weşanên

ROJA NC

WEŞANEN ROJA NU

MELAYÊ CIZJRi

DiWAN

WEŞANÊN ROJA NÛ - 20

Cêrga Klasikên Edebiyata Kurdi— 4

Döbelnsgatan 16 B

1 13 58 Stockholm/Sweden

Tel: 08/328251

ÇiriyaPaşinl987

Stockholm

ISBN 91 7672 021 7

.;g) Weşanên Roja Nû &

Z.Kaya, M. Narozi

melayêciziri

DIWAN

Werger:

Zeynelabidin KAYA, M.Emin NAROZi

weşanên

ROJA NÛ

PÊŞGOTIN

Bi nêzikayi ve, eşkerekirma hmek agahdariyane derheqtarixa ji-

yana Mela de, rehma Xwedê lê be û qimê ku tê de jiyaye. Her çiqas

gelek ahman h ser tarixa jiyana Mela û rewşa halê wi, tiştma gotme

ji, lêbelê em rast nehatme ku ew gotmên wan ji çavkaniyên pêbawer

bm, û heta kU dil ji h ser rastiya wan rûnê. Belki çiqas tiştên ku di vê

derheqê de hatine gotm berên xeletiyê ne û ji rastiyê ji dûr m. Ewil,

em dê tiştên ku di vi wari de hatine gotin bêjm û di pey de, ditina

xwe ya ku em bi rastiya wê bawerm binivism.

NAV Û BERNAVK Û BAJAR Û EŞIRA MELÊ

Navê vn Şêx Ehmed e. Bemavkê m yê navdar Melayê Ciziri ye.

Cizir, h ser keviya Çemê Dicle ye, nêziki Çiyayê Cûdi ye û bi Ciziia

Botan tête nasknm. Bemavkeki wi yê din ji heye, ku helbestên xwe

pê kuta kiriye, ew ji "NÎŞANl" ye. Nişan, yan bi mana hedef e,

amaca wi ew e, ku bûye hedef ji thên evin û bela û qisûmatan ra, yan

ji bi mana şanikên di rûwan de ye û di helbestên xwe de ew pê pesi-niye.

(Ev pêşgotina Diwanê ya bi tipên erebi ye ku nwiskarê wê ne diyar e)

9

Mamostayê mezin Eladin Secadi, di pirtûka xwe ya "Mêjûyê

Edebi Kurdi" de nivisiye, ku navê Melê, Şêx Mihemed e. Mamosta

vê agahdariyê , ji çapa Diwana Mela, ya ku Ebdulqadirê kurê Eliyê

Emadi, di sala 1338'ê (1919 - 1920) hicri de nivisi bû, jêderk kiriye.

Disa jêderk kiriye û gotiye: "Mela li bajarê Cizirê hatiye dinê û ji eşi-

reke Kurdan e, ku nave wê Bexti ye, ji maleka zana, pêşkêş û mezin

e." Ev peyvên Mamosta, her çiqas dehleke sabit ku meriv xwe pêve

bigire tune ye ji, lêbelê Ii gor rewşa jiyana Mela û navdarbuna wi di

çax û ciyê wi de, ji rastiyê ne dûr in.

QIRNÊ JiYANA MELA

Dirokvanan derheq tarixa jiyana Mele de û qirnê ku te de jiya-

ye, ditmên cure cure gotme. Lêbelê, çewa ku ji xeberdanên Mela

yên di helbestên wi de, û ji çax û demên wan bûyerên ku ewi bi bal

wan ve işaret kiriye û ji tarixen wan kesan ku navên wan hildaye, te

zanin ku her yek ji wan (dirokvan -w) xwe bi delileka pelişi ve girti-

ye. Mamosta Secadi, di pirtûka xwe de. di vê derheqê de pir tişt ni-

visiye û tiştê ku jê hatiye ji kiriye. Tiştên wi gotine, eme li vira bi

kurti binivisin û di pey de. ditina xwe ya ku em nêziktirê bi bal rasti-

yê ve dibinin hê bmivisinin.

Ewi di behsa Mela de gotiye: "Tixtor Belic Şêrgo di pirtûka

xwe ya "Qediyyet-ul Kurdiyye" (Doza Kurdi - w) de dibeje: Navê

Melayê Ciziri Şêx Ehmed e,ji ehlê Cizira Botan e û di sala 1160ê

miladi de li wir bi heq biiye. Miheined Einin Zeki Beg, di pirtûken

xwe yên "Xulasetu Tarix-il Kurdi we Kurdistan" (Kurtitiya diroka

Kurd û Kurdistan -w) û "Meşahir-ul Ekrad" (Navdaren Kurda-w) de

gotiye: Navc wi Şcx Ehmed e û di paşiya 600'c hicri de li Cizira Bo-

tan dima û hevdemê hakimê Mûsilê Emededdin Zengi bûye û

(Mela -w) de, ji dayika xwe bûye. Û nusxeyek ji diwana xwe, ji haki-

mc Tebrize yê hiiigê Xanêxanan ra perii kiriye. Û rehmetiyê Mihe-

ined Eli Ewni Beg, di pirtûka xwe ya "Meşahir-ul Ekrad" de dibêje:

Ew helbesta ku navê Se'di û Hafiz têde hatiye gotin û di diwana Mela

de ye, ne ji peyvên wi ne, belki ji aliyê hinekan ve tê de hatiye bici-

kirin. Lêbelê, h gor jêderka Secadi, ya duwem, rehmeti (Eli Ewni-w)

pişt re ji vê ditina xwe vegeriyaye û h xwe mikurr hatiye, ku ew hel-

best a Mela ye. Rohilatvanê Rûsi Misyo A. Jaba di pirtûka xwe ya

ku behsa Kurdan dike de, dibêje: Melayê Ciziri ji hêla Cizira Botan e

10

û di navbera salên 540 û 556'ê hicri, di çaxê Emadeddinê Zengi de

sax bûye. Heçika rohilatvanê Elmani Fon Hartman ku Diwana Mela

di sala 1904'ê miladi de Ii Berlinê çapkiriye û rismeki Mela yê xiyaU

h ser daniye û pêşgotmek bi zare elmani jê ra mvisiye, tê de eşkere

dike ku ewi ji, bi van ditinên me borand ra, baweri aniye.

Di pey de, Secadi xwestiye ku bi hinek bûyerên tarixi re van goti-

nan rûqalê hev û din bike û dehla xwe ji, bi hinek helbestên Mela ani-

ye pêş. Lêbelê, ez bawer im ku dehlên wi, çewt m. Gotiye: Pişti di-

rêjkirma me ya hetani vir, derheq jiyana Mela de, ku me ji gotinên ko-

mek pirtûkan beyan kir, incar em dê ji vir û pêve, ji we re, ji jiyana

Mela tişteki nû bibêjin. Ew tiştê ku bi lêkoUn û lêgerineke dûv-dirêj

ve ez h serê agahdar bûme, bi ahkariya nusxeyeka Diwanê ku Ebdul-

qadirê kurê Eh yê Emadi, di sala 1338'ê hicri de nivisandiye, ev e: Li

gori gotinan, navê Mela, Şêx Ehmed e, kurê Şêx Mihemed e, di sala

1407'ê (827'ê hicri) miladi de h Cizirê ji dayika xwe bûye û ji eşira

Bexti ye. Li cem bavê xwe xwendiye û demek pişt re ji bo xwendmê h

dora Diyarbekrê, Cizirê, Hekariya û Emadiyê geriyaye. Di xwendma

xwe de, pir jir û şareza û bi nav û deng buye, nemaze di derheqa dmên

erebi, di isûl û beyan û bediê de. Li gundeki bi navê "Sitrabas" h dora

Diyarbekir, ji alimeki bi navê Mela Taha, destûmama xwe ya xwendi-

nê girtiye. Li wi ciwari, ewi, h gundê "Sirba" meleti kiriye. Demek di

pey de, qederek ji h bajarê Hesenkêf (Heskif-w) ê sekmiye û h wir ica-

ze daye gelek meleyan. Di pey de bi demekê, evineka tesewwifi lê

peyda bûye û dev ji ilmê xwe yê berbiçav berdaye, be rewşeka mesti

ve hatiye bajarê xwe yê Cizirê. Li wn maye hetani sala 1481 û pişti

ku emrê wi gihaye 75'an, çûye dilovaniya xwe. Heta niha ji. kesên ku

bi agnê evinê şewitine, merqeda (gor-w) wi ji wanakan re ziyaretgah e.

Di pey van de, Secadi hinek helbestên Mela yên evinê raxistiye, mane

ku-iye, pesnê wi daye û sofitiya wi ya xwe bi xwe beyan kiriye bi ha-

wayeki wisan ku êdi lê nayête zêdekirm.

Heçika ez bixwe bi van ditinan tev re ne bawer im. Çimki di van

ditinên han de, deUIeka xwepêgirti tune ye. Lêbelê, ditmeka min a

xisûsi heye û ez bawer im ku wê ew rastir be. Lewra min vê ditina xwe

ji beyan û bûyer û navên wan kesên ku Mela di helbestên xwe de goti-

ye, derxistiye. Di vi wari de, dehla heri zirp ev e.

Ewil, ezê dest bi beyana gotin û navên ku di peyvên wi (Mela-w)

de ne bikim, ku ditinên wan dirokvanên din tevan pûç dikm. Û pişt re

ezê ditina xwe ya rast bêjim.

11

Ez dibêjim Mela, rehma Xwedê lê be, di helbesta xwe ya ku dest-

pêka wê :

"Ji re'na nêrgizên tey mest i xwunrêz

Zeman bû ehdê ceng engizê Cengiz" de işaret kiriye bi bal wê

herba barbari Cengizxanê Tatari ve Ii ser bajarên misilmanan. Ûkifşe

ku Cengizxan di sala 624'ê hicri de nuriye. Disa Mela gotiye, di qeside-

ya xwe ya "Tipa - F"ê ya ku destpêka wê ye:

"iro ji şehkasa suri, mey hate fincana sedef'e di beyta heştan de:"Cengizi hat Timûrleng". Eva han eşkere dike ku Mela, di pey Timûr-

lengê ku di sala 708'an de miriye, bûye. Disa di qesideya xwe ya, kudestpêka wê:

"Newaya mitrik û çengê, fixan avête xerçengê" de malikek ji qe-

sideyên Diwana Hafizê Şirazi girtiye ku ev e: " Ela ya eyyuhes-saqi

edir ke'sen we nawil ha", û di dawiya vê beşê de, gotiye: "Ji Hafiz

Qutbê Şirazi, Mela er fehm biki razi" û disa di dawiya qesideya xwe

ya "Tipa- T"ê, ya ku destpêka wê: "Mehbûbi bi dil bit me bi efrazi çi

hacet?" degotiye:

"Gerlu'luê mensûriji nezmê tu dixwazi

Wer şi'rê Melê bin te bi Şirazi çi hacet?".

Evên han tev dehl m h ser jiyana Melê, ku di pey Hafizê Şirazi de

bûye.

Mewlana Cami di pirtûka xwe ya "Nefahat"ê de gotiye: "HafizêŞirazi, di sala 791 'ê hicri de wefat kiriye.

Mela, navê Şêx Se'diyê Şirazi -di sala 898'ê hicri de wefat kiriye-

û navê Mewlana Cami ji -di sala 691 'ê hicri de wefat kiriye- di beyta

xwe ya "Newaya mitrib û çengê" de gotiye:

"Ji rengê Se'di yû Cûmi". Ev ji eşkere dike ku Mela di pey wan de

bûye.

Ev gotinên ku tenê gotin di derheq wan helbestên, ku ew bûyer û

navên wan kesan tê de derbas dibm, ne yên Mela ne, ji rastiyê pn dûr

m. Bê guman çi kesê ku teftêşa qesideyên Mela bike û bi qesideyên

Hafiz u Cami re rûqal bike, wê bibine ku Mela hinek nameyên qeside-

yên xwe, ji yên wan girtiye, Ii ser qesideyên wan sekmiye û Ii ser rêça

wan meşiyaye. Ev ji dide zanin ku Mela di pey wan de bûye.

Disa qesideya wi ya di dawiya "Çapa Cizirê" de ku bi zarê erebi

ye: "Ya ramiyê qelbi bi sihamil-Iehezati, heyhatenecati",bi nêzikayi

12

ve, vc ji ya Fazil Ehmed Paşa, yê ku alimê dewleta Osmaniyan bû -di

902 ye hicri de miriye- girtiye. Ev dide xuyakirin ku Mela di pey wi de

ji bûye. Ew gotinên di derheq vê qesideyê de belav bûne, ku ew ne ya

Mela ye, ji rastiyê dûr m.

Ji van gotman tête zanin. ku ew tiştên Rohilatnasê Rûsi A. Jaba

gotiye: "Ew (Mela-w) di sala 540 - 556'ê hicri de sax bûye û hemdemê

hakiinê Mûsilê Emadeddin Zengi bûye". Û disa tiştên ku Wezir Mihe-

med Emin Zeki Beggotiye: "Ew (Mela-w) di nivê duduyan ji qirna şe-

şan yê hicri de jiya ye, û hemdemê Emadeddin Zengi bûye û nusxeyek

ji diwana xwe ji hakimê Tebrizê Xanexanan re, ku ew ji di wi qirni de

jiya ye, hediye kiriye" ji rastiyê dûr m.

Ez guman dikim ku hevdemiya wi (Mela-w) bi Einadeddin Zengi

re, ji we daneberheva ku di navbera Mela û Mir Emadeddin de çêbûye,

hatiye derxistin. Xwediyen wan ditinan, wer fehin kirine ku ew mir,

Emadeddinê hakiinê Mûsilê ye. Halbiiki me di nusxeyeka wê daneber-

hevê da ditiye. ku Mela, pesnc Mir Emadeddin bi Cizirê daye. Û eşke-

re ye ku Emadeddin Zengi kuic ibnu Aqsenqer e.ji Atabegên Mûsilê

ye û ne ji ehlcn Cizirê ye.

Her weha, mesela hakimc Tebrize Xanêxanan ji, ji wc qesideya

wi (Mela-w) ya ku destpcka wê: "Xanêxanan lamiê necma te her pur

niiri bi" derxistine u guman kirine, ku ev qeside, xitab e ji wi (Hakimê

Tebrize-w) re ii pesnê wi daye. Digel ku di wc helbestê de hinek inalik

hene, eşkere dikin ku, xitab û pesn e ji mireki Cizira Botan re. Yek ji

wan malikan-e, gotina wi (Mela-w) ; "Ayet-ui kursi yii en'am, heykela

toxe te bin", disa (Mela-w) gutiye: "Surec Uinm-ul kitab madarc hez-

ret siiri bi", ev herdu beytên han işaret dikin ku "Ayet-ul kursi ", siirc-

tc "En'am" u sûretê "Fatihc' yc (yani Umm-ui kitab-w ) ii sci*suni Ci-

zirc hatibiine nivisandin. Ev cşkerc ye u hatiye ditin ii ser kc\ircn surc.

Lewra navdar e di bajarc Cizirc dc, ku Quian yan ji hinek ji suretên

Quranc li .ser dorinedarc Sura Cizirc ya ku vcgav hedimi ye, nivisandi

bûye. Hinek jcmayi niha ji xuya dibm. Ew gotina wi (Mela-w) di vc

qesideye de: "Ma Cizire şubhc darc textc heft iqlimi bit", van tiştcn

ku ine gotin eşkere dike.

Disa qesideya wi (Mela-w) ya beri vê, ku destpêka we : "Ey şehin-

şahc mûezzein, heq higehdarc te bi", xitab û pesn e ji wi Miri (c Cizirc

-w) re. Lewra tê de dibeje: "Siireê inna fetehna dor û madarc te bi".

ev ji işaret e bi ba! wê gotina me ya nivisandma Qurane h ser sura Cizi-

rc. Di we de gotiye: "Gcrçi der iqlimc rabi' hate textc seltenet". ev

13

bixwe ji delil e Ii ser vê yekê . Lewra bajarê Cizirê h ser hisabê parveki-

rina kevnare, dikeve iqlimê çarem ji her heft iqhman. Ji vanan ji hate

zanin ku, ev herdu qeside, çewa hatiye gotin, ku xitab m ji hakimê

Tebrizê Xanêxanan re, ii ew (Mela-w) di dema wi (Xanêxanan-w) de

biiye, çewt e. Ez guman dikim ku ditin, ji beyta Mela ya : "Ne tenê

Tebriz ii Kurdistan li ber hukmê te bin, sed weki şahê Xurasanê di fer-

ware te bi", hatiye fehmkirm. Lêbelê, ev beyt, nade zanin ku xitab e

ji hakimê Tebrizê re. Belki ji beşa mubalexeyê ye di pesindayina Mirê

Cizirê de. Çewa ku eşkere ye.

Disa wisa tiştên ku Secadi ji çapa Diwanê ya Ebdulqadi-

rê Emadi jêderk kiriye. ku ew (Mela-w) di sala 1407'ê mila-

di de ji dayikê bûye û emrê wi bûye 75 sal û wefat kiriye, yani li dor

900'ê hicri. hinek ji rastiyê dûr e, bi nisbet behskirma wi (Mela-w) ji

Cami u (Mewlana-w) girtine mana ji hinek qesideyên wi, ku ew di sala

898 'ê hicri de wefat kiriye. Hem bi nisbet girtma Mela ji qesideya Eh-

med Paşa ya bi zarê erebi, ewê ku di 902 yê hicri de wefat kiriye. Û

disa, bi nisbet bi bal gotina wi (Mela-w) ya: "Teşbihe tirên Xan Şe-

ref ". ewa ku amaca wi pe. Mir Şerefxanê Hakimê Cizire ye. Û ew(Mirê Cizirê-w) ji. li ser gotina xweyiyê "Şerefname " Bidlisi, di sala

1005'ê hicri de sax biiye.

Di pey van ditinan de, eze ditina xwe ya di derheqjiyana Melc û

qirnc wi dc, bi hinek delilcn mutebertir ji wanên di, bêjim û bawer iin

ku wê neziktirc bi bal rastiyê ve bin. Ez dibcjini: Mela di dawiya qir-

nc dehemin c hicri dc, yani di pişti 950'i yê hicri de,jiyaye. U hem-

dem biiye bi Şcrefxanê kurê Mir Evda! c ji mirekc Ezizan re, ku ewa-

na demeka duv-dircj !i Cizirc miriti kirine. Û ew Şerefxan e ku li roj-

avayê bajarê Cizire, !i ser siira wc. Medresa Sor ava kiriye û ewi (Şe-

refxan-w) !i ser wê (Medresa Sor-w) gund û erd u aqaren pir weqif ki-

riye. Li gor ku ji tertiba avakirma Medrese û wi şikle wc ye xweşik û

rew.şa we ya ku cihe mamostan û şagirtan cuda cuda hatibûne sazki-

rin. te zanin ku geiek şagirtên ilmê ycn dayimi hebiine û hinek ders-

darên inahir, ku karibûne der.sa hemii limc fennê. bi jiyaneka baş ve

bidin. hebiine. Û xwarin ii vexwarin ii lcçûycn wan tev ji kisi Medresê

biine. Ev tiştcn han tev, ji bo belavkirma xwendin û zanin ii terbiyeyê,

bi rewşeka fire ve li ser hisabe Şerefxan biine. Ev emir (Şerefxan-w)

!i gor gotina Şerefnama farisi ya Şerefxane Bidlisi.di sala 1005'ande

(hicri-w) sax biiyc. Ewi (Şerefxan-w) vc medrese ji malên xwe, di

destpêka mirtiya xwe de ava kiriye û ji bona belavkirma ilmê bexş ki-

rive.

ihtimala heri mezin ew e, ku Meiayc Ciziri ji, dersdarê wc incdrc-sê biiye. Û ew ji wek piraniya ahmên kurda ycn din.sofiy-ul mc.'^rebbûye û di evinê de, fenafillah biiye ii di eviniya heqiqetc de, helbestcn

evindariyê saz kiriye. Ev diwana wi ji. ji vc babetc ye. Zcdctir ji van

hawayan, ew xwediyê hiigên cidayi biiye di liincn din da, ku wi wex-

ri ders dihate dayin wek ilmê Usûle, Fiqhc (Şeriet-w) , Hedisc,Neh-

wê, Felsefê, Hisab (hejmar-w) û Necmê (Astronomi-w). Gotincn wi di

hinek qesideyên wi de, di derheq van liman de, dcli! in ku ew di van il-

man de mahir bûye. Ev rewş eşkere dikc, ku ewi jiyana xwc di wc

medresê (Medresa Sor-w) de, bi dersdayina i!mc eşkere û hinkirma il-

mê ne eşkere re derbas kiriye. Di pişt wefata wi de, li wir (Medresa

Sor-w) di bakiirê medresc de, li kêleka diwar. di qubbeycka di binc sa-

wiya erde de hatiye veşartin. Di nav medresc de. di deriyeki ku di ba-

nê qubbê de ye, meriv dikare xwe bcrde bi bal wi ve. Merqeda wi pir

bi nav û deng e û her kes diçe ziyarelc.

Bê guman, nexwe Mela, hevdemc wi iniri (Şcrefxane Cizirê-w)

biiye. Û dersdariya wê medresc ji kiriye. Qesideya wi ya destpcka wê:

"iro ji şehkasa surê, mey hate fincana sedef" de, dibêje ku : "Xef wanreşandm dil xedeng, teşbihê tiren Xanşeref". Disa pesnê wi (Şeref-

xan-w) dide, di wê qesideya xwe ya destpêka wê: "Ev şehinşahê

mûezzem heq nigehdarê te bi" de, çewa ku ine h pêş ji buhurand.

Disa dehl e h ser jiyana wi (Mela-w), di wi qirni de, ew daneberhe-

va di navbera wi û Mir Emadeddine Ciziri de -ku di hinek çapan de he-

ye- ku çêbiiye. Lewra beri lOOO'ê hicri, tu mirek bi nave Emadeddin

li Cizirê tune bûye. Egen ne, wê Şerefxanê Bidhsi di pirtûka xwe ya

"Şerefname" yê de, navê wi binivisandma. Belki, ev mir (Emadeddin-

w) yek ji birayên Şerefxan yan ji, yek ji kurapên wi ku di pey wi de

miriti kiribe û ev daneberhev di navbeyna wi û Mela de çêbiibe.

Her wisa delil e Ii ser jiyana wi (Mela-w) di wê demê de. daneber-

heveeka din ku di navbeyna Mela ii Feqiyê Teyran de çêbiiye. Ewe ku

h ser gotina wi (F.Teyran-), di we qesideya destpêka wê: "Dilo rabe,

dilo rabe" de dibêje: "Hezar sal çil ii yek çiine ", dide zanin ku di 1041

ê hicri de, ku ew (F.Teyran) sax bûye. Çewa ku me di behsa vê dane-

berhevê de ji gotiye.

Bi van delilên eşkere, bê şik, em dikarin bibêjin, ku Mela di dawi-

ya 900 ê hicri de ji dayikê fek bûye, û hetani pişti 1000 i jiyaye, û di-

be ku gihaştibe 1050 i û zêdetir ji. Lêbeiê ez ecêbmayi mame ku çe-

wa ev rastiya han, ji ber çavên wan dirokvanan wenda bûye û jiyana

Mela bi qimeki diir ve birine, digel ku lazim e ew (dirokvan-w) h ser di-

15

wana wi (Mela-w) sekini bin ii van qesideyen ku me xwe bi wan vc gir-

tiye, ditibin ji, û çewa bira van tiştcn bir bi çav nebirme? Xwedc her

çêtir dizane.

MIDÊ JiYANA Wi (MELA-W)

Secadi gotiye, her weki ku me borand, di we jcderka ji çapa Eb-

dulqadirê Emadi de, ku ew (Mela-w) 75 sal emir kiriye. Eva han ne diir

e... Lewra lazim e ku ew (Mela-w) di paşiya 900 i (hicri-w) de, ji dayi-

kê biibe û heta 50 yê pişti hezari mabe.

NIJAD Û EŞiRA Wi

Ew bi eslê xwe Kurd e. Dibc ku, çewa hinek dirokvanan ji gotme,

ji eşira Bextiya be. Ewa ku di bajarê Cizirc û di hawirdorc wc de bc-

lavbiiyi ye.

XWENDIN Û MERTEBA ILMÊ Wi

Weke ku tête zanin ji wan edetcn ku di welatcn kurdan dc henc,

ewi tehsila xwendine kiriye, tevc ilmcn oli xwendiyc, !i ser rewşa kcv-

nare di hinek medreseyên heremi de, ii ji bo xwendmc li heremcn

Kurdistanê ji geriyaye, heta ku xwendma xwe !i cem hinek aliman ku-

ta kiriye û destûrnameya xwe bi emeka xwe girtiye. Ji Iielbestcn wi tc-

te zanin ku ewi (Mela-w) bi zarc kurdi re. yê erebi ji ba.ş dizaniye u

pirtûk û helbestan pê çckiriye, ii di teveke ilmcn ercbi dc ji, mertebe-

yeka wi ya bilind hebiiye. Disa ji heibestcn wi tctc zanin ku zarc farisi

ii tirki ji baş dizanibiiye. Helbestcn Diwana wi ji, didinc cşkcrckirm.

DiWANE Û HELBESTÊN Wi

Bê guman, ji diwana wi re ciyeki bilind û bchcmpa di vi welati

(Kurdistan-w) de û di dervcye welct de heyc. Hcta ku rojhilatnascn

biyani ji qedi û qimet dane û li Riisya û h Elmaniyayc dane çapkirm.

insan, pir kcfxweş dibin bi gotina helbestên wi di civatan de, nemaze

ehlên tesewwufe û evindariya Xwedayi. Daxwaziyeka pir heyc ku, cw

(xe!k-w) ji we re nusxeyek ji diwana wi (Mela-w) bi dest bixin, welcw

çiqas bi bihaki bilind be ji. Çewa ku mc !i pcş ji buhurand. diwana wi.

16

di zarê kurdi de, di mertebeya heri bilmd de ye, ji babetê fesahet û be-

laxetê ve, û di hempayê diwana Hafizê Şhazi ij diwana Fazil Cami

(Mewlana Cami-w) û diwana ibnul Fariz ii diwana Fezali yên di zarên

din de ne.

KAR Û BARÊN Wi DI JÎYANA Wi DE

Ya eşkere ev e ku, ewi ji wek ahmên kurdan ên din, di destpêka

jiyana xwe de, xwe bi xwendmê ve girtiye. Di pey de, di hinek medre-

seyên herêmi de ders daye. Çewa ku me Ii pêş ji buhurand, ihtunala

mezin ew e, ku ew dersdarê Medreseya Sor bûye, ewa ku tê de hatiye

veşartm.

SEBEBÊ EViNA Wi

Li ser sebebê evina wi gelek gotin ji devên xelkê hatine bihistin.

Yek ji wan e, ewê ku Secadi, ji çapa Ebdulqadirê Emadi jêderk kiriye

û gotiye: Ew (Mela-w) aşiqê Selmaya qiza Melik Kanulê hakimê He-

senkêfê (Heskif-w) bûye, çewa ku çavên wi ji nişka ve pê ketiye, aşi-

qê wê bijye, heta ku ew işqa wi, ketiye mertebeya dinitiyê, û jê re

(Selma-w) nameyan şeyandiye. Çewa ku di helbesteka xwe de gotiye:

"Bid-dua belhx tehiyyati h Selma, ya berid". Û ewi (Secadi-w)

di vi wari de, bi rewşeka wisa dirêj kiriye, ku aqil wan tiştan ji ahmeki

wisa bilind qet qebûl nake. Yek ji wan gotman ji, pêxeberdana gelên h

dor Cizirê ye, ku ew (Mela-w) aşiqê keça yeki ji mirekên Cizirê ku di

zemanê wi de biiye, û navê wê Sitiya Biskesk bûye. Ew, ji bo ditina

keçikê, heroj diçii bi bal tirbeka ku Ii hember qesra wê biiye, pişta

xwe dida kêlika tirbê, helbestên xwe yên Ii ser evina wê gotiye. Ger-

mayiya evina wi, wi keviri disincirand, heta ku dibû wek tendiirê. Pire-

ke kal, bi vê yeka hanê hisiyabû û wexta ku phê didit, ku ewi (Mela

-w) pişta xwe daye kêlikê, ewê di pey çûyina wi de, hevirê xwe dibir

pêve datani, wek nanê di tendiirê de dipijiya.

Lêbelê ez bi van metelokên xirifandi ne bawer im. Belki ya ku ez

pê bawer im, ew e ku Mela, rehina Xwedê lê be, cezbeyeka Xwedayi

ya sofitiyê wi girtiye ii sergeştê vexwarma evma heqiqi bûye, heta ku

ji evina Xwedayi gihaştiye wê mertebeyê, wek hinek evindarên Xwe-

dayi yên din. Û ewi van helbestên xwe, yên ku ber bi çav, mesti û ser-geşti jê difiirm ii di veşartiya wan de ji gihaştma bi bal mertebeyeka

bihnd ve, di evina milûkê zana de, gotiye.

17

RIYA WI DI SOFiTiYE DE

Çewa ku ji gelek helbestên wi tête zanin, Mela safiy-ul meşreb bû-

ye. Wek civatê sofiyên din, bi wehdet-ul wuciidê ve gotiye û nexşe-

bendi biiye.

WEFAT Û CiYÊ VEŞARTINA Wi

Çewa ku di pêş de ji, me çend caran got, wefata wi, h gor ihtima-

la qewin, h dor 50 yê pişti 1000 i (hicri-w) bûye. Û di qebbeyeka ba-

şiirê Medresa Sor de veşarti ye. Ewa ku li ber SiJra Bajarê Cizirê ye, ji

aliyê rojava ve. Evên han ew in, ku ji min re pêk hat h ser civandma

agahdariyê h ser vi zanayê mezin. Ez h xwe mikur têm ku rmn tam

heqê mezmatiya wi, û temamê qenciyên wi yên bihnd nedayê. Lêbe-

lê uzrê min, tunebûna ciheki ye, di vê derheqê de ku ez alikariya

agahdariyê jê bixwazim û tunebûna alikariya kesên ku h cem wan tiş-

teki bi rasti hebe. Tiştên ku ji min hat, inin kir. Serkeftin ji Xwedê, it-

bar û tewkiU ji h serê .

Ez dixwazim, vê pêşgotmê bi beşek helbestên bi zarê farisi kuta

bikim. Ewên ku Şêx Se'diyê Şirazi, rehma xwedê lê be, pêşgotma

pirtûka xwe ya "Gulistan" pê kuta kiriye, lewra h gor vi cihi ye:

" Bi maned sahha in nezm ii tertib

Zi maher zerre xak uftade cayi

Xerez neqşisti kezina bazi maned

Ki hesti ra nemi ya bein beqayi

Meger sahib dilê rozi bi rehmet

Ki ned kari in miskin diayi".

Mana wê: "Ev nezm ii tertiba han wê pir salan bimine bi rewşeka

wisan ku canê me, di her cihi de wê bibe pareyênepar di xwehyê de.

Amaca me ji vê nivisarê ew e ku di pey me de eserek bimine, lewra ez,

ji vê hebûna dinêki, mayineka daimi nabinim. Hêviya rmn ji saxên di-

lovan ew e ku rojekê ji vi miriyê geda re diayan bişeyinm".

Hemd ji wi Xwedayê werengi re be, ku bi hemdê wi qenci kuta

dibm û em daxwaziya aşitiyê ii veşartina kêmayiyan di jiyanê de û di

pey rmrma xwe de dikin. Selat û silavên Xwedê h ser mezinê me yê

Muhemmed û h ser al û sihabiyên wi tevan be. Û hemd ji Xwedayê ale-

mc re.

PÊŞGOTIN

Edebiyata kurdi ya mvisandi geleki kevn e. Zimanê kurdi, beri ge-

lek zimanen milletên din (wek: zimanê riisi ii zimanên slavi yên din)

berhemên edebi daye, ku ev milletana iro di nav miUetên hevçaxi de

xwedi dewlet, azad ii serfiraz cihê xwe girtine. Belain sed heyf û mixa-

bin ku, iro gelê Kurd li hember inkarkirm û derewê dewletên dagirker,

dicadine ku hebima xwe ya do û iro bi dmyayê bide zanin. Ew dixwaze

di welatê xwe de azad ii serbest biji, Ii tarix, çand û zimanê xwe xwedi

derkeve.

Gerçi iro êdi gelek dirokzan ii aiimên dinyayê, bi isbat û delil diro-

ka gelê Kurd ya ku reh û rêçên xwe beri 4 - 5 hezar salan digihine kiira-

ya tarixê, qebiil dikin. Lê niixabin ku iro ji ber sedemên siyasi; ji ber

bmdestketma gelc Kurd û parvekirina wclate wi û zordestiya !i ser zi-

man û çanda wi; lekohn ii lcgerina diroka gelê Kurd, dijwar bûye iige-

lek tişt di nav tariyê de mane. Bili viya, sedemeki giring ê din ji ew e,

ku Kurdistan ji berc de bûye meydana istila u cenge ; hebûnên çandi- di-

roki, bermayên kevn hertiin hatine xirabkirin û tunekirin. Tenê ew a-

gahdariycn ku gerokê (seyyah) tirk Evhya Çelebi ji sedsala 17'andide,

bes e ji bo vê rastiyê . Ew di gernama xwe de dmivise ku , di şerê mirê

BitUsê Evdal-Xan û Osmaniyan de, bi sedan cild kitêbên Evdal-Xan ha-

tine şewitandin.

Lê gelo tiştên heyi, bermayên ku xwe gihandme roja iroyin, çiqas

baş tê zanin û em çiqas h wan xwedi derdikevin?.. Bêşik beri herkesi di-

19

vê em bi xwe diroka xwe, diroka edebiyata xwe baş bizanibin, lê xwedi

derkevin ii jê feydê bigrin, da ku em bikaribin propaganda dijimn pûç

bikin.

Ji bo vê armancê me karê wergerandma diwana hozanê meyi me-

zin Melayê Ciziri pêwist dit. Ev cara yekemin e ku diwana Melayê Ciziri

bi tevayi bi tipên latini - kurdi tê neşirkirm.

Bêguman di edebiyata kurdi ya klasiki de, ciyeki Melayê Ciziri yê

taybeti heye. Diwana wi, ne tenê di edebiyata kurdi de, lê herweha di

tevaya edebiyata Rohilatê de, esereke bijarte ye.

Ev esera kurdi ya giranbiha, ji bo edebiyata tesewufi mmûneyeke ti-

pik e. Çewa tê zanin edebiyata tesewufi, di hêla ziman û şêweyê huneri

de, ji edebiyata xelkê ya zargotini cuda ye. Têde felsefa tesawufê (so-

fizm) tê mtirandm. Di gelek helbestên Melayê Ciziri de ji, fikrên tasa-

wufi, bi gelek gotinên asmani (abstrak), sergnti û bi zimaneki têvel, bi

peyvên kurt ii mane-dirêj derdikevm ber xwendevanan. Ew gelek pey-

vên erebi, farisi (û çendek ji tirki) bikar tine. Ji ber van xusiisiyetên jo-

rin, famkirma wan ji bo her xwendevaneki ne ewqas hêsan e.

Lê hin helbestên wi, yên ku raste-rast h ser jiyana xelkê, Ii ser evi-

niyê ne, bi kurmanciyeke zelal û vekiri hatine mvisandm. Famkirma wa-

na geleki hêsan e.

Melayê Ciziri, ji bil olperesti û tasawufê, di gelek çiqên zanmê de ji

gihişti ii zana bûye. Zanina wi h ser edebiyatê , felsefê , dirokê ii hwd. ge-

leki hebijye. Wi h ser rewşa Kurdistanê ya wi çaxi, êrişên Moxolan, bi

pirani ew şer, qirkirin û şewitandmên h Kurdistanê ku nemaze bi destê

Tirk ii Eceman bûne, pir mvisiye. Di hm helbestên xwe de ji ew h diji

mir, beg û axayên kurda ji seri hildide.

Di derbari mezinahiya Melayê Ciziri de meriv dikare gelek tiştan bi-

bêje. Me berê ji diwana wi gelek caran xwendibii, lê bi xebata wergeran-

dina wê re, em bêtir h ser naveroka wê agahdar biin. Bi rasti ew esereke

mezin, xezineyeke hêja ye.

Me şerha wê nekir, lê wek gaveke pêş û nuh me tenê ew wergeran-

de tipên latini-kurdi li ci-ciyan me şirovekinn û mana hmek bêjeyan h

binê rûpelê mvisi. Em wisa bawer dikin ku di paşwextiyê de, h ser Di-

wanê xebatên firehtu- ii pêşdatir çê bin.

***

20

Di vê pêşgotinê de em dixwazm bi taybeti h ser du tiştan biseki-

nin: 1- Tarixên bûym û wefata Melayê Cizui û tarixa ku wi Diwan qe-

dandiye. 2- Di derheqa wergerandma Diwanê de hmek agahdariyênpraktik ji bo xwendevanan.

Çewa tê zanm di derheqa salên biiym û nurma Melayê CizM de, ge-

lek iddia (têz) hene. Gelek mviskar, ronakbir û lêger, h salên biiyui ii

muina wi geriyane ii h ser wi gotarên ji hev geleki cuda û dûrduêj mvisi-

ne. Bêşik di duwarojê de, bi lêgerin û sêrêşandmê rasti wê derkevero-

nahiyê, ku herkes h ser hemfikir be.

Em ji gihiştm wê baweriyê ku fikra D.N.Mac Kenzie rast e: Melayê

Cizui di sala 1 570 de ji dayikê bûye û di sala 1 640 de çûye dilovaniya

xwe.

Gelo dehlên rastiya van tarixan çi ne?. Pêwist e em h vir, vê yekê şi-

rove bikin.

Di beşa deskpêkê ya Diwanê de em h malika 12'a ketin gumanê ku

di wê de, Melê wê tarixa bûyina xwe nivisi be. Li gor hisabê "Ebced"ê,

me ev malik pişkaft ii tarixek jê derani ku ev tarix wek gotma Mac Ken-

zie 1570 ye. Malik ev e:

"Ji herfan mah û salê ma nchat dcr ştklc xali ma

Ku ca dancndi (zanin) hah ma sibikbarani sahil ha".

Ji ber ku Diwana Melê gelek caran hatiye çapkirm, di malikên wê

de gelek guhartin ji çêbiine. Ev "Şiklc xali", di hmek çapan de, bi "şik-

lê falc" hatiye nivisandm. Lê belê di çapa "Diwana Bexda" de "Şiklê

xali" mvisandiye. Çapa "Diwana Bcxda" ya Mihemed Eli Ewni ye. Bi

vê ye, me tarixa biiyina Melê ji bêjeya "Hcrfan" û'ji "Xali"yê derani:

t-hJ +^+7 + 0-8+200 +80 +1 +50 = 339

t + 7+J+tS =600 + 1+30+10 =641

Mebest ji bêjeya "Nchat der"ê, wê reqem têkevin ser hev û dinê:

339 980. Ji vêya hate zanin ku Melayê Ciziri di sala 980 ê

koçê (1570) de ji dayikê bûye. Ji bo ku ev malik di beşa destpêkê de

ye ji, çêtir meriv dehf dide bi bal rastiya vê tarixê ve.

21

Tarixa wefata Melê jixwe eşkere ye: Çewa ku Tixtor Kemal Fiiad

ji vê malika Feqiyê Teyran h gor hisabê "Ebced"ê pişkaftiye:

"Heft eyn û lam j'hev bûn cuda

Şin û giri disa tê da!"

^ = 70x7 = 490

J = 30

490-30 = 460

J'+ iS + ö = 300+ 10 + 50 =360

jS = J + J +

(> + J + J = 300 +20 + 30 = 350

J + i3 + f = 200 + 100 +40 =340

ij- + J + iJ- + T + J = 60 + 200 + 60 + 1 + 30 = 351

350+ 340+351 = 1041 (1631)

Li gor vê tarixa h jor, tê zanin ku Melê di 1041 ê koçê de Diwanê

kuta kuiye. Herweha ji bêjeya ku Melê gotiye: "Eliftên me", ji bêjeya

"tên" tê zanin ku elif dido ne û herdukên ku di bêjeya "Falan" û.t ne.

Amaca Melê ji bêjeya "Hcrf"an ji, roj m. Çewa ku Ehmedê Xani ji, di

dawiya "Niibar"ê de bêjeya "Hcrf" an di ciyê rojan de bikar aniye. Li

gor van herdu elifên falan ku dibine reqemê serê salan, tarix 1.1.1041

dike(1631).

Me wergera Diwanê bi alikariya van çapên han pêkani; 1 Çapa

Mamoste Hejar, 2- Çapa Mamoste Sadiq Behaeddin, 3- Çapa Bênav,

ku di van salên dawi de h Sitenbolê derketiye. Sadiq Behaeddin ji çapa

xwe h ber 14 (tevh kovaran) çapan sazkiriye. Ew çap ji ev m: 1- Diwana

Ehmed Mihemed Zivmgi, 2- Diwana Taha Ebabekri, 3- Diwana Mai,

4- Diwana Fon Martin Hartman, 5- Diwana Bexda(EH Ewni),6- Diwana

Ebdusselam Mûrad Naci, 7- Diwana Mihemed Şefiq Erwasi, 8- Diwana

Hevlêri, 9- Diwana Mistefa Qeredaxi, 10- Helbestên mayi yên bi navê

kovarê yan ji pirtiikê .

Lê belê di wergerê de bi taybeti me ji xwe re "Çapa Bênav", ku

ew ji di vi cildi de, bi wergera latini re tevayi hatiye çapkirm, esas girt.

Pêşgotma "Çapa Bênav" û hin têbini bi zarê erebi hatine mvisandm,

me ew ji wergerandme kurdi ii bi tipên latini nivisin. Sed heyf ii imxabm

ku mviskarê wê çapê ne kifşe ye, ji emekdayina wi ya pir bi diwana

Melê re, em gelek sipasiyên xwe jê re pêşkeş dikin.

Ev çapa ku me wergerande herfên latini, ji 123 beşan avakiri ye,

Lê belê wek me h jorê got, çapa ku bi navê "Çapa Cizirê"' ye, ji 115

beşan avakiri ye. Me ew heşt beşên dawi ji (ku di "Çapa Cizirê" de ni-

nm) bê kêmani wergerand. Li cihê ku "Çapa Cizirê" diqede "Dawi"

hatiye nivisandin ii di peyra ew beşên dm tên.

Sermvisa her beşekê (helbesteki) li gor dengê qafiya wê beşê , her-

23

fek e. Ji bili van sermvisên orijinal, me h serê her beşeki navek mvisiye.

Ew nav, bi taybeti me ji nav wê beşê, bêjeyek, yan hevokek gut, yan ji

h gor naveroka wê beşê me navek lê kir.

Çewa ku me h pêş ji got, di diwanê de gelek bêjeyên biyani hene.

Ji hemû bêjeyan re wergerandma bi tipên latini diselihe, belam ji hin

bêjeyên "erebi re latini pu kêm disehhe. Ji bo lêhaydarbiina xwendeva-

nan; me tipa ( t ) a 'erebi bi ( ' ) kifşe kir. Mesele: " 'EU", " 'Umer",

" 'Eqreb" û hwd.

Karê wergerandma Diwana Melê bi tipên latini, bareki pu guan e.

Herçiqas me heqê wê nedayê ji, lê belê bi dil ij can ii daxwazi em bi hev

re xebitm û tiştê ku ji me hat me ku. Êdi ji mha pê ve, wê herkes bika-ribe Diwana Melê bixwine.

Em bi dilgermi sipasiyên xwe ji xwediyên çapên Diwanê re îi ji

wan kesan re pêşkêş dikin ku alikariya wan di çapkuinê û weki din de

gihiştiye me.

Ji ber kêmayi û xeletiyan ve, em hêvidarm ku wê xwendevan h me

biborin.

Zeynelabidin KAYA û M. Emui NAROZi

24

DENGÊTiPA ( J : A) . ;,. ,;.:; o nh ^ovtt y/ vi

. ,' ;;> ^ . ■rA- 'r. IH? tei>b. '>:-:.-j>l

"SIRE "VIEYGER "

1 Newaya niutrib û çengê fixan avête xerçengê

Were saqi heta kengê neşoyin dil ji vê jengê

Heyata dil nieya baqi binoşin da bi muştaqi

Ela ya eyyiJhes-saqi edir ke'sen we nawil ha

2 Ku katib dêniê cedwel kit, şikeste xet mûselsel kit

Ji yek herfan mûfessel kit, kiye vê muşkilê hel kit?

Dizani rûd îi 'ud ewwel, çi tavêtin surûd ewwel?

Ke işq asan niniijd ewwel, welê uftadi muşkil ha

3 Ji mihra wê şefeq se'dê, şnin le'Iê şeker we'dê

Dinalim şubhetê le'dê. ecêb im le ji vê ce'dê.

Ke dil ra tabi her çineş. bi kufrê mibered dineş

Zi tabi ce'dê muşkines. çi xvvûn uftadi der dil ha

NEWA:Awaz, baiig. ÇENG.Alctc mijzikc, keça rcqas. XER-

ÇENG: Burcck /i asiman. MEY: Şcrab, badc. MUŞTAQ: Kcf. dil-

xwcşi. EDÎR: Bigcrin. KE'S: Kas, kasik. NAWIL HA :Bidc, bigi-

jinê.

DÊM: Gwçike rû. MÛSELSEL: Rczkiri. MUFESSEL: Cuda, Vcqe-

tandi. SUROD: Awaza hctbcst, Baci, dilok. RÛD-ÛD: Du alctcnmdzikc. ASAN: Hcsayi, rihct, hcsan. NIMÛD: Libat, hcrcket, liuin.

UFTAD: Bcçare, cvindar, bcgav. MlHR: 1) Evin, xwcşi, dosti.

2} Roj

SÊ'D: Nauc sterkcki. LE'L: Lcv. WE'D: Pcyman, soz. RE'D: Gur-

mina cwra. TABÎ: Pcrc, digcl. TAB: Şcn, birqqk, çist. ÇlNEŞ:Çi-

kcsc, hcr ki. MlBERED: Guhartin, guhastin. DlNEŞ: 01, din. CE'D:

Kczi, Porc honayi. MUŞKiNEŞ: Miskkiri, wck miskc rcş u binxwcş.

HA: Wc.

25

4 Di vê taqê, di vê xanê, me 'eysj û cmmi kaiiê?

Kesê dest dit ji dewranê, nihalck ve guiistanê.

Der axuşeş çû miared, ke e/. dil caneş i)u.spaied

Ceies firyadê midaied. ke ber bendidc mehmil ha.

5 Bi Qur'anê bi ayetê, eger pirê xeiabate

Bibêjit secde bin latê, miridên wi dibin qati.

Mûrid er bê beser nebvved, zi fermaneş bider nebvved

Ke salik bêxeber nebvved, zi resm û lahê menzil ha

6 Şevê zulmat ii deryayê, ji mewcan qet xeber nayê

Şikesti keştiya bayê, ecace wê şefeq dayê

Ji herfan, mah û salê ma, nehat der, şiklê xali ma,

Ku ca danendi haii ma , sibikbaram sahil ha

7 Mera j'ewwel çi bir xamê? Kişand axir bi bednami

Ji rengê Se'di yû Cami, ji şuhret pê hisin ami

Bi deng û bang û avvazi, dibêjit nexme ya sazi

Nihan key ma, nedan razi, kezû sazendi mehfil ha

8 Ji Hafiz Qutbê Şirazi, "Mela" fehm er biki lazi

Bi awazê ney û sazê, bibi ber çerxê perwazi

Tuzed min hubbihes - sefwa, bihi ehl-ûl hevva neşvva

Meta ma telqe men tehwa, deid-dunya we ehmil ha

TAQ: Asiman. NlHAL: Tezc, fidan. AWUŞ:Hcmbcz (Hcmbczkirin).

MlARED: Hcnijandin, xclandm. CANEŞ: Can, rih. BUSPARED:

Spartm. CERES: Zcngil. MlDARED: Bilmdkmn. BENDlD: Bcnd,

hclbest. MEHMIL: Bar, zori, dijwari.

XERABAT: Meyxane, xirbe, wêran. LAT:Pûl, scncm.

KEŞTi: Gcmi DANEND: Zanin. SIBIKSwik. SAHIL: Kcnar, qcrcx,

kcui.

SE'D: Sadc şirazi. CAMi: Mcwlana Camiyc Kurdi. NiHAN: Veşarti,

sir, scrgirti. MEHFIL: Cwat,, mcchs. SAZEND: Tcnbûrvan, suzci

26

DENGÊ TtPA ( "[ : A)

"ÊKSÎRÊ EVÎN"

1 ismê te ye mektûbi di diwanê qidem da

Herfek qeiemê ilmê bi teqwimê reqem da.

2 Eşkal û xetên daireyê nûqteyê 'ilm in

Ev neqş ii misal m di xeyalatê 'edem da.

3 "Mim" metieê şemsa ehed ayine sifet kir

Lami' ji 'Ereb barqê li fexxarê "Ecem da.

4 Da îjahidê esma bi hemi vvechi binasin

Yek mesti semed kir bi yeki nexşê senem da.

5 Yek girtiye zulfê û yeki xalê numayi

Ayinebi îskenderi yû camê bi Cem da.

6 Ervvahê mûqeddes şebê qedran te dixwazm

Nûia te ye misbahi di qindilê heieni da

7 Da vvextê liqayê bi te hey bin di beqayê

Mm neqdê dil û can di fenayê bi selem da

8 Yaqûti-firoşan di kef elmasi şikestin

Ev seflieyê elmasi ku neqqaşi reqem da.

9 Ya reb ji çi rû, leb bi senaya te ku şayem

Subhaneke len uhsiye fi şe'nike hemden.

27

10 Mmnet ji Xudayi ku bi 'ebdê xwo "Melayi"

Iksirê xemê işqê ne dinar û derem da.

DENGÊ TiPA ( J : A )

"ŞANÊ TE YÊN RIND"

1 Meşate yê husna ezel çengalê zulfan tabi da

Da'işqi hilbit pêl bi pêl, qelbê me pê cellabi da

2 Husna hebib ij liitfi yar, avête dil 'işqa xedar

Levv selbi kir jê ixtiyar, wê husnê ev icabi da

3 Min di seher zulfên dimest, hatin senia ihrami best

Çûn secdeya xalê biqest, iew haciban mihrabi da

4 Rûh û revvanê mm hebib, di.sa bi telbisa leqib

Rencide kir miskin xerib, terka dilê ehbabi da.

5 Mehbûb û reyhan pur gulav. ker kir Ii min ceig û hinav

Zehra helahil bij dinav, levv saqi evv cullabi da

6 Wan dest ii zend û sa'idan, mey dane şeyx û zahida

Mesti bi çeşmê şahidan, evv nêrqiza seyrabi da.

7 Miskê reşandi ez dibêm, wan nuqteyan hin biine kêm

Lê xettê reyhani Ii dêm, katib ji nij i'rabi da

8 Nazik-qeda nûrin-beşer. ew bû Ii min neqşê be.ser

Dina xiyali her seher, nav dideyê bêxwabi da

28

9 Ew tiliyên nazik reqiq. pur da me fincana 'eqiq

Ew bade ya nûrin rehiq, minnet bi min wehhabi da.

10 Da xef nebit bejna feri, mey hate şehkasa siri

Minnet ku iro dêm-dûrê, disa şeraba nabi da

1 1 Mey hate fincana sedef, kes dê vexut iro bi xef

Saqi bi çeng ij nay îi def, ferfûriya mehtabi da

12 îde w hebibê nezr e lê, yan dê biqurban bi "Melê"

Ya Reb bibinim loj hilê, sikkin didest qessabi da.

DENGÊ TtPA ( "{ : A )

"MUXBEÇEYÊ MEYFIROŞ"

1 Muxbeçeyên meyfiroş, her seherê tên sema

Badexuran noşi-noş. mane li doiê cema

2 Hm guli bû enber in. hin di şêrin esmer in

Hin guheri daneym. mislê suheylê sema

3 Hin zeri ne pûr sir m, ser bi per in. dêm dur in

Min ku di çerxê vve di, sebr û qerarim nema

4 Sebr ij qeranm ku bir. can û ceger hûr dikir

Zulmê wereng ki dikir? Can dibir û dil teba

1. MUX: Mclayc zcrdcşti. BEÇE: Zarok. MUXBEÇE: Meygcr Za-

rokê mecûsiya.

29

5 Can û dilê min ew e. horiweşa min ew e.

Padişehê min ew e, ez li derê wê geda

6 Yarê ku di em geda, desti bi destê me da

Em bi semayê birin, reqs û senia ji we ma

7 Gote me durdaneyê, em ji te û tu ji me yi

Levv bi heqidet yek in. mes'ele bêşubhe ma

8 Da me bi destê sirê, cama ji rengê durê

Cezbe giha can û dil, pir şewişandin hema

9 Bade me noşi ji dest, çûme ji xwo mame mest

Qitre bi behrê giha. behn bi 'eynê xwe ma

10 Goşi bi ame me de. terkê mûdami me de

(Ekseiûlium fi xuma. exlebûlium fi 'ema)

! 1 Herfi ji yek bûne fesl, ger bibiri wan biesl

Herfi dibit yek xetek. xct ku nema nuqte ma

12 Wehdetê mutleq"iVlela". nûr e di qelban cela

Zori divê mes'elê. ehlê dilan şubhe ma.

6. GEDA:Parsck. SEMA:Rcqs. WE: Wcr, wisa, wclc.

8. HEMA: Hcr wcha, di ci da.

9. QITRE: Dilop

10. GOŞ: Guh. MÛDAMi: Mcyxur EKSERÛHUM: Pirc wan. Fî: Di

...dc, tcda. XUMA: Gcj, bchiş. EXLEBÛHUM: Gelekê wan. EMA:

K(,r.

1 1 . FESL: Cuda. ji hcv ucqctandi.

12. WEHDET: Yckbûn. MVTLEQ: Scrbixwc. CELA: Tiji, (tije), mişt.

30

DENGÊ TtPA ( J : A)

'KAEHDÛPEYMAN"

1 Çin-çin kirm zulfên siya, kesk etlesa diba qeba

Êdi nişan nabm xuya, têkil kirin lazim seba

2 Min di seba dayê seher, madarê bedrê kir du ker

Qevvs û cjezeh jê hate der, disa be zulfan ra teba

3 îro ji me I'bedra temam. "enber- feşan bin sed selam

Ey hudhudê şirin kelam. ehlen vve sehlen merheba.

4 Min dilberek vvek dur heye. mehbûbê şirin sur heye

Husn û cemalek pur heye. Belqi.s-sifet mesken Seba

5 Şox û şepala meypeiest. ew zalima hişyar ii mest

Vê nameyê xef di videst fi teyyiha neşrun-neba

6 Bêj evv şirina .surperi. durdaneya ez muşteri

Ka ehd û peymana berê? Befayde çûn şubhê heba

7 Me d'vê periya dilberê, lê hê bi uslûba berê

Lê kifş bibite j'pencerê, bê û biçit teşbihê ba.

8 Dilber mecala name di. nasi ku nişana me di

Nûnek mûxalif tê nedi, hel qelbiiha nehwê seba

9 Neyşekera s'pi dest û zend, zanim mecala name xwend

Lêvan tebessum kir ji qend, maset ke banin fi riiba

31

10 Qasid bi meqsûda me hat, ba mujde û emr û berat

Nişan hinann hem xelat. şehzadeya gulgiin qeba

1 1 îro mecal lê hat û wext, disa cuwan bii mm dirextEw lamia dayi ji text, ma kaneberqen xulleba.

12 Selwa rewan zerrin wereq, çiçek "Melê" din sed neseqYaqûtûha yehkiş-şefeq. yehki 'uqiiden kewkeba.

DENGÊ TtPA ( "i : A )

"DILÊ HÊSÎR "

1 Dilber şikina şekerek, fe qultii:Ya rûhi nieta?

Go min: Heta xatir hebit, min go: Çikim ez ba heta?

2 Zulfan tu bes çin-çin bike. bi.skên mûqabil din bikePêşkêşi yek zulfek te bm, mulkê Xeten textê Xeta

3 Dil bendê dava zulfekê, kefti kemenda ulfekê

Hel fi yed-il meftûni şey, ew keyfe esne' ya feta?

11. XULLEB: Ewrc bc baran.

12. NESEQ: Tckuzi. pcrgal. tcrtib. YEHKÎ: Jc xcbcrJidc. 'UQÛDGcr-danbx. KEWKEB: Stcrk.

1. ŞIKiNA: Şkand. QULTÛ:Min got. META: Kcngc. BA:Digc!

3^. ÇIN: Hunandina por XETEN: Navc welalcki. XETA: Navc wclatcki

DAV: Dahfik. KEMEND: Bcnd yan ji wcrisc scrc wi hclqckiri, ji bogirtma tiştan ji duruc. ULF: Hogiri. HEL: Ma, gclo, qcy YED DcstMEFTUN: Kctina fitnc. SEY: Tişt. KEYFE: Çawa, çawan. FETAXorl, cuwan.

32

4 Zulfên bi tew şêrin leban, jehri ne şubhet 'eqreban

Lê min ji biska pur giri, iro tenê girtin du ta

5 Nisbet peri ziba ye ew. wek nêrgiza yekta ye ew

Ya men rea xilli fe hel, yuşbi bi şey 'in qanieta

6 Ji baxçeya yar zeyyini, bê purs "Mela" sêvek çini

We b'ma ceneytû cenyeti, elqet 'eleyye cinyeta

DENGÊ TtPA ( J : A )

"AGIRÊ CÛDABÛNE "

1 Bi narê firqetê suhtim, ji ferqê ser heta pê da

Xedenga xefletê nuhtim, ji berqa lamia tê da

2 Xedenga firqetê re'd e, dilê ew xefletê lê dit

Dibêjim wer cebel bit ew, bikerbit wê di gavê da

3 Heçi firqet nedi hicran, nebê mmdax ii key lê ne

Ji bil derbê di hicranê, firaqa rûh û can kê da?

5. ZtBA: Delal. MEN: Ki. REA: Dit, (Ditin). XILLl: Dosta min.

YUŞBÎ: Wekc. QAMETA: Bejn

6. CENEYTÛ: Gunehê min. ELQET: Auêt. ELEYYE: Ser min. CÎN-

YETA: Kuştmê.

1. FIRQET: Cuda. NAR: Agir FERQE SER: Tepika seri. PÊ: Pi,hng. XEDENG: Tir. XEFLET: Nagihan, mşka ve.

2. RE'D: Dengê ewran. WER: Eger, wisa. CEBEL: Çiya

3. HICRAN: Xem û derdê dûrketinê. KEY: Dax, birin.

33

4 Ji her bê dax û bê derdi, mepirsm mihneta 'işqê

Çi zanin bêxeber, jana dilê dax ii keser tê da!

5 Kesê mihnet di yû firqet, vexwari cur'eya hicrê

Giri wan tê bi halê min, di vê hicran ii zecrê da

6 Bi dama muhbetê bend im, xedenga firqetê dil nuht

Bi şubhê murxi nim besmel, di hev wertêm di xunê da

7 Biriîska batmi da dil, di pêti sine wê wer bii

Ku dê bêtin tebita dil, di nav wê nar ii pêtê da

8 Ji ulfê şubhetê zulfê,medam lew bê qerar im ez

Ku canê min eziz iro, çû ii dil wê di ulfê da

9 Ji mehbiib dûr kirim çerxê, felek wê pur helavêtim

Nizanim dê Ii ku dit min? di vê dewran û çerxê da

10 Hebibê bê xeta kuştim, bi derba firqetê axir

Ji wê rojê dizani min, ku yar ew tir li cergê da.

1 1 Gelo disa bibinim ez, çiraya wesletê hilbit?

Bisojim şubhê perwanê, di ber wê nûr û şewqê da

4. MIHNET: Ezyct, dcrd.

5. CUREYA: Qulpeka.

6. DAM: Dahfik, faq. BEND: Girêdayi, esir, dil. MURXl:Navê teyreki

hcywana ku nû serê jê dibe. NlM: Niv. BESMEL: Bismila.

7. TEBlT: Tebat, semax, sebir.

8. ZULF: Kczi. MEDAM: Hcrtim, timi.

11. WESLET: Gihiştin.

34

12 Bi derbê kewkeba subhê, li meşriq zuhre tali' bit

Zûhel dûr bit bi şeş burcan û wunda bit di xerbê da

1 3 Ji gundiis zuhre peyda bit, ji hmdis muşteri bêt der

Sipêde dit siireyyayê şefeq dit qametê pê da.

14 Ji şewqê ebrûwan binmêt hilal disa di qewseynan

Ji xawer bête xurşidi zelam werbit di nûrê da.

15 Bi werdan zeyyinin gulşen, çimen da lale bişkiftin

Binefş ii çiçekan vêk ra, şefeq da yek, di rewdê da

16 Seherge "endelib mest in, ji bihna werd ii bişkojan

Şubhê tûtak û goyinan, dinalin, em di firqê da

1 7 Li kelbê asitanê xwe, ne pirsi qet hebib carek

Gelo nayêne birê em? di vê nêçir ii rawê da

18 Dizanim şehsuwara niin, xezalek wê di fetrakê

Bicayê seydê ez biima, di wê fitrak û bendê da

19 Çi heddê sedhezar can bm, di fitraka hebiba mm

Ku sed Cimşid ii Keyxusro, xulam in ser di vê rê da

12. KEWKEB: Stêrk. SUBH: Sibc. TALÎ: Derketin. XERB: Rojaua.

ZUHRE:Nauc sterkekc. ZUHÊL:Nauê stêrkekê.13. QUNDÛS: Taristan. HINDIS: Şeua pur tari. SUREYYA: Stêrkek

QAMET: Bejn

14. BINMÊT: Binimc, cşkcrc bc, diyar bc. QEWS: Keuan

XEWER: Rojhilat. XURŞÎD: Roj. ZELAM: Tari.

15. WERD:Gul.

16. 'ENDELlB: Bilbil. TÛTAK: Bûm. GOYlN: Pepûk.

1 7. ASITAN: Dergah. RA WÊ : Ravê, nusxe.18. FETRAK:Bendê dahfikê. BI CAYÊ:Bi caweta, bi saya.

1 9. CIMŞlD : Nauê padşak i.

35

28 Hebibê ezinê suhbet kir, di caman lew şerab an'

Dilê mm di du seyyadan, ji buryan raberi wê da

29 Bi tiilên asitani ra vexwendim mir bi dergahê

Bi vi çavi hebib ditim, şukur ev şefqê Mewlê da

30 Ji şiklê ebrûwên saqi, hilatm sed hiial iro

We bedrek min miqabil di, işaret mm ji "eksê da

31 Bi zehrê xwey şerif xwendim, ku xizmetkarê dêrani

Te pur cewr û cefa dine, silûk ii se'y û cehdê da

32 Biçin werdan ji gulzaran, ku exyaran bi dest xar in

Ji mexsiisani dergahi, du am m ew di hicrê da

33 Bi teşrifa xwe ez xwendim, ji lutfê bende nişan kir

Xelat ii şefqe û dil dan, şukurxwaz in ku ba xwey da

34 Me hadir secdeya şukrê, h wi 'erdê muqeddes bir

Bi mujganên xwe dur suftin, eni mali li 'erdê da

35 Heya binaliiya çehvan, biit ii uzza û latê min

Tu yi pêşber sicûda mm, sehergahan di xelwê da

28. EZM: Daxwaz, vexwend. SEYYAD: Nêçiruan

29. ŞEFQE: Mihriuan, dilsoz. MEWLÊ:Xwedê.

30. BEDREK: Hiuek. 'EKS: Tirêj, wekilandm.

31. ZEHR: Zar, ziman. SILÛK: Mayina di hucrê de (Bi awayê Tesawufi).

SE'Y: Ger, cehd.

32. BIÇIN: Biçine! (Emrê "çinin"ê). WERD: Gul. GULZAR:Baxçê gu-

lan, gulistan. EXYAR: Biyani. XAR: Dirri, sitirin. 'AM: Sal. HICRE:

Zindan.

34. MÛJGAN: Bijang, peyu. SUFT: Rêtin, rijandm. MALl: Maland.

36

20 Di deh salan mulazim mam. û yarê rii ne da carek

We ger ne, yar eger rii dit heye carek di salê da

21 Dilo mizgin e min şa be, ku sultanê me dê bêtm

Ji min bawer ke. peyxami seher mizgin bi min pê da

22 Şukur binahiya min hat û Ye'qûp dide rewşen bû

Bibiiya Yiisiifê Misri, li Ken'anê beser peyda

23 Nesimê sunbul û sêvan, seher da hebs ii zindanê

Vebû qufla me bê mifte. ziringini ji quflê da

24 Firaqa şev bi axir çû, sipêde kifşi bû disa

Merixa-nehsi ava bû, xuya bû roj di şerqê da

25 Di çerxê wek nuciim dem-dûr, sema hatm qiranayek

Heyiva bedrê bû evv sirperi min di di reqsê da

26 Ji wadi eymena dilber.nizam enguştek izhar kir

Ku xweş enwar û berq in evv, tecella biin di Tiirê da

27 Qirana zuhreyê niin di, di ber 'eqda sureyyayê

Ji perwinan dibêjim eks e hêj kefti di camê da

20. MULAZIM: Xizmctkar.

21. PEYXAMÎ: Qasid, xeberbir.

22. YUSUF:ÛsiuPêxember. YE'QÛB: Yeqûb pêxember.

23. NESÎM: Bayê sibê.

24. FIRAQ: Cudayi. dûri. AXIR: Paş, dawi. SPÊDE: 1) Berbang. 2) Stêr-

ka sibê.

25. NUCÛM: Stêrk(an). QlRAN: Nêzikayi. BEDIR: Hiva çardeşevi.

26. WADt: Newal, dol EYMEN:Aliyê rast. ENGUŞT: Tili, bejn. BERQ:

Brûsk. TECELLA: Diyar, eşkere. TÛR: Çiyayê Tûr.2 7. 'EQD: Gerden. PERWtN: Stêrkek.

37

36 Li bal 'ilmê te me'lûin e, ji jinê mm tu meqsûdi

Fidayê can me dê can bit, di qesta wesl ii dinê da

37 Bi husna xwe îlahi ki, bi sehm û heybeta dinê

Niciim û kewkebê lami', ji bala tên bibejnê da

38 Bi xalên werd û nesrinan, ji qudret xet kişandi lê

Bi terha nêrgiza êli, sehergahan nesim lê da

39 Ku tûlê asitani, diir neki êdi ji dergahê

Ji ba xwo vi ncû nakm, di babê litf û rehmê da

40 Tu narê firqetê zani, dikanm ez tehemmûl kim

Diyarê kohê Qendil im, meger fil im di 'işqê da

4 1 Zehi derdê mezin firqet. ceger sot ateşi da dil

Cihê sebrê nema çendan, ferec inin di di sebrê da

42 Mela bê qameta yekta, qiyamet min bi çehvan di

Firaqê rûsiya bm. te ji mm canê şirin cê da

37. SEHM:Saw, tirs. DINE: Ditmê. BALA: Bilmd, jor.38. NESRÎN: Gula sipi. ÊLt:Bilmd, berz.

41. FERC: Felat (Fereea xêrê).

42. CÊ DA: Cihê kir, cuda kir, qetand.

38

DENGÊ TtPA ( "î : A)

" DAXWAZi "

1 Serê zulfa te bi kullabi dua

Hate destê me bi cuUabi dua

2 Sofiyê xelweniişin bine sicûd

Herdu burhên te ne, mihrabi dua

3 Erziki dê bikirim sûreti-hal

Ku tu yi qible yê erbabi dua

4 Ji duayê qedeheke der dest e

Her seher mestê meyê-nabi, dua

5 Gulê iqbali ji gulzarê qebiil

Me çinibû di şekerxwabi dua

6 Ber du birhên te ji ixlas ii y eqin

Me dibir secde bi adabi dua

1 KULLAB: 1) Hinkirma heywanan ji bo nêçirê. 2) Seyisê heywanênnêçirê. 3) Qulab, hesmeki sertûj. 4) Toq. CULLAB: 1) Gulav, ava

' gulan. 2) Celb. 3) Şemate;qelebalix

2. XELWENÛŞÎN: Mayina çil rojan di silûkê de.

3. ERZIKt: Daxuyani. BIKIRIM: Bikim.

4. MEYÊ-NABt:Şerabaxalis.

5. ŞEKERXWAB:Xewaşirin. Xirmaş.

6. ADAB: Edeb, terbiye.

39

7 Ji dilek safi tu mihrabê bibin

Secdeyek lazim e der babi dua

8 Me di dil "urwetê-wusqa ye bi dest

Ji senaya te ser elqabi dua

9 Ji ezel yek ciheti daye "Melê"

Her me ixlas e ji esbabi dua

DENGÊ TtPA ( ^ : B )

"DÎDARAEVÎNÊ"

Destê qudret ku hilavêti, ji bejna te niqab

Li cemala ceberiitê, me neman perde w hicab

Li gulên tey ter û nazik, ku seher girti xunav

Di ebariqê qminan, ji hesed suhti gulab

'Eyni kafiiri ye meşreb, ine ji husna te ye saf

Lew ji 'işqa te di dilda, ine vebii 'ilmê 'ubab

Me ji ser çeşmeyi-heywan, qedehek safi vexwar

Nagihê lezzet û zewqa me, bi sed cildê kitab

7. DER: Li, di... da. BAB: Deri

8. SENA:Pesin.

9. ELQAB:Nasnav, leqeb.

1. CEBEROT: 1) Qudret. 2) Şên. 3) Mezmayi. 4) Qehr.2. EBARIQ: Misin. QINtN: Şûşe. GULAB: Gu lav

3. UBAB: Lehi. Pêlên behrê. 'EYN: Kehni (kani).

4. Di beytê de "Çeşmeyi-heywan " bi mana "Ava Heyatê " ye.

40

5 Lew di çengê me dixwiini, ku di 'işqa te bi saz

Me bi bejna te dixwûnm, ney û qanûn û rubab

6 Qehweya telxi digel zehra helahil bideri

Me ji destê te miibarek, şekeramiz e gulab

7 Qulziimê 'işqê ji bayê xwo miixalif demekê

Di hemamatê 'ecacê ine li ser destê xûrab

8 Seherê xudrê 'inayet, ku binn çeşmeyê dil

Bi cihanê ine nezer da, ku cihan 'eyni serab

9 Bi hebabê inebe mexrûr, wehe sergeşt e "Mela"

Bavê ber kefti ye. wê beyhûde sergeşt e hebab

10 WeyeHudhud ji Seba bêt ii bizan in çiyehal

Ku li halê ine xeriban, ne sûal û ne cewab

1 1 Herdu birhên te ne inihabi çi iinan û çi kufr

Bûd û nabûd ku yek in, ev çi sewab ii çi 'iqab?

12 Were nişani "Nisani" de xwo bê perde seher

Lê ji xiinê bike perhiz ku şehidan çi hisab?

5. QANÛN 0 RUBAB: Du aletên muzikê ne.

6. TELX: Tehl. ZEHR: Jehr (jehri). HELAHIL: Giyayeki ku jehr

jê çê dibe. ŞEKERRAMIZ: Şekerav, qend.

7. . QULZÛM: Behr. XURAB:Pêlên behrê yên mezin.

8. XUDR: Kesk. Xocê Xizir. INA YET: Alikar. SERAB: Leylan

9. HEBAB:Peqpeqokê avê. WEHE: Wisa, waye. SERGEŞT: Sergêj.

10. HUDHUD: Silêmanê du nikul. SEBA: Navê bajareki Yemenê ye.

11. BÛD: Bûn. NABÛD: Nebûn. SEWAB: Mikafat. 'IQAB: 1) Ceza.

2) Padaşti.

12. NtŞANi: Nasnavê (leqeb) Mela ye.

41

DENGÊ TtPA ( ^ : B )

"TE DIZANIM TE DIBÎNIM "

- 1 Lillah-il hemd ji yarê, ine di dest cam e lebaleb

Ji lebe noşi peyapey, di dil ilham e lebaleb

2 Di riya wan xet û xalan, ku ne herfên qelemi ne

Me ji feyza te ye mestane, rewan cain e lebaleb

3 Mestê şehkasê meya cazibe yin riihi didit me.

Riih dizanit ku ji ber lezzetê 'işq maine lebaleb

4 Nêrgiza mesti ji bala çiinena sunbul û gul tê

Qedehê taze bi destê xwe tenê da me lebaleb

5 Wehdeti sirf e me meşreb, te çi êksiri wicûd?

Em lebaleb çi lebaleb? bixwe hein cam e lebaleb!

6 Şein' û perwane bi zatê xwe ji halê me di dûr m

Ateşek sirf e ji 'işqa te vewestame lebaleb.

7 Qedehek taze ji 'işqê di ezel da ine hekimê

Jê dmoşin hey û hey, hê bixwe cama me lebaleb

;. LEBALEB: 1) Şuşa tiji (dagirti). 2) Libo-hbo. 3) Lebê. 4) Lev.

2. FEYZ: Bereket. REWAN: Çûyin, herikin, Ruh û can. ÇAM: Şiir,

helbest.

4. BAL: 1) Bejn. 2) Bazû. BALA: 1) Bihnd. 2) Jor.

42

8 Carekê gohti: "nişani", ne "Melayi'", were bani

Ev dixwast me, ji dil li can ii dihen, kam e lebaleb

9 Te dizanim, te dibimin ku tu yi nûra wuciidê

Ellah Ellah ji çi nûr e, di seraya me lebaleb

10 Ji "inayet nezerê xass e ku her inesre' û beytek

Qedehên abêheyati ne di şi'ra me lebaleb

DENGÊ TtPA ( ^ : B )

"ŞEHSUWARÊ KURD"

1 Şah bi qesda kuştina min, rim hejandin bê sebeb

Da me çeşmê qehr û xeşinê nin li dil da, go: "Edeb"

2 Kuştiyên didar û dinê bê xeta her deh sed in

Her seher disa ji nû, wên têne kêrê sed celeb

3 Dê ji çerxê pencemin bêtin, tenezzul kit merix

Mislê şemsê ger kişinitm li wan tixên xezeb

4 Her mecala ew di cengê bêt û rêt her carekê

Rast ii çep dê bêxitin sed sed bi inizraq ii qeseb

1. ÇEŞM: 1) Çau. 2) Awir. XEŞM: Hêbct. Zordesti.

2. DlDAR: 1) Rûyê xweş. 2) Çavpêketin. CELEB: Pezê kêrê.

3. ÇERXÊ PÊNCEMtN: Asimanê pêncan.

4. BÊZ 0 RÊT: Bê û biçe. QESEB: Rimên dirêj.

43

5 Rostem û Ciinşid û Xalid, Hemze yan Şêrê 'Eli

Aferin ya şehsuwarê Kurd û rimbazê ereb

6 Lê h tiilê asitani, "çix" bi wan le'lan kirin

Dergehê fethê vebii, iro h mehcûran 'eceb

7 Bendeyê sadiq seher ainancê reştûzên xwe kir

Min bi qewlê dijininan, dit ber xedengan bê sebeb

8 Leşkerê qehr û xeman, wê çûn hesara dil bikm

Ke'be ii Beyt-iil Herain e, lê biniir bêtin receb

9 Suftiyên pur le'l û mircanan bi mujganan, heta

Dide rewşen biin, bi dina dêin-dûrê siinên xebeb

10 Ê bi Xudri ra, divêt ava heyatê bit nesib

Dê bi se'y û cehdê yeksan bin li bal wi roz û şeb

1 1 Xizmeta pirê mu xan dê kit, kesê meqsûd e mey

Şişe û cama zucacê yê divêt, dê ret Heleb

12 Cewri Hindê dê kişinit, her kesê tawus divêt

Gewher û durra-yetim, bê terki ser têtin teleb

6. MEHCOR: Macir, bê têkili.

7. REŞTÛZ:Awirê çava yê tûj. XWEDENG: Tir.

8. "LÊ BI NOR BÊTIN RECEB", di hin çapen din da weha ye:

"Dê neborit lê reccb"

9. XEBEB:Biriqandi.

1 0. YEKSAN: Beranber, yekser, dûz, hcr zeman.

1 1 . PÎRÊ MOXAN: Pirê Meyxanê . RET: Here! (çûyin)

12. CEWR: Zehmet, cefa, dijwari. HIND: Hindistan.

44

13 Xefleti ew keşşifi, şêr dest bi dest hatin ceger

Go: Xebinet ya "Mela" iniskin ine lê ker kir kezeb

DENGÊ TtPA ( '-f : B )

"EZÊ BEXTREŞ'"

1 Min di dil kovan hezar m, dax û keyber bê hisab

Mihneta werdên bi xar m, wên di dil da sed nişab

2 Sed nişab in min di dil iro ji xarên sorgulan

Yek bi yek peykan çevi bûn çiine cergê da kulab

3 Pur bi wan cerhan xwe tir in, levv ku wê derman dikir

Şerbet ii ava heyatê şeker û qend û gulab.

4 Ger du sed peykan di niva dil bûvvan, dê xweş bûwan

Her deina kewkeb bidina necm ii perwin bê hicab.

5 Zuhre û 'iqda sureyya keşşifi bûn ew di şerq

Sayeya bextê ine dayê ma li ser perde w niqab

6 Wajigûn dewrê numa mm. çerx û bayê lewleban

Kewkeban seyra mûxalif girt ii têkil kir hi.sab

1 KOVAN: Birin. KEYBER: Birine tira. XAR: Diri, istirin. NÎŞAB:Tir. "DAX 0 KEYBER BÊ HISAB". di nusxcki da weha yc: Uux

û key pur bê hisab".2. PEYKAN: Sintirik, sertir PEYK: Qasid. Peyka stcrkan.

6. WAJÎGON: Vacikirm, qclibandin.

45

7 Vêk ketin şems û zuhel iro di burca eqrebê

Seyfi çû destê merixê inulkê dil levv bii xerab

8 Lew tenezzul kir inerixê newbe çû dewra zuhel

Çii teref mihra sipihrê nezzili 'erdan'ezab

9 Lew bi şeş burcan 'etarid. j'afitabê dûn bii

Lê zuhel bû muşteri avête çerxê inqilab

10 Şewwişi nezma nicûman hey'eta çerx û brûc

Lew li wed'ek dernetêtm mah û zuhr û afitab

1 1 Munqehb min di inenazil vaji ew seyrê dikin

Yek bi yek xwûn jê dibarin ateş û lem' ii şihab

12 Zuhre-çengê ev suwaj di, ew ji çenk avête çenk

Xweş h pê qanûnê wê guh de tu qaniin û rubab

13 Ez dibêm axir-zeman e dê qiyamet rabitm

Lew şeva tari kişandi yii nehişt eswed-xurab

14 Xweş li inin alem siyah ina, stêr ii kewkeb qet nenian

Ez ji vê rojê ditirsam, axiri zû kir şitab

7. LEWLEBAN: Piraniya "lewlcb"e (lcwlcbê meşka dcw).

8. SIPIHR: I) Asiman, 2) Bext.

9. 'ETARID: Stêrkek geroke. AFÎTAB: Roj, xurşid.

10. VED'EK: Rewşek.

11. LEM':Tirêj. ŞÎHAB: Pizotê agir.

12. SUWAJ:Herb,sosret.

13. ESWED-XURAB: Reşbelek.

14. ŞlTAB: l)Rcv. 2)Lez.

46

15 Ev ne ew 'iqlim e ya şems û kewakib tê bi seyr

Ez ne wê 'erdê dibinim, ya ku lê ew mahitab

16 Cinn û teyyarek ine di wer bii di inin winda kiriin

Dame ber pence w kulaban hilfirandim wek 'uqab

17 Sufle wê inain û avêtim zemina zulmetê

Lê ku hişyanm, gelo yan xewne min diti bixwab

18 Dêwê merûn û munafiq ê Xwedê rû reş kiri

Ma bi bala hilkişitin aqibet çêbit selab

19 Ehremen te'limê da bû, ebyedi dest tê hebû

Pur bi vê te'Hm û rayê hati bû çû bû xitab

20 Sir-peri 'illet mzani sihnya ebyed dikit

Pur xelet erzan ine di der heq xwe ew ali cenab

21 Ahê eyyamên wisalê weh ku xweş borin û çûn

Ew şeraba 'iş ii noşê ina li pêşber mm serab

22 Şerbeta şirin leban zehra helahil bû di nav

Lew bi narê firqetê axir li inin dil kir kebab

23 Hudhudek xweş teb'ê min iro divê her wek nesim

Da bi bal dilber hinara baniya disa cewab

16. TEYYAR: Mari teyyar, lezefir.

17. SUFLE:Berjêr, serberjêr, perişan.

18. SELAB: Qazox, hişk. Daleqandin.

19. EHREMEN: Şeytan. EBYED: Mirê cina. Spitir. Ziv. Faq.

21.. 'ÎŞ:Jin. Zewq.

23. HINAR:Peyv, xeber, danezan, mesaj.

47

24 Erzê halê mm bigota yê bi 'inwanê edeb

Asitan bikra ziyaret çetr u seywan ii tunab

25 Da di çeşman. min vverina xakê. her vvek tutiya

Ya hebib pê lê nihayi baniya wê ew turab

26 Her kesê rabi di behsê carekê mehder bikit

Xeyn heftê hec didêrit, bel ku bêhtir evv sewab

27 We'de da bû dê şehid kiin wi, bi şirê xwey şerif

Ma nebi iro peşiman ew ji tedbira sewab

28 Şerhê halê min "Mela" narit beyadê hê temain

Vê sewadê gerçi herdein jê birm sed intixab

DENGÊ TtPA ( ^ : P )

"RASTÛÇEP "

1 Lew seher cewlan didit bayê sebayê rast ii çep

Sosin û sunbul bi mesti bên semayê rast û çep

2 Da ji mihraba du niinan secde bit Eswed-hecer

Dil bi mizan mahê new ebrii nuinayi rast ii çep

24. ÇETIR: Gutil, tilp. TUNAB: Kon, çadir.

25. TUTÎYA: Dcrmancki çava. TURAB: Ax, xak, xwcli.

26. MEHDER: Şcfaet.

28. BEYAZ: Sipi. SEWAD: Reşayi. ÎNTÎXAB: Hilbijartin.

1. CEWLAN:Ger, tûr

2. DU NON: Du çav. MÎZAN: Mêzin, tcrazi. BERAMBERt: Burcek U

asiman. NUMAYÎ: Diyar kir, eşkere kir.

48

3 Dil ji biska filfilin bii fir dida xala siyali

Şehperê zulfa şepalê dali dayê rast û çep

4 Alemek wêrani zulfên te, ji rengê "enberê

Çerx ii perwazê didin carek, li bayê rast û çep

5 Xencer ii tir û teber barin şibih berq ii brûsk

Misriyan laini" ji elmasan didayê rast û çep

6 Teynk û "iqd û şurab û netnk û berg ii wereq

Her bi lerz û cezbeyên yaqûti ta yê rast û çep

7 Bişkuwên benda giribanê ji rengê kewkeban

Berq û tirêjên ji xurşidê vedayi rast û çep

8 Kewkeb û qewsê qezeh, lu"luê benda heyderi

Tên tewafa zulf ii xalên dilrûbayê rast û çep

9 Dil dixunit zulf û xalan, dêm û balayên ji nûr

Her bi qaniin mujdeya xeybê ji nayê rast ii çep

10 Zengiyan cewşen vebestm pêşberi cûqa Hebeş

Dabenstin yek bi yek çûn ber liwayê rast û çep

3. ŞEHPER: Pirtikê per ê dirêj. Serkczi. ŞEPAL: Cuwan, spehi, xwin-

şirin, dclal.

5. TEBER: Zcrg, kuling.

6. TEYRIK: 1) Teyrcke ku h zêr digerc. 2) Navê xişrckijman e.

'IQD: Gerdanhx. ŞURAB: Pclpelok, pehk. NETRIK: Guhar. BERG:

Belg, pcl.

7. XURŞiD:Roj8.QEWS: Kevan. QEZEH: Keskesor. LU'LU: Sedef, inci. BENDA HEY-

DERÎ: Kemer, piştek. DILRÛBA: Dilrevin, dilkişên.

10. ZENGÎ:Zenei, reşik. ÇEWŞEN:Smg, zirx, coş.

49

1 1 Çmqeçinqa bişkuwan awaz û dengê zerguwan

Sed melavik guh didm ber wê newayê rast ii çepo"

1 2 Levv ji 'işqa wê dinalin bazin û berg û wereq

Cezbeya dil min ji remza wan gehayê rast û çep

13 Zuhre û 'iqda sureyyayê di şerqê keşşifin

Leylet-iil qedrê ji mexnb perde dayê rast û çep

14 Zuhrerengê mah ii xurşidê ji bala wê nima

Lew du kewkeb çûne vê ra istiwayê rast û çep

15 Bête eywanê ji xulwê horiya qudsi sinşt

Sed hezaran riihi qudsi tên liqayê rast û çep

16 Ma "Melayi" ez lebi le'l abi-heywan bit nesib

Qudsiyan ragirtiyin destê duayê rast û çep

DENGÊ TtPA ( ^: T )

"ÇEPÛREST"

1 Nêrgizên şengi di mest in çep ii rast

Saqiyan caini di dest m çep û rast

12. REMZ: Nişan. NIMA: Numa, diyar.

14. tSTÎWA: Xeta istiwayê U asiman.

15. SIRIŞT:Xûş, tebi'et.

16. ABI-HEYWAN: Aua heyatê.

1. ŞENG: Xu mar. Delal, spehi.

50

2 Rast û çep têne ceger sine kulab

'Er'erên şengi dilestin çep û rast

3 Tox û ala ku xuya biin ji 'Ecem

'Ereban tipi şikestm çep ii rast

4 Ber vişerqê di seherê westayin

Hmdûyên roji-perest m çep ii rast

5 Qeyserê Romê li ser heddê Firmg

Toq ii zmciri vebestin çep û rast

6 Herdu destên xwe hemayil, şevekê

Me ji bo yarê dixwestm çep ii rast

7 Ve "Melê" sir-periya hori-sifet

Sed melek desti bi dest in çep ii rast

DENGÊ TtPA (^=j : T )

"WER JIBERPERDÊ "

Ger ji wê horisinştê 'işweyek izhan bit

Dê bibit narê Xelilullah û doje san bit

2. ER'ER: Xauc darcki ye. DILESTIN: Dileyiştm, dilistin.

3. TOX: Nişan, tac.

5. HEDD: Tixtib, sinor. VEBESTIN: Saz kirin, uedan.

7. VE: Vin, .xwcstin.

1 . 7Ş WÊ : Pcyu. Naz. işaret.

51

2 Wer ji ber perdê yedê beyda bi mu'ciz bête der

Şems û kewkeb dê hilên alem teji enwari bit

3 Wer ji 'eksa xemriyan qewsê qezeh dit yasemin

Dê gul û reyhan bibarin têk ii têk gulzari bit

4 Şein'i dê can dit ji şewqê, bête ber subhê nefes

Narit axir ger bi inûyek behsê zulfa yan bit

5 Silsila behsê ji xûna dil, ber an zulfa biçin

Dê xeta bit navê misk er nafeyê tatari bit

6 Toqê gerden helqeyê zunnan zulfa yari inin

Dê kilita kelbê 'işqê helqeya zunnari bit

7 'Eqda ihramê di 'işqê da ku pirê 'işqê best

Dê çi xem ger xerqê rehnê xaneyê xennnari bit

8 Gezmeyek qewsê şevin aşiq bi nêva dil kevit

Dê ji can destan bişot xasina kevan niibari bit

9 Wer ji qewseynan bi mizan bête der cotek xedeng

Dê ceger bit pare-pare, sine tar ii mari bit

2. YED: Dest.

3. ENWAR: Sûr (pr.)

4. ŞEM: Çira, mûm, fmd.

5. AN: Wan, cw.

6. ZUNNAR: Kemcra xaçporêzan.

7. EQD: Niyet, mebest. Grêdan. BEST: Girêdan, tewlandin. Kirin.

XERQE: 'Eba. REHlN: Gerew. XEMMAR: Meyxaneci. Notiruan.

8. GEZME: Sintirik, sertir.

9. XEDENG: Tir. SÎNE: Sing.

52

10 Xv^fûn ji mêlakê bi derba xencerê ger bête der

Bû şehidê 'işqê êdi, dê ji ku hişyari bit?

11 Dê jt wan le'Ian şifayê dil bi qaniin telbe kit

Da işaret xweş bikin herçi kesê biman bit

12 Bulbulê mecrûhê 'işqê taqeta xaran nihin

Dê gulava rişê sine bişkuwek bê xari bit

1 3 Her dilê bazi-sifet dê seydi teyxiinek we bi

Firr û perwazê hemayi penceyê şunqari bit

14 Yan dê hakim bitm, qewlê reqiban guh nekit

Şahê mulkê dilberê dê fa'ilek muxtari bit

15 Dil bi zulmê nasoji xenc ii xet û xalên di dil

Xeyrixwahên dewletê miri ji wan guhdari bit

16 Teyrê dil bê tem'eki nayête dest şehzadeyan

Qoşiçi şahin di destê wi dibê azari bit

17 Bendeyi ba xwey bivêt dê meyh sim û zer neket

Da 'etaya padişahan bê hed û ijmari bit

18 Sar dibit dil ma bi sed cewr ii cefayan zerreyek?

'lşqê teb'et naz e, hingi dê biçit dijwari bit!

11. BÊMAR: Nexweş, bêhal.

12. MECRVH: Birindar. XAR: Dirri, sitirin.

13. BATt : Teyrê baz. TEYXÛN: Navê teyreki. HEMAYt: Bextiyar.

ŞUNQAR: Navê teyreki.

15. XENC: Naz. XEYRIXWAH: Xêrxwaz.

16. QOŞICt: Bezoke.

1 7. StM 0 ZER: Ziv û zêr. 'ETA: Dan (dayin).

53

19 Leşkerê alem meger yekser. te dijinm bin "Mela"

Xem bi mûyek nakişini. ger te dilber yan bit

DENGÊ TtPA (^ : T )

"QELBÊ ME ŞIBHÊ ZÊR E"

1 Qelbê ine şubhê zêr e ji feyza te cela girt

Ma rûsiyeh ii sifrê sifet rengê sefa girt

2 Teşbihê bi cedvvel me di nêv ateşê 'işqê

Dil qelbê heqiqet bit û iksirê heina girt

3 Salik ki ye hati ji inecazê bi heqiqet?

Sûret i:e şunasi yû bi me'na ne fena girt!

4 Tenha, ne li mm lainiê husna te şefeq da

Alein bixwe wê husn ii cemalê di xwe da girt

5 Teyxûnê di destê te zehi dewlet ii iqbal

Herçi te biri damê di tora xwe huma girt

6 Canê xwe ine kir daneyê dava ku vedayi

Ahûsifet ew pê hisiya rahi xeta girt

1. rOSÎYEH: Rûrcş.

3. SALIK: Rewi. ŞUNAS: Naskirin, zanin.

5. ZEHÎ: Wcke, çcndi. DEWLET: Bext. HUMA: Piroz.

6. DANE: Tcne, tou, dcndik, hcb, gulle. AHÛ: Xczal. RAHÎ: Rêwi,

nêçirvan. rcçik, şop.

54

7 'Enqa ne şigara kes e, davan tu biçin ver

Dava ku li 'enqa tu vedi badihewa girt

8 Herkes seheiê talibê tiştek bi çiinen hat

Hm sosin û hin sunbul û hm zulfê duta girt

9 Destê me seher girt ii binn seyrê, hebibê

Filhali leqibi ji hesed lerze û ta girt

10 Ew kebkê xerainan ku di kozê li qeba hat

Şahinê qedayê bi texaful ji xweia girt

1 1 Zinhar e kesê desti bibit erqemê ser wê

Bê 'işweyê le'Ian ne bi teslimê jiha girt

1 2 Sebrê beri şirin e vve ustadi xeber da

Levv dil me bi tehli yii xeman, xurrem ii şa girt

13 Her neşter û şevvkên, ku hebibê, ine li dil da

Mm^'ek bi yek ii têki li derdê xvve şifa girt

14 Aşiq ji xemê sayeyê vvê, cainê teleb kir

Pur 'eqli didêrit, me ji qisinê hukeina girt

7. 'ENQA: Tcyrc cnqa. ŞÎGAR: Nêçir, xcnimct, hcqşûr. BIÇÎN VER:

Li bcr dayinc.

10. KEBK:Kcw. QEHRAM: Çêle, tcjik, nazik.

11. ZINHAR: Eman, nebinebi. ERQEM: Mar. JÎHA: Ziha, ziya, cjderha.

12. BERi:Li bcr

13. TÊK:Tcv, hcmu.

14. SAYE: !) Pawandin. 2) Sih 3) Saya, pcsn. HUXEMA: Aşiq, cvindar,

helbcstvan.

55

1 5 Sef sef ne tenê gezme dibarin ji kevanan

Dil kakul û zulfan di kemendê bi teba girt

1 6 Diwane herê tê te di vê .silsile û bendê

Ku musteheqe Xusrevvê xûban bi cezagirt

1 7 Peyweste du fêris ji me ra daberizm dil

Zulfan bi çep û lasti li oxiline ceina girt

1 8 Qewsê du hilalan ku h ser burcê esed bit

Bu şuhre di amê 'einel enguştê numa girt

19 Şi'ra te ""Mela" sihrê şeker-riz e bi inu'ciz

Zanim ji lebê le'lê te ev lefz ii eda girt

DENGÊ TtPA ( ^: T )

"EM HENE! EW ÇIMA?"

1 Mehbûbi bi dil bit. me bi evrazi çi hacet ?

'Enqa bi xwe bêtin fir û perwazi çi hacet?

2 Ney diir e hebibê me çi firyad ij fixan km?

Wê guh li demira dil e, awazi çi hacet?

16. X03A.\': Ciwan dclal, baş.

1 7. CEMA : Civat

18. AMÊ:Dinya. 'ÊMEL: Kar, kirin. ENGOŞT: Bejn, tili.

2. DEMÎR: Dil.

56

3 Go: Suxte, murada xwe ji min telbe ke iro

Mm go: Ji kerim, telbe û daxwazi çi hacet?

4 Mi nale refîq in, xem ii tehlin e musahib

Firyadi enisê min e demsazi çi hacet?

5 Dildan û newaziş çi ne? duşnami bes m min!

Pur derd û cefa, hurmet û i'zazi çi hacet?

6 Suhbet bi mey ii çengê, hebibê me bivêtin

Firyad û fixan ma ne bes in, sazi çi hacet?

7 Razin me çi hacet? We ku xemmazi bizanm

Eşkên me bes in, dideyê xemmazi çi hacet?

8 Her lehze çt hacet? Ku bt nazan bikuji imn

Cana ji xwe qurbam te me, nazi çi hacet?

9 Ta çendi bi hicra xwe tu min tecribe êni!

Zêrê ji xwe xalis, mehek û gazê çi hacet?

10 Hacet niye cana yedê beyda bi der anin

Inkari di din da nebit, i'cazi çi hacet?

1 1 Esrarê ezel dê di ebed bêne zihûrê

Encaini ser encarm, ji axazi çi hacet?

3. SUXTE: Şagtrt, xwendekar. KERtM: Qenekirox.4. MUSAHIM: Hevri, hemra. ENtS: Xemrevin. DEMSAZ: Dost, heval.

5. NEWAZIŞ: Lavakirm. tltifat. DUŞNAM: Xewn û xeyal. DILDAN:

Berdtladan. t'ZAZ: Rûmet.

7. XEMMAZ: Hefaûd. fesad, peyvgêr. EŞK: Stêrê çav.

9. MEHEK: Kevirê ku zêr pê tê rmdekirmji bo kifşkmna eyar.

10. t'CAZ:Mucize.

1 1. ENCAM: Netice, dawi. AXAZ: Dev (pr.) Awaz.

57

12 Gerlu'luê mensûriji nezmê tu dixwazi!

Wer şi'rê "Melê" bin, te bi Şirazi çi hacet?

DENGÊ TiPA ( o ; r )

"FIRYADI ÇI KIT?"

1 Kes bi dada ina ne pirsit gilleh ii dadi çi kit?

Te nebit dadiresek beyhiide firyadi çi kit?

2 Bi şêrinê negihit desti, eger Rostemi bit

Dê bi bazû û milan şubhetê Ferhadi çi kit?

3 Fa"ilek laziin e. da fi"l ii eseri peyda bit

Ger tu heddadi nebit, kûreyê heddadi çi kit?

4 Mumkmek dê hebitin da ku teleb hasil bibit

Seyd û nêçir ku nebit, tûleyê seyyadi çi kit?

5 Her gil ii seng dibitm zêri bi tedbirê hekiin!

Qabiliyet ku nebit, hikinetê ustadi çi kit?

6 Kan bi gewher çi bikit, gewher eger paki nebit!

Tu besiret te nebit, siretê ecdadi çi kit?

12. LU'LU: Sedef inci. MENSÛR: 1) Nivisara dûz. 2) Belavbûyi, reşandi.

3) Hêjayi. ŞlRAZt: Şaireki farisi ye.

1. DAD: 1) Hewar. 2) Edalet.

5. GIL 0 SENG: Heri û keuir.

6. BESÎRET: Fem û fcraset. SÎRET: Xwûy.

58

7 Zêr ii ziwen dikirin celbê gulûban, haşa!

Husn û sur zati nebit, qainetê ineyyadi çi kit?

8 Aşiqê mestê bi "işqê, niye hacet bi meyê

Wandê vvarid ii ehwalê, bi ewradi çi kit?

9 Te xerez vêkketma yek weliyek murşidi bit

Salik û talibê irşadê, bi Bexdadi çi kit?

10 Cehde û se"y ii teleb bê eserek safi nehin

Tu ne bi perdenişin, çaker û qewwadi çi kit?

1 1 Çi eser dê li beri xare bikit qetreyê ab?

Qelemê me bi dosê qetreyê zuha dê çi kit?

12 Dê ji heq cazibeyek dil bigirit werne "'Mela"

Ji ezel ger tu hidayet nebit irşadi çi kit?

DENGÊ TtPA ( o ; T )

"PAYAME "

1 Ewwel ku yarê da me yek zerreyek "inayet

Qismet me xeinr û cain e, di deftera hidayet

7. ZtWER:Zegcr,xişr. SUR:Dilkêşi,şahi.

8. NtYE: Nine. WARID: Bêtirs. EHWAL: Rewş, hal. EWRAD: Pme-

pin, peyuên bi dizi.

9. XEREZ: Mebest, meram, armanc.

10. NEHIN: Nabm. ÇAKER: Noker, pêxwas.

11. XAR: Harani, dirri, sitrin. DOS: Dews, şûn. ZUHA: Ziwa.

1. ÎNAYET: Alikari, razibHn.

59

2 Husn û cemala canan, caina sedef ku gêra

Herçi nebit bidayet, esla nehm nihayet

3 Feyza "uliimê hikmet. caina sedef ku gêra

Me j'destê inuxbeçan dit. bi mishef û bi ayet

4 .Arif heta ne noşi, ji destê meyfiroşi

Xaib ne bii ji hûşi, peyda nekir wilayet

5 Gunah û zuhd û tamat, hilnagirt xerabat

Kesê bi vi deri ret, divê bikit riayet

6 "Işqê ji herdu çeşman evvwel di dil eser kir

Lê zerre zerre axir sotin kir û sirayet

7 Şakis-silahi her dein, bi kuştina '"Melê"' bit!

Gazindeyan ji kê kim, ji ki bikim şikayet?

8 Caina di destê şahid, jengê ji dil dişotin

Pirê muxan ji rendan weh weh dikir riwayet

9 Etwarê "işq û mesti, esrarê but-peresti

Teqrirê sed riwayet, nakit ji bo kifayet

2. BiDAYET:Destpêk.

3. MUXBEÇAN: Meygêran.

4. XAIM: Winda.

5. ZUHD:Zahidi, çêlckêşi. Tcrkadmê. TAMAT:Peyvên bê cih.

XERABAT: Meyxane (pr.). RET:Hcre!, bibore!

8. PlRÊ MUYXAN: Pirê meyxanê . REND: Rmd

9. ETWAR: Tewr, rewş.

60

10 Li yetmeinne qelbi, "eyn-ûl yeqin dibexşet

"Eyn-ûl 'iyan divêtin, kafi nehin dirayet

1 1 Miri û padişahi miiyek li nik "Melayi"

Nadiin bi mulkê alem yek zerreyek 'inayet

DENGÊ TtPA ( o . T )

"NAZENÎN"

1 'Er'er-xerama bi qedd ii qamet

Yek biise da me bi sed qiyamet

2 Yek biise bexşi ewwel bi ihsan

Axir li min kir curin ii xeramet

3 Ji jeng û zerqê da dil bişotm

Caina sedef bin rend ii keramet

4 Ji herdu çeşmên tey mest ii xwûnrêz

Niira du çeşinan kê di selamet

5 Li derd û êşan peykan ii nişan

Me j'herdu çeşinan kifş m 'elamet

6 Ruswayê 'işqê tenha ne ez bûin

Kes di zemanan heb bê melamet?

10. LI:Ji bo. Yctmcinne: Tckcue ci. QELBÎ: Dilê min. EYN-ÛL YEQÎN:Rastiyc ncditi. EYN-OL 'ÎYAN: Rastiya bcr çav. DlRAYET: Zanyari,tegihiştin.

61

7 Du secde ferz m, filhal bibin ber

Dema xuya bit ew qedd û qamet

8 Da 'eybi, rendan neki bi badê

(Nufiis ii qewinin, biha tesamet)

9 "Mela" li 'umri bê feyde bori

Kêşa bi zoran qehr û nedamet

DENGÊ TÎPA ( st,: S )

"'EMRE BEYHUDE"

1 'Umrê dayi' bo ine bê dilber 'ebes

Wey ! tevê 'u inrê ine bori ber 'ebes

2 Dil emanet da bi naehlan ne di!

Lê bi naehlan me da gewher 'ebes

3 Da di seyra 'işqê bê dilber ne çi

Lê dibit seyra te bê dilber 'ebes

4 Pur di pey weslê me se'ye û cehde da

Cehde ii se'ya ine hatin der 'ebes

5 Ahi! wê kuştim bi derba xencerê

Ma di mêlakê diret xencer 'ebes?

1 'EBES: Bcyhude.

62

6 Dil ji derba kaşiiwan bû pare par

Goy di meydanê dibit sed ger 'ebes

7 Mehdera vi suxteyi iro bikin

Ez dibêjim: Nabit ev mehder 'ebes

8 Kifş e ine'na. ki li lewhê simê di?

Nuxteyê inisk û xetê 'enber 'ebes

9 Da "Mela" hişyari bi lê pur kesan

Sine pur lê dane seng û ber 'ebes

DENGÊ TtPA ( ..^ ; S ;

"BEHSÊ MEKE'

1 Namê 'enber-şikenê bêti, ji 'enber meke behs

Bil ji wê silsile û zulfê mû'enber ineke behs

2 Veke lêvê û ji nivê biwerin qend û nebat

Ji lebi le'h-şeker bêj û ji şeker meke behs

3 Bi ser enguştê 'eqiqi, bide fincana rehiq

Abi-heywan te çi yin. navi ji kewser meke behs

4 Zeriyên şehla ii durdane bibin şahidê bezin

Ji genim reng ii siye-çerd e ii esiner ineke behs

6. KAŞÛ: Darê gogê. GOY: Gog (top).

1. ŞIKEN: 1) Şkesti. 2) Badayi. MU'ENBER: Emberkiri.

3. ENGUŞT: l)Bejn. 2)TiU. REHtQ: Mey, şereba bênxweş

4. ŞEHLA: l)Çavkil. 2) Şirin.

63

5 Dê bişaret bi işaret ji neyê bête sima'

Tu ji nayê di simaê bike bawer meke behs

6 Wê nihalê bi der axûş ii bidi canê şêrin

Şaxê "umrê bixwe ber jê, iî ji Qeyser meke behs

7 Ayetê husnê mûfessel ke, ji Keşşafi Cemal

'llmê 'işqê bike tefsir û ji defter meke behs

8 Razi dehrê ji sipihrê tu nizani bi cedel

Hikmetê da wer, tu ji hikmetê dawer meke behs

9 Abi-heywan te divêtin, tu bibe hemrehê Xudr

Cami Cem bin û ji Dara û Sikender meke behs

10 Ji ezel aqibetê karê ku me'liimi ne bit

Camê mey noş û ji teqdirê muqedder meke behs

1 1 Dilê yarê me ne bû nerini, bi sed ab ii giri

Ji dilê dilberi ma û berê inermer meke behs

12 Tiri sed tenê ciger, sine h ber inaye çeper

Ji dil û cergê kul û sineyê ker-ker ineke behs

13 Şirê elmasi kişinit, tu ji laini' de xeber

Vegmt huqqeyê yaqûti ji gewher meke behs

5. BIŞARET: Mizgmi. SIMAÊ : Bthistmê .

6. NÎHAL: Teze. leylan, cih. AXÛŞ: Hembêz.

7. KEŞŞAF:Navê tefsireke quranê ye.

8. DEHR: Zeman. Tekrar. SIPIHR: Asiman.

9. XUDR: Xocê Xtzir.

64

14 Ji şefeqê zuhre xuya bit, tu binê perwinan

Cebhetê ew bmiimêt, tu j'meh ii xawer meke behs

15 Li rûwê yarê, du meh-new me qiran dine di mest

Tu ji seyra qemerê tali' ii exter meke behs

16 Pur ji dêm ii xet ii xalan, te xeber daye "Mela"

Nezerê wer bide bejnê, ji mufessir meke behs

DENGÊ TtPA ( *1j : S )

"BAZARADINÊ "

1 Tu sehergeh bi temaşa were bazari hudûs

Lê te bêfaide azari nedit, xari hudiis

2 Da ji dil xunçe-lebek nazik ii ter dane bi jir

Bi tebessum bi te ra bête ji gulzari hudiis

3 Sed girih inin di dil m, lew ku çep ii rasti dikir

Şahê husnê qidemi, zulfê girihdari hudûs

4 Bil ji sultanê qidein, min bi te iqrari nehm

Ger Ii kaba me nihen metqeb û bizman hudiis

14. MEH: Hiv. XAWER: Rojhilat, roz.

15. NÊW: Nû. QIRAN: Nêzikayi. TALt: Avêtin derkettn. EXTER:

Navê stêrkeki ye.

1. HUDÛS: Peydabûn. Hebûn.

2. XUNÇE: Btşkojên gulan.

3. QIDEMt: Qedimi, her hebûn.

4. KAB: Kabok. gûzek. NEHEN: Deyntn. dayntn.

65

5 Dil di deryayê qidem qaf e, bi sabit qedeini

Gerçi diiim Ii serê ferq e ine minşan hudiis

6 Belku diwari bi guh bin, bi Xudê ki bi Xudê

Bi tu rengi negeri eşkere esrari hudûs

7 Lem'eyek ger ji kenarê qidemi pertewi dit

Dê ji ber wê sietê mehii bin enwari hudiis

8 Wê bi sed pencereyan daye şuaa qideini

Gunbedi işqê li ser kursiyê dewwari hudiis

9 Tu hudiisê weh mebin, qenci nezerki carekê

Li esasê qideinê daniye diwari hudûs

10 Here eslê xwe û tertib û qiyasê jê (bi)ke

Ger nizani çi ye, yekcari berê dari hudûs

1 1 Ateşê işqê wucûdê hel dikit şubhetê zêr

Heye mumkin ne firit zibeqê ferrari hudûs

1 2 Ellah Ellah ku di 'u mrê xwe tu carek nebihi

Çi seda tête ji vê gunbedê dewwari hudûs

13 Tu ji ber perdeya wehmê were der, da bibihi

Çi newa tête bi sed nexme ji ewtari hudûs

5. QAF: Çiyayc Qaf QEDEM: Ling, pê. FERQ: Tcpla seri. MINŞAR:

Birek, xizar.

6. PERTEW: Tişk, tircj, ronahi.

11. Eu rêz dt nusxeyeka din de weha ye, "Ateşê tşqê şebê zêri wucudê

hch kct". ZÎBEQÊ FERRARt: Hilqeuaztma beqê.12. NEBIHÎ: Nebihizi.

13. WEHM: Xcyal. NEXME: 1) Dcngc xweş. 2) Hewaya muzikê.

EWTAR: Jiya alctên muzikê.

66

14 Hal û musteqbel û mazi di xwe da têki yek m

Subhi mewciid e bi 'eynê xwe di êvan hudûs

15 Rast ii çep û gav û se'et her li me ew datinit

Zulfeqarê qidemê heyderê kerrari hudûs

16 Rast ii evraz ii nişûvi me biwarm yek ii yek

Lê tenê wê li me bû daire berwari hudûs

17 Dê li qelbê me çi dit lami'eya islamiye ?

Ku li canê xwe me xef bestiye zunnari hudûs

18 Reng ii jengê hedesê, neqşê hudiisê me di dil

Bide ber rendeşi işqê, ew e qessari hudiis

19 Can Ii ser destê nihai di riya cananê da

Ruhi sef-sef ku vewestane di bazan hudûs

20 Dê ji xeflet biretin saya-zewalê ey dili

Riinenê da tu emanet li siha dan hudûs

21 Tu ji feslê here eslê ku divê dêri xerab

Da nebi merkebê cehlê tu di bin bari hudiis

22 Da nigarê xwe bi sed rengi bibini (tu) iro

Were carek bike seyrê tu di etwari hudiis

14. HAL: Dema ntha.

15. HEYDERÊ KERRAR: Bernaukê Hz. EH yc. HEYDER: Şêr,18. RENDEŞ:Rende, rtnde. QESSAR: Btrrin, btrek. qutktrox.

20. SAYA-ZEWALÊ:Stha(siya)nivro.

22. (TU): Ji ber kêmbûna heceki dt beytê de me ntvisi. ETWAR:Rew9,

tewr. Çiya (pr).

67

23 Tu bi halê me dizani çi ye her lehze "Mela"

Me didil têt ii derit xenceri xeddari hudûs

DENGÊ TtPA ( C ; C )

" BINEFŞA NAZENlN "

1 Şimşadi xeram û serwi xennac

Cananan dibirit bi 'işwe tarac

2 Min di seherê di xwabê mesti

Bê deng tezerii we lali durrac

3 Bişkifti ji xunçe nêrgiza mest

Bii ferqi ji ser qedife dibac

4 Cebhet keşifi ji subhi sadiq

Niirê ku veda li ser şebi dac

5 Elmasi numane şubhê Misri

Danin cegerê me dil kir amac

6 Nesrin ii bmefşe tewwuzandm

Mawerd direşandi şuşeyi ac

; . ŞIMŞAD: Cu reyek ço. XENNAC: Nazdar. TARAC: Tahn.

2. DURRAC: Teyrê çil. Porê toptk.

3. DIBAC: Cureyek qumaş.

4. DAC: Tari.

5. MISRt: Navê cureyek şûr e.

6. AC: Diranê fil. MAMERD: Gu lav

68

7 Cuhtê Hebeşan bi terfet-iil 'eyn

Ani qederek ji Espehan bac

8 Sima ku numa neina Ii hiş siin

Simabi ji xucle ma ji ixrac

9 Mir'ata Sikenderi li pêş e

(Behriin we lehel 'ukûsû emwac)

10 Dora qemerê ji ber şefeq da

Ku spêde li ferqi ser niha tac

1 1 Çerx e, felek û inelek dibazin

(Şemsun we kewakibun we ebrac)

12 Zuhre bi qirani qabê-qewseyn

(Wen-necmû iza hewa bi midrac)

13 Dengê melekan zimiline zim-ziin

Ewrahi ji işqê têne mi'rac

14 Dil behr e, û sed hezari mewc in!

Zahid çi xeber ji behn mewwac?

7. TERFET-UL ÊYN: Girtm û vekirma çav. Çavniqandtn. ESPEHAN:

Esfehan.

8. SÎMA: Sû. SÎM: Ziv. SÎMAB: Ava ziv. Rêza duwemin dt nusxeyek

dm da wcha ye: "Simabt jt xecle maye recac". XUCLE: Şerm

RECAC:Lerz.

9. MIR 'A T: Neyntk. LEHEL 'UKÛSO: Lêwektlandtn. EMWAC: Pê l.

1 1. ŞEMS: Roj. EBRAC: Burc.

12. QABÊ-QEWSEN: Navbeyna btrûwan. NECM: Stêr. tZA: Wextê.

HEWA: Xurtcandtn. MtDRAC: Pê bipê.

13. ZIMIHN: Galgalktrtn.

1 4. MEWWAC: Pê lê n pir.

69

15 Bori û bi xencekê "Mela" kuşt?

Ew xunçeleba delal ii xennac

DENGÊ TtPA ( ^ : C )

"BEXTUTEXT "

1 Dil ji "ilacê ku bi der ket mizac

Dê ji lebê noşi 'eta bit 'ilac

2 Ayineyi caini cihan bini Cem

Badeyi le'H ne di caina zucac

3 Ji ava heyatê bi me da şerbetek

Zinde kirin ma ji 'edû ra neşac

4 Bendi kirim gerçi şibhê fîli bûin

Simiberê sa'id û bazii ji ac

5 Exteri iqbal û meh i burcê bext

Mihri sipehrê kemer iî text ii tac

6 Kosi ku hmgafti bi şahi li text

Padişehan neqdi-rewan dan xerac

15. XENNAC: Ptr bt naz.

2. ZUZAC:Şûşe.

3. NEŞAC:Şinûgiri.

4. SA 'ID: Mtl

5. tQBAL: Bext. MtHR: Roj. evin. dostani. StPEHR: Asiman.6. KOSt: Defa hewarê. NEQD: Dtrav, pere.

70

7 Xusrewê Şêrinê h der bendi husn

Simi-beran lazim e lê muhr ii bac

8 Sikkeyê şi'ra ine bi navê te hat

Lew bi 'eyarê di cihan da rewac

9 Abi rewan min diye şi'ra "Mela"

(Yunkirû lil mai li sû-il inizac)

DENGÊ TtPA ( Ti: C )

"NEWROZ Û SERSAL'

1 Disa ji nii bêhal e dil

Saqi, werin cama zucac

Muştaqê xemra al e dil

Lê xwoşi ani bit mizac

2 Saqi ku dêm inehweş bitin

Kakulji şêva reş bitin

Qerqef bila ateş bitm

Em dê bi wê dil km 'dac

3 Da em bi wê dil hey bikin

Pê sine dax û key bikin