321

YANYALI BEDREDDÝN MEHMED

Halvetî / Sünbülî þeyhi Yûsuf Sinan Sün-bülî Efendi (ö. 989/1581); Arapça, Farsça,Türkçe, Yunanca ve Latince yazan, Ýbn Sî-nâ ve Aristo’nun eserlerini tercüme edenYanyalý Esad Efendi (ö. 1143/1731), ÞairÜsküdarlý Sâfî (ö. 1901), Nakþî tarikatýnýnen önemli liderlerinden Þeyh Yûsuf Yan-yavî (ö. 1902), Arapça, Türkçe ve Yunan-ca yazan, bir Yunanca-Türkçe sözlüðü vegramerini tamamlayan Refî Efendi Yan-yavî (ö. 1902), hukukçu ve devlet adamýSava Paþa ve Ali Kemali Aksüt. Ali Emî-rî, Yanya’daki Osmanlý þairleri üzerine birtezkere yazmýþtýr.

BÝBLÝYOGRAFYA :

H. Holland, Travels in the Ionian Isles, Alba-nia, Thessaly, Macedonia &c. during the Year1812 and 1813, London 1815, s. 134-135; F. C. H.L. Pouqueville, Travels in Southern Epirus, Acar-nania, Aetolia, Attica and Peloponesus or Moreain the Years 1814-1816, London 1822, V, tür.yer.;J. Hütz, Beschreibung der europäischen Tür-kei, München 1828, s. 283-284; W. M. Leake,Travels in Northern Greece, London 1835, IV,562-567; F. Miklosich – J. Müller, Acta et Diplo-mata graeca medii aevi, Wien 1875, III, 282-283;G. Weigand, Die Aromunen, Leipzig 1895, s. 154-155; Guy de Chantepleure, La ville assiégée: Ja-nina-October 1912 – Mars 1913, Paris 1913; S.Cirac Estopañán, Bizancio y España: el legadode la basilissa María y de los déspotas Thomany Esaú de Joannina, Barcelona 1943, I; L. Vra-noúsis, Chronika tis Meseonikis kai Tourkokra-tomenis Ipiru, Ioannina 1962; a.mlf., Istorikákai topographiká tou mesaionikoú kástrou tonIoannínon, Ioánnina 1968, s. 37-39; Cronaca deiTocco di Cefalonia (ed. G. Schirò), Roma 1975;Historia e Popullit Shqiptar (ed. Selim Islami –K. Frashëri), Prishtinë 1979, I, 416-417; Ayverdi,Avrupa’da Osmanlý Mimârî Eserleri IV, s. 293-

297; Hamdi Ertuna, Balkan Harbi’nde YanyaSavunmasý ve Esat Paþa, Ankara 1984; D. M. Ni-col, The Despotate of Epirus, 1267-1479, Cam-bridge 1984; K. Fotopoulos, Ta Giannina oi maha-lades to sokákia kai ta toponímia tous me tisistorikis kai laographikis paradóseis kai anék-dota, Athens 1986; J. V. A. Fine, The Late Medi-eval Balkans, Ann Arbor 1987, s. 350-357, 543-554; V. Krapsítis, Istoria ton Ioannínon TH’ aiónasméhri 1913, Athens 1988; S. Lauffer, Griechen-land, Lexikon der historischen Stätten, München1989, s. 285-287; C. Imber, The Ottoman Empire:1300-1481, Ýstanbul 1990, s. 33, 111-113; G. G.Kanetákis, To Kastro: Symvolí stin poleodomikíistoría ton Ioanninon, Athens 1994; J. Strauß,“Das Vilayet Janina 1881-1912-Wirtschaft undGesellschaft in einer geretteten Provinz”, Tür-kische Wirtschafts-und Sozialgeschichte: 1071bis 1920 (ed. H. G. Maier – R. Motika), Wiesba-den 1995, s. 297-313; a.mlf., “Graeco-turcica:die Muslime in Griechenland und ihr Beitrag zurosmanischen Kultur”, Die Kultur Griechenlandsin Mittelalter und Neuzeit, Göttingen 1996, s.325-351; S. I. Dakari, To Nisi ton Ioanninon, At-hens 1996; D. Konstantios, The Kastro of Ioanni-na, Athens 1997; P. Kotzageorgis, “Oi Turkogian-ninotes”, To Islam sta Balkania, Athens 1997,s. 77-87; K. E. Fleming, The Muslim Bonaparte:Diplomacy and Orientalism in Ali Pasha’s Gre-ece, Princeton 1999; M. Kokolakis, To Istero Gi-annotiko Pasaliki, choros, dioikitisi kai plithis-mos stin Tourkokratoumeni Ipeiro (1820-1913),Athina 2003; M. Kordosis, Ta Byzantina Gian-nena, Kastro (poli)-Xokastro, Koinonia-dioikisi-oikonomia, Athens 2003; E. Kanetaki, Othoma-nika Loutro ston Elladiko Horo, Athens 2004, s.182-188; V. Pirsinellas, “Oi omologiés ton Tour-kogianninoton”, Ipeirotika Chroniká, XII, Ioan-nina 1937, s. 160-169; K. Tsouri, “I vyzantinaohyrosi ton Ioanninon”, a.e., XXV (1983), s. 133-157; Archeologikon Deltion, XXXVIII (1983), s.245-249; Melek Delilbaþý, “Selânik ve Yanya’daOsmanlý Egemenliði’nin Kurulmasý”, TTK Belle-ten, LI/199 (1987), s. 75-106; a.mlf., “1564 Tarih-li Mufassal Yanya Livasý Tahrir Defterlerine Gö-re Yanya Kenti ve Köyleri”, TTK Belgeler, XVII/21 (1996), s. 1-40; G. Smyris, “Ta Mousoulmani-ki temeni ton Ioanninon kai i poleodomia tis Ot-homanikis polis”, Ipeirotika Chroniká, XXXIV(2000), s. 9-90; Kåmûsü’l-a‘lâm, VI, 4788-4791;Nazif Hoca, “Yanya”, ÝA, XIII, 358-360; MeropiAnastassiadou, “Yanya”, EI 2 (Ýng.), XI, 282-283.

ÿMachýel Kýel

– —YANYALI BEDREDDÝN MEHMED

(ö. 1146/1733)

Osmanlý matematikçisi.˜ ™

Hayatý hakkýnda kaynaklarda bilgi yok-tur. Yanyalý Esad Efendi’nin oðlu olup Bed-reddin lakabý Bedrî þeklinde de kaydedilir.Medrese tahsilinin ardýndan mülâzemet-le ilmiyeye intisap ettiði anlaþýlmakta (Si-cill-i Osmânî, I, 332), 1146’da (1733) baba-sýndan üç yýl sonra vefat ettiði bilinmek-tedir (a.g.e., a.y.). Babasý gibi aklî ilimler-le uðraþan Bedreddin Efendi daha çok ma-tematikle ilgilenmiþtir.

rekçesiyle suçlayarak sürdüler. Geride çoksayýda cami harabesi ve yýkýlmýþ köy kaldý.1970’lerde bu bölge büyük oranda yerle-þim dýþýydý. II. Dünya Savaþý’nda Yanya’nýnAlman iþgali süresince yahudi azýnlýk yokedildi. 1951’de Yanya’nýn nüfusu 32.315idi. Bunlarýn binlercesi Yanya civarýndaki,1945-1949 Yunan iç savaþýnda General Pa-pagos’un ordusu tarafýndan yýkýlan daðköylerinin ahalisiydi.

1960’tan sonra þehir hýzlýca büyüdü,kýsmen modernleþtirildi. 2007’de 70.000kiþilik nüfusu ile Yanya, Kuzeybatý Yuna-nistan’ýn en büyük merkezi haline geldi.Ortodoks baþpiskoposluðu ve Yunan ordu-sunun bölge komutanlýðý buradadýr. Yüz-yýllar boyunca Yanya gümüþ tel iþlemecili-ðiyle tanýnmýþtýr. Fakat günümüzdeki can-lýlýðý herhangi bir ekonomik etkinlikten de-ðil tamamen tarihî geçmiþinden ve idarîfonksiyonundan kaynaklanýr. Etnoloji vearkeoloji müzelerinin bulunduðu þehir-de Osmanlý döneminden kalma ana tari-hî eserler iyi korunmuþtur. 2008’de HacýMehmed Paþa Camii’ni kuþatan dükkân-lar yýktýrýlmýþ ve eserin restorasyonunabaþlanmýþtýr. Bu caminin dýþýnda ArslanPaþa ve kaledeki Fethiye camileri, minare-si bulunmasa da Tepedelenli Ali Paþa’nýnoðluna ait Veli Bey Medresesi ve Camii,harap bir halde hâlâ ayaktadýr.

Yanya bazý Osmanlý þair ve âlimlerinindoðduðu yerdir: XVI. yüzyýlýn en önemliHalvetî þeyhlerinin hayatýný yazan (Menâ-kýb-ý Þerîf ve Tarîkatnâme, Ýstanbul 1290)

Günümüzde müze olarak kullanýlan Arslan Paþa Camii ve içinden bir görünüþ

43. CÝLT 4. FASÝKÜL (267) 3. Forma / 2. Kontrol23 Kasým 2012

322

YANYALI BEDREDDÝN MEHMED

di’den (veya Mustafa Efendi; bk. Ýzgi, I,301; Ýhsanoðlu v.dðr., Osmanlý Matema-tik Literatürü Tarihi, I, 151, 175), Farsça’yýMolla Müncil’den, felsefe ve kelâm ilimle-rini Akþehirlizâde Ýbrâhim Efendi’den oku-du. Fýndýklýlý Ýsmet ders aldýðý hocalarý ara-sýnda Tatar Abdülhalim Efendi ile Damad-zâde Ahmed Efendi’nin hocasý Seyyid Mus-tafa Efendi’yi de kaydeder.

Tahsilini tamamladýktan sonra Þeyhü-lislâm Ebûsaidzâde Feyzullah Efendi’denmülâzemet alan Esad Efendi (1102/1691)önce Süleyman Aða Dârülhadisi’ne müder-ris oldu (1111/1699); ardýndan sýrasýyla Def-terdar Yahyâ Efendi, Ebtem, Eyüp FerhadPaþa, Mûsýle-i Sahn-ý Semân, EdirnekapýMihrimah Sultan, Murad Paþa-yi Atîk med-reselerinde müderrislik yaptý. Nihayet enyüksek müderrislik pâyesi olan Mûsýle-i Sü-leymâniyye ile Eyüp Sultan Medresesi mü-derrisliðine tayin edildi (1133/1721). Da-ha sonra Galata kadýlýðýna getirildi (1138/1726). Bu sýrada kurulan matbaada basý-lacak eserlerin tashihi için teþkil edilen he-yetin ve tercüme kurulunun üyeleri ara-sýnda yer aldý; ayrýca III. Ahmed’in TopkapýSarayý’nda kurduðu kütüphanede hâfýz-ýkütüb olarak vazifelendirildi. Bu arada pekçok öðrenci yetiþtirdi. Bunlar arasýnda özel-likle oðlu Bedreddin (Bedrî) Mehmed Efen-di, hekim Abbas Vesim Efendi, vak‘anü-vis Hâkim Mehmed Efendi, þair ve hattatSaid Ahmed Efendi dikkat çeken isimler-dir.

Esad Efendi, Lâle Devri’nin en önemliilim ve fikir adamlarýndan biridir. Eserleri,yetiþtirdiði öðrenciler, yaptýðý görevler veözellikle felsefe-mantýk alanýnda Aristo’-nun bazý eserlerini Grekçe’den Arapça’yaçevirip þerhetmesiyle tanýnýr. Bilgi ve bi-rikimiyle ulemâ ve devlet adamlarýnýn tak-dirini kazandý, devrinin âlimleri kendisine“muallim-i sâlis” unvanýný verdi (felsefetarihinde Aristo birinci, Fârâbî ikinci mu-allim olarak anýlýr). Arapça, Farsça yanýn-da Grekçe ve Latince de bilen Esad Efen-di, XVIII. yüzyýlýn ilk çeyreðinde SadrazamDamad Ýbrâhim Paþa’nýn öncülüðünde baþ-latýlan yenileþme hareketleri çerçevesindeGrekçe’den tercüme yapan heyetin baþ-kanlýðýna getirildi. Sadrazamýn ve Þeyhü-lislâm Yeniþehirli Abdullah Efendi’nin is-teði üzerine Aristo’nun bazý eserleriylePorphyrius’un ÎsⳆcî adlý eserini Arap-ça’ya çevirdi. Kaynaklarda Esad Efendi’ninNakþibendiyye tarikatýna mensup âbid vezâhid bir kiþi olduðu belirtilir. VefatýndaNakþibendiyye mensuplarýna tahsis edilen

Edirnekapý’daki Emîr Buhârî Dergâhý ya-kýnýndaki mezarlýða defnedildi.

Yanyalý Esad Efendi’nin çeþitli dilleri bil-mesi onu akran ve emsallerinden üstün ký-lan bir özelliktir. Grekçe’den Arapça’ya çe-viriler yapmýþsa da bunlar, XVII. yüzyýlýnortalarýnda ölen Selânik metropoliti Ioan-nis Kuttinius Efendi’nin Aristo ve Porphyri-us’a ait eserler üzerine yazdýðý þerh ve tel-hislerden ibarettir. Esasen bu eserler IX.yüzyýlda Arapça’ya çevrilmiþ ve üzerlerin-de pek çok çalýþma yapýlmýþtýr. Dolayýsýy-la Esad Efendi mantýk ve fizik alanýna ye-ni bir þey getirmemiþtir. Ioannis Efendi,Ýtalya’nýn Padoa þehrinde tahsil gördüðühalde çok önce orada baþlamýþ olan Rö-nesans’tan, yani ilim ve düþünce hayatýn-daki geliþmelerden habersiz görünmek-tedir. Aksi halde astronomi ve fizik alanýn-daki geliþmeler ortada iken onun Aristofiziði üzerinde çalýþmasýný izah etmek güç-tür. Gerçi Esad Efendi, et-Ta‘lîmü’s-sâlisadýný verdiði Fizika tercümesinde Ioan-nis’in bu çalýþmasýndan faydalandýðýný be-lirtmektedir. Ayrýca bazý ayrýntýlarda ken-disini eleþtirdiði Ýbn Rüþd’e göndermeleryaparsa da bütün bunlar Osmanlý ilim an-

Eserleri. Bursalý Mehmed Tâhir’in ad-larýný verdiði altý eserinden üçünün nüsha-larý bilinmektedir. 1. Þer¼u ba£²i’l-mašå-lâti’l-Öšlîdisiyye. Bedreddin Efendi þer-hin mukaddimesinde bütün açýlarý üçe,daireleri yediye, yaylarý altýya böldüðünü,dönemine kadar çözülemeyen birçok geo-metri problemini çözdüðünü söyler. Geo-metrik çizimler þerhin kenarlarýnda veril-miþtir. Kendi konusunda önemli bir çalýþ-ma olan eserin bazý nüshalarý mevcuttur(Beyazýt Devlet Ktp., nr. 9787 [müellif hat-tý]; Askerî Müze, nr. 3028; SüleymaniyeKtp., Esad Efendi, nr. 2010). 2. Te¦lî¦ü’z-zâviye ve tesbî£u’d-dâßire (Dârü’l-kütü-bi’l-Mýsriyye, Mustafa Fâzýl, Riyâza, nr. 41/7, vr. 65b-66b). 3. £Amelü’l-müsebba£ ve³ayrihî min ×evâti’l-eŠlâ£i’l-ke¦îre fi’d-dâßire (Dârü’l-kütübi’l-Mýsriyye, MustafaFâzýl, Riyâza, nr. 41/8, vr. 67b-68b). Günü-müze ulaþmayan diðer eserleri de þunlar-dýr: Rey¼ânetü’r-rû¼ fî resmi’s-sâ£ât fîma£rifeti’l-evšåt, Ta¼rîrü’l-Menâ¾ýri’l-Öšlîdisî, Þer¼u ƒulâ½ati’l-¼isâb (Os-manlý Müellifleri, III, 257).

BÝBLÝYOGRAFYA :

Sicill-i Osmânî, I, 332; Osmanlý Müellifleri, I,235; III, 257; Brockelmann, GAL, II, 424; Suppl.,II, 632; D. A. King, Fihrisü’l-maŹû¹âti’l-£ilmiy-yeti’l-ma¼fû¾a bi-Dâri’l-kütübi’l-Mý½riyye, Kahi-re 1986, II, 951-952; Cevat Ýzgi, Osmanlý Medre-selerinde Ýlim, Ýstanbul 1997, s. 292-293; Rama-zan Þeþen, MuÅtârât mine’l-maŹû¹âti’l-£Arabiy-yeti’n-nâdire fî mektebâti Türkiyâ, Ýstanbul 1997,s. 733-734; Ekmeleddin Ýhsanoðlu v.dðr., Osman-lý Matematik Literatürü Tarihi, Ýstanbul 1999, I,178-180.

ÿMahmut Kaya

– —YANYALI ESAD EFENDÝ

(ö. 1143/1731)

Osmanlý bilgini ve düþünürü.˜ ™

Kuzeybatý Yunanistan’daki Yanya þeh-rinde doðdu. Asýl adý Mehmed Esad, ba-basýnýn adý Ali, dedesinin adý Osman’dýr.Döneminde Esad Hoca, Esad Efendi ola-rak anýlmýþ, eserlerinde “Yanyavî” nisbesi-ni kullanmýþtýr. Ýlk eðitimini Yanya’da aldý.Buradaki hocalarý arasýnda Yanya müftü-sü Mehmed Efendi ile Ýbrâhim Efendi’ninadlarý anýlýr. Daha sonra Ýstanbul’a gide-rek medrese tahsiline baþladý (1098/1687);ilme karþý arzusu ve üstün zekâsýyla kýsazamanda dikkatleri üzerine çekti. Mantýk vefelsefenin yaný sýra matematik ve astrono-mi de öðrendi. Öklit geometrisinin temeleseri olan Usûl-i Öklîdis’i MüneccimbaþýMehmed Efendi’den, matematik ve astro-nomiyi Tekirdað müftüsü Mehmed Efen-

Yanyalý Esad Efendi’nin ¥âþiye £alâ ݦbâti’l-vâcib adlý ese-

rinin ilk sayfasý (Süleymaniye Ktp., Beþir Aða, nr. 390)