SPEC!MEN ACADEMICUM/

r

Quod,Venia Ampi isf» Örd. Pliilof. Up f.

Publica examini Mo tiefte off? vmit

mag. carolus,

ad schol. s:ti jacob1 holm. göll.

Et

LAURENTIUS JiEDERLUND,S:ip. Reg. GeßricAuf

In Audit. Gustav. Maj. d. xxi. Decembr. mdcclxxxix.

U P S A L I JE,Litteris Direct. Johann. Edman.

.Llz-L^ D.KONGL. MAJ:TS TROASSESSORN

HÖGÅDLE HERR

QWSTJLM JPXGMM T'

SAMT

HÖGÅDLA FRU ASSESSORSKAN

7MULMXJL 7MULG2UJLMMMJLW1G MM T

Född 2KJIV.

et är med Edra vördade Namn, mit rferrßap yjag ta¬git mig den drifligheten at pryda desfa blad. Edra mig bevifiavälgerningar bafva gjordt Eder berättigade till ftörre profaf tackfambety men, i b* iß af något fullkomligare , hav tntnerkänßa, lika varaktig med mit lif, befaIt mig göra detta.Mina flickar till'Forfynen (kola altid bafva till jbremäl E~-dert val, Eder fäIIbet.MED BESTÄNDIG VÖRDNAÖ FRAMHÄRDAR

ådmjukafle tjenareIi A RS J;ABDERIUN D.

Difcrepantes de Providentia oninioms dubia gigramu

Uo&rina de Providentia Numin is, qua torum hocregitur univerfum, ardua quidem eft difficiles-que habet explicatus: Ted praecipua tarnen htec reihgionis niOmenta eomple&itur maximamque homin i,eandem re£te cognofcenti & adpiicanti, utüitatem ad-fert in utraque fortuna. Itaque ad veram fapientiai.il&, quae huic adjun6ta eft, feÜcitatem non partimconducit enodatior hujus argumenti explicatio St du-bioruni, quibus impugnari folet, drscuffio. Konenim omnes, qui nobiiiffimam hane Theognoiis par¬rem enucleare funt adgfcfli eandem fibi formarunt

CO

nocionem, linde fit, ut, verbis non fatis intelleetisaut diverffimode determinatis, jarn in difceptatlonesinanes jam in dubia fpeciofa incidant disfentientes»Sunt, qui providentiam cum praevifioiie feu prsefcien-_da eventuurn confundunt, Deumqne ut fpe&atorem

Ä 2 poth

# ) 4 ( #

potius, quam moderatorem mundi, fibi repnelentant. Alii providentise notionem in 'nuda ponuncfubftantiarum viriumque attricium fuftentatione (i-ne ull« adfcionum ac mutationurn (ingularum mode-ramine,, utpote quod vel harmoniae cuidam praefta-bilitx causfarumque & effedluum connexioni univer-fali, vel libero agentium arbitrio unice attribuendumcenfent. Alii res quidem magni momenti, ut funcgenera rerum univerfa, regna, ceteraque Deo esfecurse concedunt; qux vero minoris (unt ponderis acdignitatis, non itcm curari poftulant; qualis ha:cBalbi apud Ciceronem fenrencia: magna Dii curant,parva negiigunt. a) Sed nequs. Divinis digna; funtperfedtionibus hx opiniones, neque hominum , qniDeum colunt, necesfitatihus ac votis fatisfaciunt.Deus enim, ut rerum omnium creator eft, ita cun-dtas res, maximas minimas, non modo diftindtiffimeeognofcir, fed easdem infinita quoque potentia, boni-tate ac fäpientia fuftinet atque gubernat. Non de-lunt monuments litterarum, quibus veritas hxc fo-latii & exhortationis pleniflima, diverfo licet modo& fuccesfii, exponitur & vindicatur. Sed cum prae-cepta ad ufum vitas faluberrima identidem tradtari &commendari debeant: hoc pr# ceteris nobis argu¬mentum placuit, in quo enodando tenues exercea-mus vires, ut brevi disfertatione dubium ecrum,qui dodtrinam de Providentia divina prudentia? acdiligentia hominum inimicanr clamitant, discutiamus.Faveat conatui noftro providum ac benignisfi-

mum

ü) Ds tiat Deor,. Lib. ii. C. 66.

#)■/•(•inum Numem , Tuque L. B. eundem benigniorifubjicias cenlurae..

$ II.Sopbisma pigrum expenditur.

Nihil quidem ad curas anxias & follicitudineshominum nimias lénieirdas efficacius eft, quam con-vi&io certa & fenfu quodam intimo confirmata, quodDeus cun&a fapientisfime gubernans fingula cujus«que fata dispenfet atque confilio fuo, nobis plerum-que imperfcrutabili, vicisfitudines omnes in ordinemredigat & ad bonum tandem perducat exitum. Sedeximio tarnen hoc tranquillioris vitas fubfidio, pru-dentia & adminiftratio hominis non tollitur, nequefic ad focordiam & pigritfam panditur via, quod ta¬rnen a multis retro temporibus faluberrimas huicdo&rinx immerito obje£tum fuisfe hiftoria docet lit¬terär ia. Notum eft Sophisma ignavum, quod ufycvAcyov, rationem ignavam, ab effeÖu dixerunt, quiaignaviam introducit, fi admisfa fuerit, ut, qui huicadfenfum prasbeat, nihil omnino in vita fit aQrurus*Mentionem captiofi hujus ratiocinii facit Cicero, Li-bro de Fato, C. XIL docetque illud a veteribus inGrsscia Philofophis dudum fuisfe notatum. Adducitenirn quendam segroto ufum medici disfvadentemhunc in modum : Si fatum tibi efi ex hocmorbo con-valefceie, five meåicum adhtbueris five non, convct-lejter 9 item: fi fatum tibi efi e x hoc morbo non con-valtfcei £, five tu rnedicum adhibueris five non, nonconvalejces ,ö* alterittrum fatum efi: medicum ergo>

A 3. ad•

® ) * ;( ü

adbibere nihil att inet, Idem hoc arggtiorfs dehor«tationis exemplum profert Origenes in fua comraCelfum difputatione Lib. n. Acque cum fati nomi¬ne providentiam divinam infignire foleaot Philofoplii,eadem opera hane tanquam prudentias & diligentiaadverfam traduci facile conftac. Nec defueninc noftris temporibus, qui tam erroneam Providentia: di¬vinae noftraeque in illa collocandae fiduci£ fibi forma-verint theoriam, atque ex dictis S:ra: S:rae perperaminteile&is, e. g. Pf. LV. ^xxnt, Ecclef. IX: xi, Math.VI. xxxi in honorem ejus homini pio curas quas-libet & labores plane disfvadendos cenfaerint, uc feprovido Numini unice confidere oflendant. A Gichte-lio quodam & qui ejus tuentur placita haue er¬roneam opinionem adoptatam novimus. Neque e-nim debicum fanas rationis ac liberse voluntatis cetera-rumque virkint & facultatum ufum facra damnantoracula , fed nimia^taiitum propriae fapientise atque in-duftrise fiduciam nec non man tam ac defperabundarade futuris cafibus & necesfariis vits fubfidiis folU-citudinem abjicere jubent. Nec minus eorurn repu-diandus error e(t, qui Providentia male intelle&a ö-mnem circumfpeftionem & induftriam exterminant,quam alterum iilud extremum, quo nonnulli, fuisconüliis & laboribus unice nitentes divinam opemnon magnopere expetendam cenfent. Cum igiturprudentiae & asfidui laboris necesfitatem ac praeftan-tiam in vita hominum communi omnes re£te fentien-tes agnofeant, mirum utique non eil:, qupd validamadverfus Providentias divinas defenfores rationem fe-

• ) 7 (

fe invenisfe putenc adverfarii, quando doöxinam hanehomines temerarios ac pigros & hoc ipfo ad vitx ratio-nem & focietatem quamlibet ineptos reddere, aliquafaltem veri Ipecie oftendi posfe exiftimant. Etenimnulluni eft vitag genus,, nullus conlociatörum homi-num ccetus, nullum prorfus negotium, in quo pro-vidus & attentus non requiratur animus & impigrumofficii implendi ftudium» Verum falva oranino reseft, nec ullam falutifera haec religio incuriarn & ig-naviam infert, led eam prorfus impedit & profHgac,

§: 1ILImputatio ignavia huic doärin<e facta refeUitur;Prsecipuum in argumentatione apud Clceronem

allata, qna2 iners Sophisma adpellatur, vitium eft,quod inter providentiam divinam & prudentem ho-minum diligentiam ftatuatur pugna qu^dam & col-lifio; ut eventus rerum humanarum qirilibet aut Deofuflentanti & dirigenti, aut homini curanti & agentiesfet tribuendus; cum tarnen omnes rerum creata-rum vires & a&iones atque adeo omnis humana cura& induftria fapientiffimo Dei moderamini lubordina>ta & fubje&a cogitari debeat. Falluntur enim, quiDeum in toto hoc mundi fyftemate unice & imme-diate cun&a agere credunt, atque ita aut pantheis-mum Spinozianum, ubi unica tantum ftatuieur fub-ftantia omnia agens, inferunt, aut, negatis contramanifeftam experientiam, naturarum viventium a£tio*nibus, pro inerti materia, externis tantum viribus

mOr

# ) 8 ( $

movenda, to tam hane rerum etiam animatarum fe-riem venditant. Neque aliam Forte notionem di«vinx omnia dirigentis curx fibi formant, qui eandeniut rationi repugnantem exagitare ac rejicere nonverentur. Deus enim ut per varias in mundo mu-tationes, tum fimultaneas tum fuccesfivas, fapienterinter fe connexas ac dispofitas, eundem confervar:ita hominem, per a&iones ejusdem & pasfiones, ad-mirando & paterno condlio varie temperatas, ad fe-licitatem illi exoptatam fibique honorificam, perdu-cic. Homo enim fuis viribus ad res, ex deftinatio-ne divina in fuos & aliorum ufus convertendas, cau-te atque alacriter utens, ipfe quidem vere agic , ne¬que adeo nudum eft providentix objeFtum aut in-firumemum: fed fimul tamen inter agendum cceleftimanu fuftinetur & gubernatur. In exemplo anteaallato oblervandum, quod Dens omnino Fit, qui perprudentiam segrotantis aut aliorum medicum bonumtempeflive vocantium, & fideli medentrs ope fanita-tem segroto reftituit, ubi hoc liberrimae ejus volun-tati placet: fed fi ab aegroto medicus non adhibetur,certum quidem eft, quod tum ejus opera morbusnon profligatur, at aeque certum, quod Deus in hoccafu medicum ad fanitatem reftaurandam non adhi-bet, fed aiio modo vel aegrotantem fanat vel mor-bo, quo laborat, ipfum in aliam vitam evocat. A-deoque verqm efb, -quoé xgrotus etiam fine medi-cina conval^fcere, &, optimo licet medico ufus fue-rit, mori posfit, fi Deo fata hominum difpenfantiita vifum fuerit: fed hoc non aeterno & fätali caus-

fa-

# ) ¥ ( é

Carum & effé&uum nexui, ad quem cum Stoicisnonnuüi heic provocant; Ted Übers ac (apienti Nu-minis dispofitioni esfe tribuendum plus quisque &cordatus agnofcit, Re&e igitur sgrotus medicinarn,tanquam opem ordinariam fragiü naturs divinitusconcesfam, recipit, quamvis non dubitet, Deum, etiamabsque medicamine, mukös ad bonam reducere va*letudinem; neque certo jam Cciat, utrum cura me-dentis ipfi vere fit ad fanitatem rccuperandam pro-futura. Atque ita fatis patet, medicum non propterfiduciam in providentia divina collocandam esfe fper-nendum, fed medelam tanquam adminiculum a pro-vido Nomine oblatum, fi fidus ac peritus medicushaberi posfit, nec valida ratio disfvadeat, acceptan-dum. Si vero sgrotus le£to detentus nulluni nove-fit medicum, qui tempeftive vocari & cui fides ha¬beri posfit, fi nemo adfuerit per quem arcesfi que-at, fi nulla, obtineri posfint medicamenta, vel fi aliafint obftacula: fatis probabili indicio colligitur, opemmedicinalem hoc in cafu a providentia divina ipfinon esfe djjftinatam. Quod de medico adhibendodiftum efi:, ad alia prudentis ac diligentis obje£tafacile adplicari poteriu Sic dux mil i tum, religioneprsdkus & hifioris non ignarus, vi&oriam novitabsque divino moderamine & auxilio nullam repor-tari, novit hoftes non nunquam per miraculum fuis-fe profligatos: fed nihilo minus milites conducit eos-que armis & commeatibus inftruit & alia in ufumbelli necesfaria comparat, neque adeo in titramqueaurem dormit, aut hofiem improvidus exfpe&at, hacinerti du&us ratione: fi Providentia faveat, etiam fi-

B ne

# ) ( #

ne militibus & armis hoflium acies fundetur, fi nonfaveat, clades nullo vitabitur adparatu; ergo cura o-mnis & prseparatio fupervacanea eft & omittenda.Hoftibus utique fuis tam abfonam concludendi ra-tionem optaret prudens imperator; faniori nempe lo¬gi ca ipfe edoftus ab eo quod heri posht aut raris-fime fit fatfcnm, ad eventum probabiliter > nedumcertoI futurum ftolidam formari conclufioncm.

$. IV.AX iiiånftriam 9 etft non per fe fufficienismy veni

providenas notio nos invitat.Laborem igitur fedulo ac prudenter negotiis pub-

licis ac privatis impendendum, vera providentix divinaeexplicatio neutiquam excludit, fed eundem potius maxi-mopere commendat. Cura enim ac diligentia De¬lis viam conftituit ordinariam, qua homines ad feli-citatem perveniunt, utpote qui Deo dirigente ac for-tunante per laborem & foliicitudinem bona compa-rant & mala evitant. Quem autem modum Densoptimus communisfime fervat ac generatim praefcri-bit, illum homo, Deom, uti par eft, fumma reve-rentia colens & experientiam, fidam il-lam fapientiaemagiftram, confutens, improbare ac rejicere neuti¬quam potcft. Non quidem inter fuftentationem ho¬minis & laborem adeo necesfarius eft nexus, ut ne¬mo fine labore vitam fuftentare queat, nec ullus la-bor ad felicitatem querendam ac tuendam irritus es-fe posfit, Deus enim, quae fumma ejus elf fapien-

tia

# ) " ( #

tia Sz potentia, modis ac mediis infinite multis adfines fuos obtinendos uti poteft, nec omnes, qui vi-tam eandemque feliciorem degunt, laborando fubfi-dia iibi parant necesfaria; quod exemplo infantum& eorum, qui hereditate aut alia ratione fortuitadivitias funt adepti, facile oftenditur. Nec labornoder, quantumvis prudenter & impigrc fufceptus,per (e ad profpcra obtinenda 8z infaufla propulfan-da fufficit, nifi Deus eundem fingulari gratia fortu-narc dignatus fuerit.Hincnonnulii diu multumque labo¬rando partim proficiunt: aliis fere otiantibus optimaquaivis adfluunt; manifefto (ane indicio, quod, Deo nondante, vana fit hominum diligentia. Sed hane tarnenceconomiam Deus in fatis hominum dirigendis ordi¬narie fervat, ut per attentam circumfpe&ionem &labores asfiduos ad fecuritatem rerumque utilium co-piam illos benigne perducat. Cum igitur non omniaDeus faciat, quae per vinn infinitam facere posfet;fed ea tantum, quae ex liberrima fua bonitate ac fa-pientia facere velit, nec fua nobis in fingulis cafibus acnegotiis confilia manifeftet: ftolidum omnino företac remerarium, ü quis, communi & confveto provi-dentise ordine negleclo & mediis, quae ad manusfunt, rejeCtis, fingularem & vix auditam rernm fua-rum dispenfationem, nulla peculiari nixus revelatio-ne, fibi promitteret, De cetero non ad vi&um mo¬do parandum & munera adminiftranda labor valet;fed fanitatem quoque corporis firmat, animumquereddit alacriorem; atque bis ufibus fåne eximiis perprovidentiam Dei deftinatur atque infervit.

B 2 §. V»

# ) *2 (

$• V.Providentia diligentiam efficit ac fortunat.Tantum abeft, ut, adferta univerfali Dei Provi¬

dentia , labor hominis profcribatur; ut pro infigniprovidi Numinis beneficio habendum (it, quod la-borare homo posfit ac velie. Deus- en im vires a-gendi confervac & ad negotia varia fufeipienda &perficienda propofitis incitamentis voluntatem diri-git, idemque non folum objeffca fuppeditat, in qui-bus dignofcendis prseparandis & adplicandis verfariposfit cujusque induftria: fed per rerum etiam cir-cumfbantium momenta, quae fingulari mentem fenfuadficiunt, ad hane vel illam rem prte ceteris confi-derandam adpetendam auc repudiandam nos incitat;linde pro diverfitate defideriorum in finita propemo-dum exfurgunt laborum genera. Providentia occa-(iones laborandi praebet, adjumenta confert, impe-dimenta removec, atque ita laborem efficit facilio-rem & fru&uofum. Spettemus agricolam, qui mul-tiplici labore térram colit, ut fib'i aliisque adquiratvitae necesfaria. Hic quidem per imprudentiam autignaviam vota fua redderet irrita: unde laborem, fifapit, impigre adgreditur & continuat. Sed praster-quam quod (ine Providentia fuftentante nihil prorfusagere posfet, vana certe omnis föret opera & conten-tio, nec ager, etiam optime eultus, fpem laboran-tis impleret, nifi Deus calore folis & humido plu- tviarum, ut alia taceam, incrementa daret fatis atquematuritatem; itaque laborator pius & fapiens Provi¬dentia lubens confidit eidemque omnem laboris fuc-cesfum refert acceptum: fed ita tarnen ut pruden-

tem

# ) *3 (

tem & ahcrem laborandi asfiduitatem longa multorurn experientia commendatam & quam vel indeDeo cuntta gubernanti placere intelligit neutiquaminterrnittat. Sic piicator non raro totas laborat no-8:es & ne ullum quidem pifciculum aquis extra-hit, quod manifefte docet, laborem per (e non fuf-ficere ad Felicem negotii fufcepti cxitum, fed alia re-rum requiri momenta, quse non ejus prudentia, ve¬rum ratio quaedam fublimior, adducere & ordinärevalet. Sed num ideo, nifi vaeianus, littori asfidetotiolus & pifces, fine ulla fua opera, in terram ex-fulturos ex(pe£lat? Qui litteris ac fcientiis addifcen-dis adplicant animum, nullos quidem invito Deo ia-pientise largitore progresfus facere posfunt: fed haectamen via ad eruditionem ordinaria divinitus efl con-ftituta, ut multa fufferre melta facere & mcditari debe-ant^ qui ad optatam habe pervenire metam cupiunt.

§. VLLabor precibus adjungendus.

Saluberrimum igitur eft veterum fapientum monitum proverbio nobis reliftum: Ora cT labora Deo-que cowtnitte futura. Scilicet qui Deum rebus hu-manis benignisfime providentem venerantur ejusqueimperium juftum & pacificum laeti ac lubentes ag-nofcunt, in omnibus, quse agunt aut patiuntur pre¬cibus & fufpiriis devotisfimis fummum fatorum ar-bitrum adorant\ non ut necesiitates fuas ei, qui o-mnia videt, aperiant, neque ut animum ejus pater-num, qui bonitate pollet infinita, rogando ad bene-faciendum efficiant proniorem; fed ut infirmitatis fuse

C me-

• ) 14 ( II

meroores, magis magisqüe foli Dso confidere diCcantatque ita fpem auxilii impecrandi firmiorem (entianr,cum fummas Dei perfe£tiones, plurimis teftificacasbenificiis, inter orandum ferio cogitenc & albus in-figanc animis. An precationibus ica vacant genuiniProvidentias divinae cultores, uc laborem tarnen, cui-que muneri ac vitae generi adjun&um, minime neg-ligant; (ed quantum vires permittunc & finis pras-fixus, cum ceteris rerum circumftantium momenris,poftülat, dotes fuas diiigenter excolunt atque exer-cent, rebusque fuae & aliorum (udentationi ae de-le£tationi divinitiis deftinatis impigre utuntur, fecun-dum ordinem naturae legibus praefcriptum. Ne veroin vitse genere eligendo & delectu negotiorum, quo-rurn evencum prasvidere nequeunt nimis anxiam ha-beant follicitudinem, futura Deo committunt ejusquemoderamini tuto adquiefcunt. Quo magis enim fum-ma & maxima, quas dudum (enferunt, divinae do-cumenta beneficentise in memoriam revocant & gra¬ta mente perpendunt: eo certiorem & jucundioremde futuris concipiunt fiduciam. Quo etiam confi-dentius divina quisque ope nititur, eo conftantiusbonis invigilat opcribus; cum probe fciat, laborern(uum, Deo moderante, non prorfus fore irritum;quamvis non iilum femper quem fperaverat frii£tuminde percipiat. Sic vero Providentia divina, ritepropofita atque intellecba, homines a curis & labo-ribus moderatis minime abducit; fed ad res felicitergerendas atque ad negotia tum publica tum privata fi-delker procuranda omnino reddit aptiores.