ي طالقشناخت تبيين جامعه

1سيده فاطمه محبي

چكيده و تغييرات خانواده .كند را تجربه مي طالق اي طور گسترده به كنونيدر دنياي نهاد خانواده

مـسئلة . وجود آورده اسـت هبهاي اجتماعي را نگراني نيز ايران ةدر جامع افزايش نرخ طالق كـه ،تـصادي و خـانوادگي ويژه به جهت پيامدهاي رواني، فرهنگـي، اجتمـاعي، اق به ،القط

وضعيت زن . سازد، بسيار حائز اهميت است آنان را متأثر مي ةبراي زنان در پي دارد و آيند هـاي گونـاگون، طـرد اجتمـاعي، اخـتالل در مناسـبات روندي از محروميت ،پس از طالق

اجتماعي، كاهش ارتباط با محيط بيروني، فقدان همدل و همراز و گاه نبودن محل زندگي كنـد كـه منجـر بـه از طالق شرايطي را ايجاد مي . دنبال دارد ستقل را براي فرد مطلقه به م

دســت دادن حمايــت اجتمــاعي خــانواده، كــاهش نفــوذ اجتمــاعي و حتــي گــاه تــضعيف ايـن نوشـتار بـا بررسـي چنـد نظريـة . شـود هـاي اجتمـاعي فـرد مـي ها و فرصت موقعيتپيـشگيرانه و راهبردهـاي فرهنگـي و شـناختي جهـت تبيـين طـالق، راهبردهـاي جامعه

.نمايد حمايتي در مراحل انجام طالق و بعد از آن را مطرح مي، علـل طـالق، طـالق پيامـدهاي شـناختي، طـالق، تبيـين جامعـه : هاي كليدي واژه

راهبردهاي پيشگيرانه

 mohebi_sf@yahoo.com شناسي دانشگاه تهران، دانشجوي دكتري جامعه. 1

زن و خانواده،هاي راهبردي كتاب انديشه 962

مقدمه و طرح مسئله. 1

د بـا جـسم و خانواده بستر تمام شئونات اجتماعي و خاستگاه افـرادي اسـت كـه بايـ خـانواده نخـستين . حيات جامعه را به گردش درآورنـد ةچرخ اي سالم و پويا، انديشه

ويـژه نيـاز بـه زنـدگي بـه ،گويي به نيازهـاي فطـري بـشر نهادي است كه براي پاسخ شر در بـستر خـانواده ترين تعامل ب ترين و عميق اجتماعي شكل گرفته است و نزديك

نيـاز از عـضويت در ايـن ها خود را بـي هيچ يك از انسان اي كه گونه به ؛يابد تحقق مي هـاي اند تا به طرق مختلف، براي تحكيم پايـه نهاد اوليه ندانسته و همواره تالش كرده

ايرانـي ة امروزه خانواد اما، هكارهاي مناسب و علمي ارائه كنند انساني، را ةمجموعاين يگاه زنان، كـاهش ميـزان ازدواج، تغيير نقش و جا از جمله ؛ روست ه روب يهاي با چالش

گيـري در افزايش ميزان طالق، تغيير نگاه به نقـش همـسر، تغييـر مركزيـت تـصميم ها اجتماعي خانواده ةز مسائل پيچيده انجاميده و سرماي اي ا كه به مجموعه ... خانواده و وذ ايـران بـه دليـل نفـ ة تغييرات خانواده در جامع .الشعاع خود قرار داده است را تحت

وجـود آورده ههايي را براي كارشناسان در اين حوزه ب مدرنيته، نگراني پيامدهاي منفي ،هايي است كه به مـرور زمـان ترين دليل اين وضعيت، تحوالت و دگرگوني مهم .است

اجتمـاعي ةالخص در سـرماي ا كاركردي خانواده و با ـ در تمامي ابعاد و زواياي ساختي ةمـسئل پاشي نهـاد خـانواده و ازهم ةترديد دامن بي .ده است ايراني ايجاد گردي ةخانواد

.هاي اجتماعي منجر شود تواند به گسترش آسيب طالق مينهـاد . انساني اسـت ةپذيري در جامع هين نهاد جامع تر به معناي فروپاشي مهم »طالق«

ن البتـه ايـن بـدا ؛كند را تجربه مي طالق اي طور گسترده به ،كنونيدر دنياي خانوادهمعنا نيست كه خانواده در گذشته با اين پديده مواجه نبوده است، ولـيكن طـالق نيـز

گـزينش اغلـب امـروزه طـالق .اسـت تغيير ماهيت يافته ،هاي ديگر مانند تمام پديده اي عادي و عملي بهنجار گذشته پديده رسد نسبت به به نظر مي و اختياري افراد است

زافزون اقدامي براي رهـايي از تـنش خـانوادگي تلقـي اي رو گونه شود و به انگاشته مي گرديـد و تـا حل يك زندگي مشترك محـسوب مـي زماني طالق آخرين راه . گردد مي

شد، اما ها براي تداوم زندگي زناشويي آزمون مي پاياني، تمامي راه ةرسيدن به آن نقط مع روشـي شود و در اكثر جوا اكنون طالق همچون ازدواج، امري طبيعي محسوب مي

پذيرفته و نهادينه شده براي پايان ازدواج است و ازدواج ديگر به مفهوم صـرف كـردن ةتبـديل طـالق بـه مـسئل شناسان به اعتقاد جامعه .تمام زندگي با يك شخص نيست

963 شناختي طالق تبيين جامعه

ة مستلزم تبديل شدن از يك گرفتاري خصوصي و شخصي، بـه يـك مـسئل ،اجتماعي شـود كـه از اجتماعي مطـرح مـي ةان مسئل عام ساخت اجتماعي است و زماني به عنو

ديگر طالق ،لحاظ امروزه بدين .متعارف گردد حد معيني خارج شده و فراواني آن غير ة نحـو بـر تنهـا اي است كـه نـه بلكه يك فرآيند چند مرحله ؛ يك مشكل فردي نيست

سـازد، بلكه لطمات شديدي نيز بر جامعه وارد مي؛گذارد ارتباط افراد خانواده تأثير مي لطماتي كه درنهايت كل پيكر جامعه را دستخوش تشنج و مشكالت جـدي، عميـق و

. كند ناپذيري مي جبران

طالق عللشناختي تبيين جامعه. 2

از وضعيت خانواده، چگونگي روابـط بـين اعـضاي خـانواده و انحـالل و فروپاشـي آن معلـول ، ديگـر از سـوي سو بازتاب شرايط اجتماعي، فرهنگي و اقتصادي اسـت و يك

به دليل خـصلت .باشد و كيفيت و چگونگي آن مي ) سطح خرد (عوامل دروني خانواده ها و رويكردهاي متعدد تبيين كننده، چـارچوب طالق و تكثر نظريه ةبعدي پديد چند

نظريه جهـت تبيـين دارد و چند شناختي جامعهنظري انتخابي اين نوشتار، رويكردي .گردد طالق طرح ميمسئلةر ايران دفضاي كنوني جامعة

)گرايي غرب ( نوسازيةظري ن.2-1ق اين نظريه، كشورهاي پيراموني در فرآينـد نوسـازي دچـار تغييـرات فرهنگـي بمطادر فرآيند نوسازي، انشقاق، گسـستگي . شوند كه متأثر از گذار از نظم سنتي است مي

افـراد ،در اين شرايط . دآي وجود مي ه اجتماع سنتي ب ةبست و تضعيف در بين عوامل هم د و منفعـت فـردي و رسند كه به دنبال حداكثر سو هايي مجزا به نظر مي ت اتم رصو به

يابـد و تغييـر يعني منافع شخصي بر مصالح جمعي اولويت مـي ؛شخصي خود هستند گرايـي و فردگرايـي هاي افراد در جهت استيالي سكوالريسم، مادي ها و ارزش در ايده

وجـود ةكننـد تواند مخـل نظـم اجتمـاعي و تـضعيف مي ، اين شرايط .گيرد صورت مي زمان با ايـن هم. گرايانه براي هر جامعه باشد هاي جمع گيري ضروري حداقلي از جهت

فـضاي ،در نتيجـه . گيـرد تحوالت نوعي گذار و نابساماني در نهاد خانواده صورت مـي ةنهادمحور بـه رابطـ از حالت ،سوي فردمحوري و ازدواج محوري به خانوادهفرهنگي از

خانواده در تغييرات ساختاري و فرهنگي و در گـذر جامعـه از نمايد و محور تغيير مي

زن و خانواده،هاي راهبردي كتاب انديشه 964

در ايـن مـسير ،شـود گيـري مـي دچـار تغييـرات چـشم ،نظم سنتي به نظـم مـدرن ،هـاي اجتمـاعي بـا شـرايط در حـال تغييـر ناهماهنگي و عدم سازگاري فرد و نظـام

در همـين راسـتا، . شود نهاد خانواده ميةاعي متعددي در حيط ساز مسائل اجتم زمينهبررسي مل و أت قابل ، اجتماعي و نتايج مترتب بر آن ةعنوان يك مسئل طالق به افزايش

شـود كـه اجتمـاعي مـي ة زماني يك پديده تبـديل بـه مـسئل ،به اعتقاد لوزيك .استـ بودهزايي متضمن شرايط مشكل راي بخـش قابـل و در خود حاوي رنـج و محنتـي ب ).23-25، 1383لوزيك، (توجهي از مردم باشد

ها ارزش نظرية تضاد .2-2در جوامعي كه در حال انتقال از وضع اجتماعي و اقتصادي خاص به وضـع و شـرايط

تـصادم نـوگرايي و پايبنـدي بـه ةآيـد كـه نتيجـ ديگري هستند، مشكالتي پديد مي برزخـي و حـساس، ةدر اين مرحل . ستها بين نسل تخاصمهاي ديرين و تشديد سنت

تغييـر وضـع و موضـع ،هاي اجتماعي بيش از هـر چيـز ديگـر عناصر اخالقي و ارزش عناصـر نـوين و مقبـول ةارزش ديـروز، در محـدود بسياري از موضوعات بي . دهند مي

هـاي از قلمـرو ارزش ،نهنـد و بـسياري از عناصـر مطلـوب اجتمـاعي امروزي پاي مي ها جايي ارزش ههر چقدر اين تحول سريع باشد، تضاد و جاب . شوند اجتماعي خارج مي

نيروهاي حاكم بر جامعه جاي خـود را بـه ،در چنين شرايطي . گيرتر خواهد بود چشم بازتـاب .گـردد هاي جامعه دستخوش آشوب مي سپارند و نظام ارزش نيروهاي تازه مي

ولـي از آنجـا كـه ،ده نمـود هاي خانواده مـشاه توان در نظام ارزش اين وضعيت را مي هاي تكنولوژي يكسان نيست، سرعت حركت هر فرهنگ با حركت اقتصادي و نوآوري

تواننـد گيرنـد، نمـي هايي كه در معرض چنين تحوالت سريع اجتماعي قرار مـي نسل در .هاي همانند آن داشته باشند پسندي براي وظيفه، فداكاري و ارزش همعيارهاي هم

درون خـانواده ايجـاد مـي شـود و نابـساماني خـانواده و طـالق كشمكش ،اين احوال ).281، ص1374 مساواتي،(افزايش مي يابد

چه آنچـه ،هاي رفتاري بسياري از مسائل اجتماعي و ناهنجاري ة ايران، ريش ةدر جامع هـا و اقـشار اجتمـاعي هـا، جريـان در سطوح فردي است و چه آنچـه در رفتـار گـروه

بـه . هاسـت گونگي نظام ارزش لت عدم تعين و سيال بودن و طيف باشد ناشي از حا مي بايـد ،ها را بيش از آنكه هنجارشكني بنـاميم بسياري از ناهنجاري ة دامن ،همين دليل

965 شناختي طالق تبيين جامعه

هاي توافق نشده اين است كه منظور از هنجاريابي . ناميد »هاي توافق نشده هنجاريابي«اي را برگزيده و به نحوي هاي ويژه افراد بيش از آنكه هنجارشكني كرده باشند، هنجار

ولي اين هنجارها مورد توافق و داراي بـار معنـايي يكـساني ،اند هنجارمند عمل نموده هـاي تعـامالت ايـن كنـشگران نبـوده اسـت و از منظـر آن براي مخاطبان يـا طـرف

اي از ايـن پاره. شود كه كنشگر هنجارشكني كرده است اين تصور ايجاد مي ،مخاطباننحـو كـه بـه ، يك مجموعه هنجارهـا ة پيوست هم به ةها از طريق فروپاشي حلق ايينارس

پـذيري اي ديگـر از جامعـه انـد، ايجـاد شـده و پـاره اي داشته مكمل كاركردهاي ويژه .)45ص ،1380حاضري،(اند ها ناشي شده و معنايي ارزش ناموزون و تعارض مفهومي

تمتـع آنـي، ،1طلبـي لـذت يك جامعـه بـر هاي اساسي ها، ارزش بحران ارزش ةدر هنگام ها صـرفاً بـه و ابزارگرايي استوارند و انسان 3گرايي ، ماده2گرايي فردي، سودگرايي مصلحت

ارتباطات انـساني نيـز از حتي، آورند و انديشند و مصالح خويشتن را در نظر مي تمتع مي شـود و صـرفاً در راه مـي ها از بعد معنوي تهـي روابط انسان . پذيرند اين شرايط تأثير مي

اند و به محض آنكه پذير و شكننده بسيار سست و آسيب ،اين نوع روابط . التذاذ آني است هـا از درون تهـي مصلحت ديگري روي نمايد يا بر اثر مرور زمان يا عوامل ديگـر، رابطـه

شكند، در اين شرايط روابـط زوجيـت نيـز از ايـن قاعـده هاي مختلف مي شده و به بهانه ). هفت،1376 ساروخاني،( روز افزايش خواهد يافت مستثني نبوده و آمار طالق روزبه

بروس كوئن معتقد است اين يك واقعيت است كه ميزان طالق در جوامع نـوين زيـاد گيـرد تـا از هـاي متغيـر مـا سرچـشمه مـي اين وضعيت از جامعه و ارزش . شده است

از انـواع كاركردهـاي ،امروزه. د اجتماعي عنوان يك نها به ،گسيختگي و تباهي خانواده ها و خـدمات خانواده در گذشته كاسته شده است و زن و شوهر براي تأمين نيازمندي

هـم در يـك محـيط آن ،خانواده متكي نيـستند و گسـست پيونـد زناشـويي خود به .)133 ،1370كوئن، (زناشويي ننگ نيست

داند را در افزايش طالق مؤثر مي هاي مذهبي و ديني اهش پايبندي به ارزش ك4اودريبـه نظـر او . كنـد عنوان عاملي در راه جلوگيري از طالق اشـاره مـي و به نقش دين به

1. Hedonism

2. Utilitarianism 3. Materialism 4. Udry

زن و خانواده،هاي راهبردي كتاب انديشه 966

كه چنين ايماني آورند تا آنان افرادي كه ايمان مذهبي دارند، كمتر به طالق روي مي ،ها ارزشهاي مذهبي در اكثريت افراد و تغيير با تضعيف ايمان و عدم پايبندي . ندارند

.)p.، 1971، Udry. R 456(ميزان طالق در جامعه افزايش مي يابد

تئوري آنومي .2-3 بـه مفهـوم فقـدان اجمـاع در مـورد اهـداف اجتمـاعي، 1شناسان، آنومي از ديدگاه جامعه

اين حالت منجر به محو و غيبت . جامعه است يانتظارات جمعي و الگوي رفتار براي اعضا شـود و جامعـه كنتـرل اجتمـاعي خـود را از دسـت اخالقي مي ةضابطتدريجي آتوريته و

هـا دچـار هنگامي كه جامعه در حال گذار و دگرگـوني اسـت، بـسياري از انـسان .دهد مي. ارزش مي شـود اهميت و كم هاي جامعه، براي آنها بي شوند و قواعد و ارزش سرگرداني مي . ز، هنوز در جامعه جا نيفتاده اسـت هاي جديد و منطبق با شرايط ني ارزش ،از سوي ديگر

هـن و برخـي از سـاخت در اين جامعه برخي از ساخت ك . جامعه دو ساخت دارد ،در واقع رهـا و آنـومي، از هـم پاشـيدگي هنجا )128، ص 1376سـاروخاني، (كنند نوين تبعيت مي

از آنجـا كـه طبعـاً حد و حصر ايجاد مي شـود و كند كه آرزوهاي بي وضعيتي را ايجاد مي نتيجه وضـعيت نارضـايتي اجتمـاعي پديـد حد نمي توانند ارضا شوند، در اين آرزوهاي بي

آيد كه در جريان اقـدامات منفـي اجتمـاعي نظيـر طـالق، خودكـشي و غيـره ظـاهر مي ).18، ص1378 پور، رفيع (شود، كه از نظر آماري قابل سنجش است مي

بحران وجدان جمعي نظرية .2-4

. هاي جامعـه اسـت هاي تحقق اهداف و ارزش ترين ضمانت هموجدان جمعي يكي از م توانند هنجارهاي جامعه را تحقيـر كننـد، امـا در برابـر وجـدان شخص يا اشخاص مي

هر چقدر وجدان جمعي قوي باشد، ،به اعتقاد دوركيم . جمعي جز اطاعت راهي ندارند جمعـي، بـا ضـعيف شـدن وجـدان . خشم عمومي در مقابل هنجارشكني حادتر است

عنـوان طلقـه را بـه ،افراد م يابد و جامعـه هاي منفي منتسب به طالق كاهش مي ارزشبـه . شـود ترتيب بر ميزان طالق افـزوده مـي كند و بدين مطرودين اجتماعي تلقي نمي

دانـد، رواج آن را نيـز اي عادي و طبيعي مي اي كه طالق را پديده جامعه ،عبارت ديگر كـه طـالق منفـور، زشـت و ضـد ارزش محـسوب موجب خواهد شد، بـرعكس آنجـا

1. Anomy

967 شناختي طالق تبيين جامعه

كنـوني ةطالق و تعدد آن در جامع . شود شود، خواه ناخواه از كميت آن كاسته مي ميكاهـد و بـه تبـع كنـد كـه از قـبح آن مـي نوعي تساهل را نـسبت بـه آن ايجـاد مـي

ــسان ــين مـــشكل آن،انـ ــا اولـ ــورد بـ ــا در برخـ ــي،هـ ــه طـــالق مـ ــشند بـ انديـ

در قرن حاضر ايـن گـرايش وجـود دارد كـه ،ز سوي ديگر ا )89،ص1376،ساروخاني(اي اجتماعي بدانند، آن را امري حقوقي تلقي كننـد، ايـن طالق را بيش از آنكه پديده

.تواند موجب افزايش آمار طالق شود نگرش مي

)مشكالت اقتصادي ( كانگر نظرية.2-5

از ؛هـا دارد اري بر خـانواده هاي سخت اقتصادي در جامعه نتايج زيانب دوران، 1به نظر كانگر محروميـت اقتـصادي . سـاماني آن اسـت آنها، احتمال وقوع گسيختگي خانواده و بي ةجمل

مـشكالت . دهـد سوي طالق سوق مـي دهد و آنها را به تعامالت مثبت زوجين را كاهش مي اقتصادي در بين زوجيني كه منافع خانوادگي آنها براي بقاي زنـدگي در سـطح اسـتاندارد

،هـا كنـد و مـردان در ايـن خـانواده ثبات مـي باشد، زندگي زناشويي آنها را بي ناسب نمي مكـاهش درآمـدها و تـورم در ). Conger & Elder. 1900 :646 (بيشتر تعامل منفي دارنـد

رغـم آنكـه هنـوز ها و ستيز در داخل خانواده شده است و علـي ايران، موجب افزايش تنش . جامعـه وجـود دارد، امـا ميـزان آن رو بـه افـزايش اسـت نگرش منفي نسبت به طالق در

. نرمالي بين درآمد و هزينه برقرار نكرده اسـت ةاي است كه هيچ رابط جامعه ةطالق، نتيج تعـديل اقتـصادي ة برنام،شود و از سوي ديگر داده مي مانور تجمل در جامعه سر ،يياز سو

ت گرديده و معضالت اقتصادي منجـر شود كه موجب شكاف بين مطالبات و امكانا ارائه مي تعديل ساختاري از طريق تورم فزاينـده ةرسد برنام به نظر مي . به افزايش طالق شده است

گـسيختگي و طـالق را مـدت، اثـر ازهـم بر اينكـه در كوتـاه و گسترش و تعميق فقر، عالوه تـر اسـت و عميقگذارد كه بسيار در بلند مدت آثاري بر نهاد خانواده مي گذارد، جاي مي بر

).163، ص1380بابايي،( باشد بيشتر مترتب بر فرزندان مي

2اي و ارزشي تغيير ايدهةنظري .2-6هـا و تغييـرات هـا و نگـرش اي بر ماهيت نـو و ابـداعي بـودن ايـده رويكرد تغيير ايده

1. Conger 2. Ideational Change

زن و خانواده،هاي راهبردي كتاب انديشه 968

هـاي بنابراين، در بيان ايـن نظريـه اغلـب از واژه . فرهنگي و ارزشي جامعه تأكيد دارد در چـارچوب .شود استفاده مي » نوآوري ةاشاع «و ) 1381و مير، لوكاس (»سازانه دهاي«

بـر ) 1982 (1هـاي آن، كالـدول اين نظريه و براي تبيـين تحـوالت خـانواده و مؤلفـه و اي و گسترش آنها از طريق آموزش عمـومي هسته ةاي شدن عاطفي و خانواد هستههاي غربي در ساير جوامع، رونالد لستهاق شها و ارز هاي جمعي و گسترش ايده رسانه

سكوالر، تغييرات بنيادي در مفهوم معنايي و افزايش فردگرايي بر تغيير نظام ) 1983( خارج از زناشويي، آزادي جنسي، طالق، فرزندآوري خـارج از زندگيازدواج، گسترش

اي غربي، باربـارا در كشورهاي اروپاي غربي و سرايت آن به خارج از اروپ ... زناشويي و هـاي ارزشـي جوامـع آسـيايي، بر تغييرات سريع در نظـام ) 2005(منچ و همكارانش

ها و ديناميك اجتماعي اشاره نمـوده رفتاري، تغيير ايده بر نوآوري ) 2001(كاسترلين انـد گرايـي توسـعه تأكيـد نمـوده بر آرمـان ) 2004 و 2001(و همكارانش 2و تورنتون

در بحـث تبيـين تغييـرات ،هاي اخيـر در سال آنها ).1386 اران،صادقي و همك : ك.ر(ـ اي را مطرح كرده آليسم توسعه گرايي يا ايده تئوري آرمان خانواده، معتقدنـد كـه د و ان

، در واقـع ،ايـن رويكـرد . دهـد اين رويكرد تبيين خوبي از تحوالت خـانواده ارائـه مـي براسـاس ايـن .يـرات خـانواده اسـت اي تبيين تغي دو بعد ساختاري و ايدهةدربرگيرند

ديدگاه نوعي جريان تغيير و تحول در سطح فردي و اجتماعي در حال وقوع است كه سرعت اين تغييرات نيـز در . خطي نيست و بسته به جوامع مختلف، متفاوت است تك

اي نـوعي خـوانش تحـوالت پارادايم توسـعه ،در حقيقت . جوامع مختلف متفاوت است اي اسـت كـه اي، بـسته آليـسم توسـعه ديدگاه ايده ،از سوي ديگر .استجوامع از پهلو به بيـان ديگـر، . كند هاست كه زندگي خوب را شناسايي مي اي از ايده حاوي مجموعه

هاي انساني، چارچوبي تبييني اي از معاني براي ارزيابي اشكال متنوع سازمان مجموعهأثر از الگوهاي اجتماعي گونـاگون كه هم مت ،غربي ةبراي شناخت زندگي خوب خانواد و نهايتاً عبـاراتي در مـورد حقـوق بنيـادين موجـود ،است و هم بر آن تاثيرگذار است

ةاي داللت بـر آن دارد كـه مـدل زنـدگي خـانواد مدل توسعه . باشد انساني منفرد مي ارتباط پيدا كرده و زندگي اجتماعي، اقتصادي و خانوادگي غربـي ه توسع ةغربي با ايد

آل جوامـع در اوج پيشرفت و توسعه است و از اين نظر، الگوي زندگي غربـي بـه ايـده

1. Caldwell

2. Thoronton

969 شناختي طالق تبيين جامعه

زيـرا ؛ويژه در ايجاد توسعة اقتصادي بسيار مؤثرنـد به ،ها اين ايده . ديگر مبدل شده است جوي آموزش، تكنولـوژي، صـنعت و اسـتانداردهاي و شماري در جست ها و افراد بي دولت

تأثير زيادي ،ها ون بر اين باور است كه انتشار جهاني اين ايده تورنت. باالتر زندگي هستند ) Jayakody and et al, 2007: 8( در تغييرات خانواده در سطح جهان داشته است

: اي حداقل بر پاية چهار قضيه استوار است آليسم توسعه ايدهوادة خـان ،دوم اينكـه . يـافتني اسـت اي خـوب و دسـت جامعة مدرن جامعه ،اول اينكه

خانوادة مـدرن ،ايدة سوم اين است كه . يافتني است مدرن، يك خانوادة خوب و دست افـراد آزاد و برابرنـد و ،ههم علت و هم نتيجة جامعة مدرن است و ايدة چهـارم اينكـ

ها دربردارنـدة ايـن با توجه به اينكه اين ايده . روابط اجتماعي، مبتني بر رضايت است ترين است، جامعه، مذهب و الگوهاي خـانوادة آن يافته عهتفكرند كه فرهنگ غرب توس

اي بـراي آليـسم توسـعه عناصـر ايـده ،بنـابراين . نسبت بـه ديگـر جوامـع برتـر اسـت خوبي تثبيت شده و قابل دسترسي اسـت ها، رفتار و عقايد خانواده به برانگيزاندن ايده

)Thoronton, 2001 .(ات خـانواده را در جوامـع توانـد تغييـر خوبي مي اين پارادايم بهمختلف مورد بررسي و ارزيابي قرار دهـد و اينكـه اساسـاً افـراد جوامـع مختلـف چـه

بينند و چگونه براساس آن درصدد تغيير نهاد خانواده آل مي عناصري را به عنوان ايده ةهـا و هنجارهـاي خـانواد اي و اينكـه ارزش آليسم توسـعه گسترش مدل ايده .هستند

چندين قرن اسـت كـه . گيرد هاي متعددي صورت مي د، از طريق مكانيسم غربي بهترن دهنـد و مقـاالت آنهـا در سراسـر ها را آموزش و ترويج مي پژوهشگران غربي اين ايده

هـاي جمعـي و رسانه در بسياري از مناطق دنيا، آموزش عمومي . شود جهان توزيع مي . انـد غربـي تـأثير داشـته ةانوادهاي جديد پيرامون توسعه و اشكال خ در گسترش ايده

هاي ايده. اند هاي نو تأثير بسزايي داشته صنعتي شدن و شهرنشيني نيز در انتقال ايده ـ غربـي همـواره ةتوسعه و برتري الگوي خـانواد هـاي هـا و سـازمان وسـيلة جنـبش هببرخي از پژوهشگران بر نقش مسيحيت در گـسترش . اند اجتماعي ترويج و تبليغ شده

جنبش دموكراسـي سياسـي يـك عامـل ديگـر . هاي جديد در آفريقا تأكيد دارند ايدهماركسيسم و سوسياليسم نيز . هاي آزادي و برابري بوده است آل ترويج و گسترش ايده

توسعه و تعريف يك جهان تازه بر مبنـاي هنجارهـاي اجتمـاعي و ةدر گسترش نظري مان ملــل متحــد و ديگــر نقــش ســاز. خــانوادگي جديــد تــأثير زيــادي داشــته اســت

هـاي و نـژادي، جنـبش هـاي برابـري قـومي جنـبش (هاي حكومتي و مـدني سازمان

زن و خانواده،هاي راهبردي كتاب انديشه 970

نيز در خلق، تـرويج و گـسترش يـك ...) المللي تنظيم خانواده و فمينيستي، جنبش بين فـردي و اجتمـاعي، آزادي و برابـري و ةهـاي آن توسـع كـه مشخـصه ،فرهنگ جهـاني

.)1387همكاران، و صادقي:ك.ر (باشد قابل توجه مي غربي است،ةهنجارهاي خانوادوي، تغييـر دنيـاگر هاي فردي و اجتمـاعي، سـكوالريزم و نفوذ مدرنيته با گسترش آزادي

هاي فردگرايانه، تنوع روزافزون سبك زندگي و تـاثيرات هاي اجتماعي، تفوق ارزش ارزشديشه به فاصله گـرفتن بيـشتر هاي فكر و ان تصورات و شيوه ها، ناهمگون بر عادات، ارزش

خـانواده نيـز از فراينـد . افراد از كدهاي رفتاري مبتني بر مذهب و تعهد انجاميده اسـت بازانديشانة روند مدرنيته مستثنا نبوده و الگوي خانوادة سنتي و متعارف با اولويت حفـظ

ديـشه هاي جنسيتي با هجـوم ان نقش. هاي جدي مواجه شده است نهاد خانواده با چالش هاي جا گرديده و تضادهاي جنسيتي در خانواده، با شكستن مرز تفاوت طلبي جابه برابري

حقوقي منبعث از تكوين متفاوت زن و مرد، بـه فـردي شـدن بيـشتر افـراد در خـانواده، .عاطفي آن انجاميده است روابط رفتن دست و از خانواده شدن اي ذره

اجتماعي هاي در حمايت شكل صورت تغيير به يراني،ا در خانوادة روند رو به رشد نوگرايي عمـومي، حـوزة در زنـان حـضور افـزايش ارتباطي، هاي شبكه خانواده، دسترسي به انواع

هـاي نگـرش در هـا،تغيير خـانواده مـذهبي باورهـاي شـدن رنـگ كـم فرزندآوري، كاهش از اسـتفاده افـزايش ميـزان هـا، خـانواده فراغـت اوقـات گـذران شيوة در تغيير جنسيتي،

از جديـدي هـاي شـكل آمـدن وجـود بـه پـسران، و دختـران ارتباطات در ها، تغيير رسانه توانـد بـه تغييـر كه مـي باشد مي... و ها خانواده عاطفي حيات در چگونگي ها،تغيير خانواده .طالق ختم شود و افزايش ها خانواده اجتماعي و فرهنگي سرماية فرسايش يا شكل

اين دشـواري . برد سر مي اي دشوار از حيات خود به در مرحله ،ر ايران خانواده د اكنون در ازدواج و تنظيم مناسـبات ، خانواده ةكنند از آنجاست كه هنجارهاي قديمي تنظيم

ةعرصـ هـاي نوپديـد در رويـه ،گـو نيـستند و از سـوي ديگـر خويشاوندي ديگر پاسخ بخش در به توليد هنجارهاي انتظام اند كه نشده نهادينهچنان مناسبات خانواده نيز آن

بـه كـشش در عـين حـال هـا و در حفـظ سـنت ،اين سـردرگمي . جامعه منجر شوند بـين نظـام خـانواده و نظـام عمـومي ةو در رابطـ به نوعي بحران در خانواده ،گرايينو

.جامعه تبديل شده است، هـاي اخيـر رسد با عنايت به تغييرات فرهنگي اجتمـاعي دهـه به نظر مي ،مجموع در

ــة ــدهنظري ــا رويكــرد اي و ارزشــي تغييــر اي ــران ب در تحليــل و تبيــين طــالق در اي

971 شناختي طالق تبيين جامعه

همـين راسـتا باشد و اميد اسـت تحقيقـات پيمايـشي در تر مي شناسي مناسب جامعهاي و نگرشـي در با لحاظ تغييرات ايدهة پژوهشي اري در حوزگذ و سياست انجام گيرد

ةهـاي خـانواد هاي خانواده و تبيين شاخص ارزش يهاي احيا بررسي راه بين جوانان، هـاي ايـن نهـاد مهـم كـارويژه هاي دين مبين اسالم و ارتقاي از منظر بايسته مطلوب

ــ اسـالمي ، تـدوين الگـوي خـانوادة انجام گيـرد هاي اسالمي اجتماعي براساس آموزه رويكـرد مبـاني مسائل خانواده بـا ةبه حوز ايجاد نگاه استراتژيك و سيستمي ايراني و از سـوي .طلبـد است كه همت حوزه و دانشگاه را مـي راهبرد اساسي ديگري اسالمي

محـور با عنايت به اصل مهم تقدس خانواده در قانون اساسـي و شـعار خـانواده ،ديگر از اي باشـد كـه بخـشي گونـه هاي اجتماعي و اقتصادي كشور بايد بـه برنامه پيشرفت،

ي حضور افزايش و با دهد قرار خانواده راستاي توجه و نفع در را توان فرد و زمان كمـ رسـاند و مستقيم به تقويـت نهـاد خـانواده يـاري غير طور به خانواده، در فرد كيفي و

تغييـر ارزشـي بـا مـديريت ة قبل از بحراني شدن نهاد خانواده به واسـط ترتيب، بدينخانواده، از سـرريز شـدن ة سيب هرچه بيشتر حوز آهوشمند اجتماعي و پيشگيري از

.هاي اجتماعي جلوگيري نمايد ها به ساير حوزه سيباين آ

آمارهاي طالق. 3 صـعودي روندي كامالً 1380يعني از سال ، )1388-1380( سوم ةروند طالق در ده

. در هزار در كل كشور افزايش يافته اسـت 71/1 به 95/0طوري كه از به ؛داشته است در 88/0 بـه 41/0از ( مناطق روستايي به بيش از دو برابـر همچنين، ميزان طالق در

صـعود كـرده ) در هزار 09/2 به 01/1از (برابر نزديك به دو ،و در مناطق شهري ) هزار .)1390 كالنتري،:ك.ر( است

ـ روند نرخ طالق در كل كشور به تفكيك مناطق شهري و روستايي1نمودار

).1390كالنتري،: ك.ر(.جمعيتي ر آمار و اطالعاتكشور، دفت احوال ثبت سازمان-خذأم

زن و خانواده،هاي راهبردي كتاب انديشه 972

ساز طالق عوامل زمينهها و بسته هم . 4

مطالعات داخلي.4-1اي از مطالعات داخلـي در موضـوع طـالق ة گسترده با عنايت به مجموع ،در اين مجال

اقتـصادي، ،جتمـاعي ا ــ ثر بر طالق را در چند بخش شـامل علـل فرهنگـي ؤعوامل م اي از تحقيقـات بندي نموده و نمونه جنسي و فيزيولوژيكي رده شناختي، نروا اخالقي،

.شماريم استنادي را برمي

اجتماعيـ عوامل فرهنگي.4-1-1 ازدواج، نـوع ت سطح فكري و آگاهي زوجـين، انگيـزة اختالف تحصيالت زوجين، تفاو

آشـنايي زوجـين، ة، نحـو )عـدم اسـتقالل در انتخـاب شـريك زنـدگي ( همسرگزينيهـاي خصوصيات همسر قبل از ازدواج، شناخت ناكافي خـانواده شناخت كم نسبت به

پيش از ازدواج، نظر مثبت زوجين نسبت به يكديگر، ضعف در آگاهي از نقش زوجين تفاوتي نسبت به طالق حمايت خانواده از طالق فرد يا بي فرد نسبت به طالق، خانوادة

ود طالق در ميـان بـستگان، بـرآورده نـشدن فرد، تصور مثبت از پيامدهاي طالق، وج نان در امور زندگي، اختالف دربارة انتظارات از نقش همسري، عدم مشورت مردان با ز

محل سكونت، وجود اختالفات عقيدتي و مذهبي، پايبنـد نبـودن همـسر بـه مـسائل ديني، توجه بيش از حد همسر به فرزندان، تفاوت هاي قوميتي زوجين، زنداني بودن

گذران اوقات فراغـت، اخـتالف در فرزنـدپروري، ازدواج ةمرد، تفاوت با همسر در نحو مستقيم وابستگان و اطرافيان و دوسـتان در زنـدگي، تحميلي، دخالت مستقيم و غير

اسـتفاده از مـواد و ي زياد زوجين، تعـداد فرزنـدان، سوء سن پايين ازدواج، تفاوت سن علـي ) 1383 (جهـاني سـرو خاني مهدي لعاتخشونت خانوادگي در مطا ارتكاب جرم،

، )1382( ، شـعباني )1383(، قطبـي و ديگـران )1386( ، بهرامـي )1374( اسماعيلي زاده ، فاتحي )1380( اصفهاني نژاد ، باقريان )1375( ، جليليان )1383 (يجعفر طباطباي

، )1378 (، مـددي )1374 (پنـاه ، رحمـان )1389 (ديگـران و غيـاثي ، خياط )1384( . بررسي شده است) 1381 (ملتفت ،)1358 (تهراني ، كريمي)1385 (شكركن

عوامل اقتصادي.4-1-1شـرايط اقتـصادي ،توان به مواردي چون ساز طالق مي اقتصادي زمينه از جمله عوامل

973 شناختي طالق تبيين جامعه

تـورم، ،مـالي گراني، ناتواني ،بودن درآمدهاي خانوار اختالف طبقاتي، پايين نامناسب، شوهر، كاهش قدرت خريد، كاهش رفـاه، كاري شغل، بي ادند دست از فقر اقتصادي، هاي پايين بر دهك آنثير أ زندگي و پايين آمدن استاندارد زندگي و ت ةباال رفتن هزين

ين مـرد، يدرآمدي، اشتغال زنان در خارج از منزل، عـدم پرداخـت نفقـه، مـشاغل پـا ور مـالي مشخص نبودن شغل زوج، عدم رضـايت از شـغل همـسر، عـدم مـديريت امـ

كـه ،خانواده، عدم حمايت اقتصادي والدين، عدم تأمين معاش خانواده از سوي شوهر ، زرگــر و)1374( اســماعيلي ، علــي)1386( ، كــاملي)1372( گلــشن در تحقيقــات

ــشاط ــت ن ــاران )1386( دوس ــي و همك ــايي)1386( زاده ، داداش)1383( ، قطب ، باب يي، جعفـر طباطبـا )1383 (يرزاد، شـ )1382 (، شعباني )1372( ، سيف الهي )1380( . اشاره شده است، نام برد) 1385 (شكركن و) 1383(

عوامل اخالقي.4-1-3فساد اخالق زن يا شوهر، عدم توافق اخالقي، سوء معاشـرت و سـوء رفتـار، اعمـال منافي عفت، عدم توافق اخالقي، رها كردن زندگي خانوادگي، ترك خـانواده، عـدم

گـري، انحرافـات گـساري، الابـالي راني، اعتيـاد، مـي ، هوس پذيري مردان مسئوليتاخالقي زن، عدم توافق و سازگاري زوجـين، فحاشـي، بـدبيني نـسبت بـه شـوهر،

اخالق و رفتار زوجـين، عـدم اعتمـاد زوجـين بـه بدبيني شوهر نسبت به زن، سوء اد زوجين به هم، اعمال خشونت فيزيكي به همسر، عدم اعتمـ احترامي يكديگر، بي

زوج به همسر، خودخواهي همسر، عدم توافـق اخالقـي بـين زن و شـوهر، مـشكل مندي زناشويي، ضـعف در كـارايي خـانواده، زوجين در حل مسئله، كاهش رضايت

هـاي همـسري، هاي خانوادگي از زوجـين، ضـعف در ايفـاي نقـش كاهش حمايت .هاي واهي در ازدواج انگيزه

شناختي عوامل روان) 4-1-4هاي شخصيتي، فردي شامل عوامل ارثي و فيزيولوژيك، ويژگي و شناختي روانعوامل

وجـود اخـتالالت و توان بـه مي ،عواملاين ترين از مهم باشد كه ميرواني و مانند آن ، احـساس تنفـر و پايـان عـشق و هاي رواني در خانواده و زندگي زناشـويي ناهنجاري

ثبـات، و عصبي غير قابل تحمل، خلق بـي هاي رواني عالقة طرفين به يكديگر، ويژگي

زن و خانواده،هاي راهبردي كتاب انديشه 974

عصبي بودن همسر، دلواپسي مزمن و بدبيني مفرط همسر، احساس افسردگي، تـرس هـاي روحـي، وسـواس فكـري و پريشي، حـساسيت مرضي، تصورات پارانوئيدي، روان

عملــي، اضــطراب، خــصومت بــا يكــديگر، عــدم عالقــه، تفكــر غيرمعمــول و باورهــاي ، )1382 (فر فاطمه خدايي ، عليرضا ظهيرالدين كه در تحقيقات غيرمنطقي اشاره نمود

ــاران يوســفي و ــري،)1389 (همك ــتمي،)1386( جعف ــا خجــسته)1388 (رس ــر ،رض مه ..مطرح شده است)1387( و همكاران افشار،)1382(فر ظهيرالدين و خدايي،)1384(

عوامل جنسي.4-1-5 مرد، عدم تمكين زن، ضـعف وجود عادات جنسي ناپسند در مردان، انحرافات جنسي

عملكرد جنسي، كوتاهي در انجام وظايف زناشويي، عقيم بودن مرد يا زن، اختالف در ساليق جنسي، خيانت مرد به زن، خيانت زن به مرد، مراجعـه بـه مـشاورين مـرد در

فعاليـت ةطلبي جنـسي مـردان، مقايـس امور جنسي، عدم آراستگي جنسي زن، تنوع ديگر از طرق مختلف، عـدم تفـاهم جنـسي زن و مـرد، نـاتواني جنسي همسر با زنان

جنسي زن يا مرد، سردمزاجي جنسي زن يا مرد، ازدواج مجدد، چندزني بودن مـرد و جديـد و فـروتن از جمله عوامل جنسي هستند كـه در تحقيقـات ،وجود شخص ثالث

ــي ــت ،)1387( ميالنــ ــاران ،)1382( نيكوبخــ ــسروشاهي و همكــ ،)1382( خــ .ها اشاره شده است بدان )1386( فهيم ادهز داداش

عوامل فيزيولوژيك و محيطي) 4-1-6 زن يا مرد، زودرسـي ازدواج، محـل فرزندي، بيماري مستمر اختالف سني زوجين، بي

.تولد زوجين، شمار افراد خانواده، تعداد فرزندان زوجين

مطالعات خارج از كشور ) 4-2

:ند ازا از كشور عبارتتعدادي از مطالعات خارج درساز طالق عوامل زمينهبرخي از و فرهنگـي هـاي زمينـه نقـش طالق، با ارتباط در همكارانش و 1كالميجن مطالعة در

رهـايي و هنجارهـاي از زنـان طرفـداري .داده شـده اسـت نـشان برجـسته اقتصاديــري ــي براب ــه طلب ــور ب ــل ط ــه قاب ــزان اي مالحظ ــالق مي ــزايش را ط ــي اف ــد م ده

1. Kalmijn

975 شناختي طالق تبيين جامعه

(Kalmijn&Others,2004). ايشان را اعتقـادات آنهـا تنظـيم اد مذهبي كه رفتاره افرتـر تحـت افراد مذهبي .گيرند و ميزان طالق در آنها كم است ق مي كمتر طال ،كند مي

ليويـد .(Poortman and Kalmijn, 2002) زننـد شرايط خاصي، دست به طـالق مـي ترين حـد اشـويي در بـاال نيز معتقد است زماني احتمال فروپاشي زنـدگي زن ) 1995(

در جوامـع .هـايي داشـته باشـند روابـط بـديل فرصـت است كه زوجين براي توسـعة اي كننده ، كه نقش تعيين )زندگي مشترك پيش از ازدواج (زيستي صنعتي، پديدة زوج

مخصوصاً در بـين »زيستي زوج«.كند نيز در تشديد روند صعودي ميزان طالق ايفا مي و انـد است كه قبالً يك ازدواج ناموفق يا طالق را تجربـه كـرده كساني بيشتر متداول

در . حل براي مـشكالت زناشـويي اعتقـاد قـوي دارنـد عنوان يك راه اساساً به طالق به اي را قبل از ازدواج ندارنـد، كمتـر در معـرض كه چنين نگرش و تجربه كه آنان حالي

در جوامـع »زيـستي زوج«دي بنـابراين، بـا توجـه بـه رونـد صـعو . واقعة طالق هستند گيرتر طـالق نيـز بيني كرد كه اين جوامع، شاهد افزايش چشم توان پيش صنعتي، مي

). Thornton & Axinn، 1992( بودخواهند

پيامدهاي منفي طالق.5برخـي محققـان . تواند تاثيرات ناگواري بـر كودكـان برجـاي گـذارد طالق والدين مي

هـا پـس شود و مدت دكان، قبل از وقوع طالق آغاز مي معتقدند آثار منفي طالق بر كو مطالعـات مختلـف، تفـاوت آشـكار سـازگاري عـاطفي و . از طالق ادامه خواهد داشت

در .دهد را نشان مي )سالم(هاي هر دو والد اجتماعي فرزندان طالق و فرزندان خانواده و سازگاري كودكـان و ثير گذاشته أ والدين با فرزندان نيز ت مؤثرطالق بر ارتباط واقع،

حبيبي و ؛1386 ؛ يعقوبي، 1383نصر اصفهاني و همكاران، (برد نوجوانان را از بين مي اثرات نامطلوبي بر سالمت رواني و طالق .)1993فورهند و توماس و 1385ساجدي،

؛ 1383عنايتي بيـدگلي، (گذارد مطلقه بر جاي مي كودكان و نوجوانان و زنان آرامش اي زنجيره طالق والرستين، نظر از). 1385اردكاني، و بهجتي 1389 ي،شريفي درآمد

وندگرگـ را خـود قربانيـان زنـدگي هميـشه بـراي كـه است پيوسته هم به حوادث از كنـد، مـي دشوار كودكان براي را عاطفي روابط برقراري تنها نه والدين طالق. كند مي انجـام هـاي بررسـي بـه بنـا .كند مي مخدوش والدينشان با را آنها گذشتة روابط بلكه متفـاوتي روحـي حـاالت دچار گوناگون سنين در والدين طالق از پس كودكان شده،

زن و خانواده،هاي راهبردي كتاب انديشه 976

و تـرس خـشم، احـساس دچـار كودكـان والـدين، جدايي اول سال در مثالً شوند، ميد ــ نا دهكر ارشگز لملليا بين لعـة دين مطاـچن) 1369،106تايبر، (گردند مي افسردگي

نكادكو با مقايسه درقالـــط ناـــكدكو يـــشزمو آرفتـــپيشو ادتعدـــس اهـــكهمچنين، كودكان طالق به دليل آنكـه عمـدتاً توسـط . ست ا پايين سالميهاادهخانو

شـوند، بـا كـاهش اسـتانداردهاي سـطح زنـدگي مواجـه داري و حضانت مي مادر نگه پيامـدهاي آثـار و .گـردد هستند و طالق معموالً منجر به كاهش رفاه نسبي آنها مـي

طالق بر زنان نيـز وسـيع گـزارش شـده اسـت و در سـه حـوزة فـردي، خـانوادگي و ترين مشكالت زنـان پـس از مهمجمله از ) 1380محبي، (اجتماعي قابل تبيين است

پـذيرتر زنان آسيب نسبت به ساير زنان مطلقه :موارد اشاره كرد اين توان به مي ،طالق تحت فشارهاي روحي و رواني بسياري قـرار و )1388حفاريان و همكاران، (باشند مي

تـوان از ديگر پيامدهاي طالق بر زنان مطلقه، مـي ).1385فرزادفر و همكاران، (دارندنـصيري، (فـشار مـسائل مـالي ) 2005 1فوكودا و همكـاران (ت زندگي پايين يكيفبه

ـ نگرش اخالقي منفي ) 2007 ،2؛ بومن 1387؛ حكيم شوشتري، 1386 ان نسبت به زنانـزواي اجتمـاعي و ) 2008، 3؛ آمـاتو و چيـدل 1380،محبـي (مطلقه از سوي جامعه

و آسيب ديدن روابـط اجتمـاعي آنـان بـه تر شدن شبكة روابط اجتماعي آنها كوچكو همكـاران، ؛ رسـتمي 1382قطبي و همكاران، (دليل احساس عدم امنيت اجتماعي

؛ ريـاحي و همكـاران، 1384، كردتميني(گرايش به سمت مصرف مواد مخدر .)1388؛ 1389صادقي و همكاران، (در مقايسه با مردان مطلقه زنان بيشتر؛ افسردگي )1386

از جمله اعتيـاد ،هاي جسمي و روحي و شيوع اختالل ) 1382فر، ظهيرالدين و خدايي تامپسون (به مشروبات الكلي، خودكشي و ضعف قواي ذهني و رضايت كمتر از زندگي

طـالق .را نام برد )1384؛ ستوده و همكاران، 1382؛ اخوان تفتي، 2008 4و همكاران حسب تقسيم منابع پس از طـالق بـه كـاهش اسـتاندارد همچنين، در برخي موارد بر

افراد مطلقه مشكالت بيشتر بهداشتي و نرخ باالتر مـرگ و . شود زندگي زنان ختم مي

1. Fukuda et all 2. Bowman 3. Amato & cheadle 4. Thompson et all

977 شناختي طالق تبيين جامعه

حساس گناه، افسردگي و اضـطراب دهند و از ا مير را نسبت به افراد متأهل نشان مي طـالق را بـر خـانوادة گـسترده، يامـدها ي پ توان يم. برند روحي پس از طالق رنج مي

و افـزايش و بر ساختارهاى فرهنگى، اجتماعى و اقتـصادى ني قوان رييبر تغ همچنين، هاي اجتماعي و روند رو به رشد روابط فرازناشويي و حتي افزايش ها و آسيب بزهكاري

آن را ي كه هر نظام حكومت گردد ي طالق سبب م وعيش. گرفت پى زينروسپيگري نرخ از يـي زدا قـبح ي براييها نهي زماناًي بشناسد، احتي به رسمري فراگتي واقع كيعنوان به

جهت طالق يها از خانواده تي را به سمت حما ي اجتماع ني تأم يها استي س ابد،يآن ب و در رديـ گ ي متفـاوت پـ يور زنان را بـا نگـاه دهد، در الگوهاى مشاركت اجتماعى، حض

گـزاف يهـا نـه ي به تحمل هزازي اشتغال با فراخوان زنان به بازار كار ن ي كار و الگو نيقوانهـا نيـز كه هـر كـدام از ايـن رويـه دار را كاهش دهد از زنان مطلقة خانه يباني پشت يبرا .ليد طالق منتهي گرددتواند مجدداً به نوعي در چرخة مسائل اجتماعي به بازتو مي

پيشنهادها .6قبـل از ) 1: بنـدي كـرد كلي بخـش توان در سه مرحلة ر از طالق را مي نجا كه گذ آاز

نقاهت و نوسازي پس ) 3 ؛] حين طالق مرحلة[ انتقال و بازسازي ) 2 ؛جدايي و طالق هـاي توان راهبـرد نيز مي،لذا بر همين اساس ) 131ص ،1382اخوان تفتي، (از طالق

راهبرد مربوط به ازدواج و روابط زوجـين :كاهش طالق را معطوف به سه راهبرد اصلي : هاي پس از طالق مطرح نمود ، راهبرد حين طالق و راهبرد)قبل از طالق ( )قبل از طالق ( راهبرد مربوط به ازدواج و روابط زوجين .6-1 در همسرگزينيوجه به همسان همسري و ت اي اسالميه راهبرد احياي مالك -

اولين راهكار در اين زمينه، توجه و آگاهي دادن به نسل جوان نـسبت بـه پيامـدهاي هاي شديد و گوناگون فرهنگي و اجتماعي همسران اسـت؛ لـذا پيـشنهاد ناگوار تفاوت

هاي پيش از ازدواج جهت توافق سنجي زوجين اجباري گيري از مشاوره گردد بهره ميشناسـان و از سـوي روان و علمـي هاي توافق سنجي بومي سگردد و تالش شود مقيا

هـاي پـيش از ازدواج كه مشاوره قابل تأمل آنةنكت. طراحي گردد ايراني شناسان جامعههـاي شود كه كمتر بـه جنبـه اكثراً از سوي متخصصين روانشناسي و مشاوره ارائه مي

هـاي ست در دفاتر مشاوره نمايند؛ بنابراين الزم ا فرهنگي و اجتماعي زوجين توجه مي

زن و خانواده،هاي راهبردي كتاب انديشه 978

شناسـي از مـشاورين جامعـه ) چنانچه اين پيشنهاد عملي گردد (الزامي قبل از ازدواج . جهت توافق سنجي فرهنگي اجتماعي زوجين استفاده شود

متقاضيان ازدواج در آيندهآگاهي افزايش راهبرد - ،عمـومي آموزش اخالق و آيين زندگي خـانوادگي بـه دانـشجويان بـه عنـوان دروس

هاي تدريس حقوق و مسئوليت ،آموزان به دانش در خانواده هاي زندگي آموزش مهارت پيشنهاد دو واحد حقوق و اخالق در خـانواده ،ها همسران در قبال يكديگر در دانشگاه

و آزمايـشات مربـوط بـه سـالمت جـسمي كيد بـر أ ت،براي دروس عمومي در دانشگاه .جنسي قبل از ازدواج

كنوني از طريق آموزش آگاهي زوجينافزايش راهبرد -جـردي و وجـود مهمچنين، آگاهي زوجين از متفاوت بودن زندگي مشترك با زندگي

هاي متفاوت و نـه متعـارض در زنـدگي، تـصحيح تـصاوير القـا شـده از زنـدگي نقشهـاي صـحيح و كـافي در جهـت كـسب مشترك و روابط زوجين، در صورت آمـوزش

سـاز فروپاشـي و درنهايـت زا و زمينـه تواند از بروز عوامل تنش يهاي زندگي م مهارتهـاي بـين چنانچه وقوع تعارض و كـشمكش . مايدجدايي و طالق زوجين پيشگيري ن

اي در برخورد با مشكالت و حل آنهـا و ناپذير باشد، به خدمات مشاوره زوجين اجتناب ي از پيامدهاي طالق نيـز آگاه ،از سوي ديگر . شروع زندگي موفق و متفاوت نياز است

تواند منجر به كاهش نرخ طالق و بسياري با تغيير نگرش زوجين نسبت به طالق، مي زنـدگي از انجـا كـه . هاي رواني، اجتماعي و اقتـصادي مـرتبط بـا آن شـود از هزينه

لذا ، دليلي بر بسامان بودن روابط زناشويي نيست مشترك و در كنار هم بودن زوجين از .نمايد ضروري مي نيز جهت پيشگيري از طالق زوجين دسته از به اين ارائه آموزش

اي كـه زنـان از خـصوصيات شناسي اختالفي زن و مـرد بـه گونـه آموزش روان جمله . مند شوند مردان و مردان از خصوصيات زنان در جهت حسن معاشرت در زندگي بهره

نمـودن توقعـات و شـفاف ة آمـوزش نحـو ،هـاي ارتبـاطي بـه زوجـين آموزش مهارت مقابلـه بـا ة افـزايش آگـاهي زوجـين درمـورد نحـو ،انتظارات زوجين در برابر يكديگر

.مشكالت مختلف زندگي و مديريت و حل تعارض هاي ايفاي نقش زوجين راهبرد رفع موانع و بازدارنده- اي به زوجين و بيمة مهريه خدمات مشاورهة اختصاص بيمه به ارائ- هاي فصلي مردان كاري كاري و بي بية گسترش بيم- بهبود وضعيت معيشتي خانواده و نظام تأمين اجتماعي-

979 شناختي طالق تبيين جامعه

مشكالت جنسي زوجينويژة تأسيس كلينيك سالمت جنسي -مطالعـات ( عنوان رويكرد پيشگيرانه و آموزشي توانمندسازي زوجين به ة اجراي برنام -

.)و مقرون به صرفه استثر ؤها در بلندمدت بسيار م دهد اين برنامه نشان مي هاي توافقي ، حتي در طالقهاي خانواده الزام زوجين متقاضي طالق به استفاده از مشاوره-هاي مردم نهاد در موضوع حمايت از نهاد خانواده و پيـشگيري ن ا فعال نمودن سازم -

.همسر... اعتياد و، بيماري،هاي طالق به علت بيكاري از طالق در موارد دادخواست . خانواده در هنگام بروز اختالفاتةها به مراكز مشاور خانوادهةترويج فرهنگ مراجع - يسـاز نـه يزمصورت خاص به زنان بـه جهـت ايجـاد حقوق به آموزشپيشگيري از -

.نيتخاصمات زوج طالقةها در زمين تصحيح نگرشراهبرد .6-2

طـالق در درخواسـت دهد كه نگرش مثبت زوجين نسبت بـه نتايج تحقيق نشان مي رسـد الزم اسـت در ايـن زمينـه اقـدامات به نظر مـي ، بنابراين ؛طالق مؤثر بوده است

فرهنگي انجام شود و با تبيين پيامدهاي ناگوار طالق براي نسل جوان، آنهـا را از هـر تحمل زوجين، افزايش نـرخ ةكاهش آستان . بازداشت ،نوع اقدام عجوالنه در اين زمينه

كـه ميـزان زيـادي از ،هاي تـوافقي ويژه طالق به،عه و آسان بودن طالق طالق در جام ها را به خود اختصاص داده است، به كاهش قـبح طـالق و نگـرش غيـر منفـي طالق

تـر انجـام نسبت به طالق انجاميده كه ضروري است در اين زمينه نيز مطالعات عميق .)1389 محبي،( گيرد و راهكارهاي علمي ارائه گردد

راهبرد حين طالق .6-3 .كارگيري پليس خانواده جهت مداخالت قضايي خانواده به- در دست مرد به صورت درخواست داليـل مـتقن طالق ي حق قانون ات انجام اصالح -

جهت طالق زوجههاي طالق به موجب اعتياد همسر با فرض درستي ادعاي همـسر اولويت دادخواست -

.ه انجام آزمايشات ايدز و اعتيادمبني بر اعتياد و الزام همسر بـ هاي مشاوره در كنـار دادگـاه تأسيس واحد - هـاي گروهـي بـراي مـشاوره ةهـا و ارائ

مشابهشكالتهايي با م پرونده

زن و خانواده،هاي راهبردي كتاب انديشه 980

احتمـال شيمنظـور افـزا طـالق، بـه نـد ي شـدن فرآ ي و اخالقـ يمند قاعدهضرورت - . طالق بر فرزندانيامدهاي و كاستن از پيبازگشت به زندگ

ي در مورد سوء رفتار با زنان توسط مـردان و اجـرا شتري ب يي اجرا يها ضمانت جاديا - موردني در انيقاطع قوان

در مـسائل نيمورد والـد ي و ب هيرو ي از دخالت ب يري جلوگ ي الزم برا ني قوان بيتصو - نيزوجزناشويي

واده در و فصل مـسائل خـان حل ي الزم به محاكم خانواده برا يروي دادن امكانات و ن - اسرع وقت

ي بـا بررسـ ي بـه صـورت قـانون يار خواسـتگ زمـان ت به تعهدا ني متعهد كردن والد - . موضوعةكارشناسان

راهبرد پس از طالق .6-3 خـانواده هاي حمايت اقتـصادي از زنـان، يكي از اهرم نجا كه در جوامع اسالمي آاز . 1

طـالق، نظـام اسـالمي در فـرض فقـدان همـسر ناشـي از ،باشد و نيز همسر مي مبدأ .نها بكاهدآتواند در قالب تبعيض مثبت از بار فشارهاي اقتصادي مي

، آيـة بقـره سـورة (از جمله در حكم عده پـس از طـالق ،با دقت در احكام اسالمي . 2. يـه پـي بـرد آاخـالق و قـانون در ايـن نعمت، توان به چهارضلعي حكمت، مي )228تـوان در راسـتاي اختصاص اين مـدت زمـان مـي ترديد از حكمت الهي درخصوص بي

سازي نمودو با عنايـت بـه بازگشت به زندگي خانوادگي و اصالح رفتار زوجين ظرفيت نعمت بودن اين فرصـت، شـانس مجـدد زوجـين در سـازش و بازگـشت بـه زنـدگي

لحـاظ بـا نگـاه بـدين . درستي به زوجين رهنمـون گرديـد سوي نظام به زناشويي را از توان از ظرفيت نظام اسـالمي تربيتي و اخالقي اين حكم مي ةيق به فلسف مجدد و عم

. پس از طالق و اصالح بين زوجين كمال بهره را برد،در پيشگيري از طالق قطعي

:منابع .152-125،ص)3 (1،مطالعات زنان ،»پيامدهاي طالق در گذار از مراحل آن«. )1382 (مهناز اخوان تفتي، .1

فراوانــي نــسبي اخــتالالت طيــف دو قطبــي در متقاضــيان طــالق «). 1387 (ان و همكــارحميــد افــشار، .2هـاي جمعيـت آن بـا برخـي از ويژگـي ة شـهر اصـفهان و رابطـ ة خـانواد ةكننده به مراكز مشاور مراجعه .50-45،ص)11( 6 ،تحقيقات علوم رفتاري فصلنامة. »شناختي

981 شناختي طالق تبيين جامعه

.163 انتشارات كوير، ص ،اي اجتماعيه تعديل ساختاري و فقر و ناهنجاري ).1380 (بابايي، فاطمه .3

مقايسة ابعاد نارضايتي زناشويي زنان و مـردان متقاضـي طـالق شـهر «). 1380 ( زهرا ، اصفهاني نژاد باقريان .4 .شناسي و علوم تربيتي ، دانشگاه تربيت معلم، دانشكدة رواننامة كارشناسي ارشد پايان ،»اصفهان

وامل آموزشگاهي، فرهنگي و خانوادگي مـؤثر بـر پـايين بـودن بررسي ع «). 1382.( فاطمه ،بهجتي اردكاني .5شناسـي، نامة كارشناسي ارشد علوم تربيتـي، دانـشكدة علـوم تربيتـي و روان پايان ،»طالق در استان يزد

. دانشگاه اصفهان. »شـناختي ميـزان گـرايش بـه طـالق در شهرسـتان كرمانـشاه تحليل جامعـه «). 1386 (بهرامي، سياوش .6

.، دانشگاه مازندران، دانشكدة علوم انساني و اجتماعي كارشناسي ارشدنامة پايان . انتشارات اوحدي،تهران، چاپ چهارم، توراندخت تمدنة ترجم،هاي طالق بچه .)1384 ( ادوارد،تايبر .7نخـستين كنگـرة . »بررسـي عوامـل مـؤثر بـر طـالق «). 1383 (السادات و همكاران جعفرطباطبائي، سمانه .8

. دانشگاه شهيد بهشتي، پژوهشكدة خانوادهناسي خانواده در ايران،ش سراسري آسيب . خردادماه،حمايت ة نشري،سرپرست طالق و عواقب كودكان بي .)1386 (جعفري، مهناز .9

نامة كارشناسـي پايان. »عوامل اجتماعي مؤثر بر درخواست طالق در شهر تهران «). 1375 (جليليان، زهرا .10 .المه طباطباييدانشگاه عشناسي، ارشد جامعه

نامـة انجمـن ،»ها در دوران گـذار مسائل اجتماعي متأثر از تعارض ارزش «). 1380 (حاضري، علي محمد .11 . 4ش. شناسي ايران جامعه

هـاي اي ميزان سازگاري كودكان دبستاني خانواده بررسي مقايسه .)1385 ( ساجدي، ژيال وزهرا حبيبي، .12 . مطلقه در شهر همدان

كيفيـت زنـدگي و ةمقايس .)1388 ( كجباف، محمدباقر و كامكار، منوچهر و آقايي، اصغر و حفاريان، ليال .13 دانـش و ،شناختي در شهر شـيراز هاي جمعيت آن با ويژگي ةابعاد آن در زنان مطلقه و غيرمطلقه و رابط

.46 -86، ص 41ش، )اصفهان(واحد خوراسگان شناسي كاربري دانشگاه آزاد اسالمي پژوهش در روانمـشكالت رفتـاري و « .)1387 (ي، لـيال و عابـدي، شـيوا ه پنـا و حاجبي، احمد و كيم شوشتري، ميترا ح .14

ةهاي دو والد كميتـ هاي تك والد تحت سرپرستي مادر در مقايسه با خانواده هيجاني در فرزندان خانواده .202-196، ص)3(66 ،پزشكي دانشگاه علوم پزشكي تهرانة دانشكد ة مجل،»)ره(امداد امام خميني

هـاي دلبـستگي و هاي اجتماعي، سبك هاي شخصيتي، مهارت بررسي ويژگي .)1384 (رضا مهر، خجسته .15هـاي زناشـويي در زوج ةشكـست رابطـ هـاي موفقيـت و بيني عنوان پيش شناختي به هاي جمعيت ويژگي

.هوازدانشگاه شهيد چمران ا شناسي، دكتراي روانةنام پايان ،عادي شهر اهواز متقاضي طالق وبررسـي رفتـار و عملكـرد جنـسي هـر دو ). 1382 (،، محمدعلي و همكـاران خسروشاهي، زهرا و عجمي .16

هـاي متأهـل داراي تحـصيالت علـوم ارتباط آن با رضايت جنسي زن و رابط بين فردي زوجين در خانم .پزشكي اولين همايش خانواده و مشكالت جنسي تهران

بررسي علل اجتماعي گـرايش بـه طـالق « ).1389 ( لهراسب،روستا و الدن،معين و پروين، خياط غياثي .17 . 103-77، ص)3(1 پاييز ،زن و جامعه ، فصلنامة» شيرازةكننده به دادگاه خانواد در بين زنان مراجعه

نقش عوامل اقتـصادي، رضـامندي جنـسي و عـاطفي در گسـست «). 1386.( زاده فهيم، هوشنگ داداش .18 .52-39، ص)3(14 تابستان، ،علوم انساني دانشگاه تربيت مدرسمجله . »خانوادة شهر تهران

زن و خانواده،هاي راهبردي كتاب انديشه 982

نامـة پايـان دانـشگاه علـوم انتظـامي، ،»طـالق و علـل آن در شـهر تهـران «). 1376 (رحمان پناه، عباس .19 .كارشناسي ارشد

دلبـستگى سـبك « .)1388 (گـازرانى، فاطمـه بنفـشه و حسينى، سيده و رضايى، سعيدورستمى، رضا .20

.46-54 ، ص38 و 37ش ،چهارم سال ،فرهنگي مهندسي ةماهنام. »قطال حال در زوجين .18ص انتشارات سروش، ،آنومي يا آشفتگي اجتماعي ).1378 (پور، فرامرز رفيع .21

ة مجلـ ،»طـالق بـه گـرايش ميـزان شـناختي جامعه تحليل«. )1386 ( و همكارانرياحي، محمداسماعيل .22 .109-140، ص)3 (5 ،زنان پژوهش

انتشارات دانشگاه تهـران، ص . طالق ـ پژوهشي در شناخت واقعيت و عوامل آن ). 1376 (رساروخاني، باق .23 .هفت

. انتشارات آواي نور، تهران،شناسي انحرافات جامعه :شناسي اجتماعي آسيب. )1384 (اهللا ستوده، هدايت .24ـ هاي منتهي به بين طول مدت ازدواج ةبررسي رابط «). 1378( اهللا حجت، اللهي سيف .25 ا مشخـصات طالق ب

. دانشگاه شهيد بهشتي،»همسران در تهران بزرگ وضعيت بهداشت رواني نوجوانان طالق و يتيم محروم از مادر و ةمقايس. )1389 (پرويز شريفي درآمدي، .26

. سال شهر اصفهان 18 -15عادي سنين نامـة ، پايـان »بررسي عوامل اجتماعي مؤثر بر تقاضاي طـالق در شـهر تبريـز «). 1382 (اهللا شعباني، عين .27

.كارشناسي ارشد، دانشگاه بهزيستي و توانبخشي

هـاي عـادي و هـا در زوج ها و نگرش مقايسة شباهت ارزش «). 1383 (شكركن، حسين و رستمي، مسعود .28شناسـي خـانواده در ايـران، دانـشگاه شـهيد ، نخستين كنگرة سراسري آسيب »متقاضي طالق شهر اهواز

.بهشتي، پژوهشكدة خانوادهگيرشناسي زوجين در حال طـالق ارجـاعي همه ةمطالع«). 1383 (اميرمحمد، فر كاظمي و جالل، ادشيرز .29

، )36( 10. علمـي پزشـكي قـانوني ة مجلـ ،»1379 كل پزشكي قـانوني اسـتان همـدان در سـال ةبه ادار .212-207ص

37.-34، ص)53 (9 ،دادرسي ة ماهنام،شناسي طالق آسيب). 1384 (فر، اميرمحمد شيرزاد، جالل و كاظمي . 30 بـه طـالق مـراجعين شخـصيتي هـاي نيمـرخ بررسي« .)1382 (فاطمه فر، خدايي و عليرضا ظهيرالدين، .31

.7-1، ص 25 .فيض علمي پژوهشي ةفصلنام. »دادگاه سـال شـهر تهـران و 40 تا 20بررسي عوامل مؤثر در تقاضاي طالق زنان «). 1374 (اسماعيلي، مينا علي .32

، دانـشگاه نامة كارشناسـي ارشـد پايان ،»اند ي زناني كه چنين تقاضائي نكردهمقايسة آن با عوامل رضامند . عالمه طباطبايي

اي سـاله 16-9 ميزان افسردگي در بين كودكان دختر و پـسر ةمقايس«. )1383 (عنايتي بيدگلي، حسين .33 ،»كننـد مـي هاي كاشـان و آراء بيـدگل زنـدگي كه بر اثر جدايي والدين با پدر يا مادر خود در شهرستان

.دانشگاه عالمه طباطبايي ارشدة كارشناسينام پايان فوردايس ةثير آموزش شادماني به شيوأت«. )1385 (پور، سيدحميد مولوي، حسين و آتش و فرزادفر، منير .34

دانـشگاه آزاد ،دانش و پژوهش در روانشناسي ةمجل ،»سرپرست شهر اصفهان بر كاهش افسردگي زنان بي .واحد خوراسگان

983 شناختي طالق تبيين جامعه

بررسـي شـيوع اخـتالالت جنـسي متقاضـيان طـالق «. )1387 (فروتن، سيدكاظم و جديد ميالني، مريم .35 ، دانـشگاه شـاهد ،پژوهـشي دانـشور پزشـكي علمـي ةدوماهنام. »كننده به مجتمع قضايي خانواده مراجعه

.44-39 ص ،)78(16 سـاكن در ة افراد مطلق عوامل مؤثر بر آن در وضعيت طالق و برخي «. )1382 ( و همكاران قطبي، مرجان .36

.286-271، ص12)3 (، رفاه اجتماعيةفصلنام ،»آباد دولتةمنطق ايران با ةثر در بروز آسيب اجتماعي طالق در جامع ؤعوامل م بررسي علل و «. )1385 (كاملي، محمدجواد .37

.198-180 ص ،)3(9 ،دانش اجتماعي ةفصلنام ،»توجه به آمار و اسناد تهـران و «قش ازدواج مجـدد در سـالمت روان همـسران و فرزنـدان شـاهد ن .)1384 (كردتميني، بهمن .38

. ارشد، دانشگاه تهرانةنام پايان ،»سيستان بلوچستان . نامة كارشناسي، دانشگاه تهران پايان. »طالق و علل آن«). 1358 ( تهراني، شهين كريمي .39ــري، عبدالحــسين .40 ــشور طــي ســه «). 1390 (كالنت ــرخ طــالق در ك ــر و بررســي تحــوالت ن ــة اخي ده

. شوراي فرهنگي اجتماعي زنان،» اجتماعي آن-هاي اقتصادي كننده تبيين . محسن ثالثي، انتشارات فرهنگ معاصر،شناسي درآمدي بر جامعه). 1370 (بروس، كوئن .41 كارشـناس ارشـد .» مؤثر بر آن يشناخت تي جمع -ي طالق و عوامل اجتماع يبررس« ).1372 (اديگلشن، ص .42

. مدرستيترباه ي، دانشگشناس روان

انتـشارات ، سعيد معيدفر، تهـران ة ترجم .نگرشي نو در تحليل مسائل اجتماعي ). 1383 (لوزيك، دانيلين .43 .اميركبير

-8:12 ، ش كتـاب زنـان فـصلنامة ،» طالق - زنان ي اجتماع يشناس بيآس« ).1380 ( سيده فاطمه ،محبي .4422.

سـازمان ملـي : كارفرمـا ،»درخواست طـالق بر بررسي علل و عوامل مؤثر «). 1389 ( سيده فاطمه ،محبي .45 .جوانان

در شهرسـتان ) اجتماعي-ديدگاه اقتصادي (بررسي علل تقاضاي طالق زوجين «). 1380 ( حسين ،مددي .46 . ، دانشگاه علوم بهزيستي و توانبخشينامة كارشناسي ارشد پايان. »1378اراك در نيمة دوم سال

.281، ص)تبريز( انتشارات نوبل،شناسي انحرافات جامعه ايران، يشناسي اجتماع آسيب ).1374 (مجيد مساواتي، .47

نامة پايان. »بررسي عوامل مؤثر بر گرايش زوجين به طالق در شهرستان داراب «). 1381 ( حسين ،ملتفت .48 .شناسي، دانشگاه شيراز كارشناسي ارشد جامعه

نامـة كارشناسـي ارشـد پايـان ،»زنـان و طـالق در اسالمـشهر «). 1383.(خاني سرو جهاني، ام ليال مهدي .49 ).س(دانشگاه الزهرا . مطالعات زنان

ثير فرهنـگ بـر أ بررسي ت «.)1383 (زاده، مريم بهجتي اردكاني، فاطمه و فاتحي ونصر اصفهاني،احمد رضا .50شناسي خانواده در آسيب ةچكيده مقاالت اولين كنگر . »آمار پايين طالق در شهرهاي ميبد، يزد و اردكان

.)ره(گاه شهيد بهشتي دانش.ايران 22 دار در مناطق خانهةي فقر مسكن و پراكندگي زنان مطلقتوزيع جغرافياي« .)1386 (معصومه نصيري، .51

).24( 6.رفاه اجتماعي ةفصلنام. » تهرانةگان

زن و خانواده،هاي راهبردي كتاب انديشه 984

. تهران، انتشارات دانشگاه علوم پزشكي تهران،زن اختالالت جنسي در مرد و). 1382 (نيكوبخت، ميترا .52 ،ران مطلقـه و عـادي س در همـ ه اولي ةهاي ناسازگاران واره طرح ةمقايس« .)1389( و همكاران ناصر يوسفي، .53

.33-21، ص)1(16.شناسي باليني ايران پزشكي و روان روان ةمجل ،» طالقةكنند بيني عنوان پيش به54. Amato, P. R. & Cheadle, J. E., (2008) Parental divorce, marital conflict and

children’s behavior problems. Journal Social Forces, 86: 1139 –1161.

55. Axinn, W. G and Thornton, A (1992) The relationship between cohabitation and

divorce: selectivity or causal influence?, Demography, 29: 357-374.

56. Bowman, Sh (2007) Low economic status is associated with suboptimal intakes of

nutritious foods by adults in the national health and Nutrition examination survey

1999-2002. Nutrition Research. vol: 27(9): 515-523.

57. Charles, K. K. , Stephens Jr. M. ,Job displacement, diability, and divorce, (2001)

available at : http://www.nber.org/papers/w8578,2011.06.22.

58. Conger & Elder (1900) Linking Economic hardship to material quality in stability.

Journal of marriage and the family: 646.

59. Fokkema, T. , Liefbroer , A. C (2004) Employment and divorce among Dutch

women born between 1903 and 1937, History of the Family,9: 425–442.

60. Fukuda, Y. ; Nakamura, K. & Takano, T (2005) Municipal health expectancy in

Japan: decreased healthy longevity of older people in socioeconomically

disadvantaged areas. BMC public Health. www.biomedcentral.com.

61. Kalmijn, M. ,& Others (2004) Interaction between cultural and economic

determinants of divorce in the Netherlands . Marriage and Family,66 (1):75-89 .

62. Thompson, R. G. ; Lizardi, D. ; Keyes, K. M. & Hasin, D. S (2008) Childhood or

adolescent parental divorce/separation, parental history of alcohol problems, and

offspring lifetime alcohol dependence. Drug and Alcohol Dependence, 98: 264 -269.

63. Udry. Richard (1971) Social Context of marriage. New York.

64. Forehand & Thomas, A. B (1993) The role of paternal variables in divorced and married

families: predictability of adolescent adjustment or thopsychiatry, 63:126-135.

65. Jayakody, R, A. Thornton, and W. Axinn (2007) International Family Change:

Ideational Perspectives. New York: Taylor & Francis Group, LLC.

66. Poortman, A. and Kalmijn, M (2002) “Women’s labourmarket position and divorce

in the Netherlands Evaluating economic interpretations of the work effect”.

European Journal of Population, 18: 175 –202.

67. Thornton, A (2001) The developmental paradigm, reading history sideways, and

familychange. Demography,38(4): 449 -465.