Glaven i odgovoren urednik:

Bratislav Ta{kovski

Redakcija:

Danilo Kocevski

Gane Todorovski

Venko Andonovski

Sande Stoj~evski

Slave \or|o Dimoski

Izdava~:

ULIS DOOEL & Skopje

Pomo{nik na glavniot

i odgovoren urednik:

Serjo`a Nedelkoski

Kompjuterska podgotovka:

Dijana Jovanovska

Pe~at:

†Van Gog# & Skopje

Pe~ateweto na ovoj broj

finansiski go pomogna

Ministerstvoto za kultura

na Republika Makedonija

Adresa na redakcijata:

†Stale Popov# br. 9, vlez 1,

mezanin br. 8 & 1000 Skopje

Telefon/faks:

02 3233306

@iro smetka: 210-0573704401-66

Dano~en broj: MK4030003471803

Deponent na

†Tutunska banka# AD & Skopje

Spored misleweto na Agencijata za in-

formacii br.02-87/2 od 20.02.2006 godi-

na, spisanieto za literatura i kultura

†Akt# e proizvod za koj se pla}a poseb-

na povlastena dano~na stapka.

Godi{na pretplata: Za R. Makedonija

800,00 den. Za stranstvo: (Evropa) 15€;

(Amerika, Avstralija i Kanada) 25€

Prviot broj na †Akt# izleze

na 19 dekemvri 2003 godina

Spisanieto izleguva edna{ mese~no.

Tekstovite i fotografiite ispra}ajte

gi na adresa †Stale Popov# br. 9, vlez 1,

mezanin br. 8 & 1000 Skopje so naznaka -

za spisanieto †Akt#.

SPISANIE ZA KNI@EVNOST I KULTURASPISANIE ZA KNI@EVNOST I KULTURA

3535

SODR@INA

TOLKUVAWE NA NERASTOLKUVANOTO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2

POEZIJA - Mihail Renxov . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4

LUPA - Poezijata na Gane Todorovski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

POEZIJA - Bratislav Ta{kovski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

PATEPIS - Sosema malo tursko tefter~e . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

PRVI PESNI - Julijana Veli~kovska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

PRIZMA - Poezijata na Todor ^alovski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

GODI[NINI - Slovo za Vapcarov . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

NOVI PESNI - Violeta Tan~eva-Zlateva. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

RASKAZ - Son . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

PREPEVI - Elka Wagolova . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

PRIZMA - (Post)avangarda koja se dvi`i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

NOVA POEZIJA - Miqurko Vukadinovi}. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

LIRSKI ZAPISI - Slovosliki. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

POEZIJA - Marko Pavlovski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

PRIZMA - Lirski dokazi za vnatre{noto more . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

KRITIKA - Skapoceni kni`evni raskopki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39

RASKAZ - Strast vo pustina. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

POEZIJA - Viktorija Bogdanova . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48

DRAMA - Pe{tera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51

2 20.11.2009

aakkttuueellnnoo

Gane Todorovski

TOLKUVAWE NA NERASTOLKUVANOTO...(anotacii kon Makedonskata enciklopedija)

Udostoen sum so ~esnata i ~estita obvrska, koja bez-

drugo mo`e i treba da se imenuva i kako retko zadovol-

stvo, javno i pravovremeno da se iska`am za {totuku ob-

javeno dragoceno i raritetno i mo{ne specifi~no iz-

danie na dvotomnikot nasloven MAKEDONSKA ENCI-

KLOPEDIJA. So ova svoe najnovo izdanie MANU ko-

ne~no stanuva MANU. Se zdobivme so kniga bez koja o~e-

vidno ne se mo`e, kniga dolgoo~ekuvana i eve do~ekana,

kniga neophodna i eve ni ja pri raka, kniga od vpe~atliv

format (21h30) rasposlana vrz 1.672 stranici, kniga pre-

tenciozna vo svojata namera i namena, kniga dopadliva

kako estetsko oblikuvawe, kniga {to }e ja utoluva intelek-

tualnata `ed na qubopitnite i temeliti posega~i kon

svetot na proverenite znajbi, kniga {to se vpregnala vo

nafatkata da go rastajni kone~no poimot Makedonija,

kniga {to e tolkuvawe na nerastolkuvanoto.

Migot vo koj se pojavuva pred ~itatelite ovaa

riznica od fakti, ovaa vitrina na vistini za zemjata

na koja £ pripa|ame, biduva zbogaten so podarok od is-

klu~ivo zna~ewe. Nie ovojpat, vo uloga na protopromo-

tori, samo go dopirame niz nekakvi limitirani obli-

ci na vrednuvawe poimskoto tkivo na raritetnoto iz-

danie, za koe, uvereni sme doprva }e se pi{uva i govo-

ri. Nie sme, noles-volens, staveni vo uloga na subjek-

ti i objekti, zatoa {to sme ednovremeno i ocenuva~i

i ocenuvani. Bezdrugo, ovaa ote`nata situacija nî is-

prava pred neminovnosta da izustime strogo odmereni

zborovi a vo koja grupa prioritetot }e ja ima re~enica-

ta deka delovo ne e bez nedostatoci. Sepak, soznajbata

deka vakvite izdanija se dore~uvaat preku novi popra-

veni i pro{ireni verzii, n¢ ohrabruva i krepi vo ver-

bata deka nabrgu po prvoto izdanie na ME }e usledat

kriti~ki odzivi vo koi }e se uka`e na propu{tenoto

i }e se ~ujat sugestii i predlozi za eventualni dopol-

ni, ispravki, poinakvi priodi i interpretacii. Von

sekakvo somnevawe e deka toa }e se slu~i.

Vo migot koga mi soop{tija, povikanite, deka }e

treba da ka`am i jas ne{to – kratko i jasno i po mo`-

nost umno i dopadlivo a vo ramkite na desetina minut-

ki, za pojavata na ME, vedna{ si pomisliv kolaj bilo!

Nema problemi! – bidej}i problemot ili problemite

gi nosevme nie, mnoguminata od potesniot i po{iro-

kiot sostav na redaktorite i avtorite na ovaa retka i

zna~ajna kniga. Problemot e izvrten mnogupati niz

mozo~nite vivki vo na{ite glavi, maten i nedomaten,

bistren i nedorazbistren, ceden i nedoceden, no eve,

kone~no e rezultat, poimski ekstrat na Makedonija,

oficijalizirana nejzina legitimacija, koja }e n£ poslu-

`i ako ne za sloboden vlez vo ve~nosta, toga{ barem

kako svedo{tvo deka sme toa {to sme! Pretpostavuvam

deka od denes pa natamu niz vremeto nema da ima potre-

ba novite hristomatovci da se pra{uvaat {to bevme i

{to sme, nitu, pak, novite krstemisirkovci }e n£ zdode-

vaat so poukata deka na na{eto trebalo da gledame so

na{i o~i! ME doa|a vo mig koga ovaa nacija i drugite

narodi i narodnosti {to `iveat vo nea i ovaa dr`ava

i ovaa obrazovana evropski komponirana multietni~-

nost, kone~no i kategori~no uspeva da se samosoop{ti

na argumentiran, principielen i nau~no strog na~in.

Vakvoto samosoop{tuvawe, validno i neporeklivo,

eve, se slu~i, pa ve}e imame dokumentirano svedo{tvo

(atestat) KOI SME i [TO SME. Eve ni dokument od

nau~no-publicisti~ka kategorija pravno neosporliv,

so aroma na aksioma, preku koj }e nî dorazbere svetot,

eve n£ dokument vrz koj nikoj ne }e mo`e da stavi veto.

Ete, od vakov aspekt jas nastojam da go dobli`am

do svesta zna~eweto na dvata toma so vkupno tolku i

tolku stranici, odrednici, redovi koi deneska gi razga-

suvame kako izdava~ki vrven dostrel, eve ni funda-

ment vrz koj }e se elaborira niz vremiwata idni i

pretstojni smislata na na{eto postoewe.

Vo koj i da e den da se smeste{e ovaa na{a dene{na

ceremonija nare~ena promocija na ME, }e mora{e taa

da soop{ti deka se slu~uva ne{to poneobi~no, ne tolku

~esto i znajno, ne{to retko, imeno, deka afirmirame

odreden kulturen i nau~en raritet kako vrednost, ili

podobro uspevame da sogledame sogledliva vrednost,

kako istoriski raritet, bidej}i denot vo koj ME vlegu-

va vo javen optek ne }e mo`e da ostane {togode den,

tuku pretstavuva kulturen nastan od prv red, koj neiz-

be`no i neodlo`no treba da go presretneme i pozdrav-

ime so stamenitiot ednozbor: ^ e s t i t o!

ME e kako umstvena tvorba, t.e. kako oblik na tr-

`estvo na intelektot, ro`ba na kolektiven ~in, bla-

gorodni~ki ~in i ma`estven u~inok, vozvi{ena obja-

va na du{ata na edna nacija i kompletna faktografs-

ka informacija za edna dr`avna institucija. Blagoda-

renie na ova, blagodarenie na faktot deka ME pretsta-

20.11.2009 3

vuva univerzalno pomagalo preku koe na{ata kolektiv-

na dvi`ba niz vremeto si ja dobiva potrebnata regula-

cija, taa stanuva pridobivka koja obvrzuva.

Site korisnici na ovoj ~udotvoren izvor na svet-

linata }e uspeat molnevito da sfatat deka mo`at ve}e

da op{tat so magijata na makedonskiot kolektiven

ednozbor. Niz ovaa kniga, koja ja narekovme raritet-

na i uspe{na (rezultatna) a sega i pridodavame epitet

na atraktivna vitrina na makedonskiot duhoven uni-

verzum, o~evidno }e zajakne efikasnosta na nacionalna-

ta dioptrija, }e se podosve`i vitalitetot na na{ata

istoriska memorija i poimski }e se razbistri motivi-

kata na na{ata integralna egzistencija. Ja voveduvame

vo na{ive ka`uva~ki sintagmata makedonski univerzum

i taa ne e samo bogat otvoren kop na informacii, tuku

stanuva navrapito i bukvalno mobilen centar kako so-

vetuali{te vo akcijata za doosmisluvawe na rodnokraj-

niot ambient. Tokmu taka, ME od dene{niov den e op{-

todostapna preporaka so ~ija pripomo{ individualna-

ta i kolektivnata orientacija }e imaat polza. I pak

da posegneme kon figurativna re~: ME }e pridobie na-

brgu dimenzii i funkcija na nacionalen kompas.

Vedna{ po ova treba da sledi zaklu~okot deka se-

pak i sepak sme nie edna od pove}eto zadocneti nacii vo

evropskiot civilizaciski krug pa so ogled na toa ne

treba da n¢ zbunuva munyata {to nedobronamernite na{i

negatori i odre~uva~i od geografskoto opkru`je i od

kaj i da bilo deka i ovojpat sme tie {to docnat pak!?

ME se javuva od pe~at 65 godini po ASNOM (02.08.1944)

i 18 godini po po~etokot na periodot na nezavisnosta

(08.09.1991). Verojatno, spori sme i zatoa sporni.

Mnogu{to n£ te`i kako tovar na propu{tenost. Na{eto

op{testvo se razviva niz zabrzan razvitok i so ogrom-

ni napori za nadomest (kompenzacija) na propu{tenoto,

pa docneweto ne bi trebalo nikogo da zbunuva. To~no e

deka me|u 1945 i 1949 g., niz edna nepolna kvinkvenija od

vreme se zdobivme so bukvar, pravopis, azbuka i uni-

verzitet i bevme primer za neverojatno i nesfatlivo

brz nadomest. Sepak, ne }e be{e mo`no vo toj sklop od

godini da ja smestime i ME! Logikata na brziot razvi-

tok ne go dopu{ta{e toa. Ottuka, neka da zvu~i kako {to

zvu~i, na{e e da re~eme deka ME se pojavuva vo pravo

vreme, po nepolni ili nedovr{eni sedum decenii slobo-

den i razgrnat nacionalen i dr`aven razvitok, vo uslovi

pri koi op{testveniot razvitok go ovozmo`i toa. Sre}na

okolnost e {to proektot na ME ne be{e stopiran od

alata na ekonomskata kriza {to go zafati {irokiot

svet, bidej}i }e se pronajdea ili oglasea umovi koi }e

baraa izzemawe na ME od stavkite na Buxetot. Ovdeka

treba i da se ka`e ve}e ka`anoto: i blagodarime na

aktuelnata vlast za toa {to projavi prekrasno razbi-

rawe za materijalna pomo{ na proektot na ME.

16.09.2009 god.

NAGRADATA ÂPOVELBA NA MORAVA„ ZA 2009-TA GODINA NA GANE TODOROVSKI

Vo ramkite na 46-te Belgradski me|unarodni

literaturni sredbi, koi{to se odr`uvaa od 24 do 29

septemvri 2009-ta godina vo Belgrad i pove}e gradovi

na Srbija, na sovremeniot makedonski pisatel Gane

Todorovski mu be{e dodelena presti`nata nagrada

„Povelba na Morava#, koja ve}e po devetti pat se

dodeluva a vo ime na zaslugi vo afirmacijata na srp-

skata literatura von Srbija.

Gane Todorovski se projavuva vo tekot na svoja-

ta pove}egodi{na literaturna aktiva kako prevedu-

va~ i tolkuva~ na avtori i dela od srpskata litera-

tura: avtor e na golemata antologija – Srpskata

poezija od 19 i 20-ti vek (zaedno so Paskal Gilevski),

izdanie na Matica makedonska, i kako prepejuva~

na oddelni knigi na srpskite poeti Milan Raki}, De-

sanka Maksimovi}, Milovan Danojli}, Liljana Ja-

na~kovi}, Oskar Davi~o i drugi avtori.

Literaturnata nagrada „Povelba na Morava#

mu be{e vra~ena na Gane Todorovski na 9-te me|una-

rodno poetski sredbi vo Mr~aevci pokraj ^a~ak na

27 septemvri godinava.

R.A.

GANE TODOROVSKI, MR^AEVCI, 09. IX 2009

4 20.11.2009

nnoovvii ppeessnnii

Mihail Renxov

Zanes

S¢ {to pogledam zatreperuva,

S¢ {to imenuvam se pretvora vo stih,

So mojot zdiv, milozliv, nezgasliv,

S¢ {to imenuvam se pretvora vo stih.

I samiot sum stih: Ognolik, nemirnik,

Upaten kon neboto, kako lebedot

Vo visinite, vo ti{inite angelski,

Bliski, a dale~ni, dale~ni, a bliski

Kako vo oblacite molwite, kowite

Nebesni, razxiliteni, zaskitani sekavici,

Razletani `ar-ptici, plamenici.

Stihovite venci, bo`ji galenici,

Glasnici li~ni, bo`ji milenici

Stihovite, `ar-ptici, zvuci nebesnici.

Freskoslikar

(Poetot)

Gleda{? Gledam. So {to?

Go pra{aa so zloben zdiv.

†Verojatno so du{ata, odgovori,

Za{to o~ite mi se izmoreni#.

Zbori{? Zboram. So {to?

Go pra{aa so zdiv koj gori,

Toga{ nekoj tajno progovori:

†Zar ne gledate, ustite mu se zatvoreni,

No du{ata otvorena, so du{ata govori#.

†Nem e, a govori#, se vxa{ija,

Dopra{aa: †Ka`i ni koj si Ti,

Koj so takva blagodat te nadari,

Slep da gleda{, nem da govori{?#

†Izbran e# neboto im odgovori...

Sonet za lovecot i kanarkata

Kanarkata si go sobra stravot

I vo srceto na lovecot se skri,

Lovecot vo plenot nani{ani

No samiot se pogodi.

Taka e {tom pu{kata grmne

A ne e pogoden kobecot,

Tuku pticata so glas srmen

Vo srceto na lovecot.

Lovecot pove}e na lov ne pojde

Za{to srceto mu prokrvari

Od `al po kanarkata.

Sega ~esto od daleku slu{a glas

Pesna jasna, tagoglasna -

Ta`no mu pee sa~markata.

Do`d

Od kade doa|a, ne znam,

Znam oti po mene doa|a,

Znam oti vo mene propa|a

So kapkite, stapkite.

Angelski, mo`e Gospodovi,

Nebesni plodovi, trkalezni

Mazni, nemirni, proyirni

So~ni plodovi. Gospodovi.

20.11.2009 5

Doa|a i me razladuva,

Po du{a me pogaluva,

Me so`aluva, zaradi

Nemo}ta da go sfatam

Oti e kako mene: Govorliv,

Mol~aliv, pominliv. Nepovratliv.

Sonet za duhot

1.

Da plovi{ ili leta{

Isto e, {tom si von od sebe,

Izlezen od svojata ko`a, um,

Ako si nebesen drum,

Upaten kon Sevi{niot duh

I ti duh si, nevidliv, mol~aliv

Del~e od beskrajot, od eterot

Od veterot koj te nosi, nosi,

Toga{ {to si? Nebitie?

Sevkupno Otkritie, celo

Trkalezno, nedelivo, belo

Zra~no i prozra~no, zagado~no

Zaploveno, zaskitano

So zanes

So srmen vez obvitkano?

2.

Koga si Nikade rasean,

Koga si vo Ni{to zagledan,

Bez sebe, bez telo, bez um,

Koga {eta{ potajum

Obestelesen, razlean

So umot niz Univerzumot,

Nesvesen za sebe i svetot

Obzemen od ~udata na letot

Bez krila, obessen~en

Bez te`ina, voznesen,

Kon visokoto upaten

Koga ne si ni son, ni soneto,

Toga{ si proyirna ~istina

Toga{ si: - Vis-ti-na.

ZANES

6 20.11.2009

nnoovvii ppeessnniiMihail Renxov

Sonet za nemirot i tagata

Nemirot nasproti mirot -

Iskri vo di{eweto,

Tagata nasproti radosta -

Plamen vo peeweto.

Molkot nasproti {umot -

Po~etok na umnosta,

Molwite vo umot,

Svetlini na mudrosta.

[to e poetot bez niv?

Prostor siv, nepodatliv,

Zbor gorliv, neizgovorliv?

[to e poetot so niv?

Predel pevliv, treperliv,

Pev visok, nedosegliv.

Oblaci

Oblaci zlatokosi, do`dovi temnooki,

Tagi moi izvi{eni, no}i moi najgloboki,

[to mi begate {tom ve i{tam

Duri lelekam, duri pi{tam

Od bolki-dodolki, od maki martinki,

[tom se sti{am koga di{am

Temnoto {tom go risam,

Za da svetnam i da letnam

Kako ptica nebesnica, peperuga zlatica

Kako mirizliva stih-latica

Kako yvezda krilatica?

Kaj i da ste, vo mene ste, skrieni,

So stihovi lozi povieni,

So zvu~na srma pokrieni.

Mçç ra

Ja gazam zemjata. Moite ~ekori me sledat.

Se svrtuvam kon sebe, o~ite moi me gledaat.

Dali sam od sebe sum zaroben,

Vo sopstvena zandana zatvoren?

Otvoram usta. Pra{uvam. Jazikot moj odgovara.

Se svrtuvam okolu sonceto, senkata okolu mene

Vrti. Me zbunuva. Odyunuva

Ne~ie eho, ne~ij glas. Toa sum pak jas.

Begam. Zad sebe, sebe se gledam.

Tr~am, ~inam sam sebe se gonam.

Dali sum buden? Mo`ebi sonam?

Ja krevam pu{kata. Ni{anam. Pukam,

^unki od natrapnikot se osloboduvam.

Kriknuvam. Mojot kur{um, mene me pogoduva.

Begstvo

Izleguvam od sebe.

Odnadvor se gledam.

Komu li sum potreben?

^ija li sum sleda?

^ija lika, ~ie tvorenie?

Onaka sklup~en i mal,

Grutka sum ta`na i `al

Sklup~ena, rastopena

Vselenska izdi{ka,

@ar~e, plamen~e tivko

Skrieno vo stihot

Von nego-pile vozbudeno,

Od se{to, ~esto za~udeno,

Vo sluden svet, izgubeno.

20.11.2009 7

Pred trieset godini, napi{av kratka statija so

dolg naslov. Naslovot be{e: Etimolo{kata figura

vo poezijata na Gane Todorovski. Formulata etimolo{-

ka figura, upatuva na odliki vo stilot na Todorovski.

Taa formula ja najdov vo knigata Jazikot na makedon-

skata narodna poezija od B. Koneski, izdanie na

MANU, 1974. Kon nea imav toga{ poseben, emotiven od-

nos. Mo`ebi zatoa {to Jakobson stana ikona za struktu-

ralistite, po pojavata na negovite statii na francus-

ki, pod redakcija na Cvetan Todorov. Tokmu toga{ doz-

nav deka, knigata Jazikot na makedonskata narodna

poezija, nastanala od mala statija objavena, pred toa,

vo jubileen zbornik, posveten na Roman Osipovi~ Ja-

kobson. Toj be{e klu~na figura na ruskiot formali-

zam. Osven toa, ima{e, vo taa kniga na Koneski, edna

neobi~nost. Barem taka mislev toga{.

Neobi~no be{e toa {to se posvetuva - posebno,

iscrpno i sistematsko vnimanie na jazikot na poetot

Todorovski koj, od svoja strana, be{e upadlivo svrten

kon razgovorniot stil. Be{e neobi~no zatoa {to, op{-

tata tendencija vo na{ata toga{na literatura, be{e

- podruga. Taa tendencija be{e `iva i silna, ima{e

vrednost na esteti~ki kanon. Toj kanon bara{e da se

povle~e crta me|u jazikot na poezijata, i onoj na prak-

ti~nata komunikacija. Protiv taa tendencija se iska`a,

ne{to podocna vo jasna forma, i poetot Koneski. Vo

svojata statija Eden opit, koja zboruva za negovata po-

etska tehnika, Koneski ka`a deka otsekoga{ baral

„prostor za razgovorniot jazik vo svojata poezija#.

[to zna~i da se povlekuva crta me|u prakti~en

i jazik na - poezija?

Treba da se potseti: kon sredinata na pedesettite

godini od minatiot vek, dojde do brza, sekavi~na moder-

nizacija na stilot vo makedonskata poetska praktika. Vo-

obi~aeno, taa rabota se povrzuva so pojavata na knigite

poezija Vezilka (1955) od Bla`e Koneski, Spokoen ~ekor

(1956) od Gane Todorovski i Do`dovi (1956) od Mateja

Matevski. [to n£ ka`uva izrazot modernizacija na poet-

ski stil? Koi se osnovnite crti na taa modernizacija?

Vo edna kritika na poetot Todorovski za prvata

kniga stihovi na poetot Mateja Matevski, posebno se

podvlekuva fakt deka, vo taa kniga, dobil dosta pros-

tor slobodniot stih koj, dotoga{, ne bil ra{irena

praktika me|u poetite vo Makedonija. Mnogu podocna

(1993), vo eden obemen razgovor, poetot Mateja Matevski

izjavi deka, negovata generacija, po raskinot na toga{na

Jugoslavija so stalinizmot koj ja otvoril zemjata kon

nekoi od golemite kulturi na Zapad, otkrila nov umet-

ni~ki kontinent. Takov kontinent bila, spored zbo-

rovite na poetot Matevski, poezijata na Elijar, Aragon

i Federiko Garsija Lorka. Site trojca poeti, za koi

zboruva poetot Mateja Matevski, se krupni imiwa, po-

pravo nositeli na poetska revolucija, {to ja izvede

evropskata i ruskata avangarda kon prvite decenii od

20-ti vek. Taa poetska revolucija mo`e dobro da se opi-

{e so formulata radikalen estetizam.

Pod radikalna forma na estetizmot trba da se

razbere - pojava koga, edna umetni~ka praktika, preki-

nuva sekakva vrska so nadvore{niot svet, ili so - stvar-

nosta. Drugo ime za toj radikalen estetizam e polna,

apsolutna avtonomija na umetni~kata praktika. Poe-

zijata, ili umetnosta voop{to, nema i ne saka da ima

nikakva vrska so stvarnosta. Ne saka da ima nikakva

vrska so nadvore{en svet ili so stvarnost, zatoa {to

- umetnosta e svet i stvarnost za - sebesi. Ete, tokmu

taa koncepcija za umetnosta naide na brza, ostrastena

recepcija me|u poetite i prozaistite vo Makedonija

koga, kon sredinata na pedesettite godini od minatiot

vek, po~naa da otkrivaat nov umetni~ki kontinent,

spored zborovite na poetot Mateja Matevski. Uloga

vo seto toa sekako imaa i nekoi ustanoveni modeli vo

drugite kulturni centri (Belgrad, Zagreb, Qubqana)

od toga{na Jugoslavija. Seto zaedno dava{e beleg za -

modernitet. Samo posebe se razbira deka, vo toj moder-

nitet, od va`nost bea nekoi stilski normi koi, pod

pritisok na nadrealizmot i ruskata avangarda, naidoa

na unison, nespodelen priem vo praktikata na makedon-

skite poeti. Sepak, jas mislam, deka - nekoi poeti, vo

ta atmosfera na radikalen estetizam, postapija poi-

naku. Tie poeti ili ne se najdoa sebesi vo ekstremen

estetizam ili, pak, nivnite iskustva so umetni~ki prak-

tiki na krupni figuri vo literaturata na svetot, gi

nateralo da bidat somni~avi kon umetni~ki doktrini

koi steknuvaat brz, lesen i unison priem. Upadlivi

se, me|u tie poeti, lirskite figuri na - Bla`e Koneski

i Gane Todorovski.

Mislam deka ima bliskosti me|u poezijata na Ko-

neski i Todorovski kako pojava i gest od edna, no i

kako tematizacija od druga strana, pri sî {to se, an-

tipodi vo stilski pogled. Koneski e poet na stroga,

koncizna, no neobi~no dlaboka, dramati~na poetska

re~. Todorovski e poet na burna, bujna i porojna poet-

ska dikcija. Koneski izgradi svoja posebna tehnika na

opis, koj se vrzuva za svet, situacija i ~ovek. Toj opis

Atanas Vangelov

POEZIJATA NA GANE TODOROVSKI

lluuppaa

8 20.11.2009

lluuppaa

se generalizira preku udarna i vpe~atliva poenta.

Bujniot i buren naniz od porojni poetski sliki, koi

ostavaat vpe~atok na govor vo vlast na silni emocii,

sekoga{ vodat kon poenta kaj Todorovski. Taa poenta

gi preosmisluva site tie sliki preku kontrast.

Poenti od stihovite na Koneski se vtisnuvaat vo

memorijata i minuvaat vo razgovorniot jazik kako mak-

simi. Se pametat stihovite od negoviot sonet Devstve-

nici, posveten na ilindenskite revolucioneri: Ne se-

tivte da stane dreben vekot/ kolku mo`e da navredi

`ena. Ostanuvaat vo se}avaweto stihovite: †Planino,

rujna rudino so dva ogromni kolka/ ni{to ne lekuva,

samo n¢ slekuva do osnovnata bolka#. Vo pretposledna-

ta strofa od Makedonski monolog, poetot Todorovski

veli: †I ako u{te postoime/ nema da postoime#. Svo-

jata programska pesna od po~etokot na {eesettite, toj

ja zavr{uva so stihovite: †Ako si re{il da stane{

poet/ krstot na ple}i/ i sam kon svojata golgota#.

Naslovite od nekoi pesni na Todorovski funkcioni-

raat, isto taka, kako maksimi. Toj ima pesna pod naslov

Morni~av monolog. Ima druga koja se vika Monolog

na nenajadenikot. Ima dolgi pesni, vo negovata kniga

Spokoen ~ekor, vo koi se slavi ~uvstvoto za dol`nost

i veli~inata na samo`rtvata. Ima nekoi `ol~ni i za-

jadlivi vo knigata Gor~livi goltki nepremolk, kako

{to ima i mnogu tivki, so~uvstveni, topli, pesni na po-

dadena raka kon lu|e prezreni, poni`eni i zgazeni od

`ivotot, vo stihovite od knigite Bo`ilak, Apoteoza

na delnikot i Skopjani.

Vo edna od poslednite knigi, poetot Todorovski

se vra}a kon likovi od makedonskata istorija, so mnogu

zanesi koi stanuvaat zabludi. Ne mo`e, i po taa lini-

ja, da ne se napravi paralela so poetskata praktika na

Koneski. Vo svojata pesna za @inzifov, Koneski zboru-

va deka ima pravo da mu sudi na svoj prethodnik kako

{to, negovite naslednici, }e mu sudat nemu. Vo pesna,

ne{to kako rezime, Todorovski veli deka napravil, od

Makedonija, svoe svetili{te i hram. Onaka kako {to

Bodler napravi, od prirodata, svetili{te i hram. Sve-

tot stvarnost od poezijata na Koneski i Todorovski,

stvarnosta-svet na taa poezija izvira od gest na nivni

prethodnici. Taa poezija e svrtena kon svet na prethod-

nici ne samo po duh, tuku i po svojot ton i stil. I dvaj-

cata gi stradaat nedorazbirawata i zabludite na gole-

mi prethodnici. I dvajcata se poneseni od veli~inata

na nivniot podvig koj e - „dvoli~en#. I dvajcata se be-

le`ani so palen znak za koj, Koneski, ja smisli formu-

lata - sma~kano pleme. Todorovski napi{a topla i

gorka pesna istovremeno, za makedonskiot jazik. Po

ugled na eden dopolnet i popraven Herder, Koneski iz-

vikuva vo stihovi: †dotamu, do kade {to dostiga moja-

ta qubov/dotamu e mojata tatkovina#.

Deka, tie dve poetski dikcii, bea ne{to izdeleno

od op{tiot ton i stil na makedonskata poetska prakti-

ka, svedo~at i nekoi kolebawa vo nivnata recepcija. Tie

kolebawa mo`e lesno da se dokumentiraat. Prvite kni-

gi na poetot Koneski se primaat so nekoi prikrieni

rezervi, no sepak rezervi. Na po~etok, go sledi edna

predrasudata na u~en poet, bez vistinska lirska vokaci-

ja. Rezervi, vo pogled na stilot, ima duri i po odnos na

negovata Vezilka. Taka minuva i poezijata na Todorov-

ski koj, so negoviot melodizam, so vrodenata, fanati~ka

Atanas Vangelov

20.11.2009 9

POEZIJATA NA GANE TODOROVSKI

sklonost kon paranomastri~ki skrien semantizam, se pri-

ma{e kako varijanta podaleku od - centarot modernitet.

Taka be{e toa od perspektiva na stru~nata kriti-

ka. Taa ne uva`uva{e fakt deka, mo`ebi, samo poezi-

jata na tie dvajca poeti be{e vo sostojba da dojde do ne-

posreden kontakt so publika na javna scena. Kon nea,

podocna, se priklu~i i poezijata na Ante Popovski,

P.M.Andreevski. J.Kotevski i R.Pavlovski i dr. Mo`e

da se ka`e: lirskiot stil na Koneski i Todorovski

ima svoe eho vo stilot na Popovski, Andreevski, Ko-

tevski i Pavlovski, iako toa te{ko se voo~uva.

Todorovski stoi na ~elo od razgovorna lirska linija

vo sovremenata makedonska poezija koja dobi doverba

vo stilot na: Jovan Pavlovski, Bogomil \uzel, Mile

Nedelkoski, Todor ^alovski, Risto Ja~ev, Risto La-

zarov, Katica ]ulafkova, Liljana Dirjan, Lidija Dim-

kovska, pa do najmladite kako Nikola Maxirov, na pri-

mer. Ne mislam deka }e preteram ako re~am deka, zad

~udesnite stihovi od Denicija na Petre M.Andreevski,

kako da ka`uva ne{to prkosnata melanholija od pesni-

te za Ema Germova na Gane Todorovski. Mnogu pesni i

prepevi na Todorovski steknaa, vo svoe vreme, {iroka

popularnost. Ne mo`elo toa da ostane nadvor od vidno-

to pole na onaa generacija poeti, koja dojde po genera-

cijata na Todorovski i Matevski.

Ima edna pesna od poetot Gane Todorovski za koja

mislam deka, na svoj na~in, ja odbele`a generacijata na

koja i pripa|am. Taa pesna se vika Pesna za pesnata {to

treba da ja napi{am ili Mea culpa. Dali ne e toa pesna

vo koja, poetot Todorovski, go sledi duhot i gestot na

golemiot ruski poet Vladimir Majkovski? Dali ne e

implicitna kritika, vo stihovi, na toga{nata masovna

poetska praktika, vo duhot na despotskiot nadrealizam?

Taa se izrodi vo rutina, verbalizam i svoevidna lirska

inflacija. Nakuso, napravi praznoslovje od - lite-

raturata. Da bide nesre}ata pogolema, ni kritikata ne

se snajde vo taa lirska logorea. Taa prestana da kritiku-

va, zaboravi da razlikuva literatura od - psevdo-liter-

atura, poezija od imitacija pod maskata - modernitet.

Na vesta za tragi~nata smrt na poetot Vladimir

Majakovski vo 1930 g., negoviot blizok prijatel Roman

Jakobson napi{a obemna, potresna statija za lirika-

ta za toj poet, vo koja ja sporeduva so onaa na Hlebnikov.

Vo taa statija Jakobsan dava izvodi, vo {iroka forma,

od stihovi na Majakovski. Nekoi od tie stihovi zboru-

vaat za toa kakva bi trebalo da bide dobrata poezija.

Zaedno so izve{taite za dnevnoto proizvodstvo na ~e-

lik trebalo, spored stihovite na Majakovski, da mu se

dostavuvaat izve{tai, na Stalin, i za proisvodstvoto

na - stihovi. Na edno mesto, vo svojata Pesna {to treba

da ja napi{am, poetot Todorovski veli: †Privle~na

treba mojata pesna da bide,/ so troa smev, pa troa

gnev, pa troa grev/(...) popoznata da bide od najpozna-

tiot vita-krem,/ pa duri za nea li~no da se intere-

sira./ i prviot sekretar na eS-Ka-eM;!/#

Ete, toa bea stihovite koi gi znaevme u{te kako

gimnazijalci. Tie bea objaveni vo mladinski vesnik

koj se rastura{e po srednite u~ili{ta i nabrgu stanaa

generaciski beleg na nonkonformisti~ki `ivoten

stil. Imavme obi~aj da gi ka`uvame glasno i napadno,

kako svoevidna provokacija kon slu`bite na javniot

red, vo dobro zamaglena kafeanska atmosfera, koja iz-

vira{e od {i{e pivo i nekolku ~a{i. Toj napaden stil

na riskantna provokacija, na svoj na~in znae{e da go

smiri pokojniot poet ^edo Jakimovski. Toj poet znae{e

naizust nekoi od najubavite prepevi na poetot Gane

Todorovski. Vo takvi momenti, toj po~nuva{e da reci-

tira edna elegija od bugarskiot poet Dim~o Debeljanov.

Po nea sekoga{ doa|a{e prepevot na Gavranot od Edgar

Alan Po. Poetot ^edo Jakimovski smeta{e deka toj

bil ~udesen prepev, mnogu podobar od ruskata i bugar-

skata verzija na Gavranot koi, isto taka, gi znae{e

naizust. Mo`ebi edna podrobnost od taa ~udesna pesna

na Po, po koja luduvaa Bodler i Malarme, mo`e da po-

10 20.11.2009

lluuppaaAtanas Vangelov

mogne da se razberat i nekoi bazi~ni elementi vo li-

rikata na poetot Gane Todorovski.

Edgar Po napi{a eden vid tvore~ki dnevnik za

genezata na negovata pesna Gavranot, vo koj zboruva

za edna nadvore{na smisla, koja bila prosto raska`u-

vawe, i za edna vnatre{na, koja se javuva kon krajot na

negovata pesna. Nadvore{nata smisla e redosledot od

nastani ili, poto~no, poetskoto si`e. Vnatre{nata e

ona mesto od pretposlednata strofa, na koe se veli

deka, gavranot, nikoga{ ve}e nemalo da go izvadi svo-

jot klun od srceto na onoj {to ja zagubil svojata qube-

na. Za toa mesto Edgar Po veli deka stanal simbol na

ve~nata taga. Toa {to se opi{uva, vo {iroka forma,

vo Filozofijata na kompozicijata na Edgar Po, objas-

nuva, spored mene, i nekoi klu~ni osobenosti vo poet-

skata tehnika na Bla`e Koneski i Gane Todorovski.

Mo{ne ubavo se gleda toa vo delot od onaa pesna

na poetot Todorovski, koj ve}e go navedov. Vo vtori-

ot stih od toj del koj glasi: troa smev, troa gnev i troa

grev, doa|a do izraz postapka koja, na drugo mesto, ja na-

rekov zvu~en asketizam, koj vodi kon semanti~ki hedoni-

zam. Ne e te{ko da se vidi deka - zborovite smev, gnev

i grev se bliski po zvu~ewe i dale~ni po zna~ewe. Niv-

noto zbli`uvawe po zvu~nost prisiluva da se ustanovi

bliskost po smisla me|u smev i gnev, me|u gnev i grev,

me|u smev i grev. Toa, pak, od svoja strana, otvora mo`-

nost za neverojatno golem broj propozicii od kombina-

cijata na tie zborovi. Tie propozicii se, popravo, po-

rakite od stihovite na Todorovski koi se, o~igledno,

mnogu. Takva rabota ima i kaj Edgar Po, ~ija nadvo-

re{na smisla na Gavranot podle`i na sistematska or-

kestracija preku vnatre{ni rimi. Tie, osven toa, od-

vlekuvaat vnimanie od kauzalniot red na nastanite

ili, kako {to vika toa poetot na Gavranot, od raska-

`uvaweto.

Raska`uvaat ne samo dolgite, tuku i neobi~no

kratkite pesni na Koneski i Todorovski. Raska`uva,

na primer, kaj Koneski sonetot Devstvenici, kako {to

raska`uva kratkata lirska pesna Sonatina kaj Todo-

rovski. Raska`uvaat, taka da se ka`e, i nivnite seman-

ti~ki gusti mesta - toa {to Koneski go vika komentar

vo negovite pesni, a poenta ili filosofema, poetot To-

dorovski. Po pravilo, toa raska`uvawe sekoga{ se oz-

vu~uva. Kaj Koneski toa se pravi so rimi. Taka e i kaj

Todorovski, so taa razlika {to, kaj nego, sekoga{ se

raboti za vnatre{ni rimi. Vnatre{ni se rimite i vo

onoj stih koj se navede. Kako vnatre{ni rimi funk-

cionira poentata Kolku sme, tolku sme, tokmu sme.

Toa va`i i za udarnoto mesto od pesnata Makedonski

monolog, koe veli: †ako u{te malku postoime/nema da

postoime#. I taa poenta, kako i onaa od Pesna za pesna-

ta, so malku zborovi doa|a do mnogu poraki. Ne e te{ko,

samo od tie dva stiha, da se napravat mno{tvo poraki

so ednakva va`nost. Tie dobivaat svoja hierarhija

spored profil i kapacitet na ~itatel. Ete, toa e ona

koe, Koneski, go vika „mnoguzna~nost na porakata#.

Taka doa|ame do paradoks vo poezijata na Todorovski,

koj bara svoja sistematska eksplikacija.

Negovata burna i bujna poetska dikcija raboti,

po pravilo, so ograni~en fono-materijal, po nalog na

sozvu~nosta. Toa e nejziniot ograni~en fono-materi-

jal, po nalog na sozvu~nosta. Toa e nejziniot bazi~en

princip. Toj fono-materijal gi povlekuva, vo senka, se-

manti~kite ogni{ta na negovite pesni. Tie se `ar~i-

wa pod pepel, no zatoa pak – neugaslivi. Uveren sum

deka e toa osobenost na lirikata na Todorovski, koja

}e treba doprva sistematski da se osvetluva. Se nade-

vam deka, za taa rabota, }e mo`am da ka`am s¢ {to treba

i - kako {to treba, na negovata devedesetgodi{nina.

Ohrid, 15.08.2009

Seminar na makedonski jazik,

literatura i kultura.

20.11.2009 11

nnoovvii ppeessnnii

Bratislav Ta{kovski

Visoko

Na Slave \orgo Dimoski

Go gledam kowot

{to si go vrzal visoko,

tamu vo oblacite nad Velestovo.

Toj legnal i divo mol~i.

N¢ gleda

i nikako da se izna~udi

{to barame tuka?

Se pra{uvam

{to storiv vo ovoj `ivot?

A temniot kow

golta od oblakot

i ve~era viso~ina.

Gledam,

imalo koj da slu{a.

Dali razbira e neva`no!

Poetu,

nagrbivme po polovina vek

a s¢ u{te veruvame i pi{uvame.

S¢ u{te mo`eme

da bideme tolku blizu do hrabrosta!

Velestovo, 14 avgust 2009.

Strogo doverlivo

Jas sum kako vrata {to nema klu~.

Ne znam koj me dr`i

no ne sum padnat.

Tresokot e daleku

i s¢ pove}e nalikuvam na bor

{to treba da legne.

Potoa,

da go izbi~kaat na tenko

i od nego da napravat klupa

na koja }e dremat seznajkovcite.

]e zboruvaat za toa koj sum bil i kakov.

Vo {to sum veruval i kogo sum sakal.

I sekako {to sum mislel

za toa {to ne mo`e da se smisli.

No moite tajni se rastajneti.

S¢ {to sum sakal da ka`am e napi{ano,

tie, ako znaat, neka ~itaat.

Jas sum od tamu od kade {to treba da bidam

i veruvam vo toa.

Na{iot `ivot

Na Biljana

I da mo`ev da go smenam

toa nema{e da go storam.

Nikoga{ ne sum bil tolku sre}en

i ne znam {to ima tuka za menuvawe.

Ako pogledne{ malku podaleku

}e zabele`i{ kolku sme golemi.

Jas i ti male~ka,

kako smeli brodari plovime natamu.

Kade?

Kade {to sakame!

Kve~erina,

pogled od prozorecot

Ovoj prostor di{e so mene.

So nego sum ptica {to ne saka dale~ini

i mojot horizont

zavr{uva tuka pod streata.

Idealno e podreden raspopredot na ne{tata

12 20.11.2009

nnoovvii ppeessnnii

a vo su{tina s¢ e samo haos pod linija.

Na belata masa tancuva senkata

od drvoto {to nabrgu }e stane istorija;

potamu, po dol`inata na svetlinata

cvetaat malite lei so crveni kurvi~iwa.

Nanazad senkata napravila yid

na koj se potpira stariot pes,

koj najverojatno ima neizle~iva angina

(potka{luva suvo).

Od ovaa strana sum jas,

pi{uvam za da ne zaboravam koj sum.

Stesnet me|u knigi, sliki i hartii

povtorno go stavam `ivotot na belina.

Pred mene e †Matadorot# na Pikaso,

eftina reprodukcija {to ja kupiv

vo edno zbutano du}an~e vo Latinskiot kvart

vo Pariz.

Se vra}am nadvor,

pticite sakaat da poletaat no nemaat kade.

Se borat so crnoto pile

za da go obelat gnezdoto {to stravuva od no}ta.

Toga{ yvoni i ja otvoram vratata.

Vleguva `enata i zamirisuva na toplina.

Go zatvoram prozorecot

i zaboravam na popladneto.

2001.

(novinarski zapis)

Oblakot nosi lelek i taga.

Ova vreme zbuneti n¢ pravi:

Dali e taka ili poinaku e?

Sudbinata kako karpa po{la napred

i doa|a da n¢ sroni,

da bideme zrnca i par~iwa

{to nikoga{ nemale celina.

Grmi, a nie sme tuka

i gledame kako ludosta saka

da napravi praznik

za da go slavime is~eznuvaweto.

Liceto e predavnik a predavstvoto tuka.

Dali sme bez um

pa ne mo`eme da gledame podaleku od utre?

Se budam i gledam:

patuvame do linijata,

tamu mirisa na barut i suv vozduh.

Treba da pi{uvam za borbata

za koja nikoj ne znae {to e?

Gi gledam lu|eto

koi nau~ile da zboruvaat so o~ite.

Eden sinook mi veli

deka naskoro }e bide doma

i deka nema nikakva smisla,

deka taguva po seloto i toplata hrana...

Toga{ prosvirnuva nad nas

no ni{to ne se slu~uva,

site se naviknati na toj zvuk.

Odam natamu i ja slu{am slednata prikazna.

Ista kako prethodnata

no malku pota`na i posilna.

^ovekot zboruva za gluposta

i ~uvstvoto deka site n¢ zaboravile.

Me pra{uva {to }e bide vo Brisel

i dali }e bide stra{no?

Mol~am i samo bele`am

dolgi redovi za nivnata hrabrost.

Potoa no}ta ja zatemni linijata.

Se gledaat samo ognovite na koi

se toplat konzervite.

Sobrani vo krug ~ekame ne{to

da se slu~i.

Zaspivame so ~uvstvoto deka

nekoj misli na nas.

N¢ budi zvukot na kampawolata,

taa doa|a da n¢ vrati nazad.

Se pozdravuvam so vitezite

i vetuvam deka }e napi{am ne{to dobro za niv.

Patuvame nazad.

Zazoruva.

Tatkovinata povtorno se budi vo taga.

2001.

(Stru{ki ve~eri na poezijata)

Mi veli oficerot:

Ako pukne opasno, poetite pod itno vo avtobusi

i pravec Ohrid!

Nie sme tuka i nikoj nema da n¢ vidi

vie slobodno pejte i u`ivajte,

nema da dozvolime da vi go rasipat praznikot;

na sekoj va{ }e ima po eden na{ angel ~uvar,

}e ve ~uvame kako vo knigite,

vie ste naj~uvanite pisateli na svetot!

Nadvor vreva. Pristignuvaat poetite.

Oslobodeni od s¢, a najpove}e od stravot.

Koj }e ka`e deka ne bile hrabri?

Irecot mi veli:

Zo{to tolku slo`enost. Nema potreba,

vo mojata zemja

slo`enosta odamna e sekojdnevie.

Taka odime ponatamu,

praznikot si vrvi

i nikoj ne znae kolku toj e va`en

za na{ata pobeda.

Bratislav Ta{kovski

20.11.2009 13

VISOKO

Jazikot moj

Nema tuka ni{to za razmisluvawe.

Nikoj ne mo`e da go zeme

toa {to ve~no mi pripa|a.

Ne mo`e nekoj da mi go crni liceto

samo zatoa {to ne sum mu bil ubav.

Toa e samo negova temna estetika.

I glupava se razbira!

Zarem mo`e da razmisluvam poinaku?

Ta ve}e odamna sme porasnati,

nalikuvame na sveta planina

me|u kupi{ta zacrneti vrvovi.

I {to ima tuka da dumame

na koj jazik sozdavame?

Na na{iot se razbira,

na toj {to ne go sakaat a go miluvaat.

Kolku e toa sme{no

i na sme{ka nalikuva nivniot glas.

Ako du{o,

neka zboruvaat vo prazno.

Ni{to ne mo`at!

Nikoj ne mo`e ni{to da ni zeme

ako toa sami ne go dademe!

Zatoa,

moja planino od bukvi i zborovi

Rasti!

^asovi na isku{enie

^uka pileto kako utrinsko yvono.

Toj {to zboruva

a treba da mol~i do{ol vo beliot dvor.

Grebe buba~eto vo }o{ot na stariot yid,

Toj {to do{ol a ne treba

ve}e sednal kako sultan pred svetliot prag.

Denot e golem kako nerodena reka,

ne znae{ kade }e udri i kolku }e plovi?

No ti mora{ ~ekorot svoj

spokojno da go dr`i{ pravo,

daleku ili blizu neva`no e toa.

A nadvor,

debeliot legnal pred pragot

i kako kutre me gleda so pogledot svoj.

Koj znae {to bara?

Koska sigurno ne!

Najverojatno saka da znae koj sum

i kade so umot sum fatil kamewa da ronam?

Mo`ebi }e pra{a

za gnevot nepotreben

i za zborot lo{ vo papkite kako lamja {to spie.

Ili za vodata

{to ludo ja turka bojata od racete na slikarot.

Toj istiot,

ludiot, {to saka{e da nacrta more bez voda

a sonce bez ogan.

Ne, mo`ebi nema toa da me pra{a,

mo`ebi }e saka da znae

za `ivot so trevkite i paja`inite

{to kako sliki gi ~uvam po }o{iwata.

Da, mo`ebi toa.

Ili }e {lapne so racete i }e svika:

†Aha! Toa si ti, tuka si se kriel!#

Jas }e mol~am

i }e se obidam da razberam {to saka da ka`e.

No toj toga{ }e prodol`i:

†Zna~i taka? Sega ne znae{ ni koj sum, ni {to sum?#

I normalno jas }e gledam pravo,

toj neka ostane dolu da le`i,

ne saka da stane, neka bide dolu.

Odam natamu, da baram i mirisam

kako sum go izgubil imeto i liceto svoe.

]e pominam kaj belite kuli

da vidam dali tie s¢ u{te se tuka

i {to }e pravat sega so peplta od izgorenite knigi.

Da,

i toa go vidov:

divite udrija po pitomite zo{to bile divi.

Ponatamu }e baram da najdam kade pitomite

se lekuvaat so divina

krevaj}i oblaci od `elezo,

kako znak deka seto e nivno.

I koga }e se nagledam diva pitomina

}e sednam kraj rekata da produmam so kamewata,

za da mi objasnat koj e toj {to zboruva

a ne treba

i zo{to do{ol koga nikoj ne go viknal?

A tie, varvari, svetkaat pod vodata

i ne ka`uvaat ni{to...

14 20.11.2009

ppaatteeppiiss

SOSEMA MALO TURSKO TEFTER^E

Na Sibil i Erol Tufan

29.06.2009 godina

Privr{uvame so jadeweto, vo ~a{ite se peni ruj-

noto vino kako rujot na sonceto koe se spu{ta zad

bosforskite vodi. Negoviot miris {iroko mi gi ot-

vora nozdrite, a vkusot {to go ~uvstvuvam na jzikot

kako da izleguva od najdlabokata alovina na najskapo-

cenoto zrno grozje. S¢ e ednostavno, terasata na res-

toranot od klubot Fenerbah~e se nadvisnuva nad po-

dolnata terasa, na koja stambolskiot krem e dlaboko

zavlezen vo zvucite na poznati valceri vrz koi vo bra-

novi se lelaeat letni fustani, se viorat davaj}i mu

~uden otsjaj na, ve}e zatemnetiot vozduh. Toa e nekoja

golema svadba. A nie na gornata terasa bosforskiot

vozduh go me{ame so krepkosta na vinoto sledej}i kako

kone~no sonceto se spu{ti pome|u zamislata i real-

nosta i se izdignaa temnite xinovski konturi na

palmite i dvata jarboli na koe se veat turskoto zname

i znameto na Fenebah~e. [umolat bosforskite vodi.

24.-28.06.2009 godina

Ako vo Skopje be{e vrne`livo, vo Istambul pe~e

vistinsko mediteransko sonce. Po paso{kata kontro-

la, nadvor, me|u tolpata go zabele`uvam mojot stambol-

ski prijatel Erol Tufan. Od malioit aerodrom so gole-

mo ime †Aleksandar Veliki# sletav na ovoj ogromen,

†Kemal Ataturk!#

U{te na aerodromot ispivme po edno pivo, onaka,

od noga i so taksi se prefrlivme do hotelot Radison,

blisku do aerodromot, vo koj treba da preno}ime, bi-

dej}i utre rano letame za Elazig.

Vo hotelot ispivme u{te po dve Efes-piva i gi

naplativme so neverojatni 37 evra. E, toa nñ be{e s¢.

Ve~eravme na terasata vo bliskoto restoran~e dodeka

nad Istanbul se spu{ta{e no} i celiot grad trepere{e

vo nekakva vol{ebno-pulsira~ka svetlina ispome{ana

so prijaten miris na Mediteranot i so mnoguvekovna

istoriska pra{ina.

* * *

Na aerodromot, vo oddelot za vnatre{ni letovi,

~ekame pove}e od dva ~asa. Kolku e razli~en od onoj za

me|unarodni: tamu e sobran siot svet, jazici, rasi, ko-

loni koi ~ekaat red pred paso{kata kontrola; ovde vo

pogledite na temnite lu|e se prostira surova Azija,

povi{eni i pisklivi glasovi, izme{ani redovi, zabu-

leni `eni; eden sosema podrug miris.

Letame so Turkish Airlines, blizu dva ~asa; dolu, pod

deset iljadi metri moite o~i ja sledat promenata na

pejza`ot; rasposlana Anadolija, stari ridovi, ~ii vr-

vovi ovde-onde yirkaat niz razredeni oblaci, izora-

nite nivi nalikuvaat na {ahovsko pole, niz dolinite

temnosinite reki ostro se oddeluvaat od nebesnata si-

nevina, koja na migovi e samo prazen prostor vo koj zja-

pa mojot pogled.

Aerodromot vo Elazig e mal, nedotean, izgrize-

nata lentata za baga` vo edna nasoka klopatari kako

satar islu`en voz i strani~no gi otfrla kuferite;

`enite so {amii haoti~noto {arenilo go razbranuva-

at niz vikotnici; nekoja majka se gu{ka so svoite deca

i glasno pla~e...

Doma}inite se srde~ni - pre~ekot isto taka. So

kombe se vozime kon hotelot Bel den; okolinata e bedna,

so mali rit~iwa, bez {uma i spre`ena treva.

- Gradot ima okolu 400 000 `iteli, popatno n¢ za-

poznavaat doma}inite. Se `ivee sredno; pred dvatrie-

setina godini glavno zanimawe be{e zemjodelieto, a

sega lozarstvo i vinarstvo. Tuka se pravat edni od naj-

ubavite turski vina.

Minuvame niz raskopani i ne~isti ulici, neurede-

ni ku}i, a nasproti - hotelot e rasko{en, so neverojat-

ni prostorii, siot vo staroegipetska ornamentika. Pr-

vata ponuda - ~aj!

Mladi `eni vo {amii izme{ani se so gostite koi

prisustvuvaat na festivalot. Qubezniot doma}in ne za-

poznava so u~esnicite na festivalot, koi doa|aat od

zemji so turskojazi~na osnova, glavno proizlezeni od

biv{iot SSSR i nekoi kavkaski zemji: Azerbejxan,

Iran, Kazahstan, Kirgistan, Turkmenistan, Uzbekistan,

turski Kipar, od dve turski oblasti. I Makedonija.

†Ne beri gajle, samo ti si kaurin#, }e otka~i Erol.

* * *

Ru~ekot e vo rasko{en osmanliski restoran podig-

nat na edno rit~e: kelnerite se oble~eni vo tradicio-

nalna osmanliska obleka, so fesovi, be~vi i jatagani vo

pojasite. Jadeweto i na~inot na slu`ewe od otomansko-

20.11.2009 15

to vreme; supa od ma{tenica, ~a{a kiselo mleko & koi

jas gi odbivav. †Od kade e ovoj s¢ {to odbiva?# kelnerot

mu se navaluva na uvoto na Erol. †Od Makedonija#.

Kelnerot samo gi krena ramenicite i brgu-brgu zamina.

Na terasata duvka{e toplo vetre na nekoi minati

vekovi.

* * *

So avtobus se iska~uvame na nekakva viso~inka od

koja se gleda polustepata {to go opkolila gradot. Mo-

notona gletka, zamorna. Dolu so izdignati minariwa i

ednoli~ni zgradi gradot se izle`uva vo pravta. Tuka e

Horput, tvrdina koja go nosi staroto ime na gradot. Poe-

tite, site so fotoaparati vo racete se mestat i se sli-

kaat pred tvrdinata. Bo`em bela`at ne{to mnogu zna-

~ajno; demek si dodavaat novi prilozi kon avtoarhivata.

Taa monotonija ja promenuvaat grupa mali devoj-

~iwa i devojki, koi dotgr~aa od zad tvrdinata i kako

polustepsko vetre se izme{aa me|u poetite. Vo racete

dr`ea kitki so bilki, nekakvi cve}iwa i se pozdravu-

vaa so poetesite. Taa vesela dru`ina ~udno se izmolknu-

va{e od pred objektivot dodeka se obuduvav da gi fo-

tografiram.

Vleguvame vo dvorot na edna xamija (12 v.) so krivo

minare. Velat, minareto namerno e taka soyidano za da

gi privlekuva lu|eto da vlezat vo xamijata. Mene me

privlekuvaat dve ogromni stebla na murenki ~ii gran-

ki visat do tloto; onakvi murenki kakvi {to mo`am

da sretnam vo sonot na moeto detstvo.

* * *

Sve~eno otvorawe na sredbite: monotono, so dolgi,

zdodevni govori i mnogu narodna muzika. Mnogu narod

dodeka trae{e muzikata; koga po~na poezijata narodot

se ra{trka.

* * *

Sve~eniot koktel se sostoe{e od prika`uvawe

dokumentaren film za festivalot i pozdravni govori

na guberniski i gradski faktori.

Poetot Jahja Akengin me najaven kako specijalen

gostin i kako pretsedatel na SVP i me povika na govor-

nicata da go pozdravam festivalot.

Podocna, vo holot mi pristapuvaa poetite-gosti

so neskrien interes za festivalot vo Struga. Vpe~atok

be{e deka golem broj ne znaat za nego, pa se nametna

idea vo idnina, nekako i tie aziski zemji da gi vklu~ime

vo programite na na{iot festival.

* * *

Sega sme na interesen protokol, na nekoj si dok-

tor koj be{e me|u nas }e mu davale ulica so negovo ime.

Avtobusot n¢ iznese nadvor od gradot, kade{to poluste-

pata e raskopana, ra{arana so novi trasi za ulici i

novi tereni za zgradi. (Gradot vrtoglavo raste) Tuka

prof. dr. tebalo da dobie ulica so svoe ime. Na dolgi-

te, zdodevni govori im se pridru`uva i nemilosrdno-

to sonce koe pred o~ite go rastreperuva vozduhot i mi-

nutite gi izdol`uv vo ~asovi.

* * *

Na vra}awe avtobusot ne nosi vo {irok dvor, siot

vo zelenilo. †[to }e pravime ovde?# Niz prozorecot

od avtobusot gledam: me|u zeleniloto se izdiga minare.

†Denes e petok, mi odgovori Erol, i }e ima poklonuva-

we vo xamijata#. †A {to baram jas, jas sum pravoslaven

(ispadna deka samo jas sum hristijanin na sredbite).

Jas }e ve ~ekam vo avtobusot#. †I mene ne mi se odi, no

}e vidam#. Izleze i po nekoe vreme i se vrati. †Tie

{to ne sakame so avtobus }e odime na ru~ek#.

Ru~ekot be{e vo studenska menza. Mnogumina koi

sedea na masata se raspra{uvaa za Struga; dojdoa pret-

savnici od nezavina televizija Kanal 9 i od mene po-

baraa intervju: ete prilika da gi pretstavam Stru{kite

ve~eri na poezijata i ulagata {to ja ima ovoj festi-

val na svetsko nivo koga vo pra{awe e poezijata.

Emisijata na televizija ode{e vo `ivo i trae{e

40 minuti. Novinarot vo me|uvreme uspeal od razni

internet-izvori da pribere pove}e informacii za

SVP. Zboruva{e i postavuva{e pra{awa so najgole-

mo vnimanie za stru{kiot festival, a vo toa bezrezerv-

no mu pomaga{e Akengin, koj ve}e nekolkupati bil vo

Struga. Se obiduvame da napravime komparacija me|u

dvata festivala, no Jahja i novinarot bea ubedeni deka

Stru{kiot festival e grandiozno poetsko ~udo. I tuka

stana zbor kako da im se dade mo`nost na poetite od

aziskite zemji da izlezat od toj krug i da go vidat drugi-

ot blesok na festivalsko prezentirawe poezija.

Dodeka so Erol ~ekame da n¢ povikaat vo kabina-

ta od TV-ekranot ja slu{name vesta deka po~inal Majkl

Xekson.

* * *

Ve~erata be{e vo elitniot dvorec na rid~eto,

koj s¢ u{te e vo izgradba, vo drug restoran, ne vo otoman-

skiot, no vo sli~en stil. Azijatite izrazuvaa nekoja po-

sebna toplina; zabulenite `eni imaa topol, milovi-

den pogled; no se ~uvstvuva ne{to ostanato, nazad vo vre-

meto. †Ovie, i vo cela Anadolija, ka`uva Erol, se na-

cionalisti. Ne onakvi, za kakvi nie imame pretstava

vo Evropa. Ovde pod nacionalizam se podrazbira vra-

}aweto nazad, strogo vo religijata. So niv mo`e{ da

SOSEMA MALO TURSKO TEFTER^E

16 20.11.2009

ppaatteeppiiss

razgovara{ pitomo i dolgo, no do edna granica - do spo-

menuvaweto na Alah. Ottuka natamu ne mo`e{ ni{to

i vo takvi situacii najdobro e da se povle~e{. Ne ja

sakaat modernizacijata na Turcija#.

Popladneto voza~ot n¢ odnese vo centarot na gra-

dot. Centarot e edna poznata slika na na{ite neko-

ga{ni pazari{ta.

- Ova e kao mojot Gostivar, iskomentira Erol. E

ova e vistinskiot Elazik.

Tezgi so ovo{je na raskrsnicite, do ovo{jeto na-

redeni sapuni, doma{na izrabotka, sigurno od loj, pa

evtini detergenti i prodavnici so stari ali{ta. Pro-

dava~ite bradesti, polugrbavi vikaat so zaripnat glas,

a vo racete dr`at rezani qubenica. Do tezgite kupi{ta

kori od qubenici. A nad seto toa mo}niot glas na oz-

vu~enite minariwa.

Vistinskiot Elazig. †No, raska`uva voza~ot, Ela-

zig ima mo}en univerzitet i golema migracija od okol-

nite gradovi. ]e stane moderen centar. Zatoa se gradi.

Ovde, vo ramninava, go preselil Ataturk i mu go dal

imeto Elazig.Toa zna~i: kolku mo`e da zagrabi edna

{aka. Gradot e relativno nov. Stariot bil gore, kaj

tvrdinata i se vikal Horput. Sega tamu stoi tvrdina-

ta, starata kriva xamija i eden nov, moderen motel#.

* * *

Denes sme u{te podlaboko vo gradot. Di{e ~ar-

{ijata; izgleda v~era bevme na nekoja periferija. Ne-

boto e `olto. Ne se oblaci, a s¢ e pokrieno, nema sonce.

I ne{to pe~e vo o~ite. Pra{uvame eden `itel od gra-

dot {to e toa?

- Ne~ist vozduh, odgovori. Ovaa pojava ~esta e v

zime, no eve, se slu~i i vo leto. Se ~uvstvuva ostar mi-

ris na prav. Sleguvame pred starata zgrada, upravata

na gubernijata vo koja se otvora izlo`bata †Sultani

na poezijata#. Sultanite na imperijata, pokraj site

drugi obvrski, bile izverzirani i vo pi{uvawe stiho-

vi. Izlo`bata se sostoi od golemi portreti na site

sultani, po~nuvaj}i od Osman, i pod niv po edna pesna

(gazela).

- Toa, veli Erol, go pravat nacionalistite koi

sega se na vlast. Ovde mnogu ne go po~ituvaat Ataturk,

ovde ne se mnogu za novi promeni i za sledewe na noviot

`ivot. Ovie se verski nacionalisti.

Koga go zamoliv da ñ re~e na edna zabulena devo-

jka, so sini, `e{ki igrivi o~i da ja fotografiram, mi

odgovori: †Tebe u{te ne ti e jasno kaj se nao|a{. Gledaj

go onoj plakat preku paton i vidi {to pi{uva#.

Pozadinata na plakatot e turskoto zname, pred

nego turski vojnik so kala{nikov, i gore natpis so

golemi, vpe~atlivi bukvi: ALLAHINA KURBAN.

- Ovde mo`ebi ne e kako podolu, no mora da vni-

mavame.

* * *

Samo okolinata na ezeroto Hazar e zelena i ja

naru{uva monotonijata na ridovite so spr`ena treva.

Se spu{ta mrakot i ezerskata voda dobiva te{ka olov-

na boja. Scenata pretstavuva nekakov {ator od narod-

na tkaenina. Nasproti se viorat znamiwata na zemjite

u~esni~ki, od ~ij kolorit so polumese~ini otskoknu-

va samo sonceto na makedonskoto zname.

Erol ñ telefonira na soprugara vo Istanubul za

slednata ve~er da obezbedi masa vo restoranot na Fe-

nerbah~e vo Istanbul, bidej}i sofrata vo Elazig ne-

kako, ne be{e na na{a strana.

Ve~erta, na poetskiot miting na ezeroto Hazar

vnimatelno gi slu{av poetite i zabele`av deka mno{-

tvo recitiraat dolgi, po dvaesetina i pove}e minuti,

pateti~ni stihovi proprateni so mnogu dvi`ewa i ges-

tikulacii, so otpove}e teatralnost.

29.06.2009 godina

Izleguvaj}i od aeredromot ve}e poinaku se di{e,

Istanbul ti ja vra}a energijata, ti ja otkriva dla-

bo~inata na `ivotot koja vo tebe zaviva kako more.

Go vovlekuvam vo sebe mirisot na Stambol. N¢ pre-

~ekuva Sibil, prekrasnata sopruga na prijatelot

Erol, koja ve}e obezbedila masa vo restoranot na Fe-

nerbah~e, nad samiot breg na Baosfor. Bidej}i do ve-

~erta ima{e u{te polovina den, otidov vo hotelot

da se odmoram. Pri toj odmor niz glava mi pominaa ne-

kolkute denovi vo Elazig koi se obidov da gi pretvo-

ram vo ednostavna prikazna, koja mi se ~ini, }e do-

pu{ti da go sogledam najzna~ajnoto.

Prijatna e pro{etkata po prostraniot park.

[to mo`am pove}e zagrabuvame od gletkata i od sve-

`iot vozduh (pred nekolku ~asa osve`i prijaten leten

do`d); brodovite, kako domnino kocki se rastureni

po vodata na tesnecot. Na eden kamenen stolb se za-

pi{ani stihovi od Jahja Kemal, skopskiot Tur~in,

posveten na Fenerbah~e. Sonceto se dobli`uva do bos-

forskite vodi - nie vleguvame vo restoranot...

20.11.2009 17

pprrvvii ppeessnnii

Julijana Veli~kovska

I had a dream

(Imav son)

Sakav

Metar i sedumdeset

Crni {tikli

I teget buba

Metalik

Kabriolet

Beli noze

Dolga kosa

I cicki kako Monika Belu~i

Teget fustan so beli to~ki

Pred volanot

Bela ru`a

I crveno svetlo na semafor

Nemam buba

Bela ru`a

Ni fustan

Ni teget nemam

Samo beli to~ki

Vo o~ite

Komarci

1

Ja prolevav svojata krv

tuku-taka, samata

}e zamavnev

i ete ti ja sopstvenata krv

zama~kana na yidot,

a namesto mornici

~uvstvuva{ zadovolstvo,

slatka odmazda.

Me pravi li toa

samoubiec?!

Ja prolevav svojata krv

od tu|o telo.

^udno e da ja gleda{ sopstvenata krv

kako damka na yidot,

a s¢ u{te si `iv.

Mo`ebi eden den

}e mi ja ispijat seta,

mo`ebi eden den

jas ne }e se razbudam,

a mojata krv

s¢ u{te }e `ivee

vo niv.

Cveta

Cre{a sum

i gubam boja

Cre{a sum

vo kompot od cre{i

Cre{a sum

bleda i napuknata

Okolinata me iscica

Opkru`uvaweto me ubi

Ne sme vo ista agregatna sostojba

Cre{a sum

Bleda i napuknata

No ne sum te~na

Odbivam da go prifatam oblikot na sadot

Vo koj }e me smestat

Cre{a sum

i gubam boja

Bojata ja dadov

No ne se izmeniv!

JULIJANA VELI^KOVSKA

18 20.11.2009

pprriizzmmaa

Dvoen e povodot da

se napravi ovoj zapis.

Toa e denot {to Krato-

vo vo ramkite na svoeto

kulturno leto mu go po-

svetuva na Todora ^a-

lovski i objavuvaweto na izborot od negovata poezija

- Yidawe son {to go podgotvi i kompetentno go pret-

stavi Maja Apostoloska za edicijata 130 knigi na make-

donskata literatura.

Ima ubava, zna~ajna i mislena simbolika vo nas-

lovot na ovoj pogolem izbor od poetskoto tvore{tvo

na ^alovski. Kako tvorec i intelektualec od generaci-

jata rodena po zavr{uvaweto na Vtorata svetska vojna,

od generacijata na slobodata, kako {to ve}e odamna se

imenuva, Todor ^alovski go sonuva svojot son na vozbu-

den, trevo`en i zamislen poet od prvite negovi stihovi

do denes. Sonot i stvarnosta vo koja go sonuva toj son

- so izblikot negov na voshit i voodu{evuvawe no i

na voznemirenost, trevo`nost i tagovnost. Vo nego, vo

sredi{teto negovo se ~ovekot i svetot. Vo nego e poe-

tot Todor ^alovski, darbata negova i mislata {to ja

sledat i ispolnuvaat, davaj}i £ du{evna pove}esloj-

nost i sodr`ina na negovata pesna.

Todor ^alovski e qubopiten poet, {to ne e neo-

bi~no za ~ovek {to trgnal po svojot vnatre{en poriv,

po zavlekot na pesnata. No, pasioniran ~ita~ od mladi-

ni kako poet, literaturen kriti~ar, novinar i kultu-

ren deec, svoeto qubopitstvo toj ne £ go posvetuva samo

na poezijata, vo koja celosno se iska`uva kako tvorec,

tuku vo seto negovo napi{ano i iska`ano toj se potvr-

duva kako li~nost {iroko informirana i vo drugite

oblasti na ~ovekoviot duhoven `ivot. Blagodarej}i

£ na toa, na deceniite na negovoto `ivotno iskustvo

i na tvore~kata energija {to go ispolnuva i pottiknu-

va, toj sozdade obemen kni`even opus so kogo zaslu`eno

zazema istaknato mesto vo na{ata literatura.

Pred re~isi tri decenii, imaj}i prilika po vakov

sli~en povod da govoram za tvore{tvoto na Todor ^a-

lovski, posebno se zadr`av na negovata antologiska

pesna Ku}ata i nedostatocite kako paradigmati~en

izraz na poeti~kata opredelba na ^alovski za streme`

kon celina, skladnost, perfekcija preku jasniot, ednos-

tavniot i prirodniot govor na poetovata intima. Tak-

vata opredelba toj se stremi da ja ostvaruva vo sive

ovie godini, do denes, za {to svedo~i i ovoj opfaten i

uspe{en zagrab vo negovoto tvore{tvo.

Ako se zeme kako pojdovna odrednica na negova-

ta poezija ispovedta na Bla`e Koneski deka pesnite

gi berel od drvoto na `ivtotot, toga{ i za lirikata

na Todora mo`e da se govori kako za lirika na li~noto

iskustvo i na iskustvoto na ~ovekot i svetot. Toj e dete

na zemjata, na zemjata na negovoto detstvo i na seta ne-

gova `ivea~ka, na nejzinoto minato, na prikaznata i se-

ga{nosta, poetski motiv vo koj vo potpolno soglasje i

me|usebna zavisnost se prirodata, - kako fenomen {to

go obzema od prvoto videlo, - zemjata kako naslojka vo

dlabinata na kolektivnoto pametewe i - senzibilite-

tot na samiot poet {to takvoto nivno do`ivuvawe go

iska`uva vo vozbudlivi stihovi. Vo nego pulsira priro-

data, ubavinata na seta nejzina fascinacija vo edinst-

vo so ~ovekot. Peej}i za vodopadot, predelot, kamenot

toj pravi metafori~en, vqubeni~ki i egzistencijalen

zagrab vo sebe, za da gi ispee svojot voshit i vozbuda

vo vozvi{eni stihovi, kako {to go pravi toa pri do-

`ivuvaweto na Bigorskiot manastir: †Jas ne bev pred

portite na rajot / no rajot vo tebe go vidov#. No

negovata ~uvstvenost i negovata budna misla, vakvite

spontani i egzaltirani vosklici gi zamatuva i zagri-

`uva, kako opsesija na dene{niot svet, i zagrozata i

mo`nata gibel i na toj svoj i na planetarniot hori-

zont. Kako da se za{titi i odbrani taa `ivotvorna

ubavina od ~ovekot i za ~ovekot. Mo`e li?

Obzemen od ovie motivi poetot go zapo~nuva svoe-

to †patuvawe vo sebe# {to go vodi do fenomenot na ko-

renot, na opstojuvaweto oblagorodeno od edno rodno-

krajno i tatkovinsko ~uvstvo pottiknato od li~nata i

kolektivna memorija. Edna dolga lista na svetli li-

kovi, ~esta vo na{ata poezija, nao|a svoj izraz vo intim-

noto, dlaboko i smireno do`ivuvawe, posebno vo kon-

tekstot na negoviot Gali~nik {to e negova neiscrpna

inspiracija i ~ij bard - gali~ki i mija~ki e i toj samiot.

*Tekstov e pro~itan na 16 septemvri, na poetskiot portret na Todor ^alovski na zavr{uvaweto na Kratovskoto kulturno leto 2009.

Mateja Matevski

POEZIJATA NA TODOR ^ALOVSKI

Posvetenost na lirskoto*

TODOR ^ALOVSKI

20.11.2009 19

POEZIJATA NA TODOR ^ALOVSKI

Apologijata, pak, za zemjata svoja, za tatkovina-

ta toj ja ispeva vo stihovite deka e taa †`ar - ptica

rodena od najdolgata no}#, no no} †tri` lastarna#

i plodonosna od koja izgrealo vremeto negovo. Todor

^alovski vo svoeto patuvawe vo sebesi im se voshitu-

va, gi boleduva i vospeva vo inspirisani stihovi i ko-

renot i stvarnosta na svojata zemja, postojano trevo`en

od mislata za nejzinata idnina. Vo siot toj du{even i

duhoven kompleks na poetot vgradeni se i is~uvstvuvani

i stihovi za qubovta - za qubovta kon sakanata, kon

bliskite, kon ~ovekot vo eden vozbudliv no nepateti-

~en i bez silni zborovi humanisti~ki pev, svojstven

na seto negovo peewe.

Todor ^alovski e poet {to pee i {to misli. Toj

e naedno liri~ar voshiten od ubavinata na predelot,

zemjata, qubovta, detstvoto i poet na dlaboka, trajna

nostalgija, na tagovno i mudro do`ivuvawe na bolnite

promeni na negoviot svet i na svetot voop{to, na min-

livosta kako postojan motiv na poezijata, no i poet na

egzistencijalni, sudbinski, metafizi~ki refleksii

na moderen intelektualec. Nadminuvaweto na nesovr-

{enstvoto na svetot toj go bara vo soglasjeto na misle-

noto i ~uvstvenoto koga vo nekoi pesni (Ko{mar, No}na

mora) i osobeno vo posvetata na Jejts }e ja iska`e go-

lemata vistina na ~ovek i poet deka †...postaro e od

nas pravoto na somne` / a u{te pred nego pravoto na

me~taewe#. Toa e esteti~ka formula {to mo`e da ja

potpi{e sekoj vistinski tvorec. Zatoa srede svoite

janyi za sprotistavenosta na vremeto i iluziite, toj

vo eden zdr`ano romanti~arski no i proro~ki zanes go

iska`uva svojot optimisti~ki vosklik deka †na zemja-

va sî u{te ima mesto, potreba od nova ~uvstvenost#,

i u{te - deka toj, kako poet i ~ovek go saka svojot udel

vo vremeto i vo taa ~uvstvenost.

Toa zalagawe za promenata na †~uvstvenosta# vo

{irokoto nejzino zna~ewe ^alovski go iska`uva so

ubedenost deka poetot i ~ovekot se slu~uvaat samo vo

zborovite. Toa veruvawe vo zborot na koe mu e celos-

no posveten, {to go sozdava i od kogo e toj sozdaden, go

sublimira svetot, se integrira vo vremeto, ja nadminu-

va smrtta. Toj negov zbor posega i go sozdava nevozmo`-

noto koga vo zbratimuvawe so preverovskoto peewe }e

vosklikne †ako nekoga{ re~e{ ptica / i vidi{ deka

zborot ptica leta#, i koga ja vozvi{uva mo}ta na zbo-

rot so †pticata {to leta / koga poetot }e ja ulovi

vo pesna#. Za da se ostvari toa potreben e soodveten

zbor, ubav govor, vdahnoven jazik so koj poetot go pretvo-

ra vo yvezda †ni{to`niot svet me|u dva nepotpi{ani

stiha#. Toa na Todora mu go ovozmo`uva leksi~koto

bogatstvo na sovremeniot jazik, kogo toj go zbogatuva

so dijalektizmi, arhaizmi, retki zborovi i so neologi-

zmi {to gi kove negovoto ~uvstvuvawe na jazikot. I na

jazikot na lirikata na koja toj £ pripa|a.

Povtorno, po triesetina godini, ja ~uvstvuvam

potrebata da istaknam deka peeweto na Todora ^alovs-

ki ima edna mija~ka, gali~ka elegancija, specifi~na

za Mija~ijata, - ne{to od bavnite, stameni, dlaboki, sve-

~eno zaneseni ma{ki ora, edno suptilno sozvu~je i

pevlivost na Te{koto: †Zlatna galio, nerazbran hramu

na moite serdarski bolesti# (vo No} vo koja te nema).

Toa na lirikata na ^alovski £ dava eden do`ivean i

pro`ivean, avtenti~en pe~at na nasledenata krv, pe~at

{to gi krasi najubavite izblici na negovoto peewe.

Kreativnoto qubopitatvo, ve}e spomnato, koga e

vo pra{awe upotrebata na zborot kaj Todora ^alovs-

ki e iska`ano vo versifikatorskata razli~nost i {ted-

rost, i vo opfatot na sliki, boi, ritmi vo melodi~no

soglasje - i vo vrzaniot stih (rimuvan, nerimuvan) -

katreni, tercini, peto i {estosti{ija, vo sonetnite

strukturi i vo nivnata orkestracija vo soneten venec,

- i vo upotrebata na slobodniot stih i negovata melodi-

~na odmerenost.

Zavr{uvaj}i go ovoj zapis za povtornoto pro~itu-

vawe na lirikata na Todora ^alovski, zabele`uvam

deka pri site natalo`eni gor~ila i lament za vreme-

to, ima kaj nego eden silen poriv i vospevawe na `ivo-

tot i svetot vo nivnata celost i ubavina. Kon niv e

upatena negovata pesna. A tamu, i naj~esto, kade {to

se postigaat poeti~ko soglasje na spontanosta na pori-

vot, na mislata i na jazi~koto bogatstvo ostvareni se

migovi na vozvi{ena i vistinska poezija. Tie vo

izobilstvo go ispolnuvaat so estetska sodr`ina

tvore~kiot opus na ovoj na{ bele`it sovremenik.

I kako {to mu prilega na sekoj vistinski poet,

na negovoto postojano tvore~ko nezadovolstvo i nesa-

mozadovolstvo, Todor ^alovski mo`e{e vo svojot Si-

zif da napi{e deka e †zaroben / od prokletstvoto /

na neizre~enite / zborovi#. Tokmu vo toj duh toj pro-

dol`uva tvore~ki da se osloboduva od toa ubavo i pot-

tiknuva~ko prokletstvo.

20 20.11.2009

ggooddii{{nniinnii

Gane Todorovski

SLOVO ZA VAPCAROV

(Kon stogodi{ninata od ra|aweto na poetot)

Programskata sodr`ina na godina{nive 48 Stru{-

ki ve~eri na poezijata e zbogatena so to~ka {to pret-

stavuva nastan na nastanite i mu dava specifi~en sjaj

na ovoj glasovit me|unaroden poetski festival, zatoa

{to ja ima ~esta ili sre}nata okolnost me|u prvite

kulturni institucii vo svetot da ja odbele`i stogo-

di{ninata od ra|aweto na golemoto poetsko ime

Nikola Jonkov Vapcarov (Bansko, 07.12.1909 – 23.07.1942,

Sofija) – avtor na vonredno dragocen literaturen

opus, vrvno ime na bugarskata literatura vo 20-tiot

vek i zlatna ro`ba na makedonskata zemja. Vnimanieto

koe{to mu se izdvojuva na ovoj na{ praznik na poezija-

ta e nalo`eno od potrebata da mu se oddade blagovreme-

no priznanie na avtor ~ie{to tvore{tvo ozna~uva am-

blem za edna razvojna etapa na ponovata bugarska lite-

ratura, taa od sredinata na 20-tiot vek, i kako sinonim

na neiscrpnata i nezapirliva tvore~ka potencija na ma-

kedonskiot nacionalen duh. Umetni~kite tragi {to

gi ostavi zad sebe ovoj prekrasen i nepovtorliv ma|o-

snik na poetskoto slovo vo dinami~niot i bleskoten

razvitok na neobi~no bogatata poetska riznica na bu-

garskata nacionalna literatura, kako i negovite pro-

fetski vizii naso~eni nakaj novoto lice na istorija-

ta vo koja i negoviot makedonski narod }e uspee da vlo-

`i svoj duhoven pridones, ja pretstavuvaat prvo pri-

~inata za na{iot dlabok i silno nametliv respekt kon

ingenioznoto tvore~ko delo na Vapcarov. Toa delo ja

rezimira vo logi~ki razumna i poimski nedorazgatna-

ta dijalekti~ka sprega, prepoznata kako duhovna sim-

bioza, istoriskata vrska me|u obete pripadnosti na

golemiov umetnik kon Bugarija i Makedonija.

Minutive {to gi izdvojuvame vo na{ava dene{na

provapcarovska admiracija i pietet ozna~uvaat ceremo-

nija vo koja se obedinuvaat verata, nade`ta i qubovta

kon fenomenot na poetskata umetnost, koja{to umee i

uspeva da go krepi ~ovekot i vo izlo{enite vremiwa,

kon koi se vturnalo bezglavo ~unki i na{evo; taa, vpro-

~em, umee i uspeva da im ja ispravi najdostoinstveno

navednatata vo o~aj glava i na osmisluva~ite na 21-ot

vek, na samiot negov po~etok. Ottuka, vedna{ }e se

dosetite, dragi u~esnici na 48-te SVP, deka go poviku-

vame na{eto se}avawe za Vapcarov vo ime na edna

neophodna, neizbe`na i neodlo`na avtoritetna i ener-

gi~na kvalifikuvana pripomo{, silnata vera vo poet-

skoto slovo nikoga{ da ne is~ezne kako sostavka na

~ovekoviot optimizam! Poetskata re~ na Vapcarov

be{e i ostana tokmu toa.

]e se prisetime zaedni~ki vo ovie troa minuti

na pova`ni fakti od `ivotot na poetot. Roden e 1909-

ta godina, na sedmi dekemvri vo Bansko, oblasta Pi-

rinska Makedonija, denes vo sostav na Republika Bu-

garija, vo semejstvo na projaven makedonski revolucio-

ner, u~esnik vo Ilindenskoto vostanie. Se {koluval

vo rodniot grad i vo Varna, kade zavr{il voeno-mor-

nari~ko u~ili{te. Potoa, vo ime na rezonot za opsta-

nok raboti i prirabotuva sî i se{to kako niskopla-

ten mehani~ar i lo`a~ po razni fabriki i rabotilni-

ci. Se vklu~uva vo redovite na rabotni~koto dvi`ewe

i vo redovite na Komunisti~kata partija, pa kako u~es-

nik vo ilegalna organizacija na otporot protiv fa-

{izmot vo vremeto sproti Vtorata svetska vojna, bidu-

va otkrien i zatvoren i od strana na prek voen sud osu-

den na smrt i strelan vo Sofija na 23 juli 1942 godi-

na. Mo{ne mlad zapo~nuva da se projavuva kako lite-

rat, tamu nekade kon 1926-ta godina. Prvata objavena

stihotvorba mu e Za tatkovinata. Startuva so make-

donska tema, koja podocna i }e ja razgrne pona{iroko

vo obete svoi stihozbirki: Motorni pesni, 1940 g. i

Antologija, objavena posmrtno, vo 1946 g. Vo prvata

svoja objavena pena ja locira svojata tatkovina, Ma-

kedonija, preku toponimite: Pirin, [ar, Prespa,

Voden, Struma i Crn Drim. Podocna toa }e go pov-

toruva niz najubavite svoi tekstovi.

Vo na{evo odbele`uvawe na poetskata specifi-

ka i format na Nikola Jonkov Vapcarov bezdrugo e ob-

vrzano, od pove}e pri~ini, da se plasira informacija-

ta deka toj vo Sofija, pome|u 1938-ta i 1941-ta godina

go formira Makedonskiot literaturen kru`ok (MLK),

vo najbliska sorabotka so Anton Popov od Petri~ i Mi-

hail Smatrakalev (Angel @arov) od Ser. Vo sostavot

na MLK kako ~lenovi se vklu~uvaat literati, glavno

od levata orientacija, od site tri dela na Makedoni-

ja, raspar~ena po Balkanskite vojni. Me|u niv se: Venko

Markovski, Kole Nedelkovski, Georgi Abaxiev, Dimi-

tar Mitrev, Mitko Zafirovski i dr.KU]ATA-MUZEJ NA NIKOLA VAPCAROV VO BANSKO, BUGARIJA

20.11.2009 21

Vo oktomvri 1938-ta godina, kon sredinata na me-

secot, grupa mladi makedonski pisateli vo Sofija odr-

`uvaat osniva~ko sobranie na MLK. Vapcarov podne-

suva voveden referat. Vo nego gi iznesuva svoite idei

kako da se organizira literaturniot `ivot me|u Ma-

kedoncite. ]e izdvoime preku pokratki citati nekoi

pova`ni delovi od ovaa znamenita vizija na vidoviti-

ot Vapcarov. Pozicija na razjasneto makedonstvo e jav-

no deklarirana. Taa glasi:

„Nie sme Makedonci. I na{eto tvore{tvo tre-

ba da bide vo slu`ba na makedonskata kauza#.

Ovoj istoriski akord }e go reprizira Bla`e Ko-

neski, desetina godini podocna, na 13 fevruari 1947-

ta godina, na osniva~koto sobranie na Dru{tvoto na

pisatelite na Makedonija, kako osnovna intonacija vo

svoeto izlagawe, a vo uslovi na radikalno izmeneta

istoriska konstelacija. Makedoncite ve}e imaat svoja

oficijalna azbuka i pravopis, slu`ben jazik, dr`avna

institucija, politi~ko-kulturna avtonomija vo ramkite

na FNRJ. Imaat bukvar i osnovni u~ili{ta, no i vi-

soko{kolski institucii. Imaat i literaturni glasi-

la i teatri, dneven pe~at i teatarski sceni niz koi se

razglasuva magijata na {totuku normiraniot kni`even

jazik. S¢ ova ka`uva deka Vapcarovoto proro{tvo e

realizirano. Viziite na avtorot na Motornite pesni,

koja se objavuva samo edna godina po epohalnite Raci-

novi Beli mugri (Zagreb, 1939) se prestoreni vo delo.

Na razvojnite perspektivi na makedonskata literatu-

ra im e raskopa~en patot.

Se ~ini, ima potreba za dimenzijata makedonst-

vo vo tvore~kiot opus na vrvniot ili eden od vrvnite

poeti na Bugarija da se dore~e u{te ne{to preku pokra-

tok komentar.

Referatot na Vapcarov od 1938-ta godina, koj si

ima i svoj poetski pandan vo pesnata Doklad (Referat),

objavena vo avtorovata posmrtna stihozbirka Anto-

logija (Sofija, 1946) e dragocen istoriski i literatu-

ren dokument za na{ata ponova istorija. Toa e tekst

so vozbudliva i neobi~na sudbina, koj indirektno ras-

vetluva pove}e su{testveni to~ki od poetovata biogra-

fija a vo prv red - pri~inite za smrtta. Pred vakov

kompetenten i kvalifikuvan sobir od povisoko me|una-

rodno ramni{te dobro e da se soop{ti (vpro~em, koga

drugpat ako ne na stogodi{ninata od ra|aweto na poe-

tot, bidej}i negovata smrt }e ja odbele`uvaat i slavat

na drugo mesto i od podrug aspekt tokmu onie {to go

isfrlija od `ivotot), velam, dobro e da se soop{ti i

da se predo~i deka bugarskite fa{isti na 23 juli 1942

g. ne ubija samo idejno-politi~ki protivnik, t.e. komu-

nisti~ki diverzant, tuku nabrkaa preku ekspresna egze-

kucija vidovit, blagoroden i kategori~en Makedonec.

Po mo{ne kratka vremenska razdale~ina bugarskite

komunisti, koi{to izvlekoa visoki kamati od posmrt-

nata slava na Vapcarov {irum svetot, re~isi vo tek

na dolgi sedum decenii

go sokrivaa vo nedosta-

pen ~eli~en sef Refe-

ratot na Vapcarov, vo

koj toj inspirativno go

vozveli~i svoeto make-

donstvo. Ne e ova otklon

vo vodite na nekakva ne-

bulozna politika. Ova e

poetska za{tita i poetska odbrana na poetot nad poeti-

te - Nikola Jonkov Vapcarov, komu zaedno so dlaboka-

ta po~it mu prilo`uvame razbistruva~ki vlog, t.e. po-

suptilna doza na jasnotija. Vapcarov go ubija i fa{is-

tite i komunistite i von od taa vistina ne }e se mo`e

ni ~ekor ponatamu, go ubija i go otstranija od `ivite

tekovi da bide i da zna~i samo toa {to e.

A ona {to mo`ebi i treba da zazvu~i troa kako

politika, ovojpat }e go formulirame preku slednive

zaklu~oci: referatot na Vapcarov, toj dragocen isto-

riski i literaturen dokument, napi{an i razglasen

prvi~no vo tekot na mesec oktomvri 1938 g., vo Sofija

na osniva~koto sobranie na MLK i so~uvan po smrtta

na poetot kako arhivska retkost, }e ima sudbina na

strate{ka tajna na oficijalna Bugarija, koja ne se slo-

`uva so postoeweto na Makedonija, na nieden na~in!

Taa strate{ka tajna, taa plitkoumna nastojba za nedo-

pirlivost na istoriskata vistina, vo slu~ajot na Vap-

carov, t.e. negoviot Referat od 1938-ta godina e pokaz

na edna nacionalisti~ko-{ovinisti~ka arogancija na

bugarskata posesivnost kon Makedonija. Taa proli~uva

niz traewe na ramno {eeset i ~etiri godini(so cifri:

64) ili poednostavno - nez nepolni sedum decenii vreme

na zabrana na ovoj tekst: literaturnite vistini da ne

£ bidat dostapni na javnosta. Literaturnite sobiri i

manifestacii, vo ~ij red spa|aat i Stru{kite ve~eri

na poezijata treba da bidat mesto kade{to }e se osu-

dat site vidovi na zabrana i progon na literaturnite

tvorbi i fakti. Vo ime na takviot stav nie go objasnu-

vame slu~ajot na golemata pojava na poetskata re~ na

Nikola Jonkov Vapcarov.

Makedonija £ go podari na literaturnata umetnost

dragoceniot poetski opus na Vapcarov. Nie, kako Ma-

kedonci, se gordeeme so toa. Na{a javna obvrska be{e

toa da go soop{time i ovojpat a vo povod stogodi{nina-

ta od ra|aweto na poetot. Va`no be{e toa da se ka`e

i pred eden vakov me|unaroden poetski sobir, kakvi

{to se SVP, bidej}i Vapcarov e `iva ilustracija za

poimot dvodomen avtor. Veruvame, vakvite profilacii,

kako funkcionalni svrznici me|u najbliskite nacio-

nalni literaturi idninata }e gi pretpo~ita i slavi.

Tekstot e pro~itan

na 48. Stru{ki ve~eri na poezijata.

NIKOLA

VAPCROV

22 20.11.2009

nnoovvii ppeessnnii

Violeta Tan~eva-Zlateva

Glumewe ludilo

Podyirnuvame odvreme navreme

sekoj od svojot sovr{eno

zatvoren krug

i glumime ludilo.

Jas

od iskonskiot `enski kopne`

da se dopadnam

i delumno poradi |avolestata nasmevka

{to ti visi zaka~ena

na leviot agol od usnite

Ti

mo`ebi poradi `e{tinata -

Samo pretpostavuvam

deka te udrila precizno

vo nekoja od multipliciranite glavi

i zatoa tvoeto ludilo

izgleda povistinsko od moeto.

Ne se re{ava{

da ostane{ dovolno dolgo

nadvor od krugot

za da si poprika`eme.

Osven toa

ti si gord potomok na svojot rod.

Za tebe `e{tinata e samo tema na denot

Ako ne prestane da go usvituva

tvojot krug

£ se zakanuva{ deka }e eksplodira{

i so svoite humanoidni te~nosti

}e ñ ja naru{i{ ramnote`ata

{to ja gradela so vekovi.

Sovr{en primer

na filantropija.

^ekawe bura

Za `al, i trpenieto

kako i s¢ drugo vo `ivotot

e (po)tro{na rabota.

Na golemite primeri od istorijata

mo`am samo da im se voshituvam

no ne i da gi sledam.

Prosti mi, Isuse,

sega sum vo faza

koga vistinata sama izvira od mene.

I mi se ~ini deka nikoga{

ne sum bila posarkasti~na.

Izvinete, ñ velam na prodava~kata

vo golemiot market

na koja polica vi stoi trpenieto?

Of, veli taa podgotveno, odamna zavr{i!

Pa {to ne nara~ate novi koli~ini?

Pora~ano! Distributerite

ne mo`at da postignat!

@imi Borievo, ne la`am

dijalogot e sosema vistinski.

Za `al

i no}va }e legnam

nadevaj}i se na strasna bura.

A utre...

Utre mo`ebi }e zavrne.

Crtawe so prsti

Poleka gi potkrevam rakavite

na starata karirana ko{ula

O~ite ve}e mi tonat vo kan~iwata boi

kako brot~iwa od hartija

zalepeni za zastoena tiwa.

Crna

(iako e sporno nejzinoto postoewe kako boja)

@olta

Rozova

Zelena i crvena

Sina

Bela (povtorno sporna).

Ne znam dali vi ka`av:

gi oslobodiv ~etki~kite

od nivnoto valkano zadol`enie

a pristojnosta ja isprativ

na godi{en odmor.

VIOLETA

TAN^EVA-ZLATEVA

20.11.2009 23

GLUMEWE LUDILO

Stojam pred opnatoto platno

kako bog pred haosot

i so veli~estven poteg

gi zbrcuvam `ednite prsti vo boite.

Platnoto mi se podava

so strast na neiskusna prostitutka

zbesnata od proletniot povev.

Ne sum porane{nata devojka od Jugot

zaklu~ena vo kafezot na svojot strav.

Ova e vistinskata sezona

da se po~ne so proba na novi tehniki

{to gi nosime vo sebe od iskona.

Gi zasukuvam rakavite

i se vdavam vo popolnuvawe

na svojata slika.

Po~nuvam odozdola so crna

zavr{uvam nagore so bela -

sovr{eno pole

za povtorno crtawe so prsti.

Devojka od Jugot

Jas sum devojka od Jugot

Mene mo`e{ lesno da me izla`e{

so {arena prelagalka.

Dete sum koe mu se qubuva na svetot

zastanato zad ne~istoto staklo

na esenskiot den.

Ne mislam na v~era

Zaboravam na utre

{tom }e ja gu{nam pernicata.

S¢ {to sakam treba sega da go imam

na dlankata.

Premnogu e dolg denot

za da go stigne mojata misla.

Samo ne gledaj me v o~i

dodeka se obiduva{ da me izla`e{

Sledi ja patekata

po koja }e se vratat pticite od Jug

tragata na poslednoto vino`ito

ili itanicata na bliskata ulica

Seedno {to

Samo ne moite o~i

Jas imam zenici

{to mo`at da go vidat i ona

{to e skrieno od tebe.

Jas sum potomok na golemite za~etnici

na rodot

i predok na site yvezdo~atci.

Vo mene vrijat genite na Borievo

izme{ani so diviot nagon

na Crniot kontinent.

Da, mo`e{ lesno da me prela`e{

Dete sum {to mu se qubuva na svetot

(s¢ u{te)

Devojka od Jugot sum

so vetar vo kosite

i ogan vo nozete

Samo ne gledaj me vo o~ite

dodeka mi zboruva{

i osobeno ne dodeka me qubi{.

Ponekoga{

~ovek mora da gi spu{ti trepkite

za da ja seti

jugovinata vo sebe.

24 20.11.2009

rraasskkaazz

Biljana Stamova

SON

Be{e to~no 12 ~asot na polno}, koga ja razbudi

pla~ot na ma{koto dete koe £ po~iva{e na gradite.

O~ite prevrteni, onaka, beli, kako da e vo poluson, a

pla~ot, ah toj proklet pla~ kako da go predizvikuva{e

najgolemata bolka {to bi mo`elo da ja po~uvstvuva -

se izviva{e do vreskawe od nemo}, bes, strav... Gi podade

racete kon nego, go stegna, obiduvaj}i se so maj~inska-

ta qubov, toplina i za{tita da go protera ona {to go

ma~e{e deteto - da go stopli ako mu studi, da go za{titi

ako se pla{i, da go ute{i. Srceto £ tropa{e kako da

}e prekine vo sekoj moment, kako star za’r|an ~asovnik

koj go ot~ukuva samo vremeto koe pominuva, dodeka taa

se obiduva da gi za{titi svoite dve de~iwa, da bide

majka. I kako i mnogu pati pred toa, pla~ot kako {to

dojde nenadejno, taka i si zamina, deteto pak spie{e

cvrsto, kako pla~ot pred malku samo da bil edna nesa-

kana reakcija na sonot koj nikako ne prestanuva... A

taa ne mo`e{e da spie... Ne pove}e. Srceto £ se kine{e

od maj~inska gri`a. Izleze nadvor, na balkonot vo

spalnata soba, se potpre na ogradata, zapali edna ciga-

ra i pogledna vo yvezdite. Razmisluva{e za toa kako ko-

ga be{e male~ka, na neboto ima{e mnogu pove}e yvez-

di, iako znae{e deka toa e najverojatno poradi svetlina-

ta na gradot ovde, no ete, £ nedostigaa yvezdite. Sekoga{

koga se ~uvstvuva{e bespomo{no, se obiduva{e da ja

so~uva energijata za najlo{oto, taka {to, se obiduva{e

da ne razmisluva na problemot, da gleda vo yvezdite i

da razmisluva za najednostavnite ne{ta koi ovoj `ivot

go pravat ubav. Taka be{e i ovoj pat, no ne za dolgo...

Pogledna povtorno na ra~niot ~asovnik, koj patem

postojano be{e na nejzinata raka, kako eden sosema ne-

ophoden organ bez koj nejzinoto telo nemo`e da funk-

cionira, ~asot be{e 12 i 15 po polno}... - Kako tempira-

no! - si pomisli. Toa be{e toa {to ja izma~uva{e... Po-

sledniot mesec, toj edinstven i proklet mesec otkako

se doseli vo ovoj stan, nejzinoto ma{ko dete sekoja no},

to~no na polno} se bude{e i se zagu{uva{e vo sopstve-

niot pla~. Po samo pet minuti, pla~ot }e prestane{e,

deteto se vrte{e na drugata strana i prodol`uva{e da

spie kako zaklano.

- Kako zaklano! Da ba{ taka! - si pomisli Marija.

- Pla~ot se izviva kako nekoj da go proboduva so nekoj

ostar predmet, a potoa spie bes{umno, re~isi kako

mrtovec - se zgrozi od takvata pomisla, i se obide da

najde nekakva smisla vo celava situacija, me|utoa seto

ova se slu~i tolku spontano i nabrzina {to taa pros-

to i nema{e vreme koga da razmisluva. Se vrati povtor-

no vo krevetot, sega ve}e umorot nadvladea so celoto

telo, samo go zavrte liceto malku podlaboko vo perni-

cata i zaspa.

Sonot dojde re~isi vedna{, samo {to gi sklopiv

o~ite!!! Se ~uvstvuvav kako da go posmatram sopstveno-

to telo svitkano i izvieno pome|u telata na dvete zas-

pani de~iwa, nekade odozgora, kako da lebdam, naed-

na{ se spu{tam i izleguvam vo sopstveniot hodnik,

ama sega nekako preureden, kako ku}ava da ja raska`u-

va{e svojata istorija od pred dvaesetina godini, so

fotografii na yidot, so tapeti po yidovite i nekoja

Biljana Stamova e rodena vo 1986 g. Diplomirala na

katedrata za Op{ta i komparativna kni`evnost, na Filolo{-

kiot Fakultet †Bla`e Koneski# vo Skopje. Raskazot Son e nej-

zino prvo objaveno prozno delo.

20.11.2009 25

SON

pridu{ena svetlina... Odedna{ od gorniot sprat na

dupleksot vo koj `iveev, slu{nav glasno kikotewe. Ne-

koja `ena se smee{e so siot glas, i toj zvuk go slu{av

kako da mi be{e nekade vo glavata, kako toa da be{e

toa {to me izma~uva{e i gi popre~uva{e site ostana-

ti misli. Odedna{ kikotot prestana. Pred mene se po-

javi `ena vo belo, zastana i mi prozbore...

- Mnogu zgre{i {to ne me poslu{a i {to dojde

da `ivee{ ovde! - Starata ve{terka go izma~uva tvoe-

to dete i }e go izma~uva dodeka ne go ubie! Taka da si

znae{! - i odedna{ ja snema, a jas gi otvoriv o~ite pre-

pla{ena od toa {to pred malku me spopadna... Ne sakav

da veruvam vo soni{ta, ama ete tie veruvaa vo mene i

me progonuvaa...

Stanav od krevetot, i gi gledav decata kako spi-

jat. ̂ asot be{e 6 i 15 nautro, sekako za eden ~as }e tre-

ba i niv da gi razbudam i da gi nosam vo gradinka. Dobro

be{e toa {to stanav rano, barem }e gi zavr{am site

obvrski {to treba da gi zavr{am. Odlu~iv da odam da

se istu{iram, da se oble~am i da spremam pojadok, dode-

ka decata seu{te spijat. Seto toa ve}e be{e gotovo

koga decata stanaa. Kako po obi~aj, gi pra{uvav {to

sonuvale, i tie kako i po obi~aj }e mi ka`ea deka ne

se se}avaat.

- Ne e vozmo`no! - si mislev. Prosto za mene be{e

nevozmo`no deteto da ne se se}ava na pla~ot od prethod-

nata no}, prosto mojata glava toa ne mo`e{e da go sfa-

ti. No, ako i jas bev nemarna za sopstvenite soni{ta,

zo{to toga{ o~ekuvav tie da se se}avaat. Jas nesakav

da im veruvam na soni{tata, se uveruvav deka tie nemaat

nikakvo zna~ewe, deka seto ova e samo nekoj neviden

sklop na slu~ajnosti.

- Zatoa {to, ako se se}avate, `enata ka`a deka ne

sum ja poslu{ala. Zna~i taa ve}e me imala preduprede-

no, pak nekoga{ vo moite soni{ta, no jas odbegnav da

gi sledam nejzinite soveti. Jas sum bila predupredena!

Zatoa celata gre{ka i celata vina }e mi pripadnela

mene. No, dali toa zna~e{e deka ve}e mo`ev da se ot-

ka`am. Ova be{e moja ku}a. Prvoto ne{to {to go kupiv

od sopstveni pari, ne{to koe be{e moe i samo moe... Moj

sopstven dom! - ostvaruvawe na site soni{ta. I kako

bi mo`ela da im veruvam na soni{tata koi me ubedu-

vaa deka ostvaruvaweto na toj son }e mi go razni{a

opstanokot. Kako mo`ev da gi protolkuvam tie soni{ta

racionalno, poinaku, osven kako plod na moite sopstve-

ni stravovi i dvoumewa.

- Ve{terki, vampiri - Babini devetini! - si mis-

lev! I seu{te si mislam, s¢ do deneska, se dosega... Ne-

marnost }e re~ete! No, jas sum vospitana deka ona vo

koe ne veruva{, ne mo`e da te povredi...

Mislite se pretopuvaa edna vrz druga, za vreme na

polu~asovnoto rutinsko vozewe niz gradot, dodeka gi

raznesuvav decata i dodeka jas odev na rabota. I sekoj

gest, sekoj razgovor, sekoe dvi`ewe be{e voobi~aeno,

nikoj nesmee{e da ja primeti gri`ata na moeto lice.

No, na krajot se slu~i ne{to koe ne be{e namerno, koe

be{e instinktivno, re~isi potsvesno: ovojpat gi bak-

nav tolku silno i ne sakav da se razdelam od niv, a ot-

kako vlegoa vo zgradata, fateni ra~e za ra~e, samo ja

navaliv glavata na volanot i prsnav vo pla~; ova be{e

prv pat posle ne znam kolku vreme da si go dozvolam

luksuzot da zapla~am! Ne sakav nikoj da me gleda vakva,

ne sakav jas da se gledam vakva, no ete kone~no stravot

be{e posilen od mene... Otkako se sozedov, se upativ

kon rabotnoto mesto, za kone~no da go zapo~nam mojot

raboten den! Rabotev brzo, rabotev so polna koncentra-

cija, za da ne mislam na ni{to drugo... Duri i kolegite

me pofalija za ekspertizmot so koj gi {okirav za prv

pat... No, vo prviot moment koj mi be{e namenet za od-

mor od rabotata, na pauzata za ru~ek, mislite pak prsnaa

kako lavina. Kako nekoj samo da pritisnal na kop~eto

za pauza i sega pak prodol`il. Morav da se setam na so-

not... Morav da go povikam pak vo mojata glava za da

najdam re{enie... Sevo ova vo racionalniot svet vo koj

jas `iveev nema{e nikakva smisla. Zamislete, prviot

son {to go sonuvav pred da ja donesam odlukata za da

go kupam spratot od ku}ata, be{e nastan po sebe koj

vklu~uva{e razgleduvawe na stanot, `enata koja go

prodava{e be{e istata `ena koja sino}a pak me potse-

ti na ovoj son. Toga{ mi go poka`uva{e stanot koj tre-

ba{e da go kupam i mi ka`a celosna istorija na ku}ata

koja ja kupuvav: Deka e izgradena vo 80-tite godini,

deka gazdaricata na ku}ata, koja patem i sega `ivee

nad mene, imala najprvin ma{ko dete koe £ umrelo i

deka taa e vampir koj gi progonuva ma{kite deca, go

cica `ivotot od niv! - Zatoa umrelo nejzinoto prvo

dete, dodeka dvete devoj~iwa koi podocna se rodile

ostanale `ivi.

Vo podocne`nite razgovori so tetka Mira me za-

~uduva{e to~nosta na ovaa prikazna: taa navistina

imala ma{ko dete koe umrelo na samo dve godini, ima{e

dve oma`eni }er}i i ~etiri vnuki... I ova so sinot doj-

de kako kapak na seto toa. Razmisluvav za opciite {to

gi imav: ili treba{e pod itno da se odselam ili da naj-

dam na~in da se izboram so ~udesijava...

26 20.11.2009

rraasskkaazzBiljana Stamova

Gi posetiv site baja~ki za koi doznav, odnesov ~o-

rapi i zejtin vo crkva, mu se molev na boga da mi go so-

~uva ~edoto. ^edoto koe go sakav pove}e od s¢ na sve-

tot. Maj~inskata qubov e naj~istoto i najbogatoto ~uv-

stvo, taa ne se ra|a, tuku postoi vo nas, samo go ~eka vis-

tinskiot objekt kon koj }e bide naso~ena. Do momen-

tot na prvata ro`ba taa ~esto mo`e da bide naso~ena

samo kon soprugot, a potoa, ja naso~uvame kon ro`bite

- mo`ebi zatoa i me napu{tija, zatoa {to si ja sakav

~eladta pove}e od bilo {to na svetov! Pa taka koga

nivnata sigurnost be{e vo pra{awe, nema{e sila koja

}e me spre~i da gi za{titam. No, pla~ot ne prestanu-

va{e... Minuvaa denovi, meseci, pomina i prvata godi-

na, pla~ot ne prestana!

Znam deka ve}e pla~ot stanuva{e s¢ pointeziven,

sega ve}e se javuva{e pred da vlezeme na vleznata vrata,

koga izleguvavme i na polno}. Toga{ znam deka odlu~iv

da se preselam od tamu! Uspeav da najdam soodvetno vra-

botuvawe sosema na drugiot kraj od dr`avava i razmis-

luvav deka ako go prodadam stanov, }e imam dovolno za

da po~nam pak od po~etok.

Taka, eden den, izlegov polovina ~as porano od ra-

bota, rekov deka mora da odam na lekar, i otidov da da-

dam oglas za stanot. Stanot be{e na atraktivna loka-

cija, staviv poevtina cena, {to da vi ka`am iskreno za

mene be{e golema zaguba, no ete toa be{e nu`no za da

se re{at problemite {to e mo`no pobrgu. Gi zedov de-

cata od gradinka i im ka`av za odlukata {to ja done-

sov. Otprvin ne rekoa ni{to, kako mojata odluka voop{-

to i da ne im zna~e{e ni{to, a i kako bi mo`ela koga

tie bea tolku mali, tolku neza{titeni, edinstvenite

sopstveni stavovi koi mo`ea da gi izrazat bea za toa

dali vo mlekoto da ima kajmak ili ne. Koga stignavme

doma, ru~avme, i maliot legna da spie. Toga{, }erka mi,

so neverojatna proniklivost dojde do mene i me pra{a:

- A mamo zo{to da se selime? Neli sega imame

svoja ku}a i nema da imame potreba dolgo da se selime?

- ja poglednav vo o~iwata, toa be{e prikaznata koja jas

im ja raska`uvav na denot koga kamionot go nose{e ce-

liot na{ mebel i koga se obiduvavme da go uredime ova

na{e duvlo, kako {to jas sakav da go narekuvam. - No,

ete, `ivotot napi{al nekoja poinakva prikazna za

mene! Jas sum kni`even lik, koj nema mo`nost da gi od-

bere svoite sopstveni pati{ta tuku gi sledi onie koi

avtorot mu gi nametnuva. - Mo`ev li seto toa da mu go

objasnam na petgodi{noto devoj~e, koe sega polunata-

`eno me gleda{e i o~ekuva{e nekakov odgovor od mene.

- ]e ti bide ubavo, znae{, }e odime sekoj den na

pla`a vo leto, }e se {etame po kaleto, toa e najuba-

viot grad kade bi mo`ele da `iveeme, po~isto e, nema

gu`va - kako da se ubeduvav pove}e sebesi, otkolku nea...

Toga{, vo toj moment, o~iwata i blesnaa, kako da se seti

na ne{to, za koe saka{e da pra{a so beskone~na brzina, no

toga{ kako da se sepna, pa mi pristapi malku povnimatelno:

- A mamo, }e pla~e li brat mi i toga{? - ja pogled-

nav so neveruvawe, sigurna sum deka nikomu, nikoga{

ne mu imav ka`ano za ovie nastani, no nie spievme vo

ista soba, taka {to voop{to ne e isklu~ena mo`nosta

polno}noto vreskawe da ne ja ima razbudeno i nea od

sonot. U{te pobolno be{e soznanieto deka tokmu na

ova va`no pra{awe jas nemav nikakov odgovor. Kako

da gi delevme istite stravovi! Ja poglednav i se obidov

da zvu~am ubedlivo:

- Brat ti e s¢ u{te mal i zatoa pla~e, plus toa

toj e ma{ko a ma{kite otsekoga{ bile pogolemi pla~-

kovci od nas devojkite! - se nasmevnav, ne`no, na {to

taa mi vozvrati, potoa po~nav da ja skokotkam po me-

{eto, da si igram so nea, - Tokmu toa mi nedostiga -

si mislev.

Naredniot den, zayvoni yvon~eto... Mlada bra~na

dvojka so bebence, ma{ko!!!

- Dobar den, doa|ame vo vrska so oglasot za ku}ata...

- Dobar den! Kakov oglas }e ve molam?!

- Pa vo vesnik, pi{uva deka ku}ava se prodava!

- A da! Prostete, toa kolegite od rabota se po-

{eguvale so mene, na moja smetka... Znaete i jas ja kupiv

ku}ava pred samo nekolku meseci, pa sakale da se po{egu-

vaat samo zatoa {to gi izma~uvam so razgovorite za toa

kako ja ureduvam... No, koga ste tuka, da ne stoite so

detenceto, vlezete mo`e da se napieme po edno kafen-

ce, zaradi patot, ako ne zaradi drugo! - se nasmevnav.

Tie me gledaa v~udovideni, no ne ja odbija moja-

ta ponuda. Vlegoa i vo migot koga pominuvaa pokraj ska-

lite vo hodnikot, bebeto po~na da pla~e, da vreska...

Toga{ znaev deka dobro postapiv so lagata. Imeno, koga

go vidov bebeto i bez razlika na toa kolku i da se

~uvstvuvav bespomo{na, ne mo`ev da dozvolam i nekoj

drug da ja sledi mojata nesre}a, zatoa rekov: nema ma{ki

deca, samo devojki i }er}i! Koga utrinava go vidov parot

koj stoe{e pred vratata i bespomo{noto male~ko

detence, ne mo`ev a da ne pomislam i na sebe: - Toa {to

ne go saka{ za sebe - ne im go pravi na drugite!

Go ispivme nabrzina kafeto, porazgovaravme op{-

to okolu sopstvenite profesii i se razminavme...

Po samo nekolku dena, ja prodadov ku}ata. Uspeav

da najdam kamion za preseluvawe, obezbediv s¢ {to

be{e potrebno za natamu i bev re{ena za samo edna ne-

dela da se selam.

Toga{, se slu~i ne{to najnepredvideno: Denta

pred oficijalno da se iselime od ku}ata, sin mi so de-

cata na ulica, jadele semki od kajsii... Slu{nav samo

pla~ na ulicata i dodeka da stignam nadvor, deteto be{e

onesvesteno so pena na ustata. Decata mi ka`aa deka

otkako izel nekolku takvi semki, samo se obidel da

trgne nakaj doma, no toga{ po~nal da pla~e i padnal...

Nabrzina viknaa brza pomo{, lekarite bea uve-

reni deka deteto ima prvi~en napad na epilepsija i s¢

dodeka ne go slu{naa posledniot krik koj deteto go is-

20.11.2009 27

SON

pu{ti ne sakaa da go odnesat da mu gi isperat crevata.

Be{e u`asno: dodeka maloto bespomo{no telo na dete-

to le`e{e na belite bolni~ki ~ar{afi, mudrecite se

nadmudruvaa, dali e ili ne e vozmo`no zatrujuvawe so

semki od kajsii! Takvoto mudruvawe trae{e petnaese-

tina minuti, no {to znaea tie za maj~inskoto srce koe

ot~ukuva{e brzo i glasno kako stara kanta, dodeka vo

nejzinite misli se obiduva{e da izbegne da go prifati

najlo{oto mo`no scenario. Toga{, deteto ispu{ti

eden grozen krik, samo slu{nav deka kone~niot dogo-

vor be{e da se odnese na ispirawe creva... I padnav vo

{ok... Po nekolku minuti, se razbudiv vo bolni~ki kre-

vet, sestrata stoe{e do mene i mi go mere{e krvniot

pritisok. Koga zabele`a deka gi podotvoriv o~ite, mi

se dobli`i i mi re~e:

- Imavte pravo! Sin vi e sega dobro! Mora da od-

mara u{te nekoj den, no s¢ }e bide vo red! [to se odne-

suva do vas, ne se gri`ete, po {okot koj go pretpevte

sosema normalno e da se onesvestite! Sega }e dojde

doktor da ve pregleda, no mislam deka s¢ e vo red i }e

mo`e da si odite doma!

Se ~uvstvuvav bespomo{no, prazno, upla{eno i to-

ga{... Mislite mi odletaa na }erka mi! Vo celata me-

{anica, sosema zaboraviv na nea! - Se ispraviv, otidov

da go vidam sin mi i gi zamoliv lekarite da me izves-

tat za kakva i da e promena. Toga{ se vrativ vo prokle-

tata ku}a, koja ne mi dava{e da si odam, koja go be{e

na{la ona {to mi e najmilo za da me ucenuva! ]erka mi

sede{e doma vo foteljata i gleda{e crtani filmovi.

- Mamo, se javija baba i dedo! Dali mo`e da odam

kaj niv da prespijam ovaa ve~er? - pra{a vnimatelno,

kako da se pla{e{e deka toa pra{awe }e gi povredi ce-

losno moite ~uvstva...

- Da, sekako, zlato moe! Javi im se sega vedna{ da

dojdat da te zemat, jas sekako treba da gi dospakuvam

ne{tata, pa potoa da odam kaj brat ti vo bolnica!

Velat deka ne e ni{to stra{no, no... Mora da bidam

pokraj nego. Ti }e bide{ dobra neli?

- Sekako deka }e bidam! - stana i otide do telefo-

not, mojata princeza, koja samo na pet godini znae{e da

razgovara kako starica, da razgovara na telefon, da ra-

kovodi so celata tehnika po ku}ata od video rekorder

do di-vi-di. Ponekoga{ bev upla{ena od taa nevidena

intelegencija, no toa sepak be{e dobro, zatoa nemav dve

mali de~iwa, tuku edno i pol - kako {to velev jas.

Devoj~eto go zedoa, jas gi sklopiv poslednite kutii

koi bea preostanati i se upativ kon bolnicata. Pod uslov

deka vedna{ }e go prenesam deteto vo druga bolnica, mi

be{e dozvoleno da prodol`am so ve}e o~ekuvanata utre{na

preselba. Nekade okolu 23 i 30, se upativ doma, duri otkako

se uveriv, deka ni{to neplanirano ne mo`e da se slu~i i

deka deteto e apsolutno bezbedno.

Na patot kon doma ~uvstvuvav nekoja ~udna netrpe-

livost, nervoza, strav... Koga vlegov na vleznata vrata,

pred skalilata stoe{e Tetka Mira, so pu{teni beli

kosi, vo polumrak. Na nea nose{e bela dolga no}nica,

koja vaka pripiena na nejzinoto staro kov~esto telo,

oddava{e izgled na vistinska holivudska ve{terka.

Koga go vidov ova lice, za mig se sepnav od strav, no ne

zastanav:

- Dobro ve~er, tetka Mira! - rekov. Taa samo me

pogledna na mig, a potoa po~na da se kikoti. Istata

smea, istiot glas od sonot koj me predupreduva{e. To-

ga{, za mig kikoteweto prestana, taa go podigna lice-

to, zastana pred mene i so nasmevka mi re~e:

- Misle{e deka tolku ednostavno }e mi izbega{?

- pak po~na kikoteweto za mig, a potoa pak, - [to mis-

li{ jas neznam kako ti e? - Hhahahahahahahahahahahaha...

- me pogledna i potoa prodol`i so raska`uvaweto: -

Znae{ i jas imav soni{ta nekoga{, sakav da imam ku}a

koja }e mu ja ostavam na sinot, no me prokolnaa! Sega

se hranam so du{ata na tvojot sin, a se hranev pred

toa i so du{ata na sopstveniot! Pametna si ti? -

neli? Znam deka sfati dosega... Zatoa te molam po-

{tedi me i mene i sebesi od maki i sfati go ova kako

predupreduvawe! - Kade i da odi{, me razbra???

Vo toj mig, kikotej}i se, se pribra po skalilata

nagore, doma, a jas prodol`iv vo svoeto duvlo. Duvlo

koe treba{e da me za{titi i mene i moite deca od se-

kakvi nepriliki.

No, toga{ avtorot na ovoj tekst vo nedostig na

inspiracija i nemaj}i pove}e sila da pi{uva za moite

do`ivuvawa, negledaj}i logi~en kraj na nastanite samo

prekina so raska`uvaweto. Go pomesti raskazov vo

onie koi mo`ebi nikoga{ nema da bidat zavr{eni i se

potpre vo svojata fotelja. A jas ostanav zasekoga{ da

se boram me|u beskrajnite mo`nosti:

Da gi ostvaram svoite soni{ta ili da ja so~uvam

sopstvenata egzistencija i egzistencijata na moite

deca???

28 20.11.2009

pprreeppeevvii

Elka Wagolova

Slika bez avtograf

Zad prozorecot snegot e hipnotiziran:

Ni stapki, ni misla, ni zvuk,

Ni ma~e{ki {epi, ni ku~e{ka svirka...

Kape od streata jug.

Edinstveno dim od pokrivot soseden –

Pismo bez pe~at do neboto.

Dobro e vo ni{to da ne si posleden.

Dobro e da si go vardi{ lebot.

Pokraj vrutocite sonot mi odi na prsti.

Nastoi mene da me spasi!

Snegot e angel nem, koj{to go krsti

„Sveti Atanasie#.

Pokraj crkvata nikoj. Vo du{ata {treka

Zvuk na zanesena kambana.

Snegot (pak nasone!) se dvi`i po patekata

Bez{umno, so raat.

Najbeloto belo e. Visi fener. Spokoj.

Prozorec. Ulica pusta.

I paja~e svetlo vo vselenskoto oko

Si gi izlo`uva iskustvata.

Go ~ekam Boga da ja potpi{e slikata

Vrz stakloto da ostavi traga od svoj zdiv.

No toj go pratil vrap~eto da klika –

Svoeviden avtograf – ve~en i `iv...

(27.012007 g.)

Elegi~en motiv

Ni{aat kolkovi tamu topolite,

Nakaj krajbre`niot pat zagledani.

Gnezdoto pti~jo od gore se moli:

Letovo gospodovo da ne e posledno!

Toa gi slu{a trevogite ~ovekovi

I troa komentira, troa gleda...

Znaj, perduvestite si imaat novosti,

Ene, poslu{aj: streite kapki redat.

Novosta za do`dot neseteno }e sleze

Do moreto, po vodi~ka tenka.

]e kolvat gladnite lebedi rezen

Od krvava mese~ina, skrieni v senka.

Galabite gradski presiteni

]e stojat od bregot oddale~eni.

Vo yukata `eravi iznakiteni

]e ja sonuvaat pro{talnata ve~er.

]e bide kako po quboven ~in – tiho.

]e bide kako po quboven ~in – pusto.

Samo ovoj moj zadocnet stih –

Nalik na star advokat so mladi ~uvstva

Ne{to za narodot raskrilen }e pledira.

(2006)

Prviot sneg nad Vrna

... Toa se slu~i vaka.

Majkata Bo`ja gore

Zema da go roni najbeliot leb

Za popara na Boga.

Po~na da vrne prviot sneg dolu

I gi iznatrupa

I bregot, i moreto, i mostot,

I mornarite, koi{to daleku od bregot

Ve}e

ja gledaa

svojata Itaka

te{ko...

(2008)

(Pomakedon~il: G.Tod.)

Elka Wagolova e sovremena bugarska poetesa. Ro-

dena e vo Dobruxa a `ivee vo Varna. Poznata e vo bu-

garskata sovremena literatura kako †belata lastovi-

ca# zatoa {to so svojot let ja rasproletuva bugarska-

ta poetska re~. Prepeana e na makedonski i pretstave-

na so oddelna kniga a vo makedonska verzija na Slave

\or|o Dimoski, izdanie na †Makavej# od Skopje, vo

2007 god.

ELKA

WAGOLOVA

20.11.2009 29

Radomir Andri}

Makedonski motivi

Kru{evo

Kro{ni

isprazneti

vrz rabot na nebesnoto

lozje o~ekuvaat

novo roewe

dodeka isprobanata

cvetnost dlaboko

vo sonot na p~elarot se preleva

i ma|epsanata matica

vo cincarska ta`alenka

nezdr`ano

ja prestoruva

Na masata gospodova

ka`i koj si ako ne si

lebozra~nik

blagodaren

(20.08.2008)

Pitu Guli

Sekoj kamen e zapalka po okolnite ridovi

i se vika Pitu Guli na skri{noto Kru{evo

ova go svedo~i nezgasnaticata od roditelskiot

tajnopis vo migot koga samosvojnite

imenki za~nati vo jazik nepokoren

zamolknatiot lo{otija se obiduva da gi obezimeni

Vev~ani

Po krivulest pat na strmninata kon to~kata

kolku vidliva tolku i nezamisliva vo vozduhot

violetov se jazi popoleka slepiot u~itel

mu {epoti na nemiot u~enik deka s¢ po

patot e videno e mo{ne sli~no so koprinata

istkaena vrz razbojot vselenski besprekorno

Od edniot do drugiot magi~en izvor vrz traga

podzaskriena na molitvena ti{ina se nani`ani

`edni zborovi i se optegnati svetli nanizi

me|u Vev~ani i gorskiot car {totuku proden

vo viso~inata kade {to od po~etok bez prestan

i odnovo niknuva mitot za vodata besmrtna

kako {to re~e poetot Viktor B.[e}erovski koj

be{e vtren~eno zagledan vo gorata nedoodnica.

(Prepev: G.Tod.)

Radomir Andri} (1944), Qubawe pokraj U`ice, vo

Srbija, u~el gimnazija vo U`ice i Kru{evac, a diplo-

miral na Filolo{kiot fakultet vo Belgrad. Bil ured-

nik na spisanieto ZADRUGA, rabotel vo Radio Belgrad,

i vo revijata UNO. Potpretsedatel e na Udru`ewe

kwi`evnika Srbije. Pi{uva poezija, proza, kni`evna

kritika i esei. Iskren po~ituva~ na Makedonija. Avtor

na triesetina poetski knigi. ^est gostin na SVP.

RADOMIR

ANDRI]

30 20.11.2009

pprriizzmmaa

Danilo Kocevski

(POST)AVANGARDAKOJA SE DVI@I

@iveeme vo vreme na site mo`ni (post)moderniz-

mi. Na neodamne{niot Saem na knigata vo Belgrad,

pri edna sredba so pisatelite od Repulika Srbija, imav

~est povtorno da se sretnam so nekoga{niot avangar-

den srpski poet Miqurko Vukadinovi}. Da, da, neko-

ga{ avangarden no denes postavangarden i postmoderen.

Do den dene{en Miquko stana ne nadminat pi{uva~

na †brzi pesni#. Vo op{tata sostojba na dekonstrukci-

ja toj ja dekonstruira pesnata na na~in na koj semanti~-

ki i semiolo{ki otkriva beskone~ni nejzini dimen-

zii. Miqurko ja bri{e inspiracijata, inspiracijata

doa|a tuka i sega, pesnata e sintaksi~ki iskr{ena vo

potraga i vo kopne` po svojata zna~enska †celovitost#.

Ako sakate pesna mo`ete da ja pora~ate. Nara~kata e

eden vid insiracija onolku kolku {to poetot ke go

pottiknete da gi otvori site svoi setila i site svoi

akrivi~ni mo`nosti. Miqurko Vukadinovi} gi uriva

granicite, vsu{nost tie za nego i ne postojat. Ne pos-

toi mala i golema pesna, mal i golem poet, postoi samo

migot vo koj taa se sozdava a toj mig ne treba da se pot-

ceni. Pesnata e yverka koja ja lovime a toj ulov mo`e

da bide bogat ili proma{en vo zavisnost od migot.

Pred dvaesetina godini so Miqurko Vukadinovi}

od Skopje patuvavme za Struga na Stru{kite ve~eri

na poezijata. Taa godina Laureat na Zlatnion venec

be{e romanskiot poet Nikita Stanesku. Dvajcata bevme

mladi, Miqurko u{te pomlad od mene. Nemirno sede{e

do mene i postojano potskoknuva{e koga ke vide{e ne-

koj interesen predel ili objekt. Me pra{uva{e za ne-

govoto ime i vedna{ pi{uva{e pesna. Koga pominu-

vavme pokraj rekata Pena vo Tetovo, me zapra{a za

imeto na rekata i vedna{ napi{a †brzi stihovi# za re-

kata i voop{to poimot †pena#, koi iskrena so mnogu

zna~ewe. Na godine{niot saem na knigata i pri sredba-

ta vo Dru{tvoto na pisatelite na Srbija, go zapra{av

Miqurko dali ja ~uva pesnata za Pena. Toj mi re~e deka

mo`ebi vo nekoja od svoite knigi ja objavil no mi re~e

deka vedna{ ke napi{e pesna na istata tema. I toj na-

vistina napi{a pesna Pena koja mene mi ja posveti so

zborovite †Na Danilo Prvoskopski# a pesnata zapo~-

nuva so stihovite †[to e ova brate ? Pena .......#.

Minaa mnogu Stru{ki ve~eri na poezijata, denes

vo Belgrad sedime so srpskite pisateli, glavno od moja-

ta generacija i so nostalgija se se}avame na izminatite

vremiwa. Prekrasen ambient na kafeanata †[est to-

poli# na bregot na re-

kata Sava vo blizina-

ta na Belgradskiot

saem. Tuka se Adam Pu-

sloi}, ve}e akademik

(kako mladi ne mo`ev-

me ni da sonuvame deka

}e staneme akademci),

Radomir Andri} (koj

denes go smetaat za

†`iv klasik na srpska-

ta poezija#) na{iot

drag Viktor [ekerov-

ski, Slave \orgo Dimo-

ski, kriti~arot i poe-

tot Du{an Stojkovi},

Miqurko i drugi.

Prijatniot razgovor

naedna{ vozbudeno go prekinuva Miqurko, velej}i mi:

†Ka`i tema dodeka sum vo forma, vedna{ pi{uvam

pesna#. Bidejki ambientot e mnogu prijaten, jas mu ve-

lam, eve ja mojata tema: †kafana#. Miqurko ne ~eka

mnogu zema hartija i vedna{ pi{uva posveta †Na Da-

nilo Sekni`evniot# a pesnata bidej}i e te{ko prevod-

liva, nekako odi vaka:

†[to e prob

odeno, a {to e

seskopsko a ne

is~enuva:#

Pesnata zavr{uva so duhovito kolnewe vo nikoj

drug tuku vo egzoti~nata †duwova~a# (duwova~e mi!),

rakija koja vo momentot najmnogu se pie vo Belgrad, pa

duri i na Saemot na knigata. Se razbira, Miqurko na

krajot ja potpi{uva i kafeanata vo koja sedime vo negov

stil †6 top– ola!#. Nekoi od negovite pesni koi gi pi-

{uva vo migot, gi †bele`i# so krv, odnosno gi posipu-

va so kapki rujno vino. Boemstvoto ne e mrtvo.

Pokraj mnogu vozbuduvawa na Saemot na knigata

vo Belgrad, prisustvuvame i na {tandot na izdava~kata

kuka †Arka# na Risto Vasilevski, kade {to be{e promo-

virana edna isklu~itelna edicija na srpskata poezija

odnosno na {est srpski poeti izdadeni dvojazi~no, na

srpski i na makedonski. Spored zborovite na izdava~ot

taa edicija }e se zbogatuva i vo idnina, davaj}i isklu-

~itelen pridones vo literaturnite i voop{to vo kul-

turnite vrski pome|u dvete zemji.

Ne se dava nekoga{nata srpska i makedonska poet-

ska avangarda. Bilo taa da se narekuva postavangarda

ili postmoderna, seedno. Site tie izvonredni avtori

do den denes ne prestanuvaa da objavuvaat vredni dela.

MIQURKO

VUKADINOVI]

20.11.2009 31

nnoovvaa ppooeezziijjaa

Miqurko Vukadinovi}

Tvrdo na tvrdo

(Koga umetnikot navistina e mrtov?)

eden:

Sekoj umetnik

e nepoznat i umira

mlad

dva:

Sekoj umetnik

e `rtva

na sistemot

tri:

Sekoj umetnik

e arheologija koga

umira

mlad i

ogromen

~etiri:

Sekoja mladost

e fabrika na

Miiilata!

pet:

Skoja hartija

e eksperiment

na zvukot

i smislata

Sekoja hartija

e sopstvena namera

i krah

{est:

Site fabriki se

pre-

fabrikuvani

sedum:

Koga misli{

na umetnikot koj

zaminal isto e

kako da si se simnal

od bespa}ata

na koi pi{uva kirili~no:

pobelenata hartija

temnee

osum:

Samotija e da bide{ mlad

umetnik

vo stara Srbija

Devet:

Umetnikot e

desetina

Deset:

Pos

(t)

ledni...

Ohrid

(za Poetskata no} vo Velestovo)

Najprvin za-

Gado~noto nebo go o-

-pismeni siot pri-

-zemen / suvo-

-zemen svet

A potoa pro-

-bori, za site nas, oh

Ridski!

Miqurko Vukadinovi}, roden e vo seloto Gorwe

Svra~e. @ivee i raboti na relacija Belgrad - Svra~e

- Bukure{t.

Izbor od bibliografijata: Slobodno Sredozemje,

Splavot prokapuva, Vodjezdik, Vodena re{ublika, Ame-

rika e neobraboteno lozje, Ep za Slivomevot i dr.

32 20.11.2009

nnoovvaa ppooeezziijjaaMiqurko Vukadinovi}

Venec na prozonemi

(ednoredni prikazni)

TELEZAUR: `ena i s¢ drugo

Napomena za Glodarot i ^itatelot:

A koga raska`uva~otqub Markovi} (velemajstor za

kusoraskazite) me pokani da £ se pridru`am na gene-

racijata RASKAZI (site se tuka, bezbeli...) i me potse-

ti deka site pi{uvale raskazi pod deset reda (prozo-

vesti, {to te~at!) jas vo znak na otpor vedna{ premi-

nav na ednoredni, kakvi {to ne sme pi{uvale.

Kako {to se fonemite najmali edinici na Ne{to,

prozonemite se najmali edinici na raskazite ili na ona

{to bi trebalo da bide...provle~ili{te.

1. Be{e toa na prdliviot Balkan...

2. (ne~itko)

3. \avolot go gledaat, odnapred - odnazad:

Srboslav e evroson.

4. @enite od v~era se nepostojni su{testva.

5. Pizduvnav, nakraj.

6. Ezeroto - kako i pi~kata - stanuva i odi.

7. Sakuvanova vla`na zamina niz soka~eto

8. Bog na obla~noto nebo, `enata na siv

oblak, ma`ot vo vre}a.

9. Ebi{evec sekoga{ e na sred pat.

10. Vo suvo bure se kapat, od nogavici pijat a

`iveat vo Dolni Kal.

Mladenova~ki krug vo sreda

1. Despot ovde mora{e da padne & od kobila.

2. Topola e pove}e otkolku knezovnost.

3. Lipite cutat, ise~eni...

4. @elka i Jagnila }e se prijavat na `elkijada.

5. Mladenova~ka e pragot na Belgrad, dlaboko

£ e spu{ten korenot.

6. Na sekoj mladenov~anec na jazik mu visi

zborot pi~ka.

7. Gospo|ata zasedna prekured i mladenova~ki.

8. [umadija e prikazna od Despot i navaka i nataka.

9. Mladenovac na {umadiski dijalekt i ne ti e

nekoj grad.

10. Ovde ne se igra na mali gol~iwa.

Sa~ma vera

1. [titot na verata prokapuva od esenta.

2. Grmu{ka nade` + ~estak vera = bardak qubov.

3. Dramata na srpskata golgoda u{te ne zazela

zamaf.

4. Ni tro{ka ne sme zele od Isusovata masa a

ve}e mu pla}ame na carot...

5. Koja e razlikata pome|u Adam i Eva neka

ka`e... Obrenovi}.

6. Tropav na neizvesna vrata, |oamiti.

7. Skromna Srbinka na polna mese~ina so mene

ra|a samo Kaini.

8. Zo{to i drugpat Hristos bi doa|al vo vakva

Srbija ba{ za Golemi Posti.

9. Skromniot risjanin pladnuva vo hramot a na

slava misli koga }e mu dojde...

10. Za vreme na pro{etkata }e ti raska`uvam za Bog.

Prevod od srpski

Slave \or|o Dimoski

20.11.2009 33

lliirrsskkii zzaappiissii

Aco Gogov

SLOVOSLIKI

* * *

Po s¢ li~e{e na nekoja ~udna bukva od azbuka na

nepoznat jazik. Pi{uvaj}i te, vo isto vreme te otkri-

vav oti ti ne znae{e za moeto postoewe i zborot qubov

go izgovara{e naopaku. Ima{e denovi koga bega{e od

svojata azbuka kako od zatvor, a jas te pi{uvav mislej}i

deka te zagraduvam vo senkata od prstite, za da ne mi

pobegne{. Ja igravme igrata na progonitel i progonu-

van: me|u nas protekuva{e rastojanie kako te~en

pravopis.

* * *

Te pribrav od patot: rastegnata, osamena, bolna,

so edno ~udo bolesti i bole{tini; dolga, mnogu dolga,

predolga re~enica, so oftiki, ka{lici, damla, bode`,

abra{, srcebiewe, safra; ti ja storiv bezli~nosta vo

ku}a, moja ku}a, nedovr{ena ku}a na vetrot, mala.

* * *

Go ispi{av denot kako pismo, so kaligrafski

bukvi. Ja napi{av to~nata viso~ina na nezadovolstva-

ta, ja utvrdiv {iro~inata na sopstvenite stravovi, ne

zaboraviv da ja obele`am i kosinata pome|u proletta i

letoto, so modro mastilo ja ozna~iv oddale~enosta me|u

qubovta i omrazata i, eve sum! Bukvite na denot se pred

mene, trajni i nepromenlivi. Go isprativ denot napi{an

so krasnopisni bukvi na poznata adresa - do sebe.

* * *

Ti be{e obi~na zapirka, siroma{na i ostavena vo

belinata kako crno par~e jaglen ostaveno na glavata na

zimski Sne{ko, crno oko nad negoviot {ilest nos. A

mo`ebi be{e i zapren zdiv koga pod na{ite noze se otvo-

ra predelot kako bezdna vo koja, od strav, samo podyir-

nuvame mi`ej}i so o~ite. Vaka ili onaka, ti be{e kamen

za sopnuvawe vo mojata ulica. Te izbri{av so bela

gumi~ka i te staviv vo xebot. Za nekoja idna re~enica.

* * *

Vkusuvawe morkovi, domati, diwi, lubenici, mag-

danos, maruli - eden prastar sok niz na{ite `ili strui

i gi {iri grankite i lisjata. Rastewe preku letoto, za

sebe, vo sebe, nevideni od drugite, sopstveni gospodari

na na{ata vegetacija. Nie, lozi koi se vieme kraj

yidovite, preku prozorcite, zasolneti od `egata,

{umski bogovi, izvori - rasteme i te~eme, te~eme i

rasteme, se ra|ame kako zborovi-plodovi. Izmieni!

* * *

Ima{e vo nea nekoja blaga serioznost koja me

privle~e - nasproti izve{ta~enata i preterana vese-

lost na drugite. I toga{ po~nav da ja pi{uvam ovaa pri-

kazna koja zapo~nuva{e od zamagleniot prozorec na avto-

busot na koj taa ja ima{e potpreno glavata, a zavr{uva{e

na rampata na `ivotot, kade site nie, bez isklu~ok, gi

pla}ame svoite dolgovi. Prikaznata ja vramiv vo sop-

stveniot soben prozorec. I gi spu{tiv roletnite.

* * *

Ne~ie prisustvo visi vo vozduhot. Znae{ po

nakr{eniot tavan, po vilu{kite koi ti pa|aat od

racete. Mo`no li e toa da e samo esenta koja, {totuku

pristignata, ja pottura te`inata vo prostorot? Ili

se toa zaboraveni predci koi, nevidlivi, sakaat da ja

vkusat ve~erata? Otvori ja vratata, pu{ti go vnatre

prisustvoto koe ti visi na slepoo~nicite. Duri toga{

}e mo`e{ da go vidi{ tainstvoto: crno ili belo, nad-

vor od zborovite!

* * *

Trudna ku~ka so naduen stomak gi pre~ekuva

slu~ajnite namernici no i posetitelite, se umilkuva

prevrtuvaj}i se na maznite plo~i, mal Kerber koj go

~uva vlezot vo pe{terskata crkva Sv. Atanasij vo

Struga. Mona{ki }elii izdlabeni vo kamenot, dve dolu

i edna gore, na katot, prostori rimuvani so temnina-

ta i ti{inata, nevidlivi stapalki na nekoga{nite

ma{ki pustino`iteli, temjan, drveni skali kako most

kon neboto!

34 20.11.2009

ppooeezziijjaa

Marko Pavlovski

Demonot na bolesta

Skrien zad zgasnata yvezda,

na krilja od ~ove~ka bol gi nadletuva{e

dotoga{ spokojnite planeti

mojot star poznanik: Demonot na bolesta.

[ire{e bacili po telata,

so semiwa na idniot pla~,

see{e nemir me|u yvezdite.

Koga me zdogleda, pobedni~ki se nasmevna.

Vo sporedba so drugite prisutnosti

toj be{e vidliv: krilat titan, seja~ na ~uma.

Go zarazi so samiot sebesi

toj sega razbolen prostor i zamina

da soo~i nekoi novi su{testva so gor~inata

na porazot.

Pesna na Ivana

Tvojata blizina ja oddale~uva tagata

i nautro se budam so inakvi stihovi.

Sepak, ne mo`e{ sekoga{ da bide{ so mene

no vo takvi migovi

povtorno me preplavuva samotna temnina.

Tvoite dopiri se nebesna svetlina

vo o~ite ti se gledaat

~eli~ni povr{ini na okean od nekoja zaboravena

planeta,

tvoite nasmevki mi pra}aat novi muzi.

Le`am kraj tebe na bregot na Atlantida,

i kako vitez na smalenata mese~ina,

se obiduvam da sozercam svetlina.

Stoletija minuvaat a jas ne se ~uvstvuvam ve~en;

vo prisustvoto na mojata dama jas sum samo obi~en

smrtnik.

]e se prolee u{te strast i omraza

po na{ite tela {to se ronat vo yvezdi

a mene mi se ~ini deka u{te utre

imeto }e mi bide ispi{ano na nekoj nadgroben

zapis.

Jas ne sum Lazar i ne }e se vratam od mrtvite,

a na mojot kamen brod

}e stojat datumot na ra|aweto i smrtta

mo`ebi i nekolku stihovi

osven ako karpata ne ja smeni drvo

pa toga{ }e bidam samo krst nad zemja.

Zasekoga{ }e postojam vo ovoj svoj tih svet

no toa ve}e odamna go prorokuvale

poveli~estveni bajraktari od mene;

mojata cel e so mene da ostane{ i ti.

Bezimena i eroti~na do bol,

poinakva od bespolovite ideali na drevnite doba.

U{te malku }e go vpivame sonceto na novoto

iljadaletie

a potem }e pomineme na ova mesto, bel moj ognu.

Nikoj ne }e nñ ja ugrozi polo`bata;

}e se gri`am za toa, makar i sogorel vo sega{nosta.

Tamu }e mi treba cela ve~nost za da te ispratam

do doma

a no}ite nema tolku lesno da ja izneverat mojata

qubov

so predavstvo kon silite na denot.

Marko Pavlovski e eden od najmladite i najta-

lentiranite hrvatski poeti. Go smetaat za golema nade`

na hrvatskata poezija. Negovite stihovi se eksplozija od

intelektualen stav kon svetot, no i od cvrsta i nepo-

kolebliva vera vo qubovta. Se odlikuva so eliten pri-

stap kon stilot, so postmoderna intonacija, no i so {i-

roko otvoreno srce kon site ne{ta za koi pee. Ovde prv-

pat se objavuvaat na makedonski devet pesni od ovoj po-

etski talent, koj ima delumno i makedonsko poteklo.

MARKO

PAVLOVSKI

20.11.2009 35

DEMONOT NA BOLESTA

Soba na bledata svetlina

Mese~eva svetlina minuva

niz re{etkite na Sobniot prozorec.

Vo Sobata ne smee da se zboruva,

da se pee ili da se proizveduva

kakov i da e zvuk ili dvi`ewe

rodeno od emocija:

smee samo da se ~ekori i da se razmisluva.

Vo Sobata ima edno ogledalo

koe go postavile za da me ma~at:

sekoga{ koga }e se poglednam

gledam crna dupka koja vo sebe gi cica

site yvezdi i galaksii na ~ij rab

taa se nao|a. Vo sebe gi primav

telesnite yvezdi na mladosta:

ispolent sum so svetlina,

nema pove}e prostor vo mene

za sjajot na beskone~nata temnica.

Baba (1925&2008)

Sonuvav eksplozii od svetlina

kratkotrajni beli kupoli

raseani vo forma

na beli snegulki

vezovi

kakvi {to veze{e

mojata baba.

Babo,

doprena od besmrtnosta na qubovta!

Se somneva{e vo svetlinata

so golemo S, a obredot be{e takov

zatoa {to †risjanite pravat najdobri pogrebi#;

toa ti be{e poslednata `elba.

Moja babo, dokaz za minlivosta,

mu se raduvam na tvoeto zaminuvawe,

ti toa bi go razbrala.

(Ja krijam tagata me|u stihovite;

koj sega }e mi pe~e poga~i

na }umbeto i }e gi prema~kuva

so stopeno maslo i na niv

}e redi trkalca od tvrdo vareni jajca?

Babo draga, svetlino moja!

Da te nemav tebe,

nema{e da bidam mlad.)

Babo

blesok na eksplozijata!

Posrebruvaat kosite na mojata mladost!

Ti, ne`nost na spomenot!

Najdraga moja babo...

Hrani me so svetlina

Hrani me so svetlina

i jas }e te nagradam.

Bidi vnimatelna kon mene

i }e ti bidam zdravo dete.

Prekrij me so svoite zraci

i }e ti donesuvam radost,

poka`uvaj}i deka se nao|am vo tebe,

embrion vo utrobata na sonecto.

Svetlinska ptica

Da se rodi{ kako svetlinska ptica

da go nabquduva{ svetot

od nebesni viso~ini!

Kakov `ivot bi bil toa!

Ne bi kopneel po biseri

tuku bi mi gi nudele na podavalnik!

No, ve}e znam deka ne bi postoele ni vistinska

qubov

nitu ovie stihovi

{to bar za mig me vodat

vo edna poinakva stvarnost.

36 20.11.2009

ppooeezziijjaaMarko Pavlovski

@ivotot na poetite

†Majko, kako se ra|aat poetite?#

†Toa ne e te`ok odgovor sine,

znaj deka tie ne se od Zemjava

tuku svetot gi grabnuva od yvezdite. -

†Se vra}aat li nekoga{ tamu? -

†Samo odbranite sine, samo odbrani. -

†No, toga{... Tagoven e `ivotot na poetite!

Tolku osamen i besmislen!

Majko, koga }e porasnam,

sakam da bidam poet! -

Gatanka

Staklo sum {to ne se kr{i,

stol~e na koe ne mo`e{ da sedne{.

Dvor sum {to ne znae{ da go najde{,

izvor od koj retko koj se napil.

Niz vekovi vekuvam

i edna sum od malkute

ve~ni vrednosti

no malku lu|e me poznale;

pove}eto vrijat od omraza kon mene.

Retki se i odbrani ma|epsanite od mene.

Jas sum du{a na site kulturi

po~etna to~ka na site jazici i civilizacii.

Ne me cenat, no samo niz mene

se glasi ~ovekot niz stoletijata.

Nikoga{ nema da me snema

a mo`ebi i ne sum postoela.

Vrv sum na s¢ {to e sotvoreno,

progoneta ama besmrtna.

Samo so sfa}aweto

na sopstveniot `ivot

mo`e{ da me rastajni{.

Tvoeto srce sigurno go znae

odgovorot na ova pra{awe:

Mi go znae{ li Imeto?

Koja sum jas?

Malata samovila

Sekoga{ koga }e me izneveri{

}e stanuvam s¢ pomala i pomala,

iako tvojata qubov sega ja dopira beskone~nosta;

gi poznavam lu|eto i nivnite na~ini.

Eden den }e dojde

`ena so crvena kosa i crno oko

i ti }e zaboravi{ na mene.

Koga }e progleda{ i nejzinata zloba }e ja vidi

svetlina,

toga{ ve}e }e bide predocna, kralu moj!

]e me bara{ od drugata strana na rekata,

po rabovite na pustinite i vrvovite na planinite,

no mene ve}e }e me nema

i ti }e se svrti{

i }e sfati{ deka si stanal eden star ~ovek

koj ve}e nikoga{ nema da seti radost

nitu }e ja vidi svojata mala samovila.

Prepev: Venko Andonovski

20.11.2009 37

pprriizzmmaa

Koj od nas so sigurnost mo`e da se zakolne deka

mo`e da ka`e, so odgovornost pred sebe, pred drugite

i pred Boga, {to e toa poezija. Mo`ebi e vistina deka

e taa †tajna vnatre vo tajnata# i, dokolku e taka,

mo`ebi treba da bideme zadovolni {to, makar navidum,

†s¢ stanuva jasno, pojasno, najjasno#, iako †potoa samo

za mig da stane tajna#. Ovie istrgnati blesoci od poe-

zijata na Gordana Mihailova Bo{nakoska se veliko

ohrabruvawe deka sepak nekakvo nayirawe na skica

{to mo`e da bide uverliva i da uka`uva na vistinska-

ta priroda na poezijata e mo`no, iako taa e privreme-

na, sosema migovna. Zatoa tolkuvaweto e mo`no, no

pred s¢ kako razbirawe, kako simpatija, kako golemo

DA na ~udoto na poezijata. Velam ~udoto, za{to se pri-

setuvam na onaa misla na Breton deka poezija mo`e da

razbere samo onoj {to e vo sostojba da zamisli kako

kow galopira vrz jabolko. O~igledno deka poezijata

im prinadle`i na onie duhovi, seedno dali se avtori

ili ~itateli, koi se podgotveni da veruvaat deka pos-

toi onoj ~ekor od sedum milji i deka sekoj od nas mo`e,

barem vo velikite soni{ta, da se potkrene makar ne-

kolku santimetri nad zemjata.

Vo svojata znamenita kniga Strukturata na mo-

dernata lirika, kako edno od su{tinskite svojstva na

modernata lirika Hugo Fridrih go istaknuva me{a-

weto na morskite i suvozemnite elementi, naveduvaj}i

ja kako primer pesnata Marina na Rembo, vo koja mor-

skite sostojbi se iska`ani so kop-

nena leksika. Toa e svedo{tvo za

golemata metafori~ka mo} na poez-

ijata cvrsto da gi zgrap~i i da gi

soedini ne{tata {to su{tinski ili

prividno se opredeluvaat so razli~-

ni znaci. Vsu{nost, site znaeme deka

o~igledno ili podzasolnato vakviot

pristap od iskoni bil osnovnoto

svojstvo na umetnosta na poezijata.

Deka e toa taka imame golem broj

dokazi i vo poslednite dve knigi na

na{ata Gordana. Prviot e istaknat

kako zname u{te vo prvata pesna vo

knigata Tolkuvawe na moreto, vo

samiot naslov: †Moreto e zemja#, iz-

javuva poetesata. Natamu, vo mor-

skata pena se javuva jasminot, morskite mirisi se prene-

suvaat na kopnoto, mimozi, br{leni i ru`i niknuvaat

vo morskite dlabo~ini, niz zagrabite na isu{enoto

lisje {umat morskite branovi vo viso~inata na plani-

nata, i s¢ taka, vo besprekorna lirska pregratka vo

ovaa poezija gi sre}avame kopnoto i moreto. No poezi-

jata ne bi ja imala zavodlivosta so koja n¢ ma|epsuva

dokolku ne se upati navnatre, vo psiholo{kite pampi

i nesogledlivi podra~ja na psiholo{koto, du{evnoto

i duhovnoto. A vo tie prostori, se razbira, mo`e da se

vleze samo preku vratata na zborovite, zaradi {to i

Gordana Mihailova Bo{nakoska izjavuva deka †brano-

vite bea odraz na zborovite#. Taka stanuva jasno deka

moreto vo ovaa poezija e samo migoven izraz za pojavno-

to, za seopfatnoto, za bitieto koe, kako {to pee{e

Parmenid, †nitu e delivo, za{to e sosema ednakvo,

nitu nekade ima ne{to odvi{no {to bi go popre~ilo

da se dr`i zaedno, nitu, pak, nekade ima ne{to poma-

lku, tuku e seto ispolneto, so bitie#.

Ako e mo`no na eden vakov na~in da se zapo~ne

tolkuvawe na Tolkuvawe na moreto, toga{ e mo`no da

se konstatira deka nie vo najnovata kniga na Gordana

Mihailova Bo{nakoska sme dobile skapocen prilog

vo nadgradbata na na{ata sovremena poezija. Vo toj

slu~aj e jasno deka se raboti za poetesa koja pevot go

podrazbira kako mre`a za neulovlivoto, kako {to sre}-

no se izrazi eden drug na{ isklu~itelen poet. Neulov-

livoto mo`ebi ostanuva nadvor od

na{ata mre`a {to sme mu ja tok-

mele, no zarem e mal podvigot {to

na{ata poetesa `iveela so naum da

trgne vo eden takov duhoven podvig.

Za{to e pove}e od jasno oti e s¢

u{te na sila konstatacijata deka

pra{awata se pova`ni od odgovo-

rite i deka golemiot obid e vistin-

ski spomenik za duhot {to se re{il

da go prezeme. Za vakvite tvrdewa

ima dokazi, osobeno vo knigata Do-

kazi na na{ata poetesa.

Vo ovaa najnova nejzina kniga

ne se tolkuva moreto, toj simbol na

sevkupnosta na bitieto, tuku potra-

gata e sega naso~ena kon emanacija-GORDANA MIHAILOVA BO[NAKOVSKA

Sande Stoj~evski

LIRSKI DOKAZI ZA VNATRE[NOTO MORE

(Osvrt kon najnovite poetski knigi na Gordana Mihailova Bo{nakoska,

Tolkuvawe na moreto i Dokazi)

38 20.11.2009

pprriizzmmaaSande Stoj~evski

ta na bitieto, kon mnogubrojnite znaci {to mo`at da

se zabele`at, kako {to pee na{ata Gordana, †vo blagiot

sviok na umot#. Lirskata qubopitnost e naso~ena da

gi dolovi nevidlivite yvona na nekakvi zadumni kam-

bani, na nekakvi notni znaci, na ne{to {to se nayira

zad proyiren prevez, nakuso, poetesata e ubedena deka

†s¢ se dvi`i po nevidlivi pateki#. Zatoa, kolku {to

e ogromna nesogledlivosta na svetot {to se nayira zad

razdvi`enata zavesa na `ivea~kata tolku e zgolemena

i zasilena na{ata `ed za prodol`uvawe na potragata,

za obidot da se traga po dokazi za kolku-tolku uver-

livost na slikata {to ja spe~aluvame za sebe, za svetot

i za drugite. Ottuka e mo{ne precizna opredelbata na

Vlada Uro{evi} koga }e konstatira deka †interesir-

awata na ovoj poet osobeno se svrteni kon prostorite

na tainstvenite vrski koi se prepletuvaat pome|u

sudbinata na poedinecot i predelot okolu nego, me|u

`ivotnata linija na lirskiot subjekt i konturite

na gradovite niz koi minuva, me|u individualnite

egzistencii i postoewata na materijalnite pred-

meti {to gi opkru`uvaat#. Ovaa konstatacija, se

razbira, se odnesuva na prethodnite knigi na Gordana,

no taa e isto tolku soodvetna i precizna koga se pri-

menuva vrz poezijata vo Dokazi, i ne samo zatoa {to i

vo ovaa najnova kniga poetesata konkretno izvestuva:

†Gi gledame site na{i

predmeti

doneseni od doma,

izlo`eni vo izlog:

site ~inii, ~a{i,

ali{ta, bluzi, pantaloni,

i site na{i drebulii...#

tuku, pred s¢, zatoa {to ovde predmetite kako da se

potopeni vo edna emotivna i intelektualna, duri bi

rekol metafizi~ka atmosfera. Tie †kamen~iwa vo ~a-

{a, {kolki vo druga..., vazi mali od keramika, terako-

ta, taa mandolina pod ovie sliki#, site tie konkretni

predmeti se zavitkani vo zaspani noti, vo nekakvi zvu-

ci od prirodata na se}avawata, vo nekakvi zborovi na

nekoj drug jazik, na dogradbi vo drugi pesni, nakuso, mater-

ijalniot konkreten svet maj~inski e u{u{kan vo duhov-

na postela, oblagnat i smiren, spitomen i produhoven,

ednostavno re~eno, rasko{no lirski preraboten.

Sekako deka od poezijata ne se o~ekuva da ponudi

poinakvi dokazi od ovie zavodlivi lirski tragi {to

svedo~at za nejziniot naum da bide odraz, eho na bitie-

to, eho {to e mnoguzna~no, poluproyirno, snabdeno so

istite atributi {to gi nosi i bitieto od koe taa emani-

ra, za koe svedo~i i komu kopnee da mu se vrati.

Stanuva jasno deka poezijata na Gordana Mihai-

lova Bo{nakoska od nejzinite dve novi poetski knigi,

biduvaj}i silen pottik za eden vakov obid da se razgova-

ra za prirodata na umetnosta na poezijata, go spe~aluva

na{eto golemo vnimanie i zaslu`uva isklu~itelen

respekt i visoko istaknato mesto vo podemot na sovre-

menata makedonska literatura.

Gali~nik, 14 avgust 2009

20.11.2009 39

kkrriittiikkaa

Paskal Gilevski

SKAPOCENIKNI@EVNI RASKOPKI

(Za knigata †Javnopis# od Gane Todorovski, Matica makedonska, Skopje, 2009)

Knigata (a jas bi ja narekol zbornik) so litera-

turni zapisi, kritiki, komentari i promotivni slova,

esei i kulturolo{ki bele{ki od na{iot eminenten i

nepovtorliv poet, nau~nik i literaturen kriti~ar i

prevoshoden prepejuva~ (pomakedon~uva~) Gane Todo-

rovski, se vsu{nost javno soop{teni vo tekot na posled-

nive nekolku godini (so po nekoj isklu~ok) vo na{ata

periodika i vo kni`evnite spisanija. Ovaa kniga (zbor-

nik) e edno kontinuirano dore~uvawe (pa i dopolnuva-

we) na dvete prethodno publikuvani knigi pod naslo-

vite Re{ki i {arki po yidovite na vremeto (2001) i

Dopirawe na nedoprenoto (2003) od sli~en `anrovs-

ki karakter.

Kako {to }e navede i samiot avtor vo svojot kon-

cizen voved, vo ramkite na Javnopis se smesteni ~etiri

tematski blokovi niz koi se raspostilaat brojni vpe-

~atlivi ka`uvawa za interesni i privle~ni epizodi

od podolg vremenski rasteg niz koj se slu~uva fenome-

not na makedonskata literatura i publicistika. A toa

se: I. Po na{inski za na{inskoto (Kni`evni raskop-

ki); II. Zagledbi i dogledbi preku plotot; III. Po tra-

gite na istoriografskata misla; i IV. Makedonium.

Vo ova najnovo delo na eden od sto`ernicite na

na{ata nacionalna literatura i kni`evna nauka, vsu{-

nost, predmet na kriti~ko-eseisti~ko, literaturno-

istorisko i kulturolo{ko vnimanie se dela i opusi na

makedonski avtori od v~era i denes, kako i plipot pra-

{awa od interslovenskite kulturni i literaturni

vrski, no i mo{ne suptilni zapisi za dostojni tvorci

od na{ata kulturna opkru`ba. Vpro~em, poprecizno

ka`ano, nastojbata na avtorot, kako {to najavuva i sa-

miot, e glavno naso~ena kon vrednuvaweto, rasvetluva-

weto informacii i odglasi za tvorbi od makedonska-

ta sovremena literatura i publicistika, prosledeni

vo tekot na nivnoto premierno pretstavuvawe ili kako

proekt na podocne`ni izvorni prou~uvawa. Napolno

se soglasuvame so nego deka takvata negova zalo`ba ne

e samo sekavi~nost na namera za pravovremeno reagira-

we, odglas i procena, tuku i korektnost na pozicija za

kolegijalno vnimanie koe izvi{eno vo stepen i ram-

ni{te na mo{ne zavidna upatenost i specijalisti~ka

kompetencija govori mnogure~ito i za osposobenosta

na na{ata kulturna sredina da im pridava na razvoj-

nite procesi na sovremenata makedonska literaturna

umetnost status i kvalifikacija na evropski rezoni

i standardi.

Ne slu~ajno gi potencirame (vo kurziv ili ita-

lik) gornive kvalifikacii za avtorovata upatenost i

kompetencija vo domenot na negovite interesirawa i

prou~uvawa, kako i za statusot na evropski rezoni i

standardi na sovremenata makedonska literaturna umet-

nost. So toa, imeno, sakame da ja istakneme i da ja poten-

cirame svesta (i, ka`ano prli~evski, samosvesta) na

avtorot za takvite suptilni procesi na planot na uni-

verzalnite duhovni vrednosti. Zna~i, ednostavno, sa-

kame da ka`eme deka Gane Todorovski ne e samo odli~en

literaturen nau~nik, prou~uva~, kriti~ar i analiti-

~ar, tuku i golem literaturen i kni`even mislitel.

Knigava so predizvikliv naslov (prvobitno: Javno-

pis, potpren vrz mali tajni#), sodr`i ramno ili vkupno

sto (100) oddelni tekstovi (!) i e kompletirana so sood-

vetna pomo{na aparatura, koja, vpro~em, e neizbe`na i

potrebna za knigi od vakov vid i volumen, so register

na li~nite imiwa i bele{ki za prilo`enite tekstovi,

eden fantasti~en kni`even itinerar za snao|awe vo taa

donemajkade bujna ganevska literaturno-nau~na xungla,

vo koja mo`e da zatalka duri i poupateniot i posnaodliv-

iot istra`uva~, odnosno ~itatel!

Da gi navedeme li site naslovi? Ta samo za toa ni

se potrebni nekolku stranici! No, }e gi spomeneme

najva`nite, a }e ostavime ~itatelot nekako da dojde

do knigata i da gi pro~ita site tekstovi; najposle, site

se vredni i neodminlivi!

Prviot tematski blok sodr`i 32 teksta od koi

sekako neizostavni se: †Pulevski - golemiot prethod-

nik na K.P. Misirkov# - promotivna re~ odr`ana vo

MANU na 19 noemvri 2003 godina, a po povod izleguva-

weto od pe~at na znamenitata kniga na Pulevski, Slav-

jano-makedonskata op{ta istorija, zna~i, vo vreme-

to koga na vlast bea onie koi sega (vo opozija) so petni

`ili se protiv anti~koto poteklo na Makedoncite.

Vo ovoj blok vleguvaat i napisite za Stefan Verkovi},

nekolku tekstovi za Racin (†apsolutniot sonuva~ na

40 20.11.2009

kkrriittiikkaaPaskal Gilevski

Makedonija#), potoa za Kiril Penu{liski, Branko Va-

ro{lija, Petre M. Andreevski, Luan Starova, Anton

Popov, Bratislav Ta{kovski (za pesnarkata Gola zemja),

Rade Siljan (za stihozbirkata Senki na tatkovina-

ta), za Ante Popovski i za drugi avtori.

Vo vtoriot tematski blok {to e sostaven od 23

tekstovi }e gi apostrofirame: Slovo za Pu{kin, Uk-

raina vo publicisti~kata re~ na @inzifov, Ruskata

diplomatija i makedonskite branuvawa, potoa teksto-

vite za [trosmajer, za vencenosecot Slavko Mihali},

za bra}ata Sami i Naim Fra{eri, slovoto za Sterjo

Spase, za Fatos Arapi, u{te eden vencenosec na SVP,

potoa za Stefan Micov Vlahov, za bugarskite pisateli

Georgi Konstantinov i Georgi Grozdev, promotivnata

re~ za knigata Dol`nosti i nasladi od Cvetan Todorov

i drugi.

Tretiot blok sodr`i 16 tekstovi me|u koi pomar-

kantni se: Lekcii po samozapoznavawe, predgovor kon

knigata na Veroqub Andonovski za Ivan Mihailov;

potoa Urivawe na edno tabu, promotivna re~ za kniga-

ta S¢ za Makedonija od Todor Akeksandrov - vo izbor,

predgovor i redakcija na d-r Zoran Todorovski, potoa

Odglasi na pogledite na P.D. Draganov za makedonsko-

to pra{awe vo Rusija, Mislovnik bez dno, za dnevnikot

na K. P. Misirkov; potoa tekstot Pavel N. Miljukov

za ukrainskoto i makedonskoto pra{awe; Pogled kon

literaturnite prilozi vo spisanieto Makedonski go-

los 1913/1914; Analiti~ar na opstojbata# za knigata

Id ego sum od Zoran Todorovski i drugi.

^etvrtiot temetski blok se sostoi od 29 tekstovi

me|u koi }e gi istakneme pisanijata Poezijata i na-

{ata prerodba - vovedna re~ na vtorata ve~er od prvite

Stru{ki ve~eri na poezijata (7 septemvri 1962 g.); Ne-

izbe`nosta od samopoznavaweto za dvodomniot pisa-

tel, {tipjanecot Petar Zavoev, Svetlinite na eden

{irok i mnogustran tvore~ki anga`man za akad. Ha-

ralampie Polenakovi}, potoa tekstovi za Dimitar

Mitrev, Ta{ko Georgievski, Ivan Dorovski, Ante Po-

povski, Stojan Andov i na krajot nekolku provokativ-

ni tekstovi za Venko Markovski. Ovoj blok, a vsu{nost

i celata kniga zavr{uva so tekstot Blagodarstvena

re~ - re~ odr`ana na 11 maj 1994 godina, vo salonot na

†Misla#, po povod 65 godi{ninata od ra|aweto na av-

torot i 50 godini od negovata literaturna dejnost, pri

{to }e iznese edna poznata sentenca na Tomas Man, se

razbira, parafrazirana, odnosno pomakedon~ena: Kaj

{to sme nie, tamu e makedonskata literatura!

Vpro~em, kako zaklu~ok da ka`eme deka i ovaa

najnova kniga na akad. Gane Todorovski pretstavuva

zna~aen kni`evno i nau~no-literaturen vlog vo na{iot

kulturen ambient, zbogatuvaj}i go trendot za natamo{-

no seriozno i kompetentno prou~uvawe na oddelni li-

teraturni, kni`evno-istoriski dela i opusi, kako i

svoeviden osvrt vrz objaveni knigi od oblasta na opp{-

testvenata problematika na na{ata sredina i nacional-

na misla. Imponira {irokiot dijapazon na poznavawe

i strasnoto qubopitstvo na avtorot vo otkrivawe na

razli~nite plastovi vo opusite i delata na oddelni

avtori koi go okupiraat negovoto ve~no budno vnima-

nie za sledewe na literaturnite i kni`evno-istoris-

kite procesi, koi ja vitaliziraat na{ata sega{nost,

so site vozbudi i trendovi, so vpe~atlivite re{ki i

belezi karakteristi~ni za vremeto i za nacionalnata

opstojba.

Tekstovite na Gane Todorovski se odlikuvaat,

kako i sekoga{, so dlaboko analiti~ki fundirani pri-

stapi kon sekoja opservirana tema i sodr`ina vo raz-

li~nite dela, so voshituva~ki i iznenaduva~ki pro-

niknuvawa i mudri, bravurozni sintezi, so bogato eks-

plicirani prosuduvawa i so dragoceni komentari, pri-

toa mo{ne uverlivo i avtoritetno legitimiraj}i ja i

svojata vokacija na odli~no informiran poznava~ na

kni`evnata materija, kako superioren nau~nik so †von-

seriska znajba i umeewe da im vtisne svoj pe~at, svoj

voshit, svoja ganetodorovska kni`evno-kriti~ka i

kni`evno-istoriska artikulacija#, kako {to edna{

voshiteno }e zabele`i i na{iot poet i kriti~ar Todor

^alovski.

Vpro~em, u{te edna{ imame pred nas edno zna-

~ajno ostvaruvawe od rasko{nata i neiscrpnata kni-

`evno-nau~na laboratorija na eden od najzaslu`nite

dostoinstvenici na na{ata literatura i kultura.

20.11.2009 41

rraasskkaazz

Onore de Balzak

STRAST VO PUSTINATA

-U`asna gletka!- izvika taa izleguvaj}i od mena-`erijata na gospodinot Marten.

Pred malku taa go nabquduva{e smeliot {peku-lant dodeka rabote{e so svojata hiena, kako {to seka`uva vo oglasite.

-Na koj na~in,- prodol`i taa,- mo`e toj da gi pri-pitomi `ivotnite do stepen za da bide dovolno sigu-ren vo nivnata naklonost za…

-Toj fakt koj vam vi izgleda kako nekakov prob-lem,- £ odgovoriv jas prekinuvaj}i ja – sepak e sosem pri-rodna rabota…

-O! - izvika taa pu{taj}i da £ zalebdee na usniteedna nasmevka na neverba.

-Vie zna~i veruvate deka `ivotnite se celosnoli{eni od strasti?- ja pra{av jas; treba da znaete dekanie mo`eme da im gi dademe site poroci so koi e za-dol`ena na{ata civilizacija.

Taa me gleda{e so v~udovidenost. -No, prodol`iv jas,- koga prvpat go zabele`av gos-

podinot Marten, priznavam deka i mene mi se izmolk-na od ustata, kako i vam, eden vosklik na golemo izne-naduvawe. Toga{ se najdov pokraj eden islu`en vojnikso amputirana desna noga koj vleze so mene. Negovotolice me stapisa. Negovata gorda glava be{e obele`anaso pe~atot na vojnata, vrz koja se zapi{ani bitkite naNapoleon. Toj star vojnik ima{e osobeno iskreno iveselo dr`ewe i sekoga{ me presretnuva{e so blago-naklonost. Toj be{e eden od onie vojnici kogo ni{tone go iznenaduva, koj nao|a povod za smeewe i vo posled-nata grimasa na nekoj svoj drugar, go pogrebuva ili gosoblekuva so draga volja, avtoritetno dofrluva doset-ki na topovskite tatne`i, donesuva brzi re{enija, a sezbratimuva i so |avolot. Otkako mo{ne vnimatelno gozagleda sopstvenikot na mena`erijata vo momentot kogatoj izleguva{e od svojata sobi~ka, mojot drugar ginapr~i usnite za da izrazi izvesen podbiven prezirpreku toj vid na zna~ajna lutina {to im e dozvolena nanadmo}nite lu|e za da se razlikuvaat od prostacite.Isto taka, koga voskliknav poradi hrabrosta nagospodinot Marten, toj se nasmevna i, ni{aj}i ja gla-vata, nadmeno mi re~e:

-Poznata rabota!... -Kako toa poznata?- pra{av jas. –Ako bidete qu-

bezen da mi ja objasnite taa misterija, }e vi bidam mo{-ne blagodaren.

Nekolku minuti po zapoznavaweto otidovme dave~erame kaj prviot gostilni~ar ~ij lokal im se ponu-di na na{ite pogledi. Za vreme na desertot, edno {i{e

so {ampawsko vino go vrati sjajot na spomenite na toj~uden vojnik. Toj mi ja raska`a svojata istorija i vidovdeka be{e vo pravo koga izvika: -Poznata rabota!

Koga se vrati doma, taa tolku me zadeva{e i meopsipuva{e so tolku vetuvawa, {to jas se soglasiv daja napi{am za nea doverlivata ispoved na vojnikot.Vpro~em, utredenta taa ja dobi ovaa ~udesna epizoda odedna epopeja koja mo`eme da ja naslovime †Francuzi voEgipet#.

Za vreme na ekspedicijata predvodena od genera-lot Dezeks vo Severen Egipet, eden vojnik od oblastaProvansa, otkako padna vo vlasta na Mograbinite,be{e odnesen od tie Arapi vo pustinata {to se pro-stira otade vodopadite na Nil. Za da stavat me|u nivi francuskata vojska rastojanie koe bi bilo dovolnoza nivnoto spokojstvo, Mograbinite izvedoa prisilenpohod i zaprea duri koga padna no}. Tie kampuvaa okolueden bunar maskiran so palmi, pokraj koi prethodnoimaa zakopano razni prehranbeni produkti. Ne pret-postavuvaj}i deka na nivniot zarobenik }e mu dojdeideja za begstvo, tie se bea zadovolile so toa {to mugi vrzaa racete i legnaa da spijat otkako izedoa ponekolku urmi i gi nahranija so ja~men svoite kowi.

Koga hrabriot Provansalec vide deka negoviteneprijateli ne se vo sostojba da go nadgleduvaat, vrapi-to se poslu`i so svoite zabi za da grabne eden jatagan,a potoa, pomagaj}i si so svoite kolena go namesti se-~iloto, go prese~e ja`eto {to mu onevozmo`uva{e dagi upotrebi svoite race i taka se najde na sloboda. Ved-na{ toj uspea da zgrabi edna karabinka i edna kama, seobezbedi so dovolno koli~estvo suvi urmi, so edna tor-ba ja~men, so barut i so kur{umi, go opa{a jataganot,javna eden kow i vrapito poleta vo pravecot kade {topretpostavuva{e deka treba da se nao|a francuskatavojska. Nestrpliv da go vidi odnovo bivakot, toj tolkugo presiluva{e kowot {to nabrgu kutroto `ivotnouslekna, so raskinati slabini, ostavaj}i go Francuzi-not sam srede pustinata.

Po nekoe vreme te{ko pe{a~ewe po peso~nata ram-nina, so o~ajnata hrabrost na zarobenik vo begstvo, prikrajot na denot vojnikot be{e prinuden da zastane. Ipokraj ubavinata na neboto vo no}ta na Orientot, tojve}e nema{e sila da go prodol`i svojot pat. Za sre}auspea da stigne do edna viso~inka na ~ija vr{ka seizvi{uvaa nekolku palmi, a nivnite lisja {to gi be{ezabele`al u{te pred dolgo vreme, vo srceto mu probudi-ja najubava nade`. Negoviot zamor be{e tolku golem{to toj naedna{ legna vrz eden graniten kamen, kap-

Raskazor †Strast vo pustina# e del od

knigata †Nepoznato remek delo# od Onore

de Balzak. Na makedonski jazik go prevede

Paskal Gilevski.

42 20.11.2009

rraasskkaazzOnore de Balzak

riciozno skroen kako vojni~ko leglo, pa tuka zaspa bezda prezeme nikakvi merki za da se za{titi dodeka spie.Toj ja be{e napravil `rtvata na svojot `ivot: se po-miri so toa deka }e zagine. Negovata posledna mislabe{e edno ogromno ̀ alewe. Toj ve}e se pokaja {to gi na-pu{ti Mograbinite ~ij skitni~ki `ivot po~na da muse nasmevnuva, otkoga be{e daleku od niv i bespomo{en.

Se razbudi ogrean od sonceto ~ii nemilosrdnizraci, {to pa|aa vertikalno vrz granitot, sozdavaa ne-podnosliva `e{tina. Vpro~em, Provansalecot nesmas-no se be{e smestil vo sprotivna nasoka od senkata {toja frlaa zelenite i veli~estveni vr{ki na palmite…Toj gi gleda{e tie osameni drvja i zatreperi! Tie gopotsetija na elegantnite stebla krunisani so dolgna-vesti lisja {to gi istaknuvaa saracenskite stolbovina katedralata vo Arl. No, otkoga gi izgleda palmitei potoa frli eden pogled okolu sebe, vo negovata du{avmig se rodi najstra{na beznade`nost. Toj vide edenokean bez niedna br~ka. Potemnetata pesok na pusti-nata se prostira{e vo nedogled na site strani i se is-kre{e kako ~eli~no se~ilo vrz koe nemo bie{e `ivatasvetlina. Ne znae{e dali e toa edno ledeno more ilinekolku ezera soedineti kako beskrajno ogledalo.Nosena od bezbroj se~ila, edna ognena para se viore{epreku seta taa podvi`na zemja. Neboto ima{e nekakov

orientalen blesok na edna o~ajna ~istota, bidej}i toane £ dava{e nikakov zamav na me~tata. Neboto i zemja-ta bea vo plamen. Ti{inata zastra{uva{e so svojatadiva i u`asna veli~estvenost.

Beskrajnosta i neizmernosta ja pritiskaa du{ataod site strani: ni perce od oblak na neboto, nitu edenzdiv vo vozduhot, ni slu~aen udar vo gradite na pesok-ta, ramnomerno razbraneta od sitni igrivi bran~iwa;nadokraj, horizontot zavr{uva{e, kako edno more, kogavremeto e ubavo, so edna linija od svetlina, isten~enakako ostriloto na sabja. Provansalecot go pregrna ste-bloto na edna od palmite, kako da be{e teloto na edenprijatel; potoa, zasolnuvaj}i se pod tenkata i pravasenka {to drvoto ja ocrtuva{e vrz granitot, toj zapla~e,i zgragoren sednat ja nabquduva{e so dlaboka taga neu-molivata scena {to se protega{e pred negoviot pogled.Toga{ nenadejno krikna kako da saka{e da ja isku{aosamenosta. Negoviot glas, zaguben vo {uplinite navi{inkata, so svojot tenok zvuk ne probudi vo dale~i-nata nikakvo eho; ehoto grmna vo negovoto srce: pro-vansalskiot vojnik ima{e samo dvaeset i dve godini.Navrapito go napolni svojot karabin.

-]e ima u{te vreme!- re~e toj, stavaj}i go nazemiosloboditelnoto oru`je.

Gledaj}i go okolu sebe temnosiniot prostor, voj-nikot me~tae{e za Francija. Radosno si namnisa napolnovodnite pariski kanali, si spomna na gradoviteniz koi be{e pominal, na licata na svoite prijatelii na site okolnosti na negoviot `ivot. Najposle, nego-vata ju`wa~ka imaginacija na~as mu dozvoli da gi nayrekamewata na svojata mila Provansa srede igrata na`e{tinata {to se branuva{e pod poslanata pokrivkavo pustinata. Ispolnet so janya od opasnostite na taasurova pustinska fatamorgana, toj sleguva{e poopa~nata strana na viso~inkata na koja se iska~i pret-hodniot den. Toj gi okokori o~ite od v~udovidenostkoga otkri eden vid na pe{tera, prirodno izdlabenavo ogromnite granitni plo~i {to ja formiraa osnova-ta na toa rit~e. Ostatocite na edna rogozina mu na-vestija deka ova pribe`i{te nekoga{ bilo naseleno.Po nekolku ~ekori zabele`a drvja natovareni so urmi.Vo toj moment vo negovoto srce naedna{ se razbudi in-stinktot {to n¢ povrzuva so `ivotot. Toj se nadeva{edeka }e `ivee u{te za da go slu{ne minuvaweto na ne-kolku Mograbini ili mo`ebi nabrgu da go ~ue grme`otna topovite; bidej}i vo toa vreme Bonaparta go voju-va{e Egipet. Pottiknat od taa misla, Francuzinot so-bori nekolku granki so zreli plodovi pod ~ija te`inase svivaa urmite i toj, vkusuvaj}i ja taa neo~ekuvana hra-na, se uveri deka `itelot na pe{terata odgleduval pal-mi. Slatkoto i sve`o meso na urmite vsu{nost mu jaotkrivaa gri`ata na negoviot prethodnik. Provansa-lecot odedna{ premina od dotoga{nata mra~na bezna-de`nost kon edna re~isi luda radost. Toj odnovo se is-

20.11.2009 43

STRAST VO PUSTINA

ka~i na vrvot od viso~inkata i vo tekot na ostatokotod denot se zafati so se~ewe na edna neplodna urma,koja vo prethodniot den mu slu`e{e kako pokriv. Edennejasen spomen go natera da pomisli na `ivotnite vopustinata; i, pretpostavuvaj}i deka tie mo`at da doj-dat da pijat od izvorot {to se gube{e vo peso~nite na-nosi na podno`jeto od karpite, toj re{i da se za{titiod nivnata eventualna poseta, stavaj}i pregrada na vle-zot od svoeto pustinsko zasolni{te. I pokraj toa {toprile`no rabote{e, i poradi golemiot strav da nebide rastrgan od yverovite dodeka spie, toj ne mo`e{evo istiot den da ja ise~e palmata na pove}e par~iwa;no uspea da ja kutne.

Koga kve~erum najposle padna toa kralsko drvo napustunata, bukata od negoviot pad odekna daleku i toabe{e kako krik ispu{ten od ustata na osamenosta; voj-nikot streperi kako da slu{na nekakov glas {to mu pret-ska`uva golema nesre}a. No, kako nekoj naslednik koj ne`ali dolgo vreme za smrtta na svojot roditel, toj gosogoli ubavoto drvo, natavreno so {iroki i dolgi ze-leni lisja, {to se vsu{nost negoviot poetski ukras, apotoa se zafati so pravewe na postelata vrz koja }e spie.

Premoren od `e{tinata i od rabotata, nav~aszaspa pod kameniot i crven svod na svojata vla`na pe{-tera. Srede no}ta negoviot son be{e naru{en od edenneobi~en {um. Toj se trgna vo svoeto sedalo i dlaboka-ta ti{ina {to vladee{e naokolu mu ovozmo`i da go ras-poznae isprekinatiot ritam na edno di{ewe ~ija divasila ne mo`e da mu pripa|a na nekoe ~ove~ko su{test-vo. Ogromniot strav, zgolemen u{te pove}e od temnina-ta, od {tamata i od fantazijata na sonot, vmig mu gosmrzna srceto. Toj duri i ne po~uvstvuva kako mu sekrena kosata na glavata koga, so ra{ireni zenici, votemninata vide dve slabi `olti svetlinki. Soprvo po-misli deka tie svetlinki se odraz na negovite zenici;no, nabrgu potoa, `iviot bleskot na no}ta mu pomognapostepeno da gi razlikuva predmetite {to se nao|aa vope{terata i, siot zgragoren, vide edno ogromno `ivot-no {to le`e{e na dva ~ekora od nego. Dali toa be{elav, tigar ili krokodil? Povansalskiot vojnik ne be{etolku obrazovan za da znae vo koj podvid e klasiran ne-goviot neprijatel; no negoviot u`as be{e tolku po-`estok kolku {to negovoto neznaewe mu gi pretpostavu-va{e site nesre}i zaedno. Toj pretprpe stra{no izma-~uvawe dodeka gi slu{a{e ~udnite brevtawa na toa di-{ewe, pritajuvaj}i go svojot zdiv, bez da se osmeli danapravi i najmalo dvi`ewe. Edna ostra mirizba kakoonaa {to ja ispu{ta lisicata, pa duri i poostra, po-proni`uva~ka i, taka da se ka`e, poopasna, zastra{u-va~ki ja ispolnuva{e pe{terata; i koga vojnikot jabe{e vkusil preku svoite nozdri, negoviot strav be{ena samiot vrv, bidej}i toj ve}e ne mo`e{e da go otstranisomne`ot za postoeweto na negoviot u`asen pridru`-nik, ~ija kralska pe{tera mu slu`ela kako no}en bivak.

Nabrgu odblesocite na mese~inata {to go proni-`uvaa horizontot, osvetluvaj}i go pritoa i toa mra~noduvlo, napravija neosetno da se osvetli i dam~estatako`a na edna panterka. Toj egipetski lav spie{e,skukulen kako gigantski pes, miren posednik na gospod-ska ni{a pokraj vratata na nekoj hotel. Vo eden momentpanterkata gi otvori o~ite i vedna{ potoa odnovo gizatvori. Liceto £ be{e svrteno nakaj Francuzinot.Iljada matni misli minuvaa vo du{ata na zatvorenikotna jadrata panterka; najnapred toj povte da ja ubie soeden istrel na pu{kata; no toj vide deka nema{e dovol-no rastojanie me|u nea i nego za da mo`e da ja zeme nani{an, pa cevkata bi go preminala teloto na `ivot-noto. A ako ja razbudi? Taa pretpostavka naedna{ govko~ani. Slu{aj}i kako silno mu bie srceto vo dlaboka-ta {tama, toj go prokolna toa silno biewe na pulsot{to go predizvikuva{e naviraweto na krvta, pla{ej}ise da ne £ go naru{i sonot; za{to dodeka taa spie, mo`eda smisli nekoj na~in kako da se spasi. Dvapati ja stavirakata vrz svojot jatagan so namera da mu ja prese~eglavata na svojot neprijatel; no te{kotijata da go pre-se~e toa krzno tolku tvrdo i so kratki vlakna, go nate-ra da se otka`e od takvata smela zamisla.

– A ako ja proma{am? Toga{ sigurno }e umram, -pomisli toj. Pretpo~ita{e da ja isproba sre}ata voborba so nea, pa se re{i da go ~eka razdenuvaweto. Za

44 20.11.2009

rraasskkaazzOnore de Balzak

toa vreme toj }e mo`e da ja ispita zaspanata panterka;nejzinata mucka be{e oboena so krv. –Taa sigurno dobrose najala!... – pomisli toj bez da se pra{uva dali goz-bata bila od ~ove~ko meso, {to zna~i deka taa nema dabide gladna do nejzinoto budewe.

Taa bez somnenie be{e `enka. Krznoto na stoma-kot i na butinite se iskre{e od belina. Mnogu malidamki, nalik na damkite od kadife, formiraa prekras-ni belegzii okolu {epite. I muskulestata opa{kabe{e bela, no zavr{uva{e so crni prsteni. Odozgoranejzinoto runo be{e `olto kako matno zlato, no mnogumazno i ne`no, so karakteristi~nite {ari, nijansira-ni vo forma na ru`i, {to slu`ea za razlikuvawe napanterite od drugite vidovi krvo`edni felisi. Taaspokojna i stra{na doma}inka ‘r~e{e vo gracioznapoza kako ma~ka vrz perni~e na udobna sofa. Svoitekrvavi {epi, nemirni i dobro vooru`eni so ostri kan-xi, gi ima{e smesteno pod svojata glava, koja sega po-~iva{e i od koja str~ea retkite i pravi vlakna na mus-takite, nalik na srebreni `ici. Koga taa bi bila takazatvorena vo kafez, Provansalecot sigurno }e £ se vos-hituval na nejzinata milovidnost i na silnite kontras-ti na `ivite boi koi na nejziniot runen pla{t £ davaakralski sjaj; no vo ovoj moment toj se ~uvstvuva{e sosemskr{en poradi nejziniot stra{en izgled. Prisustvotona panterkata, iako zaspana, prave{e toj da go setidejstvoto {to go predizvikuvaat magnetskite o~i nazmijata vrz bespomo{niot slavej. Hrabrosta na vojnikotv~as is~ezna pred taa opasnost, dodeka nesomnenojuna~ki bi se dr`el pred topovskoto grlo {to blujatkarte~en ogan. Sepak, mignoveno mu dojde edna bestra-{na misla i naedna{ prestana ~eloto da mu go oblevastudena pot. Postapuvaj}i kako ~ovek kogo nenadejna-ta nesre}a go dovela do krajnata granica, pa smelo £ pr-kosi na smrtta i se izlo`uva na nejzinite udari, toj ne-svesno ja sogleda tragedijata vo taa pre`ivelica i re-{i da ja odigra svojata uloga ~esno do poslednata scena.

-Zav~era Arapite mo`ea da me ubijat!...- si re~e toj. Smetaj}i deka }e bide ubien, hrabro i so nemirno

qubopitstvo ~eka{e da se razbudi negovata neprijatelka.Koga sonceto svetna, panterkata naedna{ gi ot-

vori o~ite; potoa energi~no gi protegna {epite, nebaresaka{e da gi razdvi`i svoite otrpnati ~lenki i da giotstrani gr~evite. Najposle se proyevna poka`uvaj}igi stra{nite zabi i ~atalestiot jazik, ostar kakoturpija.

-Kako nekakva gizdava gospodarka!... – pomisli Fran-cuzinot gledaj}i kako milovidno i koketno se prpela.

Taa ja izli`a krvta {to £ gi ima{e pocrveneto{epite i muckata, pa si ja po~e{a glavata so prekras-ni dvi`ewa.

-Dobro!... Podoteraj se malku!... – si re~e vo sebeFrancuzinot koj pritoa se razveseli i odnovo se ohra-bri, - }e si posakame eden na drug dobar den.

I ja zgrap~i kratkata kama {to im ja ukrade naMograbinite.

Vo toj moment panterkata ja svrte glavata konFrancuzinot, gledaj}i go so vtren~en pogled, bez da sepomrdne. Toj zatreperi od metalniot i nepodnoslivsjaj na nejzinite surovi o~i, osobeno koga yverkatatrgna nakaj nego; no toj ja nabquduva{e so gale`en iz-raz i zami`a kako bo`em da saka{e da ja ma|epsa, papo~eka da dojde do nego. Potoa, so ne`no dvi`ewe nazaquben ~ovek ja pogali, ~ini{ miluva najubava `ena,i so rakata lesno preku celoto nejzino telo od glava-ta do opa{kata, draznej}i £ gi so noktite elasti~nitepr{leni na `oltiot grb.

Yverkata sladostrasno ja podigna opa{kata, ao~ite £ se navla`nija i se razbla`ija; pa koga vojnikoti po tret pat koristoqubivo ja pogali, taa po~na daprede kako ma~ka koja izrazuva golemo zadovolstvo.No nejziniot mrmor doa|a{e od tolku mo}no grlo {toodeknuva{e vo pe{terata nalik na najdlaboki zvuci odorguli vo nekoja crkva. Sfa}aj}i ja va`nosta na toamiluvawe, Provansalecot prodol`i na toj na~in da jaskrotuva i da ja za{emetuva taa gordeliva diva milos-nica. Koga ve}e be{e siguren deka uspea da ja stivnekrvolo~nosta na kapricioznata dru`ni~ka, koja zasre}a prethodniot den ja ima{e zadovoleno svojataglad, toj stana i povte da izleze od pe{terata; pan-terkata navistina go pu{ti da odi, no samo {to toj seiska~i na rit~eto, taa skokna lesno kako vrap~e {tosletuva od granka na granka, pa po~na da se trie odnozete na vojnikot, sklop~uvaj}i se kako ma~ka. Potoa,vperuvaj}i gi vo nego o~ite koi ve}e ne bleskotea sotolkava neumolivost, ispu{ti eden div krik {to pri-rodonau~nicite go sporeduvaat so zvukot na pila.

-Taa mnogu bara!- vikna Francuzinot nasmevnu-vaj}i se.

Se obide da ja povle~e za u{ite, da ja pogali postomakot i silno da ja grebne po glavata. Otkoga videdeka toa mu uspea, toj so vrvot na kamata ja skokotnapo glavata, ~ekaj}i go momentot koga da ja ubie; no sepla{e{e deka nema da uspee za{to koskite £ se tvrdi.

Na pustinskata sultanka £ se dopadna darbata nanejziniot rob, pa ja krena glavata, ispru`uvaj}i go vra-tot i zadr`uvaj}ija smirenosta, poka`uvaj}i ja istovre-meno svojata slatka opijanetost. Odnenade` Francu-zinot pomisli da £ go zarie no`ot vo vratot ako sakaso edno zamavnuvawe da ja ubie divata princeza, durii ja krena kamata, koga panterkata koja nesomneno be{enasitena, graciozno legna pokraj negovite noze, odvre-me-navreme frlaj}i kon nego pogled vo koj, i pokrajprirodnata ostrina, nejasno se odrazuva{e ~udna blago-naklonost. Kutriot vojnik, potpiraj}i se na edna palma,jade{e urmi, no istovremeno frla{e ispituva~ki po-gled tu kon pustinata, kade {to bi otkril nekoj oslobo-ditel, tu kon stra{nata dru{ka, dremnej}i na nejzina-

20.11.2009 45

STRAST VO PUSTINA

ta nesigurna blagost. Sekoj pat koga toj }e frle{e go-lu{ka od urma, panterkata poglednuva{e nakaj mesto-to kade {to }e padne{e, i toga{ vo nejzinite o~i se~ita{e neverojatna nedoverba. Taa go nabquduva{eFrancuzinot so nekakva delovna pretpazlivost, no toaispituvawe najposle za nego be{e povolno bidej}i,koga ja zavr{i svojata tenka zakuska, taa so svojot ostarjazik mu gi izli`a ~evlite i sjajno go is~isti pravot{to se ima{e naplasteno na nivnite rabovi.

-No koga }e ogladni?... – pomisli provansalskiotvojnik.

Iako od taa nenadejna pomisla mu minaa studenimornici po teloto, toj po~na da gi izmeruva proporci-ite na panterkata, a nesomneno taa be{e eden odnajubavite primeroci na svojata rasa, za{to be{e tristapki visoka, a ~etiri dolga, bez da se smeta opa{kata.Toa nejzino mo}no oru`je, ovalno kako tojaga, iznesu-va{e re~isi tri dolgi stapki. Glavata, krupna kakokaj jadra lavica, se istaknuva{e so retka otmenost iostroumnost; vo nea, navistina, dominira{e studena-ta svirepost na krvo`eden tigar, no namnisuva{e i nafizionomijata na nekoja lukava `ena. Najposle lice-to na taa osamena kralica istovremeno bude{e edenvid na veselost, sli~na na onaa na pianiot Neron; taase napila krv i sega saka{e da si poigra.

Naedna{ vojnikot se obide da odi vamu-tamu, apanterkata ne go spre~i, tuku se zadovoli samo so toa{to go slede{e so pogledot, nalikuvaj}i taka pomalkuna verno ku~e otkolku na angorska ma~ka koja e vozne-mirena od s¢, duri i od dvi`ewata na svojot gospodar.Koga vojnikot se svrte, pokraj izvorot gi zabele`aostatocite od svojot kow, panterkata temu go be{eodvlekla negoviot trup. Taa ve}e ima{e progoltanore~isi dve tretini od nego. Toa go smiri Francuzinot.Mu stana jasno zo{to panterkata ne ja be{e na{ol voduvloto i zo{to ne go gibnala dodeka spie{e.

Toj sre}en po~etok go pottikna da ja isku{a idni-nata; ludo se ponadeva deka vo tekot na celiot den }e sespogodi so panterkata za da ne propu{ti nieden na~inda ja pripitomi i da ja pridobie nejzinata naklonost.Se vrati kaj nea i po~uvstvuva neizre~na sre}a kogavide kako taa re~isi nezabele`livo ja mrda opa{kata.

Toga{ bez strav sedna pokraj nea i tie po~naa dasi igraat; toj £ gi dopre {epite, muckata, £ gi zavrteu{ite, ja prevrte na grb i silno £ gi po~e{a toplite isvilesti slabini. Panterkata go pu{ti da si igra so nea,a koga vojnikot se obide da £ gi mazni vlaknata na {epite,taa gri`livo gi vovle~e kanxite svitkani kako sabjidamasklii. Francuzinot, koj so ednata raka ja dr`e{e svo-jata kama, s¢ u{e misle{e da ja zarie vo mevot na mo{nedoverlivata panterka, no se pla{e{e deka taa v~as }ego zadavi vo svojot smrten gr~. Toga{ po~uvstvuva gri`ana sovesta {to go predupreduva{e da go po{tedi toa

nevino su{testvo. Mu se stori deka vo beskrajnata pusti-na be{e na{ol prijatelka. Nevolno pomisli na svojataqubovnica koja ironi~no ja vika{e Miwon*, bidej}ibila tolku qubomorna {to toj se pla{el od no`ot so kojtaa mu se zakanuvala vo tekot na seto vreme dodeka trae{enivnata qubovna strast. Ovoj spomen od negovite mladidenovi go navede da £ go dade toa ime na panterkata nakoja sega £ se voshituva{e so pomalku strav, poradi nejz-inata prgavost, nejzinata milovidnost i mekost.

Kon krajot na denot toj se be{e naviknal na opas-nata polo`ba vo koja se nao|a{e, re~isi go saka{estravot {to go ~uvstvuva{e. Najposle negovata dru{kanavikna da go poglednuva koga toj }e ja vikne{e so ne-`en glas: †Miwon#. Na zajdisonce, Miwon vo pove}enavrati ispu{ti dlabok i ta`en krik.

-Taa e dobro vospitana!... – pomisli veseliot voj-nik – taa se moli.

No taa {egovita misla mu padna na um duri otko-ga zabele`a deka negovata dru{ka i natamu be{e osta-nala vo miroqubiv odnos sprema nego.

-Pa, dobro, moja rusokosa dru{ke, }e te pu{tamda si legne{ prva,- £ re~e, veruvaj}i vo brzinata nasvoite noze so nade` deka kolku {to mo`e pobrzo }eizbega, koga taa }e zaspie, da si najde drugo leglo za daja pomine no}ta.

* Ubavka, milovidna devojka, {armantna `ena. (Zab. na prev.)

46 20.11.2009

rraasskkaazzOnore de Balzak

Vojnikot nestrplivo go o~ekuva{e ~asot koga }emo`e da pobegne, a {tom dojde toj ~as, vedna{ se upatinakaj Nil; no odvaj {to izode ~etvrt milja po pesokot,slu{na kako panterkata skoka po nego i povremenocvili sli~no na pila, a toa be{e postra{no otkolkute{kiot odyiv na nejzinite skokovi.

-Vidi, vidi! – re~e - pa taa se sprijateli so mene!...Ovaa mlada panterka izgleda deka u{te nikogo ne sret-nala; milo mi e {to sum nejzina prva qubov!

Vo toj moment Francuzinot padna vo `iv pesok{to e mo{ne opasen za sekoj patnik, za{to od nego nemo`e nikoj da se izvle~e. ^uvstvuvaj}i deka propa|a,trevo`no krikna, a panterkata vo istiot mig go zgrap~iso zabite za jakata; i, molskavi~no skokaj}i nazad, kakoso nekakva magija go izle~e od propasta.

-Ah, Miwon!- izvika vojnikot, miluvaj}i javoshiteno – sega sme povrzani na `ivot i smrt.

I se vrati nazad. Ottoga{ pustinata izgleda{e kako da e nasele-

na. Vo nea `ivee{e edno su{testvo so koe Francuzinotmo`e{e da razgovara, koe poradi nego stana popitomo,a bez da mo`e toj da ja sfati pri~inata na toa nevero-jatno prijatelstvo. Kolku i da saka{e vojnikot i nata-mu da ostane na noze i da se ~uva, sepak najposle zaspa.Koga se razbudi, ve}e ne ja vide Miwon; se ka~i na rit-~eto i ja zabele`a vo dale~inata kako se pribli`uvaskokaj}i, kako {to pravat tie `ivotni bidej}i ne mo-`at da tr~aat poradi preteranata elasti~nost na niv-niot ‘rbet. Miwon pristigna so krvavi buzi; gi primimiluvkite na svojot drugar, svedo~ej}i so dlaboko pre-dewe kolku e poradi toa sre}na; nejzinite pogledipolni so blagost go gledaa so u{te pogolema ne`nostFrancuzinot koj so nea razgovara{e kako so doma{no`ivotno.

-Ah, gospo|ice! Vie ste ~esna devojka, zar ne? Gogledate ova?... Nie sakame da se miluvame. Zar ne sesramuvate? Vie izedovte nekoj Mograbinec?... Dobro,toj sepak e `ivotno kako i vie!... No barem nemojte dagi jadete Francuzite… Za{to nema ve}e da ve sakam!...

Taa si igra{e kako {to mlado ku~e si igra do svo-jot gospodar, dozvoluvaj}i mu naizmeni~no da ja vala na-zemi, da ja tepa i da ja miluva, a ponekoga{ go predizvi-kuva{e vojnikot protegaj}i gi kon nego {epite, kakoda go moli za igra.

Taka pominaa nekolku dena. Vo dru{tvo so panterkata Provansalecot mo`e{e

da im se voshituva na vozvi{enite ubavini na pustina-ta. Od momentot koga tamu pro`ivuva{e i stra{ni imirni ~asovi, nabavuva{e hrana i pokraj sebe ima{eedno su{testvo na koe misle{e, du{ata mu ja vozbudu-vaa razni kontrasti… Toa be{e `ivot poln so spro-tivnosti. Osamenosta mu otkri mnogu tajni i ubavini.

Na izgrejsonce i na zajdisonce u`iva{e vo nevidenigletki. Znae{e da zatreperi koga nad glavata }e slu{-ne{e tivok {um na nekoja ptica – redok minuva~! – ilikoga }e vide{e kako se me{aat oblacite, tie promen-livi i raznobojni patnici! No}e go nabquduva{e ots-jajot na mese~inata vrz okeanot od pesok kade {to samu-mot* sozdava{e branuvawe i brzi promeni. Se so`i-vuva{e so svetlinata na Orientot i im se voshituva{ena nejzinite ~udesni odrazi. I ~esto pati, otkoga }ese iznagleda{e razni uraganski spektakli vrz ramnina-ta, kade {to razvioreniot pesok kreva crvena i suvamagla, kako i smrtonosni oblaci, toj ja pre~ekuva{eno}ta, za{to toga{ pa|a{e blagotvornata sve`ina nayvezdite. Ja slu{a{e imaginarnata muzika na nebesa-ta. Vo taa beskrajna osamenost nau~i da gi otkrivatajnite bogatstva na me~taeweto. Mnogu ~asovi pomin-uva{e spomnuvaj}i si na plipot podrobnosti od mina-toto, sporeduvaj}i go pritoa minatiot so sega{niot`ivot.

Najposle po~uvstvuva neodoliva strast kon svoja-ta panterka, bidej}i mu nedostiga{e qubov. Dali pora-di negovata silna volja, so koja £ se nametna na panter-kata, vlijaej}i na nejzinata }ud, ili deka taa nao|a{eobilna hrana za{to toga{ vo pustinata se vodea borbi,taa mu go po{tedi `ivotot na Francuzinot koj pove}ene se pla{e{e od nea, gledaj}i kolku e pripitomena.

Pogolemiot del od denot toj go prespiva{e, nomora{e i da bdee, kako pajak vo mre`a, za da ne mu seizmolkne mo`nosta da se oslobodi, dokolku bi se po-ka`al nekoj namernik na horizontot. Od ko{ulata ima-{e napraveno zname {to go be{e zaka~il na vrvot odedna palma bez lisja. Potrebata go be{e nau~ila danajde na~in kako toa zname da bide sekoga{ razveano,pa go raspna na pra~ki, za{to inaku mo`ebi ne bi seveelo na vetrot koga o~ekuvaniot patnik bi pominalda ja razgleduva pustinata…

Vo dolgite ~asovi koga go napu{ta{e nade`ta tojse zabavuva{e so panterkata. Ve}e gi ima{e zapoznaenorazli~nite izvivawa i prelivi na nejziniot glas, izra-zot na nejzinite o~i, gi be{e prou~il site damki i ni-jansi na nejzinoto zlatno krzno. Miwon ve}e ne ni re-ve{e koga £ go fa}a{e pramenot so koj zavr{uva{enejzinata stra{na opa{ka, za da gi izbroi crnite i be-lite prsteni, toj prekrasen ukras {to bleska{e odda-leku na sonceto nalik na skapoceni kamewa. So gole-mo zadovolstvo gi nabquduva{e finite crti na nejzini-te konturi, belinata na mevot, milovidnosta na glava-ta. No so u{te pogolemo zadovolstvo ja nabquduva{ekoga taa izveduva{e razni palav{tini i sekoga{ seiznenaduva{e od nejzinata prgavost i od nejzinite mla-de{ki dvi`ewa; £ se voshituva{e na nejzinata elas-ti~nost i prisposoblivost koga }e po~ne{e da skoka,da polzi, da se potkraduva, da se obesuva za ne{to, dase trkala, da se stutkuva i da se ustremuva nasekade.

* Samum - `e`ok pustinski veter. (Zab. na prev.)

20.11.2009 47

STRAST VO PUSTINA

No kolku i da se zaletuva{e i kolku da be{e lizgav gra-nitniot blok, taa vmig zapira{e na zborot †Miwon#…

I eden den, dodeka silno pe~e{e sonceto, ottamuproleta edna ogromna ptica. Provansalskiot vojnikgo svrte pogledot od panterkata za da £ se voshiti nanovata gostinka; no po eden moment ~ekawe, napu{tena-ta sultanka podmolno zarika.

-\avol da me zeme, no mislam deka taa e qubomor-na! – izvika toj gledaj}i ja kako vko~aneto go demne. –Sigurno vo nejzinoto telo se preselila du{ata na Vir-ginija!...

Orelot is~ezna vo dale~inata dodeka vojnikot imse voshituva{e na jadrite sapi na panterkata. Nejzinitekonturi bea tolku privle~ni i mlade{ki zaobleni!Taa be{e ubava kako nekoja `ena. Nejzinoto `oltokrzno se sleva{e vo ne`ni prelivi so belinata na bed-rata. Vo rasko{nata son~eva svetlina bleska{e toa`ivo zlato i kafeavite damki, taka {to krznoto dobi-va{e neizre~na privle~nost. Francuzinot i panterka-ta se poglednaa so me|usebno razbirawe; prelestnatazavodnica zatreperi koga po~uvstvuva kako prijatelotja ~e{a po glavata; o~ite £ zasvetkaa kako molwi, potoavedna{ gi zatvori.

-Taa ima du{a… - re~e vojnikot, nabquduvaj}i jasmirenosta na taa kralica na peso~nata pustina, zlat-na kako nea, bela kako nea, samotna i ognena kako nea…

-Eh, dobro – mi re~e taa – ja pro~itav va{ata od-branbena beseda vo korist na `ivotnite; no kako zavr-{ile tie dve su{testva koi tolku dobro se razbirale?

-Ah! ete!... – zavr{ile kako {to zavr{uva sekojagolema strast – poradi edna nerazumnost. I ednata idrugata strana misli deka stanuva zbor za nekakvo pre-

davstvo i, bidej}i se premnogu gordi da se objasnat, seraskaruvaat poradi tvrdoglavost.

-A nekoga{ i vo najubavite ~asovi – re~e taa –dovolen e eden pogled, eden vosklik… Vpro~em, }e jazavr{ite li ja prikaznata?

-Toa e stra{no te{ko, no }e me razberete {to mi be{edoveril stariot vojnik koga, ispivaj}i ja ~a{ata so {ampawsko,izvika: - Ne znam {to lo{o sum £ napravil, no taa besno sesvrte kon mene i gi zari ostrite zabi vo moeto bedro, se razbi-ra, sosem blago. Ajas, mislej}i deka saka da me rastrgne, vmig£ ja zabodev kamata vo vratot. Taa se istrkala ispu{taj}i edenkrik od koj mi smrzna krvta, potoa vidov kako se ma~i, gledaj}ime bez ni najmalku gnev. Bi dal s¢ na ovoj svet, bi go dal ikrstot, toa odlikuvawe {to s¢ u{te ne sum go dobil, samo damo`ev da ja o`iveam. Se ~uvstvuvav isto kako da sum ubil~ovek. I vojnicite koi go videle moeto zname i mi dotr~aana pomo{, me najdoa siot oblean vo solzi… Eh, gospodine –prodol`i toj po kratko mol~ewe – potoa se borev vo Germanija,vo [panija, vo Rusija i vo Francija; nasekade sum talkal isum go nosel svojot `iv trup, no ne sum videl ni{to sli~nona pustinata… Ah, zatoa {to e premnogu ubava!

Jas go pra{av: -[to ste ~uvstvuvale tamu? -O, toa ne moe da se iska`e so zborovi, mlad ~o-

veku. Vsu{nost ne `alam sekoga{ za svoite palmi i zamojata panterka… tuku samo koga sum ta`en. Vidite,vo pustinata ima s¢ i nema ni{to…

-Barem toa objasnete mi go. -Eh, dobro! – prodol`i toj so gest na nestrplivost

– pustinata e Bog bez lu|e…

Pariz, 1832.

48 20.11.2009

ppooeezziijjaa

Viktorija Bogdanova

Oda na Poetskoto Vra}awe

Milozlivo prostuvawe

na surov gre{nik vo sopstveno predavstvo,

zapo~nuva nova emanacija

na proyiren kristal vo oboeno crnilo,

ispolnuva stara empirija

na ludilo niz svesno iskrivena percepcija,

zavr{uva posledna nevinost

na sofisti~ka nasmevka od solzi vo ekstazata.

Slatko gadewe od tajnost

vo o~iglednoto prostranstvo na bolkata,

zapo~nuva novo voskresnuvawe

na dlabokite noti na bolna setilnost,

ispolnuva staro krvarewe

na srceto od stakleni par~iwa na grda estetika,

zavr{uva posledna raskrsnica

kon dopirot so sovr{enstvo pred tagovnata apatija.

Ne`no raspnuvawe

na zanesot vrz iglestiot krst za vampirska dvoli~nost,

zapo~nuva novo gniewe

so gladnite crvi na sveta izmama vo vistinitosta,

ispolnuva staro glodawe

na vqubenata du{a vo mazohisti~ki vilici na al~nosta,

zavr{uva poslednoto bla`enstvo

na la`no spokojstvo vo otrovni vriskoti niz ti{inata.

Mrtva vo pogledot na konzervativcite,

progoneta od gordosta na sofistite,

zapo~nuva novo neguvawe

na temniot cvet na modro samoubistvo vrz hartijata,

ispolnuva staro ~ekorewe

po trnlivite skalila na sudena loza na osamenosta,

zavr{uva posledna za{tita

od qubovniot kolec niz sopstvenoto prokletstvo

na katarzata.

Pregratka na Smrtta

Povtorno tivko, tajno, iznenaduva~ko begstvo,

nakiteno so modri ru`i na stakleno ~uvstvo,

bliknuva bolno, ~udotvorno, silno,

kako izgrev na temno sonce vo prav na kristalna

kanterela,

i uni{tuva ne`no, kratkotrajno, strastno,

nem povik na sme{na sre}a vo zatvor niz sadisti~ka

bezdna,

i sozdava beznade`no, o~ajno, bedno,

bezboen glas na neverna qubov kon Tkaja~ot na

nasmevnati solzi.

Ne mi daruvaj vol{ebni zborovi vrzani lesno

so bestelesna pandelka na oratorska veli~estvenost,

vreskaj mi najgrubi akordi ispolneti so gadost

vo beskraen u`as na hororsko scenario,

zo{to bezobrazna al~nost se kikoti vo du{ava

za taa ednostavna mudrost na spontana zapletkanost,

zo{to nenasitna ve{tica mu {epoti na srcevo

da ja siluva ne`no so grubosta na liberalna

zatvorenost.

Ne mi upatuvaj nesvesni pogledi oboeni ta`no

so tainstveno crnilo na sega{no minato,

iskopaj mi gi o~ive so vistinska laga

za besmislena zavisnost od ku~ki na sovremenost,

zo{to gre{na beskraj vreska vo gradive,

so nevozmo`en kopne` da gleda samo vo tvojata

zanesenost,

zo{to u`asna ve~nost se zakanuva vo vnatre{nosta,

so jasna ucena so nemilosrdna tragedija.

Ne mi predavaj ~ista pregratka, sozdadena nevolno

od prikrieno so~uvstvo kon depresiven samoubiec,

zarij mi smelo kolec napraven od drveni tragi

vrz zlaten pesok na srebrenoto prokletstvo,

zo{to smrtniot grev na qubovta ja posakuva

grdo tvojata mila svetost so oreol na ~ove~nosta,

zo{to otrovnoto kola~e na prekrasnosta istura

{e}eren prav vrz valkana pohot na nevinosta.

Toga{ }e ostvaram son vo pulsot na realnosta,

`edna, slepa, otfrlena, ~ista, zadovolna,

predavaj}i go asketski pro~isteniot duh na neofor-

menoto ime,

koe ti go nare~e eneregija,

stradaj}i mirno vo postoe~kata bliskost so

nedovr{enata prikazna,

20.11.2009 49

ODA NA POETSKOTO VRA]AWE

koja ti ja nare~e sudbina,

smeej}i se slatko na sopstveniot poraz so apsurdna

uteha,

koja ti ja nare~e arogantna nasmevka,

umiraj}i sre}no vo nedoprenata za{tita na tvojata

pregratka,

koja ti ja nare~e moja naivna emocija.

Prevrtena Etika

Vo u`asno ~uvstvitelnata srcevina

na svilena Vol~ica,

vo tragi~no beskrajna ekstremnost

na otvorena Skitni~ka,

svesno napa|aat mrtvi natrapnici

na ograni~ena samokritika,

gradej}i bolno yid

na la`na arhitektonska metafora.

Nastapuva strogo tivkiot ubiec

na duhovnata vistina,

istura ne`no Bodlerova pepel

vrz ognena konfuzija,

pritiska te{ko neskrotliv izvor

na vnatre{na harmonija,

zapira koleblivo sovr{ena lavina

na kristalna emocija,

Vol{ebnoto samoubistvo isplivuva ironi~no

pred o~ite na apsurdot,

udiraj}i bezdu{no moralna {lakanica

vrz obrazot na zanesot,

postavuvaj}i besmislena la`na cenzura

na intuicijata nad razumot,

gazej}i vrz sopstvenata esencijalna filosofija

pred nesre}no vqubeniot.

50 20.11.2009

ddrraammaa

Po povod pretstavata

Makar {to postavuvaweto na eden sovremen

doma{en tekst i negovoto prvo izveduvawe se sledi

so skepsa, za re`ijata i na artistite mo`e da bide

dostaten pottikot ako vo nego po~uvstvuvaat iskre-

nost, smelost, nekonformisti~ki gnev, a pred s¢

`elbata da se sogleda i da se ka`e vistinata.

Mislam deka toa e slu~ajot i so Pe{terata

na Mile Nedelkoski. Avtorot ne se stesnuval svoja-

ta vizija na eden svet i na eden moral da go oble~e

vo edno drugo ruvo, vo koe posredno i patem }e gi pre-

poznaeme negovite sovremeni likovi, misli i ~uv-

stvuvawa na vistini.

Bizarnata dosetka, svoja i na eden od svoite li-

kovi, del od vilata za letuvawe da pretvori vo pra-

istoriska pe{tera, pisatelot ni ja ponudi kako mo`-

nost i obvrska preku nea da ras~epkame po skrienite

pe{teri na duhot, moralot, strastite, razumot i visti-

nata vo koi veruvaat negovite li~nosti.

A ako tie probivi i ne se dostatno silni i se-

koga{ dlaboki, isten~eni i ubedlivi, se ~ini deka

dostatno glasno doprele edna delikatna tema na na-

{eto vreme i op{testvo.

Li~nata, op{testvenata politi~ka etika stanu-

va najosetliva preokupacija na mladosta, i ne samo

na mladosta, na ovoj svet, vek pa i na ovaa zemja.

Li~niot moral i op{tite ~ove~ki vrednosti

na lu|eto koi od dosta pri~ini, ili poradi slu~ajnos-

ta na okolnostite, se nao|aat vo klu~nite punktovi

na na{iot op{testven progres i mehanizam s¢ poma-

lu mo`e da ostane nivna privatna rabota i †spore-

den element# na nivnoto op{testveno bitie. Pe{-

terata ne e omraza, tuku opomena. Taa e povik za

afirmacija i obnova na ~ove~kite i moralnite vred-

nosti. Zasega.

Ako sme mu pomognale na avtorot na ovaa tema

svoite podbivni, a ponekoga{ i gnevni, idei da gi

izlo`i ubedlivo, sme storile dosta ova blagorod-

no podra~je da bide po~est gost na na{ite sceni. Se

razbira, mo`e da se razmisluva dali e pronajdena

najdobrata scenska vizija na Pe{terata. Nam ni

se ~ini deka ovaa vizija e najadekvatnata i deka po-

inakvata scenska forma }e se zamaglela i ubla`ila,

a mo`ebi bi stanala i cel samata za sebe.

No dali se ova sme go ka`ale nenametlivo,

ednostavno i dostatno zanimlivo – ostanuva da se

vidi.

Du{ko Rodi}

Kon prvata drama na Mile Nedelkoski

Prepora~uvaj}i i ja na na{ata publika ve~erva

prvata drama na poetot i prozaistot Mile Nedel-

koski, sakame da go svrtime vnimanieto pred s¢ na

faktot {to dramava pretstavuva eden od prvite obi-

di od na{ata mlada dramaturgija da se navleze vo

problemite na dene{nata sovest vedna{ tuka pokraj

nas, pa duri i bez onaa distanca od predmetot {to

na avtorot mu pomaga i, povremeno kako {to se veli,

†go spasuva# od brzopleti zaklu~oci.

So samoto toa avtorot kako dramski po~etnik

se nagrbil so mo{ne te{ka i seriozna zada~a. Pa

sepak, smetam deka toj go obezbedil ovoj minimum

distanca {to pravi da go sogledame osnovnoto vo

dramava: moralnata dezintegracija na edno semejst-

vo skorodojdenci, razjadeno od odlesno dobienata

mo} i vlast, i pri~inata za toa da ja najdeme vo vina-

ta i povedenieto na funkcionerot Vatan.

Vo {to to~no se sostoi Vatanovata vina? Vo

toa {to so op{testveni pari izgradil vila na ezero,

{to sega ja preureduva spored svojot primitiven

skorodojdenski vkus vo pe{tera, ili vo toa {to ja

napastvuval, ili samo se obidel, }erkata na svojot

drugar od vojnata? Se razbira, ne samo vo toa, makar

{to i toa ne e malku za pro{tevawe. Vtoroto

posu{testveno nivo od negovata vina e vo toa {to

toj ednostavno – ne se ~uvstvuva za vinoven, {to ne

samo {to nao|a opravduvawe za svoite grevovi, tuku

{to svojata sostojba saka da ja prika`e, ne bez iz-

vesen li~en {arm, kako – normalna, vo odnos na op{-

tata situacija nadvor od nego. So toa toj naedno go

izbegnuva i obvinuvaweto i kaznata.

I navistina, vo ~etvrtata slika, vo koja ni{to

ne se slu~uva osven u{te eden klovnovski fokus na

Vatana so pripa|aweto, site uviduvaat deka nikoj ne

mu mo`e ni{to na Vatana. Grevot, iako storen i do-

ka`an, ostanuva zatvoren vo krugot na semejstvoto,

so edinstveno te{ki reperkusii za malata Sne`ana,

koja prethodno ne e dovolno upatena vo igrata na

me|usebnoto izma~uvawe. A taa igra †zad zatvoreni-

te vrati# na privatniot pekol, vo izolacijata na

komfornata pe{tera, prodol`uva da trae so seta

svoja bezizleznost, bez u~estvo na sve`iot vozduh i

na lu|eto od nadvor.

Bogomil \uzel

20.11.2009 51

Mile Nedelkoski

PE[TERA

Se slu~uva vo Vatanovata rezidencija na brego-

vite na ezeroto, vreme – politi~koto ansambalot

}e go opredeli, atmosfersko – prez letnite meseci.

Scena, op{t plan.

Golema bogato mebejlirana prostorija – †salonot#

– so balkon – avanscenata – so pogled na ezeroto. Od bal-

konot bi trebalo da ja deli staklen yid, no stakloto

go nema pa †salonot# i balkonot pravat edna celina.

Frontalniot yid, so golema {iber vrata, ja deli

od †nadvore{niot svet#.

Drugite dva yidovi, strani~nite, natovareni

se so umetni~ki platna, so fotografii na istoris-

ki i politi~ki li~nosti, na semejnite lu|e.

I ednite i drugite vo golemi i skapi ramki.

Pred leviot yid, koga se doa|a na scenata, do-

ma{niot bar. Zad tezgafot raft natovaren so

{i{iwa so pijaloci i so sadovi za poslu`uvawe, pred

tezgafot nekolku visoki barski stolovi.

Od krajnata strana na barot na gorniot kat

se iska~uvaat skali. Scenata taka e uredena vo prvo-

to dejstvie. No kako †salonot# biduva †zogravdis-

van#, od edno vo drugo dejstvie pretvoran vo †prais-

toriska pe{tera#, mebelot, hudo`ni~kite platna

i fotografiite nestanuvaat.

Vo poslednoto dejstvie i skalite gi nema, pret-

voreni se vo kamena nagorna pateka, pa akterite sedat

ili se dvi`at niz †pe{terata# koj kako }e se snajde

i koj kade }e najde.

Samo barot, makar i toj †zogravdisan# ostanuva

neizmenet. Glavno tuka zavr{uvaat dvi`enijata na

akterite, sedat na visokite stolovi, so ~a{ka pijalok

pred sebe ili so filxan za kafe, prevrten na ~ini~e.

Lica:

VATAN, dr`aven prvenec – Kiro ]orto{ev

MARGA, vtora Vatanova sopruga, porane{na

akterka – Nada Ge{oska

SERGEJ, sin na Vatana od prvata sopruga, †slobo-

den umetnik# – Mite Grozdanov

SNE@ANA, }erka na Vatana i Marga, gimnazijalka

– Len~e Delova

MAKSO, ~uvar i domar na vilata – Tome Vidov

OLGICA, }erka na Makso, studentka, apsolventka

– Sabina Ajrula

D-R KRISTINA KOVILKOSKA, lekar, prijatel-

ka na Marga – Milica Stojanova.

PRV DEL

U~estvuvaat: Makso, Simeon, Marga, Olgica i

Sne`ana

1.

Scenata, koja sleduva, nekoe vreme treba da ostane

stati~na.

Letno toplo utro, okolu devet ~asot.

Na balkonot, sam na edna masa, sedi Makso. So nosot

zbutan vo edno tevter~e, ne{to zapi{uva, pre~krtuva.

Pred vratata na frontalniot yid, samo {to zapo~-

nal da †zogravdisuva#, Simeon, iska~en na skala, na

skalata iznaobeseni sadovi so boi i ~etki, pie kafe.

Na eden od barskite stolovi, vo poza {to sugeri-

ra qubopitnost i arogancija, so filxan i ~ini~e v ra-

ce, sedi Marga.

Olgica i Sne`ana sedat na kau~ potpren na yidot

sproti barot, na masi~kata pred niv, prevrteni na ~ini-

~ina, filxani za kafe.

(†Pe{tera# premierno e prika`ana na scenata

na Dramski teatar & Skopje, 1969-1970 godina.

Direktor na teatarot Risto Stefanovski, drama-

turg Bogomil \uzel, re`iser Du{ko Rodi}, scenograf

Gligor ^emerski, kostimograf Zorica Todorova, muzi~-

ka ilustracija Andrej Beqan.)

MILE NEDELKOSKI

PE[TERA

52 20.11.2009

2.

MAKSO

(Tivko, da ne go slu{nat drugite)

Dve rala ~evli,

ednite lakirani, svetnati,

~ovek da se vidi vo niv,

drugite obi~ni, iznoseni,

vo ist slu`ben †Mercedes# vleguvaat,

na prednite stol~iwa

edni do drugi sednuvaat.

Lakiranite, svetnatite,

utrinski radiovesnik slu{aat,

obi~nite, iznosenite,

†Mercedesot# go upravuvaat.

Dve rala ~evli,

ednite lakirani, svetnati,

drugite iznoseni,

pred ista zgrada

od †Mercedesot# izleguvaat,

po edni isti skali se ka~uvaat,

pred edna ista vrata

se razdeluvaat –

†Ne pu{taj nikogo vo kabinetot!#

Presekoa lakiranite,

pred vratata

mar{iraat iznosenite.

ddrraammaaMile Nedelkoski

20.11.2009 53

3.

Na scenata doletuva peperuga, silno brm~i.

Site, mol~e{kum ja gledaat.

SNE@ANA

Peperuga, peperuga! (plesnuva so racete, na Si-

meona.) Fati ja, fati ja, pepeugata!

SIMEON

(Peperugata leta nad negovata glava.) Kako mo-

`am, Sne{ke, `iva peperuga da ti fatam!? (Sled malo

pomisluvawe.) No ete idea, ovaa mezozojska mena`erija

so `ivo su{testvo }e ja zbogatam, lirsko. (Kon Makso.)

Makso, dojdi. Dr`i gi filxanov i ~ini~evo!

Makso, kriej}i gi vo pazuvite tevter~eto i pen-

kaloto, doa|a Simeon mu go podava filxanot, itru-

vaj}i mu go dofrla ~ini~eto.

SIMEON

Jas i Makso so uspeh mo`eme da nastapuvame vo ne-

koj cirkus, jas `ongler, Makso klovn.

MAKSO

Vidi, vidi, so uspeh sme mo`ele da nastapuvame

vo cirkuz! Toj `ongler, jas klovn! E ubavo, de.

Se vra}a na balkonot, sednuva na masata, prodol-

`uva da pi{uva vo tevter~eto.

4.

MARGA

(U`ivaj}i vo svoite race.) Ti, Simone, mnogu,

mnogu ne go po~ituva{ Maksa. Barem koga e Olgica

tuka da mu ima{ malku pove}e po~it.

OLGICA

Simeon nekogo drug navredi, a ne tatko mi. Re~e

so u{te edno `ivin~e, lirsko, }e ja zbogatel ovaa prais-

toriska pe{tera koe e `ivin~eto, Simeone?

SIMEON

Jas i Makso ne se navreduvame eden so drug, se raz-

birame. Makso sekoga{ znae to~no jas {to mislam i

to~no toj kako da mi odgovori.

Simeon glasno sviri, na {esti glas pee operski

arii.

Ja †zogravdisuva# peperugata.

Po~inka.

MARGA

(Prodol`uva da u`iva vo svoite race.) Ni jas ne

sum glupava kako, kako,... Kako da re~am, poetski – kako

polno}! No {to da pravam, (Kon Olgica, podbivno.)

koga sum rodena glumica? Drugo me interesira mene.

V~era ili koga be{e Simon re~e deka popovite i umet-

nicite se izedna~eni, i ednite i drugite imale svoja

religija, svoi venici i svoi glavatari; i za ednite i

za drugite dr`avata se interesira samo kolku za da

znae {to propovedaat. Ako e taka, Simone, toga{ nito

popovite i nito vie †umetnicite# ste propovednici,

ispolniteli na tu|i zapovedi, na gospodarite.

SIMEON

Ne e fer, gospo|o Marga, da me dr`ite za zbor. No

koga ve}e go pravite toa, eve: nie umetnicite od popo-

vite se razlikuvame vo toa {to nie nemame svoi paro-

hii. I u{te i vo ova, nie iskreno veruvame vo svojata re-

ligija i sme nejzini `rtvi, a popovite na svojata reli-

gija gi ̀ rtvuvaat vernicite. I u{te i ova – treto -, {to

se odnesuva do ispolnuvaweto na tu|ite zapovedi, na

gospodarite, nie, umetnicite, sme najlo{i ispolniteli.

Svirej}i i peej}i na {esti glas operski arii pro-

dol`uva da ja †zogravdisuva# peperugata.

Po~inka.

5.

SIMEON

Op, Sne{ke, ti ja fativ †peperugata#.

SNE@ANA

(Skoknuva od kau~ot, odi i ne gi otkinuva o~ite

od peperugata, plesnuva so racete.) Prekrasna, ~udesna,

navistina! Vistinska samovilska peruga!

MARGA

Pred tvojata peperuga Sne{ka stoi kako bogo-

molka pred ikonata na Bogorodica a ti, (Naglaseno.),

Simone, se `ali{ vie umetnicite nemate vernici.

SNE@ANA

Jas, mamo, ne molam ovaa peperuga da mi gi prosti

grevovite. (Ostanuva pred skalata, o~ite ne gi

otkinuva od peperugata.)

Makso, slu{aj}i go nivniot razgovor i qubo-

piten da vidi {to †zogravdisal# Simeon, kriej}i gi

tevter~eto i penkaloto, doa|a od balkonot.

I toj ne gi otkinuva o~ite od peperugata.

MAKSO

Vidi, vidi, fap, fap i – peperuga! Vistinska, sa-

movilska! Roden hudo`nik, zograf.

SIMEON

A ti, Makso, roden stihoklepec. Samo {to ti ne

dava{ nekoj da ti yirne vo tevter~eto.

PE[TERA

54 20.11.2009

MAKSO

Oti nema {to da yirne, si vodam evidencija kade

mi odat parite.

(Se vra}a na balkonot, pi{uva vo tevter~eto.)

6.

MARGA

Mnogu si qubopiten, (Naglaseno.) Po~inka. Si-

mone, sakam da mu yirne{ vo du{i~kata na Makso.

SIMEON

Simeon mi e imeto, gospo|o Marga. Jas, gospo|o,

Marga, go po~ituvam mojot kum, site ubavi raboti od

nego gi nau~iv. Od moite roditeli, blagorodni drvene-

sti rastenija, toj napravi svirka. Odnosno od mene na-

pravi svirec, hudo`nik, †zograf#.

MARGA

O~igledno ni svoite roditeli ne gi po~ituva{,

†blagorodni drvenesti rastenija#!?

SIMEON

Jas, gospo|o Marga, s¢ u{te zavisam od moite †bla-

gorodni drvenesti rastenija#, skri{um edno od drugo

me hranat.

SNE@ANA

O-o-o! Jas }e se oma`am za hudo`nik no sakam da

bide bogat. Da imam s¢ {to }e posakam, da mo`am da pa-

tuvam sekade. Kako ti, mamo.

MARGA

Go ka`a toa, Sne{ke, kako Simon ve}e da ja poba-

ral tvojata raka. Kako {to se veli toa vo romanite.

SNE@ANA

Mi re~e da sum na negova vozrast jas sum edinstve-

nata `ena so koja bi se o`enil. Ako voop{to nekoga{

re{el da se `eni.

MARGA

Samo {to ti, Sne{ke, ne si vozrasna devojka, tuku

dete. Simon treba da go znae toa i da prestane da ti ja

polni glavata so gluposti.

SNE@ANA

Let, let, peperugo, peperu`e! Donesi mi donesi

mi – donesi mi gosti.

Se vra}a na kau~ot, go zema svojot filxan, pregr-

nati so Olgica gledaat vo filxanot.

Po~inka.

6.

MAKSO

Osum iljadi i dveste, ramno osum iljadi dveste! (So

tevter~eto i penkaloto v race doa|a vo †salonot#).

Pari se toa, ej! Nekolku godini po red si vodam knigo-

vodstvo, znam to~no kade mi oti{ol posledniot gro{.

SIMEON

Nekoj ti gi krade tie, pari, Makso.

MAKSO

Dr`avata, koj drug! Penzionerska solidarnost,

po{tarina, dava~ki za pogrebnina, Crven krst i drugi

~ovekoqubstva, televiziska i radiopreplata, poseta

na grobot na pokojnata, sportska prognoza.

SIMEON

Vatana ne go ni spomnuva{, ako ne najglavniot, toj

e eden od najglavnite vo dr`avata.

OLGICA

Vnimavaj, tato, na kogo sî i zo{to dava{ pari pa

toa nema da ti se slu~uva.

SIMEON

Da, ama taka nema da mu bide zabaven `ivot, vaka

si igra detektivi i kradci.

MAKSO

Ete go vistinskiot zbor za niv, - aramii! (Na Ol-

gica.) Da ne mi gi kradat ovie pari, ti tamu, na studii,

sekoj mesec duplo od mene }e dobiva{.

Marga plesnuva so racete po tezgafot, sleguva

od stolot, se razoduva po scenata.

7.

MARGA

Ne podnesuvam koga nekoj go ismejuva `ivotot. I

sama iljadnici prekori mo`am da mu upatam no baram

pove}e po~it za nego, za @i-vo-tot!

SIMEON

Nie prostosmrtnite pove}e ja respektirame smrt-

ta. Na dnoto na na{ite kov~ezi za nea ~uvame prazni~na

obleka. I po nekoja para, se razbira.

Marga, zagri`ena, ispituva~ki go gleda.

Po~inka.

ddrraammaaMile Nedelkoski

20.11.2009 55

MARGA

Sne{ke, }e dojde{ so mene v grad, treba da se sret-

nam so d-r Kristina. ]e se pro{etame niz grad, }e gi

posetime muzeite i crkvite, }e ru~ame vo nekoj restoran

i zaedno so doktorkata }e si dojdeme.

SNE@ANA

So Oli }e odime na pla`a.

SIMEON

A da, zaboraviv. So doktorkata i so nejziniot

~ovek, †sloboden umetnik#, no}eska do kasno sedevme

vo restoranot na hotelot vo koj se smesteni. Samo {to

do{le sednale da ve~eraat.

SNE@ANA

Sergej, se oblo`uvam!

SIMEON

Vas dvete, sestri~kite, ve pozdravi.

MARGA

Niv dvete, sestri~kite, Sne`ana i Olgica? (zlo-

rado) Vo site slu~ai, ako mu padne na um na Sergej da

dojde da ve vidi se otkriva mo`nost da u~estvuvame vo

drama, so pove}e tragi~ni li~nosti.

MAKSO

Sergie ima pravo da ja smeta Oli za svoja sestra.

Koga se upokoi majka i lesna i zemja, Oli u{te ne be{e

propatkana. Majka mu negova, na Sergej, gospo|a Evdo-

kija, ja pododrasti. A koga Evdokija si go sobra Sergie

i si otidoa od kaj nas ostanavme sami nie trojcata,

Vatan, jas i Oli. Setnem vie dojdovte, gospo|o Marga,

Oli ve}e ode{e na u~ili{te, prvo oddelenie.

Po~inka.

8.

MARGA

Vatan ne go vozi avtomobilot, Makso?

MAKSO

Ne, ene kade e rezidencijata, pe{a odi i pe{a se

vra}a.

MARGA

Koga otide Vatan izutrina?

MAKSO

Rano, vie u{te spievte.

MARGA

A koga si dojde no}eska?

MAKSO

Kasno. Se javi po telefon da vi posaka dobra no}

no vie ve}e spievte.

MARGA

(Glasno se smee.) Cel `ivot da go pomine{ so Va-

tana a da ne nau~i{ da la`e{ zna~i, zna~i – poglupav

si i od mene. Daj mi gi klu~evite od avtomobilot.

Makso i gi dava klu~evite, Marga napred toj sled

nea izleguvaat od scenata.

Po~inka.

[um od motor na avtomobil, nabrzo is~eznuva.

PE[TERA

56 20.11.2009

9.

Simeon ostanat na skalata, ne gi otkinuva

o~ite od Olgica i Sne`ana.

Tie dvete, ostanati na kau~ot, gledaat sekoja

vo svojot filxan.

OLGICA

(Na Simeona.) Mesto {to zee{ vo nas prodol`i

da †zogravdisuva{#.

SIMEON

Nemam inspiracija, nemam idea {to £ prilega,

so {to da ja uprili~am peperugava.

SNE@ANA

†Zogravdisaj† ne nas dvete so Oli, zaedno.

OLGICA

Ne sme dostojni za negoviot talent.

SIMEON

Vas dvete, polovina ribi, polovina `eni!? Bo`e

vardi me!

SNE@ANA

Zo{to, od kogo da te vardi Gospod?

SIMEON

Vatan `iv }e me zapali.

SNE@ANA

Ti †zogravdisaj# gi na{ite glavi a tela drugi, iz-

misleni.

SIMEON

Jas pobrgu bi gi †zogravdisal# va{ite tela, goli,

a glavi drugi, izmisleni.

10.

Makso se vrati na scenata i go slu{a razgovorot. Vo

eden mig ja grabnuva skalata i zaedno so Simeona ja trese.

MAKSO

Vidi, vidi! Goli da gi soble~el devoj~iwata, polo-

vina ribi polovina `eni! So svoi u{i go slu{nav toa

i u{te stojam so skrsteni race. Padni, padni, |avolu!

Simeon visnuva na gorniot del na ramkata na vra-

tata, Makso go trga za noze i vika. †Padni, padni, \avolu!#

Sne`ana se smee i rakopleska.

Olgica izleguva na balkonot.

Na scenata doa|a Sergej, gleda {to se slu~uva.

SERGEJ

Si ostarel, Makso, za ni{to ve}e ne te biduva,

ne mo`e{ ni eden majmun da simne{ od vratata.

MAKSO

Sakal goli da gi zogravdisa devoj~iwava. Toa so

svoi u{i go slu{nav i u{te stojam so skrsteni race.

Padni, Padni, ... (Navrapito se svrtuva kon Sergej.)

Sergie! A jas si pomisliv Vatan e. (Ja spru`uva raka-

ta kon nego, Sergej ne ja prifa}a.) Zdravo, Sergie, koga

dojde i so {to dojde.

SERGEJ

†Koga dojde, so {to dojde i koga }e si oj{?# Pe{a,

po ezero dojdov, Makso i ne si odam vedna{, }e ~ekam

da se sretnam so Vatana.

Sergej se zapatuva na balkon, Makso po nego.

Koga tie izleguvaat na balkonot, Olgica se

vra}a na kau~ot.

OLGICA

Brat~eto lo{o e raspolo`eno.

Po~inka.

ddrraammaaMile Nedelkoski

20.11.2009 57

11.

MAKSO

Na najubavo mesto e izgradena vilava, Sergie.

Celo ezero se gleda, ene go i gradot. A ona tamu, {to

se belee vo planinana, e seloto kade {to sme bile ro-

deni jas i Jana, majka i na Oli, sega pokojna. Lesna i

zemja. (Se prekrstuva.)

SERGEJ

A onie zgradi tamu {to se, kasarni, zatvor? So

`elezni ogradi, dvorot poln avtomobili, na portite

i sekade policija i vojska. Pred rezidencijava na Vatan,

pak, samo eden policaec, nakiten.

MAKSO

Aaa, tie zgradi se dr`avnata rezidencija, glavna-

ta. Otkako sme dojdeni prepolni se so golemci, tuka{ni

i stranci. Od cela Evropa, od Amerika.

SERGEJ

Ne{to pogano se slu~uva tamu, - vo dr`avata

Danska.

Sergej napred, po nego Makso, se vra}aat vo

†salonot#.

Sergej ni gi otkinuva o~ite od Olgica.

SERGEJ

Kako ste, sestri~ki?

SIMEON

Imam prokleta mana, ne mo`am da zapo~nam razgo-

vor ako od sogovornikot ne posakam cigara.

Sergej mu dofrla kutija so cigari i zapalka, Si-

meon zapaluva i duva ~ad daleku od sebe.

SIMEON

Kako ti se dopa|a sevo ova?

SERGEJ

Koe kako mi se dopa|a †seto toa#?

SIMEON

Seto ova, moevo zogravsko majstorstvo?

SERGEJ

^ija e ideata, tvoja ili na gazdata?

SIMEON

Vatan e inspirativna li~nost, prepoln so idei.

(Se smee.) Veli li~no im se oddol`uva na na{ite pra-

pra-pra-pra-prapredci. Mo`e{ da si zamisli{ vo kakvi

blagoprijatni uslovi `iveele, kolku bile inteligent-

ni {tom ne izrasnale nas, poslednite homosapiensi?

PE[TERA

58 20.11.2009

SERGEJ

Poslednite!?

SIMEON

Kon {to i kade po edna kataklizmi~na vojna ako

ne vo tatkovinata na pra-pra-pra-pra-pra-prapredcite?

Ako ostane nekoj `iv.

Sergej odi na kau~ot, sednuva me|u Olgica i Sne-

`ana, go zema filxanot od Sne`ana.

SIMEON

(Na Sne`ana gleda vo filxanot.) Tvoj e ovoj fil-

xan? Tvoj? Se samo ubavi raboti vo nego. (Go vra}a

filxanot na Sne`ana, go zema na Olgica). Vo tvojov

filxan, sestri~ke, s¢ samo crni raboti.

OLGICA

Blagodaram. Ti dojde da mi pomogne{, da me spa-

si{ neli? (Izleguva na balkon.)

MAKSO

Nemoj da i se luti{, Sergie. Od nekoe vreme, ot-

kako razgovara{e so majka ti tvoja po telefon, ni jas

ne mo`am da ja razberam. (Po~inka.) Od site lu|e na

planetava zemja najsre}ni se po{tarite.

SNE@ANA

[to ti tekna, pak, sega za po{tarite, ~i~ko Makso?

MAKSO

Tie lu|e nikade ne patuvaat a pak so cel svet se

povrzani. Od cel svet, duri i od Rusija dobivaat i razne-

suvaat pisma.

SIMEON

Ne e zdravo, Makso, da kopnee{ po Rusija.

MAKSO

Breee, zo{to ne e zdravo da kopneam za Rusija, a

po kogo da kopneam? Po Evropa, †bludnicata vavilon-

ska kletnicata makedonska i celosvetska#? Kako {to

ispeal eden na{inec, imeto sega ne smeeme da mu go

spomnime.

SIMEON

Ete, gleda{, ne ~ini ruskata klima, tamu e ve~niot

Sibir.

MAKSO

Jas, ako edna{ka soberam pari, }e otidam vo Ru-

sija. Najprvo vo Odesa, pa vo Petrograd, pa vo Moskva.

Dedovcite moi, tatko mi moj, strikovcite i vujkovcite

tamu rabotele, pe~albari. Se borele na stranata na

revolucijata. I vo Sibir bile. I ni{to lo{o ne im

se slu~ilo, donesoa polni disa|i pari.

SIMEON

Gi ograbile bankite, grofovite i trgovcite.

MAKSO

Breee, gi ograbile, za niv rabotele!

12.

Sergej odi kaj barot, vleguva zad tezgafot, preba-

ruva niz {i{iwata. Zema edno, zema ~a{a, od {i{eto

sipe vo ~a{ata, pie i ne gi otkinuva o~ite od Maksa.

Makso i toj dojde kaj barot, se nalaktuva na tezgafot.

SERGEJ

Kutriot!

MAKSO

[to re~e?

SERGEJ

Rekov kutriot ti. [to si mu na Vatana, lakej,

sluga, rob? [to tuku se mota{ po mene? (Ja iskapuva

~a{ata, ja ostava na tezgafot, se zapatuva kon vrata-

ta, Makso po nego.)

MAKSO

Si odi{, Sergie? Kako, so {to?

SERGEJ

Kako i {to dojdov, pe{a po ezero.

ddrraammaaMile Nedelkoski

20.11.2009 59

VTOR DEL

U~estvuvaat:

Makso

Olgica

Simeon

Sergej

Sne`ana

Marga

D-r Kovilkovska

Vatan

1.

Vo ranite popladnevni ~asovi.

Frontalniot yid i vratata, {iber, †zogravdisa-

ni# se.

Na neboto nad mezosojskite `ivotni na yidot i

vratata leta peperugata.

Od dvete strani na peperugata dve goli `enski

tela, so krilja i pti~ji glavi na ramenata.

Kau~ot e premesten na sredinata na †salonot#, na

masi~kata pred nego filxani za kafe, prevrteni na

~ini~iwa.

Simeon, iska~en na skalata, {to tuku po~nuva da

go †zgogravdisuva# yidot sproti barot.

Makso, sam na masata na balkonot, nadvisnat nad

tevter~eto, zapi{uva pre~krtuva.

Na drugiot kraj na balkonot, i taa sama, na platne-

na stolica sedi Olgica, nalaktena na ogradata gleda

kon ezeroto.

2.

MAKSO

(^ita od tevter~eto.)

Koga na boj go povedoa

vo pravednosta na bojot

go ubedija.

Kutriot!

Vo bojot i razumot

i du{ata gi zagubi.

Kutriot, kutriot!

Koga po bojot ja slavea pobedata

so medal go nagradija,

za vratar go dodelija.

Kutriot, kutriot!

No ni od platata za vratata

ni od medalot ne mo`e{e da se `ivee,

zede da se buni,

pred vreme vo penzija go ispratija.

Kutriot, kutriot1

Toj ja grcka penzijata,

penzijata nego,

a vremeto i penzijata i nego.

Kutriot! Kutriot!

Gi sobira vo pazuvite tevter~eto i penkalo-

to, kon Olgica.

Misli sluga mu sum stanal na Vatana, misli, hm,...

Sergie e mlad ~ovek i ne gi razbira rabotite, ne znae

{to e drugarstvo. Jas i Vatan od olkavi (so rakata po-

ka`uva kolkavi, deca.) sme zaedno.

OLGICA

Tato, ne la`i. Ti i Vatana za prv pat ste se sretna-

le vo vojnata. Vatan i toga{ bil ~au{, komesar, do{ol

so svoite vo Kali{ta i gi mobiliziral selanite. Zaedno

so drugite i tebe, olkav. (So rakata poka`uva kolkav,

deti{te.) Vatan i sega e ~au{ a ti – negov domar.

PE[TERA

60 20.11.2009

MAKSO

Vatan sam mi rekol, me saka kako svoj brat.

OLGICA

Kutriot moj tatko!

MAKSO

[to ti zna~i, pak sega toa – kutriot tvoj tatko!

Na scenata doa|a Sergej, vleguva vo barot, izbi-

ra od {i{iwata, si sipa vo ~a{a. So ~a{ata v race

zastanuva pred zogravdisanite yid i vrata.

OLGICA

Dojde Srgej. Sega ne kako onoj pat, pe{a po ezero,

so kaj~e. Vidov koga go istovarija i si otidoa.

Makso silno iznenaden odi vo †salonot#, ostanu-

va zad Sergej.

Po~inka.

3.

MAKSO

Gi gleda{ onie dvete goline, so krilja i glavi na

ptici, Olgica i Sne`ana se. Mu pot{epnav na Vatana

no toj samo se iznasmea i me potupka po ramena. †Neka

gi#, veli, †neka letaat#.

SERGEJ

(Navrapito se svrtuva kon nego.) Ti s¢ mu veru-

va{ i s¢ mu prostuva{ na Vatana.

MAKSO

(Neprijatno iznenaden.) Ovoj pat ne mo`e{ da

me izla`e{, Sergie, ne dojde pe{a po ezero. So kaj~e

te donesoa, od balkonot vidovme.

SERGEJ

Kutriot ti, cepenica!

MAKSO

[to ti zna~i, pak, sega toa, me navreduva{, cepeni-

ca sum bil!

SERGEJ

Dobro, sega koga e Olgica tuka, ne si cepenica,

del si od drvo.

4.

Olgica dojde od balkonot, sedna na kau~ot go

zede filxanot i gledaj}i vo filxanot ~eka Sergej da

prodol`i da go navreduva Maksa.

SERGEJ

Dobro, ne znae{ {to e cepenica. Ajde da po~neme

odnovo, zo{to si mu tolku privrzan na Vatana, te ucenu-

va so ne{to?

OLGICA

Ostavi go tatko mi na mira.

SERGEJ

Ne mora{ da mi ka`e{, Makso, no zo{to ne si ja

zeme{ Olgica i ne si otidete od Vatana?

MAKSO

So ni{to Vatan ne me ucenuva, koga me penzioni-

raa i toj zede da ja gradi vilava, me zede da mu bidam

domar i ~uvar na vilava. Pred toa bev negov {ofer i

vratar.

Ja sum vo ovie krai{ta roden, vo Kali{ta. (Poe-

ti~no.) No}e, koga s¢ }e se stivne, sednuvam na balkon

i gi gledam ezerovo, Kali{ta. Ne da re~e{ deka gledam

ne{to, samo nekoe prozor~e svetka vo mrakot, tuku samo

taka, si sedam i si spomenuvam. Tamu se grobovite na

moite najbliski, na tatko mi, na majka mi, na dedovcite,

na ~i~kovcite, na vujkovcite. (Od xebot vadi krp~e i si

gi zabri{uva o~ite.) Tamu e grobot na majka i na Olgica,

rano se upokoi kutrata. (Se prekrstuva.) Lesna i zemja

i Gospod Bog da ja ima od svojata desna strana.

Koga jas ne sum tuka kogo go jade{, Sergie?

SERGEJ

Sebe si, priznaj, taka si misli{!

MAKSO

\avolot vlegol vo tebe, Sergie. (Bri{ej}i si gi

so krp~eto o~ite izleguva na balkonot.)

OLGICA

(Na Sergej.) Idiot, bezdu{nik, kreten! Toa si ti,

nikakvec!

Olgica izleguva na balkonot, se potpira na rame-

nata na Makso, go pregrnuva.

MAKSO

Sergie sekoga{, u{te male~ok, znae{e da mi ja

raspla~e du{ata. Koga majka mu izbega od kaj nas, dode-

ka ne si go zede i nego kaj sebe, jas mu bev mesto majka.

Po~inka.

5.

SIMEON

Pogre{no, vrz pogre{en ~ovek gnevot go istu-

ra{, nesre}en Hamlete. Ili drugo te gnevi, tebe, Don

ddrraammaaMile Nedelkoski

20.11.2009 61

Kihote? Pe{a po ezero dojde i pak ne ja najde Dul~inea-

ta. Ili, ili, - ako e toa tvoe prokletstvo, ja znae{ vis-

tinata i te goni da ja izgovori{, mesto {to Maksa go

vrti{ na ra`en zemi kralot ispe~i go.

Sergej odmavnuva so raka, odi na barot, si sipa

vo ~a{ata; ja kreva da se napie, no se premisluva, ja

tresnuva od {i{iwata na ravtot zad tezgafot.

Po~inka.

6.

Vo †salonot# natr~uva Sne`ana, vo racete nosi

kitka polski cve}iwa.

SNE@ANA

Dobar den. Ooo, i Sergej e tuka, zdravo brat~e.

Kade se Oli i ~i~ko Makso.

Simeon, so ~etkata v race, poka`uva kon

balkonot, Sne`ana otr~uva na balkonot.

SNE@ANA

Dobar den. (Na Olgica.) Dobro {to ne dojde so

nas, mesto na pla`a za ater na doktorkata talkavme

niz planinata. Ooo, vie dvajcata pla~ete, Sergej pak

ve navredil. [to da go pravam cve}evo, mesto vo vazna

da go stavam na nego }e mu go frlam v lice.

Na scenata doa|aat D-r Kovilkoska i Marga, i

tie vo racete nosat kitki cve}iwa.

Pred tie i da stignat da go pozdravat, Sergej

izleguva na balkon, Marga i D-r Kovilkoska neprijat-

no iznenadeni, ostanati pred vratata, gledaat po

nego, gledaat vo Simeona, pak gledaat po Sergej.

SNE@ANA

(Na Sergej.) Pak si gi navreduval ~i~ko Makso i

Oli. (Mu ja tupnuva kitkata v race.) Dr`, mesto vo

vazna vo tvoite race neka se isu{i.

7.

Vo †salonot# doa|a Vatan, na glavata nakiten

so cvetno ven~e.

Simeon, gledaj}i vo Vatana, ne prestanuva da se

smee.

VATAN

[to e, sme{en sum? Mesto so zlatna korona so

gorski cve}iwa me koronosaa damive. Imaat i zo{to,

prvo bogato gi ugostiv vo restorantot na rezidencija-

ta potoa talkavme niz planinata i berevme cve}iwa.

D-R KOVILKOSKA

(Ne gi otkinuva o~ite od zografiite na fron-

talniot yid). [to pretstavuva ova, mislam na ova zgorav-

disanovo na yidov.

VATAN

Zasega samo idea, posle, koga se }e bide gotovo, }e

vidime.

PE[TERA

62 20.11.2009

MARGA

Setnem se znae, praistoriska pe{tera, Vatanov

kralski dvorec!

VATAN

Mi se pie kafe. Kade e Makso da n¢ poslu`i? Aaa,

eve go.

Sergej, molknej}i go Maksa za u{i, go donesuva

pred Vatana.

VATAN

[to e toa, {to ti zna~i toa, Sergej, ne sakam grubi

{egi!

SERGEJ

Podarok za tebe. (Na Makso.) Pokloni se, poklo-

ni se! (Makso se otima, odbiva da se pokloni.)

VATAN

Sergej, pu{ti go ~ovekot! Kolku pati da ti re~am,

ne sakam grubi {egi.

SERGEJ

Pokloni se, pokloni mu se na kralot na tvojata

sudbina!

(Go turnuva Maksa pred Vatana.)

Po~inka.

Podolga.

8.

VATAN

Makso odi svari – eden, dva, tri, ~etiri – {estmi-

na. Makso svari {est kafiwa, za mene znae{, izdeleno

od drugite, gor~livo i silno.

SERGEJ

Eden, dva, tri, - osummina. Makso odi i svari osum

kafiwa, tuka sme osummina, ti i jas bevme preskoknati.

MAKSO

Jas ne pijam kafe, Sergie, mi pravi kiselini.

Makso se zapatuva kon barot, Olgica i Sne`ana

go fa}aat pod raka, ne go pu{taat.

MARGA

Tebe, Oli, pak ne ti se site na broj.

OLGICA

Naprotiv, ovoj pat ima edna otpove}e.

MARGA

(Qubopitno se zagleduva vo D-r Kovilkoska, brb-

nuva da se smee, ne znae {to da go pravi cve}eto vo ra-

cete.) Kutrata, ne znae{ {to da go pravi{ cve}eto.

Daj mi go. (Ja zema kitkata od D-r Kovilkoska, ja zdru-

`uva so svojata na gradite, kon Sne`ana.) A tvojata

kitka kade e. Aaa, si mu ja podarila na brat~eto, od-

li~no. (Se zapatuva kon barot, sega ta ne znae {to

ddrraammaaMile Nedelkoski

20.11.2009 63

gi pravi cve}iwata, na tezgafot ja nema golemata

ubava vazna {to tamu stoe{e.) Ja nema vaznata, pole-

ka no sigurno den za den seta poku}nina, site ukrasni

predmeti od salonov is~eznuvaat. Makso, tuku ne, za da

ne ja lutam Oli, sama }e mu najdam mesto na balkon.

(Na Sergej.) Tvoeto neka ti go v race, podarok od ses-

tri~eto. (Na Vatana.) I tebe neka ti go venecot, ti

li~i, kral si. (Izleguva na balkon, mig, dva, ne znae

{to gi pravi kitkite, potoa gi frla preku ogradata.)

Tamu vi e rodnoto mesto, vo planinata, da se kitat so

samovilite. (Se vra}a vo †salonot#.)

Po~inka.

Podolga.

9.

VATAN

(Na Sergej.) Si stanal bezobrazen, otkako si doj-

den vo gradov i sekoga{ koga si kaj nas stanuva{ pobezo-

brazen. (Odi kaj Simeona, toj iska~en na skalata.) A

ti {to pravi{, do kade si stignat?

SIMEON

Tvoram, ako smeam taka da re~am.

VATAN

Smee{, smee{. No mnogu popoleka tvori{, dosega

barem polovinata rabota treba{e da ja ima{ zavr{eno.

Pri krajot na letovo, nekade vo sredinata na sep-

temvri, tuka, vo ovoj na{ slaven dreven grad, }e ima golem

me|unaroden sobir, dr`avni prvenci od cel svet. Toga{

}e gi donesam tuka, }e gi potsetam i }e im ka`am kade

se, vrz kakvi s¢ drevni raboti le`i na{ava tatkovina.

SIMEON

Dosega mnogu drugi raboti treba{e da se slu~at.

Na primer ti treba{e barem polovinata da mi ja is-

plati{ dogovorenata suma. Vaka i boi i ~etki na vere-

sija kupuvam, pak od tvoi pot~ineti.

VATAN

Ti samo tvori i u`ivaj. Koga s¢ }e bide gotovo

}e dojde{ na blagajnata i }e te isplatime. ]e najdeme

na~in i kako da ti kupime nekoe tvoe hudo`ni~ko delo.

SERGEJ

Ako pra-pra-praistorijata se opituva{ da ja kupi{

so tu|i pari voop{to ne e te{ko da se pogodi so ~ii

pari si ja podignal tvojava †privatna rezidencija.#

VATAN

So narodni, znam, toa saka{ da re~e{. Ili so kra-

deni? Zapomni, {to i da re~e{ ne me navreduva{, sin

si mi, niz prsti ti gledam.

SIMEON

Mi trebaat pari. Zapoznav edna golema gospo|a,

od va{ata kasta. Sekoga{ koga sme zaedno taa pla}a,

mi sozdava kompleks na pomala vrednost.

VATAN

(Glasno se smee, ne mo`e da se zapre da ne se smee.)

Tebe isto ti se fa}a, dali ti nejze £ pla}a{, dali taa

tebe ti pla}a, dali taa sleguva na toa ramni{te, ili

ti se ka~uva{ na nejzino ramni{te, na dvajcata isto vi

se fa}a, uspe{no stignuvate na celta. (Ne mo`e da se

zapre da ne se smee na svojata dosetka, sednuva na ma-

si~kata, udira, pleska so racete po potporkite na

kau~ot, na masi~kata pred kau~ot.)

Po~inka.

10.

Makso so podavalnik v race, na podavalnikot gezve

i filxan za kafe, doa|a od barot, go poslu`uva Vatana.

VATAN

Blagodaram, Makso. (Otpiva od kafeto.) Bravo,

odli~no, gor~livo i silno. Bravo, bravo, Makso, to~en

si kako aleksandrinec. Aaa, slu{navte {to rekov, †to~en,

precizen kako aleksandrinec#. Od u~ili{nite denovi po

ne{to ostanalo vo glavata, vo moe vreme zdravo se u~e{e.

PE[TERA

64 20.11.2009

MARGA

Ako ne{to ostanalo vo glavata, prispomni si, ti,

Vatane, si se obrazuval vo kralskite kolexi.

VATAN

Dobro si spomnuvam, kralstvoto ne ~ine{e i go

urnisavme. I sam u~estvuvav vo vojnata. No oti se u~e{e,

se u~e{e. U~itelite so inki ni turaa vo glavite. Ete,

site vie ste obrazovani a nikoj ne znaete {to e toa

aleksandrinec. Ti, Olgice? (Olgica izleguva na bal-

kon.) Ete, gledate, student po kni`evnost, plus apsol-

vent, a ne znae {to e toa aleksandrinec.

MAKSO

Aleksandrinec,... Mu doa|a od srpskiot kral Alek-

sandar Prvi Kara|orxevi}, nego go ubi na{ ~ovek, Vla-

do ^ernozemski.

SIMEON

^ernozemski ubi i u{te eden, Francuzin, ministe-

rot Barto. Se rimuva so Van~o Mihajlov, taka Makso?

VATAN

Golema rabota e gluposta, stignuva koga ne treba

i kade ne treba. I ti, Simeon, prestani so glupostite.

SERGEJ

Siguren si deka Makso re~e glupost.

VATAN

A {to re~e drugo, ne{to pametno.

SERGEJ

Re~e ne ~inelo ne{to, ili u~itelite, ili inkite

na u~itelite, ili, - ili glavite va{i.

SIMEON

Ne ~inele ni u~itelite, ni inkite, ni glavite vo

koi turale, i ni kralot, zatoa Vlado ^ernozemski srede

bel i srede Marsej go ubil.

VATAN

(Tresnuva so raka po masi~kata.) Prestanete,

prestanete so glupostite! Vlado ^ernozemski †na{

~ovek#!? ^ij †va{ ~ovek# Vlado ^ernozemski?

MARGA

(Dvete so D-r Kovilkoska potpreni se na tezga-

fot na barot, tresnuva so rakata.) Koj e za toa ve~er

da se proveselime, jas ~estam.

SIMEON

Blagodaram, jas nema da dojdam. Imam prijatelka

od fela. I vetiv ve~er, ako Vatan mi dade pari, jas }e

~estam.

MARGA

Jas pra{av koja saka i koj mo`e da dojde, a ne koj

ne saka ili ne mo`e. (Kon Sne`ana i Olgica, sedat

na balkonskata vrata.) Vie dvete?

VATAN

A po koj povod n¢ kani{ da se proveselime?

MARGA

Ja gledate Kristina tuka, site znaete deka lekar,

specijalist, a pak nikoj ne pra{uva {to bara taa kaj

nas?

VATAN

Kristina e tvoja prijatelka. Nekoj e bolen?

MARGA

Jas, no ne bil rak, tuku obi~en benignen tumur, na

matkata.

VATAN

So tumurite nikoga{ ne si na~isto.

SERGEJ

Navistina gluposta e golema rabota! (Ne znae

{to da go pravi cve}eto, izleguva na balkon go osta-

va na masata, sednuva.)

Po~inka.

Podolga.

Z A V E S A

ddrraammaaMile Nedelkoski