DISPUTATIO ETHICA]D Ε

VIR TUTE MORAL1 ING Ε Ν Ε R Ε

U Α Μ

Bono com DeoEt cum confenfn amplisßma Facultatis tbi-

lofophtM ininclyta Acadcm. F'pfai.ΈR /ESI D Ε

V. Cl.

Μ. MARTINO BRUNNEROCtxcz Linguae ProfefTore Ordinario.

pro GraduMagiileriiPlacidd Erucütorum Examinimodefié fubmittit

ZACHARIAS PETRiEUSWexiönenfis,

IaAudicorio Guiltviano Majori addicm 3. Dcc.Anno 1664.

- '· "'x, - '

U ß S A L I IE.

Excudit Henricus Curio S. R. M..& Aci-dcraiae UpiaÜeniisBiblüpobu

■· - · -. . m '♦

.

? i . . *. ^* ■ · * » * *- \

- ,-U —

'

-> ·? aα Λ3

. . —

p*> ; '• ·:* - "*

τ Η Ε S I s. I.^unt *n Nomine a quibus a$io

,i|| humana proficiicitur, int-cilc&usfe;j ^ÉÉ&appecity itaq; ed duplex virtusΤρ** pqughominé pcrficit Incelleitualismm** iV^ora^s»*cu Dianoetiea & E-l|thica. Qjanquå intelic&uahs ie-

5^· rSllf&5*J®cundum quid & improprié dica-ψϊβ , zur virtus; quippc qua: non perin-atque moralis facultatem a-

gendi refpicit. xixe via eft ad tranquillum & quantumin hacinfirmitatc expectari poteft,optimum vitx ftatum.Hujus igitur nåturam in genere aliquot I hciibus deji-neare mini animus eil. Verum cum nec temporis necingcmi mei ratio, prolixam pro amplitudine matcrixadmittant expoiltionem , fpero benevolum lc

cft, praeiertim ii fumatur proomnibus numeris abfolutif-fima,quo ieniu in hominem non cadere conceditur j iub-jtdive tarnen ci convenit, 6c prout perfeda eil in iuo ge»nere: quac ut ut rara fit (quippe^u^eAÄ72i χαλά.) in-veniri tamen poteft, ubi homo libi ipfi non deeft; iedrclida etiam in media hac n-iiena redi honeftique femi-na diligenter excolit. Et licet iintinhomine quaedamparaptomata, pofiunt tamen illa cum virtute ipfa confi-ilere: poteil enimquis virtute una vclpluribus mclarc-feere, quamvis ab omni naevo circa alia objeda non fitimmunis. Quod iniuper pronus iit homo ad vitia, idnon probat nullam virtutem dari , Ted finc ftudio acla-borc frcquentiqae exercitio eam non comparari.III, Ita affertam virtutis exiftentiam excipit ciTen-

tias diiUnda magis 6c uberior declaratio. Eaveroabiol-vicur. i. Defimtjonc. 2. Divifionc. lila eil vel Nomi-nalis vel realis, ibi notanda. 1. Etymologia, dici enimputatur virtusaviro, quod virumimprimis dcceat, &åuiro magis exigatür, cui natura majores dotesutplu-rimnm contulit. Graecum άρ&τη aln ihn S" Ä"pt& five aMarte derivant per iynechdochen, virtus enim bellicainrer ca teras pra?cipue eroinet 6c in bello virtutis vismaximé confpicitur, Alii at> αρίτκω dedueunt , quodhominibus placeat. Imo 6c ab alptalunt qui derivant,quod fit eligenda, iediila in praefensnonexcutio. II.fiomonymia.Virtus fumitur i.latisfirr é pro rei qualitate6c ethcacia naturali,per quam cns aptumcfi ad agendum,ut m herbis virtusmedendi. 2.late, pro habitu qui ho¬minis animum perficic, five intclledualis fit five moralis3. Improprié pro virtutis umbra , quomodo ineiTc etiamferis dicitur, ut prudentia apibus , fortitud > leoni. 4·1'heologicépro virtutibus ipiritualibus , fide, fpe &

/ 7

charitate. f. pfteppué , pro habiüu tantum morali, eailgnificacione quaqi iequens dcHnitio monfirabit,I V. Itaquc cvolutionem nöminis iequitur lpfa rea¬

lis definitio, quarp Ariftote'ies talemded^c: lib. z- EcK*c. 6. Virtus eil habitus de&ivus, in mcdiocritate con-flftens, ad no^relata, iicut eam vir prudens definierit.Ad cujus explicationem duo veniunt notanda, GenusSc DifFerentia. Degenercprinium agendum. Qualica-tem cam eile extra dubium eft , Sc quidem animi. Qua-licatcsvero inanimo nuliar funt, quse huc fpeilent prae¬ter potentiam naturalem Sc habitum , Sc Harum quali-tatum inferiores gradus, Adunam earum referri virtu-tem neeeife eil. Potentiam non elTe patet indé, quod illacongenita eil homini, virtus vero non ineft a natura,fed alTuefaélione paratur. Prsierea nec Diipofitio-nem aut impotentiam, ciTc conilat ex eo, quodillseimperfe&a* funt Sc perfeåx qualitatis rudimentär vir¬tus vero perfe&um quid. Relinquitur ergo eam eilthabitum.V. Differentia II. petitur i. å. fubje&o. Cum mul-

ti ilnt habitus in animo Sc diveril , alii alias pocen-tias ejus perficiant , quxritur an virtus fit intelle&ushabitus , an vero voluntatis? Intcllc&is non eileconftat indé , quia in ele&ione coniiftit ι cledioautem voluntati non intclle&ui competit. Licet enimvirtus conjun&a fit cum prudentia > non tarnenhabitus eft intelle&us, fed voluntatis; unde per habi¬tum proatreticum a melioribus Philofophis aefinituf.De virtutum fubje&ointer do&ifTimos philofophos ma¬gna fuit controveriia, an feilicec referri debeant ad Ap-petitum rationalem, an vero ad ienfitivum, Sc utrinq,iatis urgentes funt rationcs, quibus, ita ut res poftulat

A 2 ex-

expendendis, plané imparem me eile deprehendo: ho-rum tarnen argumenta, Ii non omnia, quaedam tarnen re-cenfebo, qua? ad hånc quscftionem pertinere vicentur, nepenitus hoc diiputationis membrum prxterire vidcar .. \Qui ponunt virtutem in appetitu fenhtivo , intcr aliahis argumentis utuntur. j. Virtus veriacur in cdoman-dis aifedibus, hi antcm funt in appetitu leniirivo, er^o& ibi virtus. 2. Virtutem in ea animi parte collocari,qua: poteil a. ratione diihdcrc; at voluntasiemperfequi-tur rationern: Ergo virtutem non poile ineåponi. 3,ignicuh & iemina virtutum funt in appetitu ieniitivo:ergo virtutes ibi eife debent, ubi funt eorum rudimen-ta. Exemplum adhibent de pueris in quibus virtutes fecxerunt ante ufum rationis. Qui vero contrarias tuen-tur partes , & iubjcdum virtutis appetitum rationalemaitruunc, inter alias his nituntur rationibus. 1. Virtus efthabitus, eledivus eledio autem & libertas lunt in volun-tare, ergo & ibieit virtus. 2. Volüntas ut compefcatinordinatos affedus tanquam iervos rebelies & immo-rigeros, virtutibus moralibus imbui neceflum habet,non aliter ac intclledus oblcuratus per lapfum indigethabitibus ipeculativis utquodammodo iterum emende-tur Prarterea 3 prudentia dux virtutum rcliquarum ,de ßne qua virtus nulla exiilit: itcmqne juititia, luntinλογικά non in irrational! appetitu 5 ergo ctiam reliquievirtutes ibi erunt, 4. Ratianalis facultas fpedathonc-ilarem, ad quam virtus dirigitur: Irrational« vero circaobjedum ddedabileoccupatur. Deniq; $. Virtus mo¬ralis eithomini propria, & non cum brutis communis:Ergoin propria hominis facultate collocanda. Adduntquoque ad argumenta iuperiora reiponhones. Ad pri»mum refpondent nullam eile coniequießtiam, Affedus

efTc fubjedum inhxiionis virtutis, quia in illis cdoman-dis occupatur virtus» imo iirmius indé colligitur eos effcvircutis objeåufxi. Sicutenim voluntatis imperium por-rigit ie ad facultatem locomotivam, non tamen propterreahxceftilliusiubjedum; itanec appctitus ieniitiyusvirtutis fubjedumcft ideo, quod virtus circa cum do-mandam occupetur, Quin argumentum invcrturit ita.*Qus facultas affe&us domare poteft, in ca collocari de¬bet virtus j voluntas hoc poteft : ergo in ca poni debetvirtus. Huc quoque addunt id, ii virtusunivcrfaiitinappetitu ieniltivo, omnino fequipietatcm quoque ibi-effe, utpote quia & ipia eft virtus,hoc aurem confequenseft faifum,ergo & antecedens. Ad fecÄhdum paritcrrefpondent, nec effe bonam confequentiam: appeti-tum propterea capacem effe virtutis, quod å rationcpoftit difliderc, cum certius concludatur , virtutis parti-cipationem ipii competere quia rationi obedire natus fit.Nccminori abiurditate laborare dicunt illud : volunta-tem femper fequi rationem, cum contrarium in pecca-fis contra conicientiam manifefté pateat, ubi voluntasdillidet a ratione, quippe qux ab inteiledu non deter-rninatur, fed manet indifferens ad virtutcm appeten-dumvclnon appetendum. Adtertium refpondent: nonhic fermonem elfe de virtute imperfedå prout furniturpro quavis inclinatione & habicudme temperamenti jled pro perfeåa & proprié diåa virtutemorali. Quodafferuntin pucros excrere fe virtatum femina antcra-tionis ufum, id non ita acciperem, ac il tum omni planerationis ufu carcant, icd qüod nondumplenusillefit,& praeftantix hominis & neceffitatibus hulus vitxfulli-ciens iatis. Ob has rationes aliatas non dubitanf quidamphilofophi iubjeäum virtutis ftatuere volunfatem ·, Ap-

A 5 peti-

petitum vcro fenfitiyumobjeåum intcrnum Sc virtatiimveiuü inftrumentum. Hane controveriiam in pradensminus facio mcam, cum alios exercitadilimos philofo-phos diverfum fencientes videam, quorum judicio Iu-bentius mc fubrnicto , quam ut in rcdiftidlima quic-quam cerci ftatuam.VI. Secundo fumitur Differcntia ab objc&o, quod

duplex eft intcrnum vel externum ; internum duplex eilSc iplurn, primariura Sc iecnndariuni;Primanumappeti-tus eft, fecundarium voluptas Sc dolor: Externum eilres illa circa quam appetitus verfatur, & ex qua volu¬ptas vel dolor naicitur. Circa hxcobje&a occupaturvirtus moralis quacenus in illis eft indifFercntia. Quoipio excluduntur illa, qua: eam non habent, utinvidiaSc ΆΧαιρζκακία ftatim cum nomine ipfo implicant Vi¬tium. Virtus itaqne in illo affc

/ Q

ilantii'rum ad perfonas agcntes & objeåum compara-tioncm. No η cnim omnes eadem dccent , nec omniaeodemgradu honefté ßeri poiTunt. Hoc infupcr obicernotandum : virrutem divcrio refpe&u dici medium &cxtrcmum. Medium interduo extremajquatcnus ipe-diatur ejus eiientia i extrémum aucem, quatenus atcen-dicur ejus perfedio , iic duo vida funt vice unius extre-mi, virtus vero alterum extremum feu ex\tremitas dici-turi. e. perfcftio.VIII. Quarto a cauia efficiente, qutecft vel uni-

Verfalls ut Deus omnisbonicauia, vel particularis. H^cautem eil vel i. natura, per quam ευφυίαicu naturacbo-nicas itemque & tempcramentum denotatur: hxc ho-mincm advirtutem inclinant; non vcro proxime virtu-tcm, inducunt. Scmina quadam virtutum hominiin-natafunt, qua? alere & foverevcl fupprimere in ejuseil potefiatc, illa tamen roniuntcumipiavirtutecon-fundenda nec putandum eil propterea , quod naturarecenfctur inter caulas virtutis, virtutemineflc a natu¬ra : hoc enim fl eilet, frußraneap eflent omnes leges,praemiaj& pxnx , ut loquitur ßurgerldicius cap. n»§. 5. 2, Ratio, qux hominem proniorem ad virtu-tem effieit eumque dirigit. 3, Aåionum bonarumite-ratio : una emm non fufficit. Numerusautcai a&ionumcerto definiri non poteil, pluribus vel pancioribus opuscd pro majori vel minori hominis ad virtutem diipcfi-tione. A7am quidam citios quidrm tardius habitum ac-quirunt. Nec obilat adiiones virtucias ciTe virtutumcffeäa : atque ita non poficinter caufas numtrari: cumnihil ejuidem reipeöu & caufa & effcöus dici puflit:aam hic iermo eil de aftionibus praecedeiititus babitum

virttr

virtitcis non fubfequentibus. Illae funt cauf^ virtutum ,hx effeåa. Illa: fiunt cum difiicultate, ha: vero cumgaudio & voluptare.IX. Quinto å. caufa Finali, ob quam adio vrrtuo-

fa fufcipitur, eftque eavcl abiolute ultima , ut gloriaDei, velinfuogenere , ut beaticudo civilis, haec enimper virtutem comparatur. Cupis honorem r5 virtutemfcquitur utumhra corpus, cupis opes ? multi humiii lo-co nati, in adolefccntia pauperes ad magnas opes pervirtutem tandem pervenerunt. Cupis ianitatem f Scipfa virtute paratur Sc confcrvatur. Ädeo nihil eft uf-quam quodad felicitatem faciat, quin iliud virtute poilitparari,X. Scquitur jam II. virtutis Divido vel potius Di-

ftindio, quam philoibphorum quidam nullam adjnifé-runt, putantes unam eile virtutem , quatcnus eftuna re¬da ratio virtutem dirigens, quo leniu prudentia omniuvirtutum mäter indigitatur; verum, quanquå omncs nio -rales virtutes commune genus communcmque differen-tiam genericarn habeant, fpecificas mhilominus Si pro-prias exobjedis & operationibus petrtas habere, certumeft. Quod ii non eilet, fequcretur eum,qui unå virtutepollett nulla deftitui. Hoc autem experientia refutat.Diftingvuntur Itaquc virtutes vel gradibus vclfpecic .priori modo inimperfedas, perfedas Sc pcrfediflimas.i. Imperfedte feu inchoatat funtfemi virtutes, qu^quianon difFcrunt fpecie »ut objcdo.a perfeda virtute mora-li.tot cfle poiTunt quot virtutes ipfx: hoc tame ab iis dif-ferunt quod fervent mcdioeritatcm(afféduum difficul-ter, obpugmam rationis & appetitus, in qua tarnen νίη-cit reda ratio. Tales funt communibus vocabulis Confi"nentia, Sc Tolerantia, quac repcriuntur in omnibus virtu-

■ tifeus,

tibus, cffinis enim virtus involuit refpedum ad doloremSi voluptatcm, circa dolorem ferendumveriatur To-lerantia, circa voluptatem continentiai Inomniitaq;virtute vcl abftrabitur ammus a voluptatibus illicitis,quod eft Continentix, vel induratur adverfus mala,qujeeonjunda iunt femper cum dolore, quodTolerantiasadfcribitur* 2. Pcrfedar, de quibus pracipué erat defini-tio. 3. perfediifimx, quales iunt Heroicac, quxobfimi-litudinem cum Deo, pcculiari fenfu divinar dici iolent,gradu tarnen tantum diffcrunt a virtutibus reliquis, nifiquod in cauia etbeiente Sc attributis quibusdam alias ali»·quid hcroici charaderis proprium agnofeitur. Poilc-riori modo virtutes diftinguunturin eas squx vclrefpi-cinnt Deum, ut Pictas; omnibus enim hominibus infituscftillcpernaturamaffedus, utDeum venerentur, er¬go debctquoqüc efle virtus quardaro qua: hunc affedumnaturalé regat.Pietatis vox hic aeeipi debet, non Theo¬logice pro myileriispietatis nobis divinitus rcveiacis, eoenim fenfu ad virtutes morales pertinere non poteil;fed philofophicc pro cultu Sc amore, iVuminis Divi-

' ni, qui natura duce & rationis luminc haberi potefl.Vci hotr.ines, id 1. in ordinc, ad nos ipfos 2. In ordinead alios. lllud fit vel in moderamine affeduum vel inconveafatione. Afifcdus virtute regendi prjeeipue funtmetus, cupiditas, Si ira. Illum regit Fortitudo, iilam»imirum cupiditatem, vel voluptatum, Temperantia,vel divitiarum Liberalitas,vel honorum Modcftia, hancmoderatur Manfuetudo. In converfatione dirigit ier-iK?cnis veritafeni,Veracitas,jucunditatcmieriam,Comi-tas , ioeofatn Urb^nitas. In ordinc ad alios nos dirigitJufiitia , cua· eil vel univerfalis vel particularis, illanon eil fpecics virtutis, icd eil tota virtus; tam enim iaté

B patet

f · ·,·

I! ti

i !

patct ac univcr fa virtus ipfa. Nuda: virtutis officium eftpoiTciTorem reddere virunr bonum fimplicirer,juftitixvcro uniyerfalis, ut aliis profit & toti rcipublica:, Jufti-tia parcicularis in co occupata cil quemadmödum fuumcuique rribuatur, & verfatur illa circabona quac aliidebenturfecusquamliberalitas, eftquevei diftributivaicrvans proportioncm Geometicam in diftributionc re-ium, vcl commutativa in contra&ibus & wA?kc&ypa,