• ' Τ. Ν. y. C. Ν."
ftlSSERTATIO ACADEMICΑ,m IfHl ϋ ' i- DE
GEORGIOSP AL ATINO,IN OPEREREFORMATIONIS,
LUTHEROΑ Μ I C I S S I Μ O.
: QUAM., LCONS. AMPL. FACULTATIS PHILOSOPH.
IN REGIA ACAD. UpsAL.PRAlSIDE
VIRO CELEBERRIMO
MAG. Ρ Ε T R OEloqu. PROFESS. Reg. et Ord.
PUBLJCO BONORUM EXAMINI SUBJICITPETRUS J. TILIJEUS,
VESTMANNÜS.IN AUDIT. CAROL. MAJ. D. XXIV. DEC
ANNi MDCCLX.Horis A M. Confvetis.
'
ÜTTÄ L I ÜT ~
Admodutn Reverendo atque FrrtclarjJJltno,
I)n.Mag.MATTHI/ERAMZELIO,
Ecctefre DEI, quae Sahlap colligitur, PASTOR!Meritiflimo, Vigilantiffimo, nec non Diftr.
ejusdem PRJEPOSITQ adcuratiifiöio,Patrono, Avi Materni loco omni venerationis cul-
tu ad cinerea usque, profequendo.
Ignofcas, Cariffime Ave, humillimus oro,quod pagellas hafce , omni ornatu defti-tutas , Tibi faeratas facere auiim Nempefumma Tua gratia, qua nie nunquam noncmple&i foTes, id fecit ; üt hocce munu*fculum > venerabundae mentis*pignus, jamTibi offerrem, infuper abs Te enixe pe¬tendo , djgneris, in pofterum quoque, pa-trocinio Tuo me exhilarare, omnium ju-cundiffimo. Sic, id quod fan<fte promit-to, me habebis clientem ,. qui pro Tuoperenni flore vota fundere calidiffirna ηιιίι-quam intermittec. Permanfutris,
Admodutn Reverendi atque FrceclariJJimiNOMINIS TUf
cultor devotijjlmusFETRUS J. TILLALUS.
VIRO4idmothtm Reverende, atque Prxclariffiiro,
D:no Muf. JOHANNITILLHÖ,
Sacri Ccctus, qui Cbriflo in Vallra Färncbo colligitur,PASTOR I Meritiffmw,
Adjacentis DiftriT FRTPOSITO Graviilimo, 1Pären ti Optima,
Γχ animo gratulor mihi hunc votis fat diu ex-petitum diem, qvo publice teflari liceat, inti-
ffium ΐη Te, Jndulgentiflime Pater, venerationisardorem. Tot tantisque, inde a prima ietatulä, mecamnlaftt pacernis beneficiis, ut fi illa digna profe-qverer laude, magnnm, immo maximum, mihi dt-cendi panderem campum. Aftfateri necefie eil:, meilla, non dicam venerari, ied nec verbis exprimerépoife. Tibi, Parens optime , omnia, minima, ma¬xima, mediocriaqne debeo , Tibi gratis ägendai funtimmortales. nam referre nomqvam vsleo. Conicripfi,AmantiiTirne Pater, paginas, Aeademici ipeciminisloeo, ut potui, non ut volüi; haice Tibi muneri träns-mitterem, antea niii effentTuae, frti&usqiie Tuarurpimpeniariim.. Unicum, quod poiium, in votis reiide-bit, quibus Sup remum Numen pro Tua diuturnafelicitate numquam defiitam implorare. Futurus,dum vixero,
INDULGENTISSIMI PARENTIS
obeåientijfftmus FiliusPETRUS J. TILLJEUS*
Pliirimum Reverendo afqoe PrsrclarifftmoD-.noMag.MAGNO JUSTO,Ad Gymnafmm Gevalienfe, Moral. Sz Hiftoriarura
LÉCTORI lange MsritiilTfno,Fautore quovis honore adficiendo.
S^urhafce primitiasßudiorum meorum Tibi,Fau*tor optime , ojferre fuflinuerhn , ne mireris,
etiam atque etiam oro.Singulari Tuo favöre au61or füifli , ut, cum
piufis me iterum confociarem, Tiias manus auxilia-res mihi porrigere baud [is gravatus, Tua ergo inme permulta beneficia id meruere, ut, prima quo·que occafione, gratimi in Te teßarer anipmm.
Accipias vultu, ut foles, feveno , quod jejiinaflerilisque in lucem ediere potuit Minerva. Suppleyauteln fiimmwn reruni Statorem invocabo, velit,,per annos bene muttos', falvum Te praßare , de in·columem, viresque animivf corporisgratia fua ful·che.
Vivatu, quoad vivere liceat,Piurimum Reverendi atque Prae-
clariffimi Nominis Tui
cultor ßudiofißtmusPETRUS J. TILLjEUS.
Lutheri, vere Megalandri,focios, ad opus Reformationis,in Germania, cum inchoandum,turn aufpicato omineabfolven-dum,iure fuo relatumlegoGE·ORGIÜM SPALATINÜM ,
id quod ex noüratibus, utlon·gam cohortem exterorum tan-
tifper taceam, Reverendiifimi Epifcopi acDolores,Joan» Elai Terferusö), SrEricusjBenzelius, Paterb\prodiderunt. Digniffimus itaque cenfebitur tantusTheologus, &, ni valde fällor, falubcrrimi hujusinftituti adminifter & iaudator, quippe qui in AulaEle&orali Saxonica , a litteris & facris concionibus,jam diu vixerit, cujus fata, & in cauflam religionismerita, praclariffima, fpeciminis Academici loco,brevicer ita exponam , ut facile conftare poffit, e-
A im
#
•κ ) Μ ·:*um in Ecdefia, a Romaneniium nugis & quisquiiiisvindicanda,Luthero amiciffinium fuifie, condiiorum-que arbitrum , ac fidiffimum sdjutorem. Neque vc-ro, uti fperamiis, iine fru£tu, hoc in argumentanoftra verfabitur opera; nam, etil in Hiileria repur-gatai religionisj atque adeo in Biographiis erudito-rum iftiusr revi, nihil fere dicere queamus, quod nonab äl(quo diSum fit prius ; tarnen non uno omnia,quae ad Georgium noflrum fpe£bnt, congefta iuntloco, Caiparum enim Sagittarium & Chrift. Schlege-lium , quos vitam ejus dediiTe non ignoramus rj,nobis videre non contigit , nec iniocundum erit,hinc Divina? Providentias,, iilinc mirifiear,: bonos in-ter, concordias atque conftantiae mahifefta recogno-leere vefligia. Tuum véro, B. L«, favorem enixenobis expetinius v fie conatus, infirmi quidem, fedinnocui, mitiorem experfentuY cenfuram.
a) Chrono log. Saer. ad ann. ipio. b) Brrviar*Mifh. Eccl. Secul. Χ VI. §. 4+ c) Jocker Gelehrten Lexic»& Mortri Diäiottaire fub voce Spalatin.
% ILPatriam habdit Georgius Spalatinus Noricam
terram, ubi in Epifcopatu Eichftetenfi & oppiduloSpalato (Spalt), unde nomen traxit, etfi antea pa·termim & famiiiai cognomen Burckart fervaret, An¬no 14I2, iucem hane primum adfpexit. De paren«tum forte vitasque genere nihil certi deprehenderépotui apiid Scripcores, qui memoriam magni hujusvit i, immortalkati confecrandam ad nos rransrnife-luntp fed honeitos Tliiile, pietatisque ac fapienriag
aman,·
$ ) 3 ( m^mantcs, vel ex eo colllgi potent, quod fans ma-tpre, & quidem pueruius, litterärum dndiis fueritinitiams, fub PraceptoreNicolao MardchaicoThu-rio, viro in Hidoriis veriatiffimo , qui 8z legatio-ni Megalopolicanse , in Saxoniam miife, interio it.Hic difcipulo fiio amantiOimo, Georgia, Hidoria-rum amorem certe infpiravir. Qua de r© agit Pra·fat. Menckeniana ad Tom» il., ubi adferuntur An-nales Spalatini ex autographo Auctoris Latino de-icripti ab Anno 1513 ad 1526; nec non Diariurnab A:o. 1519 ad 1542 Germanicum, atque Difier-tatio Gened. Hii>orica,de AlbertivDucis Saxonias, li-beris, Germanic, Studiorum fundamenta Norim-bergte jeciiTe legitur, poftea vero ingenuis artibusac fcientiis, partim Erfordias, partim Vittebergae,fuccefluadeo feiici, fedulam navavic operam, ut inAcademia Vittebergenii, Anno 1502 , atque adeoxtatis i'ux 20 y Magidri ticulum fic adeptus. Et fa-cro licet in Eccleiia muneri fuam, pra ceteris, di-caflet indudriam, non tarnen expers effe voluit Ju-risprudentias civilis, quas non tantum civi cuilibet,commoda pradat baud eontemnenda, fcd etiam ,
eo tempore, cum dudio Tbeologicofreqventer jun·gebatur, inque A dis Principum maximum habebatufum. Hinc, Erfordiam reverfus , Jurrsconfultosaliquamdiu audivit, nec iegnem aut (tupidum fuis·fc auditorem fubfecuta docuerunt munia, apudSaxones praclare geda , facerdotio , ut ita dicam,coUtermina, quibus hunc virum praficere, atque,hoc modo, praparare voluit provida Summi Nu·
A 2 nu-
ί» )4 ( $minis cura, Priroum aucem obtigit Georgio fpar-ta eccleiraftica, cui tamen foli non diu licuitinvigt-lare. Etenim iacros adiit ordincs A;o 1507, cumei cura Pailoralis Eccleii^ Hohenkirckenfisad dlvamThuringicam non procul a monafterio cclebratitfi-mo, qued a Valle S. Gcorgii nomen habet, (in¬digenis Georgenthal,) fuit commiifa adje&o fimul,anno fequenti, fcholaftico ad monafterium jam no·minatöm, munere, quo, novitiös ibidem, feu nu-per adfcriptos juvenes, fida informatione, pragceptis*que, setaci ac icopo difeentium adcommodacis, rege*re .atqne erudire jubebatur. Nec difftmulandum e-rit, nos, cynofnras inftar, in hoc opuiculo ex&di-ficando , fecutos fuiife Seckendorffii Comment. deLutheran iimo Lib. I. SeÉL 8.$.8· Additam, Vi. Weif«manni Hi-ft. Ecel. N. T. p. 1434, Joh, JJurch, Menc-kenium de Scriptoribus rerum Germanicarum Tom.IL, Valent. Erneft. Lofcheri Documenta Reforma»tionis, Jo. Sleidani Comment. de Statu Religionis& Reip. German, iub Carolo Vrto & c. &c.
. IlLSed ad majora igneum Spalatini ingenium, exi-
miam eruditionem, fpe6!atiilimam morum integrita-fcem totiusquc vitae ordinero , deilinata fuiiTe certoconflabit. Neque diu dotes tam prseclarae tamqueiingulares latere potuerunt; hinc ad Aulam Saxoni-cam Electorslem, Ato 1509, evocatur, PrincipisJohannis Friderici , qui poftea Saxoniae Elekorfuic, iludiaatque educationem moderaturus. Cum-que^ in hoc officio, navitatem atque induftriamfum·
fliis
& } 5 ( &mis probaret ingeniorum pariter, ac iaborum refti*matoribus, plures, certatim quafi , tam celebremtamque peridoneum expetiverimt informatorem;quarc faktum eft, tit, A:o 1511 , Ottoni atque Er-neftö, Ducibus e ßrunsvicenfi ac Liineburgenfi do¬mo oriundis, jaroqus Wittebergas , fhidiorum gra-tia, haerentibus , exoptptam inftitutionis operarn ,
iumma cum laude, adeommodaret. Quibus occu¬patio negociis, πön fåne vulgär ibus 8 ied maximehonorifieis , erudiiionenr, folidis jam antea nixamfpndanientis, ita locupletavit, ut nihil fupra; fimul-que prudentiam Politicam , in vita & conVeriationeaulica, inque rebus publicis gerundis tantopere ne-ceffariam , non parvis quotidie acceffionibus, auxit& confirrnavit.
§. IV.Eleöor igitur Saxonia, Fridericus lliius , cui
ob fagacitatem maximam, adcuratamque regiminisadminiftrat/onem, Sapentis, ratione iftius aevi ha-bita, merito tribuebatur nomen, prudentiflimumhuncTheoIogum tantopere adamavit,ut geminae inAu¬la fua, fpartasfanc gravifiimae eumadmovendum duce-ret Munus eniro non tantumConcionaforis, fed Secre-tarii quoque aulici, tam validis tuto impofuit Fri¬dericus humeris. Hinc Spalatinus in icriptis& epiftolis exarati?,multiplices fnomina fortkur titulos,auditque jam Librarius\ jam Bibliothecarius Duca-Iis, jam Commcntarienfis Saxonias, jam HiftoricusSaxonicus, atque Hiftoriographus Saxonia primus,Duci Saxonias a libris, a libellis, a iecretis &c.
A3 gijiH;*
/
3K MC »€i)l1tfiUlftic|tfn Secjretarius &c* jimSa*cerdos Chrifti, Concionatcr ikidis in Aula, a Sacrisprincipal!hus Saxonia f Evangtlifra & Ecclciiaitcsaulicus, & qua: ρ lura funt, qos ad facrorum ad·minidrarionem fpectant , honörifica ίαη ε munia»Nam & verbum DEI in Aula EleÖoris fidelicer,ore icriptisque expofuit, & Ele&ori, graviilimis im-plicito negotiis, femper *adfuit, quemadmodum incomitfis, ab Ekbtore frequentatis, promcam ubiqueac pergratam fubminiftravit operam. Hinc a late·re fuo Georgium difcedere vix permifk Princeps,neque ulla iine illo res major gefta jegicur* QuantIvcro virum htinc fide non minus, quam erudirio«ne confpicuum, feceric fapkntifiimus Fridericus,vel ex eo dijudicari poterit, quod pon tantum vi-vens eum in oculis femper gefierit, fed moriensquoque Florenos illi aureos, quolibet folvendos an¬no , eentum & fexaginra legaverit, quam peniio-nem, ut vocant, ad Annum usque 1538 retinuit,qvo mille & fcxcentörum dumma eam redimi pa-tiebatur Noftcr.
5. V.Interea, Anno 1525, colkgiatae Eccleföe Alten-
burgenfis Canonicum fecerat Spalatinum non ma¬gis grada Ducis, qua mukum potuit , quarri dexte-ritas omnibus probatiffima; ob hane enim expetc-bant eum cives judicem, nec fpe fua exciderunt un*quam. Ipfe enim, quam potuit omnem, illis egre-gie de ie ientientibus gratiam retulit* maximiquemomenti legationen fibi oblatas, fammo cum eorum
com·
» >r( $commodo , fed nec minori fua laude , faspius obiitSic Anno 1518V individuus erat comes Ele&ori adComitia Auguftana ab Imp. Maximiliano I;o·indi&a,&, Annoiequenti, Francofurti ad Moenum adfuitEle-&ori in dehgendo Carolo V. Cxfare. Quemadmo-dum Anno 152,1 ipfiuscoronationern cum Ele&oreAquisGrani celebravérat, ne dicaoi quod, Anno1521, Vormaciac veifaretuir religionis caufTa, quod-ve, Anno 1523!, una cum Eieftore, comitia Norimber-genfia frequentaverit., Inira jamdiu cum Lutheroam ic i t ia, eademque, non literarum tantum commer·cio, Ted variis quoque offieiis confirmata, adeo nonalieraVit ab eo an imum novi Eleftoris Johannisvqni Cohflans> adpeliari fölet , ut potius civitatisÄkenbnrgicx Paftorem vicinseque Provincias *nec non Vogtlandiie, fuas ditioni tum iuhjeftae,.Superintendenten), addito paulo poflVifitatoris Ge¬neralis munere ac titulo j immo Archicpifcopij con-ftitueret. Nec tarnen reticendum eil·, ttedio jam an-tea vitas aulipse captum , inbrmiorique laborantemvaletudine Georgium , dimiifionem ab Aula petiifledeque conjuge ducenda y quacum in quicte viverepotet, confilium aperuifte. Sed retinuit illum Elé-ftor , ne v tanto coniliiario rerumque gerendarumadminiftro·· prsepropere careret. Öbilitic qboque Lu-therus, qui perfidelis amici opera apud Eleäorem,in graviflimis non raro deliberationibus perneeeßa«.ria , deftittii noluif. Spalatiniis itaque nec demanda·tis fibi ofbeiis, nec Aula* fe fubducit, ied multa majo-ris moment! negotia tum in cauifa religionis j, tum" im
& ) 8 ) »ϊπ rebus allrscivilibus laudabiliter admiaiilrayit,quoadsecas viriumque debijitasid permitteret. Tandem abEledore dimfiTus éft, ac ob iidem, Uli praertitam, muni-ficencidime donacus.Circa finem certe gloriofae non mi¬nus, quam Fru&uofae vitas, in mcerorem inciditlon-,ge acerbiiTrrrmrn,non nificum vitaabjgendum.Caus-fam crirtirias conienfum fuum interpretabatur in nu¬ptias Partoris cujusdam incertas, cum noverca uxo-ris demortuas, nefcio quomodo impetratum eiquehunc fcrupulum fuis coniolationibus eximcre Luthe-rus , per iiteras, conatus ert. Solatii plenitflma'Lu-thcri ad Spalatinum epiftola legitiu' in operibus Lu¬the ri Germanicls, Tom. VUL Altenburg. pag. 364.dignltfima omnino, quae legatur & relegatur, vari·isque linguis cdita, fed iongior tarnen, quam, ut pa-gellis noftris inferi poffit. Sed forte corporis cuidammorbo,malopraefertim hypochonririaco, errorequo-dam morali exafperato, letifera hasc triiticia, maxi-mam partem, noniine ratione, tribuitur. Sed nortrinon ert inftituti ejusmodi componere lites. AdSpalatinum igitur ut redeamus, mortuus ille eft, An¬no 154s,& quidem 16. Jan. anno aet, 63. inque aedeS, Bartholomaei Altenburgi fepultus.
5: VI.Ex illis, quae de curriculo vitae Spalatini bre-
viter in medium adduximus, de maximis hujus viriin rem Theologicam pariter, ac Politicam , meritisre&um haud difficulcer ferri poteric Judicium. Pro»fuit rtatui, in patria, civili, bonumque publicum mi-rifko amplificavic Audio / idque non tantum , ialu»
berri-
& ) 9 ( «5·berrimis Principi fuo, in cafu quovis ardoo, fub-miniflratis confiHis, fed promta ecjam eorum exfe-cutione. quse domi forisqoc fuae erant eomrniifa fi-dei. Quod ad fumniam, qua pollebaf, in confulen-do prudentiam attinet, nnum,cum plura fuppetunt,addiixiile fufficiat, ex quo, velut ex ungue Jeo , fa-eile cetera cognoici poterunt.Premebaturin ComitiisAuguihe Vindeiicorum, A:o 1530, folenniffime ce-lebratis, Johannes, Saxonias Eleöror, ab Im ρ. Caro¬le V7. ob diifenium in capitibus religionis, & defen-fionem geformacionis per Lutherum feliciter ince-ptae, atque ultra decennium jam conrinuatse. Hieenim conciones abrogare, ritusque fuperih'tiofos me-rito reje&os poflliminio quah reducere, atque, utpaucis multa comple&ar, ad Ecelefce Romanze au-öoritatem & praeicriptum, in caufla religionis, cun-Eca componere, addicis minis graviflimis, & nyga¬ta Saxoni confirmatione feudi Elefloralis, juberät.Petebatur,iniftorerumarticuIo, reruni articulo inqtiéabfentia Luther i, deliberatio Spalatini tum ptae-femis,quare fu'mma ufus moderatione,in hanc fere fententiamrefpondir.declarandam quidem eile fidem, & fubjectio-nem in iis,qux ad rempuhlieam fpeedent, neutiquamviolandam, fedin rebus fidei nihil concedi pofie, pro¬prer confcientiam , · quas abjetfo , quem cx verboDEi didicerant, cultu, vulneraretur graviter; rogan-dum igitur Caefarern , ne, ejusmodi poiIulatis?con-icientiis vim inierat, cunumque impediat Evange-Iii; praeterea errorem in doEtrina riulinm adhuc de-monftracum, Ted ad certos pleruruque ritus totam
B fe re
«:· ).»c ·:·fere recidere controverfiam. Caveret tarnen EieBor,ne hofblia Imperatori opponat, nec aliis Principibus,Ε pro religione ad arma ruerent, efle admifceacsne tumultus oriatur, muitis otique futurus pernieio»fus atque funeihis; ' inprimis cum religio, ad nor·mam verbi Divin i & exem.pla San&orum, non manu ar-mata, fed alacrf confeffione, acconfiianti patientia de-berex defeofitari dj. En! egregium ,· & fapienti fa-cro rum Äutiiiice digniim norramen
d) Job. Wolfii Ledion. memorabil, p.jfo.feq.%■ VII.
Sed Ecclciisreique litterariae profuiile cenfenduseft Spalatinus, pietaee norr minus, quam ertiditio·nis exiniia laude prscellentiflimusr Sic , Å:o 1537,fua manu, AltenburgenEs fubfcripEt Arnculis Si niai-caldieis , ceterisque libris Symbolc is , quemadmo-d u nr, hoc eodemanno, Antonio Mufae & VolfgangoFqiro·, in eccleiiis & provinens reformandis, fidamlocavit opersm, Et pietatis qtiidem innurnera de-dit documenta, in quibus eminet eiegantifiimumearmen , quo Helio Eobano Heffo, Regi PoetarumyPialteriunr Davidis, carmine Latino, feliciEime red-ditum, A:o 1557,. gratuiatur, cum Lutherusr, Phi¬lippus Melanchchon & Juiius Jonasy ipfiitidem di-lo profaico adplaufifTenty quorl, ecii longiuiculumEt, freie tarnen exfcribere juvabit :Tam mihi quam reliquis iemper Pialterion iftudlProdcritlpia üt res nos, Eobane, docet.
Nam funt hic numeri Mufis & Apolline digniyEt quo; Chriftiädum· numina cunAa probend.
Ett
5K ) " ( &"Et quos Chriftiadar diicant finc crimine cunfH,
Et quos Sarigenie iemper in ore ferant.Hic puer, hic juvenes, habet hic yeneranda ieneftusQuo felix, miieris libera rebus, cat.
Mentibus hinc noftris folatia certa petuntur,Qux nullis opibus mundus habere poteft.
Talia Jeflacus veheret cum laude Prophetes,Éxultans elegos jam rediiile fuos.
De Domini verbo, vita?, ambrofiaque iälutis,Qtiod fidei fblo munere, corda beat.
Sola fides hominem coeiefli donat honorc,Sola fides fuperis Qonciliare poteft.
Sola fides hominem peccato liberat omni,Sola fides mortem, & peiiima quarque premit.
Sola fides Chrifti ί rat res > föciosque potentesEfficit, & coelis inierit una fides.
Sola fides animos tetrico moerore jacentesEr'igit, & miieris pe£lora laeta facit.
Sola fides Satanam fubigit, ftygiasque paludes,Glavibus his fölis fidera fumma patent.
Sola fides vivis, morientibus omnia donat,Sola fides regit, atque omnia fola poteft.
Verbo juncla fides alas dat in arthera ufrasque,Mentibus & ibeiis corpora noftra beat.
His dueibus cunftos animi iuperabimus hohes,Quamlibet e numero iordidiorc iati.
His dueibus femper vidtricia figna feremus,His dueibus ccrti pofteritate frui.
Hxc tibi legitimum cano gratificatus honorem,Pro Pfalmis merito ter, Eobane, Tuis.
Dum vehor ad yerbi Chrifti incrementa tonantis,Enfiferi imperio Principis ipie mei.
Exiliens animo Pialmos, tc audlore, renatos,Quos cithara tali nulla Thalia dedit.
B 2 Munc-
& ; i* c &Munerc pro tali gråtes Tibi tempora η o fira.Et recmet quicquid poileritatis erit.
Sed magis hoc iemper, qui Te Spalatinos amavit,Qui juyenis> qui vir, Te celebrare iblet.
Conjuge cum caila, cum toto examine, felixVive diu dulces Neiloreosque dies,
Voti hujus ibcius doclor Mégabacchus adeilo,Quicquid & Aoniäum Teutonis ora fovet.
Taceam viiitationes ecckfiarum, Principis ju (Tu, nonii ne frudiu auditorum inditutas, Taceam fcripta tk -monita Theologica & Moralia, quse vel ipfe confi-gnavit,. vel in linguam, autLatinam, aut Germa-nieam aliorum,nempe Lutbcri, Melanehthonis, Eräf-mi ,· Petrarchas & plurium adcuratins transtulit.Nec adferam d i i igeη tiae fpec im ina ejus varia in mo-numentis Hifloricis fcribendis , aut in librisutiiiffimis, ad Bibliothecam Principis fui locupletan·daniy eonqiiirendis follicite admodum collocata?.Neque in eiegantia Latinkatis progreiiiones eximi-as loquar.a Jacob. Burckhardo, magnopere commen-datas, in Trachru de L. Latins Fa tis in Germania.Adjungam tantum , quod a Seckendorffio aliisqueintadlum miror , Sfpaiatinum Lnthero, in verfioneNovi T. adornanda, cornmodaile operam. Patet hocex epiftola quadam Lutheri ad Spalatinum f), ubihunc in modum feribit: non folum Johan¬nis Evangelium , fed tom ro T. N. in Patmo meaverteram, verum omnia nunc elimari ccepimus Phi¬lippus & ego , & erk (DEQ volente) dignum opus,fed & tua opera aliquando in vocabulis apte locan*üi$ neceffaria; ideo fisparatus, fed fic , uc fimpl ι¬
δώ,
& ) 13 ( »eis , non caftrenfa, nee 3tilica fuppedites. Annu-ifle vero Spalatinum his amici preeibus, dubitarivix poterif, Reliqiia praeteream; fingulis enim re·cenfendis, in eam opufeuium creiceretmoiem, quampropoiita nobis brev i ras non admitut.
J) Pom. IL Epißolarum > p. jj(f»§. 'VIII.
Sed in laudibus meritisque Spalatini vel prin*eipe locoponenda eil conftans iila atque intima cumLuthero amicitia , & fidiffirnum in reformanda reli¬gions praeftitum ipii auxiiium. Ita enim propitiumerat falutiferis Lutheri äufis optimum Numen, ur,qnamvis mukös, & in aulis Principum, & exera,domi forisque, haberet Minotauros, Rhadamantau-ros, Cacotauros^ h^reticantiilrmos hasreticantes &c.(verbis utor Lutheri) feu hoiles acerrimos, nonnul-los ramen > etiam aiefürr pofiros loco , faventiffimosinveniret patronos, horumque in numero Spnlatrnus,ut taceam Staupitium, Jo. Langum, Nico!. von Ams¬dorf, Joh. Welcurium&c,, fuo jure, occupat locum.Hunc igiturLutherus,Anno 1517 & infequentibus/^wvocat imprimis ctmicum in Domino y fuum in Chrißo o~piimum if eruditum y Ducalem Ηyperafp iftem in Arce yJuum Chrißt facerdotem y Principi Saxonia α Ii-bellisi Juum in Arce Vittehergenß y fuum faventifft-inum Altenhurgi; fuum in Chrifto cariflimum y fervumChrißi Dominum fuum; fuum cari/ftmum Chrißi Jer-mm y & Majorem fuum y fuum in Chrißo amahiltter ve-nevahilem y hominem fincertim ξβ eruditiffimum; fuumin Chrißo amabiliftmum y fuum in Domino Evangelien
Β 3 veru
SK ) η ( SKveritatis miniflrumßdelemConfeßorem DEl Augnflozcon*jlantem £Γ Dtfcipilum Chrifli öV. qnem pro fe orarevel millies rogat, inculcätque. Hic, Diviriis fub au-fpiciis, Ele£?oris Saxonici animum flexic non raroad Lutheri cauifam cuendam, ioque pietatis fincero,quo flagrabat ardentiffimo, rtudio confirmavit. Isadverfariis Lutheri feoppofuit, imprimis vero con¬tra Carolortadiom fortis fuit, apud Ducem, propu-gnator; atque in hoc ergaLutherum teneroadfethin}-hii unquam muta v i t, fed, ad extremum vitaé halitum,iinceritafem non minus, quam religionem fervavitillibatam. Quod quidem mirari convenit, fiquidemSpalatinus non modo Erafmum Roterodamum, aLuthero difTidentem, ob rtupcndam eriidicionem, infcriptis eleganriffimis declaratam , faceret maximi,atque ab eo coleretur impenfius; fed etiam, fub i η i -tiis Eeformationis, a Papa Leone, A:o 151g. & aJuho Mediceo, qui Clemens VII. Pontifex audit, e-pirtolas accepiftet blandas atque honorificas, quibusad do&rinam Lutheri, quem Satana* filium adpellarehaud verecund3bantur, prodigandam, atque ex a-nimo Principis divellendam & exrtirpandam peni-tus, incitabatur. Sed vicit confcientia fraudes, ve-rumque mendacia , manfttque inter Georgium &Martmum fumma atque arftiifrma neceffitudinis con-jun&io, donec ambo, port äqualem fere in terrisperegrinationem , intervallo non longo interjs&o,reterna coelertis patrias intrarent palatia, Optimeautem, qualis horum fuerit virorum amicitia, fre-quentiilimum docet epiftokrum commercium, quae
nu-
JK ) 15 (numernm complent fexcentarium; quarum, teftimo*ni i loco, binas haice exicnbendas volui.
ΓΕΟΡΓΙίΙ τη ΣΠΑΛΑΤΕΙ ΤΗΣ ΑΛΗΘΕΙΑΣ jΜνςη ev Χφ%ω η γαστημενω γνησίως.
JHESUSSa1utem. Vince & Tu quarib rots άνΒξωπων ccfoc<Bot
λϊας. Sic impofuit nos Dins, ut importunis cogamurmaximc opportun! fieri. Eft hic iacrificulus} qui ex illu-ftrillimo Principe noftro petit iacerdotium jam vacans in
f Petrus eAsv, rogavic ut litteris commendatitiis no¬mine fuo Principem adirem. Sed uaus Tu mihi es littus,&, ut homericedicam , B/v aAcV άτςυγέτο/ο, Ideo quic-quid mars iftud meum mihi afFert ipumarum & fecium,in te uno collido. Eil mihi homo fafis nofus., iedquodnolui ita urgere, ut moleitiam adderem moleiii^. Tu'facies, qure DEus tibi ipiraverit. Ε^ωσο. Vigilia τηςBe/ης αγνής σΐαξΒενου τε μαςτΰξος. Witteb.r519
ΊΛα^τ/νος ΕΛευΒίξ/ος AuguftinvD:no GEORGIO SPALATINO,
Suo in Chriilo Eratri,Graham & pacem in Domino. Non patiar 5 inquisy
mi Spalatine, ceiTatorem me dici in icribendo. A t pa-*tieris etiam«invitus. Nam nuncio Doctoris Jonac perquem fpondebatis & nobis & Wittembergenfibus copio-fe velie icribere cum nuncio Doctoris Appell!, ut fylvaslittcrarum exipectaremus. Ubi venit is nuncius Appel-Ii, folius Jona? litteras Wittembergam ferens , interroga-tu%} Sönngjtu ntd)t Anette? Reipondit: ^cin. <2Bt gebcttSt>en ^evrnV Refpondit: Tßoi. Hoc unum mox queftus'fum Philippo &c. Rogo igitur an Tu non diccrcs meceiTatorem, fi Tibi id a me contigiffct ? Furere iftic &fremere Reges ^ Principes, populos adverfus ChriftumDomini, feiix omen puto} ac multo melius, quam Γι
•κ- ) i·; c &blandirentür. Sequifur eninv. Qui habkat in coelis, ri¬det eos. Hoc autem Principe noftro ridente , non vi¬deo cur nobis flendum fit a facie eorum. Ridet enimnon fui, Ted noflri gra'tia, üt & nös potius fidentes ri-deamus inania iliorum coniilia. Tantum eil opus fide,ne cauiTa iidei fit fme fide. Sed qui cospit hoc opus, iscoepiti certe absque confiiio & iludio nodro. Idem ha-&enus protexit & gubernavit, fupra & praeter confiiiat-ioilra & iludia. Hie ipie eil, qui perficiet & abiöivet,idem extra & ultra nofira coniiiia & iludia, de quo ni¬hil dubico. Scio&certus fum cui credidi, quia potenseil facere fupra quam nos petimus &intclligimlis, etiam-fi Philippus cogitct ac cupiat eum facere infra & inträ i«-uiti confilium, ut beeret ei glorian: Certe fic oportuitficri, Sic feeiflem ego. $fteitr.e$ mu£ ηιφί fgifkn: Sice-go Philippus. ego tft mei &u gering. €<? geiget: Sicego Ero qui Ero. Hoc eil nomen ejus Qui Ero. SÖldtt fif?etηίφί, miJ& tft·/ flifoc·.cuskttö fein, fo tperöen \w$ feimi.Sed hxc verboie iatis. Tu eflo fortis in Domino , &Phiiippum med nomine exhoriare iemper, ne hat DEus,fed pugnet contra iilam innaiam & a diabolo in Paradi-ib inplantatam nobis ambitioriem divinitatis, ea enimnon expediet nobis. Ejegit Adam Paradiib, nos quoqueipia fola exturbat & extra pacem trudit. 9231 ϊ füllen ittemfd)m, tinö ηιφί Q5ott fein. tfl Die ©urnma, n>irDδοφ ηιφί anbete, oDet tft ewig ιιηνφ unD unfev(θξ>Π. V"ale in Chriilo. Ex eremo, ultima Junii 1530.
T. Martinus Luther.
Laus DEO Patri maneat perennis,Fi Iium geUtes celebrent in cevum,Spiritus San£li vigeat per omne,
Gloria? tempus.
r
