รายงานผลการวจย

เรอง

ภาพจตรกรรมฝาผนงทปรากฏภาพเครองดนตรไทย

ภายในพระอโบสถวดปทมวนารามราชวรวหาร

นางสาวชลดา สดประเสรฐ

รายงานวจยฉบบนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาศลปศาสตรบณฑต

สาขาวชาดนตรไทย ภาควชาดนตร คณะมนษยศาสตร

มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

พทธศกราช ๒๕๕๖

ชลดา สดประเสรฐ ๒๕๕๖ : ภาพจตรกรรมฝาผนงทปรากฏภาพเครองดนตรไทยภายในพระอโบสถวดปทม

วนารามราชวรวหาร

สาขาวชาดนตรไทย ภาควชาดนตร คณะมนษยศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

อาจารยทปรกษา : ผชวยศาสตราจารย ภาคม บารงสข

บทคดยอ

การวจยครงนมวตถประสงคเพอ (๑) เพอศกษาดนตรไทยในสมยรชกาลท ๔ ตามทปรากฎในภาพ

จตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถวดปทมวนาราม (๒) เพอศกษาความหลากหลายทางวฒนธรรมทสะทอน

ผานดนตรในสมยรชกาลท ๔ ตามทปรากฏในภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถวดปทมวนาราม

ประชากรทใชในครงน คอ ภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถวดปทมวนารามราชวรวหาร กลม

ตวอยางในการวจยครงน คอ ภาพจตรกรรมฝาผนงทปรากฏภาพเครองดนตรไทยภายในพระอโบสถวดปทม

วนารามราชวรวหาร โดยใชวธการสมแบบเพาะเจาะจง เนองจากวดปทมวนารามราชวรวหาร เปนวดทสรางขน

ในสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว และในสมยนอาณาเขตแถววดปทมวนารามไดมชาวลาวแถบภาค

อสานอพยบเขามาเมอครงหลงเกดกบฏเจาอนวงศในรชกาลท ๓ ดงนน ภาพจตรกรรมภายในพระอโบสถวด

ปทมวนารามราชวรวหารแหงน ยอมมการปรากฏของภาพเครองดนตรไทยทงแบบทเปนของไทยภาคกลางและ

เครองดนตรไทยภาคอสาน จงสมควรเปนกลมตวอยางในการวจย

ผลการวจยพบวา (๑) ดนตรไทยในสมยรชกาลท ๔ ตามทปรากฎในภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระ

อโบสถวดปทมวนารามราชวรวหาร จากการศกษาพบวา เครองดนตรไทยทงทปรากฎในภาพจตรกรรมฝาผนง

ภายในพระอโบสถวดปทมวนารามราชวรวหาร ไดแก แคน โหมง กลองสองหนาทมลกษณะคลายตะโพน

ระนาดเอก ฆองวง กลองทด ๒ ใบ ฉง ป และตะโพนไทย เมอแบงเครองดนตรตามลกษณะการบรรเลง ไดแก

เครองต และ เครองเปา เมอแบงตามการประสมวง ไดแก วงแคน และ วงปพาทยเครองหา

(๒) ความหลากหลายทางวฒนธรรมทสะทอนผานดนตรไทยในสมยรชกาลท ๔ ตามทปรากฎในภาพจตรกรรม

ฝาผนงภายในพระอโบสถวดปทมวนารามราชวรวหาร จากการศกษาพบวา วฒนธรรมทสะทอนจากภาพเครอง

ดนตรไทยทปรากฏในภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถวดปทมวนารามราชวรวหาร ไดแก วฒนธรรม

ของชาวลาว คอการทชาวลาวไดนาแคนเขามาเมอครงอพยบมาอาศย ณ บรเวณถนแถบน หลงจากเกดกบฏเจา

อนวงศ และ วฒนธรรมไทย คอเครองดนตรไทยและวงปพาทยเครองหาทปรากฏอยในภาพสวนจตรลดาวน

อทยาน สองสงน เปนเครองแสดงใหเหนไดชดเจนอยางยงวา ในสมยรชกาลพระบาทสมเดจพระจอมเกลา

เจาอยหว บรเวณวดปทมวนารามแหงน มสองวฒนธรรมทผสมผสานกนอย

กตตกรรมประกาศ

ในการทาวจยครงนสาเรจลลวงไปไดดวยความอนเคราะหของบคคลหลายทาน ซงไมอาจจะนามากลาว

ไดทงหมด ซงผมพระคณทานแรกทผวจยใครขอกราบพระคณคอผชวยศาสตราจารยภาคม บารงสข ผซงเปน

อาจารยสอนวชาระเบยบและวธวจย ใหคาปรกษาและคาแนะนาอยางดมาโดยตลอด และพระอาจารยทวดปทม

วนารามราชวรวหาร ทอนญาตใหยมหนงสอของทางวดเพอใชในการศกษาในครงน

ขอกราบขอบพระคณ ครบาอาจารยทกทานทไดสงสอนศษยใหเปนผมความรความสามารถจนถงทก

วนน ถงแมวาศษยจะดอ จะเกเรไปบาง พวกทานกชวยกนประคบประคอง อบรมสงสอน และหวงดตอศษย

เสมอมา

ขอขอบคณเพอนๆ พๆ นองๆ ทกคนในสาขาวชาดนตรไทย ทคอยชวยเหลอกนและรกกนเสมอมา

บางครงอาจจะทะเลาะกนบาง เขาใจผดกนบาง แตกยงรกกนเหมอนเดม

สดทายน ขอกราบขอบพระคณอยางสงทสดตอคณพอ คณแม ทเลยงดลกคนนใหเตบโตขนดวยความ

รกความอบอน คอยชวยเหลอ และเปนกาลงใจใหลกไดกาวผานอปสรรคทงปวงได และขอบใจนองสาวของพท

ชวยเหลอพเมอยามพปวยในระหวางการทาวจยคอยเปนกาลงใจใหพเสมอมา

นางสาวชลดา สดประเสรฐ

๒๒ กนยายน ๒๕๕๖

ค าน า

รายงานวจยเลมนเปนสวนหนงของวชาระเบยบและวธวจย (๐๑๓๘๕๔๙๑) ของสาขาวชาดนตรไทย

ภาควชาดนตร คณะมนษยศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร ปการศกษา ๒๕๕๖ ซงเปนผลจากการศกษาจาก

การเกบขอมล การสงเกตภาพจตรกรรมฝาผนงทปรากฎภาพเครองดนตรไทยในพระอโบสถวดปทมวนารามราช

วรวหาร เพอเปนแหลงขอมลสาหรบศกษาดนตรไทยและความหลากหลายทางวฒนธรรมในสมย

พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวอกแหลงหนง

ผจดทาหวงเปนอยางยง รายงานวจยเลมนจะเกดประโยชนแกผทนาไปศกษาเปนอยางยง และเปนแรง

บนดาลใจใหผอนไดทาการวจยเกยวกบภาพจตรกรรมฝาผนงอนทรงคณคาทมอยในประเทศไทยและเกดความ

หวงแหนในศลปะวฒนธรรมของไทยเพอใหคงอยสบกาลนาน

นางสาวชลดา สดประเสรฐ

นสตชนปท ๔

สาขาวชาดนตรไทย ภาควชาดนตร

คณะมนษยศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

สารบญ

หนา

บทคดยอ

กตตกรรมประกาศ

คานา

บทท ๑ บทน า

ความสาคญและความเปนมา ๑

วตถประสงคของการวจย ๖

ประโยชนทคาดวาจะไดรบ ๖

ขอบเขตของการวจย ๖

วธการดาเนนการวจย ๖

ระยะเวลาในการทาวจย ๗

นยามศพทเฉพาะ ๗

บทท ๒ เอกสารและวรรณกรรมทเกยวของ

๑. ความหมายของจตรกรรมฝาผนง ๘

๒. ความหมายของพระอโบสถหรอโบสถ ๑๑

๓. ประวตวดปทมวนารามราชวรวหาร ๑๖

๔. ความหมายของเครองดนตรไทย ๒๔

สารบญ (ตอ)

หนา

๕. ประเภทของเครองดนตรไทย ๒๖

๕.๑ เครองดด ๒๖

๕.๒ เครองส ๒๘

๕.๓ เครองต ๓๐

๕.๔ เครองเปา ๓๔

๖. การประสมวงดนตรไทย ๓๖

๖.๑ วงปพาทย ๓๖

๖.๒ เครองสาย ๕๐

๖.๓ วงมโหร ๕๔

๗. ดนตรในสมยรชกาลท ๔ ๗๐

๘. งานวจยทเกยวของ ๗๖

บทท ๓ วธด าเนนการวจย ๗๙

ประชากรและกลมตวอยาง ๗๙

การคนควารวบรวมขอมล ๘๐

เครองมอทใชในการวจย ๘๒

วธการเกบรวบรวมขอมล ๘๒

สารบญ (ตอ)

หนา

การวเคราะหขอมล ๘๓

บทท ๔ ผลการวเคราะหขอมล ๘๔

การศกษาภาพเครองดนตรไทยในสมยรชกาลท ๔ ตามทปรากฏ

ในภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถวดปทมวนาราม ๙๒

การศกษาความหลากหลายทางวฒนธรรมทสะทอนผานภาพเครอง

ดนตรไทยในสมยรชกาลท ๔ ตามทปรากฏในภาพจตรกรรมฝาผนงภายใน

พระอโบสถวดปทมวนาราม ๙๘

บทท ๕ สรปผล อภปรายผล ขอเสนอแนะ ๙๙

สรปผล ๙๙

อภปรายผล ๑๐๐

ปญหาและอปสรรค ๑๐๑

ขอด ๑๐๑

ขอเสย ๑๐๒

ขอเสนอแสนะ ๑๐๒

บรรณานกรม ๑๐๓

สารบญ (ตอ)

หนา

ภาคผนวก

ภาคผนวก ก สถาปตยกรรมภายในวดปทมวนารามราชวรวหาร ๑๐๘

ภาคผนวก ข แผนทวดปทมวนาราม ๑๑๖

ภาคผนวก ค ประวตผวจย ๑๑๘

สารบญตาราง

ตารางท หนา

๑ ตารางแสดงเครองดนตรไทยทปรากฏบนภาพจตรกรรมฝาผนง

ภายในพระอโบสถวดปทมวนารามราชวรวหาร ๙๗

๒ ตารางแสดงวงดนตรไทยทปรากฏบนภาพจตรกรรมฝาผนงภายใน

พระอโบสถวดปทมวนารามราชวรวหาร ๙๗

สารบญภาพ

ภาพท หนา

๑ ภาพภายในพระอโบสถวดปทมวนารามราชวรวหาร ๘๔

๒ ภาพเมองสทสสนนคร ๘๗

๓ ภาพจตลดาวนอทยาน ๘๗

๔ ภาพปารสกวนอทยาน ๘๘

๕ ภาพมสสกวนอทยาน ๘๘

๖ ภาพนนทวนอทยาน ๘๙

๗ ภาพสระบวในกงงาชางเอราวณ ๘๙

๘ ภาพสงฆกรรมพธในพระวนย ๙๐

๙ ภาพวถชวตชาวบานในสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว ๙๐

๑๐ ภาพจตรกรรมบนประตพระอโบสถ ๙๑

๑๑ ภาพจตรกรรมบนบานหนาตางพระอโบสถ ๙๑

๑๒ ภาพฝาผนงทเกยวกบวนยสงฆ ๙๒

๑๓ ภาพฝาผนงทเกยวกบวนยสงฆ ๙๓

๑๔ ภาพฝาผนงทเกยวกบวนยสงฆ ๙๔

๑๕ ภาพจตรกรรมสวนจตรลดาวนอทยาน ๙๕

๑๖ ภาพจตรกรรมสวนจตรลดาวนอทยาน ทปรากฏภาพเครองดนตรไทย ๙๖

สารบญภาพ (ตอ)

ภาพท หนา

๑๗ ภาพพระอโบสถวดปทมวนารามราชวรวหาร ๑๐๙

๑๘ ภาพดานขางพระอโบสถวดปทมวนารามราชวรวหาร ๑๑๐

๑๙ และ ๒๐ ภาพซมประตและหนาตางพระอโบสถวดปทมวนารามราชวรวหาร ๑๑๐

๒๑ ภาพพระวหารวดปทมวนารามราชวรวหาร ๑๑๑

๒๒ ภาพภายในพระวหารวดปทมวนารามราชวรวหาร ๑๑๒

๒๓ ภาพหนาบนพระวหารวดปทมวนารามราชวรวหาร ๑๑๒

๒๔ และ ๒๕ ภาพซมประตและหนาตางพระวหารวดปทมวนารามราชวรวหาร ๑๑๓

๒๖ ภาพพระเจดยวดปทมวนารามราชวรวหาร ๑๑๓

๒๗ ภาพหอระฆงและหอกลองวดปทมวนารามราชวรวหาร ๑๑๔

๒๘ ภาพแผนทวดปทมวนารามราชวรวหาร ๑๑๗

สารบญแผนผง

แผนผงท หนา

๑ แผนผงแสดงตาแนงภาพจตรกรรม

ในพระอโบสถวดปทมวนารามราชวรวหาร ๘๖

๑

บทท ๑ บทน า

ความเปนมาและความส าคญของโครงการ

จตรกรรม เปนวชาทใชการวาดเขยนสรางสรรคผลงานออกมา จงวชาพนฐานและเปนวชาทสาคญของ

วชาศลปะในแขนงอนๆ เนองจากจะตองใชการวาดเพอเปนแบบรางหรอเปนตนแบบในการสรางผลงาน จตรกร

จงเปนผถายทอดอารมณ ความรสก หรอเรองราวตางๆผานจตรกรรมเพอใหผอนไดเหน ไดร และไดเขาใจภาพ

เหลานน ราชบณฑตยสถาน(๒๕๕๐:๒๒๕)ใหความหมายของจตรกรรมไววา “จตรกรรม คอ ศลปะประเภท

หนงในทศนศลป เกยวกบการเขยนภาพภาพ วาดภาพ ซงเปนวชาพนฐานของชางวชาศลปะประเภทตางๆ การ

เขยนภาพแสดงออกโดยการใชเสน ส แสง เงา ผว รปแบบและองคประกอบเปนภาพทถายทอดจากความรสกนก

ตดและศรทธาของชางเขยนออกมาเปนรปธรรม จตรกรรมเกดจากการเขยนดวยดนสอ หมก สน า สฝ น สน ามน

เขยนดวยเสนทอง เสนเงน หรอปดทองคาเปลว ในการเขยนอาจเขยนดวยสเดยวทเรยกวา เอกรงค หรอหลายสท

เรยกวา พหรงค เขยนเปนลายเสนหรอระบายสลงบนวสดตางๆ เชน กระดาษ ผา ไม งา เงน ทอง กระจก กระ

เบอง เครองดนเผา หน ผนงปน”

จตรกรรมฝาผนง เปนภาพเขยนทมคณคา ใชบอกเลาเรองราวตางๆมากมาย และเปนจตรกรรมทเปนสอ

อนแพรหลาย เปนของสาธารณะ ไมมผใดเปนผครอบครองตายตว แตนาเสยดายทผคนทพบเหนมองไมเหนถง

คณคาของจตรกรรมเหลานน สมชาต มณโชต (๒๕๒๙: ๑๑) ไดกลาวไววา “จตรกรรมทนยมเขยนบนฝาผนง

เปนงานจตรกรรมขนาดใหญ อยทนทาน เปนสาธารณะ ไมอยในครอบครองของบคคลเปนสวนเฉพาะ จตร-

กรรมฝาผนงไทยทนยมทากนมาตงแตสมยโบราณในยคสมยตางๆ สวนใหญเปนเรองราวเกยวกบพทธศาสนา

วรรณคด เปนสงสะทอนใหเหนถงชวตความเปนอย การแตงกายและเหตการณทางประวตศาสตร ดวยเหตผล

ดงกลาวภาพจตรกรรมไทย จงจดเปนขอมลหรอหลกฐานขนตนทใชเปนขอมลในการศกษาเรองราวของอดตได

จตรกรรมไทยจงมคณคาทงทางจตรกรรม ประวตศาสตร โบราณคด คตความเชอ เปนมรดกทางวฒนธรรมของ

ชาตทสาคญอยางหนง ทควรไดรบการดแลรกษาไว”

เมอกลาวถงงานจตรกรรมไทยทดนน สงทตองคานงถงคอ ตองเปนจตรกรรมทมเนอหาสาระและม

ความหมายทด ใชสหรอวสดทดเพอความคงทน และการจดวางองคประกอบอยางลงตว ดงท ปราณ

๒

(๒๕๕๑:www.bloggang.com) ไดเขยนลงบนเวบไซตไววา “งานจตรกรรมไทยทดหรองานจตรกรรมทม

คณภาพ ประกอบดวย

๑.การมเนอหาทด เปนมงคล แสดงออกทางพทธศาสนา เปนมงคล และเปนรปชวตประจาวน รามเกยรต เทอด

ทณบคคล แสดงออกถงจตใจและกศลทด

๒.มการใชวสดชนดทาใหชนงานอยไดนาน มงานหลายชนทสวยทดแตใชวสดไมดทาใหนานไปสเพยนหรอ

หลดรอนเมอนานไป

๓. มการจดภาพทดสวยงามลงตวแบงเปนยอยไดดงน

- พนทงาม คอมการจดวางภาพอยางลงตวสดสวนของภาพถอวาเปนหลกใหญของภาพเนองจากเปนสวนสาคญ

หลกแตชางเขยนสวนใหญมกละเลยทสดคอมองรายละเอยดมากกวาโครงรวม

- สถาปตยกรรมงาม คอเขยนถกตองตามหลกแบบแผนและตรงสมย ซงขอนเหนอยหลายครงและเสยใจกบบาง

แหลงความรวาดภาพเรองงานเสยกรง กลบเขยนภาพปราสาทราชวงแบบรตนโกสนทร ซงผเขยนอาจไมทนคด

ทาใหผดเพยนไป (อนสถาปตยกรรมไทยโบราณนนเกดจากการตดทอนจากลกษณะของจรงมาตดทอนเอาสวน

ไมงามออก อนนจะอธบายละเอยดอกทในคราวหนา)

- ตวละครหรอตวภาพงาม หมายถงสดสวนงามดแลวสมสวนมอเทาไมโตหรอเลกจนเกนไป มทาทางหรอนาฎ

ลกษณงามทศทางหรอทาทางสวยตามทาคร ตาเหนงยศ ศกดนาถกตอง เชนภาพกษตรยจะอยสงกวาอามาต

- เสนงาม เสนงามคอ การตดเสนตวละคร งามไดความรสกไมจาเปนตองปราณตแตไดอารมณความรสก

- เครองประกอบงามถกตอง เชนเครองแตงกาย เครองยศ

- เครองสง ราชรถ เครองราชปโภคและเครองบชางาม

- ธรรมชาตงาม คอตนไมงามถกตองทงแบบธรรมชาตและแบบประดษฐตามจรงแลวจตรกรรมไทยนนมไดเอา

ตามธรรมชาตมาทงหมดเพยงแตคดเอาความงามและทงความไมงามออกไปและเอาเสนทงามออนชอยใส

ประดษฐลงไป

๓

- สตวงาม คอตวภาพสตวทเปนสตวธรรมชาตเชนกระรอก ผเสอ ชาง มา ววควาย และ สตวประดษฐ เชนสตว

หมพานต

- สสรรงาม ตวสนมนวลไมฉดฉาดกลมกลนและโครงสไปดวยกนได สไมเปนการตน สนนจะตองนอมนาความ

สงบแกผดมอยหลายแหงในปจจบนชอบเขยนเปนการตน

- ตวลายงามในบางงานจตรกรรมจะมตวลายประกอบบางเชนกนก หรอแมลายตางๆ มขนากพอด ทาใหสงเบา

ลอย ไมรกมากจนทาลายตวภาพ

- กรอบงาม อนนเปนสวนเสรมการวาดภาพสวยแลวกรอบทดทาใหภาพเขยนดดดวย

ปญหาทพบในจตรกรรมฝาผนงในทกท นนคอ ภาพจตรกรรมชารดเสยหาย ภาพหลดลอกบาง ภาพส

จางบาง เหลาน สวนใหญเกดจากความชนจากนาใตดนขนมาตามผนง และพนผนงแตกกะเทาะออกมา ดงทชมพ

นช พงษประยร ไดกลาวไวในหนงสอจตรกรรมไทย (๒๕๒๑:๑) วา “ทงนประเทศไทยมอากาศชนในบางฤด

ซงทาใหพนผนงไดรบความชน จงทาใหภาพจตรกรรมทเขยนไวมสจางลงไป บางทพนปนทฉาบไวพองอดขน

แลวแตกราวและกระเทาะออกมา ภาพทเขยนไวกสญไปดวย ขอรายยงกวานกคอปลอยใหหลงคาโบสถรวน าฝน

ไหลลงมาเปยกภาพเกดความเสยหายขน”

จตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถวดปทมวนาราม แบงเปนสองสวนคอ สวนบนเหนอบานหนาตาง

ขนไปเปนภาพจตรกรรมเกยวกบสวนทอยบนสวรรคชนดาวดงส และสวนหองหวางบานหนาตางแตละหองเปน

ภาพเกยวกบวนยสงฆและเปนภาพบอกเลาเรองราววถชวตของผคนในสมยนน มทงชาวไทยและชาวลาว สมย

กอนละแวกนนเปนชมชนของชาวลาวทไดอพยบมาจากภาคตะวนออกเฉยงเหนอตามทปรากฏอยในเวบไซตวด

โพธชย (พระอารามหลวง) (๒๕๕๖:www.watphochai.net)ทวา “สมเดจองคนอยไดอพยพ(เกณฑ)คน ลาวท

เดนทางมาอยกรงเทพฯในชวงทมการกวาดตอนคนลาวเขากรงเทพฯโดย เฉพาะชาวอบลราชธานใหไปอาศยอย

ทวดปทมวนารามเพอใหเปนผอปฎฐากวดแสะสรางวดเมอสรางเสรจกนมนตพระลาว (อสาน)ท จาวดอยทวด

บวรนเวศวหารไปจาพรรษาทวดปทมวนารามทงนกเพอให ชาวลาวอสานทไปอยกอนไดมทพงและเขาไดกบ

พระอสานทนมนตไปอย” และภาพจตรกรรมมคาอธบายใตภาพทกภาพ แตนาเสยดายทคาอธบายเหลานน

บางสวนไมสมบรณ ทาใหไมทราบความหมายของภาพเหลานนอยางแทจรง

๔

จตรกรรมภายในพระอโบสถวดปทมวนารามนน บางสวนเกดการหลดลอกและขอความบางตอนใต

ภาพลางเลอนและขาดหายไป เนองจากความชนของผนงททาใหภาพลางเลอน และปนทผนงปดขนมาแลว

กะเทาะออก ทาใหภาพบางสวนขาดหายไป อกทงเกดจากเหตสวสยเนองจากพระอโบสถถกไฟไหมเมอครงป

พ.ศ. ๒๕๑๕ ดงท น. ณ ปากนา (๒๕๓๙: ๑๑)ไดใหขอมลไววา “เรองราวทเขยนบนฝาผนงพระอโบสถวดปทม

วนารามเปนเรองราวชวตความเปนอยของผคนสมยนน รวมทงภาพทวทศน และภาพวดวาอารามตางๆ นา

เสยดายวาอโบสถหลงนถกไฟไหมเสยหายไปครงหนง เมอ พ.ศ. ๒๕๑๕ ภาพทเขยนขนปจจบนจงเปนของททา

ขนใหม คงเหลอจตรกรรมของเกาสมยรชกาลท ๔ บนผนงพระวหารซงสวนใหญเขยนเรองแปลกไปกวาแหง

อนๆทง หมด คอแทนทจะเขยนภาพทศชาต หรอพทธประวต หรอ ปฤศนาธรรม และชาดกตอนอนๆ กลบเขยน

เรองศร-ธนญชย โดยมเรองราวตอเนองกนไปตลอดทกผนง”

จากการศกษาคนควาขอมล ผวจยไดศกษาแนวทางการวจยทเกยวกบการศกษาจากภาพจตรกรรมฝาผนง

ในแงมมความรตางๆเพอเปนแนวทางในการวจย โดยผวจยไดรวบรวมขอมลทเกยวกบงานวจยดงกลาว มดงน

๑. เสมอ อนรตนวชยกล (๒๕๓๘:บทคดยอ) ไดทาการศกษาเครองแตงกายจากภาพจตรกรรมฝาผนง

โบสถ วดหนาพระธาต อาเภอปกธงชง จงหวดนครราชสมา พบวา “จตรกรไดแรงบนดาลใจการสรางภาพจตร-

กรรมฝาผนงทปรากฏบนผนงพระอโบสถวดหนาพระธาต อาเภอปกธงชง จงหวดนครราชสมาจากอทธพลการ

สรางศลปกรรมตามศลปะรตนโกสนทร ตามความเชอทางพระพทธศาสนาในเรองของชาดก การจดวางแผนบน

ฝาผนงพระอโบสถกาหนดพนทในระดบสายตาขนไปจนถงกรอบฝาผนงดานบน เรองราวของชาดกจะถกแบง

ออกเปนเรองๆดวยเสนสนเทาหรอแบงดวยแนวของภาพสงกอสรางและแนวของภาพธรรมชาต ซงเปนสวน

ประกอบของภาพเขยนนน ในสวนทวางระหวางภาพแตละตอน จตรกรไดสอดแทรกภาพเขยนทสะทอนใหเหน

รปแบบทางสงคมและวฒนธรรมชาวบาน การแตงกายของภาพบคคลแสดงใหเหนวถชวตเกยวกบสถานภาพ

ทางสงคมของชาวพทธ ทอยภายใตการปกครองระบอบกษตรย แวดลอมดวยประชาชนในทองถนทประกอบ

เกษตรกรรม”

๒. กฤษณศกด กณฐสทธ (๒๕๒๗:บทคดยอ) ไดทาการศกษาสภาพชวตความเปนอยของคนไทยสมย

รชกาลท ๓ จากภาพจตรกรรมฝาผนงภายในกรงเทพมหานคร พบวา “ชวตความเปนอยของคนไทยในสมย

รชกาลท ๓ โดยทวๆไปยงคงมความเปนอยแบบดงเดมเหมอนเมอครงในอดตสมยสโขทยและสมยอยธยา ซง

๕

เปนลกษณะของความเปนอยแบบไทยโบราณทไมไดเปลยนแปลงไปจากเดมมากนก ทงนเพราะความอดม

สมบรณของสภาพแวดลอมทางธรรมชาตทยงเอออยเปนอนมาก ซงคนไทยในสมยนนรจกปรบดวยใหเหมาะ

สมกบสภาพแวดลอมไดเปนอยางด และประชาชนสวนใหญยงคงยดมนปฏบตตามคาสอนในพระพทธศาสนา

อยางเครงครด ปญหาดานสงคมและสภาพแวดลอมจงไมปรากฏผลกระทบตอสงคมไทยในสมยนนอยางทกาลง

ประสบกนอยในสภาพสงคมไทยปจจบน

๓. ชยชาญ จารกลส (๒๕๔๘:บทคดยอ) ไดทาการศกษาพระอนทร ซงเปนรปแบบและคตความเชอใน

จตรกรรมฝาผนงของหอไตรวดระฆง พบวา “เรองราวประวตพระอนทร - มฆมานพจากชาดกและวรรณกรรม

เรองอนทมมาตงแตสมยอยธยาตอนตนลวนแลวแตมผลตอแนวความคดในเรองพระอนทรโดยมการเชอมโยง

กบเรอง ความเปนสมมตเทวราชาของพระมหากษตรยไทย และปรากฏความชดเจนอยางมากในสมยของพระเจา

ปราสาททอง สวนการศกษาขอสนนษฐานการเขยนประวตพระอนทร - มฆมานพ ในหอนอนของหอไตรวด

ระฆงโฆสตารามนน นาจะเปนการทพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกทรงอางถงอดมการณ หรอพระ

ราชปณธานในการอปถมภและดแลพระพทธศาสนาอยโดยตลอดตงแตเรมสรางกรงรตนโกสนทร เปรยบเทยบ

พระอนทรทรงเปนองคอปถากของพระพทธเจา หรอ พระพทธศาสนา ซงเปรยบเทยบไดกบพระมหากษตรย

ของไทย ททรงเปนองคอครศาสนปถมภในพระพทธศาสนา

เมอไดสบคนขอมลเกยวจตรกรรมภายในพระอโบสถวดปทมวนารามราชวรวหารมาขางตนแลวนน จง

เปนทนาสนใจอยางยงในการศกษาภาพจตรกรรมเหลานน โดยเฉพาะภาพจตรกรรมทเกยวของกบดนตรไทย

เพอสะทอนใหเหนถงดนตรไทยในสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว นอกจากจะไดรในเรองความ

หลากหลายทางวฒนธรรมทางดนตรแลวนน ยงสะทอนสภาพสงคมในสมยรชกาลท ๔ ไดอกดวย และการศกษา

ในเรองดงกลาวจาตองอาศยการสงเกตเปนหลก ประกอบกบการศกษาคนควาขอมลเกยวกบความหมายของจตร

กรรมฝาผนง เครองดนตรและวงดนตรไทย ดนตรในสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว และขอมล

เกยวกบวดปทมวนาราม เพอความถกตองและชดเจนในกระบวนการวจยตอไป

๖

วตถประสงคของการวจย

๑. เพอศกษาดนตรไทยในสมยรชกาลท ๔ ตามทปรากฎในภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถวดปทมวนา

ราม

๒. เพอศกษาความหลากหลายทางวฒนธรรมทสะทอนผานดนตรในสมยรชกาลท ๔ ตามทปรากฎในภาพ

จตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถวดปทมวนาราม

ประโยชนทคาดวาจะไดรบ

๑. ไดรถงดนตรไทยในสมยรชกาลท ๔ตามทปรากฎในภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถวดปทมวนาราม

๒. ไดรถงความหลากหลายทางวฒนธรรมทสะทอนผานดนตรไทยในสมยรชกาลท ๔ ตามทปรากฎในภาพ

จตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถวดปทมวนาราม

ขอบเขตของการวจย

๑. รปแบบการวจย : รปแบบเชงคณภาพ ใชการพรรณนาวเคราะห

๒. ประชากร : ภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถ วดปทมวนารามราชวรวหาร

๓. ขอบขายเนอหาสาระ : วเคราะหเฉพาะภาพจตรกรรมฝาผนงทมภาพเครองดนตรไทยปรากฏ

๔. เครองมอทใช : แบบสงเกต

วธการด าเนนการวจย

๑. สบคนขอมลจากเอกสารทเกยวของ

๗

๒. ตดตอสานกงานวดปทมวนารามราชวรวหารเพอขออนญาตใชสถานทในการทาวจย

๓. เกบขอมลภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถวดปทมวนารามราชวรวหาร โดยมวธการดงน

- ทาการสงเกตภาพจตรกรรมฝาผนง

- ทาการบนทกขอมลภาพจตรกรรมฝาผนง

- ทาการบนทกภาพภาพจตรกรรมฝาผนง

๔. รวบรวมและวเคราะหภาพจตรกรรมฝาผนงทปรากฏภาพเครองดนตรไทย ดงน

๔.๑ ชอของภาพจตรกรรม

๔.๒ รายละเอยดและเนอหาของภาพจตรกรรม

๔.๓ ปญหาทพบของภาพจตรกรรม

๔.๔ เครองดนตรไทยทปรากฏในภาพจตรกรรม

๔.๕ การประสมวงดนตรไทยทปรากฏในภาพจตรกรรม

๔.๖ ความหลากหลายของวฒนธรรมทปรากฏในภาพจตรกรรม

ระยะเวลาการวจย

เรมศกษาตงแต ๑๐ มถนายน ๒๕๕๖ – ๒๓ กนยายน ๒๕๕๖

นยามศพทเฉพาะ

-

๘

บทท ๒ เอกสารและวรรณกรรมทเกยวของ

การศกษาภาพจตรกรรมฝาผนงทปรากฏภาพเครองดนตรไทยภายในพระอโบสถวดปทมวนารามราช

วรวหาร ไดศกษาเอกสารและวรรณกรรมทเกยวของ เพอใชเปนแนวทางในการวจย ดงน

๑. ความหมายของจตรกรรมฝาผนง

๒. ความหมายของพระอโบสถหรอโบสถ

๓. ประวตวดปทมวนารามราชวรวหาร

๔. ความหมายของเครองดนตรไทย

๕. ประเภทของเครองดนตรไทย

๖. การประสมวงดนตรไทย

๗. ดนตรไทยสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว

๘. งานวจยทเกยวของ

๑. ความหมายของจตรกรรมฝาผนง

จตรกรรมฝาผนง เปนภาพเขยนทมคณคาบนผนงถา ผนงกออฐฉาบปน ผนงไม หรอเพดาน จตรกรรม

ในเมองไทยสมยกอนประวตศาสตรนน เขาใจวาเขยนขนตามความเชอของหมชนในสมนนน ตอมาเมอชน

บางสวนไดรบพระพทธศาสนาจงไดรบศลปะการเขยนจตรกรรมฝาผนงผานทางศาสนาดวย (ราชบณฑตยสถาน

,๒๕๕๐: ๒๒๗)

จตรกรรมฝาผนง เปนจตรกรรมทเขยนลงบนโครงสรางของตวอาคาร เชน ฝาผนง เพดาน เสา คอสอง

ขน คาน และบานประต หนาตาง เปนตน จตรกรรมเหลานจะปรากฏอยตามวดวาอารามตางๆ ทงภายในพระ

อโบสถ พระวหาร ศาลา หอไตร กรในพระเจดยหรอพระปรางค และตามกฏตางๆ เรองทเขยนสวนมากจะเปน

๙

เรองพทธประวต เทพชมนม ไตรภมชาดก วรรณกรมมทางศาสนา ปรศนาธรรม ตานาน นทานพนบาน พระราช

พธ ประเพณ และเหตการณสาคญตางๆ ฯลฯ (ปรชา เถาทอง,๒๕๔๘: ๑๕)

จตรกรรมไทยหรอภาพเขยนสของไทยแตโบราณ นยมเขยนกนไวเปนพทธบชาตามผนงโบสถ วหาร

และศาลาการเปรยญ ในคหาภายในองคพระปรางค และพระสถปเจดย และทผนงถาซงเรยกกนวา “จตรกรรมฝา

ผนง” หรอ Mural Painting อนมอยในทองทตางๆ หลายแหงในประเทศไทย และทเขยนลงในสมดไทย เชน

สมดเรองไตรภม เปนตนนน นอกจากจะมคณคาทางหลกวชาและเปนแบบอยางศลปะในตวของมนเองแลว ยง

เปนหลกฐานสาคญอกอยางหนง เทากบจารกไว ซงเรองราวอนเปนความรสองใหเหนความเปนไปทาง

ประวตศาสตรโบราณคด ลทธศาสนา และจารตประเพณอนมมาแตโบราณไดเปนอยางด (ชมพนท พงษประยร

,๒๕๑๒:๑)

จตรกรรมทนยมเขยนบนฝาผนง เปนงานจตรกรรมขนาดใหญ อยทนทาน เปนสาธารณะ ไมอยใน

ครอบครองของบคคลเปนสวนเฉพาะ จตรกรรมฝาผนงไทยทนยมทากนมาตงแตสมยโบราณในยคสมยตางๆ

สวนใหญเปนเรองราวเกยวกบพทธศาสนา วรรณคด เปนสงสะทอนใหเหนถงชวตความเปนอย การแตงกายและ

เหตการณทางประวตศาสตร ดวยเหตผลดงกลาวภาพจตรกรรมไทย จงจดเปนขอมลหรอหลกฐานขนตนทใช

เปนขอมลในการศกษาเรองราวของอดตได จตรกรรมไทยจงมคณคาทงทางจตรกรรม ประวตศาสตร โบราณคด

คตความเชอ เปนมรดกทางวฒนธรรมของชาตทสาคญอยางหนง ทควรไดรบการดแลรกษาไว คณคาของ

จตรกรรมไทยโดยทวไปอาจแยกพจารณาไดเปน ๒ นย คอ คณคาทางเรองราว และคณคาทางรปทรง (สมชาต

มณโชต, ๒๕๒๙: ๑๑)

จตรกรรมฝาผนง หรอทเรยกวา ภตตจตรกรรม เปนกรรมวธเขยนสฝ นผสมกาวบนผนง(Tempera) นยม

เขยนประดบตามฝาผนงโบสถ วหาร และในซมพระพทธรปทประดบตามสถปเจดย จตรกรรมฝาผนงเปนงาน

๑๐

ศลปะทมคาเปนอยางยงทมมาตงแตโบราณกาลและในปจจบนกยงปรากฏอยตามวดวาอารามตางๆ จตรกรรม

เหลานทาขนเพอการศาสนาแทบทงสน (พระพงศ สขแกว, ๒๕๔๙: ๒๙-๓๐)

จตรกรรมฝาผนงของไทยสวนใหญ มกนยมเขยนตามฝาผนงพระอโบสถ พระวหาร หรอตามกร

เรองราวทเขยนมกเปนเรองพทธประวต หรอชาดกตางๆ

สมยอยธยาตอนตนนยมใชสฝ นผสมกบกาวธรรมชาตทาจากยางมะขวด หรอยางไมอนๆ พกนใชขน

สตวหรอเอาเปลอกไม เชนเปลอกกระดงงามาทบปลายใหแตกเปนฝอย สทใชคอ เขมาดา ปนขาว และดนเหลอง

ภาพทเขยนคอพระพทธรปนงเรยงกนเปนแถวประทบอยใตโพธบลลงก สมยอยธยาตอนกลางใชสมากขน และ

เขยนภาพเทพชมนมแทนทพระพทธรป

ภาพฝาผนงไทยนยมเขยนลงบนผนงแหง คอเตรยมพนและทาปนขาวไวแลว สวนจตรกรรมฝาผนงของ

ยโรปมกเขนยนลงบนปนเปยกเรยกวาเฟรสโกแมถกน ากไมลอก และกะเทาะ เหตนทาใหจตรกรรมฝาผนงของ

ไทยชารดงายมอายไมนาน เนองจากความชนของอากาศ และนาทผนงดดมาจากดน (น. ณ ปากนา,๒๕๒๑:๗๕)

จตรกรรมทตดทหรอจตรกรรมฝาผนง เปนจตรกรรมทเคลอนทไมได เพราะเขยนลงบนโครงสรางของ

ตวอาคาร เชน ฝาผนง เพดาน เสา คอสอง ขอ คาน และบานประตน หนาตาง เปนตน จตรกรมเหลานมอยตามวด

วาอารามตางๆ มกจะพบเขยนอยท อโบสถ วหาร ศาลา หอไตร กรในเจดย หรอพระปรางค และตามกฏตางๆ

เรองทเขยนสวนมากจะเปนเรองพระพทธประวต เทพชมนม ไตรภม ชาดกตางๆ วรรณกรรมทางศาสนา ปรศนา

ธรรม ตานานนทานพนบาน พระราชพธ ประเพณและเหตการณสาคญตางๆ เปนตน (นรมล เรองสม และ ภธป

นธศร คงโภคานนทน,๒๕๔๗:๑๔)

จากการศกษาพบวา จตรกรรมฝาผนง หรอทเรยกวา ภตตจตรกรรม เปนงานจตรกรรมขนาดใหญ อย

ทนทาน เปนสาธารณะ ไมอยในครอบครองของบคคลเปนสวนเฉพาะ ทเคลอนทไมได เพราะเขยนลงบน

โครงสรางของตวอาคาร เชน ฝาผนง เพดาน เสา คอสอง ขอ คาน และบานประตน หนาตาง เปนตน จตรกรม

เหลานมอยตามวดวาอารามตางๆ มกจะพบเขยนอยท อโบสถ วหาร ศาลา หอไตร กรในเจดย หรอพระปรางค

๑๑

และตามกฏตางๆ เรองทเขยนสวนมากจะเปนเรองพระพทธประวต เทพชมนม ไตรภม ชาดกตางๆ วรรณกรรม

ทางศาสนา ปรศนาธรรม ตานานนทานพนบาน พระราชพธ ประเพณและเหตการณสาคญตางๆ เปนตน เหลาน

เปนสงสะทอนใหเหนถงชวตความเปนอย การแตงกายและเหตการณทางประวตศาสตร ดวยเหตผลดงกลาวภาพ

จตรกรรมไทย จงจดเปนขอมลหรอหลกฐานขนตนทใชเปนขอมลในการศกษาเรองราวของอดตได จตรกรรม

ไทยจงมคณคาทงทางจตรกรรม ประวตศาสตร โบราณคด คตความเชอ เปนมรดกทางวฒนธรรมของชาตท

สาคญอยางหนง ทควรไดรบการดแลรกษาไว

สมยอยธยาตอนตนนยมใชสฝ นผสมกบกาวธรรมชาตทาจากยางมะขวด หรอยางไมอนๆ พกนใชขน

สตวหรอเอาเปลอกไม เชนเปลอกกระดงงามาทบปลายใหแตกเปนฝอย สทใชคอ เขมาดา ปนขาว และดนเหลอง

ภาพทเขยนคอพระพทธรปนงเรยงกนเปนแถวประทบอยใตโพธบลลงก สมยอยธยาตอนกลางใชสมากขน และ

เขยนภาพเทพชมนมแทนทพระพทธรป

ภาพฝาผนงไทยนยมเขยนลงบนผนงแหง คอเตรยมพนและทาปนขาวไวแลว สวนจตรกรรมฝาผนงของ

ยโรปมกเขนยนลงบนปนเปยกเรยกวาเฟรสโกแมถกน ากไมลอก และกะเทาะ เหตนทาใหจตรกรรมฝาผนงของ

ไทยชารดงายมอายไมนาน เนองจากความชนของอากาศ และนาทผนงดดมาจากดน

๒. ความหมายของพระอโบสถหรอโบสถ

พระอโบสถหรอโบสถ เปนททาพธของสงฆ เชน พธอปสมบท สวดปาตโมกข เปนตน รอบโบสถมใบ

เสมาปกลอมทแปดทศ พนทบรเวณนตองเปนทบรสทธ ไมเคยเปนสสาน แดนประหาร หรอใชจดงานอปมงคล

มากอน (วไลรตน ยงรอด และ ธวชชย องควฒเวทย,๒๕๔๖:๑๐)

คาวา “อโบสถะ” นน ความหมายในทางพระพทธศาสนามใชเพยงแตอาคารทเรยกวาโบสถหรอพระ

อโบสถเทานน หากแตยงมความหมายอนๆ ดงปรากฏในอรรถกถาภยเภรวสตร และ ฎกากงขาวตรณ ดงน

เปนชอแหงพระปาตโมกขทเทส

๑๒

เปนชอแหงศลแปดอนคฤหสถรกษา

เปนชอแหงอปวาส คออดขาวเสยทงวนกด บรโภคบางแตวตถมนาผงเปนอาทกด

เปนอโบสถกรรมของบคคลภายนอกพระพทธศาสนา

เปนชอแหงชางมสดจทอง

เปนชอแหงวนเปนทรกษาศลแปดแหงคฤหสถ เปนตน

ดงนนโดยนยแลวคาวา อโบสถ ซงเกยวเนองกบพระพทธศาสนาจงมความหมายวา

หมายถงวนพระ เปนวนทพระสงฆและคฤหสถประชมกน แสดงพระธรรมและฟงธรรม

หมายถงการแสดงพระปาฏโมกขของพระสงฆทกๆกงเดอน (อโบสถกรรม)

หมายถงการรกษาศลแปดของคฤหสถในวนพระ

หมายถงสถานทซงพระสงฆทาสงฆกรรม เชน อปสมบทกรรม (การบวชพระ) เปนจน

สวนพระอโบสถซงหมายถงสถานททซงพระสงฆทาสงฆกรรมนน จงนาทจะเปนการนาคาทเปนชอ

พธกรรมมาใชเรยกสงปลกสรางททาขนเพอสนองกจกรรมจองพธกรรมนนๆ นนเอง โดยเรยกวา “พระอโบสถ”

แลวตดใหสนลงอกเปนคาวา “โบสถ” อนเปนคาเรยกในระดบพนบาน (สมคด จระทศนกล, ๒๕๔๗: ๓๕-๓๖)

พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. ๒๕๒๕ ใหคานยามไววา อโบสถ๑ (อโบสด) น. สถานทท

พระสงฆประชมกนทาสงฆกรรมตางๆ, เรยกยอวา โบสถ; (ปาก)

ดงนนอโบสถกคอศาสนสถานประเภทหนงทพระภกษใชเปนสถานททากจเกยวกบสงฆกรรมตางๆ

ไดแก ทาอโบสถกรรม อปสมบท รบกฐน เปนตน อโบสถจะมอยตามวดทวๆไป และเรมมความสาคญมากทสด

ตงแตสมยอยธยาเปนตนมา อโบสถในเรมแรกมกทาเปนรปทรงอยางโรง จงคาสามญเรยกอกอยางหนงวา “โรง

อโบสถ” อโบสถหรอโบสถถาอยในพระอารารมหลวงกาหนดใหเรยกวา พระอโบสถ

๑๓

เขตอนเปนทตงของอโบสถหรอโบสถเรยกวา สมา ซงแปลวาเขตแดนทกาหนดขนเพอการทาสงฆ

กรรม โบสถอนเปนศาสนสถานทมลกษณะสวนใหญเปนทรงโรงในตอนเรมแรกพนภานในยกสงพนความชน

หรอน าทวม ในปจจบนโบสถจะมรปรางเปนไปตามความเจรญในดานความคดและการสรางสรรคงาน

สถาปตยกรรมและประณตศลป เรมแรกโบสถงจะสรางขนดวยไมเปนสวนใหญ ตอมามกนยมสรางดวยเครอง

กอ แตโครงสรางหลงคายงคงเปนเครองไม

ขนาดของโบสถถอกาหนดขนาดความกวางยาวดวยจานวนหอง คาวาหองนหมายถงระยะหางของชวง

เสาจากเสาหนงไปยงอกเสาหนงทางดานความยาวของโบสถ การกาหนดขนาดของโบสถแตโบราณมคตนยมทา

เปนจานวนค ขนาดเลกสดจะทายาว ๕ หอง ขนาดกลางยาว ๗ หอง และขนาดใหญจะมตงแต ๙ ถง ๑๑ หอง

ขนาดของโบสถจะตองสอดคลองกบพทธบญญตดวย เชน ในถนทขาดแคลนภกษ ในพธอปสมบทตอง

ประกอบดวยภกษอยางนอย ๕ รป เรยกวา สงฆปญจวรรค ถาในถนทมภกษมากตองประกอบไปดวยสงฆ ๑๐

รป เรยกวา สงฆทศวรรค ภกษทเขารวมพธสงฆกรรมดงกลาว ถามากกวาจานวนกาหนดถงจะใชได ถาขาด

จานวนใชไมได ดงนนเราจะพบวาอโบสถแตละหลงในแตละถนจะมขนาดแตกตางกนไป คตนยมตงแตโบราณ

ในการทาหลงคาโบสถทมลกษณะหลงคาซอนกนนนมความเชอวา พระอารามหลวงทาหลงคาซอนกนไดสาม

ซอน สวนวดราษฎรจะทาไดเพยงสองซอนเทานน สวนการตกแตงหนาบนหรอเครองบนดวยเครองลายอง คอม

ชอฟา ใบระกา งวง นาคสะดง และหางหงส กเปนคตนยมความเชออยางหนง ถาเปนพระอารามหลวงกจะ

ตกแตงไดครบเครองดงกลาวขางตน สวนวดราษฎรทสรางขนแลวถวายเปนพระอารามหลวงกจะตกแตงได

ดงกลาว เฉพาะวดราษฎรทสรางเทานนทนยมทาเครองตกแตงเปนเพยงรวยระกา คตนยมความเชอทยดถอ

ปฏบตกนมาตงแตงโบราณนน ในสมยตอมาจนถงสมยปจจบน เราไมสามารถทจะแยกแยะหรอชใหชดไปไดใน

เรองรปแบบสถาปตยกรรมวาอโบสถหลงในเปนอโบสถวดหลวงหรอวดราษฎร เนองจากความเจญในเรองการ

กอสรางและมไดมการบนทกหรอยกเปนกฎระเบยบเพอใชบงคบหรอเพอยดถอปฏบตกนในปจจบน (สมใจ

นมเลก ราชบณฑต, ๒๕๔๗: ๑๒)

โบสถ อาคารทางพระพทธศานา ผงพนมกเปนรปสเหลยมผนผา มพระพทธรปเปนพระประธาน ใช

ทาสงฆกรรม (ราชบณฑตยสถาน,๒๕๕๔: ๑๒๙)

๑๔

พระอโบสถ หรอ โบสถ เปนเจตยสถานประเภทหนงในสมยรตนโกสนทรนยมสรางขนเปนประธาน

ของพระอารามแตละแหงๆ เพอเปนสถานทสาหรบพระภกษหรอคณะสงฆไดใชประกอบศาสนกจมเปนตนวา

กระทาอโบสถกรรม ทาการบรรชากลบตรเปนสามเณรและอปสมบทบรษเพศเปนพระภกษ ตลอดจนการรบ

กฐนอนเปนประเพณสาคญในพระพทธศาสนา

คาวา อโบสถ หรอ โบสถ มใดเปนชอเฉพาะสาหรบแบบอยางของเจตยาคารประเภททกลาวขางตน

ทงนถาสงเกตในดานรปแบบและทรวดทรงแลว แบบอยางของเจตยาคารทเรยกวาพระอโบสถหรอโบสถยอมไม

ตางไปกวาแบบอยางหรอทรวดทรงของเจตยาคารทเรยกวา “พระวหาร” เลย พระอโบสกได พระวหารกด ตางก

ไดรบการปลกสรางขนตามแบบทเปนขนบนยมของสถาปตยกรรมไทย อนกาหนดขนเปนแบบเฉพาะสาหรบ

อาคารประเภทนโดยตรง สาหรบคาวา อโบสถ หรอ โบสถ ทใชเรยกเจตยาคารซงกาลงกลาวถงอยนและม

อธบายตอไปโดยลาดบน เปนคาหรอชอทอาศยอนโลม เอาชอแหงพธกรรมในศาสนกจแหงพระสงฆพงปฏบต

เปนประจาตามพระวนยบญญตอยสงหนงมาเปนชอเรยกเจตยาคารประเภทน พธกรรมในศาสนกจตามพระวนย

บญญตนคอ “อโบสถกรรม” ซง “เปนชอของการบาเพญพรตอยางหนง เนองดวยการอดอาหาร แปลวา การเขา

อยตรงกบการจาศลของเรา เปนธรรมเนยมมมากอนพทธกาล กาหนดใหสมาทานในวนพระจนทรเพญ

พระจนทรดบ และพระจนทรกงดวง ทตรงกบวนขน ๑๕ คา แรม ๑๕ คา และขน ๘ คา แรม ๘ คาโดยลาดบ

ครนถงพทธกาล พระศาสดาทรงพระอนมตธรรมเนยมนน ตรสใหวนเชนนนเปนทประชมกนกลาวฟงธรรมและ

เปนทสมาทานอโบสถของคฤหสถ แตในฝายภกษบรษททรงอนญาตใหทาอโบสถเฉพาะในวนพระจนทรเหพญ

พระจนทรดบ ๑๕ วนหรอ ๑๔ วนตอหนงครงหนง

เจตยาคารประเภททเรยกวา พระอโบสถ หรอโบสถน มกาหนดจานวนการสรางจากดตางกวา “พระ

วหาร” ซงอาจสรางขนไดภายหลง ไมมจากดจานวนทจะมไดภายในอาวาสแตละแหง แตพระอโบสถหรอโบสถ

“ในอาวาสเดยวหามไมใหมโรงอโบสถมากกวาหนง ใชแหงหนงอยกอน ภายหลงใชแหงอนใหเลกแหงเดมเสย

และหามไมใหเทยวทาอโบสถตามบรเวณนนๆ” (เนตรนภศ นาควชระ, ปยนาถ บนนาค และ จลทรรศน พยาฆ

รานนท, ๒๕๒๕: ๑๒๑-๑๒๓)

๑๕

พระอโบสถ คอชอเรยกอาคารในงานสถาปตยกรรมไทยประเภทหนง ซงเปนสถานทเฉพาะสาหรบ

พระภกษสงฆใชทา “สงฆกรม” คาวา “อโบสถ” ความจรงแลวมความหมายทเกยวเนองกบทางพระพทธศาสนา

ใน ๔ ลกษณะ คอ

๑. หมายถงวนพระ ซงเปนวนทพระสงฆและคฤหสถมาประชมกน เพอแสดงธรรมและรบฟงธรรม

๒. หมายถงการแสดงพระปาฏโมกขของพระสงฆตามพระธรรมวนยทกๆ ๑๕ วน

๓. หมายถงการรกษาศล ๘ ของเหลาฆราวาสในทกๆวนพระ

๔. หมายถงสถานทซงพระสงฆทาสงฆกรรมรวมกน

คาวาอโบสถจงเปนการรวมเอาความหมายของพธกรรมมาใชเรยกสถานทซงใชทาพธกรรมนนๆ เดมท

เรยกกนวา “โรงพระอโบสถ” แตตอมาใหเรยกสนเขาวา “พระอโบสถ” และในทสดกยอสนลงเปนภาษาปากวา

“โบสถ” นอกจากนนในบางพนทกมคาเรยกพระอโบสถดวยปากวา “โบสถ” นอกจากนนในบางพนทกมคา

เรยกพระอโบสถดวยชอนๆ เชน ภาคอสาน เรยกวา “สม” ซงทจรงแลวกมความหมายใกลเคยงกน เพราะ “สม”

กลายเสยงมาจากคาวา “สมา” ทหมายถงพนททใชทาสงฆกรรมนนเอง (สมคด จระทศนกล,๒๕๕๔:๙๑-๙๒)

โบสถ คอทพระสงฆทาสงฆกรรม ทางเหนอมกนยมทาโบสถเลกกวาวหาร ผดกบทางใต คอ ภาคกลาง

นยมทาโบสถใหญกวาสงกอสรางอนๆ (น. ณ ปากนา,๒๕๒๑:๒๒๑)

จากการศกษาพบวา อโบสถ หรอ พระอโบสถ หรอโบสถ คอศาสนสถานประเภทหนง มพระพทธรป

เปนพระประธาน ในสมยรตนโกสนทรนยมสรางขนเปนประธานของพระอารามแตละแหงๆ เพอเปนสถานท

สาหรบพระภกษหรอคณะสงฆไดใชประกอบสงฆกรรมตางๆ ไดแก ทาอโบสถกรรม อปสมบท รบกฐน เปน

ตน อโบสถจะมอยตามวดทวๆไป และเรมมความสาคญมากทสดตงแตสมยอยธยาเปนตนมา อโบสถในเรมแรก

มกทาเปนรปทรงอยางโรง จงคาสามญเรยกอกอยางหนงวา “โรงอโบสถ” อโบสถหรอโบสถถาอยในพระอารา

รมหลวงกาหนดใหเรยกวา พระอโบสถ รอบโบสถมใบเสมาปกลอมทงแปดทศ พนทบรเวณนตองเปนทบรสทธ

๑๖

ไมเคยเปนสสาน แดนประหาร หรอใชจดงานอปมงคลมากอน นอกจากนนในบางพนทกมคาเรยกพระอโบสถ

ดวยชอนๆ เชน ภาคอสาน เรยกวา “สม” ซงทจรงแลวกมความหมายใกลเคยงกน เพราะ “สม” กลายเสยงมาจาก

คาวา “สมา” ทหมายถงพนททใชทาสงฆกรรมนนเอง

๓. ประวตวดปทมวนารามราชวรวหาร

วดปทมวนาราม (วดสระปทม) อยบนถนนพระรามท ๑ ระหวางศนยการคาเวลดเทรดเซนเตอรกบสยาม

แสควร สรางเมอรชกาลท ๔ คกบพระราชอทยานสาหรบพกผอนพระราชอรยาบถนอกพระนคร ทเรยกกนวา

สระปทม วดนพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯใหสรางพระราชทานแกสมเดจ

พระเทพศรนทราบรมราชชน ทรงนมตพระสงฆฝายธรรมยต จากวดบวรนเวศวหารมาครองวด ในครงกระนน

ทรงโปรดใหพระภกษพายเรอรอบสระบวภายในวด เพอรบบฑบาตรจากพระองคเองและเจาจอมหมอมหามเปน

ครงคราว

พระอโบสถมบานประตและหนาตางทประดบลายปนปนเปนรปชาวนากาลงไถนา ตกปลา มสระบว

แวดลอม อนเปนสภาพชวตคนในพนทบรเวณทสรางวดครงกระนน

พระวหารวดปทมวนารามเปนทประดษฐานพระพทธรปสาคญทอญเชญมาจากกรงเวนยงจนทน คอ

พระเสมและพระแสน นบวาสอดคลองกนกบจตรกรรมฝาผนงเรองศรธนญชย หรอเชยงเมยง ซงเปนนทานตลก

ขบขนแบบทวปญญาทแพรหลายในหมชาวไทยและชาวลาว จตรกรรมฝาผนงในพระวหารเปนตวอยาง

ภาพเขยนฝมอชางสมยรชกาลท ๔ ทแสดงการรบอทธพลฝรงอยางชดเจนอกแหงหนง ภาพทนาสนใจไดแก ภาพ

สะพานเหลกซงลกลอสาหรบชกลากเพอเปดใหเรอแลนผานไปมาไดและเปนสะพานแบบทถกรอไปหมดแลว

ในป พ.ศ. ๒๔๖๙ สมเดจพระศรสวรนทราบรมราชเทวพระพนวสสาอยยกาเจา ทรงสรางโรงเรยนพระ

ปรยตธรรมขน ตอไดบรรจพระบรมสรรงคารของสมเดจพระมหตลาธเบศรอดลยเดชวกรมพระบรมราชชนกไว

ในมขของโรงเรยนพระปรยตธรรมแหงน (เอนก นาวกมล,๒๕๔๔:๒๖)

๑๗

วดปทมวนาราม เปนพระอารามหลวงชนตรชนดราชวรวหาร (ตร อนดบ ๑) ต งอยในเขตปทมวน

กรงเทพมหานคร

พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวโปรดใหสรางขนเมอ พ.ศ. ๒๔๐๐ เดมบรเวณทตงวดเปนทงนาม

สภาพเปนทลมเปนแองนาบาง มนาขงอยและมบวพนธตางๆมากมาย

เมอ พ.ศ. ๒๓๙๖ หลงจากครองราชยไดโปรดใหขดเปนสระแลวปลกบวพนธตางๆไวทบรเวณนและ

สรางวงเปนทประทบแรมเพอทรงพกผอนพระราชกจ สระทขดม ๒ สระ ทางดานเหนอเรยกวาสระใน ทางดาน

ใตเรยกวา สระนอก ตดตอถงกนเวนทไวกลางสระเปนแหงๆปลกบวพนธตางๆสวยงาม แลวพระราชทานนามวา

วงสระปทม และพระราชทานนามบรเวณนนวา ตาบลปทมวน

พ.ศ. ๒๔๐๐ ไดเสดจประทบแรมทวงสระปทมเปนครงแรกทรงมพระราชดารวาควรสรางวดขนทฝง

ตะวนตกของสระนอกเพอพระราชทานแกสมเดจพระเทพศรทราบรมราชน จงโปรดใหสมเดจเจาพระยาองค

นอยเปนแมกอง พระยาสามภพพายเปนนายงานควบคมการกอสรางวดไดพระราชทานนามวดไวกอนวา วด

ปทมวนาราม แตคนสวนมากเรยก วดสระปทม หรอวดสระกม

ครงสรางเสรจไดนมนตพระสงฆจากวดบวรนเวศวหารมาปกครองดแลวด พ.ศ. ๒๔๐๑ เสดจทางชล

มาครอญเชญพระแสนพระไสซงเปนพระพทธรปสาคญมาประดษฐานทวดน และโปรดใหจดงานฉลองใหญ

เมอ พ.ศ. ๒๑๐ พรอมกบเสดจมาทรงเปนประธานในงานตลอด ๕ ราตรและประทบแรมทวงสระปทม

ในสมยรชกาลท ๕ โปรดใหปฏสงขนณทงวดและวงเปนงานใหญและไดรบการบรณปฏสงขรณตลอด

มาจนรชกาลปจจบน (สมบต จาปาเงน, ๒๕๔๙: ๕๑-๕๒)

วดปทมวนาราม

ชนดของวด พระอารามหลวงชนตร ชนดราชวรหาร

ทตง แขวงปทมวน เขตปทมวน กรงเทพมหานคร

ผสรางวด พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว

๑๘

มลเหต ในราวป ฑ.ศ. ๒๓๙๖ พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว มพระราชดารทจะใชพนทบรเวณ

นขดแตงเปนสระน าขนาดใหญเพอปลกพนธบวตางๆสาหรบเปนทประทบแรมเพอนทรงพกผอนพระราช

อรยาบถ โดยพระราชทานนามวา วงสระปทม พรอมทงโปรดเกลาฯให สมเดจเจาพระยาบรมมหาพชยญาต เปน

แมกอง พระยาสามภพพาย เปนนายงาน การกอสรางเรมขนในราวป พ.ศ. ๒๔๐๐ และแลวเสรจในราวป พ.ศ.

๒๔๐๔ (สมคด จระทศนกล, ๒๕๔๗:๕๔)

วดปทมวนาราม พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวโปรดใหสรางดานฝงตะวนตกของสวนนอก

สวนสระปทม เพอพระราชทานแกสมเดจพระเทพศรนทราบรมราชน แลวพระราชทานชอวา วดปทมวนาราม

ทรงนมนตพระสงฆฝายธรรมยตกนกายจากวดบวรนเวศวหารมาครองวด และไดอญเชญ พระเสรม พระแสน

และพระไส จากเมองเวยงจนทน มาประดษฐานไว ณ พระอโบสถและพระวหาร

ปพธศกราช ๒๔๖๙ สมเดจพระศรสวรนทรา บรมราชเทวพระพนวสสาอยยกาเจา ไดทรงสรางโรงเรยน

พระปรยตธรรมขนเพอเปนทศกษาพระธรรมวนยของพระภกษสามเณร ตอไดบรรจพระบรมสรรงคารของ

สมเดจพระมหตลาธเบศรอดลยเดชวกรมพระบรมราชชนก ทมขของโรงเรยนพระปรยตธรรม (นายพสฐ เจรญ

สข และคณะ,๒๕๕๑:๑๖๒)

วดปทมวนาราม เปนพระอารามหลวงชนตร ชนดราชวรวหาร ตงอยเลขท ๙๖๙ แขวงปทมวน เขตปทม

วน กรงเทพมหานคร ดานหนาวดตดกบถนนพระรามท ๑ ดานหลงวดซงเปนทธรณสงฆนนตดกบคลองแสน

แสบ หรอคลองบางกะป

กอนทจะสรางวดขนบรเวณน สภาพแวดลอมแตเดมเปนทองทงนา มแองน าเลกบางใหญบาง จงเปนท

เกดของบวพนธตางๆ มากมายทขนงามสะพรง แตเนองดวยบรเวณนอยหางไกลจากพระนคร การสญจรไปมาก

ยงไมสะดวก อาศยเพยงลาคลองแสนแสบในการตดตอคาขายกบผคนทอยอาศยในทองทน ซงกมอยเพยงไมก

ครวเรอน สวนใหญเปนชาวลานชางซงถกกวาดตอนมาตงแตครงปราบกบฏเจาอนวงศ เวยงจนทร ราวป พ.ศ.

๒๓๖๘ ชาวลานชางอาศยปลกเพงอยเปนกลมๆ ปลกโรงนา ทานา อยบรเวณน

๑๙

ครนเมอพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวขนครองราชยสมบต ไดโปรดใหสรางทประทบเพอ

สาราญพระอรยาบถ โดยกาหนดบรเวณรมคลองแสนแสบทเรยกวา สระปทม โปรดเกลาฯใหสมเดจพระยาบรม

มหาพชยญาตเปนแมกอง ใหพระยาสามภพพายเปนนายงานขดแตงบรเวณขอบเขตของนาหลวง พรอมทงขด

สระนอก สระใน ขดคลองเพอรบน าจากคลองแสนแสบเขามาใช และทาทางใหเรอเขาสระ ชอวาคลองอรชร

แลวพระราชทานชอตาบลวา ปทมวน วงทสรางขนใหมน เรยกวา วงสระปทม ทรงสรางทรมณยสถาน เพอ

สาราญพระราชหฤทยในยามวางพระราชกจ

การสรางสระปทม และวงสระปทมสาเรจลงเมอประมาณปลายปพ.ศ. ๒๓๔๖ ตอมาในสมยรชกาล

พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว พระองคทรงพระราชทานวงนใหแกสมเดจพระเจานองยาเธอเจาฟา

กรมขนเพชรบรณอนทราชย ปจจบนบรเวณนตกเปนสมบตของสานกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรย และ

ไดมอบหมายใหเอกชนเชานาไปสรางเปนสานกงานและศนยการคาตางๆ แตยกเวนทดนบางสวนซงยงเปน

บรเวณวดตกมาเปนสมบตของธรณสงฆ

เมอการสรางสระปทม และวงสระปทมเสรจลง รชกาลท ๔ ทรงพระราชดารวาควรจะสรางวดขนเพอ

พระราชทานแดสมเดจพระเทพศรราบรมราชน พระองคจงโปรดเกลาฯ ใหคณะทางานชดเดยวกบการขดสระ

เปนนายงานควบคมการกอสรางวด พระราชทานนามวา ปทมวรานาม มพระราชประสงคใหวนนเปนวด

ธรรมยตกนกาย เปนสถานวเวกนอกพระนคร โปรดใหอาราธนาพระสงฆธรรมยตจากวดบวรนเวศวหารมาจา

พรรษาเปนเจาอาวาส แตงตงสมณศกดเปน พระครปทมธรรมธาดา (กลา) หลงจากนนรชกสลท ๔ เสดจพระราช

ดาเนนทางชลมารคไปรบพระแสน พระไส ซงเดมเปนพระพทธรปสาคญของแควนลานชางจากวดเขมาภรตา

ราม นนทบร มาประดษฐานภายในพระอโบสถ

ครนสรางวดเสรจเรยบรอยราวปลายป พ.ศ. ๒๔๐๐ จะจดงานฉลอง แตบงเอญสมเดจพระเทพศรนทรา

บรมราชนสนพระชนมเสยกอน จงตองงดและเลอนไปฉลองในอก ๑๐ ปตอมาเมอวนท ๒ ธนวาคม พ.ศ.

๒๔๑๐ โดยรชกาลท ๔ เสดจมาเปนองคประธาน นบเปนงานฉลองทยงใหญมโหฬาร มการฉลองเลนสมโภช ม

โขน ละคร หน งว ฯลฯ ราษฎรทงใกลและไกลไปชวยงานฉลองบาเพญกศลและรวมสนกสนานอยางลนหลาม

การปฏสงขรณตอเตมปรบปรงวดนนไดกระทาตอเนองกนมาหลายคราว ใหญบางเลกบาง เฉพาะใน

คราวใหญๆ นนคอสมยพระบามสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เพราะเวลานนสภาพวดทรดโทรมลงไปมาก

๒๐

จงโปรดเกลาฯ ใหพระยานานพธภาษ บตรสมเดจเจาพระยามหาพชยญาต เปนนายงานจดการบรณปฏสงขรณ

วดอกครงหนง

เมอ พ.ศ. ๒๕๑๕ พระอโบสถถกไปไหมคลงคาและฝาผนงเสยหาย ทางวดจงบรณปฏสงขรณใหม โดย

กะเทาะปนทผนงขางนอกออก ฉาบปนใหมแลวทาส ประดบตกแตงซมประตหนาตางตดกระจกปดทองใหม

ครนถงสมยพระบาสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช และสมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ

เสดจพระราชดาเนนประกอบพธยกชอฟาพระอโบสถทซอมแซมใหม เมอวนท ๒๗ มถนายน พ.ศ. ๒๕๒๐

และหลงจากชวงนไดมการปฏสงขรณวดอกมากมาย โดยเฉพาะครงทเสดจถวายผาพระกฐน เมอวนท

๒๔ ตลาคม พ.ศ. ๒๕๓๓ ไดทอดพระเนตรเหนลานหลงว ด ซงใชเปนทอบรมปฏบตธรรมสาหรบ

พทธศาสนกชน อบาสก อบาสกา เปนลานโลงไมมอาคารคมแดดคมฝน ทรงมพระราชศรทธาทจะใหสราง

สถานทปฏบตธรรมเปนศาลาถาวรพอใหพทธบรษทไดใชอบรมและปฏบตธรรม จงมการกอสราง ศาลาพระราช

ศรทธา ขน ดงทปรากฏในปจจบน

การสรางวงและวดบรเวณยานปทมวนน ทาใหราษฎรจากแหลงอนพากนมาตงบานเรอนอยแถบนเพม

มากขน จงเทากบเปนการกระจายพลเมองออกจากพระนคร ทงยงเปนการสรางความเจรญใหกบบรเวณนอกดวย

ขอทนาสงเกตประการหนงจะเหนไดวา พระภกษวดนเปนชาวอสานเกอบทงหมด เรมจากเจาอาวาสรป

แรกคอ พระครปทมธรรมธาดา เปนชาวลาวมาจากจาปาศกด และจากอดตจนถงปจจบนจะมเจาอาวาสทเปนชาว

อสานจานวนมากทสด เหตทวดนมพระภกษชาวอสานอาศยอยมากท งเจาอาวาสและพระลกวด กคงจะ

เนองมาจากแตเดมบรเวณนเปนทอยอาศยของชาวลาวจากเวยงจนทนทถกกวาดตอนมาตงแตครงสมยรชกาลท๓

ดงกลาวแลว เมอชาวบานในแถบนเปนชาวลาวอยางชาวอสาน ทานเจาอาวาสกควรจะเปนชาวอสานดวย เพอให

เกดประโยชนตอการปกครองดแลทกสงภายในวดนน (น. ณ ปากนา,๒๕๒๑:๑๓๕-๑๓๗)

ภายหลงการสรางพระราชวงประทมวนแลวเสรจ พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวไดเสดจพระ

ราชดาเนนไปประทบแรมครงแรก เมอเดอน ๗ แรม ๔ คา ปมะเสง พ.ศ. ๒๔๐๐ นอกจากน ยงทรงพระกรณา

โปรดเกลาฯใหมการสถาปนาพระอารามขนเคยงคกนเพอพระราชทานใหเปนพระเกยรตยศแกสมเดจพระเทพศ

๒๑

รนทราบรมราชน พระอครมเหสอนเปนทสเหนหาผซงในอนาคตไดเปนพระบรมราชชนนของ “พระปยะ

มหาราช” พระมหากษตรยรชกาลท ๕ แหงพระบรมราชวงศจกร ซงเปนทรกยงของปวงชนชาวสยาม

การกอสรางวดปทมวนาราม เรมขนเมอ พ.ศ. ๒๔๐๐ โดยมสมเดจเจาพระยาบรมมหาพไชยญาต (ทต)

เปนแมกอง และพรยาสามภพพาย (หน) เปนนายงานควบคมการกอสรางมทตงอยทางฝงตะวนตกของสระนอก

ซงเปนทนาหลวง พนทมลกษณะเปนทลมน าทวมขงตลอดป พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวจงทรงพระ

กรณาโปรดเกลาฯ ใหขดสระนาปลกบวพนธตางๆไวภายในสระ พรอมกบพระราชทานนามวา วดปทมวนาราม

แตประชาชนโดยทวไปนยมเรยกวา วดสระปทมหรอวดสระ

พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวไดเสดจพระราชดาเนนมาทรงตรวจดความคบหนาการกอสราง

และมพระบรมราชโองการใหสถาปนาเสนาสนะสาคญในเขตพทธาวาสหลายอยางดงปรากฏในหมายรบสง

ความตอนหนงวา

“...ใหสฐาปนาการเปนพระอาราม สรางพระมหาสฐปเจดย มชนชกชชนทกษน ซงภายหลงไดเชญพระ

บรมสารรกธาต ซงน ามาแตสหฬทวป แลพกามประเทศบญจไวภายใน แลพระอโบสถหฃงหนงดานตะวนออก

ส าหรบพระมหาเจดยมก าแพงแกววงรอบ มมหาสมาชนนอก ขณฑสมาชนใน...แลใหสรางทประดษฐานไมพระ

มหาโพธซงน าพชมาแตสหฬทวป มระเบยงลอมทง ๔ ดาน ปลสรางพระวหารใหญ เปนทธรรมสวนะสฐาน

ส าหรบพระมหาโพธ..”

นอกจากน ยงทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหสรางพระตาหนก มลกษณะคลายถ าสาหรบนงเจรญ

วปสสนากรรมฐาน ในเวลาทเสดจพระราชดาเนนแปรพระราชฐานมาประทบทพระราชวงประทมวน โดยถา

ตรงกบวนพระขนหรอแรม ๑๕ คา จะประทบทพระตาหนกองคน

พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวเสดจพระราชดาเนนมาทรงกอพระฤกษพระอโบสถ ณ วน

พฤหสบดท ๑๑ มถนายน พ.ศ. ๒๔๐๐ และไดทรงนมนตพระครกลา ชาวลาว แขวงจาปาศกด ซงเคยเปนพระ

ฐานานกรมเมอครงททรงผนวชอยวดบวรนเวศวหารมาเปนเจาอาวาส พระราชทานสมณศกดท พระครปทม

ธรรมธาดา แลวทรงนมตพระภกษฝายธรรมยตมาจาพรรษา พรอมทงพระราชทานขาพระจานวนหนงสาหรบ

ปฏบตอปฏฐากพระภกษ

๒๒

นอกจากน ใน พ.ศ. ๒๔๐๔ พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว ยงเสดจพระราชดาเนนมาทรงบรรจ

พระบรมธาต พ.ศ ๒๔๐๕ เสดจพระราชดาเนนมาทรงยกชอฟาและบรรจลกนมต พ.ศ. ๒๔๐๗ เสดจพระราช

ดาเนนมาทรงลงรกปดทองพระวหาร พรอมทงทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหจดสา รบคาวหวานสาหรบ

ทอดผาปาถวายพระภกษ และใ พ.ศ. ๒๔๐๙ ไดเสดจพระราชดาเนนมาทรงทอดผาปาทวดปทมวนาราม

เมอการกอสรางใกลแลวเสรจ พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวมพระราชดารทจะใหมการจดงาน

สมโภช ใน พ.ศ. ๒๔๐๔ แตเปนทนาเสยดาย ดวยในปนน สมเดจพระเทพศรนทราบรมราชน พระอครมเหส

เสดจสวรรคต งานสมโภชวดปทมวนารามใน พ.ศ. ๒๔๐๔ นน จงตองมการเลอนออกไป กระทงใน พ.ศ.

๒๔๑๐ จงทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหจดงานสมโภชวดปทมวนารามอยางยงใหญ และไดเสดจพระราช

ดาเนนมาทรงเปนประธานตลอดทง ๕ ราตรแหงการฉลอง ซงเรมขนเมอเดอนอาย แรม ๑๐ คา ตรงกบวนเสารท

๒๑ ธนวาคม พ.ศ. ๒๔๑๐ (สานกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรย,๒๕๕๕:๒๐-๒๑)

จากการศกษาพบวา วดปทมวนาราม เปนพระอารามหลวงชนตร ชนดราชวรวหาร ตงอยเลขท ๙๖๙

แขวงปทมวน เขตปทมวน กรงเทพมหานคร ระหวางศนยการคาเวลดเทรดเซนเตอรกบสยามแสควร ดานหนา

วดตดกบถนนพระรามท ๑ ดานหลงวดซงเปนทธรณสงฆนนตดกบคลองแสนแสบ หรอคลองบางกะป วดน

พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯใหสรางพระราชทานแกสมเดจพระเทพศรน

ทราบรมราชชน

การกอสรางวดปทมวนาราม เรมขนเมอ พ.ศ. ๒๔๐๐ โดยมสมเดจเจาพระยาบรมมหาพไชยญาต (ทต)

เปนแมกอง และพรยาสามภพพาย (หน) เปนนายงานควบคมการกอสรางมทตงอยทางฝงตะวนตกของสระนอก

ซงเปนทนาหลวง พนทมลกษณะเปนทลมน าทวมขงตลอดป พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวจงทรงพระ

กรณาโปรดเกลาฯ ใหขดสระนาปลกบวพนธตางๆไวภายในสระ พรอมกบพระราชทานนามวา วดปทมวนาราม

แตประชาชนโดยทวไปนยมเรยกวา วดสระปทมหรอวดสระ

เมอการกอสรางใกลแลวเสรจ พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวมพระราชดารทจะใหมการจดงาน

สมโภช ใน พ.ศ. ๒๔๐๔ แตเปนทนาเสยดาย ดวยในปนน สมเดจพระเทพศรนทราบรมราชน พระอครมเหส

เสดจสวรรคต งานสมโภชวดปทมวนารามใน พ.ศ. ๒๔๐๔ นน จงตองมการเลอนออกไป กระทงใน พ.ศ.

๒๓

๒๔๑๐ จงทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหจดงานสมโภชวดปทมวนารามอยางยงใหญ และไดเสดจพระราช

ดาเนนมาทรงเปนประธานตลอดทง ๕ ราตรแหงการฉลอง ซงเรมขนเมอเดอนอาย แรม ๑๐ คา ตรงกบวนเสารท

๒๑ ธนวาคม พ.ศ. ๒๔๑๐

ปพธศกราช ๒๔๖๙ สมเดจพระศรสวรนทรา บรมราชเทวพระพนวสสาอยยกาเจา ไดทรงสรางโรงเรยน

พระปรยตธรรมขนเพอเปนทศกษาพระธรรมวนยของพระภกษสามเณร ตอไดบรรจพระบรมสรรงคารของ

สมเดจพระมหตลาธเบศรอดลยเดชวกรมพระบรมราชชนก ทมขของโรงเรยนพระปรยตธรรม

การปฏสงขรณตอเตมปรบปรงวดนนไดกระทาตอเนองกนมาหลายคราว ใหญบางเลกบาง เฉพาะใน

คราวใหญๆ นนคอสมยพระบามสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เพราะเวลานนสภาพวดทรดโทรมลงไปมาก

จงโปรดเกลาฯ ใหพระยานานพธภาษ บตรสมเดจเจาพระยามหาพชยญาต เปนนายงานจดการบรณปฏสงขรณ

วดอกครงหนง

เมอ พ.ศ. ๒๕๑๕ พระอโบสถถกไปไหมคลงคาและฝาผนงเสยหาย ทางวดจงบรณปฏสงขรณใหม โดย

กะเทาะปนทผนงขางนอกออก ฉาบปนใหมแลวทาส ประดบตกแตงซมประตหนาตางตดกระจกปดทองใหม

ครนถงสมยพระบาสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช และสมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ

เสดจพระราชดาเนนประกอบพธยกชอฟาพระอโบสถทซอมแซมใหม เมอวนท ๒๗ มถนายน พ.ศ. ๒๕๒๐

และหลงจากชวงนไดมการปฏสงขรณวดอกมากมาย โดยเฉพาะครงทเสดจถวายผาพระกฐน เมอวนท

๒๔ ตลาคม พ.ศ. ๒๕๓๓ ไดทอดพระเนตรเหนลานหลงว ด ซงใชเปนทอบรมปฏบตธรรมสาหรบ

พทธศาสนกชน อบาสก อบาสกา เปนลานโลงไมมอาคารคมแดดคมฝน ทรงมพระราชศรทธาทจะใหสราง

สถานทปฏบตธรรมเปนศาลาถาวรพอใหพทธบรษทไดใชอบรมและปฏบตธรรม จงมการกอสราง ศาลาพระราช

ศรทธา ขน ดงทปรากฏในปจจบน

๒๔

๔. ความหมายของเครองดนตรไทย

เครองดนตรไทยเทาทปรากฏหลกฐานจากจนยนยนวามคกบชาตไทยมหลายอยาง จนยอมรบวาไดเอา

แบบไปจากไทย ขณะเดยวกนไทยคงรบเรองเครองดนตรบางอยางจากจนมาปรบปรงเปนของเราเองกม ทงน

เพราะความใกลชดสนทสนมกนมาหลายรอยป

ตอมาเมอไทยลงมาตงมนในแหลมทอง ไทยเรมไดรบอทธพลจากขอมและอนเดย เครองดนตรกเชนกน

ดงจะเหนไดจากการแบงเครองประเภทเครองดนตรไทย กเอาอยางขอมและอนเดย กลาวคอแบงออกเปนพวก

เครองดด ส ต เปา และมพเศษอกอยางหนงคอเครองกากบจงหวะ (สมบต จาปาเงน,๒๕๓๒:๑)

เครองดนตรของไทยแบงออกไดเปน ๔ กลม คอ เครองดด เครองส เครองต และเครองเปา ทงหมดน

เครองตมมากทสด นอกจะมมากแลว ยงแบงเปนกลมกลมยอยออกไปไดอกหลายอยาง เชน เครองตททาดวยไม

ทาดวยโลหะแบะทขงดวยหนง เครองดนตรทไทยเราใชทกวนน เปนของไทยทา ไทยใช แมวาบางชนจะม

กาเนดมาจากตางประเทศ และไทยเรายอมรบมาใชรวมบรรเลงกบเครงดนตรของเรากยงมอยบางเรากตงชอบอก

ทมาของเครองดนตรนนๆไวเรยบรอย อาท กลองแขก ปชวา และกลองมลาย เปนตน (พนพศ อมาตยกล

,๒๕๒๙:๓๕)

เครองดนตรไทยชนดทเปนสมบตของไทยแบงตามลกษณะของการบรรเลงเปน ๔ ประเภทคอ เครองต

เครองเปา เครองดด และเครองส เครองดนตรไทยทกประเภทนนชนชาตไทยไดประดษฐขนมาใชเองตงแตเดม

แตเนองจากคนไทยมการเคลอนยายเปลยนแปลงถนทอยมาเปนระยะ จงทาใหการดนตรซงเปนสมบตดงเดม

ของไทยไดปะปนผสมผสานกบการดนตรจองประเทศเพอนบาน เชน มอญ ลาว เขมร และญวน ฯลฯ และไดม

การดดแปลงแกไขปรบปรงมาโดยลาดบ มววฒนาการทงในดานเครองดนตร เพลงดนตร วงดนตร ตลอดจน

วธการบรรเลง จนเปนเครองดนตรไทยทเหนอยในปจจบน (สมพงษ กาญจนผลน,๒๕๓๖:๑๓)

๒๕

เครองดนตร เตรองมอททาใหเกดเสยงเปนทานองและใชการบรรเลงเปนเพลง เครองมอแตละชนดอาจ

มระดบเสยงทตายตว เชน ป ขลย หรอปรบเสยงไดตามมาตรฐานของเสยงดนตร เชน จะเข ซอ ฆองวง

นอกจากนเครองกากบจงหวะ เชน ฉง ฉาบ กรบ กอนโลมเปนเครองดนตรได (ราชบณตยสถาน,๒๕๔๕:๓๕-

๓๖)

เครองดนตรไทย สงทชาวไทยประดษฐขนจากวสดในธรรมชาต เชน ไม เหลก หนงสตว มรปราง

แตกตางกน แตทเหมอนกนคอ ทาใหเกดเสยงได แบงเปนประเภทตามวธททาใหเกดเสยง ไดแก

๑. เครองดด

๒. เครองส

๓. เครองต

๔. เครองเปา (กาญจนา อนทรสนานนท,มปป:๕)

เมอแรกเรมมการจดระบบเสยงตางๆขนเปนระยะแลว จงนาไปสการรองเพลงแบบเดยวๆและขานรบ

เปนกลม จากนนไดพฒนาไปสการสรางเครองดนตรเพอใชสาหรบบรรเลงสลบกบการขบรอง เครองดนตร

เหลานนไดผลตขนดวยวสดงายๆจากธรรมชาต แลวจงนาไปสกระบวนการผลตทซบซอนสามารถบรรเลง

ทานองไดหลากหลายชน การคดสรางเครองดนตรชนดตางๆนนยงคงใชหลกทฤษฎแบบเดยวกบการจดระบบ

เสยงดนตร วธจดแบงหมวดหมเครองดนตรไมวาจะเปนดนตรไทย ดนตรตะวนตก และดนตรอนเดย ตางก

แบงเปน ๔ หมวดหมตามชนดของเครองดนตรแทบทงสน (พงษศลป อรณรตน,๒๕๕๐:๔๙)

จากการศกษาพบวา เครองดนตรไทย คอ สงทชาวไทยประดษฐขนจากวสดในธรรมชาต เชน ไม เหลก

หนงสตว มรปรางแตกตางกน แตทเหมอนกนคอ ทาใหเกดเสยงได เครองดนตรของไทยแบงออกไดเปน ๔ กลม

คอ เครองดด เครองส เครองต และเครองเปา ทงหมดน เครองตมมากทสด นอกจะมมากแลว ยงแบงเปนกลม

๒๖

กลมยอยออกไปไดอกหลายอยาง เชน เครองตททาดวยไม ทาดวยโลหะแบะทขงดวยหนง เครองดนตรไทยเทาท

ปรากฏหลกฐานจากจนยนยนวามคกบชาตไทยมหลายอยาง จนยอมรบวาไดเอาแบบไปจากไทย ขณะเดยวกน

ไทยคงรบเรองเครองดนตรบางอยางจากจนมาปรบปรงเปนของเราเองกม ทงนเพราะความใกลชดสนทสนมกน

มาหลายรอยป ตอมาเมอไทยลงมาตงมนในแหลมทอง ไทยเรมไดรบอทธพลจากขอมและอนเดย จงทาใหการ

ดนตรซงเปนสมบตดงเดมของไทยไดปะปนผสมผสานกบการดนตรจองประเทศเพอนบาน

๕. ประเภทของเครองดนตรไทย

๕.๑ เครองดด

เครองดนตรทเลนดวยการใชนวดด ดดสายใหเกดเสยง มทใชบรรเลงอยในวงดนตรไทยปจจบนมอย

ชนดเดยวคอ จะเข ซงเขาใจกนวามววฒนาการปรบปรงมาจากพณเพอใหนงดดไดสะดวกและไพเราะ จงไดวาง

ราบไปกบพน (ไพศาล อนทวงศ ,๒๕๔๘:๒๙)

เครองดดของไทยสมยโบราณเรยกรวมๆวา “พณ” ซงมาจากภาษาบาลวา “วณ หรอ วณา” ตอมา

ภายหลงจงไดมชอเปนอยางอนตามรปรางบาง ตามภาษาของชาตใกลเคยงบาง แตทนาสงเกตคอ เครองดดทก

อยางจะมสวนทเปนกระพ งเสยงหรอกะโหลกสาหรบเสยงทดดออกมากองกงวานนาฟงขน เครองดดได

ววฒนาการตอมา ทงขนาด รราง และลกษณะมชอแตกตางกนดงน พณน าเตา พณเพยะ กระจบป ซง จะเข

(สมบต จาปาเงน,๒๕๓๒:๑)

เครองดด คอ เครองดนตรทใชสายขงใหตง แลวใชวธดดสายใหเกดเสยง สายทขงนน ถาเปนเครอง

ดนตรโบราณ จะมสายเพยงหนงหรอสองเสนเทานน ตอมาเรากพฒนาขนใหมหลายสาย ตวอยางของเครองดด

ไดแก พณเพยะ พณน าเตา ซง กระจบป และจะเข ทกวนนเราใชจะเขเปนเครองดดทนยมแพรหลายทสด สวน

กระจบปนนเคยนยมเลนกนมาแตโบราณจนมาถงสมยรชกาลท ๕ ตอมาไดเลกราไป จนถงปจจบนนเรมมผ

นามาเลนกนบาง แตกหาฟงไดยากเตมท (พนพศ อมาตยกล,๒๕๒๙:๓๖)

๒๗

เครองดด นนไดพบอยอยางหนงซงชาวบานปาเลนอยเรยกกนวา “จะเขปา” ทาดวยไมกระบอกทงปลอง

กรดเอาผวนอกขนมาเหลาเปนสายแลวเอาไมซกเลกๆ หนนใหสายตง ดดเปนเสยง บางทกสายเดยวบางทกสอง

สาย แตในพระราชนพนธเรองเงาะปา ทรงบรรยายถงเครองดนตรของพวกกอยวา “จะเขสองสายทาดวยไมไผผา

ซก” และจะเขนในเรองตอนนางลาหบดดกเรยกวา “จะเขปา” เหมอนกน คาวาจะเขปานคงเปนชอทตงขน

ภายหลงเมอมจะเขแลวแตเดมมานาจะยงไมมชอหรอมกคงเปนชออน

อยางไรกตาม จะเขปานนาจะเปนตนสายของเครองดดได เพราะเปนของททาขนโดยงายๆ ใชของท

ธรรมชาตสรางไวนนเอง ฉะนนจงเปนดงน

จะเขปา (๑ สายแลว ๒ สาย) พณน าเตา, พณ ๒ -๓ สาย, กระจบป, จะเข, พณนน มมากสายขนทกๆท

และมชอเรยกตางๆกน ในบาลกลาววาพณของพระปญจสขะ(ปญจสขร) มถง ๕๐ สาย ซงและเจงของจนกคงมา

จากสายน ฮารปของฝรงกมตงแตนอยสายจนถงมากสานเหมอนกน ขมของจนซงเปนเครองตกจรง แตกด

เหมอนจะกลายไปจากเครองดดน แลวจงกลายไปเปนเปยโนของฝรงอกชนหนง (มนตร ตราโมท, ๒๕๔๐: ๑๑)

เครองดดทกออยางคอพณในสมยโบราณ ซงมสวนประกอบทสาคญคอ กะโหลกเสยงหรอทเรยกวา

กระพงเสยง สายเอนหรอสายไหม คนทวน และไมดด สายของพณขงพาดผานกะโหลกเสยงหรอกระพงเสยง

และทอดยาวไปตามคนทวนลอดหยองไปพนไวกบลกบดประจาสาย ลกบดประจาสายมสายละอน ใชสาหรบ

เรงเสยง ในการดดใชมอขวาจบไมดดดดไปบนสาย ใชนวมอซายกดรดไปมาบนคนทวนซงทาใหเกดระดบเสยง

ตางๆกน เรยกวาดดพณ

เครองดนตรประเภทดดทมผนยมใชบรรเลงกนมากทสดในปจจบนคอ จะเข สวนกระจบป มผนามา

บรรเลงบางเปนครงคราว (สมพงษ กาญจนผลน,๒๕๓๖:๑๗)

๒๘

เครองสายทมกะโหลกเสยงและใชนวมอหรอไมดดดดสายใหสนสะเทอนเกดเปนเสยง เปนเครองดนตร

ประเภทหนงซงประวตศาสตรยนยนวามกาเนดขนทางตะวนออกกอนแลวชาวตะวนตกนาเอาไปสรางขนเปน

เครองสายชนดตางๆ ม lute, rebec และ mandolin เปนตน เครองสายทใชดดเหลานเรยกตามคาบาลและ

สนสกฤตวา “พณ” แตเดมคงจะใชกะโหลกเสยงททาดวยเปลอกผลนาเตา เชน พณบราณทเรกยวาพณน าเตา พณ

ทมกลาวถงในศลาจารกของพอขนรามคาแหงมหาราชตอนหนงวา “เสยงพาทย เสยงพณ เสยงเลอน เสยงขบ”

นน อาจหมายถงพณนาเตาหรอพณอยางใดอยางหนง (ราชบณฑตยสถาน,๒๕๔๕:๓๖)

เครองดนตรททาใหเกดเสยงไดจากการดดทนยมกนในปจจบน คอ จะเข กระจบป พณน าเตา พณเพยะ

(กาญจนา อนทรสนานนท,มปป:๖)

จากการศกษาพบวา เครองดดเปนเครองดนตรทมสายขงและมกะโหลกเสยง บรรเลงโดยใชนวดดหรอ

ใชไมดดสายใหเกดเสยง เดมเครองดดไทยเรารวมเรยกวา 'พณ' ตอมาววฒนรปรางและขนาด มชอแตกตางกน

ออกไป เครองดดทใชในวงดนตรไทยปจจบนม 1 ชนด คอ จะเข มเครองดดโบราณคอ กระจบป กบ พณนาเตา

๕.๒ เครองส

เครองดนตรทเลนดวยการใชคนชกส สไปมาทสายใหเกดเสยง ไดแก ซอตางๆ ๓ ชนด คอ ซอสายสาย

ซอดวง ซออ (ไพศาล อนทวงศ ,๒๕๔๘:๒๙)

เครองดนตรประเภทส ประกอบดวยตวเครองทมสายและคนชกสาหรบส เชอกนวา เครองสนาจะเกด

ภายหลงเครองดด เราเครองดนตรประเภทนทวไปวา “ซอ” ในปจจบนมอย ๓ ชนด คอ ซอสามสาย ซออ และซอ

ดวง

๒๙

นอกจากนยงมซอภาคเหนอทเรยกวา “สะลอ” ทางายๆ ไมสประณตนก ขงดวยลวดลองสาย มลกบด

สองอนเจาะรเสยบทแยงเขาไปในคนทวนใชเลนผสมวงกบซงและปซอประกอบบทรองวเพลงพนเมอง

ภาคเหนอ (สมบต จาปาเงน,๒๕๓๒:๓)

เครองสของไทยเรา มไมมากชนนก มนยมมากทสดคอ ซอดวง ซออ และซอสามสาย เพยงสามอยาง

นอกนนกมเครองสพนเมอง เชน สะลอ เปนตน (พนพศ อมาตยกล,๒๕๒๙:๓๙)

เครองส นน ยอมเปนทแนนอนวามไดเกดขนโดยตนเองเปนสวงทแปลงมาจากเครองดดอกชนหนง เดม

ทเดยวกเปนซอ ๒ สาย ๓ สาย แลวจงเปลยนเปน ๔ สาย ซอ ๒ สายของไทยท งซอดวงและซออ นยวา

เปลยนแปลงมาจากจน (ดเปนกากงกาเกวยนอยหนอย) สวนซอ ๓ สายนนมทงของไทย, ขอม, มอฐญ, ชะวา,

และอนเดย ลวนแตมรปรางคลายคลงกนทงนน ตามความเขาใจเหนวาอนเดยนาจะเปนตนกาเนด กลาวโดย

ฉะเพาะซอ ๓ สายของไทยเรา คงถอดแบบจากขอม ซงชอมเอาแบบอยางมาจากอนเดยมากอนแลว (มนตร ตรา

โมท, ๒๕๔๐: ๑๒)

เครองดนตรประเภทครองสหรอทนยมเรยกกนวา ซอ นนมสวนประกอบทสาคญคอ กะโหลกเสยง

หรอทเรยกกนทวๆไปวา กะโหลกซอ คนชกหรอคนส ทวนหรอคนซอ และสายซอ การดาเนนทานองใชคนชก

หรอคนสสออก เขาใหสมผสกบสายซอซงขงพาดผานหยองบนหนากะโหลกซอ สายซอนทอดยาวไปตามคน

ซอ ผายรดอกไปพนไวกบลกบดประจาสาย ลกบดประจาสายมสายละหนงอน ใชสาหรบเรงเสยง การกดสายให

เกดเสยงใชนวมอซาย ๔ นว โดยแตละนว (ยกเวนนวหวแมมอ) จะกดลงบนสายซอตามตาแหนงทตองการ สวน

นวหวแมมอใชจบคนซอ วธการดาเนนทานองนเรยกวา สซอ ซอทนยมใชบรรเลงในปจจบนไดแก ซอดวง ซออ

ซอสามสาย และสะลอ (สมพงษ กาญจนผลน,๒๕๓๖:๑๘)

๓๐

เครองสายประเภทหนงททาใหเกดเสยงดวยการใชคนชกสเขากบสาย เครองสายประเภทนในดนตรไทย

เรยกวา “ซอ” แมแตเครองสของฝรงทเรานามาใช เชน ไวโอลน กจดอยในประเภทซอเชนกน ซอทใชในวง

ดนตรไทยม ๓ ชนด คอ ซอสามสาย ซออ และซอดวง นอกจากนยงมเครองสทเปนเครองดนตรพนบาน เชน สะ

ลอ (ราชบณฑตยสถาน,๒๕๔๕:๓๙-๔๐)

เครองดนตรทเกดเสยงไดจากการส เครองดนตรประเภทน ตองมสายพรอมคนชกทจะนาไปเสยดสกบ

เครองสายทตวเครองดนตรเพอใหเกดเสยงดง ใชบรรเลงเดยวหรอประสมในวงเครองสาย วงมโหร เครองดนตร

ประเภทนม ซอดวง ซออ ซอสามสาย (กาญจนา อนทรสนานนท,มปป:๖)

จากการศกษาพบวา เครองดนตรประเภทส ประกอบดวยตวเครองทมสายและคนชกสาหรบส เชอกนวา

เครองสเกดภายหลงเครองดด เราเครองดนตรประเภทนทวไปวา “ซอ” แมแตเครองสของฝรงทเรานามาใช เชน

ไวโอลน กจดอยในประเภทซอเชนกน การดาเนนทานองใชคนชกหรอคนสสออก เขาใหสมผสกบสายซอซงขง

พาดผานหยองบนหนากะโหลกซอ สายซอนทอดยาวไปตามคนซอ ผายรดอกไปพนไวกบลกบดประจาสาย

ลกบดประจาสายมสายละหนงอน ใชสาหรบเรงเสยง การกดสายใหเกดเสยงใชนวมอซาย ๔ นว โดยแตละนว

(ยกเวนนวหวแมมอ) จะกดลงบนสายซอตามตาแหนงทตองการ สวนนวหวแมมอใชจบคนซอ วธการดาเนน

ทานองนเรยกวา สซอ ในปจจบนมอย ๓ ชนด คอ ซอสามสาย ซออ และซอดวง นอกจากนยงมซอภาคเหนอท

เรยกวา “สะลอ” ทางายๆ ไมสประณตนก ขงดวยลวดลองสาย มลกบดสองอนเจาะรเสยบทแยงเขาไปในคน

ทวนใชเลนผสมวงกบซงและปซอประกอบบทรองเพลงพนเมองภาคเหนอ

๕.๓ เครองต

เครองดนตรทเลนดวยการใชมอตหรอไมตใหเกดเสยง และถอวาเปนเครองดนตรทเกดกอเครองดนตร

ประเภทอนๆ แบงออกเปน

๑. เครองตททาดวยไม เชน กรบพวง กรบเสภา ระนาดเอก ระนาดทม

๓๑

๒. เครองตททาดวยโลหะ เชน ฉง ฉาบ ฆอง ซงม ฆองวงใหญ ฆองวงเลก ฆองมอญ ฆองโหมง ฆองราว ระนาด

เอกเหลก ระนาดทถมเหลก

๓. เครองทขงดวยหนง ไดแก กลองทด กลองชาตร ตะโพน ตะโพนมอญ โทนหรอทบ กลองแขก กชองมลาย

เปงมางคอก กลองสองหนา เปนตน (ไพศาล อนทวงศ ,๒๕๔๘:๒๙-๓๐)

เครองดนตรประเภทต ดเหมอนจะมความเกาแกมากทสดทมนษยรจกใช มมากมายจนกลาวไดวาอยใน

ประเภทใหญทสด มท งเครองทตเปนทานองเพลง และตเปนจงหวะ สาหรบของไทยไดรบการแกไขม

ววฒนาการมาโดยลาดบ ปจจบนพอจะแบงออกเปนกลมใหญได ๓ พวก คอ

๑. เครองดนตรททาดวยไม มเกราะ โกรง กรบ ระนาดเอก และระนาดทม

๒. เครองตททาดวยโลหะ เครองดนตรประเภทนแบงออกเปน ฉง ฉาบ ฆอง ระนาด และระนาดเหลก

๓. เครองดนตรทขงดวยหนง ไดแก เครองตจาพวกกลองตางๆ (สมบต จาปาเงน,๒๕๓๒:๗-๑๐)

เราแบงเครองดนตรไทย ทเปนเครองตออกไดเปน ๓ กลมดวยกนคอ

๑. เครองตททาดวยไม ไดแก ระนาดเอก ระนาดทม กรบเสภา ฯลฯ

๒. เครองตททาดวยโลหะ ไดแก ฆองทกชนด ระนาดเอกเหลก และทมเหลก มโหระทก ฉง ฉาบ แตว

๓. เครองหนง ไดแกกลองทกประเภท เชนกลองทดตะโพน กลองตะโพน กลองแขก กลองสองหนา เปงมาง

กลองจน กลองมลาย บณเฑาะว กลองชนะ กลองแอว กลองยาว โทน รามะนา และกลองชาตรเปนตน (พนพศ

อมาตยกล,๒๕๒๙:๔๒)

๓๒

เครองตทเปลยนแปลงมาจากการตบมอนนมแยกออกไดหลายสาขา

ก. แยกไปเปนกรบ เกราะ โกรง กระบอกกระทงอยางพวกขาเลน องกะลง ระนาดเอก ระนาดทม ระนาด

เหลก ระนาดทอง ทมเหลก ในจาพวกกรบดวยกนยงแยกกนออกไปไดอก เชน กรบเสภา กรบพวง

ข. แยกไปเปนฉาบ ฉง ลกพรวน กระดง ระฆง ระหงใบบว เหมง ฆองโหมง ฆองค ฆองระเบง ฆองวง

(ใหญและเลก) ฆองวงนกลาวกนวาไทยเอาแบบมาจากมาอญ แตฆองของมอญวงโคงขนไปทงสองขาง เวลานน

มโหรไทยใชผหญงเลน เมอผผหญงสมยนนหมผาสะไบเฉยงไมเหมาะแกการตฆองเชนนน จงไดเปลยนมาเปน

วงราบลอมรอบตวเสย แตวาฆองชะวากวางราบเชนเดยวกน ผดแตมไดเปนวงลอมรอบตว ใชวาง ๒ แถว

ขางหนาคนต ลกษณะฆองชะวานาจะเอาแบบอยางฆองคของไทยซงอดมอยทางภาคปกษใตไปขยายขนเปนแบ

ค. แยกไปเปนกลองขนหนงหนาเดยว กลองขนหนาหนงสองหนาใชสายหนงยงกลองขนหนงหนาเดยว

กรงดวยหมด กลองขนหนงหนากรงดวยหมด (มนตร ตราโมท, ๒๕๔๐: ๑๐)

เครองดนตรประเภทตเปนเครองดนตรทมเสยงจากตวเองและสามารถทาใหเกดสยงไดดวยการต อาจใช

มอตหรอไมตกไดขนอยกบชนดของเครองดนตร เครองตจาแนกไดเปน ๒ ประเภทตามลกษณะของการบรรเลง

คอ เครองตทดาเนนทานองและเครองตประกอบจงหวะ

เครองตทดาเนนทานอง เปนเครองดนตรประเภทระนาดและฆอง ใชไมตทาใหเกดเสยง บางครงตสอง

มอพรอมๆกน บางครงตทละมอ เครองตมระนาดเอก ระนาดทม ระนาดเอกเหลก ระนาดทมเหลก ฆองวงใหญ

ฆองวงเลก

เครองตประกอบจงหวะ ใชตกากบจงหวะในการบรรเลงดนตรไทยหรอขบรองเพลงไทย เครองตปนะ

กอบจงหวะแบงออกเปน ๒ ประเภทตารมลกษณะของวธการบรรเลงคอ

๑. ประเภททขงดวยหนง (เครองหนง) เครองหนงเปนเครองดนตรทขงดวยหนงสตว ไดแก หนงวว

หนงงเหลอม หนงแพะ ฯลฯ อาจขงหนาเดยวหรอสองหนา ลาตวหรอทเรยกวา หน ทาดวยไม ภายในขดเปน

โพรงยาวตลอด เครองหนงใชตกากบจงหวะในการบรรเลงหรอขบรองเพลงไทย ทเรยกวา หนาทบ (หนาทบคอ

๓๓

การตเครองหนงกากบจงหวะในการบรรเลงหรอขบรองเพลงไทย) เครองหนงม กลองทด ตะโพน กลองแขก

สองหนา โทนชาตร โทนมโหร รามะนา ฯลฯ

๒. ประเภทททาดวยไมหรอโลหะ ไดแก ฉง ฉาบ กรบ โหมง ฯลฯ (สมพงษ กาญจนผลน,๒๕๓๖:๑๓-

๑๔)

เครองดนตรประเภทหนงททาใหเกดเสยงดวยการใชของ ๒ สงตกน เปนเครองดนตรประเภทเกาแก

ทสดทมนษยรจกใช และไดแกไขปรบปรงมววฒนาการมาโดยลาดบ เครองตทใชในวงดนตรไทยแบงออกได

เปน ๓ จาพวกคอ

๑. เครองตทาดวยไม เชน ระนาด กรบ

๒. เครองตทาดวยโลหะ เชน ฆอง ฉง

๓. เครองตขงดวยหนง เชน กลองชนดตางๆ (ราชบณฑตยสถาน,๒๕๔๕:๓๖)

เปนกลมทมเครองดนตรมากทสดเกดเสยงโดยการต การเคาะ ทาไดงายกวา เครองดนตรชนดอน และยง

สามารถใชวสดไดหลายอยางแบงประเภทไดดงน

๑. ประเภทททาดวยไม

๒. ประเภทททาดวยโลหะ

๓. ประเภททขงหนาดวยหนง

ประเภทนยงแบงตามลกษณะยอยไดอก ๒ ลกษณะ คอ

๓.๑ ขงดวยหนงดานเดยว

๓.๒ ขงดวยหนงสองดาน

๓๔

เครองตนนหดเลนไดงายมทงประเภทททาทานองและประเภททาจงหวะ (กาญจนา อนทรสนานนท,มปป:๑๐)

จากการศกษาพบวา เครองต คอ เครองดนตรทเลนดวยการใชมอตหรอไมตใหเกดเสยง และถอวาเปน

เครองดนตรทเกดกอเครองดนตรประเภทอนๆ สามารถใชวสดไดหลายอยางแบงประเภทไดดงน

๑. เครองดนตรททาดวยไม มเกราะ โกรง กรบ ระนาดเอก และระนาดทม

๒. เครองตททาดวยโลหะ เครองดนตรประเภทนแบงออกเปน ฉง ฉาบ ฆอง ระนาด และระนาดเหลก

๓. เครองดนตรทขงดวยหนง ไดแก เครองตจาพวกกลองตางๆ ประเภทนยงแบงตามลกษณะยอยไดอก ๒

ลกษณะ คอ

๓.๑ ขงดวยหนงดานเดยว

๓.๒ ขงดวยหนงสองดาน

๕.๔ เครองเปา

เครองดนตรทเลนดวยการใชปากเปา ทาใหเกดเสยง เครองเปาของไทยไดแก ขลย ซงมขลยหลบ ขลย

เพยงออก ขลยอ และป ซงมอย ๓ ขนาด คอ ปนอก เปนปทมขนาดเลกและสง ปกลาง เปนปขนาดกลางมเสยง

ระดบกลาง และปใน เปนปทมขนาดใหญและมเสยงตา (ไพศาล อนทวงศ ,๒๕๔๘:๓๐)

ในวงดนตรไทย เครองเปาแบงออกเปนสองพวก คอพวกมลน เรยกวาป สวนไมมลนแตมรบงคบลมให

หกมม เรยกวา ขลย นอกจากนแลวยงมพเศษอก ๓ พวก คอ แคน แตร และสงข (สมบต จาปาเงน,๒๕๓๒:๑๑)

๓๕

เครองดนตรของไทยทใชลมเปานนมอยดวยกนหลายอยาง ทนยมในวงดนตรไทยกไดแก ปและขลย ซง

ทงสองอยางยงแบงเปนประเภทตางๆออกไปอก นอกจากน กมเครองดนตรพนเมอง เชน แคน ปซอ ปออ บาง

ชนดเราไดมาจากเพอนบานของเรา เชน ปมอญ ปชวา ปไฉน เปนตน (พนพศ อมาตยกล,๒๕๒๙:๔๘)

เครองเปา ทเปลยนแปลงจากการผวปากนนกแยกไดเหมอนกนคอ

ก. เปาหลอดไม, เขาควาย, สงข, แตร, ขลยตางๆ

ข. เปาใบไม, ปออ, ปไฉน, ปชะวา (ปตางๆของฝรงกนาจะอยในสายน) สวนปใน (นอกและกลาง) คง

แยกตอนปออ และเชอใจวาเปนของไทยโบราณแทดวย เพราะทงลกษณะและวธเปาไมมเหมอนของชาตใดเลย

ธรรมดาเครองเปาแบบนของทกๆชาตในเสยงสามญ ถาเรยงเสยงนวจะตองเรยงดวย แตปไทยนการเปาเรยงเสยง

นวสลบสบสนกนโดยมาก

ค. จองหนอง, เพย, เรไร นอ, ตง, แคน, ปซอ (ออรแกนตางๆกนาจะอยในสายนเหมอนกน) เครองตางๆ

ในสายลนเหมอนกนทงสน จองนนใชเชอกกระตกเรยกวาชก เพยนนใชหวแมมอดตรงหวเรยกวาดด สวนเพย

เหลกนนพวกกอยเรยกวา จองนอง (มนตร ตราโมท, ๒๕๔๐: ๑๐ - ๑๑)

เครองเปาซงมลกษณะนามวา เลา คอเครองดนตรไทนทใชลมปากเปาแลวเกดเสยง แบงเปน ๒ ประเภท

ตอ ประเภททมลนเปาแลวเกดเสยงเรยกวา ป และประเภททไมมลนเปาเรยกวา ขลย ปและขลยมหลายประเภท

แตทเปนเครองเปาของไทยทควรทราบม ปใน ปกลาง ปนอก ขลยเพยงออ ขลยหลบ และขลยอ

เครองดนตรประเภทหนงททาใหเกดเสยงจากลมเปา เครองเปาทมนษยรจกใชแตเดม คงเปนหลอดไม

รวก ไมไผ ใชเปาเปนสญญาณในการลาสตว ตอมาใชเขาสตว (horn) ภายหลงรจกเจาะรและทาลนใหเปลยน

เสยงไดจงนามาเปาเปนทานองและใชเปนเครองดนตรอกประเภทหนง เชน ขลย ป (ราชบณฑตยสถาน,๒๕๔๕:

๓๖-๓๗)

๓๖

หมายถง เครองดนตรททาใหเกดเสยงจากการเปา แบงเปน ๒ ชนด คอ ชนดทมลนอยภายนอก ไดแก

กลมป อาท ปนอก ปกลาง ปใน ประเภททมลนอยภายใน ไดแกกลมขลย อาท ขลยหลบ ขลยเพยงออ ขลยอ ยงม

กลมพเศษอกกลมหนงคอ กลมทมลาโพลงไดแก ปชวา ปไฉน และปมอญ (กาญจนา อนทรสนานนท,มปป:

๓๙)

จากการศกษาพบวา เครองเปา คอ เครองดนตรประเภทหนงททาใหเกดเสยงจากลมเปา เครองเปาท

มนษยรจกใชแตเดม คงเปนหลอดไมรวก ไมไผ ใชเปาเปนสญญาณในการลาสตว ตอมาใชเขาสตว (horn)

ภายหลงรจกเจาะรและทาลนใหเปลยนเสยงไดจงนามาเปาเปนทานองและใชเปนเครองดนตรอกประเภทหนง

เครองเปาแบงออกเปนสองประเภท คอมลน เรยกวาป สวนไมมลนแตมรบงคบลมใหหกมม เรยกวา ขลย

นอกจากนแลวยงมพเศษอก ๓ พวก คอ แคน แตร และสงข

๖. การประสมวงดนตรไทย

๖.๑ วงปพาทย

วงปพาทยเครองหา

มเครองดนตรทผสมในวง ดงน ปใน ระนาดเอก ฆองวงใหญ ตะโพน กลองทด ฉง

วงปพาทยเครองค

มเครองดนตรเพมขนจากวงปพาทยเครองหาอก ๒ ชน คอ ระนาดทม และฆองวงเลก

ปพาทยเครองคน เกดขนในสมยรชกาลท ๓ แหงกรงรตนโกสนทร

วงปพาทยเครองใหญ

๓๗

มเครองดนตรเพมขนจากวงปพาทยเครองคอก ๒ ชน คอ ระนาดเอกเหลก และระนาดทมเหลกตพรอม

กนทงสองมอเปนค ๘ เดนทานองถๆบาง ตกรอบาง เชนเดยวกบระนาดเอก แตมหนาทเพยงชวยใหเสยงกระหม

ขนเทานน ไมมหนาทนาวง

ปพาทยเครองใหญนเกนขนในสมยรชกาลท ๔ แหงกรงรตนโกสนทร (ราชบณฑตยสถาน,๒๕๔๕:

๑๐๑)

วงปพาทยคอวงดนตรไทยทประกอบดวยเครองตและเครองเปา (ป) แบงเปน ๓ ขนาดคอ วงปพาทย

เครองหา วงปพาทยเครองค และวงปพาทยเครองใหญ

วงปพาทยเครองหา

วงปพาทยเครองหามเครองดนตรทนามาผสมดงน

ปใน ๑ เลา

ระนาดเอก ๑ ราง

ฆองวงใหญ ๑ วง

ตะโพน ๑ ใบ

กลองทด ๑ ค

ฉง ๑ ค

๓๘

วงปพาทยเครองค

ปรบปรงมาจากวงปพาทยเครองหาในสมยรชกาลท ๓ แหงกรงรตยโกสนทร มเครองดนตรทนามาผสม

ดงน

ปใน ๑ เลา

ปนอก ๑ เลา

ระนาดเอก ๑ ราง

ระนาดทม ๑ ราง

ฆองวงใหญ ๑ วง

ฆองวงเลก ๑ วง

ตะโพน ๑ ใบ

กลองทด ๑ ค

ฉง ๑ ค

ฉาบใหญ ๑ ค

ฉาบเลก ๑ ค

กรบ ๑ ค

โหมง ๑ ใบ พรอมขาตง

วงปพาทยเครองใหญ

ปรบปรงมาจากวงปพาทยเครองคสมยรชกาลท ๔ แหงกรงรตนฌกสนทร โดยการเพม ระนาดเอกเหลก

และระนาดทมเหลก หรอทเรยกกนวา เพมหว-ทาย เขาไปในวงปพาทยเครองค

๓๙

วงปพาทยเครองใหญมเครองดนตรททมาผสมดงน

ปใน ๑ เลา

ปนอก ๑ เลา

ระนาดเอก ๑ ราง

ระนาดทม ๑ ราง

ระนาดเอกเหลก ๑ ราง

ระนาดทมเหลก ๑ ราง

ฆองวงใหญ ๑ วง

ฆองวงเลก ๑ วง

ตะโพน ๑ ใบ

กลองทด ๑ ค

ฉง ๑ ค

ฉาบใหญ ๑ ค

ฉาบเลก ๑ ค

กรบ ๑ ค

โหมง ๑ ใบ พรอมขาตง

สาหรบวงปพาทยเครองคและเครองใหญในปจจบนใชปเพยงเลาเดยวคอ ปใน และสาหรบเครองกากบ

จงหวะทนอกเหนอจากฉง อนไดแกฉาบเลด ฉาบใหญ กรบ และโหมง จะใชหรอไมใชกได แลวแตโอกาสของ

การนาวงดนตรไปใชซงมลกษณะแตกตางกน เชน ในการบรรเลงประกอบการแสดงนาฏดนตรและโหมโรงเชา

๔๐

โหมโรงเยน มกจะใชฉาบใหญตกากบจงหวะในการบรรเลงเพลงหนาพาทยดวย เปนตน (สมพงษ กาญจนผลน

,๒๕๓๖:๒๐-๒๓)

วงปพาทยเครองหา

วงปพาทยทมขนาดเลกทสด มมาตงแตสมยอยธยาใชบรรเลงในงานพธตางๆ ทตองการวงดนตร

ไมมหญนกและใชบรรเลงประกอบโขนละคร เดมมกลองทดเพยงใบเดยวในสมยรชกาลท ๑ เพมเปน ๒ ใบ ใน

ปจจบนเพมระนาดทมอก ๑ ราง เรยกกนวาปพาทยเครองหกวงปพาทยเครองหนามเครองดนตรดงน

ปใน ๑ เลา

ระนาดเอก ๑ ราง

ฆองวงใหญ ๑ วง

ตะโพน ๑ ใบ

กลองทด ๑ ค

ฉง ๑ ค

วงปพาทยเครองค

เกดในสมยรชกาลท ๓ โดยมผคดทาเครองดนตรขนมาคกนกบของเดม คอระนาดทมคกบระนาดเอก

ฆองวงเลกคกบฆองวงใหญและนาปนอกทใชบรรเลงประกอบการเชดหนงใหญมาบรรเลงคกบปใน วงปพาทย

เครองคถอเอาวงปพาทยเครองหาเปนหลกโดยเพมเครองดนตรคกนกจะไดวงปพาทยเครองค ซงมเครองดนตร

ดงน

ปใน ๑ เลา คกบ ปนอก ๑ เลา

ระนาดเอก ๑ ราง คกบ ระนาดทม ๑ ราง

๔๑

ฆองวงใหญ ๑ วง คกบ ฆองวงเลก ๑ วง

นอกจากนนกเปนเครองประกอบจงหวะไดแก

ตะโพน ๑ ใบ

กลองทด ๑ ค

ฉง ๑ ค

วงปพาทยเครองใหญ

เกดในสมยรตนโกสนทรหฃงจากมปพาทยเครองหา ปพาทยเครองคนยมใชในงานพธและงานใหญ

อนๆดวย บรรเลงกลางแจงเสยงจะดงชดเจน ถาบรรเลงในอาคารตองเปนอาคารใหญ หากบรรเลงในหองเลกจะ

เสยงดงเกนไป วงปพาทยเครองใหญ มเครองดนตรดงน

ปใน ๑ เลา

ปนอก ๑ เลา

ระนาดเอก ๑ ราง

ระนาดทม ๑ ราง

ระนาดทอง (ระนาดเอกเหลก) ๑ ราง

ระนาดทมเหลก ๑ ราง

ฆองวงใหญ ๑ วง

ฆองวงเลก ๑ วง

ตะโพน ๑ ใบ

กลองทด ๑ ค

๔๒

ฉง ๑ ค

ฉาบ ๑ ค

ฆองราว ๑ ชด (กาญจนา อนทรสนานนท,มปป:๕๑-๕๓)

เปนวงดนตรทประกอบดวยเครองประเภท "เครองต" เปนเครองดนตรสาคญหรอเปนตวเอก ไดแก

ระนาด กบ ฆองวง และมเครองเปาคอ ป เปนตวสาคญรองลงมา นอกจากนนมเครองประกอบจงหวะอน ๆ เชน

กลอง,ฉง,ฉาบ (สถาบนราชภฏยะลา,๒๕๕๖:www.web.yru.ac.th)

วงปพาทย ผสมดวยเครองตและเปา มอย ๓ ขนาด คอวงปพาทยเครองหา วงปพาทย เครองค และวงป

พาทยเครองใหญ

วงปพาทยเครองหา

วงปพาทยเครองหา มเครองดนตรทผสมในวง โดยมวธบรรเลงและหนาทตางๆ กนดงน

๑. ปใน เดนทานองถๆ บาง โหยหวนเปนเสยงยาวบาง มหนาทดาเนนทานองและชวยนาวงดวย

๒. ระนาดเอก ตพรอมกน ๒ มอเปนค ๘ เดนทานองเกบถๆ โดยตลอด มหนาทเปนผนาวง

๓. ฆองวงใหญ ตพรอมกน ๒ มอบาง ตมอละลกบาง มหนาทดาเนนทานองเนอเพลง เปนหลกของวง

๔. ตะโพน ตมอละหนา ใหเสยงสอดสลบกน มหนาทกากบจงหวะหนาทบใหรวรรคตอน ของเพลง และเปน

ผนากลองทดดวย

๕. กลองทด ตหางบางถบาง ตามแบบแผนของแตละเพลง

๖. ฉง โดยปกตตสลบกนใหดงฉงทหนง ดงฉบทหนง โดยสมาเสมอ มหนาทกากบจงหวะ ยอย ใหรจงหวะเบา

จงหวะหนก

๔๓

วงปพาทยเครองค

วงปพาทยเครองค มเครองดนตรทผสมเปนวงดงน

๑. ปใน (วธเปาและหนาทเหมอนในวงปพาทยเครองหา)

๒. ระนาดเอก (วธตและหนาทเหมอนในวงปพาทยเครองหา)

๓. ระนาดทม ตพรอมกนทงสองมอบาง ตมอละลกบาง และมอละหลายๆ ลกบาง ม หนาทสอดแทรก หยอกลอ

ย วเยา ไปกบทานองใหสนกสนาน

๔. ฆองวงใหญ (วธตและหนาทเหมอนในวงปพาทยเครองหา)

๕. ฆองวงเลก ตเกบถๆ มอละลกบาง มอละหลายๆ ลกบาง มหนาทสอดแทรกทานอง ในทางเสยงสง

๖. ตะโพน (วธตและหนาทเหมอนในวงปพาทยเครองหา)

๗. กลองทด (วธตและหนาทเหมอนในวงปพาทยเครองหา)

๘. ฉง (วธตและหนาทเหมอนในวงปพาทยเครองหา)

ปพาทยเครองคน เกดขนในสมยรชกาลท ๓ แหงกรงรตนโกสนทร

วงปพาทยเครองใหญ มเครองดนตรผสมอยในวงดงน

วงปพาทยเครองใหญ มเครองดนตรผสมอยในวงดงน

๑. ปใน (วธเปาและหนาทเหมอนในวงปพาทยเครองหา)

๒. ระนาดเอก (วธตและหนาทเหมอนในวงปพาทยเครองหา)

๓. ระนาดทม (วธตและหนาทเหมอนในวงปพาทยเครองค)

๔. ระนาดเอกเหลก ตพรอมกนทงสองมอ เปนค ๘ เดนทานองถๆ บาง ตกรอบาง เชนเดยวกบระนาดเอก แตม

หนาทเพยงชวยใหเสยงกระหมขนเทานน ไมมหนาทเปนผนาวง

๔๔

๕. ระนาดทมเหลก ตมอละลก หรอหลายๆ ลก เดนทานองหางๆ มหนาทย วเยาทานองเพลงหางๆ

๖. ฆองวงใหญ (วธตและหนาทเหมอนในวงปพาทยเครองหา)

๗. ฆองวงเลก (วธตและหนาทเหมอนในวงปพาทยเครองค)

๘. ตะโพน (วธตและหนาทเหมอนในวงปพาทยเครองหา)

๙. กลองทด (วธตและหนาทเหมอนในวงปพาทยเครองหา)

๑๐. ฉง (วธตและหนาทเหมอนในวงปพาทยเครองหา)

วงปพาทยเครองใหญน เกดขนในสมยรชกาลท ๔ แหงกรงรตนโกสนทร

ในวงปพาทยทงเครองหา เครองค และเครองใหญน ถาการบรรเลงบางเพลงเหนควรมฉาบ เลก ฉาบ

ใหญ หรอ โหมง กนามาผสมกนได โดยมหนาทดงน

ฉาบเลก ตไดทงใหขางๆ กระทบกน หรอ ต ๒ ฝาเขาประกบกน มหนาทหยอกลอ ย วเยาไปกบฉง หรอให

สอดคลองกบทานองเพลง

ฉาบใหญ ต ๒ ฝาเขาประกบกนตามจงหวะหางๆ มหนาทชวยกากบจงหวะหางๆ ถา เปนเพลงสาเนยงจนกตให

เขากบทานอง

โหมง ตตรงปมดวยไมตตามจงหวะหางๆ มหนาทควบคมจงหวะหางๆ

การบรรเลงปพาทยน โดยปกตระนาดเอกและฆองวงใหญจะใชไมแขงต แตถาตองการให มเสยง

นมนวล กเปลยนไมตเปนไมนวมเสยทงสองอยาง เรยกวา "ปพาทยไมนวม"

ถาบรรเลงประกอบการขบเสภา ซงมรองสง กเอาตะโพน และกลองทดออก ใช "สองหนา" ตกากบ

จงหวะหนาทบ และใชไดทงปพาทยเครองหา เครองค และเครองใหญ ใชไมแขงต ตามปกต

๔๕

หากจะใหเปนปพาทยนางหงส กเอาตะโพน กลองทด และปในออก เอา "ปชวา" และ "กลองมลาย" เขา

ม า แ ท น ป พ า ท ยน า ง ห ง ส น ใ ช เ ฉ พ า ะ ง า น ศ พ เ ท า น น (สารานก รมไทยส าห รบ เ ย าวชน

,๒๕๕๖:www.kanchanapisek.or.th)

วงปพาทย หมายถง วงดนตรทเกดจากการประสมวงกนระหวางเครองดนตรประเภทเครองเปาและ

เครองดนตรประเภทเครองตเปนหลก แบงออกเปน ๓ ขนาด ดงน

วงปพาทยเครองหา

๑.) วงปพาทยเครองหา วงดนตรประเภทนมการประสมวงมาตงแตสมยสโขทยเปนราชธาน ประกอบดวย ป

ใน ระนาดเอก ฆองวงใหญ ตะโพน กลองทด และฉง

วงปพาทยเครองค

๒.) วงปพาทยเครองค วงดนตรประเภทนเกดการประสมวงครงแรกในสมยรชกาลพระบาทสมเดจพระนงเกลา

เจาอยหว ประกอบดวย ปใน ปนอก ระนาดเอก ระนาดทม ฆองวงใหญ ฆองวงเลก ตะโพน กลองทด

ฉง ฉาบเลก ฉาบใหญ กรบ และโหมง

วงปพาทยเครองใหญ

๓.) วงปพาทยเครองใหญ วงดนตรประเภทนเกดการประสมวงครงแรกในสมยรชกาลพระบาทสมเดจพระจอม

เกลาเจาอยหว ประกอบดวย ปใน ปนอก ระนาดเอก ระนาดทม ระนาดเอกเหลก ระนาดทมเหลก ฆองวง

ใหญ ฆองวงเลก ตะโพน กลองทด ฉง ฉาบเลก ฉาบใหญ กรบ และโหมง (นพรตน ลาภสงผล,

๒๕๕๖: www.krutri.samroiwit.ac.th)

จากการศกษาพบวา วงปพาทยคอวงดนตรไทยทประกอบดวยเครองตและเครองเปา แบงเปน ๓ ขนาด

คอ วงปพาทยเครองหา วงปพาทยเครองค และวงปพาทยเครองใหญ

๔๖

วงปพาทยเครองหา

วงปพาทยทมขนาดเลกทสด มมาตงแตสมยอยธยาใชบรรเลงในงานพธตางๆ ทตองการวงดนตร

ไมมหญนกและใชบรรเลงประกอบโขนละคร เดมมกลองทดเพยงใบเดยวในสมยรชกาลท ๑ เพมเปน ๒ ใบ ใน

ปจจบนเพมระนาดทมอก ๑ ราง เรยกกนวาปพาทยเครองหกวงปพาทยเครองหนามเครองดนตรดงน

ปใน ๑ เลา

ระนาดเอก ๑ ราง

ฆองวงใหญ ๑ วง

ตะโพน ๑ ใบ

กลองทด ๑ ค

ฉง ๑ ค

วงปพาทยเครองค

เกดในสมยรชกาลท ๓ โดยมผคดทาเครองดนตรขนมาคกนกบของเดม คอระนาดทมคกบระนาดเอก

ฆองวงเลกคกบฆองวงใหญและนาปนอกทใชบรรเลงประกอบการเชดหนงใหญมาบรรเลงคกบปใน วงปพาทย

เครองคถอเอาวงปพาทยเครองหาเปนหลกโดยเพมเครองดนตรคกนกจะไดวงปพาทยเครองค ซงมเครองดนตร

ดงน

ปใน ๑ เลา

ปนอก ๑ เลา

ระนาดเอก ๑ ราง

๔๗

ระนาดทม ๑ ราง

ฆองวงใหญ ๑ วง

ฆองวงเลก ๑ วง

ตะโพน ๑ ใบ

กลองทด ๑ ค

ฉง ๑ ค

ฉาบใหญ ๑ ค

ฉาบเลก ๑ ค

กรบ ๑ ค

โหมง ๑ ใบ พรอมขาตง

วงปพาทยเครองใหญ ปรบปรงมาจากวงปพาทยเครองคสมยรชกาลท ๔ แหงกรงรตนโกสนทร โดยการ

เพม ระนาดเอกเหลกและระนาดทมเหลก หรอทเรยกกนวา เพมหว-ทาย เขาไปในวงปพาทยเครองค

วงปพาทยเครองใหญมเครองดนตรททมาผสมดงน

ปใน ๑ เลา

ปนอก ๑ เลา

ระนาดเอก ๑ ราง

ระนาดทม ๑ ราง

ระนาดเอกเหลก ๑ ราง

ระนาดทมเหลก ๑ ราง

๔๘

ฆองวงใหญ ๑ วง

ฆองวงเลก ๑ วง

ตะโพน ๑ ใบ

กลองทด ๑ ค

ฉง ๑ ค

ฉาบใหญ ๑ ค

ฉาบเลก ๑ ค

กรบ ๑ ค

โหมง ๑ ใบ พรอมขาตง

สาหรบวงปพาทยเครองคและเครองใหญในปจจบนใชปเพยงเลาเดยวคอ ปใน และสาหรบเครองกากบ

จงหวะทนอกเหนอจากฉง อนไดแกฉาบเลด ฉาบใหญ กรบ และโหมง จะใชหรอไมใชกได แลวแตโอกาสของ

การนาวงดนตรไปใชซงมลกษณะแตกตางกน เชน ในการบรรเลงประกอบการแสดงนาฏดนตรและโหมโรงเชา

โหมโรงเยน มกจะใชฉาบใหญตกากบจงหวะในการบรรเลงเพลงหนาพาทยดวย เปนตน

การบรรเลงปพาทยน โดยปกตระนาดเอกและฆองวงใหญจะใชไมแขงต แตถาตองการให มเสยง

นมนวล กเปลยนไมตเปนไมนวมเสยทงสองอยาง เรยกวา "ปพาทยไมนวม"

ถาบรรเลงประกอบการขบเสภา ซงมรองสง กเอาตะโพน และกลองทดออก ใช "สองหนา" ตกากบ

จงหวะหนาทบ และใชไดทงปพาทยเครองหา เครองค และเครองใหญ ใชไมแขงต ตามปกต

หากจะใหเปนปพาทยนางหงส กเอาตะโพน กลองทด และปในออก เอา "ปชวา" และ "กลองมลาย" เขา

มาแทน ปพาทยนางหงสนใชเฉพาะงานศพเทานน

๔๙

๖.๒ เครองสาย

เครองสายวงเลก

มเครองดนตรผสมในวง ดงน ซออ ซอดวง จะเข ขลยเพยงออ โทน รามะนา ฉง

เครองสายเครองค

มเครองดนตรผสมอยในวง ดงน ซออ ๒ คน ซอดวง ๒ คน จะเข ๒ ตว ขลยเพยงออ ขลยหลบ โทน

รามะนา ฉง (ราชบณฑตยสถาน,๒๕๔๕:๑๐๑)

เครองสายเกดจากการนาเครองดนตรประเภททสายอนไดแกเครองดดและเครองสมาผสมกน มเครอง

เปาคอขลยเพยงออหรอขลยหลบชวยเปาพลวผสมกลมกลน และมเครองตคอฉง ฉาบเลก โทน รามะนา เปน

เครองประกอบจงหวะ วงเครองสายไทยทเปนมาตรฐานมอย ๒ ขนาดคอ วงเครองสายวงเลกและวงเครองสาย

เครองค

เครองสายวงเลก (เครองเดยว)

เครองสายวงเลก (เครองเดยว) มเครองดนตรทนามาผสมดงน

จะเข ๑ ตว

ซอดวง ๑ คน

ซออ ๑ คน

ขลยเพยงออ ๑ เลา

โทนมโหร ๑ ใบ

รามะนา ๑ ใบ

๕๐

ฉง ๑ ค

เครองสายเครองค คอวงดนตรทไดปรบปรงจากวงเครองสายวงเลกใหมขนาดใหญขน

เครองสายเครองค มเครองดนตรทนามาผสมดงน

จะเข ๒ ตว

ซอดวง ๒ คน

ซออ ๒ คน

ขลยเพยงออ ๑ เลา

ขลยหลบ ๑ เลา

โทนมโหร ๑ ใบ

รามะนา ๑ ใบ

ฉง ๑ ค (สมพงษ กาญจนผลน,๒๕๓๖:๒๔-๒๕)

ใชเครองดนตรหลกในการประสมวงเปนเครองดนตรทมสาย เชนจะเข ซอดวง ซออ รวมกบเครอง

ดนตรชนดอน เชน เครองเปาและเครองประกอบจงหวะ การประสมวงเครองสายจดออกเปนประเภทตางๆ ตาม

ขนาดและลกษณะของวงไดดงน

เครองสายวงเลก

นยมแสดงในงานทไมตองการเสยงดงมากนก และแสดงในบรเวณอาคารในงานตางๆ เชน งานทาบญ

เลยงพระในบาน งานสมรสตอนกลอมหอเปนตน เครองสายวงเลกมเครองดนตรดงน

จะเข ๑ ตว

๕๑

ซอดวง ๑ คน

ซออ ๑ คน

ขลยเพยงออ ๑ เลา

โทนมโหร ๑ ใบ

รามะนา ๑ ใบ

ฉง ๑ ค

วงเครองสายเครองค

นยมบรรเลงในงานตางๆเชนเดยวกบเครองสายวงเลก แตมจานวนเครองดนตรมากวาไดแก

จะเข ๒ ตว

ซอดวง ๒ คน

ซออ ๒ คน

ขลยเพยงออ ๑ เลา

ขลยหลบ ๑ เลา

โทนมโหร ๑ ใบ

รามะนา ๑ ใบ

ฉง ๑ ค

ฉาบ ๑ ค

กรบ ๑ ค

๕๒

โหมง ๑ ใบ

เครองดนตรทบรรเลงทานองจะมเปนค แตเครองดนตรทบรรเลงจงหวะจะมเพยงอยางละ ๑ ชน

(กาญจนา อนทรสนานนท,มปป:๔๘-๔๙)

เปนวงดนตรทประกอบดวยเครองประเภท "เครองสาย" เปนหลกอนไดแก ซอดวง กบซออ และมเครอง

เปา คอ "ขลย" สาคญรองลงมา นอกจากนนมเครองประกอบจงหวะคอ ฉง,ฉาบ,กลอง เครองดนตรทสาคญอก

ชนหนงทขาดไมไดในวงเครองสายคอ "จะเข" (สถาบนราชภฏยะลา,๒๕๕๖:www.web.yru.ac.th)

วงเครองสาย เปนวงดนตรทมเครองดด และเครองสเปนหลก มเครองเปาและเครองตท ไดเลอกวาม

เสยงเหมาะสมกนผสม ดงน

เครองสายวงเลก

เครองสายวงเลก มเครองดนตรผสมในวง และมหนาทตางๆ กนคอ

๑. ซอดวง สเปนทานองเพลงมถบาง โหยหวนเปนเสยงยาวบาง มหนาทเปนผนาวง และ เปนหลกในการดาเนน

เนอเพลง

๒. ซออ สหยอกลอย วเยาไปกบทานองเพลง

๓. จะเข ดดเกบถๆ บาง หางๆ บาง สอดแทรกทานองใหเกดความไพเราะ

๔. ขลยเพยงออ เปาเกบถๆ บาง โหยหวนเปนเสยงยาวบาง ดาเนนทานองเพลง

๕. โทน ตใหสอดสลบกบรามะนา กากบจงหวะหนาทบ

๖. รามะนา ตใหสอดสลบกบโทน กากบจงหวะหนาทบ โทนกบรามะนาน ตองตใหสอดคลองกน เหมอนเครอง

ดนตรอยางเดยว เพราะฉะนนบางท จงใชคนเดยวตทงสองอยาง

๗. ฉง (วธตและหนาทเหมอนในวงปพาทย)

๕๓

วงเครองสายเครองค มเครองดนตรผสมอยในวงและมหนาทดงน

๑. ซอดวง ๒ คน การสเหมอนในเครองสายวงเลก แตมหนาทการนาวงมเพยงคนเดยว อก คนหนงเพยงชวยเปน

หลกในการดาเนนเนอเพลง

๒. ซออ ๒ คน (การสและหนาทเหมอนในเครองสายวงเลก)

๓. จะเข ๒ ตว (การดดและหนาทเหมอนในเครองสายวงเลก)

๔. ขลยเพยงออ (วธเปาและหนาทเหมอนในเครองสายวงเลก)

๕. ขลยหลบ วธเปาเหมอนกบขลยเพยงออ แตมหนาทสอดแทรกทานองไปในทางเสยงสง

๖. โทน (วธตและหนาทเหมอนในเครองสายวงเลก)

๗. รามะนา (วธตและหนาทเหมอนในเครองสายวงเลก)

๘ . ฉ ง ( ว ธ ต แ ล ะ ห น า ท เ ห ม อ น ใ น ว ง ป พ า ท ย เ ค ร อ ง ห า ) (ส า ร าน ก รม ไท ยส า ห ร บ เ ย า ว ชน

,๒๕๕๖:www.kanchanapisek.or.th)

วงเครองสายไทยเปนวงดนตรทประกอบดวยเครองดนตรประเภททมสายเปนหลก สวนเครองดนตร

ชนดอนๆทประสมในวงเครองสาย นยมใชเครองดนตรทมระดบเสยงทมความกลมกลนสอดคลองกบเครอง

ดนตรอนๆในวง แบงออกเปน ๒ ชนด ดงน

วงเครองสายเครองเดยว

๑.) วงเครองสายเครองเดยวหรอวงเครองสายวงเลก เครองดนตรประกอบดวยซอดวง ๑ คน ซออ ๑ คน จะเข

๑ ตว ขลยเพยงออ ๑ เลา โทน-รามะนา ๑ สารบ ฉง ๑ ค และฉาบเลก ๑ ค

วงเครองสายเครองค

๕๔

๒.) วงเครองสายเครองค เครองดนตรประกอบดวย ซอดวง ๒ คน ซออ ๒ คน จะเข ๒ ตว ขลยเพยงออ ๑

เลา ขลยหลบ ๑ เลา โทน-รามะนา ๑ สารบ ฉง ๑ ค ฉาบเลก ๑ ค กรบ ๑ ค และโหมง ๑ ใบ (นพรตน

ลาภสงผล, ๒๕๕๖: www.krutri.samroiwit.ac.th)

๖.๓ วงมโหร

วงมโหรโบราณ

มเครองดนตรและผบรรเลงเพยง ๔ คน คอ ซอสามสาย กระจบป โทน กรบพวง

มโหรวงเลก

มเครองดนตรดงน ซอสามสาย ระนาดเอก ฆองวง ซอดวง ซออ จะเข ขลยเพยงออ โทน รามะนา ฉง

วงมโหรเครองค

มเครองดนตรทผสมอยในวงและวธการเลนเหมอนกบวงมโหรเลกทกอยาง แตเพมซอดวงเปน ๒ คน

ซออเปน ๒ คน จะเขเปน ๒ ตว กบเพมเคครองดนตรอก ๓ อยาง คอ ขลยหลบ ระนาดทม ฆองวงเลก บางทก

เพมซอสามสายคนเลก เรยกวา ซอสามสายหลบอก ๑ คน

วงมโหรเครองใหญ

มเครองดนตรทผสมอยในวงตลอดจนวธบรรเลงและหนาทเหมอนกบวงมโหรเครองคทกยาง แตเพม

เครองดนตรขนอก ๒ อยาง คอ ระนาดเอกเหลก และ ระนาดทมเหลก

ในสมยปจจบนจะเพมขลยอขนอกอยางหนง ขลยอนมวธการเลนเหมอนกบขลยเพยงออ แตมหนาท

ดาเนนเนอเพลงเปนทานองหางๆในทางเสยงตา (ราชบณฑตยสถาน,๒๕๔๕:๑๐๑-๑๐๒)

วงมโหรคอวงดนตรทเกดขนจากการนาเครองดนตรวงเครองสายและวงปพาทยมาผสมกน โดยกาหนด

วาเครองดนตรในวงปพาทยทงเครองดาเนนทานองและเครองประกอบจงหวะจะตองยอขนาดใหเลกลง อกทง

๕๕

ไมตทกประเภทกตองใชไมนวม ทงนเพราะตองการใหมเสยงสงและไมดงจนเกนไปเมอนามาบรรเลงรวมกบ

เครองดนตรประเภทเครองสายคอเครองดดกบเครองสซงมเสยงเบา เสยงผสมผสานทเกดขนกจะไดมความ

ไพเราะกลมกลน วงมโหรทเปนมาตรฐานม ๓ ขนาดคอ วงมโหรเครองเลก วงมโหรเครองค และวงมโหรเครอง

ใหญ

วงมโหรเครองเลก

วงมโหรเครองเลก มเครองดนตรทนามาผสมดงน

ซอสามสาย ๑ คน

ระนาดเอก ๑ ราง

ฆองวง (ฆองกลาง) ๑ วง

จะเข ๑ ตว

ซอดวง ๑ คน

ซออ ๑ คน

ขลยเพยงออ ๑ เลา

โทนมโหร ๑ ใบ

รามะนา ๑ ใบ

ฉง ๑ ค

ฉาบใหญ ๑ ค

ฉาบเลก ๑ ค

กรบ ๑ ค

๕๖

โหมง ๑ ใบ พรอมขาตง

วงมโหรเครองค

วงมโหรเครองค มเครองดนตรทนามาผสมดงน

ซอสามสาย ๑ คน

ระนาดเอก ๑ ราง

ระนาดทม ๑ ราง

ฆองวง (ฆองกลาง) ๑ วง

ฆองวงเลก (มขนาดเลกกวาในวงปพาทย) ๑ วง

จะเข ๑ ตว

ซอดวง ๑ คน

ซออ ๑ คน

ขลยเพยงออ ๑ เลา

ขลยหลบ ๑ เลา

โทนมโหร ๑ ใบ

รามะนา ๑ ใบ

ฉง ๑ ค

ฉาบใหญ ๑ ค

ฉาบเลก ๑ ค

๕๗

กรบ ๑ ค

โหมง ๑ ใบ พรอมขาตง

วงมโหรเครองใหญ

วงมโหรเครองใหญ มเครองดนตรทนามาผสมวงเหมอนวงมโหรเครองค แตเพมระนาดเอกเหลกและ

ระนาดทมเหลก (หว-ทาย) อกอยางละ ๑ ราง ดงน

วงมโหรเครองใหญ มเครองดนตรทนามาผสมดงน

ซอสามสาย ๑ คน

ระนาดเอก ๑ ราง

ระนาดทม ๑ ราง

ระนาดเอกเหลก ๑ ราง (เพมขนจากเครองค)

ระนาดทมเหลก ๑ ราง (เพมขนจากเครองค)

ฆองวง (ฆองกลาง) ๑ วง

ฆองวงเลก (มขนาดเลกกวาในวงปพาทย) ๑ วง

จะเข ๒ ตว

ซอดวง ๒ คน

ซออ ๒ คน

ขลยเพยงออ ๑ เลา

ขลยหลบ ๑ เลา

โทนมโหร ๑ ใบ

๕๘

รามะนา ๑ ใบ

ฉง ๑ ค

ฉาบใหญ ๑ ค

ฉาบเลก ๑ ค

กรบ ๑ ค

โหมง ๑ ใบ พรอมขาตง

เครองกากบจงหวะของวงมโหรทง ๓ ขนาดทเรยกวา โทน-รามะนา นนอาจใชกลองแขกขนาดเลกแทน

ได สวนฉาบเลก ฉาบใหญ กรบ และโหมงจะใชหรอไมใชกได ขนยกบโอกาสของการนาวงไปใชบรรเลง

เชนเดยวกบวงปพาทย (สมพงษ กาญจนผลน,๒๕๓๖:๒๖-๒๙)

หมายถง วงดนตรชนดหนงมกาเนดในสมยรตนโกสนทร ใชบรรเลงในโอกาสพเศษ แตเดมใชผหญง

บรรเลงมในพระบรมหาราชวงเทานน เครองดนตรสาหรบวงมโหรกประดษฐขนพเศษ มขนาดเลกกวาเดม

ระนาดกเลกกวาเดม ฆองกเลกกวาเดม ใหเหมาะกบผหญงตและเสยงกแหลมเลกกวาเดม

วงมโหรนนมเครองดนตรทกประเภทรวมกน นยมบรรเลงในงานใหญๆ เชน งานทาบญตางๆ งาน

แตงงาน และใชบรรเลงอวดฝมอในโอกาสตางๆ วงมโหรนนมหลายขนาด ไดแก มโหรวงเลก มโหรเครองค

และมโหรวงใหญ

วงมโหรวงเลก

นยมใชบรรเลงในงานทคอนขางเลกในอาคารสถานทไมกวางขวางนก มเครองดนตรประกอบดงน

ซอสามสาย ๑ คน

จะเข ๑ ตว

๕๙

ซอดวง ๑ คน

ซออ ๑ คน

ระนาดเอกมโหร ๑ ราง

ฆองวงใหญมโหร ๑ วง

ขลยเพยงออ ๑ เลา

โทนมโหร ๑ ใบ

รามะนามโหร ๑ ใบ

ฉง ๑ ค

(ฉาบเลก-กรบ-และโหมง จะมหรอไมมกได)

วงมโหรเครองค

วงมโหรเครองคจะมดนตรมากขนกวาวงมโหรวงเลก ลกษณะการใชกเชนเดยวกน แตจะเหมาะสมกบ

สถานททกวางขวางกวาวงมโหรเครองคมเครองดนตรดงน

ซอสามสาย ๑ คน

ซอสามสายหลบ ๑ คน

จะเข ๑ ตว

ซอดวง ๑ คน

ซออ ๑ คน

ระนาดเอกมโหร ๑ ราง

ระนาดทมมโหร ๑ ราง

๖๐

ฆองวงใหญมโหร ๑ วง

ฆองวงเลกมโหร ๑ วง

ขลยเพยงออ ๑ เลา

ขลยหลบ ๑ เลา

โทนมโหร ๑ ใบ

รามะนา มโหร ๑ ใบ

ฉง ๑ ค

ฉาบเลก ๑ ค

กรบ ๑ ค

โหมง ๑ ใบ

วงมโหรเครองใหญ

วงมโหรเครองใหญหรอวงมโหรวงใหญนนกมเครองดนตรมากขนกวาเดมและจะใชกบสถานทท

คอนขางใหญ นยมบรรเลงในสถานศกษาโดยนกเรยน นสต นกศกษา เพราะมการเรยนการสอนไดฝกหดกน

มาก เพออวดฝมอจงจดการแสดงมหรวงใหญไดบรรเลงกนดยทวถง มโหรวงใหญมเครองดนตรดงน

ซอสามสายธรรมดา ๑-๒ คน

ซอสามสายหลบ ๑-๒ คน

จะเข ๑-๓ ตว

ซอดวง ๑-๓ คน

ซออ ๑-๓ คน

๖๑

ระนาดเอกมโหร ๑ ราง

ระนาดทมมโหร ๑ ราง

ระนาดทองมโหร ๑ ราง

ระนาดทมเหลกมโหร ๑ ราง

ฆองวงใหญมโหร ๑ วง

ฆองวงเลกมโหร ๑ วง

ขลยเพยงออ ๑ เลา

ขลยหลบ ๑ เลา

ขลยอ ๑ เลา

กลองแขก ๑ ค

ฉง ๑ ค

ฉาบเลก ๑ ค

ฉาบใหญ ๑ ค

กรบ ๑ ค

โหมง ๓ ใบ

(ฆองราว) ๑ ชด (กาญจนา อนทรสนานนท,มปป:๕๗-๕๙)

เปนวงดนตรทบรรเลงโดยใชเครองดนตรจากวง"ปพาทย" กบวง "เครองสาย" มาผสมกน ดงนน วง

มโหรจงประกอบดวยเครองดนตร คอ ระนาด ,ฆองวง,ซอสามสาย,ซอดวง,ซออ,ป,ขลย,จะเข, และเครอง

๖๒

ประกอบจงหวะท งหลายเทา ท เหนสมควร ขอสงเกต ปไม มในวงมโหร (สถาบนราชภฏยะลา

,๒๕๕๖:www.web.yru.ac.th)

มโหร เปนวงดนตรผสม ตงแตมไมกสง จนกลายเปนวงเครองสายผสมกบวงปพาทย ดงจะกลาวตอไปน

วงมโหรโบราณ มเครองดนตรและผบรรเลงเพยง ๔ คน

๑. ซอสามสาย สเกบบาง โหยหวนเสยงยาวๆ บาง มหนาทคลอเสยงคนรองและดาเนน ทานองเพลง

๒. กระจบป ดดดาเนนทานองถบางหางบาง เปนหลกในการดาเนนเนอเพลง

๓. โทน ตใหสอดสลบไปแตอยางเดยว (เพราะยงไมมรามะนา) มหนาทกากบจงหวะ หนาทบ

๔. กรบพวง ตตามจงหวะหางๆ มหนาทกากบจงหวะยอย ซงคนรองเปนผต

วงมโหรอยางนไดคอยๆ เพมเครองดนตรมากขนเปนขนๆ ขนแรกเพมรามะนาใหตคกบ โทน แลวเพม

ฉงแทนกรบพวง ตอมากเพมขลยเพยงออ และนาเอาจะเขเขามาแทนกระจบป ตอจากนน กนาเอาเครองดนตรใน

วงเครองสายและวง ปพาทยเขามาผสม แตเครองดนตรทนามาจาก วงปพาทยนน ทกๆ อยางจะตองยอขนาดให

เลกลง เพอใหเสยงเลกและเบาลง ไมกลบเสยง เครองดดเครองสทมอยแลว มขนาดวงตามลาดบ ดงน

วงมโหรวงเลก

วงมโหรวงเลก มเครองดนตรดงน

๑. ซอสามสาย (วธสและหนาทเหมอนในวงมโหรโบราณ)

๒. ระนาดเอก (วธตและหนาทเหมอนในวงปพาทย)

๓. ฆองวง เนองจากยอขนาดเลกลงกวาฆองวงใหญ และใหญกวาฆองวงเลกในวง ปพาทย จงมกเรยกวา "ฆอง

กลาง" หรอ "ฆองมโหร" วธตและหนาทเหมอนฆองวง ใหญในวงปพาทย

๔. ซอดวง (วธสเหมอนในวงเครองสาย แตไมตองเปนผนาวง เพราะมระนาดเอกเปน ผนาวงอยแลว)

๖๓

๕. ซออ (วธสและหนาทเหมอนในวงเครองสาย)

๖. จะเข (วธดดและหนาทเหมอนในวงเครองสาย)

๗. ขลยเพยงออ (วธเปาและหนาทเหมอนในวงเครองสาย)

๘. โทน (วธตและหนาทเหมอนในวงเครองสาย)

๙. รามะนา (วธตและหนาทเหมอนในวงเครองสาย)

๑๐. ฉง (วธตและหนาทเหมอนในวงปพาทย)

วงมโหรเครองค

วงมโหรเครองค มเครองดนตรทผสมอยในวง ทงวธบรรเลงและหนาท เหมอนกบวงมโหรวงเลกทกอยาง แต

เพมซอดวงเปน ๒ คน ซออเปน ๒ คน จะเขเปน ๒ ตว กบเพมเครองดนตรอก ๓ อยาง คอ

๑. ขลยหลบ วธเปาและหนาทเหมอนในวงเครองสายเครองค

๒. ระนาดทม วธตและหนาทเหมอนในวงปพาทยเครองค

๓. ฆองวงเลก มขนาดเลกกวาฆองวงเลกในวงปพาทย วธตและหนาทเหมอนอยางใน วงปพาทยเครองค บางทก

เพมซอสามสายคนเลก เรยกวา ซอสามสายหลบ อก ๑ คน

วงมโหรเครองใหญ

วงมโหรเครองใหญ มเครองดนตรทผสมอยในวง ตลอดจนวธบรรเลงและหนาทเหมอนกบวงมโหร

เครองคทก อยาง แตเพมเครองดนตรขนอก ๒ อยาง คอ

๑. ระนาดเอกเหลก (หรอทอง) วธตและหนาทเหมอนในวงปพาทยเครองใหญ

๒. ระนาดทมเหลก (หรอทอง) วธตและหนาทเหมอนในวงปพาทยเครองใหญ

ในสมยปจจบนมกจะเพม "ขลยอ" ขนอกอยางหนง ขลยอนวธเปาเหมอนกบขลยเพยงออ แตมหนาท

ดาเนนเนอเพลงเปนทานองหางๆ ในทางเสยงตา สวนฉาบเลก ฉาบใหญ และโหมง ผสมไดทงวงเลก เครองค

๖๔

และเค รองใหญมหนา ท อยาง เ ดยวกบทก ลาวแลวในวง ปพาทย (สารานกรมไทยส าหรบเยาวชน

,๒๕๕๖:www.kanchanapisek.or.th)

วงมโหรเปนวงทมเครองดนตรประสมวงครบทกกลม คอ เครองดด ส ต และเปา ลกษณะเดน

ของวงดนตรประเภทน คอ ความกลมกลนของระบบเสยงทใชเครองดนตรประเภทเครองตทถกยอสดสวน

สาหรบฆองวงทประสมในวงดนตรประเภทนเรยกอกชอหนงวาฆองมโหร การปรบลดขนาดเครองดนตร

ประเภทเครองตเพราะตองการใหระบบเสยงมความดงทเขากนไดกบเครองดนตรประเภทเครองสาย วงมโหรม

การประสมวงและถอเปนแบบแผนมาตงแตสมยรชกาลพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวจาแนกออกเปน

๓ ขนาด ดงน

วงมโหรเครองเดยว

๑.) วงมโหรเครองเดยว เครองดนตรประกอบดวย ซอสามสาย ๑ คน ขลยเพยงออ ๑ เลา ระนาดเอก ๑ ราง

ฆองวงใหญ ๑ วง จะเข ๑ ตว ซอดวง ๑ คน ซออ ๑ คน โทน-รามะนา ๑ สารบ ฉง ๑ ค

วงมโหรเครองค

๒.) วงมโหรเครองค เครองดนตรประกอบดวยซอสามสาย ๑ คน ซอสามสายหลบ ๑ คน ขลยเพยงออ ๑

เลา ขลยหลบ ๑ เลา ระนาดเอก ๑ ราง ระนาดทม ๑ ราง ฆองวงใหญ ๑ วง ฆองวงเลก ๑ วง จะเข ๒ ตว

ซอดวง ๒ คน ซออ ๒ คน โทน-รามะนา๑สารบ ฉง๑ค ฉาบเลก๑ค กรบ๑ค โหมง๑ใบ

วงมโหรเครองใหญ

๓.) วงมโหรเครองใหญ เครองดนตรประกอบดวยซอสามสาย ๑ คน ซอสามสายหลบ ๑ คน ขลยเพยงออ ๑ เลา

ขลยหลบ ๑ เลา ระนาดเอกมโหร ๑ ราง ระนาดทมมโหร ๑ ราง ระนาดเอกเหลกมโหร ๑ ราง ระนาดทมเหลก

มโหร ๑ ราง ฆองวงใหญ ๑ วง ฆองวงเลก ๑ วง จะเข ๒ ตว ซอดวง ๒ คน ซออ ๒ คน โทน-รามะนา ๑ สารบ

ฉง ๑ ค ฉาบเลก ๑ ค กรบ ๑ ค โหมง ๑ ใบ (นพรตน ลาภสงผล, ๒๕๕๖: www.krutri.samroiwit.ac.th)

๖๕

จากการศกษาพบวา วงเครองสาย เกดจากการนาเครองดนตรประเภททสายอนไดแกเครองดดและ

เครองสมาผสมกน มเครองเปาคอขลยเพยงออหรอขลยหลบชวยเปาพลวผสมกลมกลน และมเครองตคอฉง ฉาบ

เลก โทน รามะนา เปนเครองประกอบจงหวะ วงเครองสายไทยทเปนมาตรฐานมอย ๒ ขนาดคอ วงเครองสายวง

เลกและวงเครองสายเครองค

เครองสายวงเลก (เครองเดยว)

นยมแสดงในงานทไมตองการเสยงดงมากนก และแสดงในบรเวณอาคารในงานตางๆ เชน งานทาบญ

เลยงพระในบาน งานสมรสตอนกลอมหอเปนตน เครองสายวงเลกมเครองดนตรดงน

จะเข ๑ ตว

ซอดวง ๑ คน

ซออ ๑ คน

ขลยเพยงออ ๑ เลา

โทนมโหร ๑ ใบ

รามะนา ๑ ใบ

ฉง ๑ ค

เครองสายเครองค คอวงดนตรทไดปรบปรงจากวงเครองสายวงเลกใหมขนาดใหญขน

นยมบรรเลงในงานตางๆเชนเดยวกบเครองสายวงเลก แตมจานวนเครองดนตรมากวาเครองสายเครองค

มเครองดนตรทนามาผสมดงน

จะเข ๒ ตว

ซอดวง ๒ คน

๖๖

ซออ ๒ คน

ขลยเพยงออ ๑ เลา

ขลยหลบ ๑ เลา

โทนมโหร ๑ ใบ

รามะนา ๑ ใบ

ฉง ๑ ค

จากการศกษาพบวา วงมโหร คอ วงดนตรทเกดขนจากการนาเครองดนตรวงเครองสายและวงปพาทย

มาผสมกน กาเนดในสมยรตนโกสนทร ใชบรรเลงในโอกาสพเศษ แตเดมใชผหญงบรรเลงมในพระบรมหาราช

วงเทานน โดยกาหนดวาเครองดนตรในวงปพาทยทงเครองดาเนนทานองและเครองประกอบจงหวะจะตองยอ

ขนาดใหเลกลงใหเหมาะกบผหญงต อกทงไมตทกประเภทกตองใชไมนวม ทงนเพราะตองการใหมเสยงสงและ

ไมดงจนเกนไปเมอนามาบรรเลงรวมกบเครองดนตรประเภทเครองสายคอเครองดดกบเครองสซงมเสยงเบา

เสยงผสมผสานทเกดขนกจะไดมความไพเราะกลมกลน นยมบรรเลงในงานใหญๆ เชน งานทาบญตางๆ งาน

แตงงาน และใชบรรเลงอวดฝมอในโอกาสตางๆ ม 4 ประเภท คอ วงมโหรโบราณ วงมโหรวงเลก วงมโหร

เครองค และ วงมโหรเครองใหญ

วงมโหรโบราณ

มเครองดนตรและผบรรเลงเพยง ๔ คน คอ ซอสามสาย กระจบป โทน และ กรบพวง

วงมโหรวงเลก

นยมใชบรรเลงในงานทคอนขางเลกในอาคารสถานทไมกวางขวางนก มเครองดนตรประกอบดงน

ซอสามสาย ๑ คน

๖๗

จะเข ๑ ตว

ซอดวง ๑ คน

ซออ ๑ คน

ระนาดเอกมโหร ๑ ราง

ฆองวงใหญมโหร(ฆองกลาง) ๑ วง

ขลยเพยงออ ๑ เลา

โทนมโหร ๑ ใบ

รามะนามโหร ๑ ใบ

ฉง ๑ ค

วงมโหรเครองค

วงมโหรเครองคจะมดนตรมากขนกวาวงมโหรวงเลก ลกษณะการใชกเชนเดยวกน แตจะเหมาะสมกบ

สถานททกวางขวางกวาวงมโหรเครองคมเครองดนตรดงน

ซอสามสาย ๑ คน

ซอสามสายหลบ ๑ คน

จะเข ๑ ตว

ซอดวง ๑ คน

ซออ ๑ คน

ระนาดเอกมโหร ๑ ราง

ระนาดทมมโหร ๑ ราง

๖๘

ฆองวงใหญมโหร(ฆองกลาง) ๑ วง

ฆองวงเลกมโหร ๑ วง

ขลยเพยงออ ๑ เลา

ขลยหลบ ๑ เลา

โทนมโหร ๑ ใบ

รามะนา มโหร ๑ ใบ

ฉง ๑ ค

ฉาบเลก ๑ ค

กรบ ๑ ค

โหมง ๑ ใบ

วงมโหรเครองใหญ

วงมโหรเครองใหญหรอวงมโหรวงใหญนนกมเครองดนตรมากขนกวาเดมและจะใชกบสถานทท

คอนขางใหญ นยมบรรเลงในสถานศกษาโดยนกเรยน นสต นกศกษา เพราะมการเรยนการสอนไดฝกหดกน

มาก เพออวดฝมอจงจดการแสดงมหรวงใหญไดบรรเลงกนดยทวถง มโหรวงใหญมเครองดนตรดงน

ซอสามสายธรรมดา ๑-๒ คน

ซอสามสายหลบ ๑-๒ คน

จะเข ๑-๓ ตว

ซอดวง ๑-๓ คน

ซออ ๑-๓ คน

๖๙

ระนาดเอกมโหร ๑ ราง

ระนาดทมมโหร ๑ ราง

ระนาดทองมโหร ๑ ราง

ระนาดทมเหลกมโหร ๑ ราง

ฆองวงใหญมโหร(ฆองกลาง) ๑ วง

ฆองวงเลกมโหร ๑ วง

ขลยเพยงออ ๑ เลา

ขลยหลบ ๑ เลา

ขลยอ ๑ เลา

กลองแขก ๑ ค

ฉง ๑ ค

ฉาบเลก ๑ ค

ฉาบใหญ ๑ ค

กรบ ๑ ค

โหมง ๓ ใบ

(ฆองราว) ๑ ชด

๗๐

เครองกากบจงหวะของวงมโหรทง ๓ ขนาดทเรยกวา โทน-รามะนา นนอาจใชกลองแขกขนาดเลกแทน

ได สวนฉาบเลก ฉาบใหญ กรบ และโหมงจะใชหรอไมใชกได ขนยกบโอกาสของการนาวงไปใชบรรเลง

เชนเดยวกบวงปพาทย

๗. ดนตรในสมยรชกาลท ๔

ในสมยรชกาลท ๔ พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว มชาวยโรปและชาวอเมรกนเขามาตดตอมาก

ขน พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวทรงศกษาภาษาองกฤษจนแตกฉาน โดยเฉพาะพระบาทสมเดจพระ

ปนเกลาเจาอยหว กรมพระราชวงบวรของรชกาลนทรงรภาษาองกฤษอยางกวางขวาง ไดชวยราชการเปนอเนก

ประการเปนตน จงรบเอาวฒนธรรมตะวนตกแทรกซมเขามาโดยไมรสก เชนการทพระบาทสมดจพระปนเกลา

เจาอยหว ทรงคดประดษฐสรางระนาดทมเหลกและระนาดเอกเหลกขนเพมเตมในวงปพาทย ใหเปนปพาทย

เครองใหญ กนบไดวาเปนสงสบเนองมาจากวฒนธรรมตะวนตกดวย

เดมในสมยรชกาลท ๓ นน ไดมการคดประดษฐเครองดนตรขน ทาใหวงปพาทยเครองหาพฒนามาเปน

ปพาทยเครองค พอมาสมยรชกาลท ๔ นเกดระนาดทอง ระนาดเอกเหลก ระนาดเอกทมขน จงมวงปพาทยเครอง

ใหญดงกลาว

พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว ทรงพระกรณาแกวงดนตรไทยและละครเปนอยางยงทได

พระราชทานอนญาตใหประชาชนเลนดนตรและละครผหญงไดดงปรากฏในหลายประเทศ เมอป พ.ศ. ๒๓๗๘

นบเปนการใหสทธแกประชาชนในดานการบนเทงอยางชนดทไมเคยมมากอนในประวตศาสตรไทยในชวง

หลายรอยปทผานมาการแสดงละครชายจรงหญงแทเรมปรากฏขนเปนครงแรกในรชกาลน และขยายตวออกไป

ทวราชอาณาจกร การเรยนขบรองดนตรจงกระจายไปสชนบทมากขน ลกหลานบานใดทงชายหญงทมฝมอ ม

ความสามารถในทางดนตรกมโอกาสทจะเขาไปอยในรวในวงในพระอปถมภของพระราชวงศหรอบานของขน

นางมากขน ทไดเขาไปอยในสานกดๆ แลวกไดฝกปรอฝมอมากขน กจะพาญาตมตรมารวมงานในสานกเดยวกบ

ตนเพมพนทงปรมาณของบคคลและความรในวทยาการดนตรมมากขนเปนลาดบ การดนตรเจรญแพรหลายขน

มาก วงปพาทย มโหรเกดขนมากมาย

๗๑

นอกจากพระองคทานจะทรงพระกรณาแกวงดนตรไทยแลว กทรงตอตานการทคนไทยนยม

ตางประเทศจนเกนไป ดงท พนพศ อมาตยกล ไดกลาวถงวา

ในปลายรชกาลท ๔ ไดเกดการนยมเลนแอวลาวเปาแคนกนมาก จนแมภายในวงเจานาย เชน วงหนา

และวงกรมหลวงวงศาธราชสนท กนยมมากจนผ เลนมโหรปพาทยนอยลง พระบาทสมเดจพระจอมเกลา

เจาอยหวจงโปรดเกลาฯ ใหตราพระราชบญญตหามเลนแอวลาว เมอป พ.ศ. ๒๔๐๘ ดวย ทรงรงเกยจวาไมใช

ของไทยแท เปนของประเทศราช จะน ามาเปนของไทยนน หากใครเลนจะเกบภาษใหแรง ประชาชนจงคลายการ

เลนแอวลาวลง พระราชบญญตขอนแมจะมลกษณะเปนชตนยมมากกจรง แตถามองในแงของการสงวนไวซง

ศลปวฒนธรรมไทยแทแลวกนบไดวาพระเจาอยหวทรงหวงใยในสมบตของชาต และทรงพยายามทจะสงเสรม

ดนตรไทยอยางจรงจง (สงบศก ธรรมวหาร,๒๕๔๕:๒๓-๒๔)

ราวรชกาลท ๔ มการพฒนารปแบบของวงดนตรรวมไปถงการคดคนเพลงรปแบบใหมๆ เชน เพลง

อตรา ๓ ชน เพลงเถา ทงนเพราะในสมยรชกาลท ๔ เรมมการตดตอคาขายกบตางประเทศมากขนทงชาต

ตะวนตกและจน ทาใหสงคมไทยเรมมหลากหลายชนชาตเขามาอาศยมากขน ประเทศไทยจงเรมพฒนาเพอให

ทดเทยมกบชาตอารยะตางๆ อกทงบานเมองมความสขปราศจาคสงคราม สงคมเรมขยายตวขนเกดแนวคดความ

เปนรฐชาตไดเกดขน จนนาไปสการพฒนาดนตรใหมรปแบบใหมเหมาะสมกบสภาพสงคมและตองมรปแบบท

เปนมาตรฐาน จงมการวางกฎเกณฑทางดนตรขนใหมหลายประการ

หลงจากเกดกบฏเจาอนวงศสมยรชกาลท ๓ ไดมการกวาดตอนคนลาวและคนแถบมณฑลอสานเปน

จานวนมาก คนเหลานนนาการละเลนหมอลาหรอลาวแคนเขามาดวย ซงสรางความแปลกใหมใหกบสงคมไทย

จนไดรบความนยมอยางมากและแพรหลายเขาไปสวงเจานายหลายพระองค เชน วงหนาของพระบาทสมเดจ

พระปนเกลาเจาอยหว ซงพระองคทรงสามารถเปาแคนไดดวย และนาเอาแคนมาสรางใหมหลายขนาดบรรเลง

ประสานกนเรยกวา แคนวง เมอลาวแคนไดรบความนยมมาก ชาวบานทวไปจงละทงดนตรไทยแบบเดม ทาให

พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท ๔ ซงทรงมพระราชประสงคใหประเทศมความเปนชาต ไมทรง

โปรดใหดนตรของกลมชนทอยในสถานะทางสงคมตากวามบทบาท จงทรงมพระบรมราชโองการหามเลนลาว

แคนและใหหนมานยมดนตรไทย

๗๒

ในขณะททรงหามการเลนลาวแคน กทรงสงเสรมดนตรไทยในดานอนๆ เชน โปรดเกลาฯใหมวงโยธ

วาฑต ( Military Band) สาหรบใชเดนฝกทหารแบบตะวนตก การปรบประเทศใหทนสมยดงกวางจงตองยกเลก

ขอจากดบางประการทอาจทใหวฒนธรรมไทยไมแพรหลาย ดงเชนขอจากดเรองมโหรและละครหญงจากเดมท

มเฉพาะราชสานก ทรงพระบรมราชานญาตใหมการหดมโหรหญงและละครหญงได จนทาใหเกดความนยมให

ผหญงเลนละครมากขนกวานามาเปนนกดนตรอยางแตกอน

หลงจากมพระบรมราชานญาตดงกลาว ดนตรไทยจงพฒนารปแบบขนใหมดวย การคดเพลงสาหรบ

บรรเลงคอเพลงอตรา ๓ ชนและเพลงเถา มาการนาบทรองจากเรองเสภาและเรองละคร ตางๆ เชน ขนชาง

ขนแผนและอเหนามาขบรอง เพลงมโหรแบบโบราณจงเสอมความนยมลงไป การเปลยนสถานะจากผหญงทม

หนาทเปนนกดนตรไปเปนผชายนน ทาใหเกดความนยมเลนปพาทยเสภาบรรเลงเพลงอตรา ๓ ชนและเพลงเถา

ซงมความเหมาะสมกบผชายมากกวา ทาใหนกดนตรไทยเรมหนมาแตงเพลงประเภทนกนมากขน และปรากฏม

ผชายเปนนกดนตรทมฝมอหลายคนตงแตนนมา (พงศลป อรณรตน, ๒๕๕๐: ๔๑-๔๒)

ในแผนดน พระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว การดนตรในราชสานกมไดเฟองฟเทาใดนก เนองจาก

พระเจาอยหวมทรงโปรด ความเจรญและพฒนาการตางๆ จงขยายออกมาทวงเจานาย ขนนาง และสามญชน

ทวไป ครนเมอ พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว เสดจขนครองราชยในปพ.ศ. ๒๓๙๗ พระองคทานทรง

พบวาวงมโหรและปพาทยหลวงลวนโรยรา พอมงานพระราชพธสาคญๆ กจาเปนตอง “ขอแรง” วงดนตรของ

เจานายพระองคอนๆ อยเนองๆ

คณะดนตรและมหรสพในเวลานนจะมความสามารถและความโดดเดนแตกตงกนไป เชน วงหนา พระ

ลานตะวนออกของ สมเดจฯเจาฟามหามาลา กจะเชยวชาญในวงมโหรและปพาทย วงของ พระเขาบรมวงศเธอ

กรมขนวรจกรธรานภาพ กจะเดนเรองราโคม หรอบานของ เจาพระยามหนทรศกดธารง จะเดนทละครพนทาง

และทเดนทางดานดนตรและละครกจะเปนวงบานหมอ ซงในเวลานนผทรงครอบครองวงคอ พระเจาบรมวงศ

เธอสงหนาทดรงคฤทธ เปนตน

ดวยเหตน พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวจงทรงมพระราชประสงคจะฟนฟศลปะแขนงนให

กลบมาเจรญรงเรองในราชสานกอกครงหนง ในสวนของพระองคทานเองกทรงพระราชนพนธละครและชดเบก

๗๓

โรงละครขนหลายบท และยงทรงเพมเตมตาแหนงขนนางในดานทเกยวของกบกรมปพาทยหลวงดวย โดยทรง

พระกรณาโปรดเกลาฯ ใหมตาแหนง เสนาะดรยางค และอาอางคดนตร สาหรบผทมความสามารถทจะมารบ

ตาแหนงเจากรมปพาทยหลวงขนอก ๒ ตาแหนง สวนตาแหนง ประดษฐไพเราะ ทมอยเดมนนกเปนตาแหนง

ของวงหนา

หลกจากมการคดคน “ระนาดทอง” หรอระนาดทมลกระนาดทาดวยโลหะ ซงตอมานยมเรยกกนวา

“ระนาดเอกเหลก” แลวกมการประดษฐ “ระนาดทมเหลก” ขนมาคกน ทาใหวงปพาทยมการพฒนาไปมากขน

คอแตเดมจะม “ปพาทยเครองหา” มาถงรชสมยนกจะม “ปพาทยเครองค” (เพมระนาดทมและฆองวงเลก) และ

พฒนาเปน “ปพาทยเครองใหญ” (คอเพมระนาดเอกเหลกและทมเหลก ตลอดจนเครองประกอบจงหวะอนๆ) ซง

มองคประกอบของเสยงมากวาและสมบรณกวาเดม

ทางดานเครองสายจะมการนาเอาวงเครองสายไทยผสมกบเครองกลองแขกมลาย มการตดทอนเสยงท

ซ าและไมเขากน ปรบเปลยนเปน “เสยงชวา” ทาใหเกด “วงเครองสายปชวา” ซงลลารบรรเลงทกระชนและเรา

ใจตางจากเครองสายแบบเดม จงสามารถนามาใชบรรเลงไดทงในงานมงคลและอวมงคล

สาหรบเรองของดนตรนน เรมมความคดเรองเพลงสรรเสรญบารมเกดขน ซงชนตนเปนการขอยมเพลง

God Save The Queen ขององกฤษมาใช และมทหารรบจางชาวองกฤษมาสอน สาหรบการบรรเลงเพลง

สรรเสรญพระบารมจะใชวงแบบแตรวงขนาดเลกตงระเบยบเอาไววา เมอพระบาทสมเดจพระเจาอยหวเสดจ

ออก กจะบรรเลงเพลงน ๒ จบ หากเปนสมเดจพระปนเกลาเจาอยหวเสดจออก กจะบรรเลงเพยงจบเดยว (มาณพ

อศรเดช, ๒๕๕๑ : ๑๖-๑๗)

ในสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว ชาวยโรปและอเมรกนไดเขามาตดตอมากขน

พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวกทรงศกษาภาษาองกฤษจนแตกฉาน โดยเฉพาะพระบาทสมเดจพระปน

เกลาเจาอยหว กรมพระราชวงบวรของรชกาลน ทรงรภาษาองกฤษอยางกวางขวาง ไดชวยราชการเปนเอนก

ประการ เปนเหตใหทรงมพระสหายเปนชาวตะวนตกมากมาย ตลอดจนประธานาธบดอเมรกนกเปนพระสหาย

ในรชกาลนจงมวฒนธรรมของชาวตะวนตกแทรกซมเขามาโดยไมรสก แมในการทพระบาทสมเดจพระปนเกลา

เจาอยหวทรงคดประดษฐระนาดทมเหลกและระนาดเอกเหลกขนเพมเตมในวงปพาทยใหเปนวงปพาทยเครอง

๗๔

ใหญ กนบไดวาเปนสงสบเนองมาจากวฒนธรรมตะวนตกเพราะทรงไดความคดมาจากนาฬกาทตเปนเสยงเพลง

ราชทนนาม “ประดษฐไพเราะ” กเกดขนในรชกาลน โดยพระบาทสมเดจพระปนเกลาฯพระราชทานใหนายม

ดรยางกร (ครมแขก) เปนพระประดษฐไพเราะ ความกาวหนาทางดนตรอกอยางหนงคอ ครเพง ไดแตงเพลง

ทยอยใน เถา ขน นบเปนเพลงเถาเพลงแรก แมอตราชนเดยวจะเปลยนระดบเสยงไปกถอไดวาเปนเพลงเถา (กรม

ศลปากร,๒๕๒๕:๑)

ในสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว พระบาทสมเดจพระปนเกลาเจาอยหว กรมพระราชวง

บวรในรชกาลนไดทรงประดษฐระนาดทมเหลก กบระนาดเอกเหลกขนอก ๒ อยาง เพมเตมวงปพาทยเครองคท

มอยเดมกลายเปนวงปพาทยทมระนาด ๔ ราง เรยกวาปพาทยเครองใหญ (กรมศลปากร,๒๕๒๕:๕)

ไดกลาวมาแลวในตอนตนวา พระบาทสมเดจพระปนเกลาเจาอยหวนนโปรดการดนตรมาก โดยเฉพาะ

แคน ททรงโปรดแคนกเขาใจกนวาจะเปนเพราะทรงคนเคยใกลชดกบชาวตะวนออกเฉยงเหนอมากนนเองและ

ตามเรองกปรากฏวาพวกลาวไดเขามาสมครฝากเนอฝากตว ตงแตครงยงดารงพระยศเปนกรมขนอศเรศรงสรรค

ดงไดเลามาแลว พระบาทสมเดจพระปนเกลาเจาอยหวจะทรงเรยนเปาแคนมาตงแตเมอไร ไมมหลกฐานกลาวไว

แตเขาใจวา ตองกอนพทธศกราช ๒๓๗๘ เพราะมปรากฏอยในจดหมายเหตของหมอปลดเลหรอบลดเล บนทก

ไวเมอวนท ๘ มกราคม ๒๓๗๙ ตอนหนง

ในสมยรชกาลท ๔ ดนตรประเภทแคนเหนจะเปนทนยมกนมาก ตามวงเจานายสมยนนกนยมใหมแคน

และพวกแอวลาวไวประดบบารม ทแนนอนกคอปรากฏวาทวงกรมหลวงวงษาธราชสนทกม เซอร ยอน โบวรง

ไดบนทกไววาหลงจากทรบประทานอาหารแลว กรมหลวงวงษาฯได

“มรบสงใหหาพวกลาวมาแอวลาวเปาแคนใหพวกเราด แคนนนทาดวยไมไผขนาดตางๆ เจาะรอยางขลย

แตทปากเปานนทาเหมอนกบเครอง ฟลาคโอเลต เสยงเครองดนตรนน เปนเสยงหวานและเกลยงดเหมอนจะหด

เปาไดงาย การเตนราของพวกลาวนนกาวจงหวะชาๆ สาวลาวทกคนถอเทยนราไปมาดงามด”

การทเจานายชนผใหญ หรอแมแตพระบาทสมเดจพระปนเกลาเจาอยหวพากนโปรดแคนมากเชนน ทา

ใหพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวไมพอพระราชหฤทยเปนอนมาก และคงจะเกบอดอนไวเปนเวลานาน

๗๕

จนกระทงพระบาทสมเดจพระปนเกลาเจาอยหวใกลจะสวรรคต จงไดมประกาศหามมใหเลนแอวลาว เมอ ณ วน

ศกร เดอน ๑๒ แรม ๑๔ คา ปฉล สปตศก ๑๒๒๗ (พ.ศ.๒๔๐๘)

ตามประกาศฉบบนฟงๆดกเหมอนกบชาตนยม แตกทาใหเราไดทราบวาการเลนแคนไดนยมกนมากใน

สมยรชกาลท ๔ ถงกบทาใหดนตรชนดอนเงยบเหงาซบเซาไป การทออกประกาศหามอยางเดดขาดน กเทากบ

เปนการพยงฐานะดนตรและการละเลนอยางอนของไทยใหพลกฟนคนชพขนมาอก ซงเปนผลดอยเหมอนกน

โดยเหตทพระบาทสมเดจพระปนเกลาเจาอยหว ทรงเปนนกประดษฐคดคนอยแลวเมอทรงเลนดนตร ก

ทรงคดประดษฐเครองดนตรขนใหมอยางหนง สงนนกคอระนาดทมเหลก เรองนสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจา

ฟากรมพระยานรศรานวตวงศทรงยนยนวา

“ทมเหลก ไดทราบแนชดทเดยววา พระบาทสมเดจพระปนเกลาเจาอยหวทรงพระราชดารเพมขน

ถายทอดมาจากหบเพลงฝรงอยางเปนเครองเขยหวเหลก” (โสมทต เทเวศร,๒๕๑๓:๒๐๑-๒๑๐)

จากการศกษาพบวา สมยรชกาลท ๔ พระบาทสมเดจพระปนเกลาเจาอยหวทรงประดษฐระนาดทอง

หรอระนาดทมลกระนาดทาดวยโลหะ พระองคทรงไดแนวคดมาจากหบเพลงฝรง ซงตอมานยมเรยกกนวา

“ระนาดเอกเหลก” แลวกมการประดษฐ “ระนาดทมเหลก” ขนมาคกน ทาใหวงปพาทยมการพฒนาไปมากขน

คอแตเดมจะม “ปพาทยเครองหา” มาถงรชสมยนกจะม “ปพาทยเครองค” (เพมระนาดทมและฆองวงเลก) และ

พฒนาเปน “ปพาทยเครองใหญ” (คอเพมระนาดเอกเหลกและทมเหลก ตลอดจนเครองประกอบจงหวะอนๆ) ซง

มองคประกอบของเสยงมากวาและสมบรณกวาเดม

ทางดานเครองสายจะมการนาเอาวงเครองสายไทยผสมกบเครองกลองแขกมลาย มการตดทอนเสยงท

ซ าและไมเขากน ปรบเปลยนเปน “เสยงชวา” ทาใหเกด “วงเครองสายปชวา” ซงลลารบรรเลงทกระชนและเรา

ใจตางจากเครองสายแบบเดม จงสามารถนามาใชบรรเลงไดทงในงานมงคลและอวมงคล

เพลงไทย เกดเพลงรปแบบใหมๆขน คอ เพลงอตราจงหวะสามชน และเพลงเถาเพลงแรก คอ เพลง

ทยอยในเถา แตงโดยครเพง อกทงแนวคดเกยวเพลงสรรเสรญพระบารมเกดขนในสมยนดวย ซงชนตนเปนการ

ขอยมเพลง God Save The Queen ขององกฤษมาใช และมทหารรบจางชาวองกฤษมาสอน ใชแตรวงขนาดเลก

๗๖

ในการบรรเลงโดยมวธการบรรเลงคอ เมออพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวเสดจ จะบรรเลงเพลงน ๒

รอบ ถาหากเปนสมเดจพระปนเกลาเจาอยหวเสดจออก จะบรรเลงเพลงเพยงรอบเดยว

นอกจากน การเลนแอวลาวเปาแคนเปนทนยมกนมาก เนองจากหลงจากเกดกบฏเจาอนวงศสมยรชกาล

ท ๓ ไดมการกวาดตอนคนลาวและคนแถบมณฑลอสานเปนจานวนมาก คนเหลานนนาการละเลนหมอลาหรอ

ลาวแคนเขามาดวย ซงสรางความแปลกใหมใหกบสงคมไทยจนไดรบความนยมอยางมากและแพรหลายเขาไปส

วงเจานายหลายพระองค เชน วงหนาของพระบาทสมเดจพระปนเกลาเจาอยหว ซงพระองคทรงสามารถเปาแคน

ไดดวย และนาเอาแคนมาสรางใหมหลายขนาดบรรเลงประสานกนเรยกวา แคนวง เมอลาวแคนไดรบความนยม

มาก ชาวบานทวไปจงละทงดนตรไทยแบบเดม ทาใหพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท ๔ ซงทรง

มพระราชประสงคใหประเทศมความเปนชาต ไมทรงโปรดใหดนตรของกลมชนทอยในสถานะทางสงคมตา

กวามบทบาท จงทรงมพระบรมราชโองการหามเลนลาวแคนและยงทรงเพมเตมตาแหนงขนนางในดานท

เกยวของกบกรมปพาทยหลวงดวย โดยทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหมตาแหนง เสนาะดรยางค และอาอางคดน

ตร สาหรบผทมความสามารถทจะมารบตาแหนงเจากรมปพาทยหลวงขนอก ๒ ตาแหนง สวนตาแหนง

ประดษฐไพเราะ ทมอยเดมนนกเปนตาแหนงของวงหนา

๘. งานวจยทเกยวของ

๑. เสมอ อนรตนวชยกล (๒๕๓๘:บทคดยอ) ไดทาการศกษาเครองแตงกายจากภาพจตรกรรมฝาผนงโบสถ วด

หนาพระธาต อาเภอปกธงชง จงหวดนครราชสมา พบวา “จตรกรไดแรงบนดาลใจการสรางภาพจตรกรรมฝา

ผนงทปรากฏบนผนงพระอโบสถวดหนาพระธาต อาเภอปกธงชง จงหวดนครราชสมาจากอทธพลการสราง

ศลปกรรมตามศลปะรตนโกสนทร ตามความเชอทางพระพทธศาสนาในเรองของชาดก การจดวางแผนบนฝา

ผนงพระอโบสถกาหนดพนทในระดบสายตาขนไปจนถงกรอบฝาผนงดานบน เรองราวของชาดกจะถกแบง

ออกเปนเรองๆดวยเสนสนเทาหรอแบงดวยแนวของภาพสงกอสรางและแนวของภาพธรรมชาต ซงเปน

สวนประกอบของภาพเขยนนน ในสวนทวางระหวางภาพแตละตอน จตรกรไดสอดแทรกภาพเขยนทสะทอน

ใหเหนรปแบบทางสงคมและวฒนธรรมชาวบาน การแตงกายของภาพบคคลแสดงใหเหนวถชวตเกยวกบ

๗๗

สถานภาพทางสงคมของชาวพทธ ทอยภายใตการปกครองระบอบกษตรย แวดลอมดวยประชาชนในทองถนท

ประกอบเกษตรกรรม”

๒. อาทตย ธงอนทรเนตร (๒๕๒๕:บทคดยอ) ไดทาการศกษาเครองแตงกายของคนไทยในสมย

รชกาลท ๔ จากภาพจตรกรรมฝาผนง พบวา “เครองแตงกายสมยรชกาลท ๔ มบางอยางทไดรบอทธพลรปแบบ

จากเครองแตงกายในสมยกอน และมอยหลายรปแบบทแสดงใหเหนถงการรบอทธพลจากตางชาต เชน โรมน

เปอรเซย อนโดนเซย พมา จน ญปน เปนตน ซงผลของการวจยครงนทาใหสามารถนามาขยายเรองราวใน

ประวตศาสตรสมยรชกาลท ๔ และทราบถงววฒนาการทางดานการแตงกายของคนไทยไดชดเจนยงขน

๓. กฤษณศกด กณฐสทธ (๒๕๒๗:บทคดยอ) ไดทาการศกษาสภาพชวตความเปนอยของคนไทยสมย

รชกาลท ๓ จากภาพจตรกรรมฝาผนงภายในกรงเทพมหานคร พบวา “ชวตความเปนอยของคนไทยในสมย

รชกาลท ๓ โดยทวๆไปยงคงมความเปนอยแบบดงเดมเหมอนเมอครงในอดตสมยสโขทยและสมยอยธยา ซง

เปนลกษณะของความเปนอยแบบไทยโบราณทไมไดเปลยนแปลงไปจากเดมมากนก ทงนเพราะความอดม

สมบรณของสภาพแวดลอมทางธรรมชาตทยงเอออยเปนอนมาก ซงคนไทยในสมยน นรจกปรบดวยให

เหมาะสมกบสภาพแวดลอมไดเปนอยางด และประชาชนสวนใหญย งคงยดมนปฏบตตามคาสอนใน

พระพทธศาสนาอยางเครงครด ปญหาดานสงคมและสภาพแวดลอมจงไมปรากฏผลกระทบตอสงคมไทยใน

สมยนนอยางทกาลงประสบกนอยในสภาพสงคมไทยปจจบน

๔. บรรจบพร ประพฒนทอง (๒๕๔๗:บทคดยอ) ไดทาการศกษาการเปรยบเทยบจตรกรรมฝาผนง

ภาพเครองโตะบชาของวดในเขตกรงเทพมหานคร พบวา “จากการศกษาภาพจตรกรรมเครองโตะบชาของวดใน

เขตกรงเทพมหานครจานวนทงหมด ๗ วดไมสามารถคนหาปญหาจากภาพเครองโตะบชา หรอปศนาธรรมจาก

สญลกษณบนเครองบชาได เรองเครองโตะทงหมดชไปในเรองของความสขเฉพาะหนา คอ อายยน มโชคลาภ ม

วาสนา ไมไดพดถงเรองนพพาน การเสยสละ ทาน บารม หรอการชวยเหลอคนแตอยางใด

๕. สายพณ สภา (๒๕๕๒:บทคดยอ) ไดทาการศกษาเรองวถคนไทยยวนในจตรกรรมฝาผนงภายใน

พระอโบสถวดหนองยาวสงตาบลหนองยาวสง อาเภอเมอง จงหวดสระบร พบวา “ไดพบเหนวถชวตความ

เปนอยและวฒนธรรมประเพณทถกถายทอดในงานจตรกรรมทแสดงใหเหนความเปนอยของคนไทยยวนไดเปน

อยางด สอดคลองจากการศกษาดานเอกสารทางประวตศาสตร ทไดพบหลกฐานการเขามาตงถนฐานของคนไทย

๗๘

ยวนอนเปนผลมาจากการสงครามในชวงในสมยกรงธนบร – สมยตนรชกาลท ๑ แหงกรงรตนโกสนทร และ

ยงคงสบทอดหลงเหลอมาจนถงสมยรชกาลท ๓”

๖. ชยชาญ จารกลส (๒๕๔๘:บทคดยอ) ไดทาการศกษาพระอนทร ซงเปนรปแบบและคตความเชอใน

จตรกรรมฝาผนงของหอไตรวดระฆง พบวา “เรองราวประวตพระอนทร – มฆมานพจากชาดกและวรรณกรรม

เรองอนทมมาตงแตสมยอยธยาตอนตนลวนแลวแตมผลตอแนวความคดในเรองพระอนทรโดยมการเชอมโยง

กบเรอง ความเปนสมมตเทวราชาของพระมหากษตรยไทย และปรากฏความชดเจนอยางมากในสมยของพระเจา

ปราสาททอง สวนการศกษาขอสนนษฐานการเขยนประวตพระอนทร – มฆมานพ ในหอนอนของหอไตรวด

ระฆงโฆสตารามนน นาจะเปนการทพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกทรงอางถงอดมการณ หรอพระ

ราชปณธานในการอปถมภและดแลพระพทธศาสนาอยโดยตลอดตงแตเรมสรางกรงรตนโกสนทร เปรยบเทยบ

พระอนทรทรงเปนองคอปถากของพระพทธเจา หรอ พระพทธศาสนา ซงเปรยบเทยบไดกบพระมหากษตรย

ของไทย ททรงเปนองคอครศาสนปถมภในพระพทธศาสนา

๗. วชชตา วธาทตย (๒๕๔๒:บทคดยอ) ไดทาการศกษา นาฏยศลปในงานสมโภชพระราชพธตางๆท

ปรากฏบนภาพจตรกรรมฝาผนงสมยรตนโกสนทร พบวา นาฏยศลปในงานสมโภชนพระราชพธตางๆ บนภาพ

จตรกรรมฝาผนงในสมยรตนโกสนทรสามารถแบงไดเปน ๑. โขน ๒. ละคร ๓.หนง ๔. หน ๕. การละเลนของ

หลวง ๖. การละเลนตางๆ ๗. การละเลนพนเมอง ๘. การแสดงอน คอ งว โดยมองคประกอบของงานนาฏศลป

ในเรองของ ๑. ผแสดงและเครองแตงกาย ๒. เรองทใชแสดง ๓. เครองดนตร ๔. โอกาสการแสดงและสถานท

แสดง นาฏยศลปในงานสมโภชนพระราชพธตางๆ บนภาพจตรกรรมฝาผนง มขนดวยเหตผล ๒ ประการ คอ

ประการแรก เพอเปนการแสดงความยนดเฉลมฉลองหรอบชา เชน นาฏยศลปสมโภชในพระราชพธอญเชญพระ

พทธสงหงค หรอ ในงานพระราชพธสมโภชชางเผอก เปนตน ประการทสอง เปนสวนหนงของพระราชพธ

ถวายพระเมรมาศ โดยจะจดนาฏยศลปประเภทตางๆสมโภชโดยรอบขอบปรมณฑลและพระราชพธถวายพระ

เมรมาศ

๗๙

บทท ๓ วธด าเนนการวจย

การวจยเรอง ภาพจตรกรรมฝาผนงทปรากฏภาพเครองดนตรไทยภายในพระอโบสถ วดปทมวนาราม

วรวหารนน เปนการวจยเชงคณภาพ โดยรวบรวมเอกสารและขอมลทเกยวของกบจตรกรรมฝาผนงภายในพระ

อโบสถ วดปทมวนารามและดนตรสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว รวมถงการเกบขอมลโดยวธการ

สงเกตภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถ วดปทมวนารามราชวรวหาร โดยผวจยไดดาเนนการดงน

๑. ประชากรและกลมตวอยาง

๒. การคนควารวบรวมขอมล

๓. เครองมอทใชในการวจย

๔. วธการเกบรวบรวมขอมล

๕. การวเคราะหขอมล

๑. ประชากรและกลมตวอยาง

ประชากรทใชในครงน คอ ภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถวดปทมวนารามราชวรวหาร

กลมตวอยางในการวจยครงน คอ ภาพจตรกรรมฝาผนงทปรากฏภาพเครองดนตรไทยภายในพระ

อโบสถวดปทมวนารามราชวรวหาร โดยใชวธการสมแบบเพาะเจาะจง เนองจากวดปทมวนารามราชวรวหาร

เปนวดทสรางขนในสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว และในสมยนอาณาเขตแถววดปทมวนารามได

มชาวลาวแถบภาคอสานอพยบเขามาเมอครงหลงเกดกบฏเจาอนวงศในรชกาลท ๓ ดงนน ภาพจตรกรรมภายใน

พระอโบสถวดปทมวนารามราชวรวหารแหงน ยอมมการปรากฏของภาพเครองดนตรไทยทงแบบทเปนของ

ไทยภาคกลางและเครองดนตรไทยภาคอสาน จงสมควรเปนกลมตวอยางในการวจย

๘๐

๒. การคนควารวบรวมขอมล

๒.๑เอกสารและต าราตางๆ

๒.๑.๑ หนงสอทเกยวกบความหมายของจตรกรรมฝาผนง

๒.๑.๒ หนงสอทเกยวกบความหมายของพระอโบสถหรอโบสถ

๒.๑.๓ หนงสอทเกยวกบประวตวดปทมวนารามราชวรวหาร

๒.๑.๔ หนงสอทเกยวกบเครองดนตรไทย

๒.๑.๕ หนงสอทเกยวกบประเภทของเครองดนตรไทย

๒.๑.๖ หนงสอทเกยวกบการประสมวงดนตรไทย

๒.๑.๗ หนงสอทเกยวกบดนตรในสมยรชกาลท ๔

๒.๒ งานวจยทเกยวของ

๒.๒.๑ กฤษณศกด กณฐสทธ ไดทาการวจยเรอง การศกษาสภาพชวตความเปนอยของคนไทย

สมยรชกาลท ๓ จากภาพจตรกรรมฝาผนงภายในกรงเทพมหานคร

๒.๒.๒ ชยชาญ จารกลส ไดทาการวจยเรอง พระอนทร:การศกษารปแบบและคตความเชอใน

จตรกรรมฝาผนงของหอไตรวดระฆง

๒.๒.๓ บรรจบพร ประพฒนทอง ไดทาการวจยเรอง การเปรยบเทยบจตรกรรมฝาผนงภาพ

เครองโตะบชาของวดในเขตกรงเทพมหานคร

๒.๒.๔ วชชตา วธาทตย ไดทาการวจยเรอง นาฏยศลปในงานสมโภชพระราชพธตางๆท

ปรากฏบนภาพจตรกรรมฝาผนงสมยรตนโกสนทร

๘๑

๒.๒.๕ สายพณ สภา ไดทาการวจยเรอง วถชวตคนไทยยวนในจตรกรรมฝาผนงภายในพระ

อโบสถวดหนองยาวสง ตาบลหนอง ยาวสง อาเภอเมอง จงหวดสระบร

๒.๒.๖ เสมอ อนรตนวชยกล ไดทาการวจยเรอง การศกษาเครองแตงกายจากภาพจตรกรรมฝา

ผนงโบสถ วดหนาพระธาต อาเภอปกธงชย จงหวดนครราชสมา

๒.๒.๗ อาทตย ธงอนเนตร ไดทาการวจยเรอง เครองแตงกายของคนไทยในสมยรชกาลท ๔

จากภาพจตรกรรมฝาผนง

๒.๒.๘ หทยวรรณ ชางประดษฐ ไดทาการวจยเรอง ชาวตางชาตในจตรกรรมฝาผนงฉากมาร

ผจญในสมยรตนโกสนทรตอนตน

๒.๒.๙ พสวสร เปรมกลนนท ไดทาการวจยเรอง จตรกรรมฝาผนง : พระราชประสงฆรชกาล

ท ๔ เรองจรยวฒนสงฆ

๒.๓ การเกบขอมลภาคสนาม

๒.๓.๑ ตดตอสานกงานวดปทมวนารามราชวรวหารเพอขออนญาตใชสถานทในการทาวจย

๒.๓.๒ เกบขอมลภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถวดปทมวนารามราชวรวหาร โดยม

วธการดงน

- สงเกตภาพจตรกรรมฝาผนง

- บนทกขอมลภาพจตรกรรมฝาผนง

- บนทกภาพภาพจตรกรรมฝาผนง

๒.๓.๓ รวบรวมและวเคราะหขอมล

๘๒

๓.เครองมอทใชในการวจย

๓.๑ แบบฟอรมการสงเกต

๓.๑.๑ การศกษาภาพจตรกรรมฝาผนง มหวขอในการศกษาดงน

- ชอภาพจตรกรรม

- ตาแหนงทพบภาพจตรกรรม

- คนทปรากฏอยในภาพ

- กจกรรมทคนเหลานนกาลงทาอยในภาพ

- ลกษณะการประกอบกจกรรมทปรากฏอนในภาพ

- สถานททปรากฏอยในภาพ

- เครองดนตรไทยทปรากฏอยในภาพ

- การประสมวงดนตรไทยทปรากฏอยในภาพ

- ปญหาทพบของภาพจตรกรรม

๓.๑.๒ นาแบบฟอรมการสงเกตไปใชในการเกบรวบรวมขอมล

๓.๒ สถตทใชในการวเคราะหขอมล

การวเคราะหขอมลเชงพรรณนา

๔. วธการเกบรวบรวมขอมล

ในการดาเนนการวจย ไดดาเนนการเกบขอมล ดงน

๔.๑ สบคนขอมลจากเอกสารทเกยวของ

๘๓

๔.๒ ตดตอสานกงานวดปทมวนารามราชวรวหารเพอขออนญาตใชสถานทในการทาวจย

๔.๓ เกบขอมลภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถวดปทมวนารามราชวรวหาร โดยมวธการดงน

- ทาการสงเกตภาพจตรกรรมฝาผนง

- ทาการบนทกขอมลภาพจตรกรรมฝาผนง

- ทาการบนทกภาพภาพจตรกรรมฝาผนง

๔.๔ ทาการรวบรวมและวเคราะหขอมล

๕. การวเคราะหขอมล

ในการศกษาภาพจตรกรรมฝาผนงทปรากฏเครองดนตรไทยภายในพระอโบสถวดปทมวนารามราช

วรวหาร เพอสะทอนดนตรไทยในสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว (รชกาลท ๔) ใชการวเคราะหเชง

พรรณนา ดงน

๕.๑ รวบรวมและเรยบเรยงขอมลจากการเกบบนทกขอมลภาคสนาม

๕.๒ นาขอมลภาคสนามมาวเคราะห ดงน

๕.๒.๑ ชอของภาพจตรกรรม

๕.๒.๒ รายละเอยดและเนอหาของภาพจตรกรรม

๕.๒.๓ ปญหาทพบของภาพจตรกรรม

๕.๒.๔ เครองดนตรไทยทปรากฏในภาพจตรกรรม

๕.๒.๕ การประสมวงดนตรไทยทปรากฏในภาพจตรกรรม

๕.๒.๖ ความหลากหลายของวฒนธรรมทปรากฏในภาพจตรกรรม

๘๔

บทท ๔ ผลการวเคราะหขอมล

ในบทนเปนการนาเสนอการวเคราะหภาพเครองดนตรไทยทปรากฏบนภาพจตรกรรมฝาผนงภายใน

พระอโบสถวดปทมวนารามราชวรวหารเพอสะทอนดนตรไทยในสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว

โดยมแนวทางในการวเคราะหดงน

ภาพจตรกรรมภายในพระอโบสถวดปทมวนารามราชวรวหาร

จตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถวดปทมวนาราม เปนหนงในตวอยางผลงานจตรกรรมในสมย

พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวทสะทอนใหเหนอทธพลและเทคนควธการเขยนภาพตามแบบอยาง

ตะวนตกผสมผสานกบรปแบบการเขยนภาพจตรกรรมประเพณ นอกจากน เนอหาของภาพยงมความแตกตาง

จากจตรกรรมฝาผนงแบบไทยประเพณทมกเขยนภาพเลาเรองพทธประวตและเทศชาตชาดก โดยเนอหาและการ

จดวางภาพจตรกรรม มการอธบายอยในพระราขกระแสรบสงของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวความ

ตอนหนงวา

ภาพท ๑ ภาพภายในพระอโบสถวดปทมวนารามราชวรวหาร

(รายงานเรองวดปทมวนารามราชวรวหาร)

๘๕

“...ภายในผาปนงหวางหนาตาง มจตรกรรมแสดงเรองสงฆกรรมวธในพระวนย ทบานกบขางในมเรอง

ตามคาโคลงสภาษตตางๆ บนหลงหนาตางขนไปแสดงเรองเทพบตร เทพธดามาประพาสในสวนทดาวดงษ...”

ปจจบนยงปรากฏภาพตางๆสอดคลองตองกบตามพระราชกระแสรบสงขางตน

ทบานประตและบานหนาตางพระอโบสถยงปรากฏภาพเขยนสปดทองเปนภาพสญลกษณมงคลตามคต

ความเชอของจนทเนนเรองโชคลาภและการมอายยนหรอทชาวจนเรยกวา “ฮก ลก ซว” ในสาเนยงภาษาจนแตจว

หรอ “ฝ ล โซว” ในสาเนยงภาษาจนกลาง ซงแปลวา โชควาสนา มงม และอายยน ไมวาจะเปนภาพตนไม

ดอกไม ผลไม สตว รวมถงวตถสงของเครองใชและลวดลายตางๆ ซงสวนใหญมชอเรยกทเปนคาพองเสยงกบคา

ทมความหมายอนเปนมงคล

ในสวนภาพจตรกรรมฝาผนงทปรากฏภาพเครองดนตรไทยมดวยกน ๒ แหงคอ ภาพสวนจตรลดาวน

อทยาน ซงเปนสวนหนงในสแหงบนสวรรคชนดาวดงส อยบนเหนอบานหนาตางบานท ๑ ถงครงของบานท ๔

และหองท ๑ ทเขยนเรองราวเกยวกบวนยของสงฆ โดยจะแสดงเปนแผนผงตาแหนงภาพจตรกรรมภายในพระ

อโบสถ ดงน

มประต ๒ บาน

มหนาตาง ๕ บาน

ดานบนเหนอบานหนาตางยาวตลอด แตสามารถแบงตามเนอหาภาพได ๔ ชวง

มหองทงหมด ๑๒ หอง

๘๖

แผนผงแสดงต าแนงภาพจตรกรรมในพระอโบสถวดปทมวนารามราชวรวหาร

ประต

แ

แ

แ

แ

แ

แ

แ

แ

แ

แ

แ

แ

แ

แ

แ

แ

แ

แ

จตรลดาวน อทยาน

๑

๓

๒

๔

๕

๖

๗

๘

๙

๑๐

๑๑

๑๒

ปารสกวน อทยาน

จตรลดาวน อทยาน

มสสกวน อทยาน

นนทวน อทยาน

พระสายน

เมองสทสสนนคร

สระบวในกงงาชางเอราวณ

ประต

N

แผนผงท ๑

๘๗

ภาพท ๒ ภาพเมองสทสสนนคร

ทมา : นางสาวชลดา สดประเสรฐ ถายเมอ ๒๑ กนยายน พ.ศ. ๒๕๕๖

ภาพท ๓ ภาพจตลดาวนอทยาน

ทมา : นางสาวชลดา สดประเสรฐ ถายเมอ ๒๑ กนยายน พ.ศ. ๒๕๕๖

๘๘

ภาพท ๔ ภาพปารสกวนอทยาน

ทมา : นางสาวชลดา สดประเสรฐ ถายเมอ ๒๑ กนยายน พ.ศ. ๒๕๕๖

ภาพท ๕ ภาพมสสกวนอทยาน

ทมา : นางสาวชลดา สดประเสรฐ ถายเมอ ๒๑ กนยายน พ.ศ. ๒๕๕๖

๘๙

ภาพท ๖ ภาพนนทวนอทยาน

ทมา : นางสาวชลดา สดประเสรฐ ถายเมอ ๒๑ กนยายน พ.ศ. ๒๕๕๖

ภาพท ๗ ภาพสระบวในกงงาชางเอราวณ

(รายงานเรองวดปทมวนารามราชวรวหาร)

๙๐

ภาพท ๘ ภาพสงฆกรรมพธในพระวนย

(รายงานเรองวดปทมวนารามราชวรวหาร)

ภาพท ๙ ภาพวถชวตชาวบานในสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว

ทมา : นางสาวชลดา สดประเสรฐ ถายเมอ ๒๑ กนยายน พ.ศ. ๒๕๕๖

๙๑

ภาพท ๑๐ ภาพจตรกรรมบนประตพระอโบสถ

ทมา : นางสาวชลดา สดประเสรฐ ถายเมอ ๒๑ กนยายน พ.ศ. ๒๕๕๖

ภาพท ๑๑ ภาพจตรกรรมบนบานหนาตางพระอโบสถ

(รายงานเรองวดปทมวนารามราชวรวหาร)

๙๒

๑. การศกษาภาพเครองดนตรไทยในสมยรชกาลท ๔ ตามทปรากฎในภาพจตรกรรมฝาผนงภายใน

พระอโบสถวดปทมวนาราม

จตรกรรมภายในพระอโบสถวดปทมวนาราม มเนอหาทแตกตางไปจากพระอโบสถของวดอนๆ

เนองจากวดอนๆสวนใหญแลวจะเปยจตรกรรมเกยวกบพทธประวตหรอทศชาดก แตทพระอโบสถวดปทมวนา

ราม จตรกรเขยนภาพตามพระราชกระแสรบสงของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว โดยมเนอหาคอ ภาพ

จตรกรรมจะแบงเปนสองสวนคอสวนบนเหนอบานหนาตางขนไปเปนภาพของเทพบตรและเทพธดาในสวนแต

ละสวนทอยบนสวรรคชนดาวดงส และสวนทอยระหวางบานหนาตางแตละบานเรยกวา “หอง” หองแตละหอง

จะมภาพทเกยวกบการปฏบตกจของสงฆตามพระวนย ภาพจตรกรรมแตละภาพจะมคาบรรยายใตภาพทกภาพ

แตไมมภาพใดทมคาบรรยายใตภาพทสมบรณ บางภาพคาบรรยายใตภาพหายไป ทาใหผวจยตองวเคราะห

เนอหาสาระจากภาพจตรกรรมฝาผนงทปรากฏภาพเครองดนตรไทยโดยตรง

ภาพจตรกรรมฝาผนงทปรากฏภาพเครองดนตรไทย

มภาพจตรกรรมฝาผนงทปรากฏเครองภาพดนตรไทย ๒ ภาพ มรายละเอยดดงน

ภาพท ๑๒ ภาพฝาผนงทเกยวกบวนยสงฆ

ทมา : นางสาวชลดา สดประเสรฐ ถายเมอ ๒๑ กนยายน พ.ศ. ๒๕๕๖

๙๓

๑.๑ ภาพจตรกรรมฝาผนงเกยวกบวนยสงฆ

อยในหองทหนง อยผนงดานทศตะวนออกยาวถงทศตะวนตก ภาพจตรกรรมฝาผนงภาพนสนนษฐาน

วามเนอหาเกยวกบการทอดกฐน สงเกตจากผากฐนทอยบนลาเรอ ในภาพประกอบดวย พระภกษ เรอชาวบาน ๔

ลา กาลงมงหนาตรงไปททาน าหนาวด เรอลาแรกอยใกลกบทาน าหนาวด เรออกสองลาตามเรอลาแรก เรอลา

หนงมผากฐนอยบนเรอ มพราหมณ ๒ คน มฉตร ๒ ตน มคนพายเรออยหวเรอและทายเรอ มคนเปาแคน ๒ คน

มคนตโหมง ๑ คน นอกนนเปนเดกและผใหญทาทารายรา เรออกลาพายอยเคยงกน มคนถอดอกบวขนาดใหญ

๒ คน มคนตกลองทมสองหนา ลกษณะคลายกลองตะโพน มคนผหญง ๓ คนนงหวเรอ ผชายในเรอชวยกนพาย

เรอและคดทายเรออก ๑ คน เรอลาสดทาย ระหวางเรอสองลานมจระเข ๑ ตว เรอลาสดทายกาลงพายอยกลางเรอ

สองลาแตตามหลงจระเข คาดวานาจะถงเปนลาสดทาย ระหวางขบวนเรอเลน มชาวบานออกมาตอนรบทกทาย

กน

ปญหาทพบในภาพจตรกรรมนนคอ ภาพจตรกรรมเกดความชารดเสยหาย บางสวนหลดลอกออกไป

เนองจากความชนของผนงทาใหปนพองอดและกระเทาะออกมา อกทงมผทเขามาชมนามอไปสมผสหรอเอนหว

พงกบภาพจตรกรรมทาใหชนสวนของภาพหลดออกไป สจางลงอกดวย และไมมคาบรรยายใตภาพ

ภาพท ๑๓ ภาพฝาผนงทเกยวกบวนยสงฆ

ทมา : นางสาวชลดา สดประเสรฐ ถายเมอ ๒๑ กนยายน พ.ศ. ๒๕๕๖

๙๔

เครองดนตรไทยทพบในภาพจตรกรรม คอ แคน โหมง กลองสองหนามลกษณะคลายตะโพน

การประสมวง คอ วงแคน

ภาพท ๑๔ ภาพฝาผนงทเกยวกบวนยสงฆ

สจาง บางสวนหลดลอก และไมมคาบรรยายใตภาพ

ทมา : นางสาวชลดา สดประเสรฐ ถายเมอ ๒๑ กนยายน พ.ศ. ๒๕๕๖

๙๕

๑.๒ ภาพจตรกรรมสวนจตรลดาวนอทยาน

อยดานบนเหนอหนาตางบนท ๑ ถงครงของหนาตางบานท ๔ อยผนงดานทศใต สวนจตรลดาวน

อทยานทมความหมายวา สวนหรอปาทมเถาวลยหรอไมเลอหลากสสวยงาม ตงอยทางทศตะวนออกของเมอง

สทสสนนคร โดยในคมภร ไตรภมโลกวนจฉยกถาไดพรรณาถงสวนจตรลดาวนอทยาน ความตอนหนงวา

"...ดานขางบรพทศออกไปไกลได ๒๐ โยชน จงถงสวยสวรรคอนชอวา ยตรลดาวนอทาน... ดงไดยนมา

ในประเทศสวนสวรรคอนชอวาจตรลดาวนนนประกอบดวยพฤกษาลดาชาต อนโอภาสไปดวยรศมรงเรองอย

เปนนจนรนดร แตบรรดาอมรเทพทงหลายเขาไปในสวนพระอทยานนน ครนตองรศมแหงพฤกษาชาตแลลดา

ชาตกมสกายอนแปลกประหลาดงามพจตรบรรจงขนกวาปรกตแตกอน สดแทแตไดเขาไปในสวนนนในขณะใด

กมสกายอนผองใสบรสทธสะอาด งามประหลาดขนในขณะนน... นยหนงวาเครอลดาในสวยสวรรคนนพอจตร

ดวยสงตางๆทควรจะเขยวกเขยวขจ ทควรจะขาวกขาวดบรสทธ ทควรจะเหลองกเหลองอรามงามวเศษสด ทควร

จะแดงกแดงบรสทธสะอาด ทควรจะเปนหงสบาทกเปนหงสบาท สนนงามๆประหลาดๆดงแกลงยอม อาศยเหต

ทมเครอลดาอนพจตรดวยสตางๆฉะนสวนสวรรคนนจงไดนามบญญตชอวาจตรลดาวนอทยาน..."

ภาพท ๑๕ ภาพจตรกรรมสวนจตรลดาวนอทยาน

ทมา : นางสาวชลดา สดประเสรฐ ถายเมอ ๒๑ กนยายน พ.ศ. ๒๕๕๖

๙๖

ในภาพปรากฏรปเหลาเทพบตรและเหลาเทพธดา แบงตามสถานทอยได ๓ แหงคอ บนทองฟาแตละ

องคตางอยตามกลบเมฆ มอาการมองลงมาขางลาง อยบนบกบางกอยในศาลาขางสระบว บางกพกอยบนตาหนก

ทประทบ มเทพธดารายราในทวงทาทสวยงาม ๒ กลม ระหวางเทพธดาทรายราสองกลมน มเทพบตรเลนเครอง

ดนตรไทยรวมกนเปนวง ๖ องค ไดแก องคทตระนาดเอก องคทตฆองวง องคทตกลองทด ๒ ใบ องคทตฉง องค

ทเปาป และองคทตตะโพน มกลมเทพบตรอก ๒ กลมกาลงพากนมาดการรายราของเทพธดา สวนกลางสระบว

มเรอ ๒ ลา บนเรอมเทพบตรและเทพธดาอยบนเรอ ในสระมดอกบวทงสขาว สชมพ และสแดง

ปญหาของภาพจตรกรรมนคอ คาบรรยายใตภาพไมสมบรณ อาจหลดลอกกอนทจะทาการ

บรณปฏสงขรณในปพ.ศ. ๒๕๕๔ จงไดเนอความเพยงเทานน

เครองดนตรไทยทพบในภาพจตรกรรม คอ ระนาดเอก ฆองวง กลองทด ๒ ใบ ฉง ป ตะโพนไทย

การประสมวง คอ วงปพาทยเครองหา

ภาพท ๑๖ ภาพจตรกรรมสวนจตรลดาวนอทยาน ทปรากฏภาพเครองดนตรไทย

ทมา : นางสาวชลดา สดประเสรฐ ถายเมอ ๒๑ กนยายน พ.ศ. ๒๕๕๖

๙๗

ตาราง แสดงเครองดนตรไทยทปรากฏบนภาพจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดปทมวนารามราชวรวหาร

เครองดนตรไทย ภาพจตรกรรมฝาผนง ภาพวนยสงฆ ภาพสวนจตรลดาวนอทยาน

แคน ๓ - โหมง ๑ - กลองสองหนา/ตะโพน ๑ ๑ ระนาดเอก ๑ ฆองวง ๑ ป ๑ ฉง ๑ กลองทด ๒

ตารางท ๑

ตาราง แสดงวงดนตรไทยทปรากฏบนภาพจตรกรรมฝาผนงในพระอโบสถวดปทมวนารามราชวรวหาร

วงดนตรไทย ภาพจตรกรรมฝาผนง ภาพวนยสงฆ ภาพสวนจตรลดาวนอทยาน

วงแคน ๑ - วงปพาทยเครองหา - ๑

ตารางท ๒

๒. การศกษาความหลากหลายทางวฒนธรรมทสะทอนผานดนตรไทยในสมยรชกาลท ๔ ตามทปรากฎในภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถและพระวหารวดปทมวนาราม

ในสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว หลงจากเกดกบฏเจาอนวงศสมยรชกาลท ๓ ไดมการกวาดตอนคนลาวและคนแถบมณฑลอสานเปนจานวนมาก และไดเขามาพงพระบารมแหงพระบาทสมเดจพระปนเกลาเจาอยหว ตงแตครงยงดารงพระยศเปนกรมขนอศเรศรงสรรค ชาวลาวนนนาการละเลนหมอลาหรอลาวแคนเขามาดวย ซงสรางความแปลกใหมใหกบสงคมไทยจนไดรบความนยมอยางมากและแพรหลายเขาไปสวง

๙๘

เจานายหลายพระองค แมแตพระบาทสมเดจพระปนเกลาเจาอยหวทรงโปรดแคนมากเชนกนและทรงสามารถเปาแคนไดดวย และนาเอาแคนมาสรางใหมหลายขนาดบรรเลงประสานกนเรยกวา แคนวง เมอลาวแคนไดรบความนยมมาก ชาวบานทวไปจงละทงดนตรไทยแบบเดม ทาใหพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวมพระบรมราชโองการหามเลนลาวแคน

๒. การศกษาความหลากหลายทางวฒนธรรมทสะทอนผานภาพเครองดนตรไทยในสมยรชกาลท ๔ ตามท

ปรากฎในภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถวดปทมวนาราม

๒.๑. ภาพจตรกรรมฝาผนงเกยวกบวนยสงฆ

พบเครองดนตรไดแก แคนขนาดใหญ ๑ ลา แคนขนาดเลก ๒ ลา โหมง กลองสองหนามลกษณะคลาย

ตะโพน บรรเลงรวมกนเปนแคนวง แสดงวา ในอดต อาณาบรเวณนเปนทอาศยของชนชาวลาว เพราะ แคน เปน

เครองดนตรของชาวลาวในแถบภาคตะวนออกเฉยงเหนอ เมอถกกวาดตอนใหมาอาศยอยในบรเวณน ไดนา

วฒนธรรมของตนเองเขามาดวย ชาวไทยเหนเปนเรองแปลกใหมนาสนใจ มความนยมชมชอบเปนอยางมาก

๒.๒. ภาพสวนจตรลดาวนอทยาน

พบเครองดนตรไทย ไดแก ระนาดเอก ฆองวง กลองทด ๒ ใบ ฉง ป และตะโพนไทย ไดการประสมวง

คอ วงปพาทยเครองหา แสดงวาถนแถบนมชาวไทยอาศยอยแตเดม แมวาชาวลาวเขามาอาศยอยและไดนาลาว

แคนเขามาดวย ซงสรางความแปลกใหมใหกบสงคมไทยจนไดรบความนยมอยางมากและแพรหลายเขาไปสวง

เจานายหลายพระองค เมอลาวแคนไดรบความนยมมาก ชาวบานทวไปจงละทงดนตรไทยแบบเดม ทาให

พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว ทรงมพระราชประสงคใหประเทศมความเปนชาต จงทรงมพระบรมราช

โองการหามเลนลาวแคน ดงน พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวทรงใหความสาคญยงแกดนตรไทย ฉะนน

ภาพจตรกรรมภาพนนทแสดงเครองดนตรไทยและวงดนตรไทย เพอใหชาวไทยไดตระหนกถงคณคา เอกลกษณ

และความเปนชาตไทย

๙๙

บทท ๕ สรปผล อภปรายผล ขอเสนอแนะ

การศกษาภาพจตรกรรมฝาผนงทปรากฏภาพเครองดนตรไทยภายในพระอโบสถวดปทมวนารามราชวร

วหาร เพอสะทอนดนตรไทยในสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว (รชกาลท ๔)

๑. เพอศกษาดนตรไทยในสมยรชกาลท ๔ ตามทปรากฎในภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถวดปทมวนา

รามราชวรวหาร

๒. เพอศกษาความหลากหลายทางวฒนธรรมทสะทอนผานดนตรในสมยรชกาลท ๔ ตามทปรากฎในภาพ

จตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถวดปทมวนารามราชวรวหาร

สรปผล

๑. ดนตรไทยในสมยรชกาลท ๔ ตามทปรากฎในภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถวดปทมวนารามราช

วรวหาร

จากการศกษาพบวา เครองดนตรไทยทงทปรากฎในภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถวดปทม

วนารามราชวรวหาร ไดแก แคน โหมง กลองสองหนาทมลกษณะคลายตะโพน ระนาดเอก ฆองวง กลองทด ๒

ใบ ฉง ป และตะโพนไทย เมอแบงเครองดนตรตามลกษณะการบรรเลง ไดแก เครองต และ เครองเปา เมอแบง

ตามการประสมวง ไดแก วงแคน และ วงปพาทยเครองหา

๒. ความหลากหลายทางวฒนธรรมทสะทอนผานดนตรไทยในสมยรชกาลท ๔ ตามทปรากฎในภาพจตรกรรม

ฝาผนงภายในพระอโบสถวดปทมวนารามราชวรวหาร

จากการศกษาพบวา วฒนธรรมทสะทอนจากภาพเครองดนตรไทยทปรากฏในภาพจตรกรรมฝาผนง

ภายในพระอโบสถวดปทมวนารามราชวรวหาร ไดแก วฒนธรรมของชาวลาว คอการทชาวลาวไดนาแคนเขามา

เมอครงอพยบมาอาศย ณ บรเวณถนแถบน หลงจากเกดกบฏเจาอนวงศ และ วฒนธรรมไทย คอเครองดนตรไทย

๑๐๐

และวงปพาทยเครองหาทปรากฏอยในภาพสวนจตรลดาวนอทยาน สองสงน เปนเครองแสดงใหเหนไดชดเจน

อยางยงวา ในสมยรชกาลพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว บรเวณวดปทมวนารามแหงน มสองวฒนธรรม

ทผสมผสานกนอย

อภปรายผล

๑. ศกษาดนตรไทยในสมยรชกาลท ๔ ตามทปรากฎในภาพจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถวดปทมวนาราม

ราชวรวหาร จาการศกษาพบวา ในสมยรชกาลท ๔ ยงคงมวงปพาทยเครองหาซงมรปแบบเชนเดยวกบสมย

รชกาลท ๑ ประกอบดวยเครองดนตร คอ ระนาดเอก ฆองวงใหญ ปใน ตะโพน กลองทด ๒ ใบ และฉง แสดงให

เหนวาวงปพาทยเครองหาในสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวยงคงซงรปแบบเดมไว ซงสอดคลองกบ

งานวจยของกฤษณศกด กณฐสทธ (๒๕๒๗:บทคดยอ) ไดทาการศกษาสภาพชวตความเปนอยของคนไทยสมย

รชกาลท ๓ จากภาพจตรกรรมฝาผนงภายในกรงเทพมหานคร สรปไววา ชวตความเปนอยของคนไทยในสมย

รชกาลท ๓ โดยทวๆไปยงคงมความเปนอยแบบดงเดมเหมอนเมอครงในอดตสมยสโขทยและสมยอยธยา ซง

เปนลกษณะของความเปนอยแบบไทยโบราณทไมไดเปลยนแปลงไปจากเดมมากนก ทงนเพราะความอดม

สมบรณของสภาพแวดลอมทางธรรมชาตทยงเอออยเปนอนมาก ซงคนไทยในสมยน นรจกปรบดวยให

เหมาะสมกบสภาพแวดลอมไดเปนอยางด และประชาชนสวนใหญย งคงยดมนปฏบตตามคาสอนใน

พระพทธศาสนาอยางเครงครด ปญหาดานสงคมและสภาพแวดลอมจงไมปรากฏผลกระทบตอสงคมไทยใน

สมยนนอยางทกาลงประสบกนอยในสภาพสงคมไทยปจจบน

๒. ศกษาความหลากหลายทางวฒนธรรมสะทอนผานดนตรไทยในสมยรชกาลท ๔ ตามทปรากฎในภาพ

จตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถวดปทมวนารามราชวรวหาร จากการศกษาพบวา ในภาพจตรกรรมฝาผนง

ปรากฏแคนวงซงเปนดนตรของชาวลาว แสดงเหนใหวาอาณาบรเวณวดปทมวนารามน มชาวลาวอาศยอยและ

ไดนาวฒนธรรมของตนเขามา ซงสอดคลองกบงานวจยของสายพณ สภา (๒๕๕๒:บทคดยอ) ไดทาการวจย

เรองวถคนไทยยวนในจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถวดหนองยาวสงตาบลหนองยาวสง อาเภอเมอง

๑๐๑

จงหวดสระบร สรปไดวาจากการวจยไดพบเหนวถชวตความเปนอยและวฒนธรรมประเพณทถกถายทอดในงาน

จตรกรรมทแสดงใหเหนความเปนอยของคนไทยยวนไดเปนอยางด สอดคลองจากการศกษาดานเอกสารทาง

ประวตศาสตร ทไดพบหลกฐานการเขามาตงถนฐานของคนไทยยวนอนเปนผลมาจากการสงครามในชวงใน

สมยกรงธนบร - สมยตนรชกาลท ๑ แหงกรงรตนโกสนทร และยงคงสบทอดหลงเหลอมาจนถงสมยรชกาลท ๓

ปญหาและอปสรรค

๑. ระยะเวลาในการทาวจยในครงนนอยเกนไป เนองจากตองใชเวลาเปนอยางมากในการสบคนขอมล รวบรวม

เอกสารทเกยวของ และการวเคราะหภาพจตรกรรมฝาผนง

๒. มอปสรรคในการเดนทาง คอ ใชเวลานานในการเดนทางแตละครง ไมตากวา 1 ชวโมง สวนใหญเจอกบ

ปญหาการจราจรตดขด เนองจากยานนนถอเปนยานเศรษฐกจ เปนศนยรวมหางสรรพสนคาชอดง มผคนเดนทาง

มาไมขาดสาย และบางครงเปนทางสญจรของกลมผชมนมดวย

๓. การเกบขอมลทพระอโบสถวดปทมวนารามราชวรวหาร บางครงกไมไดเขาไปในพระอโบสถเนองจากมการ

อปสมบทอยบอยครง ทาใหบางครงไปไมไดขอมลเลย

ขอด

๑. ทาใหทราบถงการดนตรไทยในสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว

๒. ทาใหเหนความหลากหลายทางวฒนธรรมทมอยในสงคมไทยสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว

๓. ทาใหเหนคณคาของงานจตรกรรมไทยทควรคาแกการอนรกษไว

๑๐๒

ขอเสย

๑. การวางแผนจดเวลาในการทาวจยไมเหมาะสม เพราะไมเปนไปตามแผนทวางไว

๒. การบรรยายภาพจตรกรรมเพอใหเหนภาพไดอยางชดเจนยงไมดเทาทควร

ขอเสนอแนะ

๑. ควรมการศกษาเพมเตมภาพจตรกรรมฝาผนงทปรากฏภาพเครองดนตรทงหมดภายในพระอโบสถและพระ

วหาร วดปทมวนารามราชวรวหาร เพราะ ยงมภาพทปรากฏเครองดนตรอยางฝรงทเขามาในสมยพระบาทสม

เดจพระจอมเกลาเจาอยหว

๒. ควรมการศกษาภาพเครองดนตรทปรากฏบนภาพจตรกรรมฝาผนงภายในโบราณสถานหรอศาสนสถาน

ตางๆ เพราะสถานทบางท อาจมจตรกรรมฝาผนงททรงคณคาเปรยบเสมอนการบนทกประวตศาสตรของสมย

นนๆไว แตถกลมเลอน ละเลย ไมมการรกษาหรออนรกษไวเพอใหลกหลานไดทราบเรองราวในอดต

๑๐๓

บรรณานกรม

กรมศลปากร. ๒๕๒๕. ศลปวฒนธรรมไทย เลมท ๗ นาฏดรยางคศลปะไทย กรงรคตนโกสนทร. กรงเทพฯ:

หางหนสวนจากด โรงพมพยไนเตดโปรดกชน จากด

กฤษณศกด กณฐสทธ. การศกษาสภาพชวตความเปนอยของคนไทยสมยรชกาลท ๓ จากภาพจตรกรรมฝาผนง

ภายในกรงเทพมหานคร. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาโบราณคดสมยประวตศาสตร

ภาควชาโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร

กาญจนา อนทรสนานนท. มปป. สารานกรมดนตร และเพลงไทย. กรงเทพฯ: บรษท ธนชชการพมพ จากด

ชมพนท พงษประยร. ๒๕๑๒. จตรกรรมไทย พมพเนองในงานแสดงโบราณวตถ และภาพจตรกรรมฝาผนงใน

อาคารหลงท ๒ ณ พพธภณฑสถานแหงชาตเจาสามพระยา. กรงเทพฯ: หางหนสวนจากด ศวพร

ชยชาญ จารกลส. ๒๕๔๘. พระอนทร:การศกษารปแบบและคตความเชอในจตรกรรมฝาผนงของหอไตรวด

ระฆง. สารนพนธศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรศลปะ ภาควชาประวตศาสตรศลปะ

มหาวทยาลยศลปากร

โชต กลยาณมตร. ๒๕๔๘. พจนานกรมสถาปตยกรรมและศลปะเกยวเนอง. กรงเทพฯ: เมองโบราณ

น. ณ ปากนา (นามแฝง). ๒๕๒๑. ศลปะในกรงเทพมหานคร ภาคแรก. กรงเทพฯ: สานกพมพโอเดยนสโตร

น. ณ ปากนา (นามแฝง). ๒๕๓๙. วดปทมวนาราม. กรงเทพฯ: เมองโบราณ

นพรตน ลาภสงผล. ประเภทของวงดนตรไทย. (ออนลน). www.krutri.samroiwit.ac.th, ๑๗ นยายน ๒๕๕๖

นรมล เรองสม และ ภธปนธศร คงโภคานนทน. ๒๕๔๗. คณลกษณะในจตรกรรมไทย. นครปฐม: โรงพมพ

มหามงกฏราชวทยาลย

เนตรนภศ นาควชระ, ปยนาถ บนนาค และ จลทรรศน พยาฆรานนท. ๒๕๒๕. วดในกรงเทพฯ:การเปลยน

แปลงในรอบ ๒๐๐ ป (พ.ศ. ๒๓๒๕-๒๕๒๕). กรงเทพฯ: โรงพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย

๑๐๔

บรรณานกรม (ตอ)

บรรจบพร ประพฒนทอง. ๒๕๔๗. การเปรยบเทยบจตรกรรมฝาผนงภาพเครองโตะบชาของวดในเขต

กรงเทพมหานคร. ปรณญานพนธการศกษามหาบณฑต สาขาวชาศลปศกษา มหาวทยาลยศรนครน

ทรวโรฒ

ปรชา เถาทอง. ๒๕๔๘. จตรกรรมไทยวจกร. ม.ป.ท.

ปราณ (นามแผง). ๒๕๕๑. จตรกรรมไทยทดควรเปนอยางไร. (ออนไลน). www.bloggang.com, ๒๘ สงหาคม

๒๕๕๖

พงษศลป อรณรตน. ๒๕๕๐. ปฐมบทดนตรไทย. นครปฐม: โรงพมพมหาวยาลยศลปากร

พสฐ เจรญสข และคณะ. ๒๕๕๑. พระอารามหลวง เลม ๑. กรงเทพฯ: โรงพมพชมชนสหกรณการเกษตรแหง

ประเทศไทย จากด

พระพงศ สขแกว. ๒๕๔๙. สนทรยศาสตรบนฝาผนง:อลงการแหงจตรกรรมไทย. กรงเทพฯ: ปราชญสยาม

พนพศ อมาตยกล. ๒๕๒๙. ดนตรวจกษ. กรงเทพฯ: บรษท สยามสมย จากด

ไพศาล อนทวงศ. ๒๕๔๘. คลนกดนตรไทย. กรงเทพฯ: สวรยาสาสน

มนตร ตราโมท. ๒๕๔๐. ดรยางคศาสตรไทย ภาควชาการ. กรงเทพฯ: บรษท พฆเณศ พรนตง เซนเตอร จากด

มนชนก ใจตรง และคณะ. ๒๕๕๖. รายงานเรอง วดปทมวนารามราชวรวหาร. มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

มาณพ อศรเดช. ๒๕๕๑. คนธรรพวาทศรรตนโกสนทร. กรงเทพฯ: อมรนทรพรนตง

มารต คนหลก. ๒๕๕๒. ดนตรไทยทปรากฏบนจตรกรรมฝาผนงพระอโบสถวดหนองพทธางกร และวดประต

สาร อ าเภอเมอง จงหวดสพรรณบร. สารนพนธศลปศาสตรบณฑต สาขาวชาดนตรไทย ภาควชาดนตร

มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

ราชบณฑตยสถาน. ๒๕๔๕. สารานกรมศพทดนตรไทย ภาคคตะ-ดรยางค. นนทบร: สหมตรพรนตง

๑๐๕

บรรณานกรม (ตอ)

ราชบณฑตยสถาน. ๒๕๕๔. พจนานกรมศพทสถาปตยกรรมศาสตร ฉบบราชบณฑตยสถาน. กรงเทพฯ:

ราชบณฑตยสถาน

วดโพธชย. วดโพธชย (พระอารามหลวง). (ออนไลน). www.watphochai, ๒๑ กรกฎาคม ๒๕๕๖

วชชตา วธาทตย. ๒๕๔๒. นาฏยศลปในงานสมโภชพระราชพธตางๆทปรากฏบนภาพจตรกรรมฝาผนงสมย

รตนโกสนทร. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชานาฏศลปไทย ภาควชานาฏยศลป

จฬาลงกรณมหาวทยาลย

วทยา วอนกลา. ๒๕๕๔. ดนตรไทยในนราศของสนทรภ. สารนพนธศลปศาสตรบณฑต สาขาวชาดนตรไทย

ภาควชาดนตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

วมลศร อปรมย. มปป. ดนตรในระบบการเรยนการสอน (ส าหรบชนประถม มธยม และอดมศกษา). กรงเทพฯ:

หางหนสวนจากด รวมใจสหกจ

วไลรตน ยงรอต และ ธวชชย องควฒเวทย. ๒๕๔๖. วดในรตนโกสนทร. กรงเทพฯ: สานกพมพแปลนรด

เดอรส

วไลรตน ยงรอต และ ธวชชย องควฒเวทย. ๒๕๕๕. จตรกรรมเลาเรอง วรรณคดอมตะ. กรงเทพฯ: มวเซยม

เพรส

วฒชย พวงลาไย. ๒๕๕๕. เดยวฆองวงเลก เพลงแขกมอญ สามชน ทางครฉลาก โพธสามตน. สารนพนธ

ศลปศาสตรบณฑต สาขาวชาดนตรไทย ภาควชาดนตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

สงบศก ธรรมวหาร. ๒๕๔๕. ดรยางคไทย. กรงเทพฯ: โรงพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย

สถาบนราชภฏยะลา. ลกษณะวงดนตรไทย. (ออนไลน). www.web.yru.ac.th, ๑๖ กนยายน ๒๕๕๖

สมคด จระทศนกล. ๒๕๔๗. รปแบบพระอโบสถและพระวหารในสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว.

กรงเทพฯ: เมองโบราณ

๑๐๖

บรรณานกรม (ตอ)

สมคด จระทศนกล. ๒๕๕๔. รเรองวด วหาร โบสถ เจดย พทธสถาปตยกรรมไทย. กรงเทพ: มวเซยมเพรส

สมใจ นมเลก ราชบณฑต. ๒๕๔๗. อโบสถ สถาปตยกรรมไทย. กรงเทพฯ: เมองโบราณ

สมชาย มณโชต. ๒๕๒๙. จตรกรรมไทย. กรงเทพฯ: สานกพมพโอเดยนสโตร

สมบต จาปาเงน. ๒๕๓๒. อธบายเครองดนตรไทย และเครองดนตรสากล. กรงเทพฯ: โอ.เอส.พรนตง เฮาส

สมบต จาปาเงน. ๒๕๔๙. พระอารามหลวงของไทย. กรงเทพฯ: สานกพมพดอกหญา

สมพงษ กาญนผลน. ๒๕๓๖. ดนตรไทย โนตและวธการฝก. กรงเทพฯ: บรษท ตนออ จากด

สายพณ สภา. ๒๕๕๒. วถชวตคนไทยยวนในจตรกรรมฝาผนงภายในพระอโบสถ วดหนองยาวสง ต าบลหนอง

ยาวสง อ าเภอเมอง จงหวดสระบร. การคนควาอสระศลปะศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตร

ศลปะ ภาควชาประวตศาสตรศลปะ มหาวทยาลยศลปากร

สารานกรมไทยส าหรบเยาวชน. การผสมวง. (ออนไลน). www.kanchanapisek.or.th, ๑๖ กนยายน ๒๕๕๖

สานกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรย. ๒๕๕๕. ปทมวนานสรณ โครงการบรณปฏสงขรณวดปทมวนาราม.

กรงเทพฯ: บรษท อมรนทรพรนตงแอนดพลบลชชง จากด (มหาชน)

เสมอ อนรตนวชยกล. ๒๕๓๘. การศกษาเครองแตงกายจากภาพจตรกรรมฝาผนงโบสถ วดหนาพระธาต

อ าเภอปกธงชย จงหวดนครราชสมา. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต วชาเอกไทยคดศกษา(เนน

มนษยศาสตร) มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม

โสมทต เทเวศร. ๒๕๑๓. เจาฟาจฬามณ. กรงเทพฯ: วชรนทรการพมพ

อเนก นาวกมล. ๒๕๔๔. วดในกรงเทพฯ-ธนบร. กรงเทพ: พมพด

๑๐๗

บรรณานกรม (ตอ)

อาทตย ธงอนเนตร. ๒๕๒๕. เครองแตงกายของคนไทยในสมยรชกาลท ๔ จากภาพจตรกรรมฝาผนง.

วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาโบราณคดสมยประวตศาสตร ภาควชาโบราณคด

มหาวทยาลยศลปากร

๑๐๘

ภาคผนวก ก

สถาปตยกรรมภายในวดปทมวนารามราชวรวหาร

๑๐๙

สถาปตยกรรมภายในวดปทมวนารามราชวรวหาร

พระอโบสถ

พระอโบสถ เปนอาคารทกอดวยอฐและปน รปสเหลยมผนผา ขนาด ๕ หองเสา มเสาพาไลลอมรอบ

ตงอยบนไพทยกทกอลอมดวยกาแพงแกวกรกระเบองเคลอบสน าเงน มทางเขาดานหนาและดานหลง ขนาบ

ชองทางเขาแตละตาแหนงดวยเสาหวเมดสเหลยมยอดทรงดอกบว บนสนกาแพงทง ๘ ทศ ประดบหลกมหา

สมาจาหลกดวยสมาตงฐานสงหลกษณะเปนแทงหนทรงสเหลยมยอกแหลม สลกรปพญานาคทง ๔ ตรงกลาง

ผกลายเปนลดอกทรงดอกบวตามแบบพระอารามหลวง

หนาบน ประดบดวยเครองลายองนาคสะดงแบบไทยประเพณ มชอฟาใบระกา รวยระกา และหาง

หงสลวดลายหนาบนเปนเครองไมแกะสลดลงลกปดทองประดบดวยกระจกส ตอนกลางประดษฐเปนรปมงกฎ

แบบมกระบงหนาทอดเหนอพานแวนฟา ซอนอยในกรอบลายทรงพมขาวบณฑหรอทรงดอกบวตม โดยพน

หลงผกเปนลายกนกลายเปลวไฟขนไปจรดตอนบนของหนาบน สวนตอนลางผกเปนลานกอบว ซง

ประกอบดวยดอกบว ใบบว และฝกบว อยบนลายคลนน า มปลาแหววายเลาะตามกานกอบว ปดดานลางดวย

กระจงฐานพระ

ภาพท ๑๗ ภาพพระอโบสถวดปทมวนารามราชวรวหาร

(รายงานเรองวดปทมวนารามราชวรวหาร)

๑๑๐

พระอโบสถ เปนอาคารทมพาไลลอมรอบ รองรบชายคาปกนกดวยเสาพาไลสเหลยมจตรสลดมมชกคว

บว ไมประดบบวทหวเสาและเชงเสา แตประดบใบเสมาขนเปนแผนศลาสเขยวสลกรปแจกนดอกบวแบบจนท

เชงเสาพาไลดานนอก เพอแสดงเปนเครองหมายเขตขณฑสมา

ผนงพระอโบสถ ฉาบปนเรยบทาสขาว ทกงกลางผนงดานสกดหนาและหลง มซมประตทางเขา ๑ ดาน

ภาพท ๑๘ ภาพดานขางพระอโบสถวดปทมวนารามราชวรวหาร

(รายงานเรองวดปทมวนารามราชวรวหาร)

ภาพท ๑๙ และ ๒๐ ภาพซมประตและหนาตางพระอโบสถวดปทมวนารามราชวรวหาร

(รายงานเรองวดปทมวนารามราชวรวหาร)

๑๑๑

ซมประตและหนาตาง พระอโบสถ มรปแบบเดยวกน คอเปนซมทรงเทศทตกแตงลวดลายปนปนปด

ทองประดบกระจกสเปนรปหมอบรณฆฏะ มดอกปทมชาตผลบานไสว ผกประสานสลบลายเคลอเถาและดอก

พดตาน

พระวหาร

พระวหาร เปนอาคารทรงโรง ขนาด ๗ หอง กออฐถอปน มมขใตชอทดานสกดหนาและหลง มเสา

พาไลสเหลยมลอมรอบ มประตทางเขาดานหนา ๓ ชอง ชองกลางเปนประตใหญ ชองประตอก ๒ ขางม

ขนาดยอมกวา สวนดานหลงมประต ๒ ชองโดยตอนกลางกอเปนซมทรงมงกฎปนปนปดทองประดบกระจกส

ทผกเปนลายดอกบวและใบบว ภายในประดษฐานพระพทธรปยน สาหรบดานขางพระวหาร มหนาตางขางละ

๗ ชอง

ภาพท ๒๑ ภาพพระวหารวดปทมวนารามราชวรวหาร

(รายงานเรองวดปทมวนารามราชวรวหาร)

๑๑๒

ภายในพระวหาร มเสารวมใน ๒ แถว แถวละ ๖ ตน เปนเสาสเหลยมจตรสขนาดใหญ ลบมมชกคว

บว ทหวเสาทาเปนลายเชงตอนบนเขยนภาพลายกอบว กานแยงคนดวยเสนสนเทา ตอนลางเขยนภาพพทธ

บรษท ๔ ทเปนเอตทคคะและมชอกากบใตภาพ

หนาบนพระวหาร ประกอบดวยหนาบนประธาน หนาบนชนลด และหนาบนมขโถง ซงประดบดวย

เครองลายองนาคสะดง แบบไทยประเพณ มไขราหนาจว มชอฟา ใบระกา และหางหงส

ภาพท ๒๒ ภาพภายในพระวหารวดปทมวนารามราชวรวหาร

(รายงานเรองวดปทมวนารามราชวรวหาร)

ภาพท ๒๓ ภาพหนาบนพระวหารวดปทมวนารามราชวรวหาร

(รายงานเรองวดปทมวนารามราชวรวหาร)

๑๑๓

ซมประตหนาตางพระวหาร เปนทรงมงกฎปนปน พนลายประดบกระจกส กรอบซมเปนลายดอกบว

และใบบวอยางตะวนตก ทาเปนซมจระนาประดษฐานพระพทธรปยน

พระเจดย

ภาพท ๒๔ และ ๒๕ ภาพซมประตและหนาตางพระวหารวดปทมวนารามราชวรวหาร

(รายงานเรองวดปทมวนารามราชวรวหาร)

ภาพท ๒๖ ภาพพระเจดยวดปทมวนารามราชวรวหาร

(รายงานเรองวดปทมวนารามราชวรวหาร)

๑๑๔

พระเจดย รปทรงกลม แบงออกเปน ๒ ชน ชนลางเปนฐานสเหลยม ตามมมทงสมพมปน เปนรปดอก

ซอน ๔ ชน เฉพาะฐานแท ๆ เปนรปกลมขางในโปรงเปดเขาไปเหนผนงทกอรบน าหนกสามชนแตละชนหนา

ประมาณสามศอก ตรงกลางเปนลานวาง ปจจบนไดประดษฐานพระพทธบาทจาลองหนออน บนไดขนไปถงตว

เจดย สรางเปนรปกลมขางในโปรงเหมอนกน ตรงกลางมพระพทธรปไสยาสนหนออน ซงไดมาจากลงกา ขาง ๆ

ม พระพทธรปยนในทาตาง ๆ ดานตะวนออกมรปอดตทานเจาอาวาสประดษฐานอย

หอระฆงและหอกลอง

หอระฆงและหอกลอง ตงอยในเขตพทธาวาสบรเวณรมกาแพงแกว ในแนวเดยวกบพระเจดย โดยหอ

ระฆงตงอยทางทศเหนอและหอกลองตงอยทางทศใต

ภาพท ๒๗ ภาพหอระฆงและหอกลองวดปทมวนารามราชวรวหาร

(รายงานเรองวดปทมวนารามราชวรวหาร)

๑๑๕

รปแบบทางสถาปตยกรรมของหอระฆงและหอกลองมความคลายคลงกน คอ เปนหอสง ๓ ชน มปก

ดานขางสง ๑ ชน ทงสองขาง มประตทางเขาทปกทงสองขาง ภายในมบนไดไมทจะขนไปสชนบน ผนง

อาคารกออฐฉาบปนทาสขาว หลงคาทรงจว มงดวยกระเบองดนเผาหางมน หนาบนเปนเครองลายอง

ประกอบดวยชอฟาและหางหงษ ซงปนปนเปนรปหวนกเจา กลางหนาบนปนเปนรปพาน ประกอบลาย

พฤกษชาตรปดอกบวและใบบว

๑๑๖

ภาคผนวก ข

แผนทวดปทมวนาราม

๑๑๗

ภาพท ๒๘ ภาพแผนทวดปทมวนารามราชวรวหาร

(รายงานเรองวดปทมวนารามราชวรวหาร)

๑๑๘

ภาคผนวก ค

ประวตผวจย

๑๑๙

ประวตผวจย

นสตชนปท ๔ สาขาวชาดนตรไทย ภาควชาดนตร

คณะมนษยศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

วทยาเขตบางเขน กรงเทพมหานคร

ประวตสวนตว

ชอ นางสาวชลดา สดประเสรฐ

วนเดอนปเกด ๑๘ พฤษภาคม ๒๕๓๕

ทอยปจจบน ๓๒ หม ๑ ตาบลทาทราย อาเภอเมอง

จงหวดนนทบร ๑๑๐๐๐

ประวตการศกษา

- สาเรจการศกษาระดบชนประถมศกษาจากโรงเรยนเลกโกเมศอนสรณ

- สาเรจการศกษาระดบชนมธยมศกษาจากโรงเรยนเบญจมราชานสรณ

- ปจจบนเปนนสตชนปท ๔ สาขาวชาดนตรไทย ภาควชาดนตร คณะมนษยศาสตร

มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

ประวตการศกษาดานดนตร

- พ.ศ. ๒๕๔๗ เรมเรยนดนตรไทยครงแรกทโรงเรยนเบญจมราชานสรณ เมอขนชนมธยมศกษาปท ๑ เรมเรยนฆองวงใหญกบอาจารยสเมธ ฤกษสมโภชน

- พ.ศ. ๒๕๕๐ เมอขนชนมธยมศกษาปท ๔ เรมเรยนระนาดทมกบอาจารยสเมธ ฤกษสมโภชน

๑๒๐

- พ.ศ. ๒๕๕๓ ไดเขาศกษาตอในระดบปรญญาตรทสาขาวชาดนตรไทย ภาควชาดนตร คณะมนษยศาสตร ไดตอเพลงในหลกสตรตามทมหาวทยาลยกาหนด และไดเรยนดนตรไทยกบครหลายทาน ดงน

เรยนระนาดทมกบครภาคม บารงสข

เรยนระนาดทมกบครประทป ศรศลป

เรยนระนาดทมกบครกตต อรรถพล

เรยนระนาดทมกบครวชา ศรผอง

เรยนระนาดทมและเดยวระนาดทมกบครพทกษ จรรนาฏย

เรยนซออและซอดวงกบครราชนย ศรชย

เรยนเครองหนงกบครอนชา บรพนธ