OBSERVATIONES,

PRATORUM CULTURAM SMOLANDIjE

SPECTANTES,

QU AS

VENIA AMPLISS. FAC, PHIL. UPSAL.

PR^ESIDE

DOCT. SAMUELE LILJEBLADPROF. OECONOMIA3 PRACT. ORD. REG. ET BORGSTRÖM.REG. SCIENT. SOCIET. UPS., REG. SV. PATRIOT. SOCIETHOLM, , OECON. SOCIET. VERMEL. HON. ET SOC. ΓΗΥ

TOGRAPH. GÖTTIN. MEMBRO J NEC NON REG. SV.ACAD. SCIENT. HOLM. ADJUNCTO.

PRO GRADU PHILOSOPHICO

p. p.

JOHANNES WETTERLING,SMOLANDÜS,

IN AUDITORIO GUST. MAJ. D. III JUN. MDCCCVI.HORIS Ρ. M. SOLITIS.

UPSAJLIAS j. TYPIS EDMANNIANIS.

å

MONSIEUR

ADOLPHE ΚΕΙΝΗDE ΒΑ UΜG.AR TEN

CAP1TAINE

et

MADAME

CHRISTINE CHARLOTTEDE B A UMGARTEN

NéE

LA BARONNE »XK3LXE J

L'homme genereux croit toujours avoir une obligation envers celui,qui lui procure l'occafion a nous offrir fes bienfaits , & j'ai re$u vosbontés. L'amour & la reconnoisfance f' approprioient 1'education devos enfans, & fi quelques fuccés ont couronnés mes esperances, je lesdcis a Vous; Vous, qui par les confolations, toujours renaisfantes,creerent de mes travaux un delasfement, de l'amitié — mon bonheur.Permettez moi donc de Vous temoigner les refpeéts dus a Vos ver¬tue, & l'eftimation, avec laquelle je ferai toujours ,

MONSIEUR et MADAME

Votre tres humble Serviteur

JEAN WETTERLING.

OBSERVATIONES,

PRATORUM CULTURAM SMOLANDÜE

SPECTANTES.

i η omnlbuS fere Regni provinciis, praefertim iis locis,ubi res pecuaria melius habecur, utpore in Smolandia,

ultro quidem agnofcitur, pratorum culturam bafin atquefulcrum esfe omnis agriculturae ; verum enimvero ufumarque effe£lionem difpicientes, huic veritati incolas non-dum fatis adfeniisfe cernimus, quüm loca, quae ibidempratorum nomine veniunt, faepisfime Ericis , Caricibus,Nardisve & ceteris minus utilibus herbis oppleta reperian-tur. Causiam qucerentes hujus rei, nullam invenimus ali-am, niii quod rem fuam agrariam perficiendi rationemhaud rite lntellexerinr. In fegetes enim omnem fere im-penderunr operam, uride repentinum rhajoremve operisexfpe&ant proventum, pratorum vero curatn, quae illamvel praecedere vel fubfequi debet, intermitrunt. In hcecautem, ii quando adhibuerint, ut tamen bene novimus,aliquam follertiam, omnis fere in eo coniiitit, quod arbo-res acerofos removeant, furculosque circa radices arborumlonge lateque frutefcentes, utpote Salices majores, Pen-tandram, Cineream &c. quar graminis incrementum her-basque pullulantes jamjam fuffocare incipiunt, fecuri exci-dant, quorum magnis acervis congeilis, fimul ac foliieramisque de arboribus delapfis, quando iniit ver, admotoigne concremanr.; quam quidem prata expurgandi ratio¬nem non improbamus, dummodo minores falices virgul-raque aeque pabularibus herbis nocentia evellerent, & ci-

A ne-

a 1 : " "'=sr^

nerem, qui fupereft concrematione pera£ta, fundos circum-circa confpergerent, nec his in operibus folis iubiiftat cul-tura. Interdum equidem multos, praedia posiidentes, aquaprata fua & campos graminofos, alveolis fosiis rigare per-fpeximus, eosdemque femel quotannis ligonibus purgare,'rarius autem radices latius actas arborura eruere* vel tu¬bera ifta, quibus prata pafcuaque in his eeque ac in aliisregni piovinciis icatent aufFerre,. nusquam ii a Magnati-bus difcesferis a) prata quaedam Γα tis bene culta, nec niiiagros fegetales aratos, ftercoreque fertilitatis causfa fatura-tos & ferrrinibus idoneis confperfos adhuc facile videbis.Sunt ibi prata pafcuaque fuae dereli&a narurae ut dicitucnovercae: quare quotannis fere quseftus diminuuntur*

§. 2..Eft tarnen ubi culturae foli ipiius natura étiam obftare

videatur. Ad foJum in genere Smolandiae quod attiner>ejusmodi eft terra. quabs quurn montes collesque pasiimcum resquis invenianrur: unde vulgo dicitur» terram iftamnon nift oculis novercalibus fuos adfpicere cuitoreSj. par-caque adoiodum manu agricalaruni recompenfare labores.Fatemur fåne multa adesfe obftacula, quce agricolationem anobis urgendam impediunt, quod Tciiicet folum tantoperelapidibus faxisque in omnibus fere locis, qu9e ibidem ma-xime coluntur» ficobrutum, nec nift humi atrte crufta te·nuiari te£tum, fub qua mox fabuium obvenit fterile, ar-boretis magis quam pratenfibus herbis. idoneum. Atramen

va-

a) Viros piures Nobilisfioios. novimus, e. g. König, qui offici-nam metallicatn HuGiby quondam posiidebat. Lageecbantz in Fas¬torp , jam dudum defunétum. Hederstjerna in Stierη vik. Bek-gencreutz in Kampen, ut ceteros confpicuos viros reticeam , quijn agros, jnxta ac prata excolenda, fummum impenderunt & ftudium.& fu.mtus , fuisque exemplis viam accolis comrnonftrarunt,.

3varieras iocorum haud raro tam ed infignis, ut fertile ίο-lum juxte deriiisfimum videas, Sc pro tanta diverfitate,non femper majora Sc infuperabiliora fefe offerunt pra-rorum culturae impedimenta, quam quce dimoveri posiint,licet confitemur, valde fore difficile, unicuique praefcribe-re regulam, quae omnem tollere valeret difficultatem.

§. 3.Non eo folum, quod omni prope careant cultura,fed incuria etiam atque infcitia, redduntur prata dererio-

ra. Pafcua, quae fru&uofa aliis provinciis habentur, heicvocari folent prata, quaeque proprer amplitudinem fuam,nunc judo maturius, nempe paullo poft Feftum Johannis,judo ferius alio anno, fine praemeditata ratione falce fce-naria metuntur ; in his enim tantum refpicitur rempus ,quo fegetes agrorum maturefcunt, ira ut antequam idamesfis colligatur, fcenum fub te£la congedum incolae ha·beant. Plantae itaque Jdorefcentes, quce faepe annuae funtherbae, laetam uberae mesiis futurae alentes fpem, immatu-rae, Sc prius quam femina fua fpargere potuerunt, divel-luntur. quae ed causfa, cur planras perenniores, (quaead mulcitudinem fpecierum ibi crefcunt, fed quarüm nu¬merus praecipue oprimarum, qnotannis etiam minuitur),prata hujus regionis örnare invenies. Cum praeterea ipfafoli natura fertilitati cujuscumque generis fsepe minus fitbenigna, ut ex jam allatis faris condat, difficilem heic fem¬per esfe fundi culruram patet; quapropter variae excogitataefuntviae, quibus, paratum pabulum tempore hiemali pecori·bus fufficiar, qua ex re fame ne pereant adfit formido :fic in primis extendere fua prata, novis five juxra vete-ra, iive in fepararis locis deptis , vel etiam undiquaque,nutrimentum iiidern congerere nitirur ruricola ; de cete-ro5 qued maximo ed detrimento, gramen ad terrae fu-

A 2 per-

perficiem usque demetit, fundumqüe ut dickur falce adir-rir. Mesfe etenim pera&a, ardens ii jam ingruit ieftas,caloris vi plantarum radices reiiftere non valenr, fed pau·eis interlapfis diebus exarefcunt Sc iaepius pereunr. Quofit, ut fequenti anno , parcior fceni copia proveniat; Mu·fci vero, fpatiola herbis vacua implentes, tandem in pra-tis radices agentes propullulent} quique campus idem an-tea graminibus virefcens arque laerus , is flavidum triltem-que faciem induat. Sic, ni ii melior intercedat cura^ agrifeen ar ii, qui omnittrn rerum copiam antea parabant, pa-fcuis brevi hand disiimiies erunr. Numeruni itaque pecu-durri minuere coa&us Oeconomus, neque agris propter pe-nuriam animalis pinguedinis, praeftare valer retributionem,neque pecudes in ufus varios ur antea habere poreit,eamque ob causfam pnrdioüum etiam fecunditas paullatimla η gu e fci t ^ queekus fakem minuitur, ρ

§■ 4·

Solo viridi pneterea male confulitur, quod temporevernali, liquefcenre nive, quandoque compages terrae ge-lu cofnpresfae relaxari incipiunt, pecora, belluasve prae-primis fu.es, non debita ratione ferrati, ab his locis noi>abstineantur, qui terram toitro fodiendo, radices planta¬rum e vertun t. Tempore autumnali alia etiam obfervatufmoleftia, quando primum pera£lo Γοε η i Te c i o prata depa-fcantur. Vulgo enim fit, ur pecora cujuscurnque generisin prata flatini immittanrur ; quod non valde improba-mus^ infrequenter modo hat, nec piuribus continuatur die¬bus; neque inter depafcentia pecora, fues, quos jam ta-xavimus, inveniantur, hi enim non ad lapides tantum,ad frutices atque tubera, ubi quidquarn reitet graminis,exquiruut, indeque fuum capiunt aiimenrnm, fed cum pa-bulurn deficere incipit, praris etiam ipiis, quae modo falxfcenaria denudavit, vim inferunt, Se radices herbarum

ma»

5

male tenaces evellunt. Poft hanc primam pafturam, qusepaucis diebus abfolvitur, nulla in pratis admittarur, quoad prata ita reviruerint, ur quaii ad a Ire ram rnesfem invi-tentur ruricolae, (nec pluvioftis adfit autumnus) tune equi-dem non eradicantur gramina, fed loco convenienter po-tius offeruntur pecudibus. Qua in re quoque obfervan-dum eil, quod raro licer fiat in noilra Provincia, de nosnihilo tarnen minus maximi judicamus esfe rnomenti, fei-licer a dura diuturnaque admodum depaflione prata hocetiam anni tempore ferrper esf'e defenuenda b).

§■ ί·

Qute vero negoria, adhibita atrenrione atque inde-fesfo itudio, multis in partibus, contra fuetum morem,de posfe de debere err.endari contendimus ; pratorumqueinde fertilitatem, nova infuper cura atque indullria incola«rum addita, adaugeri paullatim, null i negamus. In Smo-landia enim, nnusquisque , cui fundi eil posiesiio, fpatiofaplerumque , non prata folum y verum pafeua etiam teuer,(In primis fi illam cum cereris, q.uae in meridiem verguntconfers provineiis}, quarum de in omnibus fere locis,na-turae etiam, ur jam monui elucet diverfitas. Ubi veropratorum fertiliras languefclr, uti jam diximus, cultura oc-eipiatur necesfe eil, iive eodem loco, iive alium in agrispafeuisve iibi eligat dominus, cui quidem, äqualem fege-tibus vulgo adhibernus arvis conferendisj primis annis ta-lem adaptet curam j quoniam quem agrum ii exararet levirertantummodo, vel fosfis circumdaret dcilercoris aliquid fu-

pe-

b) In eo etiam Incolse bujus provincise peccant gravius, quodtempeftate autumnali, pecora, interdum etiam equos, in agros, fecalicereali confitos, depafeendos immittant, quas quamdiu fundus non fatiseongelavit, fegetem herbefentem cum radieibus evellunt. Hie mos me¬lius in locis ex arborum tra£tu aduftis fuccedit, quando Seeale ibi ma-turius fitfatum, nec jufto diutius fiat depaftio: Res prudenti fatis eognka«

δ

peringereret. nec non deinde vel avena viciisque, trifo-iiis, vel aliis idoneis haud conferet feminibus, brevi iliiusdilaberetur vecligal, nec pro labore uberrimum , quodalias reportasiet, haberet praemium. Sin perennibus plan·tis loco aptis, poftquam, tempore quodam , annuae herbseut dixirous, mesfiem prsebuerunt, nec fit aliquid reliquiveterum herbarum loci revivifcentium, ager novellus con->feratur, tunc perennem pro harum annuo molimine ex-

fpe&are poterir Cultor ufura.ro, fine aliis impenfia, quamifta, quse faepiendi demetendique necesfitati fit injun&a ,autumno vel vere, quo campus perennibus herbis confi-tus pinguefiar. Si vero penuria fimi hane pratorum cul-turam impedire videtur , multas esfe alias res, quae fi fuö-ftituerentur, fecunditati inferviant, fatis conftat. Argilla,in agris quidem Smolandice rarior, paluaibus autem locis-que humidis haud infrequens, effodi, arque tempore hie-mali, in agros atque prata fa'oulo vel arena graviora in-vehi posfet; nec non humus atra, quae in depresfis alne-tis invenirur, ac limus in paludibus frequens, modo nonvalde fir mineralifatus, his novellis mirifice favet; c) quinetiam haec prata, fi quando mufcis obfira fuerint, quodfitU faepius fiat humido, terra argillacea, vel fabulo fi ea con-fpergerent ruricolae, plantis utilibus graminibusque Mufcicito cederent locum j & hoc modo, modica tantummodoadhibita cura atque induftria, humum infru&uofara incampos uberes cito trans'mutarenc; modo olim utilibusculta fuerit plantis.

§. 6.

Oppida autem Smolandiae cum fint parva, atque in-terdum etiam longe a ruricolis remota, ad merces fuasvendendas locorum deeft opportunitas ; qua ex re accidir,

ut

c) Ju mera Ahl-fkog växer på ett kärr, defs nier och fAkrarebeftär detaf fvartmylla. Se Prof. Gadds Disfert. om Finlka Angft. 33.

ut de penuria argenti ubique fere populi audiatur quere-la; idcirco re etiam vera ad agros excolendos & prata,atque in eadem fumtus facere, neque cura nec facultasfupperit incolis, fed agrum fegetalem quisque, campos &prata, modo colere fatis habet, ac avo atque proavo anteeum fuit, in ufu, neque loca culturse magis faventia ex-quirere poteft. Plerumque aurem ex, quae jam dudum cir-cumfaepfic & cuftodivit pater, filius meliora reddere noncurat. Pratorum itaque culturam in Sroolandia esfe ne-gleftam, equtdern confitemur; neque tarnen deterioremquam quae aliis multis quantum novimus locis obrinear. Suntagri praeterea exigui,. qui tantam non praebent pabuli co-piam, quanta ad majorem numeium pecudum fub Jovefrigida alendam fufficeret, qua propter pafcua praecipuafunt, quae in oculum veniant, naturaliter optima. Hincadmirationem minus raoveat, unde huic provinciae ea licboum mulritudo, quae non ejus folum fuppetat ufui, fedingenria etiam raurorum pinguedine gravefcentium agrai-na, Holmiam a<Sa quotannis fuppedirat; quin etiam ma¬gna inde boum copia, per ceteras etiam patrite regionesmisfa divenditur, Quod itaque pabuli culmique, agri cir-cumfcripti incolis denegaverint, id tra£lus filvae caefae &aduftae, fecali cereali, interdum etiam ferr.inibus Brasficaerapae, confperfi iisdem rependunt. Ante ornnia vero pra¬ta demerfa qu« Mador, vocant, frequentiora , lacubuscrebris, amnibus atque torrentibus adjacentia, pabuiumpecori copiofe praebent, quae etiam culturae oprisnos oiFe-runt campos. Quae quidem prata, cum ab antiquisfirnisinde temporibus, pluribus fuerint communla, neque inpraefenti, fors cuique fua tit circumfbepta, fed ibpltes tan-tummoda, quod unicuique proprium ht indieent, non nifiviciniae cominuni confenfu pecora eo itnmittuntur ; inter¬dum etiam humus ipia, aquis fubmerfa atque limoft, abomni fere, veris aut autumni temporibus, prchibet depä-

ftu-

s

flu, nsc modo ac prata reliqua dura nimia depaftione vio-lantur. Si hiems praeterea iYigida diu admodum durave-rit, & terra ferius folvatur ni ve, cum jam penuria pabu·li, ut haud raro dt, laborant, Ericam vulgarem, qua ίϋ-vae & campi haud in paucis faltem regionibus abundant,demerunr, qua difecta Sc pabulo admifta , urgente famepecora nutrire fciunt incolae. Prata vero haec ipfa jam-jam allata, cura atque induftria incolarum, in primis mul-tum posfe emendari, ut pabulum magis idoneum & ube-rius praeftent ftabulis, nemo non videt*

§· 7·Fa£lis paullatini fosiis, aqua ftagnans, quae certis prae-

cipue anni ternpeftatibus , plantis nocere poteft deducatur,unde arefadta atque folidiora reddira, hacce planirie pra-torum deinde agrorum in modum arata, ferantur, quo fa-£lo, plantis unicuique pecori falutaribus fenbm fuperbirenr,Sc multigenam majoremque etiam, brevi earum praebebuntcopiam. Aggefibus proeterea exftru£lis, quibus inundatiovernalis retineri posfit, aquam hoc ipfo tempore fuper·fluam iisdem inducere valerent incolae, quae plantarum ra-dices, non a vi no&urni tantum frigoris defenderenr, Tedfimo etiam quem ex agris Sc collibus circumjacentibus fe-cum fert, in veibgiis religio omnis haberet ftercorationisvim, fertilitatemque mirum in modum adaugeret. Paludi-bus praeterea, vaftae faepisfime amplitudinis, omnis ferehaec provincia abundat, in quibus Pertilior forfan atqueculturae "benignior, abscondita jacet terra. Quae quidempaludes, omni adhuc, ad maximam faltim partern , defti-tutae cultura, nullisque apertis fosfis , nihil nifi Leda,Ericas, Beomyces, Sc cetera prae fe ferunt fterilitatisomina, quae feris forfitan pofteris fru£his tandem me-liores demetendos portendunu. d)

d) Haru desfe Mostar kunna naed fordel odlas; fe ßrauners tan¬kar om Åker och Angfkotflen.

#·

f'Ür'