DE NATURA ET NEXU

ÖRAT 10JN IS P0ÉTIC.E ET PROSAIC^

commentatio

quam

VENIA AMPL. FACULT. PHILOS. UPSAL;

p. p.

mag. GÜSTAVUS REINH. DAN. RABE

ET

carolus johannes warellStip. Wictorin.

Vestrogothi.

IN AÜDIT, GUSTAV. DIE V JUNII MDCCCXXXVII.

H. A. M. S./ \

p. iv.

ü P S A L I JE,RXCUPEBANT REGI/E ACADEMIJE TYPOGRAPHL.

HERR

KONUNGENS

TROTJENARE, IlÅRADSHÖFDlNGEN,

IURIS UTRIUSQUE DOCTORN

OCH *

PHILOSOFHIvE MAGISTERN

HÖGVÅLBQRNE GREFVE

JACOB MELCHER SPENS

vürdnadsfullt tillegnadt

a£

RESPONDENS.

COMMXN ISTERN

VARÅREVÖRDIGE OCH VÅRLÅRDE

HERR MAGNUS WARELL*

•-

. ' . C-." - ' "" "V.*-

SAMT

HÖGÅDLA

FRU BEATA WARELL

Huldaste Föräldrar!

För Edra osparda uppoffringar för mitt framtida väl är

denna gärd allt för ringa, men emottagen den docksåsom ett bevis på

Sonlig Vördnad, Kärlek och Tacksamhet.

3 il a jPrfeses afi" Bespondeh»

En gång med Dig i hemmets bygderJag mången vänskapsblomma bröt.Jag lefde der med Dina dygder,Och så mig sjelf en krans jag knöt.På minnets himmel ler en stjerna,

Som ännu för mig dit sa gerna.

Jag såg Dig se'n vid Fyris stränder.Ditt ädla nit der framgång rönt:Du då förvärfvat nya länderI strid för sanning, rätt och skönt.'Jag sag j man på Din hjessa ladeDen bästa krans Apollo hade.

Af vänner delades Din ära —

En framtid log mot mången nu.

Jag ville ock en krans få bära,Fast jag ej eger kraft, som Du.Gif mig Din vänskap med på vägen JDå gör mig svaghet ej förlägen!

Då far jag glad min kosa styraTill ett förlofvadt Cauaan,Der sången, vigd vid Phoebi lyra,Oss öfvcv tiden lyfta kan;Då får jag språkens under lära jOch Dig i tacksamt minne lära.

27

directa. Haec igitur a specifica est diversa, atqne ex ea

provenit. Etenira, cum in mensura specifica ad unitatem re-ferrenlur numeri, in mensura directa hi jam ipsi evadunt uni-tates; quippe inest in iis certus numerus unitatum. Fueruntantea separatim elementum orationis qualitativum et quantitati-Tum, quae mensura specifica inter se conciliabantur; hunc veroevaluit qualitas, et efficitur unitatum inter se ratione. Illa igi¬tur mensura ab immediata quantitate est profecta et numerosi-tati modificabatur; haec unitatibus nititur atque continetur *).

Valebant in versu antea nihil admodum singulae syllabae;jam vero magis fiunt liberae. Sive enim ad certam temporisparticulam, sive ad pedem, tamquam unitatem, referebantursyllabae, non satis per se fuerunt spectatae. Cum enim adquantitatem maxime pertineret mensura specifica, erat hoc inea momentum qualitativum, quod ad certam unitatem compara-baritur syllabae. Quo autem magis firmata est qualitas, fit, utet liberiora sint singula verba, et inter se comparentur. Tolli-tur igitur verborum quantitas, et exsistit ratio eorum qualita-tiva. Etenim, cum ad tempus pertineat quantitas, se ex ejusdoininio magis magisque eximit oratio. Nimirum teinpus, quodtam fuit cum verbis conjunctuin, ut in iis quasi habitaret, egre-

*) tfl b<*3 S3erbältnt0, ba$ j. $3. tn ber 23ett5egmtg, ben 9icutmou§brncft, beit ber Körper tn bem erften ^ettmoment burebtaufe; eå t|1ober ba§ eben fo febr fm jwepten, britten n. f. f. Seitmomente bfetbenbe©erbaltmf!, nnb briteff überhaupt b<*8 SSerbaltnij? etneö öuantitraö be$Sftaumé ctué, boé étner entfpridjt; jeneé Ouantum beS fflauméift btc ©inbeit ju ber fonfltgen burd) baå fpectftcireube 5D?acifi befHmmtenSlnjabt bcéfelben." Hegel, l. c. pag. a85.

D.

28

ditur et a syllaba fit diversnin. Verbum in se reflectitur, ha¬bet in oi'a in; sie verö tempori, quippe externa, jam non estobnoxiaiti. Neqiie vero syllaba quanfitatem deserit iiumatnra*ged eani est eluetata atqne idcirco potest reimquere. Verbumra tempore fit liberum; est igiiur syllabae et morae ejus quae¬dam imer se ratio. Quue qtiidem Sunt inter se diversae, sedfiunt enedem magis quam antea conjunctae. Cum etiim esset

quideni antea qitaedati» ifttetfsio syllubarum,. sed ea tantum, ex

qua, longa an brevis fneiii syllaba, posset intelligi, nunc ma->

jor exsistit intonsio. iVmmum ad mensionem temporis, quaefuit antea spectafa piaecipue, accedit modulatio quaedam mu-sica, ut audiatur non tarn mora, quam sonvis ejus. Fit igitur,ut syllaba, quae moram extra se habet, ei se continuet, at-que tempus tamquam in stiam redigat ditrbnem; quippe exipsa natura syllabae proficiscitur sonus, et moram quasi for¬mal» assumit» Neque enim aut longa aut brevis est syllaba,sed evadit anceps idcirco, quia jam suatn potest stbi fingeremoram. Cum autem hoc modo in se ipsa intendatur syllaba,negatur quantifas, et exsistit accentus. Hic igitur, quemad-modum antea quantitas, jam omni» moderatur. — Sicut in mo-

dis musicis quam vis justa temporum aequatione res minime estcönfecta, sed inest in iis quid dant magis vitale, quod per so«nos spirat eosque temperat*}.

*) Nisi forte putidiu* videatur, velimus. «ouuulla, quae ad artes perlinentpraecipue, in rem propositam transferre, ut sie illustrentur ea, quae de metrodiximus. Ut euim arlium» est quaedam explicalio, et ars- alia aliam excipit,ita oradonis divers» exsistuut genera, et apparel' etiam iir unaquaque ejus formaquaedam evolutio. Cum: igitur lioc sit poedCae oratiouis proprium, ut ad tem¬

pus quodammodo pertineat et haue quasi tnaleriam expofiat, duae debeeps emer-

29

TTnitatibus nitilur atque ellicitur men sura directa, cnm inmensura specifica ad unitatem revocarentur numeri. Cum igi-tur tollatur ea ratio, quae incertam multitudinem reddebat ma¬

gis deiinitam, videtur restitui quantitas immediata; quod nonita est. Nam, quoniam sunt ea elaborata, quibus sibi ipsamodificabatur quantitas, qualitatem assumit. Etenira syllabaemensuram temporis jam possunt negligere, et, quid valeant sin-gulae syllabae, indicat accentus. Atque, cum antea quantitateniterentur syllabae, et esset positio quaedam conjunctio earum,accentus et singulis syllabis majorem tribuit vim, et eas intérse consociat. Tollitur igitur non solum quantitas, sed etiam,

■ quae ad eam pertinet, positio. Itaque, sive indolem singula-rum syllabarum, sive earum inter se rationem respexéris, ratioquantitativa in qualitativem transiit.

Dominatur accentus, cui est obnoxia quantitas. Fit igi¬tur, ut eerto numero syllabarum terminetur versus, contra quamfuit antea, cum versus exsisteret ex repetitione certi complexussive temporuin sive syllabarum, tamquam unitatis. Quamquainnon omnino negliguntur neque quantitas neque temporum aequa-

guut mensurae, quarum alteram plasticam vet symbolicam, -niteram njusicara vclallegoricam diceres, Etenira in signis «t picturis occuhe lätet vis, sed ex sonisae niodis tamquam emicat. Atque, cum sonis quidem niUlur et efficiatur ora¬

tio, Li tarnen, dum ad quanutatem pertinent, plasticam rationem v iden tur jm-plecti, deiude vero ad musicara accedunt propius, et tamquam exjjjbent indolemsuain. Quarnquam uondum spectatur ipse scnsus ycrboram. — Initio autem

dominari quanlitatem syllabarum, id est, gravitatem (0cf)tberc), deiude exsi»*stere cobaerentiam earum (©OfyaftOn), quae ad positionem pertiuet, tum vero

ad eam nolionem perveniri, quam proprio nomine sonum nominatam

volumus, praeelare demonstrat £egd/ ©ncpclopfttuV, £ftfe.cl&. 1830/ §. 292.

30

tio, sed ita adhlbentur, ut accentui serviant. Etenim versusad simplicitatem quändam revoeatur, et iis potissitnum trtiturpedibus, qui imperium accentus facillime patiunfur *). Atquaetiam versuum inter se ratio plerumque est facilior, quam antea*Vicissitudine diversorum mensurae generum quasi supersedetoratio, quae qualitate potius, quanv quantitale, nitatur; itaquefit, ut sint versus saepe inter se similes. At vero adest no-vuin qitiddam, quo et inter se distinguantur, et arctius quamantea conjungantur singuli versus: eam intelligo rationem, quafil, ut similiter cadan t et desinant verba. Nimirnm hochabet modulatio illa musica, quam locuti sumus, ut non in uno

versu acquiescat, sed extra fines ejus egrediatur et cuidam se-quentiutn se insinuet. Sic aulem versus quisque, cum sit aPeteris diversus, hane ipsam tollit differentiam, et alii se con-

tinuat. Quamquam nondum intima est haec versuum conjun-ctio, sed in exitu tantum eorum apparet. Cum enim in prioreratione versus singulis verbis nullum fere esset cum ceteriscommercium, nunc verbum aliud alii se conlinuat, et videtnrversus studiose quaerere, tibi liceat requiescere, donec in ultl-nio vocabulo consistit et in eo tamquain delitescit. Neque ta-

*) Ut jam apud antiquos poesis Dramalica,' quae gravissima fult forma ca-dernqne ultima, iambo maximq utebatur, sie ia carmine Romantico et Ilispanico,quod recentioris poeseos fere fuit initium, iambus vel trocliäéus adhibetur polis-simum. Nimirum iis facile nititur modulalio musica, ut leniter, nec tarnen sinegravitate, fluat versus. —■_ Quamquam possunt quidem recentiores linguae,antlquam rationem imitanles, etiam aliis uti pedibus. Hoc autem idcirco ma-xime fiert credimus, quia, ut dixiinus paullo ante, tempus e verbis réflectatur.Sic enim fit, ut, quemadmodum antea, sed majore cum übertäte, possint «ertajjoastitui tempora, et iis accommodari verba.

31

men vere soluta est oratio, sed etiamnnnc metro est obnoxia,

itaqae fit, ut repetatur versus. • Qui quidem, cum videatur sibiesse elapsus, tarnen in quodarn sequentium ad se ipse redit,et sibi cognoscitur. Nimirum, cum ultima verbä, quibns prae-

cipue nituntur versus, cundem habeant exituin, oratio hoc modoin se revertitur *).

*) Si respiciamus ad priorem rationein versus et l»anc recentiorem cum illacoroparemus, videamus, quae sit iuler eas et diflerentia et simililudo. Cumeuim oratio poelica nondlim ad vere logicam et concretam pervenerit unitatem,et in ea excolalur forma praeeipue, apparet tarnen in hoc ipso dialectica evolu-tlo. Vidimus enira, initio et singulos versus exsisteie ex repetilione imius ct^ejusdem mensurae, et versus esse inter se siiTliles. Haec igitur prima et facillimafuit ratio, quippe in qua repetcrelur identidem unitas eadem ( JJegtfltnäSftCjfctt).Negatur autem, quae orationi moderalur, regula, et exsistit ex alia in aliaiu vi-cissitudo: quae si fuerit ad certa legem formata , potior emergit unilas (01)ttt»mctn'e). Spectat ulraque quantitatem polius quam qualitatem, atque idcirco am-bae ad poesin antiqüam pertinent praeeipue. — ßecentioiis vero poeseos alia estratio, et tarnen ea, in qna contineatur quodammodo illa pripr, I-Iaep enim,cum sit a quantitate soluta, et ex accentu maxime pendeat, diguiorem habetlegem, quam sequatur'(©CfetjtnaÖfigFft't). Atque et in siugulis versibus et ineorum serie apparet ratio qualitativa. Nimirum, cum similiter cadant et desi-nant verba (la Hirne), tollitur versuuin diifercnliä, ut major exsistat unitas etquidam concentus (iparmortte). — Haec si quis velit «ccuratins examinare etsingula perquirere, eum delegamus ad £fgcl, SortefungCH lUer tic23*vltti 1835, (Srflcr $&eü, 0. 173 fetgg.

Tetigimus ea, quae ad rem pert'ment maxime, et quibns praeeipue. nititnroratio poetica recentior. IIoc enim nobis videtur illi poesi maxime esse pro¬prium, quod similiter cadunt et desinuut verba; qtiamqnam est etiam alia ratio,quae illam antecedit et quasi adumbrat. Est enim, ubi verba vel easdem ha¬beant primas litteras, vel sibi invicem adsoneut; qnorum alterum consonantes

32

Jam vero in panca conferamus, ■ quae singula exposuimusde metro et versu, ut quasi uno in adspectu videainus indo-lem et explicationem momenti poetici. Oratio igitur, quae fuitantea parum cerla, jam versu tenetur ac mensura; quae qui-dem, sive specifica est, sive directa,. se ipsa nilitur. Xequevero est una tantum mensura, una versus indoles, sed adsuntetiam aliae; omnes igitur se invicem excludunt, negant, mode-rantur. Cum autem eodem jure sint-omnes, alia in afiamtransit eique se continuat. Itaque negatur iterum negatio illa,et tollitur earum differentia, ut unitas in iis exsistat. Haecautem unitas et quantitatem et qualitatein in se continet; ni-mirum abit in suani a se differentiam, et eadem hane ipsamtollit, atque se recipit. Exsistit igitur inter singulos versusvel mensuras quaedam conjunctio et quasi afliniias, cum versus

sibi assumat alios, alios excludat. Etenim islo modo fit ver-

snuin series, quae totum quiddam efficit. 3Vec tarnen est una

tantum series, sed haec ex se gignit alias: quae. se invicemnegant, tum vero sibi continuantur. Sequitur igitur ex ipsanatura mensurae, ut haec se ipsa repellat, transeat in alias,et sie progrediatur in infinitum. Cum autem in infinitum ex

-se egrediatur, re vera negatur ipsa mensura. Exsistit igitur,quae nullam agnoscit mensuram, infinitas quantitaiiva, nee ta¬rnen ea, quae aliud extra se habeat, sed ea, quae hoc in sehäbeat, ut in negatione sui maneat ipsa. In hac autem uni»täte continelur et quantitas et qualitas, quae quidem sunt ela-

tautum special^ null a babita ralione vocallum, alteruru Iiis nimis parum tribuifcPerlinet autem utrumque ad eas fere linguas, quae quantitatem verborum non

potuerunt elaborare. Cfr SSctéff, Slfflfycttf. SftpJ. 1830, §.61»

33

boratae atque inter se coneiliatae. Nim imm jarii in sc invi»cem transeant: qualitas abit in quantitatem, ut in aliud, ethaec assumit illam, cum aliud istud in se ipsa cogat.

III. Quoniam igitnr etaborata ac subiata est mensura,

jain metro solvitur oratio, et instat prosaicum, quod tertiumposuimus, momentum. In hoc antem quasi expiata ad se rc-vertitur oratio. Quae initio non potuit sali» dignam itrvéaireformatn, tum vero metro fuit adstricta, nunc autein abit so-

Juta, nec ull i, quae quidem sit extrinsecus imposita, obtem-perai legi. Eleu i in in infinitatem desiit mensura, itaque ora¬tio necesse est rcvocetur ad majorem, quae in ea ipsa debeatiivesse, unifatem. Haec autem uniias, quae orationem terminetatque eerlis articulis membrisque distingerat, est aecentus logi-casi Neque vero hie aliud intendit, nisi ut sola spectetur sen-tentia: quae si fuerit verbis aptis certisque expressa, tum po-tissiinum numerosa nobis videtur oratio. Quamquam sunt cer-tae conelusiones verborum, quarum juennditas pellit aures:

quas neque omnino abjiciendas, neque per se expetendäs du-citnus. Nos vero ista, tamquam colorem et decus, assumendacensemus, dummoda ne oöLciant sententiae, quae seinper estspectanda praeeipue. Quod quia non satis intellexisse viden«tur antiqui, fueritnt qui versum in oratione Herl vetarent, nu-

meros juberent. Quae nobis videntur aequo esse vitiosa, ut

quae facultate magis quam genere difterant. Id enim facile

intelligitur, verba non posse effici, nisi e sjllabis brevibus ac

longis, et sie quidem pedes et numeros in omni orationis ge¬nere inesse. At vero hoc maxiirie interest inter poema et pro¬sam, quod in illo locantur pedes certo ordme, nt ad senten-

3 i

tlam bene compositam accedat pulchra forma, in hac autemvalent ii nihil per se, sed se ipsa nititur sententia. Qnod siforniam externam aspernatur prosa oratio, vitanda est poema-tis sirnilitudo: quae vix effugitur, si in eam admittuntur pedesac numeri. Sit igitur oratio ea, quae nulla extrinsecus assu-mat adminicula, sed sibi ipsa moderetur. Nec vero statim nb-solvitnr oratio, sed sensim excolitur. Qnocirca accidit, nt a

vinculis numerornm so relaxet, etsi eos non devicerit, et sieetiam in prosa ad quoddam tempus serventur numeri. Nimi-rum oratio, siqnidem nondum adolevit, poeticam forniam redo-let, et videtur esse incondita ac paene nuda, nisi ei acces-serit ille quasi ornatus. Lingua autem qtio magis fuerit ex-culta, eo magis sibi ipsa cognoscitur, ut sölus spectetur sen¬sus vel accentus logicus, et is omnia moderetur. —- Quibus inuniversum positis, satis apparet, qui sint in evolutione oratio-nis prosaicae gradus. Etenim, cum hoc orationi sit proprium,quod repudiat certam et delinitam, quae versibus est, legem,tarnen initio aliquatenus ci est obnoxia, tum autem vere fit li-bera et ex se apta*).

*) Quod diximus, prosam antiqiils ita mrxime fuisse probalam, si esset mi¬meris teraperata, id iis praecipue ni ti tuv, quae frequenter dicit Cicero, Orat.cap. 52 seqq. Ille tarnen, «um dicit (c. 5a ), Isocratem uumcros in oralioneadhibuisse, proveclum vero aelate se ipsum correxisse, quod jam minus iis ser-

viret, videtur mente magis cojnprehendisse, quam verbis expressisse, quae essetnatura orationis. Quam quidem ita deünit, ut jubeat eam neque numerosam

esse, neque extra numerum. Quae quamquam sunt iuler se contraria, est, inquo conlineanlur et coneilieutur. Si etiim moderatius adbibentur numeri, et solaspectatur sententia, vere numerosa, id est, ivgv5/u.os evadit oratio; nimirumrbvthmuS, qui fuit antea quasi extra oratiooem, jam in eam immigrat.

35

Prosa igitur oratione absolvitur lingua» Quae quoniodose explicet, jain est a nobis demönsfratum quodaffimödo quam«quam nonnulla significavimiis magis, quam declaravimus. Quodautem diximus in initia opellae nostrae, tracfarl in ea forma-»lein tantum linguae partem, de eo forsitan accuratius est dispu*tandum. Ostendatur enim oportet, quomodo inter se cohae-reant pars linguae formalis ac realis, et qualis sit utraque ea«-runi. — Verbis igitur constat lingua, quae ita conrponnntur,ut exsistat sententia atque comprehensio; deinde ex éarum-compositione totum quiddam efficitur. Sic autem re vern sonisutitur atque moderatur lingua, et hane habet niateiiam, quamexpoliat. A t vero soni, qui, postquam eos assumsit oratio ,rite vocantur verba, ad id maxime valent, ut üs expriniaturanimi sénsus. Ergo in oralione haec duo reperimus: verba etsententiam» Quornm quamvis dominetur haec, tarnen ipsa tumdemnm poterit exprimi optime, si prius verba in suam rede-gerit polestatem. Inest enim in lingua unitas quaedam intima,quae ut magis fiat concreto, habet oratio suam evolutionein.Lingua igitur se ipsa sibi suniit materiam, quae est ita liman-da atque excolenda, ut evadat artificio perfecta. Cum autemhic sit finis, ad quem tendat oratio, apparet, eam initio non-dum eo pervenisse; quod quomodo fiat, id ipsum demonstrarevolüimus. Atque hoc quidem primuni est in dialectica illa lin¬guae explicatione, quod nullam dum certam speciem prae sefert oratio; mox eam sequiiur# Cum igitur in id tendat oratio,ut ad certam formam se ipsa revocet, unitas non potest statimelaborari, sed exsistit quoddam formae et materiae divortium *).

*] Hegel, 1. c« psf« 172.E.

36

Nam in litteris et syllabis, quae sunt quasi materia Iinguae*nnitatem quandam requirimus, et oportet pure expriinanfur syl-labae ac sint vocales cum consonantibus apte temperatae. Et-eniin est certa unitas atque lex, ad quam componantur veiba;quod in poetica oratione fit praecipue, In hac igitur excolilurforma potissiinum, quae cum ad sensum logicum nihil admodumpertineat, fit, ut videatur unitas esse extrinsecus iniposita.Quamquam potest illa quidem magis eXpIieari, donec in prosaoratione trånsit in accentuin logicum. Hic autem, deVicfa jammateria, formam spernit vel eam ex se sibi fingit. Est igiturpoetica oratio vere formosa et pulchra habenda, quippe quaeformam sequatur potissimum; in prosa vero oratione cogitatioad libertatem et veritatem est perducta. In hac enim sublataest dilFerentia illa formae et materiae, ut sola dominetur, quae

jam evasit uberior, unitas logica.Sic igitur demonstrato, quemadmoduin oratio evolutione

dialectica ad se revertatur, sequitur ut exhibeatur logica indolesorationis. Jam enim quaeri potest, unde orta sint diversa ver¬borum genera, et quomodo inter se aptissime collocentur, atquetum, quid re vera intersit inter poesna et prosam, Haec au¬tem res universa et lalius patet, nec ad institutionem opevisnostri pertinet, atque idcirco aliam desiderat disquisitioueni.