ϥ£l¤Â‹ Ñœ,

17 ef®¥òu cŸsh£Á mik¥òfëš, ÏJtiu 1,631.44 nfho %ghŒ

bryél¥g£LŸsJ. 2019-2020 M« M©o‰fhd tuÎ-bryΤ

£l kÂ¥ÕLfëš ‘jäœehL ãiyahd ef®¥òu ts®¢Á¤

£l¤Â‰F’ 836.39 nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ. nkY«,

egh®L t§» ãÂÍjéÍl‹ 200 nfho %ghŒ kÂ¥Õ£oyhd

gâfis ng%uh£Áfëš 2019-2020 M« M©oš Ϫj muR

nk‰bfhŸS«.

37

59. bgUefu br‹id khefuh£Á¡fhd éçthd

Âl¡fêÎ nkyh©ik¤ £l« x‹W jahç¡f¥g£LŸsJ.

v£L k©ly§fëš Ïu©L bjhF¥òfshf Âl¡fêÎfis

nrfç¤J¡ bfh©L brštj‰fhd £l¤ij 1,546.04 nfho %ghŒ

bryéš brašgL¤Jtj‰F muR ã®thf mDk më¤JŸsJ.

bfhL§ifô® k‰W« bgU§Foæš cŸs F¥ig bfh£L«

Ïl§fis R¤Âfç¥ò brŒJ mªj Ïl§fis Û£blL¥gj‰F«,

fêéš ÏUªJ ä‹rhu« jahç¡F« my»id mik¥gj‰Fkhd

£l¤ij muR-jåah® g§fë¥ò Kiwæš, 5,259.10 nfho %ghŒ

kÂ¥Õ£oš brašgL¤J« £l« muÁ‹ gçÓyidæš cŸsJ.

Ϥ£l¤Â‰F muR éiuéšmDk më¡F«.

60. 2019-2020 M« M©o‰fhd tuÎ-bryΤ £l

kÂ¥ÕLfëš efuh£Á ã®thf« k‰W« FoÚ® tH§fš Jiw¡fhf

18,700.64 nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

FoÚ® éãnahf«

61. khãy murhdJ ‘njÁa Cuf¡ FoÚ® £l«’

‘Fiwªjg£r njitfŸ £l«’ M»a £l§fë‹ Ñœ,

FoÚ® tH§fY¡fhd f£Lkhd¥ gâfis nk‰bfhŸtJl‹,

egh®L t§»æ‹ flDjéÍlD« FoÚ®¤ £l§fis

nk‰bfh©L tU»wJ. jäœehL FoÚ® tofhš thça«

2018-2019 M« M©oš gFÂasÎ FoÚ® tr tH§f¥g£l

2,310 FoæU¥ò¥ gFÂfëš KG msÎ FoÚ® trÂ

tH§Ftj‰fhd £l¥ gâfis nk‰bfh©LŸs ãiyæš,

ÛjKŸs 2,017 FoæU¥ò¥ gFÂfëš 2019-2020 M« M©oš KG

msÎ FoÚ® trÂia tH§Ftj‰fhd gâfis nk‰bfhŸS«.

38

f%® kht£l« f.guk¤Â x‹¿a« k‰W« mut¡F¿¢Á M»a

Ïl§fëš cŸs 282 Cuf¡ FoæU¥òfS¡F FoÚ® trÂ

tH§Ftj‰fhd T£L¡ FoÚ®¤ £l§fŸ c£gl gšntW gâfŸ,

2019-2020 M« M©oš 1,558.87 nfho %ghŒ kÂ¥Õ£oš

nk‰bfhŸs¥gL«. 2019-2020 M« M©o‰fhd tuÎ-bryΤ

£l kÂ¥ÕLfëš, ‘njÁa Cuf¡ FoÚ® £l¤Â‰fhfΫ’,

‘Fiwªjg£r njitfŸ £l¤Â‰fhfΫ’, egh®L £l¥

gâfS¡fhfΫ, Kiwna 364.76 nfho %ghŒ, 286 nfho %ghŒ,

600 nfho %ghŒ xJ¡ÑLfŸ brŒa¥g£LŸsd.

62. eh‹F efuh£ÁfŸ, 12 ng%uh£ÁfŸ k‰W«

3,500 Cuf¡ FoæU¥òfëš tÁ¡F« 23.55 Ïy£r« k¡fS¡F¥

gadë¡f¡Toa tifæš, 12 bgça FoÚ® k‰W« ghjhs

rh¡fil¤ £l§fis 1,132.56 nfho %ghŒ kÂ¥Õ£oš jäœehL

FoÚ® tofhš thça« brašgL¤Â tU»wJ. Ït‰Wl‹,

ef®¥òu cŸsh£Á mik¥òfëY«, 4,944 Cuf¡ FoæU¥òfëY«

tÁ¡F« Vw¤jhH 1.55 nfho k¡fŸ gadilÍ« tifæš,

7,708.95 nfho %ghŒ kÂ¥Õ£oš FoÚ® tH§fš £l§fS¡F«,

ghjhs rh¡fil¤ £l§fS¡Fkhd f£Lkhd¥ gâfŸ gšntW

ãiyfëš eilbg‰W tU»‹wd.

63. fêÎÚiu R¤Âfç¤J, FoÚ® mšyhj Ãw

ga‹ghLfS¡fhf¥ ga‹gL¤Jtij Ϫj muR C¡Fé¤J

tU»wJ. Ïjdhš FoÚU¡F¥ ga‹gL« e‹Ü® ghJfh¡f¥gL«.

Rkh® 45 äšèa‹ è£l® bfhŸssÎ bfh©l v®kiw

r›ñL guÎjš Kiwæš _‹wh« ãiytiu R¤Âfç¥ò

brŒÍ« ãiya¤ij nfha«ng£oš 296.50 nfho %ghŒ

kÂ¥Õ£oš mik¥gj‰fhd gâfŸ eilbg‰W tU»‹wd.

39

tlbr‹id¥ gFÂæš mikªJŸs bjhê‰rhiyfŸ k‰W«

ä‹c‰g¤Â ãiya§fS¡F, e‹ÜU¡F¥ gÂyhf, fêÎÚiu

R¤Âfç¤J tH§Ftj‰fhf, bfhL§ifôçš ehŸ x‹W¡F

45 äšèa‹ è£l® R¤Âfç¥ò¤ Âw‹ bfh©l _‹wh« ãiytiu

R¤Âfç¥ò brŒÍ« ãiya¤ij 235 nfho %ghŒ kÂ¥Õ£oš

mik¥gj‰fhd gâfis br‹id¥ bgUefu FoÚ® tH§fš

k‰W« fêÎÚuf‰W thça« nk‰bfh©L tU»wJ. e‹Üiu¥

ghJfh¡F« bghU£L, fêÎÚiu R¤Âfç¤J¥ ga‹gL¤Jtj‰fhd

ÏJngh‹w £l§fis¢ brašgL¤Jtj‰F Ϫj muR bjhl®ªJ

C¡fkë¡F«.

Å£Ltr k‰W« ef®¥òu nk«ghL

64. 2011 M« M©oš vL¡f¥g£l k¡fŸbjhif

fz¡bfL¥Ã‹go, 48.45 rjÅj k¡fŸ ef®¥òu§fëš tÁ¤J tU«

ãiyæš, mt®fëš 14.63 Ïy£r« FL«g§fŸ Foir¥ gFÂfëš

thœªJ tU»‹wd®. 2030 M« M©o‰FŸ midtU¡F« nghÂa,

ghJfh¥ghd, th§F« ÂwD¡nf‰w Å£LtrÂÍ«, mo¥gil

trÂfS« »il¡f têtif brŒtJl‹, Foir¥ gFÂfis

nk«gL¤J« Ïy¡»id miltj‰fhf khãy ef®¥òu Å£LtrÂ

k‰W« FoæU¥ò¡ bfhŸifia Ϫj muR éiuéš btëæL«.

ViH, eL¤ju¡ FL«g k¡fS« Å£Ltr¢ rªijia vëš

mQ» mt®fŸ th§f¡Toa éiyæš Å£Ltr bgw têtif

brŒtij muR cW brŒÍ«.

65. ViHfS¡F Å£L trÂia V‰gL¤j 2014-2015 M«

M©oèUªJ, ‘Ãujk kªÂç Å£Ltr (ef®¥òu«) £l¤Â‹’ Ñœ,

26,601.02 nfho %ghŒ kÂ¥Õ£oš ef®¥òu Foir¥gFÂfëš

40

thG« 5.85 Ïy£r« FL«g§fS¡F ÅLfŸ f£Ltj‰F

mDk¡f¥g£LŸsJ. nkY«, Ϥ£l¤Â‹’ Ñœ 1.97 Ïy£r«

FoæU¥òfis f£Ltj‰fhd gâfis Ϫj muR 2019-2020 M«

M©oš nk‰bfhŸS«. 2019-2020 M« M©o‰fhd

tuÎ-bryΤ £l kÂ¥ÕLfëš Ïj‰bfd 2,662.16 nfho %ghŒ

xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ. br‹id k‰W« mjid¢ R‰¿ÍŸs

gFÂfëš, M‰w§fiunahu« tÁ¤JtU« ViH¡ FL«g§fS¡F

äf¢ Áwªj kWFoak®¤J« eilKiwfis¥ Ëg‰¿, cyf t§»

cjéÍl‹ 4,647.50 nfho %ghŒ bryéš, 38,000 FoæU¥òfis

mik¥gj‰fhf ‘ef®¥òu ViH k¡fS¡fhd jäœehL Å£LtrÂ

k‰W« thœél nk«gh£L¤ £l«’ brašgL¤j¥gL« v‹gij

m¿é¥gš k»œ¢Á mil»nw‹. br‹id j鮤j Ïju ef®¥òu¥

gFÂfëš Å£LtrÂæid tH§Ftj‰F«, ef®¥òu ViHfS¡F¥

gadë¡f¡Toa tifæš bjhêyf k‰W« thlif

Å£LtrÂæid nghJkhd mséš cUth¡Ftj‰F«, ãiyahd

k‰W« midtiuÍ« cŸsl¡»a Å£Ltr¤ £l¤ij

5,000 nfho %ghŒ kÂ¥Õ£oš brašgL¤Jtj‰F« MÁa ts®¢Á

t§»æ‹ flDjé nfhu¥g£LŸsJ.

66. rKjha¤Â‰F ga‹ju¡Toa KjÄLfis¢ (Social

Impact Investments) brŒÍ« cŸeh£L k‰W« r®tnjr

KjÄ£lhs®fis¡ ft®tj‰fhf, jäœehL ciwél ãÂa«

cUth¡f¥g£L, ϪÂa¥ g§F k‰W« gçt®¤jid thça¤Âš gÂÎ

brŒa¥g£LŸsJ. th§F« éiyæš jukhd Å£LtrÂia ViH

vëa k‰W« eL¤ju¡ FL«g§fŸ th§Ftj‰fhd cfªj

NHiy V‰gL¤Jtj‰fhf Ϫj ãÂa« ga‹gL¤j¥gL«. gâ¡F¢

bršY« bg©fS¡F¤ njitahd jukhd, ghJfh¥ghd,

41

Fiwªj éiyæyhd éL trÂia më¥gj‰F«, _¤j

Fok¡fS¡F«, kh‰W¤ ÂwDilnahU¡F cjéahsUl‹ j§F«

FoæU¥ò trÂia V‰gL¤Â¤ jUtj‰F« Ϫj ãÂa«

ga‹gL¤j¥gL«. Ϫj ãÂa¤ij cyf t§» kÂ¥ÕL brŒJ,

Mu«g KjÄ£L¤ bjhifia tH§f cŸsJ v‹gijÍ«, Ϫj

ãÂa¤Âš m¿Îrh® g§Fjhuuhf njÁa Å£Ltr t§»

brašgLtJl‹, 500 nfho %ghia KjÄL brŒa cŸsJ

v‹gijÍ« bjçé¤J¡ bfhŸ»nw‹.

67. jäœehL Å£Ltr thça¤Â‹ _ykhf

2,888.20 nfho %ghŒ bryéš 20,789 myFfS¡fhd f£Lkhd¥

gâfis Ϫj muR nk‰bfh©L tU»wJ. brh‰gkhf cŸs ãy

Mjhu§fis KiwahfΫ, Âw«glΫ ga‹gL¤Jtij

C¡Fé¥gj‰fhf, ‘khãy ãy¥ ga‹gh£L¡ bfhŸif’

totik¡f¥g£L tU»wJ. khãy« KGtijÍ« £lä£l

ts®¢Áæ‹ Ñœ bfh©L tUtj‰fhf, khãy¤ij x‹gJ

ãiyahd k©ly§fshf¥ Ãç¤J, k©ly¤ £l§fis jah®

brŒtJl‹, khãy« KGik¡Fkhd xU K‹ndh¡F¤

£l¤ijÍ« Ïu©L M©LfS¡FŸ ef® Cuik¥ò Ïa¡ff«

jah® brŒÍ«. Ïj‹ Kj‰f£lkhf, nfha«ò¤ö® k‰W«

kJiu k©ly§fS¡fhd £l§fŸ Ô£l¥gL«. Ïj‹ _y« khãy

ts®¢Á¡fhd gšntW K¡»akhd £l§fis

K‹Dçik¥gL¤Jtj‰F«, brašgL¤Jtj‰F« têtif

brŒa¥g£L, khãy¤Â‹ x£Lbkh¤j £lä£l ts®¢ÁÍ«

cWÂbrŒa¥gL«. muR m©ikæš btëæ£l, bghJthd ts®¢Á

éÂKiwfŸ k‰W« f£ll§fS¡fhd éÂKiwfŸ,

xG§FKiwahd nk«gh£o‰F«, bjhêš eilKiwia

42

vëjh¡Ftj‰fhd C¡f¤ijÍ«, th§F« ÂwD¡nf‰g

Å£LtrÂia cUth¡» tH§FtijÍ« cW brŒÍ«.

68. 2019-2020 M« M©o‰fhd tuÎ-bryΤ £l

kÂ¥ÕLfëš Å£Ltr k‰W« ef®¥òu nk«gh£L¤ Jiw¡fhf

6,265.52 nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

tWik xê¥ò

69. tWik xê¥Ãš fârkhd msÎ K‹nd‰w¤ij¡

f©LŸs Ϫj muR, tWik xê¥ò¤ £l§fS¡F bjhl®ªJ

K‹Dçik më¤J tU»wJ. k¡fis¤ Âu£o xU§»iz¤jš,

Âw‹ gæ‰Á, t§»¡ fl‹ _y« Cuf FWªbjhêšfis

cUth¡Fjš ngh‹w bghUshjhu ts®¢Á¡fhd éçthd

c¤Âfis Ϥ£l§fëš muR ifah©L tU»wJ. gšntW

ef®¥òu k‰W« Cuf tWik xê¥ò¤ £l§fis¢

brašgL¤Jtj‰fhd ika ãWtdkhf jäœehL kfë®

nk«gh£L¡ fHf« cŸsJ. jäœehL khãy Cuf thœthjhu

Ïa¡f«, 31 kht£l§fëš cŸs 385 t£lhu§fëY«

brašgL¤j¥g£L tU»wJ. njÁa Cuf thœthjhu¤ £l«

k‰W« njÁa Cuf thœthjhu Ïa¡f« M»ait khãy

Cuf thœthjhu Ïa¡f¤Â‹ xU m§fkhf¢

brašgL¤j¥gL»‹wd. 2019-2020 M« M©oš Ϫj

Ïa¡f¤ij¢ brašgL¤Jtj‰fhf 349.46 nfho %ghŒ xJ¡ÑL

brŒa¥g£LŸsJ. »uhk¥òw ÏisP®fŸ gadilÍ« tifæš,

ntiythŒ¥òl‹ Toa Âw‹ gæ‰Á më¡f ‘ÔdjahŸ cgh¤ahah

»uhä‹ bfsršah nah#dh’ £l¤Â‹ Ñœ 230.89 nfho %ghŒ

tU« ãÂah©o‰F xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ. òJ thœÎ¤

43

£l¤Âid¤ bjhl®ªJ, cyf t§»æ‹ ãÂÍjéÍl‹

918.20 nfho %ghŒ £l kÂ¥Õ£oš ‘jäœehL Cuf ò¤jh¡f¤

£l«’ 2018-2019 M« M©L Kjš brašgL¤j¥g£L tU»wJ.

26 kht£l§fëš cŸs 120 t£lhu§fëš, 3,994 »uhk

Cuh£Áfëš brašgL¤j¥g£L tU« Ϥ£l¤Â‹ K¡»a

neh¡fnk Cuf¡ FWªbjhêš ãWtd§fis C¡Fé¥gJ MF«.

2019-2020 M« M©oš Ϥ£l¤Â‰fhf 172 nfho %ghŒ xJ¡ÑL

brŒa¥g£LŸsJ. ‘ÔdjahŸ cgh¤ahah-njÁa ef®¥òu thœthjhu

Ïa¡f¤Â‹’ Ñœ, ef®¥òu tWik xê¥ò¥ gâfŸ nk‰bfhŸs¥g£L

tU»‹wd. ϤnjÁa £l¤Â‹ ãÂia, ‘jäœehL ef®¥òu

thœthjhu Ïa¡f¤Â‹’ ãÂÍl‹ xU§»iz¤J khãy muR

gâfis nk‰bfh©L tU»wJ. 2019-2020 M« M©o‰fhd

tuÎ-bryΤ £l kÂ¥ÕLfëš ‘ÔdjahŸ cgh¤ahah njÁa

ef®¥òu thœthjhu Ïa¡f¤Â‰fhf’ 150 nfho %ghÍ«, jäœehL

ef®¥òu thœthjhu Ïa¡f¤Â‰fhf 50 nfho %ghÍ« xJ¡ÑL

brŒa¥g£LŸsd. x£Lbkh¤jkhf 1,031.53 nfho %ghŒ tWik

xê¥ò¤ £l§fS¡fhf Ϫj ãÂãiy m¿¡ifæš xJ¡ÑL

brŒa¥g£LŸsJ.

beLŠrhiy¤ Jiw

70. muÁ‹ K‹ndho¤ £l§fSŸ x‹whd,

‘xU§»izªj rhiy¡ f£lik¥ò nk«gh£L¤ £l¤Â‹ Ñœ’

(Comprehensive Road Infrastructure Development Programme),

rhiyfŸ, ghy§fŸ, ÁWghy§fŸ k‰W« rhiy¥ ghJfh¥ò

ngh‹w bgça mséyhd c£f£lik¥ò¥ gâfŸ

nk‰bfhŸs¥gL»‹wd. 2018-2019 M« M©oš Ïj‰fhd

ã fârkhf ca®¤j¥g£L 4,165.23 nfho %ghŒ xJ¡ÑL

44

brŒa¥g£lJ. 2019-2020 M« M©o‰F Ϥ£l¤Â‰F

4,570.43 nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

71. brašghL mo¥gilæyhd guhkç¥ò x¥gªj

Kiwæ‹ (Performance Based Maintenance Contract) Ñœ,

ÏJtiu 3,074.84 nfho %ghŒ kÂ¥Õ£oš 1,768 »nyhÛ£l® rhiy¥

gâfŸ nk‰bfhŸs¥g£L, K¡»akhd rhiyfŸ KiwahfΫ,

ca® ju¤ÂY« guhkç¡f¥gLtJ cWÂbrŒa¥g£LŸsJ. Ϫj

x¥gªj Kiw, khãy« KGtJ« go¥goahf éçÎgL¤j¥g£L

tU»wJ. 2019-2020 M« M©oš, Ϥ£l« Átf§if

nfh£l¤Â‰F éçÎgL¤j¥g£L 622 »nyhÛ£l® rhiy¥ gâfŸ

715 nfho %ghŒ bryéš nk‰bfhŸs¥gL«. nkY« brašghL

mo¥gilæyhd guhkç¥ò x¥gªj Kiwæ‹ Ñœ £l§fis¢

brašgL¤Jtj‰F MÁa ts®¢Á t§» ngh‹w g‹dh£L

t§»fël« ãÂÍjé nfhUtj‰fhd éçthdbjhU £l¤ij

muR jahç¤J tU»wJ.

72. Ϫj muÁ‹ Áw¥ghd K‹Ka‰Áfëdhš,

7,964 »nyhÛ£l® Cuh£Á k‰W« Cuh£Á x‹¿a¢

rhiyfis, Ãw kht£l¢ rhiyfë‹ ju¤Â‰F Ïizahf¤ ju«

ca®¤j elto¡if vL¤J tUtj‹ _y«, khãy¤Â‹

Cuf¢ rhiyfë‹ ju« nk«g£LŸsJ. ÏJtiuæš,

Ϥ£l¤Â‹go 2,958 »nyhÛ£l® rhiy¥ gâfŸ

1,490.62 nfho %ghŒ bryéš nk‰bfhŸs¥g£LŸsd.

Ï«Ka‰Áia bjhl®ªJ nk‰bfhŸtj‰fhf, 2019-2020 M«

M©oš 1,986 »nyhÛ£l® ÚsKŸs rhiyfëš 1,142 nfho %ghŒ

bryéš gâfŸ nk‰bfhŸs¥gL«. 2019-2020 M«

45

M©o‰fhd tuÎ-bryΤ £l kÂ¥ÕLfëš Ï¤Â£l¤Â‰fhf

1,050 nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

73. cyf t§» flDjéÍl‹ ‘jäœehL rhiy

nk«gh£L¤ £l¤Â‹’ (Tamil Nadu Road Sector Project)

Ïu©lhtJ f£l £l¥ gâfŸ 5,171 nfho %ghŒ bryéš

nk‰bfhŸs¥g£L tU»‹wd. 2019-2020 M« M©o‰fhd

tuÎ-bryΤ £l kÂ¥ÕLfëš ‘jäœehL rhiy nk«gh£L¤

£l¤Â‰fhf’ 459.74 nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

MÁa ts®¢Á t§»æ‹ flDjéÍl‹, br‹id-f‹åahFkç

bjhêš tê¤jl¤ £l¤Â‹ Ñœ 654 »nyhÛ£l® rhiy¥ gâfŸ

6,448.24 nfho %ghŒ bryéš V‰bfdnt nk‰bfhŸs¥g£LŸsd.

br‹id R‰Wt£l¢ rhiy £l¤Â‰F flDjé bgWtj‰fhf

#¥gh‹ g‹dh£L¡ T£LwÎ KfikÍl‹ ÏWÂ f£l¥

ng¢Rth®¤ij eilbg‰W tU»wJ. Ϥ£l«, br‹id

efu¤Âid¢ R‰¿ÍŸs rhiyfë‹ Ïiz¥igÍ«, ju¤ÂidÍ«

fârkhf nk«gL¤J« vd v®gh®¡f¥gL»wJ.

74. Ïuæšnt gâfŸ £l¤Â‹ Ñœ, 2019-2020 M«

M©oš 256 Ïuæšnt nk«ghy§fS¡fhd f£Lkhd¥ gâfis,

726.62 nfho %ghŒ bryéš Ïªj muR nk‰bfhŸS«.

egh®L t§»æ‹ Cuf c£f£lik¥ò nk«gh£L ãÂæ‹ Ñœ,

299.60 nfho %ghŒ bryéY«, òJ¥Ã¡f¥g£l k¤Âa rhiy ãÂ

£l¤Â‹ (Revamped Central Road Fund) Ñœ 800 nfho %ghŒ

bryéY« £l¥ gâfŸ nk‰bfhŸs¥gL«. 2019-2020 M«

M©o‰fhd tuÎ-bryΤ £l kÂ¥ÕLfëš beLŠrhiy k‰W«

ÁWJiwKf§fŸ Jiw¡fhf 13,605.19 nfho %ghŒ xJ¡ÑL

brŒa¥g£LŸsJ.

46

gŸë¡ fšé

75. midtU¡F« fšé, F¿¥ghf ViH vëa

k¡fS¡F¤ jukhd fšéia tH§Ftš Ϫj muR cWÂ

bfh©LŸsJ. gŸë¡ fšéia vëjhf¥ bgWtj‰fhfΫ,

mj‹ ju¤ij nk«gL¤Jtj‰fhfΫ, 2011 M« M©L Kjš

Ϫj muR 247 bjhl¡f¥ gŸëfis òÂjhf¤ bjhl§»ÍŸsJl‹,

116 bjhl¡f¥ gŸëfis eLãiy¥ gŸëfshfΫ, 1,079 eLãiy¥

gŸëfis ca®ãiy¥ gŸëfshfΫ, 604 ca®ãiy¥ gŸëfis

nkšãiy¥ gŸëfshfΫ ju« ca®¤ÂÍŸsJ. khãy« KGtJ«,

khzt®fë‹ tÁ¥Ãl§fS¡F mU»nyna bjhl¡f k‰W«

eLãiy¥ gŸëfis ãWÎtj‰fhd Ïy¡»id Ϫj muR

KGikahf v£oÍŸsJ.

76. gŸë¡ fšé¤ ju¤ij ca®¤Jtj‰fhd

ey¤ £l§fS«, Ka‰ÁfS« m©ik¡ fhykhf Áw¥ghf¢

brašgL¤j¥g£L tUtj‹ éisthf, f‰wš Âw‹

nk«g£LŸsJl‹, bjhl¡fãiy tF¥òfëš ãfu nr®¡if

é»j« 99.8 rjÅjkhf ca®ªJŸsJ. 2011-2012 M« M©oš

63,178 Mf ÏUªj bjhl¡f¥ gŸë¡F¢ bršyhj FHªijfë‹

v©â¡if, 2018-2019 M©oš 33,519 Mf FiwªJŸsJ.

2018 M« M©L, fšé ãiy m¿¡ifæ‹go (ASER), muR¥ gŸë

khzt®fë‹ f‰wš x£Lbkh¤jkhf K‹nd¿ÍŸsJ v‹gJl‹,

jåah® gŸë khzt khzéaUl‹ x¥ÃL«nghJ, muR¥ gŸë

khzt khzéa® TLjš ntf¤Âš K‹nd¿ tU»‹wd®

v‹gij k»œ¢ÁÍl‹ bjçé¤J¡ bfhŸ»nw‹.

47

77. ò¤jf¥ igfŸ, fhyâfŸ, neh£L¥ ò¤jf§fŸ,

ghl¥ ò¤jf§fŸ, toéaš bg£ofŸ c£gl, khzt®fS¡F

éiyæšyhkš tH§F« ey¤ £l§fŸ bjhl®ªJ Áw¥ghf¢

brašgL¤j¥gL«. Ïj‰fhf, 2019-2020 M« M©o‰fhd

tuÎ-bryΤ £l kÂ¥ÕLfëš 1,656.90 nfho %ghŒ xJ¡ÑL

brŒa¥g£LŸsJ. mid¤J muR k‰W« muR cjébgW«

gŸëfëš Ïilã‰wiy¡ Fiw¥gj‰F, g¤J, gÂbdh‹W k‰W«

g‹åbu©lh« tF¥òfëš gæY« mid¤J khzt

khzéaU¡F« 5,000 %ghia Áw¥ò C¡f¤bjhifahf Ϫj muR

bjhl®ªJ tH§F«. Ïj‰fhf, tuÎ-bryΤ £l kÂ¥ÕLfëš

313.58 nfho %ghŒ xJ¡f¥g£LŸsJ. 2019-2020 M« M©oš

ko¡fâå tH§F« £l¤Â‰fhf, tuÎ-bryΤ £l

kÂ¥ÕLfëš 1,362.27 nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

muR¥ gŸëfS¡F¥ nghJkhd c£f£lik¥ig tH§Ftj‰fhf,

egh®L t§»æ‹ flDjéÍl‹, 381.31 nfho %ghŒ bryéš

tF¥giwfŸ f£Ljš, MŒtf§fŸ, fê¥giwfŸ k‰W« Ãw

trÂfis V‰gL¤Jtj‰fhd gâfis muR nk‰bfhŸS«.

78. ‘midtU¡F« fšé Ïa¡f«’ (Sarva Shiksha

Abhiyan) k‰W« ‘midtU¡F« Ïilãiy¡ fšé Ïa¡f«’

(Rashtriya Madhyamik Shiksha Abhiyan) M»at‰¿‹ Ñœ

ãYitahf cŸs, Kiwna 2,109.08 nfho %ghŒ k‰W«

1,092.22 nfho %ghia k¤Âa muR ÏJtiu éLé¡féšiy.

ÏUªjnghÂY«, khãy¤Âš gŸë bršY« FHªijfë‹ eyid¡

fUÂ, Ϥ£l§fis muR Kid¥òl‹ bjhl®ªJ brašgL¤Â

tU»wJ. k¤Âa muÁ‹ £l§fshd ‘midtU¡F« fšé

Ïa¡f«’ k‰W« ‘midtU¡F« Ïilãiy¡ fšé Ïa¡f«’

48

M»ait xU§»iz¡f¥g£L, 2019-2020 M« M©L Kjš

‘xU§»izªj gŸë¡ fšé¤ £l«’ (Samagra Shiksha

Abhiyan) v‹w òÂa £l« cUth¡f¥g£L, mij¢ brašgL¤j

2019-2020 M« M©o‰fhd tuÎ-bryΤ £l kÂ¥ÕLfëš

2,791.32 nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

79. thŒ¥ò kW¡f¥g£l k‰W« eètilªj Ãçédç‹

FHªijfŸ jåah® gŸëfëš gæštj‰F têtif brŒÍ«

FHªijfS¡fhd Ïytr k‰W« f£lha¡ fšé cçik¢

r£l¤Âid, Ϫj muR KGc¤ntf¤Jl‹ brašgL¤Â tU»wJ.

Ϥ£l« bjhl§f¥g£l ehŸ Kjš Ï‹W tiu, 4.19 Ïy£r«

FHªijfŸ gadilªJŸsd®. Ϥ£l¤Â‰fhf, 2019-2020 M«

M©o‰fhd tuÎ-bryΤ £l kÂ¥ÕLfëš 248.76 nfho %ghŒ

xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

80. 2019-2020 M« M©o‰fhd tuÎ-bryΤ £l

kÂ¥ÕLfëš gŸë¡ fšé¤ Jiw¡fhf 28,757.62 nfho %ghŒ

xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

ca®fšé

81. rKjha¤Âš mid¤J¥ ÃçédU« Fiwªj

bryéš, jukhd ca®fšé bgWtij cWÂbrŒtj‰fhd

K¡»a¤Jt¤ij Ϫj muR bjhl®ªJ më¤J tU»wJ. _‹W

gštif bjhêšE£g¡ fšÿçfis 2018-2019 M« fšé M©oš

muR ãWéÍŸsJl‹, 29 Raã fiy k‰W« m¿éaš

fšÿçfis¤ bjhl§fΫ mDk tH§»ÍŸsJ. 2019-2020 M«

M©oš, Ïuhnk°tu¤Âš lh¡l® V.Ã.n#. m¥Jš fyh« mt®fë‹

49

bgaçš òÂa muR fiy k‰W« m¿éaš fšÿç ãWt¥gL«

v‹gij k»œ¢ÁÍl‹ bjçé¤J¡ bfhŸ»nw‹.

82. Kjš jiyKiw g£ljhç khzt, khzéaU¡F

fšé¡ f£lz¤ij¤ ÂU«g tH§F« £l¤Â‰fhf

2019-2020 M« M©o‰fhd tuÎ-bryΤ £l kÂ¥ÕLfëš

460.25 nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ. r®tnjr¤ ju¤Â‰F

fšé ãWtd§fë‹ ju¤ij nk«gL¤Jtj‰fhd

elto¡iffSŸ x‹whf, jåah® gšfiy¡fHf§fis ãWΫ

r£l§fis muR Ïa‰¿ ÁtR¥ukâa ehlh® gšfiy¡fHf«,

rhŒ gšfiy¡fHf« M»a Ïu©L jåah® gšfiy¡fHf§fis

muR mDk¤JŸsJ. muR¡ fšÿçfëš cŸs c£f£lik¥ò

trÂfŸ bjhl®ªJ nk«gL¤j¥gLtJl‹, 10 khãy¥

gšfiy¡fHf§fŸ k‰W« 65 muR¡ fšÿçfëš, c£f£lik¥ò

trÂfis nk«gL¤Jtj‰fhf, ÏJtiu 269.36 nfho %ghŒ, njÁa

ca® fšé¤ £l¤Â‹ (RUSA 1.0) Ñœ bryél¥gLŸsJ.

Ïnjngh‹w Ka‰Áfis njÁa ca®fšé Ïu©lh« £l¤Â‹

(RUSA 2.0) Ñœ nk‰bfhŸtj‰fhf 382 nfho %ghŒ

mDk¡f¥g£LŸsJ.

83. gšfiy¡fHf§fS¡F tH§f¥g£L tU«

bjhF¥ò ešif¤ bjhiffëš 20 tUl§fS¡F¥ Ëd®

ÂU¤j§fŸ brŒa¥g£LŸsd. m©zhkiy gšfiy¡fHf¤Â‰F

250 nfho %ghŒ c£gl, gšntW gšfiy¡fHf§fS¡F

538.10 nfho %ghŒ bjhF¥ò ešif¤ bjhifahf Ϫj

tuÎ-bryΤ £l¤Âš xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

ca® bjhêšE£g¤ Âw‹fS« Áw¥ò¤ jFÂfS« bfh©l

gâahs®fS¡fhd njit cyf mséš ts®ªJ tUtij¡

50

fU¤Âš bfh©L, bjhê‰ fšÿçfëš cŸs trÂfis

r®tnjr¤ ju¤Â‰F bjhl®ªJ nk«gL¤JtJ mtÁakh»wJ.

vdnt, khãy¤Â‹ Kj‹ikahd gšfiy¡fHfkhd

m©zh gšfiy¡fHf¤ÂY«, bjhêšE£g¡ fšé Mizaç‹

f£L¥gh£oš cŸs bgh¿æaš fšÿçfëY« r®tnjr¤

ju¤Âš f‰Ã¤jY¡F¤ njit¥gL« cgfuz§fŸ cŸë£l

mj‹ c£f£lik¥ò trÂfis nk«gL¤Jtj‰fhf,

m©zh gšfiy¡fHf¤Â‰F 100 nfho %ghŒ ãÂÍjé

tH§f¥gL«. 2019-2020 M« M©o‰fhd tuÎ-bryΤ £l

kÂ¥ÕLfëš ca®fšé¤ Jiw¡fhf 4,584.21 nfho %ghŒ xJ¡ÑL

brŒa¥g£LŸsJ.

Rfhjhu« k‰W« ešthœÎ

84. ts®ªj ehLfŸ milªJŸs Rfhjhu¤ ju ãiyia,

2023-M« M©L¡FŸ mila nt©L« v‹gnj jäœehL muÁ‹

bjhiyneh¡F¥ gh®itahF«. jäœeh£oš flªj v£L

M©Lfëš gšntW £l§fŸ m¿Kf¥gL¤j¥g£L

brašgL¤j¥g£ljhš, kf¥ngW Ïw¥ò é»j«, g¢Ás« FHªij

Ïw¥ò é»j« k‰W« Ïju Rfhjhu¡ F¿pLfŸ F¿¥Ãl¤j¡f

mséš FiwªJŸsd. kf¥ngW Ïw¥ò é»j¤Âš 2030-¡FŸ

mila nt©oa ãiyahd ts®¢Á Ïy¡»id K‹djhfnt

milªjj‰fhf k¤Âa muÁ‹ éUÂid jäœehL bg‰WŸsJ.

bkh¤j¡ fUÎW é»j« (Total Fertility Rate) 1.6 Mf jäœeh£oš

cŸsJ. ÏJ eh£onyna Fiwthd msthF«.

85. jäœeh£L k¡fŸ, F¿¥ghf ViH vëa k¡fŸ,

muR k‰W« jåah® kU¤Jtkidfëš, ca®ju kU¤Jt Á»¢ir

51

bgWtij cWÂ brŒa ‘Kjyik¢rç‹ éçthd kU¤Jt¡

fh¥Õ£L¤ £l¤ij’ jäœehL muR 2012 M« M©L Kjš

brašgL¤Â tU»wJ. Ϥ£l« bjhl§f¥g£l 2011-2012 M«

M©L Kjš, ÏJtiu 28.34 Ïy£r« eg®fŸ, 5,527 nfho %ghŒ

mséyhd kU¤Jt Á»¢irfis¥ bg‰WŸsd®. Ϥ£l¤ij

k¤Âa muÁ‹ K‹ndho¤ £lkhd ‘Ãujh‹ kªÂç

#‹ Mnuh¡»a nah#dh’ £l¤Jl‹ xU§»iz¤J,

M©L x‹¿‰F xU FL«g¤Â‰fhd fh¥Õ£L¤ bjhif

2 Ïy£r« %ghæèUªJ 5 Ïy£r« %ghahf 2018 M« M©L

or«g® 1 M« nj Kjš ca®¤j¥g£LŸsJ. 2019-2020 M«

M©o‰fhd tuÎ-bryΤ £l kÂ¥ÕLfëš Ï¤Â£l¤Â‰fhd

fh¥Õ£L¡ f£lz¤ bjhif¡fhf 1,363 nfho %ghŒ xJ¡ÑL

brŒa¥g£LŸsJ.

86. muÁ‹ k‰WbkhU K‹ndho¤ £lkhd

‘lh¡l® K¤Jy£Rä bu£o kf¥ngW ãÂÍjé¤ Â£l¤Â‹’ Ñœ

f®¥Ã⥠bg©fS¡F 18,000 %ghŒ ãÂÍjéahf

tH§f¥gL»wJ. Ϥ£l¤Â‹ Ñœ, 14,000 %ghŒ buh¡fkhf

tH§f¥gLtJl‹, 4,000 %ghŒ bryéš ÏU«ò¢r¤J kUªJ k‰W«

C£l¢r¤J¥ bghU£fŸ ml§»a Ïu©L m«kh jhŒnrŒ ey

C£l¢r¤J bg£lf§fS« tH§f¥gL»‹wd. jF thŒªj

mid¤J f®¥Ã⥠bg©fë‹ Kjš Ãurt¤Â‰F k£L«

ãÂÍjé tH§f tif brŒÍ« k¤Âa muÁ‹ ‘Ãujh‹ kªÂç kh¤U

tªjdh nah#dh £l¤Jl‹’ khãy muÁ‹ Ϥ£l«

Ïiz¡f¥g£LŸsJ. Ϥ£l¤Â‰fhf, 2018-2019 M« M©oš

k¤Âa muÁläUªJ 111.24 nfho %ghŒ bgw¥g£LŸsJ.

2019-2020 M« M©o‰fhd tuÎ-bryΤ £l kÂ¥ÕLfëš

52

lh¡l® K¤Jy£Rä bu£o kf¥ngW ãÂÍjé¤ Â£l¤Â‰fhf

959.21 nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ. m«kh FHªijfŸ

ey gçR¥ bg£lf«, m«kh kf¥ngW rŠÓé £l§fŸ, rhå£lç

eh¥»‹fŸ tH§Ftj‰fhd kfë® Rfhjhu¤ £l« ngh‹wt‰iw

Ϫj muR bjhl®ªJ brašgL¤J«.

87. ‘Ãujh‹ kªÂç °t°Âa Ru¡õh nah#dh’

£l¤Â‹ Ñœ, kJiu, jŠrhñ® k‰W« ÂUbešntè M»a

kht£l§fëš jyh 150 nfho %ghŒ bryéš, ég¤J fha Á»¢ir¥

ÃçÎl‹ Toa ca®Áw¥ò kU¤JtkidfŸ cUth¡f¥g£L,

m©ikæš kh©òäF ghuj¥ Ãujk® mt®fshš

bjhl§»it¡f¥g£LŸsJ k»œ¢Á më¡»wJ. mnjnghš,

kJiuæš, 750 gL¡iffSl‹ Toa vŒ«° kU¤Jtkid,

kU¤Jt k‰W« bréèa® fšÿçia 1,264 nfho %ghŒ bryéš

mik¡f mo¡fš eh£oÍŸs kh©òäF ghuj¥ Ãujk® mt®fS¡F

eh§fŸ e‹¿ia bjçé¤J¡ bfhŸ»nwh«.

88. khãy¤Âš cŸs Ïilãiy k‰W« ca®ãiy muR

kU¤Jtkidfë‹ nk«gh£o‰fhf ‘jäœehL ef®¥òu Rfhjhu¤

£l¤ij’ 1,634 nfho %ghŒ bryéš, #¥gh‹ g‹dh£L¡

T£LwÎ Kfikæ‹ flDjéÍl‹, jäœehL muR brašgL¤Â

tU»wJ. Ϫj tuÎ-bryΤ £l kÂ¥ÕLfëš, Ϥ£l¤Â‰fhf

242.92 nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

89. muR kU¤JtkidfŸ _y« »il¡F«

kU¤Jt trÂfŸ ViH vëa k‰W« eètilªj ÃçédU¡F

vëš »il¡f¥ bgWtij cW brŒtj‰fhf, cyf t§»

53

flDjéÍl‹ 2,685.91 nfho %ghŒ bryéš ‘jäœehL Rfhjhu

Óuik¥ò¤ £l«’ éiuéš brašgL¤j¥gL«.

90. mid¤J muR kU¤JtkidfëY« m¤ÂahtÁa

kUªJfŸ njitahd msÎ ÏU¥ò it¥gš, eh£onyna

jäœehL K‹dâæš cŸsJ. mnjnghš, mid¤J ãiy

kU¤JtkidfëY« K¡»a cl‰ gçnrhjidfŸ bjhF¥ghf¡

»il¥gij cWÂbrŒa¡Toa K¡»akhd Ïy£Áa¤ £l¤ij

Ϫj muR brašgL¤J«. Ϥ£l¤Â‰F¤ njitahd

cgfuz§fŸ, fUéfŸ k‰W« bghU£fŸ tH§f¥gLtJl‹,

Ϥ£l¤Â‰fhd Á»¢ir be¿KiwfS« cUth¡f¥gL«.

Ϥ£l¤Â‰bfd _‹W M©Lfëš 247 nfho %ghŒ

bryél¥gL«.

91. 2019-2020 M« M©o‰fhd tuÎ-bryΤ £l

kÂ¥ÕLfëš k¡fŸ ešthœÎ k‰W« FL«gey¤ Jiw¡fhf

12,563.83 nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

ngh¡Ftu¤J

92. Âwikahd bghJ ngh¡Ftu¤J mik¥ò, Fiwªj

bryéš ngh¡Ftu¤J trÂia bghJk¡fŸ bgWtj‰F

mtÁakh»wJ. öŒikahd vçr¡Â Mjhu§fis¥

ga‹gL¤Jtj‰fhd muÁ‹ K‹ndho¡ bfhŸifæ‹ xU

gFÂahf, Á40 efu§fŸ gUtãiy jiyik¡ FGÎl‹

(C 40 Cities Climate Leadership Group) ‘öŒikahd

ngUªJ¡fhd m¿é¥Ãš’ (Clean Bus Declaration) ϪÂahényna

Kjš khãykhf jäœehL muR ifbaG¤Â£LŸsJ. khr‰w

54

ä‹rhu¥ ngUªJfisÍ«, khÁid Fiwªj msÎ btë¥gL¤J«

ngUªJfisÍ« ngh¡Ftu¤J¤ Jiwæš m¿Kf¥gL¤j Ϫj

cl‹ghL têtF¡F«. b#®k‹ ts®¢Á t§»æ‹ (KfW)

flDjéÍl‹, 5,890 nfho %ghŒ bryéš 12,000 òÂa BS-VI

ju¤Âyhd ngUªJfisÍ«, 2,000 ä‹rhu¥ ngUªJfisÍ«

th§»¥ ga‹gL¤J« tifæš òÂa £l« brašgL¤j¥gL«.

Ϥ£l¤Â‹ Kjš f£l¤Âš 500 ä‹rhu¥ ngUªJfis br‹id,

nfha«ò¤ö® k‰W« kJiu M»a Ïl§fëY« 2,000 BS-VI

ngUªJfis khãy« KGtJ« Ïa¡f muR elto¡if vL¡F«.

93. muR ngh¡Ftu¤J¡ fHf§fS¡F beU¡fo

fhy§fëš khãy muR cjé¡ fu« Ú£o tU»wJ. 2018-2019 M«

M©oš, XŒÎ bg‰w gâahsç‹ XŒÎ¡fhy gy‹fŸ,

gâahs®fë‹ XŒñÂa ãYitfŸ M»at‰¿‰F FW»afhy¡

fldhf 376.02 nfho %ghÍ«, têtif K‹gzkhf

1,322.06 nfho %ghŒ c£gl bkh¤jkhf 1,698.08 nfho %ghia

ãÂÍjéahf muR tH§»ÍŸsJ. 2018-2019 M« M©oš Orš

éiy ca®é‹ fhuzkhf V‰gL« ãÂæH¥ig <LbrŒa,

ngh¡Ftu¤J¡ fHf§fS¡F TLjyhf 333.07 nfho %ghŒ

‘Orš éiy ÏH¥Õlhf’ ÏJtiu tH§f¥g£LŸsJ. 2019-2020 M«

M©o‰fhd tuÎ-bryΤ £l kÂ¥ÕLfëš khzt,

khzéaU¡fhd ngh¡Ftu¤J gaz¡ f£lz¢ rYif¡fhf

766 nfho %ghŒ k‰W« Orš khåa¤Â‰fhf 250 nfho %ghŒ

c£gl, ngh¡Ftu¤J¤ Jiw¡fhf 1,297.83 nfho %ghŒ xJ¡ÑL

brŒa¥g£LŸsJ.

55

vçr¡Â

94. 2011-M« M©L Kjš, khãy k‰W« k¤Âa bjhF¥ò

ä‹ Â£l§fŸ, ä‹ bfhŸKjš k‰W« òJ¥Ã¡f¤j¡f ä‹r¡Â

M»at‰¿‹ _y« 13,619 bkfhth£ ä‹rhu¤ Âw‹

ä‹f£lik¥òl‹ Ïiz¡f¥g£L, khãy¤Â‹ j‰nghija x£L

bkh¤j ä‹Âw‹ 30,191 bkfhth£ Mf cŸsJ. mÂfç¤J tU«

ä‹ njit¡nf‰g 13,000 bkfhth£ msé‰F khãy¤Â‹

mdšä‹ £l§fis 91,880 nfho %ghŒ kÂ¥Õ£oš brašgL¤j

elto¡iffŸ nk‰bfhŸs¥g£L tU»‹wd. Ïij¤jéu,

2,500 bkfhth£ msé‰fhd òdšä‹ £l§fŸ

8,831.29 nfho %ghŒ kÂ¥Õ£oš nk‰bfhŸs¥gl cŸsd.

95. ä‹c‰g¤Â ãiya§fëš ÏUªJ c‰g¤Â

brŒa¥gL« ä‹rhu¤ij btë¡bfhz®ªJ ä‹éãnahf

ika§fS¡F (load centres) éãnah»¡F« r§»è¤

bjhlçš ä‹bjhluik¥ò K¡»a g§F t»¡»wJ.

2011 M« M©L Kjš 464 òÂa Jiz ä‹ ãiya§fŸ k‰W«

12,636 R‰W »nyhÛ£l® ÚsKŸs äf ca® ä‹dG¤j¥ ghijfŸ

Ïa¡» it¡f¥g£LŸsd. Cuf k‰W« efu§fë‹ ä‹g»®khd

cŸf£lik¥ig nk«gL¤j ‘ÔdjahŸ cgh¤ahah »uhk n#hÂ

nah#dh’ k‰W« ‘xU§»iz¡f¥g£l ä‹ nk«gh£L¤

£l§fë‹’ _ykhf, xUä¤j Ka‰ÁfŸ vL¡f¥g£L

tU»‹wd.

96. gRik vçr¡Âia nk«gL¤J« neh¡f¤Âš, njå,

nry« k‰W« <nuhL kht£l§fëš 1,125 nfho %ghŒ kÂ¥Õ£oš,

250 bkfhth£ Âw‹ bfh©l äj¡F« Nçar¡Â (Floating Solar)

56

ä‹ Â£l§fS«, 2,350 nfho %ghŒ kÂ¥Õ£oš 500 bkfhth£ Âw‹

bfh©l flyho äf cŒa Nça ä‹dG¤j¥ ó§fh £lK«,

jäœehL ä‹ c‰g¤Â k‰W« g»®khd¡ fHf« _y«

brašgL¤j¥gL«. rhFgo¡F ga‹glhj rKjha k‰W« g£lh

ãy§fëš, òJ¥Ã¡f¤j¡f ä‹ c‰g¤Âia C¡Fé¡F« tifæš,

gRik¢ NHš ãÂa¤Â‹ Ñœ cŸs ãÂæèUªJ, 5 bkfhth£ Âw‹

bfh©l Á¿a mséyhd Cuf òJ¥Ã¡f¤j¡f ä‹ ó§fhÎl‹,

‘m«kh gRik »uhk«’ v‹w ãiyahd ä‹ »uhk§fis, jäœehL

ä‹ nk«gh£L Kfik (Tamil Nadu Energy Development

Agency) V‰gL¤J«. m©ikæš kh©òäF Kjyik¢r®

mt®fshš btëæl¥g£l 2019 jäœehL Nçaxë ä‹r¡Â

bfhŸif, khãy¤Â‹ Nçaxë ä‹r¡Â c‰g¤Â¤ Âwid,

2023 M« M©L¡FŸ 9,000 bkfhth£ msé‰F ca®¤j têtif

brŒÍ«.

97. jäœehL ä‹ c‰g¤Â k‰W« g»®khd¡ fHf¤Â‹

22,815 nfho %ghŒ flid khãy muR ‘cjŒ’ £l¤Â‹ Ñœ

V‰W¡ bfh©lJ. Ïj‹ éisthf, M©o‰F t£o¢ bryéd«

1,779.42 nfho %ghŒ msé‰F muR¡F mÂfç¤JŸsJ.

Ϫj¡ fl‹ bjhif IªJ M©Lfëš muR khåakhf

kh‰w¥gl nt©L«. ÏJtiu, 9,126 nfho %ghŒ cjŒ

£l¡ flid khåakhf kh‰¿ÍŸsJl‹, 2019-2020 M«

M©oš 4,563 nfho %ghŒ flidÍ« Ϫj muR khåakhf

kh‰W«. étrha« k‰W« Ïju Ef®nth®fŸ c£gl

gšntW tifahd Ef®nthU¡F tH§f¥gL« ä‹ khåa«

bjhl®ªJ tH§f¥gL«. Ïj‰fhf 8,118.25 nfho %ghŒ Ϫj tuÎ

bryΤ £l¤Âš xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ. 2019-2020 M«

57

M©o‰fhd tuÎ-bryΤ £l kÂ¥ÕLfëš vçr¡Â¤ Jiw¡F

18,560.77 nfho %ghŒ ã xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

br‹id bk£nuh Ïuæš

98. br‹id bk£nuh Ïuæš Â£l¤Â‹ Kj‰f£l¤Âš

45.01 »nyhÛ£l® ÚsKŸs Ïu©L tê¤jl§fŸ 2019 M« M©L

Ã¥utç §fŸ Kjš k¡fŸ ga‹gh£o‰F KGikahf tuΟsd.

ÂUbth‰¿ô® k‰W« é«nfh ef® tiuæyhd x‹gJ »nyhÛ£l®

ÚsKŸs Kj‰f£l¤Â‹ Ú£o¥ò¥ gâfŸ ãiwΉW,

2020 M« M©L #]‹ khj¤Â‰FŸ k¡fŸ ga‹gh£o‰F tU«.

2018-2019 M« M©oš br‹id bk£nuh Ïuæš Â£l¤Â‰fhf

1,950 nfho %ghŒ xJ¡f¥g£LŸsJ. V‰bfdnt m¿é¤jgo,

Ûd«gh¡f« ékhd ãiya« Kjš »sh«gh¡f« bk£nuh ngUªJ¥

gâkid tiu bk£nuh Ïuæš Â£l tê¤jl« Ú£o¥gj‰fhd

rh¤Âa¡TWfŸ MŒÎ brŒa¥g£L tU»‹wd.

99. br‹id bk£nuh Ïuæš Â£l¤Â‹ Ïu©lh«

f£l¤Â‹ Ñœ, 118.90 »nyhÛ£l® ÚsKŸs _‹W bk£nuh Ïuæš

tê¤jl§fëš khjtu« Kjš nrhê§fešÿ® tiuæY«,

khjtu« Kjš br‹id nfha«ngL ngUªJ ãiya« tiuæYkhd

52.01 »nyhÛ£l® ÚsKŸs tê¤jl§fëš Ï¤Â£l¤ij¢

brašgL¤j #¥gh‹ g‹dh£L¡ T£LwÎ Kfik 20,196 nfho

%ghŒ ãÂÍjé tH§f x¥òjš më¤JŸsJ. Ïj‰F khãy muR«

40,941 nfho %ghŒ bkh¤j kÂ¥Õ£oš Ϥ£l¥gâfis

nk‰bfhŸs ãUthf mDk më¤JŸsJ. Ϥ£l¥ gâfŸ

éiuéš bjhl§f¥gl cŸsd. k‰w tê¤jl§fS¡fhd

ã Mjhu§fis¤ Âu£L« gâfŸ eilbg‰W tU»‹wd.

58

br‹id bk£nuh Ïuæš Â£l¤Â‹ Ïu©lh« f£l¤Âid¢

brašgL¤Jtj‹ _y« br‹id¥ bgUefu¥ gFÂfëš bk£nuh

Ïuæè‹ nrit¥gF 172.91 »nyhÛ£luhf mÂfç¤J, bghJ¥

ngh¡Ftu¤Âš bk£nuh Ïuæè‹ g§F fârkhf mÂfç¡F«.

2019-2020 M« M©o‰fhd tuÎ-bryΤ £l kÂ¥ÕLfëš

bk£nuh Ïuæš Â£l¤Â‰fhd g§F _yjd« k‰W« fldhf

bkh¤j« 2,681 nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

bjhêyhs® ey‹

100. jäœehL f£Lkhd bjhêyhs® ey thça« c£gl,

17 mik¥òrhuh bjhêyhs®fS¡fhd ey thça§fŸ cŸsd.

f£Lkhd bjhêyhs® ey thça¤Âš gÂÎ brŒJŸs

21,071 òy« bga®ªj cW¥Ãd®fŸ c£gl, khãy¤Âš ÏJtiu

72.29 Ïy£r« bjhêyhs®fŸ gšntW mik¥òrhuh

bjhêyhs®fS¡fhd ey thça§fëš gÂÎ brŒJŸsd®.

gšntW gFÂfëš 31.66 nfho %ghŒ kÂ¥Õ£oš bjhêyhs®fŸ

j§F« miwfŸ f£Ltj‰fhd gâfis Ϫj muR

nk‰bfh©LŸsJ. k¤Âa muR j‰nghJ m¿é¤JŸs XŒñÂa¤

£l¤Â‹ gaid mik¥òrhuh bjhêyhs® bgW« tifæš Ïªj

muR elto¡if vL¡F«. mik¥òrhuh bjhêyhs®fS¡fhd

eythça§fS¡F khåa« tH§f Ϫj tuÎ-bryΤ £l

kÂ¥ÕLfëš 148.83 nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

ntiythŒ¥ò k‰W« Âw‹ gæ‰Á

101. m©ik¡ fhy§fëš, eh£o‹ k¡fŸ bjhifæš

ÏisP®fë‹ v©â¡if ca®ªJ khbgU« kh‰w§fŸ ãfœªJ

tU« ãiyæš, ÏisP®fë‹ ntiy thŒ¥ig mÂfç¥gj‰fhd

59

Âw‹ nk«gh£oš, Ϫj muR äFªj ftd« brY¤Â tU»wJ.

bjhêš be¿ têfh£L« ika§fshf j‰nghJ ntiythŒ¥ò

ika§fŸ kh‰wkilªJŸsd. ngh£o¤ nj®ÎfS¡fhd

Ïytr gæ‰Á tF¥òfŸ el¤jΫ, Ïizatê Ra kÂ¥ÕL brŒJ

bfhŸsΫ, ntiy tH§F« ãWtd§fisÍ«, ntiy

njLgt®fisÍ«, mt®fsJ njitfis ãiwÎ brŒtj‰fhd

Ïiz¥ò¤ jskhfΫ, khãy mséš Kj‹ikahdbjhU jskhf,

fhbzhë¡ fh£Á trÂfSl‹ Toa ‘khãy bjhêš be¿

têfh£L« ika«’ br‹idæš mik¡f¥g£L tU»wJ.

102. bjhê‰gæ‰Á ãWtd§fŸ, ntiythŒ¥ò rh®ªj

fšéia tH§F« js§fshF«. bjhê‰gæ‰Á khzt®fS¡fhd

ntiythŒ¥ig nk«gL¤J« tifæš gæ‰Á tH§Ftš,

muR bjhê‰gæ‰Á ãWtd§fë‹ c£f£lik¥Ãš cŸs

Ïilbtëia ãu¥òtj‰fhf j‰fhy bjhêšE£g¤Â‰nf‰w

ÏaªÂu§fisÍ«, rhjd§fisÍ« 30 nfho %ghŒ bryéš tH§f

muR Mizæ£LŸsJ. kU¤Jt ä‹dQéaš, f£ll

totik¥ò, thfd§fëš gGJgh®¥ò k‰W« t©z« Ô£Ljš,

eÅd ÏaªÂu§fŸ Ïa¡Fjš, bjhêšE£g ä‹dQéaš,

Ôaiz¥ò¤ bjhêšE£g« k‰W« bjhêšJiw ghJfh¥ò

nkyh©ik ngh‹w, eÅd ca®ãiy bjhê‰ÃçÎfS¡fhd gæ‰Á

M»ait 20 muR bjhê‰gæ‰Á ãWtd§fëš 38 nfho %ghŒ

bryéš m¿Kf¥gL¤j¥g£L tU»‹wd.

103. ntiythŒ¥g‰w ÏisP®fis ntiythŒ¥ig¥

bgw¡Toat®fshf kh‰W« Âw‹ gæ‰Áia më¥gj‰fhf,

jäœehL Âw‹ nk«gh£L¡ fHf« cUth¡f¥g£lJ. 2018-2019 M«

M©oš Âw‹ gæ‰Á më¥gj‰fhf 200 nfho %ghŒ

60

tH§f¥g£LŸsJ. ‘Ãujk kªÂç Âw‹ ts®¥ò¤ £l«’ ngh‹w,

k¤Âa muR ã tH§F« £l§fëš bgw¥gL« ãÂiaÍ«

xU§»iz¤J, 2018-2019 M« M©oš ehsJ nj tiu,

82,064 ÏisP®fŸ Âw‹ gæ‰Áia¥ bg‰WŸsd®. K‹ f‰wš

m§Ñfhu« tH§F« £l¤Â‹ Ñœ ÏJtiu 20,295 eg®fS¡F

rh‹W tH§f¥g£LŸsJ. xU Áw¥ghd K‹Ka‰Áahf

nj®ªbjL¡f¥g£l IªJ kht£l¤ jiyikæl§fëš,

ntiythŒ¥g‰w bgh¿æaš g£ljhçfS¡F ca®ãiy

bjhêšE£g¤ Âw‹ gæ‰Áia më¥gj‰fhd gæ‰Á ika§fŸ

muR-jåah® g§fë¥ò Ka‰Áæš Ïªj murhš tU« ãÂah©oš

V‰gL¤j¥gL«. Ïj‹ _y«, ts®ªJ tU« bjhêšE£g¥

ÃçÎfëš cŸs Áw¥ò jF¤ Âw‹ njit¥gL« gâæl§fëš,

M©LnjhW« 10,000 ntiyæšyh bgh¿æaš g£ljhçfŸ gæ‰Á

bg‰W ntiythŒ¥ig¥ bgWth®fŸ.

104. 2019-2020 M« M©o‰fhd tuÎ-bryΤ

£l kÂ¥ÕLfëš, Ãujk kªÂç Âw‹ ts®¥ò¤ £l¤Â‹ Ñœ

51.64 nfho %ghÍ«, jäœehL Âw‹ nk«gh£L¡ fHf¤Â‰F tH§f

200 nfho %ghÍ« xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsd.

if¤j¿, if¤Âw‹, Jâüš k‰W« fj®¤ Jiw

105. Kj‹ik berths® T£Lw΢ r§f§fŸ k‰W«

nfhM¥bl¡° ãWtd« M»at‰¿‹ if¤j¿¥ bghU£fë‹

é‰gidia muR khåa« tH§» C¡Fé¥gj‹ _y«, if¤j¿

berths®fŸ cWÂahd bjhl®¢Áahd, ntiythŒ¥ò

bgW»‹wd®. 2019-2020 M« M©o‰fhd tuÎ-bryΤ £l

kÂ¥ÕLfëš Ï¤Â£l¤Â‰fhf 150 nfho %ghŒ xJ¡ÑL

61

brŒa¥g£LŸsJ. òÂjhf m¿Kf¥gL¤j¥g£l if¤j¿ cjé¤

£l¤ij 2019-2020 M« M©oš brašgL¤Jtj‰fhf

40 nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ. ViH¡ FL«g§fS¡F

‘éiyæšyh nriyfŸ nt£ofŸ tH§F« £l¤ij’ bjhl®ªJ

brašgL¤Jtj‰fhf, 2019-2020 M« M©o‰fhd tuÎ-bryΤ

£l kÂ¥ÕLfëš 490.20 nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

iféid¥ bghU£fŸ é‰gidia C¡Fé¥gj‰fhf, eh£onyna

Kj‹Kiwahf, tho¡ifahs®fŸ Ïizatêahf¡ bfhŸKjš

brŒÍ« tifæš, ‘bkŒãf® njh‰w (Virtual Reality) é‰gid

ãiya¤ij’ jäœehL iféid¥ bghU£fŸ nk«gh£L¡ fHf«

cUth¡» tU»wJ. 2019-2020 M« M©o‰fhd tuÎ-bryΤ

£l¤Âš, if¤j¿ k‰W« Jâüš Jiw¡F 1,170.56 nfho %ghÍ«,

iféid k‰W« fj®¤ Jiw¡F 211.11 nfho %ghÍ« xJ¡ÑL

brŒa¥g£LŸsd.

jftš bjhêš E£géaš

106. jäœeh£o‹ bkh¤j bk‹bghUŸ V‰WkÂ

2017-2018M« M©oš 1,11,179 nfho %ghŒ MF«. Ïš,

Áw¥ò¥ bghUshjhu k©ly§fë‹ (SEZ) g§F 74,637 nfho

%ghahfΫ, všfh£ jftš bjhêšE£g Áw¥ò¥ bghUshjhu

k©ly§fë‹ (ELCOSEZ) g§F 15,957 nfho %ghahfΫ cŸsJ.

nkY«, 6.39 Ïy£r« eg®fS¡fhd bkh¤j neuo

ntiythŒ¥òfëš, jftš bjhêšE£g Áw¥ò¥ bghUshjhu

k©ly§fŸ (ELCOSEZ) _ykhd ntiythŒ¥òfŸ 76,875 MF«.

br‹id k‰W« Ïu©lh« ãiy efu§fshd nfha«ò¤ö®,

ÂU¢Áuh¥gŸë, nry«, ÂUbešntè, XN® k‰W« kJiuæš

Ïu©L Ïl§fŸ c£gl, v£L jftš bjhêšE£g« k‰W« jftš

62

bjhêšE£géaš rh®ªj Áw¥ò bghUshjhu k©ly§fis

1,321.61 V¡f® gu¥gséš jäœehL ä‹dQ ãWtd«

V‰gL¤ÂÍŸsJ. ÏJtiu, jftš bjhêšE£g Áw¥ò¥ bghUshjhu

k©ly§fëš cŸs bkh¤j ãy¥gu¥Ãš, Rkh® 71 rjÅj« jftš

bjhêšE£géaš ãWtd§fS¡F xJ¡f¥g£LŸsJ. vŠÁa

gFÂfëY« bjhêšE£g ãWtd§fis V‰gL¤j muR Ôéukhf

elto¡if vL¡F«.

107. m©ikæš jäœehL jftš bjhêšE£géaš

bfhŸif 2018, kh©òäF jäœehL Kjyik¢r® mt®fshš

btëæl¥g£lJ. jäœehL ä‹dQ t‹bghUŸ c‰g¤Â¡

bfhŸifÍ« éiuéš btëæl¥gL«. Ïit, ä‹dQ t‹bghUŸ

c‰g¤Âæš eh£onyna jäœehL Kj‹ikahd Ïl¤ij¥ bgw

têtF¡F«. jäœehL khãy bgU«gu¥ò tiyaik¥Ã‹ Ïu©lh«

f£l¥ gâfis Ú£o¡fΫ, mjid jäœbe£ £l¤Jl‹

xU§»iz¤ÂlΫ 443.64 nfho %ghŒ¡F muR x¥òjš

tH§»ÍŸsJ. njitahd c£f£lik¥ò k‰W« nrhjid¡

fUéfis¡ bfh©l r®t® g©iz (server farm) khãy¤ juÎ

ika¤Âš ãWt¥g£LŸsJ. jäœehL khãy¤ juÎ ika¤Âš nkf¡

fâåa« (cloud computing) ãWt¥g£L j‰nghJ brašg£L

tU»wJ. ngçl® juÎ Û£ò ika« 59.85 nfho %ghŒ kÂ¥Õ£oš

ÂU¢Áuh¥gŸëæš mik¡f¥g£LŸsJ. bra‰if E©z¿Î,

ÏaªÂu¡ f‰wš, bjhF¥ò¤ bjhl®, äif¤ juÎ, £nuh‹fŸ

k‰W« bghU£fë‹ Ïiza« ngh‹w bjhêšE£g§fŸ

k¡fS¡F Áw¥ghf nritah‰W« tifæš ga‹gL¤j¥gL«.

Ïj‰bfd, jäœehL ä‹-MSik Kfikæ‹ Ñœ

‘ts®ªJ tU« bjhêšE£g¤Â‰fhd ca® ika«’ V‰gL¤j¥gL«.

63

jäœehL igg®be£ fh®¥gnuõ‹ _y« ghu¤be£ £l¤ij¢

brašgL¤Jtj‰fhd elto¡iffis khãy muR vL¤J

tU»wJ. Ïj‹ _y«, mid¤J Cuh£ÁfS¡F« f©zho ÏiH

_y« jftš bjhl®ò trÂfŸ V‰gL¤j¥gL«. Ϫj tr jäœbe£

£l¤Â‹ _y« mid¤J ef®¥òu cŸsh£Á mik¥òfS¡F«

éçÎgL¤j¥gL«. Ϫj tuÎ-bryΤ £l¤Âš jftš

bjhêšE£g¤ Jiw¡F 140.62 nfho %ghŒ xJ¡ÑL

brŒa¥g£LŸsJ.

bjhêšJiw

108. KjÄ£o‰fhd Kj‹ik khãykhf¤ jäœehL

cŸsJ v‹gij, 2019 M« M©L cyf KjÄ£lhs®fŸ khehL

giwrh‰¿ÍŸsJ. Ïu©L eh£fŸ eilbg‰w Ï«kheh£oš,

_‹W Ïy£r« nfho %ghŒ¡fhd KjÄLfis <®¥gj‰fhd

304 òçªJz®Î x¥gªj§fŸ KjÄ£lhs®fSl‹

nk‰bfhŸs¥g£LŸsd. Ϥ£l§fshš, 10.45 Ïy£r« eg®fŸ

ntiythŒ¥ò bgWth®fŸ. Ï«kheh£o‹nghJ, c‰g¤Â, jftš

bjhêšE£g ó§fh¡fŸ, Ášyiw é‰gid ó§fh, Å£LtrÂ,

òJ¥Ã¡f¤j¡f vçr¡Â, czÎ gj¥gL¤Jjš k‰W« fšé c£gl

gšntW Jiwfëš KjÄLfŸ <®¡f¥g£LŸsd. 2019 M« M©L

cyf KjÄ£lhs®fŸ khehL _y« ÁWFW eL¤ju bjhêšfS¡F

32,206 nfho %ghŒ msé‰F KjÄL bgw¥g£LŸsJ.

bj‹ kht£l§fŸ k‰W« ehf¥g£od« kht£l« ngh‹w

bjhêšßÂahf Ëj§»a kht£l§fëš KjÄLfŸ brŒtj‰F«

Ϫj khehL têtF¤JŸsJ. khãy¤Â‹ nk‰F k©ly¤Âš,

F¿¥ghf Jâ, Ma¤j MilfŸ k‰W« bgh¿æaš Jiwfëš

Ϫj kheh£o‹ _y« TLjš KjÄLfis eh« <®¤JŸnsh«.

64

Ï«kheh£oš ãiwnt‰w cW brŒJŸs £l§fë‹

brašgh£il c‹å¥ghf¡ ftå¤J, x‰iw¢ rhsu Kiw

mik¥Ã‹ _y« Ϥ£l§fis éiuthf¢ brašgL¤j

njitahd cjéfismuR tH§F«.

109. kh©òäF k¤Âa ghJfh¥ò¤ Jiw mik¢r®

mt®fshš, br‹id, XN®, nry«, nfha«ò¤ö® k‰W« ÂU¢Áæš

3,123 nfho %ghŒ £l kÂ¥Õ£oš k¤Âa bghJ¤ Jiw

ãWtd§fŸ k‰W« jåah® Jiw ãWtd§fŸ _y« ghJfh¥ò¤

jsthl§fŸ jahç¡F« jäœehL ghJfh¥ò cgfuz§fŸ c‰g¤Â

Kida§fŸ rÛg¤Âš bjhl§» it¡f¥g£ld. Ϥ£l¤Â‰F

TLjš C¡f« më¡F« tifæš, 2019 M« M©L jäœehL

th}®Â k‰W« ghJfh¥ò¤ bjhêš bfhŸif btëæl¥g£LŸsJ.

Ï¡bfhŸifæ‹ Ñœ, th}®Â k‰W« ÏuhQt¤ jsthl§fŸ

jahç¡F« bjhê‰rhiyfis khãy¤Âš mik¥gt®fS¡F cça

C¡f« më¡f¥gL«.

110. 2018-2019 M« M©oš KjÄ£L khåakhf muR

2,000 nfho %ghŒ tH§»ÍŸsJl‹, 2019-2020 M« M©o‰F

2,500 nfho %ghÍ« xJ¡ÑL brŒJŸsJ. Ϫj tuÎ-bryΤ

£l kÂ¥ÕLfëš bjhêš Jiw¡F 2,747.96 nfho %ghŒ xJ¡ÑL

brŒa¥g£LŸsJ.

FW, ÁW k‰W« eL¤ju¤ bjhêšfŸ

111. jäœeh£oš 19.50 Ïy£r« gÂÎ brŒa¥g£l FW,

ÁW k‰W« eL¤ju¤ bjhêš ãWtd§fSl‹ jäœehL,

ϪÂahényna Kjèl¤Âš cŸsJ. FW, ÁW k‰W«

eL¤ju¤ bjhêšfëš 1.23 nfho¡F« mÂfkhd eg®fS¡F

65

ntiy thŒ¥ig më¡f¡Toa tifæš, 2.12 Ïy£r« nfho %ghŒ

KjÄL brŒa¥g£LŸsJ. 2018-2019 M« M©oš, 9.50 Ïy£r«

eg®fS¡F ntiy thŒ¥ig më¡f¡Toa tifæš,

18,174 nfho %ghŒ KjÄL brŒtj‰fhd c¤nah¡ Mjh®

x¥gªj§fis 1.70 Ïy£r« bjhêš Kidnth®fŸ gÂÎ

brŒJŸsd®. bjhêš Kidnth®fŸ bjhêš ãWtd§fis

jäHf¤Âš bjhl§Ftj‰F rhjfkhd NHiy òÂa bjhêš

Kidnth® k‰W« bjhêš nk«gh£L¤ £l« V‰gL¤ÂÍŸsJ.

2019-2020 M« M©o‰fhd tuÎ-bryΤ £l kÂ¥ÕLfëš,

Ϥ£l¤Â‰fhf 87.92 nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

112. FW, ÁW k‰W« eL¤ju¤ bjhêš ãWtd§fŸ

gadilÍ« tifæš, bjhê‰ng£ilfis jäœehL ÁW

bjhêšfŸ nk«gh£L¡ fHf« cUth¡»ÍŸsJ. gšntW

gFÂfëš 4,490.74 V¡f® ãy§fis ãy t§»¤ £l¤Â‹ Ñœ

mªãWtd« f©l¿ªJŸsJ. òÂa bjhêš ãWtd§fS¡fhd

ãy¤ njitfŸ mÂfç¤ÂU¥gij¡ fU¤Âš bfh©L,

ÂUKoth¡f« k‰W« My¤ö® bjhê‰ng£ilfŸ nkY«

éçÎgL¤j¥gL«. ntsh© ä‹ghij _y« ä‹ éãnahf« bgW«

jäœehL ÁWbjhêšfŸ nk«gh£L¡ fHf¤jhš cUth¡f¥g£L

guhkç¡f¥g£L tU« bjhê‰ng£ilfëš Ïa§» tU« FW, ÁW

k‰W« eL¤ju¤ bjhêš ãWtd§fŸ jila‰w jukhd

ä‹rhu¤ij¥ bgWtj‰fhf, 2019-2020 M« M©oš jåahf

bjhêš ä‹ghij mik¡f¥g£L, Ϥbjhê‰ng£ilfS¡F Óuhf

ä‹ éãnahf« tH§f¥gL« v‹gij m¿é¥gš k»œ¢Á

mil»nw‹.

66

113. FGk ts®¢Á¤ £l¤Â‹ Ñœ, FGk ts®¢Á

mQFKiwæš FW, ÁW bjhêš ãWtd§fŸ ga‹bgW«

tifæš bghJ tr ika§fis V‰gL¤Jtj‹ _y« mt‰¿‹

c‰g¤Â k‰W« ngh£o¤ Âw‹ mÂfç¡f¥gL»wJ. ÏJtiu,

121.27 nfho %ghŒ kÂ¥Õ£oš 22 bghJtr ika§fis V‰gL¤J«

£l§fŸ ãiwnt‰w¥g£LŸsd. 2019-2020 M« M©oš

ÏJ ngh‹w 25 £l§fŸ TLjyhf ãiwnt‰w¥gL«.

114. jäœeh£oš cŸs FW, ÁW k‰W« eL¤ju¤ bjhêš

ãWtd§fëš btëeh£L KjÄ£oid C¡Fé¡fΫ,

mªãWtd§fë‹ c‰g¤Â¥ bghU£fŸ k‰W« nritfŸ r®tnjr

rªijfS¡F br‹wiltj‰F« cjt¡Toa, FW, ÁW k‰W«

eL¤ju bjhêš ãWtd§fS¡fhd t®¤jf k‰W«

KjÄ£L nk«gh£L ika« (MSME Trade and Investment

Promotion Bureau) v‹w xU òÂa mik¥ig jäœehL muR

V‰gL¤J«. 2019-2020 M« M©o‰fhd tuÎ-bryΤ £l

kÂ¥ÕLfëš FW, ÁW k‰W« eL¤ju¤ bjhêšfŸ Jiw¡fhf

476.26 nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

R‰Wyh, fiy k‰W« g©ghL

115. mašeh£L k‰W« cŸeh£L R‰Wyh¥ gaâfis

<®¥gš, jäœehL njÁa mséš K‹dâæš cŸsJ. v©z‰w

tuyh‰W K¡»a¤Jt« thŒªj Ïl§fŸ, f£ll¡ fiy¢

Á‹d§fŸ, bjh‹ik thŒªj ÂU¡nfhéšfŸ, fl‰fiu¥ gFÂfŸ

k‰W« Ïa‰if vêš ãiwªj kiythêl§fis¡ bfh©l

ekJ khãy¤Â‰F R‰Wyhit C¡Fé¡f Áwªj thŒ¥òfŸ

cŸsd. MÁa ts®¢Á t§» ãÂÍjéÍl‹, R‰Wyh¤ jy« k‰W«

67

R‰Wyh¢ R‰W mo¥gilæš brašgL¤j¥g£L tU« £l¤Â‹

eh‹fhtJ f£l¤Â‰F 288 nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

nkY«, `Ãurh¤’, `RnjÁ j®õ‹’ £l§fisÍ« khãy muR ãÂæš

R‰Wyh c£f£lik¥ò tr nk«gh£L¤ £l§fisÍ« Áw¥ghf¢

brašgL¤Â tU»wJ.

116. R‰Wyh¤ Jiwæš khãy¤Â‰F cŸs thŒ¥òfis

KGtJkhf¥ ga‹gL¤Â¡ bfhŸs nt©oaj‹ mtÁa¤ij¡

fU¤Â‰bfh©L, nk‰f¤Âa ehLfŸ, MÁa ehLfŸ k‰W«

cŸeh£L R‰Wyh¥ gaâfis nkY« <®¡F« jukhd R‰Wyh

R‰Wfis¡ f©l¿ªJ mªj¢ R‰W¡fëš Ïl« bg‰WŸs

ika§fëš mo¥gil trÂfisÍ«, c£f£lik¥ò trÂfisÍ«

nk«gL¤Â, cŸeh£L k‰W« btëeh£L R‰Wyh¥ gaâfis

<®¥gj‰F kf¤jhdbjhU £l¤ij Ϫj muR brašgL¤J«.

m¤jifa Áwªj R‰Wyh¤ jy§fS¡F mtÁakhd R‰Wyh rh®ªj

c£f£lik¥ò trÂfshd, cztf§fŸ, éLÂfŸ k‰W«

ngh¡Ftu¤J ngh‹wit muR jåah® g§fë¥ò Kiwæš

r®tnjr¤ ju¤Â‰F nk«gL¤j¥gL«. Ïjdhš bgça mséš

ntiythŒ¥ò cUth¡f¥gL« vd v®gh®¡f¥gL»wJ.

jäœehL c£f£lik¥ò nk«gh£L thça¤Â‹ £l¤ jahç¥ò

ãÂæid¥ ga‹gL¤Â, Ϥ£l¤Â‰fhd éçthd £l

m¿¡if jahç¡f¥g£L 2019-2020 M« M©oš Ϥ£l«

m¿Kf¥gL¤j¥gL«. Ϥ£l¤Â‰fhf, tuÎ-bryΠ£l¤Âš

100 nfho %ghŒ bjhl¡f KjÄlhf xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

117. 2019-2020 M« M©o‰fhd tuÎ-bryΤ £l

kÂ¥ÕLfëš R‰Wyh¤ Jiw¡F 186.23 nfho %ghŒ xJ¡ÑL

brŒa¥g£LŸsJ. fiy g©gh£L¤ Jiw¡F 56.23 nfho %ghÍ«,

68

mU§fh£Áaf§fŸ Jiw¡F 14.65 nfho %ghÍ«, bjhšèaš

Jiw¡F 10.19 nfho %ghÍ« xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsd.

ϪJ rka mwãiya¤ Jiw

118. khãy¤Âš 754 ÂU¡nfhæšfëš ‘m‹djhd¤

£l«’ brašgL¤j¥g£L tU»wJ. 2011 M« M©L Kjš

ÏJtiu 10,961 ÂU¡nfhæšfS¡F 515.05 nfho %ghŒ bryéš

FlKG¡F el¤j¥g£LŸsJ. 2011 M« M©L Kjš ÏJtiu

MÂ Âuhél® k‰W« gH§Foæd® thG« FoæU¥ò¥ gFÂfëš

cŸs 6,159 ÂU¡nfhæšfë‹ ÂU¥gâ¡fhf 43.39 nfho %ghŒ

ãÂÍjé tH§f¥g£LŸsJ. »uhk¥òw nfhæšfS¡fhd ãÂÍjé¤

£lK«, ‘xU fhy ói#’ £lK« bjhl®ªJ brašgL¤j¥gL«.

2019-2020 M« M©o‰fhd tuÎ-bryΤ £l kÂ¥ÕLfëš

ϪJ rka mwãiya¤ Jiw¡F 281.86 nfho %ghŒ xJ¡ÑL

brŒa¥g£LŸsJ.

r_f ey‹

119. bg©fŸ, FHªijfŸ F¿¥ghf bg© FHªijfŸ

ga‹bgW« tifæš gšntW ey¤Â£l§fŸ brašgL¤j¥g£L

tU»‹wd. Kjyik¢rç‹ bg© FHªij ghJfh¥ò¤ £l«,

kiwªj K‹dhŸ Kjyik¢r® òu£Á¤jiyé m«kh mt®fshš

1992 M« M©L bjhl§f¥g£lJ. Ϥ£l¤Â‰fhf

2019-2020 M« M©o‰F 140.11 nfho %ghŒ xJ¡ÑL

brŒa¥g£LŸsJ. 2019-2020 M« M©o‰fhd tuÎ-bryΤ

£l kÂ¥ÕLfëš gšntW ÂUkz ãÂÍjé¤ Â£l§fS¡fhf

726.32 nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ. nkY«,

69

gâòçÍ« kfëU¡F khåa éiyæš ÏUr¡fu thfd« tH§F«

‘m«kh ÏUr¡fu thfd¤ £l¤ij’ bjhl®ªJ

brašgL¤Jtj‰fhf 250 nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

120. òu£Á¤ jiyt® v«.í.M®. r¤JzΤ £l«

43,205 kÂa czÎ ika§fëš brašgL¤j¥g£L tU»wJ. Ïj‹

_y« 51.96 Ïy£r« khzt khzéa®fŸ gadilªJ tU»‹wd®.

Ϥ£l¤Â‹ Ñœ, FHªijfS¡F K£ilÍl‹ nr®¤J gštif

czÎfŸ tH§f¥g£L tU»‹wd. j‰nghija rªij

ãytu¤ij¡ fU¤Âš bfh©L fhŒf¿, jhëj¥ bghU£fŸ,

vçbghUŸ M»at‰W¡fhd czΡ f£lz« ca®¤Â

tH§f¥gL«. Ïjdhš M©L¡F 98 nfho %ghŒ TLjš

bryéd« V‰gL«. 2019-2020 M« M©o‰fhd tuÎ-bryΤ

£l kÂ¥ÕLfëš Ï¤Â£l¤Â‰fhf 1,772.12 nfho %ghŒ xJ¡ÑL

brŒa¥g£LŸsJ.

121. xU§»izªj FHªijfŸ nk«gh£L¤ £l«

54,439 ika§fŸ _y« 24.23 Ïy£r« FHªijfS« 3.91 Ïy£r«

tsçs« bg©fS« ga‹bgW« tifæš brašgL¤j¥g£L

tU»wJ. g¤J kht£l§fëš cŸs m§f‹tho FHªijfS¡F

Ïu©L Ïiz t©z¢ ÓUilfŸ tH§f¥g£LŸsd.

xU§»izªj FHªij nk«gh£L¥ gâfŸ £l¤ij¢

brašgL¤j 2019-2020 M« M©o‰fhd tuÎ-bryΤ

£l kÂ¥ÕLfëš 2,052.22 nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

2019-2020 M« M©o‰fhd tuÎ-bryΤ £l kÂ¥ÕLfëš

r_fey¤ Jiw¡fhf 5,305.51 nfho %ghŒ xJ¡f¥g£LŸsJ.

70

ÉgL¤j¥g£nlh®, äfΫ ÉgL¤j¥g£nlh® k‰W« Ó®kuÃd® ey‹

122. ÉgL¤j¥g£nlh®, äfΫ ÉgL¤j¥g£nlh® k‰W«

Ó®kuÃdiu¢ rh®ªj khzt khzéa® Fiwªj bryéš

jilæ‹¿ fšé bgWtij cWÂ¥gL¤J« tifæš, gŸë¡ fšé

cjé¤bjhif, ca®fšé cjé¤bjhif M»at‰iw

Ϫj muR tH§» tU»wJ. 2019-2020 M©oš Ϥ£l¤ij

bjhl®ªJ brašgL¤j 290.71 nfho %ghŒ xJ¡ÑL

brŒa¥g£LŸsJ. nkY«, 2019-2020 M« M©oš gŸë

k‰W« bjhê‰gæ‰Á khzt®fS¡F äÂt©ofŸ

tH§Ftj‰fhf muR 138.48 nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒJŸsJ.

2019-2020 M« M©o‰fhd tuÎ-bryΤ £l kÂ¥ÕLfëš,

éL khzt khzéaU¡fhd cz΢ bryéd§fS¡fhf

79.23 nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ. ÉgL¤j¥g£nlh®,

äfΫ ÉgL¤j¥g£nlh® k‰W« Ó®kuÃd® ey¤Jiw¡fhf

911.47 nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

ÁWgh‹ikæd® ey‹

123. bkhê k‰W« kj mo¥gilæyhd ÁWgh‹ikædç‹

ey‹ fh¡f Ϫj muR cW ó©LŸsJ. mDk¡f¥g£LŸs

1,300 ÁWgh‹ikæd ViH khzt khzéfë‹ eyD¡fhf

16 ÁWgh‹ikæd® ey éLÂfŸ murhš guhkç¡f¥gL»‹wd.

nkY« kNÂfŸ k‰W« »¿°jt njthya§fë‹ guhkç¥ò

k‰W« òduik¥Ã‰fhf muR ešiffis tH§» tU»‹wJ.

2019-2020 M©o‰F 14.99 nfho %ghŒ ÁWgh‹ikæd®

ey¤ Jiw¡fhf muR xJ¡»ÍŸsJ.

71

MÂ Âuhél® k‰W« gH§Foæd® ey‹

124. MÂ Âuhél®fŸ k‰W« gH§Foædç‹ Úo¤j

ts®¢ÁiaÍ«, mt®fŸ f©âa¤njhL thœtijÍ«

cWÂ¥gL¤JtJ Ϫj muÁ‹ Kj‹ikahd neh¡fkhF«.

muR, 1.29 Ïy£r« khzt, khzéa® ga‹bgW« tifæš

1,682 éLÂfis el¤Â tU»wJ. 2018-2019 M« M©oš,

23 muR éL¡ f£ll§fŸ 26.63 nfho %ghŒ bryéš f£o

Ko¡f¥g£LŸsJl‹, 33.83 nfho %ghŒ bryéš 29 òÂa éL¡

f£ll§fŸ f£Ltj‰fhd gâfŸ eilbg‰W tU»‹wd.

nkY«, 20 éL¡ f£ll§fŸ f£Ltj‰F 40 nfho %ghia

2019-2020 M« M©o‰fhd tuÎ-bryΤ £l kÂ¥ÕLfëš

muR xJ¡ÑL brŒJŸsJ. fšÿç k‰W« gŸë éLÂ khzt,

khzéaU¡fhd khjhªÂu czΡ f£lz« tH§Ftj‰fhf,

tuÎ-bryΤ £l kÂ¥ÕLfëš 103.55 nfho %ghŒ xJ¡ÑL

brŒa¥g£LŸsJ.

125. ca®fšé¡fhd cjé¤bjhif £l¤Â‰fhd

(Post-Matric Scholarship) têfh£L Kiwfëš k¤Âa muR

m©ikæš nk‰bfh©l kh‰w§fëdhš, k¤Âa muÁ‹ ã¢Rik

khãy muÁ‰F kh‰w¥g£L jäœ eh£o‹ ãÂ¥ bghW¥ò

353.55 nfho %ghæèUªJ, 1,526.46 nfho %ghahf mÂfç¤JŸsJ.

nkY«, bjhl®ªJ Ú©lfhykhf ãYitæYŸs bjhifæid

éLé¡f k¤Âa muÁid bjhl®ªJ tèÍW¤Â tªJŸsnghJ«,

k¤Âa muR 985.80 nfho %ghia ÏJtiu éLé¡féšiy.

bgUksΠ㢠Á¡fšfis khãy« rªÂ¤J tªjnghÂY«

Ϥ£l¤ij bjhŒé‹¿ brašgL¤j, ca®fšé

cjé¤bjhif¡fhf 2019-2020 M« M©o‰fhd tuÎ-bryΤ

72

£l kÂ¥ÕLfëš khãy muR 1,857.13 nfho %ghŒ xJ¡ÑL

brŒJŸsJ.

126. bg© FHªijfë‹ nr®¡ifæid 3 Kjš 8 tiu

cŸs tF¥òfëš C¡f¥gL¤J« tifæš buh¡f¥ gçR

C¡f¤bjhif tH§F« £l« 48.70 nfho %ghŒ tuÎ-bryΤ

£l xJ¡Ñ£Ll‹ bjhl®ªJ brašgL¤j¥gL«. muR k‰W« muR

cjébgW« gŸëfëš gæY« MÂ Âuhél® k‰W« gH§Foæd

khzt, khzéaU¡F éiyæšyh äÂt©ofŸ tH§Ftj‰F

2019-2020 M« M©o‰fhd tuÎ-bryΤ £l kÂ¥ÕLfëš

71.01 nfho %ghŒ nr®¡f¥g£LŸsJ. Áw¥ò¤ £l¤Â‹ _y«

MÂ Âuhél® FoæU¥òfëš mo¥gil trÂfis

nk«gL¤Jtj‰fhf, el¥ò M©oš bjhl§f¥g£l

elto¡iffis¤ bjhl®tj‰fhf, 2019-2020 M« M©o‰fhd

tuÎ-bryΤ £l kÂ¥ÕLfëY« 100 nfho %ghŒ xJ¡ÑL

brŒa¥g£LŸsJ.

127. xU§»izªj gH§Foæd® nk«gh£L¤

£l¤Â‹ _y« x›bthU M©L« 50 nfho %ghŒ

xJ¡ÑL brŒa¥g£L tUthŒ <£L« gâfS¡F cjtΫ,

FoæU¥ò¥ gFÂfëš mo¥gil trÂfisÍ«, c£f£lik¥ò

trÂfisÍ« nk«gL¤jΫ elto¡if vL¡f¥g£L tU»wJ.

2019-2020 M« M©o‰fhd tuÎ-bryΤ £l¤Âš,

Ϥ£l¤Â‰F 50 nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

MSe® ciuæš m¿é¤jgo, bjhiyél§fëš mikªJŸs

gH§Foæd¥ gFÂfëš, gH§Foæd khzt®fŸ ga‹bgW«

tifæš, muR rhuh mik¥òfŸ òÂa gŸë¡Tl§fis¤

73

bjhl§Ftj‰F C¡f¤bjhif tH§f, Mu«gf£l xJ¡Ñlhf

25 nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

128. MÂ Âuhél®fS¡fhd bghUshjhu nk«gh£o‰fhd

Áw¥ò k¤Âa ãÂÍjéæ‹ Ñœ 135 nfho %ghŒ c£gl M Âuhél®

k‰W« gH§Foæd® ey¤Jiw¡fhf 3,810.28 nfho %ghŒ xJ¡ÑL

brŒa¥g£LŸsJ. 2019-2020 M« M©o‰fhd tuÎ-bryΤ

£l kÂ¥ÕLfëš, gH§Foæd® eyD¡fhf 482.80 nfho %ghŒ

xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

kh‰W¤ ÂwdhëfŸ ey‹

129. kh‰W¤ Âwdhëfë‹ cçikfŸ r£l« 2016 I

eilKiw¥gL¤Jtš jäœehL K‹ndho khãy§fSŸ

x‹whf¤ ÂfœtJl‹, kh‰W¤ Âwdhëfë‹ eyD¡fhf khãy

mséš 10 nfho %ghŒ xJ¡Ñ£oš kh‰W¤ ÂwdhëfS¡fhd

ãÂa¤ij cUth¡»ÍŸsJ. kh‰W¤ ÂwdhëfS¡fhd

Ra ntiythŒ¥Ãid C¡Fé¡f, mt®fS¡F tH§f¥g£L tU«

éë«ò cjé¤bjhif 10,000 %ghæèUªJ 25,000 %ghahf

2018-2019 M« M©L Kjš ca®¤j¥g£LŸsJ. jir¢ ÁijÎ

nehædhš ghÂ¥gilªnjh®, KJF¤ j©Ltl« ghÂ¥gilªnjh®,

_is Kl¡Fthj¤Âdhš ghÂ¥gilªnjhU¡fhf, jå¤Jt¤Jl‹

totik¡f¥g£l Áw¥ò r¡fu eh‰fhèfŸ, ÏU fhšfŸ

ghÂ¥gilªnjhU¡F Ïiz¥ò¢ r¡fu§fŸ bghU¤j¥g£l

bg£nuhš °T£l®fŸ ngh‹w eÅd cjé cgfuz§fŸ kh‰W¤

ÂwdhëfŸ vëjhfΫ, j‹å¢irahf Ïa§Ftj‰fhfΫ

tH§f¥g£L tU»‹wd. j‰nghija njitia¡ fU¤Âš

bfh©L 2019-2020 M« M©o‰F Ïj‰fhd xJ¡ÑL

74

ca®¤j¥g£L 3,000 Áw¥ò r¡fu eh‰fhèfS« 3,000 bg£nuhš

°T£l®fS« tH§f¥gL«. ÏJ jéu bré¤Âw‹

ghÂ¥gilªnjhU¡fhd fhJ¡F¥Ã‹ mâÍ« fhbjhè¡

fUéfS«, gh®it¤Âw‹ FiwghL cŸst®fS¡fhd

ca® bjhêšE£g C‹WnfhšfS« tH§f¥gL»‹wd.

2019-2020 M« M©o‰fhd tuÎ-bryΤ £l kÂ¥ÕLfëš,

kh‰W¤ ÂwdhëfŸ eyD¡fhf 572.19 nfho %ghŒ xJ¡ÑL

brŒa¥g£LŸsJ.

ÏisP® ey‹ k‰W« éisah£L nk«ghL

130. fhŠÁòu« kht£l¤Âš bfndhæ§ k‰W« fah»§

éisah£o‰fhd Kj‹ik ãiy éisah£L ika«; jäœehL

cl‰fšéæaš k‰W« éisah£L¥ gšfiy¡fHf¤Âš ÏwF¥gªJ

éisah£o‰F«, nkir¥gªJ éisah£o‰F« Kj‹ik ãiy

ika§fŸ ngh‹w ca®ju éisah£L c£f£lik¥ò trÂfis

r®tnjr¤ ju¤Âš V‰gL¤Â¤ jUtj‰F mid¤J Ka‰ÁfisÍ«

muR nk‰bfh©L tU»wJ. Ïit k£Lkšyhkš, kndh‹kâa«

Rªjudh® gšfiy¡fHf tshf¤Âš cyf¤ju« thŒªj Ú¢ršFs

tshf«, br‹idæš cŸs xU§»izªj éisah£L

tshf¤Âš ÁWäa®fŸ j§Ftj‰F V‰g mid¤J trÂfSl‹

Toa òÂa éisah£L éLÂ ngh‹w nk«g£l éisah£L

trÂfS« V‰gL¤j¥g£L tU»‹wd.

131. xè«Ã¡, fhk‹btš¤, bj‰fhÁa, MÁa

k‰W« njÁa éisah£L¥ ngh£ofëš gj¡f« btšgt®fS¡F

tH§f¥gL« ca® C¡f¤ bjhif k‰W« ‘g‹dh£L mséyhd

éisah£L¥ ngh£ofëš gj¡f« bgW« £l«’

75

(Mission International Medals Scheme) M»ait bjhl®ªJ

brašgL¤j¥gL«. Ϫj tuÎ-bryΤ £l¤Âš, C¡f¤ bjhif

tH§F« £l§fS¡fhf 7.48 nfho %ghŒ xJ¡ÑL

brŒa¥g£LŸsJ. ÏisP®fëilna éisah£o‹ Ûjhd

M®t¤ij C¡Fé¥gj‰fhf, 2018-2019 M« M©oš khãy¤Âš

cŸs 12,524 »uhk¥ gŠrha¤J¡fëš »uhk éisah£L¥

ngh£ofŸ el¤Jtj‰F Ϫj muR 25.05 nfho %ghŒ

mDk¤JŸsJ. 2019-2020 M« M©o‰fhd tuÎ-bryΤ £l

kÂ¥ÕLfëš, ÏisP® ey‹ k‰W« éisah£L nk«gh£L¤

Jiw¡bfd 168.27 nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

muR mYty®fŸ k‰W« XŒñÂa®fŸ ey‹

132. fLikahd ã¢Rik¡F ÏilæY«, muR¥

gâahs®fë‹ r«gs ca®Î k‰W« gofis Ϫj muR V‰bfdnt

ca®¤Â tH§»ÍŸsJl‹, mféiy¥ goiaÍ« fhyKiw

jtwhkš m›t¥nghJ ca®¤Â tH§» tU»wJ. giHa XŒñÂa¤

£l¤ij¤ bjhl®ªJ brašgL¤Jtj‰fhd rh¤Âa¡TWfis

MuhŒtj‰fhf mik¡f¥g£l, XŒÎbg‰w ϪÂa M£Á¥ gâahs®

ÂU.o.v°.$j® jiyikæyhd FGΫ, CÂa Ku©ghLfis¡

fistj‰fhf mik¡f¥g£l ÂU v«.V.Á¤Â¡, Ï,M.g., mt®fë‹

jiyikæyhd FGΫ j§fë‹ m¿¡iffis¢ rk®¥Ã¤JŸsd.

Ï›t¿¡iffŸ muÁ‹ gçÓyidæš cŸsd. muR¥ gâahs®fŸ

k‰W« XŒñÂajhu®fS¡fhd òÂa kU¤Jt¡ fh¥Õ£L¤

£l§fS¡fhd fh¥Õ£L¤ jtiz¤ bjhif brY¤Jtj‰fhf

Ϫj tuÎ-bryΤ £l¤Âš, Kiwna 253 nfho %ghŒ

k‰W« 299.28 nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsd.

nkY«, r«gs§fŸ k‰W« XŒñÂa§fŸ k‰W« Ãw XŒÎfhy¥

76

gy‹fS¡fhf Ϫj tuÎ-bryΤ £l¤Âš, Kiwna

55,399.75 nfho %ghÍ«, 29,627.11 nfho %ghÍ« xJ¡ÑL

brŒa¥g£LŸsd.

ghf« - M

tuÎ-bryΤ £l¤Â‰fhd ã Mjhu§fŸ

kh©òäF nguit¤ jiyt® mt®fns,

133. 2019-2020 M« M©o‰fhd tuÎ-bryΤ

£l¤Âš fâ¡f¥g£LŸs bryéd§fis nk‰bfhŸtj‰F¤

njitahd ã Mjhu§fis¥ g‰¿ Ïå és¡f éiH»nw‹.

134. ã Mjhu§fis¥ bgU¡Ftj‰F, Âw‹ä¡f

tç ãUthf mik¥ò mtÁa« v‹gij Ϫj muR e‹F

cz®ªJŸsJ. khãy¤Â‹ ã nkyh©ikia nk«gL¤J«

neh¡Fl‹ ä‹ MSik Ka‰Áfis Ϫj muR bgça mséš

nk‰bfh©L tU»wJ. khãy fUñy¤ Jiw elto¡iffis

kåjts juÎfSlD«, tuÎ bryΤ £l¤JlD«

xU§»iz¤J brašgL¤J« bghU£L ‘xU§»izªj ã k‰W«

kåjts nkyh©ik¤ £l«’ bjhl§f¥g£LŸsJ. Ϥjifa

£l« eh£onyna Kjyhtjhf jäœeh£oš jh‹ brašKiw¡F

tªJŸsJ v‹gij¤ bjçé¤J¡ bfhŸ»nw‹. Ϥ£l«,

2019 M« M©L #dtç §fŸ 10 M« nj m‹W kh©òäF

Kjyik¢r® mt®fshš bjhl§» it¡f¥g£LŸsJ.

2019 M« M©L V¥uš khj« Kjš khãy« KGtJ« Ϥ£l«

KGikahd fâå têæš brašgL¤j¥gl cŸsJ.

77

135. gÂΤ Jiwæš Ïizatêæš gâfis

nk‰bfhŸs °lh® 2.0 bk‹bghUŸ ga‹gL¤j¥gL»wJ.

Ï«bk‹bghUŸ _y« g¤Âu¥ gÂÎfŸ, ä‹dQ Kiw

brY¤JiffŸ, Ïizatê rçgh®¤jš, gšntW elto¡iffë‹

j‰nghija ãiyia bjçªJbfhŸSjš, Ïizatê ifbah¥g«,

Áw¥ò¡ F¿p£Ll‹ gÂntLfis tH§Fjš ngh‹w gšntW

gâfis Ïizatê _ynk nk‰bfhŸsyh«. mnj nghš tç

brY¤Jgt®fSlD«, tâf®fSlD«, Ïizatê _y«

tâftç¤Jiw neuo¤ bjhl®ig V‰gL¤Â, tç brY¤JtJ

bjhl®ghd mid¤J eilKiwfisÍ« fâå _y«

brašgL¤Jtij, tâftç¤ Jiwahš brašgL¤j¥gL«

‘KGikahd ԮΤ £l«’ (Total Solution Project) cW brŒÍ«.

136. khãy¤Â‹ brhªj tç tUthæš tâf tçfŸ

K¡»a g§F t»¡»‹wd. bghU£fŸ k‰W« nritfŸ tç éÂ¥ò

Kiw mkšgL¤Âajhš V‰bfdnt khãy§fS¡F ÏUªj Fiwªj

tç éÂ¥ò mÂfhu§fis¡ Fiw¤J, khãy§fŸ tç tUthŒ

<£L« Âwid nkY« Fiw¤JŸsJ. nkY«, bghU£fŸ k‰W«

nritfŸ tç éÂ¥ò Kiwæ‹ Ñœ bjhl®ªJ Fiw¡f¥g£L tU«

tç é»j§fŸ, Ïizajs¤Âš e_dh¡fis jh¡fš brŒtš

ãyΫ Á¡fšfŸ, xU§»izªj bghU£fŸ k‰W« nritfŸ

tçahf tNè¡f¥g£l bjhifæš khãy muÁ‹ g§if

éLé¥gÂY«, bghU£fŸ k‰W« nritfŸ tçæš

cWÂbrŒa¥g£l ÏH¥Õ£oid éLé¥gÂY« k¤Âa muR fh£L«

jhkj« ngh‹wit bghU£fŸ k‰W« nritfŸ tç éÂ¥ò

Kiwæ‹ Ñœ tU« tç tUthŒ tuÎfis bgUkséš

e«ÃæU¡F« jäœehL ngh‹w khãy§fë‹ ã ãiyik¡F

78

bgU« rthiy V‰gL¤J»wJ. tâf tç tUthæš, bg£nuhèa

bghU£fŸ k‰W« kJghd¥ bghU£fŸ é‰gidæ‹ Ûjhd tç

k‰WbkhU K¡»akhd tUthahf cŸsJ. Ït‰iwbašyh«

fU¤Âš bfh©L, 2018-2019 M« M©o‰fhd tâftçæ‹

tUthŒ, ÂU¤j kÂ¥ÕLfëš 84,365.91 nfho %ghahfΫ,

2019-2020 M« M©o‰fhd tuÎ-bryΤ £l kÂ¥ÕLfëš

96,177.14 nfho %ghahfΫ ÏU¡F« vd fâ¡f¥g£LŸsJ.

137. jäœeh£oš, lh°kh¡ _y« V‰bfdnt

el¤j¥g£L tªj 7,896 Ášyiw kJghd é‰gid ika§fŸ

5,198 Mf j‰nghJ Fiw¡f¥g£LŸsd. khãy Ma¤Ô®itfëš

j‰nghJŸs ngh¡»id¡ fU¤Âš bfh©L, Ïj‹ tUthŒ

tuéd« 2018-2019 M« M©o‰fhd ÂU¤j kÂ¥ÕLfëš

6,724.38 nfho %ghahfΫ, 2019-2020 M« M©o‰fhd

tuÎ-bryΤ £l kÂ¥ÕLfëš 7,262.33 nfho %ghahfΫ

ÏU¡F« vd v®gh®¡f¥gL»wJ. K¤Âiu¤jhŸ k‰W«

g¤Âu¥gÂΡ f£lz§fë‹ Ñœ bgw¥gL« tUthŒ

tuéd§fëš ešy ts®¢Á fhz¥gLtjhš, 2018-2019 M«

M©o‰fhd ÂU¤j kÂ¥ÕLfëš K¤Âiu¤jhŸ k‰W«

g¤Âu¥gÂΡ f£lz§fë‹ Ñœ bgw¥gL« tUthŒ

11,512.10 nfho %ghahf kÂ¥Ãl¥g£LŸsJ. ãWtd§fë‹

xU§»iz¥ò mšyJ kWf£lik¥ò (Amalgamation or

Reconstruction) bjhl®ghd brh¤J¥ gçkh‰w§fS¡fhd

K¤Âiu¤ Ô®it brh¤Â‹ rªij k¥Ú 2 rjÅj« mšyJ

g§Ffë‹ x£Lbkh¤j rªij k¥Ú 0.6 rjÅj«, Ïš vJ

mÂfnkh mJ ã®zæ¡f¥gL«. mnjnghy, Ϥjifa

gçkh‰w§fS¡fhd gÂΡ f£lz« mÂfg£rkhf 30,000 %ghŒ

79

vd ã®zæ¡f¥gL«. Ïj‹ _y«, Ϥjifa gçkh‰w§fë‹ ÛJ

brY¤j¥gl nt©oa K¤Âiu¤ Ô®it k‰W« gÂΡ f£lz«

F¿¤j bjëÎ V‰gL«. Ït‰iw¡ fU¤Âš bfh©L

2019-2020 M« M©o‰fhd tuÎ-bryΤ £l kÂ¥ÕLfëš

K¤Âiu¤jhŸ k‰W« g¤Âu¥gÂΡ f£lz§fë‹ Ñœ bgw¥gL«

tUthahf 13,122.81 nfho %ghŒ kÂ¥Ãl¥g£LŸsJ. ÏJ,

2018-2019 M« M©o‰fhd tuÎ-bryΤ £l kÂ¥ÕLfis él

2,187.14 nfho %ghŒ mÂfkhF«. 2018-2019 M« M©o‰fhd

ÂU¤j kÂ¥ÕLfëš thfd§fŸ Ûjhd tç tUthŒ

5,918.82 nfho %ghahf ÏU¡F« vdΫ, 2019-2020 M«

M©o‰fhd tuÎ-bryΤ £l¤Âš 6,510.70 nfho %ghahf

ÏU¡F« vdΫ fâ¡f¥g£LŸsJ.

138. 2018-2019 M« M©o‰fhd ÂU¤j

kÂ¥ÕLfëš khãy¤Â‹ brhªj tç tUthŒ tuéd§fŸ

1,10,178.43 nfho %ghahf ca®¤Â fâ¡f¥g£LŸsJl‹,

2019-2020 M« M©o‰fhd tuÎ-bryΤ £l kÂ¥ÕLfëš

1,24,813.06 nfho %ghahf ÏU¡F« vdΫ fâ¡f¥g£LŸsJ.

2019-2020 M« M©o‰fhd tuÎ-bryΤ £l kÂ¥ÕLfëš

khãy¤Â‹ brhªj tçašyhj tUthŒ 13,326.91 nfho %ghahf

kÂ¥Ãl¥g£LŸsJ.

139. khãy§fS¡F Ïilæyhd k¤Âa tçfë‹

g»®éš, jäœeh£o‰fhd g§F x‹gjhtJ ã¡FGé‹

gçªJiuahd 7.931 rjÅj¤Âš ÏUªJ, gÂdh‹fhtJ

ã¡FGé‹ gçªJiufë‹ go 4.023 rjÅjkhf x›bthU

ã¡ FGé‹ gçªJiufshY« bjhl®ªJ Fiw¡f¥g£L

80

tªJŸsJ. gÂdh‹fhtJ ã¡FG fhy¤Âš khãy§fS¡fhd

ãÂ¥ g»®Î¥ g§F 32 rjÅj¤ÂèUªJ 42 rjÅjkhf

ca®ªjnghJ«, nrit tç k‰W« Vida tçfëš khãy§fS¡F

Ïilæyhd k¤Âa tçfë‹ g»®éš jäœeh£o‹ g§F, Kiwna,

5.047 rjÅj¤ÂèUªJ 4.104 rjÅjkhfΫ, 4.969 rjÅj¤ÂèUªJ

4.023 rjÅjkhfΫ Fiw¡f¥g£LŸsJ. Ïj‹ fhuzkhf,

jäœehL k£Lnk k¤Âa tç¥ g»®éš 14tJ ã¡FG gçªJiu

eilKiw¡F tªj M©oš 30 rjÅj¤Â‰F« Fiwthd

ts®¢Áia bg‰wJ. khãy§fS¡»ilnaahd ãÂ¥ g»®éš,

gÂidªjhtJ ã¡ FG eLãiyahd, ãahakhd gçªJiufis

k¤Âa muÁ‰F më¡F« vdΫ, flªj fhy§fëš jäœeh£o‰F

ÏiH¡f¥g£l mÚ rçbrŒa¥gL« vdΫ khãy muR

e«Ã¡ifÍl‹ cŸsJ. Ï¡fhuâfŸ mid¤ijÍ« fU¤Âš

bfh©L, 2018-2019 M« M©o‰fhd ÂU¤j kÂ¥ÕLfëš,

30,638.87 nfho %ghahfΫ, 2019-2020 M« M©o‰fhd

tuÎ-bryΤ £l kÂ¥ÕLfëš 33,978.47 nfho %ghahfΫ

k¤Âa tçfëš g§F ÏU¡Fbkd fâ¡f¥g£LŸsJ.

140. gÂdh‹fhtJ ã¡ FGé‹ gçªJiuia

eilKiw¥gL¤Âa Ëd®, k¤Âa muR bghW¥ng‰F« £l§fëš

jdJ g§if k¤Âa muR fârkhf¡ Fiw¤JŸsJ.

m¤Â£l§fë‹ têfh£L be¿Kiwfëš k¤Âa muR

nk‰bfh©l kh‰w§fshš, khãy muÁ‹ Ûjhd 㢠Rik nkY«

mÂfç¤JŸsJ. j‰nghija ngh¡Ffë‹ mo¥gilæY«,

k¤Âa muR jdJ 2019-2020 M« M©o‰fhd tuÎ-bryΤ

£l¤Âš brŒj ã xJ¡ÑLfë‹ mo¥gilæY«, 2019-2020 M«

81

M©oš k¤Âa muÁläUªJ bgw¥gL« cjé khåa§fŸ

25,602.74 nfho %ghahf ÏU¡F« vd fz¡»l¥g£LŸsJ.

ãÂãiy¡ F¿pLfŸ

141. 2018-2019 M« M©o‰fhd ÂU¤j kÂ¥ÕLfëš,

khãy¤Â‹ bkh¤j tUthŒ tuÎfŸ 1,80,618.71 nfho %ghahfΫ,

tUthŒ¢ bryéd§fŸ 1,99,937.73 nfho %ghahfΫ ÏU¡F«.

Ïj‹ éisthf, 2018-2019 M« M©o‰F tUthŒ¥ g‰wh¡Fiw

19,319.02 nfho %ghahf ÏU¡Fbkd fâ¡f¥g£LŸsJ.

2019-2020 M« M©oš, khãy¤Â‹ bkh¤j tUthŒ tuÎfŸ

1,97,721.17 nfho %ghahf ÏU¡Fbkd fz¡»l¥g£LŸsJ. CÂa

ca®édhš V‰gL« 㢠Rik, cjŒ £l¤jhš muR¡F V‰gL«

TLjš bghW¥ò ngh‹wit 2019-2020 M« M©oY« bjhlU«.

Ït‰iw¤ jéu, ä‹ khåa«, czÎ khåa«, r_f ey¤

£l§fë‹ Ñœ XŒñÂa§fŸ, Å£Ltr ngh‹w k¤Âa muR

bghW¥ng‰F« £l§fŸ c£gl gšntW ey¤ £l§fisÍ« Ϫj

muR bjhl®ªJ nk‰bfhŸ»wJ. vdnt, bkh¤j tUthŒ¢

bryéd§fŸ 2,12,035.93 nfho %ghahfΫ, Ïj‹ éisthf

tUthŒ¥ g‰wh¡Fiw 14,314.76 nfho %ghahfΫ ÏU¡F« vdΫ

fz¡»l¥g£LŸsJ.

142. rhiyfŸ k‰W« ghy§fŸ f£Ljš, Ú®¥ghrd«

k‰W« ä‹ Â£l§fŸ ngh‹w _yjd¢ bryéd§fS¡F

Ϫj muR v¥nghJ« jå¡ ftd« brY¤Â tªJŸsJ.

khãy¤Â‹ ãiyahd bghUshjhu ts®¢Áæš c£f£lik¥ò

nk«gh£o‹ K¡»akhd g§if fU¤Âš bfh©L,

2018-2019 M« M©o‰fhd ÂU¤j kÂ¥ÕLfëš,

82

26,191.98 nfho %ghŒ _yjd¢ bryÎfS¡fhf xJ¡ÑL

brŒa¥g£LŸsJ. ÏJnt, 2019-2020 M« M©o‰fhd

tuÎ-bryΤ £l kÂ¥ÕLfëš, 31,251.21 nfho %ghŒ ãÂahf

ca®¤Â xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ. Ϫj xJ¡ÑL 2018-2019 M«

M©L ÂU¤j kÂ¥Õ£il él 19.32 rjÅj« TLjyhF«.

143. jäœehL, ã nkyh©ik be¿fis tGthkš

Ëg‰¿ tªJŸsJl‹, ãÂ¥ g‰wh¡Fiw, khãy bkh¤j c‰g¤Â

k¥Ú fl‹ é»j« ngh‹w ãÂãiy¡ F¿pLfis

tiuaiw¡FŸ guhkç¤J tU»wJ. 2018-2019 M« M©o‰fhd

ÂU¤j kÂ¥ÕLfëš, ãÂ¥ g‰wh¡Fiw é»j«, khãy bkh¤j

c‰g¤Â k¥Ú 2.85 rjÅjkhf ÏU¡F« vd fz¡»l¥g£LŸsJ.

tU« M©Lfëš, bghUshjhu ts®¢Á¡fhd thŒ¥òfisÍ«,

ä‹ MSik k‰W« Á¡fd elto¡iffŸ ngh‹W muR

nk‰bfh©LŸs Ïju ã nkyh©ik elto¡iffisÍ«

fU¤Âš bfh©L, 2019-2020 M« M©oš khãy bkh¤j c‰g¤Â

k¥Ú ãÂ¥ g‰wh¡Fiw é»j« 2.56 rjÅjkhf FiwÍ«

vd v®gh®¡f¥gL»wJ. ÏJ, khãy bkh¤j c‰g¤Â k¥Ú

ãÂ¥ g‰wh¡Fiw¡F tiuaW¡f¥g£l _‹W rjÅj¤Â‰F

FiwthdjhF«.

144. 2018-2019 M« M©oš Ϫj muR Á¡fd

elto¡iffis nk‰bfh©L, mDk¡f¥g£l msthd

47,350 nfho %ghŒ¡F« Fiwthd msényna, mjhtJ

44,066.82 nfho %ghia k£Lnk ãfu¡ fldhf¤ Âu£o fl‹

msit¡ f£L¥gL¤ÂÍŸsJ. 2019-2020 M« M©oš

mDk¡f¥g£l ãfu¡ fl‹ msÎ 51,800 nfho %ghahf

83

ÏUªjhY« 43,000 nfho %ghŒ msényna ãfu fl‹ bgw

c¤njÁ¡f¥g£LŸsJ. vdnt, 2020 M« M©L kh®¢ §fŸ 31

m‹W, ãfu ãYit¡ fl‹fŸ 3,97,495.96 nfho %ghahf ÏU¡F«.

khãy bkh¤j c‰g¤Â k¥Ú Ϫj ãYit¡ fl‹ msÎ

23.02 rjÅjkhf ÏU¡F« v‹gjhš, mDk¡f¥g£l 25 rjÅj

msé‰F c£g£nl fl‹ msÎ ÏU¡F«.

145. Ϫj ãÂãiy m¿¡ifæ‹ Ïiz¥ghf Ïil¡fhy

ã ãytu¤ £l« Ïiz¡f¥g£LŸsJ. Ïjid ãÂãiy

m¿¡ifæ‹ xU gFÂahf¡ fUÂ mitæš go¡f¥g£ljhf

vL¤J¡ bfhŸs nt©L»nw‹.

146. flªj Áy M©Lfshf gšntW fhuz§fshš

jäœeh£o‹ tUthŒ¥ g‰wh¡Fiw ca®ªJ tªJŸsJ.

‘cjŒ’ £l¤Â‹ Ñœ khãy muR V‰W¡bfh©l jäœehL ä‹

c‰g¤Â k‰W« g»®khd¡ fHf¤Â‹ 22,815 nfho %ghŒ fl‹,

VHhtJ CÂa¡ FGé‹ gçªJiuia brašgL¤ÂaJ

M»at‰Wl‹, tçtUthŒ tuéš V‰g£l bjhŒÎ, k¤Âa muÁ‹

Fiwthd ãÂ¥ g»®Î ngh‹w fhuz§fns tUthŒ¥ g‰wh¡Fiw

ca®ªJ tUtj‰fhd fhuz§fŸ MF«. r«gs§fŸ,

XŒñÂa§fŸ, t£o brY¤Jjš M»a bghW¥òfŸ bjhl®ªJ

ca®ªJ bfh©nl tUtJl‹, khãy§fël« ÏUªj tç éÂ¥ò

mÂfhu§fŸ Fiw¡f¥g£LŸsjhš khãy¤Â‹ ã ãiyikia

tY¥gL¤JtJ rthyhfnt cŸsJ. våD«, tU« M©Lfëš,

khãy«, ca® ts®¢Á¥ ghij¡F¢ bršY« vd

v®gh®¡f¥gL»wJ. Ïjdhš tçtUthŒ caU« v‹gjhY«,

CÂa ca®Î tH§»ajhš V‰g£l 㢠Rik XusÎ rk‹

84

brŒa¥gL« ãiyæY«, xU§»izªj ã k‰W« kåj ts

nkyh©ik, bryéd§fë‹ Óuik¥Ã‰fhf rÛg¤Âš

mik¡f¥g£l gâahs® Óuik¥ò¡ FG ngh‹w ã ãiyikia

rç brŒtj‰fhd Ka‰ÁfshY«, tU§fhy¤Âš ãÂãiy

guhkç¥Ãš cW¤ j‹ik V‰g£L tUthŒ¥ g‰wh¡Fiw

go¥goahf¡ Fiwtj‰F thŒ¥ò V‰gL«.

147. gšntW ã beU¡fo¡F ÏilæY«,

ãÂ¥ g‰wh¡Fiwia khãy bkh¤j c‰g¤Â k¥Ú

_‹W rjÅj¤Â‰F« Fiwthf muR guhkç¤J tUtj‹ _y«,

ã nkyh©ikæš jäœehL j‹ cW¤j‹ikia¤ bjhl®ªJ

ãiyãW¤Â tU»wJ. fl‹ bgWtij Koªjtiu Fiw¥gj‹

_y« khãy bkh¤j c‰g¤Â k¥Ú fldsit 25 rjÅj¤Â‰FŸ

f£L¥gL¤Jtj‰fhd mid¤J têKiwfisÍ« muR bjhl®ªJ

nk‰bfhŸS«. k¡fŸ ey¤ £l§fŸ mid¤ijÍ«

ãiwnt‰Wtj‰fhd Ka‰ÁfisÍ« Ϫj muR bjhl®ªJ vL¡F«

mnjntisæš, ã nkyh©ikiaÍ« cWÂnahL guhkç¥gJl‹,

ãÂãiy¡ F¿pLfisÍ« tiuaiw¡FŸ guhkç¡F«. vdnt,

tUthŒ¥ g‰wh¡Fiwia¡ Fiw¡F« tifæš jahç¡f¥g£LŸs

Ϫj tuÎ-bryΤ £l¤Âš tF¡f¥g£LŸs ãÂãiy braš

£l«, Úo¤j bghUshjhu ts®¢Áia khãy« miltj‰F«,

midtU¡F« gadë¡F« ts®¢Áia¥ bgWtj‰F«

têtifia V‰gL¤J« vd fUJ»nw‹.

85

kh©òäF nguit¤ jiyt® mt®fns,

J‹g« cwtçD« brŒf JâÎM‰¿

Ï‹g« ga¡F« éid

(FwŸ 669)

148. vL¤j gâæ‹ bjhl¡f¤Âš J‹g« äFÂahf

tªjhY«, Koéš V‰gL« e‹ikia¡ fUÂ kdcWÂnahL

brašg£L mjid¢ brŒJ Ko¡f nt©L«. Ïit cyf¥òfœ

bg‰w ÂUtŸStç‹ bghUSŸs th®¤ijfshF«. ‘ngh‰Wnth®

ngh‰¿dhY«, ö‰Wnth® ö‰¿dhY« mij bghU£gL¤jhkš

brašgl nt©L«’ v‹w m¥g® mofë‹ c©ikahd

th®¤ijfS¡»z§f v¤jid jilfŸ tªjhY«, jh¡FjšfŸ

tªjhY«, v¤jid ék®rd§fis eh« v® bfh©lhY«,

cWÂÍlD« m®¥gâ¥ò cz®nthL«, k¡fŸey¥ gâfis

bjhl®ªJ nk‰bfhŸtnj ekJ jiyaha flikahF«. rk¢Óuhd

r_f¥ bghUshjhu nk«gh£il j䜢 rKjha« bgwΫ; ViHfŸ

thœéš K‹ndwΫ; ÏisP®fŸ ntiythŒ¥ig¥ bgwΫ;

eètilªj Ãçéd® bghUshjhu K‹nd‰wkilªJ tskhd

thœit mt®fŸ bgwΫ; khãy« mid¤J JiwfëY« nk«g£L

brê¥gilaΫ; ekJ òu£Á¤ jiyé m«kh mt®fë‹ moã‹W

mid¤J ey¤Â£l§fisÍ« br«ikahf¢ brašgL¤Â,

khãy¤Â‹ x£Lbkh¤j ts®¢Á¡fhf eh« bjhl®ªJ ghLgLnth«

v‹W cW V‰W, k¡fŸ gâia¤ bjhlUnth« vd bjçé¤J¡

bfhŸ»nw‹.

149. Ϫj muÁ‹ K‹khÂçahd Ka‰ÁfS¡F

mo¤jskhf mikªj ekJ òu£Á¤ jiyé m«kh mt®fë‹

86

Ïiza‰w bjhiyneh¡F¥ gh®itia ϤjUz¤Âš

eh‹ e‹¿¥bgU¡Fl‹ ãidÎ T®ªÂl éiH»nw‹.

Ϫj tuÎ-bryΤ £l¤ij cUth¡Ftš, Áwªj têfh£oahf

Ï‹W« mt® Âfœ»wh®. Ϫj tuÎ-bryΤ £l¤ij

cUth¡Ftš KGkdJl‹ Mjutë¤J, Áwªj

Mnyhridfis tH§», rk®¥Ã¡f vd¡F thŒ¥gë¤j

kh©òäF Kjyik¢r® mt®fS¡F eh‹ e‹¿ia bjçé¤J¡

bfhŸ»nw‹.

150. Ϫj ãÂãiy m¿¡ifia totik¤J jahç¥gš

v‹Dl‹ mauhJ gâah‰¿a ã¤Jiw TLjš jiyik¢

brayhs® ÂU. f. r©Kf«, Ï.M.g., mt®fS¡F«, mtUl‹

fodkhf¥ gâah‰¿a ã¤Jiwæ‹ mid¤J mYty®fS¡F«

vdJ e‹¿ia¤ bjçé¤J¡ bfhŸ»nw‹.

151. kh©òäF nguit¤ jiyt® mt®fns,

2019-2020 M« M©o‰fhd tuÎ-bryΤ £l¤Â‰F Ϫj

mitæ‹ x¥òjiy¥ bg‰W¤ jUkhW j§fis¡ nf£L¡

bfhŸ»nw‹.

e‹¿

tz¡f«

X.g‹Ü®bršt«

Jiz Kjyik¢r®

br‹id

2019 M« M©L

Ã¥utç §fŸ 8 M« ehŸ

ÂUtŸSt® M©L 2050

és«Ã – ij¤ §fŸ 25 M« ehŸ

87

Ïiz¥ò

Ïil¥g£l fhy ã ãytu¤ £l«

2003 M« M©L jäœehL ã ãiy ãUthf¥

bghW¥òilik¢ r£l¤Â‹ 3 M« Ãçé‹ c£ÃçÎ (1)-‹go,

tuÎ-bryΤ £l m¿¡ifÍl‹, Ïil¥g£l fhy ã ãytu¤

£l« F¿¤j m¿¡if x‹iwÍ«, khãy muR r£l¥

nguitæš it¡f nt©L«. nkY«, Ï¢r£l¤Â‹, 3 M« Ãçé‹

c£ÃçÎ (2)-‹go, tUthŒ¥ g‰wh¡Fiw, ãÂ¥ g‰wh¡Fiw ngh‹w

ã ãiy¡ F¿pLfS¡fhd Ïy¡Ffis mL¤jL¤J tU«

M©LfS¡F¡ F¿¥Ã£L«, mt‰¿‹ fz¡Ñ£o‰fhd

mDkhd§fis¤ bjëthf és¡»Í« Ïil¥g£l fhy

ã ãytu¤ £l« tF¡f¥gl nt©L«. nk‰brh‹d r£l¤Â‹

Ñœ Tw¥g£LŸs éÂfë‹go, 2019-2020 M« M©L Kjš

2021-2022 M« M©L tiuæyhd fhy¤Â‰F Ïil¥g£l fhy ãÂ

ãytu¤ £l« r£lk‹w¥ nguit K‹ it¡f¥gL»wJ.

neh¡f§fŸ

ts®¢Á £l¢ bryéd§fS¡fhd njitfŸ k‰W«

㢠Á¡fd¤Â‰F« Ïilna rkãiyia V‰gL¤J« tifæY«,

K¡»a¤ Jiwfëš KjÄ£L¡F¤ njitahd mo¥gil ãÂ

Mjhu¤ij cUth¡f¡ Toa, ca® bghUshjhu ts®¢Áia

milÍ« tifæY« Ïil¥g£l fhy ã ãytu¤ £l«

tF¡f¥g£LŸsJ. r_f¥ ghJfh¥ò, fšé, Rfhjhu« ngh‹w

gšntW gâfS¡fhd ey¤ £l§fis Ϫj muR brašgL¤Â

tU»wJ. mnj ntisæš, mféiy¥goæ‹ fhyKiw ca®Î,

CÂa ca®Î, òÂa gâæl§fŸ njh‰Wé¥ò k‰W« fhèahf cŸs

88

gâæl§fis ãu¥òjš, XŒñÂa« k‰W« t£o brY¤Jjš

ngh‹wt‰¿‹ fhuzkhf bjhl®ªJ ca®ªJ tU« ãUthf¢

bryéd§fS¡fhd 㤠njitfisÍ« khãy muR ãiwÎ

brŒa nt©oÍŸsJ. Ϫj tUthŒ bryéd§fSl‹, rhiyfŸ

k‰W« ghy§fŸ f£Ljš, Ú®¥ghrd« k‰W« ä‹ Â£l§fŸ ngh‹w

_yjd¢ bryÎfS¡F« Ϫj muR cça K¡»a¤Jt« më¤J

tU»wJ. k¤Âa ã¡FG tF¤JŸs Ïy¡FfS¡F c£g£L

ãÂãiy cW¤ j‹ikia milaΫ khãy muR cWÂahf

cŸsJ.

2019-2022 M« M©L fhyf£l¤ÂY«, mjid¤ bjhl®ªJ

tU« fhy¤ÂY«, tUthŒ¥ g‰wh¡Fiw msit¡ f£L¥gL¤Jjš,

ãÂ¥ g‰wh¡Fiwia khãy bkh¤j c‰g¤Â k¥Ú _‹W

rjÅj¤Â‰FŸ f£L¥gL¤Jjš k‰W« k¤Âa ã¡FG

ã®zæ¤JŸs tu«Ã‰FŸ khãy bkh¤j c‰g¤Â k¥Ú ãYit¡

fl‹ msÎ rjÅj¤ij¥ guhkç¤jš M»a ãÂãiy Ïy¡FfŸ

guhkç¡f¥gLtij Ϫj Ïil¥g£l fhy ã ãytu¤ £lkhdJ

cW brŒ»wJ.

v®fhy¡ fâ¥òfŸ

tU« M©Lfëš, cyf¥ bghUshjhu« äjkhd

ts®¢Áia¡ bfh©oUªjhY«, ϪÂa¥ bghUshjhu«

Áwªj ts®¢Á¥ ghijæš bršY« vd v®gh®¡f¥gL»wJ.

2011-2012 M« M©o‹ ãiyahd éiyfë‹ mo¥gilæš,

khãy¤Â‹ bkh¤j c‰g¤Â kÂ¥ÕL fâ¡f¥g£L Ϫj

tuÎ-bryΤ £l¤Âš nr®¡f¥g£LŸsJ.

89

I. tUthŒ¡ fz¡F tuÎfŸ

k¤Âa muÁ‹ ã cjé c£gl khãy muÁ‹ bkh¤j

tUthŒ tuÎfŸ 2019-2020 M« M©oš 1,97,721.17 nfho %ghahf

ÏU¡Fbkd kÂ¥Ãl¥g£LŸsJ. mj‹ K¡»a¡ TWfŸ k‰W«

mt‰¿‹ ts®¢Á¥ ngh¡FfŸ ÑnH étç¡f¥g£LŸsd.

1. khãy muÁ‹ brhªj tç tUthŒ

khãy bghUshjhu ts®¢Áæš fhz¥gL« rhjfkhd

Nœãiy, khãy¤Â‹ brhªj tç tUthia ca®¤J« vd

v®gh®¡f¥gL»wJ. 2017 M« M©L #&iy §fŸ

m¿Kf¥gL¤j¥g£l bghU£fŸ k‰W« nritfŸ tç éÂ¥ò Kiw,

eilKiw¥gL¤J«nghJ Mu«g¡ f£l¤Âš Á¡fšfŸ ãyédhY«,

Á¿J fhy¤Â‰F Ëd® tç tUthæš XusÎ ts®¢Á

f©LŸsJ.

khãy muÁ‹ brhªj tç tUthŒ 2018-19 M«

M©o‰fhd ÂU¤j kÂ¥ÕLfëš 1,10,178.43 nfho %ghahf

kÂ¥Ãl¥g£LŸsJ. 2019-2020 M« M©o‰fhd tuÎ-bryΤ

£l kÂ¥ÕLfëš ÏJ 1,24,813.06 nfho %ghahf caU« vd

kÂ¥Ãl¥g£LŸsJ. 2020-2021 k‰W« 2021-2022 M©Lfëš

brhªj tç tUthæ‹ ts®¢Á é»j« Kiwna 13.12 rjÅjkhfΫ,

13 rjÅjkhfΫ, ÏU¡F« vd v®gh®¡f¥gL»wJ.

khãy muÁ‹ brhªj tç tUthæ‹ K¡»a m«r§fŸ ÑnH

F¿¥Ãl¥g£LŸsd:-

90

bghU£fŸ k‰W« nritfŸ tçæ‹ cWÂbrŒa¥g£l

ts®¢Á k‰W« bghU£fŸ k‰W« nritfŸ tç mšyhj tçfshd

bg£nuhèa¥ bghU£fŸ k‰W« kJghd§fŸ Ûjhd é‰gid

tçæ‹ ts®¢Áæid fU¤Â‰bfh©L tâftçfŸ _y«

bgw¥gL« tuÎfŸ 96,177.14 nfho %ghahf 2019-2020 M«

M©o‹ tuÎ-bryΠ£lkÂ¥ÕLfëš fz¡»l¥g£LŸsJ.

khãy Ma¤Ô®itfëš 2018-2019 M« M©o‹

ÂU¤j kÂ¥Õ£ilél 2019-2020 M« M©oš 8 rjÅj ts®¢Á

v®gh®¡f¥gLtjhš, 2019-2020 M« M©oš ÏJ 7,262.33 nfho

%ghahf ÏU¡F« vd v®gh®¡f¥gL»wJ.

kÂ¥Ãl¥g£l ts®¢Áahd 14 rjÅj¤Â‹ go,

2018-2019 M« M©o‰fhd ÂU¤j kÂ¥ÕLfëš 11,512.10 nfho

%ghahf kÂ¥Ãl¥g£l K¤Âiu¤jhŸ Ô®it k‰W« gÂΡ

f£lz§fŸ _ykhf¡ »il¡F« tuÎfŸ, 2019-2020 M«

M©oš, 13,122.81 nfho %ghahf ÏU¡F« vd

v®gh®¡f¥gL»wJ.

2018-2019 M« M©o‰fhd ÂU¤j kÂ¥ÕLfëš

5,918.82 nfho %ghahf¡ fâ¡f¥g£l nkh£lh® thfd tçtUthŒ,

2019-2020 M« M©o‰fhd tuÎ-bryΤ £l kÂ¥ÕLfëš

6,510.70 nfho %ghahf ÏU¡F« vd kÂ¥Ãl¥g£LŸsJ.

2. tç mšyhj tUthŒ

2019-2020 M« M©o‰fhd tuÎ-bryΤ £l

kÂ¥ÕLfëš, khãy¤Â‹ brhªj tç mšyhj tUthŒ

13,326.91 nfho %ghahf kÂ¥Ãl¥g£LŸsJ. ekJ khãy¤Âš

91

Ru§f¤ bjhêY¡fhd thŒ¥òfŸ FiwÎ v‹gjhY«, bgU«ghyhd

muR nritfŸ f£lz« Ïšyhknyh mšyJ Fiwªj

f£lz¤Ânyh tH§f¥gLtjhY«, 2020-2021 k‰W«

2021-2022 M« M©Lfëš tç mšyhj tUthæ‹ ts®¢Á

é»j« 5 rjÅjkhf ÏU¡Fbkd kÂ¥Ãl¥g£LŸsJ.

3. k¤Âa tçfëš khãy muÁ‹ g§F

flªj IªJ ã¡ FG¡fëY« k¤Âa tçfë‹ g§»š

ãiyahd rçit bjl®ªJ v®bfhŸS« xnu khãykhf jäœehL

cŸsJ. gÂdh‹fhtJ ã¡FG fhy¤Âš khãy§fS¡fhd ãÂ¥

g»®Î¥ g§F 32 rjÅj¤ÂèUªJ 42 rjÅjkhf ca®ªjnghJ«,

khãy§fS¡F Ïilæyhd k¤Âa tçfë‹ g»®éš jäœeh£o‹

g§F 4.969 rjÅj¤ÂèUªJ 4.023 rjÅjkhf¡ Fiw¡f¥g£ljhš,

k¤Âa muÁläUªJ jäœehL bgW« bkh¤j ãÂ¥ g»®éš ãfu

ÏH¥Ãid rªÂ¤jJ. gÂdh‹fhtJ ã¡FG gçªJiufŸ

eilKiw¡F tªj M©oš, khãy§fS¡F Ïilæyhd k¤Âa

tç¥g»®é‹ ts®¢Áæš 30 rjÅj¤Â‰F« Fiwthf¥ bg‰w

khãy§fëš jäœehL k£Lnk cŸsJ. k¤Âa muR g§FbgW«

£l§fëš k¤Âa muR j‹ g§if bjhl®¢Áahf¡ Fiw¤jJ«,

k¤Âa muÁläUªJ bgW« bkh¤j ãÂæš ÏH¥Ãid

V‰gL¤ÂÍŸsJ. rÛg¤Âš mik¡f¥g£l gÂidªjhtJ

ã¡FGé‰F khãy muR më¤j gçªJiufSl‹ Ϫj tuyh‰W

mÚÂfS« bjçé¡f¥g£lJ. gÂidªjhtJ ã¡ FGé‹

gçªJiufŸ Ï‹D« më¡f¥glhj ãiyæš, 2019-2020 M«

M©o‰fhd tuÎ-bryΤ £l kÂ¥ÕLfëš k¤Âa

muÁläUªJ bgW« cjé khåa§fŸ 33,978.47 nfho %ghahf

ÏU¡F« vd kÂ¥Ãl¥g£LŸsJ. 2020-2021 k‰W« 2021-2022 M«

92

M©Lfëš ts®¢Á é»j« 10 rjÅjkhf ÏU¡FbkdΫ

kÂ¥Ãl¥g£LŸsJ.

4. k¤Âa muÁläUªJ bgW« cjé khåa§fŸ

2019-2020 M« M©o‹ k¤Âa tuÎ – bryΤ £l¤Â‹

j‰nghija ngh¡FfŸ k‰W« xJ¡ÑLfë‹ mo¥gilæš

2019-2020 M« M©o‰fhd k¤Âa muÁläUªJ bgw¥gL«

cjé khåa« 25,602.74 nfho %ghahf, kÂ¥Ãl¥g£LŸsJ.

2020-2021 k‰W« 2021-2022 M« M©Lfëš Ïj‹ ts®¢Á

é»j« 5 rjÅjkhf ÏU¡F« vd¡ fUj¥gL»wJ.

II. tUthŒ¡ fz¡»š bryÎfŸ

2019-2020 M« M©oš tUthŒ¡ fz¡F bryÎfŸ

2,12,035.93 nfho %ghahf kÂ¥Ãl¥g£LŸsJ. ÏJ, 2018-2019 M«

M©L ÂU¤j kÂ¥ÕLfis él 6.1 rjÅj« TLjyhF«.

tUthŒ¡ fz¡F bryÎfë‹ K¡»a TWfŸ ÑnH

étç¡f¥g£LŸsd.

2019-2020 M« M©o‰fhd tuÎ-bryΤ

£l kÂ¥ÕLfëš r«gs bryéd¤Â‰fhd xJ¡ÑL

55,399.74 nfho %ghahF«. XŒñÂa« k‰W« Ïju XŒÎ¡fhy

gy‹fŸ F¿¤j bryéd¤Â‰fhd xJ¡ÑL 29,627.11 nfho

%ghahF«. VHhtJ CÂa¡FGé‹ gçªJiufŸ

eilKiw¥gL¤Âajhš, 2018-2019 M« M©o‰fhd ÂU¤j

kÂ¥ÕLfŸ k‰W« 2019-2020 M« M©o‰fhd tuÎ-bryΤ £l

kÂ¥ÕLfëš r«gs§fŸ, XŒñÂa« k‰W« Ïju XŒÎ¡fhy

bryéd§fS¡fhd xJ¡Ñ£oš ca®Î fhz¥gL»wJ.

93

Ϫj Ïu©L TWfS¡fhd ã xJ¡ÑLfŸ, 2019-2020 M«

M©o‰fhd bkh¤j tUthŒ¢ bryéd¤Âš 40.10 rjÅjkhF«.

mféiy¥goæ‹ fhyKiw ca®Î, CÂa ca®Î k‰W« fhè¥

gâæl§fis ãu¥òjš M»at‰whš V‰gl¡Toa bryÎfë‹

fhuzkhf, 2020-2021 k‰W« 2021-2022 M« M©LfS¡fhd

r«gs¢ bryéd«, k‰W« XŒñÂa« k‰W« Ïju XŒÎfhy¥

gy‹fŸ F¿¤j bryéd§fŸ M»at‰¿‹ ts®¢Á é»j«,

Kiwna 9 k‰W« 8 rjÅjkhf ÏU¡F« vd¡ fUj¥gL»wJ.

2019-2020 M« M©o‰fhd tuÎ-bryΤ £l

kÂ¥ÕLfëš cjé¤bjhiffŸ k‰W« ã kh‰w§fS¡fhd

xJ¡ÑL 82,673.32 nfho %ghahF«. czÎ khåa«, ä‹rhu

khåa«, fšé cjé¤bjhiffŸ, Å£Ltr¤ £l§fŸ, r_f

ghJfh¥ò XŒñÂa§fŸ k‰W« étrha¡ fl‹ jŸSgo £l«

ngh‹w gšntW ey¤Â£l§fS¡fhd bryéd§fŸ Ϫj

kÂ¥ÕLfëš cŸsl§»ÍŸsd. nkY«, IªjhtJ khãy

ã¡FGé‹ gçªJiufë‹go cŸsh£Á mik¥òfS¡fhd

ãÂ¥ g»®Î mÂfç¡f¥g£L Ϫj tuÎ-bryΤ £l kÂ¥ÕLfëš

nr®¡f¥g£LŸsJ. 2020-2021 k‰W« 2021-2022 M« M©Lfëš

cjé¤bjhiffŸ k‰W« ã kh‰w§fS¡fhd ts®¢Á é»j«

5.5 rjÅjkhf ÏU¡F« vd fâ¡f¥g£LŸsJ.

2019-2020 M« M©o‰fhd tuÎ-bryΤ £l

kÂ¥ÕLfëš CÂa« mšyhj brašKiw k‰W« guhkç¥ò

bryÎfŸ 11,083.42 nfho %ghahf ÏU¡F« vd

fâ¡f¥g£LŸsJ. Ï«kÂ¥ÕL F¿¥ghf, guhkç¥ò, ã®thf¢

bryÎfŸ, vçbghUŸ bryÎfŸ k‰W« gŸë khzt®fS¡F

ÓUil tH§Fjš M»a £l§fS¡fhd xJ¡ÑLfis

94

cŸsl¡»ajhF«. 2020-2021 k‰W« 2021-2022 M« M©Lfëš

Ïj‹ ts®¢Á é»j« 5 rjÅjkhf ÏU¡F« vd¡ fUj¥gL»wJ.

2019-2020 M« M©o‰fhd tuÎ-bryΤ

£l kÂ¥ÕLfëš t£o brY¤Jtj‰fhd bryéd«

33,226.27 nfho %ghŒ vd kÂ¥Ãl¥g£LŸsJ. ÏJ bkh¤j

tUthŒ¢ bryéd¤Âš 15.67 rjÅjkhF«. 2019-2020 M«

M©o‰fhd t£o brY¤JjY¡fhd bryéd«, bkh¤j tUthŒ

tuéš 16.80 rjÅjkhF«. ÏJ, 2020-2021 k‰W« 2021-2022 M«

M©Lfëš, Kiwna, 17.41 k‰W« 18.04 rjÅjkhf ÏU¡F«

vd v®gh®¡f¥gL»wJ.

III. _yjd¡ fz¡»š bryÎfŸ

bghUshjhu ts®¢Áia nk«gL¤Jtj‰fhf, _yjd

c£f£lik¥ig cUth¡f nt©oaj‹ njitia cz®ªJ,

2018-2019 M« M©o‰fhd ÂU¤j kÂ¥ÕLfëš

26,191.98 nfho %ghŒ _yjd¢ bryéd¤Â‰F xJ¡ÑL

brŒa¥g£lJ. 2019-2020 M« M©o‰fhd tuÎ-bryΤ £l

kÂ¥ÕLfëš 31,251.21 nfho %ghahf ca®¤Â xJ¡ÑL

brŒa¥g£LŸsJ. ÏJ 2020-2021 k‰W« 2021-2022 M«

M©Lfëš 18 rjÅjkhf nkY« caU« vd v®gh®¡f¥gL»wJ.

IV. tUthŒ¥ g‰wh¡Fiw k‰W« ãÂ¥ g‰wh¡Fiw

cjŒ £l¤Â‹ Ñœ jäœehL ä‹ c‰g¤Â k‰W«

g»®khd¡ fHf¤Â‹ 22,815 nfho %ghŒ flid munr

V‰W¡bfh©lJ k‰W« VHhtJ CÂa¡ FGé‹ gçªJiufis

eilKiw¥gL¤ÂaJ M»at‰whš, tUthŒ¥ g‰wh¡Fiw

95

mÂfç¤J tªJŸsJ. ÏUªjnghÂY«, v®tU« M©Lfëš

khãykhdJ ca® ts®¢Á ghijia v£L« vd

v®gh®¡f¥gL»wJ. CÂa kh‰w§fëdhš V‰g£l ghÂ¥òfŸ

go¥goahf Fiw¡f¥g£LŸsJl‹, ã ãiy nkyh©ik

nk«gL¤Jtj‰fhd elto¡iffŸ nk‰bfhŸs¥g£L tU»wJ.

gšntW ã Ãu¢ÁidfŸ ÏU¥ÃD«, khãy

bkh¤j c‰g¤Â k¥Ú ãÂ¥g‰wh¡Fiw é»j¤ij

_‹W rjÅj¤Â‰FŸshfnt muR guhkç¤J tU»wJ. v®tU«

M©Lfëš cŸs ešy ts®¢Á¡fhd thŒ¥òfŸ khãy

bkh¤j c‰g¤Â k¥Ú ãÂ¥g‰wh¡Fiw é»j¤ij _‹W

rjÅj¤Â‰F« ÑHhf guhkç¡f cjΫ. Ïjdhš, jäœehL Áwªj

ã nkyh©ik brŒJ tU« khãy« v‹w ãiy bjhlU«.

2019-2020 M« M©o‰fhd tuÎ-bryΤ £l

kÂ¥ÕLfëš tUthŒ¥ g‰wh¡Fiw 14,314.76 nfho %ghahfΫ,

ãÂ¥ g‰wh¡Fiw 44,176.36 nfho %ghahfΫ ÏU¡F«

vd v®gh®¡f¥gL»wJ. 2019-2020 M« M©o‰fhd

tuÎ-bryΤ £l kÂ¥ÕLfëš, khãy bkh¤j c‰g¤Â k¥Ú

ãÂ¥g‰wh¡Fiwæ‹ é»j« 2.56 rjÅjkhf ÏU¡F«

vd kÂ¥Ãl¥g£LŸsJ. ÏJ ãÂ¥ g‰wh¡Fiw tu«ghd

_‹W rjÅj¤Â‰FŸshfnt ÏU¡F«. tU« fhy§fëš,

khãy bkh¤j c‰g¤Â k¥Ú ãÂ¥ g‰wh¡Fiwæ‹ é»j«

2020-2021 M« M©oš 2.39 rjÅjkhfΫ, 2021-2022 M«

M©oš 2.25 rjÅjkhfΫ ÏU¡F«.

96

V. fl‹fŸ

gÂdh‹fhtJ ã¡ FG gçªJiu¤j fz¡Ñ£o‹go

k¤Âa muR ã®zæ¤j x£Lbkh¤j¡ fl‹ tu«Ã‹ mo¥gilæš,

fl‹ tuÎfŸ k‰W« ÂU«g¢ brY¤Jjš kÂ¥Ãl¥g£LŸsd.

2019-2020 M« M©o‰fhd, ãfu¡ fl‹ tu«ò 51,800 nfho %ghŒ

v‹W fâ¡f¥g£oUªjhY«, khãy muR 43,000 nfho %ghŒ

k£Lnk ãfu¡ fl‹ th§f £lä£LŸsJ. tU§fhy it¥ò ãÂ

c£gl ãYitæYŸs bkh¤j¡ fl‹ 2019-2020 M« M©oš

3,97,495.96 nfho %ghahf ÏU¡F«. ÏJ khãy bkh¤j c‰g¤Â

k¥Ú 23.02 rjÅj« k£Lnk MF«.

VI. fl‹ c¤Âuthj§fŸ

x›bthU M©oY« ãYitæYŸs muR c¤Âuthj§fŸ

Kªija M©o‹ bkh¤j tUthŒ¡ fz¡F tuÎfëš 100 rjÅj

msÎ mšyJ khãy bkh¤j c‰g¤Â kÂ¥Õ£oš 10 rjÅj msÎ,

Ït‰¿š vJ Fiwthdnjh mªj msé‰FŸ mika¥bgw

nt©L«. 2018 M« M©L kh®¢ §fŸ 31 M« nj m‹W

cŸsgo ãYitæYŸs muR c¤juthj§fë‹ msÎ, bkh¤j

tUthŒ tuÎfëš 25.77 rjÅjkhfΫ, khãy¤Â‹ bkh¤j c‰g¤Â

kÂ¥Õ£oš 2.5 rjÅjkhfΫ cŸsJ. x›bthU M©oY«

Ûs¥bgW« rh¤Âa¡ TWfë‹ mo¥gilæš (Risk weighted)

fz¡»l¥g£l ãYitæYŸs muR c¤Âuthj§fŸ Kªija

M©o‹ bkh¤j tUthŒ¡ fz¡F tuÎfëš 75 rjÅj« mšyJ

khãy bkh¤j c‰g¤Â kÂ¥Õ£oš 7.50 rjÅj« Ït‰¿š vJ

Fiwthdnjh mªj msé‰FŸ mika¥bgw nt©L«. 2018 M«

M©L kh®¢ §fŸ 31 M« nj m‹W cŸsgo Ûs¥bgW«

97

rh¤Âa¡ TWfë‹ mo¥gilæš fz¡»l¥g£l ãYitæYŸs

muR c¤Âuthj§fë‹ (Risk weighted guarantees) msÎ,

Kªija M©o‹ bkh¤j tUthŒ tuÎfëš

4.47 rjÅjkhfΫ khãy¤Â‹ bkh¤j c‰g¤Â kÂ¥Õ£oš

0.43 rjÅjkhfΫ cŸsJ.

KoÎiu

Ïilæš j‰fhèf ËdilÎ V‰g£l nghÂY«,

2012-2013 M« M©oš 5.37 rjÅjkhf ÏUªj khãy bkh¤j

c‰g¤Â k¥Ë ts®¢Á é»jkhdJ (ãiyahd éiyfë‹

mo¥gilæš), 2018-2019 M« M©oš 8.16 rjÅjkhf

ca®ªJŸsJ.

jäœeh£o‹ tçtUthŒ ts®¢Á¥ ghijæš ÏU¡F« vd

kÂ¥Ãl¥g£l nghÂY«, xU§»izªj bghU£fŸ k‰W«

nritfŸ tçæš khãy¤Â‹ g§F k‰W« jäœeh£o‰F

»il¡f¥bgw nt©oa ÏH¥Õ£L¤ bjhif jhkjkhf k¤Âa

murhš éLé¡f¥gLtjhš, khãy¤Â‰F mÂf ãÂ

beU¡foæid më¤JŸsJ. nkY«, gÂdh‹fhtJ ã¡ FGé‹

gçªJiufshš k¤Âa muR khãy§fS¡F g»®ªjë¡f¡Toa

ãfu tç tUthæš jäHf¤Â‹ g§F FiwªjJ k‰W« k¤Âa muR

bghW¥ng‰F« £l gâfëš khãy muÁ‹ g§F ca®ªjJ, k¤Âa

muÁ‹ g§F bjhifæid éLé¥gš fhyjhkj« M»ad khãy

muÁ‹ ãÂãiyia gh¤JŸsJ. VHhtJ k¤Âa CÂa¡FGé‹

gçªJiufis brašgL¤Âajhš r«gs§fŸ k‰W« XŒñÂa§fŸ

ca®¤j¥g£lij¤ jéu, Ïju¢ bryÎfë‹ g§F ãiyahf

ÏU¡F« vd v®gh®¡f¥gL»wJ. ãÂãiy¡ F¿pLfshd,

98

x£Lbkh¤j ãÂ¥ g‰wh¡Fiw, ãfu¡ fl‹, khãy¤Â‹ bkh¤j

c‰g¤Â k¥Ú ãYitæš cŸs bkh¤j¡ fl‹ é»j«

M»ait gy ã beU¡fo¡»ilæY« mDk¡f¥g£l

msé‰FŸnsna f£L¥gL¤j¥gL«. éiuthd bghUshjhu

ts®¢Áia milaΫ, Óuhd ã nkyh©ikia cW brŒaΫ

muR mid¤J tifahd elto¡iffisÍ« bjhl®ªJ vL¤J

tU»wJ.

**************


Recommended