EKONOMSKA

(POSLOVNA)

STATISTIKA

Predavač: Dr Mirko Savić

savicmirko@ ef.uns.ac.rs

www.ef.unc.ac.rs

5. Statističko obuhvatanje

kapaciteta

Privredni kapaciteti

Materijalno bogatstvo: zbor društvenog (nacionalog) i

prirodnog bogatstva.

Nacionalno bogatstvo - suma akumuliranog

društvenog rada koji je uložen u otkrivanje i preradu

prirodnih rezervi i u izmenu prirodnih dobara

Kapaciteti predstavljaju granice obima proizvodnje koje

su određene raspoloživom količinom rada, sredstvima

za proizvodnju angažovanim u procesu proizvodnje i

raspoloživim vremenom za njihovo korišćenje.

(Fresh-hladno punjenje)

Kapaciteti proizvodne jedinice se izračunavaju na

osnovu optimalnih tehničkih i ekonomskih normativa,

uz maksimalno korišćenje proizvodne opreme i

prostora.

Statističko obuhvatanje sredstava za

proizvodnju

Sredstva za rad i predmeti rada

Finansijski: osnovna i obrtna sredstva

Statistika prati osnovna sredstva vrednosno (preko

knjigovodstvene evidencije) i u naturalnom obliku.

Izvori podataka:

•Bilans stanja

•Tehnička dokumentacija

•Kupoprodajna dokumentacija

•Kartoni osnovnih sredstava

Vrednosno praćenje osnovnih sredstava:

•po nabavnoj ceni

•po ceni reprodukcije

Revalorizacija...

•Osnovna (bruto) vrednost

•Stvarna (neto) vrednost

Pokazatelji stanja osnovnih sredstava

[5-1] Godišnja masa amortizacije T

OMROA S ,

[5-2] Stopa amortizacije 100S

aO

AS ,

[5-3] Amortizovani deo osnovnih sredstava TAAd ,

[5-4] Koeficijent prosečne istrošenosti 100S

di

O

AK ,

[5-5] Koeficijent prosečne očuvanosti 1000 SO

SK ,

[5-6] Prosečno vreme trajanja osnovnog

sredstva A

OT S ,

gde je:

OS – osnovna vrednost osnovnih sredstava,

R – vrednost krupnih popravki,

M – vrednost modernizacije,

O – ostatak vrednosti,

T – vremenski period,

S – sadašnja vrednost osnovnih sredstava.

Važi jednakost da je Ki + K0 = 100%.

Struktura, stanje i korišćenje osnovnih sredstava

Građevinski objekti, oprema i ostalo

Proizvodna i neproizvodna osnovna sredstva

Na osnovu klasifikacije delatnosti

Udeo novih osnovnih sredstava u njihovoj ukupnoj vrednosti

Opremljenost radnika sredstvima za rad

Koeficijent povlačenja osnovnih sredstava

[5-7] Koeficijent efikasnosti osnovnih

sredstava P

FK e ,

gde je:

F – društveni proizvod,

P – osnovna vrednost osnovnih sredstava.

Koeficijent efikasnosti osnovnih sredstava

Kapitalni koeficijent

Globalni kapitalni koeficijent

Naturalno izražavanje osnovnih sredstava

Građevinski objekti i oprema.

Oprema: pogonske mašine i proizvodnaoprema.

Prema izvoru energije:

primarni i sekundarni pokretači.

Oprema: postojeća, instalirana i neinstalirana.

Statističko obuhvatanje kapaciteta

Vrste kapaciteta:

•Teorijski (ugrađeni, instalirani, projektovani)

•Realni (maksimalno mogući, radni, tehnički)

(Kolubara...)

•Optimalni

Otežano iskazivanje na nivou privrede.

Koeficijenti iskorišćenja kapaciteta

[5-8] Koeficijent ekstenzivnog iskorišćenja

kapaciteta. 100

T

TK

r

se ,

gde je:

T s - vreme u kojem su kapaciteti stvarno radili,

T r - količina raspoloživog vremena.

[5-9] Koeficijent intenzivnog iskorišćenja

kapaciteta 100

P

PK

pot

osi ,

gde je:

Pos - ostvarena proizvodnja

P pot - potencijalna (moguća) proizvodnja.

[5-10] Koeficijent integralnog iskorišćenja

kapaciteta 100

KKK

iein

.

Metod trenutnih opažanja i statistički metod uzorka.

Kapaciteti u neindustijskim delatnostima

POLJOPRIVREDA

Org. jedinica: poljoprivredno gazdinstvo

Elementi kapaciteta: zemljišni posed, stočni fond,

radna snaga, inventar.

Poljoprivredno zemljište u hiljadama hektara, po kategorijama korišćena u Srbiji (2000-

2004)

Bilans stoke i živine, u hiljadama grla, u Srbiji (2000-2004)

Obeležja: vlasništvo i velična gazdinstva.

Stočni fond (zimski meseci)

Poljoprivredni inventar

SAOBRAĆAJ

Podela:

željeznički, drumski, vodeni, avio, telekomunikacije.

Indeksi fizičkog obima usluga saobraćaja, skladištenja i veza u Srbiji

Promet putnika i robe u železničkim stanicama Srbije (1999-2004)

Opšti pregled razvoja unutrašnje trgovine u Srbiji (2000-2004)

TRGOVINA

Promet u trgovini na malo po stanovniku u Srbiji, po stalnim cenama iz 1994. godine

UGOSTITELJSTVO I TURIZAM

Indeksi razvoja ugostiteljstva u Srbiji (2002=100)

Turistička mesta u Srbiji sa preko 100.000 noćenja gostiju (2004)

VODOPRIVREDA

6. Analiza proizvodnje

•Koncepcija materijalne proizvodnje

•Druga koncepcija polazi od šireg shvatanja pojma proizvodnje

Statističko obuhvatanje proizvoda

Jednoobrazna klasifikacija – nomenklatura

Podela sa stanovišta stepena tehnološke obrade

Kada se neki proizvod izvozi...

Nedovršena proizvodnja...

Statističko izražavanje proizvodnje

•Naturalno izražavanje

•Vrednosno izražavanje (stalne cene, indeksi)

•Radno izražavanje

Indeks fizičkog obima proizvodnje (indeks

količina)

[6-1] Individualni indeks količina

q

qI

j

ji

q

0

[6-2] Grupni indeks količina sa ponderima

iz baznog perioda

m

j

jj

m

j

jj

i

q

pq

pq

I

100

10

0

[6-3] Grupni indeks količina sa ponderima

iz tekućeg perioda

m

j

j

i

j

m

j

j

i

j

i

qi

pq

pq

I

10

1

gde je:

qi - količina iz tekućeg perioda,

q0 - količina iz baznog perioda,

pi - cena iz tekućeg perioda,

p0 - cena iz baznog perioda.

Primer: Indeksi količina

Popisane su prodajne cene i proizvedene količine različitih vrsta čokolada u

pakovanjima od 100 grama, u jednoj fabrici konditorskih proizvoda, u januaru i junu

mesecu:

Vrsta

čokolade

Količine u

januaru

Količine u

junu

Cene u

januaru

Cene u

junu

A 60 55 100 100

B 120 110 100 110

C 80 70 80 90

D 35 35 75 80

Izračunati:

a) individualne indekse količina,

b) grupne indekse količina sa ponderima iz baznog perioda,

c) grupne indekse količina sa ponderima iz tekućeg perioda.

Vrsta čokolade q0 qi p0 pi q0•p0 q0•pi qi•p0 qi•pi

1 2 3 4 5 6 7 8 9

A 60 55 100 100 6000 6000 5500 5500

B 120 110 100 110 12000 13200 11000 12100

C 80 70 80 90 6400 7200 5600 6300

D 35 35 75 80 2625 2800 2625 2800

− − − − − 27025 29200 24725 26700

a) Individualni indeksi količina:

%67,9160

55I

Aq ,

%67,91120

110I

Bq

%50,8780

70I

Cq ,

%10035

35I

Dq .

b) Grupni indeks količina sa ponderima iz baznog perioda:

0Iq= %49,9127025

24725 .

Odgovor: Proizvedena količina čokolade je u junu mesecu u odnosu na januar bila u

proseku manja za 8,51%, pod pretpostavkom da su cene bile stalno kao u januaru.

c) Grupni indeks količina sa ponderima iz tekućeg perioda:

iIq= %44,9129200

26700 .

Odgovor: Proizvedena količina čokolade je u junu mesecu u odnosu na januar bila u

proseku manja za 8,56%, pod pretpostavkom da su cene bile stalno kao u junu.

Statističko obuhvatanje proizvodnje

Mesečni izveštaj: indekse proizvodnje, potrošnje, zaposlenih

radnika i produktivnosti.

Građevinarstvo

Unutrašnja trgovina

Zanatstvo

Ugostiteljstvo i turizam

Poljoprivreda

Šumarstvo

Stambena izgradnja u Srbiji (2000-2004)

Proizvodnja šumskih sortimenata u Srbiji (2002-2004), državne šume, u hiljadama

metara kvadratnih

Statističko obuhvatanje agregata proizvodnje

Statistika proizvodnje podrazumeva utvrđivanje globalnih

vrednosti, strukture po izvorima stvaranja, strukturu raspodele po

društvenim kategorijama i strukturu upotrebe prema krajnjim

korisnicima sa posebnim osvrtom na tekuću potrošnju i investicije.

•Vrednost bruto proizvodnje

•Narodni dohodak

Bruto domaći proizvod po bruto cenama u zemljama Evrope (2003)

Metodi za obračun agregata proizvodnje

Obračun agregata se zasniva na pretpostavci postojanja ravnoteže

između proizvodnje i potrošnje.

•Proizvodni (realni) metod obračuna agregata

•Prihodni (lični) metod

[6-4] Cena proizvodnje W=C+V+M,

gde je:

C – potrošnja konstantnog kapitala,

V – potrošnja promenljivog kapitala,

M – višak dobiti koja ostaje u obliku profita.

[6-5] Narodni dohodak W−C=V+M.

Bruto narodni dohodak u nekim zemljama u svetu, u dolarima i po tekućim cenama

Country 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Albania 1.149,10 1.241,40 1.384,80 1.499,10 2.016,95 2.627,42

Argentina 7.565,90 7.503,84 6.992,45 2.542,58 3.206,50 3.749,78

Austria 25.784,43 23.481,31 23.218,78 25.178,76 30.844,01 35.253,12

Belarus 1.205,25 1.040,08 1.240,67 1.472,37 1.808,28 2.337,07

Bosnia and Her. 1.322,33 1.215,23 1.264,34 1.455,97 1.842,64 2.113,00

Bulgaria 1.587,02 1.535,85 1.673,93 1.939,59 2.471,34 3.058,21

Canada 20.697,32 22.680,24 22.114,66 22.677,06 26.556,88 30.436,88

China 783,74 851,69 917,31 989,28 1.102,80 1.276,23

Croatia 4.314,26 3.999,55 4.300,40 4.948,56 6.100,32 7.216,94

Czech Republic 5.612,37 5.291,10 5.720,47 6.851,85 8.426,57 9.913,60

France 24.333,95 22.075,12 22.136,57 23.759,49 29.089,93 33.159,43

Germany 25.776,92 22.860,09 22.696,26 24.217,43 29.387,37 33.003,34

Greece 11.648,89 10.430,96 10.677,65 12.074,77 15.636,29 18.511,43

Hungary 4.323,42 4.318,48 4.805,16 6.025,39 7.677,53 9.408,42

Ireland 21.974,69 21.596,11 22.671,06 25.338,07 31.814,58 37.754,41

Israel 17.486,75 18.726,70 18.319,47 16.526,84 17.075,44 17.946,44

Italy 20.346,58 18.469,56 18.755,59 20.331,96 25.132,31 28.748,20

Japan 35.572,34 37.829,64 33.237,66 31.650,28 34.169,22 37.172,97

Norway 34.907,68 36.708,41 37.221,89 41.911,71 48.504,24 54.703,91

Poland 4.228,47 4.271,69 4.773,01 4.909,34 5.336,29 6.156,94

Romania 1.583,33 1.661,73 1.811,59 2.067,49 2.593,10 3.326,52

Russian Federation 1.279,59 1.726,22 2.071,30 2.332,74 2.903,18 3.950,16

Serbia and Mont. 984,74 1.072,01 1.138,67 1.521,67 1.897,81 2.121,70

Slovakia 3.771,35 3.739,56 3.866,10 4.480,36 6.042,15 7.531,80

Slovenia 10.867,05 9.723,87 9.993,28 11.162,84 14.015,76 16.254,64

Rashodni metod se koristi samo za obračun društvenog proizvoda.

Cela proizvodnja se deli na četiri kategorije:

•individualna potrošnja (proizvodi široke potrošnje),

•opštedruštvena i zajednička (javna potrošnja),

•investiciona potrošnja

•razlika u zalihama robe na kraju i početku perioda.

Na zbir ovih kategorija se dodaje i saldo uvoza i izvoza robe.

Statististička praksa obračuna društvenog proizvoda

i narodnog dohotka

•podaci iz završnih računa i knjigovodstvenih izveštaja

•procena

Društveni proizvod

Narodni dohodak

GDP - bruto domaći proizvod

GNP - bruto narodni dohodak

Nacionalna proizvodnja

Statistički obračun vrednosti proizvodnje u preduzeću

Dinamička analiza proizvodnje

Metodi analize vremenskih serija

Nominalna i realna vrednost proizvodnje

tekuće cene

stalne cene

diskontovanje

[6-6] Nominalna vrednost društvenog

proizvoda F = Ci + Cd + I + E – U

gde su:

Ci – proizvodi lične potrošnje,

Cd – proizvodi opštedruštvene i zajedničke potrošnje,

I – proizvodi investicione potrošnje,

E – izvoz,

U – uvoz.

Uvrštavanje indeksa cena u jednačinu ...

[6-7] Realna vrednost društvenog

proizvoda F’ = Ci/ici + Cd/icd + I/ii + E/ie – U/iu.

[6-8] Indeks cena društvenog

proizvoda iF = F/F’.

[6-9] Realna vrednost

društvenog proizovda F’ = F/iF.

Srednji tempo razvitka i porasta društvenog

proizvoda i narodnog dohotka

[6-10] Apsolutni porast pojave: yyAP iii 1 ,

[6-11] Tempo razvitka: y

yLTR

i

iii

1

,

[6-12] Tempo porasta: 1 TRTP ii ; y

APTP

i

ii

1 ,

[6-13] Srednji tempo razvitka: 1

log

log 1

n

TRSTR

n

ii

;

log STRSTR=

[6-14] Srednji tempo porasta

(geometrijska stopa rasta): 1 STRSTP ,

[6-15] Prognoziranje pojave:

STRyy ii

11

;

11 loglog logi

i STRy y

log yiyi=

Primer:

U jednoj zemlji narodni dohodak, po godinama, u hiljadama evra, bio je sledeći:

Godine: 2002. 2003. 2004. 2005. 2006.

Narodni dohodak: 37000 42000 41000 44000 48000

Izračunati pokazatelje dinamike vremenske serije i prognozirati koliki će biti

narodni dohodak u 2007. godini.

Godina

(X)

Redni

broj

(i)

Narodni

dohodak

(yi)

Apsolutni

porast

(APi)

Tempo

razvitka

(TRi)

Tempo

porasta (TPi) log TRi

1 2 3 4 5 6 7

2002. 1 37000 - - - -

2003. 2 42000 5000 1,13513514 0,13513514 0,05504757

2004. 3 41000 -1000 0,97619048 -0,02380952 -0,01046543

2005. 4 44000 3000 1,07317073 0,07317073 0,03066882

2006. 5 48000 4000 1,09090909 0,09090909 0,03778856

Ukupno - 212000 - - 0,11303951

Srednji tempo razvitka:

log STR = 0,028259878.

Dobijena vrednost se antilogaritmuje i dobija se sledeća vrednost:

STR = 1,067234555 (106,72%).

Odgovor: Srednji tempo razvitka iznosi 106,72%.

Srednji tempo porasta:

STP = 0,0672345555 (6,72%).

Odgovor: Narodni dohodak je u proseku iz godine u godinu rastao za 6,72%.

Prognoziranje pojave:

i =6; y1 = 37000;

log y 6= log37000 + (6−1) • 0,028259878 = 4,709501116,

Antilogaritmovanjem dobijene vrednosti dobija se prognozirana vrednost:

y6 = 51227,25863.

Odgovor: Pod pretpostavkom da narodni dohodak iz godine u godinu raste za

6,72%, u 2007. godiini se može očekivati narodni dohodak od 51227259 evra.

Kontrola kvaliteta u proizvodnji

Kvalitet proizvoda - stepen do kojeg proizvod zadovoljava

zahteve potrošača.

Statistička kontrola kvaliteta

Istorijat

W. Edwards Deming (14 teza)

Toyota

Genichi Taguchi

Način procene kvaliteta

Stepen preciznosti

Diskontinuirana i kontinuirana kontrola kvaliteta

Statistička kontrola proizvodnih procesa

Cilj statističke kontrole procesa je da smanji varijacije kvaliteta

proizvoda u procesu proizvodnje.

uobičajene i vanredne varijacije proizvodnog procesa

slučajne i sistematske varijacije kvaliteta proizvoda

Metod uzorka u statističkoj kontroli procesa i

kontrolne karte

Postupak:

1. Odabrati varijablu (ako može kvantitativno)

2. Formira se serija uzoraka (podgrupa) –

(učestalost, način izbora jedinica u uzorak)

3. Izračunavanje statistike uzorka

4. Grafičko prikazivanje

5. Odlučivanje

x i R-karte

koriste se zajedno

s-karte...

pretpostavka o normalnom rasporedu

višestruka merenja su međusobno nezavisna

99,73% svih merenja je u sledećem intervalu:

[6-16] Interval poverenja nn 3,3 .

[6-17] Donja granica tolerancije nLCL X 3 ,

[6-18] Gornja granica tolerancije nUCLX 3 .

Ocene studenata i Bolonja...

[6-24] Donja granica tolerancije RDLCLR 3 ,

[6-25] Gornja granica tolerancije RDUCLR 4 ,

Jednom napravljene karte se koriste za monitoring

(nadziranje, posmatranje) procesa proizvodnje i one se

periodično revidiraju.

7. Makroekonomski bilansi i

nacionalni računi

Pojam i uloga makroekonomskih bilansa

Ekonomska struktura zemlje

Sintetički način

Proizvodnja, raspodela, razmena i potrošnja.

Makroekonomski bilansi, pre svega, daju kvantitativan opis ukupne

ekonomske aktivnosti zemlje, obezbeđuju kompleksnu analizu

ukupnih zbivanja u privredi u svim fazama razvoja, otkrivaju

razvojne tendencije, odnosno zakonitosti privrednog razvoja i

međusobnu zavisnost i uslovljenost pojedinih faza i delova

privrednog razvoja.

Postoje četiri sistema makroekonomskih bilansa:

•Bilans raspodele društvenog proizvoda,

•Tabela međusobnih odnosa privrednih delatnosti (input-output),

•Sistem finansijskih (novčanih) tokova,

•Bilans društvenog bogatstva.

Bilans raspodele društvenog proizvoda

Poštovanje knjigovodstvenih principa...

Šest osnovnih računa iz kojih se sastoji bilans raspodele društvenog

proizvoda:

•Bilans proizvodnih delatnosti (ukupni privredni bilans),

•Bilans primanja i izdavanja stanovništva,

•Bilans neproizvodnih delatnosti,

•Bilans tekuće potrošnje,

•Bilans investicija,

•Bilans odnosa sa inostranstvom.

[7-1] Struktura društvenog proizvoda F = Ci + Co + I + (E-U)

gde je:

F – društveni proizvod,

Ci – lična potrošnja stanovništva,

Co – materijalni rashodi opšte-društvene potrošnje,

I – bruto investicije u osnovna i obrtna sredstva,

E – izvoz,

U – uvoz.

Društveni bruto proizvod se dobija sabiranjem

društvenog proizvoda i reprodukcionog materijala (F+R).

Bilans proizvodnih delatnostiL: Informacije o ukupnim novčanim sredstvima i njihovom

rasporedu po pojedinim kategorijama

D: Struktura društvenog proizvoda po rashodnom metodu

Bilans primanja i izdavanja stanovništvaL: Sva primanja koja potiču iz primarne raspodele i preraspodele

proizvedene vrednosti.

D: struktura izdataka za sledeće namene:

1.sredstva za ličnu potrošnju,

2.neproizvodne usluge i plaćeni porezi, doprinosi, takse i

slično,

3.sredstva za investicije,

4.štednja stanovništva.

Bilans neproizvodnih delatnostiL: Plate zaposlenih i materijalni rashodi

D: Primanja su grupisana po izvorima na sledeći način:

primanja od neproizvodnih delatnosti,

primanja od stanovništva,

primanja po osnovu međusobnih transakcija

neproizvodnih delatnosti.

Bilans neproizvodne odnosno tekuće potrošnjeL:Robni fondovi lične i opšte-društvene potrošnje sa specifikacijom

po grupama proizvoda

D:Utrošena sredstva stanovništva i materijalni rashodi

neproizvodnih delatnosti

Bilans investicijaL: Struktura materijalnih ulaganja u osnovne i obrtne fondove

D: Struktura izvora sredstava

Bilans odnosa sa inostranstvomL:Izvoz roba i usluga i transferna primanja iz inostranstva

D: Uvoz robe i usluga i transferna plaćanja prema inostranstvu

Tabela međusobnih odnosa privrednih delatnosti

(input-output tabela, međusektorska tabela)

Bilans društvenog bogatstva

Sistem nacionalnih računa Ujedinjenih Nacija

SNA93 i ESA95

Transakcije u sistemu nacionalnih računa su podeljene na sledeći

način:

•transakcije dobara i usluga

•transakcije raspodele

•finansijske transakcije

Nosioci ekonomske aktivnosti se grupišu u institucionalne

jedinice i sektore:

•Nefinansijski odnosno proizvođački sektor

•Finansijski sektor

•Sektor države

•Sektor nekomercijalne organizacije

•Sektor domaćinstva

•Sektor inostranstva

Obuhvatanje proizvodnje, potrošnje i

makroekonomskih agregata u sistemu nacionalnih

računa

Pored društvenog bruto proizvoda, u sistemu nacionalnih računa UN

javljaju se i sledeći makroekonomski agregati:

•bruto proizvodnja preduzeća,

•neto domaći proizvod (društveni neto proizvod),

•bruto narodni dohodak,

•neto narodni dohodak ili samo narodni dohodak,

•narodni raspoloživi dohodak

Šema nacionalnih računa Republike Srbije

Računi se grupišu u sledeći tri osnovne kategorije:

•tekući računi koji se odnose na proizvodnju, raspodelu i upotrebu dohotka,

•računi akumulacije, koji obuhvataju sve promene u imovini, obavezama i

sopstvenim sredstvima celog sektora,

•računi stanja imovine, koji prikazuju stanje imovine, obaveza i sopstvenih

sredstava na početku i kraju obračunskog perioda.

Nacionalni računi za ukupnu ekonomiju:

•Račun 0: Račun dobara i usluga,

•Račun 1: Račun proizvodnje,

•Račun 2: Račun formiranja dohotka,

•Račun 3: Račun raspoređivanja primarnog dohotka,

•Račun 4: Račun preraspodele dohotka,

•Račun 5: Račun upotrebe dohotka,

•Račun 6: Račun kapitala,

•Račun 7: Račun izvoza i uvoza dobara i usluga

8. Statistika produktivnosti rada

Merljivi i nemerljivi faktori...

Zemlja

Društveni

proizvod po satu u

USD

Indeks društvenog

proizvoda po satu

(US=100%)

Australia 40,1 83

Austria 40,1 83

Belgium 52,9 109

Canada 38,5 80

Czech Republic 21,7 45

Denmark 43,3 90

Finland 40,1 83

France 49,0 101

Germany 44,0 91

Greece 30,8 64

Hungary 22,4 46

Iceland 36,6 76

Ireland 50,5 104

Italy 38,1 79

Japan 34,4 71

Korea 19,7 41

Mexico 14,2 29

Netherlands 50,1 104

Norway 63,5 131

Poland 18,1 37

Portugal 24,1 50

Slovak Republic 22,9 47

Spain 36,9 76

Merenje produktivnosti rada

[8-1] Produktivnost rada (1. način) t

qPr

[8-2] Produktivnost rada (2. način) q

tPr

gde je:

q - količina proizvoda,

t - vreme proizvodnje.

•Individualni indeksi

•Grupni indeksi (promenljivog i nepromenljivog sastava

proizvodnje)

Odnos indeksa promenljivog i nepromenljivog

sastava proizvodnje i indeksa strukturnih

promena

9.Statistika cena i statističko

obuhvatanje odnosa razmene

Ekonomski značaj cena

Cilj statistike cena - da obuhvati postojeće varijacije i

da utvrdi efekte tih varijacija.

Prostor i vreme

Statistika cena prati sledeće cene:

•cene proizvođača industrijskih proizvoda,

•cene proizvođača poljoprivrednih proizvoda,

•cene industrijskih proizvoda u trgovini na veliko,

•cene industrijskih prehrambenih proizvoda u trgovini na malo,

•cene industrijskih neprehrambenih proizvoda u trgovini na malo,

•cene poljoprivrednih proizvoda u prometu na malo,

•cene usluga,

•cene ugostiteljskih usluga,

•cene reprodukcionog materijala, sredstava za rad i usluga u poljoprivredi.

Statistika spoljne trgovine

mesečni izveštaji

reprezentativni proizvodi

izveštajne jedinice

dnevno, nedeljno mesečno...

Utvrđivanje prosečne cene

Izračunavanje prosečnih teritorijalnih i periodičnih cena :

•izračunavanje najčešće, modalne cene, odnosno cene koja se na

tržištu najčešće pojavljuje,

•izračunavanje ponderisane aritmetičke sredine.

[9-1] Prosečna cena dobijena putem

ponderisane aritmetičke sredine

n

ii

n

iii

q

qp

p

1

1

gde je:

qi - prodata količina i-tog proizvoda,

pi - cena po kojoj su količine i-tog proizvoda prodate.

problemi kod prodaje na malo

ponderi

Obuhvatanje cena u statistici Republike Srbije

Princip reprezentativnosti

U statistici Srbije izračunavaju se sledeći indeksi cena:

•cene proizvođača industrijskih proizvoda,

•cene proizvođača poljoprivrednih proizvoda (80 proizvoda),

•cene industrijskih proizvoda u trgovini na veliko (185),

•cene na malo (lokalni zavodi, najveći promet),

•cene ugostiteljskih usluga,

•cene troškova života.

Prosečne mesečne i godišnje cene

Indeksi cena

•Individualni

•Grupni

[9-2] Individualni indeks cena:

p

pI j

j

ip

0

,

gde su:

pi – cene u tekućem periodu,

p0 – cene u baznom periodu,

j – redni broj proizvoda.

[9-3] Grupni indeks cena - metod agregata

sa ponderima iz baznog perioda:

m

j

jj

m

j

jj

i

p

qp

qp

I

100

10

0,

[9-4] Grupni indeks cena - metod agregata

sa ponderima iz tekućeg perioda:

m

j

j

i

j

m

j

j

i

j

i

pi

qp

qp

I

10

1,

gde su:

qi – količine proizvoda u tekućem periodu,

q0 – količine proizvoda u baznom periodu,

[9-5] Idealni indeks cena ili prosečni grupni

indeksi cena: 2

0 III

i pp

p

;

IIIii ppp

0

,

[9-6] Indeks vrednosti

n

i

n

iii

W

qp

qp

I

100

1 .

Primer: Indeksi cena

Popisane su prodajne cene i proizvedene količine različitih vrsta čokolada u

pakovanjima od 100 grama, u jednoj fabrici konditorskih proizvoda, u januaru i junu

mesecu:

Vrsta

čokolade

Količine u

januaru

Količine u

junu

Cene u

januaru

Cene u

junu

A 60 55 100 100

B 120 110 100 110

C 80 70 80 90

D 35 35 75 80

Izračunati:

a) individualne indekse cena,

b) grupne indekse cena sa ponderima iz baznog perioda,

c) grupne indekse cena sa ponderima iz tekućeg perioda,

d) indeks vrednosti.

Vrsta

čokolade q0 qi p0 pi q0•p0 q0•pi qi•p0 qi•pi

1 2 3 4 5 6 7 8 9

A 60 55 100 100 6000 6000 5500 5500

B 120 110 100 110 12000 13200 11000 12100

C 80 70 80 90 6400 7200 5600 6300

D 35 35 75 80 2625 2800 2625 2800

− − − − − 27025 29200 24725 26700

a) Individualni indeksi cena:

p

pI j

j

ip

0

I p1 100,00% I p

2 110,00% I p3 112,50% I p

4 106,67%

b) Grupni indeks cena sa ponderima iz baznog perioda:

0Ip %05,10827025

29200 .

c) Grupni indeks cena sa ponderima iz tekućeg perioda:

iIp %99,10724725

26700 .

d) Indeks vrednosti se izračunava na sledeći način:

IW %80,9827025

26700 .

Indeksi cena na malo u Srbiji (2002-2004)

Indeks cena na malo hrane, alkohola i duvana u zemljama Evropske unije (2005=100%)

Country 2006, Jan 2006, June 2006, Dec

EU (27 countries) 101,20 102,73 103,90

EU (25 countries) 101,04 102,50 103,62

Czech Republic 100,6 101,6 100,9

Germany (including ex-GDR from 1991) 101,4 102,6 103,7

Greece 101,77 103,24 106,13

France 100,56 101,90 101,74

Italy 100,7 102,1 103,5

Hungary 101,22 107,95 112,08

Malta 100,81 100,44 102,77

Netherlands 100,71 101,62 102,05

Austria 100,82 101,00 102,92

Poland 100,1 100,9 101,7

Portugal 102,40 104,18 105,00

Slovenia 101,47 102,27 104,45

Slovakia 100,54 103,67 103,42

Odnosi razmene

Makaze cena

Praćenje razlika uvoznih i izvoznih cena

[9-7] Odnos razmene (1) p

po

i

e

[9-8] Odnos razmene (2) p

po

e

i

gde je:

pe - prosečna izvozna cena,

pi - prosečna uvozna cena.

[9-9] Odnos indeksa izvoznih i uvoznih

cena I

IO

pi

pe

p

gde je:

Ipe – indeks izvoznih cena,

Ipi – indeks uvoznih cena.

10. Statistika životnog standarda

stanovništva

Pojam životnog standarda

Elementi koji utiču na životni standard stanovništva jedne zemlje su svrstani u 12 grupa:

•zdravlje i demografski uslovi (smrtnost dece, trajanje života, lekarska nega, broj bolničkih

kreveta itd.),

•ishrana (kalorična vrednost ishrane, raznovrsnost itd.),

•vaspitanje (broj škola, broj đaka na jednog učitelja, broj pismenih, broj novina i knjiga na

1000 stanovnika itd.),

•uslovi rada (trajanje nedeljnog radnog vremena, visina plata, broj neradnih dana u godini

itd.),

•uslovi zaposlenja (broj zaposlenih, struktura stanovništva po delatnostima, brzina

zapošljavanja itd.),

•potrošnja i štednja (potrošnja i štednja po glavi stanovnika, udeo javnih usluga itd.),

•uslovi transporta (broj putničkih kilometara po stanovniku, broj tonskih kilometara, dužina

puteva, broj vozila itd.),

•uslovi stanovanja i oprema domaćinstava (broj stanova, bela tehnika po domaćinstvima itd.),

•uslovi odevanja,

•odmor i zabava,

•socijalno osiguranje,

•sloboda čoveka.

Sintetički način:

•narodni dohodak odnosno udeo potrošnje i

akumulacije u narodnom dohotku,

•indeks realnog narodnog dohotka po stanovniku,

•prosečno trajanje života.

Dodatni sintetički pokazatelji...

Metodi za merenje životnog standarda

Popisi i ankete

Slučajan uzorak

Dnevnik prihoda i rashoda

1 dolar dnevno po stanovniku

Tipski budžet je lista proizvoda i usluga koje služe za

zadovoljenje životnih potreba tipičnog sastava porodice.

Proizvodi i usluge su izraženi u potrebnim količinama za

porodicu tipičnog sastava.

Indeks troškova života pokazuje relativne promene

maloprodajnih cena u tekućem u odnosu na bazni period samo

određene grupe proizvoda i usluga za podmirenje osnovnih

životnih potreba.

Indeks troškova života

Tipski budžet:

1. ishrana,

2. duvan i piće,

3. odeća i obuća,

4. ogrev i osvetljenje,

5. pokućstvo,

6. stan,

7. usluge,

8. kulturne potrebe.

Tipični sastav porodice:

- žena,

- muž,

- žensko dete od 6 godina,

- muško dete od 10 godina

1. polubeli hleb 60 kg,

2. pšenično brašno 3 kg,

3. meso 8 kg,

4. mast 5 kg,

5. mleko 15 litara,

6. sir 3 kg,

7. kokošija jaja 25 kom,

8. pasulj 3 kg,

9. šećer 3 kg.

Mesečne potrebe artikala prema

statističkoj nomenklaturi:

Primer: Indeks troškova života

Popisane su cene u dva najveća megamarketa u Subotici za nekoliko osnovnih

artikala. Cene su izražene u dinarima:

Proizvod: Hleb Brašno Meso Mast Mleko Sir Jaja Šećer

Rodić MB: 20 30 255 45 40 65 13 40

Maxi: 25 34 265 55 45 70 15 45

Izračunati kolika je razlika u troškovima života kada bi se svi proizvodi kupovali u

samo jednom marketu. Koristiti mesečne potrebe artikala prema statističkoj

nomenklaturi.

Proizvod p0 pi

Količine u

tipskom budžetu

(q)

piq p0q

1 2 3 4 5 6

Hleb 20 25 60 1500 1200

Brašno 30 34 3 102 90

Meso 255 265 8 2120 2040

Mast 45 55 5 275 225

Mleko 40 45 15 675 600

Sir 65 70 3 210 195

Jaja 13 15 25 375 325

Šećer 40 45 3 135 120

Ukupno - - - 5392 4795

%45,1124795

5392I p .

Odgovor: Kada bi se svi proizvodi kupovali samo u Maxi marketu, troškovi života

bi bili u proseku veći za 12,45% nego kada bi se svi proizvodi kupovali u marketu

Rodić MB.

Struktura minimalne potrošačke korpe u Republici Srbiji (lančani indeks)

Statistika zarada

Mesečni izveštaji privrednih subjekata

Neto zarada

Bruto zarada

Najčešće prosečne mesečne i godišnje zarade

Nominalna i realna zarada

Kupovna moć po glavni stanovnika u zemljama u tranziciji 1998. godine u poređenju sa

Nemačkom (Nemačka 1998 = 100%)

Apsolutni izraz zarade

Relativni izraz zarade

Indeks nominalnih i indeks realnih zarada

Kupovna moć po gradovima rangiranim prema zaradama u odnosu na prosek u

Republici Srbiji (jun 2006. godine)

Indeks zarada

[10-2] Individualni indeksi zarada

x

xI

ijpl

0

,

gde je:

ix - prosečna zarada za jednu kategoriju radnika u tekućem periodu,

0x - prosečna zarada za jednu kategoriju radnika u baznom periodu,

j – redni broj kategorije radnika.

•grupni indeksi zarada promenljivog sastava zaposlenih,

•grupni indeksi zarada nepromenljivog sastava zaposlenih.

•metod agregata sa ponderima iz baznog perioda,

•metod agregata sa ponderima iz tekućeg perioda.