A S O P I S T O W A S T W A

MAICY SERBSKEJE 1848.

Redaktor: J. E. Smole.

I. LTNIK. ZEIWK I.

W Budyinje. Z N a k a d o m M a i c y S e r b s k j e j e .

Pedspomnjenje. Bohu k esi a Serbam k wuitku, to bchu sowa, z kotrymi nai prjedomni husto dos hiom w prnim rynku swojich pismow swoju wolu wozjewichu, a praa-li so t za wotpohladanjom tuteho asopisa, dha jemu wotmolwimy: wn je te poswjeeny bohu k esi a Serbam k wuitku.

Koo wokoo nas je sowjanstwo knc wzao a ze witkich stronow su rokje krajiny narodnos swojich wobydlerjow tak ruje pemnie, zo skoro aneho dru-hjeho slda jich prdaweje sowjanskosje nimamy, ha morwe wjesne a plne mjena: nam pak, nam tudy w lubych uicach a w mionskim kraju je bh tn knjez miosiwje spoi, zo memy iwe swdenje wo sebi samych dawa. Za to mamy jeho dakomnje esi. Najlpje pak so to stanje, hdy sebi jeho krasny, pez ltstotetki za nas wukhowany, dar, swoju esnu s e r b sku ry pedco wue waimy, ju dale ble wutwarja-my a stajnje a wude pisporjamy. Bude-li so pak tajki dak a tajka es hdekuli hdnje dawa, dha wsje w naim asopisu na najhdnio a my smmy teho dla ze wej khrbosu wurjec, zo je wn potajkim wo-prawdje bohu k esi zaoeny. Ale bude dha na asopis te Serbam k wuitku? Na to njech sebi kdy sam wotmowi, hdy je nawtk, kotry jeho wo-pijeje wuouje, peita. Po tutym chce asopis towastwa maicy serbskjeje, kotry ma z woprdka twrt-ltnje w tyrilistnatych zeiwkach wokhadowa.

A ) nastawki dawa, w kotrych so wumjestwo a nawuka (Kunst und Wissenschaft) we witkich nastupa-njach wobdowatej, pede witkim pak dyrbi so hlada

1) na serbski ryjespyt a pismowstwo, 2) na narodopis a stawizny, je - l i zo so pi tym

na serbstwo abo tola na sowjanstwo diwa, 3) pihdne psniskje a basniskje wudki buda

so sobudli, ka te 4 ) rozwuace kusy a wukadowanja nowych wu

namakanjow a t. d.

- 4 -

Dale dyrbi wn poskie B) rozprawy wo nalenosach towastwa a wo jeho skutkowanju, a C) nawukowne dopisy a hjewaje pisprawne po-

wjesje. Wuitnos naeho asopisa drje z tuteho nawtka

wsje zjawnje dos wuswtuje, wosebje hdy wopo-mnimy, zo Serbjo ha dotal ane msto njemjachu, hde bychu so zhromadowa a so wo wuich nalenosach rozryowa mhli. K temu je pak ntko tudy najlpa skadnos data a z wuzanknjenjom wdneje polityki a nabniskich jednanjow me so wo witkim rye, wo o nawjedity swt rodi.

Zo je sawny wubjerk maicy serbskjeje skadny (analogiski) prawopis za zwj asopis wuzwoli, to bude kdy khwali, ki nic jenicy na sebje a na swoju swdomos dotalneho serbskjeho pisma njehlada, ale so wo wobrne duchomne zboje cyeho serbskjeho luda stara. Peto stary prawopis ani serbski ani nmski njeje a je tajkjeho zamatanja dla k wuknjenju wjele ei, ha nowy, ki je po njekhabacych, za kdeho jasnych prawidach zestajany. Stary prawopis nas jeno na serbski kraj wobmjezuje, nowy pak wotewrja nam puje k lhkjemju zrozemenju witkich druhich sowjanskich ryow: stary prawopis dli Serba wot Serba, ewangelskeho krajana wot podjanskjeho susoda, nowy pak zjednoa wobeju na polu wdomnosow a zari nhdy tajki diwny, witkim cuzym smny rozdl we pisanju.

Zo by pak so witko, to so tudy slubuje im skjerje po adanju dopjelnio, k temu j e n e h o mocy njedosahaja a du prosy podpisany redaktor najluboz-nio, kdy serbski wtinc chcy jeho po swojich darach podpjera, z tym wotpohladane naeho asopisa dokonje pyta a na tajkje wanje bohu k esi a Serbam k wuitku da pomha.

J. E . S m o l e .

Zawdne pedsowo wot

Dra. Klina.

Peelniwe postrowjenje naim lubym Serbam, ka te peelam we cuzbje!

Nae serbskje, wot Jrdana zaoene a wot Se i lerja dale wjedene asopisowstwo nowy pibytk dostawa pez asopis towastwa maicy serbskjeje, a ka tamnaj w swojich nowinach stajnje za lpe serbskjeho luda dataj , tak chce so Smole we tutych listnach na to same wanje za swojich krajanow a pobratrow pilnje prcowa.

Hdy teho dla ja, jedyn ze starich peelow serbskjeho ludu, ki sym so w njepoadliwej dawosi swru wo jeho nalenosje a jeho derjehije stara, sebi dowolam, tudy sowo rye, dha mam pi tym dwoje wotpohladanje.

Najprjedy a wosebje je to moje adanje, zo by so mjena teho mua. wot kotreho najwjacy teho wukhada, to je so we tutym ltstotetku za nawjeditos serbskjeho ludu a za jeho ry inio a eho so z boej pomocu za pichod nadijamy, mojeho njezapomliweho peela. H a n d r i j a Lubjenskjeho, te tudy. hde so jemu wo prawdje sua, may bratrowski wopomnik jeho zasubow wo naich lubych Serbow, a to te we

- 6 -

stronach dalokich peelow, staji; potom pak chcu wo nastau a wo wotpohladanjach Maicy Serbskjeje, kotreje wodenje j e so, k mojemu wulkjemu wjeselu, wot jeje esjehdnych sobustawow mi dowrio, tudy z krtka wupraji, to je so za nju stao, to wo njej myslu a to ji peju.

I. Byrnje mh a chcy ja swojim peelniwym itarjam

we prnim nastupanju jara wjele sobu dli, dha sym tola nuzowany, jeno z krtka to rozkas, to nastupuje.

Handrij Lubjenski, rodeny 11. de haperlejje 1790 w Rachlowje, (kotra wjes pi znajomnej uiskjej horje ornobh lei, na kotreje wjeku hie densa te kamjeniska wotpouja, kotre Serbam jako bchu hie phanjo, pjea za ertwia abo woporne wotarje suachu a na kotrych jich pibohojo stejachu), be najmdi syn pobneju, ale njezamoiteju staeju, kotraj mjetaj wue njeho hie tyri di. Jeho nan mae zahrodnistwo wobsedee a be pipdla nii hajnik w jenym kruje budyskich radinych lsow. Hiom we bukianskjej wueni abo uli, ( Bukjecy, nmski: Hochkirch, su we stawiznach pez to znajomne, zo we sydomltnej wjnje korscy wojacy tam bramborskich nocy nadpadechu), hde tehdy tn zasubny, wot swojich wuomnikow jara lubowany a wot naeho Lubjenskeho pozdio ka nan eseny P j e c h wuee, bchu na maym Lubjenskim wosebne duchomne dary wide, a wn sebi pez sprcniwe wuknjenje a dobre zaderenje wjele khwalby a lubosje doby; ale te domach tak rady wuknie, zo te tehdy, hdy dyrbjee na trawniach pod ornobohom husy pas, so z wjeta na jedyn kamje pod wulkim mrkom kotry je mi pozdio husto pokazowa ze swojimi ulskimi kni-

- 7 -

hami syde, a pi tym swoje mae stado husto dos dos njewothladowae, tak so sebi teho dla druhdy swarja napase. Tak derje jeho wuer P j e c h a tehdomnii bukianski duchomny J a n k , ka te budyskaj manostaj (Brgermeister) S t a r k a a H e m p e l , kotraj, modemu Lubjenskjemu pozdio wjele dobrotow wopoka-zowataj, nawabichu teho dla jeho nana, zo by jeho na wulku ulu do Budyina da, k emu pak so nan jeno z wulkjej prcu dohna da, dokjel so bojee, zo njebude swojemu synej ani tak wjele dawa mc, zo by so msje pi wuknjenju jeno tak nkak zeiwi. Tola pak bu mody Lubjenski jutry 1805 do msta psany, a runje dyrbjee dli as khudobnje iwy by, do-kjel moee jemu nan kdy tyde jeno khlba a butry a brnow a nkotre slborne do msta nosy, dha sebi wn tola brzy pez sprcniwe wuknjenje a dobre zaderenje lubos swojich wuerjow a dobroelow doby, a sebi potom te sam nto pez to zasuee, zo druhich wuee. Jutry 1812 b jeho wuba we Budyinje dokonjana, hde wn slbornu estnu medalju dosta a na to zjara dobrymi wopismami do Lipska de, zo by so tam na duchomnstwo prcowa.

Najstai syn estneho prdarja, wueho duchomneho Bjedricha Nathanaela K l i n a w Barje, kotreho mjeno po skoro tyrcyiltnym ohnowanym dlje we knjezowej winicy bjez naimi Serbami hie njeje zabyte, harunje wn hiom wot lta 1822 w ichim rowje wotpouje, buch te ja na Michaa 1807 do Budyina na wulku ulu daty. Ja z Lubjenskim we tej samej stwje bydlach a bch pod jeho nadkjedbowanjom, dokjel b wn nkotre lta stai. Tudy mj brzy wot jenajkjeho zmyslenja a prcowanja wodenaj, zwjazk swojeho peelstwa zwjazachmj, kotry so ha do jutrow 1812 hde Lubjenski prjedy mje do,

- 8 -Lipska de, hie ble wobtwjerdi a namaj zboje najwutrobnieho a najswrnieho peelstwa podawae, kotre pez row dosaha. Lubjenski be hiom tehdy wubjerny Serb a za Serbow a jich ry zahorjeny: ja bch runje tajkjeho zmyslenja, ale serbskjeje ryje wjele mjenje mcny, a sym pi naju hromadjebyu we Budyinje a pozdio te we Lipsku we serbskim wjele wot njeho nawukny. Wubudowacy pikad mjachmj na muoch, ka Frencel, Mh, P a n a c h , Hnich, Kapler, a druhich, koti bchu so pez sowo, pez pisma a pez zhromadowanje staich serbskich knihow za tuto wotpohladanje tak prcowali a so zdla hie prcowachu. Nto modych Serbow, koti z namaj na wuenju khodachu, so ntko brzy lpje hromadu deree a so we serbski ryenju a hjewak w serbskim zwuowae, pi im Lubjenski, kotry tudy wjacy wjedee, ha my druzy, nas waee a wodee, a lubos k naemu ludej a jeho ryi we nas wubudi pytae. We tutym wotpohladanju Lubjenski nic jeno may serbski swnik wuda, pi im jemu i lpi Serbjo bjez nami po mnosi pomhachu, ale zapoa te na rynicy (mwnicy, grammatycy) pisa, kotra by lpa bya, ha tehdy jenika Matthaei-owa. Dale wuwjedena a pisporjana je tudy a pozdio we Lipsku wjele modym Serbam spomna bya, a na nju je ta rynica zoena, kotru je na S e i l e wuda a w leje 1830 wuda. Brzy pak tamny may swnik njedosahae, a Lubjenski teho dla po pikadje Schelleroweho aanskjeho sownika z wulkjej prcu a pilnosu dospony serbskonmski sownik napisa, po kotrym pozdio te nmskoserbski z dla pide. Tutn pedco pisporjanv a polpany rukopis je krasny pokad ( a c ) za serbski swnikopis. Lubjenski te hiom we sulskich ltach zapoa serbskje psniki,

- 9 -

pisowa a stare serbskje knihi hromadi a to napiso-wa, to nhde serbsku ry abo literaturu nastupae. Jemu ta zasuba wostawa, zo j e hiom we ltach prnjeje modosje za to da a hromadi, to je pozdio krasnje zako, a zo j e wjele modych Serbow, wot kotrych b lubowany a eseny, ka wote witkich swojich znatych, wubudi a zahori k lubosi narodnosje a ryje. A tuta lubos wot teho asa nic jeno njeje zaja, ale je so te krasnje a zasubnje rozwijaa a powjetaa.

eki as a ekje pruhowanja z ltom 1812 pidechu. Hubokje rany buchu cyemu wtcnemu krajej wubite, krwawne bitwy, ka prjedy hiom pez mru husto, zapusowachu nau pez wjnskje njezboje wot-mcnjenu uicu, a nkotrykuli mode, kotry chcye wueje nawjeditosje dla do Budyina abo do Lipska hi, swojeho nana a swojich krajanow na dobo wokhudnjenych widee. Tak te so mi zede, peto moja narodna wjes z nimalje ticyi druhimi 20. a 21. de mejje 1813 z wjeteho dla do popjea spada. J a wo bitwje pola Budyina wm, sym z Lubjenskim ludobitwu pola Lipska widi, a boa dobroiwa ruka njepeelsku kulu wot mojeho iwjenja wotwobwroi, zo bych brzy potom naeho Lubjenskjeho a druhich peelow wothladowa mh, koti na hwonicu (Nerven-fieber) skhorichu, kotra njewurjeknjenje wjele ludi do rowa pooi. Pomau so w nalu 1814 stara rjadom-nos a pokoj a mr wree, a modecy, koti bchu wjny dla dli abo krti as domach byli, z rjdami do Lipska pikhadachu na jeniki Saksnskjej powo-staty uniwersytet abo wusokowuenju. Mj z Lubjen-skim bchmj hiom husto wo tym ryaoj, zo dyrbjao so s e r b s k j e p r j e d a s k j e t o w a s t w o , 1716 we Lipsku zaoene, wobnowi; a to so ntko sta: peto

- 10 -

na hie wosebite powabjenje wueho dwrskjeho prdarja Dra. Reinharda , wueho konsystorijalneho pedsydy z F e r b e r , Dra. Tzschirnera, Dra. Goldhorna a Dra. Diemera , wo smaniku 1814 dwaja-dwacyi uiskich modecow, bjez nimi dewje Ser-bow, hromadu stupi, prdaskje towastwo znowa zaoi a za swojeho pedstejerja Dra. Goldhorna postaji. Za towastwoweho staeho bu Lubjenski wuzwoleny a ja za sekretarja. Nowe wustawki buchu za towastwo wudeane, welakje zwuowanje z wulkjej zahorjenosu zapoane, a jako bu 10. decembra 1816 stoltny zaoeski swjede swjeeny, mjee towastwo 38 sobustawow a bjez tymi 14 horliwych Serbow. Kajkje tuto towastwo je a kak so we nim da, to tudy nochcu wobrnje rozkadowa a pokazuju jeno na dw mojeju maeju pismow: ,,Kurzgefate Geschichte der lausitzer Predigergesellschaft. Leipzig, 1816. bei Kummer, und: D. Joh. Dav. Goldhorns Gedchtnifeier in Budissin. Budissin, l837.

W prnim ltstotetku be towastwo 229 wo-prawditych a 220 njewoprawditych sobustawow mo, a ka, je so wot lta 1816 bjez pestaa a bjez petorha we dawosi a kwu zderao, te nakadne pjenjezy a knihownju zhromadio wo kotre woboje so postajestwo (deputacyja) we Budyinje, kotremu ja wot lta 1817 pisuam, wobstajnje stara tak je wot lta 1816 nic jeno wjele hdnych prdarjow a dobrych Serbow z njeho wujo, ale te druzy modi muojo su so tam zhromadowali, koti su so z lubosu k Serbam a k jich ryi z njeho do uic wrili a so wo Serbow pismowstwo (literaturu) a nawjeditos starachu a staraju.

Lubjenski drje b 1815 z akademiskim wuknjenjom tak daloko hotowy, zo mee Lipsk wopui, ale wn tam ha do 1817 wosta jako pomcny wue na

- 11 -

manskjej wueni, a jeho swrne danje a dune a lube zaderenje jemu witkich lubos a wusokowa

enje doby. Te jako wue be wn stai towastwa. Tola hiom ticyteho smanika wn swoje prnje prdastwo nastupi, dokjel be za dyakona pi cyrkwi swjateho Michaa we Budyinje powoany. Wn te tudy wulku dawos a wubjerny prdaski dar wopokazowae a be pi tym dokonjany a dospony Serb. Tehodla jeho wulka wosada jeho wulcy jara lubowae, a wn mjee brzy khwalbu jeneho z najlpich a naj wubjerniich duchownych bjez Serbami. We awgusje 1817 te so ja z Lipska do Budyina wrich, a z tymi sowami mje postrowiwi: N, byd wutrobnje powitany, luby bratje! ty sy prjedy husto swj khlb zo mnu dli; njech ja ntko swoj te z tobu dlu! mi Lubjenski peelniwje prajee, zo dyrbu pola njeho hospodowa; a mj we zbou lto pod jenej tchu wostachmoj, so zradujo kak mhoj hromadje dawaj by a so za derjehije lubych Serbow stara. Pdla sprcniweho da we swojim powoanju so na Lubjenski swru wo nalenosje Serbow starae, a to husto tak, zo na swoju strowotu njekedbowae. Tutu dawos wn z tym zapoa, zo z njewurjeknjenej prcu (pi im jemu ja sam dho pirunowa abo kollacyonrowa pomhach) polpeny a we ryi wuis eny wudawk serbskjeje biblijje wobstara, za kotrym pozdio te d r u h i wudawk p i d e * ) .

*) Knjez duchomny J a k u b j e w swojim dakomnym Dopomnenju na Knesa Handrija Lubenskeho w Budyinje 1840, te knihi a pisma napisa, kotre buchu pez Lubjenskjeho zastaranje z nowa wudate a pi tym tu a tam porjedene, abo wot njeho sameho wudane, abo z nmskjeho peoene a iane, 1) To zye wjate Pimo. Wn da we ltomaj 1820 a 1823

- 12 -

Tak pez sowo a pez pismo a pez njewustawace prcowanje so za duchomne potrbnosje Serbow sta-

8 0 0 0 biblijow ie, kotre su nimalje dorozpedane. 2 ) D. Jana Arnda Knihi wot wjerneho Kscheszijanstwa 1829. 3 ) To evangelske Miionstwo jedyn krany a bojski Skutk 1822. 4) Marja aby to sane Wobwrocenje ktemu Knesej 1828. 5 ) Augspurgske Posnacje kscheszijanskeje Wjery 1830 . 6 ) Tehorunja Woomnace Kyrluschow na ton cistaljetny Jubel=Ssweden tuteho Wjery=Posnaca. 7 ) Schu to lasuje, ton j o w o p o m n woje a druhich d l a ; d w j c y z a o e n e . 8 ) Nowy Testament wot b r i t y s k e h o b i b l i s k e h o Towars twa saoeny 1 8 3 5 . 9 ) Duchomne Kyrluschowe Knihi a Lutheruowy Katechismu 1 8 2 8 . 1 8 3 5 . 1 8 3 8 . 1 0 ) Nowy Pschidawk duchomnych Kyr lu schow 1 8 3 8 . Te je na Lubjenski 11) wjele krluow wosebje ie da, k a : Dwaj Kyrluschaj pschi Wobenden ju teho Jubel=Sswedenja teje michaskeje Woady 1 8 1 9 ; pschi Nuzwedenju n o w y c h Duchomnych we Hucini 1 8 2 2 , we Maleschezy 1 8 2 3 . 1 8 2 6 . 1 8 3 4 ; n a mertny Den teho Krala F r i e d r i c h Augusta 1827; njekotre ( 8 ) nowe duchomne Kyrluschje, wosebje za d i , kotre chceda swj keski slub wobnowi, kotre drje njejsu wot njeho peoene, ale tola tu a tam porjedene; njekotre ( 5 ) duchomne Kyrluschje, bjez kotrymi su wot njeho 2 : Njetk s Boha Krocel k Wjecnoszi, a 4. a 5 t y ; .Handrijej Rentschej kjeho n a r o d n e m u Dnju 1 8 3 3 ; a nkotre druhje , na pikad: Kyrlisch jeneje Duschje, k o t r a we Jesuu wschitko ma: Moj Jesu, moje W e e l j e ; Wandrowski Kyrlisch: Dyrbu runje tudy; Po Wuporedenju teje Zyrkwje we Rychwadi 1 8 3 6 : My Knee wtwojej Sswjatnizy; a Antonej, Kralej we Saxoskej a jeho Kneni Man delskej Marji Theresii: Den krany Den o wponym Sswjetli Sserbow mjeje; k a t e : T'ho Krala onu j Boh. 12) Te pi ienju welakich cyrkwinskich knihow bramborskich Serbow we ltach 1 8 2 8 , 1835 a 1839 j e wn sobu dawy by. A we nmskjej ryi j e wot njeho iane: 13) Vorwort zu Seilers Grammatik der wendischen Sp rache 1 8 3 0 . 1 4 ) Predigt am Tage der

feierlichen Einfhrung der neuen stdtischen Behrden 1 8 3 2 . 1 5 ) Rede bei der Grundsteinlegung des neuen Brgerschul=Gebudes 1 8 3 4 .

- 13 -

rajo, be wn z runej horliwosu te wotpohladanjam uiskjeho prdarskjeho towastwa a modym Serbam spomny, koti mjachu adanje po tym, zo bychu so we swojej maenej ryi wudosponili, haj wn te, ka b hiom we Lipsku ini, Nmcow we serbskjej ryi rozwuowae, a b runje tak serbskim seminaristam wuitny. Do tamneho asa te pade zapoatk tamneho zwjeselneho pozbhowanja skjeje ryje a literatury, pi im te wusocy knjea swoje khwalobne dlbraje wopokazowachu a so welakich woporom njebojachu. Tutn podawk k nam we tym wotpohladanju, zo by serbsku ry lpje pzna, piwjede njezapomliweho wulkjeho ryjepepytowarja Dobrow skjeho, kotremu my zwlniwje to a druhje sobud lachmy, wot kotreho pak wjele wjacy nawuknychmy, a pe o so nam to wjeselje dosta, zo we wusokim powoanju tak zasubnje skutkowace sowjanskje woseb nosje, knjea afarik, Palacki, Hanka, tur, P u r k i n j e , e l a k o w s k i a druzy nam pozdio do znajomnstwa pidechu. Tak derje jako dyakonus, ka te wot 11. wulkjeho rka l827 za fararja postajeny, so Lubjenski z wulkjej sprcniwosu starae wo wudowanje swojich prdowanjow, ka te ryow pi welakich skadnosach, kotre wn sowo wot sowa

napisowae, tak zo je bohatu, wjele ltnikow wobpi mowacu powostanku prdowanjow zawostaji, kotre ma swojeho wopijea a ryje dla za pikadne prdowanja (Musterpredigten) pai, a kotre pi jeho wulkjej ryniwosi na kltcy jeho posucharjam k woprawdiwemu natwarjenju suachu. Wuiwajo najwjetu lubos a es swojeje wulkjeje wosady, kotru pez swoje dobre a sprawne iwjenje, swoju peelniwos, swoje dlbraje a dobroelstwo zasui, de teho dla jeno njerad wot njeje, jako bu ti lta

- 14 -

pozdio jako pastor primarius k nmskjej manskjej wosadje s w j a t e h o Ptra powoany, kotre zastojnstwo

wn, boemu wodenju so podawajo, k wulkjej zru dobje serbskjeje wosady 27. novembra 1831 na so wza. Zhromadnu lubos a es wuiwajo, wn te jako nmski prda we tutym nowym, wanym zastojnstwje z runej sprcniwosu dase, njezabywajo pi tym swojich Serbow. to bchmoj jako modecaj husto myslioj a ryaoj, to so ntko ponje dopjelni. Njewu rjeknjenje wjele be ini za polpenje cyrkwinstwa a ulstwa we msje a na tych 52 serbskich wsach, kotre pod msto sueju. Jemu a mi b najprjdcy duchomne a swtne nadkjedbowanje nad cyrkwjemi a sulemi pepodate, a ani prcy ani dea njelutowach moj, zo bychmoj wosebje ulstwo z cya pemnioj, po lpioj a na to stejio dowjedoj, na kotre je pio. Wosebje so mi radi, zo, wot Lubjenskjeho a druhich esjehdnych serbskich duchownych, mojich sobuas nych, podpjerany, jako sejmski wotpsanc na sejmje (Landtag) 1833/34, hde so sylnje na to dae, serbsku ry isje ze ulow wuie a tak serbowstwej smjertnu ranu da, tak daloko pinjesech, zo bu we . 28. zakonja za elementaskje ludne ulje wot 6. smanika 1835 zakhowanje teje sameje, teho najswjeieho, to kdy lud ma, zakoscy wobtwjerdene a powsene a pez to nam nto do rukow date, pez o me so napeiwo stupi nic pordku tu a tam ponowjenym pospytowanjam, ki chceda witko z mocu znmi, kotrym pak sym so ja pedco horliwje peiwi a so peiwje njepestanu. Na Lubjenski be dwjcy enjeny; najprjedy sebi, 24. novembra 1819, bjerjee Amaliju rodenu Kaplerjowu, dwku swojeho prje domnika we zastojnstwje, a 8. maeho rka 1825 Emiliju rodenu Bohlowu, dowku fararja Bohla we

- 15 -Zdarach. Jenak wubjerny jako owjek, mandelski a nan be nic jeno jara zrjadomny we swojich wob staranjach a jara wuikny we prdowanju, ale te jara a na wjele stronach dawy a sprcniwy, be kdemu k woli, z kdym derjemnjacy, wopokazowae khudym a epjacym dobroty a sobuepjenje a mjee za witkich swojich peelow zjawnu sprawnu wutrobu a we njej huboku pobnos; wn za khwalbu a esu njestejee; hdy jemu druhdy mc, nto z krutosu dokonje, pobrachowae, dha wn pez dobre napominanje a k wutrobje ryace sowo, kotre so nic pordko k horliwosi a zahorjenosi pozbhowae, k poadanemu kncej pide. Je teho dla diwno, zo tak zhromadnu lubos a es doby a wuiwae, mnohim swojim sobuas nym jako dobry pikad swee a dobreho tak wjele skutkowae? Tola wn mjee pody swojeho wusywa jeno z dla nje! Byd, so be jemu nkajka khorowatos pinarodena, abo zo, to je ble k wrje podobne, njepestawace lne a duchomne prcowanje a mocow napinanje jeho nio mjenje ha sylnemu a mcnemu u kodee, hiom w lje 1825 wn do dhotrajneje khorosje zapade, ki b z ekimi myslemi zjednoena, kotru pak wn zasy wotby a po kotrej wjele lt z ponowjenymi mocami skutkowae a dae. Ale, bohu el! tuta khoros so hra a dlhje trajaca wri w lje 1834 a zadwae jeho zwuenej dawosi. Zdae so, zo je tuta njestrowota huboko zakorjenjena a zo lkaska pomc njeme jeho krejne epjenje poli, a pec to so z dobom jeho mysl jara zamni. skje strowe kupjelje drje jeho na khwilu zasy wustrowichu, a z nowymi mocami a z dakom peiwo bohu so wn k swojemu powoanju a domej wri; ale tuto wjeselje be jeno krtkje. Peto brzy so jeho myslatos zasy namaka a wn aneje khrobosje

- l6 -

k niemu njemjee, a ani lkaska pomoc ani dlbraje a spokojowace sowa najstaich peelow jemu jeho ekotu zahna njemachu: pi im pak wn w swojim zastojnstwje, runje z jara wulkim napinanjom mocy, po mnosi dae. A tak jeho we khesijanskjej bo hupodatosi epjenja a a duje pomau z cya pewzachu, ha na ranje 19. mrca 1840 po poslednjej e kjej nocy, we kotrej ja pi jeho ou sedach, ije swoju swjbu a swojich peelow wopui a bu k zem skjemu wotpoinkjej a k wuemu skutkowanju wotwoany. Jeho smjer zhromadnu zrudobu po naim msje roznjese a po cyej serbskjej wosadje. Wjele stw a wjele stw ludi jeho arujo k rowej pewodi, pi kotrym buchu ryje derane a, bjez druhim te wot duchomneho Jakuba w tehdy te ianym daknym Dopomnenju na Knesa Handrija Lubenskeho," zasuby teho estneho mua, ki b tak zahje wumrje, pokhwalo wane. Ja sem staju te jednore sowa, kotre moja wutroba pi jeho rowje po wrnosi wupraji:

Tak sy t y , Lubjenski , te ntko wot nas wujo, Ty lubowany muo, estny, pobny, Sy swoje ekje bdenje so tu wubdi A swoje skutki dokonja za tutn swt! Ty njewidi te sylzy, kotre tudy ba, We horcej lubosi wo tebje pakane Wot tych, ki twoja wutroba a ry sej doby, A kotrych lubowa sy a rozwuowa! Ty njesyi tu skrbu pozawostajenych A nic to zdychnjenje: Tn sprawny wjacy njej'! Ach, posuchaj we tamnych stronach na peelow. Ki poslednje i, zbny, dada strowjenje! to z bohom ty a to sy z wulkjej prcu ini, Wot tamnoh' asa, hde pod ornobohom sy Pobnej' staej' mao stado napasowa, A husto pi t ym katechismus we rucy,

- 17 -

Ka Pter postajeny pas knjezowe wowcy, To ja i swdu, swda stari wuerjo, i drozy, wot kotrych smj wjedestwa wuknyoj, Ki lpoh modeca njemjachu. Kak pedco swrny _ji sy w duchomnym zastojnstwje, We poninosi ini eku pisunos, to pez sowo a pismo, pez pikad a skutki We lubosi a sepnosi sy dokonja; to maju cyrkjej, ula wot tebje a Serbjo, A kak sy jako spwa lud ty natwarja, To do wutrobow njesknnych je zapisane A wostawa najrjei tebi wopomnik! to jako mandelski a nan a peel by sy ?

O njech ja mjelu, jedyn praji hs: Najswrnioh' najlpoh' peela zhubichmy, Wn b tak sprawny, ista, dobra wutroba! Tak skora wo tebje, duchomni twoji bratja, Tak skoru ja, i stowaeny z modych lt! Sy dokonja a dobre bdenje so bdi, A ntko w njebju pokoj ma a wotpoink. Te sywy, ki sy bohaje sy, buda zrawi,

Hdy twojoh' rowa kupka dawno zapade, A runje styskna zrudoba nas pokhiluje, Knjez porui, t jemu wri, poda so. Mandelskjej swrnej bude z miosu wn pomha, Nanowe ohnowanje bude na doch; Pez twoje sowo poslenje je napomina: Bje so boha, dere jeho pikaznje! A to i w iwjenju zapai njemachmy, To chcemy twojim ini z radu, z pomocu. Ty chcy nas jako jandel lubje wobltowa. Ha lpi swt nas zasy s tobu zjednoi! Tak wotpouj, ty drohi, tu we khdnej zemi Bh znami byd, ka z tobu b we iwjenju!

Tola hie wue, ha sowo swrneho modostneho pecela, jeho esi to znamjo, kotre pi tutej skadnosi

- 18 -

jeho diwy lubowany wue, wusokozasubny a wu de znaty rektor tudomnieho gimnasyja, M. Siebilis, z mao smukami po wrnosi wotznamjeni, wot kotreho tu jeno tohlej sobu dlu:

Quem nunc efferimus Lubenskius heu docet illud; Cunctis hinc abiit flebilis ille bonis: Nempe magister, amicus, homo fuit optimus ille,

Discipulus melior nec fuit ullus eo. Et collega, pater, conjux quis praestitit illi? Erga omnes veri plenus amoris erat. Atque pius magis an fuit unquam numinis illo

Et praeco et cultor? sanctus habeudus erat (Ntk Lubjenskeho naoh' won njesemy k rowej; Kdiki dobry wo njeho zrudny pae: Wn b najlpi wue a peel a owjek, A wuomnika lpeho njejsmy mli.

t jako mandelski, nan, towa petrjechi jeho? Peiwo wm wrnej' lubosje pony be. Je pobnii hdy by ese boeho mjena A prda, ha wn? Swjateho jeho mjenuj) .

Ha runje so husto a stysknje po nim wohladnjemy, ha runje je hiom wjacy lt wot swojeho prcyponeho a ohnowaneho da a skutkowanja wotstupi, wn je a wostawa bjez nami, wosebje bjez swojimi krajanami, jako jedyn jich dobroelow njezapomnjeny, a husto je mi derje byo, zo, hdy jeho wot rateje zahrodki wobdaty rw wopytach, tam dobrych Serbow nadedech a wot nich te jeho kosje esace sowa syach: Knjeje! koda be tola wo naeho knjeza Lubjenskeho; jemu podobneho tak brzy njezmjemy! Ale te to je wn chcy, to je da a wusywa, to so njezhubi, ale tyje a wutwarja so dale a ponjese sto krne pody k zbou Serbow, bjez kotrymi bude jeho mjeno mjenowane, hdy bude tn jednory wopomnik,

- 19 -

ki na budyskim kjerchowje teho nadobneho ichi rw pokazuje, hiom dawno do prcha rozpadany: peto mjeno praweho wostawa we esi a je kubo, kotre molje a zerzaw njeeru!

Sym tak iwjenje a skutkowanje naeho te wo Serbowstwo wulcy zasubneho Lubjenskeho z krtka a z jednorymi sowami a po wrnosi wopisa, dha njech je mi ntko hie

II. dowolene, wo nastau, wotpohladanju a naprawje

(Einrichtung) Maicy Serbskjeje, kotra zmje swj wosebity asopis, z krtka powjes da a ju pez to do znajomnstwa mojich dobroiwych itarjow dowjes.

Runje so Serbam, koti w hornych uicach bydla a ntkohlej nhde z 90,000 duow wobstawaju, enje njeje wotrjec mho, zo su sylny, sprcniwy, cyrkwinski a swojim knjeerjam wobstajnje swrny lud, ki swoje wanja a swoju ry zakhowa a zdere pyta. dha je so jim tola jara husto porukowao, zo su we nawjeditosi zady a nie Nmcow, zo pez mru jara na starym wisaju, a zo ane pismowstwo ( l i teraturu) nimaju, pez kotre mho so jich duchomnemu pozbhowanju popomhowa. Tuto poslenje drje j e ha do noweho asa tak daloko wrno byo, ha bchu Serbjo wobeju uicow z wulkjeho dla robotnicy a pod njemaymi ekotami a podiowanjemi iwi, hubjene ulje mjachu a jeno mao nadobnych mui za prcy hdne deree, so k najmjeemu pez knihi za jich nabne potrbnosje stara; to pak be we nmskjej ryi pisane, to b jim z wjeteho dla njezrozumliwe. To pak j e so, byd bohu dak, w nowim asu k jich wulkjemu dobytkjej pemnio. Krajna knstytucyja je

- 20 -

jim rune prawa z druhimi krajnikami daa a powsia; tamne eje su jim wotewzate a woni su swobodni; woni maja wude derje naprawjene ulje, we kotrych dw ryi na dubo wuknu, a dokjel Serbjo derje a lhko wuknu a njejsu hui za to, to j e lpe, dha su we krtkim asu wulcy daloko do pedka zejli a so na tajki skhodek nawjeditosje pozbhnyli, zo tudy nie aneho sowjanskeho naroda njejsu, haj te wue nkotrych steja. Tola, najswjeie sto owjek ma, je jeho ry, kotra w o t wutroby de a do wutroby de: na nju a na jeje wutwarjenje so zaouje nabnistwo ( Religion) a pez nju piwzaje lpich wanjow a slowjeenje witkich ludow. Teho dla te wrni peeljo Serbow pznachu. zo dyrbi so pede witkim jich ry zdere, wuisowa a dale wutwarjowa a zo dyrbja so serbskim ludom serbskje knihi do rukow dawa, z kotrych bychu wuknyli a pez kotre bychu so z lubosu k swojej serbskosi napjelnili. Peto to j e a wostawa surownistwo, hdy, njech je hde chce, ryi a narodnosi jeneho luda kodi abo wobeju z mocu zebra a wutupi pytaju. Teho dla te dobroiwe saksonskje knjeestwo pi horka spomnjenych komor nych jednanjach wo nowy ulski zak (a jeho . 28) k spokojenju Serbow zjawnje wupraji: zo je daloko wot teho zdalene, swrnym Serbam wuiwanje jich maerneje ryje nkak wobara, a na rune mie wanje te kr. brambrskje kneestwo ze swojimi serbskimi poddanami wobkhada. Bchu-l i so we prjedawich asach jeno nkoti muojo tu a tam po mnosi za to starali, dha we nowim asu muojo, ka L u b j e n s k i , Jakub, K i l i a n , S e i l e , Jrdan, Smole, Mosig z Aehrenfelda, W a n a k , H a k a , Pful, n e i d e r a druzy hie mcnio a wobrnio pu wotewrjachu, a jich prcowanja buchu hie pez druhje

- 21 -

wobstejnosje a wot wonka podpjerowane a dale wo dene. Najprjdcy mjenujcy dyrbi so wo woprawditych a estnych serbskich sobustawach uiskjeho prdaskeho towastwa we Lipsku praji, zo su so, wot asa jeho wobnowjenja jedyn po druhim do duchomnych a swtnych zastojnstwow we uicy zastupiwi, wo Serbow nalenosje, za polpowanje jich ulow a hjewak we tej mrje za serbowstwo starali , ka b kdemu mno a ka be kdy za to zahorjeny. Po jich pikadje so we Wrtsawje (Breslawje) podobne towastwo zaoi wot Serbow bramborskeje uicy, kotre hie wobstawa a, wot muow, ka Purkinje, elakowski, a druhich podpjerane, jara khwalobnje da. Te na gimnasyju w Budyinje so ped wjacy ltami pod woimi jich pedstajenych serbscy modecy zestupichu a so, ka hie ntko, we maenej ryi zwuowachu, te so z druhimi sowjanskimi naryemi znajomnych injachu a to te we swojim akademiskim asu a pozdio dale wjedechu. Kak jara so druhje sowjanskje ryje a jich pismowstwa pozbhowachu, to jim njewosta njeznajomne a jich prcowanja powjeto

wae; a pez wumnjenje, kupjenje a darjenje nkotra wosebna kniha k nim pinde, kotra be tam na swto wujo. To wosebje te wo tym pai, to je so we Prazy a wot naich podjanskich sobubratrow za swojich wry towaow, za ry, nawjeditos a pismowstwo inio. Tute prcowanja a tuta jeno a do ista nawukowna wzajomnos (rein wissenschaftliche Gegenseitigkeit) te jara brzy poadane a zwjeselne pody njesechu. Pez nastork wot towastwa nawukow we Zhorjelcu bu ta rjana zbrka serbskich psnikow z nmskim peoenjom, zawodom ( Einleitung) a druhimi hdnymi pidawkami wot Haupta a Smolerja wudata, kotru te we dalokjej cuzbje peelniwje

- 22 -

witachu. Wone a welakje dune spwy a psniki, wot naeho Lubjenskjeho, Jakuba, Seilerja a druhich spwane, po mau te hubjene a z dla postorne zahnachu, ki bchu dotal we rje luda. Serbskje towastwa dobre jednanja wo welakich wotdlenjach nawuki pisachu a zhromadowachu. Haj nkoti, ka na duchomny Krga w Poricy, nahromadichu pokady za ry, wanja a literaturu, kotre dyrbjae skjerje lpje na swto pi. Z wulkim spodobanjom a z wosebitej horliwosu so te diwuerjo, stai ka mdi, serbskich nalenosow pimachu a so po mnosi wo wutwarjenje serbskjeje ryje we swojich ulach starachu. Z wudaom dobrych spwow te lubos k serbskjemu spwej rosee. Z njewustawacej prcu a horliwosu dea za jeho pozbhowanje pez rjane zestajanki (komposycyjje) a pez wodenje serbskich spwanjow a spwanskich swjedenjow, kotre posle nje su sebi hiom wulku khwalbu dobye, na miter Kocor, wue w Stri. Peze witko to je by na luby serbski lud njemao zapijaty a za swoju ry a narodnos dobyty a zahorjeny.

Tak te wcy stejachu, jako so w lje 1845 na tu mysl pide, towastwo pod mjenom Maicy Serbskjeje we Budyinje zaoi, zo by so pez to zhromadnje za nawjeditos serbskjeho luda skutkowao. Mno, zo je hiom khwalobnje spomnjeny knjez professor elakowski we Wrtsawje, kotry je so njedawno te jako dobroiwy sobuzaoer naeje Maicy wopokaza, we naim Smolerju, jako we Wrtsawje pebywae, prnju mysl k temu zbudi, na skutkowanje druhich Maicow pokazujo. Mi bu loni to adanje wuprajene, zo bych te k tutemu wotpohladanju hiom spisane wustawki ( s t a t u t y ) do pedanja wza a so dla jich wobtwjerdenja na wusokje zastojnstwo wob-

- 23 -

wri. Rad ja tuto na so wzach, we tym twjerdym dowrjenju. zo bude towastwo so zdalowa kdeho tak mjenowaneho panslawiskjeho wotpohladanja. kotre je cylje cuze naim pokojnym Serbam, koti runje ka Nmcy pod miosiwym knjejstwom swojich wot k deho lubowanych a esenych kralow zboomne iwjenje wjedu, a zo jeho prcowanja, ka pi podobnych nmskich z wulkim wuitkom, najprjdcy a najble na duchomne w o b d a n j e a n a w j e d i t o s naich lubych Serbow zoene wostanu, pi tym njewuzankajo

nawukownu wzajomnos z druhimi nawjeditymi So wjanami.

Nakhwilny wubjerk, wobstawajo ze starich a mdich muow duchomneho a swtneho stawa wobeju wuznaow, to za dobre spzna, to bch tu a tam we wustawkach wotmni, a wusokje krajne zastojnstwa po pedpooenju tych samych zaoerjam tuteho towastwa, pod wupznaom khwalobnosje wuwjedomnych prjdkwzacow, we wusokjej wukazni wot 26. maeho rka 1847 wozjewichu, zo jeho tak derjemnje nemu ka njepostornemu wotpohladanju nio napeiwo njesteji. Na napraowanje knjeza superintendenty Kubicy we Wojerecach je kr. bramborskje knjeestwo we nastupanju dlbraa bramborskich poddanow na podobne wanje wotmolwio. a we Saksonskjej bu, jako be so towastwo bjez tym dozaoio, wusoka dowolnos k wudawanju tuteho asopisa data bya.

Sedmy de haperlejje t.1. mjenujcy be w Budyinje powitkomna zhromadizna: tudy towastwo Maicy serbskjeje, wotmnjenje jeno hie nkotrych kusow we wustawkach za dobre spznawi, do iwjenja stupi a stawy wodestwa a wubjeka, na dobo pak mje a knjeza duchomneho Jakuba za pedstejerjow towastwa z wulkjej hosowjacotu wuzwoli.

- 24 -

Tak piprawne a dobre, ka je we kdym nastupanju wuzwolenje mojeho, wo Serbow pez sowo a pismo wulcy zasubneho peela, knjeza duchomneho Jakuba , tak jara mje tuto mi wopokozane dowrjenje pekhwata. Peto njech je snad te znajomne dos, zo sym ja, bjez Serbami rodeny a kubany, swrny peel serbskjeho ludu; zo sym wosebje we swojej ticyiltnej zjawnej dawosi, ka ped trnom, tak we mojim zastojnstwje a z wonka njeho wc naich Serbow bjez bojosje wjed, nkotry nadpad na jich narodnos a ry mcnje wotpokaza, so za polpenje jich bya a jich ulow po mnosi stara a jim, hde so mi hodee, z radu a ze skutkom pomha; ka te budu dale ini tak dho ha mu rye a pisa; a zo sym runje z druhjeje strony teho dla husto dos kiwdeny, najrjee myto a zapaenje we tym namakowa, zo po swojim peswdenju dch a za to bjez naimi Serbami esenje, dowrjenje a lubos wuiwach: dha sebi tola z druhjeje strony dyrbu sam praji, zo mje wjele sobustawow naeho towastwa na hubokim pznau ryje daloko petrjechja; zo sym, wot da swojeho powoanja husto ka zasypany, dotal wjele mjenje we sowje a pismje za naich Serbow skutkowa, ha wjele druhich, a zo mi potajkim khtro wjele pobrachuje, zo mh hdnje na prnim msje bjez nimi sta. Tola pak a dokjel we dobrej woli so zady aneho by njeboju, a dokjel su we mojim zastojnstwje rukowanje za dobre wobstaje towastwa widi mnili, sym te rad po tym dowrjenju ini, z kotrym su mje poesili, a nimam aneho wutrobnieho adanja, ha zo by towastwo z boej pomocu pez zjednoene mocy k poada nemu kncej dje.

Wot nawjeditych, serbskjeje ryje swdomych muow pod mjenom

- 25 -

Maica S e r b s k a zaoene towastwo chce pak. po . 1. swojich wustawkow a swojeho pod 12. dnju haperlejje t.1. ianeho a do daloka rozpsaneho wupisma a peproenja: Peelam uisko-serbskjeje ryje a literatury, so nic hinak, ha we tej samej mrje, ka podomne towa stwa z wulkim wuitkom za nawjeditos n m s k j e h o l u d u w o b s t a w a j u , p e z w u d a w a nje dobrych narodnych a nawukow nych pismow, kotre dotal jara pobracho w a c h u , a t e a s o p i s a ; p i i m b u d e so z dobom na i s e n j e a w u t w a r j o w a n j e ryje diwa, te za nawjeditos serb skjeho luda po mnosi stara.

Na kajkje wanje chce towastwo, ki ntko nhde ze 100 esjedostojnych sobustawow wobstawa a so brzy wulkjeho pisporjeja nadija, tute swoje wotpohlady wuwjes, wo to je so wubjek hiom we dwmaj zhromadiznomaj, 15. haperlejje a 16. julija t.l., zradowa, pi tym pak na dobo na jeho hie khtro mae zamenje kjedbowa dyrbja. Towastwo najprjedy nkotre mae kniki za Serbow wobeju wuznaow wuda, ki buda wot esjedostojnych sobustawow dobrowlnje wobstarane, a dopomnjeje na naeho Lu bjenskjeho kotry by, hdy by mh khwilku bjez nas stupi, nam wutrobnje ruku za to toi, zo jeho skutk dale wjes pytamy - bude pez to esene, zo prnja tutych knikow naim Serbam hosy z jeho zawostajenstwa sye da. Zo by so s e r b s k i p r a w o p i s , ki so dotal do d w o j a k j e h o dlee, pomau do j e n e h o z j e d n o i , a zo mhli druzy Sowjenjo nae pisma lpje zrozemi, je nam na Dr. Pful wosebite wuene jednanje wo skadnym (analogiskim) prawo-

- 26 -

pisu pedpooi, kotre chcemy w druhim zeiwku tuteho asopisa sobu dli. to so we postupje asa dale stanje, to bude wot towastwowneho zamenja, wot dlbraa a podpjeranja, ki nae prcowanja domach a z wonka namakaju, pede witkim pak wot teho wotwisowa, bjez kotreho ohnowanja so adyn lowski skutk njeporadi. Chceda-li dalocy peeljo k Maicy pistupi, kotrych bohate delbraje by nam tak zwjeselne ka spomne byo. dha bude jim pichodnje hie pihdnia skadnos k temu data, do kjel so najskjerje wustaji, zo by kdy staw maicy po znamjenju druhich maicow za swoje sobustawstwo w s t u , na as iwjenja paacu, mc p j e n j e z pak na jedyn kr, pak w postajenym asu do maineje pokadnicy zoi. to pak nalenosje towastwa nastupa, dha bude asopis tak husto, ka nuzne, powje sje dawa.

Bh chcy da, zo mhe so pedco jeno zwjese lowace powjesje sobu dli; a zo by tuto towastwo, ki zdobom zwjeselne wopokazmo teho dawa, zo, ka we uicomaj wuznajerjo welakjeho wuznaa we bratrowskjej jednoje hromadje bydla, te tudy muojo wobeju wuznaow so zjenoichu z jenajkjej zwlniwosu za zhromadny wotpohlad nawjeditosje a duchomneho wobdanja swojeho nadobneho luda, ki ma za najrjeu iwu staroitnos ( Antiquitt) we wo bimaj kralestwomaj pai, bjez-teho-zo bychu mzniki jeho pejenosi kodie, dobre pody za serbski narod njese a nowy wusyw za pichdnych wusywae! A ntko towastwo, jeho sobustawow a jich prcowanja iwemu dlbrau a podpjerowanja, na kotre so jeho dawos zouje, na najnalenio peporuejo, wob zankam tu te powjesje z trojim, z poneje wutroby wukhadacym piwoanjom:

- 27 -

Zboje naim lubym Serbam a jich sydliam, we kotrych bydla!

Zboje kralomaj a knjeestwam, pod kotrych za kitanjom we pokoju a zboomnosi iwjenje wjedeja!

Zboje tym muam, koti za jich derjehije sprawnje a sprcniwje skutkuja a daju, a tym. koti te we dalokosi peelniwje na nas pomysluja!

W Budy in je 24. de Septembra 1847. Dr. B j e d r i c h Adolf K l i n .

Desa Basnjow wot

Handrija Seilerja.

1. Skowronk, wrna a srka.

Spwa w mdrej wusokosi kowronk fifolo, Spwa w nowej wjeseosi Sej na nalo.

Mjerzajo du dee wrna K srcy na polu.

Duu! tn slpc chce by krna W cyym stworjenju.

Daj sej pokoj, srka praji, to je na hjercu?

Njech so z. didlowanjom daji. Z tajkjej robotu.

- 28 -

Njech so jeno z namaj mri Kipra ipleka,

Mc! ta mc wo wjeri, ri, Nic kusk spwanka.

* * * Zawisny w namka swary, Hani lpeho, Plujo jd na wue dary

Pjasje khwali so. 2. *) Lika a myje.

Typy, tapy lika bee, nko penych kosow njesa je, A to prjedy b sej adaa: Myku w polu je te zetkaa. Myka w ponym strachu mnjee, Zo z jej' iwjekom so stao je. to so boji? hupy njerjedje Lika peelnje k njej ryee, Hladaj, pohlej, to ja ntko jm; A du powjez twojim sotram wm, Zo ntk peca moje jdo je A mj njemr z wami pestanje. K wopokastwu mra, lubosje Poou te kosy tudy wje. Trotna byd a syta najz so,

Piwjed sem te twoje peelstwo; Za was, cyu esnu myinu,

Tutn wulki wopor pinjesu. Myki poadliwe za pecu Pone wry uchi hanjachu;

*) Z hwku poznamjenjene isa maja pisowo za podok.

- 29 -Kdu pak, ki sama piee, Lika hnydom lapnya tam je, Tak zo ana smjerje towaki Ha do poslenjeje njezhoni

* * * Lohka wra, dary, womodnos -Slepja owjekow te husto dos, A ka mudry pedco kdy je, Nchtn jeho nkak popanje; Daj mj kjedbu stare pisowo: Kdy ma tu swoje ko sydo.

3. * Srka a syobik. K syobikjej srka pisana Takhlej ryo nhdy piskaka: Bratje, bje - witkimi ptakami Je twj spw a hs najrjei; Ale kdy pak te pznaje, Zo sy ptaatko najhupie.

Takhlej dowrny a wipny sy Nima kjedbu falne pukloty,

Skoi takhlej z lhka do smjerje, Njeje el i twoje iwjenje? Nawuk' mudrje hlada so, ka ja Khrbo pinjese do njezboa.

Ja so smjerje boje, strachowa? Dee syojk, teho chcu so zda! Tajka bojos by es rania, Bych so tebi runa, kdnica; Peto wo iwjenje njewune elma pede najble tepjece!

- 30 -

4. Mucha a bruk.

Stwina muchu nalei Nhdy bruka w zahrodi. Poa woa : Habuj so, Njenasytny zeranco!

Lisje tomam wurubi. Khoiam je spodomni, Chce - li tak wo spera. Praj, t mh e lubowa?

Tranje rohi nastaji Bruk a kida epjeri, Hnwny muchi praa so: A to ty ma za jdo?

Aj, ty bita, honjena Z khow, ze klje, z hornyka, Praj, t tebje lubuje A na kjermu prosy e?

* * *

Padui a njewuni Lea rady we zwadi,

Jedyn pede na druhjeho Z njepopeom hri so

5. mjea bjez pkami. mjea hd b iwia, Du ji pinde myslika K bohatim so pkam da, Po nimi so zwanjowa; Peto pola zwriny te nuza

Welkje spnje a so welko huza.

- 31 -mjea da poina Pemo pokow horliwa. Pki nowu towaku Spodiwajo khwalachu.

Cuze b jim z nmskjeho najskjerje: Nowe khoia te mjetu derje.

Msac ldy wotede, mjea z ka wuee, Sdkje pkow kubleko

Droha kup ji zezda so Z tajkjej drjenicu mi die trubi,

Rado khuda mi so lpje lubi.

* * *

Wjele ludi w znamjenju Lnjej mjey wopiu, Kotrych nuza, khudoba

Jeno honi do da, Ale sprcny khlb a wuderenje

Njej jich wc a wrne wotmyslenje

6. * Wjewjerca, sknad a may kralik. Sknadej z hnzda nhdy data

Mordaska we haju wjewjerca Rubjee a kncowae. Ach te wbohje di nae!

Sknad a jeho ona pakataj to smoj, wjewjerca, i initaj?

Khjna . dub a mrk a worjena, Buk a jdla i dos nadawa

- 32 -

Swojich podow, sy-li hdna A hlaj, twoja klama kdna Morduje naj' di bjez winy, Pe-o tajki njeskutk adawy?

Na te blady! dee wjewjerca, ,,Kajkje praenje wo eho dla?

Tamhlej may kralik lta, Njech tn praji prawo swta!"" May kralik z kjerka swarjee, Zo wak wudom: mc pez prawo de!

7. * Moda a stara kka. Praj wak luba, zota maeka, to sy husto takhlej wobna? Druhdy dobra basniku mi baje, Zo mnu skae, rady zo mnu hraje, Druhdy zaso na mnje swari, syi,

Placnje mje a wtre sowo ryi! Takhlej micka moduka Swoju staru praaa.

Stara mica, myi oina, Dee k modej: njebyd baznica, Desa lt no khodu w tutym dwori, Widu, zo so es a kubo spori, A do kotreho te kuta kuknu, Wudom za mnje te tu wrnos wuknu: De so nihdy njeswari, Tam so k zbou njehnoji.

- 33 -8. Koko a psyk.

Koko khodee po hasy Horje, delje tam a zasy, Wjele pychi wuhlada, Dokjel be njedela, Syi sowow tawzynty Powjedanych mudrascy.

Kajka mudros! koko praji K psykjej, ki so pi njej staji, Kajka rjanos bohata Debi tola owjeka! Pos pak lpje zhonjeny Jejnu ry tak porazy:

Moja luba eta putka Wjele ryow, mao skutka, Khorna zoty, slborny, Zaki przne, winojty, To so rady na swi, Me wri, towai.

9. Rozkorjane hobje. Knjeje kralo, to ty praji? Rjekny kraholc k hodlerjej, Kajku wukaznju ty staji, Abo koho k sudnikjej? Domskje hobje z lsnymi Su so tosje zwadili.

Domjace te hobje chceda Z mocu lsne pestwori; Dokjel lsne mjenje wjeda, Dyrbi jich wc za psy hi,

- 34 -

Mjeno, ry a pismowstwo, Witko ze wm na dobo.

to my njejsmy lsne praja, To pak hie budemy ; Swoju howu na to staja, Zltnja so do rjdy. adyn njecha nochowa, Mi je strach, to ma so sta.

Bjezkholowcy. kholowaje Wtja brnje w kukawach Kajkje kody, kajkje ptaje Budeja to po pukach! Lsarjo lud khrby su. Podarmo te njerubnu.

Knjeje kralo, to ja praju. Lsne njech so poddada. Lud byd jedyn! ja d znaju, Domskje nuzy njeepja; i tak z mocu jednotu, Wak lud jenoh pjerja su.

Machjawello! to je k kodi. Na to worje wotmolwi, Jena pica drje so hodi, Nic tak z wanjom, z ryemi, Kdy swoje wobkhowaj,

Druhjemu pak pokoj daj!

Jene w drjewinje na tomach Njech, ka ma , zakura,

Druhje njech po tchach, domach Stonaja a bubnuja, Br a hnw njech wotoa: To je moja pikaznja!

- 35 -

10. Licyna pomoc. Wjelk w lsu w jamje sedie A na njezboje paka, Du lika hnydom pibhnje A po kromje tam skaka,

O wjelko, kajkje protyki Tu delkach zrudnje da? Hlaj ichi ls wn zabrini, Tak z cyym hosom spwa!

Sko , wujo, skakaj mcnio! Ja chcu i hazu poda, i, prjedy ha e woerjo Tu zatli tn broda!

Pro, dee wjelk, pro hajnika, is' dobre sowo za mnje, Ach luba, zota, boe dla! Ty njejsy tola na mnje?

N, wjelko, lika wurazy, e bya wrna koda,

Tak mody, rjany, nadobny, Hajnk duu! te i woda.

Ja prou, modlu, klaknu so, Ka bratra hajnka znaju, Haj, swoju kou zawrno Za twoju kou staju!

Du tyny wjelk so spokoji A licy etwu lubi; A bjez tym hola zaklini, Hajnk de a na rk trubi.

So lika ruje wobladnje, Wjelk so k njej trtny smje),

- 36 -

O lubi wjelko! to to je? Mi wutroba so krje!

Tn hajnk, ach to tn prawy njej, Ja njeznaju prk jeho,

O to je jra solotej! Ja njestupju ped njeho.

Swj testament pi, hupjee! Pi, wjelko! lika rjekny, A smjo mydo wjezee, A z iej kou ekny.

* * *

Z tym elma wbohich trotuje, Zo wstu pomoc lubi, Ze smchom pak, hdy nuza de, Ka saby pat so zhubi.

Serbski Abejcej. Wot J . E. S m o l e r j a .

Sowjenjo naoowachu skoro ha do najnowieho asa twore pismiki w swojim pisanju: cyrilskje, ga golityskje, aanskje a nmskje. Witkje wukhaduja po prawym z grichiskjeho pisma, ale na witkich to na msje spzna njeme. Cyrilski abejcej j e wot Thessaloniana Cyrila, ki prjedy Konstantyn rkae, wunamakany. Jako b wn a jeho bratr Methodyj z mnichom w Konstantynopolu. zoi wn swoju kjed bliwos na sowjanski lud, ki wulkje a rokje krajiny w Grichiskjej a Bharskjej wobydlee a ha runje z wjeta keny, tola hie husto dos do stareho

- 37 -

pibjstwa zapadowae, dokjel ane rozwuenje prez maesku ry njedostawae. Wn pomysli sebi , zo d Armenojo, Iberojo, Syriscy a Koptojo, ka te druhje narody, ki z dla swoje cyrkwje w samym Konstantynopolu mjachu, swoju maesku ry z najwjetim wuitkom pi boej subje naoachu, a wotmysli sebi teho dla. zo bychu Sowjenjo tajku dobrotu te wuiwa mli. W tajkim wotpohladanju zestaja wn w lje 855 po Khrystusowym narodje po podo enju grichiskjeho pisma a po pooenju pak nowych, pak z pisma horjekach pomnjenych ludow wzatych pisanskich znamjekow, na najdokonjani a najdospo nii sowjanski abejcej a peoi te hnydom psalmy, cyrkwinskje perikopy a druhje pi boej subje nuzne knihi do sowjanskjeje ryje. Grichiscy Sowjenjo, ki w Thracyskjej, Macedonskjej a Thesaliskjej bydlachu, a Bharojo, koti mjachu tehdom swoje syda w

Moesyskjej, we Wookjej a z dlom te we Wuhjer skjej, pijachu Cyrilowu sowjansku liturgiju z wulkim spodobanjom a Methodyj kijee w lje 861 bharskjeho wjecha Borisa. Pod Rastysawom pide cy rilina do Morawskjeje, potom do skjeje a snad te do Plskjeje a bam Jan VIII. dowoli, zo smdee so sowjanska liturgija pdla aanskjeje naoe. Densnii de maja pak cyrilskje pismiki jeno Sowjenjo grichiskjeho wuznaa.

Gagolityskje pismiki, kotre maja nkoti za wurostki abo zmnki z cyrilskich, druzy pak za wosebite pismo, trjebachu so jeno pola nkotrych sowjanskich splahow wosebnje pak pola dalmatyskich, w kotrych j e so drje te najskjerje jich wunamakanje stao. To pak pipisuje so swjatemu Krlmusej (Hieronymej), ale po prawym drje temu tak njeje. Z gagolityskimi pismikami je so jeno nto mao cyrkwinskich knihow

- 38 -

iao a ka so zda, dha wopuuje so jich naoowanje dale ble a zhubi drje so w krtkim asu cylje ze iweho wuiwanja.

aanskje pismiki maja te swj korje w grichi skim; to je eo spzna, me so pak tola ze sta tkow pisanja dopokaza. Nmskje pismo je z aanskeho nastao. Z nmskin abo tak mjenowanym wabachskim pismom dawaja jeno Nmcy knihi ie, wn druhi nawjedity swt naouje aanskje pismiki, ka na pikad: Wscy, Hispanscy. Francowzscy. Je delscy a t. d.

Ha runje so cyrilskje pismo k wopisanju zynkow sowjanskjeje ryje wubjernje derje hodi, dha tola, ka hiom pomnichmy, pola Sowjanow rmskjeho wuznaa ane wobstajne msto njedosta. Tui a pozdio te Sowjenjo ewangjelskjeho wuznaa wuzwolichu sebi aanskje a nmskje pismo a piprawjachu je za swoje potrjeby, zmolichu pak pi tajkim zapoinanju we tym wulcy jara, zo sebi kdy kraj. haj tam a sem kda krajina, swj wosebity prawopis wunamaka a potom te naoowae. Zo dyrbjee pi tajkim rozdrje bjenju jich literatura saba a hubjena wosta, to drje hakhlej wukadowa njetrjebamy a prjedy ha so to pez te 14 abo 16 sowjanskje prawopisy a njeprawo pisy pedoby, dha sebi najskjerje tola druhje do wuzwoli. Z asami postawachu drje muojo, ki na tajkje hubjenstwo skorachu a je wotoi pytachu, ale to b pedco podarmo, ha so naposledku ei zmuichu a z pomocu aanskich pismikow pistojny a za sowjansku ry pisprawny prawopis zestajachu. aanskje pismo woni wzachu, dokjel so nmskje k temu njehodi, zo by jedyn hie nkotre znamjeka, ki so dla wopisanja wstych, w njesowjanskich ryach neznatych zynkow wue abo spody pismikow staji

- 39 -

mh. To pak je, je-li zo chcemy jednory, lhki a pi tym tola te dospony prawopis m, na najnuznio trjeba. Tutn prawopis je po wstej analogiji abo po wstym skadje zestajany a mjenuje so teho dla analogiski abo skadny prawopis. Wot echow pijachu jn ped nkotrymi ltami Ilirojo a w najnowim asu so te k nam do uicow peia, zo maja ntko witcy katholscy a ewangelscy Sowjenjo jeno j e n e p i s m o a hdy te ti plskje pismiki cz, r z , sz wuwoznjemy, te jeno j e d y n p r a w o p i s . Zo je to wulki dobytk, to je wste.

Na prawopis ma pak tehlej pismiki: a ( j a ) , b (b), c, , , d, d, e (je), , f, g , h, ch, i, j , k, , 1, m (m), n(), o(jo), (j), p (p), r ( ) , , s, , t , u (ju), w ( w ) , y, z, , kotre so takhlej mjenuja: ah, bej, cej, ej, et, de j , det, e j , j , ef, g je j , hah, chah, i j , jt, kah, e, e l , em, en , ow , w, pe j , e r , e, e s , e t , t e j , uh, wej , yj, zet, et. Pismiki , , , d, 1, dyrbjeli so po prawym runje tak ka ,,b, m, , p, , w do wobukow staji, dokjel same swoje njejsu, ale tudy smdachmy tuto prawido pestupi, dokjel mjachmy witkje pismiki, ki maja w o s e b n u frmu, te w o s e b n j e mjenowa.

Pismiki naeho abejceja ma so do welakich rjadomnjow rjadowa, ka bude nam to w druhim zeiwku naeho asopisa pez Dra. Pfula wobrnje pokazane. My pak tudy dale nio wjede njetrjebamy, ha zo so serbskje pismiki do t w j e r d y c h a do m j e h k i c h dela. W tutym nastupanju njech so woni leho pehlada dla na tajkjehlej wanje zestajeja a pod isom I. njech so twjerde a pod iom II. njech pak so mjehkje zrozemja:

- 40 -

I. II. I. II. I. II. I. II. a ja b b ch r e je c j k s y i d d l o jo f m m t j g n w w u ju h p p z

My mamy po tajkim s twjerdych a sydom mjeh

kich samozynkow, sydomnae twjerdych a tyrnae mjehkich sobuzynkow. Zo pak ma mjehkos abo twjerdos pola naich pismikow nto druhje na sebi, ha pola nmskich, to drje kdy na msje widi, peto to Nmcy w swojim prawopisu m j e h k j e mjenuja, to rka w naim c u n j e , a to maja woni za twjerde, to my za wtre spznawamy. Hdy adyn mjehki samozynk zady twjerdeho sobuzynka stupi, dha zhubi tutn swoju twjerdos a buwa mjehki. Tak j e n .p . w sowje p r a a n y sobuzynk n twjerdy, w sowje praeni pak mjehki, peto zady njeho je mjehki samozynk i stupi. Pola sobuzynkow je znamjeko mjehkosje: , tuto so pak njestaja, hdy adyn sobuzynk ped pismiki : , i, j stupi, dokjel so tudy hinak ha mjehcy wupraji njeme. Sobuzynki: , d, j, 1 su same na sebi mjehkje a sobuzynki, ki maja znamjeko: , su stajnje mjehkje. Pola samozynkow so jich mjchkos pez to wuraa, zo so pismik: j ped nje staja. To j e trochu njelepe wanje, ale z aanskim pismom sebi hinak pomha njememy. Tehodla, dokjel su: , , d, j , 1, , , , same na sebi mjehkje, dha so mjehke samozynki za nimi bjez j pisaju. Tola pekromy ntko k jednorym pismikam naeho abejceja a pohladajmy, kajkje wosebitosje a druhdy te diw nosje na sebi maja.

- 41 -

A, a. A, a je prni pismik serbskjeho abejceja a ma po

swojim zynku nimalje srjedne msto bjez samozynkami, kotrych rjad by po pirodje tajki by: i, , e, a, o, , u , y. Tutn samozynk klini ka nmskje a w sowje: Mann, habe etc. abo ka aanskje a w : ala, annus etc. Na zapoatku sowow Serbjo skoro enje sameho a nimaja, ale stawaja ped nje nkajki za zynk a to najrado: j; na pikad: ako = jako, andel

(angelus) = jandel, amoina (Almosen) = jamo ina: hjewak namaka h w tej samej subje; n. p. a = ha, ale = hale, ame = hame, a = ha , Adam = Hadam, Ana = Hana a t. d., a tajka pedstawka j e podomna na grichiski zadych abo spiritus lenis, n. p. = jary, wosebnje hdy pohladnje, to tuto sowo pola druhich Sowjanow rka. Stupi- l i pismik a bjez dweju mjehkjeju sobuzynkow, dha pemni so do zynka e n. p. zemjan zemjenjo, krajan krajenjo, mjelach mjelee, noach noee, aach aee; Jan Jenje. ahnu ehnje, rjany rjeni; a t. d. Te mamy sowa, w kotrych so nae a z o mnja. Tak syi tudy aanski, tam pak aonski, w tej stronje praja askota, w tamnej zaso oskota, a tn pije wino rado ha piwo, tamn pak bydli rdo w msje, dyli na wsy. W sowje ka wupraja so a w nkotrych krajinach jako aj ( k a j ) a msto welaki me asto sye welajki, za

taki, hinaki praji so pak wude tajki, hinajki. We sowjesach mnja tea wosoba mnohoty ntieho a pichodneho asa swoje wuknne mjehkje a 1) z mjehkim u: n. p. dawaja dawaju, spytuja, spytuju, pija piju, myja myju, smja smju; tola so zda, zo ma tudy wuknenje na: ja pewahu; 2 ) z twjerdym u; n. p. mjea mjetu, pjea pjeku,

- 42 -

buda budu, wuknja wuknu. Tuto twjerde wuknenje naouje so ble w polu, mjehkje pak po wjetej mrje w holi a rozahuja tosame tam a sem rad do: eja: n. p. meja ma, pdeja pda, budeja buda. Rodak wcownikow muskjeho rodu wukna so powitkomnje na: a, tola w jenosylbnych sowach ma wn te wuknenje na: u; n. p. hroda

hrodu, Brka Brku, doma domu a t. d. - Sa mozynk a so w serbskjej ryi enje do aneho dwjzyn ka njerozidnja a hdy tajki zynk syi, ka nmskje: au, dha ma to: aw pisa; n. p. prawda, staw, nic: prauda. stau; preto to by cylje peiwo korjenju wobeju sowow byo a hjewak te druzy Sowjenjo tajkje: w ka: f wupraja: n .p . prafda, staf = prawda, staw. Samozynk a sui pi zestawjenju sowow a ) k wutworjenju wcnikow nskjeho a nkotrych muskjeho rodu: n. p. ma, huba , skaa, brza, howa, srka,

ona; nawoenja, druba, braka a t.d.; b) k wura enju nskjeho rodu jenotneho isa, jako: wona, daa, rjana, diwja, widena; c) k wuraenju nkotrych padkow pi skonjowanju, ka: Rod. jenoty mu skjeho a srnjeho rodu, n. p. swta, mua; mjenowaka,

ad., woaka mnoh. srnjeho rodu, n. p. sowa, elata. Hdy je a sowko, dha so jako wukik trjeba a to 1) jako wukik diwanja; n. p. a hlaj wak! a to by tola! a n wak! 2 ) jako wukik praenja; n.p. a t sm to rjec? syno, a swoju ma njeznaje? 3) jako wukik kazanja; n . p . a pid brzy! 4 ) jako wukik mjerzanja: n . p . a smorje! a mudi! a ty tajki a hinajki! a ja bych te rjek! Hdy ma a subu zwjazowanja, dha je 1) zwjazowanko pe iwjate (conjunctio adversativa) a rka potom to, to: ale, pak; n .p . ja dam s. a ( a l e ) ty sydom slbornych; wulka hara a may kwas; b ldy nh a

- 43 -

bu z njeho h; bohatu onu j e sebi wza a knjejstwo peda; pluwy sym poowa a istu pecu dyrbju zasy da; sku a Sasku sy wobhoni a njejsy nio nazhoni. Dale je a zwjazowanko zwja zowate (conjunctio copulativa) a rka to, to aan skje atque, et abo nmskje und; n. p. mu a ona; mjel a njepa; w spoatku stwori bh njebjesa a zemju; krtkje a hubjene je nae iwjenje; ja chcu starych a modych rozbi. Tola zwjazuje nae a jeno te same padki ze sobu.

B, b ( B . b) . B, b j e druhi pismik serbskjeho abejceja a wupraja

so ka aanskje b w sowje: bene, abo ka nmskje b we wcowniku: Nebel. Wone j e druhdy twjerde ( b ) , jako w sowach: baba, bob; druhdy pak mjehkje ( b ) ; n. p. hob, jatob. Hdy ped: , i, j steji, dha j e te stajnje mjehkje, n. p. by, lubi, hobja, ha runje so ped tymihlej pismikami bjez znamjeka mjehkosje pie. Pismik b sua do swjby hubnych pismikow a steji bjez nimi srjeda, peto z pirody j e jich rjad tajki: w, f, b, p, m; wn wupraja so cunio ha: p, m, ale wotrio ha: w, f.; a pemjenja so husto dos ze swojimi susodami. Tak syi: duchomny = duchowny

duchobny; suomnik = suownik = suobnik; cuze f lud rady do b pewobroa: frma = brma, francow zski = brancowzski, farba = barba. W sowku bjez i n t e r , z w i s c h e n steji b msto m; b j e z nami a b j e z wami rkae w prdniich asach: m j e z nami a m j e z wami, a tak so te hie densa na pncnej mjezy hornych uicow ryi. W sowku bjez, hdy wone s i n e , o h n e rka, steji b msto p. Delni uienjo praja: p e z (wot korjenja: p r z - n o ) tola pak hiom tam a sym te : b e z , b e z , a pidu na

- 44 -

tajkje wanje drje te hie tak doloko, zo naposledku: b j e z wupraja. Sowo: b c k o rka, ka witkje druhje sowjanskje naryje wobswduja, po prawym: d c k o ; msto: b r m j o syi pak te wopanje: d r m j o wupraje. W sowjesu: z b h a , steji b za dw, peto wone dyrbjao po prawym: z d w h a rka. Pi lnim wuprajenju b jako p klini ped: c, , k, s, ; pirunaj n.p. sowa: zrbc, rubk, hubka, serbski, lubi a t .d. M. serbski praja rad serski.

C, c. C . c je tei pismik serbskjeho abejceja a wupraja

so ka nmskje: z , abo ka aanskje: c ped: e, i; n. p. Cicero. Nae c je stajnje twjerdy sobuzynk, hdy teho dla w druhich ryach: i za nim steji, dha ma so to pola nas do: y pemni; n. p. cychorij Cichorien. W nkotrych stronach praja: cwislje, cwor za: swislje, swor. Pismik: k pekhaduje po wstych prawidach do: c ; n. p. ruka, rucy. Jako tworjacy sobuzynk dawa c (pola druhich Sowjanow: ec) nastawa 1) p o m j e n o w a n j a m u s k i c h w o s o b o w a to najble pez to , zo so k sowjesowej korjeskjej sylbje piwda. n .p . twarc, krawc, kupc, hjerc, ewc; 2 ) p o m j e n o w a n j a m u s k i c h z w r j a t o w , n .p . lc, zrbc, sanc; 3 ) m u s k j e n a r o d n e mjena. n .p . Nmc; 4 ) p o m j e n o w a n j a n a d o b o w a s u d o b j o w , n .p . krc, hornc; 5 ) p o m j e n o w a n j a m u s k i c h w o s o b o w a to pez to, zo k podlniku passywnemu zadeneho asa po wotisnjenju jeho wu knneho samozynka pistupi, n. p. kanc, tykanc, mazanc, psanc, walec, palec; 6 ) p o m j e n o w a n j a m u s k j e h o r o d u a to pez to, zo k pidawnikowej korjeskjej sylbje pistupi, n . p . hlc ( h o - y ) slpc ( s lep-y) ; 7 ) p o m j e n o w a n j a m u s k j e h o r o d u a to

- 45 -

pez to, zo k podlniku aktywnemu zadeneho asa po wotoenju wuknneho samozynka pistupi, n. p. wopic, znic; 8 ) d y m i n u t i w n e w c o w n i k i a to pez to, zo k wcownikowemu korjenjej pistupi, n .p . wtc, winc. Sem suatej te tej dw sowje: hlec, wec, peto pi tutymaj je so zastarskje wuknenje: -ec dla njemnosje krteho wuprajenja wukho wao. Pismik c mnja so te ze sobuzynkom t w nkotrych sowjesach na : ta; n. p. mjeta = mjece, dyrkota = dyrkoce.

, . , je twrty pismik serbskjeho abejceja. Wn

wupraja so ka nmskje wtre tsch w sowje: d e u t s c h a njeje najskjerje nihde samostatny, ale hakhlej wotwodowany, pez zmjehenje a zhustnjenje pismikow : k, c nastaty sobuzynk. Pi tworjenju sowow me to dopokaza n. p. ruka, runy; rak, rai; holca holi; ale hdy so sowo z nim zapoina, ka : isty, abo w korjenju bje weho daleho naoku steji, ka w sowje: wjeor, dha me jenemu jeno dobre wucho abo znajomnos druhich ryow k rozeznau bjez a dopomha. Ped dyminutywnym wuknenjom: k, -ka, -ko, ma swoje stajne msto; n. p. holka, holika; hornk; snko. Po enje ane y steje njeme a witkje samozynki su zady njeho mjehkje ha runje so tuta mjehkos w pisanju njewobzna mjenja. Na pncnych mjezach naeho kraja wupraja so ka c, n. p. cas msto: as, pcoa = poa, cesny, = esny, ini = cyni. Ped cunimi sobuzynkami pisaja nkoti d msto: , n. p. wudba, lidba; to pak je wopak, peto: wuba ( korje : wuk-ny ), liba (korje: l i - i ) dyrbi so pisa. Zastarskje sowjeso: tu (ich lese) je zahinyo, tola pak hie nkotre wot-

- 46 -

wodowanja zawostajio, n. p. enje (lectio, das Le sestck, das Sonntagsevangelium), eski (Evange lium ) , enik (der Evangelist), ek (ein Zaspel Garn); ale ekjeho wuprajenja dla praji so w naim asu: senje, seski, senik, ek. Msto nhdueho jednoreho sowjesa: tu (inf. is) dyrbimy ntko dura tywne: itam staji. Jako samo swoje sowo mamy w formuli: n a - - wutrobu (nchtern, nicht gegessen oder nicht getrunken habend). Pola Polakow pie so tute sowo: y, pola echow: ti, pola wobeju rka pak te: przno. Wutroba je po prawym tak wjele ka: znutkomne (das Innere, die Eingeweide) a na--wutrobu je teho dla to same, jako bychmy ntko prajili na przne znutkomne.

, . , je pjaty pismik serbskjeho abejceja a wupraja

so wjele cunio ha: . Te pismik njeje korjeski sobuzynk, ale po prawym mjehkje: t, z kotreho wn stajnje nastawa, n. p. msto, w msje; tn, i; radostny, rados. Wone ma te we wuknenju infinitywa swoje msto, dokjel so tuto nhdy jako: ti, tj wuprajee, n. p. nhdy: dawati, potom: dawatj, ntko: dawa. Infinitywne je wotpanyo w sowjesach: syc, mc, rjec, pjec a teho runja, dokjel so: syc, mc, rjec, pjec wupraji njeme. Po enje ane y steje njeme a witkje samozynki zady njeho womjahknu.

D, d. D, d. D, d je esty pismik serbskjeho abejceja, wupraja

so cunio ha: t a zyni ka nmskje d w sowje: Adler, abo ka aanskje d a ka grichiskje . Nae d je abo twjerde ( d ) , abo mjehkje (d) . Zady d njeme po tajkim enje: i steje, ale jeno: y, n. p.

- 47 -

kiwdy, ludy, wody; a sowa z cuzych ryow maja so po tutym prawidlje piprawi, n. p. director, discant, disput pisaj po serbsku: dyrektor, dyskant, dysput. P iwda-l i so pak k pismikjej d mjehki samozynk, dha dstanjemy: d ; n. p. diw, do, desa, dak, dwka, khodu. Hdy d jako wuknny pismik steji, dha je so zady njeho stejace: i zhubio. Pismik d wumjetuje so w sowjesomaj: wobu, zu , kotrej z njewuiwaneho: du wukhadujetej. Pirunaj: wo-de, aanskje: induo a grichiskje: . Hiom aanscy pisaja: exuo msto exduo. W njeprawidownymaj sowjesnymaj formomaj: wm, jm j e d (d) wupanyo, ka to druhje frmy teju sameju sowjesow pokazuja, n. p. wjedech, wjede; jd, jdeny. Pirunaj gri

chiskje: a aanskje: edo. Msto: jm praja Ilirojo te: jedem. Ale w sowach ka : sado, rado a t.d., hde so w starosowjanskim: sao, rao a t. d. praji je tuto d najskjerje leho wuprajenja dla pistajene a sowa: ro, horo, tkalc, ki bychu po tej samej analogiji: rdo, hordo, tkadlc rka dyrbjae, su so po kajkim njepestworjene zderae. Podobnje ma so aanskje: redeo msto: re-eo, grichiskje: msto: -, a wot Te praja: hnidlica za: hni lica. Ped infinitywnym wuknenjom: pemnja so d do: s; n. p. wjes, pas, kas msto: wjed, pad, kad wot: wjedu, padu. kadu. Te pekha da do: z w adwerbiju: najposlezy msto: najposledy. Ped hubnikami praja w nkotrych stronach r msto d: n. p. erlica, pcharnja. sturnja, sturny, warla msto prawidowneho: edlica, pchadnja, studnja, studny wadla, a na wopak syi jedyn msto nmskjeho: Karl , Kerl po serbsku: kodla, kadla. Sowo: dck rka, ka hiom spomnichmy, ntko: bcko a msto: zdwha praji so: zbha. W sowje: drst j e pr-

- 48 -

nje msto wobsadio, peto po prawym dyrbjao so: rdst praji. Z a : dratej, drot wupraja so : gratej, grot (pirunaj delnjoserbskje: dymoki = guboki), a na wopak staja so zaso: d. hde po prawym: g steji, n. p. jandel = angelus, jedel = Anglus, der Angel, Eng lnder etc. Pi njerodnym wuprajenju klini d ped k ka t; n. p. stki, khtk, rtki, itki, hatki, swtk, msto: sdki sodi, khdk khdny, rdki rjad, idki idny, hadki hadi, swdk sw domy. Stupi - l i : , d, zady d, dha so w nkotrych krajinach j ako : dzj, cj, sj wupraja, n. p. pozdzje, Wujezdzje msto: pozdje, Wujezdje; rdcja, had cja, swdcenje m. rda, hada, swdenje; mdsja, khudsju, twerdsje, radsjo, piedsi m. mda, khudu, twjerde, rado, piedi.

E, e. E , e j e sedmy pismik serbskjeho abejceja a wu

praja so ka nmskje: , abo ka : r w sowach: besser, wenn; n. p. te, rjane. Ped j . ka te pede witkimi mjehkimi sobuzynkami klini ka nmskje do hje: ee, eh; n. p. jejo, tuel. Z nim so ane serbskje sowo njezapoina, ale wone bjerje, hdy pi prdku steji, najskjerje: h, j, w za zazynk. Ped: , d, , rozahuje so w nkotrych krajinach do: ej. Tak praja: prjej, sejde, dej, tej m. prje, sede, de, te. Tam a sem wupraja so o msto e a to 1) w skonjowanju pidawnikow, podlnikow a sem suacych namstnikow, n. p. toho, rjanoho, pyta nomu, wulkoho m. teho, rjaneho, pytanemu, wulkjeho; 2 ) we wuknenju mjenowaka a adaka pidawnikow a namstnikow po hubnikach (b , m. p, w), ka te po: , hdy so to same k a : w wupraji; n. p. lubo, khromo, samo, skupo, kiwo, bo m. lube, khrome, same, skupe,

- 49 -

kiwe, b e ; 3 ) we wuknenju sowjesow, hdy ma mjehki sobuzynk ped sobu; n. p. do, jo , pio m. de, je , pie; 4 ) we wcownikach srnjeho splaha na : je; n. p. dawanjo, wopijeo m. dawanje, wopijeje; 5) tam a sym w pedocy: w e , n. p. wo muu m. we muu; 6 ) w pisowjesnikach: wodnjo, woprawdje.

(Pokraowanje nastupi.)

W e l k i z n y . 1. Serbskje kandydatskje towastwo w

B u d y i n j e . W saskim kraju ma kdy kandydat ewangjelskjeho duchomnstwa do kandydatskjeho towastwa swojeje krajiny zastupi a stawy teho sameho dyrbja ltnje prdowanje wuda, k rozsudenju pepoda a te w cyrkwi teho msta, hde so msanje skhaduja, zjawnje dere. Tajkje wustajenje j e wsje wuitne, ale serbscy kandydatojo bjerjechu ha do najnowieho asa mao dobytka z njeho, peto wobej towastwje, budyskje a lubijskje, do kotreju suachu, btej jeno za Nmcow naprawjenej a njediwatej na ane wanje na potrjebnosje pichodnych serbskich prdarjow. To be nkotrym serbskim kandydatam dohi as k wulkjemu postorkjej, ha sebi na posledku wotmyslichu, na to da, zo by so serbskje kandydatskje towastwo zaoio. Teho dla so najprjdcy na k. Jakuba, dopodnieho prdarja pi serbskjej ew. wosadje w Budyinje wobroichu a so wobhonjachu, ha by wn snad wodestwo tajkjeho serbskjeho towastwa na so wza chcy. K. J a k u b k wemu zwlniwy, to mho nkak k lpemu ser bowstwa sui, slubi hnydom, zo te w tutym nastupanju aneje prcy lutowa nochce, a du so brzy wunosi najnalenia prstwa pepoda, zo by wona dowlnos k zaoenju serbskjeho kandydatskjeho towastwa da chcya. To so te w krtkim asu sta a na wukaz wusokjeho ministerstwa kultusa a zjawneho wuestwa dd. w Dradanach 19. de mejje

- 50 -

1847 bu budyskje serbskje kandydatskje towastwo zaoene. Wone ma witkje te prawa, ka tajkje nmskje towastwa. Jeho pedsyda je k. Jakub a jeho s tawy: k. Awgust J k e l z Budyina, s tari ; k. Jurij Ernst Wanak z Njeswaida; k. Bjedrich Hjendrich I m i z Bukojny; k. Dr. Krystyjan Bohuwr Pful z budyskjeho pedmsta pola Piec; k. Micha Domaka z Komorowa; k. Jakub Bohuwr Nowak ze Sokolcy a k. Korla Bjedrich Awgust Hilbrig z

Poric. Ha dotal mjee towastwo sydom zhroma diznow a ryee I. k. Jakub a) wo wobpijeu ewangjelskjeho prdowanja a wo prawidach, kotre maja so pi jeho wudanju a rozsudenju naoe; b ) wo pihotowanju di k knfirmacyji; II. mjee w cyrkwi sw. Michaa prdowanje: k Imi po sowach 1.Thimoth. 6, 610: k. Nowak po s. Japot. skut. 9 , 1 9 2 8 ; k. Dr. Pful po s. Math.7,21; k. Wanak po s. Japot. skut. 24, 24 - 29; k. D o m a k a po s. Jes . 12, 26. a III. deree katechesu k. Nowak. W o b o j e prdowanja a katechesa, buchu wobrnje rozsudene.

Weho daka hdna je dowlnos wusokjeho kralowskeho ministerstwa, kotre, ka tudy zaso widimy, witkim rozomnym poadanjam serbskjeho luda rad a lubje dos ini pyta a krasne buda wsje te pody, kotre serbskje kandydatskje towastwo k nadobiznje serbowstwa za serbskje duchomnstwo ponjese; im diwnio so pak nam te zda dyrbi, hdy so nkoti, ki chceda nhdy serbscy duchomni by, hie wot njeho wotwlakuja.

2 . Serbski Seminar w Prazy. Pi spoatku 17. stotetka bchu serbskje katholske wosady jara hubjenje z duchomnymi wobstarane. Na tym b wosebnje to wina, zo ane wustawy njemjachu, w kotrych bychu so podjanscy Serbjo za duchomnskje zastojnstwo pihotowa mhli, wukrajni duchomni so pak trjeba njehodachu, dokjel serbsku ry njerozumjachu. K wotwobroenju tajkjeho aosneho hubjenstwa so dwaj serbskaj bratraj zjenoitaj, Mrin a Jurij i m o n z emjeric pola Budyina, wot kotreju be

tnhlej canonicus capitularis senior a protonotarius apo stolicus na budyskim tachantstwje, tamn pak kapan pola Karmelitkow w Prazy, a wotmyslitaj sebi, w susodnych echach wustaw zaoi, w kotrym bychu so jeju krajenjo na duchomnstwo pihotowali. Mrin drje prjedy wumrje ha b to wuwjedene, ale jeho

- 51 -bratr a herba natwari po pokupjenju krucha kraja, ki be nhdy hrabi z Thunow sua, na maej stronje w Prazy wot lta 1704 ha do lta 1728 najprjedy mjee, potom pak wobrne twarjenje, w kotrym so wulcy potrjebny, pod wuim dohladom budyskjeho tachantstwa ka te pod wodenjom swojeho praesesa stejacy a serbski seminar mjenowany duchomn ski wustaw za katholskich Serbow zaoi. Zaoeski list be hiom 6. de Julija 1725 wot kora KorljeVI. najmiosiwo wobtwjerdeny.

K zastaranju dwanaich wuomnikow serbskjeho seminara, za praesesowe zastojnstwo a na zdu nkotrych eledinow wustaji Jurij i m o n 18,000 zotych slbora (snakow). K tutym pjenjezam wotkaza po asach Anton Nuk z Kulowa, konsystorijalny radiel

w Passawje, 9300 z.; Franc Norbert hrabja z Ko owrat Krakowski 1000 z.: Jurij Kral, duchom

ny a praeses seminara, 1000 z . ; Hrjeho Jozef J u s t , canonicus na tachantstwje a fara, w Khrsicach 1700 z.; Jakub Thaddej C e k i ( eki ?) z Kulowca, canonicus senior na budyskim tachantstwje, 3600 z.; Jurij Ferdynand Lysak, canonicus na budyskim tachantstwje a fara w Radworju, 1402 z.; Jozef Kosak, canonicus na budyskim tachantstwje a fara na Morawje, 1900 z.; duchomny Pter Wels 158 z.; canonicus Hauptmann 150 z.; a Handrij M a u k a z Hrubjelic 2200 z. Pez pjenjezy tutych wotkazanjow machu so stajnje dwacyjo duchomni seminaristojo z pisunej potrjebu wobstara, ha na seminar to njezboje pide, zo bu jeho zamenje

pez korski financny patent l. 1811 na poojcu pomje ene a k temu hie da wot tuteje poojcy zaso na

poojcu poniena. Cyy seminar by snad rozpany, hdy by jemu budyskje tachantstwo a cye uiskje ka tholskje duchomnstwo pez to k pomocy njepijo, zo

wjele lt wste pinoki k jeho zderenju dawae. Tola pide seminar zaso do lpeho rjadu a to pez

to, zo jemu Jakub ubert, canonicus senior na bu diskim tachantstwje w 1. 1819 wulku mc pjenjez, Mi

k a w Jakub F u l k , canonicus senior na b. tachantstwje 2500 tl., tachant Ignacyj Bernhard Mauer mann, tachant Mathej Kuank a druzy duchomni knje

a pak wjac pak mjenje pjenjez wotkazachu. W lcje 1832 bu postajene, zo dyrbja te Nmcy, ki chceda nhdy w Saskjej duchomni by, na tutym wustawje studowa, a buchu teho dla za tajkich Nmcow wot

- 52 -

saskjeho najwueho zastojnstwa wste pjenjezy wustajene. Tola bchu hiom prjedy u i s c y Nmcy w serbskim seminaru studowa smli. Studowacy Serbja maja wue swojeho da te tu pisunos, zo dyrbja so w swojej maeskjej ryi zwuowa a z asami serbskje wudki k. praesesej pepodawa.

i sami, ki so ze serbskjeho seminara do Serbow wrachu, najskjerje witcy serbowstwu swrni wo stawachu, a je-li naich modych, tam a sem studowacych, krajanow w nowiim asu wjeta horliwos za serbowstwo zajaa, dha je so to te woprawdje stao w napohladanju naich praskich Serbow. Jich liba j e drje tu khwilu maa, jich dawos za swoju narodnos pak wjeta, dyli hdy prjedy. Ha dotal mjachu jeno, ka prjedy pod wjedenjom k. Jozefa Dobrowskjeho, tak ntko pod nawjedowanjom k. Wjacsawa Hanki, za tyde jenu serbsku hodinu, w kotrej so grammatyka a stylistyka wuee a ze starich knihow itae, w poslenim asu su sebi pak hie kdu sobotu hodinu wuzwolili, hde so wosebnje na nowiu serbsku a pdla te na sku literaturu diwa a serbskje deklamacyjje a t. d. wotderuja. Praeses seminara k. Nahowski podporuje tajkje wuitne a pisune prcowanja na najlpje a wopokazuje so khwalobnje jako swrny peel w Prazy studowacych Serbow. Tychhlej je ntko jeno s , mjenujcy: k. Jakub Buk ze Zejic, stari; k. Mikaw Cy z Budyina, k. Mikaw Jacsawk z Nowoslic, k. Micha Haka z Kulowa, k. Jakub Wjels z Hru bjelic a k. Jakub Worna z Worklec.

Serbski seminar w Prazy je hiom nimalje pdra sta lt z najwjetim poohnowanjom za serbstwo wobsta a stajnje su z uiskjeho podjanstwa muojo wukha deli, ki swoje iwjenje duchomnemu zbou swojich krajanow poswjeowachu; wsje zmje so te pichodnje tak a wuitk za serbski lud bude snano dale hie im wobrnii, dokjel so ntii studowacy Serbjo nic jeno na hoe duchomnskje dostojnstwo, ale pede witkim a ze wej pilnosu na s e r b s k j e duchomnskje dostojnstwo pihotowa pytaja.

3. Serbska itanka. K. Bartko, wue w Kwaicach be hiom w zadenym lje nastawk spisa , w kotrym so drje najble w o wuenju nmskjeje ryje w serbskich ulach jednae, pi tym pak te wosebnje na zawjedenje serbskjeje itanki do serbskich u l o w diwae. Tuto do zdae so cyrkwinskjemu

- 53 -

a ulskjemu rodielej, k. Drej Petrijej tak wane, zo je po witkich saskich ew. serbskich wuerjach pei

tanja a rozsudenja dla wobkhade dae. Ha do poslenjeje nazymy be tajki wobkhad dokonjany a du sta so, jako bchu so po dotalnym wanju wuerjo nhde pjei hornouiskich a mionskich konferencow w msacu oktobru na budyskim seminaru zejli, zo k. Dr. Petri wosebite jednanje wo serbskjej itancy zapoa, kotre te skoro cyy as zhromadenja wupjelni. Brzy dachu so bjez wuerjemi ti strony zezna: j e n a , na we wanje serbowstwu njepeelna a serbskje ulje jeno za wuenje nmskjeje ryje wuiwaca; d r u h a , ser

bowstwu drje pikhilena, ale jeno na potrjeby woko miknenja hladaca a teho dla w hubo sahace pem

njenja hidaca; t e a , wo wobstau a hdnosi serbowstwu spomonych wcow rozjasnjena a teho dla za to wojowaca, to mho serbskjej narodnosi na we asy k wuitkjej by. P r n j a strona adae sebi wuhnaje serbskjeje ryje a serbskich knihi ze ulje a, je-li mno, z uic, a be jedyn wue w tajkim wotpohladanju dohi nastawk napisa; d r u h a strona adae wuiwanje serbskich knihi w uli, ale jeno po dotalnym wanju, po kotrym so do itanskje elementy jeno pez nmsku ry nawui a potom hakhlej hlada dyrbi, kak by je na itanje serbskich knihi naoio, a pikhilee so teho dla wosebnje k pijeu tak mjenowaneje druhjeje itanki; t e a strona adae, zo bychu so itanskje elementy, ka pola wulkich druhich ludow, tak te pola Serbow pez serbsku ry wuili a

so teho dla nic jeno druha, ale te prnja (elementar ska) itanka do ulow zawjeda. Po dlim jed

nanju zdae so , zo ma druha strona wjetinu, a du k. Dr. P e t r i wupraji, zo by so na to da mo, kak by so skjerje lpje tajka d r u h a , za starich di piprawjena, itanka wudaa. K temu pistaji wn, zo mha so drje te za peelow prnjeje itanki, koti so wsje te dale ble pisporjeja, tuta ie da, ale zo so wn boji, zo zmje ntko jeno may wotbjerk. Djewak piwda wn hie, zo ani wn, ani wunos na ane wanje peiwo temu njeje, zo by so serbska ry we witkich nastupanjach w serbskjej uli nao

owaa a tak serbska narodnos te w tutym napo hladanju swoje prawo bjeze weho zadwka wui

waa.

Knc cyeho jednanja njemee hinai by, ha ka jn tudy powjedachmy, peto wo to jeno pitomni

- 54 -

wuerjo prawowachu, zo by so w uli serbski itao, njepomyslichu sebi pak pi tym na to, kak by so serbski ita wuknyo. Njebude-li so pak na tuto praenje pez to brzy wotmolwjenje da, zo so te elementar ska itanka do ulow zawjede, dha bude to hubjenstwo hie dale tra, zo serbskje di ze serbskjeje ulje pidu, ale wo stwarbje serbskjeje ryje nio njewjeda a teho dla te ani sowko serbscy pisa njerozemja.

4. Sowjanskje maicy. Ha dotal su tyri maicy w sowjanskich krajach: ilirsko-serbska, ska, ilirska a uisko-serbska. Ilirska ma 10,000 tl. we zamenju, ska pak mjee pi kncu 1846. lta 30,869 tl. na da wupoenych pjenjez a 1850 stawow. Bjez tutymi j e te wjele k n j e n j o w a k n j e n o w . Sowakojo maja te na nau maicu podomny wustaw, mjenuja jn pak Ta t r i n , dokjel sowakski lud z wjeta w tatranskich horach bydli.

5. Serbstwo so te wot pruskjeje wu nosje haji. Serbjo maja zwjeta swrnych a weje esje hdnych wuerjow, ale bohu el ! tam a sem te tajkich, kotrym drje serbski khlb sodi, wo druhje serbskje pak smjerdi. Tak b so modemu, stro wemu a serbskjeje ryje derje wustojnemu emu wuerjej w rothenbrskim kraju hiom ped dlim asom zezdao, pikazanu serbsku wubu ze swojej ulje wuhna. Ha b so to z lnosje abo nkajkjeje nadutosje a samopanosje s tao, to my njewmy, tuto pak j e wste , zo so to tamniim ludom im dlhje im mjenje spodobae, ha na posledku pola wusokjeho lihniskjeho knjeestwa skori dyrbjachu. Tuto posta jenemu superintendentej pirui, tu wc pepyta. Wona pak so mjee, ka b jeje dla skorene. Na to dosta spomnjeny wue pjea wtre poswarjenje a krutu, z roenjom zjenoenu pikaznju, w swojej uli serbski wui, ka so sua. ulski inspektar dyrbjee sebi pak njeluby porok wot knjeestwa lubi da, dokjel njebe na hdne wobstaranje swojeje ulje lpje kjed bowa.

To j e tola pola nas wulcynje aosna wc , zo hie pedco sami Serbjo swoju narodnos wukorjeni pytaja a zo pola nas hie pedco to hrnko pai: Ki mj khlb j da , teptaja mje z nohomaj.

- 55 -

R o z p r a w y wo n a l e n o s a c h t o w a s t w a maicy

s e r b s k j e j e . A .

Wuah z protokolla prnjeje powitkomneje zhromadizny towastwa maicy serbskjeje, 7. de ha

perlejje 1847. Po nawtkach a peproenjach, kotre bchu so w s w o

jim asu pez tydesku nowinu a pez druhje asopisy zje wie, zhromadichu so 7. de haperlejje poponju wot 1. hod iny mnozy Serbjo na budyskjej t le n i , zo bychu tam t o w a s t w o m a i c y s e r b s k j e j e , to j e : towastwo k w u d a wanju dobrych serbskich narodnych a nawukownych pismow dozaoili. K. Dr. K l i n , manski radiel w Budyinje, ki b na powitkomne adanje pedsyd dobrowlnje pija, roz powjeda zhromadizni najprjdcy, kak je so towastwo maicy serbskjeje w lje 1845 zaoio, potom pisporjao a peelow nadobywao, ha j e so tak daloko dowjedo, zo by so pez pitomnych zhromadenych dozaoi abo definitywnje konsty tuowa mo. Potom itae k. Dr. Klin pipismo wot wuso kjeje krajskjeje dyrekcy j je , pez kotre wona w o z j e w u j e , zo tajkjemu khwalobnemu pr jdkwzau , kajkje maica serbska ma, z jeje s t rony nio napeiwo njesteji, a z o te kralowskje ministerstwo znu t komnych nalenosow, ka te kultusa a zjawneho wuestwa, kotrymaj je so zaoenje maicy k na wjedenju pepodao, peiwo tutemu skutku nio nima. Na to buchu hiom prjedy spisane a peporjedane wustawki prjdknjesene a mjee so jich dla dle jednanje. Tola so z wjeta witkje postajenja wostajichu, ka bchu napisane. Jeno tn paragraf, hde be wuprajene, za ma kdy , ki k maicy pistupi, za wn as 1o tl. d a , bu pemnjeny, Peto tute pjenjezy so nimalje witkim pitomnym k hdnemu wuwjedenju wotpohladanja maicy za mae zdachu, a du bu postajene, zo dyrbi so wjacy a po wstych rjadomnjach dawa. Po t a j kim bu wuinjene, zo dyrbitej za blii as dw rjadomni by a zo ma kdy staw prnjeje rjadomnje ltnje 1 tl. 10 nsl., kdy staw druhjeje rjadomnje pak ltnje 2 5 nsl. pai. (Wubjerk j e k temu hie pistaji dyrbja , zo maja w dalokich krajach bydlacy s tawy hnydom na pje lt a to 6 tl. 2 0 nsl. abo 10 z. sl. zapai.) S tawy 1. rjadomnje dostawaja za tute pjenjezy witkje wot maicy wudajomne k n i h i a a s o p i s , stawy 2. rjadomnje pak jeno k n i h i darmo. Te wuinichu,

- 56 -zo mhe so pichodnje hie wjacy rjadomnjow wustaji. Po dowuradenju cyych wustawkow bu towastwo maicy serb skjeje za dozaoene pznate.

Potom wuzwolichu so zastojnicy a wubjerkownicy towas t w a , a bu k. Dr. K l i n jako pedsyda w u z w o l e n y a za jeho namstnika k. duchomny Jakub; za sekretarja k. kand. du chomnstwa a manski wue Wanak a za jeho namstnika k. K u a n k , serbski kapan a wikar na budyskim tachantstwje; za pokadnika k. Wjacka, druhi duchomny pi micha skjej cyrkwi w Budyinje; za knihownika k. Imi, kand. du- chomnstwa a manski w u e , a za redaktora maineho asopisa k. J . E . S m o l e . Za wubjerkownikow buchu wuzwolen i : k. H a k a , canonicus capitularis cantor na budyskim tachants twje ; k. S e i l e , fara w a z u ; k. B u k , dyrekta budyskjeje katholskjeje wuenje a wikar na tachantstwje; k. G a r b a , wue w Minakalje, a z a j ich namstnikow buchu postajeni: k. K u l m a n , wue w Delnym W u j e z d j e , k. Dr. P f u l z budyskjeho pedmsta pola P i ec , k. wue M e l d a we Wulk im Dainje a k. P j e k a , wue na idowje. Wi tcy wuzwoleni knjea wupraj ichu, z o chceda j im dowrene zas tojns twa zo wej pilnosu a po najlpim wjedenju k nadobiznje serbow stwa zasteje.

Na to wuoowae k. I m i nkotre nalenosje maineje knihownje a dotalny pokadnik k. W a n a k wozjewi zlibowanje ha do teho asa dostatych pjenjez. Jako b so to s ta o, bu hie wot k. J a k u b a dobrowlnje wjedeny protokoll i tany a wot pi tomnych podpisany, z im so tuta za serbowstwo tak wana zhromadizna wobzankny.

B. Wuah z protokolla prnjeje zhromadizny wubjerka

maicy serbskjeje, 12. de haperlejje 1847. . 2 . Dla wudawanja knihi zjenoi so wubjerk we t y m a) zo bude so w bliim asu wot k. Dra Pfula spisany

analogiski serbski prawopis ie, kotre do mataj pak prjedy k. Smole a k. Kuank pehlada;

h) zo dyrbja so tak brzy ha mno pihdne powjedanka za Serbow wobeju wuznaow wuda a to w nabni skim, tola pak wn wuznawanski rozdl wuzankacym, duchu a w dotalnym prawopisu wobeju stronow. t tajkje powjedanka za maicu spisa , njech su prnjotne wudk i abo te snad pedki hiom ianych knikow, ma swoje do pola k. J a k u b a abo pola k. H a k i , kotraj staj k pehladanju tajkich pismow na tuto lto wuzwolena j , k dalemu rozsudenju woteda;

- 57 -

c) z o dyrbi so potom wot wubjerka w o wudawanje dobrych wueskich knihi a zabawnych spisow stara;

d) zo dyrbi mainy asopis tak ruje ha mno wukhad e , a

e) chce wubjerk pozdio na wudaje serbsko - nmskjeho a nmsko - serbskjeho runeho sownika swoju kjedbliwos zoi.

C. Wuah z protokolla druhjeje zhromadizny wubjerka

maicy serbskjeje, 16. de Julija 1847. 1) Najprjdcy k. pedsyda w o z j e w i , zo j e Wojerowski

superintendent k. K u b i c a maicy dla na wusokje kralowskje knjeestwo w Lihnicy pisa a wot njeho wotmowjenje dosta, zo je pruskim poddanam pistup k towastwu maicy serb

skjeje dowoleny. 2 ) Na to bu z jewjene, zo j e wusoka krajska dyrekcyja w

Budyinje dowlnos k wudawanju maineho asopisa pipsaa. 3) Potom bu wobzanknjene , so dyrbi so k. Dr . P f u l o w y ,

po adanju maicy spisany, skadny prawopis tak ruje ha mno w mainym asopisu a snad te pozdio wosebje wotie.

4) Dale bu wuinjene, zo dyrbja so wot maicy tyr i prdowanja ze zawostajestwa njeboh k. L u b j e n s k j e h o wuda a zo chcy so k. J a k u b za jich wuzwolenje a wotienje postara.

D . Do knihownje maicy serbskjeje darjachu:

Knjez J.E. Smole, redaktor maineho asopisa: 1) Nmsko Serski sownik, wot J. E. Smolerja, w Budyini 1843; 2) Fr. Lad. elakowskjeho woths psni Ruskich, do uisko-Serbskjeje ryje peoitaj J. E Smole a J A. Wako. Prazy 1846 k. J.K. Smole, pomocny wue w azu: Wjenz erbskich Spjewow, spjewany 17. De Winowza 1845 w Budyschini. k. G. Schlssel, kniha w Budyinje: 1) Domascha Kempen skeho Schtwore Knihi wot Khodenja sa Khrystuom, s aconskeho do Sserskeho pscheoi J. E. Wanak, w Budyschini 1845. 2) Krtke Khyrluschje a Spjewancka fa erske Schulje, wudate wot Handrija Seilerja, Duchomneho asu. Budyschini 1842. 3) Nmsko-Serski sownik, wot J. E. Smolerja, w Budyini 1843. 4) Kurzge fate Grammatik dcr Sorben=Wendischen Sprache, nach dem Bu dissiner Dialkte von A. Seiler, cand. Rev. Minist., Budissin 1830. k. B. H. Imi, kandydat duchomnstwa a wue pi manskjej

- 58 -

wueni w Budyinje : Jutrnicka, Nowiny sa Sserbow 1842 wudawana wot Dr.J. P. Jordana. S e r b s k j e t o w a s t w o na budyskim gimnasyju: 1) Nasche evangeliske erske kyrlu schowe Knihi we wojej Woebnoszi wopomnene we dwjemaj Prje dowanjomaj na 3 1 . tym Oktobera 1 8 3 8 , wot E. T. Jakuba a H. A. Krgerja, w Budyschini; 2) To evangelske Miionstwo nascheho Caa, wot Leonhardta, do horneje uiskeje erskeje Rycje psche oene, w Dredanach 1 8 2 2 : 3 ) Marja, aby sane Wobwrocenje k temu Knescj, w Budyschini 1 8 2 8 ; 4) Schtu to lasuje, tn jo wopomn, s njemfkeho Sserskeho pscheoene, w Budyschini 1 8 3 1 ; 5 ) Wosomnace Kyrluschow na ton tsistaljetny Jubel=Ssweden Augspurgskeho Posnaca kschesz. Wjery, pscheoi Handrij Lubenski, w Budyschini 1 8 3 0 ; 6) Sserskeje Recje Samoenje a Kwalbu w e recerskim Kyrlischu spjewasche Jurij Mhn, w. C. prjenschi Duch. w Newacidli, poredi A.Th. R. Mhn, w Budyschini 1806; 7 ) Kyrluschje na mcrtny Ssweden Krala Friedricha Augusta; 8) Kyrlusch wot Naroda Jesuoweho; 9) Wucba wot Spocatka teho Kscheszijanstwa aby krotke Roswucenje wot najnusnischich Wucbow teho Kschesz. w Budyschini 1 7 9 2 ; 1 0 ) Dwaj Kyrluschej, pschi Wobendenju dwesziljetneho Jubel=Sswedenja michaskeje Woady w Budyschini spjewanaj; 11) Nbony pohled na tu kraginu, kter gest matka ewangelickey wjry, kze pi na wratu odtud deran od Jana Kollra, w Peti 1835; 12) 1835; 13) . , . 1 8 3 8 . - k . E. B . J a k u b , prni duchomny pi michaskjej cyrkwi w Budy in je : a) wot njeho sameho wudate knihi :) 1) Dakomne Dopomnenje na Knesa Handrija Lubenskeho, pschi jeho Porebi na 23 tym Mjerza 1840 w Budyschini; 2) Duchomna Ryc derana Knesej Krgarej pschi jeho Nuzwedenju w Porschizy 1840; 3 ) njowe Prjedowanje derane na XIV. Nedjelu po wj. Trojizy w Budyschini 1 8 4 2 ; 4) Zyrkwinske Mucenja nascheho Caa, wopomnene we Prjedo wanju, w Budyschini 1845; 5) Zyrkwinska Nusa naschich evang. Ssobukscheszijanow we drudich Krajach Gustaw=Adolfski Wustaw wopiany, w Budyschini 1 8 4 6 ; 6 ) Ti lne ryje w nmskjej ryi; 7) Sacuca wutrobneje Luboszje a Dakomnoszje Knesej H. Lubenskemu pschi jeho Djelenju wot michaskeje Woady we Kyrluschu wuprajene wot schulerskich Djeci, w Budyschini 1831; 8) Spw swojemu lubowanemu nankej (k. Jakubej) k narodnemu dnju 1847; 9) Spocatki kscheszijanskje Wucby aby Dr. M. Luthera may Katechismu wukadowany a fe Schpruchami Boeho Pima wobtwerdeny s Pokasowarjom na duchomne Kyrluschowe Knihi. Budyschini 1843 . 10) (Spocatki kscheszijanskeje Wucby aby Dr. M. Luthera may Katechismu wukadowany a se Spruchami Bo eho Pima wobtwerdeny s Pschidawkom wot tych wschelakich kscheszijanskich Zyrkwjow. Druhi poredeny a wele pschisporjany Wu-

- 5 9 -

dawk, w Budyschini 1 8 4 6 . ( b . wot druhich w u d a t e : ) 1 1 ) Dakny Kyrlusch pschi Wotkhorenju lubeho Djeszja wojeho lubeho Psche cela spjewany wot k. K. d. w. P. 12) Prjedowanje na prjenim miffionfkim Sswedenju Wojerowfkeho Miionstwu pomozneho Sje

nocestwa wot Handrija Seilerja, Duchomneho w asu spschista jenej wotarnej Modlitwu wot Krystiana Kubizy, pr jeneho Duchom n e h o a k r a l o w s k e h o Superintendenty w Wojerezach. w Wojerezach 1 8 4 6 . 1 3 ) Ssowa pschi wedenskim Sapokasanju Knesa Krgarja do Duchomnstwa w Porschizy wot Dr. Klina. 1840 . 1 4 ) Njekotre Listy k Wobnowenju chcenskeho Ssluba wot k . H. Lubenskeho. 1 5 ) Modlerske Knischki sa erske Deci. w Barlini 1 8 3 7 . 1 6 ) Zizeci nusne Napominanja k dostojnemu Sswecenju wjateho Dnja.

w Barlini 1 8 4 0 . k. J. K i l i a n , duchomny w Kotecy ; (witke wot neho wudate knihi, jako:) 1) Samuela Luciua wotre Ros wucenje sa wschjech, ki lutherszy Kscheszijenjo byc chzeda. 2) Fre seniuowe Prjedowanje Sbudenje a Wobrocenje sa Sserbow pscheoene. 3 ) Trepena k Heli a Puc do Paradisa; s njekotrymi Kyrluschami. 4) Dr. Jana Philippa Freseniua Knihi wot Spo wedje a wjateho Wotkasanja s Pschidawkom wubernych Modlit wow ew. Zyrkwje w erskej Ryci wondate w Budyschini 1841. 5 ) Nusne Nakedbubranje lutherskich Kscheszijanow pschi njetsischim Wjerymucen ju . Refomazionske Pr jedowanje k C ischcen ju da le wuwedene. W Budyschini 1 8 4 5 . 6 ) Spjewarske Weelje aby 28 nowych duchomnych Spjewow s Pschidawkom njekotrych starschich, w Budyschini 1 8 4 7 . 7 ) oy k Knikam Spjewarske Weelje, w Budyschini 1847. 8) Geschichtliche Nachrichten ber die Parochie Kotitz. k. K. A. K o c o r , wue w S t r i : Serbska Meja. Plska za tyri jednore hosy a chr zestajena a psnikjej teje sameje knjezej duchomnemu H. Seilerjej poswjeena wot K. A. Kocora. Swjstwo zestajerjowe. k. n e i d e r , kapan w Kulowje: 1) Khatechismus teje kesczijanskeje khatlskeje Wutb. z Do wolnoscu duchowneje Wsoknosce, w Budusche 1846. 2) Kniki k pr jenom' L a z u w a u w serskim, njemskim ha waconskim Pisme w Budusche 1 8 4 7 . k H a k a , canonicus capitularis cantor na tachantswje w Budyinje: I O. G. D. Dulia et Hyperdulia catholice proposita. Tesceo tch Swatch ha zczwa wosebnite Tesceo S. Mae po kathlskim prdkpowoene Cum assensu Ordinarii. Budissae 1 8 4 3 . k. W a k o , kandydat duchomnstwa z Beje W o d y : w erbskej Ryci wudata Wukas, kotru j e h o Kurfjcrscheinska Janosz we Sachsonskej a t. d. n a hrodi Ortenburg w Budyschini 1 7 9 4 je wunc d a a . k. L i n k a , serbski kantor we Wojerecach: Skythika oder etymologische und kritische Be merkungen ber alte Bergreligion und spteren Fetischismus mit besonderer Bercksichtigung der slavischen Vlker - und Gtter namen, von Georg Liebusch,