1

Ïa‰Ãaš

t. v©.

tF¥ò gUt« ghl¤jiy¥ò jiy¥ò

1. VI I msÅLfS« Ïa¡fK« msÅLfŸ

2. VI II M‰wè‹ tiffŸ M‰wš

3. VI III xëæaš Xëæaš

4. VII I msÅ£oaš msÅ£oaš

5. VII I Ïa¡féaš Ïa¡f«

6. VII II ä‹åaš ä‹åaš

7. VIII II ä‹åaY« bt¥géaY« bt¥géaš

8. VIII III xëæaš k‰W« xèæaš xèæaš

9. III xëæaš k‰W« xèæaš xëæaš

10. VIII III xëæaš k‰W« xèæaš xëæaš

2

ehŸ - 1 Ïa‰Ãaš ãfœÎ 1

tF¥ò VI ghl« msÅLfS« Ïa¡fK«

gUt« I jiy¥ò msÅLfŸ

neh¡f« : msÅLfŸ F¿¤j f‰wš milÎfis nk«gL¤j cŸq® ts§fis¥

ga‹gL¤Jjš.

f‰wš milÎfŸ : Ú£lš msit k‰W« mj‹ myFfŸ. ãW¤jš msit k‰W«

mj‹ myFfŸ k‰W« Kf¤jš msit k‰W« mj‹ myFfŸ.

braš - 1. khzt®fë‹ c‰W neh¡fš g£oaš

t. v©. këif / fhŒf¿fŸ /

rªijæš é‰F« bghU£fŸ tho¡ifahs® th§F« msÎ

msit fUéfŸ

1 mçÁ

2 gU¥ò tiffŸ

3 v©bzŒ

4 fLF

5 Óuf«

6 òë

7 ghš

8 Jâ

9 rzš / ä‹f«Ã

10 äsfhŒ

11 f¤jç¡fhŒ

12 cUis »H§F braš - 2

t. v©. bjhêyhs®fŸ ga‹gL¤J«

msitæ‹ bga® msit fUéfŸ

1 j¢r®

2 ghšfhu®

3 këif filfhu®

4 Jâ filfhu®

5 cl‰fšé MÁça®

6 ó é‰F« bg©

7 f«Ã f£Lgt®

3

braš - 3

nk‰f©l c‰Wneh¡fš g£oaYl‹, khzt®fis¥ gŸë¡F mU»š cŸs

filfS¡F (këif fil / fhŒf¿¡ fil / rªij / Jâ¡fil / ÏU«ò¡fil /

ä‹rhjd§fŸ fil / ãahaéiy¡ fil / tâfk©o) neuhf miH¤J¢ br‹W,

tho¡ifahs®fŸ th§F« bghU£fë‹ bga®fisÍ«, mt‰¿‹ msÎfisÍ«,

k‰W« mt‰iw ms¡f¥ ga‹gL¤Âa¡ fUéfë‹ bga®fisÍ« F¿¥ng£oš

F¿¡f¢ brhšyΫ. j§fS¡F V‰gL« rªnjf§fis fil¡fhu® mšyJ

tho¡ifahs®fël« fyªJiuahl¢ brŒf. khzt®fŸ tF¥giw¡F¤ ÂU«ÃaÎl‹,

mt®fŸ nrfç¤j étu§fis tif¥gL¤Jf.

Ú£lš msit myFfŸ ãW¤jš msit myFfŸ Kf¤jš msit myFfŸ

nk‰f©l m£ltizæèUªJ Jiz¡ fUéfë‹ cjéÍl‹ g‹kl§FfŸ

k‰W« Jiz¥ g‹kl§FfŸ F¿¤J és¡f nt©L«.

braš - 4

gŸëæš mšyJ mU»š cŸs Mu«g Rfhjhu ãiya¤Âš cŸs vil fh£L«

fUéæš x›bthU khztiuÍ« j§fë‹ clš vilia¡ f©L F¿¤J¡ bfhŸs

brhšy nt©L«. nkY« mt®fë‹ cau¤ijÍ« msªJ F¿¤J¡ bfhŸs nt©L«.

(k‰w khzt®fë‹ cjéÍl‹) Ϫj Ïu©L msitÍ« bfh©L clš ãiw

F¿p£L v©iz¡ ( BMI) fz¡»l nt©L« .

KoÎ

msÅLfŸ F¿¤j f‰wš milÎfis nk«gL¤j cŸq® ts§fis¥

ga‹gL¤Â m¿a thŒ¥ò më¤jš .

4

ehŸ - 1 Ïa‰Ãaš ãfœÎ 2

tF¥ò VI ghl« M‰wè‹ tiffŸ

gUt« II jiy¥ò M‰wš

neh¡f« :

cŸq® ts§fis¥ ga‹gL¤Â M‰wè‹ tiffis c‰W neh¡» gÂÎ

brŒjš.

f‰wš milÎfŸ :

e«ik¢ R‰¿ ãfG« M‰wè‹ _y§fŸ, M‰wè‹ tiffŸ k‰W« M‰wš

kh‰w§fŸ.

braš - 1

khzt®fis tF¥giw k‰W« gŸë tshf¤Âš ãfœÎfis c‰W neh¡»

ÑœfhQ« m£ltizæš M‰wè‹ tiffis gÂÎ brŒa¢ brŒjš.

t. v©. ãfœÎ M‰wè‹ tiffŸ

1.

2.

3.

4.

5.

5

braš - 2 gl¤ij c‰W neh¡» M‰wè‹ tiffis g£oaèl¢ brŒjš.

M‰wš _y« M‰wè‹ tif

braš - 3 e«ik¢ R‰¿ ãfG« M‰wš kh‰w§fis tçir¥gL¤j¢ brŒjš.

t. v©. ãfœÎ M‰wš kh‰w«

KoÎ : cŸq® ts§fis¥ ga‹gL¤Â M‰wè‹ tiffis c‰W neh¡» m¿a

thŒ¥gë¡f¥g£lJ.

6

ehŸ - 1 Ïa‰Ãaš ãfœÎ 3

tF¥ò VI ghl« xëæaš

gUt« III jiy¥ò xëæaš

neh¡f« :

m‹whl thœ¡ifnahL xëæaš rh®ªj fU¤J¡fis¤ bjhl®ògL¤Jjš.

braš - 1

khzt®fŸ j§fŸ Âdrç thœ¡ifæš fhQ« xë ÅR« bghU£fisÍ« mj‹ tifiaÍ« Ñœ¡f©l F¿¥ng£oš vGj¢ brhšy nt©L«.

t. v©. xë ÅR« bghU£fŸ xë _y§fë‹ tif

1

2

3

4

5

nk‰f©l braš _y« xë _y§fis m¿Kf¥gL¤j KoÍ« (fyªJiuahlš)

braš - 2

t. v©. bghU£fŸ xë òF« / xë òfh¥ bghUŸ

1 Kf« gh®¡F« f©zho

2 ÏUr¡fu thfd¡ f©zho

3 bjëªj Ú® ãiy

4 ku¥gyif

5 rh¥ÃL« j£L

6 f©zho l«s®

7 Jâ / ng¥g®

8 r‹dš f©zho

KoÎ: xë _y§fŸ, xëòF« bghU£fŸ, xëòfh¥bghU£fŸ k‰W« xëæ‹ Ïa¡f« M»at‰iw¥ g‰¿ m¿a thŒ¥gë¡f¥g£lJ.

7

ca® bjhl¡fãiy Ïa‰Ãaš gæ‰Á¤ jhŸ - 1

1. Ú£lš msitæ‹ SI myF ahJ?

2. këif fil¡F« msÅ£oaš ghl¤J¡F« cŸs bjhl®ig TWf.

3. Ú£lš msitæš têãiy msÎfŸ ahit?

4. gl¤Â‹ gu¥ò 2400 r.mo. Ïij rJu Û£lçš vGJf.

60 mo

40 mo

5. éLg£l Ïl§fis ãu¥òf

iii)

Nça‹

bt¥g« i)

fh‰W

Ú® Méahjš brofŸ, ku§fŸ,

xë¢nr®¡if

ii)

Ïa¡f M‰wš iv)

kiH bgWjš

Ú®¤nj¡f« Ïa¡f M‰wš

v)

ä‹dh‰wš

8

6. kåj‹ brašgl M‰wš v›thW »il¡»wJ?

7. M‰wiy c‰g¤Â brŒgit¡F v‹d bga® ?

8. R‰W¥òw¤ÂYŸs bra‰if xë _y§fŸ Ïu©oid vGJf.

9. vt® Ášt® j£oš j§fŸ Kf« gh®¡fyh«. Ïj‰F fhuz« v‹d?

10. Å£oDŸ btë¢r« njit v‹whš brŒa nt©oait Ïu©oid vGJf.

9

ehŸ - 2 Ïa‰Ãaš ãfœÎ 4

tF¥ò VII ghl« msÅ£oaš

gUt« I jiy¥ò msÅ£oaš

neh¡f« : gu¥gsÎ, fdmsÎ rh®ªj f‰wš milÎfis nk«gL¤j e«ik¢

R‰¿ÍŸs ts§fis¥ ga‹gL¤Jjš.

f‰wš milÎfŸ :

i. têãiy msÎfŸ k‰W« mj‹ myFfis m¿jš (gu¥gsÎ, fdmsÎ)

ii. Âut§fis mséL« Kiwfis m¿jš.

braš – 1 »uhk ãUthf mYtyç‹ cjéÍl‹ ãy¤ij ms¡F« Kiwfis neuoahf c‰W neh¡f¢ brŒjš. gu¥gsÎ rJu Û£lçš ÏUªJ rJu mo¡F kh‰Wjš (m) rJu moæš ÏUªJ rJu Û£lU¡F kh‰W« Kiwia c‰Wneh¡f¢ brŒjš.

braš - 2 khzt®fŸ j§fë‹ gŸë tshf¤Â‹ gu¥ò, f£ol§fë‹ gu¥ò, tF¥giwæ‹ gu¥ò, éisah£L ikjhd§fë‹ gu¥ò M»at‰iw cl‰fšé MÁçaç‹ cjéÍl‹ msªj¿jš.

braš - 3

t. v©.

fd msÎ fhz nt©oa bghUŸ

v©â¡if xU bghUë‹ msÎ bkh¤j fdmsÎ

1 ò¤jf§fŸ 2

Ús« br.Û.

mfy« br.Û.

cau« br.Û.

2 neh£LfŸ

(F¿¥ngLfŸ) 5

Ús« br.Û.

mfy« br.Û.

cau« br.Û.

3 bg‹Áš bg£o 1

Ús« br.Û.

mfy« br.Û.

cau« br.Û.

4 j©Ù® gh£oš 1 cau« br.Û.

é£l« br.Û.

TLjš

10

nk‰f©l bghU£fis xU khzt‹ / khzé it¤ÂUªjhš mt®fë‹

ò¤jf¥ ig v›tsÎ bfhŸsÎ bfh©ljhf ÏU¡f nt©L« v‹gij mt®fshf

fz¡»Ljš.

braš – 4 Å£oš cŸs rikayiw gh¤Âu§fŸ (ghš th§F« gh¤Âu«, Ftis, F¡f®, k‰W« j£L ngh‹witfë‹ fdmsit¡ f©LÃo¡f¢ brhšYjš.

gh¤Âu§fS¡F cUisæ‹ fd msÎ rk‹gh£il¥ ga‹gL¤j nt©L« (πr2h)

braš – 5 tF¥giwæ‹ gu¥gsÎ k‰W« mt‰¿š khzt®fŸ c£fhU« Ïl¤Â‹ gu¥gsÎ k‰W« Vida Ïl§fë‹ gu¥gsit¡ fz¡»l cjé brŒjš. Ïj‹ thæyhf F¿¥Ã£l Ïl¤Âš v›tsÎ ng® mku KoÍ« v‹w m‹whl¥ ga‹gh£il m¿a brŒjš.

� nk‰f©l gl¤Âš cŸs miwæ‹ gu¥gsÎ fhznt©L«.

� xU khzt® mkU« Ïl¤Â‹ gu¥gsÎ fhznt©L«.

� bkh¤j khzt®fŸ mkU« Ïl¤Â‹ gu¥gsÎ fhz nt©L«.

� nk‰f©l brašgh£o‹ _y« miwæ‹ gu¥gsÎ, mš mkU« eg®fë‹

ÏU¡if Ïl msÎ ngh‹wt‰iw m‹whl thœ¡ifÍl‹ bjhl®ò gL¤Â m¿a¢

brŒa nt©L«.

KoÎ :

nk‰f©l brašfë‹ _y« khzt®fŸ msÅL bjhl®ghd f‰wš

milÎfis cŸq® ts§fis¥ ga‹gL¤Â nk«gL¤Â¡ bfhŸs KoÍ«.

30 mo

25 mo

11

ehŸ - 2 Ïa‰Ãaš ãfœÎ 5

tF¥ò VII ghl« Ïa¡féaš

gUt« I jiy¥ò Ïa¡f«

neh¡f« : ntf«, bjhiyÎ, ruhrç ntf«, khWgL« ntf«, Ïa¡f¤Â‹ tiffŸ g‰¿a

m¿it khzt®fŸ bgWjš.

braš – 1

khzt®fis 2 ng® bfh©l FG¡fshf¥ Ãç¤J rhiyæš 100 Û£l®

bjhiyit¡ fl¡f gšntW thfd§fŸ vL¤J¡ bfh©l neu¤ij¡ F¿¤J bfh©L

ntf¤ij¡ fz¡»Ljš.

t.v©. thfd«

100 Û£l® bjhiyit¡

fl¡f vL¤J¡bfh©l

neu«

ntf« =

bjhiyÎ

neu«

braš – 2

c‹ e©g®fŸ 5 eg®fis¤ nj®Î brŒJ x›bthUtiuÍ« éisah£L

ikjhd¤ij 3 Kiw R‰w¢ brhšyΫ. x›bthUtU¡F« x›bthU R‰W¡F« MF«

fhy¤ij¡ F¿¤J¡bfh©L ÏÂèUªJ x›bthUtU¡Fkhd ruhrç ntf¤ij¡

fz¡»Ljš.

12

FG bga® x›bthU

R‰W¡F« vL¤J¡ bfhŸS« neu«

x›bthU R‰W¡F« MF« ntf«

Ruhrç ntf«

FG-1

FG-2

ikjhd¤Â‹ R‰wsÎ f©LÃo¤J ntf¤ij¡ fz¡»l nt©L«.

KoÎ : ntf«, bjhiyÎ, ruhrç ntf«, khWgL« ntf«, Ïa¡f¤Â‹ tiffŸ g‰¿a

m¿it khzt®fŸ bgWtj‰F cjéfŸ brŒa¥g£lJ.

13

ehŸ - 2 Ïa‰Ãaš ãfœÎ 6

tF¥ò VII ghl« ä‹åaš

gUt« II jiy¥ò ä‹åaš

neh¡f«

khzt®fŸ ä‹rhjd§fŸ, ä‹fy‹fŸ, ä‹R‰WfŸ F¿¤j f‰wš

milÎfis¥ bgw cŸq® ts§fis¥ ga‹gL¤Â¡ bfhŸSjš.

braš – 1

cŸqçš cŸs ä‹ cjéahs® (vy¡£çîa‹) cjéÍl‹ tF¥giwæš

ä‹rhjd§fis¥ Ãç¤J mš cŸs ä‹R‰W mik¥ò, Ïa§F« éj« M»at‰iw

és¡Fjš. (v.fh. ä‹éÁ¿, ä‹ ryit¥bg£o, tF¥giwæš mik¡f¥g£l ä‹

f«Ã¢ R‰W)

braš – 2

khzt®fŸ éisahL« éisah£L¥ bghU£fëš bgU«ghyhdit ä‹fy‹

cjéÍl‹ Ïa§F« bghU£fns. Ïš ä‹fy‹, ä‹R‰W, gšò, nkh£lh®, [Õ¡f®

ngh‹wit ÏU¡F«. vdnt, Ϫj bghU£fis tF¥giwæš Ãç¤J¡ fh£o

ä‹R‰Wfë‹ mik¥ig és¡fyh«. ä‹R‰iw¥ gh®itæ£l Ë Ñœ¡f©l

édh¡fS¡F éilaë¡f¢ brŒf.

1. éisah£L¥ bghU£fëš Ïl« bg‰w ä‹fy¤Â‹ tif v‹d?

2. éisah£L¥ bghU£fëš ga‹gL¤Âa ä‹rhjd¥ bghU£fë‹ bga®fis

vGJf.

3. éisah£L¥ bghUëš ga‹gL¤j¥g£LŸs ä‹R‰¿‹ gl« tiuf.

14

braš – 3

nk‰f©l gl¤Âš cŸs ä‹éÁ¿ k‰W« ä‹és¡Ffë‹ ä‹f«Ã¢

R‰W¡fŸ v›thW mikªJŸsd v‹gij c‰W neh¡» m¿a¢ brŒjš.

braš – 4

gŸë¡F mU»š mikªJŸs ä‹kh‰¿ / Jiz ä‹ ãiya« / ä‹ ãiya« /

ä‹ rhjd§fŸ gGJ Ú¡F« Ïl« M»at‰W¡F neuoahf miH¤J br‹W

gh®itæl¢ brŒf. khzt®fŸ gh®itæL« Ïl§fS¡F¤ j¡fthW F¿¥ngLfis

jah® brŒJ bfhL¡f nt©L«. fs¤Âš bgw¥g£l jftšfis tF¥giwæš

éth¡f nt©L«.

t. v©.

gh®itæL« Ïl« ga‹gh£oš cŸs

ä‹rhjd bghU£fŸ ga‹gh£oš cŸs

ä‹f«Ã Ïiz¥òfŸ

1 Jizä‹ ãiya«

1

2

3

2 ä‹rhjd§fŸ

gGJÚ¡F« Ïl«

1

2

3

KoÎ

nk‰f©l brašfë‹ _y« ä‹åaš ghl¡ fU¤J¡fŸ m‹whl thœ¡if

brašfnshL bjhl®ògL¤Â m¿a têfh£l¥g£lJ.

15

ca® bjhl¡fãiy Ïa‰Ãaš gæ‰Á¤ jhŸ - 2

1. m‹whl thœéš ga‹gL« rikayiw gh¤Âu§fë‹ fdmsÎ fhQ«

rk‹gh£oid vGJf.

t. v©. bghUŸ fd msΡfhd rk‹ghL

1. thzè (ÏU«ò¢r£o)

2. vçthÍ Áè©l®

3. bjhiy¡fh£Á¥ bg£o

2. j‹å¢irahd Ïa¡f¤Â‰F vL¤J¡fh£L jUf.

3. ué Kjš 3 kâ neu« 60 »nyh Û£l® /kâ ntf¤ÂY«, mL¤j 5 kâ neu« 24

»nyh Û£l® /kâ ntf¤ÂY« br‹wh®. mtç‹ ruhrç ntf« v‹d?

4. Xnlh Û£l® v‹gJ v‹d?

5. 36 ».Û. / kâ I Û / édho – Mf kh‰Wf.

16

6. e« ÅLfëš ga‹gL¤j¥gL« ä‹ Ïiz¥Ã‹ tif v‹d?

7. ä‹c‰g¤Â ãiya§fëš c‰g¤ÂahF« ä‹rhu¤ij btFbjhiyé‰F bfh©L

bršy ga‹gL¤j¥gL« ä‹kh‰W v‹d?

8. Ñœ¡f©l ä‹R‰¿š ga‹gL¤J« F¿p£o‹ bga®fis vGJf.

9. bjhl® Ïiz¥ò ga‹gL¤j¥gL« mik¥ò vJ?

10. Å£oš ga‹gL¤j¥gL« ä‹rhu¤Â‹ ä‹dG¤j« v›tsÎ ?

17

ehŸ - 3 Ïa‰Ãaš ãfœÎ 7

tF¥ò VIII ghl« ä‹åaY«, bt¥géaY«

gUt« II jiy¥ò bt¥géaš

neh¡f« : bt¥géaš f‰wš milÎfis neuo mDgt¤Â‹ _y« nk«gL¤Jjš.

braš – 1

r‰W btæš mÂf« cŸs neu¤Âš khzt®fis tF¥giw¡F btëna Nça

xëgL« Ïl¤ij¢ R‰¿ c£fhu it¡fΫ. Nça xëgL« Ïl¤Âš Ñœ¡f©l

bghU£fis it¡f nt©L«.

Ñœ¡f©l bghU£fŸ Nça xëæš ÏUªj Ëò mt‰¿‹ j‹ikfis F¿¤J¡

bfhŸs brŒaΫ. jfu«, ÏU«ò ngh‹w cnyhf§fŸ ÛJ bt¥gãiy khåia

bghU¤Â bt¥g¤Â‹ msit¡ fhznt©L«.

t. v©. bghU£fŸ Mu«gãiy Nça xëg£l Ë ãiy éisÎ

1 lhšlh Âlãiy

2 jfu« F뮪j ãiy

3 ÏU«ò f«Ã F뮪j ãiy

4 fh¥g® f«Ã F뮪j ãiy

5 <u¤ Jâ äUJthd ãiy

6 broæ‹ Ïiy fodkhd ãiy

braš – 2 khzt®fis cŸqçš cŸs ciyfs«, ny¤, btšo§ g£liw k‰W«

Nça M‰wš ga‹gL« Ïl§fis¥ khzt®fis gh®itæl¢ brŒJ bt¥g¤Â‹

éisÎfis m¿ªJ bfhŸs brŒjš. nk‰f©l Ïl§fS¡F¢ bršY« bghGJ,

c‰W neh¡fš gÂntL jah® brŒJ khzt®fS¡F¡ bfhL¡f nt©L«.

braš – 3 gŸëæš cŸs rikašTl¤J¡F miH¤J¢ br‹W bra‰if

bt¥g_y« k‰W« Ïa‰if bt¥g_y« F¿¤J és¡Fjš.

r¤JzÎ Tl mik¥ghsç‹ cjéÍl‹ £lä£l xU rikayiw ãfœit

el¤Â, Ϫãfœit khzt®fŸ midtiuÍ« m¿éaš ghl MÁçaç‹

mnyhrid¥go c‰W neh¡f¢ brŒa nt©L«. Ïš mL¥ò¡F¤ Ô _£Ljš, j©Ù®

Rlit¤jš, rhj« bfh¤J to¤jš, jhë¤jš, RLbghUis Jâia¥ Ão¤J

18

Ïw¡Fjš, rikaY¡F¥ ÃwF j©Ùuhš Ô ia miz¤jš ngh‹w ãfœÎfŸ Ïl«

bgwnt©L«. nk‰f©l elto¡iffis c‰W neh¡»a khzt®fël« Ñœf©l

g£oaiy¡ bfhL¤J jh§fŸ gh®¤j brašfŸ mj‹ éisé‰fhz fhuz§fis¥

g£oaèl¢ brŒf.

t.v© ãfœÎ fhuz«

1. V‹ mL¥Ãš ÏU¡F« bghUis Jâia¥ Ão¤J Ïw¡»dh®fŸ.

2. bfh¤jš ãfœé‹ bghGJ rhj« Ñœ ÏUªJ nkš tUtJ

3. Ô Ïšyhkš beU¥ò k£L cŸs mL¥Ã‹ nkš it¡f¥g£l j©Ù® RLtJ V‹?

braš – 4

nk‰f©l rikaš miw ãfœé‹nghGJ, MŒtf bt¥gãiy khåia¡

bfh©L Ñœf©l ãiyfë‹ bt¥g ãiyia mséLjš.

t.v©. ãiyfŸ bt¥gãiy msÎ

1. rhj« rik¡F« ghidia

mL¥Ãš it¡F« bghGJ

2. 5 ãäl¤Â‰F¥ ÃwF

3. Úuhé tu Mu«Ã¡F« bghGJ

4. bfh¡F« bghGJ

KoÎ : bt¥géaš f‰wš milÎfis neuo mDgt¤Â‹ _y« nk«gL¤j j¡f

ãfœÎfis khzt®fŸ c‰Wneh¡f thŒ¥gë¡f¥g£lJ.

19

ehŸ - 3 Ïa‰Ãaš ãfœÎ 8

tF¥ò VIII ghl« xëæaš k‰W« xèæaš

gUt« III jiy¥ò xèæaš

neh¡f« : xèæaš f‰wš milÎfis m‹whl ãfœé‹ _y« nk«gL¤Jjš.

f‰wš milÎfŸ : xè _y§fŸ, xè guΫ Clf§fŸ, Ïiu¢rš, fhJ nf£F«

éj«.

braš – 1 khzt®fël« Ñœ¡f©l F¿¥ng£il¡ bfhL¤J, ngUªJ ãiya«, njh£l«, ó§fh, rhiy, fil¤bjU ngh‹w Ïl§fëš vG¥g¥gL« xèæ‹ j‹ikfis¥ gÂÎ brŒa¢ brhšy nt©L«.

t. v©.

Ïl§fŸ _y§fŸ Xèæ‹ j‹ik (Ïjkhd xè /

Ïiu¢rš)

1 gŸë tshf« kâ xè khzt®fŸ vG¥ò« r¤j«

2 ngUªJ ãiya«

ngUªJ vŠÁ‹ fh‰W xè¥gh‹ xèbgU¡»

3 fil¤bjU é‰gidahs® r¤j« xè bgU¡»

4 njh£l« / ó§fh ó¢ÁfŸ gwitfŸ (fhf«)

5 rhiy

ÏUr¡fu thfd« ngUªJfŸ fh®

braš – 2 Âl¥bghUŸ k‰W« Âut¥bghUëš V‰gL« m®it¡ fhJ it¤J

czu¢ brŒjš.

• Ïir¡fitia j£o, j©Ù® ãu¥g¥g£l j£oš, j©ÙU¡F nkš it¤jhš.

j©Ùçš m®ΠV‰gLtij¥ gh®¡fyh«.

braš – 3 kåj®fŸ, éy§FfŸ (ehŒ, óid, ML, khL ) ngh‹w éy§Ffë‹

fhJfis c‰W neh¡f brŒjš. mid¤J éy§Ffë‹ fhJfS« xè miyfis

20

cŸth§f mfykhd bré kliyÍ« Ú©l bré¡ FHhÍ« bfh©L ÏU¥gij

ftå¡f¢ brŒjš. fh‹ FW¡Fbt£L njh‰w¥ gl¤Â‹ cjéÍl‹ fhJ ntiy

brŒÍ« éj¤ij és¡Fjš.

braš – 4 Ïir¡fit k‰W« °Ãç§ bfh©L xè miyæ‹ mik¥ig

és¡Fjš. nkY«, m®bt© m®ÎU« fhy« M»at‰iw és¡»¡ TWjš.

braš – 5 òdš (m) nj§fhŒ _o VnjD« x‹¿š gÿ‹ bfh©L _l nt©L«.

Ïj‹ nkš Á¿J fLF öt nt©L«. Ïir fitia m®tila brŒJ mj‹

mU»š bfh©L bršyΫ. Ï¥bghGJ fLF m®tiltij fhzyh«. Ïš

Ïirfitæ‹ m®thš gÿ‹ m®tilªJ fLif m®tila¢ brŒ»wJ.

ÏJngh‹W ekJ fhJ brašgL« éj¤ij m¿a¢ brŒjš.

braš – 6 xU gÿåš fh‰iw C¡bfhŸs nt©L«. gÿid xUt® fh‹

mU»š Ão¤J¡bfhŸs nt©L«. k‰bwhUt® Ïir¢fitia m®tila¢ brŒJ

gÿ‹nkš it¤jhš xè vG¥òtij¡ fhjhš nf£f KoÍ«. Ïir¡ fitæš V‰gL«

m®Îfns xèia vG¥g¡ fhuzkhf mik»wJ.

KoÎ : xè _y§fŸ, xè guΫ Clf§fŸ, Ïiu¢rš, fhJ nf£F« éj«

M»at‰iw¥ g‰¿ m¿a gšntW brašghLfŸ bra‰gL¤j¥g£lJ.

ehŸ - 3 Ïa‰Ãaš ãfœÎ 9

tF¥ò VIII ghl« xëæaš k‰W« xèæaš

gUt« III jiy¥ò xëæaš

neh¡f« : xë vÂbuhë¤jš k‰W« xë CLUÎjš M»a g©òfis és¡Fjš

braš – 1 Ñœ¡f©l bghU£fis khzt®fël« bfhL¤J, c§fëš ah® gŠir¥ g‰w it¡f KoÍ« vd nfŸé vG¥Ã, KoÍ« v‹W brhšY« khzt®fS¡F thŒ¥ò bfhL¤jš.

21

F¿¥Ã£l khzt‹ rçahd xëæaš bghUis nj®ªJ vL¤J gŠir¥ g‰w

it¤jË, mj‰fhd és¡f¤ij MÁça® és¡Fjš, Ïj‹ thæyhf xë

CLUÎUjš, Féby‹Á‹ g©òfŸ Fê by‹Á‹ g©òfŸ g‰¿ m¿a¢ brŒayh«.

braš – 2 vÂbuhë¤jY¡fhf rkjsMo bghU¤Âa Ïl§fŸ k‰W«

btë¢r¤J¡fhf f©zho bghU¤Âa Ïl§fŸ, gh®¥gj‰fhf f©zho bghU¤Âa

Ïl§fis¥ g£oaèLjš.

t. v©. vÂbuhë¤jš xë CLUtš (btë¢r«) gh®¥gj‰F

1 Ïå¥ò fil Å£o‹ nk‰Tiu ngUªJ K‹

f©zho

2 KoÂU¤jf« r‹dš fh® fjÎ f©zho

3

4

5

6

brašKoÎ : nk‰f©l braèš ÏUªJ xë vÂbuhë¤jš k‰W« xë CLUÎjš

M»a g©òfis és¡Fjš. nkY« cça nrhjidfis¢ brŒJ fh£Ljš.

22

ehŸ - 3 Ïa‰Ãaš ãfœÎ 10

tF¥ò VIII ghl« xëæaš k‰W« xèæaš

gUt« III jiy¥ò xëæaš

neh¡f« : xëæ‹ mo¥gil¥ g©òfshd ne®nfh£oš bršYjš, xë vÂbuhë¥ò, g‹Kf vÂbuhë¥ò, KG mf vÂbuhë¥ò , CLUé¢ bršYjš, tisªJ bršYjš g‰¿ khzt®fŸ m¿jš.

braš - 1 xëæ‹ g©òfis c‹ m‹whl thœ¡ifæš gh®¤j ãfœÎfŸ F¿¤J vGJf.

1. ________________________________________

2. ________________________________________

3. ________________________________________

4. ________________________________________

5. ________________________________________

braš - 2

t. v©. bghUë‹ bga® xëæ‹ g©ò

1 rkjs Mo

2 Fêby‹°

3 Féby‹°

4 f©zho ghs«

5 K¥g£lf« brašghL - 3

xë bfh©L c‹ m‹whl thœéš eilbgW« ãfœÎfŸ

xëæ‹ g©òfŸ

KoÎ : xëæ‹ mo¥gil¥ g©òfshd ne®nfh£oš bršYjš, xë vÂbuhë¥ò, g‹Kf vÂbuhë¥ò, KG mf vÂbuhë¥ò , CLUé¢ bršYjš, tisªJ bršYjš g‰¿ khzt®fŸ m¿a nghÂa brašfŸ brŒa¥g£lJ.

23

ca® bjhl¡fãiy Ïa‰Ãaš gæ‰Á¤ jhŸ - 3

1. bt¥g« v‹gij v›thW czuyh«?

2. bt¥g¤Âdhš V‰gL« éisÎfŸ Ïu©oid vGJf.

3. mÂf msÎ bt¥g« cŸs Ïl« vJ ?

4. c§fŸ Å£oš äf¡Fiwªj bt¥gãiy cŸs Ïl« vJ?

5. Ïa‰ifahd bt¥g _y« vJ?

6. Ïiu¢rš v‹gJ __________

7. bréÍzuh m®bt© v‹gJ __________

8. m®bt© v‹gJ __________

24

9. f©zho xë ÏiHæš ga‹gL« j¤Jt« __________

10. bgç°nfh¥Ãš ga‹gL« j¤Jt« __________

11. f© kU¤Jt® vªj tifahd by‹Rfis ga‹gL¤J»wh®?

12. xë CLUé¢ bršY« bghUŸfŸ Ïu©L vGJf

13. xë CLUé¢ bršy Ïayhj bghUŸfŸ Ïu©L vGJf

14. xë vÂbuhë¤jš v›tifahd gu¥Ãš ãfG«?

15. xëéyfš v¥bghUëš ãfG« ?

25

ntÂæaš

t. v©.

tF¥ò gUt« ghl¤jiy¥ò jiy¥ò

1. VI I e«ik¢ R‰¿ ãfG« kh‰w§fŸ

ntfkhd kh‰w« bkJthd kh‰w«

2. VI II bghU£fis¥ Ãç¤jš ©k« - ©k« ©k« - Ú®k« (fiuahj) ©k« - Ú®k« (fiuªJŸs)

3. VI III m‹whl thœéš ntÂæaš (i) Ábk©L« mj‹ ga‹fS«

(ii) be»êfŸ

4. VII I e«ik¢ R‰¿ÍŸs gU¥bghU£fŸ

bghUŸfë‹ ãiyfŸ, bt¥g¤Â‹ éisÎ

5. VII II gU¥bghU£fŸ k‰W« mj‹ j‹ikfŸ

(i) Ïa‰Ãaš kh‰w«, ntÂæaš kh‰w«

(ii) mäy§fŸ, fhu§fŸ, c¥òfŸ

6. VII III vçjš k‰W« Rl® (i) vçjè‹ tiffŸ (ii) Ôaiz¥gh‹

7. VIII I jåk§fŸ k‰W« nr®k§fŸ jåk§fŸ

8. VIII II mQ mik¥ò mQ mik¥ò

9. VIII III ãy¡fç k‰W« bg£nuhèa« ãy¡fçæ‹ tiffŸ, bg£nuhèa« - Ëd fhŒ¢Á to¤jš, gFÂ¥ bghU£fŸ

26

ehŸ - 1 ntÂæaš ãfœÎ 1

tF¥ò VI ghl« e«ik¢ R‰¿ ãfG« kh‰w§fŸ

gUt« I jiy¥ò kh‰w§fë‹ tiffŸ

neh¡f« e«ik¢ R‰¿ ãfG« kh‰w§fis m¿ªJ bfhŸSjš

braš - 1 khzt®fël« e«ik¢ R‰¿ ãfG« kh‰w§fis c‰Wneh¡» mjid

braštê¥ gâ¤jhëš ãu¥òjš.

Å£oš

e«ik¢ R‰¿ ãfG« kh‰w§fŸ

i) ghš jæuhjš iv) ___________________

ii) khÎ òë¤jš v) ___________________

iii) gH« - gG¤jš vi) ___________________

gŸëæš

i) r¤JzÎ – rikašTl¤Âš czÎ rik¤jš

ii) MŒtf« - ntÂéidfŸ

iii) ä‹és¡F xë®jš

iv) ___________________ v) ___________________

btëæš

i) ÏuÎ, gfš njh‹Wjš

ii) Ú®ãiyfëš Ú® t‰¿¥nghjš

iii) ku« ts®jš

iv) ___________________ v) ___________________

braš - 2 e«ik¢ R‰¿ ãfG« kh‰w§fŸ mid¤J« xnu ntf¤Âš

eilbgW»wjh? vd c‰Wneh¡» tu¢ brhšYjš. Ñœ¡f©lt‰WŸ bkJthd

kh‰w«, ntfkhd kh‰w« vd tif¥gL¤Jjš.

kh‰w« ntfkhdJ / bkJthdJ fhy msÎ

ghš jæuhjš

FHªij ts®jš

Ô¡F¢Á vçjš

ku« ts®jš

gÿ‹ bto¤jš

27

braš - 3 ÛŸkh‰w«, Ûsh kh‰w« - brašghLfë‹ _y« brŒJ fh©Ã¤jš.

vL¤J¡fh£LfŸ- ÛŸkh‰w«

1. gÿ‹ CJjš

2. fh»j¤ij ko¤jš

3. éš juhÁš vil fhQjš

4. u¥g® tisa¤ij ÏG¤J éLjš

5. ghšghæ©£ ngdhéš cŸs °Ãç§

6. ft© mo¤jš

7. ä‹ és¡F mizªJ vçjš

8. gå¡f£o cUFjš

9. ÏU«ò cUFjš

10. I°»ß« cUFjš.

vL¤J¡fh£LfŸ- Ûshkh‰w«

1. g¢ir¡ fhŒf¿fŸ ntfit¤jš

2. mçÁ rhjkhjš

3. r‹dš f«Ã JU¥Ão¤jš

4. éwF vçjš

5. éij Kis¤jš

6. Ïiy rUFfŸ vçjš

7. czÎ brç¤jš

braš - 4 j§f«, btŸë, ÏU«ò ngh‹wt‰¿èUªJ mâfy‹fŸ, fUéfŸ

cUth¡Ftij fhbzhè fh£Á _y« és¡Fjš.

braš - 5 gl« mšyJ fhbzhè¡ fh£Áfis¥ gh®¤J, gaDŸs kh‰w«, gad‰w

kh‰w«, fhy xG§F kh‰w«, fhy xG§f‰w kh‰w« g‰¿ vGJjš.

braš - 6 Áy kh‰w« eilbgW« bghGJ bt¥g« cäH¥gL»wJ (m)

c¿Šr¥gL»wJ v‹gjid Áy nrhjidfŸ _y« brŒJ¡ fh£Ljš.

(v.fh)

1. FSnfh° + Ú®

2. R£l R©zh«ò + Ú®

3. m«nkhåa« FnshiuL + Ú®

4. ryit¤ öŸ + Ú®

5. c¥ò + Ú®

braš KoÎ: e«ik¢ R‰¿ ãfG« kh‰w§fëš ÛŸkh‰w«, Ûsh kh‰w« g‰¿ m¿a

és¡f¥g£lJ.

28

ehŸ - 1 ntÂæaš ãfœÎ 2

tF¥ò VI ghl« bghUŸfis¥ Ãç¤jš

gUt« II jiy¥ò ©k¡ fyitfis¥ Ãç¤jš

braš : FG¢ brašghL

neh¡f« :

� njita‰w gFÂ¥ bghU£fis¥ Ãç¤bjL¤jš Kiw g‰¿ m¿jš

� clY¡F¤ Ô§F éisé¡F« gFÂ¥ bghU£fis Ú¡F« Kiwia¤ bjçªJ

bfhŸs¢ brŒjš

braš -1

mid¤J khzt®fisÍ« Å£oš, gŸëæš, tašbtëfŸ, këif¡ fil

M»a Ïl§fëš njita‰w gFÂ¥bghU£fis Ãç¤J ek¡F¤ njit¥gL«

bghUŸfis¤ öŒikahf¥ bgw vªbjªj Ãç¤jš KiwfŸ ga‹gL»‹wd vd

tif¥gL¤j¢ brhšYjš.

braš - 2

khzt®fis _‹W FG¡fshf¥ Ãç¤J¡ bfhŸs nt©L«. m‹whl thœéš

eilbgW« ãfœ¢Áfis c‰Wneh¡» Ñœ¡fhQ« jiy¥Ã‹go bghU£fis¥

Ãç¤bjL¤jiy m£ltiz¥gL¤j brŒa nt©L«.

Kjš FG : ©k¡ fyitfis¥ Ãç¤bjL¤jš

Ïu©lhtJ FG : Ú®k§fëš fiuahj ©k¥ bghUŸfis¥ Ãç¤bjL¤jš.

_‹whtJ FG : Ú®k§fëš fiuªJŸs ©k¥ bghU£fis¥ Ãç¤bjL¤jš.

fyit gFÂ¥ bghU£fŸ Ãç¡f¥ ga‹gL¤J« Kiw c‰Wneh¡»a Ïl«

bešY« gjU« ©k« - ©k«

ö‰Wjš beš taš/fs«

nfœtuF« gU¥ò«

©k« - ©k«

rè¤jš ÅL

njÚ® öŸ Ú®

©k« - Âut« tof£Ljš ÅL

braš KoÎ :

eh« m‹whl« ga‹gL¤J« bghU£fSl‹ fyªÂU¡F« njita‰w gFÂ¥

bghU£fis¥ Ãç¤bjL¡F« gšntW Kiwfis m¿ªJ bfhŸt®.

29

ehŸ - 1 ntÂæaš ãfœÎ 3

tF¥ò VI ghl« m‹whl thœéš ntÂæaš

gUt« III jiy¥ò Ábk©£L« mj‹ ga‹fS«

neh¡f« : Ábk©£ ga‹ghL g‰¿ m¿ªJ bfhŸSjš

braš - 1 ÅL, gŸë¡Tl«, mYtyf§fŸ, ghy§fŸ M»at‰¿‹

f£Lkhd§fëš Ábk©£ vªj msÎfëš ga‹gL»‹wJ v‹gij khzt®fis¥

g£oaèl¢ brŒjš. (v.fh) Rt® vG¥g Fiwªj msÎ Ábk©£ ga‹gL¤Jjš.

braš - 2 Ábk©£ jahç¡F« Kiwia fhbzhè¡fh£Á _y« és¡Fjš. Ábk©£

jahç¡F« bjhê‰rhiy¡F¢ br‹W neçilahf c‰Wneh¡» jftš nrfç¤jš.

Ábk©£ jahç¡F« bjhê‰rhiyfŸ cŸs Ïl§fis¡ TWjš

v.fh. lhšäahòu«, My§Fs«, jsthŒ.

braš - 3 ÅL (m) gŸë¡F mU»š cŸs f£Lkhd¥ gâ eilbgW« Ïl§fis

c‰Wneh¡» Ábk©£ ga‹gL¤J« Kiw (fhiu, f‰fhiu, tYñ£l¥g£l fhiu) g‰¿

jftšfis¢ nrfç¤J tu¢ brŒjš.

• f£ol¥ bgh¿ahs®, gâòçÍ« ntiyah£fŸ Ït®fëläUªJ jftšfŸ

nrfç¡fΫ. nrfç¤j jftšfis tF¥giwæš éth¤jš.

t. v©. Ábk©£ ga‹gL¤J« Kiw gFÂ¥bghU£fŸ ga‹gL¤J« Ïl§fŸ

1 fhiu

2 f‰fhiu

3 tYñ£l¥g£l fhiu

braš KoÎ : ÅL, gŸë¡Tl« k‰W« gšntW f£ol§fŸ, miz¡f£LfŸ, ghy§fŸ

f£Ltj‰F Ábk©£ ga‹gL»wJ v‹gij m¿ªJ bfhŸSjš.

ehŸ - 1 ntÂæaš ãfœÎ 4

tF¥ò VI ghl« m‹whl thœéš ntÂæaš

gUt« III jiy¥ò be»ê

neh¡f« :

• be»êæ‹ tiffŸ mt‰¿‹ ga‹fŸ M»at‰iw¤ bjçªJ¡ bfhŸSjš

• be»êædhš V‰gL« R‰W¢NHš ghÂ¥ò k‰W« j鮡F« Kiwfis

m¿a¢ brŒjš.

30

njitahd bghU£fŸ be»êædhyhd bgh«ikfŸ, FoÚ® gh£oš, gh¤Âu§fŸ,

R飢 ngh®L, be»ê eh‰fhè, Fl«, g‰gir m£il, be»êahš Md Âdrç

ga‹gh£oš cŸs bghU£fŸ.

braš - 1 be»êæyhd m‹whl thœéš ga‹gL¤J« Á¿a bghU£fis¡

bfh©L f©fh£Á mik¤jš.

ÏsF« be»ê – be»êfŸ bt¥g¥gL¤J« nghJ Ïs» Fëu it¤jhš Û©L«

cWÂah»wJ.

• ÏWF« be»ê – be»êfŸ xUKiw F¿¥Ã£l tot¤Âš brŒa¥g£l ÃwF

Û©L« bt¥g¥gL¤Â Ïsf it¡f KoahJ.

braš - 2 ÏsF« be»ê k‰W« ÏWF« be»êæyhd bghU£fis m£ltiz¥

gL¤Jjš.

ÏsF« be»êfŸ ÏWF« be»êfŸ

• ghè¤Ô‹ ig

• PVC FHhŒfŸ

• thë, gš Jy¡F« ÃuZ

• vGJbghU£fŸ

• eh‰fhè

R飢 ngh®L rikašfy‹ if¥Ão Ô¥Ão¡fhj cilfŸ

braš - 3 R‰W¢NHèš be»êahš V‰gL« ghÂ¥òfis étç¤J, j鮡F« Kiwfis¥ bgça FGéš fyªJiuahlš.

• be»êædhš V‰gL« ghÂ¥òfis¡ FWªjfL _y« és¡Fjš.

• be»êfS¡F¥ gÂyhf ga‹gL¤J« kh‰W¥ bghU£fis¥ ga‹gL¤JtJ

F¿¤J és¡Fjš.

(fh»j¥ ig, nfhâ, rzš ig, Jâ¥ig k‰W« vt®Ášt® l«s®).

braš - 4 be»ê – j©Ù® gh£ošfis¤ ö¡» v¿ªJ R‰W¢NHiy

khRgL¤jhkš kW cgnahf¤Â‰F¥ ga‹gL¤j¡Toa éj¤Âš têfh£Ljš.

ngdh it¡F« jh§», R‰W¢ Rt® mik¤jš, rhiy mik¤jš, óªbjh£o

mik¤jš k‰W« ÁW brofis ts®¤jš.

braš - 5 gŸë tshf¤Âš be»ê Ïšyh R‰W¢NHiy mik¤jš. éê¥òz®Î

thrf§fŸ (°nyhf‹) vGj¢ brŒjš.

braš KoÎ : be»êæ‹ tiffisÍ« mj‹ ga‹gh£ilÍ« k‰W« R‰W¢NHèš be»ê v›thW ghÂ¥ò V‰gL¤J»wJ v‹gjidÍ«, ghÂ¥òfis¤ j鮡F« KiwfisÍ« òçªJ bfhŸt®.

31

ca® bjhl¡fãiy ntÂæaš gæ‰Á¤ jhŸ - 1

1. éLg£l t£l§fis ãu¥òf.

2. ãw«, msÎ, tot¤Âš ntWg£l ©k¡ fyitfis¥ Ãç¡f V‰w Kiw vJ?

3. e« m‹whl thœéš Ãç¤bjL¤jš äfΫ mtÁa«jhdh? V‹?

4.ä‹fhªj§fŸ v¤Jiwfëš ga‹gL»‹wd?

5. e« m‹whl thœéš ga‹gL¤J« bghU£fis¥ Ãç¡F« KiwfŸ ahit?

bkJthd

kh‰w«

kh‰w§fŸ

i)

ÛŸkh‰w« ii) iv)

fhy xG§F

kh‰w«

iii)

éU«g¤j

¡f kh‰w«

32

6. RCC v‹gj‹ éçth¡f¤ij vGJf.

7. Ábk©£ bjhê‰rhiy mikªJŸs Ïl§fŸ Áyt‰iw vGJf?

8. Ábk©£il¡ f©LÃo¤jt® ah®?

9. Ábk©£o‹ _y¥bghU£fŸ ahit?

10. f‰fhiu v‹whš v‹d?

11. Ãsh°o¡»‹ jäœ bga® ahJ?

12. PET v‹gj‹ éçth¡f«

13. be»êæ‹ tiffŸ ahit?

14. ng¡fiy£ v‹gJ vªj tif be»ê?

15. be»êæ‹ ÔikfŸ ahit?

33

ehŸ - 2 ntÂæaš ãfœÎ 5

tF¥ò VII ghl« e«ik¢ R‰¿ÍŸs gU¥bghUŸfŸ

gUt« I jiy¥ò Ïa‰Ãaš g©ò, bt¥g¤Â‹ éisÎ

neh¡f« : Å£oš ga‹gL¤J« bghUŸfëš Â©k«, Âut« k‰W« thÍ bghUŸfis

milahs« fhQjš.

njitahd bghU£fŸ Å£oš ga‹gL¤j¥gL« mçÁ, gU¥ò, v©bzŒ, Ú®, ghš, c¥ò,

äsF, rikaš Áè©l®, fh‰W, kzš, f‰fŸ, gÿ‹ M»ait.

braš-1 bghUŸfë‹ ãiyfŸ - ©k«, Âut«, thÍ – M»at‰¿‹ g©òfis

ãidÎ T®jš.

t. v©. ãiy j‹ik

1. ©k« F¿¥Ã£l tot«, gUk‹ c©L k‰W« ghÍ« j‹ika‰wJ

2. Âut« gUk‹ c©L, F¿¥Ã£l tot« »ilahJ k‰W« ghÍ« j‹ika‰wJ

3. thÍ totnkh, gUkndh »ilahJ

braš-2 Å£oš ga‹gL¤j¥gL« gšntW bghUŸfë‹ ãiyikfis¡ f©l¿ªJ

©k«, Âut« k‰W« thÍ bghUŸfis¥ g£oaèLf.

t. v© nrhjid¥ bghUŸ ©k« Âut« thÍ f©l¿ªjJ

1. mçÁ

2. gU¥ò

3. v©bzŒ

4. Ú®

5. ghš

6. c¥ò

7. äsF

8. rikaš Áè©l®

9. fh‰W

10. kzš

11. f‰fŸ

12. gÿ‹

34

braš-3 ©k«, Ú®k«, thÍ¥ bghUŸfë‹ ÛJ bt¥g¤Â‹ éisÎ.

t.v©. brašghL bt¥g¤Â‹ éisÎ

1.

2.

3.

4.

5.

FtisæYŸs Ú®

bt©bzŒ

bkGFt®¤Â

fh‰wil¡fg£l gÿ‹

f‰óu«

braš KoÎ : Å£oš ga‹gL¤J« bghUŸfëš Â©k«, Âut« k‰W« thÍ

bghUŸfis milahs« fhQ« Âw‹ ts®¡f¥g£lJ.

ehŸ - 2 ntÂæaš ãfœÎ 6

tF¥ò VII ghl« gU¥bghUŸfŸ k‰W« mj‹ j‹ikfŸ

gUt« II jiy¥ò Ïa‰Ãaš kh‰w« ntÂæaš kh‰w«

neh¡f« : e«ik¢ R‰¿ ãfG« Ïa‰Ãaš kh‰w«, ntÂæaš kh‰w« g‰¿ m¿ªJ

bfhŸs¢ brŒjš.

braš - 1 Ïa‰Ãaš kh‰w¤Âid R‰W¢ NHèš »il¡F« vëa bghU£fis¡

bfh©L jFªj cjhuz§fSl‹ és¡Fjš.

1) fh»j¤ij eid¤J cyu it¤jš.

2) öŒika‰w c¥ig Úçš fiu¤J tof£o NLgL¤Âdhš Û©L« c¥ò

gof§fŸ cUthjiy¢ brŒJ fh©Ã¤jš, gofkh¡fš.

3) f‰óu¤ij xU »©z¤Âš vL¤J mjid¤ j£odhš _o bkGFt®¤Âahš

»©z¤ij NLgL¤J«nghJ f‰óu« Méah» j£oš gotij¢ brŒJ

fh©Ã¤jš - gj§fkhjš.

4) kzèš ÏU¡F« ÏU«ig¡ fhªj¤Â‹ _y« Ãç¤bjL¤jš.

5) ä‹ és¡if miz¤J Û©L« xëia cäH¢ brŒjš.

35

braš -2 ntÂæaš kh‰w¤Âid m‹whl ãœÎfis¡fh©Ã¤J c‰Wneh¡f¢

brŒjš.

v.fh: Å£oš ghYl‹ jæ® nr®¤J jæuhf khWtJ, Mâ JUÃo¤jš, ntfit¤j

K£il, Ï£è khÎ òë¤jš, czÎ rik¤jš, F¥ig k£Fjš, g£lhR bto¤jš,

bkGF t®¤Â vçjš, fh»j« vçjš, buh£o jahç¤jš.

gŸëæš r¤JzΡ Tl¤Â‰F¢ br‹W czÎ¥ bghU£fŸ rik¤jÃwF

milÍ« kh‰w¤ij c‰W neh¡f¢ brŒjš.

MŒtf¤Âš bkGFt®¤Â vçjš, bk¡ÜÁah ehlh vça it¤jš, bt¥g

c䦜éid bt¥gbfhŸéid, gšntW ãw« khW« nrhjidfŸ brŒJ fh©Ã¤jš

(éidgL bghU£fŸ éidòçªJ x‹W¡F nk‰g£l éidéis¥ bghU£fis¡

bfhL¡»wJ - ntÂkh‰w«) nkY«, ntÂkh‰w§fŸ eilbgW«nghJ V‰gL»‹w

ãfœÎfis c‰Wneh¡Fjš.

1. bt¥g« btë¥gLtJ mšyJ c¿Šr¥gLtJ 2. xè c©lhtJ 3. ãw«, kz« V‰gLtJ.

braš - 3 fhiy Kjš khiy tiu c§fis¢ R‰¿ ãfG« g¤J nt kh‰w§fis¥

g£oaèLf.

braš - 4 bghUë‹ ãiykh‰w« Ïa‰Ãaš kh‰w« vd czuit¤jš

cUFjš - bkGif bt¥g¥gL¤Â¡ fh©Ã¤jš

Méahjš- Úiu bt¥g¥gL¤Â Úuhéahf¡ fh©Ã¤jš

Fë®é¤jš- bt¥g¥gL¤Âa Úiu Û©L« Fëu¢ brŒJ¡ fh©Ã¤jš

ciwjš - Úiu Fë%£L« rhjd¤Â‹ _y« Fë%£o¡ fh©Ã¤jš

nk‰f©l jiy¥Ã‰F bjhl®òila édh¡fis¡ nf£lš.

(cjhuz«)

1. btæš fhy§fëš Ú® ãiyfëš cŸs Ú® Fiwtj‰F¡ fhuz« v‹d?

2. Ú Fë®ghd« mUªJtj‰F gå¡f£o Ïšiyba‹whš v‹d brŒthŒ?

3. kiHÚ® ek¡F v¥go »il¡»wJ?

4. czÎ rik¡F« nghJ ãfG« kh‰w¤ij¡ ftå¤ÂU¡»whah?

36

braš-5 Ñœ¡f©l kh‰w§fis Ïa‰Ãaš kh‰wkh? ntÂæaš kh‰wkh vd vL¤J

vGJjš.

kh‰w« Ïa‰Ãaš kh‰w« ntÂæaš kh‰w«

bkGF vçjš

I° cUFjš

Ú® Méahjš

JU¥Ão¤jš

gÿ‹ éçªJ RU§Fjš

czÎ brç¤jš

beh¤jš

ä‹ és¡F vçjš

braš KoÎ : e«ik R‰¿ ãfG« Ïa‰Ãaš kh‰w«, ntÂæaš kh‰w« g‰¿ m¿ªJ

thœéanyhL bjhh®ò bfhŸS« Âw‹ ts®¡f¥g£lJ.

ehŸ - 2 ntÂæaš ãfœÎ 7

tF¥ò VII ghl« gU¥bghUŸfŸ k‰W« mj‹ j‹ikfŸ

gUt« II jiy¥ò mäy§fŸ, fhu§fŸ k‰W« c¥ò¡fŸ

neh¡f« : Å£oš ga‹gL¤j¥gL« bghU£fëš mäy« k‰W« fhu§fŸ g‰¿ bjçªJ bfhŸSjš.

njitahd bghU£fŸ : j¡fhë, vYä¢ir, òë, MuŠR gH« M»at‰¿‹ rhW.

Ábk©£, R©zh«ò, ryit¤öŸ M»at‰¿‹ Ú®¡ fiurš, PH jhŸ.

braš-1 mäy« k‰W« fhu« M»at‰¿‹ g©òfis ãidÎ T®jš.

t. v©. mäy« fhu«

1. Úy ãw è£k° jhis¢ Át¥ghf

kh‰W«

Át¥ò ãw è£k° jhis Úy ãwkhf

kh‰W«

2. PH

msÎ 7 I él¡FiwÎ PH

msÎ 7 I él mÂf«

37

braš-2 Å£oš ga‹gL¤j¥gL« gšntW bghU£fë‹ rhW k‰W« Ú®¡fiurš

è£k° jhëš V‰gL¤J« ãwkh‰w¤ij c‰W neh¡» PH kÂ¥ig¡ bfh©L mäykh?

fhukh? vd g£oaèLjš.

t. v© nrhjid¡F¥ ga‹gL¤j¥gL« bghUŸ

Úy ãw è£k° jhë‹ÛJ éisÎ

Át¥ò ãw è£k° jhë‹ÛJ éisÎ

PH msÎ f©l¿ªjJ

1. j¡fhë¢ rhW Át¥ghf

khW»wJ

- 7 I

él¡FiwÎ

mäy«

2. vYä¢ir¢ rhW - -

3. òë Ú®¡fiurš - -

4. R©zh«ò¡

fiurš

- Úykhf

khW»wJ

7 I él

mÂf«

fhu«

5. ryit¤öŸ

braš -3 mäy§fŸ k‰W« fhu§fis¡ f©l¿ªJ gÂÎ brŒjš, mäy« k‰W«

fhu§fSl‹ ãw§fh£ofis¢ nr®¡F« nghJ V‰gL« ãwkh‰w¤ij¥ gÂÎ brŒjš.

ãw§fh£ofŸ / Ïa‰if / bra‰if

mäy¤Âš ãw kh‰w« fhu¤Âš ãw kh‰w«

è£k°

Ãdh¥jè‹

bkš MuŠR

Õ£U£ - rhW

K£il nfh° - rhW

br«gU¤Â¥ ó Ïjœ

braš KoÎ : m‹whl thœéš Å£oš ga‹gL¤j¥gL« bghU£fëš mäy« vJ fhu«

vJ vd Ãç¤j¿Í« Âw‹ ts®¡f¥g£lJ.

38

ehŸ - 2 ntÂæaš ãfœÎ 8

tF¥ò VII ghl« vçjš k‰W« Rl®

gUt« III jiy¥ò vçjè‹ tiffŸ

neh¡f« : vçjš, vçjè‹ tiffŸ, vçbghUŸ, vçbghUë‹ tiffŸ, vçbghUë‹

g©òfŸ k‰W« vçbghUŸfëdhš R‰W¢NHèš V‰gL« éisÎfŸ M»at‰iw¥

g‰¿ m¿a¢ brŒjš.

braš : 1 vçjè‹ eh‹F tiffisÍ« vL¤J¡fh£LfSl‹ g£oaèLjš.

t. v© vçjè‹ tiffŸ vL¤J¡fh£LfŸ

1. j‹å¢irahf vçjš gh°gu° vçjš

2. ntfkhf vçjš g£lhR bto¤jš, f‰óu« vçjš,

k©bz©bzŒ, bk¡ÜÁa ehlh vçjš

3. bkJthf vçjš czÎ M¡Á#nd‰w«, ÏU«ò¤ JU¥Ão¤jš

4. K‰W¥bgwh vçjš éwF mL¥ò vçjš, Ïiy, rUF vçjš, la®,

ku¡f£il vçjš.

braš-2 vçbghUë‹ tiffŸ, mj‹ Áw¥g«r§fŸ, FiwghLfŸ g‰¿ m¿ªJ bfhŸSjš. Ïu©L FG¡fŸ - Áw¥g«r§fŸ, FiwghLfŸ g‰¿ éth¤jš.

t. v©

FG-1 FG-2

vçbghUŸ Áw¥g«r§fŸ FiwghLfŸ

1. ©k

vçbghUŸ

nrä¤jš vëJ, ifahSjš vëJ.

vçbt¥gãiy mÂf« rh«giyÍ«, òifiaÍ« bfhL¡F«. fnyhç kÂ¥ò FiwÎ

2. Âut

vçbghUŸ � vç bt¥gãiy FiwÎ. � òif, fç äfFiwÎ

fªjf-il-M¡i[L btëna‰w¥gL»wJ.

3. thÍ

vçbghUŸ vçbt¥gãiy FiwÎ fnyhç kÂ¥ò mÂf« òif FiwÎ.

ifahSjš fod«

braš -3 vçbghUëdhš R‰W¢ NHèš V‰gL« ghÂ¥òfis m£ltizæš ãu¥òjš.

t. v© vçbghUŸ ghÂ¥òfŸ

1. la®, be»ê vç¤jš

2. éwF - vç¤jš

3. Orš, bg£nuhš

4. bjhê‰rhiy - Co2 - btë¥ghL

braš KoÎ : vçjš, vçjè‹ tiffŸ, vçbghUŸ, vçbghUë‹ tiffŸ, vçbghUë‹ g©òfŸ k‰W« vçbghUŸfëdhš R‰W¢ NHèš V‰gL« éisÎfŸ M»at‰iw¥ g‰¿ m¿a¥g£lJ.

39

ehŸ - 2 ntÂæaš ãfœÎ 9

tF¥ò VII ghl« vçjš k‰W« Rl®

gUt« III jiy¥ò Ôaiz¥gh‹

braš : FG brašghL

neh¡f« : Ôaiz¥ghid¥ ga‹gL¤Â Ôia miz¤jš g‰¿ m¿jš.

njitahd bghU£fŸ : cŸq® ts« - Ôaiz¥ò¤ Jiw, F¿¥ngLfŸ, c¿ŠÁ

Fo¡F« FoÚ® gh£oš, éåf®, rikaš nrhlh, j©Ù® c¿ŠR« jhŸ, üš.

braš - 1

mUfhikæYŸs Ôaiz¥ò¤ Jiw¡F¢ br‹W neçilahf c‰Wneh¡» Ôia

miz¡F« KiwfŸ g‰¿a étu§fis¢ nrfç¤J gÂnt£oš F¿¡fΫ.

braš - 2

gŸë¡F, Ôaiz¥ò¤ Jiw tšYe®fis miH¤J tªJ és¡fkë¡f¢

brŒjš. Ôaiz¥gh‹ tiffŸ k‰W« Ôia¡ f£L¥gL¤J« KiwfŸ F¿¤j

jiy¥Ãš ngRjš, gŸëæYŸs Ôaiz¥ghid¡ bfh©L tªJ fh©Ã¤jš.

Ôaiz¥gh‹ Ôaiz¥gh‹ tiffŸ ãw« tiffŸ ©k«

fh»j« vça¡Toa Âut§fŸ

ä‹ rhjd§fŸ

rikaš v©bzŒ

vça¡Toa thÍ¡fŸ

Ú®

Eiu

cy®ªj gÎl®

fh®g‹-il -M¡i[L

rzš ig

40

braš - 3 gŸëfëš K‹bd¢rç¡if elto¡iffŸ k‰W« ghJfh¥ò F¿¤J T£l«

el¤Â khzt®fis¡ fyªJiuahlš brŒJ éê¥òz®Î V‰gL¤Jjš.

khzt®fŸ Ñœ¡f©l ãfœÎfëš fhz¥gL« brašKiw rçah? Jtwh? vd

F¿¥Ãl¢ brhšf.

t. v©. ãfœÎfŸ brašKiwfŸ rç / jtW

1. rik¡F« nghJ v©bzŒ Ô¥g‰¿ vçjš

j©Ù® C‰¿ miz¥gJ

2. R飢 ngh®L Ô¥g‰¿ vçjš

©k fh®g‹-il -M¡i[L Ôaiz¥ghid ga‹gL¤JtJ

3. Milfëš V‰gL« Ô ég¤J

<ukhd nfh⥠igahš ngh®¤JtJ

4. MŒtf§fëš V‰gL« Ô ég¤J

kzš ga‹gL¤Â¡ f£L¥gL¤JtJ

braš - 4

fhèahd gh£oèš (FHªijfŸ c¿ŠÁ Fo¡F« j©Ù® gh£oš) Á¿jsÎ Ú®

vL¤J¡ bfhŸs nt©L«. mjDl‹ Á¿jsÎ éåf® vL¤J¡ bfhŸs nt©L«.

(éåf® + j©Ù® 1 : 1). Á¿jsÎ rikaš nrhlhit j©Ù® c¿ŠR« jhëš ko¤J

üyhš f£l nt©L«. rikaš nrhlhit éåf® it¤JŸs gh£oèš brY¤Â

éåf® fiurèš eidahkš gh£oiy _l nt©L«. ng¥giu vça it¤J, Ô

c©lh¡»aJ«, gh£oiy nkY« ÑGkhf e‹F FY¡», rikaš nrhlhΫ, éåfU«

fyªJ fh®g‹-il-M¡irL thÍ cUth» Eiu¤J¥ bgh§F«. ÃwF _oia¢ Á¿J

js®¤Â btëtU« Eiuia vçÍ« Ôæ‹ ÛJ brY¤Âdhš Ô mizªJ éL«.

brašKoÎ:

m‹whl thœéš bt¥g M‰wš ek¡F¥ bgçJ« ga‹gL»wJ. mnj neu¤Âš

v®ghuhkš Ô ég¤J V‰g£L bgU« nrj¤ij c©lh¡F«. m¤Ôia¤ jL¡F«

KiwfisÍ« Ôaiz¥gh‹ tiffisÍ« bjçªJ bfhŸtJ äfΫ mtÁakh»wJ

v‹W cz®ªJ bfhŸt®.

41

ca® bjhl¡fãiy ntÂæaš gæ‰Á¤ jhŸ – 2

1. _‹W ãiyfëY« fhz¥gL« xnu bghUŸ ______________

2. mÂf Fë%£l¥g£l Âl¥bghUŸ ______________.

3. f©zho xU ______________ bghUŸ.

Ñœ¡f©lt‰¿‹ éçth¡f« jUf.

4. CNG

5. LPG

6. gofkh¡fš X® ______________ kh‰w«.

7. Âl¥bghUŸ neçilahf thÍ ãiy¡F khW« ãfœé‰F ________ v‹W bga®.

8. beh¤jš ______________ kh‰w« MF«.

9. Ûsh kh‰w¤Â‰F vL¤J¡fh£L jUf.

10. ©k¥ bghUŸ Âutkhf khW« ãfœé‰F ______________ v‹W bga®.

42

11. mÁl° v‹w Ïy¤Ô‹ bkhê¢brhšè‹ bghUŸ ______________

12. fçk mäy§fŸ v‹whš v‹d?

13. Úçš fiuÍ« fhu§fS¡F ______________ v‹W bga®.

14. Ïa‰if ãw§fh£ofë‹ bga®fŸ jUf.

15. mäy« + fhu« _________ + ____________ + ________ .

16. vçbghUŸ v‹gJ vçÍ«nghJ ------------- M‰wiy¤ jUtJ MF«.

17. bghU¤Jf.

(i) ku« vçjš a) ä‹ Ïiz¥ò J©o¤jš (ii) v©bzŒ vçjš b) Ôaiz¥ò¤ Jiw (iii) vçthÍ cUis Ô¥g‰Wjš c) Ôaiz¥gh‹ (iv) ä‹ rhjd« vçjš d) j©Ù® C‰Wjš

18. c§fŸ gFÂæ‹ Ôaiz¥ò¤ Jiw k‰W« fhtšJiw bjhiyngÁ v©iz

vGJf.

19. 108 v©iz vj‰bfšyh« ga‹gL¤jyh«?

20. Ô ég¤ij¤ j鮡f Úé® nk‰bfhŸS« K‹bd¢rç¡if elto¡iffŸ ahit?

43

ehŸ - 3 ntÂæaš ãfœÎ 10

tF¥ò VIII ghl« e«ik R‰¿ÍŸs jåk§fŸ k‰W« nr®k§fŸ.

gUt« I jiy¥ò jåk§fŸ

neh¡f« : jåk§fŸ k‰W« mj‹ tif¥ghLfŸ, F¿pLfŸ g‰¿ m¿jš.

braš - 1 eh« ga‹gL¤J« bghU£fŸ vjdhš MdJ v‹gjid ÑœfhQ«

m£ltizæš ãu¥òf.

t. v© bghUŸ ga‹gL« jåk«

1. Jâ mL¡» it¡F« mykhç ÏU«ò

2. Ú® bršY« FHhŒ

3. fhèš mâÍ« bfhYR

4. rikaš gh¤Âu§fŸ

5. ä‹rhu« bršY« f«Ã

braš - 2 Ïa‰ifæš v¤jid jåk§fŸ cŸsJ v‹gij tiugl« _y« fh©Ã¤J és¡Fjš. e« clèš fhz¥gL« jåk§fŸ g‰¿ tiugl« _y« tiuªJ tu¢brŒJ és¡Fjš. braš - 3 jåk§fis Ïa‰Ãaš ãiyæš tifgL¤j¢ brŒjš.

Ú®k« ©k« thÍ

braš – 4 g©òfë‹ mo¥gilæš jåk§fis tif¥gL¤Jjš

cnyhf§fŸ mnyhf§fŸ cnyhf¥ nghèfŸ

44

braš – 5 jåk tçir m£ltizia c‰Wneh¡» jåk§fë‹ F¿pL - m¿ªJ bfh©L m£ltiz¥gL¤Jjš.

jåk§fë‹ bga® F¿pL

braš KoÎ : e«ik¢ R‰¿ÍŸs jåk§fŸ mt‰¿‹ F¿pLfŸ mit jåktçr

m£ltizæš v›thW g©òfë‹ mo¥gilæš tif¥gL¤j¥g£LŸsJ v‹gij

m¿t®.

ehŸ - 3 ntÂæaš ãfœÎ 11

tF¥ò VIII ghl« mQ mik¥ò

gUt« II jiy¥ò mQ mik¥ò

braš : jå brašghL

neh¡f« : mQé‹ mik¥ig m¿ªJ bfhŸSjš.

njitahd bghU£fŸ : cŸq® ts«, FWªjfL

braš – 1 Ãç¡f Koahj jåk¤Â‹ äf¢Á¿a Jfns mQthF« v‹gjid

és¡Fjš. (v.fh)

i. fh»j¤jhis äf¢ Á¿a J©Lfsh¡Fjš

ii. R©z¡f£o - JfŸ

iii. br§fš - JfŸ

braš – 2 gH§fhy mQ mik¥ò, gH§fhy¡ f©nzh£l« - MÁça®

Ïizajs¤ÂèUªJ jftš nrfç¤J tF¥giwæš étç¤jš.

braš – 3 bghU©ik mêé‹ik éÂ, khwh é»j é M»at‰iw m‹whl

thœéš cjhuz§fSl‹ és¡Fjš.

bghU©ik mêé‹ik é Ïa‰Ãaš (m) ntÂæaš kh‰w¤Â‹ _y« ãiwia M¡fnth, mê¡fnth KoahJ. (v.fh.) gå¡f£o – cUFjš

45

gå¡f£o cU» Úuhf khW« Ïa‰Ãaš kh‰w¤ij¢ brŒJ¡ fh©Ã¤jš.

• ngça« FnshiuL, nrhoa« ršng£ éidòçªJ bt©ik ãw Åœ goÎ cUth¡Fjš

• fhšÁa« FnshiuL nrhoa« ršng£Ll‹ éid òçªJ fhšÁa« ršng£

Åœ goÎ cUthFjš.

• éåfiu ng¡»§ nrhlhÎl‹ nr®¡F«nghJ nrhoa« mÁ£nl£ k‰W« fh®g‹-il -M¡irL cUth»wJ.

khwhé»j é xU öa nt nr®k« v«Kiwæš jahç¡f¥g£lhY« mÂYŸs

jåk§fŸ F¿¥Ã£l khwh ãiw é»j¤Âš jh‹ ToæU¡F«.

• Ú® - iA£u#‹ k‰W« M¡ì#‹

• Nacl - c¥ò

• CaCo3 - R©zh«ò

braš - 4 mQ¡ bfhŸif – lhšlå‹ mQ¡ bfhŸif, mo¥gil¤ JfŸfŸ

vby¡£uh‹, ònuh£lh‹ - fhbzhè fh£Á _y« fh©Ã¤jš.

braš - 5 jh«r‹ mQ khÂç

mQthdJ ne® ä‹}£l« bfh©l nfhs«. Ï¡nfhs¤ÂDŸ vby¡£uh‹fŸ

bghÂa¥g£LŸsd vd és¡Fjš. j®órâ gH¤ij neuoahf¡ fh©Ã¤jš.

j®órâ khÂç cUth¡Fjš

Á¿a be»ê¥ gªij Ïu©lhf bt£o vL¤J¡ bfhŸs nt©L«. mš Át¥ò t©z¥ gŠR bgh¤J mj‹ ÛJ fU¥ò ãw éijfis x£lyh«. braš KoÎ : mQé‹ mik¥ò, mQ¡ bfhŸiffis¥ g‰¿ m¿ªJ bfhŸt®.

ehŸ - 3 ntÂæaš ãfœÎ 12

tF¥ò VIII ghl« ãy¡fçÍ«, bg£nuhèaK«

gUt« III jiy¥ò ãy¡fç, bg£nuhèa«, M‰wš _y§fŸ

neh¡f«: cŸq® ts§fis¥ ga‹gL¤Â xU bghUŸ Ïa§f¤ njitahdJ vJ

v‹gij m¿ªJ¡bfhŸs¢ brŒjš.

njitahd bghU£fŸ: cŸq® ts«, thfd§fŸ, bg£nuhš tH§Fäl«.

46

braš - 1 bg£nuhš tH§Fäl«, rhiyæš bršY« thfd§fŸ ngh‹wt‰iw c‰W neh¡» thfd§fŸ Ïa§f¤ njit¥gL« r¡Â vJ vd m¿jš.

vçbghUŸ: M¡ì#Dl‹ nr®ªJ vçªJ bt¥g M‰wiy¤ jU« bghUŸfŸ

t. v© thfd§fŸ vªj vçbghUshš Ïa§F«

1. nkh£lh® ir¡»Ÿ bg£nuhš

2. ä t©o

3. ngUªJ

4. òif t©o

braš – 2 f¢rh v©bzŒ R¤Ôfç¤jš fhbzhè fh£Á _y« és¡Fjš.

»il¡F« Jiz¥ bghU£fë‹ ga‹fis bt¥gãiyÍl‹ g£oaèLjš.

Jiz¥ bghUŸ ga‹fŸ bt¥gãiy

LPG - Âut bg£nuhèa thÍ ÅLfëš vçbghUshf < 40o C

bg£nuhš thfd§fS¡F vçbghUshf 40 - 160o C

k©bz©bzŒ mL¥ò, b#£ ékhd¤Âš vçbghUshf

160 - 250o C

Orš fduf thfd§fëš vçbghUshf

250 - 300o C

caÎ v©bzŒ caÎ¥bghUŸ 300 - 350o C

vçbghUŸ v©bzŒ f¥gš, ä‹ ãiya¤Âš vçbghUshf

350 - 400o C

ghuË bkGF bkGF, thrè‹ jahh¡f

ãLbk‹ bgæ©L jahç¡f rhiyfŸ nghl

> 400o C

braš - 3

kh‰W M‰wš _y§fŸ g‰¿a étu§fŸ Âdrç, ehëjœ, bjhiy¡fh£Á

_ykhf, brŒÂ nrfç¤J gl§fŸ k‰W« mj‹ és¡f§fSl‹ x¥gil¥ò jahç¤jš.

� gnah Orš � fh‰whiy � Nça M‰wš

braš KoÎ : cŸq® ts§fis¥ ga‹gL¤Â xU bghUŸ Ïa§f¤ njitahdJ vJ v‹gij m¿ªJ¡bfhŸs têfh£l¥g£lJ.

47

ca® bjhl¡fãiy ntÂæaš gæ‰Á¤ jhŸ - 3

1. jåk¤Â‹ äf¢ Á¿a JfS¡F ______________ v‹W bga®.

2. ÏJtiuæš f©l¿a¥g£LŸs jåk§fë‹ v©â¡if ______________

3. IUPAC-‹ éçth¡f« ______________

4. óäæš mÂf mséYŸs jåk« ______________

5. cnyhf¥ nghè¡F vL¤J¡fh£L ______________

6. »nu¡f bkhêæš mQ v‹w brhšY¡F ______________ v‹W bghUŸ

7. CRT éçth¡f« ______________

8. khwh é»j éÂia¡ f©l¿ªjt® ______________

9. mQé‹ mo¥gil¤ Jfis¡ f©LÃo¤jt® ______________

10. ä‹ mQ¡fë‹ ntWbga® ______________

48

11. Ïa‰if thÍéš mÂf« fhz¥gL« thÍ ______________

12. thfd vçbghUis v›thW nrä¡fyh«?

13. mÂf M‰wiy¡ bfh©LŸs ãy¡fç ______________

14. jäœeh£oš fh‰whiy mÂfkhf fhz¥gL« kht£l§fŸ _________ , _______

15. f¢rh v©bzæ‹ gFÂ¥ bghU£fŸ ______________ Kiwæš

Ãç¤bjL¡f¥gL»wJ.

49

cæçæaš

jhtuéaš

t.v©. tF¥ò gUt« ghl¤jiy¥ò jiy¥ò

1. VI

1 jhtu§fë‹ cyf« _èifæ‹ ga‹fŸ

2. VI

1 jhtu§fë‹ cyf« cy® jhtu¤ bjhF¥ò jahç¤jš

3. VI 1 czÎ KiwfŸ rçé»j czÎ Kiw

4. VII

1 jhtu¥ òw mik¥Ãaš ky®

5. VII

1 jhtu¥ òw mik¥Ãaš nt®, j©L, Ïiykh‰WU¡fŸ

6. VII

1 jhtu§fŸ, éy§Ffë‹ czñ£l«

jhtu§fë‹ Ãwrh®ò C£l KiwfŸ buh£o¡ fhsh‹.

7. VII 1 jhtu òwmik¥Ãaš Ú® thœ¤ jhtu§fŸ

8. VII 1 jhtu òwmik¥Ãaš ÁW brofŸ, òj®¢ brofŸ, ku§fŸ

9. VII

3 Nœãiy k©ly« fhLfS« mj‹ tiffS«

10. VII

3 Ú® - X® mça ts« Úç‹ ga‹ghL

11. VIII

1 g殥 bgU¡fK« nkyh©ikÍ«

ntsh©ik rh®ªj braš KiwfŸ

12. VIII

1 g殥 bgU¡fK« nkyh©ikÍ«

fisbaL¡F« KiwfŸ fisbaL¡f¥ ga‹gL« fUéfŸ

13. VIII 1 E©QæçfŸ ntsh©ik

14. VIII 1 E©QæçfŸ Ô§F éisé¡F« E©QæçfŸ

15. VIII 1 jhtucyf« MŠínah°bg®«fŸ

16. VIII 1 jhtucyf« MŠínah°bg®«fŸ (Ãçnahig£lh, blçnlh ig£lh)

17. VIII 1 jhtucyf« ÏUé¤Âiy¤ jhtu nt®, j©L

18. VIII 3 fh‰W, Ú® khRgLjš Ú® khRgLjš

50

ehŸ-1 jhtuéaš ãfœÎ 1

tF¥ò VI ghl« 1. jhtu§fë‹ cyf«

gUt« I jiy¥ò _èiffë‹ ga‹fŸ f£Lkhd¥ bghUŸfshf¥ ga‹gL« jhtu§fŸ eWkz¥ bghUŸfë‹ ga‹fŸ.

braš : fs¥gaz« / Ïa‰if eil

neh¡f« : _èiffë‹ ga‹fis m¿jš

njitahd bghUŸfŸ : cdJ Cçš cŸs _èif jhtu«.

braš 1

khzt®fis FG¡fshf¥ Ãç¤J, mtut® Cçš cŸs _èif¤ jhtu§fŸ

k‰W« mt‰¿‹ ga‹fis, bgçat®fŸ cjéÍl‹ nrfç¤J, bg‰w jftšfis

m£ltizæš ó®¤Â brŒJ tF¥giwæš éth¡f nt©L«.

khzt® bga® :

Cç‹ bga® :

t. v© _èif jhtu« Fzkh¡F« nehæ‹ bga®/clš ey Ãu¢ridfŸ

1. nt«ò tæ‰W¥ ó¢Áfis Ú¡F«

2.

3.

4.

kU¤Jt¡ Fz« ãiwªj jhtu§fŸ _èiffŸ vd¥gL«.

braš 2 cdJ Å£oš jahç¡f¥gL« czÎ¥ bghU£fëš nr®¡f¥gL« eWkz¥

bghUŸfë‹ bga®fis vG tªJ tF¥giwæš éth¡fΫ.

t. v©. czé‹ bga® nr®¡f¥g£LŸs eWkz¥ bghUŸ

1. rh«gh® f¿nt¥Ãiy

2. ghahr« Vy¡fhŒ

3. fhu¡FH«ò btªja«

4. fhŒf¿ fyit rhj« g£il, »uh«ò

5. ur« äsF

6.

7.

51

braš 3

cdJ ÅL, bjU rKjha¡ Tl«, mšyJ ÂUkz k©lg« ngh‹w Ïl§fëš

ga‹gL¤j¥gLŸs ku¤jhyhd bghUŸfisÍ« mit v›tif ku¤Âdhš

brŒa¥g£lit v‹gij g£oaè£L tF¥giwæš éth¡f nt©L«.

t. v© Å£L v© k‰W« Kftç

bghUë‹ bga® ku¤Â‹ bga®

1. 66 fjÎ, r‹dš nj¡F

2.

3.

4.

5.

braš KoÎ : _èiffŸ, eWkz¥ bghUŸfŸ k‰W« ku§fë‹ ga‹fŸm¿a¥g£lJ.

ehŸ-1 jhtuéaš ãfœÎ 2

tF¥ò VI ghl« 1. jhtu§fë‹ cyf«

gUt« I jiy¥ò cy® jhtu bjhF¥ò (Herbarium )

braš : braš / FG brašghL

neh¡f« : jhtu§fë‹ ghf§fis¡ bfh©L cy® jhtu bjhF¥ò (Herbarium )

jahç¤jiy m¿jš.

njitahd bghUŸfŸ : jhtu§fë‹ nt®, j©L, Ïiy, ó, fhŒ, få, giHa

brŒÂ jhŸ, f¤jç¡nfhš, gir, rh®£.

brašgL¤J« éj«

1. khzt®fis mU»š cŸs njh£l¤Â‰F miH¤J¢ bršy nt©L«.

2. jhtu¤Â‹ gFÂfshd Ïiy, ó, ng‹wt‰iw¢ nrfç¤J¡ bfhŸs nt©L«.

3. nrfç¤j jhtu¤Â‹ ghf¤Âid ÏU brŒÂ¤jhŸfë‹ Ïilna it¤J

fdkhd bghUë‹ Ñœ goa it¡f nt©L«.

4. ÂdK« òÂa brŒÂ¤ jhis kh‰¿ it¡f nt©L«.

5. Ëd® cy®ªj jhtu¤Âid vL¤J xU rh®£ m£ilæš girbfh©L

ne®¤Âahf x£l nt©L«.

52

6. rh®£ m£ilæ‹ tyJ òw Ñœ _iyæš jhtu¤Â‹ étu¤Âid vGj

nt©L«.

khzt® bga® : f. unkZ

gŸëæ‹ bga® : muR nkšãiy¥ gŸë , nrhHtu«

tF¥ò : 6 M« tF¥ò ‘m’ ÃçÎ

jhtu¤Â‹ bga® : br«gU¤Â

FL«g« : brhyndì

jhtu¤Â‹ ghf« : Ïiy

tsçašò : òj®bro

nrfç¡f¥g£l Ïl« : nrhHtu«

ehŸ : 11.07.2016

jhtu¤Â‹ ga‹ : mHF jhtu«

khztå‹ ifbah¥g« : . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . .

MÁça® ifbah¥g« : . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . .

cy®jhtu¤ bjhF¥ig¡ bfh©L MÁça® tF¥giwæš éthj« brŒjš nt©L«.

f‰gj‰fhf¥ ga‹gL¤j¥gL« vªj xU jhtu¤Â‹ cy®ªj gFÂ, mG¤Â

cy®¤j¥g£L, jhëš x£l¥g£l V‰W¡ bfhŸs¥g£l VjhtJ xU tifgh£o‹ go

tçir¥gL¤J¥g£l cy®jhtu bjhF¥ò bA®ghça« v‹W miH¡f¥gL« (ó, Ïiy,

j©L, få, nt®) .

KoÎ : cy® jhtu¤ bjhF¥Ãid jahç¤jš k‰W« mtÁa¤ij¥ g‰¿ m¿jš.

ehŸ-1 jhtuéaš ãfœÎ 3

tF¥ò VI ghl« 2. czÎ KiwfŸ

gUt« I jiy¥ò rçé»j czÎ

braš : jå¢ braš

neh¡f« : rçé»j czé‹ mtÁa« g‰¿ m¿jš.

njitahd bghUŸfŸ : F¿¥ngL, ÁWigfŸ

53

brašgL¤J« éj«

1. khzt®fis FG¡fshf¥ Ãç¤J¡bfhŸs nt©L«.

2. x›bthU FGΫ j§fë‹ Å£oèUªJ Á¿jsÎ jhåa§fŸ, gU¥ò tiffŸ

ngh‹wt‰iw¥ bg‰nwhç‹ mDkÂÍl‹ vL¤J tunt©L«, mšyJ bg‰nwh®

cjél‹ gšntW tif czÎfis¢ rik¤J vL¤J tu¢brŒjš nt©L«.

3. x›bthU FGΫ MÁça® cjéÍl‹ czÎ¥ bghUëš cŸs C£l

r¤Jfis m¿ªJ bfhŸs nt©L«.

4. nrfç¤j czÎ¥bghUis ‘czΤ ÂUéHh’ v‹w jiy¥Ãš ‘f©fh£Á’

el¤Â rfkhzt®fS¡F« mt‰¿‹ ga‹fis és¡Fjš nt©L«.

5. ÏWÂæš czÎ bghU£fisÍ« mt‰¿š ml§»ÍŸs r¤J¡fisÍ«

m£ltiz gL¤j brŒjš nt©L«.

khzt® bga® : . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

gŸëæ‹ bga® : . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

t. v©.

czÎ¥ bghUë‹ bga®

C£l¢ r¤Jfë‹ tif

czÎ _y§fŸ ga‹

1. jhåa« fh®ngh iA£nu£LfŸ

mçÁ, nfhJik, k¡fh¢nrhs«, gh®è

M‰wš më¥git

2. gU¥ò tiffŸ òuj§fŸ Jtu« gU¥ò ......................... ............................

ts®¢Á më¥git

3. ghš, khär¥ bghUŸfŸ

òuj«, bfhG¥ò, it£lä‹ B

ghš

clèaš brašfis xG§F gL¤Jgit.

4. beŒ, v©bzŒ tiffŸ

bfhG¥ò

fliy v©bzŒ ............................ .......................... ...........................

M‰wš më¥git

5. gH§fŸ, fhŒf¿fŸ

it£lä‹fŸ, jhJ c¥òfŸ, Ú®

M¥ÃŸ, MuŠR ........................ .........................

clèa¡f¢ brašfis xG§F gL¤Jgit

6. Ú® 3 è£l® öa Ú®

clèa¡f¢ brašfis xG§F gL¤Jgit

54

rçé»j czÎ : mid¤J C£l¢ r¤JfS« rçahd é»j¤Âš fyªJŸs

cznt rçé»j czÎ MF«. czÎ M‰wè‹ myF fnyhç v‹w myfhš

msél¥gL»wJ.

f©fh£Áia¥ gh®itæL« khzt®fël« Ñœ¡fhQ« got¤Âid¡ bfhL¤J

ó®¤Â brŒjš nt©L«.

bga® :

tF¥ò :

taJ :

c©Q« czé‹ bga®fis éçthf vGjΫ

ehŸ fhiy czÎ e©gfš czÎ ÏuÎ czÎ

§fŸ

br›thŒ

òj‹

éahH‹

btŸë

rå

PhæW

1. bghGJ ngh¡F : . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. j§fS¡F¥ Ão¤j czÎ : . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

V‹ : . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. j§fS¡F¥ Ão¡fhj czÎ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

V‹ : . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

nk‰f©l jftšfis mo¥gilahf¥ bfh©L rçé»j czÎ c©gj‹

mtÁa¤ij tèÍW¤J« tifæš khzt®fS¡F éê¥òz®Î V‰gL¤j nt©L«.

KoÎ : rçé»j czÎ vL¤JbfhŸsnt©oaj‹ K¡»a¤Jt¤ij¥ g‰¿ m¿jš.

55

ca® bjhl¡fãiy jhtuéaš gæ‰Á¤ jhŸ - 1

1. kŠrŸ fhkhiy nehia¤ Ô®¡F« jhtu« ----------------

2. cznt kUªJ vd¡ Tw fhuz« ahJ?

3. »ç¡bf£ k£il brŒa¥ ga‹gL« ku« ------------------

4. cd¡F¤ bjçªj eWkz¥ bghUŸfë‹ bga®fis¥ g£oaèLf?

5. gŸë tshf¤Âš ts®¡f¥gl nt©oa ku§fë‹ bga®fis vGJf?

6. I C B N v‹gj‹ éçth¡f« --------------------

7. bA®ghça¤Â‹ K¡»a¤Jt« ahJ?

8. cy® óŠir jahç¤jš Kiw¡F -------------- v‹W bga®.

9. cy® jhtu¤ bjhF¥ÃèUªJ bgw¥gL« étu§fŸ ahit?

56

10. cy»‹ äf¥bgça bA®ghça« mikªJŸs Ïl« -----------

a) ãôah®¡ jhtuéaš ó§fh, ãôah®¡ USA

b) uhaš jhtuéaš ó§fh, KEW y©l‹

11. rçé»j czÎ g‰¿ Úé® m¿tJ ahJ?

12. czÎ M‰wè‹ myF ---------------------

13. òuj¢ r¤J äFªj czéid c£bfhŸtjhš V‰gL« ga‹ ahJ?

14. czÎ¥ g»®khz« v‹gJ ---------------

a) eh« rh¥Ãl¡ Tlhj czé‹ msÎ

b) eh« vL¤J¡bfhŸs nt©oa czé‹ njhuha msÎ

c) eh« c©Q« czé‹ msÎ

d) eh« Åzh¡F« czé‹ msÎ

15. Ú§fŸ vL¤J¡bfhŸS« czé‹ bga®fis vGJf.

ehŸ fhiy czÎ e©gfš czÎ ÏuÎ czÎ

1

2

3

57

ehŸ-2 jhtuéaš ãfœÎ 4

tF¥ò VII ghl« 3. jhtu¥òw mik¥Ãaš

gUt« I jiy¥ò ky®

braš : jftš nrfç¤jš

neh¡f« : kyç‹ ghf§fis m¿jš.

njitahd bghUŸfŸ : br«gU¤Â¥ ó, Ck¤ij¥ ó, ótur« ó k‰W« cŸqçš

»il¡F« ó¡fŸ.

brašgL¤J« Kiw

1. khzt®fis¤ j§fŸ gŸë tshf¤Âš, Å£oš (m) taš btëæš

ts®ªÂU¡F« jhtu§fë‹ ó¡fis c‰W neh¡f¢ brŒjš nt©L«.

2. Ëd® Áy ó¡fis¢ nrfç¤jš nt©L«.

3. MÁça® cjéÍl‹ ÁWf¤Â mšyJ ÃnsL bfh©L ó¡fis ÚŸth£oš

bt£Ljš nt©L«.

4. Ëd® ó¡fë‹ ghf§fis cU¥bgU¡»bfh©L c‰W neh¡f¢ brŒjš

nt©L«.

5. óé‹ t©z«, tot«, k‰W« mj‹ ghf§fis tiuªJ t©z« Ô£l¢

brŒjš nt©L«.

t. v©.

óé‹ bga® óé‹ ghf« mj‹ ga‹

óé‹ ÚŸbt£L¤ njh‰w« gl« tiuªJ ghf« F¿¡f

1. br«gU¤Â òšèt£l«

2. ótru« ó

3. Ck¤j« ó

4. f¤jç ó

5. . . . . . . . . . . . . . .

KoÎ : óé‹ ghf§fŸ k‰W« mj‹ ga‹fis m¿a és¡fkë¡f¥g£lJ.

ehŸ-2 jhtuéaš ãfœÎ 5

tF¥ò VII ghl« jhtu¥ òw mik¥Ãaš

gUt« I jiy¥ò nt®, j©L, Ïiyæ‹ kh‰WU¡fŸ

braš : fs¥gaz«

neh¡f« : nt®, j©L, kh‰WU¡fis m¿jš.

njitahd bghUŸfŸ : gšntW éjkhd fhŒf¿fŸ

58

brašgL¤J« éj« :

khzt®fis mU»š cŸs fhŒf¿¡ fil¡F miH¤J¢ br‹W, nfu£,

KŸs§», Õ£%£, fUiz¡ »H§F, ÏŠÁ, kŠrŸ, cUis¡ »H§F k‰W« Ãw

fhŒf¿fis¢ nrfç¡fΫ. Ëd® mt‰¿‹ tot«, mit nt® (m) j©o‹

kh‰WUth vd khzt®fis c‰W neh¡f¢ brŒjš nt©L«. bfhL¡f¥g£LŸs

m£ltizæš cça Ïl¤Âš � brŒJ gl« tiujš nt©L«

t. v©. jhtu« nt® kh‰WU j©L kh‰WU tot« gl«

1. nfu£ � T«ò

2. KŸs§»

3. Õ£U£

4. ÏŠÁ

5. cUis¡ »H§F

6. kŠrŸ

7. fU«ò

8. tŸë¡ »H§F

9. fUiz¡ »H§F

10. bt§fha«

KoÎ : nt® k‰W« j©o‹ kh‰WU¡fis m¿ªJ bfhŸSjš.

ehŸ-2 jhtuéaš ãfœÎ 6

tF¥ò VII ghl« 2. jhtu§fŸ, éy§Ffë‹ czñ£l«

gUt« I jiy¥ò jhtu§fë‹ Ãw rh®ò C£l KiwfŸ : buh£o¡ fhsh‹

braš : jå¢ brašghL, jftš nrfç¤jš Kiw

neh¡f« : jhtu§fë‹ Ãw rh®ò C£l Kiwfis m¿jš.

njitahd bghUŸfŸ : órd« Ão¤j CWfhŒ, órd« Ão¤j nj§fhŒ, njhèdhš

Md ig, bgš£, fhyå (<ukhd ãiyæš), giHa ò¤jf«, <ukhd buh£o¤ J©L,

bj‹d§Ñ‰W (mšyJ) gid Xiy, gH¢rhW, F¥igfŸ k‰W« ku¥g£ilfŸ (mšyJ)

ku¤J©LfŸ ( óŠir¤ jh¡»aJ)

59

brašgL¤J« éj« :

nk‰fhQ« bghUŸfëš gl®ªÂU¡F« bkšèa üš ngh‹w gFÂia xU ÁW

F¢Á (mšyJ) Á¿a ÃuZ _y« nrfç¡f nt©L«. Ëd® Ïjid Á¿jsÎ j©Ù®

Ïl¥g£l f©zho eGt¤Âš it¡f nt©L«. Ëd® if by‹R (mšyJ) T£L

E©nzh¡»æid¡ bfh©L c‰W neh¡f¢ brŒjš nt©L«. Ïš bkšèa

ÏiHfŸ ngh‹w gF e‹whf¤ bjçÍ«, Ïit óŠiræ‹ clykhF«.

óŠirfŸ g¢irak‰wit vdnt czit jhnd jahç¥gšiy. ÏitfŸ

czé‰fhf Ãw jhtu« (mšyJ) bghU£fis¢ rh®ªJŸsd. Ïit 2 tif¥gL«.

rhW©â, x£L©âfŸ.

óŠirfŸ Ïwªj bghU£fë‹ ÛJ ts®ªJ, behÂfis¢ RuªJ mt‰iw¡

fiua¡ Toa vëa r¤JŸs bghU£fshf kh‰¿ c¿ŠÁ¡ bfhŸ»‹wd. ÏJ

rhW©â czÎ C£lKiwahF«.

óŠirfŸ g‰¿ go¡F« m¿éaè‹ ÃçÎ “ik¡fhyí” vd¥gL«.

1. óŠirfshš czÎ¥bghU£fŸ bf£L¥ ngh»‹wd.

2. óŠirfŸ xU F¿¥Ã£l ts®js¤Âš ts®tšiy.

(c-«.) ml® c¥ò¡ fiurš, mäy§fŸ, OoC bt¥g ãiyæš, mÂf bt¥gkhd

bghU£fŸ ÛJ ts®tšiy

3. ekJ K‹ndh®fŸ CWfhia c¥Ãš Cwit¤jš, Ûid btæèš cy®¤Jjš,

nj§fhia c¥ò ghidæš it¤jš, ngh‹w eilKiwfŸ Ëg‰w¥g£ld.

j‰fhy¤Âš Fë®rhjd¥ bg£o, mdš ä‹fy‹ (Oven) ngh‹wit czit¡

bflhkš ghJfh¡f¥ ga‹gL»‹wd.

4. Áy óŠirfŸ Fiwªj bt¥gãiyæš (-100 Kjš 00 C ) thœ»wJ. v.fh.

»shnlh°nghça« bA®ghu« Ïit gå¡f£oæš gj¥gL¤j¥g£l Ïiw¢Áæš

fhz¥gL»wJ.

5. Áy óŠirfŸ mÂfg£r bt¥gãiyæš thœ»wJ. (600 C ) v.fh. bj®nkhÃè°

óŠir Ïit F¥igfë‹ mo¥gFÂ, beš cä _£il, nj§fhŒ eh®¡ fêÎ,

jhåa¡ »l§F ngh‹w Ïl§fëš fhz¥gL«.

KoÎ: óŠirfŸ rhW©â czñ£LKiwæš czit¥ bgW»‹wd v‹gij

m¿jš.

Ãw brašghLfŸ

j§fŸ Cçš vªj vªj ku§fë‹ ÛJ bfhofŸ gl®ªJŸsd v‹gij

khzt®fS¡F¡ fh©Ã¡f nt©L«. Ïj‹ bga® f°F£lh, Ïit

g¢irak‰wit. vdnt ku¤ÂèUªJ czit vL¤J¡bfhŸ»‹wd. Ï›tif

jhtu§fŸ X£L©â vd miH¡f¥gL»wJ.

60

c§fŸ Cçš vªbjªj ku§fë‹ ÛJ Ïit gl®ªJŸsd v‹gij¥

ËtU« m£ltizæš F¿¡f¢brŒjš nt©L«.

t. v©. ku¤Â‹ bga® gl®ªJŸs bfhoæ‹ bga® czñ£l« Kiw

1. nt¥g ku« f°F£lh x£L©â

2. ò§f ku« mtiu¡bfho jhnd czÎ jahç¡F«

3. fUnty ku« f°F£lh x£L©â

5.

6.

T£Læç thœ¡if

C£o, bfhil¡fhdèš cŸs ku§fë‹ ÛJ« mšyJ ntW ghiwfë‹ ÛJ« gl®ªÂU¡F« btë® g¢irãw gŠR ngh‹w bghU£fis¢ nrfç¡f nt©L«. ÏitfŸ iy¡f‹fŸ vd¥gL«. Ïš ghÁ k‰W« óŠirfŸ ÏizªJ T£Læç thœ¡if nk‰bfhŸ»wd. Ït‰WŸ Mšfh czÎ jahç¡»wJ. óŠir Ú® k‰W« fåk§fis c¿ŠÁ Mšfhé‰F jU»wJ. Ïjid cU¥bgU¡» (mšyJ) T£L E©nzh¡»¡ bfh©L khzt®fŸ MŒÎ brŒjš nt©L«. t. v©. nrfç¡f¥g£l Ïl« jhtu¤Â‹ bga® czñ£l«

1. ghiw iy¡f‹ T£Læç thœ¡if

2. ig‹ ku¥g£il iy¡f‹ T£Læç thœ¡if

3. ô¡fè¥l° ku¥g£il iy¡f‹ T£Læç thœ¡if

KoÎ : jhut§fë‹ Ãw rh®ò C£l Kiwia m¿jš

ehŸ-2 jhtuéaš ãfœÎ 7

tF¥ò VII ghl« jhtu¥ òwmik¥Ãaš

gUt« I jiy¥ò Ú®thœ¤ jhtu§fŸ

braš : jå (m) FG¢ brašghL

neh¡f« : e«ik¢ R‰¿ÍŸs gšntW tifahd Ú®thœ¤ jhtu§fis

c‰Wneh¡» tif¥gL¤Jjš.

njitahd bghUŸfŸ: F¿¥ngL, cŸqçš cŸs Ú®ãiyfë‹ tiugl«.

61

brŒKiw

1. xU ghl¡F¿¥ng£il vL¤J¡ bfh©L cdJ R‰W¥òw¤Âš cŸs Ú®thœ¤

jhtu§fis MÁça® cjéÍl‹ c‰Wneh¡F.

2. Úé® c‰Wneh¡» jhtu§fë‹ bga®fis¥ g£oaèLjš.

3. g£oaè£l jhtu¥ g©òfis¡ F¿¥ò vL¤J¡ bfhŸf.

4. Ú®ãiy¡F mU»š br‹W mš cŸs jhtu§fis c‰Wneh¡»

v¢rç¡ifÍl‹ MÁça® cjéÍl‹ F¿¥bgL¤J¡ bfhŸs nt©L«.

5. Ñœ¡bfhL¡f¥g£LŸs m£ltizæš ó®¤Â brŒf.

t. v©.

jhtu« bga®

Ú®thœ jhtu«

c‰Wneh¡»a Ïl«

jå¤J äj¡F« Ú®thœ¤

jhtu§fŸ

nt%‹¿ äj¡F« Ú®thœ¤

jhtu§fŸ

_œ»a Ú®thœ¤

jhtu§fŸ F¿¥ò

1. Mfha¤ jhkiu Fs« - - -

2. mšè nfhæš Fs«

- - -

3. thè°ndçah Á‰nwhil - - -

4.

5.

6.

KoÎ : cŸqçš cŸs Ú®thœ¤ jhtu§fis¥ g‰¿ m¿jš.

ehŸ - 2 jhtuéaš ãfœÎ 8

tF¥ò VII ghl« jhtu¥ òwmik¥Ãaš

gUt« I jiy¥ò ÁWbrofŸ, òj®¢brofŸ, ku§fŸ

braš : jå (m) FG¢ brašghL

neh¡f« : e«ik¢ R‰¿ÍŸs gšntW tif jhtu§fis

c‰Wneh¡» tif¥gL¤Jjš.

njitahd bghUŸfŸ : F¿¥ngL, ijašfhu® ga‹gL¤J« msÎehlh.

62

brŒKiw

1. xU ghl¡F¿¥ng£il vL¤J¡bfh©L c‹ R‰W¥òw¤Âš cŸs jhtu§fis

c‰Wneh¡F.

2. Ú c‰Wneh¡»a jhtu§fŸ bga®fis¥ g£oaèLf.

3. g£oaè£l jhtu§fë‹ Ús«, FW¡fsÎ M»at‰iw msÎehlh bfh©L

msªJ F¿¤J¡ bfhŸf.

4. ÁWbrofŸ 1 br.Û. 3 Û£l® tiu tsU«. FW¡fsÎ 1 br.Û. Kjš 5 br.Û. tiu

ÏU¡F«. òj® brofŸ 1 Û£l® Kjš 6 Û£l® tiu tsU«. FW¡fsÎ 5 br.Û.

Kjš 1 Û£l® tiu ÏU¡F«. ku« 6 Û£l® Kjš 125 Û£l® tiu tsU«.

FW¡fsÎ 1 Û£l® Kjš 100 Û£l® tiu ÏU¡F«. Ïit mid¤J« ruhrç

msthF«. ÏJ bro, òj® bro k‰W« ku§fë‹ tif k‰W« thêl« bghW¤J

ntWgL« v‹gij m¿jš .

5. bfhL¡f¥g£LŸs m£ltizæš étu§fis¥ ó®¤Â brŒjš nt©L«.

t. v©.

jhtu¤Â‹ bga®

ÁWbro òj®bro ku«

Ús« FW¡fsÎ Ús« FW¡fsÎ Ús« FW¡fsÎ

1. beš 100 br.Û. 0.5

2. br«gU¤Â 300 br.Û 15 br.Û.

3. kh ku« 10 Û£l® 1.5 Û£l®

4. f¤jç¢ bro

5. nt®¡fliy

6. Mkz¡F

7. nt¥gku«

8.

9.

10.

F¿¥ò:

ku§fis ms¡F«nghJ MÁça®fë‹ têfh£Ljš njit.

KoÎ : cŸqçš cŸs jhtu tiffshd ÁWbrofŸ, òj®brofŸ k‰W«

ku§fis¥ g‰¿ m¿jš.

63

ehŸ - 2 jhtuéaš ãfœÎ 9

tF¥ò VII ghl« 1. Nœãiy k©ly«

gUt« III jiy¥ò fhLfS« mj‹ tiffS«

braš : fs¥gaz« neh¡f« : cŸqçš cŸs fhLfSŸ mj‹ tiffŸ k‰W« mš cŸs ku§fë‹

bga®fŸ, v©â¡if k‰W« ga‹fis m¿jš. njitahd bghUŸfŸ : F¿¥ngL, tiugl¤jhŸ (Graph Sheet) Kjèad. brašgL¤J« Kiw 1. MÁça® khzt®fis mU»š cŸs fhLfS¡F fs¥gaz« miH¤J¢

bršYjš nt©L« . 2. Ëd® j¤j« F¿¥ng£oš C® tiugl« tiujš nt©L«.

3. tiugl¤Âš fhL ÏU¡F« Ïl¤ij¡ F¿¡f nt©L«.

4. fh£oš cŸs ku§fë‹ bga®fis vGj nt©L«.

5. fhL Ïšiy våš rhiynahu«, gŸëtshf¤Âš mšyJ ó§fh¡fëš cŸs

ku§fë‹ bga®fis v©â¡ifÍl‹ vGj nt©L«.

6. khzt®fŸ j§fŸ gFÂæš cŸs jhtu§fŸ g‰¿ m¿ªJ mit vªj tif fhLfëš fhz¥gL»‹wd vd milahs§fhQjš nt©L«.

7. Ëd® tiugl¤jhëš gl¤Âš cŸsthW br›tf¥ g£il tiugl« (Bar

Diagram) tiuaΫ.

khzt® bga®-----------------

Cç‹ bga® -----------------

fh£o‹ tif -----------------

td mYty® bga®-----------------

c§fŸ Cç‹ ruhrç bt¥gãiy -----------------

c§fŸ Cç‹ ruhrç kiHasÎ ---------------------

c§fŸ Cçš cŸs éy§Ffë‹ bga® -----------------

t. v© ku¤Â‹ bga® c¤njrkhf v©â¡if

1. nt¥g ku« 15

2. òëa ku« 10

3. ótur ku« 10

4. fUnty ku« 5

64

fhLfŸ mU»š cŸs gŸëfŸ ga‹gL¤j nt©oa m£ltiz

j§fŸ gFÂæš cŸs fhLfë‹ tiffŸ

fhz¥gL« jhtu§fŸ

òšbtë¥ Ãunjr§fŸ

ÏiyÍ® fhLfŸ

8. Ëd® fhLfëdhš V‰gL« e‹ik Ôikfis tF¥giwæš fyªJiuahl¢

brŒjš nt©L«. murku« ku§fë‹ mur‹ v‹W miH¡f¥gL»wJ. I. eh. rigæ‹ têfh£Ljè‹ go x›bthU M©L« kh®¢ 21 ehŸ fhLfŸ Âdkhf mDrç¡f¥gL»wJ.

fhLfëdhš V‰gL« e‹ikfŸ

1. fhLfŸ kiH bghêit mÂfç¡»‹wd.

2. fhLfŸ gy bjhê‰rhiyfS¡F _y¥ bghUŸfshf¥ ga‹gL»wJ.

3. fhšeilfŸ Ôtd¤Â‰fhf¡ fhLfisna e«Ã cŸsd.

4. fhLfŸ k©mç¥ig¤ jL¡»‹wd.

5. eh« Mnuh¡»akhf thH ku§fis ts®¡f nt©L«.

6. gšYæ® bgU¡f¤Â‰F¡ fhLfŸ cjλ‹wd.

7. òéæ‹ j£g bt¥g¤ j‹ikia ã®zæ¡F« fhuâfshf, fhLfŸ

mikªJŸsd.

8. ešy fh‰iwÍ«, kiHiaÍ« jU« fhLfis¥ ghJfh¥ngh«, ga‹bgWnth«.

KoÎ : fs¥gaz« _y« cŸSçš cŸs ku§fë‹ bga®fŸ m¿ªJ bfh©ld®.

65

ehŸ - 2 jhtuéaš ãfœÎ 10

tF¥ò VII ghl« Ú® - X® mça ts«

gUt« III jiy¥ò Úç‹ ga‹ghL

braš : fz¡ÑL brŒjš / braš £l«.

neh¡f« : eh« ÂdK« cgnah»¡F« Úç‹ msit¡ fhQjš.

njitahd bghUŸfŸ : F¿¥ngL brašgL¤J« éj«

1. tF¥Ãš cŸs khzt®fS¡F Úç‹ mtÁa¤ij¥ g‰¿ és¡f« më¤jš nt©L«.

2. Ëd® eh« cgnah»¡F« Úç‹ msit g£oaèš ãu¥òjš nt©L«. 3. jahç¡f¥g£l m£ltiz bfh©L tF¥giwæš éthj« brŒjš nt©L«.

ga‹gL¤Âa Úç‹ msit è£lçš F¿¡fΫ

ehŸ

Fo

¤j

š

Fë

¤j

š

ri

k¤

jš

Jâ

J

it

¤j

š

if

fG

Îj

š

ÅL

f

GÎ

jš

éy

§F

F

oÚ®

thf

d«

f

GÎ

jš

òšY

¡F

¤

j©

Ù®

ghŒ

¢R

jš

§fŸ

br›thŒ

òj‹

éahH‹

btŸë

rå

PhæW

gš Jy¡Fjš

Kf« fGÎjš

fê¥giw ga‹ghL

j©Ù® (RO water filter) R¤Âfç¥ÃèUªJ btënaW« c¥ò

j©Ù® msÎ

cilªj FHhŒ

66

m£ltizæ‹ mo¥gilæš ÑœfhQ« jiy¥òfëš fyªJiuahlš brŒjš

1. thu¤Âš vªj ehëš mÂf Ú® ga‹gL¤j¥gL»wJ?

2. Úç‹ ga‹gh£il¡ Fiw¥gj‰fhd têKiwfŸ ahit?

3. Ú® nkyh©ikæ‹ mtÁa« v‹d?

4. m£ltizæš cŸs ga‹ghL mšyhkš Ãw ga‹gh£o‰F¥ ga‹gL¤J«

Úçid¥ g‰¿a fU¤Jfis¥ g»®ªJ bfhŸsΫ.

5. Ú®¥ ga‹ghL mÂfç¤J¡ bfh©nl brštjhš V‰gL« rhjf, ghjf

m«r§fis vL¤Jiu¡fΫ?

6. Úçid¢ nrä¡f nk‰bfhŸs nt©oa elto¡iffis¥ g£oaèLf.

ϪÂahé‹ ruhrç Úç‹ ga‹ghL Fë¥gj‰F - 35 è£l®

fêtiw¥ ga‹ghL - 30 è£l®

Jâ Jit¤jš - 20 è£l®

Å£il¢ R¤j« brŒa - 10 è£l®

gh¤Âu§fŸ fGt - 5 è£l®

rik¤jš - 5 è£l®

KoÎ : Úç‹ ga‹gh£il¥ gaDŸs tifæš brašgL¤Âl f‰W¡ bfhŸs

és¡fkë¡f¥g£lJ.

67

ca® bjhl¡fãiy jhtuéaš gæ‰Á¤ jhŸ - 2

1. Ñœf©lt‰¿š vJ kyç‹ bg© ghf¤ij¡ F¿¡»‹wJ. a) òšè, mšè, kfuªj«. b) NšKo, Nšj©L, Nšig c) Nšig, kfuªj«, NšKo d) Nšig, Nš, kfuªjöŸ 2. bghU¤Jf:

a) òšè i) éij c‰g¤Â

b) mšè ii) ghJfh¤jš

c) kfuªj¤jhŸ iii) ó¢Áfis¡ ft®jš

d) Nyf« iv) M© ghf«

v) bg© ghf«

3. br«gU¤Â¥ óéš fhz¥gL« Nš Kofë‹ v©â¡if -----------

4. c§fŸ gFÂæš fhz¥gL« IªJ ky®fë‹ bga®fis vGJf?

5. jiu¡F nkš br§F¤jhf tsU« nt®fŸ fhz¥gL« jhtu« ---------

6. cUis¡ »H§F, »H§F tifia¢ rh®ªjjh M« / Ïšiy. fhuz« jUf?

7. Áy jhtu nt®fëš czÎ nrä¡f¥gLtJ V‹?

8. óŠirfŸ k‰W« ghÁfŸ Ϫj g©òfëdhš ntWgL»wJ.

a) ik£nlh fh©£çah Ïšiy c) g¢ira« fhz¥gL»wJ b) ãô¡ëa° c©L d) if£odhš Md bršRt® k‰W« g¢ira« Ïšyhik.

9. beh¤jèš <LgL« óŠir -----------------

10. mid¤J óŠirfS« _________ tif.

a) j‰rh®ò czñ£l b) Ãwrh®ò czñ£l c) rhW©âfŸ d) x£L©âfŸ

68

11. thè°ndçah __________ jhtu§fŸ.

12. nt%‹¿ äj¡F« Ú®thœ¤ jhtu§fë‹ Ïiy nk‰gu¥Ã‹ ÛJ Ú® x£lhkš

ÏU¡f¡ fhuz« v‹d?

13. jå¤J äj¡F« Ú®thœ¤ jhtu§fS¡F vL¤J¡fh£L __________

14. j©o‹ msÎ k‰W« mik¥Ã‹ mo¥gilæš ó¡F« jhtu§fë‹ tiffŸ

ahit?

15. jtwhd T‰W vJ? 1. mÂf ku§fŸ fhz¥gL« gF ghiytd« vd¥gL«. 2. mÂf ml®ÎŸs ku§fŸ fhz¥gL« gF fhLfŸ MF«. 3. fhLfŸ gšYæ® bgU¡f¤Â‰fhd ÏlkhF«. 4. br›thŒ »uf¤Âš fhLfŸ fhz¥gL»‹wd. éil a) 1 k£L« rç b) 1 k‰W« 4 rç c) 2 k£L« rç d) 2 k‰W« 3 rç

16. cyf fhLfŸ Âd« ---------- (21 kh®¢ / 21 V¥uš)

17. ku§fë‹ mur‹ v‹W miH¡f¥gLtJ--------- (murku« / Myku«) 18. äfΫ öŒikahd Ú® -----------------

19. óäæš »il¡F« e‹Üç‹ msÎ --------------------

20. Úé® m¿ªj e‹Ü® Mjhu§fë‹ bga®fis vGJf ------

69

ehŸ - 3 jhtuéaš ãfœÎ 11

tF¥ò VIII ghl« 1. g殥 bgU¡fK« nkyh©ikÍ«

gUt« I jiy¥ò ntsh©ik rh®ªj brašKiwfŸ

braš : fs¥gad«, brašÂ£l«, FG¢ brašghL

neh¡f« : braš £l¤Â‹ _y« ntsh©ik rh®ªj braš Kiwfis m¿jš.

njitahd bghUŸfŸ / cŸq® ts§fŸ :

mU»š cŸs be‰gæ® rhFgo gF (mšyJ) k¤Âa khãy g©izfŸ (mšyJ)

ntsh© gšfiy¡fHf« k‰W« fšÿçfŸ (mšyJ) »uhk¤Âš cŸs K‹ndho

étrhæ, cu«/ó¢Á kUªJ é‰gid ãiya«, xG§F Kiw é‰gid¡Tl«, cHt®

rªij, mWtil ehëš ga‹gL¤j¥gL« mWtil vªÂu«, cŸqçš

ga‹gL¤j¥gL« étrha¡ fUéfŸ, Kjèad.

braš Kiw : khzt®fis¡ FG¡fshf Ãç¤J¡bfhŸs nt©L«. Ëd®

Ñœ¡f©l jiy¥òfëš brašÂ£l« jah® brŒjš nt©L«. Ëd® tF¥giwæš

fyªJiuahl¢ brŒjš nt©L«.

jiy¥ò

1. beš éij éij¤jš k‰W« eh‰w§fhš guhkç¥ò

2. be‰gæçš Ú® nkyh©ik

3. be‰ gæ®fS¡fhd cu§fë‹ ga‹ghL.

4. beš mWtil, nrä¤jš k‰W« rªij¥gL¤Jjš.

5. Ïa‰if k‰W« bra‰if cu§fis¥ ga‹gL¤Jtjhš V‰gL« ãiw-Fiw.

6. k© gçnrhjidæ‹ gçªJiuæ‹go cu§fŸ Ïl¥gLtjhš V‰gL« e‹ikfŸ Ϥjiy¥Ãid¡ bfh©L brašÂ£l« jahç¤J tF¥giwæš éthj« brŒjš nt©L«.

ÑœfhQ« braš £l« - khzt® c‰W neh¡fš got¤ij¥ ga‹gL¤Â jftš nrfç¤jš nt©L«.

khzt® bga® : tF¥ò : gŸëæ‹ bga® : gh®itæl¥gL« gF / Ïl« : fyªJiuahlš brŒa¥g£l étrhææ‹ bga®fŸ : gh®itæl¥g£l nghJ elªj ãfœÎfŸ : gŸëæèUªJ òw¥g£l neu« : Û©L« gŸë¡F tªJ nr®ªj neu« : kÂa czÎ c©l Ïl« :

braš KoÎ : ntsh©ik rh®ªj braš Kiwfis m¿jš.

70

ehŸ - 3 jhtuéaš ãfœÎ 12

tF¥ò VIII ghl« g殥 bgU¡fK« nkyh©ikÍ«

gUt« I jiy¥ò fisbaL¡F« KiwfŸ, fisbaL¡f¥ ga‹gL« fUéfŸ

braš : Ïa‰if cyh

neh¡f« : fisbaL¡f¥ ga‹gL« fUéfŸ g‰¿ m¿jš.

njitahd bghUŸfŸ : k©bt£o, k©j£L« bgh¿, gu«ò¥ gyif, fy¥ig, Kjèad

brašgL¤J« éj« 1. khzt®fis FG¡fshf¥ Ãç¤J¡bfhŸs nt©L«. 2. xU ghl¡ F¿¥ng£il vL¤Jbfh©L étrha« eilbgW« Ïl« (mšyJ)

étrhæ‹ Å£oš cŸs ntsh©ik¡F¥ ga‹gL« fUéfis c‰W neh¡f¢ brŒjš nt©L«.

3. bfhL¡f¥g£LŸs m£ltizæš fUéæ‹ bga® mj‹ ga‹gh£oid¡ F¿¤J¡ bfhŸs nt©L«.

4. nrfç¤j étu§fis tF¥giwæš x¥gil¤J fyªJiuahlš brŒjš nt©L«.

ntsh©ik¡ fUéæ‹ gaid m¿jš t. v©. fUéæ‹ bga® ga‹ghL F¿¥ò

1. k©bt£o tu¥òfis bt£l k©iz mŸStj‰F

2. fis¡ bfh¤Â fis¢ broia ntUl‹ fisa 3. gu«ò¥ gyif ãy¤Âid¢ rk‹ brŒa 4. V®, fy¥ig ãy¤Âid cGtj‰F 5. éij éij¡F«

fUé éijfis¢ Óuhf éij¡f

6. if bjë¥gh‹ (mšyJ) éir¤ bjë¥gh‹

ó¢Á kUªJfis¤ bjë¡f

7. fyit¡ if¡fu©o éij elÎ brŒa 8. .................. ........................

brašKoÎ : étrha¡ fUéfë‹ bga® k‰W« ga‹ghL m¿ªjd®.

ehŸ - 3 jhtuéaš ãfœÎ 13

tF¥ò VIII ghl« E©QæçfŸ

gUt« I jiy¥ò ntsh©ik

braš : fs¥gaz« (nrfç¤jš)

neh¡f« : ntç‹ K©LfŸ k‰W« T£Læç thœ¡ifKiw m¿jš.

71

njitahd bghU£fŸ : fhuhk⢠bro nt®, cSªJ¢ broæ‹ nt®, rΡF

ku¤Â‹ nt®, nt®¡fliy¢ broæ‹ nt®.

brašL¤J« Kiw

khzt®fis mU»š cŸs éis ãy¤Â‰F miH¤J¢ br‹W fhuhkâ nt®,

cSªJ nt®, rΡF ku¤Â‹ nt®, nt®¡fliy¢ broæ‹ nt®fis¢ nrfç¡f¢

brŒaΫ.

Ëd® mj‹ mik¥Ãid c‰W neh¡fΫ. ntç cŸs nt®K©Lfë‹ xU

gFÂæid eR¡», T£L E©nzh¡»æ‹ cjéahš c‰W neh¡fΫ.

t. v©. broæ‹ bga® nt®K©L cŸsjh /

Ïšiyah T£Læç thœ¡if cŸs

gh¡Oçahé‹ bga®

1. mtiu¡ bfho nt® nt®K©L cŸsJ iunrhÃa«

2. nt®¡fliy¢ bro nt® nt®K©L cŸsJ iunrhÃa«

3. F¥ig nkå¢ bront® nt®K©L Ïšiy iunrhÃa« Ïšiy

4. rΡF nt® nt®K©L cŸsJ iunrhÃa« Ïšiy

5.

6.

KoÎ : rΡF j鮤J k‰w jhtu nt®fëš iunrhÃa« gh¡Oçah T£Læç thœ¡if

nk‰bfhŸ»wJ v‹gij m¿ªJ bfhŸSjš.

ehŸ - 3 jhtuéaš ãfœÎ 14

tF¥ò VIII ghl« E©QæçfŸ

gUt« I jiy¥ò Ô§F éisé¡F« E©QæçfŸ

braš: fs¥gaz«

neh¡f« : jhtu nehŒfS¡fhd¡ fhuâfis m¿jš.

njitahd bghUŸ : nt®¡fliy¢ bro, be‰gæ®, Ñiu, fU«ò

brašgL¤J« éj« : x›bthU khztU« nehŒ jh¡FjY¡F cŸshd jhtu§fŸ

Áyt‰iw¢ nrfç¤jš k‰W« j§fŸ Cçš cŸs étrha¥ gæ®fëš V‰gL«

nehŒfis c‹ Cçš cŸs étrhæfŸ (m) ntsh© mYty® (m) bgçat®fël«

nf£L m¿ªJ bfhŸsΫ.

72

t.v©. jhtu§fŸ gF m¿F¿fŸ nehŒ¡fhuâ

1. nt®¡fliy Ïiy Ïiy¥òŸë óŠir

2. be‰gæ® Ïiy mGfš gh¡Oçah

3. Ñiu Ïiy bt©JU óŠir

4. fU«ò j©L br›tGfš óŠir

5. bj‹id j©L br›tGfš t©L

6. vYä¢ir gH« fh‹f® gh¡Oçah

KoÎ : MÁça® cjéÍl‹ jhtu§fëš V‰gL« nehŒfS¡fhd fhuâfisÍ«

mt‰iw¡ f£L¥gL¤J« KiwfisÍ« m¿ªJ bfhŸSjš.

ehŸ - 3 jhtuéaš ãfœÎ 15

tF¥ò VIII ghl« jhtu cyf«

gUt« I jiy¥ò MŠÁnah°bg®«fŸ

braš : ku« mW¡F« ãiya¤Â‰F (ku¡fil) fs¥gaz« br‹W gh®itælš

neh¡f« : jhtu§fëš eilbgW« Ïu©lh« ãiy ts®¢Áia m¿ªJ bfhŸSjš.

gh®itæL« bghUŸ : bj‹id ku«, gid ku«, nt¥gku«, nj¡F, fUnty ku«.

brašgL¤J« éj« : khzt®fis mU»š cŸs ku¡fil¡F miH¤J¢ br‹W

m§FŸs ku¡f£ilfis¥ gh®itæ£L mt‰¿š bt£oa ku§fis¥ gh®it¡F

it¤J mš fhz¥gL« tisa§fëš v©â¡ifia m¿ªJbfhŸs nt©L«.

x›bthU ku¤J©oY« fhz¥gL« tisa§fë‹ x‹Wik nt‰Wikia c‰W

neh¡f¢ brŒjš nt©L«.

t. v©

FW¡Fbt£L brŒa¥g£LŸs ku¤Â‹

bga®

M©L tisa« cŸsjh / Ïšiyah

Ïu©lh« ãiy ts®¢Á eilbg‰WŸsjh

Ïšiyah

1. gid ku« Ïšiy Ïšiy

2. nt¥gku« c©L c©L

3. bj‹id ku« Ïšiy Ïšiy

4. --------- --------- ---------

5. --------- --------- ---------

73

FW¡fhf bt£l¥g£l gid k‰W« bj‹id ku¥ gFÂæš M©L tisa§fŸ

ÏU¡fhJ. Mdhš òëa ku«, nt¥gku«, fUnty ku¤Âš FW¡F bt£L njh‰w¤Âš

M©L tisa§fŸ fhz¥gL«. Ïj‹ _y«, ÏUé¤Âiy¤ jhtu§fëš Ïu©lh«

ãiy ts®¢Á cŸsJ v‹gij m¿ayh«.

KoÎ : jhtu§fë‹ gUk‹ mÂfç¤jY¡F¡ fhuz« jhtu§fëš eilbgW«

Ïu©lh« ãiy ts®¢Ána vd m¿ªJ bfhŸSjš.

ehŸ - 3 jhtuéaš ãfœÎ 16

tF¥ò VIII ghl« jhtu cyf«

gUt« I jiy¥ò MŠÁnah°bg®«fŸ (Ãiunahig£LfŸ, blçnlhig£LfŸ)

braš : fs¥gaz«

neh¡f« : jhtu tiffis (Ãiunahig£LfŸ, blçnlhig£LfŸ) m¿jš.

brašgL¤J« Kiw: khzt®fis¡ fs¥gaz« miH¤J¢br‹W Ϥjhtu

tiffë‹ mik¥ò, j‹ik, tsçl« ngh‹wt‰iw c‰W neh¡f¢ brŒjš.

t.v© jhtu¤Â‹ bga® jhtu¤Â‹ tif nrfç¤j Ïl«

1. ç¡ìah Ãçnahig£lh C£o

2. be¥nuhby¥Ã° blçnlhig£lh bfhil¡fhdš

3. kh®fh‹ìah Ãçnahig£lh C£o

braš KoÎ: k‰w jhtu tiffSl‹ x¥òik¥gL¤Â ntWgh£il¡ f©l¿jš.

ehŸ - 3 jhtuéaš ãfœÎ 17

tF¥ò VIII ghl« jhtu cyf«

gUt« II jiy¥ò ÏUé¤jiy¤ jhtu nt®, j©L

braš : c‰W neh¡» m¿jš

neh¡f« : jhtu§fëš Ú® fl¤jY¡F cjΫ iry¤Â‹ mik¥ò, tot« M»at‰iw

E©nzh¡»æ‹ _y« m¿jš.

njitahd bghU£fŸ: nfu£, KŸs§», Á¿a j£L, f¤Â, Át¥òik / rh¥Ãçå‹

fiurš.

74

brašgL¤J« éj«

Á¿a j£oš Á¿jsÎ Ú® ãu¥Ã¡bfhŸsΫ. Ëd® nfu£, KŸs§»

ngh‹wt‰iw bkšèa J©Lfshf eW¡» Át¥ò ik fyªj Úçš Á¿J neu«

it¤ÂU¡fΫ. Á¿J neu« fê¤J vL¤J¥ gh®¡F« nghJ iry« gFÂfëš Át¥ò

ãw ik e‹whf ãwnk¿æU¡F«.

KoÎ : iry¤Â‹ mikél«, tot« ngh‹wt‰iw m¿ªJ bfhŸsyh«.

ehŸ - 3 jhtuéaš ãfœÎ 18

tF¥ò VIII ghl« fh‰W, Ú®, ãy« khRgLjš

gUt« III jiy¥ò Ú® khRgLjš

neh¡f« : Ú® khrilªJŸsjh v‹gjid è£k° jhŸ bfh©L f©l¿jš.

njitahd bghU£fŸ : khrilªj Fs«, Vç, Ú®, M‰W Ú® fêÎ Ú® fhšthæèUªJ

nrfç¡f¥g£l Ú®.

braš : c§fŸ Cçš cŸs gšntW Ú® ãiyfëèUªJ (m)

_y§fëèUªJ Úiu nrfç¤J mj‹ j‹ikæid è£k° jhŸ bfh©L m¿jš.

m£ltiz

t.v©. Ú® khÂç nrfç¡f¥g£l Ïl« khW« ãw«

1. bjhê‰rhiy¡ fêÎ

2. khRghlilªj Fs¤J Ú®

3. khRghlilªj Vç

4. khRghlilªj M‰W Ú®

5. khRghlilªj FoÚ®

6. khRghlilªj fêÎ Ú®

KoÎ: Ú® khRgLjY¡fhd fhuâfis m¿ªjd®.

75

ca® bjhl¡fãiy jhtuéaš gæ‰Á¤ jhŸ - 3

1. NPK éçth¡f« v‹d?

2. eÅd étrha¤Âš ga‹gL¤j¥gL« Ú®¥ ghrd Kiw vJ?

3. k© gçnrhidæ‹ mtÁa« ahJ?

4. c§fŸ Cçš gæçl¥gL« beš Ïuf§fë‹ bga®fis vGJf?

5. xU bA¡nl® v‹gJ 2.471 V¡f® MF« våš 20 bA¡nl® v‹gJ v¤jid V¡f® MF«? 6. f® mW¡f¥ ga‹gL¤j¥gL« fUé bga® ------------------

7. ãy¤ij¢ rk‹ brŒa cjΫ étrha¡ fUé bga® ------------- 8. V®khLfis¡ bfh©L cGtÂdhš V‰gL« e‹ikfis vGJf. 9. ie£u#id ãiyãW¤j cjΫ gh¡Oçah -------------- 10. nt®K©L fhz¥gL« jhtu¤Â‹ bga®fis vGJf. 11. rΡF ku¤Â‹ ntçš iunrhÃa« c©lh ? Ïšiyah?

12. nfho£l Ïl§fis ãu¥òf.

t.v©. jhtu§fŸ gF m¿F¿fŸ nehŒ¡fhuâ

1. nt®¡fliy Ïiy Ïiy¥òŸë ____________

2. be‰gæ® Ïiy ____________ gh¡Oçah

3. fU«ò ____________ br›tGfš óŠir

4. bj‹id j©L br›tGfš ____________

5. vYä¢ir --------- fh‹f® gh¡Oçah

76

13. ÏUé¤Âiy¤ jhtu¤Â‰F vL¤J¡fh£L jUf.

14. xU é¤Âiy¤ jhtu¤Â‰F vL¤J¡fh£L jUf.

15. ku§fë‹ taJ vjid¡ bfh©L fz¡»l¥gL»wJ?

16. xU é¤Âiy¤ jhtu§fëš M©L tisa§fŸ Ïšyhkš ÏU¥gJ V‹?

17. gid ku¤Âš M©L tisa« c©L. rç / jtW

18. Ãiunahig£Lfë‹ tsçl« ahJ?

19 . blçnlhig£LfŸ vL¤J¡fh£L ---------

20. #&uhì¡ fhy¤ÂèUªJ thG« jhtu« --------

21. iry¤Â‹ gâ ahJ?

22. ònsha¤Â‹ gâ ahJ?

23. Fnshu‹ifkh v‹whš v‹d?

24. ä v‹whš v‹d?

25. bjhê‰rhiy fêÎ Ú® v‹whš v‹d?

77

éy§»aš

t.v©. tF¥ò gUt« ghl« jiy¥ò

1. VI 1 jhtu§fë‹ cyf«

2. VI 1 czÎ KiwfŸ 1. C£l¢ r¤J¡ FiwghLfŸ

3. VI 2 bršè‹ mik¥ò

4. VI 3 cæçfë‹ gštif¤ j‹ik 2. éy§FfŸ-KJbfY«g‰wit

5. VI 3 ekJ R‰W¢ NHš 3. F¥igfŸ

6. VII 1 m‹whl thœéš éy§Ffë‹ g§F

4. éy§FfëèUªJ bgw¥gL« bghU£fŸ

7. VII 1 jhtu§fŸ éy§Ffë‹ czñ£l«

8. VII 1 jhtu òw mik¥Ãaš

9. VII 1 tif¥gh£oaš

10. VII

2 kåj clš mik¥ò k‰W« Ïa¡f«

5. czÎ¥ gj¥gL¤Jjš

11. VII

2 jhtu§fŸ k‰W« éy§FfŸ - RthÁ¤jš

12. VII 3 Nœãiy k©ly«

13. VII 3 Ú® - X® mça ts« 6. Ú® Mjhu§fŸ

14. VIII 1 g殥 bgU¡fK« nkyh©ikÍ«

15. VIII 1 tsçs« gUt¤ij miljš

16. VIII 1 jhtu cyf«

17. VIII 1 E©QæçfŸ

18. VIII 2 clš Ïa¡f§fŸ

19. VIII 2 fh‰W, Ú®, ãy« khRgLjš 7. ãy« khRgLjš

20. VIII 3 cæçd§fë‹ gštif¤ j‹ik

8. jir¤ ÂR¡fŸ

21. VIII 3 td§fisisÍ« td cæçfisÍ« ghJfh¤jš

9. mgha ãiyæYŸs Á‰¿d§fŸ

78

ehŸ 1 éy§»aš ãfœÎ - 1

tF¥ò VI ghl« C£l¢ r¤J¡ FiwghLfŸ

gUt« I jiy¥ò czÎ KiwfŸ

neh¡f« : 1. C£l¢ r¤JŸs czÎ tiffis¥ g‰¿ m¿jš.

2. C£l¢ r¤J Fiwédhš V‰gL« nehŒfis¥ g‰¿ khzt®fŸ

czu¢ brŒjš.

njitahd bghU£fŸ : fhŒf¿fŸ, gH§fŸ, jhåa§fŸ, gaW tiffŸ, Ñiu

tiffŸ, ghš, K£il, Ïiw¢Á, Û‹ tiffŸ.

brašgL¤J« Kiw : khzt®fis eh‹F FG¡fshf¥ Ãç¤J x›bthU

FGé‰F« xU C£l¢r¤Â‹ tifia bfhL¤jš nt©L«. cjhuzkhf

fh®nghiA£nu£, òuj«, bfhG¥ò k‰W« jhJc¥òfŸ vd x›nthU FGé‰F« xU

jiy¥ò bfhL¡f nt©L«. Ë tU« m£ltizia ga‹gL¤Â khzt®fŸ xU

thu¤Â‰F c£bfh©l czéèUªJ fhiy, khiy k‰W« ÏuÎ c©Q« czÎ¥

bghU£fëèš mÂfkhf cŸs C£l¢r¤Âš jh§fŸ FGé‰F bfhL¡f¥g£l

C£l¢r¤Â‹ tifia k£L« g£oaèl¢ brŒjš nt©L«. nkY« mit ek¡F

vj‰F¥ ga‹gL»‹wd v‹gij m¿a nt©L«. C£l¢r¤J¡ Fiwgh£lhš V‰gL«

nehŒfis m£ltiz 2š g£oaè£L Ãç¤J Twnt©L«.

m£ltiz-1

t. v©.

»Hik fhiy khiy ÏuÎ

mÂfkhf c£bfh©l C£l¢r¤Â‹ tif

1. §fŸ

2. br›thŒ

3. òj‹

4. éahH‹

5. btŸë

6 rå

7 PhæW

79

m£ltiz-2 t.

v©. »Hik

C£l¢r¤JfŸ C£l¢r¤Â‹ ga‹fŸ C£l¢r¤J¡ Fiwgh£lhš

V‰gL« nehŒfŸ

1. §fŸ

2. br›thŒ

3. òj‹

4. éahH‹

5. btŸë

6 rå

7 PhæW

braš KoÎ : C£l¢r¤Jfë‹ ga‹fŸ k‰W« Fiwgh£odhš V‰gL« nehŒfis¥

g‰¿ khzt®fŸ m¿ªJ bfhŸSjš.

ehŸ 1 éy§»aš ãfœÎ - 2

tF¥ò VI ghl« cæçfë‹ gytif¤ j‹ikfŸ

gUt« III jiy¥ò éy§FfŸ (KJbfY«g‰wit)

neh¡f« : ó¢Áæd§fë‹ j‹ikfŸ g‰¿ m¿jš.

njitahd bghU£fŸ : òG¡fŸ, k©òG, ó¢Áæd§fŸ M»at‰iw xU be»ê igæš nrfç¤jš

brašgL¤J« Kiw : –cdJ Å£L¢ R‰W¥òw¤Âš fhQ« òG k‰W« ó¢Áæd§fŸ

Áyt‰¿š khzt®fŸ m¿ªj vëš »il¡f¡ Toa òG¡fŸ, k©òG ó¢Áæd§fŸ

M»at‰iw xU Ú©l btŸis ãw« bfh©l be»ê igæš kzYl‹ Ú® fyªJ

nrfç¡f nt©L«. m›thW nrfç¤j òG¡fŸ, k©òG ó¢Áæd§fis¡ bjh£L

cz®ªJ MuhŒjš nt©L«. Ëò Ïa¡f¤ij c‰Wneh¡» x›bth‹W¡F«

KFbfY«ò cŸsjh Ïšiyah vd ÑnH bfhL¡f¥g£LŸs m£ltizæš o¡

brŒjš nt©L«.

t. v©.

òG¡fŸ, k©òG ó¢Áæd§fŸ bga®

Ïa¡f« KFbfY«ò cŸsjh

M« KFbfY«ò cŸsjh

Ïšiy

1.

2.

3.

4.

5.

braš KoÎ : ó¢Áæd§fŸ Ïd§fë‹ j‹ikfŸ g‰¿ m¿ªJ bfhŸSjš.

80

ehŸ 1 éy§»aš ãfœÎ - 3

tF¥ò VI ghl« ekJ R‰W¢NHš

gUt« III jiy¥ò F¥igfŸ

neh¡f« : ekJ R‰W¢NHš F¥igfshš v›thW gh¡f¥gL»wJ v‹gij m¿jš.

njitahd bghU£fŸ : fh»j§fŸ, Ãsh°o¡ bghU£fŸ, nt©lhj f©zho¥

bghU£fŸ, mG»a fhŒf¿fŸ, gH§fŸ ngh‹witfŸ.

brašgL¤J« Kiw: e«Kila m‹whl thœ¡ifæš x›bthU ehS«, vt‰iw

eh« F¥igfŸ v‹W ö¡» v¿»nwh« v‹gij c‰Wneh¡Fjš. Ëò m›thW nrU«

F¥igfëš v‹bd‹d bghU£fŸ cŸsd v‹gij g£oaèl¢ brŒJ mt‰iw

Ãç¤J it¡f¢ brŒjš. (Å£oš nrU« F¥igfis¥ Ãç¤jš)

t. v©. eh£fŸ F¥igfŸ

1. §fŸ fh»j«, be»ê, f©zho¤J©L

2. br›thŒ mG»a gH§fŸ, fhŒf¿fŸ

3. òj‹ fh»j«, be»ê¥igfŸ

4. éahH‹ Ûjkhd rhj«, mG»a fhŒf¿fŸ

5. btŸë cilªj f©zho¤ J©L, ngdh, bg‹Áš JUtš

6. rå fh»j§fŸ, fhŒf¿ njhš, mG»a fhŒf¿fŸ

7. PhæW mG»a j¡fhë, äsfhŒ, gH§fŸ, Ãsh°o¡ bghU£fŸ

Ï›thW ÅL, gŸë k‰W« eh« thG« NHš M»at‰iw khRgL¤J«

F¥igfis Ïu©L tiffshf¥ Ãç¡fyh«. mit k£F« F¥ig, k£fhj F¥ig vd

ju« Ãç¤J tif¥gL¤Â mjdhš V‰gL« ghÂ¥òfis khzt®fŸ g£oaè£L

és¡Fjš nt©L«.

t. v©. F¥igæ‹ bga® k£F« F¥ig k£fhj F¥ig V‰gL¤J« ghÂ¥òfŸ

1.

2.

3.

4.

5.

brašKoÎ : eh« thG« R‰W¢NHèš vªj tif F¥igfŸ cŸsd, v›thbwšyh« F¥igfshš gh¡f¥gL»wJ v‹gij m¿ªJ bfhŸSjš.

81

ca® bjhl¡fãiy éy§»aš gæ‰Á¤ jhŸ - 1

1. jhåa tiffSŸ VnjD« _‹¿‹ bgaiu vGJf?

2. Ñiu tiffëš mÂf« cŸs C£l¢ r¤J vJ?

3. òuj¢ r¤J¡ Fiwédhš V‰gL« nehŒ vJ?

4. òuj¢ r¤JŸs bghUŸfŸ eh‹»‹ bgaiu vGJf?

5. fh®nghiA£nu£ mÂf« cŸs _‹W bghUŸfë‹ bga®fis vGJf?

6. KJbfY«g‰w éy§FfŸ Ïu©o‹ bgaçid vGJf.

7. kåj ÁWFlèš thG« òG¡fëš Ïu©o‹ bgaçid vGJf.

8. cHtå‹ e©g‹ vJ?

82

9. k©òG cu« v‹whš v‹d?

10. KŸ njhèfS¡F xU cjhuz« bfhL.

11. c‹ Å£oš nrU« F¥igfŸ ahit?

12. Áij¤jèš <LgL« cæçd§fŸ ----------- , ------------ MF«.

13. ãy¤Âš ãu¥òtj‰F vL¤J¡fh£L (Land filling) jUf?

14. vç¤J¢ rh«gyh¡Fjš v‹whš v‹d?

15. cukhjš v‹whš v‹d?

83

ehŸ 2 éy§»aš ãfœÎ 4

tF¥ò VII ghl« m‹whl thœéš éy§Ffë‹ g§F

gUt« I jiy¥ò éy§FfëläUªJ bgw¥gL« bghU£fŸ

neh¡f« : éy§FfëläUªJ bgw¥gL« bghU£fisÍ« mjdhš V‰gL« ga‹fŸ g‰¿Í« m¿jš.

cŸq® ts§fŸ : f«gë, g£L, ghš, nj‹, Ïiw¢Á, njhš, K£il, mu¡F.

brašgL¤J« Kiw : khzt®fŸ jh§fŸ thG« Cçš v‹bd‹d éy§FfŸ thœ»‹wd v‹w étu§fis¢ nrfç¤jš. m›thW nrfç¡f¥g£l éy§Ffë‹ bga®fis¡ T¿, mit v‹bd‹d¥ bghU£fis¡ bfhL¡»wJ v‹gijÍ« mj‹ ga‹fisÍ« g£oaèl¢ brŒjš.

t. v©.

éy§Ffë‹ bga® éy§FfëläUªJ bgw¡Toa bghUŸ

ga‹fŸ

1.

2.

3.

4.

5.

braš KoÎ: khzt®fŸ éy§Ffë‹ bga®fŸ, mt‰¿èUªJ »il¡f¡ Toa

bghU£fŸ k‰W« ga‹fŸ g‰¿ m¿ªJ bfhŸSjš.

ehŸ 2 éy§»aš ãfœÎ - 5

tF¥ò VII ghl« kåj clš mik¥ò k‰W« Ïa¡f«

gUt« II jiy¥ò czÎ¥ gj¥gL¤Jjš neh¡f« : gšntW tifahd czÎfis¥ ghJfh¡F« KiwfŸ g‰¿ m¿jš.

cŸq® ts§fŸ : fhŒf¿fŸ, Ïiw¢Á, Û‹, c¥ò, Õ§fh‹ gh¤Âu«.

brašgL¤J« Kiw: fhŒf¿fëš xU Áyt‰iw f¤jç¡fhŒ, bt©il¡fhŒ, ghf‰fhŒ k‰W« äsfhŒ ngh‹wt‰iw vL¤J mjid J©L, J©lhf eW¡» xU gh¤Âu¤Âš vL¤J¡bfhŸsnt©L«. Ëò njitahd msÎ c¥ò mjDŸ nr®¤J FY¡» Nça xëæš e‹F cy®¤Jjš nt©L«. Ï›thW cyu it¤j cy® fhŒ f¿fis xU Õ§fh‹ gh¤Âu¤Âš mil¤J Ú©l eh£fS¡F¥ ga‹gL¤jyh«. Ï›thW cyu it¥gj‹ _y« fhsh‹ k‰W« óŠirfshš gh¡f¥glhkš bghU£fis¥ ghJfh¡fyh«.

Ïiw¢Á k‰W« Û‹ tiffis J©L, J©lhf eW¡» xU gh¤Âu¤Âš

vL¤J¡bfhŸsnt©L«. Ëò njitahd msÎ c¥ò mjDŸ nr®¤J FY¡»

Nça xëæš e‹F cy®¤Jjš nt©L«. Ï›thW cyu it¤j c¥ò¡f©l«

84

k‰W« fUthL M»at‰iw xU Õ§fh‹ gh¤Âu¤Âš mil¤J Ú©l eh£fS¡F¥

ga‹gL¤jyh«. Ï›thW cyu it¥gj‹ _y« fhsh‹ k‰W« óŠirfshš

gh¡f¥glhkš bghU£fis¥ ghJfh¡fyh«.

braš KoÎ : khzt®fŸ czÎ¥ bghUŸfis¥ ghJfh¤jš k‰W« czÎ¥

gj¥gL¤Jjš Kiwfis g‰¿ m¿ªJ bfhŸt®.

ehŸ 2 éy§»aš ãfœÎ - 6

tF¥ò VII ghl« Ú® - X® mça ts«

gUt« III jiy¥ò Ú® Mjhu§fŸ

neh¡f« : Ú® Mjhu§fŸ vitbait v‹W« mit Ïšiyba‹whš FoÚnu

Ïšiy v‹gij g‰¿Í« bjçªJ bfhŸSjš.

njitahd bghU£fŸ : btŸis¤jhŸ, fy® bg‹Áš.

brašgL¤J« Kiw: 1 xU btŸis¤jhëš c§fŸ C® ãy¡ nfh£L tiu¥gl« fy® bg‹Áš bfh©L tiuaΫ. c§fŸ gFÂæš cŸs »zW, Fs§fŸ, VçfŸ, MWfŸ, flšfŸ vitbait, v§bf§F fhz¥gL»wJ v‹gij c§fŸ C® KÂnah®fël« fyªJiuaho Ñœf©l m£ltizæš g£oaèLf. Ϫj m£ltizia bfh©L tiu¥gl¤Âš fy® bg‹Áš _y« (nfhéš mšyJ gŸëia ikakhf¡ bfh©L) Ú®ãiyfë‹ Ïl§fis¡ F¿¡fΫ.

t. v©. Ú® Mjhu§fë‹ bga® fhz¥gL« Ïl§fŸ

1.

2.

3.

4.

5.

brašgL¤J« Kiw: – 2 kiH bgŒtj‰F¥ bgçJ« fhuz« fhLfns MF«. vdnt fhLfis mê¥gjhY«, ku§fis bt£LtjhY« kiH bghêtšiy v‹gij és¡f nt©L«. ku§fŸ ml®ªJ cŸs Ïl§fis ghJfh¡fnt©L«. nkY« ku§fŸ bt£Ltij j鮤jš k‰W« òÂa ku¡f‹Wfis eLjš ngh‹w brašfis x›nthU kåjD« nk‰bfhŸs nt©L«.

bgU§flš v‹gJ äf mÂf mséš Úiu¡ bfh©LŸs Ú® Mjhu«. gy äšèa‹ è£l® Ú® flèš ÏUªjhY« bgU«ghY« ct®¥ghfnt cŸsJ v‹gij khzt®fis mU»YŸs fl‰fiu¡F miH¤J¢ br‹W Úiu¢ Rit¡f¢ brŒjš _y« és¡Fjš. flš Ú® Å£L cgnahf¤Â‰F¥ ga‹glhJ v‹gij ã%äjš. flèš cŸs Ú® Méah» Û©L« kiHahf ek¡F bghê»wJ ngh‹w fU¤J¡fis fhbzhè¡ fh£Á _y« és¡Fjš. braš KoÎ :

Ú® Mjhu§fŸ vit v‹gijÍ« mjid v›thW ghJfh¡f nt©L«

v‹gijÍ« m¿ªJ bfhŸsš.

85

ca® bjhl¡fãiy éy§»aš gæ‰Á¤ jhŸ - 2

1. ghY¡fhf ts®¡f¥gL« éy§Ffë‹ bga®fŸ Ïu©oid vGJf?

2. g£L ÏiH vÂèUªJ bgw¥gL»wJ?

3. mu¡»‹ ga‹ ahJ?

4. f«gë vªj éy§»èUªJ bgw¥gL»wJ?

5. fhZÛçš cŸs btŸsh£o‹ bga® v‹d?

6. mGF« bghUS¡F _‹W vL¤J¡ fh£LfŸ TW?

7. gj¥gL¤Jjš v‹whš v‹d?

86

8. cy®¤Jjš Kiw¡F Ïu©L vL¤J¡ fh£LfŸ jUf?

9. gh°oa® Kiw v‹whš v‹d?

10. c¥ò nr®¤jš _y« gj¥gL¤j¥gL« czÎfŸ Ïu©oid TWf?

11. Ú® Mjhu§fS¡F Ïu©L vL¤J¡fh£Lfis vGJf?

12. cy»š cŸs Úç‹ mséš --------- rjÅj¤ij ϪÂah bgW»wJ.

13. M©L KGtJ« j©Ùiu¡ bfh©LŸs ãy¤Â‹ nkš fhz¥gL« bgU«

gŸs§fŸ ---------- vd¥gL«.

14. mÂf mséš Úiu¡ bfh©LŸsJ ----------- MF«.

15. mÂf msÎ Úiu¡ bfh©LŸs nfhŸ ----------- MF«.

87

ehŸ 3 éy§»aš ãfœÎ - 7

tF¥ò VIII ghl« fh‰W, Ú®, ãy« khRgLjš

gUt« II jiy¥ò ãy« khRgLjš

neh¡f« : ãy¤ij khRgL¤J« bghU£fŸg‰¿Í« mjdhš kåjD¡F V‰gL«

éisÎfŸ g‰¿Í« m¿ªJ bfhŸsš.

njitahd bghU£fŸ : fêÎÚ®, mG»a fhŒf¿fŸ, gH§fŸ, Ãsh°o¡ bghU£fŸ,

fh»j§fŸ, f©zho¤J©LfŸ, czΡ fêÎfŸ, F¥igfŸ.

brašgL¤J« Kiw:-1 khzt®fë‹ Cçš ãy¤ij khrila¢ brŒa¡ Toa

cu§fŸ, ó¢Á¡ bfhšèfŸ, fis¡ bfhšèfë‹ bga®fisÍ« k‰W« khR

V‰gL¤J« bghU£fisÍ« g£oaèl¢ brŒjš. khzt®fë‹ Cç‹ mU»š cŸs

bjhê‰rhiyfë‹ bga®fŸ mÂèUªJ btënaW« fêÎfisÍ« F¿¥Ã£L

mjdhš kåjD¡F V‰gL« éisÎfisÍ« Ñœf©l m£ltizæš ó®¤Â

brŒa nt©L«. x›bthUtuhf m£ltiziia¡ bfh©L és¡Fjš nt©L«.

Koéš xU bjhF¥ghf mid¤J ãy¤ij khR V‰gL¤J« bghU£fŸ k‰W«

bjhê‰rhiyfŸ g‰¿ bjhF¤J MÁça® és¡f nt©L«.

t. v©.

khR V‰gL¤J« bghUŸ

c©lhF« Ïl«

khR milÍ« gFÂ

kåjD¡F V‰gL« éisÎ

1.

2.

3.

4.

5.

braš KoÎ: khzt®fŸ ãy« v›thW khR mil»wJ v‹gijÍ«, mjdhš

kåjD¡F V‰gL« éisÎfis¥ g‰¿Í« m¿jš.

ehŸ 3 éy§»aš ãfœÎ - 8

tF¥ò VIII ghl« cæçd§fë‹ gštif¤ j‹ik

gUt« III jiy¥ò jir¤ ÂRfŸ

neh¡f« : jir¤ ÂR¡fë‹ tiffŸ k‰W« mj‹ Ïa¡f§fŸ g‰¿ m¿jš.

njitahd bghU£fŸ : kåj Ïa¡f§fë‹ gl§fŸ, ÂR¡fë‹ tiffŸ g‰¿a

gl§fŸ.

88

brašgL¤J« Kiw : khzt®fis Ïu©L, Ïu©L eg®fshf jå¤jåna Ãç¤jš

nt©L«. Ëò xU khztiu, F¤jš, MLjš, XLjš, ã‰fit¤jš, if, fhšfis

kl¡Fjš ngh‹w brašfis¢ brŒait¤J, k‰nwhU khzt® mjid

F¿¥bgL¤J¡ bfhŸsnt©L«. Ëò m¢brašfŸ _y« jirfë‹ Ïa¡f« k‰W«

tiffis és¡Fjš nt©L«. ÂdK« eh« brŒÍ« Ïa¡f brašghLfS¡F

jirfŸ äfΫ Ï‹¿aikahjJ v‹W MÁça® khzt®fS¡F és¡Fjš nt©L«.

nkY« RU§F jir¡F vL¤J¡fh£lhf Ïja¤Â‹ khÂçia¡ fh©Ã¤J mit

v¤jir ÂR¡fshš MdJ v‹gij MÁça® és¡Fjš.

braš KoÎ : jir¤ ÂR¡fŸ g‰¿Í« mt‰¿‹ tiffis¥ g‰¿Í« m¿ªjd®.

ehŸ 3 éy§»aš ãfœÎ - 9

tF¥ò VIII ghl« td§fisÍ« td cæçfisÍ« ghJfh¤jš

gUt« III jiy¥ò mgha ãiyæYŸs Á‰¿d§fŸ

neh¡f« : mgha ãiyæYŸs Á‰¿d§fŸ g‰¿ m¿jš.

njitahd bghU£fŸ: mgha ãiyæš cŸs cæçd§fë‹ gl§fŸ.

brašgL¤J«Kiw: khzt®fŸ x›bthUtU¡F« jå¤jåna xU

btŸis¤jhis¡ bfhL¤J c§fŸ gFÂæš cŸs cæçd§fëš mêªj

cæçd§fshf Ú§fŸ fUJtJ vJ k‰W« mj‰fhd fhuz¤ijÍ« mgha ãiyæš

cŸs cæçd§fë‹ bga®fisÍ« mj‰fhd fhuz¤ijÍ« vGj¢ brhšy nt©L«.

xU F¿¥Ã£l khzt®fŸ IªJ mšyJ MW eg®fis miH¤J és¡f¡ TWjš

nt©L«. Ëò mêªj éy§FfŸ k‰W« gwitfisÍ« (landhr®, Ú® ahid,

m‹d¥gwit), mgha ãiyæYŸs éy§FfŸ k‰W« gwitfisÍ« (Kaš, eç,

Á£L¡FUé, g¢ir¡ »ë, fGF) g‰¿¡ fyªJiuahlš ãfœ¤j nt©L«. ÏWÂahf

Át¥ò¥ òŸë étu¥ ò¤jf¤ÂYŸs (IUCN) mêÍ« ãiyæYŸs éy§Ffis

MÁça® fhbzhè¡ fh£Á _y« és¡Fjš.

t. v©.

mêªj cæçd§fë‹ bga®

fhuz« mgha ãiyæš cŸs cæçd§fë‹ bga®

fhuz«

1.

2.

3.

4.

5.

braš KoÎ: mgha ãiyæYŸs Á‰¿d§fŸ v›thW mêªJ tU»‹wd v‹gij¥

g‰¿ m¿ªJ bfhŸSjš.

89

ca® bjhl¡fãiy éy§»aš gæ‰Á¤ jhŸ - 3

1. ãy¤ij khRgL¤J« bghU£fŸ _‹¿id¡ TW?

2. fêÎ Ú® nj§F« Ïl§fŸ Ïu©oid¡ TW?

3. ó¢Á¡ bfhšèfS¡F Ïu©L vL¤J¡fh£LfŸ jUf?

4. jir¤ ÂR¡fŸ vt‰whš MdJ?

5. tç¤ jirfS¡F tH§f¥gL« ntW bga® v‹d?

6. Ïa¡F jir v‹whš v‹d?

90

7. Ïja¤ jirfŸ v§F fhz¥gL»‹wd?

8. landhr® v‹w th®¤ij ------------ v‹w bghUŸ jU«.

9. »® - tdéy§F ruzhya« v§F cŸsJ.

10. IUCN v‹gj‹ éçth¡f« v‹d?

91

m¿éaš fUé¥bg£o Ïa‰Ãaš 1. éšjuhR

äj¤jš é (m) M®»ä£o° j¤Jt¤ij¢ rçgh®¤jš

é : xU bghUŸ j§Fjilæ‹¿ Úçš _œ» ÏU¡F«bghGJ mjdhš ÏH¡f¥gL«

vil, mªj¥ bghUŸ btëna‰W« Úç‹ vil¡F¢ rk«.

gl«-1 Ïš fh£oathW xU fšè‹

vilia (W1) éšjuhÁ‹ cjéÍl‹

F¿¤J¡ bfhŸsΫ. gl«-2 Ïš

fh£oa¥go mnj fšiy Ú® cŸs

Kfitæš, Úç‹ msit¡ F¿¤J¡

bfh©l ÃwF fšiy ÚçDŸ brY¤Â

j‰bghGJ cŸs Úç‹ msitÍ« F¿¤J

bfhŸs nt©L«, juhR fh£L«

viliaÍ« (W2) F¿¤J¡ bfhŸs

nt©L«. W1 k‰W« W2- ¡F cŸs

ntWghL«, Úç‹ fdmséš V‰g£l

khWghL« rçahf ÏU¡F«. ϧF

(1 ml = 1g vd¡ bfhŸs nt©L«).

gl« -1 gl« - 2

2. msÎrho - ms΢rhoia¥ ga‹gL¤Â fš x‹¿‹ gUkid fhQjš

• ms΢rhoæDŸ F¿¥Ã£l msÎ tiu Úiu

C‰wΫ.

• Ú®k£l¤Â‹ Mu«g msit¡ F¿¤J¡ bfhŸsΫ.

• gUk‹ fhznt©oa fšiy üš x‹¿dhš f£o

ms΢rhoæ‹ g¡f§fis¤ bjhlhjthW ÚçDŸ

KGtJ« _œ» ÏU¡F«go üèid¢ brY¤jΫ.

• Ï¥bghGJ Ú®k£l¤Â‹ ÏW msÅ£il¡

F¿¤J¡ bfhŸsΫ.

• ÏW msÅ£o‰F« Mu«g msÅ£o‰F«

Ïil¥g£l ntWghL é¤Âahr« fšè‹ gUk‹

MF«.

92

3. bt¥gãiykhå

MŒtf bt¥gãiykhå k‰W« kU¤Jt bt¥gãiykhåfis¥ ga‹gL¤Â

bfhL¡f¥g£l rk‹gh£il¢ nrh¤J¥ gh®¤jš

bršÁa° k‰W« ~gh‹ Ë£ msÅ£o‰F bjhl®òŸs rk‹ghL

C / 100 = F-32 / 180

C – bršÁa° MŒtf bt¥gãiykhå fh£L« msÎ

F - ~ghu‹Ë£ kU¤Jt bt¥gãiykhå fh£L« msÎ

braš : 1

5 khzt®fë‹ clš bt¥gãiyia kU¤Jt bt¥gãiykhåia¡ bfh©L

msªJ ~ghu‹ Ë£ msÅ£oš F¿¤J¡ bfhŸs nt©L«. Ït‰iw¢ rk‹gh£o‹

cjéahš bršÁa° bt¥gãiyahf kh‰w nt©L«. f©l¿a¥g£l bt¥gãiy

MŒtf bt¥gãiykhåæ‹ cjéÍl‹ rçgh®¡fyh«.

braš : 2

rhjhuz Ú® xU KfitæY«, äjkhd N£oš Ú® xU KfitæY« vL¤J¡

bfh©L nk‰f©lthW nrhjid brŒJ gh®¡fyh«.

braš : 3

bt¥gãiykhåia¥ ga‹gL¤Â

khzt®fŸ j§fŸ tF¥giwæ‹

bt¥gãiyia fhiy, kÂa« k‰W«

khiy ntisfëš ÂdªnjhW«

c‰Wneh¡»¤ jFªj F¿¥ng£oš

F¿¤J¡ bfhŸs nt©L«.

Ït‰iw¡ bfh©L m‹iwa

mÂfg£r bt¥gãiy k‰W«

Fiwªjg£r bt¥gãiyia¡

fh£L« tiugl« tiua nt©L«.

(v.fh.) nk‰f©l tiugl¤ij thu« k‰W« khj§fS¡F« tiuayh«.

bt¥gãiy F¿¥ngL : khj« :

t. v©. ehŸ fhiy kÂa« khiy 1. 01.06.2016 27 31 28 2. 3.

93

4. gh°fš éÂia ã%áF« fUé

gh°fš éÂ

_l¥g£l ãiyæš xU Âut¤Â‹ xU gFÂæš bfhL¡f¥gL« mG¤jkhdJ

mj‹ mid¤J¥ gFÂfëY« rkkhf¡ fl¤j¥gL»wJ.

nk‰f©l gh°fš é¡ fUéia Ú®

ãu«Ãa gh¤Âu¤Âš it¤J, mj‹ ðlid

nkšneh¡» ÏG¤jhš fUéæš Ú® ãu«Ã

ÏU¡F«. Ï¥bghGJ fUéia btëna

vL¤jÎl‹ ðlid¡ ÑnH jŸS«nghJ,

Ú® mid¤J¤ Jisfë‹ têahf, rk

mG¤j¤Âš btëtUtij¡ fhzyh«.

ðlåš bfhL¡f¥gL« mG¤j«

mid¤J¤ JisfŸ têahfΫ rkkhf¡

fl¤j¥gLtij Ï¢nrhjid fh£L»wJ.

gh°fš éÂæ‹ mo¥gilæš brašgL« fUéfŸ

thfd§fë‹ jilfŸ k‰W« thfd§fŸ fGΫ Ïl¤Âš ga‹gL¤J«

ö¡»fŸ k‰W« k© mfœé.

5. Ïir¡fit

braš – 1

xU mfykhd j£oš

j©Ù® vL¤J¡ bfhŸs

nt©L«. Ïir¡fitia Ïu¥g®

R¤Âaèš j£o j©Ùç‹ nkny

it¤jhš j©Ùçš miyfŸ

guÎjiyÍ«, Ïir vG¥òtijÍ«

fhzyh«. Ïir¡fitia¤

j£Ltj‹ _y« V‰gL« m®nt

Ïj‰F¡ fhuzkhF«.

94

braš :– 2

xU gÿåš fh‰iw C¡bfhŸs

nt©L«. gÿid xUt® fh‹ mU»š

Ão¤J¡ bfhŸs nt©L«. k‰bwhUt®

Ïir¡fitia m®tila¢ brŒJ

gÿ‹ nkš it¤jhš, xè vG«òtij¡

fhjhš nf£f KoÍ«. Ïir¡fitæš

V‰gL« m®Îfns xèia vG¥g¡

fhuzkhf mik»wJ.

6. jå Crš

miyÎ neu« fz¡»Ljš

a) cnyhf¡ F©L mik ãiy b) cnyhf¡ F©L A k‰W« B òŸëfS¡F Ïiina miyÎWjš

• nk‰f©l gl¤Âš cŸsJ nghš

jå Criy mik¡f nt©L«.

• cnyhf¡ F©o‹

ika¤ÂèUªJ üš f£l¥g£l

Ïl«tiu cŸs Ús¤ij

msÎnfhyhš msªJ F¿¤J¡

bfhŸs nt©L«.

• cnyhf¡ F©oid xUòwkhf

Á¿J bjhiÎ ÏG¤Jél

nt©L«. m¥bghGJ cnyhf¡

F©L miyÎW«.

• cnyhf¡ F©L jh§»æ‹ ika¥gFÂia¡ fl¡F«bghGJ ãW¤J

fofhu¤ij (ifngÁæš cŸs) Xlé£L 20 miyΡfhd neu¤ij¡ fz¡»l

nt©L« (xU miyÎ v‹gJ F©L jh§»æ‹ ika¥gFÂæš ÏUªJ

ty¥òw« br‹W Ëò Ïl¥òw« br‹W ika¤J¡F tUtjhF«)

• ÏÂèUªJ xU miyΡfhd neu¤ij¡ fz¡»lyh«.

95

7. Fê Moæš njh‹W« ëg§fis¡ fhQjš

nk‰f©l xëæš fUé (Fê Mo)æš bgw¥gL« ëg¤Â‹ j‹ik, ãiy

k‰W« msÎfis¡ fhQjš. btFbjhiyÎ bghUë‹ Ã«g« »il¡F« Ïl« Fia

Kjèš F¿¤J¡ bfhŸs nt©L«. F-æ‹ ÏUko C MF«.

t. v©.

bghUë‹ ãiy ëg¤Â‹ ãiy ëg¤Â‹ j‹ik ëg¤Â‹ msÎ

1. P ¡F« F ¡F« Ïilæš - - -

2. F-š btFöu« Âiuæš Ão¡f

KoahJ fhz ÏayhJ

3. F ¡F« C ¡F« Ïilæš - - -

4. Cæš - - -

5. C¡F m¥ghš - - -

96

8. fhªj CÁ¥bg£o

1. òéfhªj¤Â‹ Âiria m¿jš

fhªj CÁ¥bg£oæš cŸs fhªjCÁ v¥bghGJ« òéfhªj¤Â‹ tl, bj‹

JUt§fis¡ fh£Ltij it¤J Âiria m¿ªJ bfhŸsyh«.

2. r£l¡fhªj¤Â‹ fhªjéir¡nfhLfŸ tiua¥ ga‹gL¤Jjš . xU r£l¡

fhªj¤Â‹ fhªj¥òy« gl¤ij fhªjCÁ¥ bg£oæ‹ cjéÍl‹ tiujš.

3. ä‹fl¤Âæ‹ mU»š cUthF« fhªj¥òy« m¿jš

9. r£l¡fhªj« - fhªj¤Â‹ g©òfis m¿jš

1. Âirfh£L« g©ò :

:

2. <®¡F« g©ò :

3. éy¡F« g©ò

97

fhªjòy¤Â‹ mik¥ig¡ fhQjš

r£l¡fhªj¤Â‹ tl, bj‹JUt§fis

òéfhªj tl, bj‹JUt§fS¡F

Ïizahf nkiræ‹ ÛJ it¡f

nt©L«. Ë btŸis¥ ng¥giu

fhªj¤Â‹ nkš it¤J, ÏU«ò¤ Jfis¤

(kzèš nrfç¤j) öt nt©L«.

mHfhd fhªj¥òy« ek¡F bjçÍ«.

fhªj¤ ö©lš

fhªj¤Jl‹ bjhl®òŸs fhªj¥

bghU£fŸ fhªj¤ ö©lš bgWtij¡

fhzyh«.

-

10 . ä‹rhu kâ

ä‹rhukâ ntiy brŒÍ« éj« k‰W« ä‹Ïiz¥ò Kiwia m¿jš

ä‹rhu kâæš ä‹fhªj KidfS¡F K‹dhš cŸs njåU«ò¤ J©Ll‹

m®ÎW« r£l« Ïiz¡f¥g£LŸsJ. ä‹fhªj« têahf ä‹rhu« ghŒtjhš

ä‹fhªj¤ j‹ik milªJ njåU«ò¤ J©il <®¡»wJ. njåU«ò J©L

<®¡f¥gLtjhš R¤Âaš kâ¡»©z¤Â‹ ÛJ nkhJ»wJ. Ïjdhš kâ¡»©z«

xèia vG¥ò»wJ. Ãsh£od¥ g£il¡F« ÂUfhâ¡F« Ïilbtë V‰gLtjhš

ä‹ndh£l« ghŒtJ jil¥gL»wJ. Ïjdhš ä‹fhªj« fhªj¤ j‹ikia ÏHªJ

ÏU«ò¤J©il éLé¡»wJ. njåU«ò¤ J©L Û©L« Jt¡f ãiy¡F¢ br‹W

ÂUfhâia¤ bjhL»wJ. Ïjdhš Û©L« ä‹R‰W KGik bgW»wJ. nk‰fhQ«

brašfŸ Û©L« Û©L« bjhl®ªJ eilbgw»wJ.

98

11. bjhl® k‰W« Ïiz¢ R‰W¡fis¥ ga‹gL¤Jjš

Ïiz¢R‰W bjhl®R‰W

gl« - 1 gl« - 2

nk‰f©l mik¥òfëš khWg£l ä‹fy mL¡if¥ ga‹gL¤jyh«.

12. f«Ã¢RUŸ

xè k‰W« xë miyfë‹ mik¥ig¡ fhQjš

bfhL¡f¥g£LŸs f«Ã¢RUë‹ cjéÍl‹ xè k‰W« xë miyfŸ tot¤ijÍ«, mj‹ g©òfis neuoahf¡ fhzyh«. bfhL¡f¥g£l f«Ãæ‹ xU Kidia Rt‰¿š ãiyahf¥ bghU¤Â él nt©L«. kWKidia¡ Ñœ¡f©l gl¤Âš fh£l¥g£LŸsJ nghš ifahš Ão¤J¡ bfhŸs nt©L«.

gl« - 1

f«Ã¢RUëš nyrhd mirÎ bfhL¡F« bghGJ f«Ã¢RUë‹ gFÂæš beU¡f« k‰W« be»œit¡ fhzyh«. ÏJ xè miy tot« MF«. nkY« miy guΫ Âirænyna Jfë‹ Ïa¡f« ÏU¥gij¡ fhzyh«. gl« -2 f«Ã¢RUis r‰W nkY« ÑG« mir¤jhš j©Ù® vG« miyngh‹W vG¥ò«. Ϫj miy xëæš V‰gL« miy totkhF«. nkY« miy bršY« Âir¡F nkY« ÑG« Jfë‹ Ïa¡f« ÏU¥gij neuoahf¡ fhzyh«.

99

ntÂæaš

jåktçir m£ltiz - m¿éaš cgfuz¤ij¥ ga‹gL¤Â és¡fkë¤jš.

jåktçir m£ltizia¥ ga‹gL¤Â mQ, jåk«, _y¡TW, F¿pLfŸ,

Ïa‰Ãaš ãiyæš jåk§fë‹ tif¥ghL, g©òfë‹ mo¥gilæš jåk§fë‹

tif¥ghL, mQ vil, mQ v©, M»at‰iw g‰¿ és¡Fjš.

és¡f«:

� jåk§fë‹ äf¢Á¿a JfŸ - mQ

� X‹W¡F nk‰g£l mQ¡fshš cUthdJ - jåk«

� Xnutif mšyJ bt›ntW tif mQ¡fshš Mdit - _y¡TW

� xU jåk¤ij¡ F¿¡F« vëa totkhF« - F¿pL.

m¿éaš cgfuz« - jåktçr m£ltiz.

Ïa‰Ãaš ãiyæš jåk§fë‹ tif¥ghLfŸ t©z§fŸ _y« ntWgL¤Â¡

fh£l¥g£LŸsd.

� ©k« - fU¥ò t©z vG¤J¡fŸ

� thÍ - Át¥ò t©z vG¤J¡fŸ

� Ú®k« - Úy t©z vG¤J¡fŸ

bra‰if jåk§fŸ - kŠrŸ t©z vG¤J¡fshš F¿¡f¥g£LŸsJ.

g©òfŸ mo¥gilæš jåk§fŸ tif¥gL¤j¥g£LŸsd.

cnyhf§fŸ – f©l¿a¥g£LŸs 110 jåk§fëš 93 Ïa‰if jåk§fŸ,

mt‰¿š 72 jåk§fŸ cnyhf§fshF«. Ïit fodkhdit, gsgs¥ghdit.

jflhf mo¡fΫ, f«Ãahf Ú£lΫ ÏaY«. ä‹rhu¤ij e‹F fl¤j¡Toa k‰W«

xè vG¥g¡Toait.

v.fh. fh¥g®, j§f«, btŸë, ÏU«ò.

mnyhf§fŸ

17 jåk§fŸ k£Lnk mnyhf§fshF«. bk‹ikahd gsgs¥ò¤ j‹ika‰w,

jflhf mo¡fKoahj f«Ãahf Ú£l Koahj, ä‹rhu¤ij¡ fl¤jhj k‰W« xèia

vG¥ghj g©òfis¥ bg‰WŸsd.

cnyhf¥ nghèfŸ cnyhf¥ g©òfisÍ«, mnyhf¥ g©òfisÍ« bg‰WŸsd.

v.fh. - B - nghuh‹, Si - Áèf‹, Ge - b#®bkåa«, As - M®få¡, Sb - M©okâ, Te

- blÿça«, Po - bghnyåa«.

100

jåk tçr m£ltiz khÂçæYŸs x›bthU fdrJu¤ÂY« x›bthU

jåk¤Â‹ étu§fŸ F¿¡f¥g£oU¡F«.

� F¿pL

� bga®

� mQvil

� Vby¡£uh‹ mik¥ò

� cUFãiy

� bfhÂãiy

� maåah¡F« M‰wš

éy§»aš T£L E©nzh¡» (Compound Microscope)

neh¡f« : T£L E©nzh¡»æ‹ ghf« k‰W« ga‹gL¤J« Kiwæid m¿jš.

njitahd bghU£fŸ : T£L E©ndh¡»

T£L E©nzh¡»æ‹ ghf« k‰W« ga‹gL¤J« Kiw

1. f©zUF by‹° (Eye Piece)

1. T£L E©nzh¡»æ nkšgFÂæš cŸsJ Ïj‹ têahf k£L« jh‹

bghU£fis¥ gh®¡f KoÍ«.

2. ÏJ bghJthf 10 x 5 x v‹w Âw‹ bfh©l by‹i[¡ bfh©oU¡F«.

2. jiy¥gFÂ (Body tube / Head )

f©zUF by‹i[Í« bghUsUF by‹i[Í« Ïiz¡F« FHhŒ ngh‹w

gFÂahF«.

3. if¥Ão¥ gF (Arm - frame )

jiy¥gFÂiaÍ« E©nzh¡»æ‹ mo¥gFÂæid Ïiz¡F«

cnyhf¤Âdyhd tisthd gFÂahF«.

4. éiuthf nkY« ÑG« ef®¤Jtj‰F cjΫ cnyhf¤ ÂUF (coarse adjustment)

1. T£L E©nzh¡»æ‹ jiy¥ gFÂæš nkY« ÑG« ef®¤J« cnyhf¤

ÂUF x‹W cŸsJ.

101

2. Ïj‹ _y« bghJthd Féa¤Â‰F (general focus) éiuthf mik¡f cjΫ.

3. Ïj‹ _y« eGt¤Âš cŸs bghU£fis¡ fhzKoÍ«.

5. bkJthfΫ Jšèakhf ef®¤j cjΫ cnyhf¤ ÂUF (Fine Adjustment)

1. jiy¥gFÂæš r‰W mséš Á¿a cnyhf¤ ÂUF x‹W cŸsJ.

2. Ïjid nkY« ÑG« ef®¤Jtj‹ _y« ÂUF eGt¤Âš cŸs gFÂia¢

rçahfΫ JšèakhfΫ fhz KoÍ«.

6. bghUsUF by‹° (objective lens)

1. bghUsUF by‹° mikªJŸs Ïl¤Âid¢ RH‰¿ »ë¡ v‹w r¤j«

tªjÎl‹ ãW¤Â¡ bfhŸs nt©L«.

2. Ëd® E©nzh¡»æ‹ ef®¤J« cnyhf¤ ÂU»id ef®¤Â

bghUsUF by‹° eGt¤Â‹ ÛJ bjhlhj tifæš bjëthf¤ bjçÍ« tiu

ef®¤Â it¡f nt©L«. Ϫj tif by‹° 10 x , 20 x v‹w Ïu©L tifæš

cŸsJ. eGt¤Âš cŸs bghUëid¥ bghU¤J kh‰¿ mik¤J¡ bfhŸs

nt©L«.

7. eGt« (slide )

1. E©nzh¡»æš eh« gh®¥gj‰fhf vL¤J¡bfhŸs¥gL« bghUŸ (m) khÂç

(m) F.bt. njh‰w« (m) cæç xU bkšèa f©zho¤ J©o‹ ÛJ it¤J _Léšiy

(coverslip) bfh©L _o it¡f¥g£oU¡F«.

2. Ϫj eGt¤Âid¥ bghUsUF by‹°¡F neuhf nkilæ‹ ÛJ it¡f

nt©L«.

3. Ϫj eGt« ãiyahf ÏU¡f cnyh¡f¤Âdhš Md Ão¥ghåš (clip )

bghU¤j nt©L«.

8. xë CLUtiy¡ f£L¥gL¤J« mik¥ò (Diaphram)

1. nkilæ‹ Ñœ gFÂæš Á¿a Jis cŸsJ. mj‹ bjhl®ªJ xë msit¡

f£L¥gL¤J« mik¥ò cŸsJ.

2. Ïjid¥ ga‹gL¤Â eGt¤Â‰F¢ bršY« xë msit¡ T£lnth (m)

Fiw¡fnth KoÍ«.

102

9. xë_y« (light source)

1. E©nzh¡»æš it¡f¥g£LŸs khÂçfis¥ gh®¡f njitahd xëia¥

bgWtnj xë _y« vd¥gL«.

2. Nça xë, k‰W« xë cäG« bra‰if és¡FfŸ ga‹gL¤j¥gL»wJ.

10. by‹° k‰W« f©zho (lens and mirror )

1. xëæid¡ Fé¡f k‰W« ÃuÂgë¡f ÏUtifahd Mo bfh©l mik¥ò

x‹W cŸsJ.

2. Ïj‹ xU òw¤Âš Fê MoÍ« (concave lens ) kWòw¤Âš rkjs MoÍ«

( planemirror ) cŸsJ.

3. Fê Mo (concave lens))

xë _y¤ÂèUªJ xë¡f‰iwfŸ »il¡f (m) Fé¡f Ϫj tif

by‹ir¥ ga‹gL¤j nt©oa xë _y¤Â‰F«, xë¡f£L¥gL¤ÂÍ«,

eGt¤Âš khÂç cŸs gFÂÍ« (Diaphram ) neuhf ÏU¡FkhW

mik¤J¡bfhŸs nt©L«.

4. bghUis¤ Jšèakhf gh®¡f¡ Fêahoia¥ ga‹gL¤j nt©L«.

5. xëæ‹ mséid¡ f£L¥gL¤J« mik¥Ãid¡ bfh©L xëæ‹

mséid¡ f£L¥gL¤j nt©L«.

11. mo¥ghf« (Base )

E©nzh¡»æ‹ x£L bkh¤j mik¥Ãid¤ jh§» ÏU¡F« mik¥ò mo¥ghf« (Base) vd¥gL«.

12. T£L E©nzh¡», ghJfh¡F« KiwfŸ

1. E©nzh¡»ia¥ ga‹gL¤J« K‹ò bkšèa gU¤Â¤ Jâæid¡

bfh©L Jil¡f nt©L«.

2. E©nzh¡»ia¥ ga‹gL¤Âa ÃwF mÂYŸs eGt¤Âid Ú¡»

élnt©L«.

3. bghUsUF by‹ìš VnjD« bjh‰W (m) njita‰w bghU£fŸ ÏU¥Ã‹

mjid¢ R¤j« brŒa Úçid¥ ga‹gL¤j¡ TlhJ ÚU¡F¥ gÂyhf

MšfAhš (spirit) ga‹gL¤Â¢ R¤j« brŒa nt©L«.

4. E©nzh¡»æ‹ gâ Koªj ÃwF ghÄ‹ ciw bfh©L _o mj‰fhd

bg£oæš it¤Âl nt©L«.

103

cæçaš khÂç 1

tF¥ò 7 ghl« jhtu§fŸ éy§Ffë‹ czñ£l«

gUt« 1 jiy¥ò Óuzk©ly«

Óuz k©ly«

• eh« c©Q« czÎfŸ ahΫ brçkhd k©ly¤Â‰FŸ brš»‹wd.

• brçkhd k©ly« v‹gJ thŒ, czΡ FHš, Ïiu¥ig, ÁWFlš, bgU§Flš

k‰W« ky¥òiH M»at‰whš MdJ v‹gij és¡Fjš.

khÂç 2

tF¥ò VII ghl« jhtu§fŸ k‰W« éy§FfŸ RthÁ¤jš

gUt« I jiy¥ò Rthr k©ly«

Rthr k©ly¤Â‹ mik¥ò

• kåj Rthr k©ly« _¡F, ehÁaiw, _¢R¡FHš, _¢R¡»is¡ FHhŒ k‰W«

Eiupuiy cŸsl¡»aJ v‹gij és¡Fjš.

• kh®giwæ‹ cŸns X® Ïiz Eiupuš ÏU¡»‹wJ.

• e« kh®giwæš kh®ò¤ jirfŸ cŸsd.

104

khÂç 3

tF¥ò VIII ghl« xëæaY« xèæaY«

gUt« III jiy¥ò fhJ

fh‹ mik¥ò

• xèia¡ nf£gj‰F e«Kila bréfŸ cjλ‹wd.

• kåjå‹ bré _‹W K¡»a ghf§fis¡ bfh©lJ.

105

khÂç 4

tF¥ò VIII ghl« cæçd§fë‹ gštif j‹ik

gUt« III jiy¥ò f©

f©â‹ mik¥ò

• f© ekJ clè‹ K¡»a¥ òyDW¥ò MF«.

• ÏUf©fS« k©ilnah£o‹ f©Fêfëš mikªJŸsd.

• f© nfhs« _‹W mL¡Ffshš MdJ.

1. btë mL¡F – éêbt©gly« (°»ëuh)

2. eL mL¡F – éêao¡ fU«gly«

3. cŸmL¡F – éê¤Âiu (bu£odh)

106

khÂç 5

tF¥ò VII ghl¤ jiy¥ò kåj clš mik¥ò k‰W« Ïa¡f«

gUt« II cgjiy¥ò Ïu¤j« X£l k©ly« - Ïja«

Ïja« mik¥ò

• Ïja« X® cŸÇl‰w Ïja¤ jirahyhd T«ò tot cW¥ò MF«.

• Ïja¤ij¢ R‰¿Y« Ïu©lL¡F¥ glykh»a bgçfh®oa« ciw cŸsJ.

• Ïja« eh‹F miwfis¡ bfh©lJ. Ïu©L Mç¡»ŸfS«, Ïu©L

bt©£ç¡»ŸfS« cŸsd.

• Ïja« Ïu¤j¢ RH‰Á¡fhd éiria¤ njh‰Wé¤J Ïu¤j¤Âid clè‹

mid¤J¥ gFÂfS¡F« brY¤J»wJ.

107

khÂç 6

tF¥ò VII ghl¤ jiy¥ò kåj clš mik¥ò k‰W« Ïa¡f« gUt« II cgjiy¥ò eu«ò k©ly« - _is

_isæ‹ mik¥ò :

• k©ilnah£L¡ FêæDŸ kåj _is mikªjŸsJ.

• kåj _is _‹W ghf§fshf¥ Ãç¡f¥g£L cŸsd. mit K‹ _is,

eL_is, Ë _is MF«.

• kåj _is clè‹ f£lis k‰W« xU§»iz¥ò brayfkhf¢

brašgL»wJ.

• kåj _is äšèa‹ fz¡fhd ãôuh‹fŸ v‹w braš myfhš MdJ.

108

eGt§fŸ 1

tF¥ò VII ghl« tif¥gh£oaš

gUt« I jiy¥ò bjhFÂ-iA£uh

czÎ¥bghUŸ mÂfkhf »il¡F« NHèš bkh£LéLjš vD« ghèyh

Ïd¥bgU¡f¤Âš <LgL»wJ. xU Á¿a bkh£L vD« ÁW gF clè‹ Ñœ gFÂæš

njh‹¿ e‹F ts®ªjÎl‹ jhŒ clèèUªJ J©o¡f¥g£L¤ jå cæçahf tsU«.

109

eGt§fŸ 2

tF¥ò VIII ghl¤ jiy¥ò E©QæçfŸ

gUt« I cgjiy¥ò »shänlhnkhdh°

tF¥ò VI ghl¤ jiy¥ò cæçd§fë‹ gš tif¤ j‹ik

gUt« III cgjiy¥ò »shänlhnkhdh°

mik¥ò :

»shänlh nkhdh° v‹gd vëa xU bršyhš MdJ g¢ir ãw ghÁfŸ

MF«. Ïit cUis toényh K£il toényh fhz¥gL«. ònuh£nlh Ãshr¤ij¢

R‰¿¢ bršYnyh[hyhd bršRt® fhz¥gL»wJ. bršRt® bg¡y‹ ciwfshš

NH¥g£LŸsJ. bgça »©z toéyhd g¢ira« fhz¥gL»wJ. g¢ira¤ÂDŸ

igçdhŒL k‰W« °lh®. M»ait¡ fhz¥gL»‹wd. »shänlhnkhdì‹

nk‰gFÂæš xU n#ho firæiHfŸ fhz¥gL»‹wd. mit Ïl¥ bga®¢Á¡F¥

ga‹gL»wJ. firæiH¡F fJ¥òfŸ th¡Fnthè‹ nkšòw¤Âš xU Kidæš

fhz¥gL»‹wd.

110

eGt§fŸ 3

tF¥ò VIII ghl¤ jiy¥ò cæçd§fë‹ gš tif¤ j‹ik

gUt« III cgjiy¥ò eu«òbrš

mik¥ò :

eu«ò¤ ÂRthdJ eu«òbrš vd¥gL«. ÏJ ãôuh‹fŸ v‹»w eu«òeh®fshš

MdJ. bjhL cz®Î¤ Âw‹ fl¤J« Âw‹ bg‰WŸsjhš ϤÂR Ãw¤ÂR¡fëš

ÏUªJ K‰¿Y« ntWg£lJ. _is, j©Ltl«, eu«òfŸ M»ait eu«ò¤ÂR¡fshš

MdJ.

eu«òbršfŸ

ÏJ eu«ò k©ly¤Â‹ mo¥gil myfhF«. ÏJ eu«ò k©ly¤Â‹ bt›ntW

gFÂfS¡F V‰g Ïj‹ tot« khWgL«. ÏJ K£il totkhfnth, t£l totkhfnth

fhz¥gL«. ÏJ brš clyhdJ. ir£lh‹ vd¥gL«. ir£lhåš cŸs

ònuh£nlhÃshr¤Âš ã[š vd¥gL« fUikahd JfŸfŸ cŸsd. ir£lh‹ gy

»isfshd bl‹uh‹fis¡ bfh©LŸsd. ÏJ nkY« »is¤J bl‹£iu£Lfis

cUth¡F«. nkY« ir£låèUªJ M¡[h‹ v‹w thš ngh‹w gFÂ cŸsJ.

111

eGt§fŸ 4

tF¥ò VI ghl« bršè‹ mik¥ò

gUt« II jiy¥ò éy§F brš

1. jhtu«, éy§F – Ïu©L bršfS« xnu khÂçahf Ïšiy

2. gh¡Oçah, Áy ghÁfŸ ngh‹wit xnu bršèdhš Mdit.

3. Ït‰¿‹ bršfë‹ cŸns r›édhš NH¥g£l E© cW¥òfŸ Ïšiy.

112

eGt§fŸ 5

tF¥ò VI ghl« cæçd§fë‹ gš tif¤ j‹ik

gUt« III jiy¥ò mÛgh k‰W« ghuÛÁa«

mÛgh - Ïd¥bgU¡f«

1. mÛghé‰F Ïw¥Ãšiy

2. jhŒ brš nrahf khW«

3. ÏUrk¥ ÃsÎ Ïd¥bgU¡f¤Âš <LgL»wJ

4. ãô¡ëa° khÂçahd mik¥ò Ïu©lhf¥ Ãç»wJ.

ghuÛÁa«

ghuÛÁa« ònuh£nlhnrhth tifia¢ rh®ªj xU brš cæç.

113

eGt§fŸ 6

tF¥ò VI ghl« bršè‹ mik¥ò

gUt« II jiy¥ò jhtu brš

1. bršY¡F tot¤ij¤ jUtJ bršRt® MF«.

2. jhtu bršèš gRik ãw¤ij¤ jU« gR§fâf§fŸ cŸsd.

3. x›bthU bršèY« Ñœ¡fhQ« brš E©QW¥òfŸ cŸsd.

4. brš E©QW¥òfŸ

F¿¥ò : 1. T£L E©nzh¡»¡ bfh©L brš E©QW¥òfis c‰W neh¡f¢ brŒjš

nt©L«. 2. Ëd® khzt®fŸ j§fsJ brŒKiw¥ gÂnt£oš j§fsJ jhtu bršè‹

gl« tiuªJ ghf§fis¡ F¿¡f¢ brŒjš nt©L«.

114

Resources for Science Learning

1. Light and its action http://spie.org/education/education-outreach-

resources/free-multimedia

2. Sound and its properties

http://www.teachingideas.co.uk/subjects/sound

3. Periodic Table videos http://www.periodicvideos.com

4. Learn Chemistry http://www.middleschoolchemistry.com/

5. Adventures in Chemistry

https://www.acs.org/content/acs/en/education/whatischemistry/adventur

es-in-chemistry/experiments/colors-move.html

6. Encyclopedia of Life http://www.eol.org/

7. Science Learning https://nsdl.oercommons.org/browse

8. Learn Biology http://www.nclark.net/Biology

9. Science Resources http://www.leopold.k12.mo.us/resource.htm#Science

10. Local Resources http://www.crscience.org/

11. Educational site http://www.education.com/

&&**&&