D. D,EXERCITATIONES PHILOLOGIE
IN
MATTHiCIEVANGELIUM,
EJUSQUE
METAPHRASENSVECANAM.
QUARUM,FARTEMVII.
CONSENS. AMPLISS. FACULT. PHILOSOPH.IN REGIA ACADEMIA UPSALIENSI,
pr/eside
Mag. JOHANNEFLÖDERO,
Gnffic. Lit. PROF. Keg. et Ord.PUBLICE VETILJNDAM SISTIT
clemens clem. fil. helin,SMGLJNDUS
IN AUD. CAROL. MAJ. DIE SSt, MAjl, /ANNI MDCGLXV.
Horts Ante Meridian Solitis.
UP S AL I iE.
t^n/.
- VIROAMPLISSIMO et MAXIME REVERENDO
DOM,NO DANIELI ZACH·HALLMAN»
S. Theologie DOCTORF,Ecclefiarum, qua? DEO in DUNKER & MALMAcolliguntuiyPASTORI & ΡΚJEΡOS ITOd igη$imο,
PÄTRONO optimo,/V ίσχιον μεν αόϊν είναι παξάπάντων cjj.oKcyslrcti^ b τα TtjvX J μεχ'ςην ευεςγετίαν ειlEgysrr&avTos. αμνημονεί;. 1ατα όεiyoo πα§ εμαντώ άναμνη&ε}?, το πξο? Σεαντον ενσεβε? μα,Ικ των, ενόντων, μ>) φανεξόν ποίτ\σαι αχ άξμοττειν ^αμαι*ατε πολλά παρα Σα κεχαζίσμενο?, Αλλα yu% αποςω? όια-
I ~ t\ ~ ■? ί *> < 'r ' ' ' ^κείμενο?7 πω? οει, &>y 6υεξyεt^/^μaιi την. αζ^αν χαςιν αποοιοο'ναι, τατο,τό σχεάίοοσμα, τη? μεν ει? εμαντον έννοια? Σα £(0α*>μω? äjPtcv, rtj? <ϊε 1υσεβ\1α? μα τεκμηξίον άναμφι?βητϊΐτον,τω ονόματι Σα άνατίΒημι. η φιλΟφξοqvvy\ τον όίιΐοντα ειω-Βω? τνχχάνει? , τάυτη ■ νομ το ό)οίξΥ]μοο άντα όόεχε&αι Σεικετεύω. εyca όε α πανσομαι,,ώ? μεχςι τα νυν, ατω? xgy εisΤον επίλοιπον Χξόνον, πζό? Σεαυτόν $ιατιΒε\?, τατ εςιν, ενσε_βε^ατα. 5Ετι οε , rS tu ττξάττειν Σε άε), ευχχ? τωΘειω/ευχόμενο?, διατελέσω. - ~ Λ
ArnpIiiTimi Nominis TUI,
cult'or obßrvtmtiffimosCLEMENS, HELIN.'.
VIR C»ADUQDUM:REFERENDO PÄEECLAR1SSJMÖ
ANDREyE
Gymnaiii· Vifingiani S. S. Theologie LECTORI, nesiton,SACRl Cöetus, qui DEO in Vifmgia colligitur, ΡA*
STORI atque PRAPOSITO DigmiTimo,EAUXO.RL omni venerationis cuitu,ad cinereS:
usqae proiequtndar
enerrimi TUTin me diim recordov documenta javoYiS\,tot tantuque animo occurfant,. ut cbartula bacce iis tionfufficeret erntmerandis in Ulis ergo digneprcedicandis, obrvi-tur -plane mest i fi qua effet, dicendi facultas. Ne tnireriritaqve, Fauior Devenerande, β boc fpecimefi-i quaUdemumcutjqite Minerva expoftum, TIBI, non ut merceaulam maxi-tnis refpondentem TUIS meritis, fed veluti fuhrniffi anitniteffevam > offeram. Quod ut fereno rejpicias vultu, etiamatque etjam rogc contendoque. Mewn femper fatt, eß \ e~ritqae, DÉUM 0. Μ ardentiffiniis imphrarepufpiriis,ve~lit TE omnigtna ctimidare felicitate in Ecclefice fufcrum*totiusque TUTE jnmilia honejlijjitnee folatium exoptatiffmum,Sic ■ vovet, vovebit,
ADMQDUM REFEREND1 Atque TRTECLARISSIMIΝ 0 Μ IN IS TUI
Pultor DfevotJiHrnus
CLEMENS HELIH..
VlRO'
ADMODVM REFERENDO et
HELIN,Animarum, quae L>EO GRENN/Έ colliguntur, PASTO-R1 Digniiiimo, Territoiii Viftadeniis PJÜEPOSIΓΟ &
Gymnaüi Scholarumque Vinng, & Greneniium1NSPECTORI VICARIO adcuraiiiTIma
PATRI INDULGENTISSIMO.
^^γνωμοσννιjv όφλισκάνοιμι uv ύόαμως φοξητην τε t{&j u%oc~ξίςως πξος Σε, φIhrarε πάτερ, όοζοαμι έχων, ει άξμότ*rovrcc λαβών ν.αίξον παξαλείποιμι tö τψ χξηζότητα Σα sywμιάζειν. Καί γάς το μεν, εκ νεότητας, όξ&ης τυχεϊν μαΒησε-«s· Hctf μελέτης, sr* K&j νυν ro πεξ) τά yράμματα hoc·τξ'ιβειν με άνατ&ημι τη Σεχυτΰ εύνοια Α?λά μην τα εις εμέευεξ^/ετηματά Σ& τΐξος εμοουτον ό'ιελΒων , εκ'/Ύληττομωι μούλαS7U τα Τ8των μέγε$ει , Κ$μ άτϊοξω τίνος μάλιζοο εν τω πα-ξόντι 71ξεπεί μνη&ηνχι. Ισως <Γέν αΐξετωτεξόν έζΐ, το παντε¬λώς απεχει&οα τδ ντϊεξ Σεχυτζ φξάζειν έγκωμιον , η τΰ τωνλεγβησομενων μεγέΰχς ηττά&.αι, Ίοτ/ούξϊν πfetv μόνον ό'ίόά~ναι ϊ%& ότιες τ3 άε) πεξ) το Σεαυτχ ovoμα ευσεβως οιακεΊ-&άι τε K&j εύχεσαι τω Θε!ω, όιόόναι Σοι, Πάτεξ άξιζε, τον£7ΐΙλοι-/ΐον χξόνον άλύπως hciyeiv, %τίως αν hrι μηκίζόν τηνπας* ΣεαυτΒ επιμελειών καξπωμε^α, ctrci Σοι κατά yms■χξοσνκομεν,
PARENTIS INDULGENTISSMIFilius obfequentißhnus
CLEMENS HELIN.
j.
CÄP. II. v. 17. ig.
ers ΐΤτληξ&Β}] ro gyj&ev υπ c 'Jeff///g τ& 7>ξοφντ83 λΙ-yovrcf ) Verba eädem ferme lunt cum illis, quteCap. J. v* 12. & Cap. II. v. 15. occurrunt, ut,
qux ad ilta adnotata iunt loca, heic repetere e re noneile videatur. Leguntur autem, quae ex Propheta Je-remia adferuntur, verba in Prophetia? Cap. XXXI, v. ij.Φωνή h $αμ£ ν,κ£(&η ) Quod Propheta dielt,
ΠDI3 id adverbum exprimunt et ο, φωνη h ξοομοίvv.é&y, ^retento & ad gr&xd indolem fermonis iniiexo-Hebrao quod nec ipfe refpuit Evangeliila, pro-prii loco nominis uiurpans, Et fuit certe in tribu Ben¬jamin oppidulum, dictum Π0"Β cujus in libris Jofua? a)& Judicumh) injicitur mentio, nec diverfum prtafureile ab illo loco, ubi vineulis foluto Jeremia a Nebu-zaradane optio dabatur, utrum Babylonem ire vellet,an in patria manere c). Quod i\ ergo, quod SPANHE-MIO å) aliisque non prorfus videtur irnprobabile, adifta pra?cipue lamenta & planctus refpexit Propheta, queis,populo Judaico in captivitatem abrepto Babylonicam,omnia perfonuifle credere fas eil,eil,quo fe ilia tueaturfen-tentia, qualtatuitur ro HD3 apud Propnetam proprium eile,non appeliativum nomen: ut, quum propheticum oracu-lum ad Bethleemiticarum mulierum lamentationes refer-tur, fehiuseile queac, Bethieemiticam cladem ad tarn lugu«bres planclusmulieresprovocaviiTe, ut illis etiam perionue-
Ο rit
λ) ΧΙ-ΊΙΐ. 2j. b) XIX, /3. c jercm. XL. I Jeq,d) Ge». XXXFll.3J. ' J J 1
84 Matth. II. v. 17. ig.rit Rama, aliquo a B:thlecmitico traclu diilans inter-vallo. Nec i dam interpretationen! improbare videnturI.ptini interpretes, ut qiiorum pkxique vocem Rama re-tineant; Fox in Rami auditaefl: quo modo etjam Ger¬manice loquitur HEUMANNUS: In Rama hat man eingejihrcy gehöret Q.u m veto praterea nec uiui necvocis originationi illa adverPetar notio, qua Γ?0Ίexceifum nota t iocum & editem, habet LUTKF.RUS,quo fuam non ineptam prorfus probet eile metaphrafin:auff den gebirge hat man ein geHhrey gebort, cui conien-rit noftér Meraphraftes, nifi quod aliquantem gencra-liori nfus vocabulo rc qciu.cl reddi t hogd: i hogdene varathörd en röft\ tan tum indicaris fuiile clamorem, ut ad Γιderaiublatus fuiile videri poΠet: cujusmodi loquendi formisvalidum expfeiluros clamorem ecjam Latinos Poctas in-dulgere confueviile-quis nefcit? Ferit aurea fidera clamor.Fertuv ad aßra /onus. damer fe tollit ad auras See. Fortevero etjam, Γι LUTHERUM & HEUMANNUM fecu-ti 0A)iw redd'derimus fkriande. ropande, εμφατίκωτεξον di-xiile videbimur: 1 Lbgdcn (i Rama) är hört ett*fkriandeett rop.
' ©ξψύί vÅccvSges Key οδυςμος TicÄvsr) Qux verbaΓι quis argucret, nec ad Hebracum exemplar prorius es-ie conformata, nec veriioni των ο in omnibus refpon-dere, ienfum tarnen Prophetas non felieiter eile Evan-geliilam adiecutum, haut facile iρii fuerit prebatu. Neu-ter fei i;ct aliud indbare vult pltirium coacei vationevocum, quam quidem vehementiam Sc acerbitatemdoloris & plan^tus: & quidem denotat lamenta-tionem, quum quis querula Sc lugubri voce doloremiignificät: quo lenlu apud I.UCIANUM flebile Carmen,quo fic diRar prtefiCce mulieres mortuum lamentabantur,Bpvivos dieimr, a quo non multum diverfo figniheatuBethleemiticis mnlieribus tribuitur Sgrjvos·) quod voca-bulum SUECUS reddit, ftort klagomål, non ineptius
■ ·■■ ' ' ■ ^ · T dixis-
-Matth. II. v. 17. ig. 8s
dixifie putandus , Γι quidem, ne tam patens fit amphi-bolire locus, Tcripfiilet, ßor klagan, en jhnerlig, omke-lig klagan. Qu re vero fequitur vox, κλχνΒμος néfcio aucommodiori reddi queat vocabulö, quam quod SUECUShabet, grät, quod tarnen non prorfus exprimit vim huicjuncti vbcabuli'oJt/f/uS-, ut quod ploratum quidem no-tet, Ted qui cum ejul?« u & lamentabili fono iit conjun-Ctus; quorr.odo Trojani in IIOMF.RICAΜ feenam in-ducuntur Hecloris funus οάυρόμενα detv^vyjovres. Et ne-fcio Eine annon, uium Γι Tpeciemus ioqtiendi, fveco-rum jämmer, jämrande, quodammodo exprimant 1:0:10-r.em rS cou^S, ut non a feniu Evangeliftre aberraflé vi¬deamur, Γι ita comma hocce transtdlerimus: i bogdene( Rama ) år hordt et fkriande, en omkelig klagan, grät ochmycken jämmer.
Tccyjjh κλάιχτοο τcc τέκνα, <χυτηε) Non illorum mo¬ramur oavilla, queis religioni non eit hoc nomine di-cam fpribere MATTH/EO, quod, quum propheticumoraculum ploratum adTcribat Racheiis ob infelicem filio-rum rortem,adcommodari non polTit ad carnificinum Beth-leemiticam, utpote quam non Racheii, ied Lere poite-ri fubierint: non enim inepte fecitle putabitur, qui, quumLere & Racheiis pofleri nunc in unum quafi corpus coa-luiflent, Rachelen* etiam reprrefentare pofle dixerit ma¬ttes Bethleemiticas. Neque incommodum fuerit dicereProphetica verba non iilis abbmilia eile Poétarum $ησε-
' trtv, queis in flendi fbcietatem etjam defunåorum um-brre excitantur: ut feηTus efle poilit: ad Bethleemitico-rum cladem infantum, tam triflis & lugubris ploratusciebatur, ut non procui Bethleemo tumulatre cineresRachelis ad plorandum commoveri pofle viderentur.Quumque prreterea participium κλαΐχνα Tibi jungendumexigat το ki vel ψ, non inepte id reddit SUECUS in·terpres verbo finito : Rachel gråter fina lam.
O 2} Ko»
u Matth. IL v. 17. ι<£,Kca 8/. rj&eÅe ττχξακλιφϊΪΜί) er ι ,8κ hal) uti, τίαξχ,ϋού»
Ah« praeter alios, etjam habet fignificatum coniolandi,ita πχξακοίλνομοίΐ reale vertitur cotijolationeui admitto: quofeniu de Jacobo dicunc et ο, e)> &κ η$ε?^ε ττχξαχάλίί&ΰα,ηοιι Vrluit tidmitter6 conJoLtionem, quam i ρ ii admovebantcognati & vicini, cui fimüis eil J>y\<tis baic EvangeliilaGea 'em prorfus complexa verba, quo? apud Prophetamadhibentur a τοϊε o; neque male redditur a noilro Me·taphrafte, och ville icke låta hugfvala fig (tröfla/ig >: quem-admodom nec quidquam videmus, quodreprehendi me·rito poilit in iequentibus, ubi in Gnrco textu occurren-tia verba, ότι m hal redd un tur, ty thet är ute med thermnon enim iili mihi reele videntur calculos ponere,qui a Gr reis icnpforibus celebra tas locutiones, μν\ hvcit>ér etvoet, ån in ?ivoct> femper dicant exponi debere, mor-tuum ejfe, quum, ii creberrimurn ii larum ufum a pro-batiillmis Irequentatum auiloribus Coniuluerimus, ob-feevandi copia fit, etiamUunc illas ufurpari, quum noade rtiorte iérmo eil, fed de miiérrimo vitce Rata, quiad mortem quam proxione accedere puta tur« Vide, ilplacuerit, pluiima in unum quaii fafcicuium collecla ha-rum locutionum exempla a GEORG. DAVIDE KYPKIO/), PFOCHKNIO g RAPHELIO b) GATAKEROi , cui licet con:e-eremus e(Ie- hane loquendi formamHebraris, quam graecis & latinis iolemruorem, & forteetjam MATTHJÉUM ad facros potius quam profanosrefpexifle, nefcio tarnen, an, quöd GATAKERUS vulf,dici ideo queat, lilla veritatis ipecie, eam Hebr.roruiiieile idiotismum. Qui enim fieri poteil, ut orientalibusid proprium dicatur, quod, ipfo fatente GATAKERO,in media celebratur Hellade?
v. ip.
e) Gen XXXV1L 31 f i'obsTSacr. in ΜÄffΗΜϊII, g) Diutr. de (lifo Ν. T, Sehl. 37. h Annot Philo/,in N. T. i) Dijfert. de ftilo A. T. c. 20. kj Helen.
Matth. II. V. 19. so. 87
V.. ig.Τελέυτη&ανταε be (Ηςω$8 &c) Sc. rev β lov Vel ζωην,
quomodo plene loquitur EURIPIDFS k) rdyd sedelsca τελεντησω β'ιον, ego le orbatus finiam vitam, moriar.Qjum ergo ro reXevråv abfolute poiitum idem iit, quodrsÄsvrxv ßlov, finire vitam, ///or/, re^le reddit SUECUS,men när Herodés var d6d> nec inepte reddens voculambs rä> men; pro quo tarnen, non invito noitri genio fer-monis, d'rere ρo ilIimus: när nu Herodes var dod. Qua?ve~o in hoc commate fequuntur verba, non femei inantegreilis harum obfervationum parciculis funt tacla,ut, ne, minntiora crebrius premendo, failidium cree-mus, quidquam addendi opera lubentes fuperfedeamus.
V". 20.
ΈyepbtU 7*οίξ<χΚοίβε ro τreciblov Hcfj rrjv μήτεξχ ccvrü,ποξεία hs ynv l<rqctr,K,) Neque e re eile putamus, ut,
quae de gfoeartvy heic occurrentibus, obfervata funt an-tea, nunc repetamus, quum nec Suecana verfio non o-ptime feofum exprimat Graeci textas. Statt upp och tagbarnet och thejs moder till tig, och far in i Ifraels land,
TsrvriKocn ydξ οι ^yjr&res rv\v "φνχην rl· 0ratbls.) Nol¬lo ilit valido fundamento nixas fequi cohie&uras mihiilii videntur, qui, rationem redditnri, cur plurali nume·ro heic utatur Evangeliila, eo confugiunt, ut, vei Pha-riia:os, vel Scribas in Herodis iöcietatem furoris advo-cent, vel Antipatrum Paternis adverius Chriflum mo-litionibus iminifceant, vel denique inter eos, Cjui pue-ruli fatis imminuifle dicuntur , nominent carnihces He-rodiana? miniitros fa?vitia?, quafi divinä nemefi factumeilet, ut hi una cum Herode exilinguerentur. Quod iivero ad loquendi morem nullis non fcriptoribus folem-
O 3 nem
k) Helen*
88 Matth II. v. 20 2fi
nem refpexerimus, habebimus fundamentum, unde etiamhxc Evangelifhe verba exnlicari queant; nemo feiliceteit 5 quin iciat; frequentiTimas eile hujusmodi hccKKa-yοϊ,ς, quibus pluralis numerus loco Angularis ufurpatur.Cujus loquendi moris non ex facris magis quam profa-nis eruta exempla innumera adferri poilent, ii quidemres non omnibus foret nctiiilma. Quumque adeo neciftharc Lc&hKayn a nöftri abhorreac indole fermonis, nonibllicitanda videtur Sueeana veriio: ίχ the äro dode, Jomforo efter barnets Jif. Ubi etjam recle ·ψυ%ί) redditur lif:quomodo alias iacri fcriptores loqui amant: ut quumGhriftus apud MATTH/EUM l\ jubet auditorcs fuos μημψμναν τη -φνχη, & apud LUCAM m) exigit a Difci-pulis fuis μΊτος ty\s ·ψυ%ϊ/Γ. Neqne ideo tarnen dicereconven.it, i (tum vocula* hujus ufum facris proprium es-fe, & ad Hebneorum imitationem formatum, quum isetjam locum inveniat apud probatiiTimos (ciiptores Grar-cos , quod multis probant exemplis PFÖCHENIUS n)CHR. SIGISM. GEORG, o) aliique. VULGATUSinterpres & BEZA ad verbum reddun t Evangeliftae fen-tentiam: mortui fun^ qui qucerebant vel petebant animampuerifve1, fl magis latine loqui volueris: qui immine-baut exitio puruli , fuethice, fom ßodo efter barnets lif,uti HEUMANN US vertier die dem kinde nach dem le¬ben ßunden.
V. 21,\ . V
*0 Je iyeq&ele τταελοίβε ro Ttooiülcv t^glf tyv μητεξΚ&υτ8) SUECUS interpres, nulla habita ratione voculaJe, comma hoc cuiri antecedentibus conjungentis, dicit :Han ßod upp och tog barnet: non tarnen male feciÜe pu-
> tan*
l\ VI. 2 f. 772) XIV. 26. 11) Diatr. de ftilo Ν- T./. XLL 0) vindicice Ν. Τ. Ζ. II, c, 1. $. XL.
Matth. II v. i ι. 29
tandus1, Γι quidem connexioni exprirffendüe iniervientemparticulam commodam quasfiviffét, & vel nfus fuifletvocula da, quam HEUMANNUS haben da machete erRieh auff, vel coujunSione och, ad exemplum verfionisLUTHERI: Und er ßiind auff; quomodo etiam AN'GLUS habet, and he arefe.
KM riAdev us yZ,v 'iσξ<χηλ). Interpretiim plerique r«sfxeéåai heic, ut alias, veniendi fignifieatum tribuunt:fic latine reddunt VULGATUS interpres, BEZA aiiique,
venit in terram IJrail, LUTHERUS & HEUMAN-NUS: und kam in d./Ji land IfraeL A quibus re.eedensnon nihil SUECUS Metaphrailes dic.t/ och for in utiIfraels land, quomodo ex Latinis habet ERASMUSSCΗMIDI US, profeSus eft in terram 1'frael. Neque i ila τ2εξχε&χι notio, inu'iitata prorius ed facris fcriptoribus aliis:Tic utique το yAdov adbiöuiile videtur LUCAS p\ de Bar-naba & Paulo, Iconi.um verfus iter ingreilis, in hancfententiam loquens: cn όε εκτινοο^χμενα τον ν,ονιοξτον τωνmelων, - - ηλθ-ον its ϊκόνιον: nec quidquam impedit,quo minus alias öccurrentia q) LUCvE verba, y&j Sra-ehs rvjv 'ίοψνιν Adoμεν, interpretemur, &r ßc Romarn pro·feSli funms. In quo eodem figniheatu in hiftoria Evan-gelica de Chrifli parentibus ab"eodem iacro au&öre ad-hibitUfil legitur rj: νομίσαντες ls ccvtcv εν τη cyvclioc sivOttyyjAdov ύμέξύς o lev. A.rtiquiflimus certe elV.hic τδ εξ%ε-Scxt, Ullis, ut non tantum de ultimo termino aeeeptumvenire notet, ied totum etiam deiignet iter, vel totamprofeclionem: nam in hoc fignificatu pailim occurritapud HOMERUM, ut, quum de ablato iibi munere que-ftus Agamemnon dicit s):
Λευσ-
P) Act. XIII. p. q) Ac7. XXVIII. 14. r) Luc, IL44* s) H. 06. 120.
po Matth, IT. ν. χ τ. 2t.Αευσσετε yag Tcye πάντες c μα ylξas εμγβται αλλ??,
redditur illud εμ%εται Αλλη, alit alio, Et quae alias a·pud eumdem vstem Diomedes icquitur t)
rr· ' 1" » >Συν TS ου ΐξ^ομενωfalvo ienfu verborumque confextu, aliter reddi nondebent, quam, duobus fimitl euutibus. Eil ergo, cur Sue-canam 'verhorrem probemus, qua?, repudiata commu-mori notione, gra?ca verba , ηλΒεν éts yijv 'ΐσξαηλ, red-dit jfor {rcße) in uti 1jraeis land\
V. 2 2.
"hvAvus erι Αςχελαοε βασιλεύει h>; tys 'ΐα^άιαε civ-τι Vi^dh τ* ΪΙχτξΙς uut& ) Ex iudaicarum rerum anna·libus a JOSEPHO contextis didicimus, Herodem fupre-rob tabulis regnum delegavifie Archelao, ceteris duo»bus filiis, Antipa? & Philippo, quibusdam tantum at-tributis provinciis. Ubi vero fatis conceilerat Berodes,aperiuntur tabuiar, popnloque pradeguntur: atque e.xin-de ialucatur Archelaus Rex a rmlitibus: qui tarnen fi¬mul a ta modeftia oblatum fibi titulum & diadems regiumrenuit tantisper, dotiec Ca'faris aucloritate confirmafaceflent paternte tabula?. Sed fic tarnen , titulo licet sb-ftinuerit, regium excrcet imperium: id quod Amipaedeinde, Judaeisque aliis, Herodiananj exofis dominacio-nem, materiam fubminiftravitArchelaum apud Cadaremcriminandi. Id fe. quum Romarn acceili(let, Ctefaris gra-tiatn fibi conciliaturus, crimini dabatur Archelao, quod,nulla dum Ca?faris aucloritate munitus, regni adminiftra-tionem invaferit. Et certe fuis adveriarii id effeceruntcriminationibus; ut, in ceteris quidem confirmaveritAuguffus Herodb tcfiamentum, fed regium titulumdenegaveric Archelao, tum demum αξίωμα regium le
Ö 77. X. 22f.
Matth. ΧΓ, Vi 22.
illi .conceilurum pollicitus, quum, iua virtüte, deman-datique partes mipieris recjg obeundo., ie ifto dignum o-ilenderet u ). Hoc paucis monendum hoc loco uuxi-mus, quam iuerint, qui minus adcurate iocütum eileEvangeüitarn arguant, το ß&whhw vindicando Arche¬iao , quem .&νύξ%ψ· tantum fuille conitat. Verum Jeviafunt isla, & ad au ctoritatem facri auctoris infringendamnihil cotaferentia : Licet e-nim, Tic jubente Auguito, re¬gio titulo abitinuerit Archeiaus, quum tarnen Rex aPatre declaratus fuerit, & Rex faiutatus a miiitibus re¬
gium folium eonfcenderit, ck infuper regia auctoritate Ju-dtee prarfuerit, nefcio an incomrood^ locutionis re~us ideo peragi poiTit ΜΑΤΊΉ/EUS, dum illi tribuitτο im της 'ivöoilccf βασίλευεtv, inprimis quum ufus ver-bi hu jus seque Jäte pateat, ut folet iignificatio rS οίςχεν.,τη ιξχίτίχξειν, unde etiam novimus'Hebra?oru-m aLXX mierpretibus reddi modo χξχοντα vel yjßij.tevov, mo¬do & ßc&cnKscoj qt^madmodum etiam bis Meta-phraitis tp non nöta t tantum βούηλεά, ied δίοίξχοντ*cin genere & ψ/έμενον. Itaque licet, proprie Γι loqui ye-limus, Archelaus Rex non fuerit , ufum tarnen föquen-& Γι fpectaverimus, nihil impedit, quo minus Graecedicatur ßmihsvs & ßfmfc&ewy.voeibus litis nihil iignifi-cantibus aliud, nifi illum fuüTe judiese ηγεμόνα vel οίξ-'■χοντα, imperium obtinuifle, fed iitis circumfcriptum li-mitibus, quos Cadarea auftoritas defignavit. Huic con-Vcnienter mori loquendi vocatur Herodes Antipas aliasa ΜΑ ΓTHjEO modo τετςάξχης, modo fåcurÅsvs v ),Germani Metaphraftre, LUTHERUS '& HEUMANNUS,prö'priam retinent tu βασιλευειν notione'm: als er aberborete dafs Archeiaus im J-udifchen lande konig va'r. Re-
P ce-
u) vid\ JO SEPHl antiquit. Jud. Ζ. XVIL c. n*IL feq. ν,) XIV i. ß.
2* Matth. II. v. 22.cedens vero inde nonnihil SUECUS interpres genera-liori utitnr vocabulo: men når han hörde att shxhelaas'•var rådandes i Judifka landet. Cujus loco βάσεως dice-re etiam poflumus: att Archelmis regerade uti Judeeen:quomodo ferme habet ANGLUS: that Archelaus didreignin Judea, in the rocm of this Father Herod, optime ver-bis pollerioribus exprimentibus Grséca illa άντ)T8 7ΐατξος dvrS. Eam enim vira habet interduna praep.«Vn, ut τω Latinorum loco refpondeat; & quidem infpecie de luccelfione adhibeatur, qua quis in locum alicu-jus iufficiatur. Quomodo enimMATTHÄUS dielt *Αςγβ-λαοε βασιλεύει οΙντιΉξΛ, eodem modo de Cyro loquitürXENOPHON ar) βολεύεται οπωε, μηποτε ετι s~cct ετΐΐ τω cc-
ϋίλφω 1 ccaå\ riv όυνηπχΐ) βασιλεύσει οόντ εκει\8. Suethic©reddi hxc verb a pofluntr i fin Faders Herodis, βalle, utHEUMANNUS habet.· an jeines Vaters Herodis βeile,
Έφοβη&η h/.εϊ οίπελ&εΐγ) Quod fupfä obfervavimusde verbo fimplici ες%ε<&αι, illud etiam huc adeommo-dari debet, ut fc. dicatur το άπίξχε&οιι iignificatum "ha¬bere eundi, proheifeendi: quemsdmodum redte redditSUF.CUS: råddes han (fruktade) att fara tit. Ubi etjamillud notandum eit, adverbium εκε7 heic defignare mo-tum ad locum & exprimere Latinorum iUuö, eo: quiufus neque profanis ncque facris fcriptonbus infolenseil. Sic enim habet MAR CUS y) πεζά U7lo στάσων των
πόλεων συνίβωμον έκε7, & LUCAS ζ) σννοίζύ) εγ.εϊ τroivrotrdyvivvrigocrcc μα. Nec alio modo loquitur AsLIANUS deSocrate a) o όε Σωχξΰίτηί σπάνιον μεν επεφοίτκ reis Βεάτξοιε.Ι'ιποτε όε ευξίσιΐνηε - - τότε εκε7 κωτγ.ει. Cui geminaalia exempia congeila videas a VES1ENIO b)
χ) Κυ(»ί# χνωβΰίσεως L. 1. β. τη. y) FI. 33. a)XII. 18 coüf. C. XXL 2, β) ποικ, ι /, L. II. c. n% b)obs. ad MATTHM IL
Matth. Π. V. 12. i 3. η
X^rjgcCTrBsh ås κατ c ναξ dveyftfjvcsv hs rd μέξι] τη ffyocXiXåiois). Qux heic legtintur, verba fingtfla ancea cx~poiita funt, ut, quod de iilörUm metaphraii nunc djeipoterat» illuc tranfttilifle e re non eile putemus; idverbo tantum obiervaviile fufFecerit, SUECUM Interpre¬tern conjuii£tioneoo£, expreiTura Graecor'um hoccom-ma cum antecedentibus con jüngere : och fick befallningaf Gud i famnen, och for in uti Gahlee landsandar, con-verio participio κξημκτι&επ in tempus finitum, copulaconne&endum cum iequenti verbo dveyfigres; idque adimitationem LUTHERI .* und im träum ewpfieng er be¬fiehl von Gott und zog &c. HEUMANN-US vero aha u-fus conjungendi ratione, majori diftin&ionis nota iepa-rata fententia hac ab antecedenti, dicit: doch da er imträume einen göttlichen befiehl bekommen hatte, fio zog er &c.Cui conientit ANGLUS: notwithßmding, being JVcir-ned - he turned - . Quos Γι iequi volueris Meta-phraftas, dicas Svethice: men när han hörde, att Arche-laus regerade i Judceen - - dock likväl, efter han fickupetibarelfe af Gud i en dr6m, for han in i Gahleen.
23·Kcti έλ&ων κ&των.'ήσεν hs πόλιν λεγομίνψ Ναζοίξε&). Ad·
ierit D. KYPK1US participium fA&äv eleganter non-nunquam Graxis abundare; & certe fatendum eil inferiid nonnunquam fentendis , unde falvo remanente fenfuexiulare poflet, ut , quum dicit ARRIANUS c]\παξ&κχλώes ehSovTce dväsccti ort σοι xccxZc sfi, rogo venias, Ef audias&c- qui fenfus integer eil, licet, fepofita ratione re IX-Scvrct, diceremus, rogo audias Verum non id modoVidet de Graxo fermone, fed de quocunque etiam aiio:neque enim infulf» latinitatis incuiari potefl, ii quis dixe-rit, Veni Ά aiidi, aut Suecanum deferuiile gen iumputandus, qui dixerit, jag beder, kom och hor. Ut adeo_____ " ^ 1 etiam
d) Differt, Epitteti L. III, c. 21,
,£4 ' Matth. IT. v. 23.etiam heic apud MATTHEUM non inepte, rationehabica verbi hujus, dicere queamus: Hatt kom och bod'*·de (fattefig ned. Uti ANGLUS habet: and he came anddmltin a city called Nazaretb. Ρo(Turnus etiam dicere referrihoc verbum ad antecedentia, atque reipicere ad iupres-■fum advrer.bium εκεί, hoc ienfu: ehddv Ικ.ε7 ( Sc. he rwycc?\iKccictv ) κατοίκησε κ. r. Λ. quum venifjct eo, babitatnmconceffit Nazarethum: Sveth: och när han var kommen tityfatte han fig ned i Nazaretb. Quo minus enim ita red¬damus το YMToiKscvr nihil impedit. Docent ecim. occur-rentia paffim exempla verbum iHud, dum ipfi addituraccufativus, interv.cn iente praepofitiorte hs, notare ha¬bitatum aliquQ concedere, ut κκτοικησάμενοε hs faylvuy apudISOGRATEM Tic, poftquam habitatum conceffit 'in aginamc& apud jOStPHUM d) συνεβύλευσε KOCTcacslv hs $ν h/.a^osβ&λεται πάλιν y hic fit fenius: conjuhäty ut in quam quisquev&Uei urhem habiiatum feconferret. Sed non conilans eit il-lud difcrimeii inter κοότοικέϊν hs πάλιν & h πάλει: -qutnti ac-cidat nonnunquam, ut, notifiima enaliage pr#pofitionishs pro hy is dicatur κοΰτσκειν. hs πάλιν.} qui non primumeo concedit habitatum, (ed qui jam diu iilic commora·tus eil: quomodo Judad, qui hereditario jurc a majori-bns iuis acceptam terram colebant, dicuntur a Stephanoaspud LUCAM e) κατακε'ΐν hs yryNeque adeo multum ad-veriabimur, fi cui viTum fuerit, debcre iententiam hanedicla εναλλαγή explicari, atque LUTHERI verfioncmGermanicam, und kam undvohnetrpotius Tequendam,quamHEUMA'NNI, Da er mm dahin gekommen var(0 liefs erßch nieder in einer ftadt, mit nahmen Nazaretb.
ποος πληξω$η rc ^rfrh ά)ά των πςοφητων, ers 'Νοίζωξαι-os χληΒήσεται). Ex iHis, qua; antea aa eadem Evangeiifiteyerba, quibus Prophetarum oracula fax inferit hilloria;,
funt
d) Ant, fud, L. X c, II, e) Att* VII. 4.
Matth. IL v.'23 95
funt obfervata, facile erit iudicata, quid de Mctaphrafifuecana fit flatuendum: at non ^que facili negatio quisexpedierit, ad quem V. T. fontem heic iit recurrendum:& quum non noilri ferat. propofiti ratio, ut in iilamfpe-eialius defcendamus quxftionem, fufleeerit hoc loco, nenihil dixifle arguamur, quasdam adfcrre incerpretum fen-te η tias , nulla licet earum fit, quin obclo iit notata Etprimo quidem ohfervavimus, ÖSTANDRUM exiftimare,non ad ulla heic refpici Prophetarum oracula lireris man¬data, fed ad Prophetarum, ut vocat,- ftliorum dich. Ad-ierit fc. Prophetarum filios nihil quidesn ipfos, divino mo-tos adflatu, fcriptitafle , fed Prophetarum ieripta interpre-tatos eile, atque exfparfis illorum dictis non ab omnibusfacile fqrmandas conclufiones elicuiile, & in fpecie qui¬dem ex illis,· quae paffim a Prophet is tradita funt de Mes-fia, conclufiile futurum eile, ut Nazarethi educaretur, at- \
que inde vocandum eile Ν»ζωξαΊον. Aham verba bacc ex-plicandi viam ingrediuntur alii, contendentes· non qui¬dem illa mveniri in illorum fcriptis Prophetarum, qua?hodieque exfant in canonem relata, fed faciie tarnen ac-cidere pbtuifle," ot lecla o!im fuerint in illis divinis fcri¬ptis, qüae intercrdifTe non improbabüe fit. Hanc fibi tu-tifTimam olim vifam fuifle explicacionem, judic3t ALEX¬ANDER MORUS, f\ & licet in ifhcaflra fe non trans-ire velie fateatur GOTFR. OLEARTUSg), ea tarnen ad-fert, unde iencentia? ifi nonnihii probabilitads accederepoife putat. Quam vero non incom'modam fore expo-fitionem primum judicaverat MORUS , ea deinde re-Jefta, aliam ampteclkur & quidem refpici pofe aitad ifta Prophetarum oracula, quibus de opprobriis in Mes-fiam jachndis aliquid memoria proditur, quaii hic fenius
Ρ 5 eilet
f) ad Efa. LII. g) obs, Sacr. ad Evang. Math/b) oh. ad tjußd. Loca N% I.
Matth Π. V. 23.
eilet: quum enim habitaverit in urbe Nazarcth, fiet, utNazarenus vocetur, quo nomine nihil non probri con-tinctur. Quam fententiam recoxit novisque munivit ar¬gumenta J. GEORG. ALTMANNUS /), ofiendens Ju-cteorum genti nihil habitum fniile eontemtins Galilacis δζin ipccie Nazarethanis, ut, quum hominem indicare vel-lent abjectum,Naxarethanum nominarentjquomodo apudGr^cos, qui Thebanum dicebat> hominem fignifica-bat craiio ingenio, &, qui Cretenfem nominabat, ma-lum intelligebat & mendacem. Qui vero denique adfpecialc aliquod dictum recurrendum omnino eile ajunt,i;li vel Cbnfli typos, Jofephum & Simfonem, oflendunt,qui ϋ'·>?3 vocantur k), vel i ila pandunt Veteris Teil»loca, ubi Medias vocatur & HDV, qua: uberius omnia enarrata videas a VOLFFIO /;, diligentiusque ex-cufla a SPANHEMIO m)\ nam noitrum nunc non eil tan-tas componere lites.
i) Exercit· Ρbit. Crit. in Matth. II. 23. k) Gen.XLIX. 26. Deut. XXXIII. 16. %ud. XIII. j. /) curaaPhil. Cf Crit. in Matth. Evang. m) Duh. Evang. LXXXFIIH- ■
