y h / C Ι-1 J JN $ S T DISSERTATIC) POLITICA de CIRCA QUAM CONSENSU AMPLISS. FACULT. PHILOSOPH. IN ILLÜSTRI ACADEMIA UPSALIENSI SUB VIRI CELEBERRIMI Mag. JOHANNIS IHRE ELOgU ET POLIT. PROF. REG. Et SKYTT. PUBIJCO BONORUM EXAMINI MODESTE SUBMITTIT Stipendiarius REGEOS NICOLAUS JOH. YCKENBERG, Oßro-Gotbus IN AUDITORIO CAROL. MAJ. DIEX^WfjUNII ANNI MDCCLL HORIS ANTE MERIDIEM SOUTIS, -Ü-IS-äf- ·&■&■&■ -®Φ-§δ-Φ*- -φΙϋ'Ι-'Μ—ϊΦΊΗ*· -ίφΊΗ*- HOLMIYE, Typis LAU REN i ll SALVII. ;■%'·- fm
Transcript
y h /C Ι-1J JN $ S T
DISSERTATIC) POLITICAde
CIRCA
QUAMCONSENSU AMPLISS. FACULT. PHILOSOPH.
IN ILLÜSTRI ACADEMIA UPSALIENSI
SUBVIRI CELEBERRIMI
Mag. JOHANNIS IHREELOgU ET POLIT. PROF. REG. Et SKYTT.
BencPcia Tua, Parens Optime, quibus a tenellaiisque astate me cumnlarc voluifti, qnoties co-gito (cogito autem in dies horasque Singulas)
todes pia veneratione exardefeit animits. Null i enimrei, qua falus mea promoveri poffit, pepereifti; nul-li iümtui aut curae edamfi laboriofiifimae. Nifi ita-que Te, Parens indulgentifPme poft Deum, ftudio-rum meorum au£torem & promotorem agnoicerem,omniiim foremingratiiPmus. Doleo autem, quodob-lata jam occafione ßepius exoptata. verba tamem mi-
X a. hi
hi de fin t, quibus tuam praedicare benevolentiam, gra¬tamque declarare mentem liceat, Cujus tarnen quali-cunque pignore tiftificandae cau ila, munus hoccechartaceum Tibi facratum volni, ea, qua pareft,reverentia enixe rogans> velis immaturum hunc-ce ingen ii fcetum ierena, ut foles, aceipere fronte·Meum Semper erit, ad Deum Optimum Maximumkifpina fundere eaiidiffima, velit Te, Pater indulgen»tiiiime, quam diutiffime ialVum & fofpitem confer-vare* in gregis, cui praej2fes, emolumentum, omni-timque tuorum gaudium & folarium longe maxi¬mum
S ι uemadmodum nulla hoc in univerfo reseil, qux, prout redte vel fecus adhibe-atur, homini aut prodeile aut nocerenon pofTit: ita nihil omnino noftris oc-currere potefl fenfibus T quod non ali-quam vel agendi vel omittendi aniam& quafi materiam nobis iubminiilret.
Ex infinita vero rerum qua: noitris a-ftionibus. objedla prabent, multitudine ac diveriitate, totoriuntur hominum officia follicite obfervanda, ut certas eo-rum claiTes determinare vix ullus , iingula prorfus recen-fére nemo valeat. Pervulgata funt tria illa officiorum gene¬ra, quorum alia Deum, alia nosmet ipfos, alia deniqueceteros reipiciunt homines, Nec facile ullum dabitur offi¬cium , quod hifce non contineatur claflibus. Etenim quae-cunque infra humanam fortem poiita iunt, & rerum no¬mine plerumque veniunt, naturam habent juris acque acobligationis- incapacem, neque adeo iilisquidquam propriedebetur. Hinc omnis, qua: circa eadem verfatur, obligatio,,partim Divina: gloriae illuilranda^ partim noflris aliorum-que eommodis promovendis, inferviat neceffe eil» Multi-
X 3 Plex:
6 Ä ) o ( <$$>
plex autem cum fit ratio dividendi res, a perfonis diftin-tftas, nobis tarnen pro inftituti ratione! illa in primis fefecommendat, qua in animatas & inanimatas difpefci fölen t:illas brutorum animantium innumeras. fere ipecies confti-tuunt; His accenfetur quidquid vita et feniu deftituitur.Qua: vero circa res inanimatas homini obfervanda fint offi-cia ipecimine hoc qualieunque Academico generatim acbreviter exponere conabor. ri\iis vero C. L. deiideriis fiminus ha:c mea fatis fecerit opera, id mea: tenuitati tem-porisque, qua premor, anguftiae benigne, ut ipero atqueenijfe rogo, condonabis,
Π.
Quid fit officium non magis é re fore exifiimen opero-fius exponere, quam ut novatnj hominis, qua: altera in difi-fertationis fronte vox eft, definitionem exhibeam. Nemoenim, nifi ornnino rudis inque bonis literis fuerit hoipes,poft tot definitiones a multis eodem fere fenfu traditas, tri-tiflimam officiorum notionem ignorabit. / Res autem inani¬matas cum objeéfa officiorum notionem ignorabisj Res au¬tem inanimatas cum objedta officiorum conftituimus, non■häcc noftra eft fententia, quod corporibus vita deftitutisulla inefie polfint jura quibus apud nos aliqua refpondcatobligatio. Jus enim feu qtialitas moralis fine libertate, o-mnis moralitatis fonte, dicam an vita, confiftere nequit.Hinc erga res inanimas nulla nobis incumbunt officia: mul-ta autem circa easdem vel agenda funt vel omittenda, quacad tres officiorum clafies, antea commemoratas commodereferuntur. Nequé id nobis eft propofitum, ut fingulas ju-fti, honefti atque prudentiae regulas ad fingula hoc in uni-verfo objecfta, vitali carentia lumine, folicite obfervanda?percenfeamus, quod fane non lon gum, fed immenfum,non arduum fed omnino fupra vires föret pofitum. Suffe-cerit nobis generales indicare officiorum fontes, indeque
pen-
!£> ) o ( 7
pendéntes cautiones praéeipuas, qua: ad cafns finguloshaud difficulter poterunt adplicari.
§. nr.Ex fumma atque infinita Creatoris iapientia manifb-
fium eft nullam omnino rem eiTe produ&am, qua: non adfinem aliquem obtinendum certa conducat ratione. Cumvero poft gloria: fuae manifeftationem, creaturamm rationa-lium atque adeo humani generis felicitatem in rerum ereatione atque confervatione pro fcopo habeat propitiumNu-men, in huncquoque finem promovendum omnia eonipira-re, haud immerito concludimus. Quod veronon ita eft eapi-endum quaii res hujus univerii fingula: ufum hominibusim-mediatum vel praeftarent vel praddareunquam poftent: Hoc e-nim experientiae, ultimo cognitionis humana: principio,aper -te repugnat. Sufficit, quod mediate, & ftepe quafi é longin-quo humana: focietatis inferviant ufibus. Atque liinc con¬tra univerialem rerum ufiim non impingimus, 1Ϊ ex rebusinanimatis alias utiles vel necefiarias alias vero inutiles velnoxias eiTe, pro diverfa ad fingulos homines relatione, fta-tuamus. Nemo enimnegare poteft, res non nullas eam cumvita noftra habere connexionem, ut fine illis exiftere nonpoftimus. Quis aére, cibo aliisque per multis deftitutusdiu viveret* tales autem vocamus res necefiarias.
Sunt aliae fine quibus vita non föret commoda; quofpeflant varia atque innumera metallorum genera herba-rum & animantium, qua: claflem ideo rerum. utilium con-ftituunt. Contra vero res, qua: vitam noftram & felicita¬tem communiter vel immediate vel mediate lxdunt, no-scias refte dicimus, etfi certis cafibus eaedem prodefle pos-iint. Sic lethi=feram veneni vim & immanem beftiarumtruculentiam nemo non extimelcit. Et qua: nobis quidemper fe non nocent, ied tarnen noftris ufibus adplicari com¬muniter nequeunt, pro inutilikus reputantur, quamvis en¬
dera
S <&> ) O C <3$dem noiitam per fe tales fint, quam potius pro brevimu¬llra cognitionis modo liabeantur. Huc fofiilia referripos-,iunt non pauca, item non nulla^vegetabilium & animali-um fpecies, de quibus nobiliifima natura fcientia, qua* restam inanimatas quam animatas, qua indolem & ufum, re-dlius confuli poterit, adcuratius examinat.
§. IV.Sed quot & qualescuiique ilatuere quis voluerit rerum
inanimatarum claflfes (nam dividi poiTe multifariam perlepatet) cun£la tarnen, qua circa illas obfervanda iint offi-cia, ad generales haice regulas referri poiTunt: Cave ne resadhibendo vel omittendo Deum offendas, tuamque & aliorumfe-licitaiem impedias\ Fächere ut Deum in fuisop^ribus admireris,tuaque & aliorum commoda premoveas. Quicquid vero in ufuvel negledlu rerum inanimatarum ab hifce regulis vel tan-tillum difcrepat, contra officium eil, & inpeccatis poni de¬bet. Scilicet Divina gloria illuilranda res inanima infer-viunt, ubi in attento earum fcrutinio infinitam fummi opi-ficis & gubernatoris bonitatem iapientiam& potentiamve-nerabundi agnofcimus & celebramus, ipfisque ad fines, abipib nobis prailitutos, legi convenienter utimur. Omnis e-nim res maxima minima ipeculum eil divinarum diverfolicet clarkatis gradu, perfectionum, & ut re£la canit Poeta.
Emicat exparvis Divina potent ta rebusEt levis eil cefpes, qua probat eile Deum.
Et hic ufus tanto magis eil neceifarius, quod vel maxi-,me afiidua natura coniideratio,ii illamin fuos ufus conver-tere vel ignorarit homo, vel neglexerit, nec illi profit quid-quaiTi, nec Deo placeat. Offenditur vero Deus, Ii quis crea-toris oblitus, creaturarum fcrutetur indolem, vel etiam res.utiles vel necefiarias afoernando, feu, quod frequentius fitin perverfos fines adhibendo, & inutilibus vel noxiis nimisadharendo, fines Divinos, quantum in fe eil, intervertitUnde patet,:nullum erga nosmet ipfos & alios ladi autin-.
äft )o( 55termitti poffe officium, quin pietati Deo debitae fimulde-rogetur, nec quidquam Deo, humank rebus propitio, gra-tius efle poile, quem ut donis ejus adjuti mortales, felici-ter vivant, & concefla rerum ubertate fruantur jucundis-fime.
V.Quod ad nos met ipfos attinet, ita circa res vita deili-
tutas verßiri debemus, ut minime turbeturfed potiuspro-moveatur noilra felicitas. In ie igitur iuamque ialutemfunt injurii, quotquot vel res noxias debito non fugiuntftudio, vel inutilia, nimis iludiofe tra£bmt. Utrumque e-nim verac felicitatis curiiim impedit atque fufflaminat. Resautem neceilariae pariter ae utiles, fi noilris jam fuppetantuiibus, prudenter confervari re£teque collocari debent; finminus debita cura atque induilria funt comparandae. Sem¬per autem folicite caveri debet, ne rebus coüigendis velcuftodiendis ullam aliis inferamus injuriam, quod ad ter¬tiana officiorum claifem ipe&at. _ Ut enim a rebus alienisprorfus abftinendum eft, ne quis in fua poiTeiTione turbetur;ita res noilrae pluribus, ii fieri poilit, emolumento neminidetrimento eiTe debent. Noxia ut a nobis, ita ab aliis funtarcenda, & quac nulli fuiit ufui per fraudem nemini probonis obtrudenda. Sic enim rebus inanimatis non abute-mur, fed pleraeque idonea nobis erunt communem profpe-ritatem confervandi adminicula, reliquac vero magnamnonbis non objicienfc remoram.
§. vi. / . JAd iingulas omnino rerum inanimatarum fpecies iila,
q.uae breviter recenfuimus, officia nobis funt injun£ta, necUttum datur, cui alios adiignare fontes neceffiim fit. Quodenim ad mortua hominum (de brutis in aprico res eil) Cor¬pora attinet, illa, quatenus ad res inanimatas atque adeojuris incapaces (§. II.) absque dubio referri debent, nullaübi expofcunt officia. Nobis autem aliisque honunibus iί-
'XX Μ
lo A )o( Älud debérfius, ut res ejusmodi inutiles, immo noxias, pro«*cul a feniibus removeamus, ne vapores putrefcentium cor-
i)orum infalubres vitac & ianitati viventium officiant. Undeacile de modo locoque fepeliendi judicari poterit. Scilicetis modus fepeliendi maxime eft conveniens, isque locusrprae ceteris fepulturae idoneus, qui minimam contagionisextimefcendae occafionem relinquit. Haec vero de corporemortuo qua tali funt intelligenda, cui nihil certe per ope-;röfam exiequiarum pompam commodi accedit, quae etiamex alio fönte erit deducenda. Uiu enim invaluit, lege na-turae non magnopere repugnante, ut ex fepultura partimde anteafta hominis vita, partim etiam de cognatorum fu-*perftitum erga mortuum voluntate feratur Judicium atqueadeo honefta, ut dicitur, fepultura commodum non leveeenfetur, utpote' famam deran&i etiam poft fata confer-vans atque continuans, quod proinde vivus exprefle vel ta-cite iibi ftipulatus eft ipftque propinqui aut cives confenfupariter expreflb vel tacito promiferunt, atque adeo prseftaredebent, ne partum frangere vel demortuum confveto i-jfto honore indignum judicare videantur. Opinione homi-num fateor eaque parum firma, hiec nititur ftipulatio: in-primis cum firma & declarata' amicorum veneratio poft mor¬tem parum juvet, & aequius in fuos ägere videatur, quiminimam fuis exuviis exornationem pacifcitur: fed cum'confvetudo inveterata vim legis haud raro obtineat, necfemper iine offendiculo deferatur, non prorius nulla hareobligatio eft habenda, fervandumque eft promiifum, faltemtac-ite datum, fi .modo iinenöftro damno impleripoilit.Kam alioquin hoc Ciceronis tenendum eft coniilium:iV<?ipromißa fervanda funt ea, qua funt tis, qutbus promiferis. inu*tilia, nec, fi plus tibinoceant, quam tili profint, cui promtfer is(af. Cavendum etiam heic, ut in omnibus, ne quid nimis,inprimis cum in ejus modi negotiisad luxuriam racilrs iita-berratio. Ja&uram certe fepultura pcenae loco fuiite propo-
• fi-P) De OfF. U I, c. 10.
«5 i* t ΪΙ
fitam, ηcm facra modo Hiftoria, Ted gentium etiam fereömniuiti annales pailim teftantur. Quod tarnen non de o-mnibus iniepultis, Ted tantum de illis eft intelligendum quifepulcrali honore indigni a legis latore declarantur, & quo-,rum exiftimatio hoc modo publice laceratur. Ceterum argu¬menta fat multa quae pro fepultura folenniori a multis ad-iduci folent, aut nihil evincunt, aut nobifcum confvetudi-.nein, ut majora evitentur incommoda, fervandam urgentPraeftantia hominis prae brutis & natura; communitas in vi¬ta reäius oilenditur, & cordatio mortis etiam fine pompaexcitari poteft.
§· va. . . .
Sed ad propofitum utrevertar, officia circa res inani-matas colenda, heut lege naturali, utvidimus funtfunda-ta, ita validam in homine produeunt obligationem. Etenimnon folum maxima obfervantibus fpondent praemia, quaemagnam felicitatis partem conftituunt, fed peenae etjamlonge graviilimae hegligentibus & violäntibus funtpropofi-tae. Prae<terquam enim quod naturae legem nemo impunetransgrediätür, fed ätlio mala quaelibet ingratis prematurconfe&ariis, multa etiam infocietate civili ad invetffa funtmotiva atque incitamenta, quibus a perverfo rerum diuabfterreri deberit homines, quos fola proprio falutiscuranonÄitis valide ftimulat. Has autem poenas poiitivas non ex le¬ge natura; Philofophus, fed ex civilibus ftatutis jure con—iültus determinat.
Sed cum prineeps omnes caius circa rerum uiiim legi-"bus dehnirenon poilit, fed multa civium prudentia>relin-quat, diilin£la officiorum generaliorum cognitio, quae exPhilofophia hauritur, ad felicitatem etjam civilem miKimeconducit, & non exiguo reipublicae damno negligitur.
§. vm:Quae jam in genere circa res inanimatas addu£foe iunt
regulx, adlingulas a&ionum noftrarum circumßantias nondifficulter poterunf adplicari. Juris eerte hreic nulla dabitur"
v.. igno-
) Ο C
ignoräntiä invincibilis, licet fa£ti feu obje£Hnon raro i-gnoremus indolem & ad ftatum noftrum relationem. Hincmulta circa res eligendas vel rejiciendas a nobis fufcipiun-tur a£tiones, quarum liquido non peripicimus moralitatem,quae tarnen ideo non funt prorfus indifferentes, i. e, infene-que bona! neque mala:, cum ftatui noftro finibusque propo-litis vel conveniant vel repugnent. Res enim ad noftramperfe&ionem promovendam vel impediendam multa funtindifferentes, nonnullac etiam quae ex aequo nobis prodeffepoffunt. A&iones autem etil plures forte eundem hnem ae-que producere poflent, nullae tarnen ad noftram felicitatemindifferenter fefe habent. Quod tarnen de a&ionibus in fefpe&atis, fed eumfuis eircumftantiis & confe£lariis conjun-etis, eile pronuntiandum, quivis intelligit,
Nos vero heic fubliftere jubet anguftia temporis, te-nues item jubent facultates. Deus Optimus Maximus, qui re-rum tam animatarum, quam vita carentium lfobis clemen¬ter conceflit uiiim, Faxit, ut infuaemajeftatis gloriam mu*
tuamque humani generis proiperitatem iisdem tumuti difcamus mature, tum advefcamus
diligenter! Tantum.
TIL HERR AUCTOREN.Sin Van ecb Landsman.
Det år icke nytt, b6r åtminftone vara gammalt, at vänner taga de-1 ihvarannans lycka eller olycka, förkofring och tilvåxt. NaturensHERre har gjort den lagen allmån for alla dodeliga, men enfldld för dem,hvilka Dygden med heliga band iåmmanknutit, Min Herre jag förråder ß-jedes , i anledning af denna oryggeliga famiing, den beftändiga vånfkap, fomifrån Harndomen förknippat ofs, då jag förklarar den ftora fågnad, jag fin¬ner hos mig ofverEdra vacicra framfteg i fria konfter och VctenfjKaper, ochilynnerhet ofver det fteg J nu tagen, at gdra Dem allmänna. Månge Edre,V2ufKaps:prof för mig hafva förtjent denna min upmårkCiuihet, och Erofminkadc flit förtjénar något dylikt åf Dem, fom hafva affeende på Dygdoch Vitterlek. Far fort, Min Herre, i fadatia ofningar, få fcal framtidéft«tom fKrymtati utropa Er för Dygdens flitiga Alftrare.
