Kurmancî • 97 • KURMANCÎ rojnameya taybetî ya Enstîtuya kurdî ya Parîsê li ser pirsên zaravê kurmancî Min ev nivîsî ne ji bo sahibrewacan Belkî ji bo biçûkêd Kurmancan Ehmedê Xanî (Sedsala XVII) hej mar 11 havî n 1992 fîstan*, dêre, taqî 1 - beden 7 - kobe 2 - daw 8 - porik 3 - mil 9 - derdaw, dawdêl 4 - beden 10- belaçik bendik 5 - devmilk 11 - pêsîr 6 - kurîÒk 12 - kurîÒk, qirme 13 - sermil * Jê re li navçeya Behdînan û Hekarê fîs- tan dibêjin. Peyva fîstan ji spanî fustan (cureyek qumaÒ) tê. Li nav koçeran û li aliyê Serhedê ji vî kirasê serê bervekirî re dêre, li hin navçeyên din jî taqî dibê- jin. Li piraniya navçeyên Kurdistanê fîstan bi mana kirasê ser bi kar tînin. 14 - kofî 15 - bercênîk, qotik 16 - rêzik 17 - dênik, darkofî, tasa kofiyê 18 - qutik, êlek 19 - kiras 20 - xiftan 21 - derpê 22 - serkiras 23 - zendik, milik 24 - binkiras 25 - pêÒgîr 26 - pêlaw, sol 27 - gore 28 - lepik, destgorik 29 - Òimik cilên jinan kadın giysileri vêtements féminins women’s clothes cil, kinc, berg, çek elbise, giysi vêtement, habit clothe cil li xwe kirin giyinmek s’habiller, se vêtir to get dressed qutik, êlek yelek gilet waistcoat kiras, qutik entari, gömlek chemise, tunique loose serkiras: kirasê ser üst gömlek chemise de dessus outershirt zendik, milik kolluk manchette cuff, oversleeve CIL Û BE R G Amadekar: Muzaffer BEGZADE Civîna bihara 1992an Civîna yanzdehemîn a li ser zimanê kurdî, zaravayê kurmancî, ji 12 ta 18 ê meha nîsanê li Swedê, li Xwendegeha bilind a Biskops Arnöyê civiya. Civîn giraniya xebatên xwe da ser lêgerîna termên leÒkerî, rêzimanî û hiqûqî. Lênêrîna peyvên klasîkên kurdî, ku timî di bernameya civînên ziman de ye, bi ferhengokên Mirsad-ul Eftal a …êx Mihemedê Kerbela û kovarên Ronahî û Hawarê dom kir. Di warên pey- vên jiyana rojane de, vê carê beÒdarên civînê li ser navên cil û bergan û ên amanên nav malê xebitîn. Em encamên van xebatan di vê hejmara Kurmancî da belav dikin. Hevalên ku beÒdarî civîna bihara 1992 an bûn ev in : Khosrow Abdollahî (Selmas), Mahmºd Baksi (Xerza), Rojen Barnas (Diyarbekir), Lutfî Baksi (Xerza), Muzafer Begzade (…ikakan), Mihemed Siddîq ïmamî (Behdînan), Hemîd Kılıçaslan (Mêrdîn), Mehmûd Lewendî (Siwêrek), Kendal Nezan (Diyarbekir), Zinar Soran (Mêrdîn), Mehmed Tanrıkulu (Diyarbekir), Mehmed Uzun (Siwêrek), Zinarê Xamo (WêranÒar), Veysî Zeydanlî (Bedlîs), ReÒo Zîlan (Agirî), Zeynelabidîn Zinar (Batman) û Elî …êr (Wan).
Transcript
Kurmancî • 97 •
KURMANCÎrojnameya taybetî ya Enstîtuya kurdî ya Parîsê li ser pirsên zaravê kurmancî
* Jê re li navçeya Behdînan û Hekarê fîs-tan dibêjin. Peyva fîstan ji spanî f u s t a n(cureyek qumaÒ) tê. Li nav koçeran û lialiyê Serhedê ji vî kirasê serê bervekirî red ê r e, li hin navçeyên din jî t a q î d i b ê-jin. Li piraniya navçeyên Kurdistanêfîstan bi mana kirasê ser bi kar tînin.
cilên jinan kadın giysileri vêtements féminins women’s clothescil, kinc, berg, çek elbise, giysi vêtement, habit clothecil li xwe kirin giyinmek s’habiller, se vêtir to get dressedqutik, êlek yelek gilet waistcoatkiras, qutik entari, gömlek chemise, tunique looseserkiras: kirasê ser üst gömlek chemise de dessus outershirtzendik, milik kolluk manchette cuff, oversleeve
CIL ÛBERG
Amadekar: Muzaffer BEGZADE
Civîna bihara 1992an Civîna yanzdehemîn a li ser zimanê kurdî, zaravayêkurmancî, ji 12 ta 18 ê meha nîsanê li Swedê, liXwendegeha bilind a Biskops Arnöyê civiya. Civîngiraniya xebatên xwe da ser lêgerîna termên leÒkerî,rêzimanî û hiqûqî. Lênêrîna peyvên klasîkên kurdî,ku timî di bernameya civînên ziman de ye, biferhengokên Mirsad-ul Eftal a …êx Mihemedê Kerbelaû kovarên Ronahî û Hawarê dom kir. Di warên pey-vên jiyana rojane de, vê carê beÒdarên civînê li sernavên cil û bergan û ên amanên nav malê xebitîn.Em encamên van xebatan di vê hejmara Kurmancî dabelav dikin.
Hevalên ku beÒdarî civîna bihara 1992 an bûn ev in :Khosrow Abdollahî (Selmas), Mahmºd Baksi (Xerza),Rojen Barnas (Diyarbekir), Lutfî Baksi (Xerza),Muzafer Begzade (…ikakan), Mihemed Siddîq ïmamî(Behdînan), Hemîd Kılıçaslan (Mêrdîn), MehmûdLewendî (Siwêrek), Kendal Nezan (Diyarbekir), ZinarSoran (Mêrdîn), Mehmed Tanrıkulu (Diyarbekir),Mehmed Uzun (Siwêrek), Zinarê Xamo (WêranÒar),Veysî Zeydanlî (Bedlîs), ReÒo Zîlan (Agirî),Zeynelabidîn Zinar (Batman) û Elî …êr (Wan).
binkiras iç gömlek sous-vêtement women's undershirtwith sleeves
meleqof : binkirasê bê mil askılı iç gömlek sous-vêtement féminin women's undershirtsans manches without sleevesavec des manches
derpê don culotte, caleçon knickers, underpantshavilkiras kadın donu culotte de femme women’s underpantsçît, temezî, çarik, genç kadınların variétés de foulards et varieties of youngmeles, hibrî, laçik baÒ örtü çeÒitleri fichus de jeunes femmes women’s scarveskitan, dolbend, kadın baÒ örtü variétés de foulards et fichus varieties of matureÒar, merheme çeÒitleri des femmes d’âge mûr women’s scarvessermal : destmala serî, baÒ örtüsü couvre-chef headgearserpûÒkofî hotoz, kofi coiffure féminine kurde kind of headgearpêÒmalk, mêzer, peÒtemal serviette de bain large bath towelberkoÒ, pêÒtemalpêÒgîr havlu serviette towelbervank, berdilk önlük tablier apron, pinafore, overallgore çorap chaussette sockrêzik alınlık diadème, frontal diadempêlav, sol ayakkabı chaussure shoeçarok, çaroke, çarÒev, hêzar çarÒaf tchador chadorlepik, destgorik eldiven gant glovedestik, tetik mutfak ya da boks eldiveni gant de cuisine ou de boxe kitchen or boxing gloveÒimik terlik pantoufle slipperxiftan kaftan cafetan caftanbeden büst buste chestdaw etek jupe skirtderdaw, dawdêl etefiin ucu extrémité de la jupe extermity of the skirtkurîÒk büzgü pli foldberstû, berestû, beskurk, yaka col, collet collarskur, bestik, svangbiÒkok, qumçe düfime bouton buttonkespik : biÒkoka sedefî sedef düfime bouton en nacre button in mother-of-pearlbiÒkoj gonca bouton, bourgeon bud
cilên mêran erkek giysileri vêtements masculins men’s clothesÒapik, bergûz geleneksel Kürt veste du costume jacket of the traditional
giysilerinde ceket traditionnel kurde Kurdish costumeÒal pantalon pantalon pantkiras iç gömlefii tunique tunicqutik gömlek chemise shirtderpê don culotte, caleçon underpantskerik geleneksel düfimesiz yün gilet de laine ou de feutre wool or felt waistcoat
ya da keçe yelek traditionnel, sans bouton without buttonkoloz Kürt kalpafiÈ couvre-chef masculin a cylinrical Kurdish
cylindrique kurde headgearkum külah bonnet conical hat or capkulav, kepen çoban keçesi manteau de feutre shepherd’s felt
kurdî tirkî fransizî îngilîzîaqilmend akÈllÈ sage wisejinû, çok diz genou kneebizot kor braise live charcoalbakir, pepûk guguk kuÒu coucou cuckoobizûz güve mite mothsîxur oklu kirpi porc-épic porcupinetûtî papafian perroquet parrotkemend kement lasso lassotung mühür sceau, tampon seal, stampqumrî kumru tourterelle turtledovesarinc sarnÈç citerne water tanknerdîban merdiven escalier stairsbûm : kund baykuÒ hibou owlbaz dofian kuÒu faucon falcon, hawkbaÒok atmaca épervier sparrowhawkÒebÒebk, ÒevÒevok yarasa chauve-souris batdujin dan küfür etmek jurer, injurier to abuse, to insult
_____________* Ev pirtûk di sala 1914 de hatiye nivîsîn. …êx Kerbela kurê …êx Evdirehmanê Aqtepê ye.
fanorî, fanîle fanila flanelle, maillot men's undershirt, du corps masculin flannel
faîke, vezel, qazax kazak pull-over, tricot de laine pull-overÒalgerdan atkÈ, kaÒkol cache-col, cache-nez scarf, mufflerçarox çarÈk sandale paysanne rawhide sandal
en peau de vacheliyan, lekan hedik chaussures de neige snow shoesdevzendik kol afizÈ manchette cuffberîk, kûrik, girfan cep poche pocketqeytan, bensol bafi, kordon cordon, lacet lacedoxîn uçkur cordon qui sert broad band
à maintenir through toples caleçons ou pantalons of trousers
pizî, maldoxîn : ciyê doxînê uçkurluk coulisse où on fait passer le seam for passing acordon servant à maintenir broad band for les caleçons ou pantalons holding upbouffants drawers
tat : ji gûzikê ta serê pêçiyên gorê
• 100 • Kurmancî
kurdî tirkî fransizî îngilîzî
yekîneyên leÒkerî askeri birlikler unités miliaires military unitsyekîne birlik unité unitypel manga escouade squad(Ji 10-11 neferan pêk tê.)deste takÈm peloton platoon(Ji çar pelan pêk tê.)tof bölük compagnie company(Ji 3-4 desteyan pêk tê.)tabûr, gurdan tabur bataillon battalion(Ji 3-4 tofan pêk tê.)alayî, heng alay régiment regiment(Bi gelemperî ji 3-4 gurdan an, di siwariyan de ji 4-5 tofan pêk tê.)tîp tugay brigade brigade
Li hêzên erdê ji du hengan û yekîneyên pêwist, li hêzên esmanî ji hengekê (75~54 an 48 balafir) û tofên veguhastin(transportation), îkmal, ragihandin (communication), ji gurdanên tendurustî û kontrola hewayî, û ji yekîneyên meteorolo-jî û ewlehiyê (emniyet) pêk tê.
TERMÊNLE…KERÎ
(I)
Amadekar : Rojen BARNASMizaffer BEGZADE
Qenc an neqenc, leÒkerî perçekî ji jiyana memirovan e. LeÒkerî wek damezran (muessese) bihonandineke taybetî hatiye honandin; çavîkên vêhonandinê û alavên (alet) wê bi navên taybetîhatine bi nav kirin, ku em jê re dibêjin «termênleÒkerî».
Ev term an navlêkirinên leÒkerî di jiyana meKurdan ya rojane de bi gurrayî derbas dibin.Lêbelê ev term di nav Kurdên rojhelat de bi fari-sî an ûrisî, di nav yên baÒûr de bi erebî û di navyên bakur de bi tirkî ne.
Rehmetî Mîr Celadet Bedirxan Beg di wextê dehin nav û terman dîtibû û di Hawar û Ronahî debi kar anîbû. Di dema Komara Mehabadê û
Tevgera Barzanî de ji hin yekîneyan re bi kurdînav hatibûn dîtin û bikaranîn. Lê ev termên dîtîewçend hindik in ku têrî bersîva hewcedariyagelemper nakin.
Di çarçeweke gelemper de —ne bi kitkit (teferr-rûat)— me termên leÒkerî da ber xwe. Di aliyênavlêkirinên yekîneyên leÒkerî de wek nimûne mesîstema Natoyê welgirt. Di navlêkirinan de wekbingeh: 1. Navlêkirinên di dema KomaraMehabadê û Tevgera Barzanî ; 2. Navlêkirinên diHawar û Ronahî ; 3. Navlêkirinên di klasîkan deher wisa girt û ji yên bênavmayî re, li goramaneyên wan ên di zimanên dîtir de da berhev ûjê re navekî bi kurdî danî. Herwekî: Bêjeya «istih-kam» a bi tirkî wek navê sinifa leÒkerî di zimanênewrûpî de bi maneya endazyarî (muhendîsî) ye,ku me jî vî navî lê kir. Lêbelê endazyarî tiqûtenêdi maneya «istihkam» a tirkî de ye, ne ku merivbêje; ku «istihkam» endazyarî be, û li gora «tah-kîmat», «tahkim», «müstahkem», «muhkem» jieynî gotinê (istihkam / hekeme) ne, emê jî ji endazan endazyarî berdêla wan çêkin, zînhar tiÒtekwisa nebe !
Hin bêjeyên mîna piyade, siwarî, zirx(zireh),alayî (alay) û yawer gotinên îranî (kurdî-farisî)ne û ji îranî derbasî tirkî bûne. Lê ev gotin ne bitenê di maneya leÒkerî, lê bi gelemperî di jiyanaKurdan a rojane de hene.
Kurmancî • 101 •
liq tümen division division(Ji 3-4 hengan û yekîneyên pêwist pêk tê. Jimara leÒkeran ji 7000 heta 18000 diguhire.)parleÒker kolordu corps d’armée army corps(Ji sê liqan û yekîneyên temamkir ên dinê pêk tê.)leÒker ordu armée army(Ji çend parleÒker û liqan pêk tê.)
hêzên çekdar silahlÈ kuvvetler forces armées armed forceshêzên bejayî kara kuvvetleri armées de terre ground forceshêzên deryayî deniz kuvvetleri marine navyhêzên hewayî hava kuvvetleri forces aériennes air forcessinifên leÒkerî askeri sÈnÈflar classes militaires military classessinifa Òerkar muharib sÈnÈf classe combattante combatant classsinifa xizmetkar hizmet sÈnÈfÈ classes services service class piyade piyade fantassin, infanterie infantry, infantrymanpiyadeyên mekanîzekirî mekanize piyade infanterie mécanisée mechanized infantrypiyadeyên hewayî hava piyadesi infanterie aérienne air infantrypiyadeyen deryayî deniz piyadesi infanterie marine marinessiwarî süvari cavalier, cavalerie cavalryman, cavalrytopavêj topçu artilleur artilleryman, gunmantopavêjî topçuluk, topçu sÈnÈfÈ artillerie artilleryyekîneya zirxdar zÈrhlÈ birlik unité blindée armoured unitcama zirxkirî kurÒun geçirmez cam vitre blindée armoured glasstrêmbêla zirxkirî zÈrhlÈ araba voiture blindée armoured carragihandin haberleÒme communication communicationendazyarî istihkam génie militaire the Engineerscendirme jandarma gendarme gendarmeveguhastin ulaÒtÈrma transport transportationtendurustî sÈhhiye santé health, sanitarytedarik levazÈm approvisonnement suppliesparaÒutbaz paraÒütçü parachutiste paratrooperparaÒut paraÒüt parachute parachutefermander komutan commandant commanderserfermander baÒkomutan commandant en chef commander-in-chiefyawer yaver aide-de-camp, assistant aide-de-campserkan kurmay (ünvan) membre d'etat-major staff memberserkantî kurmay, kurmaylÈk état-major staffserkantiya giÒtî genel kurmay état-major général general staffserekê serkantiya giÒtî genel kurmay baÒkanÈ chef d’état-major général chief of general staffbaregeh karargah quartier-général headquartersleÒkergeh ordugah camp militaire military campgarnîzon garnizon garnison garrisonpagerî devriye ronde, patrouille round, patrolnêçîrvan avcÈ chasseur hunternîÒangir, segman niÒancÈ bon tireur shooteralîkarê nîÒangir niÒancÈ yardÈmcÈsÈ aide-tireur shooter's assistant
(Dûmahîk heye)
Amanên nav malêAmadekar : Khosrow ABDOLLAHï
kurdî tirkî fransizî îngilîzîaman, firaq, fera kab, kab kacak ustensile implementderdan kab récipient container, receptaclequrûqaf çanak çömlek poterie potterypiyan, ÒûÒe, piyale, qedeh, bardak verre glassîstekan, îskanpiyana avê su bardafiÈ verre à eau water glasspiyana mey Òarap bardafiÈ verre à vin wine glasspiyana çayê çay bardafiÈ verre à thé tea cupdemkêÒk demlik théière tea-potçaydan çaydanlÈk bouilloire, théière kettlesemawer semaver samovar samovartelbî semaver tepsisi plateau de samovar samovar’s trayÒekirdank, qendank Òekerlik sucrier sugar bowlbinik, nalbekî, zirî bardak tabafiÈ soucoupe saucerkevçî kaÒÈk cuiller spoonkevçiyê çayê çay kaÒÈfiÈ cuiller à thé teaspoonkevçiyê Òorbê çorba kaÒÈfiÈ cuiller à soupe soupspoonkevçiyê Òîrîniyê tatlÈ kaÒÈfiÈ cuiller à dessert dessertspoonkevçiyê darîn afiaçtan kaÒÈk cuiller de bois wooden spoonkêr bÈçak couteau knifekêra nan ekmek bÈçafiÈ couteau à pain bread knifekêra goÒt et bÈçafiÈ couteau à viande carving knifekêrik yemek bÈçafiÈ couteau de table knifekêrika berîkê cep bÈçafiÈ canif pocket knifeçengal, çetel, çartil çatal fourchette forkçoçik küçük kepçe petite louche small ladleçemçik : çoçika metalî metalden küçük kepçe petite louche en métal small metal ladlehesk kepçe louche ladlekefgîr kevgir écumoire skimmertas, tîrar, sukure, zerik tas tasse cupkasik kase écuelle, bol bowlteyfik, dewrî, lalîk tabak plat, assiette platesênî*, berkêÒ sini grand plateau de cuivre large copper traytepsî, berkêÒok tepsi plateau trayquÒxane, qaÒik küçük tencere cocotte, fait-tout stewpotberoÒ tencere marmite cooking potsatil bakraç petit seau en cuivre copper bucket
• 102 • Kurmancî
Kurmancî • 103 •
dewl, çelt kuyu kovasÈ seau en peau ou en leather or plasticplastique servant à bucket used in puiser de l’eau de puits drawing water
bêdirok ** topraktan yapÈlmÈÒ kova seau en métal galva- bucket made of gal-nisé ou en plastique vanized metal or plastic
elbik : satila darîn afiaçtan bakraç seau en bois wooden buckethalûv : satila ji qaf çêkirî küçük bakraç seau en terre cuite earthen bucketparç, surahî, ÒemÒaq sürahi carafe carafetawik: taweya piçûk a Òivanan küçük çoban tavasÈ petite poêle des bergers shepherd's frying pankod : tasa darîn afiaçtan tas écuelle bowl, porringermisîn ibrik aiguière ewerlegan lefien cuvette, bassin basin, large bowlsîtil kazan chaudron, chaudière cauldron, boilerniqre fazla büyük kazan gros chaudron, cuiseur large cauldronteÒt teÒt grand bassin large basinÒikev tahdadan hamur teknesi pétrin troughÒîrdoÒk, gadoÒ : satila süt bakracÈ petit seau smallpiçûk a ji bo Òîr généralement en bois wooden bucket
employé pour le lait for milkxwelîdank kül tablasÈ cendrier ashtrayguldank vazo vase vaseçerxetûn, satilî, yendo saplÈ tencere casserole saucepanhestîvk, kartosk : hamur spatülü spatule employée pour baker’s spatula
détacher la pâtekuÒik, kundirê beravê, hamam tasÈ olarak kullanÈlan courge longitudinale vidée et kundirê stoyîk : içi boÒaltÈlmÈÒ ve kurutulmuÒ kabak séchée utilisée comme récipientÒerbik *** küçük su testisi cruchon small jugdîz çömlek terrine earthen potdîzik küçük çömlek petite terrine, pot de terre small earthen potkûp, kuloz küp jarre earthenware jarkûpik küçük küp petite jarre small jarden, qedele : kûpê mezin büyük cilalÈ küp grande jarre vernie large varnished jarbi çar çembil, cîlakirî à quatre anneaux with four handlesnêhre : kûpê mezin ê penîr cilasÈz büyük peynir küpü grande jarrre à fromage large jar for cheesekûz, cêr testi cruche jugkûzik, kedînk küçük testi petite cruche small juggirarîn büyük ve derin yemek kabÈ soupière soup tureen lengerî büyük ve derin olmayan grand plat large copper
bakÈrdan pilav kabÈ en cuivre dans lequel plateon sert le riz
tawe tava poêle (à frire) frying panxweydank tuzluk salière salt cellarkovik, mastêrk, rihetî, gewrî huni entonnoir funnelfîncan fincan tasse (en céramique) cupfîncana qehwê kahve fincanÈ tasse à café coffee cup
* li berriya Mêrdînê sênî ji teyfik re dibêjin, di Òûna berkêÒ û sênî de dibêjin.** ji rûsî (VEDRO) vêdro: satil*** li hin herêman Òerbik bi mana tasa çinkoyî an fincan bi kar tînin.
• 104 • Kurmancî
Ferhengoka
RONAHÎ(II)
Amadekar : Hemîd KILIÇASLAN
kurdî tirkî fransizî îngilîzîbalafira bombavêj bombardÈman uçafiÈ bombardier bomberbalafirên nêçîrvan avcÈ uçafiÈ avion de chasse fighterbêtêl, bêsîm telsiz sans fil wirelessbijarte seçkin choisi, distingué selected, distinguishedbirc kule tour towerbivê nevê ister istemez, mutlaka bon gré, mal gré willingly or unwilliglycenanî, xebatên erdê avî, sulu tarÈm agriculture irriguée irrigated agricultureçinîna sebze, titûn, hwd pamuk hallacÈ carde et arc du instruments of the çek û kevanê penbûjen aletleri cardeur de coton cotton carderçeknas 1) tanÈyÈcÈ, erbap 1) connaisseur, expert 1) expert 2) expert in weapons
2) silah uzmanÈ 2) expert en armes çênî parça pièce, morceau,fragment piece, fragmentçîk kÈvÈlcÈm étincelle sparkdranker diÒçi dentiste dentistduta iki misli, iki kat double double, two-foldgerinende müdür directeur directorgilîhlê davalÈ défendeur defendergilîhvan davacÈ plaignant plaintiffguherbar defiiÒken variable variableguherbarî defiiÒkenlik variation variationhêle sürek avı battue battuehêman unsur, eleman élément elementherojî, rojane günlük journalier,de tous les jours every dayhindikandin küçümsemek minimiser, sous estimer to minimizeji çek kirin silahtan etmek, silahÈnÈ almak désarmer to disarmkanên petrolê petrol yataklarÈ gisements de pétrole oil depositskevzîç, kevz yosun mousse mosskimt zirve sommet summitmikur hatin itiraf etmek confesser to confessmikur itiraf confession confessionmit tepe colline hillÒandiyar muhabir envoyé, correspondant envoy, correspondentÒiverê patika sentier pathpaye mertebe grade, rang rankqelpikê guh kulak kepçesi pavillon de l’oreille earlaprêhesin demir yolu chemin de fer railwayserfermandar baÒkomutan commandant en chef chief commandantserfermandarî baÒkomutanlÈk commandement en chef chief commandserheng albay colonel colonelsîpan, kumqeÒa buzul glacier glaciertewek tabaka couche layer, stratumxortanî gençlik jeunesse youthxwîl, xûl efiik courbé, penché lop-sided, slanting
Kurmancî • 105 •
F e r h e n g o k a
HAWARêAmadekar : Mehmed UZUN
kurdî tirkî fransizî îngilîzîava mend durgun kirli su eau stagnante stagnant waterber pê bûn oluÒmak, meydana gelmek s’accomplir, se réaliser to come true, to be achievedberberî hasÈmlÈk, düÒmanlÈk animosité, antagonisme enmity, antagonismBercis müÒteri yÈldÈzÈ Jupiter Jupiterberdêlk karÒÈlÈk équivalent equivalentbergeh manzara vue view, sightberkêÒk öfirenci masasÈ pupitre deskbi kotek zorla par la force by forcebiber meyve veren fructeux fruitfulbingeh, hîm, xîm esas, ilke fondement, principe foundation, principleboÒ bol, çok, gür beaucoup, en grande quantité plenty, many, full-ofbrûskîn ÈÒÈldamak étinceler, luire to sparkle, to glitterçar bûn, ortaya çÈkmak, apparaître, se former to appearpeyda bûn meydana gelmek se produire to come into existenceçîrçîrok masal conte taleçîrok öykü, hikaye histoire, récit storyciyok yerini tutan, eÒdefier équivalent, remplaçant equivalentdanînk konu, mevzu sujet, thème topic, subjectdepreÒ kara tahta tableau noir black boarddiyarok öfiretmen kürsüsü chaire chairdotmîr prenses princesse princesserdnigarî, erdnasî cofirafya géograhie geographygeda yoksul pauvre poorhinartin, Òandin göndermek, yollamak envoyer, expédier to sendhinerwer, hunermend sanatçÈ artiste artistjînenigarî hayat hikayesi, biyografya biographie biographyKakeÒîn, Kadiz Saman Yolu La Voie Lactée Milky Waykereker, kerrekerr sessizce silencieusement silentlykevandin yenmek vaincre to vanquish, to defeatkitekit teferuat, ayrÈntÈ détail detailkitkit, kit bi ket, yek bi yek teker teker un à un one by onekortal, çal çukur, uçurum cavité, abîme cavity, abyssekotek kötek bastonnade beating, drubbingkotin kemirmek ronger to gnaw, to pitkurdanî, bi awayên Kurdan Kürtlere özgü à la manière kurde in the Krudish waykurdîtî kürtlük, kürtçülük kurdité, kurdisme kurdishness, kurdismelandik beÒik berceau cradlelewma, loma, bu nedenle, de ce fait, for this reasonlewre bundan ötürü pour cette raison because of thatli ser vebûn bulmak trouver, découvrir to findmamik bilmece devinette riddle, conundrummethelok kÈssa, ata sözü proverbe, adage proverb, sayingparêz bostan, bahçe potager, jardin garden, vegetable gardenpêÒî, kermêÒ, kelmêÒ, mixik, visik sivri sinek moustique mosquitoperçivandin ÒiÒmek s’enfler to swell
pêrgî hev bûn karÒÈlaÒmak se rencontrer to meetPêwr Venüs Vénus Venuspîlewer tenekeci ferblantier tinmanpingav su birikintisi eau stagnante stagnant waterpingirîn birikmek, dolmak s’accumuler, se remplir to accumulate, to fill uppronivîs, bername program programme programmerave açÈklama, yorum explication, commentaire explanation, commentrave kirin açÈklamak, yorumlamak expliquer, commenter to explain, to commentrûniÒtek sÈra banc benchsafirî : zerê vekirî açÈk sarı jaune clair light yellowsêpî sehpa trépied tripodsernîvek merkez centre centreserstûn, sernivîs baÒyazÈ éditorial editorialserwext, têgihîÒtî bilinçli, haberdar au courant, au fait, informé awaretavil, tafil derhal tout de suite, immédiatement immediatelytawî sÈtmalÈ paludéen paludaltêdexistî, naverok içindekiler table de matières, contenu contenttekûz kirin güçlendirmek, safilamlaÒtÈrmak fortifier, consolider to strengthen, to fortifytekûz, mezbût güçlü, safilam solide, robuste robusttexlît, cure çeÒit variété, sorte sort, varietyvekujandin söndürmek éteindre, assouvir to extinguish, to turn offverotin (veroje !) kazÈmak gratter, râcler to scrape out, to scratchveytûn, hêtûn, kûre ateÒ ocafiÈ four, fournaise kiln, furnace welatî yurttaÒ compatriote compatriot, fellow countrymanxeritandin, kok birandin kökünü kurutmak, yok etmekextirper, éradiquer to eradicatexurî, xwerû saf pur purexurîtî saflÈk, temizlik pureté purityyekdengî tekseslilik, oybirlifii unanimité unanimityzar, zarav lehçe dialecte dialectezexm güçlü robuste robust, sturdyzivarî yoksulluk pauvreté, misère misery, poverty
• 106 • Kurmancî
P eyivnasîTê gotin ku peyv jî wekî mirovan xwedî jiyaneke taybetîne. Li ciyekê peyda dibin, di nav sal û deman de diguhi-rin, ji navçe an welatekî derbasî navçe û welatên dindibin, dikevin teÒeyên cihê û carna jî winda dibin, tên jibîr kirin. Zaneyên bi navê etîmolog li ser jiyan û dîrokapeyvan dixebitin, didin xuya kirin kîjan peyiv ji ku tê,kengî ketiye çi teÒeyê. Di zimanê kurdî de hê xebatênwilo kêm in. Emê carna di Kurmancî de li ser esl û bin-gehên hin peyvên ku di kurdî de tên bi kar anîn binivî-sin. Çend nimûne:
Alay an alayîJi latînî alae (alay tê xwendin) tê.Mana destpêkî ya peyvê perr, bask e. Cara pêÒîn
Hannibal, di sala 225ê berî mîladê ji pareke leÒker re evnav daniye. Di dema Romaya kevnare de bêtir ji yekî-neyên siwarî re alae digotin. Ev peyv ji Romayiyan (Kurddibêjin Romiyan) ketiye nav kurdî û farisî. Tirk piÒtî sed-sala XIV an dest bikaranîna vê peyvê kirine.
ÇayJi çaya zimanê çînî tê. Di zaravayê Çîna baÒûr de ew tayan tey dibêjin. Di sala 1657 an de peyva tee bi riya hol-landî ketiye zimanên Ewropaya Rojava, di fransizî debûye thé (tê), di îngilîzî de tea (tî). Lê Rûs peyva zaravayêçînî yê edebî, ça girtine û wek çay bi kar anîne. Peyvaçay ji Rûsan di sedsala XIXan de derbasî kurdî, tirkî û fari-sî bûye. Herwekî di erebî de dengê ç tune ye, wan jî vêpeyvê wekî Òay kirine zimanê xwe.
FîncanDi zaravayên îranî yên kevn de pingân tasika avê ye.Ereban ev gotin ji ïraniyan (Kurd û Farisan) girtiye û her-wekî di erebî de dengê g tune ye û di Òûna wî de c bi
Kurmancî • 107 •
kar tînin, kirine fîncan. Ji erebî ketiye osmanî û tirkî jî. Dinav sedsalan de bilevkirina fîncan di kurmancî de jî Òûnapingân girtiye.
QanûnJi peyva yewnaniya kevn kanôn (qaîde, awa) ketiye latî-nî. Kilîsa katolîk ev peyv bi mana awa û qaîdeyên îmanê
bi kar aniye. Ereban ev peyv bi teÒeyê qanûn kirine zima-nê xwe û bi riya misilmaniyê ev peyv ketiye zimanêkurdî, farisî, tirkî û piraniya zimanên gelên misilman.Kurdên Soran di Òûna vê peyva hindû-ewropî bêjeya yasabi kar tînin, lê yasa ji peyva moxolî yasax tê.
(Dûmahîk heye).
TERMÊN HIQÛQÎ(II)
Amadekar : VEYSÎ ZEYDANLI
kurdî tirkî fransizî îngilîzî
lêbarkirin isnat, isnat etme imputation imputation, chargelê bar kirin, xistin ser yekî birine isnat etmek imputer, attribuer to impute, to attributelêbarkirî müsnet, isnat edilen imputé, attribué charged, imputedlêbarker isnat eden qui impute, qui attribue who imputberevanî savunma défense defenceberevanî kirin savunmak défendre to defendberevan savunucu, müdafi défenseur defenderparastin korumak, muhafaza etmek protéger, conserver to protect, to conservepeyitandin, l. ispat etmek, prouver, établir, to prove,
saptamak, kanıtlamak démontrer to establishpeyitandin, n. saptama, ispatlama preuve, démonstration proof, demonstrationpeyt ispat preuve proofpeyketin takibat, kovuÒturma poursuite (legal) procedingsbi pey yekî ketin kovuÒturmak, takip poursuivre, to start legal
etmek, kovuÒturma engager proceding, to take açmak des poursuites action against sb.
jêpirsîn sorgulama, sorgu interrogatoire questioningjê pirsîn sorgulamak interroger to question, to interrogatehakimê jêpirsînê sorgu hakimi juge d’instruction examining judgevenêrîn, nm. denetleme, dofirulama vérification checking, verificationvenêrîn, l. denetlemek,dofirulamak, vérifier, examiner to check, to verify
tahkik etmeklêgerîn, lêkolîn, nm. araÒtırma recherche researchlê gerîn, l. araÒtırmak rechercher, faire to search for,
des recherches to do researchvekolîn soruÒturma, tahkikat enquête, investigation, inquiry, investigation
instructiongirtin, l. yakalamak appréhender, capturer to capture, to apprehendgirtin, nm. yakalama appréhension, capture, saisie capture
ragirtin, l. tutuklamak, tevkif etmek arrêter to arrestragirtin, nm. tutuklama arrestation, arrêt arrestation, arrestragirtname tevkif, tutuklama mandat d’arrêt warrant for arrest
müzekkeresibiryara ragirtinê tevkif kararı ordre d’arrêter order for arrestbiryara ragirtinê giyabi tutuklama kararı ordre d’arrêter order for arrestya paÒpenî par contumace in abstentiaragirtxane tevkif evi maison d’arrêt house of detentionbinçav, jêrçav göz altı garde à vue in custodypawan gardiyan gardien guardkelemçe, destbend kelepçe menotte handcuffmerbend ayak köstefii chaînes passées aux fetters attached to
pieds d’un prisonnier the legs of prisonerslele pranga chaînes passées fetters attached to
au cou d’un prisonnier the neck of prisonersrûniÒtin, daniÒtin oturum, celse session session_________l : lêker fiil verbe verbn : nav ad substantif name
biwêjên daçekî deyim edatlar locutions prépositives prepositive locutionspaÒdaçek art edat postposition postpositionkomdaçek edat takÈmlarÈ complexes prépositionels prepositional complexeshoker belirteç, zarf adverbe adverbbêtirker çofialtıcı augmentatif augmentativehokera awakî durum belirteci adverbe de manière adverb of mannerhokera çendahî û jmarî miktar ve sayÈ beliteci adverbe de quantité et adverb of quantity and
de nombre of numberhokera cih û hindavê yer ve yön belirteci adverbe de lieu et de adverb of place and
direction of directionhokera demkî zaman belirteci adverbe de temps adverb of timehokera erînî tasdik belirteci adverbe d’affirmation adverb of assertionhokera daxwaziyê istek belirteci adverbe optatif optative adverbhokera neyînî olumsuzluk belirteci adverbe de négation adverb of negationhokera pirsiyarkî soru belirteci adverbe d’interrogation adverb of interrogationhokera gumanî tahmin belirteci adverbe de supposition adverb of suppositionbiwêjên hokerî deyim belirteçler locutions adverbiales adverbial locutionsgihanek bafilaç conjonction conjonctiongihaneka sade basit bafilaç conjonction simple simple conjunctioncotgihanek çifte bafilaç conjonction double double conjunctionbiwêjên gihanekî deyim bafilaçlar locutions conjonctives conjunctive locutionsbaneÒan ünlem interjection interjectionpêÒdanî önek préfixe prefixepêÒdaniya sade yalÈn önek préfixe simple simple prefixepêÒdaniya hevedudanî bileÒik önek préfixe composé compound prefixepaÒdanî sonek suffixe suffixepaÒdaniyên çawahî niteleme ve suffixes de qualifica- suffixes of qualificationû peywendiyê bafiÈntÈ sonekleri -tion et de relation and relationpaÒdaniyên piçûkker küçültme sonekleri suffixes diminutifs diminutive suffixespaÒdaniyên alavî araç sonekleri suffixes instrumentaux instrumental suffixes
