Pêrgamûn Mozyûm Li Berlîn 

Fehmî Balayî 

Mûzexane xwedîyê cihekî giringe didîroka şaristanîyet û 

parastina kevineșupîyên mirovatîyê da,  ji ber wê  jî nîșanên 

bajêrvanî û giringî pêdana honer û  şaristanîyetê di vebûna 

Mûzexanan da tê dîyarkirin, gelên 

rojava  gelek  giringîyê  diden 

Mûzexane  û  galerîyên  honerî,  bi 

taybet  piștî  (rênosansê) 

Mûzexane bûne cihê komkirina be

rhemên  honerî  û  kevineșopîyên 

dîroka  mirovatîyê,  li  bajêrê 

Berlîna  paytextê  Elmanîya 

(Pêrgamûn Mozyûm) weke beșekî 

giring  yê  dîroka  Elmanîya  tê 

naskirin,  lê  piranîya  berhemên  di 

nava wê da hatîneparastin ji dîrok 

û  şaristanîyeta  rojhelatî  anîne. 

Pêrgamûn  Mozyûm  jî  yeke  ji 

navên  navdar.  yeke  ji Mûzexane

yên navdarên Ewrupî û bi taybet li 

Elmanîya gelek navdare. dîroka vê 

Mûzexanê  vedgerîte  sala  1897–1899  ko  li  ser destê    .Fritz 

Alfred Messel

Adolf Brütt

Wolff(1).  hatîye  avakirin,  û  li  sala  1901  hatîyevekirin,  dive

kirinê  da  dîyarda  wêneyên  Adolf  Brütt  .(2)  dîyar  bû.piștî 

sala  1910  danana  pilana  Mûzexaneyê  ji  layê  Alfred 

Messel.(3)  ve berdewam bû. 

Ev Mûzexane  j  bo  komkirina  parçên  honerî  yên  dîrokî 

hatîye terxankirin. beșekî giring  jî girêday dîroka şaristanîye

îya  Asîaye  bi  taybetî  şaristanîyeta  (Mezuputamîya.  weke 

honerê  (Hîtî, Aşûrî, Babilî û Farisî). herwesa beșekî giring  ji 

bu honerê Îslamî yê Farisî hatîye terxankirin. her beșek ji vê 

Mûzexanê  girêday  dîroka  cihekî  ye  û  hemû  tiștên  vê  he

rêmê yên dîrokî nîșa didet, Pergamon museum.(4) 

Beșek  jî  girêday  honerê  Esîna  yê  şaristanîyetaYonanê 

bû, weke herêmên Priene Magnesia.). dsala 1958 da hemû 

beșên  vê Mûzexanê  di  nava Mûzexana  gștî da  komkirin û 

navê wê kire( Pêrgamûn Mozyûm).@

 

Pêrgamûn Mozyûm di qûnaxa dûyê da:@

Piștî  gelek  parçên  şaristanîyeta  (Babil,  Urok,  Aşûr  û 

Misrê)  keftîne  berdestê  vê  Mûzexanê,  qunaxa  dûyê  ji 

avakirina (Pêrgamûnê) dest pê kir.  ji ber ko di qunaxa yekê 

da ev  tiștine nehatin nîșadan, pilana qûnaxa di sala 1906 û 

ya dûy lsala 1927 ji layê  Wilhelm 

von Bode.(5) Hate pilankirin.@

Pișka honerê Îslamî jî lê zêde 

diken,  ew  dinavbera  salên  1907 

û 1909 da piștî danana pilana vê 

Mûzexanê ji layê (Alfirîd Mîsl), di 

mirît  û  hevalê  wî  (Ludivîg 

Hofman)  berdewamyê  bi 

avakirinê  didet.  di  berdewamîya 

pêșdabirinê da giringî daye honerê  Îslamî bi taybetî honerê 

herêma  (Mșata)    û  beșekî  giring  jî  ji  honerê  şaristanîyeta 

Misrê bû. weke wênê (Nefer Tîtî)@

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Wilhelm von Bode

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Dîmenê honerê (Mșata)@ 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

wênê Nefer Tîtî "Nofretete'' 1338 b.z  niha li Mûzexaneîya Berlînê ye@

  

 

Pêrgamûn Mozyûm Di Șerê Cîhanyê Dûyê Da Û Piștî Șerî:@

Di  șerê  cîhanyê  dûyê  da,  ev  Mûzexane  kete  ber 

bumbarkirina firokên șerî û ji egera van hêrșan gelek beșên 

wê  têk  çûn  û  xirabûn.  herwesa  gelek  parçên  giring  yên 

honerî û şaristanîyetên kevin têda jinav çûn û hind jî ji bo ge

lek welatên dî hatin  veguhastin. bi  taybetî di  sala 1945 da 

dema  șerê  cîhanî  yê dûyê bidawî bûy,  ji alîyê  (leșkerê  sor) 

yê Rosî ve gelek parçe birin bo Rosîya bi taybetî bo Musko û 

Lînîngirad,  di  sala  1958 

da  ji  alîyê  (komara 

Elmanîya  dîmukirat)  ve 

(DDR)  ev  parçên  dîrokî 

vegerandin  veElmanîya, 

herwekî  tê  zanîn,  ko  di 

sala 1930 da carek dî ev Mûzexanehat bû nûkirin. herwesa 

ji  egerên  hêrș  û  aluzîna  șerê  cîhanyê  dûyê  gelek  parçe  li 

cihên  weke( Musko, Mûzexaneîya  Poșkîn  û  Pêtirasborg)ê 

hatin  parastin.  lê piștî  sala  1989 dîwarê Berlîn  rabûy û he

rdû  Elmanîya  rojhelat  û  rojava  bwîne  yek,  peymanek 

dinavbera Elmanîya û Rosîya da hate muhrkirin, ko divê pe

ymanê da  li hev kir, ko hemû parçên di  șerê cîhanîyê dûyê 

da çwîne Rosîya carek dî vegerin 

 

Honerê kevinêYonanî 

Bo Elmanîya, ev peymane di rê ya perlemanê Rosîya da 

hate pejrandin û bi  rê  ya  rêveberê Mûzexana Musko hate 

bicihînan,  bivî  șêwey  (Pêrgamûn  Mozyûm)  șîya  parçên 

honerî  yên  ji  egera  șerî  belav  bûyn  kombiket  ve,  ev 

komkirine beșek  jî  ji alîyê Elmanîya rojhelatî ved Mozexane

kê  da  hat  bûne 

parastin  binavê  (beșê 

rojhelata  Asîya)  û 

(Mûzexana  honerê 

Elmanîya  yê  millî)  di 

sala 1990 da yek girt û 

li  jêr  navê  (Mûzexane

îya Dahlêm) Dhlem, ko ev herême beșeke li rojavayê bajêrê 

Berlîn, dikevîte herêma  (Ştîglts û Tsêlndurf)  .  li ser vî binge

hî Pêrgamûn Mozyûm li ser sê beșa dabeș kirîye: 

1‐ Mûzexana entîkeyên kevin 

2‐ Mûzexaneya honerê Îslamî 

3‐ Mûzexaneya Asîayî 

   

1‐ Mûzexana Entîkeyên Kevin: 

Di  vî  beșê  Mûzexanê  da  tiștên  kevin  yên  serdema 

romîya komkirîne, ko vedigerîte salên 1698 zaynê, ji bo cara 

yekê bi șêwekî fermî di sala 1830 da li Mûzexaneya kevin ev 

tiștine hatin  vekirin.  ji komkirina beșên honerê  (Olumpîya) 

Yunanî  ya  kevin,  ko  vedgerîte776  salan  berî  zaynê,  û 

(Sumos)  ko  bajêrekî  dîrokî  ye dikevîte  ser  girava  Yonanî û 

(Pêrgamûn) bajêreke  li  ser giravê derîaya dinavbera Yonan 

û  turkîya  da,  ko  80  kîlumetira  ji  bajêrê  (Ezimîr)  dûre.  û 

(Dîdîyam) niha bajêrekî navdarî entîkî ye, ko dikevinda li ser 

navê  xwedawenda  (Apulun)  nêzîkî  bajêrê  (Mîlet)  di 

rojavayê  Turkîya  da  hatîye  binavkirin,  ko  Enadul  û  rojava 

bihevra girêdidet. 

 

 

 

 

 

Honerê Romî@ 

 

 

 

 

@

Parçek ji honerê Îslamî  743‐744z 

 

 

 

 

 

 

 

 

Mafûrên Kașanî@ 

2‐ Beșê Honerê Îslamî:@

Honerê  Îslamî yê dinavbera sedsala heștan û nuzdan da 

ji herêma  îsipanîya û hindê û honerê Sefewîyan  li serdemê 

Sasanîya û Farisa, komkirîye, herwesa honerê  li  ser  rubarê 

Dîcle  û  Furatî  û  herêma  Samera  û  ji Misrê  û  Îranê weke 

șêwên  galîgirafî  û  mînator  komkirîye.  di  qata  dûyan  da 

pișka honerî  Îslamî  têda komkirîye u pitir nexș û zexirefa  li 

ser  mafûr  û  kaxezan  û  zexirefa  dgel  xetî  nexșandî  ji  he

rêmên cuda ye,  lê bi taybet jî giringî daye nexșê Îranî. ji bilî 

vê  Mûzexanê  di  nava  Berlînê  da  gelek  giringî  dayebeșê 

honerê  Îslamî  û  rojhelatî,  weke Mûzexaneka  taybet  ji  bu 

dîrok û  şaristanîyeta Misra kevin avakirîye, herwesa salane 

li bajêrên cuda yên Elmanî pêșangehên  taybet  li ser dîroka 

vî honerî vediken û  lêkulînan  li ser diken.  ji bilî van nexșên 

dîyar  gelek  șêwên  avahîyên  Îslamî  jî  nîșadiden.  bi  taybet 

honerê  avahîyên  li  ser dema  Emewîyan û  Sasanîyan,  ji bo 

pêtir kesên hemû netewan seredana vê Mûzea navdar bike

n, beșên  taybet  yên herêmên  cuda û dîrokên  cuda  xwe di 

nava vê Mûzexanê da dibînin.@

 

 

 

 

 

 

 

 

 

  

Mînakek Ji Honerê Misrî Yê Kevin@

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Herêmên Şaristanîyeta Somer Û Eked@

 

3‐ Beșê Honer Û Şaristanîya Asîya:@

Ev beșe  ji encamê  lêkulînên  zanistî yên arkuleg û  rojhe

latinasan ve hatîne encamdan, ko girêday dîroka şaristanîye

ta  (Somer,  Babil  û  Aşûr),  ji  gelek munumênt  û  peyker  û 

parçên  biçuk  yên  sitvank  û  kel  û  pelên  nexșandî  pêk  tên. 

tiștê herî giring divê Mûzexanê da û di vî beșî da ( dergehê E

ștare)  yê  dîrokî,  ko  li  ser  dema  Neboxuzinesrê  dûyê  da 

dîyare.@

 

 

 

 

 

 

  

 

              Dergehê Eștar                       Parçek Ji Dergehê Eștar@ 

 

Ev beșê  girêday dîrok û  şaristanîyeta Mezupotamîya,  ji 

hemû beșan pêtir mirov  sera diden û  lêkulîna  li  ser diken. 

herwesa gelek pertûkên  lêkolînên arkulog û  rojhelatinasan 

di nava vê Mûzexanê da tên firotin, ji bilî wê jî gelek wêne 

weke katelugên rengîn  li ser van parçan hatîne amadekirin, 

ji ber wê  jî xwedî giringîyeka dîrokî ye. Li van salên dawîyê 

bi  taybetî  sala  2008  ,  beșekî  taybet  li  ser  şaristanîyet  û 

honerê  ( Babil) vekir û hind  tiștên nûy yên vê  şaristanîyetê 

nîșan didan. gelek xwîndikarên zankoyên Elmanî û Ewrupî ji 

bo lêkolînên ekademî û zanistî qesta vê Mûzexanê diken, bi 

taybetî lêkolîn û șrovên li ser dîroka (Mezupotamîya), dema 

mirov  berev  beșê  Mezuputamîya  diçît  dergehê  Eștar  yê 

orgînal dikevîte pêșîya mirovî mirov hest diket, ko li Babil û 

kevineșupîyên  şaristinîyeta  vê  herêmê  dibînît,  lewma 

bșêwekî honer û wekî vê herêmê rêk xistî ye. eve jî girêday 

șarezay û pwîtepêdana honer û şaristanîyetê ye.@

 

 

 

 

 

 

 

 

Çend mînakên şaristanîyeta Babil û Așûr              yasaya Hemorabî@

 

Li gorî pêzanînên rêveberên Pêrgamûn Mozyûma Berlîn, 

bitenê  di  sala  2006  da  hijmara  kesên  hatîn  seredana  vê 

Mûzexanê  kirî  geheștî  ye, 980.000   neh  sed û heștê hezar 

kesan, ko bihayê her pilêtekê 12  îurwîe,  ji bilî ko  rojane bi 

sedan  pertûk,  keteleg  û  pusterên  girêday  tiștên dinava  vê 

Mûzexanê  da  tên  firotin.  ji  ber wê  jî  her  kesekî  têkelî  bi 

dîrok  û  şaristanîyet  û  honerî  ve  heye,  yekser  seredana  vê 

Mûzexanê  diket  û  rojane  bidirêjîya  dûsed mîtiran mirov  li 

serayê  radwestin,  tako bikarin bikevin hundurê Mûzexanê, 

evejî wê digehînît, ko  roșinbîrî û eșqa dîrok û honerî ya xe

lkê  rojava  nîșa  didet.    ji  bu  pêtir  pêzanîn  li  ser  Pêrgamûn 

Mozyûma Berlîn, her kesê bixwazît  seredana  vî  cihê dîrokî 

biket  dikarît  li  ser  van  nav  û  nîșana  bigehîte  vî  cihî  ji  bo 

dîtina  şaristanîyeta  rojhelata  navîn  bigiștî  û  dîroka 

şaristanîyeta Mezupotamîya bi taybetî.(6)@

 

 

 

 

 

 

 

 Beșê honerê Yunanî li Pêrgamûn Mozyûm li Berlîn 

 

Jêder ûperawêz 

 

QM@15. März1 1847; † 16. Juli 1921@@ßói@μÜŠa†@ˆ@Úîìíi@óî@L@óî@@óØ@ˆ@ó÷@@@æŽîŠbîŒa‡ä@

b÷æŽïïèbÄbä@Ša‡ÄN@@

RM 10. Mai 1855 in Husum; † 6. November 1939 in Bad BerkaL@@óî@@Øó@ˆbä@@çŠa‡Ä@

óq@óÙî@æŽï’bmŠó÷@@çb¾N@@

SM@ 22. Juli 1853 in Darmstadt; † 24. März 1909 in BerlinL@@óî@@óØ@ˆ@ó÷@@@æŽîŠbîŒa‡ä@

bäæŽîŠa‡Ä@ó÷@Lçb¾óäa†@ì@@ŽñŠ@bäþq@Iqçüàb îŒüà@ãŽíHói@a@μÜŠN@@

TM@PergamonmuseumLˆbi@ò‹Žî@ðØó÷@@óÙïnä@óî@Lbä@óÄ@ðØ@ðäbäíî@óî@L@QUP@ýb@

ói@ñŠ@aŒ@î‰Ü@‹Žîò†@@@Ž@I@@óà@@ÚÜ@àí÷@ŽñåŽïìì†@@Žðî@H@Žíiß@@@ó@ŽñŠ@š@óîbï@@ðØ@

ˆbiò‹Žî@ðØ@›i@íØìŽð@b÷@ñbï@óî@Lói@íØ@@Šý@l@ŽðîØŠím@bï@óÄ@@óî@Lbni@@ójî@pä@@ðÙîŽï@

ˆbiŽñ‹Žîó÷@@àŒN@@

UM Wilhelm von 10. Dezember 1845 in Calvörde; † 5- März 1929Wilhelm von Bode

L@ß@ói@@μÜŠ@@a†@ˆ@Úî@íi@óî@L@óî@óØ@ˆ@bä@æî‹mŠa‡Ä@@@ä@Ûû‹î†@@ŽðŽïÅ@†@@Øû‹îb@Šóäüè@ñ@

ó÷@ß@Lbïäb¾òŠb’@@ŽðîaŒŽíà@ŽìŒóäb‚@æŽïîbä@òŠa‡Ä@Lóàa†@ˆ@@óåŽîŠŒ@ŽñŠòŒíà@@bäb‚@

äaŒ@bî†íà@óä‹Žî@L@óî@óØ@ˆ@óåi@@æŽïèŠínÜíØ@Žñó÷@@ðäb¾@ýb@†@QYPT@a†@

òŒíà@bäb‚I@bØòî@Š‹Ð@”î@Hóàa†@@óîaŠŒ@béäbåi@ŽðÄ@I@@îŒüà@†íiãŽí@HmŽð@

båiLç‹ÙÄ@òì@@@@óØ@óÅŽîŠ@ói@ŽñŠ@ì@Žñ@ìíi@@NóÜ@Š@Øû‹î†@b@Šóäüè@Žñ÷@LðÜbnïŽíè@@óÜ@@ñ‡ä@ì@

ó÷@ðäb¾@@ó @@@óÜ@Û@Ü@@μÜíÙŽï@‹Ø@@óåî@L@@òí‚@@@Žðî†@@̂û‹q@Žñ@@@@Šóäüè@bä‹ÙàüØ@ñ@@ß@ìíi@

ói@LμÜŠ@ýb@ˆ@QXXYŽíØbm@@QYQT@óÅŽîŠ@@ói@ŽñŠòŒíà@@bäb‚@ÛŠbái@ñíi@ìN VMómbØ@@b íÜ@Pergamonmuseumói@@μÜŠ@RPPX@@