vµ Ph.¡ng-ghen

6 ph.¨ng-ghen 7

C.M¸c vµ

Ph.¡ng-ghen Toµn tËp

32

Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia Sù thËt

0 m¸c göi ¨ng-ghen, 4 th¸ng t¸m 1860 m¸c göi ¨ng-ghen, 27 th¸ng t¸m 1860 1

V« s¶n tÊt c¶ çc níc, ®oµn kÕt l¹i!


Toµn tËp C.M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen xuÊt b¶n theo quyÕt ®Þnh cña Ban ChÊp hµnh Trung ¬ng §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam


Héi ®ång xuÊt b¶n toµn tËp C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen

GS. NguyÔn §øc B×nh Uû viªn Bé ChÝnh trÞ, Ban chÊp hµnh Trung ¬ng

§¶ng céng s¶n ViÖt Nam, Chñ tÞch Héi ®ång

GS. §Æng Xu©n Kú Nguyªn ViÖn trëng ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa

M¸c - Lª - nin vµ t tëng Hå ChÝ Minh, Phã

Chñ tÞch (thêng trùc) Héi ®ång

GS. PTS. TrÇn Ngäc Hiªn Uû viªn Héi ®ång Lý luËn Trung ¬ng, uû viªn

PGS. Hµ Häc Hîi Phã trëng ban T tëng - V¨n ho¸ Trung ¬ng

§¶ng céng s¶n ViÖt Nam, uû viªn

GS. PTS. Ph¹m Xu©n Nam Uû viªn Héi ®ång Lý luËn Trung ¬ng, Tæng biªn

tËp t¹p chÝ Vietnam Social Sciences, uû viªn

GS. TrÇn Nh©m Gi¸m ®èc - Tæng biªn tËp Nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ

quèc gia, uû viªn

GS. TrÇn Xu©n Trêng Trung tíng, ViÖn trëng Häc viÖn chÝnh trÞ -

qu©n sù, uû viªn

C. M¸c vµ

Ph. ¡ng-ghen

Toµn tËp TËp 32 Th tõ

(Th¸ng giªng 1868 - gi÷a th¸ng b¶y 1870)

Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia Sù ThËt

Hµ Néi - 1997

7

Lêi nhµ xuÊt b¶n

TËp 32 cña bé Toµn tËp C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen bao gåm th tõ trao ®æi gi÷a hai

nhµ kinh ®iÓn vµ th tõ cña hai «ng viÕt cho nh÷ng ngêi kh¸c tõ th¸ng Giªng 1868 ®Õn

gi÷a th¸ng B¶y 1870.

§©y lµ thêi kú m©u thuÉn kinh tÕ - x· héi ë ch©u ¢u vµ Mü trë nªn gay g¾t, giai cÊp

t s¶n ®· chuyÓn h¼n sang phe ph¶n çch m¹ng vµ phong trµo c«ng nh©n ph¸t triÓn

m¹nh. Mét lo¹t ®¶ng v« s¶n b¾t ®Çu h×nh thµnh ë çc níc t b¶n chñ nghÜa ph¸t triÓn

nhÊt ë ch©u ¢u. Trong bèi c¶nh ®ã, bªn c¹nh viÖc tham gia çc ho¹t ®éng çch m¹ng

thùc tiÔn trong Quèc tÕ I vµ gióp ®ì çc ®¶ng v« s¶n ë çc níc, C.M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen

t¨ng cêng çc ho¹t ®éng lý luËn, lµm s¸ng tá con ®êng ph¸t triÓn cña phong trµo c«ng

nh©n vµ phong trµo çch m¹ng d©n chñ ë çc níc T©y ¢u vµ Nga. §Æc biÖt, M¸c vÉn

tiÕp tôc dµnh nhiÒu c«ng søc ®Ó hoµn thµnh quyÓn hai vµ quyÓn ba cña bé "T b¶n". Qua

th tõ trao ®æi víi ¡ng-ghen vµ çc b¹n chiÕn ®Êu, «ng ®· bæ sung cho t¸c phÈm cña

m×nh nhiÒu yÕu tè míi. Phª ph¸n çc quan ®iÓm sai lÇm cña çc nhµ kinh tÕ häc t s¶n

tÇm thêng, M¸c vµ ¡ng-ghen ®· hoµn thiÖn vµ chøng minh tÝnh ®óng ®¾n cña lý luËn

cña hai «ng vÒ sù h×nh thµnh cña ®Þa t«, sù ph¸t triÓn cña n«ng nghiÖp vµ quan hÖ së h÷u

ruéng ®Êt ë ch©u ¢u vµ Mü. §ã lµ nh÷ng bæ sung quý gi¸ cho quyÓn ba cña bé "T b¶n"

sau nµy.

TËp 32 ®îc dÞch dùa vµo b¶n tiÕng Nga bé Toµn tËp C.M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen, t. 32

do Nhµ xuÊt b¶n s¸ch chÝnh trÞ quèc gia Liªn X« xuÊt b¶n t¹i M¸t-xc¬-va n¨m 1964.

Ngoµi phÇn chÝnh v¨n, chóng t«i cßn in kÌm theo phÇn chó thÝch vµ çc b¶n chØ dÉn do

ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c-Lªnin Liªn X« (tríc ®©y) biªn so¹n ®Ó b¹n ®äc tham

kh¶o. Çc t¸c phÈm cña M¸c vµ ¡ng-ghen ®îc nh¾c ®Õn trong tËp nµy ®Òu ®îc dÉn

theo C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen Toµn tËp, tiÕng ViÖt, do Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia

xuÊt b¶n t¹i Hµ Néi vµ ®îc ghi v¾n t¾t lµ Toµn tËp, tiÕp ®ã lµ sè tËp, n¨m xuÊt b¶n vµ sè

trang ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò ®îc dÉn.

8 lêi nhµ xuÊt b¶n

§ång thêi víi viÖc xuÊt b¶n bé Toµn tËp C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen, chóng t«i sÏ tæ

chøc biªn so¹n s¸ch giíi thiÖu néi dung mçi tËp vµ çc t tëng c¬ b¶n trong çc t¸c

phÈm chÝnh cña hai nhµ kinh ®iÓn.

Th¸ng 5-1997

Nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia

PhÇn thø nhÊt

Th tõ trao ®æi gi÷a C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen

Th¸ng Giªng 1868 - gi÷a th¸ng B¶y 1870

11

N¨m 1868

1 m¸c göi ¡ng-ghen

ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 3 th¸ng Giªng 1868

PhrÕt th©n mÕn! Xin chóc mõng anh nh©n dÞp N¨m míi! T«i míi ngåi dËy ®îc ba ngµy, sau khi suèt ngµy n»m co dóm

trªn giêng. TrËn èm nµy rÊt nÆng. T«i mµ ®· ph¶i bá thuèc l¸ ba tuÇn liÒn th× anh ®ñ thÊy bÖnh t×nh ra sao! HiÖn giê ®Çu ãc t«i vÉn cßn cho¸ng v¸ng. Hy väng r»ng vµi ngµy n÷a t«i cã thÓ trë l¹i lµm viÖc b×nh thêng ®îc1.

T«i kiªn quyÕt ph¶n ®èi thø thuèc cã chÊt th¹ch tÝn. T«i göi kÌm theo ®©y sè b¸o "Beobachter" (do Le-xn¬ lÊy ë Héi

c«ng nh©n2 cho t«i). T«i kh«ng nhËn thªm ®îc th nµo kh¸c cña Di-ben, ngoµi bøc

th göi kÌm ®©y. Dï sao th× Mai-xn¬ vÉn cã thÓ thö nghiÖm víi b¸o

12 M¸c göi ¡ng-ghen, 3 th¸ng giªng 1868 ¡ng-ghen göi m¸c, 6 th¸ng Giªng 1868 13

"Barmer-Zeitung". Thö th× cã ®au ®ín g× ®©u! NÕu anh göi bµi c¾t ë b¸o cho Mai-xn¬ th× anh chØ nªn nãi r»ng t×nh cê anh ví ®îc, chø ®õng gi¶i thÝch víi anh ta vai trß "cña chóng ta" trong viÖc nµy3. Anh còng nªn nh¾c anh ta lu ý tíi vµi bµi b¸o gÇn ®©y trªn tê "Zukunft"4.

T«i muèn ®îc Soãc-lem-m¬ cho biÕt trong nh÷ng cuèn s¸ch míi nhÊt vÒ n«ng ho¸ (b»ng tiÕng §øc), cuèn nµo hiÖn ®îc cho lµ hay nhÊt. TiÕp ®ã lµ t×nh h×nh tranh luËn gi÷a ph¸i ph©n ®¹m vµ ph¸i ph©n kho¸ng hiÖn nay ra sao. (KÓ tõ khi t«i nghiªn cøu lÇn cuèi cïng vÊn ®Ò nµy, ë §øc còng ®· xuÊt hiÖn nhiÒu çi míi). LiÖu «ng ta cã biÕt thªm g× vÒ çc t¸c gia ngêi §øc gÇn ®©y ®· lªn tiÕng ph¶n ®èi häc thuyÕt vÒ hiÖn tîng ®Êt b¹c mµu cña Li-bÝch hay kh«ng? LiÖu «ng ta cã biÕt vÒ thuyÕt båi tÝch cña nhµ n«ng häc Phra-x¬ ë Muyn-khen (gi¸o s trêng §¹i häc Tæng hîp Muyn-khen) hay kh«ng? T«i cÇn biÕt nh÷ng t liÖu míi nhÊt vÒ vÊn ®Ò nµy, dï Ýt còng ®îc, ®Ó viÕt ch¬ng vÒ ®Þa t«5. V× Soãc-lem-m¬ lµ chuyªn gia trong lÜnh vùc nµy, nªn cã lÏ «ng ta cã thÓ cung cÊp cho t«i nh÷ng t liÖu h÷u quan.

T«i göi cho anh hai bµi cña Uèc-çc-t¬ vµ mét sè b¸o "Courrier" (v× cã bµi cña Cluy-de-r¬)6.

Cho t«i göi lêi chóc mõng N¨m míi tíi chÞ Bíc-x¬, Mu-r¬ vµ Soãc-lem-m¬.

Mo-r¬ cña anh [T¸i bót cña £-lª-«-n«-ra M¸c] ¤ng chó tÖ b¹c, t¹i sao chó kh«ng tr¶ lêi th ch¸u?

Ch¸u ®o¸n lµ chó l¹i nhËu nhÑt víi con nhÝm.

An-bª-rÝch1∗, tªn lïn ®éc ¸c

1∗ − tªn gäi ®ïa trong gia ®×nh cña £-lª-«-n«-ra M¸c.

Chóc mõng chó nh©n dÞp N¨m míi!

C«ng bè lÇn ®Çu cã lîc bít trong cuèn

s¸ch: "Der Briefwechsel zwischen F.Engels und K.Marx". Bd, IV. Stuttgart, 1913; c«ng bè toµn v¨n trong Marx – Engels

Gesamtausgabe. Dritte Abteilung, Bd. 4, 1931 vµ trong C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen, Toµn tËp, xuÊt b¶n lÇn thø nhÊt, t. XXIV, 1931

In theo b¶n viÕt tay

Nguyªn v¨n lµ tiÕng §øc vµ tiÕng Anh

2 ¡ng-ghen göi m¸c

ë Lu©n §«n

Man-se-xt¬, 6 th¸ng Giªng 1868

Mo-r¬ th©n mÕn! NÕu anh kh«ng thÝch dïng thuèc cã chÊt th¹ch tÝn th× còng nªn

uèng thø g× kh¸c, chø cø kÐo dµi nh vËy lµ kh«ng ®îc ®©u. GÇn ®©y anh cã tham kh¶o ý kiÕn cña A-len hay mét b¸c sÜ nµo kh¸c kh«ng ®Êy? Míi ®©y t«i cã ®Õn th¨m Gum-pÐc-t¬ mµ kh«ng gÆp «ng ta ë nhµ, nhng t«i sÏ nãi víi «ng ta ngay khi cã dÞp gÆp l¹i.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

14 ¡ng-ghen göi m¸c, 6 th¸ng giªng 1868 ¡ng-ghen göi m¸c, 7 th¸ng Giªng 1868 15

Anh ®· kh«ng göi cho t«i tê "Beobachter" cïng hai bµi b¸o cña

Uèc-çc-t¬. Nhng bï l¹i, Cu-ghen-man h«m nay ®· göi cho t«i tê "Beobachter", l¹i thªm tê "Staats-Anzeiger" ë VuyÕc-tem-bÐc (t«i sÏ göi tê nµy cho anh ®äc råi t«i sÏ nhËn l¹i ®Ó göi cho Mai-xn¬, nÕu anh kh«ng tù m×nh göi cho anh ta). ThËt tuyÖt vêi lµ c¶ hai tê b¸o nµy ®Òu ®· c¾n c©u. T«i còng ®ang chuÈn bÞ çi g× ®ã göi cho Cu-ghen-man ®Ó ®¨ng b¸o "Schwäbischer Merkur"7.

Soãc-lem-m¬ sÏ chuÈn bÞ cho anh t liÖu tham kh¶o dùa trªn nh÷ng b¸o ço hµng n¨m gÇn ®©y nhÊt. Anh ta kh«ng biÕt g× vÒ cuèn s¸ch cña Phra-x¬ ®©u1∗.

ë Pa-ri xuÊt hiÖn mét nhµ khoa häc tù nhiªn tù xng lµ Smu-lª-vÝch (Smun-d«n!). §ã sÏ lµ mét sù c¹nh tranh ®¸ng gêm ®èi víi £-phra-im Anh minh2∗.

Trong tËp ®Çu b¶n b¸o ço chÝnh thøc cña Bé tæng tham mu ¸o vÒ cuéc chiÕn tranh n¨m 18668, sau khi chØ râ tæ chøc qu©n sù cña ¸o kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng tiÕn hµnh chiÕn tranh cïng mét lóc víi c¶ Phæ lÉn I-ta-li-a, ®· ®i ®Õn mét kÕt luËn ng©y th¬ nh thÕ nµy: trong nh÷ng t×nh huèng t¬ng tù, chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña nhµ níc ph¶i ch¨m lo sao cho ®Êt níc tr¸nh ®îc hiÓm ho¹ cña cuéc chiÕn tranh nh thÕ!

Qua tËp thø hai cña Phæ9 cã thÓ thÊy râ nh ban ngµy lµ ngµy 28, vµ ®Æc biÖt tèi ngµy 29, Bª-nª-®Õch, víi binh lùc u thÕ trong tay, cã kh¶ n¨ng tÊn c«ng vµo ®éi h×nh hµng däc ®· bÞ ph©n t¸n cña th¸i tö3∗ vµ cã thÓ, ®iÒu nµy hoµn toµn kh«ng cßn ph¶i nghi ngê g× n÷a, ®Èy «ng ta vµo tËn nói vµ tíc ®o¹t hÕt

1∗ C.Phra-x¬. "B¶n chÊt cña nÒn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp".

2∗ − L¸t-xan.

3∗ − Phri-®rÝch Vin-hem.

ph¸o cña «ng ta. Con lõa ®· bá lì thêi c¬ nh vËy vµ ®· thua trËn. Chµo anh.

Ph.¡. cña anh


s¸ch: "Der Briefwechsel zwischen F.Engels und K.Marx". Bd. IV, Stuttgart, 1913; c«ng bè toµn v¨n trong Marx – Engels



Nguyªn v¨n lµ tiÕng §øc


ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn!

Xin göi tr¶ anh bµi cña §uy-rinh10 vµ tê "Beobachter". Çi thø nhÊt thËt nùc cêi. Toµn bé bµi b¸o ®Çy rÉy nh÷ng ®iÒu bèi rèi vµ sî h·i. Râ rµng lµ nhµ kinh tÕ häc tÇm thêng dòng c¶m

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

16 ¡ng-ghen göi m¸c, 7 th¸ng giªng 1868 m¸c göi ¡ng-ghen, 8 th¸ng Giªng 1868 17

®· ®ông tíi ®iÒu thiÕt thùc ®Êy; anh ta kh«ng cßn biÕt nãi g× h¬n nªn chØ nãi r»ng muèn nhËn xÐt vÒ tËp mét ph¶i chê ®îc ®äc tËp ba11 ®·, r»ng viÖc x¸c ®Þnh gi¸ trÞ b»ng thêi gian lao ®éng kh«ng ph¶i lµ vÊn ®Ò kh«ng cßn tranh c·i n÷a, vµ r»ng cã nh÷ng ngêi cßn ®ang nghi ngê, liÖu x¸c ®Þnh gi¸ trÞ lao ®éng b»ng chi phÝ s¶n xuÊt cña nã ®· ®óng cha. Anh thÊy ®Êy, ®èi víi h¹ng ngêi nµy, sù hiÓu biÕt cña anh tuyÖt nhiªn cha ®ñ vµ anh cha thÓ b¸c bá Ma-clª-èt1∗ vÜ ®¹i ®óng vµo ®iÓm cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh! Song trong mçi dßng ®Òu to¸t lªn sù lo sî cña anh ta lµ ph¶i chung sè phËn víi R«-s¬12. Tªn ®ª tiÖn Êy tá vÎ hoan hû khi viÕt xong bµi b¸o, nhng ch¾c h¼n y còng run tay khi bá nã vµo thïng th.

Ngµy mai t«i sÏ göi tr¶ anh bµi cña Cu-ghen-man vµ cña Vin-hem bÐ. NÕu trong b¶n sao th cña trung t¸ Doi-bÐc-t¬ cã g× thÝch hîp víi bµi b¸o cña Sva-b¬13 s¾p tíi cña t«i th× xin anh göi nã cho t«i.

§èi víi Viªn t«i còng cã thÓ lµm ®îc ®iÒu g× ®ã, cã lÏ nªn hái RÝch-te vÒ t¹p chÝ "Internationale Revue", «ng ta ph¶i biÕt râ t×nh h×nh ë ®Êy.

C«ng viÖc ë tê b¸o cña Vin-hem bÐ14 æn tho¶ c¶, nghÜa lµ mäi viÖc ®· xong, chØ cã ®iÒu lµ kh«ng cã tiÒn ký quü, nªn nã cha ra m¾t b¹n ®äc ®îc! Song, nÕu nh Vin-hem mµ sang Viªn th× ¾t h¼n thiªn h¹ sÏ rïm beng lªn, coi anh ta lµ t×nh b¸o cña ¸o!15

T×nh h×nh cña Bi-d¬-li, Lu-Ýt vµ nh÷ng ngêi cïng çnh vµ cña t¹p chÝ "Fortnightly Review"16 ra sao?

1∗ G.Ma-clª-èt. "Lý thuyÕt vµ thùc hµnh nghiÖp vô ng©n hµng".

Cho t«i göi lêi chµo ch©n thµnh tíi chÞ vµ çc ch¸u cïng cËu tiÕn sÜ ®ang yªu say ®¾m1∗.

Ph.¡. cña anh

C«ng bè lÇn ®Çu trong cuèn s¸ch: "Der

Briefwechsel zwischen F.Engels und

K.Marx". Bd.IV, Stuttgart, 1913



4 m¸c göi ¡ng-ghen17

ë Man-se-xt¬


PhrÕt th©n mÕn! T«i còng ®· nhËn ®îc c¶ tê "Staats-Anzeiger" lÉn tê

"Beobachter" do Cu-ghen-man göi ®Õn. Tê "Staats-Anzeiger" cña anh, t«i sÏ göi tr¶ anh ngay h«m nay, còng kÌm lu«n c¶ b¶n sao th cña trung t¸2∗, mét nh©n vËt lµm trung gian trong tÊt c¶ c«ng viÖc nµy, do Cu-ghen-man göi cho t«i. Giê ®©y VuyÕc-tem-bÐc ®· ®îc cung cÊp ®Çy ®ñ råi. Theo t«i, − ®Æc biÖt lµ vÒ mÆt tiªu thô − th× b©y giê ®èi víi chóng ta ¸o lµ níc quan träng nhÊt. Nota bene, nÕu anh cßn ®ñ kiªn nhÉn th× kª

1∗ − P«n La-ph¸c-g¬.

2∗ − Doi-bÐc-t¬.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

18 m¸c göi ¡ng-ghen, 8 th¸ng giªng 1868 m¸c göi ¡ng-ghen, 8 th¸ng Giªng 1868 19

tiÕp ®¬n ®i18. BÐ Gien-ni, chuyªn gia trong lÜnh vùc nµy, ®· kh¼ng ®Þnh r»ng trong mµn diÔn nµy anh ®· béc lé biÖt tµi s©n khÊu, vµ ®Æc biÖt lµ tµi hµi híc khi tr×nh diÔn "®ñ lo¹i" quan ®iÓm vµ b¾t chíc phong çch cña çc nh©n vËt kh¸c nhau.

HiÖn nay ngêi t«i vÉn cßn h¬i yÕu, viÕt l¸ch khã kh¨n, nhng vµi ba h«m n÷a, khi t«i khoÎ h¼n, t«i sÏ quÊt cho Vin-hem bÐ mét trËn v× cËu ta d¸m ®ång nhÊt quan ®iÓm cña t«i víi quan ®iÓm ®Æc thï cña Vin-hem bÐ.

Bµi cña «ng §uy-rinh1∗ («ng nµy lµ phã gi¸o s trêng §¹i häc Tæng hîp BÐc-lin) xem ra còng ®îc ®Êy, mÆc dï t«i ®· phª ph¸n kÞch liÖt thÇy cña «ng ta lµ «ng Kª-ri19. Râ rµng lµ cã ®«i chç §uy-rinh kh«ng hiÓu. Nùc cêi nhÊt lµ «ng ta so s¸nh t«i víi Stai-n¬, v× t«i nghiªn cøu phÐp biÖn chøng, cßn Stai-n¬ th× xÕp c¶ mét mí v« lý nh÷ng çi th« bØ nhÊt vµo thuyÕt tam ®o¹n luËn kh« khan, diÔn ®¹t b»ng mét vµi ph¹m trï g× ®ã cña Hª-ghen2∗.

Anh ®· nhËn ®îc "h¹t cêm" cña Boãc-c¬-hai-m¬3∗ cha? Xem ra thi ca chuyªn nghiÖp chØ lµ çi mÆt n¹ cña thø v¨n

xu«i kh« khan nhÊt. VÝ dô nh gia ®×nh Phrai-li-gr¸t cña chóng ta ch¼ng h¹n. Kª-te rñ Cruª-c¬, chµng thanh niªn chuyªn ®Çu c¬ lóa mú, sang Pa-ri (thùc hiÖn chuyÕn du lÞch sau lÔ thµnh h«n). Song v× chµng trai cao quý nµy ®ång thêi ra søc thu xÕp "chuyÖn lµm ¨n", nªn anh ta ®· ®Ó vî ë mét m×nh trong mét kh¸ch s¹n lín ë Pa-ri hai − ba ngµy liÒn. Kª-te còng nh c¶ nhµ ®Òu xem chuyÖn nµy lµ ®iÒu b×nh thêng. Cha hÕt, Kª-te cßn rÊt hµi lßng viÕt th kÓ r»ng ë kh¸ch s¹n ngêi ta gäi m×nh

1∗ O.§uy-rinh. "M¸c, T b¶n, Phª ph¸n khoa kinh tÕ chÝnh trÞ".

2∗ L.Stai-n¬. "Häc thuyÕt vÒ qu¶n lý"; cïng t¸c gi¶: "HÖ thèng çc khoa häc

chÝnh trÞ".

3∗ X.Boãc-c¬-hai-m¬. "Chuçi h¹t cêm cña t«i tríc §¹i héi Gi¬-ne-v¬".

lµ "mademoiselle" (sau khi c« nghØ ®ªm ë ®©y víi Cruª-c¬) vµ r»ng nh÷ng ngêi phôc vô, thËm chÝ c¶ ngêi g¸c cæng, còng ®Òu niÒm në cói chµo c«. H¬n thÕ n÷a, Cruª-c¬ (sau chuyÕn ®i lµm ¨n ë tØnh) ®· cïng Kª-te rêi Pa-ri vÒ th¼ng Lu©n §«n, vµ c¶ gia ®×nh ®Òu phÊn khëi v× ®· lïi "th¸ng tr¨ng mËt" l¹i s¸u th¸ng, bëi lÏ viÖc lµm ¨n ph¶i ®Æt lªn trªn hÕt. §èi víi nhµ th¬, th¸ng tr¨ng mËt chØ lµ çch nãi v¨n hoa th«i, cßn "¨n mõng" th× cã thÓ tiÕn hµnh tríc hay sau khi sinh në còng ®îc (tÊt c¶ nh÷ng chuyÖn nµy gia ®×nh t«i còng ®· ®îc hai c« cËu Phrai-li-gr¸t cho biÕt råi). Ch¾c lµ Kª-te ®· ®äc c¶ Clau-ren, v× trong th göi tõ Pa-ri vÒ c« ta miªu t¶ m×nh nh "bµ go¸ b»ng r¬m".

Ngêi I-¨ng-ki ®Þnh ch¬i mét trß g× ®ã víi Gi«n Bun. ý kiÕn cña anh vÒ nh÷ng trß o¸i o¨m gÇn ®©y cña nh÷ng tªn ba hoa kho¸c l¸c ngêi Nga ra sao?

Chï lïn An-bª-rÝch1∗ rÊt kho¸i v× bøc th cña anh. Chó ta võa ®i häc ë trêng thÓ dôc thÓ thao, ë ®ã chó häc hµnh tiÕn bé l¾m.

Chµo anh.

C.M. cña anh

C«ng bè toµn v¨n lÇn ®Çu b»ng tiÕng cña

nguyªn b¶n trong Marx - Engels

Gesamtausgabe. Dritte Abteilung, Bd. 4,

1931, vµ b»ng tiÕng Nga trong C.M¸c vµ

Ph.¡ng-ghen, Toµn tËp, xuÊt b¶n lÇn thø

nhÊt, t. XXIV, 1931



1∗ − £-lª-«-n«-ra M¸c.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

20 m¸c göi ¡ng-ghen, 8 th¸ng giªng 1868 m¸c göi ¡ng-ghen, 8 th¸ng giªng 1868 21


ë Man-se-xt¬


PhrÕt th©n mÕn! Ad vocem1∗ §uy-rinh2∗. Yªu cÇu ë «ng ta thÕ còng nhiÒu råi,

«ng ta ph¶i chÊp nhËn gÇn nh v« ®iÒu kiÖn môc nãi vÒ "tÝch luü ban ®Çu"20. V¶ l¹i «ng ta cßn trÎ. Lµ m«n sinh cña Kª-ri, nªn «ng ta ph¶i gi÷ thÕ ®èi lËp h¼n víi ph¸i tù do mËu dÞch. Ngoµi ra, «ng ta cßn lµ mét phã gi¸o s, do ®ã mµ «ng ta kh«ng ph¶i rÇu lßng vÒ chuyÖn gi¸o s R«-s¬ lµ kÎ ch¾n ngang ®êng ®i cña tÊt c¶ bän hä, ®· bÞ nh÷ng có ®¸12. Trong bµi b×nh luËn cña «ng ta, cã mét ®iÒu khiÕn t«i ®Æc biÖt chó ý: chõng nµo viÖc quy ®Þnh gi¸ trÞ b»ng thêi gian lao ®éng "cha ®îc x¸c ®Þnh" ngay c¶ chÝnh Ri-çc-®«, th× nã vÉn cha lµm cho nh÷ng ngêi nµy ho¶ng sî. HÔ khi nµo v¹ch ra ®îc sù liªn quan chÝnh x¸c cña ngµy lao ®éng vµ nh÷ng sù biÕn ®æi cña ngµy lao ®éng th× sù thÓ sÏ xuÊt hiÖn tríc m¾t hä ë d¹ng kh¸c h¼n, rÊt khã chÞu. T«i cho r»ng §uy-rinh ®· nhËn xÐt vÒ cuèn s¸ch Êy víi ý ®Þnh lµm cho R«-s¬ ph¶i bùc m×nh. Cßn nçi lo sî cña «ng ta sÏ bÞ ®¶ t¬i bêi gièng nh R«-s¬ qu¶ thËt lµ rÊt râ. Cã ®iÒu l¹ lµ chµng thanh niªn

1∗ − VÒ vÊn ®Ò.

2∗ − O.§uy-rinh. "M¸c, T b¶n, Phª ph¸n khoa kinh tÕ chÝnh trÞ".

nµy kh«ng n¾m ®îc ba luËn ®iÓm míi vÒ nguyªn t¾c trong cuèn s¸ch:

1) Ngîc l¹i víi toµn bé khoa kinh tÕ chÝnh trÞ tríc ®©y lµ ngay tõ ®Çu ®· nghiªn cøu nh÷ng bé phËn ®Æc biÖt cña gi¸ trÞ thÆng d díi nh÷ng h×nh thøc cè ®Þnh cña chóng lµ ®Þa t«, lîi nhuËn, lîi tøc, coi ®ã lµ mét çi g× ®· cho s½n, tríc tiªn t«i nghiªn cøu h×nh thøc chung cña gi¸ trÞ thÆng d, trong ®ã tÊt c¶ nh÷ng çi Êy ®Òu cßn ë díi d¹ng cha t¸ch rêi nhau, cã thÓ nãi lµ díi d¹ng mét dung dÞch.

2) TÊt c¶ çc nhµ kinh tÕ häc, kh«ng trõ mét ai, ®Òu bá qua mét thùc tÕ gi¶n ®¬n lµ, nÕu nh hµng ho¸ lµ mét çi g× ®ã cã tÝnh hai mÆt, tøc gi¸ trÞ sö dông vµ gi¸ trÞ trao ®æi, th× nh vËy lao ®éng ®îc thÓ hiÖn trong hµng ho¸ còng ph¶i cã tÝnh hai mÆt, trong khi ®ã mét sù ph©n tÝch ®¬n gi¶n xuÊt ph¸t tõ lao ®éng sans phrase1∗, nh ë XmÝt, Ri-çc-®« cïng nh÷ng ngêi kh¸c, lÇn nµo còng ®ông ph¶i nh÷ng hiÖn tîng kh«ng gi¶i thÝch næi. ThËt vËy, chÝnh ë ®©y míi lµ toµn bé bÝ Èn cña sù nhËn thøc cã tÝnh phª ph¸n ®èi víi vÊn ®Ò.

3) LÇn ®Çu tiªn tiÒn c«ng ®îc tr×nh bµy nh mét h×nh thøc biÓu hiÖn bÊt hîp lý cña nh÷ng mèi quan hÖ Èn giÊu sau nã, vµ ®iÒu nµy ®· ®îc chøng minh râ rµng trong vÝ dô vÒ hai lo¹i tiÒn c«ng: tiÒn c«ng tÝnh theo thêi gian vµ tiÒn c«ng tÝnh theo s¶n phÈm. V× trong to¸n häc cao cÊp thêng gÆp çc c«ng thøc Êy nªn ®· gióp t«i nhËn thøc ®îc ®iÒu nµy.

Cßn viÖc «ng §uy-rinh cã nh÷ng ý kiÕn khiªm tèn phª ph¸n viÖc quy ®Þnh gi¸ trÞ, th× trong tËp hai21, «ng sÏ kh«ng khái ng¹c nhiªn nhËn thÊy r»ng viÖc quy ®Þnh "trùc tiÕp" ®èi víi gi¸ trÞ trong x· héi t s¶n ch¼ng cã mÊy ý nghÜa. Thùc vËy, kh«ng mét h×nh

1∗ − kh«ng ®iÒu kiÖn.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

22 m¸c göi ¡ng-ghen, 8 th¸ng giªng 1868 m¸c göi ¡ng-ghen, 8 th¸ng Giªng 1868 23

thøc x· héi nµo l¹i cã thÓ ng¨n c¶n viÖc thêi gian lao ®éng do x· héi chi phèi ®îc b»ng çch nµy hoÆc çch kh¸c ®iÒu tiÕt s¶n xuÊt. Nhng chõng nµo sù ®iÒu tiÕt nµy ®îc thùc hiÖn kh«ng ph¶i b»ng viÖc kiÓm tra tù gi¸c, trùc tiÕp cña x· héi ®èi víi thêi gian lao ®éng cña m×nh − ®iÒu nµy chØ cã thÓ thùc hiÖn díi chÕ ®é së h÷u c«ng céng − mµ lµ nhê vµo sù vËn ®éng cña gi¸ c¶ hµng ho¸, th× chõng ®ã ®iÒu mµ anh nãi rÊt ®óng trong "Deutsch - Französische Jahrbücher"1∗ vÉn cßn cã hiÖu lùc.

Ad vocem2∗ Viªn. T«i göi cho anh çc thø b¸o Viªn (anh ph¶i

göi tr¶ cho t«i tê "Neues Wiener Tagblatt" cña Boãc-c¬-hai-m¬,

cßn nh÷ng b¸o kh¸c anh cø viÖc gi÷ l¹i), trong ®ã anh cã thÓ

thÊy râ hai ®iÒu: thø nhÊt, hiÖn nay Viªn quan träng ®Õn møc

nµo víi t çch lµ n¬i tiªu thô, v× ë ®Êy ®ang s«i ®éng22 vµ thø

hai, nªn viÕt g× göi tíi ®ã. T«i kh«ng t×m thÊy ®Þa chØ cña gi¸o s

RÝch-te. Ch¾c anh cßn lu ®îc th cña LÝp-nÕch, trong Êy cã ®Þa

chØ cña «ng ta. NÕu kh«ng cã, anh viÕt th b¶o LÝp-nÕch göi cho

anh ®Þa chØ cña «ng ta råi anh göi bµi th¼ng cho RÝch-te, chø

®õng nhê LÝp-nÕch chuyÓn gióp.

T«i cã c¶m tëng lµ Vin-hem bÐ hµnh ®éng kh«ng hoµn toµn bona fide3∗. Anh ta (ngêi mµ t«i ®· ph¶i bá ra bao nhiªu thêi gian ®Ó söa ch÷a nh÷ng lçi lÇm ngu xuÈn cña anh ta trªn b¸o "Allgemeine" ë Au-xbuèc, v.v.23) ®Õn giê vÉn cha thu xÕp ®îc thêi gian th«ng b¸o c«ng khai dï chØ lµ tªn cuèn s¸ch cña t«i4∗ hoÆc lµ tªn t«i! Anh ta kh«ng ®¶ ®éng g× ®Õn vô r¾c rèi ë t¹p chÝ "Zukunft" ch¼ng qua chØ ®Ó khái sa vµo hoµn c¶nh bÊt lîi

1∗ Ph. ¡ng-ghen. "Lîc kh¶o phª ph¸n khoa kinh tÕ chÝnh trÞ".

2∗ − VÒ.

3∗ − trung thùc.

4∗ − tËp I bé "T b¶n".

trong ®ã anh ta cã thÓ bÞ mÊt uy tÝn ç nh©n. Anh ta kh«ng ®ñ thêi gian hÐ miÖng nãi lÊy mét lêi trªn b¸o c«ng nh©n xuÊt b¶n díi sù kiÓm so¸t trùc tiÕp cña Bª-ben, b¹n th©n cña anh ta, (tê "Deutsche Arbeiterhalle", xuÊt b¶n t¹i Man-hem)! Nãi tãm l¹i, nÕu nh ngêi ta kh«ng lê tÞt cuèn s¸ch cña t«i ®i th× ch¾c ch¾n lµ kh«ng ph¶i lçi cña Vin-hem bÐ. Tríc tiªn lµ anh ta cha ®äc s¸ch cña t«i (tuy trong th göi ch¸u Gien-ni, anh ta cã chÕ giÔu RÝch-te lµ ngêi cho r»ng muèn qu¶ng ço cho cuèn s¸ch nµy th× ph¶i hiÓu nã ®·), cßn thø hai lµ, sau khi anh ta ®· ®äc nã råi, − hoÆc chØ cam ®oan ®· ®äc råi, − th× kh«ng cßn thêi gian r¶nh rçi n÷a. Nhng anh ta vÉn cã thêi gian ®Ó trong mét tuÇn viÕt th cho Boãc-c¬-hai-m¬ hai lÇn, kÓ tõ khi t«i ph¶i cËy côc m·i míi xin Boãc-c¬-hai-m¬ cÊp cho anh ta mét kho¶n tµi trî, trong khi ®ã lÏ ra ph¶i göi kú phiÕu cho St¬-r«n24 ®æi thµnh tiÒn, sè tiÒn nµy sÏ ®îc chuyÓn cho anh ta th«ng qua t«i vµ chÝnh nhê cã t«i ®øng ra lµm trung gian anh ta míi nhËn ®îc tiÒn, th× anh ta l¹i ®ßi lÊy ®Þa chØ cña St¬-r«n ®Ó cã thÓ trùc tiÕp giao dÞch víi St¬-r«n, bµy mu tÝnh kÕ sau lng t«i vµ tíi tÊp th tõ víi St¬-r«n còng nh víi Boãc-c¬-hai-m¬. Nãi tãm l¹i, Vin-hem muèn lµm ra vÎ quan träng vµ çi chñ yÕu nhÊt lµ lµm sao cho c«ng chóng khái sao nh·ng Vin-hem bÐ. Anh cÇn ph¶i hµnh ®éng khÐo lÐo nh thÓ anh kh«ng nhËn thÊy biÓu hiÖn ®ã, ®ång thêi vÉn ph¶i hÕt søc thËn träng ®èi víi g· nµy. Cßn chuyÖn anh ta nhËn lêi sang ¸o, th× cha thÓ tin anh ta ®îc chõng nµo viÖc Êy cßn cha thµnh hiÖn thùc. Hai lµ, nÕu thùc tÕ viÖc Êy sÏ x¶y ra th× chóng ta còng sÏ kh«ng khuyªn ng¨n anh ta, cßn nÕu cÇn th× chØ cÇn nh¾c anh ta ®iÒu t«i ®· nãi khi anh ta céng t¸c víi b¸o "Norddeutsche"25 cña Bra-x¬, tøc lµ nÕu anh ta l¹i tù lµm tæn th¬ng ®Õn uy tÝn cña m×nh th× trong trêng hîp cÇn thiÕt sÏ ph¶i c«ng khai phñ nhËn t çch cña anh ta. T«i nãi ®iÒu nµy víi anh ta khi anh ta ®i BÐc-lin vµ cã ngêi lµm chøng.

T«i nghÜ r»ng anh cã thÓ trùc tiÕp göi bµi cho b¸o "Neue Freie Presse" (Viªn). T«i göi kÌm theo ®©y cho anh mét sè. Mét trong nh÷ng «ng chñ hiÖn nay cña b¸o nµy lµ tiÕn sÜ M¸c-x¬ PhrÝt-len-®¬ (anh hä cña L¸t-xan vµ lµ kÎ thï kh«ng ®éi trêi chung cña anh ta).

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


ChÝnh «ng tiÕn sÜ nµy lµ ngêi mµ trong mét thêi gian dµi t«i vÉn göi nh÷ng b¶n tin ®Ó ®¨ng b¸o "Presse" cò ë Viªn vµ b¸o "Oder − Zeitung".

Vµ cuèi cïng, vÒ chuyÖn "Internationale Revue" th× «ng Phèc-x¬ (ngêi ®îc mét tê b¸o Anh cö sang Viªn ®Ó t×m hiÓu vµ ®Æt quan hÖ) çch ®©y mÊy h«m ®· tõ Viªn viÕt th cho t«i ®Ò nghÞ t«i viÕt th giíi thiÖu víi ¸c-n«n Hin-bÐc-g¬. T«i ®· göi cho anh ta nh÷ng g× anh ta yªu cÇu, ®ång thêi trong th Êy t«i cã nãi cho Hin-bÐc biÕt r»ng võa qua hoµn c¶nh kh«ng cho phÐp chóng t«i viÕt l¸ch, nhng n¨m nay chóng t«i sÏ cã bµi göi ®¨ng, v.v..

VÒ tê "Fortnightly Review". Gi¸o s Bi-d¬-li, mét trong nh÷ng vÞ tam hïng vÉn bÝ mËt l·nh ®¹o t¹p chÝ nµy, ®· nãi víi «ng b¹n th©n cña m×nh lµ La-ph¸c-g¬ (ngêi thêng ®îc gi¸o s mêi ®Õn ¨n c¬m) r»ng trong th©m t©m «ng vÉn tin lµ (mµ ®iÒu nµy hoµn toµn phô thuéc vµo «ng ta!) bµi b×nh luËn1∗ nhÊt ®Þnh sÏ ®îc ®¨ng. Cø ®Ó La-ph¸c-g¬ ®a th¼ng bµi b¸o Êy cho chÝnh «ng ta.

Ad vocem2∗ Pi-a. Trong sè ra h«m nay cña b¸o "Times" anh sÏ ®îc ®äc "Th cña çc nhµ d©n chñ Ph¸p" (®· ®¨ng çch ®©y bèn tuÇn lÔ råi) vÒ phong trµo Phª-ni-¨ng26 mµ Pa-ri ®· göi tíi toµ so¹n. Sù viÖc lµ nh thÕ nµy. ChÝnh phñ Ph¸p më chiÕn dÞch truy n· (b¾t ®Çu tõ viÖc lôc so¸t n¬i ë cña çc phãng viªn ë Pa-ri cña chóng ta) Héi liªn hiÖp quèc tÕ, coi ®ã lµ "sociÐtÐ illicite"3∗. Ch¾c ChÝnh phñ Ph¸p còng göi cho ChÝnh phñ Anh nh÷ng bøc th do §uy-p«ng cña ta viÕt vÒ phong trµo

1∗ Ph. ¡ng-ghen. "B×nh luËn vÒ tËp I bé "T b¶n" cña C.M¸c viÕt cho t¹p chÝ "The

Fortnightly Review"".

2∗ − VÒ.

3∗ − "héi bÊt hîp ph¸p".

Phª-ni-¨ng27. ¤ng Pi-a lu«n måm la ã vÒ Héi liªn hiÖp cña chóng ta, r»ng Héi ta kh«ng ph¶i lµ Héi çch m¹ng mµ lµ theo chñ nghÜa B«-na-p¸c-t¬, v.v., lo sî t×nh h×nh chuyÓn biÕn nªn thËm chÝ véi vµng lµm ra vÎ nh «ng ta còng tham gia çi g× ®ã trong c«ng viÖc nµy vµ cßn "thóc ®Èy" nã n÷a.

Ad vocem Bª-nª-®Õch1∗ − liÖu t«i cã thÓ mîn tËp s¸ch nµy vµi ngµy ®îc kh«ng? Anh ®· hai lÇn chøng tá m×nh lµ bËc tiªn tri ®Êy: mét lÇn trong nh÷ng vÊn ®Ò chiÕn thuËt (trong sù kiÖn Xª-va-xt«-p«n), lÇn thø hai trong nh÷ng vÊn ®Ò chiÕn lîc (vÒ chiÕn tranh ¸o-Phæ)28. Nhng ngay nh÷ng bé ãc th«ng minh nhÊt còng kh«ng tµi nµo lêng hÕt ®îc tÊt c¶ nh÷ng viÖc ngèc nghÕch mµ con ngêi ta cã thÓ lµm.

Ad vocem nh÷ng çi nhät. T«i ®· hái ý kiÕn çc b¸c sÜ. Kh«ng cã g× míi c¶. TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu mµ çc ngµi Êy nãi tùu trung l¹i lµ: muèn sèng theo ®¬n cña çc vÞ Êy kª th× ph¶i lµ kÎ ¨n lîi tøc, chø kh«ng thÓ lµ con chuét trong gi¸o ®êng nghÌo nh t«i. NÕu anh cã gÆp Gum-pÐc-t¬, anh cã thÓ nãi cho «ng Êy biÕt r»ng t«i (trong lóc ®ang cÇm bót viÕt nh thÕ nµy) c¶m thÊy nh cã hµng tr¨m mòi kim ch©m kh¾p c¬ thÓ, tøc lµ trong m¸u. T«i cã c¶m tëng lµ n¨m nay t«i cha thÓ tho¸t khái h¼n çi cña nî nµy.

Cho t«i göi lêi chµo tíi chÞ Bíc-x¬. Chµo anh.

Mo-r¬ cña anh C«ng bè lÇn ®Çu cã lîc bít trong cuèn s¸ch: "Der Briefwechsel zwischen F.Engels

und K.Marx". Bd, IV. Stuttgart, 1913; c«ng bè toµn v¨n trong Marx – Engels Gesamtausgabe. Dritte Abteilung, Bd. 4,

1931 vµ trong C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen, Toµn tËp, xuÊt b¶n lÇn thø nhÊt, t. XXIV, 1931

In theo b¶n viÕt tay Nguyªn v¨n lµ tiÕng §øc

1∗ Xem tËp nµy, tr. 14-15.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

26 ¡ng-ghen göi m¸c, 10 th¸ng giªng 1868 ¡ng-ghen göi m¸c, 10 th¸ng giªng 1868 27

6

¡ng-ghen göi m¸c ë Lu©n §«n

[Man-se-xt¬], 10 th¸ng Giªng 1868

Mo-r¬ th©n mÕn! H«m nay ®Þnh viÕt cho anh thËt tØ mØ, nhng bÊt ngê ph¶i

tiÕp hai vÞ kh¸ch ngêi XÐc-bi vµ ngêi Va-la-khi mÊt mÊy tiÕng ®ång hå, thÕ lµ kÕ ho¹ch cña t«i vì hÕt. H«m qua l¹i cßn tay cùu ®éc tµi A-man Guª-g¬ ®Õn th¨m t«i n÷a, tay nµy ®i c«ng çn kh¾p n¬i cho §ång minh hoµ b×nh29 lè bÞch; y lµm cho t«i phÝ hÕt c¶ buæi tèi. May qu¸, t×nh cê Soãc-lem-m¬ ®Õn, anh Êy ®îc dÞp trßn xoe m¾t lªn mµ quan s¸t mét h×nh mÉu cæ lç sÜ cña nÒn céng hoµ liªn bang; anh ta kh«ng thÓ ngê r»ng vÉn cßn tån t¹i çi thø g× nh thÕ. Cø lÆp ®i lÆp l¹i nh÷ng c©u nãi cò rÝch v« nghÜa, con lõa nµy ®· trë nªn ngu xuÈn gÊp mêi vµ ®· mÊt hÕt mäi quan hÖ víi thÕ giíi lý trÝ lµnh m¹nh (®Êy lµ t«i cha nãi ®Õn t duy theo ®óng nghÜa cña nã). §èi víi h¹ng ngêi nµy th× trªn ®êi kh«ng cã çi g× thó vÞ ngoµi Thuþ SÜ vµ bang Ba-®en. Nhng råi ch¼ng bao l©u h¾n tin r»ng c©u tr¶ lêi ®Çu tiªn cña anh ®èi víi yªu cÇu gióp ®ì cña h¾n lµ ®óng thùc, tøc lµ: chóng ta cµng sèng xa nhau, cµng Ýt giao dÞch víi nhau bao nhiªu th× quan hÖ cña chóng ta cµng tèt bÊy nhiªu. H¾n ®· c«ng nhËn r»ng th¸i ®é cña Blin-®¬ trong vô Ph«-gt¬30 lµ hÌn nh¸t, nhng vÉn cho r»ng anh ta lµ mét chµng trai dÔ th¬ng, thËm chÝ do¹ sÏ hoµ gi¶i gi÷a anh víi Blin-®¬! r»ng Ph«-gt¬ kh«ng ph¶i lµ nhµ ho¹t ®éng chÝnh trÞ mµ chØ lµ mét chµng trai dÔ

th¬ng tuyÖt vêi; anh ta ®¬n thuÇn viÕt ra tr¨m thø bµ gi»n mµ ch¼ng suy nghÜ g× c¶; nÕu nh hai chóng ta cø ngåi chuyÖn trß víi anh ta vµi giê ®ång hå lµ ®i tíi hoµ gi¶i th«i; h¾n thõa nhËn r»ng Ph«-gt¬ lµ ngêi theo ph¸i B«-na-p¸c-t¬, nhng kh«ng hÒ bÞ mua chuéc. §Õn ®©y t«i b¸c bÎ h¾n r»ng: tÊt c¶ nh÷ng phÇn tö theo B«-na-p¸c-t¬ ®Òu bÞ mua chuéc c¶, kh«ng cã tªn nµo lµ kh«ng bÞ mua chuéc, vµ nÕu nh h¾n chØ ra cho t«i dï chØ mét tªn kh«ng bÞ mua chuéc, th× t«i cã thÓ s½n sµng c«ng nhËn kh¶ n¨ng kh«ng bÞ mua chuéc cña Ph«-gt¬, cßn nÕu ngîc l¹i th× t«i kh«ng c«ng nhËn ®îc. §iÒu nµy lµm cho h¾n söng sèt, nhng råi cuèi cïng h¾n ta còng t×m ra ®îc mét ngêi, ®ã lµ Lót-vÝch B¨m-bÐc-g¬! Ngoµi ra, h¾n cßn nãi r»ng Ph«-gt¬ nãi chung lu«n gÆp nh÷ng ®iÒu kh«ng may, ch¼ng h¹n, vî «ng ta lµ mét c« g¸i n«ng d©n vïng ¤-bÐc-lan, tØnh BÐc-n¬, «ng ta cíi c« Êy chØ v× ®¹o ®øc, sau khi ®· cïng nhau sinh ®îc mét ®øa con. Xem ra çi tªn Ph«-gt¬ gi¶o quyÖt Êy ®· cao tay lõa bÞp ®îc con lõa nµy. Nhng khi Soãc-lem-m¬ cïng t«i nãi th¼ng vµo mÆt h¾n r»ng víi tÝnh çch mét nhµ v¹n vËt häc, Ph«-gt¬ còng kh«ng lµm ®îc g× c¶; th× anh sÏ thÊy h¾n næi khïng lªn: thÕ Ph«-gt¬ kh«ng lµm c«ng t¸c tuyªn truyÒn lµ g×? Ch¼ng lÏ ®Êy kh«ng ph¶i lµ c«ng lao cña «ng ta hay sao?

§èi víi Viªn hiÖn nay hÔ cã chót Ýt kh¶ n¨ng nµo lµ t«i viÕt ngay mét çi g× ®ã, vµ kÕ ®ã viÕt bµi cho b¸o "Fortnightly"16, nhng cÇn biÕt tríc hä cã thÓ ®¨ng bµi dµi hay lµ chØ ®¨ng nh÷ng tin ng¾n thuéc lo¹i nh÷ng tin ®¨ng ë trang cuèi cña "Fortnightly"! Nªn hái thªm Bi-d¬-li1∗ cho râ vÊn ®Ò nµy, - nh÷ng tin ng¾n hÇu nh v« dông vµ b¶n th©n Bi-d¬-li qua nh÷ng tin Êy sÏ kh«ng biÕt g× thªm vÒ cuèn s¸ch2∗ cña chóng ta.

1∗ Xem tËp nµy, tr. 24.


----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


Vµi ngµy n÷a t«i sÏ b¾t Vin-hem bÐ tr¶ lêi vÒ téi kh«ng gi÷ lêi høa víi t«i. Chóng ta biÕt çch buéc anh chµng nµy ph¶i hµnh ®éng mau lÑ h¬n.

T«i ®· cã ®Þa chØ cña RÝch-te råi.

Xin göi tr¶ anh th cña LÝp-nÕch, Cu-ghen-man vµ Di-ben.

Chóc anh nh÷ng ®iÒu tèt lµnh nhÊt.

Ph.¡. cña anh

C«ng bè lÇn ®Çu cã lîc bít trong cuèn s¸ch: "Der Briefwechsel zwischen F.Engels und K.Marx". Bd. IV, Stuttgart, 1913; c«ng

bè toµn v¨n trong Marx – Engels Gesamtausgabe. Dritte Abteilung, Bd. 4, 1931 vµ trong C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen, Toµn

tËp, xuÊt b¶n lÇn thø nhÊt, t. XXIV, 1931



ë Man-se-xt¬


PhrÕt th©n mÕn!

"Anh chµng c«ng tö bét"1∗ cø lang thang hoµi ë ®Êt Lu©n §«n nµy. Y hay lui tíi nhµ Boãc-c¬-hai-m¬ vµ l¶i nh¶i nh÷ng chuyÖn nh anh kÓ, nhng chØ cã ®iÒu lµ thµnh c«ng l¾m, v× y biÕt t©ng bèc tÝnh hiÕu danh cña Boãc-c¬-hai-m¬ cña chóng ta. Nhng råi kh«ng thÊy y v¸c mÆt ®Õn chç anh Êy n÷a sau khi ®· n¾n tói anh Êy lÊy hÕt tiÒn trong kho¶n mêi kú phiÕu, ngoµi ra cßn nèc kh«ng biÕt bao nhiªu rîu cña anh Êy n÷a.

§Ó cã thÓ hiÓu ®îc nh÷ng hµnh ®éng tiÕp theo cña y ë Lu©n §«n, t«i b¸o cho anh biÕt t×nh h×nh sau: Cri-m¬, nh anh biÕt, ®· bÞ çch chøc th ký Héi ®ång quèc tÕ2∗ l©u råi, do tøc giËn, tõ l©u anh ta ®· khíc tõ lu«n c¶ danh hiÖu uû viªn Héi ®ång. Trong ®¹i héi võa qua3∗ anh ta còng kh«ng ®îc bÇu vµo Héi ®ång. ¤ng èt-gie-r¬ vÉn ®îc t¸i cö. Nhng theo ®Ò nghÞ cña t«i, ®· bá chøc vô chñ tÞch (trong suèt c¶ n¨m) vµ thay vµo ®ã lµ chøc chñ to¹, ®îc bÇu ra trong tõng phiªn häp31. èt-gie-r¬ bùc tøc t«i vÒ viÖc nµy nªn vÒ nguyªn t¾c ®· xa l¸nh chóng ta. Tèt l¾m! ¤ng "c«ng tö bét" ®· dùa vµo L¬ Luy-be ®Ó l©n la gÇn gòi èt-gie-r¬ (chÝnh anh nµy ®· giíi thiÖu y víi Héi ®ång c«ng liªn Lu©n §«n32) vµ Cri-m¬. Hä lµ nh÷ng ngêi s¸ng lËp ra uû ban Lu©n §«n, do Bin-x¬ lµm chñ tÞch, v.v.. Nãi tãm l¹i lµ bµy trß chèng l¹i Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ. ("Chµng c«ng tö bét" Êy cßn dÉn c¶ Blin-®¬ tao nh· ®Õn dù héi nghÞ thµnh lËp.) TuÇn tríc mÊy chµng trai nµy cßn tr¬ trÏn mêi t«i ®Õn dù cuéc häp thø hai cña hä. Õch-ca-ri-ót (trong mét bµi viÕt rÊt tåi ®¨ng trªn b¸o "Bee-Hive" sè ra thø b¶y tríc) ®· v¹ch mÆt Guª-g¬ cïng ®ång bän33.

1∗ − A-man Guª-g¬ (ch¬i ch÷: "Grec" − "c«ng tö vá", "gµn dë", ph¸t ©m gÇn gièng

nh Gögg − tªn mét dßng hä).

2∗ − Tæng héi ®ång.

3∗ − §¹i héi L«-dan cña Quèc tÕ I.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


T«i ®ang cëi trÇn vµ quÊn kÝn b¨ng g¹c tÈm cån ngåi viÕt th

cho anh ®©y. H«m kia, lÇn ®Çu tiªn t«i l¹i ra khái nhµ, nãi cho ®óng h¬n lµ ®Õn ViÖn b¶o tµng Anh, tuy cha viÕt l¸ch g× ®îc. Nhng råi h«m qua l¹i thÊy xuÊt hiÖn nh÷ng môn nhá ngay díi vó bªn tr¸i. Ch÷a b»ng cån − çch ch÷a cña «ng Nª-la-t¬n tõ håi ë Pa-ri − ngay ®èi víi nh÷ng nhät lín nhÊt, theo kinh nghiÖm ç nh©n t«i (ngoµi çch mæ hoÆc chÝch b»ng kim chÝch, tïy theo trêng hîp cô thÓ), lµ çch ch÷a nhanh vµ tho¶i m¸i nhÊt ®èi víi ngêi bÖnh. §iÒu bÊt tiÖn duy nhÊt lµ cø bËn rén lu«n tay, do ¶nh hëng tÊt yÕu cña sù bèc h¬i nhanh cña cån.

§Õn ViÖn b¶o tµng t«i võa gië môc lôc ®· ph¸t hiÖn ra r»ng §uy-rinh cßn lµ mét nhµ triÕt häc vÜ ®¹i n÷a; ch¼ng h¹n nh «ng ta ®· viÕt "BiÖn chøng tù nhiªn" ®Ó chèng l¹i biÖn chøng "kh«ng tù nhiªn" cña Hª-ghen, "Hinc illae lacrimae"1∗. Çc ngµi ë §øc (trõ çc nhµ thÇn häc ph¶n ®éng) tëng r»ng phÐp biÖn chøng cña Hª-ghen lµ "mét con chã chÕt"34. H¼n lµ l¬ng t©m Phoi-¬-b¾c ph¶i c¾n røt rÊt nhiÒu vÒ mÆt nµy.

ChÝnh phñ Ph¸p truy tè Uû ban Pa-ri cña Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ Pa-ri (coi nã lµ mét sociÐtÐ illicite2∗). T«i rÊt hµi lßng v× sù viÖc nµy lµm cho nh÷ng con lõa Êy kh«ng thÓ th¶o luËn tiÕp ch¬ng tr×nh mµ hä ®· chuÈn bÞ cho §¹i héi n¨m 186835. Thùc ra §uy-p«ng ®· s¬ hë khi anh Êy viÕt çi g× ®ã cho phãng viªn cña m×nh ë Pa-ri vÒ Héi Phª-ni-¨ng27, cßn B«-na-p¸c-t¬ hiÖn ph¶i chÞu nhôc, khóm nóm tríc mÆt ChÝnh phñ Anh vµ ®· chuyÓn th nµy sang phè §ao-ninh36.

§iÒu ®Æc biÖt lµ nh÷ng th tè gi¸c cña Pr«-kª-s¬-¤-xten, cña

1∗ − "V× sao cã nh÷ng giät níc m¾t nµy" (Pu-bli-ót Tª-ren-xi-ót "C« g¸i ngêi ®¶o

An-®r«-x¬", håi I, c¶nh mét).

2∗ − Héi bÊt hîp ph¸p (xem tËp nµy, tr. 24).

Ghen-tx¬ vµ cña b¸ tíc Muyn-xt¬1∗ lÇn lît ®îc ®¨ng lµ do ChÝnh phñ ¸o trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp gióp ®ì. Uèc-çc-t¬ chØ biÕt cã çi thø nhÊt, sù kh«ng biÕt cña «ng ta nay ®· thµnh nÒn nÕp råi. Mét nÐt kh¸ næi bËt trong "sù uyªn b¸c" cña «ng ta lµ «ng ta kh«ng hÒ biÕt g× vÒ cuèn s¸ch cña M«n-t¬-kª viÕt vÒ cuéc chiÕn tranh Thæ NhÜ Kú n¨m 1828 v.v.2∗, trong ®ã «ng ta sÏ t×m ®îc nh÷ng t liÖu qu¶ thùc tuyÖt vêi. V¶ l¹i, ngay tõ håi t«i cßn ®ang ë BÐc-lin (ë nhµ L¸t-xan37), M«n-t¬-kª ®· ®îc coi lµ kÎ thï kh«ng ®éi trêi chung cña ngêi Nga, tÊt nhiªn lµ xÐt trong khu«n khæ v¬ng quèc Phæ.

NÕu anh viÕt th cho Boãc-c¬-hai-m¬, th× h·y nãi víi anh Êy cho anh xem hai cuèn s¸ch Nga nho nhá mµ t«i ®· tõng kÓ víi anh. T«i ®Æc biÖt muèn anh ®äc kü cuèn nãi vÒ gi¶i phãng n«ng n« vµ cho t«i biÕt nh÷ng ®iÒu chñ yÕu nhÊt.

Qua tê "Courrier Francais" mµ t«i göi kÌm ®©y, anh sÏ thÊy râ lµ ChÝnh phñ Ph¸p b¾t ®Çu tranh luËn trùc tiÕp víi tíng Cluy-de-r¬6.

T«i sÏ rÊt biÕt ¬n anh, nÕu anh göi cho ch¸u Tót-xi3∗ mét cuén chØ b«ng kÞp vµo ngµy 16 th¸ng nµy. H«m Êy lµ ngµy sinh cña ch¸u, mµ con nhãc nµy rÊt thÝch mäi nghi lÔ cña ngêi Trung Hoa.

T«i sÏ rÊt phÊn khëi, nÕu nh ChÝnh phñ Anh truy tè b¸o "Irishman". VÊn ®Ò lµ ë chç thùc ra nãi chung b¸o nµy kh«ng

1∗ − A.Pr«-kª - s¬-¤-xten. "LÞch sö c«ng cuéc ngêi Hy L¹p t¸ch khái ®Õ quèc Thæ

NhÜ Kú n¨m 1821 vµ thµnh lËp V¬ng quèc Hy L¹p;" Ph. Ghen-tx¬. "Mét sè di s¶n v¨n

ho¸ cña Phri-®rÝch Ph«n Ghen-tx¬". G. Muyn-xt¬. "Kh¶o luËn chÝnh trÞ vÒ t×nh h×nh ch©u

¢u tõ §¹i héi Viªn ®Õn nay (1815-1867)".

2∗ Kh.M«n-t¬-kª. "ChiÕn dÞch Nga-Thæ NhÜ Kú nh÷ng n¨m 1828 vµ 1829 ë phÇn

Thæ NhÜ Kú thuéc ch©u ¢u".

3∗ − £-lª-«-n«-ra M¸c.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


mang tÝnh chÊt Phª-ni-¨ng, mµ chØ muèn xo¸ bá sù hîp nhÊt38. Nh÷ng chµng Gi«n Bun nµy ngèc ¬i lµ ngèc!

Cho t«i göi lêi chµo chÞ Li-di1∗. T¹m biÖt anh

Mo-r¬ cña anh

Nh©n thÓ t«i göi cho anh mÉu "ng«n ng÷ häc míi" lÊy tõ tê "Hermann".

C«ng bè lÇn ®Çu cã lîc bít trong cuèn s¸ch: "Der Briefwechsel zwischen F.Engels und K.Marx". Bd. IV. Stuttgart, 1913; c«ng

bè toµn v¨n trong Marx – Engels Gesamtausgabe. Dritte Abteilung, Bd. 4, 1931 vµ trong C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen, Toµn tËp,

xuÊt b¶n lÇn thø nhÊt, t. XXIV, 1931



ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn!

1∗ − Li-di Bíc-x¬.

T«i võa míi ph¸t hiÖn ra lµ ®· bá quªn tÊt c¶ th cña anh trong tói ¸o kho¸c ®Ó ë nhµ (kÓ c¶ th gÇn ®©y nhÊt cña viªn th ký ®¸ng t«n kÝnh cña anh1∗ mµ t«i ph¶i ®Æc biÖt tri ©n), cho nªn t«i nhí ®iÒu g× tr¶ lêi ®iÒu Êy.

Ch¾c h«m qua anh ®· nhËn ®îc tê "Courrier Français" cïng mét lóc víi tê "Wiener Tagblatt".

T«i sÏ göi cho anh b¸o ço vÒ Phæ9 kÌm theo b¶n thuyÕt minh riªng. Thùc ra chØ cÇn xem s¬ ®å bè trÝ qu©n tèi ngµy 28 th¸ng B¶y còng ®ñ nhËn thÊy Bª-nª-®Õch ®· tËp trung 6 qu©n ®oµn (cha kÓ ph¸o binh) trªn mét ph¹m vi hai dÆm vu«ng; ®¬ng ®Çu víi lùc lîng nµy, phÝa ngêi kÕ vÞ ng«i vua2∗ chØ bè trÝ qu©n ®oµn 5 vµ mét l÷ ®oµn thuéc qu©n ®oµn 6. NÕu nh ngµy 29, Bª-nª-®Õch tÊn c«ng tíng Stai-n¬-me-x¬ (qu©n ®oµn 5) th× viªn tíng nµy ®· bÞ ®Èy sang bªn kia nói, vÒ phÝa qu©n ®oµn 6 vµ sang ngµy 30 dï chØ cã bèn qu©n ®oµn Bª-nª-®Õch cã thÓ hoµn toµn yªn t©m tÊn c«ng vµ ®¸nh bËt qu©n cËn vÖ cïng qu©n ®oµn mét, sau ®ßn Êy, ch¾c ch¾n Phri-®rÝch-Çc-l¬ vèn thËn träng sÏ kh«ng d¸m hµnh ®éng m¹nh b¹o nh vËy. Phri-®rÝch-Çc-l¬ cã 5 qu©n ®oµn, cßn chèng l¹i «ng ta chÝ Ýt lµ cã 6, ch¾c ch¾n «ng ta sÏ ®îc lÖnh rót lui, nÕu nh c¶ ba çnh qu©n ®éc lËp cña ngêi kÕ vÞ ng«i vua bÞ ®¸nh tan, bÊy giê toµn bé chiÕn côc sÏ cã tÝnh chÊt kh¸c h¼n. NÕu nh ngêi Phæ cã sù thËn träng nhÊt ®Þnh th× rèt cuéc ngêi ¸o còng sÏ bÞ ®¸nh b¹i; ®iÒu ®ã ®· thÊy râ qua sù so s¸nh lùc lîng vÒ mÆt sè lîng. Nhng trong trêng hîp nµy, bän v« l¹i Phæ buéc ph¶i vøt bá chÕ ®é thèi n¸t cña m×nh ®i, vµ lóc bÊy giê ngêi chiÕn th¾ng sÏ lµ nh©n d©n, chø kh«ng ph¶i lµ c«ng cuéc c¶i tæ vµ Bi-xm¸c.

1∗ − Lau-ra M¸c.

2∗ − Phri-®rÝch Vin-hem.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


Cluy-de-r¬ (ngêi mµ ë Lu©n §«n, ®· ®ãng vai héi viªn

Phª-ni-¨ng) víi kÕ ho¹ch d©n binh cña «ng ta, cµng ®iªn cuång

h¬n ngêi §øc. Cuéc chiÕn tranh ë Mü39, trong ®ã c¶ hai bªn ®Òu

cã d©n binh, chØ chøng minh r»ng chÕ ®é d©n binh ®ßi hái nh÷ng

hy sinh lín lao cha tõng cã vÒ tiÒn b¹c còng nh vÒ ngêi, cho

nªn tæ chøc nµy chØ tån t¹i trªn giÊy tê. NÕu nh ngêi Mü ph¶i

®¬ng ®Çu víi qu©n ®éi thêng trùc gåm vµi tr¨m ngh×n qu©n chø

kh«ng ph¶i d©n binh miÒn Nam, th× t×nh h×nh cña hä sÏ ra sao?

Tríc khi miÒn B¾c kÞp tæ chøc l¹i, ®éi qu©n thêng trùc Êy ®·

xuÊt hiÖn ë Niu Oãc vµ B«-xt¬n, vµ nhê sù hç trî cña nh÷ng ngêi

d©n chñ, hä sÏ b¾t ph¶i gi¶ng hoµ theo ®iÒu kiÖn cña hä, råi sau

®ã miÒn T©y cã thÓ gië trß ly khai. T«i rÊt kho¸i khi nghe thÊy kÎ

®ª tiÖn Êy nãi r»ng ®iÒu quan träng nhÊt lµ cã ®îc nh÷ng sÜ quan

tèt vµ sù tÝn nhiÖm cña ngêi ta ®èi víi sÜ quan, tiÕc thay, c¶ hai

yªu cÇu nµy ®Òu kh«ng sao ®¹t ®îc trong chÕ ®é d©n binh! §iÒu

thêng ®îc ngêi ta ca ngîi trong chÕ ®é d©n binh, ®ã chÝnh lµ

kh¶ n¨ng l«i cuèn ngay lËp tøc mét sè rÊt ®«ng ngêi vµ viÖc

huÊn luyÖn hä t¬ng ®èi dÔ dµng, nhÊt lµ khi ®· ®øng tríc kÎ

thï. Nhng trong t×nh huèng nµy kh«ng cã g× míi l¹; Na-p«-lª-«ng

giµ ®· ®a ra chèng tr¶ qu©n ®Þch nh÷ng t©n binh míi qua ba

th¸ng huÊn luyÖn ®îc phiªn chÕ thµnh trung ®oµn, mµ ®iÒu nµy

cã thÓ lµm ®îc khi cã çn bé khung u tó, mµ muèn nh vËy th×

®Õn lît nã còng ph¶i cã mét çi g× ®Êy kh¸c víi chÕ ®é d©n binh

Mü-Thuþ SÜ. Vµo cuèi cuéc chiÕn tranh, vÒ phÝa I-¨ng-ki çn bé

vÉn cßn ë trong t×nh tr¹ng rÊt kh«ng hµi lßng. ChØ tõ khi ®îc

trang bÞ sóng n¹p ®¹n qua æ kho¸ nßng míi thùc sù kÕt thóc chÕ

®é d©n binh thuÇn tuý. ThÕ cã nghÜa lµ tæ chøc qu©n sù hîp lý nµo

còng chØ lµ mét çi g× ®ã trung dung gi÷a chÕ ®é Phæ vµ chÕ ®é

Thuþ SÜ, − nhng cô thÓ lµ çi g×? §iÒu ®ã cßn phô thuéc vµo hoµn

c¶nh trong tõng trêng hîp. ChØ cã x· héi ®îc gi¸o dôc vµ ®îc x©y dùng theo kiÓu céng s¶n chñ nghÜa míi cã thÓ tiÕn rÊt gÇn ®Õn chÕ ®é d©n binh, nhng còng kh«ng thÓ ®¹t ®îc trän vÑn.

T«i ®ang lóng tóng1∗ vÒ nh÷ng tê b¸o Viªn; thùc ra, thØnh tho¶ng t«i còng xem qua tê "Neue Freie Presse", nhng toµn bé lÜnh vùc nµy cßn hoµn toµn xa l¹ víi t«i. ThÕ anh suy nghÜ g× vÒ vÊn ®Ò nµy còng nh vÒ tê "Fortnightly"2∗? KÓ ra còng ®¸ng bá c«ng søc suy nghÜ mét çch nghiªm tóc ®Êy anh ¹.

Hy väng anh l¹i ngåi dËy ®îc vµ nh÷ng nói löa míi kh«ng phun tiÕp n÷a. Gum-pÐc-t¬ cêi anh vÒ th¸i ®é ghÐt cay ghÐt ®¾ng thø thuèc cã chÊt th¹ch tÝn. ¤ng ta nãi lµ chÝnh chÊt th¹ch tÝn cã thÓ lµm cho anh b×nh phôc, «ng ta kh¼ng ®Þnh r»ng ®èi víi anh kh«ng cã thuèc nµo tèt h¬n ®©u. Nhng nÕu anh døt kho¸t kh«ng chÞu, th× anh ph¶i uèng çc lo¹i thuèc cã a-xÝt vµ uèng trong thêi gian dµi, bëi vËy, trong ®¬n thuèc göi kÌm theo ®©y «ng ta l¹i kª rîu vèt-ca Sa hoµng ®· kª lÇn tríc mµ b©y giê anh nhÊt ®Þnh ph¶i uèng.

T«i göi ®Õn chÞ, çc ch¸u còng nh La-ph¸c-g¬ nh÷ng lêi chóc tèt lµnh nhÊt.

Ph.¡. cña anh

Cho t«i göi tíi chó lïn An-bª-rÝch ®éc ¸c3∗ nh÷ng lêi chóc

mõng kÝnh cÈn nhÊt nh©n ngµy sinh nhËt cña chó vµ trong

1∗ Xem tËp nµy, tr. 16, 21 - 24.

2∗ Xem tËp nµy, tr. 24, 27.

3∗ − £-lª-«-n«-ra M¸c.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


kho¶nh kh¾c nµy ®©y t«i ®ang n©ng cèc bia chóc søc khoÎ chó. VÒ kho¶n chØ cho chó, ngêi ta ®Ó quªn ë nhµ m¸y mÊt råi, th«i ®µnh ®Ó ngµy mai nhÊt ®Þnh t«i sÏ göi cho chó. C«ng bè lÇn ®Çu trong cuèn s¸ch: "Der

Briefwechsel zwischen F. Engels und

K.Marx". Bd. IV, Stuttgart, 1913




ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn! Qua m¶nh giÊy b«i b¸c40 t«i göi kÌm theo ®©y ®ñ ®Ó anh thÊy

Vin-hem bÐ cßn chuyÖn g× kh«ng d¸m lµm n÷a. Mai mèt t«i sÏ m¾ng cho anh ta mét trËn nªn th©n. Mét ý nghÜ tuyÖt vêi lµ chóng ta ph¶i "lîi dông" çi ®Þa vÞ anh ta ®· chiÕm ®îc trong çc c«ng viÖc ®Þa ph¬ng ë D¾c-den, thµnh thö, lÏ dÜ nhiªn, ph¶i ®øng ra ®Ých th©n b¶o vÖ anh ta! H«m qua t«i ®· nhËn ®îc tê b¸o nhá cña anh ta1∗, nhng cßn cha kÞp ®äc.

T«i hy väng cuèi cïng anh sÏ th¾ng ®îc çi nhät bíng bØnh

1∗ − "Demokratisches Wochenblatt".

cña m×nh. Nhng dï sao th× b©y giê ch¾c anh còng thÊy râ kh«ng thÓ nh¾m m¾t lµm ng¬ m·i tríc chuyÖn nµy ®îc, vµ hµng ngµy cÇn chÝ Ýt vËn ®éng ®«i chót ë ngoµi trêi cho tho¸ng ®·ng vµ thêng xuyªn "kiªng" lµm viÖc ban ®ªm (hÔ cã kh¶ n¨ng ®ã) ®Ó anh cã thÓ hoµn toµn kh«i phôc ®îc kh¶ n¨ng lµm viÖc. NÕu kh«ng th× tËp hai11 sÏ kh«ng bao giê hoµn thµnh ®îc.

T«i göi kÌm theo ®©y nh÷ng kú phiÕu cho St¬-r«n.

VÒ nh÷ng bµi b¸o viÕt cho Viªn, t«i qu¶ thùc ®ang cã khã kh¨n. Ngoµi tê "Neue Freie Presse" vµ "Wiener Tagblatt", t«i kh«ng hÒ biÕt thªm tªn mét b¸o nµo kh¸c n÷a do RÝch-te chØ ®¹o vµ v× hÇu nh hoµn toµn kh«ng quen biÕt ®éc gi¶ ë ®Êy, nªn t«i kh«ng cã chót kh¸i niÖm nµo vÒ çi g× cÇn ph¶i n¾m lÊy, mµ ®©y l¹i lµ ®iÓm mÊu chèt nhÊt. Lau-ra viÕt r»ng gi¸o dôc ngêi ta − ®iÒu nµy rÊt tèt, nhng khã kh¨n chÝnh lµ ë chç t×m ra ®îc çi quan träng nhÊt ®èi víi hä. HiÖn nay t«i ®ang xem l¹i toµn bé cuèn s¸ch1∗ mét lÇn n÷a xuÊt ph¸t tõ gãc ®é Êy, vµ t«i rÊt muèn biÕt ý kiÕn cña anh vÒ vÊn ®Ò nµy.

Anh cã thÝch kh«ng çi nguyÖn väng cña Vin-hem bÐ lµ b»ng çch ph©n tÝch cuèn s¸ch Êy trong khu«n khæ mét trang cña tê b¸o nhá cña anh ta, t«i gi¶i thÝch cho anh ta vµ b¹n ®äc cña anh ta hiÓu ngay ®îc sù kh¸c nhau gi÷a M¸c vµ L¸t-xan lµ ë chç nµo! NguyÖn väng nµy dÉn t«i ®Õn ý nghÜ lµ nªn ch¨ng viÕt cho c«ng nh©n mét cuèn s¸ch phæ th«ng máng, kho¶ng s¸u trang in, víi nhan ®Ò: M¸c vµ L¸t-xan; víi khèi lîng nh thÕ cã thÓ chØ râ sù kh¸c nhau nãi trªn còng nh tr×nh bµy th¼ng nh÷ng ®iÒu mµ c«ng nh©n cÇn biÕt. Lo¹i s¸ch nµy ph¶i b¸n víi gi¸ thËt rÎ,


---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

38 ¡ng-ghen göi m¸c, 23 th¸ng giªng 1868 m¸c göi ¡ng-ghen, 25 th¸ng giªng 1868 39

nã lËp tøc buéc bÌ lò L¸t-xan ®øng ra c«ng khai ph¶n ®èi, nhng lµm nh vËy ph¶i cã thêi gian.

Anh ®õng nªn ®ßi hái t«i nghiªn cøu kü mÊy cuèn s¸ch tiÕng Nga cña Boãc-c¬-hai-m¬1∗ − Ýt nhÊt lµ vµo lóc nµy. T«i cã rÊt nhiÒu viÖc ë v¨n phßng, trë vÒ nhµ rÊt muén, cho nªn kh«ng lµm g× ®îc tríc 8 giê c¶, h¬n n÷a, t«i ph¶i duy tr× lèi sèng rÊt cã nÒn nÕp, v× gÇn ®©y t«i ngñ rÊt kÐm − ®iÒu tríc ®©y cha tõng x¶y ra trong cuéc sèng cña t«i − v× thÕ s¸ng sím thêng mÖt r· rêi kh«ng lµm ®îc g× c¶. §· thÕ, thØnh tho¶ng cßn thªm vµo mäi sù quÊy rÇy kh«ng sao tr¸nh khái, nªn ®Ó phôc håi giÊc ngñ nhÊt thiÕt ph¶i tËp thÓ dôc. Mçi mét quyÓn s¸ch tiÕng Nga Êy sÏ chiÕm mÊt cña t«i mét hai tuÇn lÔ, v× cßn ph¶i «n l¹i tiÕng vµ v× tõ ®iÓn qu¸ tåi. Kh«ng bâ c«ng anh ¹.

VÒ t¹p chÝ "Fortnightly"26 − ®Ó lÇn sau. ViÖc nµy t«i ®ang suy nghÜ. Lý luËn vÒ tiÒn tÖ − dï lµ vÊn ®Ò quan träng ®èi víi níc Anh − ngay trong bµi b¸o ®Çu cã lÏ t«i còng chØ cã thÓ nãi lít qua, nÕu kh«ng, nã sÏ cho¸n hÕt c¶ bµi b¸o cña t«i. NÕu nh sau ®ã cã thÓ ®¨ng thªm bµi thø hai th× trong ®ã sÏ ®Ò cËp tíi vÊn ®Ò nµy còng vÉn cha muén.

ý anh thÕ nµo? Cho t«i göi tíi chÞ, çc ch¸u g¸i cïng La-ph¸c-g¬ nh÷ng lêi

chóc tèt lµnh nhÊt. Ph.¡. cña anh







ë Man-se-xt¬


PhrÕt th©n mÕn! H«m qua lÇn ®Çu tiªn t«i l¹i ra khái nhµ, ch¾c ®é hai ngµy

n÷a vÕt th¬ng míi lªn da non kÝn ®îc. TÊt nhiªn, sau trËn èm nÆng thÕ nµy t«i cßn yÕu l¾m.

T«i nghÜ r»ng anh thÊy khã chÞu trong ngêi − ®ã ch¼ng qua lµ hËu qu¶ nhÊt thêi cña nh÷ng ngµy tÕt. Anh kh«ng ®îc xem thêng søc khoÎ cña m×nh, cho dï v× t«i, v× ai ®ã hoÆc v× mét çi g× ®ã còng ®îc.

Tê "Saturday Review" tuÇn võa qua ®· ®¨ng bµi b×nh luËn ng¾n vÒ quyÓn s¸ch cña t«i41. T«i cha ®îc ®äc cho nªn kh«ng biÕt lµ ai viÕt. Boãc-c¬-hai-m¬ ®· th«ng b¸o cho t«i biÕt viÖc Êy.

VÒ LÝp-nÕch th× kh«ng viÖc g× ph¶i bËn t©m thªm vÒ cËu ta n÷a. Çi anh chµng nµy − håi ë Lu©n §«n anh ta ®· tá ra nh thÕ - rÊt thÝch s¾m vai ngêi "b¶o trî". Bøc th gÇn ®©y nhÊt cËu Êy göi cho anh40 còng chøng minh ®iÒu ®ã. CËu ta qu¸ vªnh v¸o, khi cÇn ta cø lÆng lÏ lµm viÖc cña m×nh, kh«ng cÇn cËu ta vµ bÊt chÊp cËu ta. H·y thö nghÜ xem, réng lîng biÕt bao khi cËu ta ®¨ng l¹i lêi tùa mµ çch ®©y mÊy th¸ng hÇu hÕt çc tê b¸o ®Òu ®· ®¨ng råi!42 vµ theo s¸ng kiÕn cña cËu Êy, t«i ®· göi tÆng C«n-txen vµ chñ bót b¸o "Volks-Zeitung" mçi ngêi mét cuèn s¸ch cña t«i råi! Tèt nhÊt lµ b©y giê ta cø tá th¸i ®é döng

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

40 m¸c göi ¡ng-ghen, 25 th¸ng giªng 1868 m¸c göi ¡ng-ghen, 1 th¸ng hai 1868 41

dng víi anh ta. Mµ t«i nghÜ r»ng anh ta cßn cha ®äc hÕt mêi l¨m trang ®Çu cuèn s¸ch cña t«i ®©u. Håi nµo ®ã cuèn "Ngµi Ph«-gt¬" ®· xuÊt b¶n h¬n mét n¨m råi mµ anh ta cã ®äc ®Õn ®©u, mµ cuèn Êy ®©u ph¶i lµ khã ®äc. Ch©m ng«n cña anh ta lµ d¹y chø kh«ng häc.

Cßn vÒ "ph¸i L¸t-xan"43 th× chØ sang tËp II1∗ t«i míi ®Ò cËp tíi çc nghiÖp ®oµn, çc hîp t¸c x· v.v.. Cho nªn t«i nghÜ b©y giê chØ nªn ph¸t biÓu vÒ vÊn ®Ò L¸t-xan trong trêng hîp cã nguyªn cí trùc tiÕp.

VÒ viÖc nªn xö sù thÕ nµo víi ngêi Viªn th× t«i sÏ trao ®æi víi anh trong th sau, khi ®Çu ãc t«i trë l¹i b×nh thêng.

Xin anh h·y göi tr¶ t«i mÊy bøc th cña Cu-ghen-man vµ cña KÐc-t¬-bª-ni göi kÌm theo ®©y v× t«i cha tr¶ lêi nh÷ng th Êy. VÉn cha thÊy Cèp-pen vÜ ®¹i xuÊt hiÖn.

T×nh h×nh søc khoÎ cña t«i ®ang nh thÕ nµy mµ ®îc anh göi cho rîu th¬m Cla-rÐt (còng nh mét Ýt rîu nho vïng Ranh hay M«-den n÷a) th× ch¾c h¼n bæ Ých.

Anh Çc-®¬, ngêi Ba Lan, göi th tõ Gi¬-ne-v¬ sang xin ®îc lµm ngêi dÞch tiÕng Ph¸p, cã lÏ anh Êy cã ngêi xuÊt b¶n ë Gi¬-ne-v¬. T«i ®· nãi víi vî t«i göi th nµy cho Si-li ®Ó anh Êy sö dông nã mµ thóc ®Èy c«ng viÖc44 ë Pa-ri. Çc-®¬ tuyÖt nhiªn kh«ng thÓ sö dông vµo viÖc g×, chØ trõ dïng ®Ó do¹ M«-dÐt2∗.

Trong vßng hai − ba tuÇn n÷a t«i hoµn toµn cha thÓ lµm viÖc ®îc (tøc lµ cha viÕt l¸ch ®îc); may ra chØ cã thÓ ®äc ®îc th«i, cßn khi nµo vÕt th¬ng hoµn toµn liÒn da th× sÏ l¹i ph¶i vËn ®éng rÊt nhiÒu (t«i nghÜ ch¾c mÊt thªm mét − hai ngµy

1∗ − cña bé "T b¶n".

2∗ − HÐt-x¬.

n÷a - cßn hiÖn giê th× khi ®i l¹i çi sÑo ®¸ng ghÐt lµm cho ®au ®ín vµ bùc m×nh). SÏ rÊt khñng khiÕp nÕu nh mäc thªm mét qu¸i vËt thø ba n÷a!

Th«i, chµo t¹m biÖt, anh b¹n quý cña t«i.

C.M¸c cña anh

C«ng bè lÇn ®Çu cã lîc bít trong cuèn s¸ch: "Der Briefwechsel zwischen F.Engels

und K.Marx". Bd. IV, Stuttgart, 1913; c«ng bè toµn v¨n trong Marx – Engels Gesamtausgabe. Dritte Abteilung, Bd. 4,




ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 1 th¸ng Hai 1868

PhrÕt th©n mÕn! T«i hy väng r»ng kh«ng ph¶i bÖnh tËt ®· c¶n trë anh viÕt

th cho t«i trong tuÇn nµy vµ göi tr¶ l¹i th cña Cu-ghen-man vµ KÐc-t¬-bª-ni (t«i cÇn chóng ®Ó tr¶ lêi hä). Thø ba tuÇn tríc

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

42 m¸c göi ¡ng-ghen, 1 th¸ng hai 1868 ¡ng-ghen göi m¸c, 2 th¸ng hai 1868 43

t«i cã ra ViÖn b¶o tµng1∗ vµ ®i d¹o ch¬i. Thø t l¹i mäc çi nhät míi. Nã nhá h¬n vµ kh«ng ¶nh hëng ®Õn viÖc ngåi v× nã mäc ngay phÇn trªn cña m«ng tr¸i. Nhng t«i kh«ng d¸m ®i l¹i v× sù cä x¸t cµng lµm sng tÊy lªn h¬n. T«i ®o¸n con qu¸i vËt nµy sÏ chÕt trong tuÇn nµy th«i. Nhng t«i e r»ng sau ®ã l¹i nèi tiÕp theo mét çi g× ®ã, − sau bao nhiªu lÇn thÊt väng t«i ®· mÊt hÕt c¶ hy väng. Quû tha ma b¾t çi thø bÈn thØu nµy ®i!

T«i göi kÌm theo ®©y th cña Si-li. Nh anh thÊy ®Êy, c«ng viÖc ë Pa-ri xem chõng tåi l¾m, gièng nh tÊt c¶ nh÷ng g× x¶y ra víi M«-dÐt2∗. Ngay Rª-cluy t«i còng c¶m thÊy lµ ngêi kh«ng thÝch hîp. Cßn vÒ ngêi Ba Lan3∗ ë Gi¬-ne-v¬, tÊt nhiªn, khái ph¶i nãi råi. Khi nµo nhËn ®îc bµi cña anh viÕt cho tê "Fortnightly"4∗, La-ph¸c-g¬ sÏ dÞch sang tiÕng Ph¸p ®Ó ®¨ng b¸o Courrier Français".

Qua nh÷ng bµi c¾t ë çc tê b¸o Viªn mµ Phèc-x¬ göi tõ Viªn ®Õn cho t«i, vµ t«i göi kÌm theo ®©y, cã thÓ biÕt r»ng ë ®ã L¸t-xan vµ §ª-lÝt-s¬5∗ lµm ¨n ph¸t ®¹t l¾m. Còng qua nh÷ng b¸o Êy cã thÓ thÊy ®îc tªn v« l¹i BÐc-n¬-h¸c BÕch-c¬ ho¹t ®éng ë ®Êy víi t çch mét nh©n vËt vÜ ®¹i. B©y giê h¾n ñng hé ph¸i "§¹i §øc", cßn tríc kia thuéc ph¸i Bi-xm¸c.

NÕu anh cßn b¶n lu bµi cña anh ®¨ng trªn b¸o Phran-phuèc "Börsenzeitung"6∗, th× anh h·y göi nã cho t«i nhÐ45.

1∗ − th viÖn cña ViÖn b¶o tµng Anh.

2∗ − HÐt-x¬.

3∗ − Çc-®¬.



5∗ − Sun-tx¬ §ª-lÝt-s¬.

6∗ − "Frankfurter Zeitung und Handelsblatt".

C.M. cña anh ViÖc quyªn gãp gióp Phrai-li-gr¸t46 tiÕn triÓn tèt: ®· quyªn gãp

®îc 39 000 ta-le.







ë Lu©n §«n

Man-se-xt¬, 2 th¸ng Hai 1868

Mo-r¬ th©n mÕn! T«i cha tr¶ lêi anh v× t«i muèn ®ång thêi b¸o cho anh biÕt

viÖc göi rîu cho anh. Nhng ch¼ng may cËu thanh niªn ®ãng thïng rîu cho t«i bÞ èm, vµ ch¾c cßn ph¶i ®iÒu trÞ Ýt nhÊt còng ph¶i hai tuÇn n÷a, thµnh thö cho ®Õn nay t«i vÉn cha lµm ®îc g× c¶; ngµy mai t«i ph¶i tù t×m çch ®ãng gãi rîu vËy. T«i sÏ göi cho anh rîu Cla-rÐt tèt nhÊt s¶n xuÊt n¨m 1863 vµ rîu vïng Ranh s¶n xuÊt n¨m 1857. Rîu M«-den th× t«i chØ cßn vµi chai ®Ó ë tËn phè Moãc-ninh-t«n, mµ ë ®Êy kh«ng cã ai ®ãng gãi c¶.

Sau ®ã t«i lôc m·i b¸o "Saturday Review" vµ vÊt v¶ l¾m míi t×m ®îc bµi b×nh luËn. NÕu anh cha ®äc th× t«i sÏ göi cho anh

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

44 ¡ng-ghen göi m¸c, 2 th¸ng hai 1868 ¡ng-ghen göi m¸c, 2 th¸ng hai 1868 45

b¶n sao. Bµi b¸o gi¸ trÞ kh«ng lín nhng dï sao ®©y còng lµ mét dÊu hiÖu tèt1∗.

Ngoµi nh÷ng c«ng viÖc nÆng nÒ vÒ lËp b¶ng c©n ®èi thu chi

hµng n¨m vµ tiÕp tôc ®Èy m¹nh ho¹t ®éng nghiÖp vô, hiÖn nay t«i

cßn ph¶i ch¹y ngîc ch¹y xu«i trªn c¬ng vÞ chñ tÞch Héi Si-l¬47,

v× r»ng vÊn ®Ò lËp quü ph¶i gi¶i quyÕt døt ®iÓm trong vßng hai

tuÇn, mµ hiÖn nay toµn bé c«ng viÖc ®Òu do t«i tù lµm lÊy.

Dï sao th× t«i còng ®· b¾t tay viÕt bµi cho t¹p chÝ

"Fortnightly"2∗. Dï vÊn ®Ò tiÒn tÖ quan träng vµ rÊt ®¸ng quan

t©m ®èi víi níc Anh, nhng t«i vÉn cho r»ng lÇn nµy ®a nã

xuèng hµng thø yÕu lµ hoµn toµn hîp lý, nÕu nã sÏ lµm cho t«i ®i

chÖch vÊn ®Ò chñ yÕu vµ l¹i ph¶i gi¶i thÝch dµi dßng mµ chØ nh»m

môc ®Ých lµm cho ngêi Anh hiÓu râ tiÒn tÖ ®¬n thuÇn nh nã

®ang tån t¹i lµ g×, trong khi hä l¹i cø quen h×nh dung chóng trong

mèi quan hÖ r¾c rèi víi tiÒn tÖ tÝn dông, v.v.. VËy ý anh thÕ nµo?

ý nghÜ cña KÐc-t¬-bª-ni ®¨ng ¶nh anh trªn b¸o "Illustrirte"

Lai-pxÝch thËt lµ tuyÖt vêi48. H×nh thøc qu¶ng ço nµy sÏ b¾n

tróng tim kÎ tÇm thêng. Cho nªn anh h·y ®a hÕt cho anh ta tÊt

c¶ nh÷ng g× cÇn thiÕt cho viÖc nµy. Nãi chung, gÆp ngêi nh vËy,

ta cø sö dông. Anh ta rÊt sèt s¾ng vµ c¶m thÊy cÇn thiÕt can

thiÖp tÝch cùc vµo kh¾p mäi n¬i. Anh ta lµ ngêi hiÕu danh,

nhng ®èi víi ngêi Hung-ga-ri, anh ta kh«ng ph¶i lµ mét th»ng

ngèc. ý kiÕn cña anh ta håi ®ã vÒ nh÷ng ngêi §øc gèc ¸o lµ hoµn

toµn ®óng.

1∗ Xem tËp nµy, tr. 38-39, 724.



Ch÷ ký cña anh Çc-®¬, ngêi Ba Lan, ®èi víi t«i lµ mét c©u ®è khã gi¶i. Cwi…chiewicz: n¨ng lùc ®Ó ph©n biÖt nÐt ch÷ vµ sù hiÓu biÕt vÒ ng÷ nghÜa cña t«i ®Òu kh«ng ®ñ ®Ó gi¶i m· ch÷ Êy. TÊt nhiªn, anh ta kh«ng lµm phiªn dÞch ®îc, cßn t×nh h×nh mµ Si-li1∗ kÓ trong th th× rÊt xÊu. NÕu Rª-cluy muèn mét m×nh lÜnh c¶ 3 − 4 ngh×n phr¨ng vµ M«-dÐt chuÈn bÞ hoµn thµnh c«ng viÖc chÝnh ®¬ng nhiªn còng ph¶i cã phÇn, cßn anh sÏ ®îc tr¶ nhuËn bót, thÕ th× ngêi xuÊt b¶n nµo d¸m nhËn viÖc Êy n÷a? Ph¶i ch¨ng cßn cho nh÷ng ngêi Êy ®îc quyÒn xuÊt b¶n ë d¹ng "c« gän" vµ "Ph¸p ho¸"? Ch¾c lµ M«-dÐt thµ kÐo dµi ch¬ng nãi vÒ sù s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d tuyÖt ®èi49 thµnh hai chôc tËp cßn h¬n lµ rót gän mçi mét trang cña nã ®i dï chØ mét dßng! Song trong trêng hîp nµy anh ph¶i tù tr¸ch m×nh th«i; khi anh viÕt cho khoa häc cña §øc th× nghiªm chØnh theo phÐp biÖn chøng, råi sau ®ã, khi dÞch, nhÊt lµ dÞch ra tiÕng Ph¸p, thÕ nµo còng l¹i r¬i vµo tay mÊy anh dÞch tåi.

T«i ®· göi cho Mai-xn¬ tê "Börsenzeitung" Phran-phuèc2∗ cïng nh÷ng thø linh tinh kh¸c råi, nhng cho ®Õn nay vÉn cha nhËn ®îc tin tøc g× cña anh ta. T«i còng ®· viÕt th nh¾n anh Êy viÕt mét b¶n th«ng b¸o trªn c¬ së çc bµi b×nh luËn kh¸c nhau.

Tê b¸o nhá cña LÝp-nÕch3∗ ®· ®Ó l¹i cho t«i mét Ên tîng rÊt xÊu − ch¼ng cã g× hÕt, ngoµi chñ nghÜa liªn bang Nam §øc ®îc che giÊu. Trong mét bµi nãi vÒ t×nh h×nh qu©n sù cña Phæ vµ Thuþ SÜ, mµ thùc chÊt lµ c¶i biªn bµi cña Gruyn (C.) ®· ®¨ng trªn b¸o "Liªn bang ch©u ¢u"50, vËy mµ ch÷ nµo sai ch÷ Êy. §· thÕ néi dung b¸o l¹i nghÌo nµn vµ c«ng nhiªn ñng hé bän theo




---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


ph¸i ly khai ë Han-n«-v¬ vµ bän ngu ®Çn Nam §øc, c«ng kÝch nh÷ng ngêi BÐc-lin cña b¸o "Zukunft" lµ nh÷ng kÎ, quû thËt, ®©u cã thua kÐm g× bän chóng. Mµ b¸o nµy t«i còng chØ nhËn ®îc vÎn vÑn ba sè th«i.

Qua çch bµi binh bè trËn míi vµ tæ chøc cña qu©n ®éi cã thÓ thÊy ®îc ngêi Phæ nhËn ®Þnh t×nh h×nh ë çc tØnh míi51 bÊp bªnh ®Õn møc nµo. VÝ dô nh: ba trung ®oµn bé binh Han-n«-v¬ cïng hai trung ®oµn kþ binh ®ang chèt ë Ve-xt¬-pha-li, hay nãi chÝnh x¸c lµ ë Ve-den. ë ngay Han-n«-v¬ chØ cã hai trung ®oµn bé binh Han-n«-v¬ vµ ba trung ®oµn kþ binh, nhng ngoµi ra cßn bèn trung ®oµn bé binh víi hai trung ®oµn kþ binh ®ãng t¹i Ve-xt¬-pha-li. §ãng ë Slª-d¬-vÝch-H«n-stai-n¬ thùc ra lµ çc trung ®oµn ®Þa ph¬ng, trõ mét ®¬n vÞ, nhng cha kÓ hai trung ®oµn bé binh cïng hai trung ®oµn kþ binh ®iÒu vÒ tõ çc tØnh cò. Tuy ë HÐt-xen trªn danh nghÜa ngêi ta bè trÝ ba trung ®oµn lÝnh bé binh ngêi HÐt-xen, nhng trong ®ã trung ®oµn 82 (trung ®oµn HÐt-xen) gåm toµn ngêi Ve-xt¬-pha-li! Trong khi ®ã nh÷ng ngêi gèc Na-xau l¹i bÞ ®iÒu ®éng sang HÐt-xen, ngîc l¹i, ngêi HÐt-xen l¹i bÞ ®iÒu sang Na-xau, mét phÇn binh lÝnh gèc ë hai vïng nãi trªn l¹i bÞ ®iÒu ®éng sang Ma-in-x¬ cïng çc trung ®oµn Phæ cò. Cuèi cïng lµ ë Phran-phuèc, ngêi gi÷ trËt tù lµ bé binh P«-mª-ra-ni vµ kþ binh vïng Ranh.

Xem chõng Boãc-kh¸c-t¬ vÜ ®¹i ®· tiÕn gÇn ®Õn çi ®Ých cña cuéc sèng cña «ng ta råi. Anh cã biÕt kh«ng, mÊy n¨m tríc ®©y «ng ta ®· chuyÓn tÊm lßng nh©n ¸i thÇy tu cña m×nh tõ bµ mÖnh phô Stai-n¬-tan kiÒu diÔm sang bµ mÖnh phô Sva-b¬ kiÒu diÔm h¬n; «ng ta viÖn cí søc khoÎ bµ Sva-b¬ kh«ng ®îc tèt l¾m nªn hµng n¨m «ng ph¶i th¸p tïng bµ ta sang §øc ®Õn vïng níc kho¸ng råi còng ®a bµ Êy vÒ; trong khi ®ã ®øc phu qu©n cña bµ ta còng v× t×nh h×nh søc khoÎ cña vî m×nh mµ ®µnh ph¶i ë

l¹i nhµ. ThÕ råi, ®óng nh «ng Sva-b¬ kÓ cho t«i vµ N©u-x¬ nghe, vµo mét ngµy ®Ñp trêi, Boãc-kh¸c-t¬ ®a bµ Sva-b¬ sang "Khuª-nÝch-xbÐc dù lÔ ®¨ng quang". Nghe nãi vËy, tÊt nhiªn t«i liÒn hái: "Dù lÔ ®¨ng quang cña ai?". MÆc dÇu t«i chÕ giÔu con lõa mäc sõng vÒ chuyÖn lÔ ®¨ng quang trän nöa giê ®ång hå, cßn anh bÐo N©u-x¬ ®îc trËn cêi nh ph¸o næ, thÕ mµ chµng ngèc Êy vÉn kh«ng hiÓu g× c¶. Nhng sau khi «ng b¸c sÜ thµy tu çch ly ®îc ®øc phu qu©n víi phu nh©n èm yÕu hµng n¨m trêi th× bµ mÖnh phô èm yÕu Êy bçng nhiªn cã thai vµ kho¶ng th¸ng T tíi sÏ ë c÷. L¹ thËt, vÞ linh môc tÊt ph¶i cã mét hµnh ®éng kh«ng thËn träng hoÆc mét sù s¬ suÊt nhá nµo ®ã; nãi tãm l¹i, con lõa mäc sõng Êy bçng nhiªn s¸ng m¾t ra, bá nhµ cña m×nh ë Man-se-xt¬ vµ dän sang BÐc-lin, b¸n con chã s¨n cña m×nh, tuy cßn lu l¹i ®©y cho ®Õn hÕt mïa s¨n b¾n, h¾n rót ra khái c©u l¹c bé vµ hËn thï vÞ linh môc ®Õn møc khi «ng nµy tæ chøc quyªn gãp ñng hé §«ng Phæ vµ göi 700 p.xt. cho ban biªn tËp b¸o "Zukunft", th× con lõa mäc sõng nµy nh¶y xæ vµo vßng tay cña viªn l·nh sù Phæ råi cïng vÞ l·nh sù nµy quyªn ®îc 350 p.xt. cho uû ban chÝnh thøc. §©y ch¼ng qua chØ lµ çi cí ®Ó cho bän phi-li-xtanh bµn ra t¸n vµo, tuy nhiªn, chuyÖn võa kÓ míi chØ lµ nh÷ng tin ®ån vu v¬ nhÊt, nhng ®Þa vÞ cña vÞ linh môc th× bÞ lung lay ghª gím, kh«ng Ýt ngêi d¸m nãi vÒ «ng b»ng giäng bÊt kÝnh. Tr«ng «ng ta kh«ng cßn vui vÎ vµ lÞch sù nh tríc n÷a. Thó vÞ thËt, sù viÖc råi sÏ ra sao. (Nota bene. Tªn tuæi ®îc nh¾c ®Õn trong chuyÖn nµy chØ chóng ta biÕt víi nhau th«i).

Cho t«i göi lêi chµo ch©n thµnh ®Õn çc bµ vµ La-ph¸c-g¬. Ph.¡. cña anh

C«ng bè lÇn ®Çu cã lîc bít trong cuèn s¸ch: "Der Briefwechsel zwischen F.Engels und K.Marx". Bd. IV, Stuttgart, 1913; c«ng bè toµn v¨n trong Marx – Engels Gesamtausgabe. Dritte Abteilung, Bd. 4, 1931 vµ trong C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen, Toµn tËp, xuÊt b¶n lÇn thø nhÊt, t. XXIV, 1931


48 m¸c göi ¡ng-ghen, 4 th¸ng hai 1868 m¸c göi ¡ng-ghen, 4 th¸ng hai 1868 49


ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 4 th¸ng Hai 1868

PhrÕt th©n mÕn! C¶m ¬n anh nhiÒu vÒ nh÷ng "chai thuèc". C¶ hai chiÕc nô ë

n¸ch tr¸i vµ trªn ®ïi tr¸i vÉn cßn cha në h¼n. Nhng chóng kh«ng c¶n trë viÖc ®i l¹i. Nãi chung t«i c¶m thÊy m×nh kh¸ h¬n.

T«i hoµn toµn t¸n thµnh ý kiÕn anh lµ kh«ng nªn tr×nh bµy kü lìng lý luËn tiÒn tÖ1∗ ngay tõ ®Çu, mµ chØ cÇn cho biÕt vÊn ®Ò nµy sÏ ®îc lý gi¶i theo çch míi lµ ®ñ råi.

T«i göi kÌm theo ®©y nh÷ng g× Phèc-x¬ göi tõ Viªn sang (®äc xong xin anh tr¶ l¹i t«i). Anh thÊy bµi b¸o cña anh trªn tê "Börsenzeitung"2∗ cã t¸c dông ra sao. Cã lÏ tèt nhÊt lµ cø ®Ó cho Viªn tù lµm lÊy, chØ cÇn ë bªn Êy ngêi ta ®Ó ý ®Õn cuèn s¸ch cña t«i3∗ lµ ®ñ råi. TÊt c¶ nh÷ng g× ®ang tiÕn hµnh ë bªn ®ã cßn hoµn toµn cha ®ñ chÝn muåi. NÕu lu ý r»ng trªn toµn bé ®Õ quèc ¸o, n«ng nghiÖp vÉn cßn chiÕm u thÕ, th× thÊy hÕt søc nùc cêi khi nh×n vµo nh÷ng m¸nh khoÐ nµy. Bän trïm tµi phiÖt chø kh«ng ph¶i nÒn ®¹i c«ng nghiÖp ®ang thèng trÞ ë Viªn.

1∗ Xem tËp nµy, tr. 39, 43 - 44.



Song, víi tÝnh çch chÊt men míi th× vë diÔn nµy còng kh«ng ph¬ng h¹i g×.

Cu-ghen-man ®· göi cho t«i cuèn "Nh÷ng kÎ lµm gi¶m bít

c«ng lao cña Kª-ri" cña §uy-rinh. T«i ®· ®o¸n ®óng: anh ta chó ý

®Õn t«i chØ lµ ®Ó lµm cho nh÷ng ngêi kh¸c bùc tøc1∗. §Æc biÖt ®Ëp

vµo m¾t ngêi ta lµ giäng nãi tÇm thêng − th« tôc cña ngêi BÐc-

lin mÊt trÝ Êy ®èi víi Min, R«-s¬ v.v., trong khi ®ã, ®èi víi t«i th×

vÉn tá ra thËn träng, e dÌ! Theo ý anh ta, ngoµi Kª-ri, thiªn tµi vÜ

®¹i nhÊt thÕ kû XIX lµ Li-xt¬. Trong mét cuèn s¸ch kh¸c, "T b¶n

vµ lao ®éng", mµ h«m nay t«i míi thÊy ë viÖn b¶o tµng2∗, «ng ta

toµn "chöi" L¸t-xan. Mai kia t«i sÏ göi t¸c phÈm cña «ng ta cho

anh.

XÐt cho cïng th× chiÕn tranh còng cha x¶y ra trong n¨m nay

®©u. T×nh h×nh trong níc ®· lµm cho tÊt c¶ bän c«n ®å Êy lo sî.

Tuy nhiªn, bän ngêi Nga sÏ kiÕm ®îc cí ®Ó xói giôc. NÕu nh

hä kh«ng g©y ra ®îc cuéc Èu ®¶ gi÷a §øc vµ Ph¸p, th× hä sÏ ®i

®êi nhµ ma.

H«m chñ nhËt Cèp-pen ®· ë ®©y, nhng l¹i ra ®i vµo h«m thø

t. Anh Êy sang Lu©n §«n ®Ó chÊn chØnh ho¹t ®éng tµi chÝnh cña

vua3∗ Han-n«-v¬. §Êy lµ mét chµng trai ®¸ng quý. Cu-ghen-man

®· b¾t cËu em hä thuéc dßng hä Rèt-sin nµy nghiÒn ngÉm quyÓn

s¸ch cña t«i.

Trong th cña Soãc-lem-m¬ cã rÊt Ýt çi míi ®èi víi t«i. Nhng

dï sao t«i vÉn c¶m ¬n anh Êy.



3∗ − Gioãc-gi¬ IV.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


Xin chµo anh. Nh÷ng bµi c¾t ë b¸o th× mai míi göi ®îc v× h«m nay thïng

th göi s¸ch b¸o ®· ®ãng råi. Mo-r¬ cña anh







ë Lu©n §«n


7, Southgate

B¶n ghi cña ¡ng-ghen

Göi Ngµi1∗ Mo-r¬ T«i ®· nhËn ®îc th anh cïng th cña viªn th ký2∗ ®¸ng

kÝnh cña anh. Vµ xin göi tr¶ anh nh÷ng bµi c¾t tõ b¸o Viªn cïng víi th cña M©y-¬. Mét ®iÒu bÊt h¹nh ghª gím ®· x¶y ra víi

1∗ Tõ nµy ®· ®îc in s½n; th viÕt trªn giÊy cã in tiªu ®Ò cña c«ng ty "Ðc-men vµ

¡ng-ghen".

2∗ − Lau-ra M¸c.

gia ®×nh V©y-®¬-mai-¬!52. T«i nghÜ lµ cÇn ph¶i göi mét bµi cho b¸o "Debatte" (qua RÝch-te), v¶ l¹i, ta nªn rÌn s¾t khi cßn nãng53. Bµi sÏ ®îc göi ngay trong tuÇn nµy. Bµi "Phª ph¸n nhµ chuyªn m«n" trªn b¸o "Börsenzeitung" ë Phran-phuèc thËt buån cêi! Cã ®iÒu ®Æc biÖt lµ çc nhµ b¸o Viªn nµy, nh÷ng tªn Do Th¸i kh«n ngoan tõng tr¶i, läc lâi viÖc ®êi l¹i cho r»ng b¸o chÝ §øc ë ngoµi ph¹m vi níc ¸o lµ bona fide1∗.

§uy-rinh lµm cho t«i ph¶i tøc cêi. TÊt nhiªn, nh÷ng ®ßn ®¶

kÝch nh»m vµo R«-s¬, Min, v.v., ®èi víi «ng ta lµ c¬ héi hiÕm cã.

Nhng giäng v¨n trong bµi b×nh luËn2∗ l¹i lóng tóng ngîng

ngËp, kh¸c biÕt bao so víi sù bØ æi v« liªm sØ cña cuèn s¸ch cña

«ng ta3∗.

T«i vÉn kh«ng tin cã thÓ x¶y ra chiÕn tranh bÊt chÊp nh÷ng lý

do khiÕn Liªn minh hoµ b×nh cho r»ng ®iÒu ®ã lµ kh«ng tr¸nh

khái; sau trËn Xa-®«-va54 dï sao th× B«-na-p¸c-t¬ còng cha thÓ

tuyªn chiÕn víi §øc, nÕu nh cha l«i kÐo ®îc çc níc ®ång

minh lín. Bëi v× trong trêng hîp tèt nhÊt «ng ta chØ cã thÓ tr«ng

cËy vµo ¸o mµ th«i (vÒ mÆt qu©n sù th× níc Anh cha bao giê

®îc tÝnh ®Õn, nhÊt lµ vµo lóc nµy), cßn kÎ thï cña «ng ta lµ Phæ

vµ Nga th× khèn n¹n ®Êy. I-ta-li-a còng sÏ ¸n binh bÊt ®éng, thÕ

mµ chÝnh ë n¬i ®©y «ng ta ®· tù lµm h¹i m×nh. ¤ng ta sÏ l©m vµo

thÕ bÝ. ThËm chÝ Çc-l¬ Suèc-x¬ vÜ ®¹i lµ cùu sinh viªn, tíng

Phu-sª còng ®· mËt b¸o cho Bi-xm¸c55 biÕt ®iÒu ®ã.

1∗ − cã l¬ng t©m.

2∗ − O. §uy-rinh. "M¸c, T b¶n, Phª ph¸n khoa kinh tÕ chÝnh trÞ".

3∗ − O. §uy-rinh. "Nh÷ng ngêi h¹ thÊp c«ng lao cña Kª-ri vµ cuéc khñng ho¶ng

m«n kinh tÕ chÝnh trÞ".

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

52 m¸c göi ¡ng-ghen, 15 th¸ng hai 1868 m¸c göi ¡ng-ghen, 20 th¸ng hai 1868 53

B©y giê ®· b¶y giê råi mµ t«i vÉn cha ¨n c¬m tra. L¹i cßn

ph¶i rÏ vÒ nhµ tríc ®· cho nªn h«m nay viÕt thÕ lµ ®ñ råi.

Ph.¡. cña anh







ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 15 th¸ng Hai 1868

PhrÕt th©n mÕn! T«i l¹i buéc ph¶i ngåi ë nhµ tõ h«m qua v× n¸ch tr¸i mäc thªm

mét çi cña nî chÕt tiÖt. T«i cã c¶m gi¸c lµ çi thø ghª tëm nµy kh«ng bao giê chÊm døt c¶.

T«i ®· nhËn ®îc tõ Boãc-®« tÊt c¶ nh÷ng giÊy tê cÇn thiÕt cho lÔ thµnh h«n56. Thªm chuyÖn nµy vµo thµnh thö bËn qu¸. LÔ thµnh h«n cña çc ch¸u sÏ ®îc tæ chøc vµo ngµy 1 th¸ng T, thÕ mµ chóng t«i cßn cha chuÈn bÞ ®îc g× cho ch¸u Lau-ra. Kh«ng thÓ ®Ó ch¸u vÒ nhµ chång nh mét con ¨n mµy ®îc. T«i ®· viÕt th sang Hµ Lan1∗, song cha cã håi ©m g× c¶!

1∗ − cho Phi-lÝp-x¬.

T«i chØ viÕt ®îc mÊy dßng ng¾n gän thÕ nµy göi anh th«i, v× h«m nay kh«ng ngåi ®îc l©u.

Anh cã nhËn ®îc nh÷ng sè b¸o tiÕp theo cña anh chµng Vin-hem bÐ1∗ lóc nµo còng d¬ng d¬ng tù ®¾c kh«ng? Sau khi nhËn ®îc hai sè b¸o ®Çu, cho ®Õn nay t«i kh«ng hÒ nh×n thÊy tËn m¾t b¸o nµy n÷a.

Chµo anh.

C.M. cña anh

C«ng bè lÇn ®Çu trong cuèn s¸ch Marx-

Engels Gesamtausgabe. Dritte Abteilung,

Bd. 4, 1931, vµ b»ng tiÕng Nga trong

C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen, Toµn tËp, xuÊt

b¶n lÇn thø nhÊt, t. XXIV, 1931




ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 20 th¸ng Hai 1868

PhrÕt th©n mÕn! Nh©n thÓ t«i göi lu«n cho anh c¶ mét bµi thó vÞ c¾t tõ b¸o

"Wiener Blatt" nhËn ®îc qua Phèc-x¬.


---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

54 m¸c göi ¡ng-ghen, 20 th¸ng hai 1868 ¡ng-ghen göi m¸c, 20 th¸ng hai 1868 55

Boãc-c¬-hai-m¬ võa ®a t«i xem th cña LÝp-nÕch göi cho anh

ta, song ®¸ng tiÕc lµ t«i ph¶i tr¶ l¹i cho anh Êy ngay. §©y lµ mét ®o¹n trÝch trong th Êy:

"Anh h·y b¸o cho M¸c biÕt r»ng tiÕn sÜ C«n-txen ®ang viÕt mét bµi b×nh luËn tæng

qu¸t, vµ r»ng trong mét b¶n b¸o ço «ng ta ®· t©ng bèc ®Õn tËn m©y xanh t¸c phÈm cña

m×nh1∗ theo quan ®iÓm thuÇn tóy khoa häc. Anh nªn nãi thªm víi M¸c ®Ó anh Êy thuyÕt

phôc ¡ng-ghen viÕt mét bµi vÒ "T b¶n" cho tê b¸o cña chóng t«i2∗, lµ mét tê b¸o hiÖn

®ang ph¸t hµnh 1300 b¶n trªn toµn níc §øc. HiÖn nay t«i kh«ng cã th× giê ®Ó lµm viÖc

Êy".

NÕu anh thÊy viÖc Êy nªn lµm th× h·y göi ngay çi g× ®ã cho b¸o nµy ®i. Tèt nhÊt lÇn nµy anh viÕt ngay mét bµi mang tÝnh chÊt nguyªn b¶n h¬n (cã trÝch dÉn ®µng hoµng), cho dï ph¶i ®¨ng liÒn trong vµi ba sè57 còng ®îc. NÕu anh kh«ng cã tê b¸o nµy th× Boãc-c¬-hai-m¬ sÏ göi cho anh, cã thÓ lµ b¶n in bµi cña anh Êy vÒ "nh÷ng ngêi Nga lu vong" ®¨ng trªn b¸o ®ã58.

Nh©n thÓ nãi thªm r»ng tiÕn sÜ C«n-txen sÏ ®Ých th©n xuÊt b¶n (dÔ thêng ®· xuÊt b¶n råi) t¹p chÝ kinh tÕ víi sù patrone3∗ cña R«-s¬.

Cßn vÒ søc khoÎ cña t«i th× nã cø thay ®æi hµng ngµy. Chµo anh.

C.M. cña anh








3∗ − b¶o trî.


ë Lu©n §«n


7, Southgate

Mo-r¬ th©n mÕn! Ch¾c lµ trong tuÇn nµy anh kh«ng thÓ tr«ng chê g× ë t«i ®îc

®©u. C«ng viÖc ë c«ng ty nhiÒu khñng khiÕp v× gi¸ b«ng t¨ng ®ét ngét cho nªn t«i ph¶i ngåi lú ë v¨n phßng tõ s¸ng sím cho tíi tËn b¶y giê tèi vµ ¨n c¬m tra kh«ng tríc 8 giê tèi! Anh cø thö tëng tîng mµ xem, sau mét ngµy lµm viÖc nh vËy t«i cßn cã thÓ lµm g× ®îc n÷a! Mong r»ng chiÕc nhät chÕt tiÖt Êy qua khái ®îc.

Xin göi lêi chµo ch©n thµnh tíi chÞ, çc ch¸u vµ La-ph¸c-g¬.

Ph.¡. cña anh






18


[Man-se-xt¬], 1 th¸ng Ba 1868

Mo-r¬ th©n mÕn!

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

56 ¡ng-ghen göi m¸c, 1 th¸ng ba 1868 m¸c göi ¡ng-ghen, 4 th¸ng ba 1868 57

Suèt tuÇn qua v× c«ng viÖc bu«n b¸n mµ t«i ®· lµm viÖc nh

tr©u tõ s¸ng ®Õn tèi, nªn hoµn toµn ch¼ng lµm ®îc g× kh¸c. Giê ®©y hy väng r»ng t×nh tr¹ng Êy sÏ kÕt thóc vµ tuÇn nµy ch¾c ch¾n lµ t«i sÏ l¹i trë vÒ nÕp sinh ho¹t b×nh thêng.

Xin göi kÌm ®©y th cña Mai-xn¬. B¶n s¬ th¶o1∗ cña anh ta ®¬ng nhiªn hoµn toµn kh«ng dïng ®îc, t«i ®ang nghÜ xem liÖu t«i cã viÕt ®îc cho anh ta çi g× ®ã tèt h¬n kh«ng. HiÖn nay t«i tiÕc lµ ®· göi cho anh ta çc bµi viÕt cña m×nh; lÏ ra t«i ®· cã thÓ dùa vµo nh÷ng bµi Êy viÕt cho anh ta çi g× ®ã.

§èi víi Vin-hem bÐ, t«i sÏ lµm çi g× ®ã, − vÞ tÊt ph¶i trÝch dÉn nguyªn v¨n mµ lµ ph¶i gi¶i thÝch râ trªn møc ®é nhÊt ®Þnh cho b¹n ®äc cña anh ta mét sè luËn ®iÓm c¬ b¶n. T«i còng chØ míi ®äc ®îc ba sè cña tê b¸o nhá cña anh ta2∗ − cã thÓ cho r»ng mÊy sè b¸o Êy lµ do Gu-xt¸p Xt¬-ru-v¬ biªn tËp. Tõ khi Vin-hem bÐ ®îc tù m×nh xö lý c«ng viÖc, çi thø chñ nghÜa céng hoµ liªn bang Nam §øc tõ xöa tõ xa cña anh ta l¹i në ré nh hoa (ph¶i thõa nhËn r»ng anh ta lµ con ngêi "nghiªm chØnh"). Anh ta thËm chÝ cßn ®¨ng l¹i bµi cña Çc Gruyn3∗.

Çi nhät bäc cña anh ra sao råi? Hy väng r»ng rót cuéc ®©y lµ çi cuèi cïng.

¤ng Guª-g¬ cè t×nh tiÕp tôc göi cho t«i "Hîp chóng quèc ch©u ¢u"4∗ («ng ta muèn t«i lµm mét ®¹i lý cho «ng ta cho nªn b¸m dai nh thÕ). V× tê b¸o nµy xuÊt b¶n ®ång thêi b»ng tiÕng §øc vµ tiÕng Ph¸p víi nh÷ng néi dung gièng hÖt nhau cho nªn cã


2∗ −"Demokratisches Wochenblatt".

3∗ C.Gruyn. "Qu©n thêng trùc vµ d©n binh".

4∗ − "Les Ðtats − Unis d' Europe".

lÏ ®¨ng trªn b¸o Êy çi g× ®ã vÒ cuèn s¸ch cña anh1∗ còng kh«ng tåi ®©u, cßn Guª-g¬ th× ®· høa víi t«i r»ng sÏ ®¨ng trªn çc trang b¸o cña m×nh bµi cña anh vµ cña t«i. ý kiÕn anh thÕ nµo?

Xin göi nh÷ng lêi chóc mõng tèt ®Ñp nhÊt tíi chÞ, çc ch¸u vµ La-ph¸c-g¬.

Ph.¡. cña anh






ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 4 th¸ng Ba 1868

PhrÕt th©n mÕn! Qua m¶nh giÊy kÌm theo ®©y anh sÏ thÊy r»ng nÕu nh ngµy kia


----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

58 m¸c göi ¡ng-ghen, 6 th¸ng ba 1868 m¸c göi ¡ng-ghen, 6 th¸ng ba 1868 59

mµ t«i kh«ng tr¶ ®îc 7 p.xt. 5 si-linh th× "®éng s¶n" cña t«i sÏ bÞ g¸n nî.

ChuyÖn çi nhät th× hiÖn nay chØ cßn l¹i mét dÊu vÕt díi n¸ch tr¸i mµ t«i nghÜ lµ sÏ nhanh chãng mÊt ®i.

H«m nay chØ cã thÓ viÕt cho anh mÊy dßng v× ®au ®Çu ghª gím.

CÇn ®Ò phßng Mai-xn¬ tù tiÖn hµnh ®éng viÕt ra çi g× ®ã lè bÞch. H·y ®Ó con lõa giµ Êy göi tr¶ tµi liÖu b¸o chÝ lµ ®îc råi.

T«i xin göi anh bµi viÕt ví vÈn cña D.M©y-¬; xem xong xin anh göi tr¶ l¹i.

Chµo anh. C.M. cña anh







ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 6 th¸ng Ba 1868

PhrÕt th©n mÕn! C¶m ¬n rÊt nhiÒu vÒ sè tiÒn 10 pao xtÐc-linh.

Nh÷ng sè b¸o "Social-Demokrat" mµ Mai-xn¬ ®· høa ®Òu cha nhËn ®îc. Xem ra anh ta hoµn toµn kh«ng gi÷ ®óng hÑn. Ch¼ng h¹n, nh÷ng b¶n Ên ®Þnh göi cho Pa-ri còng kh«ng göi ®i nèt. M«-dÐt ®¸ng kÝnh th× cø dÒnh dµng m·i ë ®ã59 qu¸ l©u nªn hiÖn nay, rót côc tê "Courrier Français" tuyªn bè r»ng do bÞ ph¹t liªn tôc v.v. nªn ch¼ng bao l©u n÷a nã sÏ rót khái vò ®µi.

Nh÷ng c«ng tr×nh cña Ai-s¬-hèp ch¼ng thÊy ®©u, tõ l©u l¾m t«i còng kh«ng thÊy tê "Zukunft"60. V× r»ng ngêi anh em cña Ai-s¬-hèp1∗ lµ ngêi bu«n b¸n s¸ch, chuyªn quan t©m ®Õn s¸ch kinh tÕ chÝnh trÞ (anh ta lµ ngêi xuÊt b¶n mét sè opera2∗ cña tiÕn sÜ §uy-rinh), nªn ®èi víi Ai-s¬-hèp th× ®iÒu ®ã ®· lµ lý do ®Çy ®ñ ®Ó gi¶ng vÒ ®Ò tµi nµy.

T«i ®au ®Çu l¾m. Nhng t«i nghÜ r»ng t×nh tr¹ng ®ã sÏ dÇn dÇn mÊt ®i khi mµ nh÷ng dÊu vÕt cuèi cïng cña çi nhät biÕn ®i.

H«m qua t«i l¹i viÕt th sang Hµ Lan3∗ v× t×nh h×nh trë nªn nãng báng. ¤ng cô La-ph¸c-g¬ ®· lµm xong ë Boãc-®« mäi thñ tôc cÇn thiÕt − b¸o hØ, v.v. − vµ sÏ göi tíi ®©y nh÷ng giÊy tê cÇn thiÕt. HiÖn nay «ng chê ®îi h«n lÔ sÏ cö hµnh ë Lu©n §«n vµo ®Çu th¸ng sau vµ ®«i trÎ sÏ sang Pa-ri, n¬i mµ sau ®ã «ng ta còng sÏ sang. Nhng, ë ®©y chóng t«i cßn cha d¸m cã nh÷ng bíc ®i cÇn thiÕt vÒ mÆt b¸o hØ v× r»ng vî t«i cßn cha kÞp chuÈn bÞ cho Lau-ra, chÝ Ýt lµ nh÷ng çi tèi cÇn thiÕt. Phrai-li-gr¸t ®¸ng kÝnh cã thÓ lµm ®îc tÊt c¶ nh÷ng çi ®ã rÊt dÔ dµng, song vÒ mÆt nµy anh ta còng "cao thîng".

Cuèi cïng, khi viÖc Êy hoµn tÊt th× toµn bé ng©n s¸ch gia

1∗ − An-bÐc Ai-s¬-hèp.

2∗ − t¸c phÈm.

3∗ − cho gia ®×nh Phi-lÝp-x¬.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

60 m¸c göi ¡ng-ghen, 6 th¸ng ba 1868 ¡ng-ghen göi m¸c, 10 th¸ng ba 1868 61

®×nh chóng t«i sÏ nhÑ ®i rÊt nhiÒu v× La-ph¸c-g¬ hÇu nh sèng víi chóng t«i, cho nªn chi tiªu trong nhµ t¨ng lªn tr«ng thÊy.

VÒ "çc bµi b×nh luËn" th× t«i nghÜ r»ng, sau khi anh ®· cung cÊp cho LÝp-nÕch, anh nªn th«i nh÷ng bµi viÕt cho b¸o chÝ §øc mµ chØ chuyªn lo cho b¸o chÝ Anh th«i. Mét lµ, t¸c dông trë l¹i cña çc bµi b×nh luËn b»ng tiÕng Anh ®èi víi níc §øc lín h¬n nhiÒu so víi çc bµi b×nh luËn b»ng tiÕng §øc ®èi víi níc Anh, vµ hai lµ, dï sao th× Anh còng lµ níc duy nhÊt mµ ë ®ã, xÐt cho cïng, ngêi ta cã thÓ kiÕm ®îc tiÒn nhê c«ng viÖc Êy.

¤ng Ma-clª-èt vÉn cø xuÊt b¶n ®îc lÇn thø hai cuèn s¸ch tÇm thêng, kinh viÖn vµ th«ng th¸i rëm cña «ng ta vÒ çc ng©n hµng1∗. ¤ng ta lµ mét con lõa d¬ng d¬ng tù ®¾c, ®èi víi mçi sù trïng ý s¸o mßn, «ng ta ®Òu 1) kho¸c cho mét h×nh thøc ®¹i sè häc vµ 2) m« t¶ b»ng h×nh ho¹. T«i ®· cho¶ng cho «ng ta mét trËn nªn th©n trong cuèn s¸ch xuÊt b¶n ë §un-c¬61. Ph¸t hiÖn "vÜ ®¹i" cña «ng ta: tÝn dông tøc lµ t b¶n.






1∗ H.Ma-clª-èt. "Lý thuyÕt vµ thùc hµnh nghiÖp vô ng©n hµng".


ë Lu©n §«n

Man-se-xt¬, 10 th¸ng Ba 1868

Mo-r¬ th©n mÕn! Xin chí quªn göi tr¶ l¹i t«i nh÷ng thø cña Mai-xn¬1∗; nÕu

kh«ng, t«i kh«ng thÓ tr¶ lêi anh ta ®îc. NÕu nh thêi gian tíi ®©y ngêi Hµ Lan kh«ng tr¶ lêi th× t«i

nghÜ lµ t«i cã thÓ t×m çch gióp anh; dï sao th× bao giê t«i còng cã thÓ nhÆt nh¹nh ®îc çi g× ®ã.

B·o t¸p trªn th¬ng trêng b¾t ®Çu l¾ng xuèng vµ t«i l¹i b¾t ®Çu lµm viÖc vµo buæi tèi. §iÒu mµ anh nãi vÒ "Fortnightly" lµ hoµn toµn ®óng, tÊt c¶ nh÷ng g× sÏ ®¨ng trªn b¸o nµy vÒ sau l¹i cã thÓ sö dông ë §øc. Bµi b¸o cÇn viÕt thËt nhanh16. Nhng, nh anh thÊy ®Êy, buæi tèi ch¼ng lµm ®îc bao nhiªu khi mµ chØ cã thÓ ¨n c¬m vµo b¶y rìi hoÆc t¸m giê tèi.

T«i xin göi kÌm theo ®©y tµi liÖu cña Ai-s¬-hèp em. Anh sÏ thÊy r»ng, khái ph¶i nãi vÒ ngêi anh cña «ng ta2∗, «ng ta cã nh÷ng "lý do" kh¸c ®Ó ®Õn gi¶ng vÒ kinh tÕ chÝnh trÞ häc60.

ThÕ lµ ngêi Nga l¹i ho·n nh÷ng hµnh ®éng cña hä ë Thæ NhÜ Kú62. Nãi chung, t«i kh«ng thÓ tin r»ng hä thùc sù tiÕn hµnh biÖn ph¸p quan träng nµo ®ã chõng nµo hä cßn cha cã ®êng s¾t. V¶ ch¨ng, trong níc hä ®ang cã n¹n ®ãi khñng khiÕp.

Nh÷ng chi phÝ cho thµnh c«ng, v.v. cña Bi-xm¸c ®· b¾t ®Çu


2∗ − An-bÐc Ai-s¬-hèp.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

62 ¡ng-ghen göi m¸c, 13 th¸ng ba 1868 ¡ng-ghen göi m¸c, 13 th¸ng ba 1868 63

biÓu hiÖn. N¨m 1864, d©n sè níc Phæ lµ 19250000 ngêi. N¨m 1867, d©n sè çc tØnh cò lµ 19668000 ngêi. Theo con sè t¨ng trëng tríc ®©y − mçi n¨m 250000 ngêi, th× d©n sè cña çc tØnh Êy ph¶i lµ 20000000 ngêi. Nh vËy lµ sù t¨ng trëng gi¶m ®i mét nöa. ë çc khu vùc Muyn-xt¬, Min-®en vµ C«-blen-tx¬ (vµ nh÷ng khu vùc kh¸c), d©n sè còng gi¶m ®i râ rÖt. ë BÐc-lin vµ khu vùc §uýt-xen-®oãc-ph¬ cã sù t¨ng trëng lín nhÊt.

Ph.¡. cña anh






ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn! §Ó tr¶ lêi Mai-xn¬ t«i cßn thiÕu th cña Ph«n Ai-nÐc-n¬. H«m

nay t«i ®Þnh viÕt b¶n th«ng b¸o1∗ nhng bÞ c¶n trë.

Xin göi kÌm theo ®©y th cña Viªn63. T«i sÏ viÕt th hái

Vin-hem bÐ. Nãi chung, t«i nghÜ r»ng cã thÓ chÊp nhËn lêi ®Ò nghÞ

nhng cÇn nãi râ r»ng c«ng viÖc ph¶i ®îc gi÷ bÝ mËt "®Ó kh«ng

c¶n trë nh÷ng mèi quan hÖ kh¸c cña t«i víi b¸o chÝ Viªn".

TiÖn thÓ t«i göi cho Vin-hem hai bµi nãi vÒ cuèn s¸ch cña anh,

®Òu hoµn toµn dÔ hiÓu ®èi víi c«ng nh©n (cho nªn thËm chÝ b¶n

th©n Vin-hem còng hiÓu ®îc)2∗.

§ång thêi t«i cè søc gi¶i thÝch víi anh ta nªn ®¶ kÝch nh

thÕ nµo ®iÒu lÖ thñ c«ng nghiÖp míi64 ë Quèc héi §øc (trong ®ã

bao gåm c¶ luËt c«ng xëng). §©y lµ thêi c¬ cùc kú thuËn lîi ®Ó

truyÒn b¸ réng r·i cuèn s¸ch vµ t«i tin ch¾c r»ng lêi ph¸t biÓu

nh thÕ sÏ cã ¶nh hëng m¹nh mÏ, v× r»ng ngay çc nhµ kinh

tÕ häc chÝnh thøc còng buéc ph¶i t×m kiÕm t liÖu trong cuèn

s¸ch ®ã.

Tõ h«m qua t«i l¹i phôc håi ®îc n¨ng lùc lµm viÖc: mét mÆt,

buæi tèi t«i vÒ nhµ sím h¬n, cßn mÆt kh¸c, t«i ph¸t hiÖn r»ng hai

tuÇn nay t«i ®· uèng thø bia ®éc h¹i, ch¾c lµ thø cocculus indicus,

do ®ã mµ buæi tèi r¬i vµo t×nh tr¹ng ngñ chËp chên. H«m qua thay

nót thïng − do ngÉu nhiªn − c¶m thÊy khang kh¸c vµ ®· t×m ra

nguyªn nh©n mµ tríc ®©y t«i cho lµ do tiªu ho¸ kÐm.

Nh÷ng çi nhät cña anh ra sao råi?


2∗ Ph.¡ng-ghen. "B×nh luËn vÒ tËp I bé "T b¶n" cña C.M¸c viÕt cho b¸o

"Demokratisches Wochenblatt"".

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


Ph.¡. cña anh






ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 14 th¸ng Ba1∗ 1868

PhrÕt th©n mÕn! §Çu tuÇn nµy t«i mäc nh÷ng çi nhät ë ®ïi ph¶i (cßn cha

khái h¼n). MÆc dï v× thÕ mµ ®i l¹i khã kh¨n, t«i vÉn ra viÖn b¶o tµng2∗, v× t×nh tr¹ng thêng xuyªn bÞ giam h·m vµ n»m ë nhµ (t×nh tr¹ng nµy ®· kÐo dµi − dÜ nhiªn cã sù gi¸n ®o¹n nµo

1∗ Trong nguyªn b¶n ®Ò: "14 th¸ng Mêi mét".


®ã - h¬n bèn th¸ng råi) lµm cho t«i ph¸t ®iªn lªn. Tuy nhiªn, t«i vÉn tin r»ng nh÷ng çi nhät hiÖn nay ch¼ng qua chØ lµ ph¶n øng cuèi cïng cña bÖnh tËt mµ th«i.

TiÖn ®©y nãi lu«n, ë viÖn b¶o tµng, cïng víi nh÷ng t¸c phÈm kh¸c, t«i ®· nghiªn cøu s©u nh÷ng tríc t¸c míi nhÊt cña «ng giµ Mau-r¬65 (nguyªn lµ cè vÊn nhµ níc Ba-vi-e ®· tõng gi÷ vai trß lµ mét trong nh÷ng vÞ nhiÕp chÝnh Hy L¹p vµ lµ mét trong nh÷ng ngêi ®Çu tiªn lËt tÈy ngêi Nga tríc Uèc-çc-t¬ rÊt l©u) vÒ çc thiÕt chÕ m¸c-c¬, n«ng th«n, v.v. ë §øc. ¤ng Êy chøng minh têng tËn r»ng chÕ ®é t h÷u vÒ ruéng ®Êt chØ ra ®êi rÊt muén, v.v.. KiÕn gi¶i ngu xuÈn cña bän gioong-ke Ve-xt¬-pha-li (Muª-de-r¬, v.v.) cho r»ng ngêi §øc vèn ®Þnh c riªng rÏ vµ chØ sau nµy míi h×nh thµnh lµng x·, th«n, v.v., ®· bÞ b¸c bá hoµn toµn. §iÒu cã ý nghÜa hiÖn nay chÝnh lµ tËp qu¸n cña ngêi Nga chia l¹i ruéng ®Êt trong tõng thêi gian nhÊt ®Þnh (ë §øc ban ®Çu lµ hµng n¨m) ®· ®îc duy tr× t¹i n¬i nµy n¬i kh¸c ë §øc cho ®Õn thÕ kû XVIII, thËm chÝ thÕ kû XIX. Quan ®iÓm mµ t«i ®a ra cho r»ng h×nh thøc së h÷u kiÓu ch©u ¸ hoÆc Ên §é ®· lµ nh÷ng h×nh thøc nguyªn thuû ë kh¾p ch©u ¢u66 l¹i ®îc chøng thùc mét lÇn n÷a ë ®©y (tuy r»ng Mau-r¬ kh«ng biÕt tÝ g× vÒ ®iÒu nµy). VËy lµ ngêi Nga còng ®· mÊt h¼n çi quyÒn ®ßi hái vÒ tÝnh ®éc ®¸o cña hä ngay c¶ trong lÜnh vùc nµy. Çi mµ hä cßn gi÷ l¹i ®îc b©y giê, chung quy l¹i lµ nh÷ng h×nh thøc mµ nh÷ng ngêi l¸ng giÒng cña hä ®· vøt bá tõ l©u. Nh÷ng cuèn s¸ch cña Mau-r¬ (1854 − 1856, v.v.) ®· ®îc viÕt víi sù uyªn b¸c thùc sù cña ngêi §øc, nhng ®ång thêi còng víi mét bót ph¸p dÔ hiÓu vµ lµm ngêi ®äc thÝch thó, çi bót ph¸p lµm cho ngêi Nam §øc kh¸c víi ngêi B¾c §øc (Mau-r¬ lµ ngêi Hai-®en-bÐc, nhng ®iÒu nµy trªn møc ®é lín h¬n cßn ¸p dông ®îc cho ngêi Ba-vi-e vµ ngêi Ti-r«n, nh Phan-mª-rai-¬, Phra-x¬, v.v. ch¼ng h¹n). Trong s¸ch cã nh÷ng chç ®¶ kÝch m¹nh

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


c¶ «ng giµ Grim ("Cæ ®¹i v.v."), nghÜa lµ re, non verbis1∗. Ngoµi ra, t«i ®· ®äc çc s¸ch cña Phra-x¬, v.v. vÒ n«ng nghiÖp67.

TiÖn thÓ nh¾c lu«n, anh ph¶i göi tr¶ t«i cuèn s¸ch cña §uy-rinh2∗, còng nh nh÷ng trang in thö cuèn s¸ch cña t«i3∗. Qua cuèn s¸ch cña §uy-rinh anh sÏ thÊy ph¸t hiÖn vÜ ®¹i cña Kª-ri lµ g×, ®ã chÝnh lµ trong n«ng nghiÖp, loµi ngêi chuyÓn tõ chç ruéng ®Êt xÊu h¬n sang ruéng ®Êt tèt h¬n: mét phÇn v× c©y trång tõ gß ®åi kh«ng cã níc v.v. tôt xuèng thung lòng Èm ít, ®Æc biÖt lµ v× ngµi Kª-ri cho r»ng ®Êt ®ai ph× nhiªu nhÊt chÝnh lµ ®Çm lÇy, v.v., n¬i ®ang cÇn ph¶i biÕn thµnh ®Êt ®ai thÝch hîp cho canh t¸c, vµ sau hÕt lµ v× c«ng cuéc khai khÈn cña ngêi Anh ë Mü b¾t ®Çu tõ vïng Niu In-gl©n th¶m h¹i, tøc lµ tõ M¸t-xa-tru-xÐt mµ Kª-ri coi lµ ®iÓn h×nh.

Xin c¶m ¬n anh ®· bËn rén vÒ cuèn s¸ch chÕt tiÖt. T«i kh«ng t×m thÊy th cña Ai-nÐc-n¬, nhng anh chØ cÇn viÕt cho Mai-xn¬ r»ng anh ®· göi th Êy cho t«i lµ ®ñ råi. T«i còng nhËn ®îc mét bøc th nh thÕ tõ Viªn63, chØ cã vµi chç h¬i kh¸c nhau. T«i göi kÌm theo ®©y nh÷ng bµi c¾t ë b¸o viÕt vÒ L¸t-xan mµ Phèc-x¬ göi cho t«i. ë Viªn, ngoµi tªn siªu v« l¹i BÐc-n¬-h¸c BÕch-c¬, cßn cã Roi-s¬, kÎ v« c«ng råi nghÒ nµy sèng ë ®ã nhê tiÒn cña H¸t-xt¬-phen (I.Ph. BÕch-c¬ cña chóng ta viÕt cho Boãc-c¬-hai-m¬ nh vËy), − bµi tiÓu sö L¸t-xan ®¨ng ë Viªn göi kÌm ®©y lµ do h¾n viÕt, trong bµi Êy h¾n ca tông Ýt-xi-g¬ lµ th¸nh con, cßn mô giµ d©m ®·ng lµ th¸nh mÉu.

VÉn cha cã tin tøc g× tõ Hµ Lan4∗, cßn ®¸m cíi th× ®· Ên

1∗ − vÒ thùc chÊt chø kh«ng ph¶i vÒ h×nh thøc.

2∗ O.§uy-rinh. "Nh÷ng ngêi h¹ thÊp c«ng lao cña Kª-ri vµ cuéc khñng ho¶ng m«n

kinh tÕ chÝnh trÞ".


4∗ §©y muèn nãi ®Õn gia ®×nh Phi-lÝp-x¬.

®Þnh vµo ngµy 8 th¸ng T (t«i vÊt v¶ l¾m, bÊt chÊp sù khÈn kho¶n cña La-ph¸c-g¬, míi ho·n ®îc sù kiÖn Êy). Ngoµi ra, ngµy 17 (thø ba tíi) t«i cßn ph¶i tr¶ kho¶ng 5 p.xt. tiÒn níc vµ tiÒn ga (còng lµ lÇn c¶nh ço cuèi cïng). VÒ ngêi Hµ Lan th× t«i cho r»ng kh«ng thÓ moi g× ë hä cho ®Õn khi t«i l¹i ®Ých th©n ®Õn gÆp hä mµ kh«ng b¸o tríc. Nhng viÖc ®ã th× lóc nµy kh«ng bµn ®Õn n÷a.

Anh ®· ®äc ®îc tin vÒ vô tai tiÕng gi÷a §uy-rinh vµ "Cè vÊn c¬ mËt" V¸c-g¬-n¬ cha? (Boãc-c¬-hai-m¬ cho t«i biÕt viÖc nµy): §uy-rinh buéc téi V¸c-g¬-n¬ lµ ®¸nh c¾p b¶n th¶o68 cña m×nh vÒ hîp t¸c x· c«ng nh©n hoÆc çi g× t¬ng tù.


Qua t¸c phÈm cña Mau-r¬, t«i thÊy r»ng sù chuyÓn biÕn

trong quan ®iÓm ®èi víi lÞch sö vµ ®èi víi sù ph¸t triÓn cña chÕ ®é së h÷u "ë §øc" v.v. b¾t nguån tõ ngêi §an M¹ch, xem ra hä ®· b¾t tay nghiªn cøu toµn diÖn kh¶o cæ häc. Tuy hä ®· thóc ®Èy ®îc nh vËy, nhng c«ng viÖc cña hä kh«ng bao giê ®îc tr«i ch¶y trªn c¶ hai mÆt ®ã. Nguyªn nh©n lµ hä thiÕu b¶n n¨ng phª ph¸n chÝnh x¸c vµ nhÊt lµ thiÕu ý thøc vÒ møc ®é. §iÒu khiÕn t«i ng¹c nhiªn h¬n c¶ lµ Mau-r¬ thêng dÉn ra nh÷ng vÝ dô vÒ ch©u Phi, vÒ Mª-hi-c«, v.v., l¹i tuyÖt nhiªn kh«ng biÕt g× vÒ ngêi Ken-t¬, do ®ã mµ ®em g¸n sù ph¸t triÓn cña chÕ ®é c«ng x· ë Ph¸p hoµn toµn cho c«ng cuéc chinh phôc cña ngêi §øc. "Dêng nh", − «ng Bru-n«1∗ nãi, − "dêng nh" chóng ta cßn cha cã bé su tËp ph¸p luËt hoµn toµn cã tÝnh chÊt céng s¶n chñ nghÜa cña ngêi Ken-t¬ (xø Oen-x¬) thÕ kû XI69, vµ "dêng nh" trong mÊy n¨m qua ngêi Ph¸p ®· kh«ng khai quËt

1∗ − Bru-n« Bau-¬.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


®îc çi g× ë ®©u ®ã vÒ c«ng x· nguyªn thuû mang h×nh thøc Ken-t¬. Ngoµi çc quan hÖ ë §øc vµ cæ La M·, «ng giµ Mau-r¬ chØ nghiªn cøu quan hÖ cña ph¬ng §«ng (Hy L¹p - Thæ NhÜ Kú).







ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 16 th¸ng Ba 1868

PhrÕt th©n mÕn! T«i göi kÌm theo ®©y bøc th cña mét chñ xëng trÎ ë Bi-l¬-phen1∗

mµ t«i nhËn ®îc tõ Cu-ghen-man. ý kiÕn cña anh ta cho r»ng b¶n th©n t«i tríc ®©y lµ mét chñ xëng kinh doanh m¸y kh©u lµm cho t«i ®Æc biÖt tøc cêi. Gi¸ nh nh÷ng ngêi Êy biÕt r»ng t«i Ýt am hiÓu vÒ tÊt c¶ nh÷ng c«ng viÖc Êy nh thÕ nµo nhØ!

Cßn mét vÊn ®Ò tÊt yÕu ®Æt ra: lµm thÕ nµo ®©y? TÊt c¶ nh÷ng anh chµng Êy ®Òu muèn cã mét ph¬ng thuèc ch÷a trÞ

1∗ − Gu-xt¸p M©y-¬.

mµu nhiÖm, trong khi ®ã hä kh«ng nhËn thÊy r»ng sù ch÷a trÞ b»ng löa vµ b»ng s¾t ®· ®îc chØ ra kh¸ râ.

§iÒu l¹ lïng lµ §«n-phu-x¬ (ë An-da-x¬) ®· cã ®îc thanh

danh mét çch gi¶ dèi! Tªn bÞp bîm Êy thÊp kÐm h¬n h¼n mäi

ngêi Anh nh BrÝt-x¬, v.v. mµ ®· ký kÕt ®îc hîp ®ång víi

c«ng nh©n, − nh÷ng hîp ®ång mµ chØ cã tªn v« l¹i ®· hoµn toµn

sa ®o¹ míi cã thÓ ®ång ý, − khiÕn cho trªn thùc tÕ c«ng nh©n trë

thµnh n«ng n« cña h¾n; thùc ra h¾n ®· ®èi xö tèt víi hä "nh

nh÷ng n«ng n«", h¬n n÷a, cßn bãc lét hä kh«ng thua kÐm ai c¶.

ChÝnh v× vËy mµ çch ®©y kh«ng l©u, tªn ®ª tiÖn Êy ®· ®a ra

Héi ®ång lËp ph¸p mét ®iÒu kho¶n hÌn h¹ trong luËt xuÊt b¶n

nãi r»ng "®êi sèng ç nh©n ph¶i ®îc b¶o vÖ b»ng têng ®¸"70.

VÊn ®Ò lµ ë chç: cã n¬i ngêi ta ®· v¹ch trÇn trß ¶o thuËt tõ

thiÖn cña h¾n.

Sù ®èi xö hiÖn nay cña ngêi Anh ë Ai-r¬-len ®èi víi chÝnh trÞ

ph¹m, hoÆc ®èi víi nh÷ng ngêi chØ bÞ t×nh nghi hoÆc thËm chÝ

®èi víi tï nh©n thêng (nh Pi-gèt ë b¸o "Irishman" vµ Xa-li-ven

ë b¸o "News"71) qu¶ thùc ®· vît qu¸ tÊt c¶ nh÷ng g× ®· ®îc thùc

thi trªn lôc ®Þa, trõ níc Nga. ThËt lµ chã m¸!

Chµo anh.

C.M. cña anh






----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------



ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn! Tèi qua ngêi thñ quü ®· ra vÒ tríc khi t«i kÞp lÊy ë anh ta

5 p.xt. ®Ó chi tr¶ tiÒn ga, v.v. cho anh, vµ t«i còng kh«ng kiÕm ®©u ra sÐc cho nªn h«m nay t«i míi göi kÌm sè tiÒn Êy cho anh vµ hy väng r»ng sù chËm trÔ ®ã kh«ng lµm anh qu¸ phiÒn muén. Sè tiÒn cßn l¹i t«i sÏ göi nay mai, mét khi t«i thu xÕp ®îc æn tho¶ ®«i chót c«ng viÖc cña m×nh. Ch¼ng lÏ La-ph¸c-g¬ ®· tËu ®îc nhµ, v.v. − anh ta kh«ng thÓ ®a vî ®Õn ë c¨n phßng ®· cã ®å ®¹c cña m×nh sao?

T«i göi anh b¶n in thö1∗ vµ cuèn s¸ch cña §uy-rinh2∗; s¸ng sím nay t«i quªn mang theo çi cña giÎ r¸ch ®ã. T«i ®ang véi.

Ph.¡. cña anh

C«ng bè lÇn ®Çu cã lîc bít trong cuèn s¸ch: "Der Briefwechsel zwischen F.Engels und K.Marx". Bd. IV, Stuttgart, 1913; c«ng bè toµn v¨n trong Marx – Engels Gesamtausgabe. Dritte Abteilung, Bd. 4, 1931 vµ trong C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen, Toµn tËp, xuÊt b¶n lÇn thø nhÊt, t. XXIV, 1931






ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 18 th¸ng Ba 1868

PhrÕt th©n mÕn! T«i ®· nhËn ®îc 5 p.xt., rÊt çm ¬n anh. Lau-ra vµ La-ph¸c-g¬ ®Çu tiªn sÏ ®i Pa-ri (sau lÔ cíi), tiÕp ®ã

thuª phßng ë ®©y (®©u ®ã ë Hi-x¬1∗, nÕu t×m ®îc), cßn sau khi La-ph¸c-g¬ thi m«n cuèi cïng (çc m«n kh¸c cËu ta ®· thi ë BÖnh viÖn V¸c-ph«-l«-mª72), chóng l¹i sang Ph¸p mét thêi gian, kÕ ®ã ®i Mü, lµ n¬i mµ «ng cô La-ph¸c-g¬ cã nhµ riªng.

Nguån gèc cña çc tõ73 higid, hid, hiwisc (hida autem Anglice vocatur terra unius aratri culturae sufficiens2∗) ra sao? TiÕp ®ã lµ tõ tiÕng §øc wiffa (…signum, quod propter defensionem terrae − tøc lµ ®Ó hiÓu r»ng ®Êt ®ai ®· ®îc khoanh l¹i, nghÜa lµ dïng dÊu hiÖu thay cho hµng rµo thùc − ponitur, quod signum wiffam vocamus"3∗).

Chµo anh.

1∗ − Hªm-p¬-xtÕt Hi-x¬.

2∗ Theo tiÕng Anh, hida lµ m¶nh ®Êt chØ cÇn mét chiÕc cµy lµ ®ñ canh t¸c (xem tËp

nµy, tr. 82).

3∗ − dÊu hiÖu ®îc ®Æt ra ®Ó b¶o vÖ ®Þa giíi, dÊu hiÖu nµy gäi lµ "wiffa".

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


C.M. cña anh







ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn! T«i xin göi 40 p.xt. gåm hai ng©n phiÕu lo¹i 20 pao; hy väng sè

tiÒn nµy chÝ Ýt còng ®ñ cho anh chi dïng vµo nh÷ng nhu cÇu cÊp b¸ch. T«i kh«ng ngê r»ng bÐ Lau-ra sÏ lµm mét chuyÕn du lÞch tr¨ng mËt ë Mü. VËy lµ ®¸m cíi sÏ tæ chøc vµo ngµy 8 th¸ng T, nghÜa lµ vµo thø t; nÕu nh tæ chøc vµo thø s¸u, thø b¶y hoÆc thø hai th× t«i cã thÓ ®i dù ®îc dÔ dµng.

Nh÷ng t¸c phÈm cña «ng giµ Mau-r¬ rÊt hay65; song ®iÒu ®¸ng ng¹c nhiªn lµ t liÖu vÒ vÊn ®Ò Êy ®· cã nhiÒu nh vËy mµ çc ngµi gi¸o s l¹i sö dông ®îc Ýt ®Õn thÕ.

Tõ ¡ng-gl«-x¾c-x«ng1∗t«i sÏ cè g¾ng tra râ; nhng v× t«i

1∗ Xem tËp nµy, tr. 71 - 72.

kh«ng cã s½n tõ ®iÓn ¡ng-gl«-x¾c-x«ng nªn buéc ph¶i dïng nh÷ng nguån tµi liÖu kh¸c rÊt ®¸ng nghi ngê, v× trong ®ã cã rÊt nhiÒu thuËt ng÷ ®Æc ¡ng-gl«-x¾c-x«ng. Tríc hÕt cÇn x¸c ®Þnh ®îc çch viÕt chÝnh x¸c. VÒ tõ wiffa th× cÇn biÕt gÆp tõ ®ã ë chç nµo ®Ó x¸c ®Þnh xem chóng ta vÊp ph¶i biÕn ©m cña tiÕng §øc vïng thÊp hay lµ biÕn ©m cña tiÕng §øc vïng cao. NÕu ®©y lµ tõ cña tiÕng §øc vïng cao th× anh ph¶i ®èi chiÕu víi "Tõ vùng tiÕng §øc vïng cao cæ ®¹i" cña Gra-ph¬, víi tõ ®iÓn Ba-vi-e cña Smª-l¬ hoÆc tõ ®iÓn Thuþ SÜ cña Stan-®¬. Ph¶i ch¨ng ®· gÆp tõ nµy trong "LuËt cæ ®¹i" cña Grim?

C©u chuyÖn víi Héi Si-l¬ bÊt h¹nh ë ®©y47 thËt ch¸n ngÊy, lóc ®ã Gum-pÐc-t¬ kÐo t«i vµo c«ng viÖc Êy, cßn «ng ta th× ch¼ng lµm g× c¶, − c©u chuyÖn Êy hiÖn nay rót côc ®· gÇn tíi ®iÓm gay cÊn; c«ng viÖc sÏ ®îc gi¶i quyÕt tríc thø t. MÊy ngµy nay, do ®· høa nªn t«i ph¶i bá ra nhiÒu c«ng søc, v× vËy cha ch¾c t«i cßn thêi gian ®Ó viÕt bµi tiÕng Anh1∗. Tõ gi÷a tuÇn sau t«i sÏ cã thêi gian rçi, bÊy giê c«ng viÖc sÏ tr«i ch¶y kh«ng gÆp trë ng¹i g×. VÒ c«ng viÖc ë ®©y th× cã ®Çy ®ñ c¨n cø ®Ó hy väng r»ng t«i − tÊt th¶y ®Òu tuú thuéc vµo t«i mµ − sÏ tiÕn hµnh c«ng viÖc ®Õn n¬i ®Õn chèn, bÊt chÊp Boãc-kh¸c-t¬ vµ nh÷ng kÎ ngêi §øc kh¸c. Bëi v× t«i ®· tham gia viÖc Êy bèn n¨m nay råi vµ chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ thµnh c«ng hay thÊt b¹i cña nã, cho nªn t«i ph¶i lµm ®Õn cïng.

V× anh kh«ng viÕt g× vÒ nh÷ng çi nhät nªn t«i nghÜ r»ng mäi môn nhät ®Òu khái c¶ råi mµ kh«ng cßn mäc nh÷ng çi míi n÷a.

§èi víi cuèn s¸ch cña anh2∗, ®éc gi¶ tËn t©m nhÊt ë ®©y lµ Xem Mu-r¬, sù thùc anh ta ®· ®äc ®Õn n¬i ®Õn chèn h¬n 600 trang vµ sÏ tiÕp tôc say sa ®äc kü.

1∗ Ph. ¡ng-ghen. "B×nh luËn vÒ tËp I bé "T b¶n" cña M¸c viÕt cho t¹p chÝ "The



----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


Xin göi tíi anh nh÷ng lêi chóc mõng tèt ®Ñp nhÊt.

Ph.¡. cña anh ThÕ lµ, theo b¸o "Times", Pl«ng-Pl«ng1∗ s½n sµng tuyªn bè

long träng viÖc thµnh lËp Liªn minh Nga − Phæ − Ph¸p74. Xem ra sù nghiÖp cña tªn thuéc ph¸i B«-na-p¸c-t¬ Êy ngµy cµng tåi tÖ thªm. Bän ngu ngèc Phæ ®ang tiÕn hµnh liªn tiÕp çc vô b¾t bí vµ lïng sôc ë vïng ®Êt bÞ th«n tÝnh51. B¶n in thö2∗ vµ cuèn s¸ch cña §uy-rinh3∗ sÏ göi ®i h«m nay hoÆc ngµy mai.






ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], ViÖn b¶o tµng4∗, 23 th¸ng Ba 1868

T«i ®ang rÊt véi!

1∗ − Gi«-dÐp B«-na-p¸c-t¬.




4∗ − th viÖn ViÖn b¶o tµng Anh.

PhrÕt th©n mÕn!

T«i nghÜ r»ng Lau-ra ®· b¸o cho anh biÕt viÖc nhËn ®îc 40

pao. Ch¸u l¹i kh¼ng ®Þnh r»ng t«i kh«ng giao cho ch¸u lµm viÖc

Êy. Cho nªn ®· x¶y ra hiÓu lÇm.

Suèt tuÇn qua, trªn ngêi t«i xuÊt hiÖn nhiÒu chç sng tÊy −

çi cña nî díi n¸ch tr¸i Êy tá ra ®Æc biÖt ngoan cè vµ khã ch÷a.

Tuy nhiªn, nh×n chung t«i c¶m thÊy kh¸ h¬n nhiÒu, trªn thùc tÕ

t«i ®ang b×nh phôc vµ tin ch¾c r»ng tÊt c¶ nh÷ng çi ®ã ®ang

chÊm døt.

§ång thêi t«i göi cho anh th cña Svai-x¬ mµ t«i yªu cÇu anh

göi tr¶ khi sö dông xong. Mai-xn¬ chØ viÕt cã mÊy dßng, anh ta

b¸o cho t«i biÕt viÖc lµm ngu xuÈn cña b¶n th©n − anh ta yªu cÇu

Svai-x¬ ngõng ®¨ng nh÷ng ®o¹n trÝch dÉn1∗ mµ Svai-x¬ ®· lµm

chõng nµo t«i cha cho biÕt ý kiÕn cña m×nh. ThËt lµ ngèc nghÕch!

T«i ®· t×m çch söa ch÷a ngay viÖc ®ã. Dï nh÷ng ý ®Þnh phô cña

Svai-x¬ ra sao (chäc tøc bµ giµ H¸t-xt¬-phen, v.v. ch¼ng h¹n), th×

vÒ mét mÆt vÉn ph¶i ®¸nh gi¸ anh ta cho ®óng; tuy anh ta ®«i lóc

cã nh÷ng sai lÇm, nhng anh ta ®· nghiªn cøu t¸c phÈm vµ biÕt

râ ®©u lµ träng t©m. Çi "ý thøc ®¸ng tr¸ch" Êy vÉn cßn bæ Ých h¬n

lµ "ý thøc ngay th¼ng" cña Hai-n¬-txen nµo ®ã hoÆc "ý thøc cao

thîng" cña Vin-hem bÐ nµo ®ã!

Hª-ghen ®· quªn chØ ra r»ng lêi biÕng lµ mét yÕu tè quan

träng cña "ý thøc cao thîng".

Th sau sÏ viÕt tØ mØ h¬n de diversis2∗.

1∗ Xem tËp nµy, tr. 741 - 742.

2∗ − vÒ nh÷ng viÖc kh¸c.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


C.M. cña anh

Chµo anh.






ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 25 th¸ng Ba 1868

PhrÕt th©n mÕn! H«m qua t«i ®Þnh viÕt th cho anh ë ViÖn b¶o tµng1∗, nhng

®ét nhiªn t«i c¶m thÊy khã chÞu kh¸c thêng nªn buéc ph¶i gÊp cuèn s¸ch rÊt hay ®ang cÇm trong tay. T«i thÊy m¾t tèi sÇm l¹i. §ång thêi ®Çu nhøc nh bóa bæ vµ tøc ngùc. ThÕ lµ t«i ph¶i lª bíc vÒ nhµ. Kh«ng khÝ vµ ¸nh s¸ng ®· cã ¶nh hëng tèt, vµ vÒ ®Õn nhµ th× t«i ngñ ®îc mét l¸t. T×nh tr¹ng cña t«i khiÕn lóc nµy t«i ph¶i tõ bá mäi c«ng viÖc vµ ho¹t ®éng trÝ ãc trong


mét thêi gian; nhng ®èi víi t«i ®iÒu ®ã sÏ lµ khã kh¨n ngay c¶ khi t«i cã tiÒn ®Ó lang thang ®©y ®ã.

Ad vocem1∗ Mau-r¬. Nh÷ng cuèn s¸ch cña «ng ta cã ý nghÜa to lín. Kh«ng nh÷ng thêi kú nguyªn thuû mµ toµn bé sù ph¸t triÓn sau nµy − çc thµnh thÞ ®Õ quèc tù do, ®Þa chñ cã ®Æc quyÒn bÊt kh¶ x©m ph¹m, quyÒn lùc quèc gia, cuéc ®Êu tranh gi÷a n«ng d©n tù do vµ chÕ ®é n«ng n« − tÊt c¶ nh÷ng çi ®ã ®Òu ®îc gi¶i thÝch hoµn toµn míi mÎ.

Trong lÞch sö loµi ngêi ®· diÔn ra nh÷ng ®iÒu nh ®· diÔn ra trong cæ sinh vËt häc. Do mét sù mï qu¸ng nµo ®ã trong ph¸n ®o¸n, nªn thËm chÝ nh÷ng nh©n vËt lçi l¹c nhÊt, vÒ nguyªn t¾c, còng kh«ng nhËn thÊy nh÷ng çi diÔn ra ngay tríc m¾t m×nh. Sau ®ã sÏ ®Õn thêi kú mµ ngêi ta ng¹c nhiªn nhËn thÊy r»ng kh¾p mäi n¬i ®Òu xuÊt hiÖn nh÷ng dÊu vÕt cña chÝnh nh÷ng hiÖn tîng mµ tríc ®©y hä kh«ng nhËn thÊy. Sù ph¶n øng ®Çu tiªn ®èi víi Çch m¹ng Ph¸p vµ phong trµo khai s¸ng g¾n liÒn víi cuéc çch m¹ng Êy, ®¬ng nhiªn lµ ®· ph¶i nh×n nhËn tÊt c¶ mäi çi díi ¸nh s¸ng cña thêi trung cæ, cña chñ nghÜa l·ng m¹n, thËm chÝ nh÷ng ngêi nh Grim còng kh«ng tho¸t khái çch nh×n ®ã. Ph¶n øng thø hai − nã t¬ng øng víi khung híng x· héi chñ nghÜa, tuy r»ng nh÷ng häc gi¶ nµy kh«ng hÒ cã ý nghÜ g× vÒ quan hÖ cña m×nh víi khuynh híng nµy − lµ vît qua giíi h¹n cña thêi trung cæ ®Ó nh×n nhËn thêi kú nguyªn thuû cña mçi d©n téc. ThÕ lµ hä ng¹c nhiªn ph¸t hiÖn thÊy nh÷ng çi míi nhÊt ë trong nh÷ng çi cæ xa nhÊt, cho ®Õn c¶ nh÷ng ngêi ®Êu tranh tÝch cùc cho b×nh ®¼ng th× ®i xa ®Õn møc lµm cho chÝnh Pru-®«ng ph¶i ho¶ng sî.


---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


TÊt c¶ chóng ta ®Òu bÞ rµng buéc biÕt bao bëi sù mï qu¸ng Êy

trong ph¸n ®o¸n: chÝnh ë quª h¬ng t«i, ë Hun-xruých75, chÕ ®é §øc cæ tiÕp tôc tån t¹i cho ®Õn thêi gian gÇn ®©y. HiÖn nay t«i cßn nhí, cha t«i, lµ luËt s, ®· kÓ cho t«i nghe ®iÒu ®ã! Mét b»ng chøng kh¸c: çc nhµ ®Þa chÊt häc, ngay nh÷ng ngêi u tó nhÊt trong hä nh Quy-vi-ª, ®· gi¶i thÝch hoµn toµn kh«ng chÝnh x¸c mét sè sù kiÖn, còng vËy, çc nhµ ng«n ng÷ häc cïng tÇm cì nh Grim ®· dÞch kh«ng ®óng nh÷ng c©u la-tinh ®¬n gi¶n nhÊt v× hä hoµn toµn chÞu ¶nh hëng cña Muª-de-r¬ (t«i cßn nhí, «ng ta th¸n phôc r»ng ë ngêi §øc cha bao giê cã "tù do", mµ tr¸i l¹i, cã "kh«ng khÝ t¹o ra n«ng n«") vµ nh÷ng ngêi t¬ng tù. Ch¼ng h¹n, mét c©u cña Ta-xÝt mµ ai còng biÕt: "arva per annos mutant et superest ager"76, cã nghÜa lµ hä thay ®æi (theo çch rót th¨m, do ®ã mµ cã sortes trong tÊt c¶ çc "Leges Barbarorum"77 sau nµy) ruéng ®Êt (arva), ngoµi ra vÉn cßn l¹i ruéng ®Êt c«ng (ager tr¸i víi arva víi tÝnh çch ager publicus), Grim, v.v. ®Òu dÞch nh sau: h»ng n¨m hä canh t¸c ruéng ®Êt míi, song vÉn cßn ruéng ®Êt (hoang)!

Còng hÖt nh vËy, c©u: colunt discreti ac diversi1∗ ph¶i xem lµ b»ng chøng nãi lªn r»ng tõ xa xa, ngêi §øc ®· kinh doanh trang tr¹i gièng nh bän gioong-ke ë Ve-xt¬-pha-li. Nhng cïng mét ®o¹n Êy, ë phÝa díi nãi r»ng: "Vicos locant non in nostrum morem, connexis et cohaerentibus aedificiis; suam quisque locum spatio circumdat2∗; mµ lo¹i lµng xãm GiÐc-manh nguyªn thuû theo h×nh thøc m« t¶ trªn ®©y, hiÖn nay cßn tån t¹i ë mét sè n¬i ë §an M¹ch. §¬ng nhiªn, Xc¨ng-®i-na-v¬ cã ¶nh hëng quan

1∗ − canh t¸c ruéng ®Êt mét çch riªng lÎ vµ ph©n t¸n (Ta-xÝt. "Níc §øc",

ch¬ng 16).

2∗ − "hä x©y dùng lµng xãm kh«ng theo tËp qu¸n cña chóng ta - nhµ cöa tËp trung

vµ tiÕp gi¸p nhau; xung quanh mçi ng«i nhµ ®Òu cã kho¶ng ®Êt trèng".

träng ®èi víi luËt häc vµ chÝnh trÞ kinh tÕ häc §øc, còng nh ®èi víi thÇn tho¹i §øc. ChØ cã xuÊt ph¸t tõ ®ã chóng ta míi hiÓu ®îc qu¸ khø cña chóng ta. V¶ ch¨ng b¶n th©n Grim vµ nh÷ng ngêi kh¸c ®· t×m thÊy ë Xª-da ý kiÕn cho r»ng ngêi §øc bao giê còng ®Þnh c theo céng ®ång huyÕt thèng, chø kh«ng ®Þnh c riªng lÎ: "gentibus cognationibusque, qui uno coierunt"1∗.

Nhng «ng giµ Hª-ghen sÏ nãi g× nhØ nÕu nh ë thÕ giíi bªn kia «ng ta biÕt ®îc r»ng ®èi víi çc d©n téc §øc vµ Xc¨ng-®i-na-v¬ çi chung [Allgemeine] kh«ng cã ý nghÜa g× kh¸c h¬n lµ ruéng ®Êt c«ng, cßn çi riªng [Sundre, Besondre] kh«ng cã ý nghÜa nµo kh¸c h¬n lµ tµi s¶n t h÷u [Sondereigen] ®îc t¸ch ra tõ ruéng ®Êt c«ng Êy. KhØ thËt! KÕt luËn rót ra ®îc lµ çc ph¹m trï l«-gÝch vÉn trùc tiÕp s¶n sinh ra tõ "çc mèi quan hÖ cña chóng ta" [aus "unsrem Verkehr"].

T¸c phÈm cña Phra-x¬ (1847): "KhÝ hËu vµ giíi thùc vËt qua thêi gian, lÞch sö cña chóng" rÊt lý thó, nhÊt lµ nã chøng minh r»ng qua qu¸ tr×nh lÞch sö, khÝ hËu vµ thùc vËt ®· biÕn ®æi. ¤ng lµ ngêi theo chñ nghÜa §¸c-uyn tríc §¸c-uyn vµ cho r»ng sù xuÊt hiÖn cña çc loµi thËm chÝ còng qua qu¸ tr×nh lÞch sö. Nhng «ng ®ång thêi lµ nhµ n«ng häc. ¤ng kh¼ng ®Þnh r»ng "®é Èm" mµ n«ng d©n thiÕt tha mong muèn (do ®ã cã sù di chuyÓn cña thùc vËt tõ miÒn Nam lªn miÒn B¾c) ®· mÊt dÇn cïng víi sù ph¸t triÓn cña canh t¸c − vµ t¬ng øng víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña sù canh t¸c ®ã − vµ rót côc th¶o nguyªn ®îc h×nh thµnh. ¶nh hëng ban ®Çu cña canh t¸c lµ cã lîi, nhng rót côc nã cã t¸c ®éng sa m¹c ho¸ do n¹n chÆt ph¸ c©y cèi, v.v.. Con ngêi Êy võa lµ nhµ ho¸ häc, nhµ n«ng häc v.v., võa lµ nhµ ng«n ng÷ häc uyªn b¸c nghiªm tóc («ng ®· viÕt s¸ch b»ng tiÕng

1∗ − "thÞ téc vµ liªn minh thÞ téc ®Þnh c cïng nhau" (Xª-da. "Bót ký vÒ cuéc chiÕn

tranh G«-loa".

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


Hy L¹p). KÕt luËn lµ nÕu canh t¸c ®îc tiÕn hµnh mét çch tù ph¸t mµ kh«ng ®îc híng dÉn mét çch cã ý thøc (lµ nhµ t s¶n, ®¬ng nhiªn «ng kh«ng nghÜ tíi ®iÒu ®ã) th× sÏ ®Ó l¹i sau nã ®Êt hoang: Ba T, Mª-x«-p«-ta-mi, v.v., Hy L¹p. Do ®ã c¶ «ng ta còng cã khuynh híng x· héi chñ nghÜa kh«ng tù gi¸c! ¤ng Phra-x¬ Êy lµ mét con ngêi lý thó ®Æc trng cho ngêi §øc. Lóc ®Çu «ng lµ b¸c sÜ y khoa, sau lµ thanh tra vµ gi¸o viªn ho¸ häc vµ c«ng nghÖ häc, hiÖn nay lµ côc trëng Côc thó y Ba-vi-e, gi¸o s trêng §¹i häc Tæng hîp, gi¸m ®èc së thùc nghiÖm n«ng häc quèc gia, v.v.. Trong nh÷ng c«ng viÖc cuèi nµy, tuy tuæi ®· cao nhng «ng vÉn cßn nh mét chµng trai ®Çy søc sèng. ¤ng ®· ®i kh¾p Hy L¹p, TiÓu ¸, Ai CËp! Cuèn "LÞch sö n«ng nghiÖp" cña «ng còng cã ý nghÜa rÊt quan träng. ¤ng gäi Phu-ri-ª lµ "nhµ x· héi chñ nghÜa sïng ®¹o vµ hµi híc". VÒ ngêi An-ba-ni, v.v. «ng viÕt: "®ñ lo¹i th«ng d©m vµ cìng d©m kiÓu bÇy khØ"78.

CÇn nghiªn cøu ®Õn n¬i ®Õn chèn tÊt c¶ çc t¸c phÈm cËn ®¹i vµ hiÖn ®¹i vÒ n«ng nghiÖp. Trêng ph¸i vËt lý ®ang ®èi lËp víi trêng ph¸i ho¸ häc.

§õng quªn göi tr¶ t«i th cña chñ xëng cña Cu-ghen-man1∗. Kh«ng g× lµm cho t«i hµi lßng h¬n lµ gÆp mÆt anh ë ®©y.

C.M. cña anh

TiÖn ®©y nãi lu«n. L¹i t×m thÊy chiÕc mò chñ ®ån ®iÒn cña Ðt-ga råi2∗, vµ lÇn nµy th× anh cã thÓ ®em nã cho chÞ Li-di.






1∗ − Gu-xt¸p M©y-¬.

2∗ − Ðt-ga Ph«n Ve-xt¬-pha-len.


ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn! T«i lÊy lµm tiÕc r»ng bµi viÕt cho tê "Fortnightly"1∗ kh«ng thÓ

hoµn thµnh tríc thø ba. C©u chuyÖn ®¸ng nguyÒn rña vÒ Héi Si-l¬2∗ lµm cho t«i suèt tuÇn qua kh«ng cã lÊy mét phót b×nh yªn, m·i ®Õn h«m qua rót côc míi gi¶i quyÕt ®îc thuËn lîi viÖc Êy. NÕu nh t«i kh«ng lµm ®îc viÖc Êy, − mµ mét sè viÖc lµm ngu xuÈn cña trî lý chÝnh cña t«i l¹i suýt lµm cho toµn bé c«ng viÖc ®æ bÓ, − th× t«i sÏ bÞ bªu riÕu ghª gím vµ trë thµnh trß cêi cho toµn Man-se-xt¬. BÞ lõa bÞp trong kinh doanh, ®Ó b¶n th©n ¨n "qu¶ lõa" − ë ®©y, ®iÒu ®ã ®¬ng nhiªn ®îc xem lµ ®iÒu tÖ h¹i nhÊt mµ ngêi ta gÆp ph¶i. Song hiÖn nay tÊt c¶ ®Òu kÕt thóc ®¹i th¾ng lîi khiÕn t«i cã lý do ®¸ng mong muèn ®Ó tõ chèi trong danh dù viÖc chÝnh thøc tham gia vµo c«ng viÖc Êy. H¬n n÷a, hiÖn nay ®· cã nhiÒu ngêi t×nh nguyÖn ®ang tiÕn lªn phÝa tríc.

§¸ng bùc m×nh gÊp béi lµ chuyÖn Êy c¶n trë t«i viÕt xong bµi b¸o. Tuy nhiªn, t«i cã thÓ viÕt qua quÝt cho xong, nhng trong trêng hîp nµy, chÊt lîng lµ cùc kú quan träng.

Soãc-lem-m¬ ®· cã mét ph¸t hiÖn xuÊt s¾c: ®Þnh luËt ®iÓm s«i cña hîp chÊt hy-®r«-çc-bon CnH2n+2, vµ h¬n n÷a lµ ®èi víi



2∗ Xem tËp nµy, tr. 43-44, 73.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

82 ¡ng-ghen göi m¸c, 29 th¸ng ba 1868 ¡ng-ghen göi m¸c, 10 th¸ng t 1868 83

ba trong bèn chÊt ®ång ph©n, ®èi víi chÊt thø t th× cßn qu¸ Ýt d÷ kiÖn79.

T«i sÏ ®Õn chç anh vµo thø t, lóc 9 giê tèi, còng cã thÓ sím h¬n. Qu¸i nhØ, çc bµi kÌm theo kiÕm ë ®©u ra thÕ? Xin göi c¶ th

cña Bi-xm¸c ®Ó anh thëng thøc. Göi tíi anh nh÷ng lêi chóc mõng tèt ®Ñp nhÊt.

Ph.¡. cña anh VÒ tõ wiffa t«i kh«ng sao tra ®îc. Cßn vÒ çc tõ higid, hiwisc,

hida1∗, th× trong trêng hîp nµy anh ®· lÉn lén hai, nÕu kh«ng ph¶i lµ ba tõ kh¸c nhau.

Hiwisce trong tiÕng ¡ng-gl«-x¾c-x«ng, hiwiski trong tiÕng X¾c-x«ng cæ vµ tiÕng §øc cæ vïng cao, hickthe trong tiÕng Phri-d¬ cæ, hyski trong tiÕng Xc¨ng-®i-na-v¬ cæ, hiske trong tiÕng B¾c Phri-d¬ míi = familia2∗.

Higid cã thÓ lµ tÝnh ®éng tõ cña tõ hegjan trong tiÕng ¡ng-gl«-x¾c-x«ng; ®éng tõ nµy cã nghÜa lµ "rµo l¹i".

Tõ hide hiÖn nay ë mét sè n¬i cßn cã nghÜa lµ thíc ®o ruéng ®Êt, ph¶i ch¨ng nã cã nguån gèc tõ ®ã hay lµ cã liªn quan víi tõ hide cutis, theo tiÕng ¡ng-gl«-x¾c-x«ng lµ hyde, t«i kh«ng thÓ x¸c ®Þnh ®îc v× kh«ng cã tõ ®iÓn ¡ng-gl«-x¾c-x«ng.






2∗ − gia ®×nh.


ë Lu©n §«n

Man-se-xt¬, 10 th¸ng T 1868

Mo-r¬ th©n mÕn! T«i xin göi kÌm theo ®©y th cña Vin-hem bÐ vµ cña Di-ben;

th thø nhÊt th× mong anh göi tr¶ t«i. Xem ra t×nh h×nh cña Di-ben ®¸ng th¬ng rÊt xÊu. Mêi ngµy n÷a t«i sÏ ®i gÆp anh ta.

KÕ ®Õn lµ dù th¶o qu¶ng ço cho Mai-xn¬1∗; ý kiÕn anh thÕ nµo? Cho tíi nay, viÖc ®ã kh«ng gÊp, v× do héi chî lÔ phôc sinh, anh ta ®»ng nµo th× còng kh«ng thÓ ®¨ng qu¶ng ço ®îc.

Tê b¸o nhá cña Vin-hem bÐ2∗ − çc sè tõ 4 ®Õn 14 − t«i ®· göi cho anh h«m qua, tê b¸o nµy ngu qu¸ chõng. Mét con ngêi ®· sèng ë Anh l©u nh vËy vµ l¹i cã trong tay s¸ch cña anh vµ cña t«i3∗, lÏ ra ph¶i sö dông tèt h¬n tµi liÖu mµ c«ng nh©n cung cÊp cho m×nh chø kh«ng gi¶n ®¬n bª nguyªn xi nh÷ng tµi liÖu Êy. Nh÷ng chç chuyªn vÒ chèng chñ nghÜa liªn bang mµ tê b¸o dµnh cho chóng ta n»m trªn mét çi nÒn hoµn toµn mang tÝnh chÊt chñ nghÜa liªn bang kiÓu Xt¬-ru-v¬ lµm cho ngêi ta buån cêi.

1∗ Xem tËp nµy, tr. 45, 55.


3∗ Cã lÏ lµ cuèn C.M¸c. "T b¶n". TËp mét; Ph. ¡ng-ghen. "T×nh c¶nh giai cÊp lao

®éng ë Anh".

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

84 ¡ng-ghen göi m¸c, 10 th¸ng t 1868 m¸c göi ¡ng-ghen, 11 th¸ng t 1868 85

Khi trë vÒ Man-se-xt¬80 t«i vïi ®Çu v× c«ng viÖc, nªn m·i h«m

qua míi ®i th¨m Gum-pÐc-t¬ ®îc. Xin göi kÌm theo ®©y ®¬n thuèc cho anh: 4 − 5 ngµy ®Çu tiªn, mçi ngµy anh chØ uèng 2 lÇn, sau ®ã 3 lÇn, mçi lÇn ®Òu uèng sau khi ¨n chõng 11/2 − 2 giê. §ång thêi ph¶i sèng cho tho¶i m¸i vµ vËn ®éng nhiÒu h¬n. Gum-pÐc-t¬ chÕ giÔu ý kiÕn cña anh cho r»ng dêng nh anh ®Çn ®én ®i v× chÊt th¹ch tÝn.

Së dÜ cã viÖc biÓu quyÕt vÒ tù do ng«n luËn cña nghÞ viÖn lµ v× Bi-xm¸c ®· tuyªn bè tõ tríc r»ng ®èi víi níc Phæ, «ng ta nhîng bé ®iÓm ®ã v× lîi Ých cña hoµ b×nh. Nh vËy, ®iÒu ®ã tuyÖt nhiªn kh«ng ph¶i lµ dÊu hiÖu cña sù dòng c¶m cña bän tÇm thêng ®óng nh chóng ta ®· nghÜ!

§iÒu mµ Vin-hem nãi vÒ HiÖp íc Mü ®¬ng nhiªn lµ v« nghÜa lý tõ ®Çu chÝ cuèi81.

§¸ng tiÕc lµ t«i ph¶i b¸o tin cho Tót-xi1∗ vÒ mét çi chÕt. Con nhÝm ®¸ng th¬ng ®· khoÐt trong tæ cña nã mét lç trßn, chui ®Çu vµo ®ã vµ v× bÞ m¾c kÑt ë ®Êy nªn sím h«m qua ®· thÊy nã bÞ chÕt ng¹t. Th«i ®Ó nã yªn giÊc ngµn thu, mong r»ng con nhÝm kh¸c may m¾n h¬n.

Trong ba ngµy t«i v¾ng mÆt, çc anh chµng ë Li-víc-pun ®· n©ng gi¸ b«ng lªn Ýt nhÊt lµ 3 pen-ni: tõ 10 lªn 13 pen-ni. Do ®ã t«i cã rÊt nhiÒu c«ng viÖc. May thay cã nh÷ng ngµy nghØ mµ t«i cã thÓ sö dông ®Ó chÐp nh÷ng ®o¹n trÝch cho bµi viÕt cho t¹p chÝ cña Bi-d¬-li2∗. HiÖn giê t«i b¾t tay vµo viÖc Êy cho nªn h«m nay xin dõng bót ë ®©y.

Xin göi nh÷ng lêi chóc mõng tèt ®Ñp nhÊt tíi chÞ vµ çc ch¸u.

1∗ − £-lª-«-n«-ra M¸c.



Ph.¡. cña anh ë ®©y chóng t«i ®· long träng chóc mõng h«n lÔ: con chã ®îc

®eo vßng cæ mµu lôc, ®èi víi s¸u ®øa trÎ th× bµy tiÖc trµ, cèc thuû tinh lín cña La-ph¸c-g¬ dïng lµm chÐn rãt rîu pun-x«, cßn con nhÝm ®¸ng th¬ng ®îc chuèc rîu say mÒm lÇn chãt.






ë Man-se-xt¬

Lu©n §«n, 11 th¸ng T 1869

PhrÕt th©n mÕn! Tríc hÕt xin bµy tá lßng th¬ng tiÕc cña tÊt c¶ mäi ngêi, ®Æc

biÖt lµ cña Tót-xi, vÒ çi chÕt cña con nhÝm ®¸ng kÝnh. Çi ®¬n thuèc nha phiÕn võa nhËn ®îc h«m nay rÊt tèt. Sau khi anh ®i, nh÷ng çi nhät díi n¸ch hµnh h¹ t«i d÷ l¾m.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

86 m¸c göi ¡ng-ghen, 11 th¸ng t 1868 m¸c göi ¡ng-ghen, 11 th¸ng t 1868 87

T«i ®· nhËn ®îc nh÷ng tin tøc lµm yªn lßng nhÊt tõ cÆp t©n

h«n hiÖn ®ang ë Pa-ri. Xem ra c¶ hai ®Òu tho¶ m·n. La-ph¸c-g¬ ®· göi cho t«i cuèn s¸ch nhá cña Hoãc-n¬1∗, l¹i thªm mét cuèn s¸ch nhá n÷a vÒ t×nh h×nh tµi chÝnh níc Ph¸p. Cuèn s¸ch sau rçng tuÕch, cßn cuèn thø nhÊt th× vµi ngµy n÷a t«i sÏ göi cho anh. T«i ®· viÕt th cho La-ph¸c-g¬2∗ r»ng nÕu nh "trong t×nh huèng gay go ®Õn thÕ" mµ anh ta cßn cã thêi gian nghÜ ®Õn t«i vµ göi tµi liÖu, b¸o chÝ cho t«i th× ®iÒu ®ã ®· chøng minh r»ng "anh ta thuéc mét chñng téc tèt h¬n chñng téc ch©u ¢u"3∗. Chóng t«i thêng "ch©m chäc" nhau nh vËy.

"LÞch sö CrÐdit mobilier"4∗ t«i ®· ®äc råi. Nh÷ng g× thuéc b¶n chÊt cña vÊn ®Ò th× thùc ra çch ®©y nhiÒu n¨m t«i ®· viÕt trªn b¸o "Tribune"82 hay h¬n nhiÒu. T¸c gi¶ n¾m ®îc c«ng viÖc. B¶n th©n «ng ta lµ chñ ng©n hµng ë Pa-ri. Nhng thùc ra «ng ta kh«ng cã t liÖu nµo kh¸c, ngoµi nh÷ng sè liÖu chÝnh thøc mµ b¶n th©n "CrÐdit" ®a ra trong çc b¸o ço cña nã vµ ®· ®îc ghi râ trong biÓu gi¸ cña Së giao dÞch. Nh÷ng tµi liÖu bÝ mËt th× chØ cã thÓ cã ®îc b»ng biÖn ph¸p toµ ¸n. Nhng ®iÒu lµm t«i ng¹c nhiªn h¬n c¶ lµ mäi sù lõa bÞp thùc sù, xÐt cho cïng, ®Òu quy vµo sù ®Çu c¬ ë Së giao dÞch, cßn trong lÜnh vùc nµy, thùc ra ch¼ng cã g× míi kÓ tõ thêi kú L«, mÆc dï cã mäi sù thay ®æi çi vá bÒ ngoµi. ë ®©y còng nh bªn kia biÓn La-M¨ng-s¬ ®Òu ch¼ng cã çi g× míi hÕt. Trong nh÷ng sù viÖc nµy, çi ®¸ng chó ý lµ thùc tiÔn, chø kh«ng ph¶i lý luËn.

T«i xin göi kÌm theo ®©y th cña Cu-ghen-man (cÇn göi tr¶ l¹i). Sau

1∗ I.E.Hoãc-n¬. "T×nh h×nh tµi chÝnh cña Ph¸p".


3∗ − ¸m chØ th¬ cña Doi-m¬ "Ngêi m«ng muéi".

4∗ M.Ay-ca. "LÞch sö cña "CrÐdit mobilier". 1852 − 1867".

khi anh ®i, t«i ®· viÕt th cho anh ta1∗. Nhng do çnh tay tr¸i bÞ nhät nªn hiÖn giê t«i viÕt l¸ch rÊt khã kh¨n, v× thÕ t«i ®· göi kÌm th cña Phrai-li-gr¸t göi t«i ®Ó Cu-ghen-man nhËn ®îc ®ñ sè lîng tµi liÖu th tõ. T«i còng ®· viÕt cho anh ta r»ng ®Ó tr¶ lêi c©u chÊt vÊn cña anh ta tríc ®©y, t«i nhÊt ®Þnh sÏ ®Õn chç anh ta mÊy ngµy. Nhng anh ta ®· "nhÇm lÉn" thêi h¹n. ViÖc Êy kh«ng thÓ nhanh nh vËy ®îc.

Chí quªn göi cho t«i th cña Svai-x¬ vµo chuyÕn th sau. Qua b¸o "Times" sè ra h«m nay (cét tin ®iÖn) anh sÏ thÊy r»ng

ë Gi¬-ne-v¬ chóng ta ®· giµnh ®îc th¾ng lîi hoµn toµn: thêi gian lao ®éng rót tõ 12 giê xuèng 11 giê, tiÒn c«ng t¨ng lªn 10 phÇn tr¨m. Sù viÖc diÔn ra nh sau. Anh võa ®i khái th× mét ®¹i biÓu cña Gi¬-ne-v¬2∗ ®Õn ®©y. ViÖc c«ng nh©n cö sø gi¶ ®Õn Lu©n §«n, ®Õn toµ ¸n bÝ mËt ®¸ng sî, ®· cã t¸c dông quyÕt ®Þnh gièng nh trong thêi kú b·i c«ng tríc ®©y cña c«ng nh©n ®óc ®ång ë Pa-ri83. Giíi chñ tin vµo uy lùc cña Lu©n §«n vµ quü ®Êu tranh. §iÒu ®ã ¾t ph¶i chøng minh cho c«ng nh©n ë Anh vµ trªn lôc ®Þa r»ng: th«ng qua tæ chøc cña chóng ta, hä sÏ cã søc m¹nh nh thÕ nµo, nÕu nh hä thùc sù cung cÊp cho chóng ta ®ñ ph¬ng tiÖn, v.v..

T«i göi tr¶ anh th cña Vin-hem vµ Di-ben. B¶n th¶o cña anh3∗ ®· kh«ng ®îc viÕt víi lèi hµnh v¨n thanh tho¸t thêng thÊy cña anh. H«m nay tay tr¸i cña t«i ®au ghª gím. HÔ t×nh tr¹ng nµy qua khái, t«i sÏ göi tr¶ anh b¶n th¶o cïng víi ý kiÕn cña t«i vÒ nh÷ng chç cÇn söa ch÷a.

Çc ch¸u göi anh lêi chµo ch©n thµnh. Thùc ra, cho dï chØ

1∗ Xem tËp nµy, tr. 733-739.

2∗ − Gra-li-a.


---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

88 ¡ng-ghen göi m¸c, 17 th¸ng t 1868 ¡ng-ghen göi m¸c, 17 th¸ng t 1868 89

v× bän trÎ, t«i muèn anh sèng ë Lu©n §«n chø kh«ng ph¶i ë Man-se-xt¬.

Cho t«i göi lêi th¨m chÞ Bíc-x¬. C.M. cña anh







ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn! T¸c phÈm cña Hoãc-n¬1∗ th×, nãi theo ng«n ng÷ cña th¬ng

gia, "h·y ®Ó ®îi ®Êy". Kh«ng nghi ngê g× lµ viÖc ®Çu c¬ chøng kho¸n ë Së giao dÞch,

xÐt vÒ mÆt lý luËn, th× ch¼ng cã g× ®¸ng quan t©m vµ ch¼ng cã g× míi mÎ. TÊt c¶ ®Òu quy vµo sù lêng g¹t b»ng thñ ®o¹n bÞp bîm vµ lÏ dÜ nhiªn ë ®©y kh«ng thÓ cã g× thay ®æi, ngoµi h×nh thøc. V¶ ch¨ng tµi liÖu bÝ mËt vÒ lÞch sö CrÐdit mobilier cho dï

1∗ I.E.Hoãc-n¬. "T×nh h×nh tµi chÝnh cña Ph¸p".

kh«ng cã sù can thiÖp cña toµ ¸n, hiÓn nhiªn lµ sÏ tù lßi ra khi ®Õ chÕ sôp ®æ.

VÒ th¾ng lîi vinh quang ë Gi¬-ne-v¬ th× qua çc tê b¸o t«i ®· biÕt ngay tõ s¸ng thø b¶y. §iÒu ®ã thËt lµ tuyÖt ë chç bän tÇm thêng ngu xuÈn ®· h×nh dung Héi liªn hiÖp quèc tÕ lµ ®ßn bÈy duy nhÊt vµ lµ ngêi thóc ®Èy toµn bé sù kiÖn Êy, vµ hiÖn nay toµn bé vinh quang thuéc vÒ héi Êy. Ch¾c anh ®· chó ý tíi viÖc c¶nh s¸t trëng Cam-pe-ri-« vµ A-man-®u-x¬ Guª-g¬ "nghiªm tóc" vµ cao thîng ®· xuÊt ®Çu lé diÖn víi t çch ngêi ®iÒu ®×nh ë ®©y. TÊt c¶ nh÷ng çi ®ã buéc ngµi A-man-®u-x¬ ph¶i cã sù kÝnh träng míi ®èi víi uy lùc cña chóng ta. Ngoµi ra, t«i muèn biÕt r»ng sau sù kiÖn ®ã, ë §øc Héi liªn hiÖp quèc tÕ ®îc ngêi ta ®Ó cho yªn æn bao l©u.

TiÖn thÓ nãi thªm, sù nghiÖp cña c«ng nh©n tiÕn triÓn tuyÖt vêi. Ban ®Çu lµ BØ, kÕ ®Õn lµ Gi¬-ne-v¬, hiÖn giê lµ B«-l«-nh¬84 - t«i chØ ng¹c nhiªn lµ hiÖn nay ngêi ta cha g¸n nh÷ng sù kiÖn Êy cho Quèc tÕ, − tÊt c¶ ®Òu ®· chuyÓn ®éng.

Th cña Svai-x¬ ch¾c anh ®· nhËn ®îc. Ngµy mai t«i sÏ göi cho anh − t«i bá quªn tÊt c¶ ë v¨n

phßng: mét lµ sè b¸o míi cña Vin-hem1∗, hai lµ lêi than thë míi cña Ai-s¬-hèp60, ba lµ lêi gi¶i thÝch cña ban biªn tËp trªn tê "Zukunft" vÒ bµi b¸o kú côc ad vocem2∗ Ph«-gt¬, qua ®ã anh cã thÓ thÊy ®îc ®Êy lµ nh÷ng con ngêi ®ª tiÖn nh thÕ nµo.

Víi thêi gian cã h¹n cña t«i, viÕt b¶n tãm t¾t cuèn s¸ch cña anh ®ßi hái nhiÒu c«ng søc h¬n t«i tëng, v× r»ng rót côc khi ®· nhËn lÊy c«ng viÖc Êy th× ph¶i lµm cho ®Õn n¬i ®Õn chèn, mµ kh«ng chØ v× môc ®Ých ®Æc biÖt Êy mµ th«i85. Hy väng tuÇn tíi


2∗ − vÒ.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


t«i sÏ cã nhiÒu thêi gian h¬n v× ho¹t ®éng th¬ng nghiÖp t¹m l¾ng xuèng; mµ khi t«i cã thÓ ra vÒ vµo 4 hoÆc 5 giê chiÒu th× trong buæi tèi nh thÕ c«ng viÖc sÏ ®îc tiÕn hµnh kh¸c h¼n.

T«i göi tr¶ anh th cña Cu-ghen-man. T«i rÊt quan t©m ®Õn

kinh nghiÖm cña anh ta c¾t bá u tö cung b»ng phÉu thuËt vµ nÐn

Ðp, khi gÆp mÆt nhau, anh ta ph¶i kÓ tØ mØ cho t«i nghe viÖc nµy.

Song ý ®Þnh cña anh ta dïng çi u thÞt Êy ®Ó biÕn ViÕc-sèp thµnh

ngêi céng s¶n th× rÊt gièng nh cã thai ngoµi tö cung. Cho dï

ViÕc-sèp cã kiÕn thøc vµ høng thó lý luËn trong lÜnh vùc chÝnh trÞ

hoÆc chÝnh trÞ kinh tÕ häc, th× nhµ t s¶n ®¸ng kÝnh Êy vÉn bÞ

rµng buéc qu¸ th©m c¨n cè ®Õ víi giíi m×nh86.

T«i muèn r»ng tríc khi sang lôc ®Þa anh sÏ ®Õn ®©y −

viÖc nµy ®· ®îc tho¶ thuËn råi − vµ mang theo Tót-xi nh

anh ®· høa.

Cuèi cïng th× tay anh ®· khái cha? Hy väng r»ng viÖc

Cu-ghen-man còng khuyªn anh dïng th¹ch tÝn, sÏ gióp kh¾c

phôc ®«i ®iÒu lo ng¹i cña anh. Soãc-lem-m¬ tríc ®©y ®· tõng

dïng rÊt nhiÒu th¹ch tÝn mµ kh«ng thÊy hËu qu¶ xÊu nµo c¶.

Göi lêi th¨m hái ch©n thµnh tíi çc bµ.

Ph.¡. cña anh






ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 18 th¸ng T 1868

PhrÕt th©n mÕn! Cho ®Õn tËn h«m nay t«i vÉn ph¶i n»m liÖt giêng vµ kh«ng

thÓ ra khái nhµ. Çnh tay sng tÊy vµ mng mñ nghiªm träng ®Õn møc t«i kh«ng thÓ cho tay vµo ¸o ®îc vµ mçi cö ®éng ®Òu lµm nã ®au ®ín. S¸ng sím h«m nay th× hoµn toµn hÕt mng mñ vµ vÕt th¬ng hë miÖng sÏ nhanh chãng liÒn da. H«m nay t«i l¹i ra khái nhµ. Hy väng r»ng tõ nay nhê vµo th¹ch tÝn mµ chÊm døt ®îc çi cña nî Êy.

T liÖu vÒ Viªn kÌm theo ®©y lµ do Phèc-x¬ göi tíi, nh÷ng ghi chó b»ng bót ch× còng lµ cña anh Êy.

Thø ba t«i ph¶i tr¶ 5 p.xt. häc phÝ vµ 1 p.xt.5 si-linh häc phÝ cña trêng thÓ dôc cho Tót-xi. NÕu anh cã thÓ göi ngay cho t«i sè tiÒn Êy th× t«i sÏ rÊt hµi lßng v× lò trÎ.

ChuyÕn ®i cña t«i cha ph¶i lµ viÖc tríc m¾t. Cu-ghen-man ®· kÕt luËn qu¸ véi vµng. T«i chØ viÕt cho anh ta r»ng t«i sÏ ®i vµo lóc nµo ®ã1∗.

Qua lêi kªu gäi cña BÕch-c¬87 göi kÌm theo ®©y l¹i thÊy râ kû luËt láng lÎo nh thÕ nµo. Së dÜ chóng t«i ®· ngõng quyªn gãp trong çc c«ng liªn Lu©n §«n, ngêi Pa-ri còng lµm nh vËy, lµ v×

1∗ Xem tËp nµy, tr. 741 - 742.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


m·i b©y giê ngêi ta míi b¸o cho chóng t«i biÕt cßn cÇn tiÒn. NÕu nh hä ®iÖn cho chóng t«i tõ Gi¬-ne-v¬ ngay h«m ®ã th× mäi viÖc ®· ®©u vµo ®Êy råi.








ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn! T«i göi kÌm theo hai ng©n phiÕu lo¹i 5 p.xt. ®Ó tr¶ häc phÝ. TÝnh cÈu th¶ cña ngêi Gi¬-ne-v¬ rÊt ®Æc trng cho nh÷ng con

ngêi Êy. H¬n n÷a, sÏ rÊt ng©y th¬ nÕu nh ®ßi hái r»ng sau khi kÕt thóc b·i c«ng, toµn thÕ giíi cßn ph¶i gióp ngêi Gi¬-ne-v¬ trang tr¶i nh÷ng mãn nî vay trong thêi gian b·i c«ng. ë chç t«i cha bao giê gÆp ph¶i ®iÒu g× nh thÕ. ë ®©y chØ yªu cÇu chi viÖn khi cßn tiÕp tôc b·i c«ng.

Tê b¸o Viªn1∗ râ rµng lµ nh»m môc ®Ých lõa ®¶o g× ®ã, nã ®· cè ý t¹o ra sù rèi r¾m, sù rèi r¾m nµy ®Õn lît nã l¹i lµm trÇm träng thªm sù rèi r¾m cè h÷u ng©y ng« vµ v« bæ cña nã. Rót côc bao giê còng ®ông ph¶i khuynh híng t s¶n lé liÔu: tê b¸o kh«ng cßn ®a tin vÒ çc cuéc héi häp cña c«ng nh©n mµ lµ d¹y b¶o hä.


Ph.¡. cña anh







ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 21 th¸ng T 1868

PhrÕt th©n mÕn! RÊt çm ¬n vÒ 10 pao xtÐc-linh. H«m qua t«i míi ra khái nhµ

®Ó d¹o ch¬i, cßn bÐ Gien-ni võa vÒ ®Õn nhµ l¹i kÐo t«i ra phè víi lý do anh ®· uû th¸c cho nã theo dâi t«i.

1∗ Cã lÏ lµ tê "Neues Wiener Tagblatt".

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


Çnh tay l¹i khái råi, chØ cßn ngøa ng¸y th«i, nh thêng thÊy

khi lªn da non. MÊy n¨m nay t«i quan s¸t thÊy mét ®iÒu l¹ lïng lµ níc tiÓu cña t«i trong tr¹ng th¸i b×nh thêng, cã l¾ng ®äng chÊt v«i hoÆc çi g× ®¹i ®Ó nh thÕ, th× l¹i trë nªn trong hoµn toµn khi t«i bÞ môn nhät. ThËt vËy, hiÖn nay l¹i xuÊt hiÖn cÆn chÊt kho¸ng. Cã lÏ Gum-pÐc-t¬ biÕt Ýt nhiÒu vÒ ®iÒu nµy.

TiÖn thÓ nãi lu«n, giê ®©y Vin-hem göi cho c¶ t«i tê b¸o nhá cña «ng ta1∗. Con ngêi Êy cã vÎ trung thùc biÕt bao khi gäi "Ngµi Ph«-gt¬" cña t«i lµ "cuèn s¸ch cã gi¸ trÞ", chø kh«ng b¶o r»ng trong ®ã cã nhiÒu ®iÒu ch©m chäc khã chÞu. KÕ ®Õn, nãi r»ng ngêi Phæ truy n· ngêi Han-n«-v¬ lµ nh÷ng ngêi "trung thµnh víi quèc v¬ng cña m×nh"! L¹i n÷a: vÒ nh÷ng nhËn xÐt cña Ðt-ga Bau-¬ vÒ viÖc mua chuéc b¸o chÝ Nam §øc, «ng ta nãi r»ng nÕu nh cø tiÕp diÔn nh thÕ th× "tÊt c¶" nh÷ng ngêi trung thùc (bän gioong-ke hñ lËu, linh môc, nh÷ng ngêi d©n chñ, tuyÓn ®Õ hÇu HÐt-xen2∗, v.v.) sÏ liªn hîp l¹i chèng Phæ88. Vin-hem thËt ®¸ng th¬ng!

Blin-®¬ l¹i trng ra mét trong nh÷ng trß ¶o thuËt cña m×nh. Bøc th cã tÝnh chÊt t«i tí cña «ng ®· buéc Hoa-rÐt-x¬ ph¶i tr¶ lêi, th tr¶ lêi ®¨ng trªn b¸o "Courrier Français" sè ra h«m nay. B©y giê ®· lµ lóc ®¸nh th¼ng vµo ®Çu tªn hÒ Êy v× trß kh«i hµi cña h¾n.








2∗ − Lót-vÝch III.


ë Man-se-xt¬

Lu©n §«n, 22 th¸ng T 1868

PhrÕt th©n mÕn! T«i l¹i b¾t ®Çu lµm viÖc vµ c«ng viÖc tiÕn hµnh tr«i ch¶y. T«i

chØ ph¶i h¹n chÕ thêi gian lµm viÖc v× sau kho¶ng ba giê lµm viÖc liªn tôc t«i c¶m thÊy ®Çu ãc ong ong vµ nh cã kim ch©m. B©y giê t«i muèn b¸o v¾n t¾t cho anh biÕt "nh÷ng ®iÒu vôn vÆt" mµ t«i chît nghÜ ra khi ®äc qua b¶n th¶o cña t«i vÒ tû suÊt lîi nhuËn89. §iÒu ®ã gi¶i quyÕt ®îc mét çch gi¶n ®¬n mét trong nh÷ng vÊn ®Ò khã kh¨n nhÊt. §ã chÝnh lµ vÊn ®Ò t¹i sao cã hiÖn tîng khi gi¸ trÞ cña tiÒn hoÆc gi¸ trÞ cña vµng h¹ xuèng th× tû suÊt lîi nhuËn t¨ng lªn, cßn khi gi¸ trÞ cña tiÒn t¨ng lªn th× tû suÊt lîi nhuËn h¹ xuèng.

Gi¶ ®Þnh gi¸ trÞ cña tiÒn h¹ xuèng 1/10. Trong trêng hîp nµy gi¸ c¶ hµng ho¸, víi nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸c nh nhau, sÏ h¹ xuèng 1/10.

NÕu nh tr¸i l¹i, gi¸ trÞ cña tiÒn t¨ng lªn 1/10 th× gi¸ c¶ hµng ho¸, víi nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸c nh nhau, sÏ h¹ xuèng 1/10.

NÕu nh khi gi¸ trÞ cña tiÒn h¹ xuèng, gi¸ c¶ lao ®éng t¨ng lªn kh«ng theo cïng tû lÖ, th× gi¸ c¶ lao ®éng h¹ xuèng, tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d t¨ng lªn, cho nªn, khi nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸c nh nhau, tû suÊt lîi nhuËn còng t¨ng lªn. Nguyªn nh©n sù t¨ng lªn cña tû suÊt lîi nhuËn, − khi gi¸ trÞ tiÒn tÖ tiÕp tôc h¹ xuèng − gi¶n ®¬n lµ do sù h¹ thÊp cña tiÒn c«ng mµ cã; cßn nguyªn nh©n

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


cña sù h¹ thÊp tiÒn c«ng lµ do chç sù biÕn ®æi cña tiÒn c«ng chØ thÝch øng dÇn dÇn víi sù biÕn ®æi cña gi¸ trÞ tiÒn tÖ. (Nh ®· x¶y ra vµo cuèi thÕ kû XVI vµ trong thÕ kû XVII). NÕu nh ngîc l¹i, ®ång thêi víi sù t¨ng gi¸ trÞ cña tiÒn, tiÒn c«ng h¹ xuèng kh«ng theo cïng mét tû lÖ, th× tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d h¹ xuèng, cho nªn caeteris paribus1∗, tû suÊt lîi nhuËn còng h¹ xuèng.

Hai sù vËn ®éng Êy, tû suÊt lîi nhuËn t¨ng lªn khi gi¸ trÞ cña tiÒn tÖ h¹ xuèng vµ tû suÊt lîi nhuËn h¹ xuèng khi gi¸ trÞ cña tiÒn t¨ng lªn diÔn ra trong nh÷ng ®iÒu kiÖn trªn ®©y chØ lµ do t×nh h×nh gi¸ c¶ lao ®éng cßn cha t¬ng øng víi gi¸ trÞ míi cña tiÒn tÖ. Nh÷ng hiÖn tîng ®ã (mµ sù gi¶i thÝch th× ngêi ta ®· biÕt tõ l©u) sÏ chÊm døt chØ khi nµo gi¸ c¶ lao ®éng t¬ng øng víi gi¸ trÞ tiÒn tÖ.

ë ®©y n¶y sinh mét khã kh¨n. Çc nhµ gäi lµ lý luËn gia nãi r»ng: hÔ gi¸ c¶ lao ®éng t¬ng øng víi gi¸ trÞ míi cña tiÒn tÖ, ch¼ng h¹n ®îc n©ng lªn khi gi¸ trÞ tiÒn tÖ h¹ xuèng, th× c¶ hai − lîi nhuËn vµ tiÒn c«ng − ®îc biÓu hiÖn b»ng sè tiÒn tÖ t¨ng lªn mét çch t¬ng øng. Do ®ã tû lÖ gi÷a chóng víi nhau vÉn kh«ng thay ®æi. Cho nªn kh«ng thÓ cã sù thay ®æi nµo trong tû suÊt lîi nhuËn. Çc chuyªn gia nghiªn cøu lÞch sö gi¸ c¶ ph¶n ®èi ý kiÕn ®ã b»ng çch dÉn ra nh÷ng sù thùc. Sù gi¶i thÝch cña hä l¹i thuÇn tuý lµ nh÷ng c©u rçng tuÕch.

Toµn bé khã kh¨n lµ ë sù lÉn lén tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d víi tû suÊt lîi nhuËn. Gi¶ ®Þnh r»ng tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d kh«ng thay ®æi, ch¼ng h¹n 100%; trong trêng hîp nµy, khi gi¸ trÞ tiÒn tÖ h¹ xuèng 1/10, tiÒn c«ng sÏ ®îc n©ng tõ 100 pao xtÐc-linh (vÝ dô ®èi víi 100 ngêi) lªn 110 vµ gi¸ trÞ thÆng d còng ®îc n©ng lªn 110. Cïng mét tæng lîng lao ®éng ban ®Çu

1∗ - khi nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸c nh nhau.

biÓu hiÖn thµnh 200 p.xt., nay thµnh 220 pao xtÐc-linh. VËy lµ nÕu nh gi¸ c¶ lao ®éng t¬ng øng víi gi¸ trÞ tiÒn tÖ th× dï gi¸ trÞ tiÒn tÖ cã x¶y ra sù biÕn ®æi g× ®i n÷a, tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d vÉn sÏ kh«ng t¨ng còng kh«ng gi¶m. Nhng gi¶ ®Þnh r»ng gi¸ trÞ cña çc yÕu tè hoÆc mét sè yÕu tè cña bé phËn cè ®Þnh cña t b¶n h¹ xuèng do sù t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng mµ nh÷ng yÕu tè Êy lµ s¶n phÈm. NÕu nh sù gi¶m gi¸ trÞ cña chóng lín h¬n sù gi¶m gi¸ trÞ cña tiÒn tÖ, th× gi¸ c¶ cña chóng h¹ xuèng, bÊt chÊp gi¸ trÞ tiÒn tÖ h¹ xuèng. NÕu nh sù h¹ thÊp gi¸ trÞ cña chóng chØ t¬ng øng víi sù h¹ thÊp gi¸ trÞ cña tiÒn, th× gi¸ c¶ cña chóng kh«ng thay ®æi. Gi¶ ®Þnh chóng ta ®øng tríc trêng hîp sau.

Gi¶ ®Þnh, ch¼ng h¹n, trong mét ngµnh c«ng nghiÖp ®Æc biÖt

nµo ®ã, t b¶n lµ 500, gåm cã 400 c x 100 v (trong tËp hai, t«i

®Þnh thay 400

c, v.v. b»ng 400 c, v.v., v× viÕt nh thÕ tiÖn lîi h¬n.

ý anh thÕ nµo vÒ viÖc nµy?) Trong trêng hîp nµy, khi tû suÊt

gi¸ trÞ thÆng d lµ 100%, th× chóng ta cã tû suÊt lîi nhuËn

400c + 100 v // + 100 m = 500

100 = 20%.

NÕu gi¸ trÞ tiÒn tÖ h¹ xuèng 1/10, do ®ã tiÒn c«ng t¨ng lªn ®Õn

110, th× gi¸ trÞ thÆng d còng t¨ng lªn t¬ng øng. NÕu trong t×nh

h×nh ®ã gi¸ c¶ tiÒn tÖ cña t b¶n cè ®Þnh kh«ng thay ®æi, v× gi¸ trÞ

cña çc bé phËn hîp thµnh cña nã do sù t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng

mµ h¹ thÊp 1/10, th× b©y giê sÏ cã: 400 c + 110 v // + 110 m, hoÆc

tû suÊt lîi nhuËn lµ 510

110 = 21

50

29%; do ®ã, tû suÊt lîi nhuËn t¨ng

gÇn 12

1%, trong khi ®ã tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d,

110v

110m vÉn lµ

100% nh tríc. Sù t¨ng lªn cña tû suÊt lîi nhuËn sÏ lín h¬n, nÕu nh gi¸

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

98 m¸c göi ¡ng-ghen, 22 th¸ng t 1868 ¡ng-ghen göi m¸c, 26 th¸ng t 1868 99

trÞ cña t b¶n cè ®Þnh h¹ xuèng nhanh h¬n gi¸ trÞ cña tiÒn tÖ vµ sÏ nhá h¬n, nÕu nh gi¸ trÞ cña t b¶n cè ®Þnh h¹ xuèng chËm h¬n gi¸ trÞ cña tiÒn. Nhng sù t¨ng lªn Êy chØ tiÕp diÔn chõng nµo cßn cã sù h¹ xuèng cña gi¸ trÞ t b¶n cè ®Þnh, v× r»ng cïng mét khèi lîng t liÖu s¶n xuÊt, tríc ®©y trÞ gi¸ 400, sÏ trÞ gi¸ 440 pao xtÐc-linh.

Nhng sù h¹ thÊp gi¸ trÞ tiÒn tÖ, sù bµnh tríng gi¶n ®¬n cña gi¸ c¶ tiÒn tÖ vµ cuéc ch¹y ®ua phæ biÕn toµn cÇu nh»m t¨ng sè lîng tiÒn tÖ sÏ kÝch thÝch sù t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, ®Æc biÖt lµ trong b¶n th©n c«ng nghiÖp, − ®ã lµ mét thùc tÕ lÞch sö cã thÓ ®îc ®Æc biÖt chøng minh b»ng nh÷ng vÝ dô cña thêi kú tõ n¨m 1850 ®Õn 1860.

T×nh huèng ngîc l¹i còng cÇn gi¶i thÝch theo çch ®ã. Trêng hîp tû suÊt lîi nhuËn t¨ng lªn khi gi¸ trÞ tiÒn tÖ h¹

xuèng, trêng hîp kh¸c − tû suÊt lîi nhuËn h¹ xuèng khi gi¸ trÞ tiÒn tÖ t¨ng lªn sÏ ¶nh hëng trªn chõng mùc nµo ®Õn tû suÊt lîi nhuËn chung − ®iÒu ®ã tuú thuéc mét phÇn vµo quy m« t¬ng ®èi cña nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt ®· x¶y ra sù biÕn ®éng ®ã, mét phÇn vµo ®é dµi vÒ thêi gian cña sù biÕn ®éng Êy, v× r»ng cÇn cã mét thêi gian nhÊt ®Þnh ®Ó cho sù t¨ng lªn vµ h¹ xuèng cña tû suÊt lîi nhuËn trong mét sè ngµnh c«ng nghiÖp ¶nh hëng ®Õn nh÷ng ngµnh kh¸c. NÕu nh sù dao ®éng chØ kÐo dµi mét thêi gian t¬ng ®èi ng¾n th× nã vÉn mang tÝnh chÊt ®Þa ph¬ng.

T«i göi cho anh tê "Courrier" vµ tê "Nain Jaune" mµ La-ph¸c-g¬ göi cho t«i.








ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn!

VÊn ®Ò tû suÊt lîi nhuËn vµ gi¸ trÞ tiÒn tÖ ®îc tr×nh bµy rÊt

hay vµ rÊt râ. T«i chØ kh«ng râ t¹i sao anh coi vc

m

+ lµ tû suÊt lîi

nhuËn; dï sao th× m còng kh«ng r¬i hoµn toµn vµo tói nhµ

doanh nghiÖp s¶n xuÊt ra nã, anh ta ph¶i ph©n chia nã víi

th¬ng nh©n, v.v., trõ trêng hîp anh coi ngµnh kinh doanh ë ®©y lµ mét chØnh thÓ, kh«ng tÝnh ®Õn t×nh h×nh m ®îc ph©n chia

nh thÕ nµo gi÷a chñ xëng, ngêi b¸n bu«n, ngêi b¸n lÎ, v.v..

Tãm l¹i, t«i rÊt muèn biÕt qu¸ tr×nh h×nh thµnh quan ®iÓm cña

anh vÒ vÊn ®Ò nµy. §¬ng nhiªn, nh anh ®· biÕt, Vin-hem bÐ ®¸ng yªu cña

chóng ta hiÖn nay còng ca tông I-a-cèp Vª-nª-®©y cao thîng! C¶ hai qu¶ thùc gièng nhau nh hai con lõa. Víi t«i hiÖn nay ®· ®ñ råi. T«i kh«ng viÕt g× cho anh ta n÷a. H·y ®Ó anh ta tù b«i nhä m×nh, tù nhËn lÊy rñi ro.

ViÕt 400c + 100v + 100m còng thuËn tiÖn nh viÕt 400 p.xt. 3 s.4.p.

Anh ®· nhËn thÊy quan hÖ th©n thiÖn gi÷a Bi-xm¸c ®¸ng kÝnh vµ çc nghÞ sÜ quèc héi cña «ng ta b¾t ®Çu xÊu ®i cha; çc nghÞ sÜ muèn çc quan chøc qu¶n lý nî nÇn ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ mÆt ph¸p luËt, cßn èt-t« §¹i ®Õ ®¬ng nhiªn kh«ng thÓ chÊp


nhËn ®iÒu ®ã. ThÕ lµ «ng ta cù tuyÖt x©y dùng h¹m ®éi cho hä.

§Ó cho t×nh tr¹ng bøt røt mµ Vin-hem ®Ñp m· l©m vµo do «ng ta chiÕm lÊy ruéng ®Êt vµ tµi s¶n cña ngêi anh em hä Ghª-oãc cã ®îc biÓu hiÖn thÝch hîp, «ng ta kh«ng t×m ®îc çch g× tèt h¬n lµ thµnh lËp Uû ban Phæ ®Ó qu¶n lý tµi s¶n cña quèc v¬ng Gioãc-gi¬, gåm cã tíng Ph«n Cèt-xª vµ cè vÊn chÝnh phñ Dau-¬-h¬-rinh (nguyªn v¨n)1∗.

Gien-ni sèt s¾ng kÐo anh ®i t¶n bé lµ ®iÒu rÊt tèt, hy väng r»ng ch¸u kh«ng sî h·i tríc sù lêi nh¸c vÒ thÓ x¸c cña anh mµ anh che ®Ëy b»ng lý do c«ng t¸c cÊp b¸ch; thêi tiÕt ®Ñp nh thÕ nµy mµ anh cø ngåi lú ë nhµ th× qu¶ lµ ngîng l¾m. Mong r»ng kh«ng xuÊt hiÖn nh÷ng dÊu vÕt míi cña môn nhät?

T¹i nghÞ viÖn thuÕ quan, «ng giµ Rèt-sin ngåi s¸t c¹nh Vin-hem bÐ, cßn phÝa sau hä lµ toµn bé ®µn lõa tù xng lµ "§¶ng nh©n d©n"90.

Anh cã thÓ lÊy ®îc mét Ýt cÆn kho¸ng chÊt vµ göi ®Õn ®©y ®Ó ph©n tÝch kh«ng? T«i cßn cha gÆp Gum-pÐc-t¬.

Toµn thÓ gia ®×nh Boãc-kh¸c-t¬, nam còng nh n÷ (trõ mÑ Boãc-kh¸c-t¬), ®· tham dù cuéc mÝt-tinh gÇn ®©y ®Êu tranh ®ßi quyÒn bÇu cö cña phô n÷ ë Man-se-xt¬. Gi÷a Boãc-kh¸c-t¬ vµ Gum-pÐc-t¬ ®· x¶y ra cuéc tranh c·i gay g¾t. Boãc-kh¸c-t¬ ®· lªn ¸n Gum-pÐc-t¬ vi ph¹m kh«ng nh÷ng quy chÕ nguyªn m«n cña thµy thuèc mµ c¶ mäi thø ®¹o ®øc (v× r»ng t¹i mét gia ®×nh th©n thiÖn víi Gum-pÐc-t¬, lµ n¬i mµ Boãc-kh¸c-t¬ lµ thµy thuèc vµ cã mét ®øa trÎ chÕt v× bÖnh sèt ph¸t ban, Gum-pÐc-t¬ tá ý hoµi nghi vµ ng¹c nhiªn tríc viÖc Boãc-kh¸c-t¬ ®· cho phÐp

1∗ Ch¬i ch÷: Kotze, Sauerhering lµ tªn hai dßng hä; tõ "Kotze" nghÜa lµ "vËt n«n

ra", cßn tõ "Sauerhering" nghÜa lµ "ç trÝch ng©m dÊm".

nh÷ng ®øa trÎ kh¸c cña gia ®×nh nµy còng nh mÊy ®øa b¹n cña ®øa trÎ ®· chÕt vµo xem thi thÓ. Nghe nãi Boãc-kh¸c-t¬ cã "c¨n cø' cho r»ng bÖnh sèt ph¸t ban kh«ng truyÒn nhiÔm). Gum-pÐc-t¬ ®· ®a vÊn ®Ò nµy ra héi y häc ë ®©y xem xÐt. Nhng trong viÖc nµy anh ta Ýt cã kh¶ n¨ng th¾ng thÕ v× Uû ban gåm toµn mét lò lõa, ®iÒu nµy ®¬ng nhiªn anh ta nªn suy nghÜ tríc.

Khi nµo ®«i trÎ trë vÒ vµ anh ®· t×m ®îc phßng cha? Xin göi nh÷ng lêi chóc mõng tèt ®Ñp nhÊt tíi tÊt c¶ mäi ngêi.

Ph.¡. cña anh






ë Man-se-xt¬

Lu©n §«n, 30 th¸ng T 1868

PhrÕt th©n mÕn! VÒ mÆt sè lîng, m (gi¸ trÞ thÆng d) lín h¬n hay nhá h¬n

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


sè gi¸ trÞ thÆng d ®îc s¶n xuÊt ra trong mét ngµnh s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh lµ ®iÒu kh«ng quan träng ®èi víi trêng hîp ®ang ®îc

nghiªn cøu. Ch¼ng h¹n, nÕu 100v400c

100m

+ = 20%, do gi¸ trÞ cña

tiÒn gi¶m xuèng 101

, ta sÏ cã 110v400c

110m

+ (ë ®©y gi¶ ®Þnh gi¸ trÞ

cña t b¶n bÊt biÕn gi¶m xuèng), th× viÖc nhµ s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa chØ chiÕm ®îc cho m×nh mét nöa gi¸ trÞ thÆng d do b¶n th©n h¾n s¶n xuÊt ra còng kh«ng quan träng g×. Tû suÊt lîi

nhuËn cña h¾n sÏ lµ 110v400c

55m

+, nghÜa lµ lín h¬n tríc kia:

100v400c

50m

+. Ký hiÖu m ®îc duy tr× ë ®©y nh»m chØ râ ngay

trong b¶n th©n biÓu thøc vÒ mÆt chÊt lîng, r»ng lîi nhuËn do ®©u mµ cã.

Song ®· ®Õn lóc anh ph¶i biÕt râ ph¬ng ph¸p tr×nh bµy tû suÊt lîi nhuËn. V× vËy, t«i ph¸c qua cho anh thÊy trªn nh÷ng nÐt chung nhÊt qu¸ tr×nh h×nh thµnh t tëng cña t«i. Nh anh ®· biÕt, trong quyÓn hai11 sÏ m« t¶ qu¸ tr×nh lu th«ng cña t b¶n trªn c¬ së nh÷ng tiÒn ®Ò ®· ®îc tr×nh bµy trong quyÓn mét. Cho nªn sÏ cã nh÷ng ®Þnh nghÜa míi vÒ h×nh th¸i xuÊt ph¸t tõ qu¸ tr×nh lu th«ng, nh t b¶n cè ®Þnh vµ t b¶n lu ®éng, chu chuyÓn cña t b¶n, v.v.. Sau hÕt, trong quyÓn mét chóng ta b»ng lßng víi gi¶ thiÕt r»ng nÕu trong qu¸ tr×nh t¨ng gi¸ trÞ, 100 p.xt. biÕn thµnh 110, th× 110 Êy sÏ t×m thÊy trªn thÞ trêng nh÷ng nh©n tè mµ nã l¹i chuyÓn ho¸ thµnh. B©y giê chóng ta nghiªn cøu nh÷ng ®iÒu kiÖn cña sù t×m thÊy Êy, tøc lµ sù ®an xen nhau cña çc t b¶n, çc bé phËn hîp thµnh cña t b¶n vµ çc kho¶n thu nhËp (=m) kh¸c nhau vÒ mÆt x· héi.

KÕ ®ã, trong quyÓn ba11 chóng ta sÏ xem xÐt sù chuyÓn ho¸ cña gi¸ trÞ thÆng d thµnh çc h×nh th¸i kh¸c nhau vµ çc bé phËn cÊu thµnh t¸ch riªng nhau cña nã.

I. §èi víi chóng ta, lîi nhuËn tríc hÕt chØ lµ çch gäi kh¸c hoÆc ph¹m trï kh¸c cña gi¸ trÞ thÆng d. V× nhê vµo h×nh th¸i tiÒn c«ng mµ toµn bé lao ®éng biÓu hiÖn ra nh ®· ®îc tr¶ c«ng, cho nªn dêng nh tÊt nhiªn phÇn kh«ng ®îc tr¶ c«ng cña nã ®îc s¶n sinh ra kh«ng ph¶i tõ lao ®éng, mµ lµ tõ t b¶n, h¬n n÷a, kh«ng ph¶i tõ t b¶n bÊt biÕn mµ lµ tõ toµn bé t b¶n nãi chung. Do vËy mµ gi¸ trÞ thÆng d cã ®îc díi h×nh thøc lîi

nhuËn - kh«ng cã sù kh¸c nhau vÒ sè lîng gi÷a hai h×nh th¸i ®ã. §ã chØ lµ h×nh thøc biÓu hiÖn cã tÝnh chÊt ¶o gi¸c cña gi¸ trÞ thÆng d.

TiÕp ®Õn, bé phËn t b¶n tiªu hao trong s¶n xuÊt hµng ho¸ (t b¶n bÊt biÕn vµ t b¶n kh¶ biÕn øng tríc ®Ó s¶n xuÊt hµng ho¸ trõ ®i bé phËn t b¶n cè ®Þnh ®îc sö dông nhng cha ph¶i ®· tiªu dïng) b©y giê biÓu hiÖn díi h×nh thøc chi phÝ s¶n xuÊt [Kostpreis] hµng ho¸, v× ®èi víi nhµ t b¶n, chi phÝ s¶n xuÊt hµng ho¸ lµ phÇn gi¸ trÞ hµng ho¸ mµ nhµ t b¶n ph¶i chi phÝ cho hµng ho¸, cßn lao ®éng kh«ng ®îc tr¶ c«ng n»m trong ®ã, theo quan ®iÓm cña nhµ t b¶n, th× ngîc l¹i, kh«ng n»m trong chi phÝ s¶n xuÊt hµng ho¸. ë ®©y gi¸ trÞ thÆng d b»ng lîi nhuËn, b©y giê biÓu hiÖn díi h×nh thøc sè tréi h¬n cña gi¸ b¸n hµng ho¸ so víi

chi phÝ s¶n xuÊt cña nã. VËy, nÕu nh ta dïng ký hiÖu W chØ gi¸ trÞ hµng ho¸, cßn chi phÝ s¶n xuÊt lµ K, th× W = K + m, do ®ã, W - m

= K, nghÜa lµ W lín h¬n K. Ph¹m trï míi vÒ chi phÝ s¶n xuÊt rÊt cÇn thiÕt ®Ó tr×nh bµy vÊn ®Ò mét çch chi tiÕt h¬n. Ngay tõ ®Çu ®· thÊy râ lµ nhµ t b¶n vÉn kiÕm ®îc lêi khi b¸n hµng ho¸ thÊp h¬n

gi¸ trÞ cña nã (miÔn lµ cao h¬n chi phÝ s¶n xuÊt cña nã), mµ ®ã lµ quy luËt c¬ b¶n ®Ó hiÓu ®îc sù san b»ng do c¹nh tranh t¹o ra.

VËy lµ, nÕu nh lîi nhuËn kh¸c víi gi¸ trÞ thÆng d ban ®Çu chØ lµ vÒ h×nh thøc, th× tr¸i l¹i, sù kh¸c nhau gi÷a tû suÊt lîi nhuËn vµ tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d l¹i thÓ hiÖn ra lµ mét sù kh¸c nhau hiÖn


thùc, v× r»ng trong trêng hîp nµy ta cãvm

, cßn trong trêng hîp

kia ta cã vc

m+

, do ®ã thÊy ngay r»ng do chç vm

lín h¬n vc

m+

,

thµnh thö tû suÊt lîi nhuËn nhá h¬n tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d, − miÔn lµ C kh«ng b»ng 0.

Nhng, tõ nh÷ng ®iÒu tr×nh bµy ë quyÓn II cã thÓ thÊy r»ng kh«ng nªn tÝnh tû suÊt lîi nhuËn ®èi víi mét hµng ho¸ bÊt kú nµo, ch¼ng h¹n s¶n phÈm hµng ho¸ cña mét tuÇn, r»ng ë ®©y

vcm+

thÓ hiÖn gi¸ trÞ thÆng d ®îc s¶n xuÊt ra trong mét n¨m so

víi sè t b¶n øng tríc (kh¸c víi sè t b¶n chu chuyÓn) trong mét

n¨m. V× thÕ vc

m+

ë ®©y lµ tû suÊt lîi nhuËn hµng n¨m.

TiÕp ®ã, chóng ta nghiªn cøu tríc hÕt lµ sù chu chuyÓn kh¸c nhau cña t b¶n (mét phÇn tuú thuéc vµo tû lÖ gi÷a bé phËn t b¶n lu ®éng vµ bé phËn t b¶n cè ®Þnh, mét phÇn tuú thuéc vµo sè vßng chu chuyÓn cña t b¶n lu ®éng trong mét n¨m, v.v.) lµm biÕn ®æi ra sao tû suÊt lîi nhuËn khi tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d kh«ng biÕn ®æi.

Gi¶ ®Þnh r»ng chu chuyÓn ®· ®îc x¸c ®Þnh vµ ®¹i lîng

vcm+

®îc xem lµ tû suÊt lîi nhuËn hµng n¨m, chóng ta sÏ

nghiªn cøu xem tû suÊt Êy cã thÓ biÕn ®æi nh thÕ nµo mÆc cho sù biÕn ®æi cña tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d vµ thËm chÝ c¶ cña khèi lîng gi¸ trÞ thÆng d.

V× r»ng m, khèi lîng gi¸ trÞ thÆng d, b»ng tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d nh©n víi t b¶n kh¶ biÕn, cho nªn – nÕu nh dïng r ®Ó chØ tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d, cßn p' ®Ó chØ tû suÊt lîi nhuËn, th×

p' = vc

vr+.

. ë ®©y ta cã bèn ®¹i lîng: p,' r, v, c; biÕt ®îc ba ®¹i

lîng trong ®ã th× bao giê còng cã thÓ tÝnh ®îc ®¹i lîng thø t cha biÕt. Tõ ®ã cã thÓ rót ra ®îc mäi trêng hîp cã thÓ cã trong sù vËn ®éng cña tû suÊt lîi nhuËn, bëi v× chóng kh¸c víi sù vËn ®éng cña tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d vµ trªn mét møc ®é nhÊt ®Þnh, thËm chÝ kh¸c víi sù vËn ®éng cña khèi lîng gi¸ trÞ thÆng d. §èi víi tÊt c¶ çc nhµ kinh tÕ häc tríc ®©y, ®iÒu ®ã ®¬ng nhiªn kh«ng gi¶i thÝch ®îc.

Nh÷ng quy luËt ®îc ph¸t hiÖn ra nh vËy, – rÊt quan träng, ch¼ng h¹n, ®Ó hiÓu ®îc ¶nh hëng cña gi¸ nguyªn liÖu ®èi víi tû suÊt lîi nhuËn, – vÉn chÝnh x¸c, bÊt kÓ sau nµy viÖc ph©n chia gi¸ trÞ thÆng d gi÷a çc nhµ c«ng nghiÖp v.v. diÔn ra nh thÕ nµo. §iÒu ®ã chØ cã thÓ thay ®æi h×nh thøc biÓu hiÖn mµ th«i. Thªm vµo ®ã, nh÷ng quy luËt Êy còng cã thÓ sö dông ®îc mét çch trùc tiÕp

trong trêng hîp ngêi ta xem vc

m+

lµ tû lÖ cña gi¸ trÞ thÆng d

do x· héi s¶n xuÊt ra so víi t b¶n x· héi. II. §iÒu mµ ë môc I ®îc coi lµ sù vËn ®éng hoÆc cña t b¶n

trong mét ngµnh s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh hoÆc cña t b¶n x· héi - sù vËn ®éng nhê ®ã mµ cÊu t¹o cña t b¶n v.v. thay ®æi, − b©y giê ®îc coi lµ sù kh¸c nhau cña çc khèi lîng t b¶n ®Çu t vµo çc

ngµnh s¶n xuÊt kh¸c nhau. Trong trêng hîp nµy ngêi ta thÊy r»ng khi tû suÊt gi¸ trÞ

thÆng d nh nhau, nghÜa lµ khi møc ®é bãc lét lao ®éng nh nhau, th× sù s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ, do ®ã sù s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d, vµ do ®ã c¶ tû suÊt lîi nhuËn trong çc ngµnh s¶n xuÊt kh¸c nhau, còng kh¸c nhau. Nhng c¹nh tranh lµm cho tõ nh÷ng tû suÊt lîi nhuËn kh¸c nhau Êy h×nh thµnh mét tû suÊt lîi nhuËn trung b×nh, hoÆc tû suÊt lîi nhuËn chung. Díi biÓu hiÖn tuyÖt ®èi cña nã, tû suÊt lîi nhuËn Êy kh«ng thÓ lµ çi g× kh¸c h¬n lµ gi¸ trÞ thÆng d (hµng n¨m) mµ giai cÊp çc

nhµ t b¶n s¶n xuÊt ra so víi t b¶n øng tríc trªn quy m« toµn


x· héi. Ch¼ng h¹n, nÕu t b¶n x· héi = 400c + 100v, cßn gi¸ trÞ thÆng d do t b¶n Êy s¶n xuÊt ra hµng n¨m = 100m, th× cÊu t¹o cña t b¶n x· héi = 80c + 20v, cßn cÊu t¹o cña s¶n phÈm (theo tû lÖ %) = 80c + 20v// + 20m, do ®ã tû suÊt lîi nhuËn lµ 20%. §Êy chÝnh lµ tû suÊt lîi nhuËn chung.

Çi mµ sù c¹nh tranh gi÷a çc khèi lîng t b¶n ®Çu t vµo çc lÜnh vùc s¶n xuÊt kh¸c nhau vµ cÊu t¹o kh¸c nhau mong muèn ®¹t tíi lµ chñ nghÜa céng s¶n t b¶n chñ nghÜa, nghÜa lµ mçi khèi lîng t b¶n ®Çu t vµo mét lÜnh vùc s¶n xuÊt ph¶i thu ®îc mét phÇn t¬ng øng trong tæng gi¸ trÞ thÆng d vµ tû lÖ thuËn víi phÇn mµ khèi lîng t b¶n Êy chiÕm trong tæng t b¶n x· héi.

Nhng ®iÒu ®ã chØ ®¹t ®îc trong trêng hîp nÕu trong mçi lÜnh vùc s¶n xuÊt (gi¶ ®Þnh nh trªn ®©y, tæng t b¶n = 80c + 20v,

cßn tû suÊt lîi nhuËn x· héi = )20v80c

20m

+ hµng ho¸ s¶n xuÊt hµng

n¨m ®îc b¸n ra theo gi¸ b»ng chi phÝ s¶n xuÊt + 20% lîi nhuËn cña gi¸ trÞ t b¶n øng tríc (kh«ng ph©n biÖt cã bao nhiªu t b¶n cè ®Þnh øng tríc ®îc ®a vµo hoÆc kh«ng ®a vµo chi phÝ s¶n xuÊt hµng n¨m). Nhng muèn thÕ th× gi¸ c¶ hµng ho¸ ph¶i chªnh lÖnh víi gi¸ trÞ cña chóng. ChØ trong nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt nµo mµ cÊu t¹o cña t b¶n cã tû lÖ phÇn tr¨m b»ng 80c + 20v th× gi¸ c¶ hµng ho¸, – K (chi phÝ s¶n xuÊt) + 20% cña t b¶n øng tríc, – míi khíp víi gi¸ trÞ cña hµng ho¸. ë chç nµo mµ cÊu t¹o ®ã cao h¬n (ch¼ng h¹n, 90c + 10v), th× gi¸ c¶ sÏ cao h¬n gi¸ trÞ cña hµng ho¸; ë chç nµo cÊu t¹o Êy thÊp h¬n (ch¼ng h¹n, 70c + 30v), th× gi¸ c¶ sÏ thÊp h¬n gi¸ trÞ cña chóng.

Gi¸ c¶ ®îc san b»ng nh vËy ph©n chia ®Òu gi¸ trÞ thÆng d x· héi gi÷a çc lîng t b¶n theo tû lÖ thuËn víi ®¹i lîng cña chóng lµ gi¸ c¶ s¶n xuÊt cña hµng ho¸, lµ trung t©m mµ xoay quanh nã lµ sù lªn xuèng cña gi¸ c¶ thÞ trêng.

Nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt trong ®ã cã sù ®éc quyÒn tù nhiªn ®Òu

bÞ lo¹i ra khái qu¸ tr×nh san b»ng Êy, cho dï tû suÊt lîi nhuËn cña chóng cao h¬n tû suÊt lîi nhuËn x· héi. §iÒu ®ã sÏ cã ý nghÜa quan träng vÒ sau nµy ®èi víi viÖc ph¸t triÓn lý luËn vÒ ®Þa t«91.

Trong ch¬ng nµy92, tiÕp ®Õn cÇn nghiªn cøu nh÷ng nguyªn

nh©n kh¸c nhau cña sù san b»ng gi÷a çc kho¶n ®Çu t t b¶n

kh¸c nhau; ®èi víi çc nhµ kinh tÕ häc tÇm thêng, nh÷ng nguyªn

nh©n Êy lµ nh÷ng nguyªn nh©n kh¸c nhau lµm s¶n sinh ra lîi

nhuËn.

TiÕp n÷a: cÇn nghiªn cøu çc h×nh thøc biÓu hiÖn ®· thay ®æi

cña quy luËt gi¸ trÞ vµ quy luËt gi¸ trÞ thÆng d hiÖn cßn cã hiÖu

lùc vµ ®· ®îc tr×nh bµy trªn kia, mµ çc quy luËt Êy giê ®©y ®·

kho¸c lÊy, sau khi gi¸ trÞ chuyÓn ho¸ thµnh gi¸ c¶ s¶n xuÊt.

III. Khuynh híng tû suÊt lîi nhuËn gi¶m xuèng cïng víi sù

tiÕn bé cña x· héi. §iÒu nµy rót ra tõ sù tr×nh bµy trong quyÓn I

vÒ sù biÕn ®æi trong cÊu t¹o cña t b¶n tuú theo tr×nh ®é ph¸t

triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt x· héi93. §ã lµ mét trong nh÷ng

th¾ng lîi lín nhÊt tríc pons asini1∗ cña toµn bé khoa kinh tÕ

chÝnh trÞ tríc kia.

IV. Cho ®Õn nay ta míi nãi ®Õn t b¶n s¶n xuÊt94. B©y giê ®Õn

lît nãi ®Õn sù biÕn ®æi do t b¶n th¬ng nh©n ®em l¹i.

Theo gi¶ ®Þnh cña chóng ta, t b¶n s¶n xuÊt cña x· héi = 500

(kh«ng ph©n biÖt triÖu hoÆc tØ). Tøc lµ: 400c + 100v// + 100m; p',

tû suÊt lîi nhuËn chung, = 20%.

B©y giê gi¶ ®Þnh r»ng t b¶n th¬ng nh©n = 100, lóc ®ã 100m

cÇn ph¶i tÝnh cho 600 chø kh«ng ph¶i 500. Do ®ã tû suÊt lîi

1∗ − trë ng¹i, chíng ng¹i.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


nhuËn chung gi¶m tõ 20% xuèng cßn 16 2/3%. Gi¸ c¶ s¶n xuÊt (®Ó

cho ®¬n gi¶n, ë ®©y chóng ta gi¶ ®Þnh 400c lµ toµn bé t b¶n cè

®Þnh vµ chi phÝ gia nhËp toµn bé vµo chi phÝ s¶n xuÊt cña khèi

lîng hµng ho¸ ®îc s¶n xuÊt trong mét n¨m) hiÖn nay = 583 1/3.

Mét th¬ng nh©n b¸n víi gi¸ 600, nh vËy, nÕu nh ta g¹t sang

mét bªn bé phËn cè ®Þnh cña t b¶n cña anh ta, th× cø 100 cña

anh ta thùc hiÖn ®îc 16 2/3%, ngang b»ng sè mµ çc nhµ t b¶n

s¶n xuÊt thu ®îc, hoÆc, nãi çch kh¸c, anh ta chiÕm ®îc 1/6 gi¸

trÞ thÆng d x· héi. Hµng ho¸ – xÐt trªn tæng thÓ vµ trªn ph¹m vi

toµn x· héi - ®îc b¸n theo gi¸ trÞ cña nã. 100p.xt. cña ngêi

th¬ng nh©n (kh«ng tÝnh ®Õn bé phËn cè ®Þnh cña t b¶n cña anh

ta) chØ phôc vô cho anh ta víi t çch lµ t b¶n lu ®éng b»ng

tiÒn. Toµn bé çi mµ th¬ng nh©n ®ã chiÕm ®îc cao h¬n 16 2/3%

®Òu, hoÆc lµ kÕt qu¶ cña sù lõa ®¶o thuÇn tuý, hoÆc lµ ®Çu c¬ khi

gi¸ c¶ hµng ho¸ lªn xuèng, hoÆc lµ - ë çc th¬ng nh©n tù b¸n lÎ –

lµ tiÒn c«ng ®îc tr¶ díi d¹ng lîi nhuËn, tuy r»ng tr¶ cho lao

®éng hoµn toµn phi s¶n xuÊt.

V. B©y giê chóng ta ®· quy lîi nhuËn vµo çi h×nh thøc mµ nã

biÓu hiÖn trªn thùc tÕ, – theo gi¶ ®Þnh cña chóng ta – lµ 16 2/3%.

TiÕp ®ã sÏ nghiªn cøu sù ph©n chia lîi nhuËn Êy thµnh lîi nhuËn

doanh nghiÖp vµ lîi tøc. T b¶n ®em l¹i lîi tøc. TÝn dông.

VI. Sù chuyÓn ho¸ cña lîi nhuËn siªu ng¹ch thµnh ®Þa t«.

VII. Sau hÕt, chóng ta bµn vÒ h×nh thøc biÓu hiÖn mµ çc

nhµ kinh tÕ häc tÇm thêng coi lµ ®iÓm xuÊt ph¸t: ®Þa t« b¾t

nguån tõ ruéng ®Êt, lîi nhuËn (lîi tøc) sinh ra tõ t b¶n,

tiÒn c«ng sinh ra tõ lao ®éng. Theo quan ®iÓm cña chóng ta,

th× sù viÖc giê ®©y l¹i kh¸c. Qu¸ tr×nh bÒ ngoµi Êy tù nã ®· s¸ng

tá. KÕ ®ã ®· b¸c bá luËn ®iÓm phi lý cña A.XmÝt, hßn ®¸ t¶ng cña

toµn bé khoa kinh tÕ chÝnh trÞ tríc ®©y, cho r»ng gi¸ c¶ hµng ho¸

dêng nh gåm cã ba h×nh thøc thu nhËp nãi trªn, tøc lµ chØ gåm

cã t b¶n kh¶ biÕn (tiÒn c«ng) vµ gi¸ trÞ thÆng d (®Þa t«, lîi

nhuËn (lîi tøc)). Sau ®ã xÐt toµn bé qu¸ tr×nh diÔn ra díi h×nh

thøc biÓu hiÖn Êy cña nã. Cuèi cïng, v× ba h×nh thøc Êy (tiÒn c«ng,

®Þa t«, lîi nhuËn (lîi tøc)) lµ nguån thu nhËp cña ba giai cÊp –

ngêi së h÷u ruéng ®Êt, nhµ t b¶n vµ c«ng nh©n lµm thuª – cho

nªn rót côc lµ ®Êu tranh giai cÊp trong ®ã sù vËn ®éng Êy vµ toµn

bé çi ®iÓm nh¶m nhÝ Êy sÏ ®îc gi¶i quyÕt.

§«i b¹n trÎ yªu nhau say ®¾m cña chóng t«i ®· trë vÒ tuÇn

tríc. C¨n phßng cña hä ë gÇn Prim-r«-Hin95, tèi nay hä sÏ dän

sang ®Êy.

T«i göi kÌm theo ®©y th cña Cu-ghen-man, v.v.. T«i ®· göi

cho Si-li çi mµ anh ta muèn96, nhng kh«ng ph¶i theo çch thøc

ng©y th¬ mµ anh ta yªu cÇu. MÊy ngµy n÷a t«i sÏ 50 tuæi. NÕu

viªn trung uý Phæ nãi víi anh r»ng: "®· phôc vô hai m¬i n¨m

råi mµ vÉn cßn lµ trung uý", th× t«i cã thÓ nãi r»ng: nai lng ra

lµm viÖc vÊt v¶ nöa thÕ kû mµ vÉn lµ th»ng nghÌo x¸c x¬! MÑ t«i

®óng biÕt bao khi nãi r»ng: "nÕu nh bÐ Çc tÝch gãp t b¶n, chø

kh«ng v.v"..

Chµo anh.

C.M. cña anh

ChiÕc nhät chØ cßn l¹i mét vÕt nhá trªn ®ïi ph¶i ch¾c sÏ khái,

kh«ng ®Ó l¹i sÑo. Ðc-ne-xt¬ Gi«n-x¬ ®· tù lµm mÊt thanh danh do biÖn hé cho

110 m¸c göi ¡ng-ghen, 4 th¸ng n¨m 1868 m¸c göi ¡ng-ghen, 4 th¸ng n¨m 1868 111

BiÕc-c¬ mét çch yÕu ít vµ nisi prius1∗. BiÕc-c¬ Ýt ra còng giµnh ®îc th¾ng lîi b»ng viÖc b¾t con lõa giµ Bram-oen ph¶i vøt bá sù ®iÒm tÜnh gi¶ rèi vµ hiÖn nguyªn h×nh lµ tªn ®ª tiÖn ®Óu çng.







ë Man-se-xt¬

Lu©n §«n, 4 th¸ng N¨m 1868

PhrÕt th©n mÕn! S¸ng nay t«i nhËn ®îc cña Svai-x¬ bøc th kÌm theo ®©y vµ

®o¹n c¾t tõ b¸o. V× anh ta, lÊy t çch ®¹i biÓu cña c«ng nh©n ë mét trong nh÷ng vïng c«ng nghiÖp ph¸t triÓn nhÊt, hái ý kiÕn t«i, cho nªn ®¬ng nhiªn t«i ph¶i tr¶ lêi.

ý kiÕn cña t«i lµ ngêi §øc cã thÓ chÞu ®ùng ®îc sù h¹ thÊp thuÕ quan b¶o hé ®èi víi gang, cßn ®èi víi çc hµng ho¸ kh¸c th×

1∗ − kh«ng kiªn quyÕt.

lêi hß hÐt cña çc chñ xëng sÏ t¨ng lªn. ý kiÕn Êy dùa trªn sù so s¸nh gi÷a xuÊt khÈu cña Anh vµ xuÊt khÈu cña §øc trªn nh÷ng thÞ trêng trung lËp. B¶ng trÝch lôc kÌm theo ®©y vÒ xuÊt khÈu sang BØ lµ mét vÝ dô.

NhËp khÈu vµo BØ nh÷ng n¨m 1865, 1866, 1867

(mçi n¨m ®Òu tÝnh ®Õn ngµy 31 th¸ng Ch¹p)

(§¬n vÞ: kg)

1865 1866 1867

1 2 3 4 5

S¾t: quÆng

vµ phÕ liÖu

Gang thái

vµ phÕ liÖu

Ray, s¾t

tÊm v.v..

D©y s¾t

ThÐp: thái,

tÊm, vµ d©y

Tõ çc níc liªn

minh thuÕ

quan…

Tõ Ph¸p…

Tæng céng…

Tõ V¬ng quèc

liªn hiÖp…

Tæng céng…

Tõ V¬ng quèc

liªn hiÖp…

Tõ Hµ Lan…

Tæng céng…

Tõ Liªn minh

thuÕ quan…

Tõ V¬ng quèc

liªn hiÖp…

Tõ Ph¸p…

Tæng céng…

Tõ V¬ng quèc

liªn hiÖp…

161.496.808

138.370.214

24.864.110

23.421.806

1.555.576

668.140

312.984

501.380

32.631

442.107

26.979

155.584.195

130.382.679

32.508.242

28.450.976

1.579.999

698.984

237.241

710.335

226.993

445.265

36.075

4.320.429

3.468.280

213.049.319

96.761.074

56.233.219

50.722.330

2.136.652

1.008.674

403.468

1.108.038

472.714 (+)

350.064 (-)

284.348

2.484.240

1.453.007 (-)

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

112 m¸c göi ¡ng-ghen, 4 th¸ng n¨m 1868 ¡ng-ghen göi m¸c, 6-7 th¸ng n¨m 1868 113

1 2 3 4 5

S¾t hµn S¶n phÈm b»ng s¾t hµn S¶n phÈm b»ng gang M¸y mãc vµ thiÕt bÞ c¬ khÝ

Tõ liªn minh thuÕ quan… Tæng céng… Tõ V¬ng quèc liªn hiÖp… Tæng céng… Tõ çc níc liªn minh thuÕ quan… Tõ V¬ng quèc liªn hiÖp… Tæng céng… Tõ çc níc liªn minh thuÕ quan… Tõ V¬ng quèc liªn hiÖp1∗… Tæng céng… Tõ V¬ng quèc liªn hiÖp… Tõ Ph¸p…

940.763

256.138

283.164 290.715

18.931

237.853 4.908.078

3.081.942 1.322.155

697.295

1.257.973

761.234 994.581

305.909

285.001 274.784

13.901

245.239 5.437.599

3.888.891 1.052.857

905.108 (+)

914.633

548.396 1.307.407

385.148

331.732 385.325

26.145

59.946 5.114.905

2.859.729 (-) 1.699.102 (+)

Nhng ®ång thêi, theo ý t«i, hiÖn nay vÊn ®Ò ph¶i ®Æt ra lµ lîi

dông ®iÒu Êy v× lîi Ých cña ®¶ng, ®ång thêi kh«ng gi¶m nhÑ cho

ngêi Anh bÊt cø ®iÒu g× thuéc lo¹i Êy.

Do ®ã t«i ®Ò nghÞ nh sau:

1) Kh«ng cã sù h¹ thÊp thuÕ quan nµo c¶ chõng nµo nghÞ

viÖn cßn cha tiÕn hµnh ®iÒu tra vÒ t×nh h×nh khai má, luyÖn

s¾t vµ c«ng nghiÖp cña §øc. Nhng cuéc ®iÒu tra Êy kh«ng chØ

1∗ Bæ sung vµo môc nµy lµ gang ®óc xuÊt khÈu sang Ph¸p: 1865 − 238.905; 1866 −

250.264; 1867 − 247.525 kg.

bã hÑp ë viÖc hái ý kiÕn phßng th¬ng m¹i vµ çc "nh©n vËt

th«ng th¹o" nh çc ngµi t s¶n mong muèn, mµ ®ång thêi më

réng sang ®iÒu tra ®iÒu kiÖn lao ®éng cña c«ng nh©n trong

nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt Êy, ®iÒu nµy cµng cÇn thiÕt khi mµ çc

ngµi chñ xëng "yªu cÇu" thuÕ quan b¶o hé chØ "v× môc ®Ých

b¶o hé" c«ng nh©n, vµ ngoµi ra ngêi ta ®· ph¸t hiÖn thÊy r»ng

"gi¸ trÞ cña s¾t" chØ gåm cã "tiÒn c«ng vµ chi phÝ vËn chuyÓn". 2) Kh«ng cã sù h¹ thÊp thuÕ quan nµo c¶ chõng nµo cßn cha

®iÒu tra xem ®êng s¾t ®· l¹m dông ®éc quyÒn cña nã nh thÕ nµo, vµ chõng nµo gi¸ cíc hµng ho¸ (vµ hµnh kh¸ch) cßn cha ®îc ®iÒu chØnh b»ng ph¸p luËt.

T«i muèn biÕt ý kiÕn cña anh còng nh nhËn l¹i ®îc nh÷ng tµi liÖu göi kÌm theo ®©y cµng nhanh cµng tèt.

TuyÖt vêi thay, phßng th¬ng m¹i cña quª h¬ng anh ®ang ca th¸n vÒ viÖc lùc lîng cña Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ ®ang m¹nh lªn vµ ngµy cµng thªm nguy hiÓm ®èi víi hä.


C«ng bè lÇn ®Çu cã lîc bít trong cuèn s¸ch: "Der Briefwechsel zwischen F. Engels und K.Marx". Bd. IV, Stuttgart, 1913; b¶n

phô lôc ®îc c«ng bè lÇn ®Çu tiªn



ë Lu©n §«n

Man-se-xt¬, 6-7 th¸ng N¨m 1868

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

114 ¡ng-ghen göi m¸c, 6-7 th¸ng n¨m 1868 ¡ng-ghen göi m¸c, 6-7 th¸ng n¨m 1868 115

Mo-r¬ th©n mÕn! Dï sao th× t«i còng chóc mõng lÔ kû niÖm nöa thÕ kû cña anh,

song t«i còng chØ çch ngµy kû niÖm Êy mét qu·ng thêi gian ng¾n th«i. Nhng 25 n¨m tríc, khi chóng ta tëng tîng r»ng chóng ta sÏ bÞ chÐm ®Çu tõ l©u tríc khi ®Õn çi ngµy Êy, th× nhiÖt t×nh tuæi trÎ cña chóng ta bång bét xiÕt bao.

T«i xin göi tr¶ anh th cña Cu-ghen-man, Buy-sn¬, Si-li, Rª-cluy, Svai-x¬, tê b¸o "Elberfelder Zeitung" vµ cßn göi kÌm thªm çi g× ®ã vÒ cuèn s¸ch cña anh mµ vî Di-ben97 ®· göi cho t«i; xem ra b¶n th©n anh ta kh«ng thÓ viÕt thªm ®îc n÷a; hiÖn anh ta ë B¸c-men, vµ chuÈn bÞ ®i G«-®e-xbÐc-g¬.

VÊn ®Ò lîi nhuËn ®îc tr×nh bµy rÊt hay1∗, nhng t«i cßn ph¶i suy nghÜ kü vÊn ®Ò nµy ®Ó ®¸nh gi¸ toµn diÖn ý nghÜa cña nã.

Ad vocem2∗ Svai-x¬. Tªn v« l¹i lîi dông chuyÖn Êy chØ ®Ó lµm çi cí l«i cuèn chóng ta mét lÇn n÷a vµo vô viÖc Êy. §¬ng nhiªn, viÖc anh th«ng b¸o cho anh ta biÕt ý kiÕn cña m×nh lÇn nµy tù nã lµ kh«ng quan träng, nhng ph¶i principiis obsta!3∗ §õng thß tay vµo måm h¾n, h·y coi chõng, con ngêi nµy sÏ ®i xa tíi møc c¾n ®øt c¶ bµn tay. Thùc ra, t«i kh«ng nghi ngê g× r»ng c«ng nghiÖp luyÖn s¾t ë §øc cã thÓ ®øng v÷ng ®îc kh«ng cÇn thuÕ quan b¶o hé; do ®ã majore4∗ nã cã thÓ chÞu ®ùng ®îc sù h¹ thÊp thuÕ quan ®èi víi gang tõ 71/2 gr«-sen mçi t¹ (tõ 15 xuèng 10 si-linh mçi tÊn), vµ h¹ thÊp h¬n n÷a còng vËy. XuÊt khÈu s¾t t¨ng lªn hµng n¨m mµ kh«ng riªng g× sang BØ. ChØ mét sè xëng luyÖn s¾t x©y dùng trong thêi kú cã c¬n

1∗ Xem tËp nµy, tr. 102 - 110.

2∗ - VÒ.

3∗ − diÖt trõ çi ¸c tõ trong trøng!

4∗ − ®Æc biÖt lµ.

sèt ®Çu c¬ nh÷ng n¨m 50, ë xa vïng má than vµ nãi chung dùa vµo nh÷ng má tr÷ lîng nghÌo nµn vµ chÊt lîng xÊu míi bÞ ®æ vì. Nhng tÊt c¶ nh÷ng xëng Êy phÇn lín ®· ph¸ s¶n råi; nÕu nh nãi chung nh÷ng xëng Êy cßn sèng ®îc lµ v× viÖc ë gÇn ®êng s¾t ®em l¹i cho chóng lîi Ých lín h¬n bÊt cø lo¹i thuÕ quan b¶o hé nµo. (ë En-ghen-xkiÕc-hen, çch xëng cña anh em t«i 500 bíc, cã mét xëng nh thÕ − than buéc ph¶i chuyªn chë b»ng sóc vËt tõ DÝch-buèc çch 21/2 dÆm §øc − ch¼ng cã g× ph¶i ng¹c nhiªn khi nã ngõng ho¹t ®éng. Nh÷ng xëng thuéc lo¹i ®ã hß hÐt lín h¬n ai hÕt vÒ thuÕ quan b¶o hé vµ nh÷ng xëng nµy ®îc dÉn ra lµm b»ng chøng cho sù cÇn thiÕt ph¶i cã thuÕ quan b¶o hé).

Phßng th¬ng m¹i En-bÐc-phen − B¸c-men lµ c¬ quan thuÕ quan b¶o hé ®¸ng ghÐt nhÊt cho nªn næi tiÕng lµ mét c¬ quan nh thÕ. Ngoµi ra, c«ng nghiÖp chñ yÕu cña ®Þa ph¬ng nµy dùa vµo xuÊt khÈu! Nhng ë ®©y b©y giê còng cã nhiÒu nghÒ ®ang mai mét ®i, do ®ã mµ næi lªn nh÷ng lêi gµo thÐt.

Ngoµi ra th× kÕ ho¹ch cña anh vÒ ®iÒu tra rÊt hay vµ lµm t«i rÊt hµi lßng. VÒ ®êng s¾t th× biÓu thuÕ vËn chuyÓn ë §øc thÊp h¬n bÊt cø n¬i nµo, mµ kh«ng thÓ nµo kh¸c ®îc v× r»ng khèi lîng chu chuyÓn hµng ho¸ lµ vÊn ®Ò chÝnh ë §øc. BiÓu thuÕ vËn chuyÓn cßn cã thÓ h¹ thÊp h¬n n÷a vµ chÝnh phñ hoµn toµn cã thÓ lµm ®îc viÖc Êy. Nhng ®iÒu cÇn thiÕt nhÊt lµ sù tËp trung lín vµ thèng nhÊt trong c«ng t¸c qu¶n lý vµ biÓu thuÕ vËn chuyÓn, mµ ®iÒu nµy, theo hiÕn ph¸p, ®· thuéc thÈm quyÒn cña quèc héi. Do ®ã lêi la ã cña çc chñ xëng luyÖn s¾t vÒ biÓu thuÕ vËn chuyÓn cao nãi chung lµ kh«ng cã c¨n cø.

LÝp-nÕch cã göi cho t«i b¶n §iÒu lÖ thñ c«ng nghiÖp, t«i ®· høa víi anh ta sÏ gãp mét sè ý kiÕn nhËn xÐt vÒ b¶n ®iÒu lÖ nµy. Cã mét sè tiÕn bé so víi b¶n viÕt díi thêi Phri-®rÝch Vin-hem IV,

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


nhng cßn biÕt bao mí quan liªu chñ nghÜa trong ®ã! T«i göi cho anh çi mÈu Êy ®Ó anh tiªu khiÓn cho vui.

H«m qua L©y-ben H«-ra-x¬ lµ kh¸ch kh«ng mêi mµ ®Õn ®· khiÕn t«i kh«ng sao viÕt th ®îc. T«i hái anh ta vÒ t×nh h×nh truy n· ngêi Do Th¸i ë M«n-®a-vi-a, anh ta tè khæ, nhng xem ra t×nh h×nh kh«ng ®Õn nçi tÖ h¹i nh thÕ: "Chóng t«i ®µnh chÞu ®ùng; ngêi Do Th¸i chóng t«i kh«ng cã søc m¹nh"; anh ta dêng nh vui lßng nhËp quèc tÞch Nga hoÆc ¸o, nhng cha cã ý ®Þnh ra ®i. H«-hen-tx«-lÐc lµ mét th»ng ngèc, cßn chÝnh phñ n»m trong tay "bän th l¹i" (quý téc suy tµn s¾m vai quan liªu) vµ chÝnh hä ®ang ¸p bøc ngêi Do Th¸i.

Cho t«i göi lêi chµo ch©n thµnh tíi chÞ, çc ch¸u vµ vî chång La-ph¸c-g¬.

Ph.¡. cña anh

C«ng bè lÇn ®Çu trong cuèn s¸ch: "Der Briefwechsel zwischen F.Engels und




ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 7 th¸ng N¨m 1868

PhrÕt th©n mÕn! RÊt c¶m ¬n vÒ nh÷ng nhËn xÐt cña anh. T«i sÏ ®a chóng

vµo th göi Svai-x¬ trong chõng mùc cÇn thiÕt. Th cña t«i diÔn ®¹t nh¹t nhÏo nªn anh ta kh«ng thÓ ®em ra "khoe khoang".

T«i cßn muèn nhËn ®îc ë anh nh÷ng lêi chØ b¶o kh¸c. Nhng

nÕu nh viÖc nµy lµm gi¸n ®o¹n c«ng viÖc cña anh ®èi víi tê

"Fortnightly" th× cã thÓ ho·n l¹i, c«ng viÖc nµy lµ cÊp b¸ch.

VÊn ®Ò lµ t«i muèn r»ng nh÷ng vÝ dô dÉn ra trong tËp hai cÇn

®îc g¾n liÒn víi nh÷ng vÝ dô cña tËp mét.

Nh÷ng sè liÖu vÒ c«ng xëng cña anh dÉn ra ë trang 18698 lµ

hoµn toµn ®Çy ®ñ ®Ó minh ho¹ tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d, nhng ®Ó

sö dông chóng cho viÖc minh ho¹ tû suÊt lîi nhuËn th× cÇn cã:

1) Sè liÖu vÒ t b¶n øng tríc cho nhµ xëng vµ tû lÖ khÊu trõ

trong quü khÊu hao. Nh÷ng sè liÖu gièng nh thÕ vÒ kho hµng.

ChØ râ tiÒn thuª ®èi víi c¶ hai thø trªn, nÕu nh ®· chi tr¶. Còng

nh nh÷ng chi phÝ vÒ v¨n phßng vµ nh©n viªn cho kho hµng.

Trong nh÷ng sè liÖu vÒ m¸y h¬i níc ®· kh«ng chØ râ tû lÖ

khÊu hao vÒ hao mßn hµng tuÇn cña nã, nªn kh«ng thÊy ®îc quy

m« cña t b¶n øng tríc cho m¸y h¬i níc.

2) B©y giê ®Õn vÊn ®Ò c¬ b¶n. Anh tÝnh to¸n nh thÕ nµo sù

chu chuyÓn cña bé phËn t b¶n lu ®éng (tøc lµ nguyªn liÖu, phô

liÖu, tiÒn c«ng)? Do ®ã t b¶n lu ®éng øng tríc lín ®Õn møc

nµo? T«i muèn nhËn ®îc sù tr¶ lêi tØ mØ vÒ vÊn ®Ò nµy, còng nh

nh÷ng vÝ dô vÒ çch tÝnh to¸n sù chu chuyÓn cña t b¶n lu ®éng

øng tríc.

Ngµy mai t«i sÏ göi bµi cña tªn ngèc Uèc-çc-t¬ ®Ó anh tiªu

khiÓn.

118 ¡ng-ghen göi m¸c, 10 th¸ng n¨m 1868 ¡ng-ghen göi m¸c, 10 th¸ng n¨m 1868 119

Chµo anh

C.M. cña anh







ë Lu©n §«n

Man-se-xt¬, 10 th¸ng N¨m 1868

Mo-r¬ th©n mÕn! Nh÷ng th«ng tin vÒ c«ng xëng mµ anh nhËn ®îc bÊy giê lµ

do Hen-ri Ðc-men trùc tiÕp göi − ®ã lµ xëng sîi cña G. Ðc-men mµ t«i kh«ng cã mèi quan hÖ nµo vµ Ðc-men trÎ tuæi ®Æc biÖt bÞ cÊm kh«ng ®îc nãi cho t«i bÊt cø ®iÒu g× vÒ nã. NÕu nh anh viÕt th cho G. Ðc-men, Bridgewater Mill, Pendlebury (th riªng cho ç nh©n) th× ®¬ng nhiªn anh ta sÏ b¸o cho anh nh÷ng tin tøc cÇn thiÕt; song anh chØ yªu cÇu anh ta cho anh biÕt sè liÖu n¨m 1860, v× r»ng tõ ®ã vÒ sau nhiÒu ng«i nhµ ®· ®îc dùng lªn. T«i cã thÓ cho anh biÕt ®¹i ®Ó mét nhµ xëng chøa ®îc 10.000 cäc sîi trÞ gi¸, kÓ c¶ gi¸ ®Êt, tõ 4000 ®Õn 5000 pao xtÐc-linh (trong trêng hîp nµy cã lÏ nªn lÊy con sè

nhá h¬n ®«i chót v× ®©y chØ lµ nhµ mét tÇng, cßn ®Êt ®ai n¬i ®©y, nÕu nh díi ®Êt kh«ng cã than, th× ch¼ng ®¸ng gi¸ mÊy). Tû lÖ hao mßn cña nhµ xëng (cÇn trõ ®i 500 − 600 p.xt., coi lµ gi¸ ®Êt) lµ 71/2%, kÓ c¶ lîi tøc cña t b¶n. Gi¶ ®Þnh gi¸ trÞ cña nhµ xëng, kÓ c¶ gi¸ ®Êt, lµ 3 600 p.xt., th× sÏ thµnh 18 p.xt. ®Þa t« (3% cña 600) + (71/2% cña 3000 =) 225 = 243p.xt. tiÒn thuª nhµ xëng.

ë xëng nµy kh«ng cã kho hµng v× G. Ðc-men chØ b¸n hµng qua chóng t«i hoÆc cho chóng t«i, hoÆc th«ng qua ®¹i lý b¸n cho ngêi kh¸c nªn ph¶i tr¶ 2 phÇn tr¨m chu chuyÓn kinh tiªu. NÕu gi¶ ®Þnh chu chuyÓn lµ 13 000 p.xt. th× sÏ cã 260 p.xt. ®Òn bï cho chi phÝ vÒ kho hµng.

VÒ tÝnh to¸n chu chuyÓn cña t b¶n lu ®éng th× t«i hoµn toµn kh«ng hiÓu anh ®Þnh nãi çi g×. Chóng t«i chØ tÝnh to¸n tæng chu chuyÓn, tøc lµ tæng sè tiªu thô hµng n¨m. NÕu t«i hiÓu ®óng ý anh th× anh muèn biÕt bé phËn lu ®éng cña t b¶n mçi n¨m chu chuyÓn mÊy lÇn, hoÆc nãi çch kh¸c, trong kinh doanh cã bao nhiªu t b¶n lu ®éng. Nhng ®iÒu nµy hÇu nh mçi trêng hîp ®Òu kh¸c nhau. Chñ xëng sîi ®ang lµm ¨n ph¸t ®¹t hÇu nh bao giê còng cã mét sè t b¶n d thõa (nghÜa lµ trõ thêi kú më réng xÝ nghiÖp hoÆc ngay liÒn sau ®ã) mµ anh ta ®Çu t vµo n¬i nµo kh¸c, nhng cã khi sö dông nã ®Ó dù tr÷ b«ng gi¸ rÎ v.v.. HoÆc anh ta t×m ®Õn tÝn dông khi ®iÒu nµy cã thÓ lµm vµ cã lîi. Cã thÓ gi¶ ®Þnh r»ng chñ xëng sîi ®Çu t 10 000 p.xt. vµo m¸y mãc (kh«ng tÝnh nhµ xëng mµ anh ta cã thÓ thuª, nh ngêi ta lµm trong phÇn lín trêng hîp), cã thÓ lµm ¨n ®îc víi sè t b¶n lu ®éng b»ng tõ 1/5 ®Õn 1/4 t b¶n cè ®Þnh, do ®ã khi cã 10 000 p.xt. t b¶n cè ®Þnh ®Çu t vµo m¸y mãc th× cã tõ 2000 ®Õn 2500 p.xt. t b¶n lu ®éng lµ ®ñ råi. §Êy lµ nh÷ng con sè trung b×nh ë ®©y.

ë ®©y t«i kh«ng chó ý ®Õn m¸y h¬i níc. VÒ mÆt nµy G.Ðc-men râ rµng lµ ®· lÊy hó ho¹ nh÷ng con sè hoµn toµn phi lý. Hao mßn hµng tuÇn cña m¸y h¬i níc lµ 20 p.xt., nghÜa lµ mçi n¨m lµ 1040 pao xtÐc-linh! Víi tû suÊt hao mßn lµ 121/2%,


gi¸ trÞ cña m¸y h¬i níc sÏ lµ 8 320 p.xt. th× râ rµng lµ hoang ®êng. Toµn bé m¸y mãc kh«ng thÓ trÞ gi¸ trªn 1500 - 2000 p.xt., ®©y lµ G. Ðc-men muèn khÊu hao gi¸ trÞ m¸y mãc cña m×nh trong hai n¨m, ®µnh r»ng ngêi ta thÊy ®óng lµ anh ta lµm gièng nh vËy, nhng trong th¬ng nghiÖp ®iÒu ®ã lµ kh«ng thÓ chÊp nhËn ®îc. VÒ vÊn ®Ò nµy anh cã thÓ hái anh ta. Nhng t«i e r»ng ngµi Gèt-phrÝt1∗ ®· giÊu giÕm nh÷ng sæ s¸ch chi tiªu cò Êy tõ l©u råi; nÕu thÕ th× ë ®©y G. Ðc-men còng ch¼ng gióp ®ì ®îc g× cho anh.

Cã thÓ lµ Soãc-lem-m¬ sÏ ®Õn th¨m anh vµo thø t hoÆc thø n¨m. Héi hoµng gia ®· mêi anh ta thø n¨m sÏ ®Ých th©n ®äc c«ng tr×nh cña m×nh vÒ ®iÓm s«i cña CnH2n+2 vµ tham gia héi th¶o79. V× nhµ ho¸ häc chñ yÕu ë ®ã lµ Phran-clen-®¬ mµ Soãc-lem-m¬ ®· c«ng kÝch trong tÊt c¶ çc t¸c phÈm cña m×nh, cho nªn ®©y lµ mét th¾ng lîi lín; mÊy lÇn mêi nh thÕ n÷a lµ anh ta trë thµnh danh nh©n. T«i rÊt phÊn khëi vÒ viÖc ®ã − cÇn biÕt r»ng anh ta së dÜ cam chÞu t×nh c¶nh nãi chung lµ bi ®¸t ë ®©y cña anh ta, chØ lµ v× nã ®em l¹i cho anh ta phßng thÝ nghiÖm cïng víi kh¶ n¨ng lµm c«ng t¸c lý luËn. §ã qu¶ thùc lµ mét trong nh÷ng ngêi tèt nhÊt mµ t«i tõng quen biÕt; anh ta hoµn toµn kh«ng cã thµnh kiÕn, ®øc tÝnh nµy cã vÎ hÇu nh bÈm sinh, nhng thùc ra nã chØ cã thÓ lµ kÕt qu¶ cña sù suy ngÉm l©u dµi. H¬n n÷a anh ta khiªm tèn l¹ lïng. Ngoµi ra anh ta l¹i thªm mét lÇn n÷a cã mét ph¸t hiÖn tuyÖt vêi. ë trang 264 vµ 297 cuèn s¸ch cña anh ta99, anh sÏ thÊy rîu pr«-pin vµ rîu i-d«-pr«-pin lµ hai hîp chÊt ®ång ph©n. Cho tíi nay rîu pr«-pin cha chiÕt ra ®îc díi d¹ng thuÇn chÊt, cho nªn ngêi Nga thËm chÝ s½n sµng kh¼ng ®Þnh r»ng nã hoµn toµn kh«ng tån t¹i mµ chØ cã rîu i-d«-pr«-pin. Mïa thu tríc, t¹i héi nghÞ çc nhµ khoa häc

1∗ − Ðc-men.

tù nhiªn, Soãc-lem-m¬ tr¶ lêi hä r»ng mïa thu sang n¨m anh ta sÏ t¸ch ®îc nã ra vµ anh ta qu¶ thùc ®· lµm ®îc viÖc ®ã.

Rót côc tuÇn nµy t«i kh«ng cßn cã cuéc häp nµo vµ viÖc g× ®¹i lo¹i nh thÕ n÷a, nªn t«i cã thÓ hoµn toµn ch¨m lo bµi b¸o cho tê "Fortnightly"1∗. Nhng t«i vÉn cha biÕt më ®Çu nh thÕ nµo. B¾t ®Çu b»ng sù chuyÓn ho¸ cña tiÒn thµnh t b¶n, ®iÒu ®ã t«i biÕt râ, nhng tr×nh bµy ®iÒu ®ã nh thÕ nµo th× t«i cha biÕt. Anh nghÜ thÕ nµo vÒ vÊn ®Ò nµy?

Xin göi tíi anh nh÷ng lêi chóc tèt ®Ñp nhÊt.

Ph.¡. cña anh

C«ng bè lÇn ®Çu trong cuèn s¸ch: "Der Briefwechsel zwischen F. Engels und K.Marx". Bd. IV, Stuttgart, 1913



ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn!



---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

122 ¡ng-ghen göi m¸c, 15 th¸ng n¨m 1868 m¸c göi ¡ng-ghen, 16 th¸ng n¨m 1868 123

Ch¾c anh ®· nghe ®îc tin Di-ben mÊt ngµy 10. MÑ t«i viÕt

th nãi víi t«i r»ng Ýt phót tríc khi chÕt, anh ta b¶o vî m×nh nªn

®i ngñ vµ chÞ Êy ®· nghe theo; nhng ®ét nhiªn chÞ Êy kh«ng nghe

thÊy h¬i thë cña anh ta n÷a. ChÞ Êy bËt dËy nhng thÊy anh ta ®·

®i råi. T«i göi cho anh hai tê ço phã cña vî anh ta, mét trong hai

tê Êy xin anh chuyÓn cho Phrai-li-gr¸t.

Xin göi kÌm theo ®©y s¸u b¶n in l¹i bøc ¶nh cña Lu-pu-x¬1∗.

KÕ ®Õn lµ çi g× ®ã vÒ ho¹t ®éng hiÖn nay cña C«-be-x¬2∗.

Anh ®· ®äc b¶n ¸n cña £-bÐc-ghª-ni cha100? Th cña H«-rinh

qu¶ thùc cã mét kh«ng hai. Ngêi ¸o râ rµng lµ ®· ë vµo ®ªm

tríc cña n¨m 1789 cña m×nh. Tèi nay t«i sÏ göi cho anh sè b¸o

h÷u quan cña tê "Zukunft". Nghe nãi trong "ngôc tèi kinh khñng"

cña m×nh, víi chiÕc tÈu trªn miÖng, £-bÐc-ghª-ni ®· tiÕp nhiÒu

kh¸ch vµ c¶m thÊy hoµn toµn tho¶i m¸i.


Ph.¡. cña anh

Nh©n tiÖn nãi lu«n. TÊt c¶ nh÷ng bµi trªn tê "Fortnightly"

®Òu ®¨ng cã ký tªn. NÕu nh ®ã lµ quy t¾c chung th× rÊt tÖ h¹i ®èi

víi chóng ta, v× trong trêng hîp nµy cã thÓ dÔ dµng ph¸t hiÖn

mäi ®iÒu. Dï sao ®i n÷a t«i còng muèn biÕt bµi viÕt cã ph¶i ký

tªn hay kh«ng, v× r»ng nÕu cã th× bÊy giê ph¶i viÕt kh¸c ®i nhiÒu,

h¬n n÷a, t«i muèn biÕt ®iÒu ®ã ngay tøc kh¾c, v× t«i chuÈn bÞ

1∗ − Vin-hem V«n-ph¬.

2∗ − I-a-cèp Vª-nª-®©y mµ h×nh tîng ®îc m« t¶ trong bµi th¬ ch©m biÕm cña

Hai-n¬ "C«-be-x¬ I".

kh¸ ®Çy ®ñ ®Õn møc cã thÓ b¾t tay viÕt ngay ®îc. Anh thÊy

viÖc nµy thÕ nµo?


und K.Marx". Bd. IV. Stuttgart, 1913; c«ng bè toµn v¨n trong Marx – Engels Gesamtausgabe. Dritte Abteilung, Bd. 4,




ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 16 th¸ng N¨m 1868

PhrÕt th©n mÕn! Cã lÏ Soãc-lem-m¬ ®· gi¶i thÝch cho anh sù im lÆng cña t«i

suèt c¶ tuÇn. Hai çi nhät ë b×u lµm cho ngay c¶ b¶n th©n Xu-l¬

còng ph¶i bùc m×nh. MÆc dï khÝ chÊt cña «ng ta m¹nh mÏ h¬n

Pan-míc-t¬n, con ngêi nµy ®· buån phiÒn biÕt bao bëi thø

bÖnh tËt bÝ Èn, nhng l¹i rÊt ghª tëm hµnh h¹ m×nh, ®iÒu ®ã cã

thÓ thÊy ®îc qua sù viÖc sau: mêi ngµy tríc khi chÕt, «ng ta

ra lÖnh b¾t ®éi trëng cña mét ®éi mêi ngêi ë mét thµnh phè

bªn c¹nh vµ ®óng ngµy mµ «ng ta chÕt ®· ®a ngêi Êy ra th¾t

cæ t¹i nhµ, ngay tríc mÆt «ng ta101.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


Thªm vµo ®ã t«i cßn ®ñ thø lo l¾ng.

Ch¼ng h¹n, 28 th¸ng nµy sÏ ®Õn h¹n thanh to¸n kú phiÕu

15 p.xt., cho chñ hµng thÞt v.v.. VÒ bøc th khÈn göi sang Hµ

Lan1∗ t«i cha nhËn ®îc tr¶ lêi g× c¶.

Cuèi cïng, t«i tù an ñi b»ng ¶o tëng lµ thêi gian nµy sÏ

xuÊt b¶n b¶n in lÇn thø hai2∗ vµ do ®ã t«i sÏ cã tiÒn cña b¶n in

lÇn thø nhÊt. Nhng t«i tÝnh to¸n mµ kh«ng cã «ng chñ − t«i

muèn nãi kh«ng ph¶i "«ng chñ nh©n d©n"3∗, mµ lµ ngêi §øc

nãi chung.

Di-ben thËt ®¸ng th¬ng! Trªn møc ®é nhÊt ®Þnh, b¶n th©n

anh ta lµ ngêi cã lçi ®èi víi çi chÕt yÓu cña m×nh. Tuy vËy

anh ta vÉn lµ mét chµng trai dÔ mÕn. Chóng ta thËt kh«ng may -

§a-ni-en-x¬, V«n-ph¬, Sram, V©y-®¬-m©y-¬, Di-ben, VÐc-th¬! §ã

lµ cha nãi vÒ nh÷ng ngêi chÕt cßn ®ang sèng.

VÒ tê "Fortnightly Review", t«i ®· nghÜ ®Õn vÊn ®Ò Êy tõ l©u

vµ ®· th¬ng lîng tõ l©u víi La-ph¸c-g¬ (anh ta qu¶ thùc ®·

®µm ph¸n víi Bi-d¬-li) ®Ó anh ph¸t biÓu díi bÊt cø bót danh nµo

do chÝnh anh th«ng b¸o cho chóng t«i. Bi-d¬-li sÏ kh«ng biÕt ai lµ

t¸c gi¶ ®Ých thùc, mµ ®iÒu ®ã hoµn toµn kh«ng quan träng ®èi víi

anh ta. Ngoµi tÊt c¶ nh÷ng vÊn ®Ò kh¸c, nÕu nh bµi cña anh

xuÊt hiÖn víi tªn anh th× Ên tîng ë §øc sÏ gi¶m ®i rÊt nhiÒu.

Trong bøc th gÇn ®©y nhÊt, anh ®· lÇm lÉn mét ®iÓm4∗.

Nh÷ng ghi chó sö dông ë trang 18698 th× cã lÇn vµo lóc ®ªm

1∗ − cho gia ®×nh Phi-lÝp-x¬.


3∗ Ch¬i ch÷: "Vorkswirt" cã nghÜa lµ "nhµ kinh tÕ häc", còng cã nghÜa lµ "«ng chñ

nh©n d©n".

4∗ Xem tËp nµy, tr. 117 - 119.

khuya anh ®· ®Ých th©n ghi vµo sæ ghi chÐp cña t«i hiÖn cßn gi÷

l¹i ®îc. Cßn nh÷ng ghi chó cña Ðc-men1∗ ngêi Nga th× chñ yÕu

lµ liªn quan ®Õn mÆt kü thuËt. V¶ ch¨ng, ®iÒu quan träng nhÊt ®èi víi t«i ®¬ng nhiªn lµ biÕt

®îc lîng t b¶n lu ®éng øng tríc cho nguyªn liÖu v.v. vµ cho tiÒn c«ng, kh¸c víi t b¶n lu ®éng ®ang chu chuyÓn. T«i ®· cã ®ñ t liÖu, mét phÇn do b¶n th©n çc chñ xëng cung cÊp, mét phÇn do çc thµnh viªn cña çc Uû ban thuéc quèc héi hoÆc çc nhµ kinh tÕ häc ç biÖt cung cÊp; nhng tÊt c¶ nh÷ng t liÖu Êy chØ lµ cña mét n¨m. Nhng ®iÒu qu¸i gë lµ nh÷ng çi cã ý nghÜa vÒ thùc tiÔn vµ nh÷ng çi cÇn thiÕt vÒ lý luËn trong kinh tÕ chÝnh trÞ l¹i qu¸ xa nhau nªn ë ®©y, kh¸c víi çc m«n khoa häc kh¸c, kh«ng t×m ®îc nh÷ng tµi liÖu cÇn thiÕt.

T«i ®· nhËn ®îc cña Ai-s¬-hèp nh÷ng bµi b¸o c¾t tõ çc tê b¸o BÐc-lin vµ ®Ó trao ®æi, t«i ®· göi cho anh ta nh÷ng bµi b¸o c¾t tõ çc tê b¸o ë ®©y. Chóng t«i còng ®· hai lÇn trao ®æi th tõ. Qua tµi liÖu göi kÌm theo ®©y anh sÏ thÊy r»ng, còng nh Boãc-c¬-hai-m¬ ®· th¨m dß ®îc nöa phÇn trong chuyÕn ®i BÐc-lin võa råi, Ai-s¬-hèp ®· cã nh÷ng nhîng bé g× ®ã ®èi víi Sti-b¬, ch¾c lµ thuÇn tuý do ngu xuÈn; chÝnh v× thÕ mµ anh ta híng vÒ kinh tÕ chÝnh trÞ häc, chuyÓn sang m¶nh ®Êt trung lËp. Nh×n chung, xem ra anh ta kh«ng tho¶i m¸i vµ ®· b¶o víi Boãc-c¬-hai-m¬ r»ng sau khi nghiªn cøu kü kinh tÕ häc, s¸u th¸ng n÷a anh ta sÏ chuyÓn tõ BÐc-lin sang Viªn.

Tê "Essener Zeitung" ®· ®¨ng bµi tè ço khoa tr¬ng ®èi víi Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ.

Anh ®· ®äc bµi diÔn v¨n hiÕu chiÕn cña Phai-i khi nhËm chøc chØ huy ë Sa-l«n cha? T«i l¹i mét lÇn n÷a g¾ng søc nghiªn cøu

1∗ − An-t«n Ðc-men.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


nÒn tµi chÝnh cña §Õ chÕ. T«i chØ thÊy râ mét ®iÒu lµ Ba-®anh-ghª1∗ tÊt sÏ g©y chiÕn.

Chµo anh.

C.M. cña anh





ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn!

Soãc-lem-m¬ ®· nãi víi t«i vÒ mét çi nhät, nhng hai çi cïng

mét lóc, vµ h¬n n÷a, vÉn ë çi n¬i thÝch hîp, mµ qu¶ thËt, mäi çi

®Òu tån t¹i thµnh cÆp, ®iÒu ®ã thùc sù lµ qu¸ qu¾t. Mong r»ng

chóng ®· biÕn mÊt vµ chÊt th¹ch tÝn sÏ ng¨n chÆn ®îc sù xuÊt

hiÖn thªm n÷a.

T«i göi cho anh tiÒn ®Ó thanh to¸n kú phiÕu.

1∗ − biÖt hiÖu cña Na-p«-lª-«ng III (theo tªn cña ngêi thî x©y ®· cho «ng ta mîn

quÇn ¸o mÆc khi trèn khái nhµ tï n¨m 1846).

Anh cã tin tøc g× cña Mai-xn¬ kh«ng? NÕu kh«ng th× ®· ®Õn lóc ph¶i hái anh ta xem t×nh h×nh tiªu thô ra sao; khi kÕt thóc héi chî LÔ phôc sinh anh ta ph¶i b¸o ço cho anh biÕt víi t çch b¹n hµng. Sau ®ã anh cã thÓ trë l¹i vÊn ®Ò q u ¶ n g c ¸ o 3 mµ Mai-xn¬ yªu cÇu; anh ta vÉn cßn chê t«i tr¶ lêi.

Bµi viÕt cho tê "Fortnightly"1∗ ph¶i cã h×nh thøc dêng nh lµ ngêi Anh viÕt, − t«i hiÓu ý anh nh vËy. Song cho tíi nay t«i cßn cha viÕt xong phÇn më ®Çu. Gi¶i thÝch phÐp biÖn chøng cho b¹n ®äc t¹p chÝ ngêi Anh thËt qu¸ khã kh¨n, − cÇn biÕt r»ng t«i kh«ng thÓ nhåi nhÐt cho c«ng chóng ®éc gi¶ çi c«ng thøc H - T - H, v.v. ®îc.

Trong bøc th cuèi cña t«i cã tÊt c¶ nh÷ng sè liÖu cÇn thiÕt cho anh kh«ng? NÕu kh«ng, anh h·y nªu râ nh÷ng vÊn ®Ò cña m×nh vµ t«i thö xem sÏ cã thÓ lµm ®îc g×.

Soãc-lem-m¬ nãi r»ng anh tá ý muèn nhanh chãng ®Õn ®©y, ®iÒu ®ã rÊt hîp ý t«i. Thay ®æi kh«ng khÝ sÏ cã lîi cho anh h¬n tÊt th¶y. TuÇn nµy vµ ®Çu tuÇn sau, do lau chïi vµ quÐt v«i mµ ë nhµ t«i mäi thø ®Òu x¸o tung lªn, nhng nÕu nh anh cã thÓ tíi vµo cuèi tuÇn sau th× rÊt tèt. Nh anh biÕt ®Êy, vµo tuÇn lÔ Chóa ba ng«i bao giê t«i còng ®Æc biÖt cã nhiÒu thêi gian. Chí quªn r»ng anh ®· høa ®em theo Tót-xi.

Rót côc Ai-s¬-hèp ®· kÕt thóc bµi gi¶ng cña m×nh vÒ khñng ho¶ng60. §óng nh ngêi ta chê ®îi, khñng ho¶ng cÇm cè ë BÐc-lin lµ cèt lâi vµ then chèt cña toµn bé bµi gi¶ng. H×nh nh, rèt cuéc con ngêi ®¸ng th¬ng Êy ®· lµm cho c¶ phãng viªn b¸o "Zukunft" còng buån ch¸n ®Õn nçi b¸o nµy chØ ®a ra mét b¶n tin rÊt ng¾n vµ kh«ng râ rµng.



---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


LÇn nµy LÝp-nÕch ®· lµm mét viÖc ®¹i ngu ngèc: mét lµ anh ta

®· ký tªn vµo b¶n kh¸ng nghÞ cña bän theo chñ nghÜa liªn bang Nam §øc, bän theo thuyÕt gi¸o hoµng tèi thîng v.v. do ®ã hoµn toµn ®ång nhÊt víi chóng. H¬n n÷a, anh ta bao giê còng cïng bá phiÕu víi chóng. Hai lµ, anh ta ®· mÊt hÕt mäi n¨ng lùc s¸ng t¹o ®Õn møc La-xke-r¬ bÎm mÐp cã thÓ nãi − mµ nãi ®óng − víi anh ta r»ng anh ta lÆp l¹i chÝnh çi bµi diÔn thuyÕt mµ anh ta ®· lÆp l¹i mÊy tuÇn lÔ tríc ®©y trong tÊt c¶ çc cuéc héi nghÞ d©n chóng102. Svai-x¬ x¶o quyÖt chØ ph¸t biÓu bªnh vùc c«ng nh©n ®· hoµn toµn lÊn ¸t anh ta.

Cßn tê b¸o nhá cña anh ta1∗, nh anh thÊy, ®· lµm nh÷ng viÖc kh«ng tëng tîng næi, ngµy cµng ngu xuÈn h¬n.

Xin göi tr¶ anh th cña Boãc-c¬-hai-m¬. Ph.¡. cña anh






ë Man-se-xt¬

Lu©n §«n, 23 th¸ng N¨m 1868


PhrÕt th©n mÕn! Theo t«i th× anh ®· kh«ng ®óng khi sî giíi thiÖu víi nh÷ng

ngêi tÇm thêng Anh, b¹n ®äc cña t¹p chÝ, nh÷ng c«ng thøc gi¶n ®¬n nh T − H − T. Tr¸i l¹i, nÕu anh, gièng nh t«i, buéc ph¶i ®äc nh÷ng bµi vÒ kinh tÕ häc cña La-lo, HÐc-bíc Xpen-x¬, Ma-clª-èt, v.v. trªn tê "Westminster Review" v.v. th× anh sÏ thÊy r»ng tÊt c¶ bän hä ®Òu ngËp trong nh÷ng ®iÒu tÇm thêng vÒ kinh tÕ häc vµ hä còng biÕt r»ng chóng lµm cho b¹n ®äc ch¸n ngÊy, do ®ã ra søc t« ®iÓm cho nh÷ng t¸c phÈm b«i b¸c cña m×nh b»ng nh÷ng tiÕng lãng gi¶ triÕt häc hoÆc gi¶ khoa häc. Çi tÝnh chÊt gi¶ khoa häc Êy tuyÖt nhiªn kh«ng lµm cho néi dung (b¶n th©n néi dung nµy b»ng kh«ng) dÔ hiÓu h¬n. Tr¸i l¹i, toµn bé ¶o thuËt lµ ®Ó lõa bÞp b¹n ®äc vµ buéc hä ph¶i nghÜ n¸t ãc ra, cho ®Õn lóc anh ta rót côc ®i ®Õn mét kÕt luËn lµm cho ngêi ta yªn t©m lµ ®»ng sau nh÷ng tõ ng÷ l¹ ho¾c Êy chØ che ®Ëy loci communes1∗. Thªm vµo ®ã, b¹n ®äc cña "Fortnightly" còng nh cña "Westminster Review" tù m·n cho r»ng b¶n th©n m×nh lµ ngêi th«ng minh nhÊt ë Anh (chø cha nãi nh÷ng n¬i kh¸c). Song, nÕu nh anh thÊy ®îc nh÷ng çi mµ ngµi Giªm-x¬ H¸t-tri-x¬n XtiÕc-linh c¶ gan cèng hiÕn cho c«ng chóng kh«ng nh÷ng trªn s¸ch mµ c¶ trªn t¹p chÝ víi tÝnh çch lµ "®iÒu bÝ mËt cña Hª-ghen"2∗ − mµ b¶n th©n Hª-ghen còng kh«ng hiÓu næi −

th× anh sÏ tin r»ng (cÇn biÕt r»ng ngµi Giªm-x¬ H¸t-tri-x¬n XtiÕc-linh ®îc coi lµ nhµ t tëng lín) qu¶ thùc anh qu¸ c©u nÖ. Ngêi ta ®ßi hái çi míi - míi vÒ h×nh thøc vµ néi dung.

Theo t«i th× mét khi anh muèn b¾t ®Çu tõ ch¬ng hai103 (nhng chí quªn ë chç nµo ®ã nªn tiÖn thÓ lu ý b¹n ®äc r»ng

1∗ − ®iÒu hiÓn nhiªn ai còng biÕt, ®iÒu ®· nghe nhµm tai.

2∗ ¸m chØ cuèn s¸ch cña Giªm-x¬ XtiÕc-linh. "BÝ mËt cña Hª-ghen: nguån gèc,

nguyªn t¾c, h×nh thøc vµ néi dung cña hÖ thèng Hª-ghen".

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


ë ch¬ng mét b¹n ®äc sÏ thÊy sù gi¶i thÝch míi ®èi víi vÊn ®Ò gi¸ trÞ vµ tiÒn104), th× anh cÇn sö dông nh÷ng tµi liÖu díi ®©y lµm lêi dÉn, - ®¬ng nhiªn díi h×nh thøc mµ anh cho lµ thÝch hîp víi anh h¬n.

T. Tu-c¬ trong nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu cña m×nh vÒ lu th«ng tiÒn tÖ1∗ nhÊn m¹nh r»ng tiÒn tÖ lµm chøc n¨ng t b¶n sÏ quay vÒ ®iÓm xuÊt ph¸t cña m×nh (reflux of money to its point of issue), cßn lµm chøc n¨ng ph¬ng tiÖn lu th«ng gi¶n ®¬n th× kh«ng quay vÒ ®iÓm xuÊt ph¸t. Sù kh¸c nhau ®ã, ngoµi nh÷ng vÊn ®Ò kh¸c mµ ngµi Giªm-x¬ Xtiu-¸t2∗ ®· x¸c ®Þnh tõ l©u tríc Tu-c¬, chØ ®îc Tu-c¬ sö dông ®Ó b¸c bá luËn ®iÓm cña nh÷ng ngêi ñng hé currency principle105, theo luËn ®iÓm nµy th× viÖc ph¸t hµnh tiÒn tÝn dông (ng©n phiÕu v.v.) cã ¶nh hëng ®Õn gi¸ c¶ hµng ho¸. Cßn t¸c gi¶ cña chóng ta th× tr¸i l¹i, lÊy çi h×nh thøc lu th«ng ®Æc thï Êy cña tiÒn tÖ lµm chøc n¨ng t b¶n ("thùc hiÖn chøc n¨ng cña t b¶n", A. XmÝt106) lµm ®iÓm xuÊt ph¸t ®Ó nghiªn cøu tÝnh chÊt cña b¶n th©n t b¶n vµ tríc hÕt lµ ®Ó gi¶i ®¸p vÊn ®Ò: lµm thÕ nµo mµ tiÒn, h×nh thøc ®éc lËp Êy cña gi¸ trÞ, biÕn thµnh t b¶n? ("chuyÓn ho¸ thµnh t b¶n" lµ thuËt ng÷ chÝnh thøc).

Çc nhµ doanh nghiÖp ®ñ lo¹i, TuyÕc-g« nãi, "cã mét ®iÓm chung lµ hä mua ®Ó b¸n, … viÖc mua cña hä lµ sù øng tríc sÏ quay trë l¹i víi hä"107. Mua ®Ó b¸n, trªn thùc tÕ, ®ã lµ sù giao dÞch trong ®ã tiÒn lµm chøc n¨ng t b¶n vµ ®ßi hái ®iÒu kiÖn lµ tiÒn sÏ quay trë vÒ ®iÓm xuÊt ph¸t cña nã, ®èi lËp víi b¸n ®Ó mua, trong ®ã tiÒn chØ ph¶i lµm chøc n¨ng ph¬ng tiÖn lu th«ng. Tr×nh tù kh¸c nhau cña hµnh vi b¸n vµ mua ®em l¹i cho tiÒn hai sù vËn ®éng lu th«ng kh¸c nhau.

1∗ T. Tu-c¬. "Nghiªn cøu çc quy luËt lu th«ng tiÒn tÖ; mèi liªn hÖ cña lu th«ng tiÒn

tÖ víi gi¸ c¶ vµ tÝnh hîp lý cña viÖc t¸ch rêi ph¸t hµnh giÊy b¹c khái nghiÖp vô ng©n hµng".

2∗ G. Xtiu-¸t. "Nghiªn cøu vÒ nh÷ng nguyªn lý cña khoa kinh tÕ chÝnh trÞ".

Çi Èn giÊu ë ®©y, ®ã lµ tr¹ng th¸i kh¸c nhau cña b¶n th©n gi¸ trÞ ®îc biÓu hiÖn díi h×nh thøc tiÒn tÖ. §Ó cho râ rµng, t¸c gi¶ ®· cho hai sù vËn ®éng lu th«ng kh¸c nhau ®ã nh÷ng c«ng thøc sau ®©y v.v vµ v.v..

T«i cho r»ng, nÕu nh anh sö dông nh÷ng c«ng thøc Êy th×

anh sÏ gi¶m nhÑ ®îc c«ng viÖc cho b¶n th©n còng nh cho b¹n

®äc.

VÒ nh÷ng ®iÓm kh¸c trong th, t«i sÏ tr¶ lêi sau. Trong sè

môn nhät chØ cßn l¹i mçi mét çi nhng còng sÏ nhanh chãng tan

®i. Thø t tríc t«i ®· gi¶ng bµi (kho¶ng mét giê mêi l¨m phót)

vÒ tiÒn c«ng (chuyªn nãi vÒ h×nh th¸i cña nã) tríc kho¶ng mét

tr¨m ®¹i biÓu cña c«ng nh©n §øc108. H«m Êy t«i c¶m thÊy rÊt khã

ë vµ ngêi ta khuyªn t«i ®¸nh ®iÖn nãi r»ng t«i kh«ng ®i ®îc.

Nhng ®iÒu ®ã lµ kh«ng thÓ ®îc, v× mét sè ngêi tõ nh÷ng khu

vùc rÊt xa cña Lu©n §«n ®· ®Õn. Cho nªn t«i ®· ®Õn ®ã. Mäi viÖc

diÔn ra rÊt tèt ®Ñp, vµ sau khi gi¶ng bµi t«i c¶m thÊy dÔ chÞu h¬n

tríc ®ã.

T«i ®· nhîng bé La-ph¸c-gi¬, vÞ b¸c sÜ gia ®×nh cña t«i, nhiÒu

®Õn møc cho tíi nay t«i vÉn cßn cha ®i ViÖn b¶o tµng1∗. Song cã

lÏ mÊy tuÇn nay t«i ®· suy nghÜ h¬i qu¸ møc mäi vÊn ®Ò ë nhµ.

NÕu cã thÓ th× cuèi tuÇn tíi (ch¼ng h¹n thø b¶y), t«i sÏ ®i

Man-se-xt¬ cïng víi ch¸u Tót-xi. Nhng anh ph¶i göi cho t«i tiÒn

®i ®êng vµ mÊy si-linh ®Ó l¹i cho vî t«i.

LÏ tù nhiªn ch¸u Tót-xi hÇu nh ngµy nµo còng nh¾c t«i vÒ

chuyÕn ®i.

Xin göi kÌm theo ®©y bøc th míi cña LÝp-nÕch.


----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

132 ¡ng-ghen göi m¸c, 25 th¸ng n¨m 1868 m¸c göi ¡ng-ghen, 27 th¸ng n¨m 1868 133

Chµo anh.

C.M. cña anh

C«ng bè lÇn ®Çu trong cuèn s¸ch: "Der Briefwechsel zwischen F.Engels und K.Marx". Bd. IV, Stuttgart, 1913



ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn!

Anh ph¶i ®Õn vµo thø s¸u v× t«i ®îc rçi sau buæi tra thø

b¶y, vµ lóc ®ã trong nhµ chóng t«i ®· thu xÕp xong mäi viÖc.

T«i xin göi nöa tÊm ng©n phiÕu 20 p.xt. vµ nöa tÊm ng©n

phiÕu 5 p.xt., hai nöa kia sÏ göi trong mét phong b× kh¸c. VËy

tríc thø s¸u anh cho t«i biÕt anh ®¸p chuyÕn tµu nµo. Anh cã thÓ

®i tõ ga Kinh-Cr«-x¬ theo tuyÕn ®êng míi (trung t©m) ch¹y qua

phÇn ®Ñp nhÊt cña §íc-bi-sia.

9 giê 10 phót ®i Lu©n §«n, 2 giê 15 phót ®Õn Man-se-xt¬.

11 giê 30 phót ®i tõ Lu©n §«n, 5 giê 45 phót ®Õn Man-se-xt¬.

3 giê 00 phót ®i tõ Lu©n §«n, 8 giê 05 phót ®Õn Man-se-xt¬.

Ph.¡. cña anh




ë Man-se-xt¬

Lu©n §«n, 27 th¸ng N¨m 1868

PhrÕt th©n mÕn!

Xin c¶m ¬n vÒ sè tiÒn 25 pao xtÐc-linh.

T«i sÏ khëi hµnh tõ Kinh-Cr«-x¬ lóc 11 giê 30 phót thø s¸u.

Chµo anh.

C.M. cña anh



134 m¸c göi ¡ng-ghen, 20 th¸ng s¸u 1868 m¸c göi ¡ng-ghen, 20 th¸ng s¸u 1868 135


ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 20 th¸ng S¸u 1868

PhrÕt th©n mÕn!

Ngay khi t«i trë vÒ Lu©n §«n109, − chuyÕn ®i cña chóng t«i

tuyÖt l¾m, − t«i ®· thÊy c¶ mét ®èng th ®ßi thanh to¸n tiÒn vµ ®e

do¹. Tríc ®ã mäi ngêi tõ chèi tÊt c¶ nh÷ng th Êy víi lý do t«i

"®i v¾ng". Nhng dêng nh tin ®iÖn ®· b¸o cho tÊt c¶ nh÷ng

ngêi Êy biÕt t«i ®· trë vÒ. Si licet parva componere magnis1∗, th×

tin Êy ®îc lan truyÒn ®óng víi tèc ®é, nh «ng giµ Ni-bua (bè cña

nhµ sö häc) kÓ, cña nh÷ng tin tøc vÒ cuéc chiÕn tranh Xi-lª-di,

trong kho¶nh kh¾c ®· truyÒn tõ ch©u ¢u sang ch©u ¸ chØ b»ng

®iÖn tÝn gi¶n ®¬n cña lèi truyÒn khÈu d©n gian. Xem ra, trong giíi

chñ nî, ®iÖn tÝn tù ph¸t Êy cßn t¸c ®éng nhanh h¬n. Trong nh÷ng

yªu cÇu chi tr¶ Êy cã nh÷ng kho¶n khã kh¨n l¾m míi cã thÓ ho·n

®îc mét tuÇn lÔ n÷a; nhng tÖ h¹i h¬n c¶ lµ nh÷ng m¶nh giÊy

kÌm theo ®ßi thanh to¸n vµo thø ba, v× r»ng nÕu nh t«i bÞ chÝnh

thøc c¾t ga th× hoµn toµn kh«ng chÞu ®ùng næi.

Thø ba tuÇn tíi sÏ cã héi nghÞ cña Quèc tÕ. BÊy giê t«i sÏ

nhËn ®îc nh÷ng v¨n kiÖn nãi lªn sù cÇn thiÕt ph¶i huû bá nghÞ

quyÕt vÒ ®¹i héi110. Mét lµ, b¶n tuyªn bè cña bé trëng t ph¸p

1∗ − NÕu ®îc phÐp so s¸nh çi nhá víi çi lín.

Ba-ra nãi r»ng ®¹i héi kh«ng ®îc häp ë Bruy-xen. Hai lµ, b¶n

tuyªn ng«n ®· ®îc ®¨ng cña Uû ban Bruy-xen vµ Uû ban VÐc-vi-ª

trong ®ã hä ®· th¸ch thøc vÞ bé trëng. Ba lµ, th cña §¬ Pa-p¬

vµ Van-®en-hu-ten nãi r»ng nÕu chóng ta chuyÓn ®Þa ®iÓm cña

®¹i héi lµ chóng ta ph¸ ho¹i tæ chøc ë BØ. ViÖc ®ã sÏ ®îc hiÓu lµ

sù nhîng bé ®èi víi chÝnh phñ, v.v.. T«i kh«ng nãi vÒ nh÷ng ©m mu hÌn h¹ cña Vª-di-ni-e

còng nh Pi-a v.v. hiÖn ®ang ë ®©y. §¬ng nhiªn, hä gieo r¾c nh÷ng tin ®ån r»ng dêng nh chóng ta hµnh ®éng theo lÖnh cña B«-na-p¸c-t¬.

Hä tr«ng cËy vµo mét vô tai tiÕng lín t¹i héi nghÞ gÇn ®©y vµ do ®ã ®· cö nh÷ng ngêi kh¸ch tíi gÆp chóng t«i. Hä ®· hoµn toµn thÊt väng khi t«i ®äc çc v¨n kiÖn v.v. vµ dùa vµo nh÷ng v¨n kiÖn Êy ®Ó rót l¹i dù th¶o nghÞ quyÕt cña m×nh. B»ng çch ®ã t«i ®· xoay chuyÓn ®îc t×nh thÕ: ®¹o luËt chèng ngo¹i kiÒu ®· kh«ng trùc tiÕp chÜa vµo Quèc tÕ. Nã ®· mang tÝnh chÊt chung. V× vËy, nÕu nh trong t×nh h×nh lËp ph¸p ®ã mµ Quèc tÕ lùa chän Bruy-xen lµm ®Þa ®iÓm héi nghÞ cña m×nh th× nã ®· nhîng bé ChÝnh phñ BØ. HiÖn nay t×nh h×nh kh¸c h¼n. HiÖn nay, sau khi ChÝnh phñ BØ trùc tiÕp ®e do¹ chóng ta vµ khiªu khÝch chóng ta, nÕu chóng ta chuyÓn ®Þa ®iÓm ®¹i héi khái Bruy-xen v.v. lµ chóng ta nhîng bé nã. §ång thêi t«i còng ®a ra mÊy lêi ch©m biÕm rÊt th©m ®éc ®èi víi giäng nãi anh hïng mµ nh÷ng kÎ chèng ®èi nghÞ quyÕt cña t«i (èt-gie-r¬, v.v.) sö dông tríc khi hä biÕt t×nh h×nh ®· thay ®æi. Mèi nguy duy nhÊt ®e do¹ chóng ta lµ trë thµnh trß cêi vµ kÎ tö v× ®¹o víi gi¸ rÎ m¹t. Trong khi t«i ph¸t biÓu, ngµi L« ®· mÊy lÇn hÐt lªn: "h·y l¾ng nghe, h·y l¾ng nghe" vµ ®Ëp tay lªn bµn tá ý t¸n thµnh. Dï sao th× chóng ta còng ®· ®¹t ®îc môc ®Ých lµm cho èt-gie-r¬ vµ ®ång bän trë thµnh trß cêi cho mäi ngêi vµ viÖc huû bá nghÞ quyÕt kh«ng ph¶i lµ th¾ng lîi cña hä.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

136 ¡ng-ghen göi m¸c, 22 th¸ng s¸u 1868 m¸c göi ¡ng-ghen, 23 th¸ng s¸u 1868 137

Çi nãng lµm cho t«i rÊt khã chÞu. T«i ®Þnh mua thuèc theo

®¬n cña Gum-pÐc-t¬ v× mÊy ngµy liÒn t«i "bÞ n«n" (theo kiÓu bµ

Blin-®¬), tuy r»ng t«i ®· g¬ng mÉu kiªng khem trong ¨n uèng.

Chµo anh.

C.M. cña anh

TiÖn thÓ nãi lu«n. Ch¸u Tót-xi c¬ hå lµm cho c¶ nhµ t«i ph¸t

ghen lªn v× ®· cuång nhiÖt ca ngîi c¨n nhµ ë Man-se-xt¬ vµ bµy tá

râ rµng nguyÖn väng trë l¹i ®ã cµng nhanh cµng tèt.

C«ng bè lÇn ®Çu trong cuèn s¸ch: "Der Briefwechsel zwischen F. Engels und




ë Lu©n §«n

Man-se-xt¬, 22 th¸ng S¸u 1868

Mo-r¬ th©n mÕn!

T«i göi gÊp 10 pao xtÐc-linh. Ngµy mai cßn göi cho anh 10

p.xt. n÷a vµ hy väng r»ng sè tiÒn nµy ®ñ ®Ó anh chi cho nh÷ng

nhu cÇu cÊp b¸ch nhÊt.

Bµi b¸o1∗ tiÕn triÓn nhanh chãng vµ tuÇn nµy ch¾c h¼n sÏ

xong; nhng t«i hµi lßng vÒ mÆt sè lîng cña nã h¬n nhiÒu so víi

mÆt chÊt lîng cña nã. Bµi thø hai111, kh«ng nghi ngê g×, sÏ lµ bµi

kÕt thóc. Anh thÊy thÕ nµo khi bµi b¸o ký tªn La-ph¸c-g¬?

Ngµy mai sÏ viÕt tØ mØ h¬n. Ph.¡. cña anh




ë Man-se-xt¬

Lu©n §«n, 23 th¸ng S¸u 1868

PhrÕt th©n mÕn!

RÊt c¶m ¬n anh vÒ 10 pao xtÐc-linh.

§¸ng tiÕc lµ ch¸u Tót-xi vµ ch¸u Gien-ni, c¶ hai ®Òu kh«ng

®îc khoÎ − viªm häng vµ n«n. NÕu h«m nay mµ kh«ng kh¸ lªn

th× t«i buéc lßng ph¶i mêi b¸c sÜ. TuÇn tríc A-len cña chóng t«i

®ét nhiªn bÞ b¹i liÖt nªn kh«ng thÓ ra khái nhµ.



----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


Vª-di-ni-e ë trong chi bé ngêi Ph¸p ë ®©y ®· ©m mu chèng l¹i

§uy-p«ng vµ I-ung, vu ço c¶ hai lµ "nh÷ng phÇn tö B«-na-p¸c-t¬".

Trong khi t«i v¾ng mÆt, anh ta ®· dù héi nghÞ cña Héi ®ång trung

¬ng (mµ anh ta kh«ng cã quyÒn dù) vµ viÕt mét bµi kú quÆc112

cho tê "Cigale" (tê b¸o ë Bruy-xen). Cuéc th¶o luËn chÝnh lµ ®·

bµn vÒ vÊn ®Ò lùa chän ®Þa ®iÓm häp ®¹i héi.

Dï sao th× La-ph¸c-g¬ còng kh«ng thÓ ký tªn díi bµi b¸o1∗,

v× anh ta lµ ngêi Ph¸p, l¹i lµ con rÓ t«i. H·y ký tªn A. Uy-li-am-x¬

hoÆc ai ®ã ®¹i lo¹i nh thÕ. NÕu ®îc Xem Mu-r¬ ký tªn lµ tèt

h¬n hÕt.

Chµo anh.

C.M. cña anh

H«m qua t«i ngÉu nhiªn gÆp mét ®o¹n rÊt lý thó cña

A.XmÝt113. Sau khi gi¶i thÝch r»ng lao ®éng lµ chi phÝ ban ®Çu v.v.

vµ ®a ra nh÷ng ý kiÕn gÇn chÝnh x¸c, tuy thêng xuyªn m©u

thuÉn nhau, «ng còng tuyªn bè r»ng: "Ngêi ta cã thÓ cho r»ng lîi nhuËn cña t b¶n chØ lµ tªn gäi kh¸c cña tiÒn c«ng tr¶

cho mét d¹ng lao ®éng ®Æc biÖt, lao ®éng gi¸m s¸t vµ qu¶n lý. Thùc ra nã lµ çi g× kh¸c

h¼n, bÞ chi phèi bëi nh÷ng nguyªn t¾c hoµn toµn kh¸c vµ hoµn toµn kh«ng t¬ng øng víi

sè lîng, tÝnh nÆng nhäc hoÆc tÝnh phøc t¹p cña thø lao ®éng gi¸m s¸t vµ qu¶n lý ®îc

gi¶ ®Þnh Êy".

Sau ®ã «ng ta ®ét nhiªn quay ngo¾t l¹i vµ ra søc gi¶i thÝch

r»ng tiÒn c«ng, lîi nhuËn, ®Þa t« lµ "nh÷ng bé phËn hîp thµnh cña

gi¸ c¶ tù nhiªn" (theo «ng ta, gi¸ c¶ tù nhiªn = gi¸ trÞ). ë chç nµy

ngêi ta gÆp mét ®o¹n tuyÖt có sau ®©y: "Khi gi¸ c¶ cña mét hµng ho¸ nµo ®ã kh«ng cao h¬n mµ còng kh«ng thÊp h¬n çi

cÇn thiÕt ®Ó chi tr¶ theo tû suÊt tù nhiªn cho ®Þa t«, cho tiÒn c«ng vµ cho lîi nhuËn


cña t b¶n ®· ®îc sö dông ®Ó s¶n xuÊt hµng ho¸, gia c«ng nã vµ ®a nã ra thÞ trêng, th×

bÊy giê hµng ho¸ Êy ®îc b¸n ra theo gi¸ c¶ mµ ngêi ta cã thÓ gäi lµ gi¸ c¶ tù nhiªn cña

nã. BÊy giê hµng ho¸ trÞ gi¸ bao nhiªu th× ®îc b¸n ra ®óng bÊy nhiªu, hoÆc hµng ho¸

®îc b¸n ra theo çi mµ ngêi ®a nã ra thÞ trêng ®· thùc tÕ chi phÝ cho nã; bëi v×, mÆc

dï theo çch dïng ng«n ng÷ th«ng thêng, trong chi phÝ s¶n xuÊt cña bÊt cø hµng ho¸

nµo ®Òu kh«ng bao gåm lîi nhuËn cña ngêi ®em b¸n hµng ho¸ do m×nh s¶n xuÊt ra,

song kh«ng nghi ngê g× c¶, ngêi Êy sÏ bÞ thiÖt h¹i trong kinh doanh cña m×nh, nÕu nh

anh ta b¸n hµng ho¸ cña m×nh theo gi¸ c¶ kh«ng ®em l¹i cho anh ta lîi nhuËn th«ng

thêng ë ®Þa ph¬ng anh ta, v× anh ta sÏ cã thÓ nhËn ®îc lîi nhuËn Êy khi sö dông t

b¶n cña m×nh theo bÊt cø ph¬ng thøc nµo kh¸c". (Sù tån t¹i cña lîi nhuËn ë "®Þa ph¬ng

anh ta" ®îc xem lµ c¨n cø ®Ó gi¶i thÝch lîi nhuËn). "Ngoµi ra, lîi nhuËn cña ngêi ®ã

còng lµ thu nhËp cña anh ta, nguån sèng thùc tÕ cña anh ta. Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt

hµng ho¸ vµ ®a nã ra thÞ trêng, anh ta ®· øng tríc cho c«ng nh©n cña m×nh tiÒn c«ng

hoÆc t liÖu sinh ho¹t cña hä, còng ®óng hÖt nh vËy, anh ta ®· øng tríc cho b¶n th©n

t liÖu sinh ho¹t cña m×nh theo quy m« t¬ng øng víi lîi nhuËn mµ anh ta cã c¨n cø nhÊt

®Þnh ®Ó chê ®îi ë viÖc b¸n hµng ho¸ cña m×nh. ChÝnh v× vËy, nÕu nh hµng ho¸ kh«ng

®em l¹i cho anh ta lîi nhuËn Êy th× anh ta hoµn toµn ®óng khi nãi r»ng hµng ho¸ kh«ng

®Òn bï ®îc cho anh ta çi mµ b¶n th©n anh ta ®· chi phÝ cho hµng ho¸ Êy".

Çi ph¬ng thøc thø hai ®a lîi nhuËn vµo chi phÝ s¶n xuÊt - v× nã ®· bÞ ¨n tríc råi - qu¶ thùc tuyÖt vêi.

Thùc ra, chÝnh con ngêi Êy, con ngêi cã c¬ quan tiÕt niÖu vµ c¬ quan sinh dôc trïng hîp c¶ trong lÜnh vùc tinh thÇn114, tríc kia ®· nãi:

"HÔ xuÊt hiÖn t×nh h×nh dù tr÷ ®îc tÝch luü vµo tay mét sè ç nh©n… th× gi¸ trÞ mµ

c«ng nh©n ®a thªm vµo vËt t…, bÞ ph©n chia thµnh hai phÇn, mét phÇn chi tr¶ tiÒn

c«ng cho hä, cßn phÇn kia chi tr¶ lîi nhuËn cña chñ xÝ nghiÖp vÒ toµn bé sè t b¶n ®·

øng tríc díi h×nh thøc vËt t vµ tiÒn c«ng".


s¸ch: "Der Briefwechsel zwischen F.Engels und K.Marx". Bd. IV. Stuttgart, 1913; c«ng bè toµn v¨n trong Marx – Engels




----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------



ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn! T«i göi kÌm theo ®©y hai ng©n phiÕu lo¹i n¨m pao, S/K 60115

vµ 60116. H«m qua t«i qu¸ tÊt bËt vÒ c«ng viÖc x©y dùng ë Héi Si-l¬47

nªn khi rêi kho hµng ®· kh«ng göi tiÒn cho anh, khi trÊn tÜnh l¹i th× ®· qu¸ muén råi. Cßn h«m nay th× mäi viÖc linh tinh còng ®· c¶n trë t«i viÕt th cho anh tØ mØ h¬n, nÕu nh t«i kh«ng muèn hy sinh thêi gian cÇn thiÕt ®Ó viÕt bµi b¸o1∗ vµo tèi h«m nay. H¬n n÷a, h«m qua t«i còng ch¼ng viÕt ®îc g×.

CÇn thËn träng víi bÖnh viªm häng. Tuy chøng viªm Êy hiÖn ®· lan truyÒn thµnh dÞch vµ phÇn lín mang tÝnh chÊt kh«ng nguy hiÓm, nhng v× thêi gian gÇn ®©y ë ®©y xuÊt hiÖn dÞch b¹ch hÇu, nªn tèt h¬n hÕt lµ nhanh chãng mêi thÇy thuèc ®Ó biÕt râ sù thÓ ra sao.

Ph.¡. cña anh C«ng bè lÇn ®Çu trong cuèn s¸ch: "Der Briefwechsel zwischen F. Engels und K.Marx". Bd. IV, Stuttgart, 1913





ë Man-se-xt¬

Lu©n §«n, 24 th¸ng S¸u 1868

PhrÕt th©n mÕn!

RÊt ®¸ng tiÕc lµ ho¸ ra c¶ hai ch¸u g¸i ®Òu bÞ bÖnh sèt ph¸t

ban mµ Tót-xi th× bÞ sèt ph¸t ban ¸c tÝnh.

Chµo anh.

C.M. cña anh


Briefwechsel zwischen F. Engels und K.Marx". Bd. IV, Stuttgart, 1913




ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn!

T«i cha bao giê kinh hoµng nh s¸ng sím h«m nay, khi ®îc

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


tin anh cho biÕt çc ch¸u g¸i cña anh ®Òu bÞ sèt ph¸t ban. Suèt c¶

ngµy ®Çu ãc t«i kh«ng lóc nµo kh«ng nghÜ ®Õn viÖc Êy; hy väng

r»ng mäi viÖc sÏ tèt ®Ñp; qua mét b¶n b¸o ço vÒ y tÕ, t«i thÊy

r»ng ë ®©y, trong n¨m nay mäi trêng hîp m¾c lo¹i bÖnh Êy ®Òu

diÔn ra rÊt nhÑ. ThÇy thuèc ë chç anh thÕ nµo? §èi víi bÖnh Êy

kh«ng thÓ xem thêng. H·y sö dông tiÒn cña t«i ®i, nÕu anh cÇn

g× th× viÕt th hoÆc ®¸nh ®iÖn cho t«i, anh sÏ nhËn ®îc ngay tøc

kh¾c mäi çi theo kh¶ n¨ng cña t«i.

H«m qua t«i ®· göi cho anh hai ng©n phiÕu lo¹i n¨m pao S/K

60115 vµ 60116, kh«ng göi b¶o ®¶m.

H·y cho t«i biÕt t×nh h×nh thêng xuyªn h¬n. Li-di hÕt søc

kinh ng¹c khi t«i ®äc th anh cho c« Êy nghe, Li-di rÊt quyÕn

luyÕn Tót-xi vµ suèt ngµy nãi vÒ Tót-xi. B©y giê l¹i cßn bÐ Gien-ni

yªu dÊu cña chóng ta ®ang ph¶i mang bÖnh. Anh qu¶ thùc gÆp

ph¶i ®iÒu kh«ng may ghª gím.

Trong t×nh h×nh ®ã t«i hoµn toµn kh«ng thÓ viÕt vÒ nh÷ng

vÊn ®Ò kh¸c, mµ chõng nµo t×nh tr¹ng nµy cßn tiÕp diÔn th× ch¾c

g× anh quan t©m tíi nh÷ng vÊn ®Ò Êy. §Ó gi¶i trÝ cho Tót-xi, t«i

göi kÌm ®«i dßng theo lÖnh cña Li-di. §õng ®Ó chóng t«i kh«ng

cã tin tøc.

Ph.¡. cña anh

C«ng bè lÇn ®Çu trong cuèn s¸ch: "Der Briefwechsel zwischen F.Engels und K.Marx". Bd.IV, Stuttgart, 1913



ë Man-se-xt¬

Lu©n §«n, 26 th¸ng S¸u [1868]

PhrÕt th©n mÕn!

Çm ¬n rÊt nhiÒu vÒ 10 pao xtÐc-linh.

T×nh h×nh çc ch¸u t¬ng ®èi tèt. (Ch¸u Tót-xi rÊt phÊn khëi

v× bøc th cña anh). Thµy thuèc cña chóng t«i sèng ë bªn c¹nh lµ

b¸c sÜ Coãc-cl«i, ngêi Ai-r¬-len, næi tiÕng trong vïng nµy (kÓ c¶

trong trêng mµ çc ch¸u ®ang theo häc) chñ yÕu lµ chuyªn gia vÒ

sèt ph¸t ban. Khi cÇn, nghÜa lµ hÔ bÖnh t×nh h¬i cã phÇn nguy

hiÓm lµ La-ph¸c-g¬ sÏ mêi b¸c sÜ ë bÖnh viÖn cña anh ta. Cho tíi

nay cha cã nhu cÇu Êy.

T«i sÏ mang ¬n anh nÕu anh göi cho t«i mét Ýt tiÒn n÷a v×

phÇn lín sè 20 p.xt. ph¶i dïng ®Ó trang tr¶i mét phÇn nh÷ng mãn

nî nhá cÊp b¸ch nhÊt.

La-ph¸c-g¬ nãi víi Bi-d¬-li r»ng bµi thø nhÊt1∗ s¾p ®îc göi ®i.

Bi-d¬-li b¶o r»ng ph¶i göi nã cho kÞp thêi ®Ó cã thÓ ®¨ng ngay ë sè

ra th¸ng T¸m.

§¬ng nhiªn, ®Çu ãc t«i cø quay cuång. V× t«i kh«ng thÓ

lµm ®îc viÖc g× quan träng nªn t«i ®ang viÕt mÊy dßng cho

Ai-s¬-hèp115. Mai sÏ göi ®i.



----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

144 ¡ng-ghen göi m¸c, 26 th¸ng s¸u 1868 ¡ng-ghen göi m¸c, 26 th¸ng s¸u 1868 145

Chµo anh.

Mo-r¬ cña anh1∗

Ch¸u Gien-ni nãi víi Tót-xi r»ng tríc ®©y nã lµ ngêi Trung

Quèc cao quý, nay trë thµnh ngêi ®Þa ph¬ng (ngêi Ai-r¬-len)

cho nªn kh«ng cßn cã sù t«n träng cÇn thiÕt ®èi víi hoµng ®Õ2∗

n÷a. Tót-xi liÒn tr¶ lêi r»ng: "Tríc ®©y em trung thµnh víi mét

ngêi, nay em trung thµnh víi mét d©n téc".






ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn!

1∗ TiÕp ®ã M¸c viÕt trong ngoÆc "verte" ("xin xem mÆt sau").

2∗ − biÖt hiÖu kh«i hµi cña Gien-ni, con g¸i M¸c.

Tèi h«m qua, sau khi viÕt th cho anh, t«i ®Õn nhµ Gum-pÐc-t¬

®Ó hái anh ta vÒ bÖnh sèt ph¸t ban, nhng phßng anh ta chËt

nÝch bÖnh nh©n vµ ngêi X«-l«-m«n nªn t«i kh«ng thÓ nãi

chuyÖn víi anh ta ®Õn n¬i ®Õn chèn ®îc. V× thÕ, h«m nay t«i l¹i

®Õn nhµ anh ta mét lÇn n÷a vµ hái anh ta xem, v× A-len bÞ èm,

anh ta cã thÓ giíi thiÖu cho mét thµy thuèc kh¸c nµo ®ã kh«ng.

Anh ta nãi r»ng trong trêng hîp nµy, ®iÒu quan träng h¬n c¶ lµ

cã ®îc mét ngêi, dï kh«ng cao tay l¾m, nhng sèng ë gÇn ®Ó

vµo lóc hiÓm nghÌo anh ta cã thÓ tíi th¨m ngµy 3-4 lÇn vµ cã thÓ

mêi ®Õn bÊt kÓ lóc nµo. Anh ta cho r»ng trong trêng hîp nµy

La-ph¸c-g¬ hoµn toµn cã thÓ ®¶m ®¬ng ®îc nhiÖm vô; nÕu nh

anh muèn sù hç trî cña mét thµy thuèc kh¸c th× tèt h¬n hÕt lµ

yªu cÇu A-len ®Ó anh ta giíi thiÖu cho anh mét thµy thuèc nµo

®ã sèng ë gÇn ®Êy. Tãm l¹i, çi chÝnh yÕu nhÊt lµ cÇn cã nhiÒu

kh«ng khÝ trong lµnh h¬n; chÝnh anh ta thêng quy ®Þnh röa r¸y

b»ng níc pha dÊm vµ s¸t trïng nhµ cöa b»ng clorua v«i; nhng

kh«ng ®îc bu«ng láng tÊt c¶ nh÷ng quy ®Þnh Êy. Trong nh÷ng

trêng hîp cÊp tÝnh nh thÕ, thuèc kh«ng cã t¸c dông lín.

Sè 10 p.xt. thø hai (hai ng©n phiÕu lo¹i n¨m pao) mµ t«i göi

cho anh h«m kia ch¾c anh ®· nhËn ®îc. T«i göi kÌm theo ®©y 5

p.xt. S/K 46795, cßn tuÇn sau l¹i sÏ göi anh chót Ýt n÷a.

Tãm l¹i, Gum-pÐc-t¬ lµm t«i rÊt yªn t©m vµ chøng thùc r»ng

n¨m nay bÖnh Êy diÔn ra ®Æc biÖt nhÑ.

Li-di lo r»ng cã lÏ anh nghÜ lµ Tót-xi ®· nhiÔm bÖnh ë ®©y nªn

buéc t«i viÕt th cho anh r»ng ë ®©y mäi ngêi ®Òu hoµn toµn

khoÎ m¹nh.

Xin chuyÓn lêi th¨m hái ch©n thµnh tíi chÞ, hai bÖnh nh©n,

Lau-ra vµ La-ph¸c-g¬.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


Ph.¡. cña anh







ë Man-se-xt¬

Lu©n §«n, 27 th¸ng S¸u 1868

PhrÕt th©n mÕn!

T«i ®· nhËn ®îc 5 p.xt., xin c¶m ¬n anh. Bän trÎ b×nh phôc

rÊt tèt. Sù mng mñ vµ sng tÊy ë häng ®· chuyÓn biÕn tèt ®Õn

møc hiÖn nay b¸c sÜ dÆn cho ¨n uèng b×nh thêng (tríc ®ã bän

trÎ chØ ®îc uèng rîu Poãc-t« vµ níc ch¾t Li-bÝch), vµ chóng ¨n

rÊt ngon miÖng. Ngay tõ ®Çu Coãc-cl«i ®· chØ ®Þnh kh«ng khÝ

trong lµnh. Thay v× clo-rua v«i, «ng chØ ®Þnh mét chÊt s¸t trïng

kh¸c (míi nhÊt) v× «ng cho r»ng clo-rua v«i cã h¹i cho phæi. May

thay, cÊu t¹o ng«i nhµ cña chóng t«i, ®Æc biÖt lµ vÞ trÝ phßng ë

cña bän trÎ, ®· b¶o ®¶m kh«ng khÝ tõ mäi phÝa cã thÓ thæi ®Õn rÊt

dåi dµo.

Xin nãi víi chÞ Li-di (Tót-xi göi lêi hái th¨m chÞ Êy) r»ng ë ®©y

bÊt kÓ lóc nµo ®Òu kh«ng cã ai quy tr¸ch nhiÖm cho Man-se-xt¬

c¶. Sèt ph¸t ban vµ sëi hiÖn ®ang l©y lan ë Lu©n §«n. Ch¾c Tót-xi

bÞ l©y tõ con g¸i gi¸o s Phran-clen-®¬.

Xin chuyÓn tíi Li-di lêi th¨m hái nhiÖt thµnh cña t«i.

Mo-r¬ cña anh

H«m nay t«i nhËn ®îc mét c«ng v¨n kú l¹. Ngêi ta mêi t«i

thø t tíi ®Õn gi¸o khu Xanh-P¨ng-cra-x¬ ®Ó chøng minh v× sao

®éng s¶n vµ bÊt ®éng s¶n cña t«i ®Òu kh«ng bÞ niªm phong. Sù

thÓ nh sau: gi¸o khu ®¸ng nguyÒn rña nµy kh«ng ®Õm xØa ®Õn

nguyÖn väng cña t«i, ®· bÇu t«i lµm "quan toµ tµi ph¸n cña gi¸o

khu Xanh-P¨ng-cra-x¬", cßn t«i, thay cho viÖc ®i nhËm chøc vµ

tuyªn thÖ nhËm chøc, t«i ®· ®i Man-se-xt¬. H«m nay t«i ®a cho

b¸c sÜ Coãc-cl«i xem giÊy mêi, «ng ta nãi r»ng giíi tiÓu thÞ d©n ë

gi¸o khu Xanh-P¨ng-cra-x¬ cho r»ng ®©y lµ mét vinh dù lín. T«i

sÏ b¶o hä r»ng t«i lµ ngêi níc ngoµi vµ…





148 ¡ng-ghen göi m¸c, 28 th¸ng s¸u 1868 ¡ng-ghen göi m¸c, 28 th¸ng s¸u 1868 149


ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn!

Sau bøc th h«m qua cña anh, dêng nh chóng t«i ®· trót

®îc g¸nh nÆng. H«m kia, thËm chÝ h«m qua, tÊt c¶ mäi ngêi ë

®©y, trong nhµ t«i, ®Òu mang t©m tr¹ng rÊt nÆng nÒ; h«m nay hä

l¹i phÊn khëi, cßn t«i th× c¶m thÊy m×nh kh¸c h¼n.

Bµi b¸o ®· viÕt xong1∗. Anh nãi ®óng, Xem chÝnh lµ ngêi

thÝch hîp nhÊt ®Ó ký tªn díi bµi b¸o. H«m nay t«i ®· nãi víi anh

ta viÖc Êy, ®ång thêi ®a bµi b¸o ®Ó anh ta xem vµ chØ ra nh÷ng

chç cã thÓ mang ®Æc ®iÓm cña tiÕng §øc. H·y cho t«i biÕt ngay lµ

bµi b¸o cã thÓ tr× ho·n mÊy ngµy n÷a ®îc kh«ng, dï lµ ®Õn tèi

thø t; nÕu kh«ng th× t«i cã thÓ göi nã vµo thø hai. Bµi thø hai,

tøc bµi kÕt111 (bµi thø nhÊt kÕt thóc b»ng gi¸ trÞ thÆng d tuyÖt

®èi) còng cã thÓ viÕt xong tríc cuèi th¸ng nµy v× r»ng vÞ tÊt t«i

cã thÓ rêi n¬i ®©y sím h¬n; nh vËy th× hai bµi sÏ ®îc ®¨ng liÒn

nhau. Nhng tríc hÕt t«i ph¶i göi cho tê "Zukunft" bµi vÒ danh

môc thuËt ng÷ qu©n sù Phæ116.

Xin chóc mõng anh vÒ chøc quan toµ tµi ph¸n

1∗ Ph. ¡ng-ghen. "B×nh luËn vÒ tËp I bé "T b¶n" cña C. M¸c viÕt cho t¹p chÝ "The


Xanh-P¨ng-cra-x¬! Giê ®©y ph¶i s¾m cho anh mét bé ®å lÞch sù,

¸o thông ®á, mò ngñ tr¾ng, ®«i hµi ®i trong nhµ ®· mßn gãt,

quÇn lãt tr¾ng, chiÕc tÈu dµi b»ng gèm vµ chiÕc cèc v¹i ®ùng bia.

Lµ ngêi hÇu, La-ph¸c-g¬ cã thÓ tù nghÜ ra ®îc bé chÕ phôc.

Nh anh thÊy ®Êy, ngêi tiÓu thÞ d©n Xanh-P¨ng-cra-x¬ nhÊt

®Þnh muèn buéc anh ph¶i hiÕn th©n cho gi¸o khu. §èi víi lßng

quyÕn luyÕn kÐo dµi nhiÒu n¨m, lµm xóc ®éng lßng ngêi vµ

kh«ng lïi bíc tríc bÊt kÓ çi g× Êy, anh thêng xuyªn ph¶n

kh¸ng b»ng sù phñ ®Þnh l¹nh lïng. Song - "ngêi céng s¶n lµ

nh thÕ ®ã".

Xin chuyÓn tíi ch¸u Gien-ni lêi th¨m hái th©n thiÕt vµ b¶o víi

ch¸u r»ng khi ch¸u sèt cao th× t«i rÊt muèn biÕt ch¸u m¬ thÊy g×;

ch¾c lµ trong giÊc m¬ cña ch¸u cã nhiÒu ý nghÜ vµ nhiÒu ý th¬ h¬n

trong tÊt c¶ nh÷ng t¸c phÈm mµ Phrai-li-gr¸t bÐo phÞ cã thÓ s¸ng

t¸c ra. Còng xin göi tíi chÞ vµ vî chång La-ph¸c-g¬ lêi chóc mõng

tèt ®Ñp nhÊt.

Ph.¡. cña anh





----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

150 m¸c göi ¡ng-ghen, 29 th¸ng s¸u 1868 m¸c göi ¡ng-ghen, 2 th¸ng b¶y 1868 151


ë Man-se-xt¬

Lu©n §«n, 29 th¸ng S¸u 1868

PhrÕt th©n mÕn!

Tót-xi vµ Gien-ni göi tíi anh lêi th¨m hái ch©n t×nh. B¸c sÜ rÊt

hµi lßng, tuy r»ng Gien-ni ®¸ng th¬ng cßn mÊt ngñ vµ ho. H«m

nay «ng Êy nãi r»ng hÔ bän trÎ khái bÖnh lµ chóng ph¶i tøc kh¾c

rêi Lu©n §«n vµ ra bê biÓn (cã lÏ chóng cã thÓ ra ®ã cïng víi Li-di

ch¨ng?).

T«i göi kÌm theo ®©y sè b¸o "Elberfelder Zeitung" mµ h«m

nay t«i nhËn ®îc tõ §øc göi sang. Trªn phong b× ghi râ t¸c gi¶

vµ ngêi göi lµ tiÕn sÜ Phr. Sna-c¬, t«i cßn nhí ®· nghe thÊy tªn

ngêi nµy vµo n¨m 1848, tuy ç nh©n t«i kh«ng quen biÕt «ng ta.

Trong çc bµi cña «ng ta cã nhiÒu chç lén xén.

NÕu nh anh göi cho t«i bµi b¸o1∗ tríc cuèi tuÇn nµy th× vÉn

cßn hoµn toµn kÞp thêi.

T«i rÊt mÖt mái v× nh÷ng lo l¾ng trong mÊy tuÇn võa råi lµm

cho t«i hoµn toµn mÊt ngñ.

Chµo anh.

C.M. cña anh

H«m nay t«i ®· nhËn ®îc th cña Cu-ghen-man. Bèn trang



viÕt vÒ çch ch÷a bÖnh sèt ph¸t ban. Trªn ®êng tõ Pª-tÐc-bua tíi

Ranh, §i-x¬-ghen ®· ghÐ th¨m anh ta vµo lÔ Chóa ba ng«i.

C«ng bè lÇn ®Çu trong Marx − Engels Gesamtausgabe. Dritte Abteilung, Bd. 4, 1931



ë Man-se-xt¬

Lu©n §«n, 2 th¸ng B¶y [1868]

PhrÕt th©n mÕn!

Tríc hÕt rÊt çm ¬n anh vÒ bµi b¸o1∗, vµ thø hai lµ vÒ nöa

thø hai cña hai ng©n phiÕu lo¹i n¨m pao. §ång thêi t«i còng nhËn

®îc yªu cÇu tr¶ tiÒn cña chñ nhµ mµ ngµy mai (khi nhËn ®îc

nöa thø hai cña ng©n phiÕu) t«i sÏ tr¶ cho «ng ta phÇn tiÒn nhµ

cña quý tríc hÕt h¹n ngµy 25 th¸ng Ba.

Xin göi kÌm theo ®©y th cña Ai-s¬-hèp. Mai-xn¬ lÏ ra ph¶i

göi cho t«i bµi viÕt cña Phau-s¬117. §iÒu rÊt hay lµ bän hä b¾t ®Çu

tá ra bùc däc.



---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

152 ¡ng-ghen göi m¸c, 2 th¸ng b¶y 1868 ¡ng-ghen göi m¸c, 2 th¸ng b¶y 1868 153

Çc ch¸u phôc håi søc khoÎ rÊt kh¸. Tuy nhiªn, chóng cßn rÊt

yÕu. BÐ Tót-xi cßn h¬i mng mñ ë häng. Nh×n chung b¸c sÜ rÊt hµi

lßng. Song ph¶i qua mÊy ngµy n÷a «ng ta míi cã thÓ nãi khi nµo

bän trÎ b×nh phôc ®Õn møc cã thÓ ra phè ®îc.

H«m qua, khi mua bót ch× t«i thÊy trªn bót kh¾c ch÷

vµng b»ng tiÕng Nga: "ruét ch× Nga". Nhng nóp sau çi tªn

Nga Êy h×nh nh lµ mét ngêi §øc tªn lµ Tª-«-®o Stan1∗. LÇn

®Çu tiªn t«i b¾t gÆp thø hµng ®ã ë ®©y, t¹i mét cöa hµng b¸n lÎ.

Boãc-c¬-hai-m¬ xem ®©y lµ sù ph¶n béi.

Xin göi nh÷ng lêi chóc mõng tèt ®Ñp nhÊt ®Õn Li-di vµ

ch¸u bÐ2∗

C.M. cña anh




ë Lu©n §«n

[Man-se-xt¬], 2 th¸ng B¶y 1868

Mo-r¬ th©n mÕn!

1∗ Ch÷ "ruét ch× Nga" vµ "Te-«-®o Stan" ®îc M¸c viÕt b»ng tiÕng Nga.

2∗ − Me-ri £-len Bíc-x¬.

T«i göi kÌm theo ®©y hai nöa thø hai cña hai ng©n phiÕu lo¹i

n¨m pao: S/K 11185, Man-se-xt¬, 14 th¸ng Giªng 1867 vµ S/K

79542, Man-se-xt¬, 12 th¸ng Giªng 1867.

T«i ®· viÕt th cho Boãc-c¬-hai-m¬ ®Ó anh ta mua cho m×nh

cuèn s¸ch Nga míi "Ruéng ®Êt vµ tù do"1∗, trong ®ã mét ngêi

Nga gèc §øc, mét ®Þa chñ chøng minh r»ng tõ thêi kú gi¶i phãng

n«ng d©n, n«ng d©n Nga ®· bÞ tiªu diÖt do chÕ ®é së h÷u c«ng x·,

nÒn n«ng nghiÖp Nga − tiÓu vµ ®¹i n«ng − còng bÞ tiªu diÖt. Xem

ra trong s¸ch ®ã cã nhiÒu sè liÖu thèng kª. Gi¸ trÞ trao ®æi ®· x©m

nhËp qu¸ s©u vµo nh÷ng c«ng x· nguyªn thuû Êy ®Ó chóng cã thÓ

cßn ®îc b¶o toµn sau khi thñ tiªu chÕ ®é n«ng n«.

Mong r»ng ngµy mai l¹i nhËn ®îc nh÷ng tin tèt lµnh cña

anh. Cßn b©y giê xin göi nh÷ng lêi chóc mõng tèt ®Ñp nhÊt tíi çc

bÖnh nh©n, chÞ vµ vî chång La-ph¸c-g¬.

Ph.¡. cña anh

C«ng bè lÇn ®Çu trong cuèn s¸ch: "Der Briefwechsel zwischen F.Engels und K.Marx". Bd.IV, Stuttgart, 1913


1∗ Tªn cuèn s¸ch cña P.Li-li-en-phen-®¬ "Ruéng ®Êt vµ tù do" ®îc ¡ng-ghen viÕt

b»ng tiÕng Nga theo ch÷ çi la-tinh.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

154 m¸c göi ¡ng-ghen, 4 th¸ng b¶y 1868 m¸c göi ¡ng-ghen, 7 th¸ng b¶y 1868 155


ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 4 th¸ng B¶y 1868

PhrÕt th©n mÕn!

T«i xin b¸o anh biÕt ®· nhËn ®îc (h«m qua) hai nöa thø hai.

Còng xin çm ¬n vÒ hai cuèn s¸ch nhá cña Soãc-lem-m¬118.

Çc ch¸u ®· phôc håi søc khoÎ tèt. H«m qua chóng ®· ngåi

dËy ®îc mÊy giê, cßn ch¸u Gien-ni thËm chÝ cßn xuèng phßng

kh¸ch ë phÝa díi. HiÖn nay, çch mét ngµy b¸c sÜ míi ®Õn th¨m

bÖnh mét lÇn. Cho nªn h«m qua «ng Êy kh«ng ®Õn, cßn h«m nay

t«i ®ang chê «ng Êy.

Trªn b¸o "Hermann" sè ra h«m nay cã tin tøc vÒ cuéc häp mÆt

®ãn Phrai-li-gr¸t ë Khuªn: tiÖc rîu hoÆc ®¹i lo¹i nh thÕ. Tèt

h¬n thÕ, ®ã lµ quid pro quo1∗, dêng nh Phrai-li-gr¸t ®· chÝn lÇn

thay ®æi chç ë cña m×nh mµ ngô ý r»ng nh÷ng sù di chuyÓn Êy cã

nguyªn nh©n chÝnh trÞ!

Ngêi anh em cña Oãc-xi-ni l¹i cã mÆt ë ®©y. Ngêi ta buéc

anh ta téi ph¶n béi çc héi viªn Phª-ni-¨ng mµ anh ta lµ ®¹i

diÖn. Ngêi buéc téi anh ta lµ ®¹i t¸ Nª-gl¬ vµ bµ chñ nhµ ngêi

Ph¸p, n¬i mµ anh ta sèng khi ë Lu©n §«n lóc ®ã (trong thêi kú

cã phong trµo Phª-ni-¨ng vµ tríc khi anh ta ®i Hîp chóng quèc

Mü). Ph¬ng ph¸p mµ anh sö dông ®Ó tù minh oan lµm cho

1∗ − sù hiÓu lÇm.

ngêi ta nhí ®Õn Ban-®i-a. Anh ta sÏ dêi Lu©n §«n nÕu cã thÓ

®îc.

ChÝnh s¸ch cña Boi-xt¬ ®èi víi ngêi SÐc kh«ng hoµn toµn dÔ

hiÓu.

Chµo anh.

Mo-r¬ cña anh






ë Man-se-xt¬

Lu©n §«n, 7 th¸ng B¶y 1868

PhrÕt th©n mÕn!

Çc ch¸u phôc håi søc khoÎ tèt. H«m qua lÇn ®Çu tiªn chóng

ra ngoµi trêi nöa giê. Chóng cßn ®ang trãc da rÊt m¹nh. ChØ sau

khi t×nh tr¹ng nµy chÊm døt th× chóng míi cã thÓ ra ngoµi.

MÊy h«m nay t«i bÞ chñ hiÖu b¸nh mú, chñ hiÖu s÷a vµ nh©n

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


viªn thu thuÕ vµ cã quû míi biÕt ®îc cßn nh÷ng ai n÷a ®Õn thóc

nî d÷ l¾m.

Anh cßn nhí chø, kho¶ng mêi t¸m n¨m nay, Héi gi¸o dôc cña

c«ng nh©n §øc ë ®©y hµng n¨m ®· tæ chøc kû niÖm Cuéc khëi

nghÜa th¸ng S¸u119. ChØ mÊy n¨m gÇn ®©y, ngêi Ph¸p (héi cña

hä ë ®©y hiÖn tån t¹i víi t çch chi bé Ph¸p cña Quèc tÕ) míi b¾t

®Çu tham gia phong trµo nµy. Cßn çc thñ lÜnh cò − t«i muèn nãi

nh÷ng vÞ chøc s¾c lín bÐ − lu«n lu«n ®øng ngoµi cuéc.

Nhng n¨m nay, ngµi Pi-a ®· dù cuéc mÝt-tinh vµ ®äc lêi kªu

gäi dêng nh lµ cña C«ng x· Pa-ri (®ã chØ lµ thø uyÓn ng÷ dïng

®Ó thay thÕ b¶n th©n Pi-a, ngêi kh«ng hÒ thua kÐm Blin-®¬ vÒ

mÆt nµy), trong ®ã «ng ta h« hµo giÕt B«-na-p¸c-t¬ nh «ng ta ®·

h« hµo tõ l©u trong th «ng ta göi sinh viªn1∗. Chi bé Ph¸p, ®îc

sù ñng hé cña bän ba hoa, ®· vç tay hoan h«. Vª-di-ni-e ®· ®¨ng

bµi Êy trªn çc tê b¸o BØ "Cigale" vµ "EspiÌgle" vµ m« t¶ Pi-e nh

lµ nhµ l·nh ®¹o chÝnh trÞ cña "Quèc tÕ"120. Sau ®ã chóng t«i nhËn ®îc th cña Uû ban Bruy-xen121,

chÝnh hiÖn nay, trong t×nh h×nh ®Æc biÖt nghiªm träng (sù kiÖn ë S¸c-l¬-rua84), Uû ban ®· triÓn khai c«ng t¸c tuyªn truyÒn quy m« lín. Tinh thÇn cña bøc th lµ cuéc biÓu t×nh thÞ uy ®ã ®e do¹ tiªu diÖt toµn bé hiÖp héi trªn lôc ®Þa. Ch¼ng lÏ chi bé Ph¸p kh«ng bao giê tù gi¶i tho¸t ®îc çi thãi ba hoa mÞ d©n cò rÝch ®ã sao v.v. vµ v.v.. H·y thö nghÜ xem, trong lóc ®ã ngêi cña chóng ta ®ang ngåi tï ë Pa-ri122. H«m qua chóng t«i ®· ra tuyªn bè (sÏ ®¨ng ë Bruy-xen) trong ®ã gi¶i thÝch r»ng Pi-a ®¸ng kÝnh kh«ng cã quan hÖ g× víi Quèc tÕ2∗ c¶.

1∗ Ph. Pi-a. "Th göi sinh viªn".

2∗ C.M¸c. "NghÞ quyÕt cña Tæng héi ®ång vÒ bµi ph¸t biÓu cña Ph.Pi-a".

Thùc ra, t«i coi toµn bé trß Êy (®¬ng nhiªn dùa vµo mét kho

®å sé nh÷ng viÖc lµm ngu xuÈn cña chi bé Ph¸p), lµ ©m mu cña

çc ®¶ng ph¸i cò, nh÷ng con lõa céng hoµ n¨m 1848 vµ chñ yÕu lµ

bän chøc s¾c lín bÐ ®¹i diÖn cho hä ë Lu©n §«n. §èi víi hä, Héi

cña chóng ta lµ çi gai tríc m¾t. Sau khi hä ®· uæng c«ng t×m

çch chèng ®èi nã, lÏ tù nhiªn lµ hiÖn nay hä r¸ng søc lµm mÊt

thanh danh cña nã. Pi-a chÝnh lµ ngêi thÝch hîp ®Ó lµm viÖc ®ã

tèt h¬n kÎ kh¸c. V× vËy mµ bän th«ng minh h¬n ®ang ®Èy anh ta

lªn phÝa tríc.

Kh«ng cã g× buån cêi h¬n lµ nhµ viÕt kÞch truyÒn kú m¾t l¸c

vµ lµ céng t¸c viªn cña b¸o "Charivari" tríc n¨m 1848 Êy, nhµ

hïng biÖn trong tiÖc tïng n¨m 1848 Êy, b©y giê l¹i s¾m vai Brót,

®¬ng nhiªn lµ ë cù ly an toµn!

NÕu nh chi bé Ph¸p ë ®©y kh«ng ®×nh chØ nh÷ng hµnh vi ngu

xuÈn cña m×nh th× buéc ph¶i khai trõ nã ra khái Quèc tÕ. Kh«ng

thÓ cho phÐp 50 con lõa − khi cã nh÷ng cuéc häp c«ng khai xung

quanh chóng sÏ tËp hîp bän ba hoa thuéc tÊt c¶ çc níc − ®e do¹

sù tån t¹i cña Héi liªn hiÖp quèc tÕ vµo lóc mµ, nhê çc sù kiÖn

trªn lôc ®Þa, Héi b¾t ®Çu trë thµnh mét lùc lîng quan träng.

C.M. cña anh


Briefwechsel zwischen F.Engels und K.Marx". Bd. IV, Stuttgart, 1913



----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------



ë Lu©n §«n

Man-se-xt¬, 10 th¸ng B¶y 1868

Mo-r¬ th©n mÕn!

T«i göi kÌm theo hai ng©n phiÕu lo¹i n¨m pao, S/K 93518 vµ

93519, Man-se-xt¬, 14 th¸ng Giªng 1867, ®Ó trÊn an chñ hiÖu s÷a

vµ çc chñ nî quÊy qu¶ kh¸c.

Tin tøc tèt lµnh cña anh vÒ çc con bÖnh lµm cho tÊt c¶ mäi

ngêi ë ®©y rÊt phÊn khëi.

Mong r»ng anh thùc sù lµm cho chi bé Ph¸p ®îc yªn æn. Xem

ra ë níc nµy l¹i ®ang bao trïm sù hçn lo¹n ®Õn møc nÕu nh

çch m¹ng næ ra th× bän hä ch¾c ch¾n l¹i tèng t¸ng nã ®i mét lÇn

n÷a. Nh anh thÊy ®Êy, bän ngêi nµy ë ®©u còng lµm rÆt nh÷ng

®iÒu ngu xuÈn.

Ad vocem1∗ Pi-a th× kh«ng nªn quªn Blin-®¬. H×nh nh t«i ®·

nãi víi anh r»ng Héi Si-l¬ ë Br¸t-phoãc (tøc lµ cña tiÕn sÜ Br«n-n¬)

®· ®Ò nghÞ víi Héi Si-l¬ ë ®©y47 tæ chøc ë ®©y vµ ë Li-víc-pun

mét cuéc "thuyÕt tr×nh vÒ nh÷ng danh nh©n §øc sèng ë Anh".

T«i nãi ngay víi nh÷ng ngêi cña chóng ta r»ng tÊt c¶ trß ®ã

®îc bµy ®Æt ra lµ v× Çc-l¬ Blin-®¬, song nÕu nh hä muèn th×

cø ®Ó hä ®ång ý kÕ ho¹ch Êy mét çch cã ®iÒu kiÖn ®Ó b¶n th©n

hä cã thÓ tù m×nh tin ch¾c vµo nh÷ng hoµi nghi cña t«i. ThÕ lµ

1∗ − VÒ.

tuÇn tríc ®· nhËn ®îc th tõ Br¸t-phoãc cho biÕt thªm tin tøc.

Nghe nãi ngêi ta ®· mêi gi¸o s G«n-stuyÕc-c¬, M¸c-x¬ Muy-l¬,

C. Blin-®¬ vµ A.Ru-g¬! Hai ngêi ®Çu nhËn lêi mêi víi ®iÒu kiÖn:

nÕu thêi gian vµ t×nh h×nh søc khoÎ cña hä cho phÐp. Hai ngêi

sau nhËn lêi ngay v« ®iÒu kiÖn, h¬n n÷a, Ru-g¬ lËp tøc hái r»ng

®Ò tµi triÕt häc hay ®Ò tµi lÞch sö, çi nµo thÝch hîp. Tãm l¹i, bom

®· næ vµ çc ngµi ®· nhËn ®îc c©u tr¶ lêi r»ng G«n-stuyÕc-c¬ vµ

M¸c-x¬ Muy-l¬ sÏ rÊt ®îc hoan nghªnh ë ®©y, nhng kh«ng thÓ

nãi ®Õn chuyÖn Blin-®¬ vµ Ru-g¬. ThÕ lµ çi trß Êy ph¸ s¶n.

Thêi gian gÇn ®©y t«i l¹i thÊy Boi-xt¬ rÊt kh¶ nghi. ý ®å thùc

sù cña ngêi Nga trong viÖc g©y chuyÖn r¾c rèi ë ph¬ng §«ng

vµo mïa xu©n nµy, mÆc dÇu ®êng s¾t cña hä cßn cha lµm

xong, cã lÏ chØ cã thÓ gi¶i thÝch b»ng t×nh h×nh lµ hä muèn lîi

dông thêi c¬ khi mµ ghÕ thñ tíng ¸o thuéc vÒ lo¹i ngêi kiÓu

Pan-míc-xt¬n. Theo mét gi¶ thuyÕt th× dêng nh Boi-xt¬ ®· nãi

víi ngêi SÐc r»ng theo lÖnh cña «ng, ngêi ta ®· kh¸m ph¸ ra

çc kÕ ho¹ch do Phæ vµ Nga ®Ò ra phßng sù tan r· cña ¸o vµ

theo kÕ ho¹ch ®ã th× B«-hªm kh«ng thuéc vÒ ngêi Nga mµ sÏ bÞ

hä nhîng l¹i.

T«i ®· ®äc kÕt côc cña cuéc chiÕn tranh Phæ n¨m 1866

(cuéc tiÕn qu©n vµo Ma-in-x¬)123. C¨n cø vµo ®ã th× ngêi Nam

§øc cßn ngu xuÈn h¬n lµ ngêi ta nghÜ vÒ hä; song lçi lÇm

®îc ph©n chia ®Òu h¬n, thµnh thö S¸c-l¬-ma-nh¬1∗ ë Ba-vi-e

chÝ Ýt còng tá ra lµ mét con lõa lín nh A-lÕch-xan-®r¬ ®¹i ®Õ

ë HÐt-xen2∗.

1∗ − Çc-l¬-Tª-«-®o.

2∗ − A-lÕch-xan-®r¬ (§¸c-m¬-st¸t), hoµng tö HÐt-xen.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


Xin göi tíi chÞ, çc ch¸u vµ vî chång La-ph¸c-g¬ lêi chóc mõng

tèt ®Ñp nhÊt. Ph.¡. cña anh







ë Man-se-xt¬

Lu©n §«n, 11 th¸ng B¶y 1868

PhrÕt th©n mÕn! T«i ®· nhËn ®îc 10 p.xt., xin çm ¬n anh. T«i ®· tr¶ ngay

tiÒn thuÕ hÕt 3 p.xt. 5 sl., tr¶ chñ hiÖu s÷a hÕt 3 p.xt. (tiÖn thÓ nãi thªm, mÊy tuÇn nay t«i ph¶i mua cña anh ta b»ng tiÒn mÆt vµ anh ta, còng nh ngêi b¸n chÌ, ®Òu kh«ng b¸n chÞu n÷a), tr¶ 1 p.xt. 10 sl. cho chñ hiÖu thuèc. T«i cßn nî chñ hiÖu b¸nh mú chõng 17 p.xt., ngêi nµy lu«n lu«n ®èi xö rÊt h÷u nghÞ víi chóng t«i, nhng hiÖn ®ang l©m vµo t×nh c¶nh rÊt

khã kh¨n. T«i rÊt cùc lßng v× ph¶i n¾n bãp anh nh vËy. Gi¸ nh t«i cã thÓ t×m ®îc mét lèi tho¸t thùc sù nµo kh¸c nhØ!

Çc ch¸u nh×n chung ®· b×nh phôc, tuy ch¸u Gien-ni cßn

yÕu l¾m. Trong nhµ trµn ngËp çi t©m tr¹ng rÊt kh«ng thuËn

lîi cho viÖc dìng bÖnh. Vî t«i còng c¶m thÊy kh«ng ®îc khoÎ,

do ®ã thêng v« cí çu g¾t.

T«i göi kÌm theo ®©y:

1) Th cña Cu-ghen-man: t«i ®· tr¶ lêi ngay cho anh ta ®Ó

anh ta dï sao ®i n÷a còng kh«ng göi th − nh anh ta ®· ®Þnh

lµm nh thÕ − cho Mannequin piss Phau-s¬124.

2) Bµi b×nh luËn cña Phau-s¬ ®¸ng kÝnh117; mét bµi kh¸c trªn

"Literarisches Centralblatt"125. C¶ hai bµi ®Òu ph¶i göi tr¶ l¹i t«i.

3) Th cña §i-tx¬-ghen, ngêi nµy còng ®· göi cho t«i c¶ bµi

cña anh ta viÕt vÒ cuèn s¸ch cña t«i126.

M¸nh líi cña Mannequin piss Phau-s¬ biÕn t«i thµnh häc trß

cña Ba-xti-a th× vÞ tÊt anh cã thÓ ®¸nh gi¸ ®óng ®îc. Cô thÓ lµ,

trong "Nh÷ng sù hµi hoµ" cña m×nh, Ba-xti-a nãi r»ng: "NÕu nh ai ®ã xuÊt ph¸t tõ chç x¸c ®Þnh gi¸ trÞ b»ng thêi gian lao ®éng gi¶i thÝch

cho t«i t¹i sao kh«ng khÝ kh«ng cã gi¸ trÞ g× c¶, cßn kim c¬ng cã gi¸ trÞ cao, th× t«i sÏ

qu¼ng s¸ch cña t«i vµo löa".

Nhng v× chÝnh t«i ®· lµm ®îc çi trß ¶o thuËt khã tin Êy cho

nªn Phau-s¬ buéc ph¶i chøng minh r»ng thùc ra t«i ®· ®ång ý víi

Ba-xti-a lµ ngêi ®· tuyªn bè r»ng gi¸ trÞ dêng nh kh«ng cã

"thíc ®o nµo c¶".

C©u ®èi tho¹i ®iÓn h×nh díi ®©y cña ngêi chµo hµng cã thÓ

dïng lµm vÝ dô nãi lªn çch thøc ngµi Ba-xti-a rót ra ®îc gi¸ trÞ

cña kim c¬ng:

"Tha Ngµi, h·y nhîng cho t«i kim c¬ng cña Ngµi. - Hay l¾m, tha Ngµi; ®Ó trao

®æi, xin Ngµi h·y cho t«i toµn bé lao ®éng mét n¨m cña Ngµi".

§¸ng lÏ tr¶ lêi r»ng "Ngµi th©n mÕn, nÕu nh t«i buéc ph¶i


lao ®éng, th× b¶n th©n Ngµi hiÓu r»ng çi mµ t«i buéc ph¶i mua

kh«ng ph¶i lµ kim c¬ng mµ lµ nh÷ng thø kh¸c", th× ngêi ®èi

tho¹i l¹i nãi r»ng: "Nhng tha Ngµi, v× Ngµi mÊt kh«ng qu¸ mét phót ®Ó ®îc ®å vËt cña Ngµi. − VËy

th× Ngµi h·y g¾ng søc cã ®îc çi phót Êy ®i. − Nhng theo nguyªn t¾c c«ng b»ng,

chóng ta ph¶i lÊy lao ®éng b»ng nhau lµm c¬ së trao ®æi. − Kh«ng, theo nguyªn t¾c

c«ng b»ng, anh ®¸nh gi¸ sù phôc vô cña anh, cßn t«i ®¸nh gi¸ sù phôc vô cña t«i. T«i

kh«ng Ðp buéc anh, hµ cí anh muèn Ðp buéc t«i? H·y cho t«i c¶ mét n¨m hoÆc anh tù ®i

kiÕm lÊy kim c¬ng cña m×nh. − Nhng t«i buéc ph¶i tiªu phÝ mêi n¨m vµo nh÷ng sù

t×m kiÕm khæ së, cha nãi ®Õn hoµn toµn cã kh¶ n¨ng lµ cuèi cïng sÏ tuyÖt väng. T«i cho

r»ng sö dông mêi n¨m Êy vµo viÖc g× kh¸c lµ hîp lý h¬n vµ cã lîi h¬n. − Hoµn toµn

®óng v× t«i còng cho r»ng t«i phôc vô Ngµi, chØ ®ßi hái Ngµi mét n¨m ®Ó trao ®æi. Nh

thÕ t«i ®· tiÕt kiÖm cho Ngµi ®îc chÝn n¨m, cho nªn t«i ®· ®¸ng gi¸ bÊy nhiªu sù phôc

vô ®ã"1∗.

§ã ch¼ng ph¶i lµ kÎ chµo hµng cña c«ng ty rîu râ mêi m¬i

hay sao?

Nhng çc phÇn tö Ba-xti-a ë §øc kh«ng hiÓu r»ng c©u nãi

bÊt h¹nh cho r»ng gi¸ trÞ hµng ho¸ kh«ng ®îc x¸c ®Þnh bëi lîng

lao ®éng chi dïng cho hµng ho¸ ®ã, mµ bëi lîng lao ®éng mµ

hµng ho¸ ®ã tiÕt kiÖm ®îc cho ngêi mua (vÒ quan hÖ cña trao

®æi víi ph©n c«ng lao ®éng th× chØ bËp bÑ nh con nÝt) kh«ng ph¶i

do Ba-xti-a ph¸t minh ra, còng gièng nh bÊt kÓ ph¹m trï nµo

kh¸c − xøng víi kÎ chµo hµng cña c«ng ty rîu − cña anh ta.

Con lõa giµ Sman-x¬, mét ngêi Phæ lïng b¾t bän mÞ d©n, ®·

nãi nh sau (b¶n tiÕng §øc n¨m 1818, b¶n tiÕng Ph¸p n¨m

1826)127: "Lao ®éng cña ngêi kh¸c nãi chung kh«ng ®em l¹i cho chóng ta çi g× kh¸c ngoµi

sù tiÕt kiÖm lao ®éng; vµ sù tiÕt kiÖm lao ®éng Êy lµ toµn bé çi g× cÊu thµnh gi¸ trÞ

1∗ Ph. Ba-xti-a. "Nh÷ng hµi hoµ kinh tÕ".

cña nã vµ gi¸ c¶ cña nã. Ch¼ng h¹n, ngêi thî méc ®ãng cho t«i çi bµn vµ ngêi ®Çy tí

mang th cña t«i ra bu ®iÖn, giÆt quÇn ¸o cho t«i hoÆc ®a cho t«i nh÷ng thø cÇn thiÕt,

sù phôc vô cña hai ngêi Êy mang tÝnh chÊt hoµn toµn nh nhau: c¶ hai ®Òu tiÕt kiÖm thêi

gian cho t«i: bao gåm c¶ thêi gian mµ b¶n th©n t«i buéc ph¶i bá vµo nh÷ng c«ng viÖc Êy

còng nh thêi gian mµ t«i buéc ph¶i bá ra ®Ó n¾m ®îc kü n¨ng vµ sù thµnh th¹o cÇn

thiÕt ®Ó hoµn thµnh nh÷ng c«ng viÖc Êy".

¤ng giµ Sman-x¬ lµ hËu bèi cña ph¸i träng n«ng. ¤ng ta nãi c©u trªn ®©y trong khi luËn chiÕn víi luËn ®iÓm cña A.XmÝt vÒ "lao ®éng s¶n xuÊt vµ lao ®éng kh«ng s¶n xuÊt"1∗ vµ xuÊt ph¸t tõ luËn ®Ò c¬ b¶n cña ph¸i träng n«ng cho r»ng chØ cã n«ng nghiÖp míi s¶n xuÊt ®îc gi¸ trÞ ch©n chÝnh. ¤ng ta t×m thÊy ®iÓm ®ã ë G¸c-ni-ª2∗. MÆt kh¸c, chóng ta còng thÊy çi g× t¬ng tù ë Ga-nin3∗, hËu bèi cña ph¸i träng th¬ng. Nh÷ng çi ®ã ®Òu n»m trong luËn chiÕn chèng l¹i sù ph©n biÖt trªn ®©y cña A.XmÝt. VËy lµ Ba-xti-a sao chÐp cuéc luËn chiÕn cña nh÷ng hËu bèi cña hai quan ®iÓm kh¸c nhau, nh÷ng quan ®iÓm nµy cha hÒ cã m¶y may kh¸i niÖm vÒ gi¸ trÞ! Vµ ®Êy lµ ph¸t hiÖn míi nhÊt ë §øc! TiÕc thay kh«ng cã c¬ quan b¸o chÝ nµo mµ ë ®ã ngêi ta cã thÓ v¹ch trÇn sù ¨n c¾p v¨n Êy cña Ba-xti-a128.


C«ng bè lÇn ®Çu cã lîc bít trong cuèn s¸ch: "Der Briefwechsel zwischen F.Engels und K.Marx". Bd. IV. Stuttgart, 1913; c«ng bè toµn v¨n trong Marx – Engels Gesamtausgabe. Dritte Abteilung, Bd. 4, 1931 vµ trong C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen, Toµn tËp, xuÊt b¶n lÇn thø nhÊt, t. XXIV, 1931


1∗ A.XmÝt. "Nghiªn cøu vÒ b¶n chÊt vµ nguyªn nh©n sù giµu cã cña çc d©n téc".

2∗ [Gi.G¸c-ni-ª]. "Tãm t¾t nh÷ng nguyªn lý c¬ b¶n cña kinh tÕ chÝnh trÞ häc".

3∗ S.Ga-nin. "VÒ çc hÖ thèng kinh tÕ chÝnh trÞ, vÒ gi¸ trÞ so s¸nh cña mét chñ thuyÕt

trong çc häc thuyÕt ®ã vµ vÒ mét häc thuyÕt thuËn lîi nhÊt cho viÖc lµm t¨ng cña c¶i".

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------



ë Lu©n §«n

Man-se-xt¬, 14 th¸ng B¶y1∗ 1868

Mo-r¬ th©n mÕn! T«i göi thªm hai ng©n phiÕu lo¹i n¨m pao: S/K 92566 vµ

93517, Man-se-xt¬, 14 th¸ng Giªng 1867. T«i kh«ng biÕt cã viÕt kÞp bµi b¸o hay kh«ng. Chñ nhËt, khi ¨n

c¬m, mét m¹ch m¸u nhá ë kÕt m¹c m¾t tr¸i bÞ vì vµ tõ ®ã m¾t rÊt nh¹y c¶m, thµnh thö b©y giê t«i hoµn toµn kh«ng thÓ viÕt ®îc díi ¸nh s¸ng nh©n t¹o; nhng t«i nghÜ r»ng mäi çi sÏ nhanh chãng qua khái.

Anh ®õng quªn ®Æt mua 40-50 b¶n in thµnh s¸ch nh÷ng bµi ®· ®¨ng trªn tê "Fortnightly"2∗ ®Ó chóng ta cã thÓ ph©n ph¸t réng r·i.

Göi tíi anh nh÷ng lêi chóc mõng tèt lµnh nhÊt. Ph.¡. cña anh




1∗ Trong nguyªn b¶n ghi lµ: "14 th¸ng Giªng".




ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn! Qua th cña Tót-xi t«i kÕt luËn r»ng anh ®· nhËn ®îc 10

p.xt., còng nh hai bÖnh nh©n hiÖn nay ch¾c ®· b×nh phôc ®Õn møc cÇn ph¶i nhanh chãng ®a chóng ra bê biÓn. §Ó khái tr× ho·n viÖc nµy, t«i göi cho anh cïng víi th nµy 25 p.xt. (mét ng©n phiÕu 20 p.xt. vµ mét ng©n phiÕu 5 p.xt.). Cßn cha biÕt râ bao giê th× t«i tho¸t khái n¬i ®©y cho nªn tèt nhÊt lµ t¹m thêi tõ bá ý nghÜ cïng ®i ra biÓn ®Ó khái ¶nh hëng ®Õn søc khoÎ cña bän trÎ.

T«i cßn nhí çch ®©y kh«ng l©u anh ®· nãi r»ng Boãc-c¬-hai-m¬ vui lßng cho mîn 150 p.xt., nÕu nh bÊy giê b¶n th©n anh ta kh«ng tóng tiÒn. Cã lÏ b©y giê anh ta cã thÓ lµm viÖc ®ã hoÆc cho vay dï chØ lµ 100 pao xtÐc-linh th«i? Thùc lµ thuÇn tuý ngu xuÈn nÕu nh nÐm vµo mâm çi C«ng ty ®en ®ñi Êy 20% l·i suÊt hµng n¨m ®Ó vay mét sè tiÒn theo ®iÒu kiÖn b¶o ®¶m ch¾c ch¾n nhÊt. NÕu nh Boãc-c¬-hai-m¬ cã thÓ ®a cho chóng ta dï chØ lµ 100 p.xt., trong sè ®ã khi cÇn sÏ tr¶ 50 p.xt. ngay vµo th¸ng Giªng hoÆc th¸ng Hai, sè cßn l¹i tr¶ vµo 10-20 th¸ng B¶y 1869 (®¬ng nhiªn, tèt nhÊt lµ chi tr¶ toµn bé vµo th¸ng B¶y sang n¨m) th× mäi viÖc sÏ ®îc gi¶i quyÕt dÔ dµng. Riªng phÇn anh ta, chØ cÇn nhËn tr¸ch nhiÖm tr¶ vµo th¸ng ChÝn 100 p.xt. trong mãn nî, thµnh thö lóc ®ã t«i chØ ph¶i göi cho anh ta sè

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

166 ¡ng-ghen göi m¸c, 21 th¸ng b¶y 1868 m¸c göi ¡ng-ghen, 23 th¸ng b¶y 1868 167

cßn l¹i th«i. Trong trêng hîp ®ã t«i sÏ cã ®îc 100 p.xt. mµ t«i cã thÓ göi ngay cho anh b©y giê. NÕu kh«ng thÓ lµm nh thÕ th× anh h·y hiÓu cho r»ng t«i sÏ rÊt khã xoay xë khi mµ g¸nh nÆng cña mãn nî 175 p.xt. ®Ì trÜu lªn cæ t«i, nhÊt lµ khi t«i cha biÕt b¶ng c©n ®èi thu chi sÏ ra sao, ®iÒu nµy cßn cã thÓ kÐo dµi ba − bèn tuÇn lÔ n÷a.

Anh h·y c©n nh¾c viÖc nµy víi Boãc-c¬-hai-m¬ xem cã biÖn ph¸p g× ch¨ng; bÊy giê chóng ta sÏ tho¸t khái ®îc mäi khã kh¨n cho dï chØ lµ tríc m¾t th«i, vµ l¹i tranh thñ ®îc thêi gian.

Ngµy mai t«i sÏ göi tr¶ anh nh÷ng cuèn s¸ch nhá vµ t¹p chÝ. Çi vÞ b¸c sÜ Îo l¶ B«-rót-tau129 cã bé m¸y t×nh dôc nh¹y c¶m ®ã lµ ai vËy!

Gi«n-x¬ ®ang ë vµo t×nh thÕ cùc kú khã kh¨n, kh«ng biÕt Man-se-xt¬ hay lµ §uy-xbª-ri cö anh ta lµm øng cö viªn130. Ngêi §uy-xbª-ri ®· göi cho anh ta ®¬n chÊt vÊn chÝnh thøc cã ch÷ ký cña hai ngµn cö tri; anh ta yªu cÇu thªm mét ngµn cö tri n÷a v× sÏ cã s¸u ngµn cö tri. VÒ phÝa m×nh, ë ®©y, ë Man-se-xt¬, ngêi ta ®ßi anh ta tr¶ lêi cã chÊp nhËn ®Ò nghÞ cña hä hay kh«ng.


Ph.¡. cña anh






ë Man-se-xt¬

Lu©n §«n, 23 th¸ng B¶y 1868

PhrÕt th©n mÕn! RÊt c¶m ¬n vÒ sè tiÒn 25 pao xtÐc-linh. Cã kh¶ n¨ng lµ tuÇn

sau bän trÎ sÏ ra biÓn cïng víi vî chång La-ph¸c-g¬. Tõ h«m qua La-ph¸c-g¬ ®· lµ "member of the royal college of surgeons"1∗ vµ ®· ®îc cÊp giÊy phÐp giÕt ngêi vµ sóc vËt. Sau ®ã, qua bèn n¨m tuÇn lÔ, anh ta sÏ vÒ Pa-ri. Do ®ã mµ chóng t«i l©m vµo t×nh c¶nh rÊt khã kh¨n v× vî t«i ph¶i chuÈn bÞ quÇn ¸o cho Lau-ra Ýt ra ph¶i mÊt 20 pao xtÐc-linh n÷a.

T«i thÊy h×nh nh víi Boãc-c¬-hai-m¬ ch¼ng lµm ®îc chuyÖn g× c¶. H«m qua anh ta nãi víi t«i vÒ sù "thiÕu tiÒn" mµ anh ta ®ang ph¶i chÞu ®ùng v.v.. Nh÷ng ngêi Hµ Lan, trong ®ã thùc ra chØ cã Au-gu-xt¬ Phi-lÝp-x¬ cã thÓ h÷u Ých cho t«i, ®ang ®i v¾ng. Nhng t«i cßn ph¶i suy tÝnh xem vay tiÒn nh thÕ nµo vµ ë ®©u, v× rÊt cÇn. ChØ cã thÓ vay tiÒn víi l·i suÊt 20% ë çc c«ng ty, - thuéc lo¹i mµ Boãc-c¬-hai-m¬ ®· lîi dông − ë ®ã ngêi ta sÏ mÊt ®i t b¶n øng ra cho vay, nÕu nh kh¸ch hµng chÕt tríc thêi h¹n tr¶ nî.

VÒ b¸c sÜ B«-rót-tau ®a d©m Îo l¶, t«i chØ biÕt r»ng «ng ta còng "lµm viÖc" trong çc phÇn tö L¸t-xan (ph¸i Svai-x¬). Nùc

1∗ − "uû viªn ViÖn phÉu thuËt hoµng gia".

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

168 m¸c göi ¡ng-ghen, 23 th¸ng b¶y 1868 ¡ng-ghen göi m¸c, 29 th¸ng b¶y 1868 169

cêi h¬n c¶ lµ lêi tá t×nh "kiÓu Ph¸p" cña «ng ta ®èi víi mét t©m hån ®ång c¶m ë M¸t-xc¬-va.

Ch¾c anh nhËn thÊy r»ng cuèn s¸ch cña t«i lµ mét trong nh÷ng ®iÓm tranh luËn trong ch¬ng tr×nh cña Liªn ®oµn c«ng nh©n toµn §øc131.

T«i göi cho anh bµi viÕt cña §uy-rinh. Dï trêi nãng anh cã thÓ cè ®äc vµ cho t«i biÕt Ên tîng cña m×nh vÒ bµi Êy, v× kh«ng nghi ngê g× lµ çi thø Êy kh«ng ®ßi hái sù c¨ng th¼ng nµo. Song xem ra nã cßn kh« khan h¬n.

TuÇn tríc t«i ®· gÆp gi¸o s Bi-d¬-li ë nhµ La-ph¸c-g¬. Bi-d¬-li kh«ng cã mÆt ë ®©y khi t«i nhËn ®îc bµi cña anh1∗. Ngay sau khi trë vÒ «ng ta ®· lÊy bµi cña anh vµ göi cho Gi«n Mo-r¬-li (chñ bót b¸o "Fortnightly Review") ë Xcèt-len, n¬i mµ chóng ta t¹m thêi cßn cha nhËn ®îc tin tøc g×.

Anh chÞu ®ùng ra sao çi nãng nµy? Trong t×nh tr¹ng ®ã t«i mÊt hÕt n¨ng lùc suy nghÜ, mµ kh«ng cã ®¬n thuèc cña Gum-pÐc-t¬ th× qu¶ thùc t«i kh«ng chÞu ®ùng næi çi nãng ®ã.


C«ng bè lÇn ®Çu trong cuèn s¸ch: "Der Briefwechsel zwischen F.Engels und K.Marx". Bd. IV. Stuttgart, 1913; c«ng bè

toµn v¨n trong Marx – Engels Gesamtausgabe. Dritte Abteilung, Bd. 4, 1931 vµ trong C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen, Toµn






ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn! T«i xin göi tr¶ th cña LÝp-nÕch132. C©u chuyÖn buån t×nh ®·

x¶y ra ë ®ã víi Svai-x¬ ra sao? Anh ta ph¶i thõa nhËn, mét lµ anh, hai lµ Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ! Xem ra Vin-hem bÐ l¹i kh«ng kh¾c phôc ®îc thiªn híng lµm ®iÒu ngu xuÈn cña m×nh. Song anh thÊy ®Êy, Svai-x¬ vÉn ®em th cña anh ra ®Ó khoe khoang. VÒ lêi høa cña LÝp-nÕch ®èi víi Nu-ren-be vµ c«ng nh©n thuéc ph¸i Svai-x¬ th× t«i chê nã ®îc thùc hiÖn råi míi ph¸t biÓu ý kiÕn cña m×nh.

T«i göi kÌm theo th cña Cu-ghen-man133. C«ng chuyÖn víi C©y-l¬ sÏ tuyÖt vêi nÕu nh KÐc-t¬-bª-ni kh«ng ®¬m ®Æt çi g× ®ã. Dï sao, t«i còng ®· ngåi xuèng vµ hÕt søc véi v· viÕt b«i b¸c bµi b¸o kÌm theo, g¾ng søc theo tinh thÇn cña Bª-ta, nh tê b¸o tÇm thêng Êy1∗ vÉn chÊp nhËn, vËy mong anh lËp tøc cho t«i biÕt ý kiÕn cña m×nh ®Ó t«i cã thÓ göi bµi Êy ®i kh«ng chËm trÔ vµ rÌn s¾t khi cßn nãng. Chóng ta ph¶i sö dông ngãn bÞp nµo ®ã gièng nh chóng ta ®· dïng mÑo vÆt th«ng qua Di-ben.

1∗ − "Gartenlaube".

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


Vµ tÊt c¶ bän Kin-ken, Phrai-li-gr¸t, Blin-®¬ v.v Êy ®Òu çu giËn biÕt bao; cßn bän tÇm thêng, nh anh ®· biÕt, th× tin tëng vµo tê "Gartenlaube" cña m×nh vµ ®iÒu ®ã sÏ g©y Ên tîng m¹nh cho Mai-xn¬. Vî anh còng sÏ rÊt thó vÞ vÒ ®iÒu ®ã, − t«i cho r»ng tèt h¬n hÕt lµ t¹m thêi gi÷ bÝ mËt víi chÞ Êy ®Ó tr¸nh sù thÊt väng cã thÓ x¶y ra, vµ mang ®Õn cho chÞ sù bÊt ngê khi thÊy sè b¸o ®· xuÊt b¶n.

§iÒu rÊt tèt lµ nhê bµi viÕt1∗ ho·n l¹i do Bi-d¬-li v¾ng mÆt, t«i tranh thñ ®îc chót Ýt thêi gian cho bµi thø hai111. Khi t«i lµm viÖc buæi tèi, m¾t t«i vÉn chãng mÖt mái vµ tiÕp ®ã ®au suèt c¶ ngµy.

Xin göi tíi chÞ, lò trÎ vµ vî chång La-ph¸c-g¬ lêi chóc mõng tèt lµnh nhÊt. T«i ®ang véi.

Ph.¡. cña anh









ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 29 th¸ng B¶y 1868

PhrÕt th©n mÕn! T«i hy väng chuyÖn con m¾t cña anh kh«ng nghiªm träng.

T×nh tr¹ng ®øt nh÷ng m¹ch m¸u nhá lµ hiÖn tîng kh¸ phæ biÕn, kh«ng g©y ra nh÷ng hËu qu¶ ®Æc biÖt nµo. Anh ®· hái ý kiÕn Gum-pÐc-t¬ vÒ chuyÖn nµy cha?

TiÕc thay, nh÷ng ngêi nhµ cña t«i m·i tuÇn sau míi lªn ®êng ®i tíi miÒn biÓn, vµ ®ã lµ do lçi cña gia ®×nh La-ph¸c-g¬ muèn ®i cïng vµ thuª chung buång v.v.. Do La-ph¸c-g¬ g¾n bã víi bÖnh viÖn cña m×nh (n¬i mµ cËu Êy ®· lµm viÖc mÊy tuÇn nay víi t çch lµ b¸c sÜ khoa ngo¹i trong biªn chÕ) nªn dï t«i cã m¾ng, cã lµm Çm lªn vµ cã gµo thÐt ®i n÷a th× sù viÖc vÉn tr× ho·n hÕt ngµy nµy sang ngµy kh¸c, vµ cuèi cïng nã ®· bÞ ho·n l¹i ®Õn ®Çu tuÇn sau, khi c¶ vî t«i còng sÏ ®i cïng víi nh÷ng ngêi cßn l¹i. LÏ tù nhiªn lµ Lau-ra còng n¨n nØ ®îc nh thÕ, vin vµo cí Ýt l©u n÷a ch¸u sÏ ph¶i tõ biÖt h¼n gia ®×nh v.v.. Tót-xi (ch¸u rÊt h©n hoan khi nhËn ®îc th anh; t«i nghÜ r»ng tÊt c¶ s¸u bøc th cña anh ch¸u ®Òu thuéc lßng) ®· hoµn toµn khoÎ m¹nh. T×nh h×nh bÐ Gien-ni th× xÊu h¬n, ch¸u lóc nµo còng c¶m thÊy ®au ®ín. NÕu t«i cã thÓ nghÜ ra ë ®©u ®ã trªn lôc ®Þa giê ®©y cã thÓ vay mîn ®îc (nhÊt lµ trong trêng hîp xÊu l¾m t«i sÏ cã sù b¶o l·nh cña anh), t«i sÏ ®i tíi ®ã vµ mang

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


theo bÐ Gien-ni. Nhng b©y giê cã lÏ ®óng lµ mïa kh«ng gÆp ®îc ai ë nhµ c¶.

ë ®©y cã ®ñ mäi chuyÖn tai tiÕng liªn quan ®Õn Pi-a, chi bé

Ph¸p vµ Tæng héi ®ång. VÒ ®iÒu nµy ngµy mai sÏ viÕt1∗. Cßn b©y

giê th× chØ xin nãi nh÷ng ®iÒu sau ®©y. Trong c¬ng lÜnh thø hai

cña m×nh chuÈn bÞ cho §¹i héi H¨m-buèc cña Liªn ®oµn c«ng

nh©n toµn §øc, Svai-x¬ ®· thªm vµo mét ®iÓm nãi vÒ Héi liªn

hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ, mét ®iÓm kh¸c nãi vÒ quyÓn s¸ch cña

t«i2∗. Ngoµi nh÷ng b¸o kh¸c ra, c¬ng lÜnh cßn ®îc ®¨ng trªn

b¸o "Zukunft"131. MÆt kh¸c, A.Bª-ben víi t çch chñ tÞch Liªn

®oµn c«ng nh©n ®ang chuÈn bÞ cho ®¹i héi cña m×nh ë Nu-ren-be,

®· göi giÊy mêi tíi Tæng héi ®ång134. Hä ®Ò nghÞ chóng ta cö ®¹i

biÓu ®Õn dù (Õch-ca-ri-ót sÏ ®i). ViÖc hîp nhÊt víi Héi liªn hiÖp

c«ng nh©n quèc tÕ vµ viÖc th«ng qua c¬ng lÜnh cña chóng ta ®·

®îc ®¶m b¶o. Cuèi cïng, chóng ta ®· nhËn ®îc lêi mêi tõ Viªn,

n¬i mµ còng vµo ®Çu th¸ng ChÝn sÏ tæ chøc lÔ mõng sù ®oµn kÕt

cña c«ng nh©n ¸o135. Chóng t«i ®· göi giÊy uû quyÒn ®¹i biÓu cho

Phèc-x¬ hiÖn ®ang ë Viªn.

VÒ nh÷ng cuéc th¬ng lîng riªng gi÷a Vin-hem bÐ vµ Svai-x¬

t«i kh«ng biÕt g× c¶ ngoµi ®iÒu mµ Vin-hem bÐ ®· viÕt. ThÕ

nhng qua mét nguån kh¸c t«i biÕt r»ng trong qu¸ tr×nh Vin-hem

bÐ tù lµm mÊt uy tÝn cña m×nh tríc con m¾t cña c«ng nh©n b»ng

viÖc c©u kÕt qu¸ chÆt chÏ víi ph¸i ph©n lËp Nam §øc, ¶nh

hëng cña Svai-x¬, con chã l¸u lØnh nµy, ®· t¨ng lªn. V× vËy, ch¾c

Vin-hem còng cho lµ cÇn ký kÕt mét hîp ®ång nµo ®ã víi Svai-x¬

hiÖn ®ang ngåi ë nhµ vµ, h¬n thÕ n÷a, khÐo lÐo ®Õn møc cã thÓ


2∗ - tËp I bé "T b¶n".

b¾t toµ ¸n Phæ tíc danh hiÖu quý téc cña «ng ta "do xóc ph¹m

nhµ vua". Cßn vÒ phÇn t«i − ý t«i nãi lµ t«i, víi t çch lµ uû viªn

cña Tæng héi ®ång, − th× t«i ph¶i gi÷ trung lËp ®èi víi çc nhãm

tæ chøc kh¸c nhau cña c«ng nh©n. L·nh tô cña hä lµ ai, ®ã lµ

viÖc cña hä, chø kh«ng ph¶i cña t«i. Víi t çch lµ bÝ th phô

tr¸ch níc §øc, t«i ph¶i tr¶ lêi tÊt c¶ nh÷ng ai lÊy t çch lµ chñ

tÞch v.v. cña çc nhãm c«ng nh©n ®Ó liªn hÖ chÝnh thøc víi t«i.

T«i ®· viÕt cho Svai-x¬ chÝnh lµ theo tinh thÇn ®ã (bao giê t«i

còng chó ý ®Õn kh¶ n¨ng c«ng bè toµn bé th tÝn). Trong khi ®ã

cã kh¶ n¨ng dùa vµo ¶nh hëng trong c«ng nh©n §øc ë níc §øc

lµ cùc kú ®óng lóc ®Ó chäi l¹i víi nh÷ng ©m mu ë ®©y cña

nh÷ng ngêi d©n chñ cò n¨m 1848. §iÒu qu¶ thËt ®¸ng sî lµ anh, con ngêi khèn khæ, ®ang ®au

m¾t mµ l¹i ph¶i tíi c¶ cho "Gartenlaube", − h¬n n÷a lµ trong thêi tiÕt nh thÕ nµy.

Nh÷ng nhËn xÐt cña t«i gãi gän l¹i nh sau: Trang 2, n¬i t«i ®¸nh dÊu Ix136. T×nh h×nh nh thÕ nµy:

thay cho viªn quan kiÓm duyÖt thµnh phè, chÝnh phñ ®· cö ®Õn cho chóng ta mét nh©n vËt ®Æc biÖt tõ BÐc-lin («ng Ph«n Xanh-P«n, v.v.). Khi c¶ ®iÒu ®ã còng kh«ng gióp Ých ®îc g× th× sù kiÓm duyÖt cña ngêi ®ã ®îc bæ sung ë cÊp thø hai b»ng sù kiÓm duyÖt cña tØnh trëng Khuªn. Cuèi cïng, néi çc BÐc-lin næi khïng ®· ban bè mét lo¹i tuyªn ng«n chèng l¹i chóng ta, trong ®ã th«ng b¸o cho toµn thÕ giíi biÕt vÒ tÊt c¶ mäi téi lçi cña chóng ta vµ kÕt thóc b»ng lêi tuyªn bè r»ng ®Õn cuèi quý hä sÏ niªm phong cöa cña chóng ta. T«i ®· ra khái ban biªn tËp, v× çc cæ ®«ng l¹i mét lÇn n÷a cè g¾ng − nh sau nµy ®· thÊy lµ v« Ých − th¬ng lîng víi ChÝnh phñ Phæ.

Trang 3 (2x). Cã thÓ, ®èi víi kÎ phi-li-xtanh cÇn ph¶i thªm ë ®©y r»ng chÝnh phñ l©m thêi ®· cã v¨n b¶n mêi t«i trë vÒ Ph¸p.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

174 m¸c göi ¡ng-ghen, 4 th¸ng t¸m 1868 m¸c göi ¡ng-ghen, 4 th¸ng t¸m 1868 175

Còng trang 3 (3x). §èi víi nh÷ng kÎ phi-li-xtanh thuéc ph¸i

d©n chñ, cÇn thªm r»ng ngêi Phæ ®· trôc xuÊt t«i theo lÖnh cña hoµng thîng sau khi ®· thö kh«ng thµnh c«ng con ®êng t ph¸p.

Cuèi cïng, thay cho nhan ®Ò "Nhµ kinh tÕ häc §øc" viÕt "Nhµ x· héi chñ nghÜa §øc" th× cã tèt h¬n kh«ng? C¶ hai ®Òu "kh«ng hay ho", nhng nhan ®Ò thø nhÊt vÉn kÐm h¬n.

Ngµy mai t«i cßn viÕt mét sè ®iÒu n÷a vÒ t×nh h×nh ë ®©y. Chµo anh.

Mo-r¬ th©n mÕn!







ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 4 th¸ng T¸m 1868

PhrÕt th©n mÕn! M¾t cña anh thÕ nµo råi? Cuèn s¸ch cña Ai-s¬-hèp ch¾c lµ anh ®· nhËn ®îc1∗. Trong

1∗ V.Ai-s¬-hèp. "Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ".

t¹p chÝ "Zukunft" cã ®¨ng "Nh÷ng bøc th vÒ kinh tÕ" trong ®ã khen cuèn s¸ch cña t«i1∗. Thùc ra néi dung cña nh÷ng bøc th ®ã phÇn lín lµ chÐp l¹i tõ cuèn s¸ch Êy. Trªn b¸o "Social-Demokrat", "®oµn chñ tÞch" ®Ò nghÞ ban l·nh ®¹o Liªn ®oµn c«ng nh©n toµn §øc göi cho t«i lêi mêi danh dù ®Õn dù §¹i héi H¨m-buèc vµo cuèi th¸ng T¸m137.

Çch ®©y mÊy h«m t«i ®· viÕt cho Mai-xn¬ ®Ó cuèi cïng t×m hiÓu xem t×nh h×nh ra sao.

Cu-ghen-man cã viÕt cho t«i mÊy dßng b¸o tin r»ng phßng th¬ng m¹i vµ Trêng b¸ch khoa Han-n«-v¬ ®· ®Æt mua mÊy b¶n quyÓn s¸ch cña t«i.

Nãi thËt ra trong lóc ®ã, t«i ®ang loay hoay víi kinh tÕ t nh©n hoÆc, nh ngêi Anh nãi, kinh tÕ gia ®×nh, nhiÒu h¬n lµ víi kinh tÕ chÝnh trÞ häc. Chñ nhµ cña t«i b¸m riÕt lÊy t«i; tiÕc thay, «ng Êy ®· chuyÓn ®Õn Lu©n §«n ë mét thêi gian. T«i còng buéc ph¶i ký mét sè kú phiÕu nho nhá, v.v..

Chi bé Ph¸p tåi tÖ120 ®· g©y chuyÖn om sßm ra trß ®èi víi chóng ta. Nh÷ng ngêi ñng hé Pi-a ®· c«ng bè trªn b¸o "Cigale" lêi chØ trÝch Tæng héi ®ång. C«ng cô cña hä lµ çi tªn Vª-di-ni-e khÐt tiÕng. Chóng ta døt kho¸t chuyÓn sang ch¬ng tr×nh nghÞ sù, kh«ng ®Õm xØa ®Õn viÖc biÓu quyÕt kh«ng tÝn nhiÖm Êy. Sau ®ã ®· cã cuéc häp cña chi bé Ph¸p, t¹i ®ã ®· x¶y ra Èu ®¶. §uy-p«ng, I-ung, La-ph¸c-g¬, Gi«-an-na-r¬, La-x¸t-xi vµ mét sè ngêi kh¸c ®· rót khái çi b¨ng nhãm d¬ d¸y ®ã. Bän ®ã giê ®©y cã lÏ chØ cßn vÎn vÑn 15 ngêi, tuy ®èi víi chóng ta hä lµ nh÷ng ngêi ®¹i diÖn cho "souverainetÐ du peuple"2∗. Chóng ta lµ "nh÷ng ngêi bÞ ru ngñ", "nh÷ng ngêi hiÕu danh" v.v.. Ngoµi


2∗ − "chñ quyÒn cña nh©n d©n".

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

176 m¸c göi ¡ng-ghen, 4 th¸ng t¸m 1868 ¡ng-ghen göi m¸c, 6 th¸ng t¸m 1868 177

mét vô g©y sù nhá trªn mét tê b¸o nhá xuÊt b¶n ë mét vïng hÎo l¸nh cña níc BØ, bän bÎm mÐp n«ng c¹n ®ã ®¬ng nhiªn kh«ng sao tù thÓ hiÖn ®îc. Kh«ng cã g× buån cêi h¬n lµ mu toan cña bän ®ã cè ®ãng vai trß C©u l¹c bé Gia-c« banh.

TiÖn thÓ nãi lu«n. Bµi viÕt cña M«-dÐt59 rèt cuéc ®· lßi ra, cô thÓ lµ ë chç M¸t-x«n, ngêi s¾p söa ®¨ng bµi Êy trªn b¸o "Morale indÐpendante" ®îc ®æi thµnh mét t¹p chÝ chÝnh trÞ cña m×nh. Rª-cluy còng sÏ cã bµi trªn b¸o "CoopÐration" cña m×nh, sau khi con nhéng Êy còng sÏ biÕn thµnh con bím chÝnh trÞ.

Vî t«i ®· mét m×nh ®i Ram-xghÕt h«m thø hai ®Ó lo viÖc c¨n hé. C¶ nhµ sÏ ®i vµo ngµy mai.

La-ph¸c-g¬ m·i h«m qua míi ®îc rçi. Toµn bé thêi gian ®ã cËu Êy lµm viÖc nh ®iªn, lµm phÉu thuËt víi t çch lµ trî lý cña mét b¸c sÜ phÉu thuËt trong biªn chÕ cña bÖnh viÖn B¸c-t«-l«-mª − h«m qua ch¼ng h¹n, ®· lµm viÖc tõ chÝn giê s¸ng ®Õn mêi mét giê ®ªm. Khæ th©n cho çi corpus vile1∗, nam hoÆc n÷, ®îc cËu ta dïng ®Ó thùc tËp.

Tót-xi nhê chuyÓn nh÷ng lêi chóc mõng tèt ®Ñp nhÊt tíi anh vµ Li-di. Ch¸u g¸i nãi víi tÊt c¶ nh÷ng ai muèn nghe r»ng ch¸u s½n sµng di chuyÓn tíi Man-se-xt¬. Trong khi ®ã ch¸u bÞ trªu chäc b»ng çi tªn lãng "the poor neglected nation"2∗.


Anh dÞch tõ gravel nh thÕ nµo ®Ó ph©n biÖt víi tõ sand vµ

flint3∗? Anh dÞch tõ peat nh thÕ nµo ®Ó ph©n biÖt víi tõ bog4∗?

1∗ − th©n thÓ phï du.

2∗ − "d©n téc bÞ khinh rÎ ®¸ng th¬ng".

3∗ − sái, çt, cuéi silic.

4∗ − ®Çm than bïn, ®Çm lÇy.

Ngoµi ra, nh©n tiÖn nãi thªm, ë "poor neglected country"1∗, h×nh nh cßn dïng s¸u tªn gäi kh¸c nhau cho nh÷ng s¾c th¸i kh¸c nhau cña chÊt ®Êt cã chøa than bïn.

Cuèi cïng, lµm thÕ nµo anh sèng ®îc trong çi nãng bøc nh thÕ? T«i thÝch h¬n c¶ lµ ®îc treo lªn c©y trong kh«ng khÝ.

P.S. Giê ®©y, khi nh÷ng ngêi §øc b¾t ®Çu tham gia å ¹t vµo Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ vµ, do ®ã, tæ chøc lóc ®Çu sÏ bao qu¸t Ýt ra lµ nh÷ng ®Þa ®iÓm chñ yÕu cña ®Êt níc, tuy kh¾p n¬i nã cßn yÕu ít, − th× kÕ ho¹ch cña t«i lµ n¨m sau chuyÓn Tæng héi ®ång sang Gi¬-ne-v¬138, cßn chóng ta ë ®©y th× chØ sÏ ho¹t ®éng víi t çch lµ Héi ®ång níc Anh. T«i cho r»ng sÏ lµ hîp t×nh hîp lý nÕu ®Ò nghÞ ®ã do chóng ta ®a ra. Nã còng sÏ cho nh÷ng kÎ ngu ngèc ë Pa-ri v.v. thÊy r»ng chóng ta tuyÖt nhiªn kh«ng quý träng sù ®éc ®o¸n dÔ chÞu Êy. Anh nghÜ g× vÒ chuyÖn nµy?







ë Lu©n §«n

[Man-se-xt¬], 6 th¸ng T¸m 1868

Mo-r¬ th©n mÕn!

1∗ − "níc nghÌo nµn bÞ khinh rÎ".

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

178 ¡ng-ghen göi m¸c, 6 th¸ng t¸m 1868 ¡ng-ghen göi m¸c, 6 th¸ng t¸m 1868 179

T«i lµm g× trong lóc nãng bøc nh thÕ nµy µ? MÖt lö vµ uèng

níc. H«m nay trêi ma, ngét ng¹t, kh«ng khÝ ®Çy h¬i níc, vµ v× thÕ cµng ®¸ng ghÐt gÊp béi, må h«i kh«ng bèc h¬i, vµ ngêi vÉn ít tõ ®Çu ®Õn ch©n.

Thø s¸u tuÇn tríc t«i ®· ®a Li-di vµ Me-ri £-len1∗ ®i BrÝt-linh-t¬n Ki vµ trë vÒ h«m thø hai. Ngµy mai t«i l¹i ®i tíi ®ã cïng víi Mu-r¬. LÏ ra t«i sÏ nghØ phÐp vµ sÏ ë l¹i ®Êy c¶ tuÇn, nhng S¸c-l¬2∗ bÞ mét c¬n thèng phong, cËu Êy rÊt khã ë, vµ ngoµi c«ng viÖc cña m×nh ra t«i cßn ph¶i lµm c«ng viÖc cña cËu Êy n÷a, thµnh thö kh«ng thÓ nãi ®Õn chuyÖn v¾ng mÆt ®îc.

Cuèn s¸ch cña Ai-s¬-hèp3∗ chøng minh r»ng «ng ta cã thÓ truyÒn ®¹t mét çch kh¸ch quan çc sù kiÖn, ®iÒu mµ t«i kh«ng thÓ nµo mong ®îi ë «ng ta. Qu¶ thùc anh ®· gi¶m nhÑ nhiÖm vô cña «ng ta. Cuèn s¸ch sÏ cã t¸c dông rÊt tèt. Cßn vÒ viÖc di chuyÓn sang Gi¬-ne-v¬, th× ®iÒu ®ã nh¾c t«i nhí l¹i chuyÖn di chuyÓn Ban chÊp hµnh trung ¬ng tíi Khuªn139. T«i ®· suy nghÜ r Ê t k ü bíc ®i nµy. Thø nhÊt, cã nªn v× mÊy th»ng ngu ngèc mµ lµm mét bíc nh vËy vµ giao phã c«ng viÖc cho nh÷ng ngêi qu¶ thËt cã nhiÒu thiÖn chÝ vµ cã b¶n n¨ng tèt, song kh«ng ®ñ søc l·nh ®¹o mét phong trµo nh vËy hay kh«ng? Thø hai, nÕu ®· b¾t ®Çu di chuyÓn, th× sù kÝnh träng thÇn th¸nh ®èi víi Lu©n §«n, mét thµnh phè vÉn lµ Mª-®i-na cña giíi lu vong, sÏ bÞ thay b»ng mét sù kÝnh träng hÕt søc ®¸ng ngê ®èi víi Gi¬-ne-v¬, ai cã thÓ b¶o ®¶m r»ng trong trêng hîp nh vËy ph¸i Pru-®«ng kh«ng thÓ ®¹t ®îc, dï chØ lµ theo phÐp lÞch sù quèc tÕ, viÖc vµo mét ngµy nµo ®ã, tæ chøc sÏ bÞ di chuyÓn tíi Bruy-xen hoÆc

1∗ − Bíc-x¬.

2∗ − Ruª-d¬-ghen.


tíi Pa-ri? Cuèi cïng, ®èi víi mét trung t©m lo¹i nh vËy, kh«ng bao giê nªn chän nh÷ng thµnh phè mµ ta cã thÓ bÞ trôc xuÊt, trong khi cã mét ®Þa ®iÓm mµ nguy c¬ Êy kh«ng ®e do¹.

Sù nghiÖp cµng lín lao th× ®iÒu quan träng lµ anh ph¶i n¾m ch¾c nã, cßn giê ®©y, khi nã b¾t ®Çu lan ra c¶ ë §øc, th× t«i kh«ng nghÜ r»ng BÕch-c¬ ®ñ søc l·nh ®¹o nã.

"Ngµy thø s¸u tiÓu sö" ®· ®îc Y-oãc göi cho Cu-ghen-man140. RÊt tèt lµ giê ®©y c¶ trªn çc b¸o Ph¸p còng sÏ xuÊt hiÖn mét sè bµi vÒ quyÓn s¸ch cña anh. Nota bene, anh h·y ®ßi Ýt ra lµ 20-30 b¶n in thµnh s¸ch riªng bµi viÕt cña t«i trªn b¸o "Fortnightly"1∗ (tÊt nhiªn nÕu cÇn chóng ta sÏ tr¶ tiÒn cho sè b¶n nµy); cã thÓ sÏ sö dông chóng rÊt tèt. Dï thÕ nµo ®i n÷a th× giê ®©y sù im lÆng ®· kÕt thóc råi, vµ cuèn s¸ch ®ang tù më ®êng cho m×nh tuy cßn chËm; b©y giê th× ®iÒu nµy kh«ng cßn nghi ngê g× n÷a.

Gravel cã nghÜa lµ sái. §èi víi çc lo¹i ®Êt cã chøa than bïn ë Ai-r¬-len th× t«i kh«ng biÕt tªn gäi. VÒ ®iÒu nµy anh nªn hái mét ngêi §«ng Phri-d¬ nµo ®ã.

Boãc-c¬-hai-m¬ ®· nh¾c t«i vÒ "thêi h¹n tr¶ tiÒn". Göi nh÷ng lêi chóc tèt ®Ñp nhÊt ®Õn toµn thÓ héi t¾m.

Ph.¡. cña anh








---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------



ë Man-se-xt¬

Lu©n §«n, 10 th¸ng T¸m 1868

PhrÕt th©n mÕn! T«i xin göi kÌm bøc th cña Gi. Mo-r¬-li, tæng biªn tËp b¸o

"Fortnightly". VÒ phÝa m×nh, Bi-d¬-li ®· lµm tÊt c¶ nh÷ng g× cã

thÓ lµm ®îc, nhng ®èi víi «ng Mo-r¬-li th× bµi viÕt1∗ kh«ng

hîp. Ch¼ng sao c¶!

Gia ®×nh t«i ®· ®i tíi biÓn b×nh yªn, ®iÒu mµ tÊt c¶ mäi

thµnh viªn cña gia ®×nh t«i ®Òu rÊt cÇn.

Nh÷ng ®iÒu anh nãi vÒ viÖc di chuyÓn Héi ®ång trung ¬ng

sang Gi¬-ne-v¬ lµ hÕt søc x¸c ®¸ng. Nhng cã thÓ ë Bruy-xen,

bÊt chÊp chóng ta vµ chèng l¹i chóng ta, cã ngêi ®Ò nghÞ di

chuyÓn ®Ó chøng nhËn b»ng v¨n b¶n sù chèng ®èi anh dòng cña

m×nh ®èi víi "nguyªn t¾c ®éc ®o¸n". Trong trêng hîp ®ã, Ýt ra

çc ®¹i biÓu cña chóng ta ph¶i biÓu quyÕt t¸n thµnh Gi¬-ne-v¬,

coi ®ã lµ ®Þa ®iÓm Ýt nguy hiÓm h¬n.







ë Lu©n §«n

[Man-se-xt¬], 12 th¸ng T¸m 1868

Mo-r¬ th©n mÕn! CÇn ph¶i t×m hiÓu tØ mØ h¬n n÷a thùc chÊt çc ®éng c¬ cña

«ng Mo-r¬-li − dï chØ ®Ó x¸c nhËn r»ng c¶ ë ®©y còng ®ang ph¸t triÓn m¹nh mÏ nh÷ng nhãm xÊu xa nhá bÐ mµ chóng ta quen nghÜ r»ng chóng chØ tån t¹i ë §øc mµ th«i. NÕu Mo-r¬-li kh«ng chÞu nhËn ®¨ng bµi1∗, mÆc dï cã t¸c ®éng cña Bi-d¬-li, th× «ng ta cã lý do ®Ó lµm viÖc ®ã. §iÒu nµy thÓ hiÖn b¶n chÊt cña ngêi t s¶n, vµ tÊt nhiªn «ng Mo-r¬-li cã tÊt c¶ mäi c¨n



---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

182 ¡ng-ghen göi m¸c, 12 th¸ng t¸m 1868 m¸c göi ¡ng-ghen, 13 th¸ng t¸m 1868 183

cø ®Ó kh«ng cho ®¨ng trªn b¸o chÝ nh÷ng bµi gièng nh nh÷ng bµi mµ anh ®· viÕt. V× r»ng çi ®ã kh«ng ph¶i lµ "chñ nghÜa", − çi ®ã sÏ gi¸ng cho «ng ta mét ®ßn chÝ m¹ng, chÝnh v× vËy mµ «ng ta kh«ng cßn chç ®Ó ®¨ng nh÷ng bµi Êy141. Vµ chÝnh nh vËy mµ t«i kh«ng sî r»ng chóng ta sÏ kh«ng thÓ lµm cho c«ng chóng Anh chó ý ®Õn quyÓn s¸ch, nhng con ®êng ®¬n gi¶n nhÊt vµ dÔ dµng nhÊt th× ®· bÞ c¾t ®øt, vµ hiÖn thêi cÇn ph¶i ®i t×m mét con ®êng kh¸c. Nhng, trong lóc ®ã th× çc bµi viÕt b»ng tiÕng Ph¸p sÏ ph¸t huy t¸c dông1∗ vµ sÏ rÊt tèt nÕu cho çc «ng ë t¹p chÝ "Fortnightly" xem chóng, kÕt qu¶ sÏ rÊt tèt, nÕu rèt cuéc vÉn b¾t ®îc «ng Mo-r¬-li nhËn ®¨ng bµi Êy.

Ngµy kia cã lÏ t«i sÏ ®i BrÝt-linh-t¬n Ki mêi ngµy (®Þa chØ: «ng Bíc-x¬, 3 Burlington Place, Bridlington Quay, Yorkshire), v× S¸c-l¬2∗ ®· khái bÖnh; nhng cã thÓ cßn cã ®iÒu g× ®ã c¶n trë, trong trêng hîp nµy t«i sÏ biªn th cho anh. T«i ®· ë ®Êy víi Mu-r¬ tõ thø s¸u ®Õn thø hai; chóng t«i ®· cã nh÷ng cuéc quan s¸t ®Þa chÊt rÊt lý thó.

Li-di göi tíi anh nh÷ng lêi chóc tèt ®Ñp nhÊt.

Ph.¡. cña anh








ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 13 th¸ng T¸m 1868

PhrÕt th©n mÕn! T«i hy väng nh÷ng dßng nµy sÏ ®Õn tay anh ngay tríc khi

anh ®i, v× periculum in mora1∗. Thø nhÊt, t«i ph¶i göi tiÒn ®i Ram-xghÕt ®Ó gia ®×nh cã thÓ

sèng ë ®Êy thªm mét tuÇn n÷a. V× chuyÕn ®i cña hä ®· bÞ chËm l¹i mÊy tuÇn sau lÇn göi tiÒn võa qua cña anh, nªn sè tiÒn ®ã ®· ph¶i dïng mét phÇn ®Ó tr¶ nh÷ng mãn nî lÆt vÆt; ngoµi ra, vî t«i ®· ph¶i tíi hiÖu cÇm ®å chuéc l¹i ®ång hå vµ nh÷ng thø kh¸c ®Ó ra vÎ lÞch sù ë khu an dìng.

Thø hai, mét trong sè nh÷ng ngêi bu«n b¸n nhá cÇn nhËn 6 p.xt. vµ mÊy si-linh sÏ ph¶i tr¶ ngay trong tuÇn nµy, v× th»ng cha ®ª tiÖn Êy s¾p ®ãng cöa tiÖm cña h¾n.

Thø ba, t«i ®· nhËn ®îc hai giÊy b¸o nép thuÕ v¬ng quèc (gÇn 8 pao xtÐc-linh). ThuÕ ®Þa ph¬ng th× nh anh biÕt, ®· nép xong råi. Nh÷ng kho¶n chi Êy t«i kh«ng thÓ nµo tr× ho·n ®îc.

§èi víi hai kho¶n chi tiªu cÊp b¸ch kh¸c − tr¶ tiÒn cho chñ nhµ, tiÕc thay «ng nµy giê ®©y ®ang ë Lu©n §«n, vµ thanh to¸n

1∗ − chËm trÔ lµ nguy hiÓm (Ti-ót Li-vi-ót". "LÞch sö La M· tõ khi thµnh lËp",

quyÓn XXXVIII, ch.25).

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

184 ¡ng-ghen göi m¸c, kho¶ng 14 th¸ng t¸m 1868 ¡ng-ghen göi m¸c, kho¶ng 14 th¸ng t¸m 1868 185

kú phiÕu 12 p.xt. ®Õn h¹n vµo ngµy 25 th¸ng nµy, cã lÏ t«i cßn kÞp nhËn ®îc tiÒn tõ §øc.

T«i ®· viÕt th göi ®i Am-xtÐc-®am vµ A-khen cho hai ngêi anh em vî cña t«i lµ Au-gu-xt¬ vµ Çc Phi-lÝp-x¬ ®Ó t×m hiÓu xem hä ®· vÒ cha. §i sang lôc ®Þa ®Ó vay tiÒn mµ kh«ng ch¾c ch¾n sÏ gÆp hä t¹i chç th× cã nghÜa lµ nÐm tiÒn qua cöa sæ.

Trong vßng mét tuÇn nay t«i kh«ng chîp m¾t ®îc, cßn "G«-®i-xa-r¬ trø danh"1∗ Boãc-c¬-hai-m¬ ®· ®Õn th¨m t«i ba ngµy tríc khi ®i, ®· thuyÕt phôc t«i nªn ch÷a cho khái h¼n bÖnh hoµng ®¶n. §Ó cho vui, «ng ta nãi víi t«i chuyÖn 1000 p.xt. mµ «ng ta ®ang cè g¾ng bãp nÆn tõ èp-pen-hai-m¬. T«i ®ang rÊt véi.

C.M. cña anh





ë Lu©n §«n

[Man-se-xt¬, kho¶ng 14 th¸ng T¸m 1868]

Mo-r¬ th©n mÕn!

1∗ − tªn lãng cña Boãc-c¬-hai-m¬ gäi theo tªn cña nh©n vËt trong t¸c phÈm cïng

tªn cña Ban-d¾c.

Ngµy mai t«i sÏ göi tiÒn cho anh, chiÒu h«m nay ngêi thñ quü cña chóng t«i kh«ng cßn sÐc n÷a. Cã ®iÒu anh ®õng ng¹i vÒ "søc Ðp", t«i chØ muèn cã nhiÒu h¬n ®Ó bãp nÆn. Nhng anh còng h·y nghÜ ®Õn viÖc s¸u tuÇn n÷a chóng ta sÏ ph¶i tr¶ 150 p.xt. cïng víi l·i, cßn Boãc-c¬-hai-m¬ th× nãi r»ng céng l·i vµo th× sè tiÒn ®ã sÏ lµ 165 pao! T«i cho r»ng anh sÏ ph¶i quyÕt ®Þnh sang Hµ Lan, cßn vay víi l·i suÊt nh vËy th× chóng ta kh«ng "®ñ søc".

Phau-s¬ lµm t«i rÊt buån cêi117. ë ®©y toµn bé sù xÊc l¸o cao thîng cña g· Êy râ nh trong lßng bµn tay. Ban ®Çu lµ lêi më ®Çu mang tÝnh chÊt bao che, råi rau ®ã lµ sù phª ph¸n (mµ lµ mét sù phª ph¸n nh thÕ nµo nhØ!) ®èi víi mét bµi hoµn toµn s¬ ®¼ng trong ®ã anh tr×nh bµy quan ®iÓm cña çc nhµ kinh tÕ häc, nghÜa lµ chØ tãm t¾t chóng mµ th«i; nh÷ng çi cña chÝnh anh th× «ng ta kh«n ngoan cho r»ng kh«ng ®Ò cËp ®Õn lµ h¬n. §iÒu còng rÊt tèt lµ sù thó nhËn cña «ng ta r»ng thÕ hÖ hiÖn nay, kÓ c¶ b¶n th©n Phau-s¬, ®Òu kh«ng biÕt g× vÒ I-a-cèp lÉn I-«-xÝp vµ do ®ã kh¼ng ®Þnh ý kiÕn cña anh cho r»ng thÕ hÖ ®ã "trªn thùc tÕ ch¼ng häc ®îc g× c¶". V¶ l¹i, sù l¸o xîc cña g· nµy thËt buån cêi. ¤ng ta pháng ®o¸n th¼ng thõng r»ng b¹n ®äc cña «ng ta kh«ng biÕt g× c¶, kh«ng muèn häc g× c¶, kh«ng muèn ®äc g× c¶ ngoµi thø dung dÞch Phau-s¬. Vµ vÒ ®iÓm nµy th× «ng ta ®óng ®Êy.

Göi anh nh÷ng lêi chóc mõng tèt ®Ñp nhÊt.

Ph.¡. cña anh




----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------



ë BrÝt-linh-t¬n Ki

Lu©n §«n, 21 th¸ng T¸m 1868

PhrÕt th©n mÕn! Vî t«i ®i Ram-xghÕt ®· vÒ h«m qua, çc ch¸u vÉn cßn ë l¹i

®Êy. V× gÇn mét tuÇn nay t«i n«n ra mËt vµ, ngoµi ra, ë ®©y b¾t ®Çu cã dÞch t¶, nªn vî t«i nµi nØ t«i còng ®i ra biÓn ë Ram-xghÕt dï chØ 2-3 ngµy. VËy lµ h«m nay t«i sÏ ®i142.

25 p.xt. t«i ®· nhËn ®îc, xin çm ¬n anh; thêi h¹n cña kú phiÕu 12 p.xt., nh h«m nay t«i ®· x¸c minh, lµ ngµy 28 th¸ng T¸m. Cho ®Õn nay t«i cha nhËn ®îc g× tõ lôc ®Þa c¶.

TiÒn tr¶ c«ng ty b¶o hiÓm, tèt h¬n c¶ lµ anh h·y göi cho chÝnh t«i tríc ngµy tr¶, vµ t«i sÏ tr¶ cho nh÷ng ngêi Êy, v× hä ph¶i trao cho t«i phiÕu nî mµ t«i ®· ký. ViÖc tiÕn hµnh c«ng viÖc nµy th«ng qua Si-l¬ qu¶ thËt sÏ lµm mÊt thanh danh t«i.

Chµo anh.

C.M. cña anh






ë Lu©n §«n

BrÝt-linh-t¬n Ki, 22 th¸ng T¸m 1868

Mo-r¬ th©n mÕn!

RÊt çm ¬n vÒ "Lanterne" vµ vÒ "B.BÕch-c¬"1∗. Anh xem cµng

kü çc chi tiÕt cña tÊn bi hµi kÞch L¸t-xan, cµng thÊy næi lªn

hµng ®Çu mÆt hµi cña nã. Con ngêi Êy ®· chÕt v× kh¸t väng

kh«ng kiÒm chÕ næi muèn xem tÊt c¶ mäi thø qua l¨ng kÝnh cña

ç nh©n m×nh vµ v× sù tù chiªm ngìng liªn tôc. "T«i tr«ng thÕ

nµo nhØ?" − ®ã lµ mét ®iÖp khóc mu«n thuë. Nam tíc Ýt-txi-g¬

khèn khæ? ¤ng ta buån cêi biÕt bao trong thêi ®iÓm cao c¶ khi

«ng ta giao cho alter efo2∗ cña m×nh lµ Ruy-xtèp nhiÖm vô khi

cÇn th× sèng nh vî chång víi £-lª-na xinh ®Ñp3∗ per procura4∗;

«ng ta dÜ nhiªn biÕt rÊt râ lµ ë ®©y mèi nguy hiÓm còng nhá bÐ

1∗ B. BÕch-c¬. "V¹ch trÇn çi chÕt bi th¶m cña PhÐc-®i-n¨ng L¸t-xan".

2∗ − "Çi t«i" thø hai.

3∗ − §uª-ni-ghÐt.

4∗ − theo uû nhiÖm.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

188 ¡ng-ghen göi m¸c, 22 th¸ng t¸m 1868 m¸c göi ¡ng-ghen, 26 th¸ng t¸m 1868 189

nh trong thêi ®iÓm ngêi Va-la-ki1∗ ®· dïng ®¹n b¾n n¸t c¬ quan sinh dôc cña «ng ta. Ýt-txi-g¬ khèn khæ! B»ng ph¸t ®¹n cña ngêi Va-la-ki mµ trë thµnh con ngùa thiÕn2∗. Riªng viÖc «ng ta bÞ bÞt mâm ®· khiÕn anh lu«n lu«n c¶m thÊy buån cêi, nhng b©y giê l¹i thªm chuyÖn ®ã n÷a.

Dai-l¬! §Êy lµ Ên tîng g©y ra bëi toµn bé c©u chuyÖn ®ã.

Xª-ba-xti-an Dai-l¬, nhµ sö häc xøng ®¸ng duy nhÊt ghi chÐp tÊn

bi hµi kÞch ®ã, − «ng ta sÏ bÞ treo cæ vÒ téi «ng ta ®· kh«ng ®Ó ý tíi

c¶nh tîng ®ã. H¬n n÷a, còng rÊt buån cêi lµ "ngêi thõa kÕ

theo di chóc cña L¸t-xan"143 tuyªn bè L¸t-xan lµ nhµ quý téc, kÎ

ph¶n béi vµ tªn xá l¸ vµ buéc ph¶i v¬ vµo m×nh tÊt c¶ nh÷ng çi

mµ cã thêi chóng ta ®· ®a lªn b¸o chÝ ®Ó chèng chÝnh «ng ta vµ

Svai-x¬144. Nh÷ng g· ®ª tiÖn!.

Tõ ®©y t«i sÏ trë vÒ Man-se-xt¬ vµo thø t hoÆc thø n¨m vµ

sau ®ã sÏ ®i th¨m mÑ t«i mét tuÇn, ch¾c lµ ë ¤-xten-®¬. T«i ®ang

®îi th cña bµ vµ hiÖn thêi t«i cha biÕt lµm thÕ nµo.

Sè tiÒn cÇn thiÕt ®Ó trang tr¶i mãn nî vay cña c«ng ty b¶o

hiÓm, t«i ®Þnh sÏ göi ®i chØ riªng cho anh th«i, nÕu ngay tõ ®Çu

anh kh«ng lÈn tr¸nh toµn bé c«ng viÖc ®ã vµ kh«ng trót nã cho

Boãc-c¬-hai-m¬. V× vËy lóc ®Çu t«i ®· ph¶i hái «ng Êy ®Ó Ýt ra lµ

biÕt ®îc cÇn ph¶i tr¶ bao nhiªu tiÒn. Mµ ®iÒu nµy tÊt nhiªn t«i

kh«ng thÓ lµm ®îc, nÕu kh«ng lËp tøc viÕt râ r»ng t«i sÏ göi

sè tiÒn ®ã cho «ng ta, v× «ng ta lµ ngêi b¶o l·nh. T«i kh«ng bao

giê nghÜ nh t«i ®· viÕt cho anh, lµ ph¶i göi tiÒn cho th»ng

1∗ − Ra-c«-vÝt-x¬.

2∗ Ch¬i ch÷: "Wallach" còng cã nghÜa lµ "con ngùa thiÕn".

ngèc Si-l¬ Êy. Song t«i hy väng gÆp anh ngay tríc khi lµm viÖc ®ã vµo cuèi tuÇn sau ë Lu©n §«n.

Ph.¡. cña anh

C«ng bè lÇn ®Çu trong Marx − Engels


1931 vµ b»ng tiÕng Nga trong C.M¸c vµ






ë Man-se-xt¬

Lu©n §«n, 26 th¸ng T¸m 1868

PhrÕt th©n mÕn! VÉn cha cã "thu nhËp" nµo tõ §øc c¶. DÜ nhiªn sÏ lµ d¹i

dét nÕu hoµn toµn dùa vµo nh÷ng lêi høa nöa vêi. Nhng ngêi s¾p chÕt ®uèi thêng ví vµo cäng r¬m. §Õn thø s¸u sÏ hÕt h¹n kú phiÕu 12 p.xt., mµ t«i ®· nãi víi anh. V× cho ®Õn h«m nay t«i cha nhËn ®îc g× c¶, nªn ®Ó ng¨n ngõa viÖc ph¶n kh¸ng t¹i nhµ, t«i võa ®Õn nhµ «ng chñ hiÖu b¸nh mú, «ng Êy nãi r»ng, "cã kh¶ n¨ng" «ng Êy sÏ ®a tiÒn vµo tèi mai, nhng chØ cã thÓ vay nãng mÊy ngµy th«i. Trong lóc ®ã, t«i ®· nhËn ®îc mÈu

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

190 M¸c göi ¡ng-ghen, 26 th¸ng t¸m 1868 ¡ng-ghen göi m¸c, 28 th¸ng t¸m 1868 191

giÊy kÌm theo ®©y cña «ng chñ nhµ. §óng vµo lóc nµy tÊt c¶ ®Òu lËp tøc ®æ dån lªn ®Çu. Cã thÓ ph¸t ®iªn lªn ®îc.

Anh h·y mang tíi hoÆc göi tr¶ t«i t¸c phÈm b«i b¸c cña BÕch-c¬.

Nh÷ng lêi ph¶n b¸c vÒ lý luËn - chÝnh trÞ - kinh tÕ cña «ng ta

chèng l¹i L¸t-xan lµ chÐp l¹i tõ tiÓu phÈm cña anh vÒ vÊn ®Ò

qu©n sù1∗.

B»ng c©u chuyÖn Dai-l¬ cña m×nh, anh chµng BÕch-c¬ Êy ®·

gióp Ých chóng ta rÊt nhiÒu. Anh ta hoµn toµn xøng ®¸ng lµ

"ngêi kÕ thõa theo di chóc" cña L¸t-xan.

Lêi mêi dù §¹i héi cña Liªn ®oµn c«ng nh©n toµn §øc (ngµy

22-25 th¸ng T¸m ë H¨m-buèc)145 mµ t«i ®· nhËn ®îc lµ do

Svai-x¬ víi t çch lµ chñ tÞch vµ h¬n 20 c«ng nh©n thuéc

nh÷ng khu vùc kh¸c nhau cña níc §øc (uû viªn Ban chÊp

hµnh Liªn ®oµn) ký tªn. Trong th tr¶ lêi2∗, t«i ®· buéc ph¶i

tÝnh ®Õn ®iÒu nãi sau cïng nµy, t«i gi¶i thÝch së dÜ t«i tõ chèi ®i

tíi ®ã lµ v× t«i bËn c«ng viÖc cña tæng Héi ®ång Héi liªn hiÖp

c«ng nh©n quèc tÕ, vµ t«i bµy tá niÒm vui mõng vÒ viÖc trong

ch¬ng tr×nh nghÞ sù cña ®¹i héi cña hä ®· ®a ra nh÷ng vÊn

®Ò nh cæ ®éng cho tù do chÝnh trÞ hoµn toµn, quy ®Þnh ngµy

lao ®éng vµ sù hîp t¸c quèc tÕ cña giai cÊp c«ng nh©n, nghÜa lµ

nh÷ng ®iÓm xuÊt ph¸t cña bÊt kú phong trµo c«ng nh©n

"nghiªm tóc" nµo. Nãi çch kh¸c, ®iÒu ®ã cã nghÜa lµ t«i chóc

mõng hä vÒ viÖc hä ®· tõ bá c¬ng lÜnh cña L¸t-xan. Chóng ta

®îi xem hä cã hiÓu thùc chÊt lµ ë chç nµo hay kh«ng. Svai-x¬ − çi

®Çu th«ng minh duy nhÊt trong toµn bé b¨ng nhãm L¸t-xan − ch¾c

1∗ Ph. ¡ng-ghen. "VÊn ®Ò qu©n sù ë Phæ vµ §¶ng c«ng nh©n §øc".

2∗ C.M¸c. "Göi chñ tÞch vµ ban l·nh ®¹o liªn ®oµn c«ng nh©n toµn §øc".

ch¾n sÏ hiÓu ra. Nhng «ng ta cã cho lµ cÇn ph¶i tr×nh bµy ®iÒu ®ã hay gi¶ vê lµ kÎ ngu ngèc, ®iÒu ®ã sau nµy sÏ râ.

C.M. cña anh






ë Lu©n §«n

Man-se-xt¬, 28 th¸ng T¸m 1868

Mo-r¬ th©n mÕn!

Bøc th cña anh ®Ò ngµy 25 t«i ®· t×m thÊy ë ®©y vµ theo lêi

høa h«m qua cña t«i, t«i göi kÌm hai ng©n phiÕu lo¹i 5 p.xt. vµ

mét ng©n phiÕu 10 pao. ¤ng chñ nhµ dÜ nhiªn sÏ ph¶i t¹m thêi

b»ng lßng víi sè ®ã.

Tõ ngµy nµy sang ngµy kh¸c t«i ®îi th cña mÑ t«i th«ng

b¸o viÖc bµ ®Õn ¤-xten-®¬, sau ®ã t«i lËp tøc sÏ ®i tíi ®ã. Dï

thÕ nµo chóng ta còng sÏ gÆp nhau ë Lu©n §«n; song ®iÒu cha

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

192 M¸c göi ¡ng-ghen, 29 th¸ng t¸m 1868 M¸c göi ¡ng-ghen, 29 th¸ng t¸m 1868 193

ch¾c ch¾n lµ trªn ®êng ®i t«i cã thÓ dõng l¹i ë chç çc anh dï

chØ mét ngµy hay kh«ng. T«i ®ang véi.

Ph.¡. cña anh

C«ng bè lÇn ®Çu trong Marx − Engels








ë Man-se-xt¬

Lu©n §«n, 29 th¸ng T¸m 1868

PhrÕt th©n mÕn! 20 p.xt. t«i ®· nhËn ®îc, xin çm ¬n anh. Tót-xi1∗ h«m nay ®· tr¶i qua mét c¬n sèc lín. Ch¸u thÊy con

§i-ki chÕt trong lång, tuy h«m qua nã cßn hãt rÊt vui. Nã ®îc ch«n cÊt víi tÊt c¶ mäi nghi thøc.

1∗ − £-lª-«-n«-ra M¸c.

§uy-p«ng ®· nhËn ®îc tõ Na-pl¬ giÊy uû nhiÖm cña chi bé ë

®ã146. Tõ sau trËn ®¸nh ë Men-ta-na, nh ®· thÊy qua çc b¸o ço

cña I-ta-li-a147, ë ®ã ®· b¾t ®Çu chÕ ®é ph¶n ®éng phæ biÕn trong

níc, vµ ®Æc biÖt lµ quyÒn héi häp vµ quyÒn lËp héi cña c«ng nh©n

hÇu nh ®· bÞ thñ tiªu.

ë Pa-ri, nh÷ng ngêi cò cña chóng ta may thay vÉn cßn ngåi

tï. Uû ban ë ®Êy ®· cö tíi Bruy-xen mét ®¹i biÓu; cßn çc nghiÖp

®oµn kh¸c148 th× göi ®Õn tõ t¸m ®Õn chÝn ®¹i biÓu.

Ngêi cña chóng ta ®· viÕt cho chóng ta tõ trong tï r»ng cÇn

ph¶i lµm cho nh÷ng ®¹i biÓu cña çc nghiÖp ®oµn ®ã mÊt thanh

danh vÒ mÆt chÝnh trÞ ®Ó c¾t ®øt tÊt c¶ mäi con ®êng rót lui cña

hä. C¶nh s¸t Pa-ri sö dông nh÷ng biÖn ph¸p nµo, anh cã thÓ thÊy

qua viÖc mét «ng nµo ®ã tù xng lµ "¥-gien §uy-p«ng" tõ Lu©n

§«n ®Õn gÆp mét sè bµ vî cña nh÷ng ngêi bÞ giam ®Ó dß la çi g×

®ã. §ã lµ tªn mËt th¸m cña c¶nh s¸t, nhng trß hÒ ®ã cña h¾n

kh«ng thµnh c«ng ë ®©u c¶.

Õch-ca-ri-ót h«m nay ®· lªn ®êng ®i Nu-ren-be víi t çch lµ

®¹i biÓu cña chóng ta134. Tõ ®ã anh Êy sÏ ®i Bruy-xen. ë c¶ hai

n¬i, anh Êy sÏ viÕt b¶n tin göi cho b¸o "Times".

Çi gäi lµ chi bé Ph¸p120, díi sù l·nh ®¹o cña «ng Pi-a vµ «ng

Vª-di-ni-e, ®· cö mét ®¹i biÓu ®Õn Bruy-xen ®Ó horribile dictu1∗ −

b¾t chóng ta ngåi vµo ghÕ bÞ ço!

Nh©n tiÖn nãi thªm. NÕu Mu-r¬ cßn ë Man-se-xt¬, th× anh

h·y nãi víi anh Êy r»ng nÕu anh Êy cã thÓ nép cho t«i héi phÝ

thêng kú cho Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ ngay tríc ngµy

thø ba th× tèt. Chóng ta cã Ýt ®¹i biÓu ë Bruy-xen, vµ mçi si-linh

1∗ − nãi ra thËt ®¸ng sî.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

194 ¡ng-ghen göi m¸c, 1 th¸ng chÝn 1868 ¡ng-ghen göi m¸c, 1 th¸ng chÝn 1868 195

chóng ta cã thÓ kiÕm ®îc, giê ®©y ®Òu dïng vµo viÖc cö thªm ®¹i biÓu tíi ®ã.

Thø ba tíi sÏ cã phiªn häp cuèi cïng cña chóng ta trong n¨m nay tríc ®¹i héi149.







ë Lu©n §«n

Man-se-xt¬, 1 th¸ng ChÝn 1868

Mo-r¬ th©n mÕn! T«i göi kÌm theo ®©y 5 p.xt. cña Mu-r¬ nép cho Quèc tÕ, vµ xin

anh lµm ¬n göi cho t«i tê biªn lai ®Ó chuyÓn cho anh Êy.

T«i nãng lßng chê ®îi th cña mÑ t«i b¸o cho t«i biÕt viÖc bµ

®Õn ¤-xten-®¬ vµ cho biÕt ®Þa chØ ®Ó t«i ®Õn ®ã mÊy ngµy150,

nhng hiÖn thêi th× kh«ng thÊy t¨m h¬i g× c¶. NÕu ngµy kia mµ

th«ng b¸o kh«ng ®Õn th× cha ch¾c ®· cã kÕt qu¶ g×, v× Gèt-phrÝt

®¸ng kÝnh1∗ muèn ®i vµo tuÇn tíi. HÔ nhËn ®îc th«ng b¸o, t«i sÏ

®¸nh ®iÖn cho anh biÕt viÖc t«i ®Õn Lu©n §«n.

ChuyÖn ví vÈn vÒ L¸t-xan2∗ t«i sÏ mang theo, hoÆc Soãc-lem-m¬

hiÖn nay ®ang gi÷ nã, ®äc xong sÏ göi cho anh.

Gi«n-x¬ tæ chøc ë ®©y mét cuéc häp ngoµi trêi cho c«ng nh©n,

nhng anh Êy ph¸t biÓu dÌ dÆt ®Õn møc ®· bÞ ®èi thñ c¹nh tranh

cña anh Êy lµ Hen-ri ®¶ kÝch vÒ viÖc ®ã. Tèi thø b¶y, anh Êy ®· gäi

Gl¸t-xt«n lµ "l·nh tô vÜ ®¹i cña çc g i a i c Ê p l a o ® é n g ".

ChÝnh t«i ®· nghe thÊy ®iÒu ®ã. Anh Êy l¹i qu¸ gi¶o quyÖt.

Ph.¡. cña anh





1∗ − Ðc-men.


----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

196 m¸c göi ¡ng-ghen, 9 th¸ng chÝn 1868 m¸c göi ¡ng-ghen, 12 th¸ng chÝn 1868 197


ë Man-se-xt¬

Lu©n §«n, 9 th¸ng ChÝn 1869

PhrÕt th©n mÕn! 167 p.xt. t«i ®· tr¶ ngay h«m 8 th¸ng ChÝn, ®· nhËn biªn lai vµ

nhËn l¹i çc phiÕu nî. Xin göi kÌm theo ®©y b¸o "Times" vµ hai sè "Daily News" cã

®¨ng nh÷ng bµi vÒ §¹i héi c«ng nh©n quèc tÕ151. C¶ hai sè b¸o "Daily News" anh ph¶i göi tr¶ l¹i thËt sím.

Qua bµi x· luËn thø nhÊt cña b¸o "Times", anh sÏ thÊy r»ng chóng ta ®· hµnh ®éng ®óng biÕt bao khi chØ göi cho b¸o nµy bµi têng thuËt cña chóng ta cïng víi bøc th ng¾n ngñi kÌm theo mµ th«i152.

T«i ®ang véi. Chµo anh.

C.M. cña anh







ë Man-se-xt¬


PhrÕt th©n mÕn! May thay, ®¹i héi kÕt thóc h«m nay, vµ cho ®Õn thø n¨m −

theo tin tøc chóng t«i nhËn ®îc − t¹m thêi nã lµm mÊt t¬ng ®èi Ýt thanh danh cña m×nh. Nhng vÉn ph¶i lu«n lu«n dÌ chõng chuyÖn tai tiÕng, v× nh÷ng ngêi BØ chiÕm ®a sè ¸p ®¶o. ¤ng T«-lanh vµ nh÷ng ngêi Pa-ri kh¸c muèn chuyÓn Tæng héi ®ång tíi Bruy-xen. Hä rÊt ghÐt Lu©n §«n. Mét thµnh c«ng lín lµ "nh÷ng ngêi BØ vinh quang" vµ nh÷ng ngêi Ph¸p theo ph¸i Pru-®«ng ®· tõng ra lêi tuyªn bè gi¸o ®iÒu chèng çc héi c«ng liªn153 v.v. ë Gi¬-ne-v¬ (n¨m 1866) vµ ë L«-dan (n¨m 1867), giê ®©y l¹i lµ nh÷ng ngêi ñng hé cuång nhiÖt nhÊt. "Nh÷ng ngêi BØ vinh quang", mÆc dï rÊt kho¸c l¸c, nhng hä ch¼ng quan t©m ®Õn g× c¶. Ch¼ng h¹n, phãng viªn b¸o "Daily News" ®· ba ngµy uæng c«ng t×m kiÕm phßng häp t¹m thêi cña chóng ta, cho ®Õn khi t×nh cê gÆp I-ung vµ XtÕp-ni. Vµ qu¶ thËt, çc phßng häp kh«ng ®îc thuª tríc, cßn "nh÷ng ngêi BØ vinh quang" th× muèn trót çc kho¶n chi tiªu (ngoµi nh÷ng kho¶n kh¸c ra cßn cã kho¶n chi cho 250 ®¹i biÓu cña m×nh) lªn ®Çu Tæng héi ®ång ë Lu©n §«n mµ hä vµ ngêi Ph¸p cßn nî gÇn 3000 phr¨ng. Giê ®©y nh÷ng kho¶n chi tiªu Êy ®îc trang tr¶i b»ng tiÒn quyªn gãp riªng trong çc ®¹i biÓu.

198 m¸c göi ¡ng-ghen, 12 th¸ng chÝn 1868 ¡ng-ghen göi m¸c, 16 th¸ng chÝn 1868 199

T«i ®ang gÆp khã kh¨n. Lau-ra èm tõ khi anh rêi khái ®©y, cßn

vî t«i th× ®· ph¶i mîn cña ch¸u 10 p.xt. chØ ®Ó trang tr¶i nh÷ng kho¶n chi tiªu bÊt thêng, v× chóng t«i kh«ng cã lÊy mét xu.

Hoµn toµn kh«ng cã tin tøc g× tõ Hµ Lan1∗ c¶, vµ v× thÕ t«i ph¶i coi sù im lÆng ®ã lµ cè t×nh.

Nãi thËt, t«i kh«ng biÕt t«i cÇn ph¶i lµm g×.

Nh©n tiÖn nãi lu«n. ViÖc chóng ta biÕn tõ "téi ph¹m" thµnh tõ "ngêi tö v× ®¹o" lµ rÊt ®¹t2∗.

Sau khi S«, ngêi ®îc cö ®i b»ng tiÒn cña Mu-r¬3∗ trë vÒ, Mu-r¬ sÏ nhËn ®îc biªn lai.






1∗ − tõ Phi-lÝp-x¬.

2∗ Cã lÏ ®©y lµ nãi vÒ nh÷ng thay ®æi vÒ biªn tËp trong t¸c phÈm cña M¸c "B¸o ço

tæng kÕt hµng n¨m cña Tæng héi ®ång Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ".

3∗ Xem tËp nµy, tr. 192-193.


ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn! T«i chØ cã thÓ viÕt ®îc Ýt vµ ch÷ xÊu: t«i bÞ ®au thÊp khíp ë

tay ph¶i, vµ t«i ®· viÕt suèt c¶ buæi chiÒu råi. T«i göi kÌm theo ®©y ng©n phiÕu 10 pao. Khi nµo Boãc-c¬-hai-m¬

trë vÒ, nÕu anh Êy kh«ng thÓ lµm ®îc ®iÒu g× kh¸c th× nhÊt thiÕt anh ph¶i b¾t anh Êy lµm mét viÖc g× ®ã. Anh biÕt r»ng b¶n th©n t«i giê ®©y ®ang ë trong t×nh thÕ kh¸ khã kh¨n. Anh ®· viÕt cho Mai-xn¬ vÒ quyÕt to¸n cha? Do viÖc c«ng nh©n giê ®©y lµm rÇy rµ tõ mäi phÝa nªn sù im lÆng sÏ chãng chÊm døt, vµ viÖc xuÊt b¶n lÇn thø hai sÏ kh«ng cßn l©u n÷a. B©y giê lµ thêi c¬ thÝch hîp nhÊt ®Ó ®¨ng qu¶ng ço vÒ quyÓn s¸ch. Anh h·y suy nghÜ lêi v¨n, t«i sÏ göi nã cho Mai-xn¬, bÊt kÓ chuyÖn ®ã ra sao anh ta còng sÏ ph¶i tr¶ lêi. Nhng anh ®õng ®Ó d©y da c«ng viÖc. TiÕp ®ã sÏ ph¶i göi cho Mai-xn¬ b¸o "Times" cã ®¨ng nghÞ quyÕt cña nh÷ng ngêi §øc ë Bruy-xen, b¸o "Demokratisches Wochenblatt"154 sè ra h«m qua v.v.. CÇn ph¶i thêng xuyªn h©m nãng sù quan t©m cña anh Êy. NÕu anh cha lµm viÖc ®ã th× giê ®©y anh h·y lµm ®i. (Çc sè b¸o "Times" t«i kh«ng thÓ kiÕm ®îc ë ®©y). Lóc ®ã c¶ gi¸ trÞ trao ®æi còng sÏ b¾t ®Çu dÇn dÇn ch¶y tíi chç anh.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

200 ¡ng-ghen göi m¸c, 16 th¸ng chÝn 1868 m¸c göi ¡ng-ghen, 16 th¸ng chÝn 1868 201

Çc sù kiÖn trong b¸o ço cña Õch-ca-ri-ót ®¨ng trªn b¸o

"Times" rÊt cã Ých cho anh, cßn «ng M«-r¬-li th× sÏ s¸ng m¾t ra1∗.

Çc b¸o ë ®©y còng ®a ra nh÷ng ®o¹n trÝch kh¸ ®Çy ®ñ tõ b¸o

ço Êy (nhng phÇn lín lÊy tõ b¸o "Daily News").

§¹i héi ®· diÔn ra cßn t¬ng ®èi tèt. Ph¬ng ph¸p − bµn nh÷ng

chuyÖn ví vÈn ë çc phiªn häp c«ng khai, cßn c«ng viÖc thùc sù

th× lµm lÆng lÏ − ®· tá ra rÊt hîp lý. VËy lµ Héi ®ång vÉn ë l¹i

Lu©n §«n, cßn ph¸i Pru-®«ng l¹i ph¶i tho¶ m·n víi viÖc x¸c nhËn

r»ng hä lµ ph¸i Pru-®«ng, cßn ngoµi hä ra kh«ng cã ai nh thÕ c¶.

CÇn ph¶i göi cho Mai-xn¬ c¶ sè b¸o "Zukunft" nãi vÒ L«i-®¬

v.v., ë ®Êy anh ®îc nh¾c ®Õn hai lÇn. T«i cã thÓ lµm tÊt c¶ nh÷ng

®iÒu ®ã nÕu anh muèn.

M«-dÐt HÐt-x¬ ®· lµm t«i rÊt vui155.

Nhng giê ®©y vÊn ®Ò lµ: anh cã coi lµ cÊp thiÕt hay kh«ng viÖc

tr×nh bµy mét çch ng¾n gän, díi mét h×nh thøc phæ th«ng néi

dung quyÓn s¸ch cña anh cho c«ng nh©n? NÕu kh«ng lµm viÖc nµy

th× sÏ xuÊt hiÖn mét «ng M«-dÐt nµo ®ã, «ng ta sÏ lµm viÖc ®ã vµ

sÏ xuyªn t¹c mäi ®iÒu. Anh nghÜ g× vÒ chuyÖn nµy?

Nh©n ®©y t«i còng tr¶ l¹i c¶ Ai-s¬-hèp2∗.

ChØ cÇn v¾ng mÆt lµ ë ®©y nhÊt ®Þnh ngêi ta sÏ lµm nh÷ng

®iÒu ngu ngèc. Trong thêi gian t«i v¾ng mÆt, bän ®ª tiÖn trong

Ban chÊp hµnh Héi Si-l¬ ®· theo ®Ò nghÞ tõ Br¸t-phoãc mêi con

lîn Ph«-gt¬ ®Õn gi¶ng bµi ë ®©y. LÏ tù nhiªn t«i ®· lËp tøc tuyªn

bè ra khái Ban chÊp hµnh "®Ó nÕu kh«ng th× tøc lµ gi¸n tiÕp biÓu

quyÕt tÝn nhiÖm mét con ngêi mµ t«i cho lµ ®· chøng minh



®îc r»ng n¨m 1859 «ng ta lµ gi¸n ®iÖp ¨n l¬ng cña B«-na-p¸c-t¬"156. Con lîn Êy sÏ ®Õn ®©y vµo ngµy mai.

Ph.¡. cña anh







ë Man-se-xt¬


¡ng-ghen th©n mÕn! Xin çm ¬n vÒ 10 pao xtÐc-linh. ë cuèi th t«i sÏ tr×nh bµy tØ

mØ h¬n vÊn ®Ò tiÒn nong. Tríc hÕt xin nãi vÒ "nh÷ng vÊn ®Ò chung".

Chñ tr¬ng chØ göi b¶n b¸o ço cho riªng b¸o "Times" th«i ®· tá ra lµ hîp lý. §iÒu ®ã ®· b¾t tÊt c¶ mäi tê b¸o ë Lu©n §«n lªn tiÕng, trõ Lª-vi rÊt phÉn né1∗. Çc b¶n tin cña Õch-ca-ri-ót

1∗ ý nãi b¸o "Daily Telegraph" do Lª-vi lµm chñ bót.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


göi tõ Nu-ren-be kh«ng ®îc b¸o "Times" chÊp nhËn. Nã chØ ®íp

lÊy khi ®· nhËn ®îc b¸o ço tæng kÕt cña t«i1∗. Trªn b¸o

"Morning Advertiser" sè ra h«m qua cã ®¨ng (lµm ®au lßng Blin-®¬)

bµi x· luËn ñng hé Quèc tÕ chèng b¸o "Times". B¸o "Star" tuyªn

bè ®¹i héi ®· "thµnh c«ng". B¸o "Standard" lóc ®Çu c«ng kÝch

chóng ta, nhng trong bµi x· luËn h«m qua l¹i quþ luþ giai cÊp

c«ng nh©n. Nã ®¸ ®Ýt çc nhµ t b¶n vµ giê ®©y thËm chÝ cßn nh¨n

nhã vÒ vÊn ®Ò ruéng ®Êt. B¸o "Journal des DÐbats" tá ý hèi tiÕc

r»ng ngêi Anh, ngêi §øc vµ ngêi BØ, nh nghÞ quyÕt cña hä vÒ

chÕ ®é së h÷u ruéng ®Êt cho thÊy, ®Òu thuéc "ph¸i céng s¶n", mÆt

kh¸c, ngêi Ph¸p lu«n lu«n lÆp l¹i "nh÷ng lêi tuyªn bè buån cêi

cña Pru-®«ng".

Ngêi ta rÊt kh«ng hµi lßng vÒ Õch-ca-ri-ót, vµ thø ba tíi sÏ næ

ra mét c¬n d«ng tèt lµnh ®èi víi anh Êy157. Nh÷ng ®iÓm buéc téi lµ

nh sau:

Anh Êy hÇu nh hoµn toµn kh«ng tham dù ®¹i héi, mµ sau ®ã

trªn b¸o "Times" anh Êy l¹i m« t¶ m×nh lµ ngêi chñ tr× ®¹i héi.

Còng trong nh÷ng b¶n tin ®ã, anh Êy giµnh cho m×nh lµm

cña riªng nh÷ng ®Ò nghÞ cña Tæng héi ®ång vµ còng v¬ cho

m×nh nh÷ng trµng vç tay hoan h« nh÷ng ®Ò nghÞ ®ã. Anh Êy lê

®i b»ng mäi çch nh÷ng bµi ph¸t biÓu cña nh÷ng ngêi kh¸c vµ,

®Ó lµm võa lßng ban biªn tËp b¸o "Times", ®· xuyªn t¹c bµi diÔn

v¨n bÕ m¹c cña §uy-p«ng. Ngoµi ra, Le-xn¬ than phiÒn r»ng khi

«ng Êy (Le-xn¬) trÝch dÉn quyÓn s¸ch cña t«i th× Õch-ca-ri-ót

kh«ng nãi g× ®Õn ®iÒu nµy trªn b¸o "Times"158, còng nh chØ do

cã søc Ðp m¹nh mÏ míi chªm vµo b¶n tin cña m×nh nghÞ quyÕt

1∗ C.M¸c. "B¸o ço tæng kÕt hµng n¨m lÇn thø t cña Tæng héi ®ång Héi liªn hiÖp

c«ng nh©n quèc tÕ".

vÒ quyÓn s¸ch154, vµ cuèi cïng, ®· xuyªn t¹c nghÞ quyÕt cña

ngêi §øc vÒ chiÕn tranh159. Anh Êy nãi r»ng cuéc chiÕn tranh

ch©u ¢u sÏ lµ mét cuéc néi chiÕn, lÏ ra ph¶i nãi, theo nghÞ quyÕt

cña ngêi §øc, "r»ng chiÕn tranh gi÷a Ph¸p vµ §øc sÏ lµ cuéc

néi chiÕn cã lîi cho níc Nga". ý cuèi cïng nµy anh ta hoµn toµn

bá qua; thÕ nhng anh Êy l¹i g¸n cho ngêi §øc vµ ngêi Anh

mét ®iÒu v« lý cña ngêi BØ − b·i c«ng ph¶n ®èi chiÕn tranh.

MÆt kh¸c, çc b¶n tin lµ c«ng lao cña anh Êy. Tãm l¹i, sÏ

tuyªn bè víi anh Êy r»ng tõ nay vÒ sau anh Êy chØ gi÷ vai trß

phãng viªn mµ th«i, v¶ l¹i Héi ®ång sÏ tr¶ lé phÝ cho anh Êy, cßn

b¸o "Times" th× tr¶ tiÒn nhuËn bót. Nhng anh Êy sÏ kh«ng bao

giê cßn ®îc cö lµm ®¹i biÓu n÷a. B»ng çch ®ã sÏ lo¹i trõ ®îc

m©u thuÉn gi÷a nh÷ng chøc n¨ng kh¸c nhau.

Le-xn¬ nãi r»ng nÕu chóng ta ®· ®¹t ®îc nhiÒu nh vËy,

tuy cã Ýt ®¹i biÓu t¹i ®¹i héi vµ hÇu nh gåm toµn ngêi BØ

(céng thªm ngêi Ph¸p), th× ®iÒu ®ã cÇn ph¶i coi lµ nhê vµo

t×nh h×nh lµ, vÒ tÊt c¶ mäi vÊn ®Ò cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh, c«ng

nh©n BØ ®· biÓu quyÕt cïng víi Lu©n §«n, bÊt chÊp çc thñ lÜnh

Bruy-xen cña m×nh. Nghe nãi M«-dÐt ®· ®äc mét bµi diÔn v¨n

hay nhÊt chèng l¹i ph¸i Pru-®«ng155. T«-lanh tøc giËn ®Õn møc

kh«ng ®Õn dù tiÖc. §· quyÕt ®Þnh kh«ng nh÷ng l¹i ®Ó Tæng héi

®ång ë l¹i ®©y, mµ cßn chuÈn y danh s¸ch çc thµnh viªn cña nã

sau khi chóng ta ®· tÈy s¹ch nã. Trong vßng mét th¸ng Vª-di-ni-e

buéc ph¶i tr×nh cho tiÓu ban ë Bruy-xen160 nh÷ng b»ng chøng

x¸c nhËn nh÷ng ®iÒu nghi ngê cña anh ta ®èi víi T«-lanh. §¹i

héi ®· quyÕt ®Þnh khai trõ cã ®iÒu kiÖn anh ta ra khái tæ chøc

víi t çch lµ kÎ vu khèng trong trêng hîp nh÷ng b»ng chøng

®ã tá ra kh«ng cã c¨n cø (mµ qu¶ thËt chóng kh«ng cã c¨n cø).

§¹i biÓu cña chi bé Ph¸p ®· ®a ra v¨n b¶n buéc téi Tæng héi

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


®ång, trong ®ã, ngoµi nh÷ng ®iÒu kh¸c ra, cßn cã mét yªu cÇu

khiªm tèn lµ uû viªn ngêi Ph¸p cña Tæng héi ®ång ph¶i do chi bé

®ã chØ ®Þnh. VÒ ®iÓm nµy ®· th«ng qua quyÕt ®Þnh chuyÓn sang

nh÷ng vÊn ®Ò tiÕp theo cña ch¬ng tr×nh nghÞ sù (hÖt nh chóng

ta ®· xö sù trong Tæng héi ®ång ®èi víi nh÷ng lêi khiÕu n¹i cña

nh÷ng tªn v« l¹i Êy). ë Nu-ren-be, LÝp-nÕch ®· lµm mét viÖc ngu ngèc hoµn toµn v«

lý (vµ thËm chÝ m©u thuÉn víi §iÒu lÖ) lµ ¸p ®Æt cho mäi ngêi t¸c phÈm b«i b¸c lÈm cÈm cña BÕch-c¬, coi ®ã lµ c¬ng lÜnh cña Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ161. D«n-nª-man ®· nhËn xÐt x¸c ®¸ng r»ng ®ã lµ quid pro quo1∗. Song «ng Vin-hem cÇn mét ®iÒu nh¶m nhÝ d©n chñ cho §¶ng nh©n d©n!90.

Mai-xn¬ çch ®©y mÊy tuÇn ®· viÕt vµi dßng, mÊy tuÇn n÷a anh Êy míi cã thÓ thanh to¸n nhuËn bót cho quyÓn s¸ch. Anh Êy nãi r»ng cho ®Õn nay vÉn cha cã kho¶n lîi nhuËn nµo c¶. H«m nay t«i göi cho anh Êy b¸o "Times", tê b¸o cña LÝp-nÕch2∗ vµ b¸o "Zukunft". Lêi qu¶ng ço ph¶i do anh viÕt. T«i kh«ng thÓ qu¶ng ço cho quyÓn s¸ch cña chÝnh m×nh3∗. Còng sÏ rÊt tèt nÕu anh tù m×nh viÕt mét cuèn s¸ch nhá phæ th«ng vÒ quyÓn s¸ch ®ã. CÇn ph¶i hy väng r»ng giê ®©y quyÓn s¸ch sÏ thµnh c«ng.

VÒ chuyÖn tiÒn nong th× dï sao còng kh«ng thÓ tiÕp tôc nh thÕ m·i ®îc. V× vÊn ®Ò tiÒn nong mµ t«i hoµn toµn kh«ng lµm viÖc næi. T«i c¶m thÊy tèt h¬n c¶ lµ anh viÕt cho Boãc-c¬-hai-m¬ vµ hái anh Êy xem anh Êy cã thÓ b»ng çch nµo ®ã kiÕm ®îc tiÒn cho t«i hay kh«ng, v× giê ®©y, sau khi tr¶ tiÒn cho c«ng ty tÝn dông vµ nh÷ng mãn nî tÝch ®äng kh¸c, t«i gÆp nh÷ng khã

1∗ − sù lÇm lÉn.



kh¨n rÊt lín. T«i së dÜ r¬i vµo c¶nh quÉn b¸ch nh vËy lµ do nh÷ng kho¶n chi tiªu bÊt thêng, ngoµi nh÷ng çi kh¸c ra, cßn do chi phÝ vµo viÖc trang bÞ cho Lau-ra s¾p ®i Pa-ri (vµ ®iÒu nµy qu¶ thùc ®· lµm cho c¶nh ngé trÇm träng thªm). T«i ®· nghiªn cøu ®Çy ®ñ Boãc-c¬-hai-m¬ ®Ó biÕt r»ng theo ý kiÕn cña anh Êy, t«i cã mét thu nhËp thêng xuyªn nhÊt ®Þnh, nhng b©y giê th× ®ang ë trong mét t×nh thÕ ®Æc biÖt gay go do chËm nhËn ®îc kho¶n thu nhËp vÒ cuèn s¸ch v.v.. H·y ®Ó anh Êy nghÜ r»ng anh viÕt cho anh Êy mµ kh«ng cho t«i biÕt. DÜ nhiªn, anh ph¶i ®a ra, hay nãi ®óng h¬n, høa víi anh Êy sù b¶o l·nh cña m×nh.

§iÒu rÊt tèt lµ Ph«-gt¬ ®Õn níc Anh ®óng vµo lóc Quèc tÕ ®ang g©y ra mét sù quan t©m nh vËy. ¤ng ta biÕt râ néi t×nh.

Chµo anh C.M. cña anh





88



Mo-r¬ th©n mÕn!

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


T«i nghÜ r»ng çc anh kh«ng thÓ g¹t Õch-ca-ri-ót ra ngoµi ®¹i

héi nh ®· dù tÝnh: anh Êy còng sÏ cÇn cho çc anh víi t çch lµ ®¹i biÓu. Nh×n chung ®iÒu rÊt tèt lµ lÇn nµy kh«ng uæng c«ng khi bá qua cho anh Êy vµ nh La-ph¸c-g¬ nãi, cã nhiÒu ngêi muèn x¹c anh ta mét trËn.

Cßn vÒ viÖc qu¶ng ço cho quyÓn s¸ch cña anh1∗ (th«ng b¸o), th× sÏ lµ v« lý nÕu kh¼ng ®Þnh r»ng anh kh«ng thÓ tù m×nh so¹n th¶o nã. V× r»ng b¶n th©n anh còng dù ®Þnh lµm viÖc ®ã khi t«i göi cho anh b¶n dù th¶o mµ anh kh«ng a2∗ c¬ mµ. V× vËy, xin anh h·y mét lÇn n÷a b¾t tay lµm viÖc nµy vµ göi cho t«i lêi th«ng b¸o ®· høa lóc ®ã, råi sau ®ã t«i sÏ chuyÓn nã cho Mai-xn¬. Chóng ta cÇn n©ng ®ì con ngêi nµy chót Ýt ®Ó thiÖn chÝ cña anh ta kh«ng gi¶m sót.

VÒ vÊn ®Ò tiÒn nong, t«i s½n lßng viÕt cho Boãc-c¬-hai-m¬ mét khi anh cho t«i biÕt anh Êy ®· trë vÒ. Nhng nh©n ®ã anh ph¶i b¸o cho t«i biÕt t×nh h×nh vay mîn lóc ®ã nh thÕ nµo. Anh ®· b¶o hiÓm sinh mÖnh bao nhiªu tiÒn, phÝ b¶o hiÓm lµ bao nhiªu vµ thÎ b¶o hiÓm cßn cã hiÖu lùc hay kh«ng? Cã thÓ, vÉn cßn kh¶ n¨ng nhËn ®îc hoÆc lµ mét kho¶n vay míi th«ng qua còng chÝnh c«ng ty Êy, hoÆc lµ tiÒn øng tríc dùa vµo chÝnh thÎ b¶o hiÓm. Nhng lµm sao t«i cã thÓ kiÕm ®îc tiÒn cho anh nÕu anh hoµn toµn kh«ng cho t«i biÕt g× vÒ tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu Êy? NÕu t«i tho¶ thuËn ®îc víi Gèt-phrÝt Ðc-men, «ng nµy cha ch¾c ®· trë vÒ tríc cuèi th¸ng Mêi, nªn ngay b©y giê t«i sÏ cã thÓ l¹i biÕn mét sè thø thµnh tiÒn mÆt, nhng tÊt c¶ ®Òu phô thuéc vµo ®iÒu ®ã. NÕu t«i tho¶ thuËn ®îc víi «ng ta, th× ®Þa vÞ cña chÝnh b¶n th©n t«i sÏ trë nªn rÊt lung lay. Nhng tÊt c¶ nh÷ng



®iÒu ®ã cã thÓ tr× ho·n ®Õn cuèi n¨m, mµ ®Õn lóc ®ã th× cßn ba th¸ng rìi n÷a c¬ mµ.

Vin-hem xinh ®Ñp l¹i ph¸t triÓn rùc rì tõ khi Bi-xm¸c cña anh ta rêi bá anh ta162. Sù l«i cuèn vµo chiÕn tranh ngµy cµng râ rÖt. Nhng t«i vÉn nghÜ r»ng trong n¨m nay th× ®· qu¸ muén. ViÖc mua ngùa vµ tiÕn hµnh ®éng viªn theo ®óng nghÜa cña tõ nµy ë Ph¸p cßn ®ßi hái nhiÒu thêi gian h¬n lµ ë Phæ vµ, bÊt chÊp tÊt c¶ mäi viÖc chuÈn bÞ vµ sù kho¸c l¸c, t«i kh«ng nghÜ r»ng ngêi Ph¸p cÇn kh«ng ®Çy s¸u tuÇn lÔ ®Ó lµm viÖc ®ã. ViÖc kh«ng thÓ chØ dïng ngùa cña níc m×nh nªn trong trêng hîp chuÈn bÞ ®éng viªn thùc sù, nghÜa lµ khi cã quyÕt ®Þnh døt kho¸t ph¸t ®éng chiÕn tranh, th× ph¶i mua nhiÒu ngùa ë níc ngoµi, mµ viÖc nµy th× mäi ngêi sÏ biÕt ngay lËp tøc. Toµn bé sè ngùa cÇn thiÕt cho chiÕn tranh ngay c¶ b©y giê còng hoµn toµn kh«ng thÓ cã ®îc ngay lËp tøc. V× vËy, Lu-i sÏ buéc ph¶i ph¬i bµy ý ®Þnh cña m×nh sau n¨m − s¸u tuÇn lÔ; nhng lóc bÊy giê sÏ lµ cuèi th¸ng Mêi, mµ t¸c chiÕn trong mïa ®«ng, ®Æc biÖt lµ trong t×nh h×nh sö dông nh÷ng ®¹o qu©n lín nh hiÖn nay, tÊt nhiªn chØ d¸m quyÕt ®Þnh trong trêng hîp v¹n bÊt ®¾c dÜ. Do ®ã, nÕu «ng ta kh«ng cã nh÷ng ®éng c¬ ®Æc biÖt nµo ®ã, th× tõ nay ®Õn th¸ng Ba − th¸ng T cã thÓ hÇu nh yªn æn, mµ tõ nay ®Õn lóc ®ã cßn cã thÓ x¶y ra nhiÒu chuyÖn.

H¬n thÕ n÷a, Lu-i cßn l©u míi cã ®ñ sè ngêi mµ «ng ta cÇn: «ng ta cha ch¾c cã thÓ t¨ng qu©n thêng trùc cña «ng ta lªn ®Õn 650 000 ngêi (hiÕn binh, vÖ binh thÞ chÝnh vµ mét nhãm qu©n c¶nh kh¸c còng biªn chÕ vµo qu©n ®éi), cßn vÖ binh c¬ ®éng th× thêng kh«ng tån t¹i ngay c¶ trªn giÊy. §Ó cho hÖ thèng qu©n sù ®· thay ®æi hoµn toµn ®i vµo nÒ nÕp th× chÝ Ýt cÇn s¸u − b¶y n¨m, mµ hÖ thèng cña «ng ta th× vÎn vÑn míi cã mét tuæi. T«i kh«ng nghÜ r»ng Lu-i muèn chiÕn tranh ngay b©y giê, nÕu «ng ta cã thÓ tr¸nh ®îc nã, v× mçi th¸ng tr×

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


ho·n sÏ t¨ng cêng søc chiÕn ®Êu cña «ng ta nhiÒu h¬n lµ søc chiÕn ®Êu cña Phæ.

T«i hy väng Lau-ra ®· b×nh phôc. Göi tíi anh nh÷ng lêi chóc tèt ®Ñp nhÊt.

Ph.¡. cña anh







ë Man-se-xt¬


PhrÕt th©n mÕn! T«i göi kÌm theo ®©y bøc th cña Svai-x¬, cïng mét bøc th

tõ Ðt-xen vµ s¸u sè b¸o "Social − Demokrat". TÊt c¶ nh÷ng thø nµy t«i cÇn nhËn l¹i vµo thø ba. T«i ph¶i tr¶ lêi g× ®©y cho Svai-x¬ l¸u lØnh? Qua çc cuéc th¶o luËn (anh h·y xem b¸o "Social − Demokrat") cña §¹i héi Liªn ®oµn c«ng nh©n toµn §øc anh thÊy r»ng ph¸i L¸t-xan "thËt" ®· ®¸nh h¬i thÊy r»ng khi dù ®Þnh triÖu tËp ®¹i héi ®Ó thµnh lËp çc c«ng ®oµn vµ ®a ra quy chÕ cho çc cuéc b·i c«ng163, ngµi chñ tÞch cña hä ®· rêi bá con

®êng mµ L¸t-xan ®· ®i mßn. ChØ sau khi anh ta do¹ tõ chøc, anh ta míi ®îc phÐp tiÕn hµnh viÖc cæ ®éng ®ã mµ kh«ng lÖ thuéc vµo Liªn ®oµn c«ng nh©n §øc. Môc ®Ých cña anh ta dÜ nhiªn lµ vît tríc LÝp-nÕch v.v.. Ngoµi ra, anh ta hiÓu r»ng ë §øc, cïng víi sù ph¸t triÓn cña tæ chøc c«ng nh©n thùc tÕ dùa vµo çc c«ng ®oµn th× Liªn ®oµn bÌ ph¸i gi¶ t¹o cña anh ta ch¼ng mÊy chèc sÏ mÊt chç ®øng. Nh÷ng ®iÒu mµ giê ®©y trong bµi x· luËn (sè 104) anh Êy m¹o xng lµ kÕt qu¶ cña tÊt c¶ mäi ph¸t kiÕn cña L¸t-xan − "tÝn dông nhµ níc ®Ó lËp çc hiÖp héi s¶n xuÊt" − lµ b¶n sao nguyªn v¨n c¬ng lÜnh cña chñ nghÜa x· héi Thiªn chóa gi¸o Ph¸p do Buy-sª ®Ò xíng trong "Atelier" ë thêi ®¹i Lu-i-Phi-lÝp. T«i sÏ ph¶i tr¶ lêi theo cung çch ngo¹i giao, vµ t«i muèn biÕt ý kiÕn cña anh.

ë ®©y kh«ng cßn mét b¶n nµo quyÓn s¸ch cña Ph«-gt¬ n÷a. H«m qua t«i ®· viÕt cho LÝp-nÕch vµ ®ßi anh Êy tr¶ lêi døt kho¸t vÒ sè b¶n ®· giao cho anh Êy (h×nh nh lµ 150 b¶n).

Thø ba tíi, t¹i phiªn häp ®Çu tiªn cña Tæng héi ®ång sÏ cã b·o tè. §uy-p«ng còng næi khïng tríc çch xö sù cña Õch-ca-ri-ót v× anh nµy hÇu nh hoµn toµn kh«ng tham gia ®¹i héi. T«i sÏ cè g¾ng bªnh vùc Õch-ca-ri-ót khái bÞ nh÷ng biÖp ph¸p "tÝch cùc", nhng lÇn nµy t«i sÏ kh«ng cßn cã thÓ b¶o vÖ anh Êy mét çch quyÕt liÖt nh t«i ®· ph¶n ®èi Phèc-x¬, Çc-t¬ v.v.164 håi n¨m ngo¸i.

Mét th¬ng nh©n ë Boãc-®«, b¹n cña La-ph¸c-g¬, nãi tiÕng Anh, ®· ghÐ qua ®©y trªn ®êng tõ Thuþ §iÓn vµ §an M¹ch trë vÒ. ¤ng Êy nãi víi La-ph¸c-g¬ r»ng ë ®ã, trong giíi thîng lu ngêi ta nãi nhiÒu vÒ quyÓn s¸ch cña t«i1∗, ®iÒu nµy t«i c¶m thÊy kh«ng ch¾c ch¾n l¾m.


----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


Ch¸u Lau-ra cã kh¸ h¬n chót Ýt. BÖnh cña ch¸u cã liªn quan

víi nh÷ng yÕu tè ph¸t triÓn tù nhiªn th«ng thêng. Vµo ®Çu th¸ng Mêi, hä söa so¹n ®i, vµ ®ã lµ ®iÒu ®¸ng buån nhÊt, v× ch¸u cha s¾m söa ®ñ ¸o quÇn.

"G«-®i-xa trø danh"1∗ h«m nay ®· trë vÒ. T×nh h×nh vay mîn nh thÕ nµy: anh sÏ vay tiÒn trong mét

thêi h¹n nhÊt ®Þnh. NÕu anh chÕt tríc khi ®Õn h¹n, th× sè tiÒn sÏ kh«ng ph¶i tr¶ l¹i. ThÕ nhng trong trêng hîp ngîc l¹i, th× nã ph¶i ®îc tr¶ khi tíi h¹n cïng víi sè l·i nhÊt ®Þnh. Nh vËy cuéc giao dÞch kÕt thóc. Do vËy, ®ã kh«ng ph¶i lµ sù b¶o hiÓm sinh m¹ng. Çi mµ anh nhËn kh«ng ph¶i lµ thÎ b¶o hiÓm mµ lµ tiÒn, anh ph¶i xuÊt giÊy vay nî. GiÊy vay nî nµy dÜ nhiªn ngêi ta ®· tr¶ l¹i cho t«i. Toµn bé c«ng chuyÖn ®ã tèn kÐm nh vËy lµ do thñ tôc ®éc ®¸o cña nã. Ch¾c ch¾n ®ã lµ ph¬ng thøc vay tiÒn tÖ h¹i nhÊt vµ tèn kÐm nhÊt.

Theo ý t«i, ®iÒu duy nhÊt thuËn lîi cho B«-na-p¸c-t¬ trong t×nh h×nh tr× ho·n chiÕn tranh trong trêng hîp nµy lµ níc Nga sÏ bÞ tª liÖt h¬n rÊt nhiÒu, Ýt ra lµ vÒ mÆt triÓn khai çc ho¹t ®éng qu©n sù. Mét ®iÒu ch¾c ch¾n lµ: c¶ níc Ph¸p ®Òu tin lµ chiÕn tranh s¾p x¶y ra.

Cßn vÒ qu¶ng ço th× tríc tiªn t«i sÏ xem Mai-xn¬ tr¶ lêi ra sao, t«i ®· hái anh Êy vÒ chuyÖn nµy.

T×nh h×nh cña Ph«-gt¬ bÐo phÞ ra sao?2∗ Chµo anh.

C.M. cña anh

1∗ − Boãc-c¬-hai-m¬.

2∗ Xem tËp nµy, tr. 199-200.

Trong bµi têng thuËt trªn b¸o "Opinion Nationale" vÒ §¹i héi

Bruy-xen cã nãi:

"ë ®©y t«i ph¶i nh¾c ®Õn b¶n b¸o ço chung cña Héi liªn hiÖp do Héi ®ång Lu©n

§«n so¹n th¶o. Nh¾c ®Õn lµ tõ duy nhÊt mµ t«i cã thÓ dïng, v× t«i kh«ng thËt v÷ng vÒ

luËt häc ®Ó t¸ch riªng vµ xo¸ bá nh÷ng c©u ph¹m ph¸p, xÐt theo quan ®iÓm ph¸p luËt

níc Ph¸p, cã thÓ cã ë trong v¨n kiÖn nµy".

Sau ®ã ®· nh¾c ®Õn nh÷ng ®o¹n liªn quan ®Õn "ChÝnh phñ

Ph¸p".

"Sù phª ph¸n ë ®¹i héi ®«i lóc gay g¾t, thêng mang tÝnh chÊt mØa mai. T«i xin nh¾c

l¹i r»ng t«i kh«ng ®¶m nhËn vai trß quan toµ, nhng t«i ph¶i thó nhËn r»ng c«ng chóng Ýt

dÌ dÆt h¬n phãng viªn cña çc anh: c«ng chóng ®· nhiÖt liÖt vç tay hoan nghªnh tÊt c¶

nh÷ng ®o¹n mµ t«i kh«ng trÝch dÉn".

PhÝa níc Ph¸p cã 12 phãng viªn.

B¸o "Emancipation" vµ b¸o "Journal de Bruxelles" ®· c«ng

kÝch ®¹i héi hoµn toµn gièng nh ®· c«ng kÝch chóng ta çch ®©y

hai m¬i n¨m.

§· cã mét ngêi Nga cã mÆt víi t çch lµ nhµ b¸o. ¤ng Êy

nãi sÏ göi cho Tæng héi ®ång nh÷ng tê b¸o Nga cã ®¨ng tµi liÖu

vÒ ®¹i héi.





----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------



ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn! T«i tr¶ l¹i bøc th cña Svai-x¬. G· Êy còng lµ ®å sóc sinh nèt,

nÕu nghÜ ®Õn chuyÖn mua chuéc anh b»ng mét bøc th nh vËy. BiÕn anh trë thµnh l·nh tô cña "ch©u ¢u" nãi chung, anh ta tÕ nhÞ nãi bãng giã víi anh r»ng chÝnh v× thÕ mµ v¬ng quèc cña anh nãi riªng kh«ng thuéc vµo mét níc riªng biÖt nµo, do ®ã, nãi ®óng ra, nã kh«ng ph¶i cña thÕ giíi nµy. Anh ta t«n anh lªn hµng gi¸o hoµng ®Ó anh t« vÏ anh ta thµnh hoµng ®Õ §øc vµ h¬n thÕ n÷a cßn ®¸ ®Ýt Vin-hem. Dï sao, ®iÒu rÊt quý lµ anh cã trong tay mét bøc th nh vËy.

T«i nghÜ r»ng tríc hÕt anh h·y chØ cho tªn phi-li-xtanh nµy thÊy r»ng ®¹i héi c«ng nh©n cña anh ta163 chØ cã ý nghÜa khi nã lµ ®¹i héi c«ng nh©n thùc sù, chø kh«ng ph¶i lµ mét b¶n sao ®¬n gi¶n §¹i héi H¨m-buèc cña anh ta131; nghÜa lµ khi Svai-x¬ sÏ ch¨m lo sao cho t¹i ®¹i héi, ngoµi nh÷ng ®¹i biÓu lµ çc phÇn tö L¸t-xan, cßn cã nh÷ng ®¹i biÓu kh¸c n÷a. Cho ®Õn nay cha thÊy çi g× nh vËy vµ cha nhËn thÊy Svai-x¬ cã nh÷ng bíc ®i nµo ®ã theo híng Êy. Anh ta cã thÓ "kÕt b¹n" víi Vin-hem vµ nh÷ng ngêi kh¸c hay kh«ng, ®iÒu ®ã hoµn toµn kh«ng quan träng; trong viÖc nµy anh ta ph¶i ®i cïng víi hä. Thø n÷a, vÒ

§iÒu lÖ th× anh sÏ cã thÓ viÕt cho anh ta r»ng ®iÒu quan träng lµ çch thøc vËn dông §iÒu lÖ h¬n lµ néi dung cña §iÒu lÖ.

Tªn v« l¹i ®ã râ rµng lµ muèn chÌn Ðp Vin-hem bÐ, Bª-ben vµ bÇu b¹n, vµ ®ång thêi muèn cã kh¶ n¨ng dùa vµo mét v¨n kiÖn nµo ®ã cña anh. Xem ra ®iÒu ®ã rÊt quan träng ®èi víi anh ta, v× nÕu kh«ng th× anh ta ®êi nµo l¹i viÕt cho anh mét bøc th vÜnh viÔn giao nép anh ta vµo tay anh. H¬n n÷a, nh anh nhËn xÐt ®óng, anh ta thÊy r»ng víi hai − ba c©u nãi cña L¸t-xan th× kh«ng thÓ phñi tay ®îc vµ r»ng anh ta ph¶i lµm cho phong trµo cña anh ta loang réng ra.

NÕu t«i kh«ng nhÇm th× anh còng ®· ®a cho Vin-hem bÐ c¶ çc b¶n "Ngµy mêi t¸m th¸ng S¬ng mï"1∗. Trong sè Êy cÇn ph¶i lÊy vÒ ®©y mÊy b¶n, t«i kh«ng cßn mét b¶n nµo n÷a.

T«i sÏ viÕt cho "G«-®i-xa"2∗. Sù kiÖn T©y Ban Nha165 sÏ cã thÓ chÊm døt toµn bé chuyÖn

rïm beng vÒ qu©n sù nµy, I-da-be-la v« téi lµ b¹n ®ång minh trung thµnh duy nhÊt cña Lu-i vµ nÕu ë T©y Ban Nha çch m¹ng th¾ng lîi th× toµn bé t×nh thÕ sÏ mang tÝnh chÊt kh¸c. VÊn ®Ò ph¶i ®îc gi¶i quyÕt ch¾c lµ rÊt nhanh; t«i nghÜ r»ng nµng v« téi s¾p ®i ®êi nhµ ma.

Ph.¡. cña anh






1∗ C.M¸c. "Ngµy mêi t¸m th¸ng S¬ng mï cña Lu-i B«-na-p¸c-t¬".


----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------



ë Man-se-xt¬


PhrÕt th©n mÕn! Qua th kÌm theo ®©y anh thÊy r»ng LÝp-nÕch còng muèn g¹t

bá Svai-x¬ víi sù gióp ®ì cña t«i, gièng nh Svai-x¬ muèn g¹t bá LÝp-nÕch vËy. T«i ®· tr¶ lêi Vin-hem: ®õng cã véi! NÕu anh Êy hµnh ®éng mét çch tÕ nhÞ th× Svai-x¬ sÏ tù m×nh co l¹i ®Õn "møc" võa ph¶i h¬n, hoÆc sÏ b¬u ®Çu søt tr¸n. Cïng víi viÖc gi¶i t¸n Liªn ®oµn c«ng nh©n toµn §øc166 ngµy tËn sè ®¸ng sî cña ph¸i L¸t-xan còng ®· ®Õn, tuy nã cã thÓ cßn mét thêi gian nµo ®ã kÐo lª sù tån t¹i mang tÝnh chÊt biÖt ph¸i.

T«i göi kÌm theo ®©y bµi b¸o ço vÒ th¶m ho¹167 cña Svai-x¬ trªn b¸o "Social − Demokrat".

T«i hoµn toµn ®ång ý víi anh r»ng cuéc çch m¹ng T©y Ban Nha (nã cã ý nghÜa gièng nh cuéc çch m¹ng Na-pl¬ n¨m 1848168) sÏ lµm cho lÞch sö ch©u ¢u cã bíc ngoÆt míi vµ ®Æc biÖt, nh deus ex machina1∗, sÏ gì ®îc çi nót cho cuéc chiÕn tranh Ph¸p − Phæ ®¸ng ghª tëm.

1∗ − nghÜa ®en: "thÇn xuÊt hiÖn tõ trong m¸y" (ë nhµ h¸t thêi cæ ®¹i, diÔn viªn ®ãng

vai thÇn xuÊt hiÖn trªn s©n khÊu b»ng nh÷ng chiÕc m¸y ®Æc biÖt); nghÜa bãng: nh©n vËt

hoÆc t×nh huèng xuÊt hiÖn ®ét ngét cøu v·n t×nh thÕ.

St¬-r«n võa míi tõ lôc ®Þa tíi. VËy, xin ®Ó lÇn sau.

Mo-r¬ cña anh B¸o "Times" ®· tr¶ cho Õch-ca-ri-ót 21/2 ghi-nª mçi cét b¸o,

khen ngîi anh Êy vµ ®· cã nh÷ng ®Ò nghÞ cã lîi ®èi víi anh Êy. Anh h·y göi tr¶ bøc th cña Vin-hem cho t«i.




ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn! §Êy chÝnh lµ nguyªn nh©n v× sao Svai-x¬ ®· viÕt cho anh

mét bøc th nÞnh nät1∗! Tªn v« l¹i ®ã râ rµng ®· biÕt ®iÒu g× sÏ x¶y ra víi h¾n khi h¾n viÕt th. Mét mÆt, cã lÏ h¾n kh«ng hoµn toµn kh«ng thÝch thó víi kh¶ n¨ng ®a vµo ViÖn b¶o tµng nh÷ng nghi thøc nghiªm ngÆt cña L¸t-xan, nhng vÒ thùc chÊt, viÖc bÞ

1∗ Xem tËp nµy, tr. 207-213.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

216 ¡ng-ghen göi m¸c, 24 th¸ng chÝn 1868 m¸c göi ¡ng-ghen, 25 th¸ng chÝn 1868 217

mÊt mét tæ chøc "v÷ng ch¾c" vµ mÊt kh¶ n¨ng ®ãng vai trß nhµ ®éc tµi ch¾c ch¾n sÏ lµ ®iÒu nguy h¹i ®èi víi anh ta. Yªu s¸ch cña ph¸i L¸t-xan ®ßi chÝnh nã lµ mét "®¶ng" ë §øc, giê ®©y dÜ nhiªn lµ ®· chÊm døt, vµ ph¸i Êy sÏ tiªu ma; c¬n giÉy chÕt cña nã sÏ tiÕp diÔn l©u h¬n c¶ ë khu BÐc-g¬ − quª h¬ng thùc sù cña ph¸i nµy.

V¶ l¹i, ®iÒu dù c¶m cña Vin-hem ®· trë thµnh sù thËt, ngêi

ta sÏ n¾m lÊy c¶ çc héi liªn hiÖp cña anh ta. Cµng tèt. Bé mÆt

nh¨n nhã tiÓu t s¶n − nh©n d©n − ®¶ng − liªn bang chñ nghÜa

cña nh÷ng th»ng cha cõ kh«i Êy còng kh«ng ®¸ng gi¸ mét xu. Mét

®iÒu tèt n÷a lµ chÝnh phñ, sau khi thÊy râ r»ng nã kh«ng thÓ lîi

dông c«ng nh©n chèng l¹i giai cÊp t s¶n, ®· b¾t ®Çu th¼ng tay

truy n· hä. §iÒu ®ã ch¾c ch¾n sÏ biÓu hiÖn díi mét h×nh thøc

nµo ®ã.

Nhng çi «ng Vin-hem ®ã lµ thø ®ång chÝ g× vËy! ¤ng ta võa

ký víi Svai-x¬ "mét thø liªn minh g× ®ã" cha ®Çy bèn th¸ng1∗,

thÕ mµ b©y giê hä ®· l¹i c¾n xÐ nhau, vµ «ng ta than phiÒn r»ng

ngêi ®ã qu¸ "gi¶o quyÖt". TÊt c¶ nh÷ng çi ®ã «ng ta ®Òu biÕt tõ

tríc, − nhng nh÷ng kÎ ®ª tiÖn mµ «ng ta "cö ®i gi¸m s¸t «ng ta"

®Òu tèt c¶!

B¶n tuyªn bè mµ anh ph¶i r¶i ë kh¾p n¬i lµ g× vËy?169 Vµ

trong b¶n tuyªn bè ®ã ¾t cã nh÷ng c©u ®Ñp ®Ï vÒ "çc nh©n vËt"

mµ Vin-hem cã thÓ gi¶i thÝch lµ dïng ®Ó chèng B¸p-ti-xt¬2∗ vµ

B¸p-ti-xt¬ th× cã thÓ gi¶i thÝch lµ dïng ®Ó chèng Vin-hem! Ai ®·

bÞ nhµ d©n chñ Nam §øc mª hoÆc mét lÇn råi th× kh«ng bao giê

cã thÓ tho¸t khái çi ®ã n÷a. Cã thÓ nghÜ r»ng Vin-hem sÏ viÕt

th cho St¬-ru-v¬.

1∗ Xem tËp nµy, tr. 172-173.

2∗ − Svai-x¬.

Sluª-phen (giµ) l¹i xuÊt hiÖn ë Xi-lª-di. Mét sè chuyÖn kú l¹ trong b¸o "Zukunft" mµ t«i göi tr¶ l¹i ®©y, t«i ®Òu ®a vµo çc sè b¸o "Social − Demokrat".

Gi¸ anh ®i Nu-ren-be ®îc nhØ! ë ®Êy anh sÏ ®îc ban thëng vµ sau ®ã cã thÓ l¹i b¾t ®Çu con ®êng ®au khæ cña m×nh. T«i cam ®oan víi anh lµ chµng trai Êy vÉn cha hiÓu ®îc sù kh¸c biÖt gi÷a anh vµ Xt¬-ru-v¬.

Nh©n viÖc gi¶i t¸n Liªn ®oµn c«ng nh©n toµn §øc, giê ®©y Vin-hem sÏ cã thÓ in l¹i nh÷ng ®o¹n thÝch hîp trong cuèn s¸ch cña t«i, trong ®ã t«i ®· dù ®o¸n tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã cho çc ngµi thuéc ph¸i L¸t-xan. Anh nghÜ thÕ nµo? T«i sÏ cã thÓ chØnh lý çi ®ã cho anh Êy, v× ë chç t«i cßn cã vµi b¶n170.

Ph.¡. cña anh







ë Man-se-xt¬


PhrÕt th©n mÕn!

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


Dï thÕ nµo ®i n÷a anh còng ph¶i lµm c«ng viÖc cho LÝp-nÕch

cµng nhanh cµng tèt. NÕu kh«ng th× chµng trai Êy sÏ tù m×nh lµm

lÊy, vµ anh cã thÓ tin ch¾c r»ng anh Êy lµm tåi ®Êy. T«i cho r»ng

sÏ rÊt tèt, nÕu anh còng chØ ra tÊt c¶ nh÷ng g× mµ cuèn s¸ch tåi tÖ

cña BÐc-n¬-h¸c BÕch-c¬1∗ ®· ¨n c¾p tõ tiÓu phÈm cña anh2∗ vµ

anh ta ®· ph¶i thó nhËn sau kinh nghiÖm cay ®¾ng (anh ta ®·

chöi chóng ta mét çch ghª gím nh vËy khi cßn lµ "chñ tÞch cña

nh©n lo¹i")171. Cuèn s¸ch ®ã anh cã thÓ nhËn ®îc tøc kh¾c nÕu

anh biªn th ngay cho St¬-r«n, anh Êy ®· ®em nã ®Õn Br¸t-phoãc.

§· ®Õn lóc cÇn ph¶i "më ®Çu" cuéc tÊn c«ng vµo "ph¸i L¸t-xan"

®ã, vµ v× thÕ tuyÖt nhiªn kh«ng nªn ®Ó cho ngêi ta lµm thinh

kh«ng nãi ®Õn tiÓu phÈm xÊu xa ®ã cña B.BÕch-c¬172.

VÒ "lêi kªu gäi" mµ Vin-hem bÐ nång nhiÖt cña chóng ta nãi tíi

th× sù thÓ lµ thÕ nµy: tõ khi quan hÖ cña c«ng nh©n §øc ®èi víi

chóng ta thay ®æi do nh÷ng nghÞ quyÕt kh¸c nhau cña çc ®¹i héi

cña hä, t«i (nghÜa lµ nh©n danh Héi liªn hiÖp quèc tÕ, víi t çch

lµ bÝ th cña Héi phô tr¸ch níc §øc), dÜ nhiªn ph¶i ®Ò ra cho hä

mÊy chØ thÞ chung. Nhng ®ång thêi tuyÖt nhiªn kh«ng nªn qu¸

véi v·. Trong tÊt c¶ nh÷ng sù viÖc nh vËy, cÇn ph¶i gi÷ quy t¾c

"cµng ®i thong th¶ cµng ®i ®îc xa", mµ nh chóng ta biÕt, trong

vßng s¸u − b¶y n¨m nay Vin-hem bÐ cña chóng ta "®· ®i rÊt

thong th¶".

Cßn vÒ Svai-x¬, th× t«i mang m¸ng dù c¶m r»ng ë ®©u ®Êy

®· thÊy cã mét bíc ngoÆt nµo ®ã. V× vËy, tuy th t«i tr¶ lêi bøc

th cña «ng ta ®· viÕt xong çch ®©y mÊy h«m (trong ®ã,



víi mét sù thËn träng m« ph¹m, t«i ®· d¹y «ng ta ®Æc biÖt lµ vÒ sù

kh¸c nhau gi÷a çc ®iÒu kiÖn cña mét phong trµo biÖt ph¸i vµ mét

phong trµo giai cÊp ch©n chÝnh), nhng t«i vÉn gi÷ bøc th l¹i.

Cßn b©y giê th× t«i sÏ tr¶ lêi «ng Êy chØ sau khi ®· râ kÕt qu¶ cña

mu toan míi cña «ng ta ®Þnh triÖu tËp ë BÐc-lin mét ®¹i héi

nh»m thµnh lËp çc c«ng ®oµn. Dï sao th× cã mét ®iÒu Svai-x¬ cã

thÓ thÊy râ qua kinh nghiÖm lµ thêi h¹n tr¶ lêi cña t«i cho çc bøc

th cña «ng ta bao giê còng tû lÖ nghÞch víi "nhiÖt ®é t×nh c¶m"

t¨ng lªn trong nh÷ng bøc th ®ã.

ë chç Vin-hem chØ cßn l¹i vÎn vÑn mét b¶n quyÓn "Ngµy 18

th¸ng S¬ng mï".

Nh÷ng bµi gi¶ng cña Ph«-gt¬ trong Héi Si-l¬ ®· diÔn ra nh

thÕ nµo?

C.M. cña anh

Bl¨ng-ki lu«n lu«n cã mÆt t¹i §¹i héi Bruy-xen.

Trong mét quyÓn S¸ch xanh vÒ cuéc khñng ho¶ng n¨m 1857173,

Çc-®u-en, trëng tiÓu ban ®iÒu tra, mét trong nh÷ng kÎ ®Æt ®iÒu

®¸ng ghÐt nhÊt trong ®¸m bµ giµ thuéc ph¸i Pin, hái §Ých-x¬n

(gi¸m ®èc ®iÒu hµnh cña mét ng©n hµng ®· ph¸ s¶n ë Li-víc-pun)

r»ng cã ph¶i ®a sè cæ ®«ng cña ng©n hµng lµ phô n÷, cha cè vµ

nh÷ng ngêi ®¹i lo¹i nh vËy, kh«ng am hiÓu nghiÖp vô ng©n

hµng hay kh«ng? Hoµn toµn kh«ng, − §Ých-x¬n tr¶ lêi, − ®a sè hä

lµ "nh÷ng nhµ bu«n", nhng «ng ta nãi thªm rÊt th©m thuý:

"§a sè hä lµ d©n lµm ¨n, bu«n b¸n, nhng tin ®Õn møc nµo viÖc çc nhµ bu«n Êy cã

n¨ng lùc hiÓu ®îc c«ng viÖc nµo kh¸c ngoµi c«ng viÖc cña chÝnh hä th× ®ã cßn lµ mét

vÊn ®Ò lín".

Ch¼ng lÏ ®ã kh«ng ph¶i lµ ®iÒu tuyÖt vêi hay sao? Nh©n tiÖn nãi

lu«n. Nhê Mu-r¬ mîn cña th viÖn n¬i «ng ta ®¨ng ký mîn s¸ch

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


råi göi cho t«i cuèn s¸ch cña Pho-xt¬ "VÒ trao ®æi", v× quyÓn s¸ch ®ã

kh«ng cã trong th viÖn ë ®©y. T«i sÏ tr¶ l¹i nhanh.






ë Man-se-xt¬


PhrÕt th©n mÕn! Anh cã thÓ göi cho t«i tríc s¸ng thø b¶y 5 p.xt. ®îc kh«ng?

Mét nhµ bu«n võa ë chç t«i nãi r»ng «ng ta bÞ ®e do¹ ph¸ s¶n vµ «ng ta sÏ chÞu nh÷ng tæn thÊt lín, nÕu ®Õn thø b¶y kh«ng kiÕm ®îc mét kho¶n tiÒn nµo ®ã cho çc chñ nî cña «ng ta.

C.M. cña anh

C«ng bè lÇn ®Çu trong Marx - Engels








ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn! T«i göi kÌm theo ®©y ng©n phiÕu 5 p.xt. mµ anh ®Ò nghÞ. T×nh h×nh ë T©y Ban Nha165 xem ra diÔn biÕn tèt, v× chÝnh phñ

th«ng b¸o rÊt Ýt ®iÒu tèt lµnh. ThÕ nhng thËt l¹ lïng lµ liªn l¹c ®iÖn tÝn víi níc ngoµi cha bÞ c¾t ®øt. §iÒu ®ã chøng minh r»ng "nµng v« téi"1∗ hoµn toµn cã thÓ tù do ®i Ma-®rÝt, nÕu bµ ta muèn.

Ph.¡. cña anh








96

m¸c göi ¡ng-ghen ë Man-se-xt¬


PhrÕt th©n mÕn!

1∗ − I-da-be-la.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


RÊt çm ¬n vÒ 5 pao xtÐc-linh. Nh÷ng chñ tiÖm nhá xÊu xa ®ã

lµ mét líp ngêi ®¸ng th¬ng. Vî t«i ®· lËp tøc mang tiÒn ®Õn tËn nhµ tr¶ chñ nî. B¶n th©n anh ta lóc ®ã "®· ch¸y tói" (mµ anh ta lµ mét chµng trai hoµn toµn ®¸ng kÝnh trong h¹ng ngêi nh anh ta); vî anh ta ®Çm ®×a níc m¾t, ®· nhËn tiÒn thay anh ta. Mét bé phËn ®¸ng kÓ vµ thËm chÝ phÇn lín nh÷ng chñ tiÖm ®ã ®ang chÞu tÊt c¶ mäi bÊt h¹nh cña giai cÊp v« s¶n, h¬n n÷a, hä bÞ ®Ì nÆng bëi "nçi sî h·i" vµ "bÖnh sÜ", nhng tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã lµ do thiÕu lßng tù träng chÝnh ®¸ng vèn cã ë c«ng nh©n u tó.

Nh©n tiÖn nãi thªm. Nh÷ng sù lôc ®ôc tån t¹i tríc ®©y gi÷a nh÷ng bËc cã uy tÝn trong çc héi c«ng liªn thùc tÕ ®· lµm tª liÖt ho¹t ®éng cña hä trong nhiÒu n¨m, rèt cuéc ®· ®îc dµn xÕp æn tho¶. Héi ®ång c«ng liªn Lu©n §«n (èt-gie-r¬ vµ ®ång bän), HiÖp héi c«ng nh©n Lu©n §«n (P«-te-r¬ vµ ®ång bän) vµ çc Héi c«ng liªn liªn hiÖp (h×nh nh trung t©m cña hä hiÖn nay ë SÐp-phin, nhng n¬i ®Æt trô së cña nã thay ®æi hµng n¨m) rèt cuéc ®· tho¶ thuËn vÒ hµnh ®éng chung174. §ã lµ kÕt qu¶ cña cuéc tÊn c«ng cña giai cÊp t s¶n chèng l¹i çc héi c«ng liªn.

T«i göi tr¶ anh nh÷ng sè gÇn ®©y cña tê b¸o cña Svai-x¬1∗ v× cã lÏ chóng cÇn cho anh ®Ó viÕt bµi2∗ göi cho tê b¸o cña Vin-hem3∗. Anh h·y gi÷ chóng l¹i ë Man-se-xt¬, nhng gi÷ thÕ nµo ®Ó trong trêng hîp cÇn ®Õn th× cã thÓ t×m ®îc chóng. T«i kh«ng nghÜ r»ng Svai-x¬ nghi ngê có ®ßn s¾p tíi. NÕu nh vËy th× anh ta cha ch¾c ®· long träng kªu Çm lªn nh thÕ vÒ mét "tæ chøc v÷ng ch¾c"167. T«i nghÜ r»ng nguyªn nh©n cña bíc

1∗ − "Social − Demokrat".

2∗ Ph. ¡ng-ghen. "VÒ viÖc gi¶i t¸n Liªn ®oµn c«ng nh©n L¸t-xan".


®i quyÕt liÖt ®ã cña ChÝnh phñ Phæ lµ Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ. Cßn vÒ nh÷ng bøc th "nång nhiÖt vµ th©n ¸i" cña Svai-x¬ göi t«i th× chóng chØ gi¶n ®¬n gi¶i thÝch r»ng anh ta lo sî r»ng giê ®©y, sau nghÞ quyÕt Nu-ren-be175, t«i kh«ng c«ng khai ñng hé Vin-hem vµ chèng l¹i anh ta n÷a. Cuéc bót chiÕn nh vËy vÉn sÏ ®óng chç sau sù kiÖn H¨m-buèc131 (anh chµng phi-li-xtanh Êy ®· viÕt th cho t«i hái xem t«i cã ®Ých th©n tíi H¨m-buèc khiÕu n¹i "®Ó giµnh cho m×nh vßng nguyÖt quÕ ®¸ng ®îc hëng hay kh«ng"!)

§iÒu cÇn thiÕt nhÊt ®èi víi giai cÊp c«ng nh©n §øc lµ hä ngõng cæ ®éng víi sù cho phÐp tèt bông cña cÊp trªn. Lo¹i ngêi ®îc rÌn luyÖn theo lèi quan liªu nh vËy cÇn häc mét gi¸o tr×nh "tù cøu" hoµn chØnh. MÆt kh¸c, so víi ngêi Anh, hä ch¾c ch¾n cã mét u thÕ lµ hä b¾t ®Çu phong trµo trong thêi ®¹i ph¸t triÓn cao h¬n rÊt nhiÒu vµ, lµ ngêi §øc, hä cã trªn vai nh÷ng çi ®Çu cã n¨ng lùc kh¸i qu¸t. Õch-ca-ri-ót rÊt khen ngîi sù lÞch thiÖp vµ sù tÕ nhÞ ®øng ®¾n theo lèi nghÞ trêng bao trïm §¹i héi Nu-ren-be, ®Æc biÖt lµ so víi ngêi Ph¸p ë Bruy-xen.

T×nh h×nh T©y Ban Nha cßn ®¸ng ngê, nhng t«i vÉn c¶m thÊy r»ng phong trµo nÕu cã thÓ bÞ ®Ì bÑp, th× còng chØ trong mét thêi gian ng¾n mµ th«i. Mét ®iÒu t«i kh«ng hiÓu lµ: t¹i sao nh÷ng ngêi l·nh ®¹o kh«ng ®îi ®Õn khi "nµng v« téi"1∗ rêi T©y Ban Nha ®i th¨m B«-na-p¸c-t¬. Ph¶i ch¨ng chÝnh B«-na-p¸c-t¬ ®· kh«ng bÞ l«i kÐo vµo toµn bé chuyÖn nµy?

Chµo anh.

C.M. cña anh


----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


§iÒu lè bÞch nhÊt trong çch xö sù cña Svai-x¬, - vµ nh÷ng

thiªn kiÕn cña ®éi qu©n cña anh ta vµ chøc vô chñ tÞch Liªn ®oµn c«ng nh©n toµn §øc cña anh ta ch¾c h¼n ®· ®Èy anh ta tíi hµnh ®éng Êy, − ®ã lµ anh ta lu«n lu«n thÒ thèt in verba magistri1∗ vµ mçi khi cã sù nhîng bé míi ®èi víi çc yªu cÇu cña phong trµo c«ng nh©n ch©n chÝnh, anh ta ®Òu sî sÖt lËp luËn r»ng sù nhîng bé Êy kh«ng m©u thuÉn víi gi¸o lý cña biÓu tîng niÒm tin cøu thÕ duy nhÊt cña L¸t-xan. §¹i héi H¨m-buèc, theo b¶n n¨ng, ®· c¶m thÊy hoµn toµn ®óng ®¾n r»ng phong trµo c«ng nh©n ch©n chÝnh (çc c«ng ®oµn v.v.) ®ang ®e do¹ Liªn ®oµn c«ng nh©n toµn §øc, víi t çch lµ mét tæ chøc ®Æc thï cña ph¸i L¸t-xan, r»ng khi tham gia chÝnh thøc vµo phong trµo nµy, nã sÏ mÊt ®i nh÷ng ®Æc ®iÓm vèn lµ niÒm tù hµo vµ lý do tån t¹i cña nã.







ë Man-se-xt¬


PhrÕt th©n mÕn!

1∗ − b»ng lêi cña thÇy gi¸o (H«-ra-x¬. "TËp th tÝn", quyÓn I, th thø nhÊt).

T«i göi cho anh bøc th cña Ai-s¬-hèp víi hai sè b¸o "Social-

Demokrat", còng nh b¸o "Staatsbürger − Zeitung".

Qua nh÷ng sè b¸o Êy anh sÏ thÊy r»ng Sun-tx¬-§ª-lÝt-s¬

"nghiÖn rîu" ®· cã thÓ lµm cho trß hÒ s©n khÊu cña Svai-x¬ xoay

chuyÓn thµnh dêng nh toµn bé ®¹i héi cña Svai-x¬163 chØ gåm cã

nh÷ng ngêi theo ph¸i L¸t-xan (trõ mêi hai ngêi), vµ r»ng

Svai-x¬ hy väng dïng çch thøc ®¬n gi¶n nh vËy mµ thay thÕ sù

®éc tµi cña m×nh ®èi víi Liªn ®oµn c«ng nh©n toµn §øc b»ng sù

®éc tµi ®èi víi giai cÊp c«ng nh©n §øc. §iÒu ®ã rÊt ng©y th¬.

Trong thùc tiÔn, ®èi víi chóng ta chØ cã mét vÊn ®Ò: ngay giê

®©y t«i cã cÇn ra lêi kªu gäi hay kh«ng? Tæng héi ®ång theo ®Þa vÞ

cña m×nh ph¶i gi÷ vÞ trÝ trung lËp. V× thÕ ph¶i ch¨ng sÏ tèt h¬n

nÕu chê ®îi ®Õn khi tÝnh chÊt kh«ng ®¸ng kÓ cña kÕt qu¶ trß ch¬i

cña Svai-x¬ ph¬i bµy ra râ h¬n vµ, hai lµ, LÝp-nÕch vµ phe çnh

thùc sù tæ chøc ®îc çi g× ®ã?

T«i c¶m thÊy r»ng sù hïng m¹nh cña Tæng héi ®ång sÏ phô

thuéc ®¸ng kÓ vµo chç nã cã thÓ trãi tay cña m×nh qu¸ sím khi

cha n¾m ch¾c thµnh c«ng hay kh«ng vµ trong hµnh ®éng cña

m×nh nã cã ngµy cµng noi g¬ng giíi ngo¹i giao Nga hay kh«ng.

NÕu anh còng cã ý kiÕn nh vËy (mµ anh cÇn ph¶i ph¸t biÓu

trong vßng hai − ba ngµy), th× t«i sÏ cã thÓ chØ viÕt cho Vin-hem vµ

Ai-s¬-hèp r»ng ®a sè trong Tæng héi ®ång ®· ph¶n ®èi mäi lêi kªu

gäi c«ng khai, chõng nµo nh÷ng phÇn tö tham gia Héi liªn hiÖp

c«ng nh©n quèc tÕ cha t¹o ra cho m×nh mét chç dùa díi d¹ng

mét tæ chøc cña m×nh. C.M. cña anh

Trong khi ®ã ph¸i L¸t-xan, vèn ®· ë trong qu¸ tr×nh tan r·,

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


sÏ cã thÓ lÆng lÏ bÞ tan r· cµng nhiÒu h¬n, ch¼ng h¹n, do bµi cña anh1∗.






ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn! V× anh liªn hÖ víi Svai-x¬ víi t çch lµ bÝ th phô tr¸ch

níc §øc, nªn t«i thÊy anh kh«ng thÓ cã hµnh ®éng nµo kh¸c ngoµi viÖc gi÷ trung lËp hoµn toµn gi÷a anh ta vµ Vin-hem, − Ýt ra lµ trong nh÷ng lêi ph¸t biÓu chÝnh thøc. Theo nh t«i biÕt,

1∗ Ph.¡ng-ghen. "VÒ viÖc gi¶i t¸n Liªn ®oµn c«ng nh©n L¸t-xan".

ë H¨m-buèc ph¸i L¸t-xan ®· chÊp nhËn c¬ng lÜnh cña chóng ta131, do ®ã kh«ng thÓ mong g× h¬n thÕ n÷a. Giê ®©y cÇn ph¶i t¹o cho Svai-x¬ kh¶ n¨ng tù huû ho¹i m×nh; nÕu b¶n th©n chóng ta cã mÆt ë §øc th× t×nh h×nh ®· kh¸c ®i.

Qua b¸o "Social-Demokrat" sè tríc, t«i ®· thÊy r»ng anh ta muèn chuyÓn "tæ chøc ®oµn kÕt" thµnh c«ng ®oµn: cßn ph¶i chê xem anh ta cã lµm ®îc ®iÒu ®ã hay kh«ng, t«i nghÜ lµ kh«ng lµm ®îc. C«ng viÖc c«ng ®oµn lµ c«ng viÖc tiÒn nong, vµ ë ®©y sù ®éc ®o¸n tù nã s¾p kÕt thóc. Mµ thay çi nµy b»ng çi kia th× hoµn toµn kh«ng ®¬n gi¶n nh anh chµng phi-li-xtanh Êy tëng.

Héi ®ång cã thÓ vµ ph¶i ®øng vÒ phÝa ai ®ã chØ trong trêng hîp b¶n th©n Héi ®ång bÞ ®¶ kÝch trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp, hoÆc nÕu çc nguyªn t¾c cña Héi liªn hiÖp bÞ vi ph¹m. Héi ®ång tríc ®©y ®· hµnh ®éng nh vËy c¶ víi ngêi Pa-ri.

H¬n n÷a: tæ chøc cña Vin-hem bÐ tõ tríc ®Õn nay lµ g×, kÕt qu¶ cña nghÞ quyÕt Nu-ren-be nh thÕ nµo? Çc héi cã thùc tÕ tham gia hay kh«ng, cã nép héi phÝ hay kh«ng, v.v.? T«i kh«ng biÕt g× vÒ ®iÒu ®ã c¶. Vµ Vin-hem muèn lµm g× nh©n viÖc Svai-x¬ tæ chøc b·i c«ng? Anh ta cßn muèn tæ chøc g× n÷a? TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã ®èi víi t«i hiÖn cßn rÊt cha râ.

TiÕp n÷a. Lêi kªu gäi chèng ph¸i L¸t-xan sÏ cã t¸c dông thùc tÕ g×, nÕu anh vµ Tæng héi ®ång ra lêi kªu gäi ®ã? T«i nghÜ r»ng sÏ kh«ng quan träng, nÕu trong ®iÒu kiÖn tèt nhÊt, ph¸i Êy tù nã ®oµn kÕt chÆt chÏ h¬n n÷a. ChØ trÝch hä vÒ ®iÓm nµo? VÒ viÖc hä kh«ng tù nép m×nh cho V. LÝp-nÕch sö dông ? Chõng nµo tÊt c¶ bän hä ®Òu tin cËy Svai-x¬ vµ chõng nµo LÝp-nÕch vµ Svai-x¬ cßn ®ang c·i cä nhau, th× mäi viÖc tuyªn truyÒn cho sù thèng nhÊt ®Òu sÏ lµ mét ®iÒu ngu ngèc thuÇn tuý.

Ph¸t biÓu chèng ph¸i L¸t-xan trªn b¸o chÝ − ®ã lµ chuyÖn

hoµn toµn kh¸c. Nhng rót phÐp th«ng c«ng cña anh ta, nÕu cã

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

228 ¡ng-ghen göi m¸c, 30 th¸ng chÝn 1868 ¡ng-ghen göi m¸c, 2 th¸ng mêi 1868 229

thÓ nãi nh thÕ, sÏ chØ cã nghÜa lµ cñng cè l¹i mét bÌ ph¸i ®ang

tan r·.

Trong trêng hîp anh nãi chung sÏ viÕt th cho Svai-x¬, th×

t«i còng sÏ nãi ®«i lêi nång nhiÖt vÒ tham väng ®éc ®o¸n cña anh

ta. Anh ta vèn muèn göi tríc çc dù th¶o cho anh c¬ mµ.

Nh©n tiÖn xin nãi. Bøc th cña Ai-s¬-hèp ®· kh«ng ®îc göi

kÌm theo.

Ph«-gt¬176. VÒ ®iÒu nµy t«i kh«ng thÓ viÕt th cho anh, v×

Soãc-lem-m¬ ®· ®Õn vïng hå, cßn b¶n th©n t«i th× lÏ tù nhiªn lµ

kh«ng hái ai c¶. H«m qua t«i ®· biÕt ®îc r»ng buæi gi¶ng kh«ng

bï ®¾p ®îc chi phÝ, r»ng Ph«-gt¬, mÆc dÇu ®· mét n¨m nay

thêng xuyªn gi¶ng ®i gi¶ng l¹i cïng mét bµi gi¶ng, nhng

gi¶ng nã rÊt lén xén, Êp a Êp óng, thêng lÆp ®i lÆp l¹i, v.v.. Sau

buæi gi¶ng, mét sè ngêi cïng ®i víi «ng ta tíi nhµ ¨n, n¬i ®ã

«ng Ph«-gt¬ dòng c¶m ®· bÞ cha cè theo gi¸o ph¸i Thèng nhÊt

Stai-n¬-tan (ngêi anh em cña VÐc-th¬), mét «ng gi¸o buån tÎ,

giµ nua nµo ®ã d¹y ng«n ng÷ lµ Ca-li-s¬ vµ mét ngêi kh¸c nµo

®ã ®· tíi tÊp hái «ng ta vÒ qu¸ tr×nh tiÕn ho¸ cña loµi vîn

khiÕn «ng ta lîm möa, vµ «ng ta ®· véi v· chuån ®i. Nghe nãi,

«ng ta nãi chung c¶m thÊy rÊt lóng tóng vµ kh«ng tho¶i m¸i,

trong khi ë Br¸t-phoãc ngêi ta ®· quan t©m qu¸ nhiÒu ®Õn «ng

ta khiÕn «ng ta c¶m thÊy nh ®ang ë trªn thiªn ®êng. Trong

cuéc nãi chuyÖn víi §ª-vi-x¬n, «ng ta ®· cã mét sè nhËn xÐt mµ

sau nµy t¹o cí cho §ª-vi-x¬n nãi r»ng dùa vµo nh÷ng nhËn xÐt

®ã th× Ph«-gt¬ ¾t ph¶i lµ mét tªn ®¹i xá l¸, cã kh¶ n¨ng lµm tÊt

c¶ mäi chuyÖn. Nh÷ng chi tiÕt tiÕp theo t«i sÏ t×m hiÓu thªm. Dï

sao th× g· nµy còng sÏ kh«ng ®Õn ®©y n÷a.

Ph.¡. cña anh

Ch¾c Ýt l©u n÷a anh sÏ nghe Boãc-c¬-hai-m¬ hoÆc t«i nãi vÒ nervi rerum1∗.







ë Lu©n §«n

Man-se-xt¬, 2 th¸ng Mêi 1868

Mo-r¬ th©n mÕn!

Boãc-c¬-hai-m¬ ®· hoµn thµnh xuÊt s¾c nhiÖm vô cña m×nh.

Cuèi th¸ng tríc lµ thêi h¹n tr¶ 72 p.xt. tiÒn rîu mµ S¸c-l¬2∗,

Gum-pÐc-t¬ vµ t«i ®· nhËn ë chç anh ta. Nhng tiÒn th× m·i

®Õn ®Çu th¸ng nµy t«i míi kiÕm ®îc. Nh vËy, t«i ®· göi tiÒn

1∗ NghÜa ®en: thÇn kinh cña çc sù vËt, nghÜa bãng: tiÒn.


----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

230 ¡ng-ghen göi m¸c, 2 th¸ng mêi 1868 m¸c göi ¡ng-ghen, 4 th¸ng mêi 1868 231

cho anh ta h«m qua vµ hái anh ta xem cã thÓ kiÕm cho anh 100 p.xt., hoÆc lµ anh ta cã thÓ ho·n viÖc tr¶ tiÒn rîu ®Õn th¸ng Hai ®îc kh«ng. Anh ta ®· ®ång ý ®iÒu nãi sau cïng vµ thËm chÝ ®· cho t«i vay thªm 28 pao cßn thiÕu. T«i nghÜ, giê ®©y chóng ta cã thÓ yªn t©m Ýt ra lµ trong mét thêi gian.

Cßn b©y giê th× anh h·y b¾t tay viÕt tËp thø hai11 vµ h·y vËn ®éng nhiÒu h¬n, v× ®iÒu ®ã cÇn cho l¸ gan cña anh.

Sù kiÖn T©y Ban Nha165 cho ®Õn nay diÔn ra tuyÖt vêi. "V¬ng triÒu" ®· chÕt ngay trong lßng "Nµng v« téi"1∗. Nh vËy lµ sÏ cã sù thay ®æi cña v¬ng triÒu vµ Ýt ra lµ cña «ng vua ®îc bÇu, vµ thªm vµo ®ã cßn cã Quèc héi lËp hiÕn. TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã lµ nh÷ng viÖc hoµn toµn kh«ng xÊu ë ngay biªn giíi cña «ng B«-na-p¸c-t¬. Còng cã thÓ cßn x¶y ra mét sè ®iÒu tèt h¬n n÷a.

Tµi liÖu cña Svai-x¬ t«i sÏ göi tr¶ tèi nay, h«m qua do s¬

suÊt t«i ®· quªn. Qu¶ thËt, ph¬ng ph¸p tuyÖt diÖu lµ x¸c lËp

cho m×nh vµ cho PhrÝt-se hai chç Êm cóng suèt ®êi. V¶ l¹i, toµn

bé viÖc nµy kh«ng cã ý nghÜa thùc tiÔn. Trong "Liªn minh" cã

ba c¬ quan quyÒn lùc ®éc lËp cã nguån gèc kh¸c nhau! 1) Uû

ban ®îc bÇu theo çc nghÒ nghiÖp, 2) ®oµn chñ tÞch ®îc bÇu

b»ng phæ th«ng ®Çu phiÕu, 3) ®¹i héi do çc tæ chøc ®Þa ph¬ng

bÇu ra. Do ®ã ë kh¾p n¬i ®Òu cã xung ®ét; vµ ®iÒu ®ã ¾t ph¶i

thóc ®Èy "hµnh ®éng nhanh chãng". TÊt nhiªn, trong t×nh h×nh

®ã, tèt h¬n c¶ lµ ®Þa vÞ cña ngêi ®îc bÇu b»ng bÇu cö phæ

th«ng víi t çch lµ nh©n vËt ®îc mäi ngêi tin cËy. Qu¶ lµ

ngu ngèc nÕu L¸t-xan cã thÓ vay mîn tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu v« lý

®ã tõ hiÕn ph¸p cña níc Ph¸p177, cßn Svai-x¬ th× coi chóng lµ

khu«n mÉu thÝch hîp cho tÊt c¶ mäi thêi ®¹i vµ mäi ®iÒu kiÖn.

Song tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã sÏ mÊt mäi ý nghÜa, nÕu tham gia


vµo ®ã chØ cã toµn çc phÇn tö thuéc ph¸i L¸t-xan; cßn nÕu c¶

nh÷ng phÇn tö kh¸c n÷a tham gia, th× sÏ ph¶i ®ãng cöa tiÖm.

Bu côc s¾p ®ãng cöa.

Ph.¡. cña anh

T«i göi kÌm theo ®©y giÊy biªn nhËn trang träng mµ "G«-®i-xa

trø danh"1∗ ®· lÊy ë chç anh, ®Ó chøng minh víi anh r»ng anh Êy

lµ mét con ngêi nghiªm tóc vµ ®îc viÖc.







ë Man-se-xt¬

Lu©n §«n, 4 th¸ng Mêi 1868

PhrÕt th©n mÕn! Trong gãi mµ anh sÏ nhËn cïng lóc víi th nµy cã:


---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

232 m¸c göi ¡ng-ghen, 4 th¸ng mêi 1868 m¸c göi ¡ng-ghen, 4 th¸ng mêi 1868 233

1) Hai bøc th cña Ai-s¬-hèp: mét bøc bá quªn vµ mét bøc nhËn

®îc h«m nay;

2) Th cña LÝp-nÕch;

3) Th cña Boãc-c¬-hai-m¬;

4) B¶n th¶o vµ bøc th cña I.§i-x¬-ghen;

5) Th cña ngêi Nga §a-ni-en-x¬n göi tõ Pª-tÐc-bua;

6) Th cña Le-xn¬.

V× ®a sè nh÷ng bøc th ®ã (trõ b¶n th¶o, anh ph¶i göi tr¶

tÊt c¶) võa míi tíi, nªn t«i véi th«ng b¸o cho anh nh÷ng ®iÒu

sau ®©y:

VÒ ®iÓm 5. DÜ nhiªn t«i cùc kú vui mõng tríc çi tin nãi r»ng

quyÓn s¸ch cña t«i sÏ ®îc dÞch ra tiÕng Nga178 ®Ó xuÊt b¶n ë

Pª-tÐc-bua. T«i sÏ göi cho hä nh÷ng thø mµ hä yªu cÇu1∗, v× ®iÒu

®ã t«i cã thÓ lµm ®îc mét khi anh tr¶ l¹i bøc th.

VÒ ®iÓm 4. Anh h·y ®äc b¶n th¶o 2∗. ý kiÕn cña t«i lµ

I.§i-x¬-ghen sÏ lµm tèt h¬n c¶, nÕu «ng Êy tr×nh bµy toµn bé t

tëng cña m×nh trªn hai tê in vµ ®¨ng chóng cã ký tªn m×nh,

nhÊn m¹nh r»ng «ng Êy lµ thî da. Cßn nÕu «ng Êy c«ng bè chóng

víi khu«n khæ mµ «ng Êy dù ®Þnh, th× «ng Êy sÏ tù lµm mÊt thanh

danh m×nh bëi sù ph¸t triÓn biÖn chøng cha ®Çy ®ñ vµ bëi

thêng xuyªn lÆp ®i lÆp l¹i. §äc xong anh h·y cho biÕt ý kiÕn cña

anh nhÐ. VÒ ®iÓm 3. §Ó hiÓu bøc th cña G«-®i-xa3∗, t«i xin b¸o cho

anh biÕt ng¾n gän nh÷ng ®iÒu sau ®©y: «ng Êy muèn viÕt vÒ

1∗ Xem tËp nµy, tr. 762-767.

2∗ I.§i-x¬-ghen. "B¶n chÊt cña lao ®éng trÝ ãc cña con ngêi".


phong trµo d©n chñ ®¹i Xla-v¬: t«i ®· cung cÊp cho «ng ta nh÷ng bµi cña anh viÕt vÒ Ba-cu-nin trªn b¸o "Neue Rheinische Zeitung"1∗ ®Ó «ng Êy lµm viÖc ®ã. ¤ng Êy cã mét kÕ ho¹ch hoµn toµn khã tin − sÏ xuÊt hiÖn tríc b¹n ®äc cïng víi anh; nhng ®iÒu ®ã kh«ng cÊp b¸ch, v× «ng Êy cßn l©u míi t¹o ra ®îc 25 tê in cña m×nh.

Thø hai, bÊt chÊp nh÷ng lêi nh¾c nhë tríc cña t«i, «ng Êy ®· trao ®æi th tõ g× ®ã víi tiÕn sÜ Pa-xcun, «ng nµy chÝnh lµ £-l¸c BÝt-xcam. Giê ®©y, sau khi BÝt-xcam trùc tiÕp c«ng kÝch t«i vµ quèc tÕ trªn b¸o "Weser-Zeitung" vµ b¸o "Augsburgerin", nh anh thÊy ®Êy, «ng Êy cã ý ®Þnh c«ng bè trªn t¹p chÝ cña LÝp-nÕch toµn bé th tÝn gÇn ®©y nhÊt cña m×nh víi BÝt-xcam. G«-®i-xa-r¬ dòng c¶m! Trong nh÷ng bøc th ®ã, «ng Êy ®ãng vai trß ngêi b¶o hé cña t«i, cßn b¶n th©n «ng Êy th× nhËn nh÷ng lêi khen cña BÝt-xcam. T«i ®· viÕt ngay cho «ng Êy r»ng t«i buéc ph¶i gi¬ hai tay ph¶n ®èi nh÷ng ®iÒu t¬ng tù nh thÕ. §Ó ch¾c ch¾n h¬n, t«i ®· lËp tøc viÕt cho LÝp-nÕch r»ng cËu Êy t u y Ö t ® è i kh«ng ®îc ®¨ng th tÝn cña Boãc-c¬-hai-m¬ − BÝt-xcam.

VÒ ®iÓm 1 vµ 2. T«i ®· göi cho LÝp-nÕch ®Ó ®¨ng ë môc b×nh luËn chÝnh trÞ mét bµi ng¾n vÒ M. HiÕc-s¬ (vÒ Quèc tÕ) víi mÊy lêi c«ng kÝch BÝt-xcam víi t çch lµ phãng viªn cña b¸o "Weser−Zeitung" vµ b¸o "Augsburgerin"2∗.

VÒ ®iÓm 6. T«i ®· dïng 100 p.xt. (trong ®ã gÇn 35 pao cho Lau-ra) ®Ó tr¶ nh÷ng kho¶n cÊp b¸ch nhÊt, chØ gi÷ l¹i cho m×nh ®óng sè cÇn thiÕt ®Ó khái r¬i vµo t×nh tr¹ng hoµn toµn kh«ng cã mét xu dÝnh tói. T«i cßn nî kho¶ng 100 p.xt., nay mai t«i sÏ

1∗ Ph. ¡ng-ghen. "Chñ nghÜa ®¹i Xla-v¬ d©n chñ".

2∗ C. M¸c. "VÒ çc mèi liªn hÖ cña Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ víi çc tæ chøc

c«ng nh©n Anh".

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

234 ¡ng-ghen göi m¸c, 6 th¸ng mêi 1868 ¡ng-ghen göi m¸c, 8 th¸ng mêi 1868 235

göi cho anh mét danh môc liÖt kª nh÷ng kho¶n nî Êy ®Ó anh thÊy r»ng vÒ phÝa t«i kh«ng cã nh÷ng kho¶n chi tiªu v« Ých nµo c¶. Nhng h«m nay t«i nhËn ®îc mÈu giÊy kÌm theo ®©y cña Le-xn¬. Vî anh ta èm thËp tö nhÊt sinh, vµ t«i rÊt muèn anh t¹o cho t«i kh¶ n¨ng tr¶ cho anh Êy mét Ýt. T«i rÊt véi.

C.M. cña anh







ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn! T«i göi kÌm theo ®©y bøc th cña Le-xn¬, biªn lai vµ 5 pao

xtÐc-linh. T«i sÏ cè g¾ng ®Ó Ýt ra lµ biªn lai nµy ®îc thanh to¸n dÇn.

§èi víi nh÷ng tµi liÖu kh¸c t«i chØ kÞp liÕc qua, v× h«m nay t«i bËn kinh khñng. Ngµy mai t«i sÏ göi tr¶ anh çc bøc th.

Göi nh÷ng lêi chóc tèt ®Ñp nhÊt ®Õn chÞ vµ çc ch¸u, c¶ La-ph¸c-g¬ n÷a.

Ph.¡. cña anh







ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn! Trong nh÷ng ngµy nµy t«i v« cïng khæ së v× c«ng viÖc kinh

doanh, vµ v× thÕ m·i h«m nay t«i míi cã thÓ göi tr¶ çc bøc th. Giao thiÖp víi Svai-x¬ kh«ng ®¬n gi¶n ®©u. Chµng trai nµy l¸u

lØnh h¬n vµ c¬ng nghÞ h¬n tÊt c¶ mäi ®èi thñ cña anh ta céng l¹i, tuy lÇn nµy, kh«ng nghi ngê g× n÷a, anh ta tá ra qu¸ l¸u lØnh. Theo b¸o "Kölnische Zeitung", nh÷ng cuéc héi nghÞ thùc sù cña c«ng nh©n ®ang diÔn ra ë kh¾p n¬i ®Òu tõ chèi nh÷ng vÞ chñ tÞch mµ ®¹i héi ¸p ®Æt cho hä. Nh÷ng g· tù bÇu cho m×nh ®ã vµ c¶ b¶n th©n Svai-x¬ n÷a sÏ ph¶i hiÓu r»ng khi b¾t tay vµo c«ng viÖc thùc sù, th× tÊt c¶ nh÷ng m¸nh khoÐ vµ mu toan hßng ¸p ®Æt ban l·nh ®¹o cña ph¸i m×nh cho phong trµo thùc tÕ ®Òu nhÊt ®Þnh bÞ thÊt b¹i.

Víi t çch lµ bÝ th phô tr¸ch níc §øc, dÜ nhiªn anh sÏ ph¶i gi÷ quan hÖ víi nh÷ng héi liªn hiÖp ®ang h×nh thµnh, chõng nµo trong mét sè ngµnh cha thµnh lËp nh÷ng héi liªn hiÖp c¹nh tranh víi nhau vµ buéc ph¶i lùa chän gi÷a hai héi liªn hiÖp, hoÆc cã lÏ c¶ hai ®Òu cã thÓ liªn kÕt l¹i ch¨ng? VÒ vÊn ®Ò nµy çc anh sÏ cã nh÷ng tiÒn lÖ cña ngêi Anh. §iÒu quan träng lµ thêng xuyªn nh¾c nhë Svai-x¬ vµ nh÷ng ngêi cña anh ta r»ng

236 ¡ng-ghen göi m¸c, 8 th¸ng mêi 1868 m¸c göi ¡ng-ghen, 10 th¸ng mêi 1868 237

hä ®ang trao ®æi th tõ víi bÝ th phô tr¸ch níc §øc, chø kh«ng ph¶i víi Çc M¸c, vµ anh ph¶i quan t©m ®Õn viÖc nµy.

B¶n dÞch tiÕng Nga1∗ lµ mét hiÖn tîng hÕt søc ®¸ng mõng; miÔn lµ c«ng viÖc nhÝch lªn mét Ýt lµ sÏ cÇn ph¶i th«ng b¸o ®iÒu nµy trªn çc b¸o.

B¶n th¶o cña §i-x¬-ghen2∗ t«i cßn cha thÓ xem qua ®îc. G«-®i-xa3∗ ngµy cµng buån cêi. Ba m¬i tê in hiÖn kh«ng ®¸ng

sî, v× chóng ph¶i xuÊt hiÖn ®ång thêi b»ng bèn thø tiÕng, nªn ®Ó lµm viÖc ®ã, tÊt nhiªn cÇn ph¶i cã h¼n mét thÕ kû. Song, lµ ngêi Do Th¸i, anh ta kh«ng thÓ tõ bá ho¹t ®éng ë hËu trêng, vµ ®¸ng ®êi anh ta, nÕu anh ta sÏ bÞ thÊt b¹i ë chç BÝt-xcam.

Vin-hem bÐ còng kh¸. Cßn vÒ nh÷ng ngêi Sva-b¬ th× xem ra chØ cã nh÷ng lý do tiÒn nong b¾t buéc anh ta vµ ngêi cña anh ta b¸m lÊy nh÷ng ngêi theo chñ nghÜa liªn bang. VÊn ®Ò nµy cÇn ph¶i lµm râ chi tiÕt h¬n; sau nµy tÊt c¶ nh÷ng çi ®ã sÏ ®æ lªn ®Çu chóng ta. T«i nh¾c anh Êy chó ý r»ng vµo thêi ®iÓm çc sù kiÖn çch m¹ng ®ang ®Õn gÇn, sÏ hoµn toµn m©u thuÉn víi lîi Ých cña ®¶ng chóng ta, nÕu ngêi cña chóng ta bÊu vÝu qu¸ ®¸ng vµo sù ®èi kh¸ng vèn dÜ ®· thèi n¸t gi÷a §¹i Phæ vµ §¹i §øc − ¸o theo chÕ ®é liªn bang cã lîi cho mét trong hai bªn. Th»ng ngu bÊt h¹nh ®ã vÉn kh«ng thÓ hiÓu ®îc r»ng toµn bé sù ®èi kh¸ng ®ã, víi c¶ hai mÆt cña nã, lµ mét sù h¹n chÕ hÕt søc thuÇn tuý; t«i ®· tõng cho r»ng çch m¹ng T©y Ban Nha165 sÏ më m¾t cho anh ta chót ®Ønh, − song kh«ng cã bÊt kú sù tiÕn triÓn nµo.


2∗ I.§i-x¬-ghen. "B¶n chÊt cña ho¹t ®éng trÝ ãc cña con ngêi".


T«i cha biÕt nh÷ng chi tiÕt vÒ diÔn biÕn cña ®¹i héi cña Svai-x¬ vµ çc kÕt qu¶ cña nã, v× t«i chËm nhËn ®îc b¸o "Zukunft".

Göi anh nh÷ng lêi chóc tèt ®Ñp nhÊt. Ph.¡. cña anh







ë Man-se-xt¬


PhrÕt th©n mÕn! Xin çm ¬n vÒ 5 pao. T«i ®· giao cho Le-xn¬ 8 pao. Trong biªn

lai cña anh Êy, ngoµi nh÷ng ®iÒu kh¸c ra, cßn cã mét lçi kh¸ lín, song anh Êy ®· söa ch÷a ngay tríc khi vî t«i can thiÖp vµo.

T«i göi kÌm theo ®©y bøc th cña Svai-x¬ víi sè b o̧ "Social-Demokrat"179 mµ anh Êy ®· göi cho t«i qua th. Bøc th anh ph¶i tr¶ l¹i

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


t«i vµo thø ba cïng víi ý kiÕn cña anh. Kh«ng thÓ chËm trÔ l©u h¬n n÷a. §Ó anh biÕt chÝnh x¸c t×nh h×nh, t«i xin th«ng b¸o nh÷ng ®iÒu sau ®©y:

T«i míi viÕt cho LÝp-nÕch r»ng t«i kh«ng thÓ lµm ®îc g× c¶; r»ng cho ®Õn nay Svai-x¬ cha t¹o ®îc cí chÝnh thøc nµo ®Ó hµnh ®éng; r»ng sù can thiÖp cña t«i sÏ chØ cã thÓ lµm cho ph¸i L¸t-xan m¹nh thªm v.v..

Cßn vÒ Svai-x¬, th× t«i cha tr¶ lêi bøc th tríc ®©y cña anh ta mµ ch¾c giê ®©y anh ta tù nguyÒn rña m×nh lµ ®· göi nã ®i. V× ®¹i héi c«ng ®oµn cña anh ta163 sÏ ph¶i häp trong thêi gian tíi, nªn t«i cho r»ng tèt h¬n c¶ lµ nªn chê ®îi "sù diÔn biÕn cña t×nh h×nh" vµ quan s¸t hµnh ®éng cña anh ta. Giê ®©y, dÜ nhiªn t«i sÏ ph¶i chÊm døt sù im lÆng cña m×nh.

Cßn vÒ bøc th cña Svai-x¬, th× râ rµng lµ anh ta c¶m thÊy kh«ng hoµn toµn yªn t©m. ViÖc anh ta do¹ "tuyªn chiÕn" lµ mét ®iÒu hÌn h¹, tuy râ rµng lêi lÏ chØ nh»m chèng LÝp-nÕch vµ ®ång bän. Lêi kh¼ng ®Þnh cña anh ta r»ng nh÷ng ngêi kh¸c ®· b¾t ®Çu, tuyÖt nhiªn kh«ng phï hîp víi sù thËt. Sù ®ång nhÊt cã tÝnh chÊt gi¶ t¹o b¶n th©n anh ta víi Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ cã phÇn m©u thuÉn víi nh÷ng lêi ¸m chØ cña anh ta trªn b¸o "Social − Demokrat" sau çc sù kiÖn ë Nu-ren-be r»ng Liªn ®oµn cña anh ta "kh«ng" gia nhËp Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ. Nhng ®iÒu chñ yÕu nhÊt thÊy râ qua toµn bé bøc th cña anh ta lµ Svai-x¬ vÉn cha thÓ tõ bá ý nghÜ lu«n ¸m ¶nh lµ cÇn cã "phong trµo c«ng nh©n cña chÝnh m×nh". MÆt kh¸c, trong sè tÊt c¶ nh÷ng l·nh tô hiÖn nay cña c«ng nh©n ë §øc th× kh«ng nghi ngê g×, anh Êy lµ ngêi cã trÝ tuÖ nhÊt vµ c¬ng nghÞ nhÊt, v× trong thùc tÕ chØ cã Svai-x¬ míi b¾t ®îc LÝp-nÕch nhí l¹i r»ng cã mét phong trµo c«ng nh©n ®éc lËp víi phong trµo d©n chñ tiÓu t s¶n.

KÕ ho¹ch cña t«i lµ kh«ng r¬i vµo bÊt kú lèi x· giao nµo, mµ

ph¸t biÓu th¼ng th¾n víi Svai-x¬ quan ®iÓm cña t«i vÒ ho¹t ®éng cña anh ta vµ gi¶i thÝch cho anh ta r»ng anh ta ph¶i lùa chän gi÷a "ph¸i" vµ "giai cÊp". NÕu anh ta muèn ®i tíi mét sù tho¶ thuËn hîp lý víi "®a sè ë Nu-ren-be"134 th× víi t çch lµ "bÝ th phô tr¸ch níc §øc" t«i s½n sµng gãp phÇn thóc ®Èy viÖc ®ã theo nh÷ng ®iÒu kiÖn mµ t«i cho lµ hîp lý. Cßn nÕu anh ta kh«ng muèn thÕ, th× t«i chØ cã thÓ høa gi÷ sù trung lËp kh¸ch quan cÇn thiÕt ®èi víi c«ng t¸c cæ ®éng cña anh ta. Nhng ®iÒu t«i kh«ng thÓ høa lµ kh«ng ®¶ kÝch c«ng khai nh÷ng ®Þnh kiÕn cña L¸t-xan víi t çch ç nh©n khi nµo t«i thÊy cÇn lµm nh thÕ.

Quan niÖm thuÇn tuý L¸t-xan cña Svai-x¬ cho r»ng "hai tæ chøc chØ cã thÓ cã h¹i" lµ quan niÖm tuyÖt vêi. Mµ v× anh ta ®· vît tríc nh÷ng ngêi kh¸c, nªn hä ®µnh ph¶i "hoµ tan" trong anh ta nÕu kh«ng ph¶i vÒ mÆt ph¸p lý th× cã thÓ nãi, vÒ mÆt ®¹o ®øc, tinh thÇn.

¤ng èt-gie-r¬, nh anh biÕt, ®· øng cö ë Sen-xi, t«i cho lµ kh«ng cã c¬ may thµnh c«ng. Suèt c¶ n¨m ngo¸i èt-gie-r¬ cã th¸i ®é rÊt l¹nh nh¹t víi chóng ta tõ khi theo ®Ò nghÞ cña t«i, ngêi ta ®· b·i bá chøc chñ tÞch Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ31 vµ qua ®ã vÜnh viÔn bá chøc "chñ tÞch" cña èt-gie-r¬. Giê ®©y «ng Êy c¶m ¬n vÒ viÖc m×nh ®îc bÇu l¹i t¹i §¹i héi Bruy-xen vµ ®Ò nghÞ ñng hé viÖc øng cö cña «ng Êy, b»ng çch göi th cho uû ban bÇu cö cña «ng Êy. Chóng ta ®¸p øng nguyÖn väng cña «ng Êy chØ v× ®ã lµ mét bíc ®i cã lîi cho Quèc tÕ vµ nã sÏ lµm cho c«ng nh©n Lu©n §«n chó ý tíi Quèc tÕ180.

Khi anh ë ®©y lÇn võa råi, anh ®· thÊy quyÓn S¸ch xanh vÒ quan hÖ ruéng ®Êt ë Ai-r¬-len trong nh÷ng n¨m 1844-1845. T×nh cê t«i thÊy trong mét quÇy cña ngêi b¸n s¸ch cò b¶n b¸o ço vµ biªn b¶n lêi khai vÒ quyÒn lÜnh canh ë Ai-r¬-len n¨m 1867 (thîng nghÞ viÖn). §ã lµ mét cña quý thùc sù. Trong khi çc ngµi kinh tÕ häc tiÕn hµnh tranh luËn thuÇn tóy gi¸o ®iÒu xem


®Þa t« cã ph¶i lµ kho¶n tr¶ cho nh÷ng sù kh¸c nhau tù nhiªn cña ruéng ®Êt hay ®¬n thuÇn lµ lîi tøc cña t b¶n bá vµo ruéng ®Êt, th× ë ®©y tríc m¾t chóng ta lµ mét cuéc ®Êu tranh quyÕt liÖt trong thùc tÕ gi÷a n«ng d©n vµ ®Þa chñ xung quanh vÊn ®Ò: ngoµi kho¶n tiÒn tr¶ vÒ sù kh¸c nhau cña ruéng ®Êt ra, ®Þa t« còng ph¶i bao gåm tíi møc nµo lîi tøc cña t b¶n mµ t¸ ®iÒn, chø kh«ng ph¶i ®Þa chñ, ®Çu t vµo ruéng ®Êt. ChØ trong trêng hîp bá qua nh÷ng gi¸o ®iÒu m©u thuÉn nhau mµ xem xÐt nh÷ng sù kiÖn m©u thuÉn nhau vµ nh÷ng m©u thuÉn thùc tÕ vèn lµ nguyªn nh©n Èn giÊu cña nh÷ng gi¸o ®iÒu Êy, chØ trong trêng hîp ®ã th× míi cã thÓ lµm cho kinh tÕ chÝnh trÞ häc trë thµnh mét khoa häc tÝch cùc.







ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn!

T«i göi tr¶ anh bøc th cña Svai-x¬, xin çm ¬n. T«i hoµn toµn

t¸n thµnh ý kiÕn cña anh vÒ nh÷ng çch thøc ch÷a bÖnh trong

trêng hîp nµy. Nhng anh ta cha ch¾c muèn tõ bá "phong trµo

c«ng nh©n cña chÝnh m×nh". Thãi h¸m danh cña anh ta cao h¬n

lùc lîng cña anh ta, hoÆc nh ngêi I-ta-li-a nãi, vuol petare piï

alto del culo1∗, vµ trong m©u thuÉn néi t¹i nµy anh ta sÏ tù huû

ho¹i m×nh.

Theo ý t«i, §iÒu lÖ179 v« lý xÐt trªn gãc ®é môc tiªu, nhng rèt

cuéc ®iÒu ®ã kh«ng quan träng.

Anh ®õng bá c©u kÕt vÒ viÖc ®¶ kÝch çc ®Þnh kiÕn cña L¸t-xan;

®iÒu ®ã sÏ t¸c ®éng ®Õn chµng trai vÉn biÕt r»ng toµn bé chuyÖn

Êy chØ lµ trß hÒ.

ë thµnh phè, t«i kh«ng cã thêi gian viÕt cho anh, cßn b©y giê

s¾p 8 giê lµ thêi gian mµ bu côc ë ®©y, t¹i ngo¹i « thµnh phè, s¾p

®ãng cöa; v× vËy t«i kh«ng thÓ viÕt thªm g× n÷a.

Bøc ¶nh Li-di rÊt xÊu, nhng ®ã lµ bøc ¶nh kh¸ nhÊt trong sè

n¨m ¶nh ®· chôp.

Ph.¡. cña anh





1∗ − anh ta muèn nh¶y cao h¬n ®Çu.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------



ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn!

H«m nay b¸o "Kölnische Zeitung" th«ng b¸o181 r»ng c«ng nh©n

(thî má than) Ðt-xen võa míi kÕt thóc th¾ng lîi cuéc b·i c«ng, ®·

næi dËy chèng Svai-x¬ vµ nh÷ng tay sai cña h¾n, nh÷ng ngêi

l·nh ®¹o cÊp ®Þa ph¬ng, vµ ®ßi ph¶i b¸o ço nghiªm tóc vÒ viÖc

chi tiªu tiÒn b·i c«ng. Nguån t liÖu dï cã ®¸ng ngê thÕ nµo ®i

n÷a, nhng triÖu chøng ®ã rÊt quan träng. V× vÊn ®Ò tiÒn nong

mµ toµn bé c«ng t¸c cæ ®éng ®ã sÏ bÞ ®æ vì. Bän ®Çu sá cña ph¸i

L¸t-xan lµ nh÷ng tªn cùc kú xá l¸ trong vÊn ®Ò nµy.

Ngoµi ra, b¸o ®ã cßn cho biÕt r»ng ë Gl¸t-b¾c çc chñ xëng v¶i

b«ng ®· thõa nhËn ngµy lµm viÖc lµ qu¸ dµi vµ ®ang thµnh lËp

trong giíi hä mét hiÖp héi nh»m môc ®Ých rót ng¾n thêi gian lao

®éng lóc ®Çu tõ 13 giê xuèng cßn 12 giê (sè ra ngµy 12 th¸ng

Mêi). Anh thÊy quyÓn s¸ch cña anh1∗ trªn thùc tÕ còng t¸c ®éng

nh thÕ nµo ®Õn giai cÊp t s¶n. Trong tuÇn nµy Vin-hem l¹i ra mét sè b¸o ngu ngèc biÕt chõng


nµo1∗. Anh ta ho·n viÖc ®¨ng bµi cña anh vÒ HiÕc-s¬2∗ ®Ó nhÐt vµo mét bµi kÐm cái182 mµ ý nghÜa cña nã chung quy lµ x· héi c«ng d©n, hoÆc nh anh ta nãi, "çi x· héi" do "çi chÝnh trÞ" quyÕt ®Þnh, chø kh«ng ph¶i lµ ngîc l¹i. Naturam si furca expellas3∗, v.v.. HÇu nh mçi bµi ®Òu ®Çy dÉy nh÷ng ®iÒu v« lý.

ViÖc øng cö cña con ço Ðc-ne-xt¬4∗ ë ®©y xem ra b©y giê ®· ®îc ®¶m b¶o, nÕu xÐt ®o¸n theo t×nh h×nh th× trong tÊt c¶ ba øng cö viªn cña ph¸i tù do, anh Êy ®îc hoan nghªnh nhÊt. NÕu t×nh h×nh diÔn biÕn tèt, th× kh«ng ph¶i sù kh«n khÐo cña anh ta, còng kh«ng ph¶i sù th¼ng th¾n cña anh ta, mµ chØ lµ b¶n n¨ng cña quÇn chóng ®em l¹i cho anh ta ®iÒu ®ã. §¶ng To-ri kh«ng thÓ t×m ®îc ai vµ dêng nh muèn ®a ra ë ®©y mét trong nh÷ng ngêi thuéc hä Ho-r¬ (çc chñ ng©n hµng ë Lu©n §«n), nhng nÕu ngêi Êy ®ång ý viÖc ®ã th× anh ta sÏ ph¶i tung ra nhiÒu tiÒn mét çch v« Ých.

Mïa hÌ n¨m nay ë BÐc-lin do nãng kh«ng chÞu ®ùng ®îc mµ ë nhiÒu trêng trung häc ®· hoµn toµn huû bá buæi häc chiÒu, cßn buæi häc s¸ng th× kÐo dµi thªm mét giê. KÕt qu¶ hoµn toµn bÊt ngê: çc em häc sinh ®· cã nh÷ng tiÕn bé nhanh chãng kh¸c thêng, vµ giê ®©y sÏ thÝ nghiÖm trªn quy m« lín h¬n.

ë T©y Ban Nha, sù thèng trÞ cña çc tíng lÜnh xem ra sÏ nhanh chãng chÊm døt165. ViÖc trõ bá gi¸o ph¸i dßng Tªn vµ ®ãng cöa mét phÇn çc tu viÖn ngêi ta ®· ph¶i chê ®îi qu¸


2∗ C.M¸c. "VÒ çc mèi liªn hÖ cña Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ víi çc tæ chøc

c«ng nh©n Anh".

3∗ − naturam expellas furca, tamen usque recurret (®uæi giíi tù nhiªn b»ng çi

n¹ng, nã vÉn quay trë l¹i). H«-ra-x¬. TËp th tÝn, quyÓn I, th thø mêi.

4∗ − Gi«n-x¬.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


l©u, vµ xem ra nh÷ng biÖn ph¸p ®ã ®· ®îc thi hµnh mét phÇn lµ do søc Ðp cña nhu cÇu tµi chÝnh. ThÕ nhng viÖc khen thëng çc ngµi sÜ quan vµ h¹ sÜ quan vÒ viÖc ch¹y sang phÝa qu©n khëi nghÜa ®· tiÕp diÔn rÊt nhanh. ViÖc gi¶i gi¸p d©n chóng h×nh nh chØ lµ vÊn ®Ò thêi gian. Trong lóc ®ã, víi mét phong trµo gièng nh phong trµo hiÖn nay, th× chØ riªng nh÷ng m¸nh khoÐ lÆt vÆt mµ viªn tíng nµo ®ã cã thÓ dïng sau cuéc binh biÕn ®Ó ngoi lªn hµng bé trëng cña I-da-be-la lµ cha ®ñ.

Göi anh nh÷ng lêi chóc tèt ®Ñp nhÊt. Ph.¡. cña anh







ë Man-se-xt¬


Ngµy mai hoÆc ngµy kia gia ®×nh La-ph¸c-g¬ ®i Pa-ri. §iÒu ®ã

sÏ gi¶m ®¸ng kÓ chi tiªu cña gia ®×nh chóng t«i.

T«i ®· biªn th cho A.Phran-c¬ vµ h·ng ë Pa-ri. V× t«i biÕt r»ng ngay trong mÊy tuÇn gÇn ®©y, «ng Êy ®· b¸n çc b¶n cuèn s¸ch chèng Pru-®«ng cña t«i183, nªn trong th t«i ®· yªu cÇu b¸o ço vÒ toµn bé c«ng viÖc, ®· nh¾c «ng Phran-c¬ r»ng «ng ta vµ Ph«-gle chØ lµ nh÷ng ®¹i lý cña t«i vµ tÊt c¶ mäi kho¶n chi phÝ in Ên ®Òu do t«i tr¶. Çch ®©y mÊy h«m t«i nhËn ®îc th tr¶ lêi nh sau184:

"Tha quý «ng, t«i xin h©n h¹nh b¸o «ng biÕt r»ng t«i ®· tËu h·ng A.Phran-c¬

ngµy 21 th¸ng Mêi 1865 mµ kh«ng cã tån kho¶n nî nÇn. Vµo lóc nµy trong kho cã 92

b¶n cuèn s¸ch cña «ng "Sù khèn cïng cña triÕt häc", t«i xin giao cho «ng xö lý. Cßn

vÒ nh÷ng kho¶n «ng ph¶i tr¶, th× «ng sÏ ph¶i liªn hÖ hoÆc víi «ng Ph«-gle, hoÆc víi

ngêi qu¶n lý di s¶n cña ngêi tiÒn nhiÖm cña t«i lµ «ng Ba-x«, 58 rue de Bondy,

Paris, v.v..

Ph.Phi-ve-g¬, chñ hiÖu may cña h·ng A.Phran-c¬".

T«i sÏ uû nhiÖm La-ph¸c-g¬ nhËn 92 b¶n, cËu Êy sÏ ®em b¸n trong giíi b¹n bÌ cña m×nh. VÒ sè cßn l¹i (1500 b¶n) th× t«i sÏ ñy th¸c cho Si-li ®Ó xö lý. T«i kh«ng biÕt Ph«-gle l¸ng ch¸ng n¬i ®©u, nhng b¹n hµng cò cña «ng Êy lµ Si cã cöa hµng s¸ch ë Bruy-xen, n¬i cã mét nhãm luËt s trÎ thuéc Héi liªn hiÖp cña chóng ta sÏ gióp ®ì t«i. SÏ kh«ng tåi, nÕu t«i cã thÓ b¾t nép thªm mÊy ®ång tiÒn n÷a.

T«i göi kÌm theo ®©y mét gãi b¸o "Social − Demokrat", anh h·y viÕt cho t«i mÊy dßng nhËn xÐt cña anh vÒ nh÷ng sè b¸o ®ã (vÒ t×nh h×nh c«ng ®oµn), v× t«i kh«ng cã thêi gian ®äc thø ®ã. Bøc th göi Svai-x¬ ®· chuyÓn ®i råi1∗. T«i còng göi kÌm theo ®©y b¸o "Lanterne" sè ra míi ®©y vµ cuèn s¸ch nhá vÒ Pl«ng-Pl«ng, ch¾c lµ do Sa-r¸t biªn so¹n185.

1∗ Xem tËp nµy, tr. 768 - 775.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

246 m¸c göi ¡ng-ghen, 15 th¸ng mêi 1868 ¡ng-ghen göi m¸c, 22 th¸ng mêi 1868 247

Nh©n tiÖn xin nãi. T«i ®· gÆp Bi-d¬-li. Ngêi phã cña Moãc-li

(biªn tËp viªn môc khoa häc) tuyªn bè r»ng bµi viÕt kh«ng chª

vµo ®©u ®îc, nhng ®èi víi t¹p chÝ th× bµi viÕt ®ã1∗ qu¸ "kh«

khan". Bi-d¬-li ®· ®Ò nghÞ t«i phæ th«ng ho¸ bµi nµy, nhng

kh«ng lµm ¶nh hëng ®Õn khÝa c¹nh khoa häc cña nã. §ã lµ mét

nhiÖm vô kh¸ khã kh¨n. ThÕ nhng t«i sÏ thö lµm. Nhng tríc

hÕt anh ta ®ßi hái ph¶i cã phÇn më ®Çu tØ mØ víi çc t liÖu vÒ

tiÓu sö qu¸ khø cña t«i vµ ®¸nh gi¸ ¶nh hëng cña cuèn s¸ch ë

níc §øc. §iÒu nµy dÜ nhiªn anh ph¶i lµm. Nhng viÖc nµy cã

thÓ chê ®Õn khi t«i göi cho anh phÇn lín bµi viÕt ®·. Toµn bé t¸c

phÈm b«i b¸c cña t«i sau ®ã sÏ ph¶i ®a vµo t¹p chÝ

"Westminster Review".

Chµo anh.

C.M. cña anh

Anh ®· ®äc "Thæ NhÜ Kú vµ chiÕn tranh Crm" cña A.Xlai-®¬

cha? H×nh nh "bosh" lµ tõ Thæ NhÜ Kú v× Xlai-®¬ nãi "bosh

lakerdeh" (nh÷ng lêi trèng rçng).






1∗ Ph.¡ng-ghen. "B×nh luËn vÒ tËp I bé "T b¶n" cña C.M¸c viÕt cho t¹p chÝ The



ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn!

Ngêi Nga nhá bÐ tªn lµ Ðc-men1∗ mµ nh÷ng chuyÖn phiªu

lu cña «ng nµy anh cã thÓ t×m hiÓu qua m¶nh giÊy göi kÌm

theo ®©y − çch ®©y mét tuÇn hÇu nh ®· ®Õn ë trong v¨n phßng

cña chóng t«i, lÊy cí lµ «ng ta cuèi cïng ph¶i trë thµnh mét con

ngêi ®µng hoµng; «ng ta chØ ra ngoµi khi say khít ®Ó th¨m hái

ngêi vî cha cíi cña «ng ta. V× toµn bé v¨n phßng ®· bÞ biÕn

thµnh qu¸n rîu, nªn ch¼ng ph¶i nghÜ g× ®Õn c«ng viÖc nµo c¶, −

chÝnh v× vËy mµ m·i b©y giê t«i míi b¾t tay biªn th cho anh.

T«i cha kÞp ®äc trªn b¸o "Social − Demokrat" bµi têng thuËt

vÒ çc cuéc tranh luËn rÊt buån tÎ t¹i ®¹i héi. Cßn nãi chung th×

çch xö sù cña Svai-x¬ chøng tá r»ng anh ta rÊt coi träng phe

ph¸i cña m×nh. Liªn ®oµn c«ng nh©n toµn §øc ch¼ng nh÷ng

®îc thµnh lËp l¹i víi trung t©m ë BÐc-lin vµ víi mét ®iÒu lÖ

míi, trong ®ã so víi ®iÒu lÖ cò chØ cã nh÷ng thay ®æi mµ ®¹o luËt

vÒ çc liªn ®oµn ®ßi hái186, nhng qua mçi ®iÒu vôn vÆt ®Òu thÊy

r»ng trong çc c«ng ®oµn míi th× Liªn ®oµn c«ng nh©n toµn §øc

1∗ − An-t«n Ðc-men.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


ph¶i ®ãng vai trß (chØ c«ng khai) nh liªn ®oµn bÝ mËt cò cña

chóng ta trong çc héi hîp ph¸p187. Çc c«ng ®oµn chØ nªn lµ mét

®¶ng ngo¹i lai duy nhÊt cøu thÕ cña gi¸o héi L¸t-xan, nhng gi¸o

héi ®ã vÉn lµ gi¸o héi cøu thÕ duy nhÊt. NÕu Ai-s¬-hèp thµnh lËp

ë BÐc-lin mét liªn ®oµn riªng rÏ188, th× ngêi ta cã nh· ý høa víi

«ng ta r»ng sÏ ®îc khoan dung víi ®iÒu kiÖn liªn ®oµn cña «ng ta

ph¶i "cã th¸i ®é h÷u nghÞ" víi Liªn ®oµn c«ng nh©n toµn §øc.

Nhng Svai-x¬ vµ Liªn ®oµn cña anh ta vÉn lµ "®¶ng", cßn nh÷ng

liªn ®oµn kh¸c th× cã thÓ ®Õn vµ gia nhËp hoÆc vÉn lµ kÎ ngo¹i

®¹o vµ kÎ chia rÏ. Nhng nãi chung chµng trai ®ã cã nh÷ng quan ®iÓm râ rµng

h¬n rÊt nhiÒu vÒ t×nh h×nh chÝnh trÞ chung vµ th¸i ®é ®èi víi nh÷ng ®¶ng kh¸c vµ tr×nh bµy nh÷ng quan ®iÓm Êy ®¹t h¬n so víi tÊt c¶ nh÷ng ngêi kh¸c. Anh ta gäi "tÊt c¶ çc ®¶ng cò lµ mét khèi ph¶n ®éng thèng nhÊt ®èi víi chóng ta mµ nh÷ng sù kh¸c biÖt cña chóng hÇu nh kh«ng cã ý nghÜa g× ®èi víi chóng ta". Tuy anh ta còng thõa nhËn r»ng n¨m 1866 çc hËu qu¶ cña nã ®ang ph¸ ho¹i çc v¬ng quèc nhá bÐ, ph¸ vì nguyªn t¾c chÝnh thèng, lµm lung lay thÕ lùc ph¶n ®éng vµ thóc ®Èy nh©n d©n tham gia phong trµo, nhng anh ta giê ®©y vÉn ®¶ kÝch c¶ vµo nh÷ng hËu qu¶ kh¸c, vµo ¸ch thuÕ m¸ v.v. vµ gi÷ th¸i ®é "®øng ®¾n h¬n" rÊt nhiÒu ®èi víi Bi-xm¸c, nh nh÷ng ngêi BÐc-lin nãi, h¬n lµ LÝp-nÕch ®èi víi çc cùu quèc v¬ng ch¼ng h¹n. Anh tÊt nhiªn ®· thÊy r»ng LÝp-nÕch trÝch dÉn hÇu tíc HÐt-xen1∗ víi t çch lµ ngêi cã uy tÝn trong lÜnh vùc sö häc − trong nh÷ng vÊn ®Ò ®· biÕt tõ l©u vµ dµnh chç trong sè ra gÇn ®©y cho mét ngêi Han-n«-v¬ nµo ®ã trung thµnh víi v¬ng

1∗ − Lót-vÝch III.

triÒu cña m×nh ca ngîi v¬ng triÒu Ven-ph¬189. NÕu anh nãi to¹c ra víi Vin-hem vÒ ®iÓm cuèi cïng nµy th× tèt ®Êy. Anh ta mµ ®ßi chóng ta ñng hé tê b¸o trªn ®ã anh ta tù cho phÐp m×nh cã nh÷ng hµnh vi nh¬ nhuèc nh vËy th× thËt qu¸ xÊc l¸o.

Anh h·y b¶o ®a tíi Lu©n §«n dï chØ lµ mét phÇn sè b¶n cña cuèn chèng Pru-®«ng1∗, − v× r»ng sè Ýt b¶n cßn l¹i ®ã lµ nh÷ng b¶n cuèi cïng2∗, sÏ kh«ng thÓ kiÕm ®îc chóng. ChÝnh t«i còng kh«ng cã mét b¶n nµo. CÇn ph¶i ®ßi hái Phi-ve-g¬ b¸o ço vÒ sè b¶n ®· b¸n ®îc tõ n¨m 1865. Cßn nãi chung, dï b©y giê anh míi b¾t tay vµo viÖc ®ã th× thùc ra vÉn tèt. Cã kh¶ n¨ng lµ tõ ®ã sÏ cßn cã thÓ xuÊt b¶n ®îc çi g× ®ã.

T×nh h×nh tê "Westminster Review"3∗ rÊt tèt. Cã ®iÒu anh ®õng ®Ó mÊt thêi gian, cÇn lµm thÕ nµo ®Ó bµi viÕt ®îc ®¨ng ngay trong sè th¸ng Giªng, vµ v× thÕ anh h·y göi cho t«i bµi ®ã cµng sím cµng tèt, ®Ó t«i kÞp viÕt phÇn cña t«i. §iÒu rÊt tèt lµ nh÷ng g· Êy kh«ng thÓ chÊp nhËn viÖc tr×nh bµy ®¬n gi¶n çc kÕt qu¶ cña mét c«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc míi kh«ng cã lêi lÏ v¨n hoa cña nh÷ng "thÝ nghiÖm" cña hä, nh÷ng lêi lÏ nµy kh«ng nh÷ng chØ lµm lu mê thùc chÊt cña vÊn ®Ò, mµ cßn lµm cho viÖc tr×nh bµy nã cµng thªm kh« khan. T«i còng muèn t×m hiÓu qua «ng Bi-d¬-li xem cã thÓ dù ®Þnh bao nhiªu tê in. Çi mµ t«i ®· göi cho anh sÏ chiÕm mét trang trªn b¸o "Fortnightly", cßn trªn t¹p chÝ "Westminster" th× chiÕm kho¶ng mét trang rìi. Do khu«n khæ, nªn trong "Westminster" chØ cã thÓ c«ng bè mét bµi, v× thÕ ph¶i suy nghÜ xem cã nªn hoµn toµn g¸c l¹i mét sè phÇn cña cuèn s¸ch hay kh«ng vµ cô thÓ lµ nh÷ng phÇn nµo, − nªn t«i nghÜ, ch¼ng h¹n,

1∗ C.M¸c. "Sù khèn cïng cña triÕt häc".



----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


r»ng sÏ khã dõng l¹i ë ch¬ng vÒ tÝch luü190 mµ kh«ng rót ng¾n qu¸ møc çi chñ yÕu nhÊt.

T«i ®· ®äc tËp thø nhÊt cña §¸c-uyn vÒ viÖc thuÇn dìng ®éng vËt1∗. Çi míi chØ lµ ë çc chi tiÕt, v¶ l¹i ë ®©y Ýt nh÷ng ®iÒu quan träng.

Göi anh nh÷ng lêi chóc tèt ®Ñp nhÊt.

Ph.¡. cña anh


bè toµn v¨n trong Marx-Engels Gesamtausgabe. Dritte Abteilung, Bd. 4, 1931 vµ trong C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen, Toµn




ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 24 th¸ng Mêi 1868

PhrÕt th©n mÕn! T«i göi kÌm theo ®©y: thø nhÊt, l¸ th cña Cu-ghen-man.

1∗ S.§¸c-uyn. "Nh÷ng sù biÕn ®æi cña vËt nu«i vµ c©y trång".

Trong th nµy cã mét sè ®iÒu191. Dï sao th× t«i còng sÏ viÕt cho «ng Êy r»ng sau nµy t«i cÊm «ng Êy biÓu thÞ lßng kÝnh träng cña m×nh b»ng nh÷ng lêi lÏ ng«ng cuång vµ cÇu kú.

Thø hai, l¸ th cña LÝp-nÕch. Anh chµng ngu nµy h×nh nh ®· hoµn toµn ph¸t khïng. Çch ®©y mÊy tuÇn, cËu Êy ®· viÕt cho t«i r»ng sÏ giao cho t«i xö lý mÊy b¶n cña cuèn "Ph«-gt¬". Nh mäi khi, ë LÝp-nÕch ®iÒu ®ã cã nghÜa c«ng viÖc nh vËy lµ ®· kÕt thóc. Tõ ®ã kh«ng cã lÊy mét lêi nµo n÷a vÒ chuyÖn nµy. ThÕ nhng cã c¶ mét ®èng nh÷ng ®Ò nghÞ ngu xuÈn. Ngêi ta b¶o t«i ph¶i tr¶ lêi ®Ých ®¸ng cho Phau-s¬1∗ v× LÝp-nÕch kh«ng thÓ tr¶ lêi «ng ta ®îc, cßn Phau-s¬ th× cã nh÷ng ngêi h©m mé ë mét sè qu¸n rîu Lai-pxÝch. T«i cã ý ®Þnh "t¹m thêi" bÊm bông tõ bá viÖc c«ng kÝch Svai-x¬. Tr¸i l¹i, dêng nh kh«ng ph¶i anh ta ®Ò nghÞ t«i gióp ®ì anh ta vµ "t¹m thêi" v× çi vinh quang to lín cña anh ta mµ lªn tiÕng chèng l¹i Svai-x¬. T«i ph¶i ®Ó cho anh ta sö dông "nh÷ng chç lùa chän" trong th tÝn riªng cña Mi-ken víi t«i, v× anh ta c¶m thÊy Mi-ken lµ "nguy hiÓm". T«i ph¶i göi cho anh ta bµi th¬ cña Phrai-li-gr¸t c«ng kÝch Kin-ken192 ®Ó anh ta cã thÓ t¸n tông Phrai-li-gr¸t nhê Kin-ken. Cuèi cïng, t«i ph¶i khuyªn «ng St¬-r«-mai-¬ nµo ®ã (anh ta cã ý nãi St¬-r«n) ë Br¸t-phoãc lµm nh©n viªn cña h·ng Ðc-ne-xt¬ StÕch-phª-xt¬, Crim-mi-sau (c«ng ty kÐo sîi dÖt v¶i). Cßn g× n÷a? May thay, lÇn nµy anh ta kh«ng cßn cho t«i çi vinh dù mua ë ®©y, t¹i Xi-ti, çc mÉu mï t¹c Anh cho mét hîp t¸c x· tiªu thô nµo ®ã ë Lai-pxÝch vµ cã "liªn hÖ" víi h·ng. Sù hoµn tÊt toµn bé c«ng viÖc ®ã lµ ®Ó thëng c«ng vÒ mï t¹c vµ nh÷ng tin tøc th¬ng m¹i, t«i ®· nhËn ®îc lêi nhËn xÐt cña LÝp-nÕch: mï t¹c

1∗ Xem tËp nµy, tr. 160-163.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


tuyÖt vêi!! §ã thùc lµ çi mµ phÇn lín çc nhµ kinh tÕ häc Anh gäi lµ "nhu cÇu tiªu dïng".

Boãc-c¬-hai-m¬, mµ t tëng bµi Nga (t«i ®· tiªm nã cho anh ta lµm chÊt trÞ ®éc v« h¹i nhÊt ®Ó x¶ bít n¨ng lîng sèng thõa th·i cña anh ta) cã quy m« nguy hiÓm, giê ®©y ®· bµy ra mét cuéc Èu ®¶ víi «ng giµ Phi-lÝp BÕch-c¬ do «ng nµy cã quan hÖ tèt víi Ba-cu-nin vµ ®· viÕt cho Boãc-c¬-hai-m¬ ®Ó anh ta kh«ng c«ng kÝch Ba-cu-nin trong nh÷ng bøc th cña m×nh. Boãc-c¬-hai-m¬ coi ®©y lµ mét ©m mu nguy hiÓm cña nh÷ng ngêi M«-xc«-vÝt. Anh ta cho r»ng nh÷ng sù "tho¸ m¹ tµi nghÖ" cña anh ta trªn b¸o "Wochenblatt" cña Vin-hem ®· buéc Bi-d¨ng-tin vµ do ®ã c¶ Ba-cu-nin ph¶i run sî58. Trong mét bøc th ®e däa göi BÕch-c¬, anh ta tuyªn bè víi sù tÕ nhÞ vèn cã cña anh ta r»ng anh ta tiÕp tôc cã nh÷ng t×nh c¶m th©n thiÖn víi «ng Êy vµ sÏ tiÕp tôc ñng hé «ng Êy c¶ vÒ mÆt tiÒn nong (v¶ l¹i, sù ñng hé ®ã cã quy m« hÕt søc kh«ng ®¸ng kÓ), nhng tõ nay trong th tÝn qua l¹i cña hä kh«ng ®îc ®Ò cËp ®Õn chÝnh trÞ!

Mêi hai ngêi r¸ch ríi cña çi gäi lµ chi bé Ph¸p l¹i tæ chøc vµo thø ba tuÇn tríc ë Lu©n §«n mét cuéc mÝt-tinh c«ng khai do Pi-a lµm chñ to¹193, trong ®ã ®· nghe lêi tuyªn bè çch m¹ng l©m ly cña «ng ta. Nh©n ®ã ®· d¸n nh÷ng ¸p phÝch lín sau ®©y:

Níc Céng hoµ Ph¸p. Chi bé Ph¸p cña Héi liªn hiÖp quèc tÕ v.v. vµ v.v.. Sau ®ã lµ

Phª-lÝch Pi-a b»ng ch÷ rÊt lín. Trong sè çc ®iÓm cña ch¬ng tr×nh nghÞ sù, ngoµi nh÷ng ®iÓm kh¸c ra, cã môc in b»ng tiÕng Ph¸p: 3) BiÓu quyÕt vÒ viÖc t¸n thµnh tuyªn ng«n (mµ Pi-a ®· ph¶i ®äc vµ b¶n th©n «ng ta ®· so¹n ra nh©n danh C«ng x· Pa-ri tån t¹i trªn mÆt tr¨ng) vµ lêi ph¶n kh¸ng chèng th¸i ®é bµng quan trong çc vÊn ®Ò chÝnh trÞ thÓ hiÖn ë Bruy-xen t¹i ®¹i héi võa råi cña Héi liªn hiÖp quèc tÕ.

Ngay ë díi cã in b»ng tiÕng Anh (còng nh ®· ph©n ph¸t díi h×nh thøc truyÒn ®¬n): xin mêi nh÷ng ngêi d©n chñ tÊt c¶ çc d©n téc v.v. ®Õn

"®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ cã nªn lµ mét tæ chøc chÝnh

trÞ hay kh«ng".

§Ò phßng trêng hîp çc b¸o Lu©n §«n th¶o luËn hoÆc nh¾c l¹i tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã coi nh lµ lêi tuyªn bè cña chóng ta, h«m thø ba tríc t«i ®îc uû quyÒn lËp tøc c«ng khai phñ nhËn c¬ng vÞ ®¹i biÓu cña nh÷ng g· Êy. May thay, kh«ng ai chó ý ®Õn hä c¶.

Cßn tèi h«m nay sÏ cã phiªn häp cña tiÓu ban ®Ó thÈm vÊn nh÷ng nh©n chøng khai r»ng mét trong sè mêi hai ngêi Êy tríc ®©y tõng lµ ngêi cung cÊp hµng sèng vµ chñ nhµ chøa, mét ngêi kh¸c lµ tay cê b¹c, ngêi thø ba lµ gi¸n ®iÖp cña çc «ng chñ trong thêi gian ë ®©y cã cuéc b·i c«ng cña thî may194, v.v. vµ v.v.. C¨n cø vµo "tiÕt vÒ ®¹o ®øc" trong §iÒu lÖ, ch¾c nh÷ng ngµi Êy sÏ bÞ ®uæi ra cöa. DÜ nhiªn, hä sÏ tøc giËn gÊp ®«i khi nh÷ng tªn v« l¹i nh hä bÞ lo¹i khái mäi ho¹t ®éng chÝnh trÞ.

Göi lêi chµo bµ Bíc-x¬, Gi«-li-mai-¬1∗ vµ vua b¾p c¶i2∗.

C.M. cña anh





1∗ − Soãc-lem-m¬.

2∗ − Xa-mu-en Mu-r¬.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

254 ¡ng-ghen göi m¸c, 28 th¸ng mêi 1868 m¸c göi ¡ng-ghen, 4 th¸ng mêi mét 1868 255


ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn! T«i véi göi tr¶ l¹i çc bøc th cña Cu-ghen-man vµ Vin-hem. Xin chóc mõng chøc gi¸o s191. Bøc th cña Vin-hem thùc ra

rÊt buån cêi. C¶ ®èng nhiÖm vô Êy ®îc giao cho anh ®Ó c¶ anh còng cã thÓ lµm dï chØ lµ çi g× ®ã. T«i còng xin chóc mõng St¬-r«n vÒ chøc vô nh©n viªn cña h·ng StÕch-phe-xt¬, song t«i hoµn toµn kh«ng tin vµo sù v÷ng ch¾c vÒ mÆt th¬ng m¹i cña h·ng nµy.

Li-di ®· ®i cïng víi ngêi b¹n g¸i cña m×nh lµ bµ Soãc-l¬-t¬n (chiÕc bå søt c¹p) ®Õn nhµ ngêi bµ con cña bµ nµy ë Lin-c«n-sia vµ m·i thø s¸u hoÆc thø b¶y míi trë vÒ. Vµ tÊt nhiªn, ®óng vµo lóc chÝnh bµ gióp viÖc bÞ èm, song cã £-len gióp ®ì chóng t«i.

Göi nh÷ng lêi chóc tèt ®Ñp nhÊt ®Õn mäi ngêi.

Ph.¡. cña anh

C«ng bè lÇn ®Çu trong cuèn Marx - Engels








ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 4 th¸ng Mêi mét 1868

PhrÕt th©n mÕn! §Õn thø s¸u cÇn ph¶i tr¶ tiÒn níc, ngoµi ra cßn ph¶i tr¶ cho

Uyn-t¬-bãt-ten vÒ líp thÓ dôc mµ Tót-xi l¹i theo häc v.v.. NÕu ®Õn ngµy kia anh cã thÓ göi cho t«i mÊy pao th× tèt.

T×nh h×nh b¶n th¶o cña ngêi Nga ra sao?195 Anh h·y ®äc nã vµ cho biÕt ý kiÕn cña anh. Chµng trai khèn khæ ch¾c h¼n ®ang nãng lßng ®îi th tr¶ lêi cña t«i.

Pi-a cña chóng ta rèt cuéc ®· gÆp may. Anh ta ®· t×m thÊy ngêi §øc cña m×nh − «ng Vª-b¬ xø Pphan-x¬.

T«i rÊt véi.

C.M. cña anh T«i göi kÌm theo ®©y çc bøc th cña Ai-s¬-hèp196. ¤ng ta nghÜ

r»ng Svai-x¬ ®· mËt b¸o vÒ ®©y t×nh h×nh cña «ng ta. Kh«ng cã g× nh thÕ c¶. KÎ mËt b¸o (®iÒu nµy ®õng ®Ó anh ta biÕt) lµ Boãc-c¬-hai-m¬. §Ó tho¸t khái anh ta trong vÊn ®Ò nµy vµ ®ång thêi xua tan mèi nghi ngê cho r»ng lêi ¸m chØ cña Ai-s¬-hèp vÒ Bi-xm¸c (trong bµi nãi cña «ng ta ®¨ng trªn b¸o "Wochenblatt" cña Vin-hem) cã thÓ g©y ra, t«i ®· viÕt cho Ai-s¬-hèp r»ng ë ®©y, t¹i

256 ¡ng-ghen göi m¸c, 4 th¸ng mêi mét 1868 ¡ng-ghen göi m¸c, 6 th¸ng mêi mét 1868 257

Tæng héi ®ång, ngêi ta ®· ®a ra nh÷ng lêi buéc téi anh ta ®Ó anh ta göi cho t«i nh÷ng lêi gi¶i thÝch cña m×nh.







ë Lu©n §«n

Man-se-xt¬, 4 th¸ng Mêi mét 1868

Mo-r¬ th©n mÕn! Anh ph¶i thø lçi cho t«i v× b©y giê t«i viÕt cho anh Ýt nh vËy.

Tõ khi t«i m¾c bÖnh thÊp khíp chÕt tiÖt kh«ng chØ ë vai ph¶i, mµ ë c¶ ba ngãn cña tay ph¶i, thµnh thö khi viÕt t«i rÊt chãng mÖt, cßn buæi tèi th× hÇu nh hoµn toµn kh«ng thÓ viÕt ®îc. T«i hy väng chuyÖn ®ã sÏ chãng qua ®i, t«i dïng cån ®Ó ch÷a, − tÊt nhiªn lµ b«i ngoµi da.

NÕu nh÷ng ngêi T©y Ban Nha c¶ giê ®©y n÷a, sau khi Vin-hem bÐ kªu gäi hä, mµ hä vÉn kh«ng hiÓu g× c¶, th× hä hoµn toµn v« tÝch sù197. Cã sù thèng nhÊt gi÷a giai cÊp t s¶n vµ giai cÊp v« s¶n − song ë ®©y ngêi t s¶n ph¶i hiÓu r»ng cÇn nhîng bé c«ng nh©n mét sè ®iÓm − chØ cã ®iÒu lµ kh«ng cã nh÷ng cuéc chiÕn ®Êu nµo nh håi th¸ng S¸u, v× tiÕp theo chóng lµ ngµy 2 th¸ng Ch¹p! ë ®©y qu¶ thËt sù rèi r¾m ®¹t tíi ®iÓm ®Ønh cña nã. Cßn nÕu nhµ t s¶n kh«ng muèn "hiÓu" ®iÒu ®ã, th× c«ng

nh©n ph¶i hiÓu r»ng hä ph¶i nhîng bé nhµ t s¶n. §ã lµ ý tø duy nhÊt cã thÓ cã cña tµi liÖu ®ã; ®ång thêi ®Æc biÖt buån cêi lµ «ng ta thËm chÝ dïng çi thíc D¾c-den ®Ó ®o çc ®iÒu kiÖn cña T©y Ban Nha, trong ®ã giai cÊp v« s¶n ¸o r¸ch l¬ng vµ gi¸o chiÕm u thÕ to lín. Anh ta dÜ nhiªn kh«ng nãi mét lêi nµo vÒ giai cÊp n«ng d©n.

Chµo th©n ¸i. Ph.¡. cña anh

Mu-r¬ nãi r»ng ë Viªn hÇu nh tÊt c¶ mäi c«ng nh©n c«ng

xëng ®Òu hoÆc lµ d©n M«-ra-vi, hoÆc lµ d©n B«-hªm, phÇn lín lµ ngêi SÐc. §iÒu ®ã c¾t nghÜa mét sè ®iÓm trong phong trµo ë ®Êy. Ngêi Viªn chÝnh cèng kh«ng ®i lµm ë bÊt cø c«ng xëng nµo, hä lµm ngêi ®¸nh xe ngùa, ngêi quÐt s©n, hoÆc mét nghÒ nµo ®ã ®¹i lo¹i nh thÕ.

C«ng bè lÇn ®Çu trong: Marx − Engels








ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn! T«i göi tr¶ çc bøc th cña Ai-s¬-hèp vµ b¶n th¶o cña


§i-x¬-ghen1∗. B¶n th¶o nµy t«i ®· giÊu kü h¬n, kh«ng ®Ó nh÷ng ngêi phô n÷ dän dÑp trong nhµ thÊy vµ t«i ®· quªn khuÊy nã ®i.

Khã lßng ph¸t biÓu mét ý kiÕn hoµn toµn døt kho¸t vÒ t¸c phÈm nµy; ngêi ®ã kh«ng ph¶i lµ nhµ triÕt häc tù ph¸t vµ h¬n n÷a l¹i lµ ngêi tù häc nöa vêi. Mét phÇn nguån tµi liÖu cña «ng (ch¼ng h¹n, Phoi-¬-b¾c, quyÓn s¸ch cña anh2∗ vµ nh÷ng quyÓn s¸ch nhá phæ th«ng kh¸c vÒ çc khoa häc tù nhiªn) thÊy râ ngay qua hÖ thèng thuËt ng÷ «ng ta dïng; nhng ngoµi çi ®ã ra, «ng ta ®· ®äc nh÷ng g×, ®iÒu ®ã khã nãi. HÖ thèng thuËt ng÷ dÜ nhiªn lµ cßn rÊt rèi r¾m vµ do ®ã mµ thiÕu tÝnh chuÈn x¸c vµ cïng mét ý lÆp ®i lÆp l¹i nhiÒu lÇn b»ng nh÷ng çch diÔn ®¹t míi. PhÐp biÖn chøng còng cã, nhng phÇn lín díi d¹ng nh÷ng tia s¸ng h¬n lµ díi mét d¹ng m¹ch l¹c. ViÖc m« t¶ vËt tù nã lµ vËt tëng tîng sÏ rÊt tèt vµ thËm chÝ tµi t×nh, nÕu cã thÓ tin ch¾c r»ng b¶n th©n «ng ta ®· nghÜ ra ®iÒu ®ã. Trong t¸c phÈm cña «ng cã nhiÒu ®iÒu s¾c s¶o, vµ mÆc dï cã nh÷ng lçi ng÷ ph¸p, nhng c¶m thÊy ®ã lµ mét tµi n¨ng v¨n ch¬ng ®¸ng kÓ. Cßn nãi chung th× «ng cã b¶n n¨ng tuyÖt vêi, mét khi «ng ®· rót ra ®îc nh÷ng kÕt luËn ®óng ®¾n nh vËy trong t×nh h×nh ®îc ®µo t¹o khoa häc nghÌo nµn nh thÕ.

Nh ®· nãi, nh÷ng ®iÒu lÆp ®i lÆp l¹i lµ hËu qu¶ mét phÇn cña nh÷ng khuyÕt ®iÓm trong viÖc dïng thuËt ng÷, mét phÇn lµ do thiÕu häc tËp vÒ l«-gÝch. Khã lßng tr¸nh khái tÊt c¶ nh÷ng khuyÕt ®iÓm Êy. NÕu ngêi ®ã nhÊt thiÕt muèn tin t¸c phÈm cña m×nh, th× t«i kh«ng biÕt «ng ta cã nªn rót gän nã xuèng cßn hai tê in hay kh«ng; ®èi víi «ng ta, dï sao ®ã còng lµ mét c«ng viÖc

1∗ I. §i-x¬-ghen. "B¶n chÊt cña lao ®éng trÝ ãc cña con ngêi".


vÊt v¶, v× b¶n th©n «ng kh«ng nhËn thÊy nh÷ng ®iÒu lÆp ®i lÆp l¹i cña m×nh, vµ tiÕp n÷a, t«i kh«ng biÕt hai tê cã thu hót ®îc sù chó ý nµo ®ã hay kh«ng. LÏ ra lµ s¸u − t¸m tê. Mµ trong t¹p chÝ th× ngêi ta kh«ng ®¨ng nh vËy ®©u.

Boãc-c¬-hai-m¬ hái t«i cã ®ång ý ®Ó «ng ta ®¨ng l¹i trªn tê b¸o cña LÝp-nÕch1∗ çc bµi cña t«i vÒ Ba-cu-nin ®· ®¨ng trªn b¸o "Neue Rheinische Zeitung"2∗ hay kh«ng, vµ ®ång thêi nhËn xÐt r»ng bµi ®ã "rÊt thÝch hîp víi kÕ ho¹ch mµ «ng ta ®· dù ®Þnh". T«i ®· tr¶ lêi «ng ta r»ng chóng t«i ®· chuÈn bÞ cïng nhau xuÊt b¶n nh÷ng bµi tríc ®©y cña chóng t«i v.v. vµ ®· b¾t ®Çu th¬ng lîng víi mét nhµ xuÊt b¶n, nhng t«i kh«ng biÕt viÖc ®ã b©y giê ra sao, vµ v× thÕ t«i ®· biªn th cho anh. V¶ l¹i, t«i kh«ng biÕt chÝnh x¸c «ng ta cã ý nãi bµi nµo: bµi th× cã mét sè, mµ «ng Êy th× nãi mét bµi. Ngoµi ra, «ng ta nh¾c l¹i nh÷ng ®iÒu ví vÈn cña «ng ta vÒ Ba-cu-nin, Ai-s¬-hèp v.v..

Lêi biÖn hé cã c¨n cø cña Ai-s¬-hèp khiÕn t«i kh«ng nhÞn ®îc cêi3∗.


Ph.¡. cña anh








3∗ Xem tËp nµy, tr. 255-256.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

260 m¸c göi ¡ng-ghen, 7 th¸ng mêi mét 1868 m¸c göi ¡ng-ghen, 7 th¸ng mêi mét 1868 261


ë Man-se-xt¬

Lu©n §«n, 7 th¸ng Mêi mét 1868

PhrÕt th©n mÕn! Xin çm ¬n vÒ 5 pao xtÐc-linh. T«i (vµ toµn thÓ gia ®×nh t«i) rÊt lo l¾ng vÒ bÖnh th¬ng hµn

®ang hoµnh hµnh ë chç çc anh. V× r»ng ®ã lµ mét bÖnh rÊt hay l©y. Anh h·y cho biÕt status rerum1∗ cµng sím cµng tèt.

Mét khi anh cã quan hÖ víi Boãc-c¬-hai-m¬ chÕt tiÖt mµ h«m nay t«i sÏ gÆp th× sÏ kh«ng thÓ ng¨n c¶n viÖc ®¨ng l¹i hai bµi cña anh (®ã lµ çc bµi vÒ tuyªn ng«n cña Ba-cu-nin göi nh÷ng ngêi Xla-v¬)2∗. T«i sÏ chØ nãi víi «ng ta r»ng anh lµ ngêi b¹n cò cña Ba-cu-nin vµ v× thÕ bµi cña anh tuyÖt nhiªn kh«ng ®îc sö dông víi tinh thÇn xóc ph¹m Ba-cu-nin. Boãc-c¬-hai-m¬ ®¸nh gi¸ qu¸ cao ç nh©n m×nh vµ nghÜ r»ng «ng ta thùc sù s¾p ph¶i thùc hiÖn mét sø mÖnh chÝnh trÞ. ¤ng ta ®ang dÞch cho t«i nh÷ng ®o¹n quan träng nhÊt trong mét t¸c phÈm b»ng tiÕng Nga vÒ sù tan r· cña çc quan hÖ ruéng ®Êt cò3∗ vµ còng ®· ®a cho

1∗ − t×nh h×nh.


3∗ P.L.[i-li-en-phen-®¬]. "Ruéng ®Êt vµ tù do".

t«i quyÓn s¸ch tiÕng Ph¸p cña ngêi Nga tªn lµ Sª-®o Phª-r«-ti vÒ

vÊn ®Ò nµy1∗. ¤ng nµy − mét ngêi cùc kú thiÓn cËn − rÊt sai lÇm

khi kh¼ng ®Þnh r»ng c«ng x· Nga chØ ra ®êi do viÖc cÊm n«ng d©n

rêi khái ruéng ®Êt. Trong c«ng x· ®ã, tÊt c¶ mäi thø cho ®Õn

nh÷ng chi tiÕt nhá nhÆt nhÊt, ®Òu tuyÖt ®èi ®ång nhÊt víi c«ng x·

§øc cæ. Thªm vµo ®ã, ë c«ng x· Nga (nhng ®iÒu nµy còng gÆp c¶

ë mét bé phËn c«ng x· Ên §é − kh«ng ph¶i ë Pen-gi¸p, mµ ë miÒn

Nam), thø nhÊt, tÝnh chÊt cña viÖc qu¶n lý c«ng x· kh«ng ph¶i lµ

d©n chñ, mµ lµ gia trëng, vµ thø hai, cã chÕ ®é b¶o l·nh liªn ®íi

trong viÖc nép thuÕ cho nhµ níc v.v.. Quan ®iÓm thø hai cho

thÊy r»ng ngêi n«ng d©n Nga cµng cÇn cï, th× nhµ níc bãc lét

hä cµng nhiÒu, kh«ng chØ b»ng thuÕ kho¸, mµ cßn b»ng mét hÖ

thèng çc ®¶m phô ®ãng gãp b»ng hiÖn vËt, trong ®iÒu kiÖn qu©n

®éi thêng xuyªn di chuyÓn, cung cÊp ngùa v.v. cho çc giao

th«ng viªn nhµ níc v.v.. Nhng toµn bé cña nî Êy ®ang ®i tíi chç

kÕt thóc.

T¸c phÈm cña §i-x¬-ghen, ngoµi nh÷ng ®o¹n thÓ hiÖn ¶nh

hëng cña Phoi-¬-b¾c v.v. tãm l¹i, ngoµi çc nguån t liÖu cña «ng

Êy ra, t«i cho lµ mét t¸c phÈm hoµn toµn ®éc lËp. VÒ nh÷ng ®iÓm

cßn l¹i, t«i ®ång ý víi tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu anh nãi. VÒ nh÷ng ®iÓm

trïng lÆp, t«i sÏ nãi víi «ng Êy mÊy ®iÒu. §iÒu bÊt h¹nh ®èi víi

«ng ta chÝnh lµ «ng ta kh«ng nghiªn cøu Hª-ghen.

Vª-b¬ vÜ ®¹i ®· tæ chøc mét cuéc mÝt-tinh − nh©n danh "Liªn

®oµn cæ ®éng, çch m¹ng v.v. §øc" − cïng víi nh÷ng ngêi thuéc

hä May-¬ ë Ph¸p do Pi-a cÇm ®Çu vµ nh÷ng kÎ v« c«ng råi nghÒ

1∗ §.K. Sª-®o Phª-r«-ti. "Kh¶o luËn vÒ t¬ng lai níc Nga. Kh¶o luËn thø mêi:

QuyÒn ®· giµnh ®îc mét çch tù nhiªn cña nh©n d©n".

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

262 m¸c göi ¡ng-ghen, 8 th¸ng mêi mét 1868 ¡ng-ghen göi m¸c, 10 th¸ng mêi mét 1868 263

kh¸c. Trong mét bøc th ®Æc biÖt198 hä d¹y ngêi Mü r»ng ngêi Mü ph¶i ra mÆt ñng hé níc céng hoµ T©y Ban Nha.

Ngêi da ®en cña chóng ta, P«n La-ph¸c-g¬, kh«ng gÆp may; ngêi Ph¸p hoµn toµn kh«ng thõa nhËn v¨n b»ng níc Anh cÊp cho cËu Êy vµ hä muèn b¾t cËu Êy ph¶i thi 5 m«n thay v× mét m«n hoÆc tèi ®a lµ hai m«n nh cËu Êy hy väng.

Bµ mÑ Lau-ra chuyÓn ®Õn çc anh nh÷ng lêi chóc tèt ®Ñp nhÊt.








ë Man-se-xt¬


Th thø hai

T¸i bót. T«i võa ë chç Boãc-c¬-hai-m¬ vÒ. Tr¸i víi mong ®îi, ®· ®¹t

®îc viÖc «ng ta sÏ kh«ng ®¨ng çc bµi cña anh1∗ díi sù b¶o trî cña «ng ta.

C.M. cña anh







ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn!

RÊt çm ¬n vÒ viÖc anh ®· thu xÕp æn tho¶ c«ng viÖc víi

Boãc-c¬-hai-m¬. Anh chµng nµy lµ "kÎ gi¶ bé th«ng minh" nh

thÕ nµo, anh cã thÓ thÊy qua bøc th t«i göi kÌm theo ®©y.

BÖnh cña Xa-ra chuyÓn biÕn rÊt thuËn lîi. §ã lµ bÖnh sèt

th¬ng hµn, thêng gäi lµ viªm d¹ dµy. Gum-pÐc-t¬ cho r»ng sÏ

kh«ng cã bÊt cø sù t¸i ph¸t míi nµo, vµ ®Õn cuèi tuÇn nµy ch¾c

lµ c« Êy sÏ ®øng dËy ®îc. ViÖc s¸t trïng gióp chèng l©y nhiÔm

mµ Gum-pÐc-t¬ còng kh«ng coi lµ nguy hiÓm.

T¹i Lin-c«n-sia, Li-di ®· ®Õn th¨m n¬i ë cña lo¹i c«ng nh©n

n«ng nghiÖp kiÓu "gia trëng", sèng trong nh÷ng ®iÒu kiÖn tèt, −

hä cã ruéng ®Êt lµm vên vµ trång khoai t©y, cã quyÒn thu ho¹ch

1∗ Ph.¡ng-ghen. "Chñ nghÜa ®¹i Xla-v¬ d©n chñ".

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


ngò cèc ®em l¹i thu nhËp phô, vµ ®ång thêi cã tiÒn l¬ng t¹m

®îc. Nhng bªn c¹nh ®ã, ë ®Êy ngµy cµng phæ biÕn hÖ thèng ¸c-ten;

Li-di ®· m« t¶ hÖ thèng ®ã y hÖt nh anh ®· m« t¶ nã trong quyÓn

s¸ch cña anh199. Nh÷ng cè n«ng gia trëng ®ã cïng víi suÊt ruéng

®îc chia dÜ nhiªn lµ nh÷ng tµn d ®ang suy vong, giê ®©y hä ®·

®a con çi cña m×nh vµo lµm viÖc trong ¸c-ten, cßn b¶n th©n hä

th× tæ chøc nhµ göi trÎ ®Ó tr«ng con cho nh÷ng phô n÷ lµm viÖc ë

nh÷ng ¸c-ten l©n cËn.

Trong sè nh÷ng bµi t×nh ca T©y Ban Nha cña I-a-cèp Grim cã

mét bµi m« t¶ t×nh yªu cña con trai «ng R©y-nan-t¬ (Ri-nan-®«)

thuéc dßng hä Ghª-m«n, b¸ tíc Cla-r«-x¬ M«ng-tan-van vµ c«ng

chóa, con g¸i cña S¸c-l¬ ®¹i ®Õ; trong bµi ca Êy cã nãi b¸ tíc ®a

c« g¸i Êy vµo lïm c©y rËm cña khu vên, n¬i hä ng¶ lng xuèng

®Êt200.

De la cintura en arriba muchos abrazos se dan,

De la cintura en abajo como hombre y muger se han1∗.

¤ng giµ I-a-cèp lu«n lu«n t×m tßi nh÷ng trß ng©y th¬ nh vËy.

Chµo th©n ¸i. Ph.¡. cña anh






1∗ − Tõ th¾t lng trë lªn, hä tÆng nhau nhiÒu çi h«n, tõ th¾t lng trë xuèng, hä ®èi

xö nh vî chång.

116



Mo-r¬ th©n mÕn! Thùc t×nh mµ nãi, t«i c¶m thÊy ngîng v× lÇn gÇn ®©y ®· chØ

göi ®îc cho anh 5 p.xt. cßm câi, nhng qu¶ thËt lóc ®ã t«i kh«ng thÓ nµo rót ra ®îc nhiÒu h¬n; h«m nay t«i göi thªm 5 pao n÷a; víi 5 pao anh sÏ kh«ng ®ñ dïng, ®iÒu ®ã chÝnh t«i còng thÊy râ.

B¹n Ðc-ne-xt¬ Gi«n-x¬ giê ®©y ®ang gÆt h¸i nh÷ng thµnh qu¶ cña viÖc anh ta ®· biÕn m×nh thµnh ngêi ®Çy tí ngoan ngo·n cña Brai-t¬ vµ Gl¸t-xt«n vµ ë ®©y anh ta ®· hoµn toµn ®ång nhÊt m×nh víi Ba-d¬-li vµ Gi©y-cèp Brai-t¬. ChiÒu nay trªn tÊt c¶ çc bøc têng næi lªn hai biÓu ng÷ lín, mét ®en vµ mét ®á, in l¹i nh÷ng ®o¹n trÝch tõ b¸o "People's Paper" mµ b¸o "Democrat" (®ã lµ çi g× vËy?) ®· dÉn ra çch ®©y kh«ng l©u, trong ®ã anh ta b¸c bá sù chöi m¾ng vµ truy n· ®èi víi giíi quý téc, coi ®ã lµ mét m¸nh khoÐ cña bän t b¶n, ®Ò xíng cuéc ®Êu tranh cña lao ®éng chèng t b¶n, ®¶ kÝch ph¸i tù do Man-se-xt¬, coi hä lµ kÎ thï tåi tÖ nhÊt cña c«ng nh©n, nhng anh biÕt kh«ng, tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã ®Òu theo kiÓu çch cò cña anh ta. ChuyÖn nµy x¶y ra ngay tríc cuéc bÇu cö, v× thÕ nã cã thÓ lµm h¹i anh ta.

Anh cã quyÓn s¸ch: Tª-n«, "Pa-ri th¸ng Ch¹p 1851" hay kh«ng, vµ anh cã thÓ göi nã cho t«i ®îc kh«ng? NÕu kh«ng, t«i sÏ ®Æt mua nã cho t«i. ë ®©y, mäi viÖc ®Òu tèt.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


Chµo th©n ¸i.

Ph.¡. cña anh







ë Man-se-xt¬


PhrÕt th©n mÕn! RÊt c¶m ¬n vÒ 5 pao xtÐc-linh. Çch ®©y mÊy ngµy, t«i l¹i bÞ

môn nhät. V× çi cña nî Êy bao giê còng b¾t ®Çu vµo lóc nµy, nªn t«i l¹i lËp tøc b¾t ®Çu dïng th¹ch tÝn. CÇn ph¶i nghÜ çch lµm thÕ nµo ®Ó ng¨n ngõa bÖnh tiÕp tôc ph¸t triÓn.

TiÕp theo bøc th nµy (nãi ®óng h¬n, song song víi nã), t«i göi cho anh nh÷ng ®o¹n buån cêi c¾t tõ b¸o chÝ Ph¸p mµ La-ph¸c-g¬ ®· göi ®Õn. Anh ph¶i tr¶ l¹i cho t«i, v× Gien-ni thu thËp nh÷ng thø Êy.

T«i còng göi kÌm mét ®o¹n lý thó c¾t tõ b¸o "Figaro" vÒ çc

héi nghÞ nh©n d©n201 bµn vÒ çc vÊn ®Ò kinh tÕ do môc s

A.Ai-n¬-hoãc-n¬, thêng ®îc ngêi ta gäi lµ I.E.Hoãc-n¬, chñ tr×.

Anh chµng ngèc nµy (thÕ nhng l¹i lµ ngêi kh«n khÐo vÒ mÆt

®Çu c¬ chøng kho¸n) çch ®©y Ýt l©u ®· xuÊt b¶n quyÓn s¸ch vÒ

ng©n hµng1∗, mµ ngay c¶ t¹p chÝ "Economist" còng nhËn xÐt (tuy

b¸o "Times" ®· th¶o luËn kü quyÓn s¸ch ®ã) r»ng râ rµng nã ®îc

viÕt ra chØ ®Ó cho trÎ con mµ th«i.

Nh©n tiÖn xin nãi vÒ t¹p chÝ "Economist". Anh ch¾c kh«ng khái

ng¹c nhiªn khi nghe thÊy r»ng − theo g¬ng cña Toãc-n¬-t¬n

trong t¹p chÝ "Fortnightly Review" − t¹p chÝ "Economist" tuyªn bè

nguyªn v¨n nh sau202:

"Kh«ng tån t¹i bÊt cø quy luËt cung cÇu nµo theo bÊt cø nghÜa nµo mµ tõ tríc

®Õn nay ngêi ta ®· g¸n cho nh÷ng tõ Êy. C¶ trong thùc tÕ lÉn trong xu híng, gi¸ c¶

thÞ trêng ®Òu kh«ng phôc tïng çi quy luËt mµ theo gi¶ ®Þnh chung, lµ quy luËt chi

phèi nã".

Buy-sn¬ vÜ ®¹i ®· göi cho t«i "S¸u bµi gi¶ng v.v. vÒ häc thuyÕt

cña §¸c-uyn v.v." cña «ng Êy. Khi t«i ë chç Cu-ghen-man th×

quyÓn s¸ch cha xuÊt b¶n, thÕ mµ giê ®©y «ng ta (Buy-sn¬) ®·

göi cho t«i quyÓn s¸ch xuÊt b¶n lÇn thø hai råi! Ph¬ng ph¸p

viÕt nh÷ng quyÓn s¸ch nh vËy rÊt hay. Ch¼ng h¹n, Buy-sn¬

nãi (vµ bÊt cø ai ®· ®äc quyÓn s¸ch bËy b¹ cña L¨ng-g¬2∗ ®Òu

biÕt ®iÒu ®ã) r»ng ch¬ng vÒ triÕt häc duy vËt cña «ng ta phÇn

lín ®îc chÐp l¹i toµn bé tõ quyÓn s¸ch cña chÝnh «ng L¨ng-g¬

Êy. Vµ còng chÝnh «ng Buy-sn¬ Êy sÏ th¬ng h¹i nh×n A-ri-xtèt

tõ trªn cao xuèng, ngêi mµ râ rµng lµ «ng ta chØ biÕt qua nghe

1∗ I.E.Hoãc-n¬. "Sù tù do cña çc ng©n hµng".

2∗ Ph. L¨ng-g¬. "LÞch sö chñ nghÜa duy vËt vµ sù phª ph¸n ý nghÜa cña nã hiÖn nay".

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


phong thanh mµ th«i! Nhng ®iÒu lµm t«i ®Æc biÖt buån cêi lµ ®o¹n sau ®©y vÒ t¸c phÈm cña Ca-ba-nÝt1∗ (1798):

"Khi anh ®äc (ë Ca-ba-nÝt) nh÷ng c©u danh ng«n ®¹i lo¹i nh: "N·o dïng ®Ó t duy,

gièng nh d¹ dµy dïng ®Ó tiªu ho¸ hoÆc gan dïng ®Ó t¸ch mËt tõ m¸u ra" v.v.203 th× cø

nh lµ anh nghe Çc Ph«-gt¬ nãi".

Buy-sn¬ râ rµng cho r»ng Ca-ba-nÝt ®· sao chÐp cña Çc Ph«-gt¬. Buy-sn¬ ®¸ng kÝnh kh«ng ®ñ n¨ng lùc phª ph¸n ®Ó ®a ra gi¶ thiÕt ngîc l¹i. VÒ b¶n th©n Ca-ba-nÝt th× cã lÏ «ng ta chØ biÕt qua cuèn s¸ch cña L¨ng-g¬! Ce sont des savants sÐrieux!2∗

T×nh h×nh ë Pa-ri kh«ng yªn tÜnh. Vô B«-®anh lµm cho ngêi ta thùc sù nhí ®Õn phong trµo thêi Lu-i-Phi-lÝp204. ChØ cã ®iÒu lµ b©y giê kh«ng cã ®éi vÖ binh quèc gia, vµ Buy-gi« (v× sù thÓ sÏ ®i ®Õn b¹o lùc trÇn trôi) hiÖn nay ®· s½n sµng ngay vµo ngµy ®Çu tiªn, trong khi ®ã vµo th¸ng Hai «ng chØ ®îc gäi ®Õn vµo giê phót cuèi cïng, khi kh«ng cã néi çc nµo c¶, do ®ã trong ®iÒu kiÖn lóc bÊy giê kh«ng cã chÝnh phñ nµo c¶. Ngoµi ra, viÖc x©y dùng chiÕn luü kh«ng ®em l¹i kÕt qu¶ g× c¶. BÊt chÊp tÊt c¶ mäi huÊn dô vÒ trôc xuÊt do Vª-b¬-Pi-a ban hµnh, t«i kh«ng thÊy çch m¹ng ë Pa-ri cã thÓ giµnh th¾ng lîi b»ng çnh nµo, trõ phi qu©n ®éi ph¶n béi vµ chuyÓn sang phÝa nh÷ng ngêi khëi nghÜa hoÆc trong qu©n ®éi sÏ x¶y ra sù ph©n liÖt.

Chñ nhËt tuÇn tríc, C«-lÐt mêi t«i cïng gia ®×nh ®Õn nhµ «ng Êy; ®· mÊy n¨m råi t«i kh«ng gÆp «ng ta. T«i lîi dông c¬ héi nµy ®Ó ®Æt ra cho ph¸i Uèc-çc-t¬ mét c©u ®è míi mµ giê ®©y ®ang ®îc th¶o luËn nghiªm tóc gi÷a C«-lÐt vµ Uèc-çc-t¬, cô thÓ lµ t«i ®· nãi víi «ng ta r»ng ®¹o luËt ng©n hµng cña

1∗ P.Ca-ba-nÝt. "Quan hÖ gi÷a çi thÓ chÊt vµ çi tinh thÇn trong con ngêi".

2∗ §Êy lµ nh÷ng nhµ b¸c häc nghiªm tóc! (¸m chØ mét trong nh÷ng nh©n vËt trong

tiÓu thuyÕt cña P«n §¬ Cèc "Ngêi ngìng mé mÆt tr¨ng").

Pin n¨m 1844205 ®· ®em l¹i cho ChÝnh phñ Nga kh¶ n¨ng thóc Ðp Ng©n hµng Anh ph¶i ph¸ s¶n trong t×nh h×nh thÞ trêng tiÒn tÖ nhÊt ®Þnh. BÊt chÊp sù x· giao cña t«i ®èi víi C«-lÐt, t«i vÉn kh«ng thÓ cam t©m chÞu ®ùng næi sù ba hoa cña «ng ta vÒ Ai-r¬-len vµ t«i ®· bµy tá hÕt søc kiªn quyÕt víi «ng Êy nh÷ng quan ®iÓm cña t«i vÒ vÊn ®Ò nµy.

Tót-xi1∗ ®ang häc t vÒ thÓ dôc. Ch¸u göi nh÷ng lêi chóc tèt ®Ñp nhÊt tíi bµ Bíc-x¬.








ë Man-se-xt¬


P.S. Bøc th thø hai

1∗ − £-lª-«-n«-ra M¸c.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


PhrÕt th©n mÕn! V× thùc tiÔn tèt h¬n tÊt c¶ mäi lý luËn, nªn t«i ®Ò nghÞ anh m«

t¶ cho t«i hoµn toµn chÝnh x¸c (b»ng çc vÝ dô) hÖ thèng çc quan hÖ nghiÖp vô cña çc anh víi chñ ng©n hµng v.v..

Nh: 1) Ph¬ng ph¸p khi mua (b«ng, v.v.). chØ chó ý khÝa c¹nh tiÒn tÖ cña vÊn ®Ò, kú phiÕu; thêi h¹n xuÊt kú phiÕu v.v..

2) Ph¬ng ph¸p khi b¸n. Thanh to¸n kú phiÕu víi kh¸ch hµng cña çc anh vµ víi th«ng tÝn viªn Lu©n §«n cña çc anh.

3) Thanh to¸n vµ nghiÖp vô (tµi kho¶n v·ng lai v.v.) víi chñ ng©n hµng cña çc anh ë Man-se-xt¬.

C.M. cña anh V× tËp thø hai11 phÇn lín mang nÆng tÝnh chÊt lý luËn, nªn t«i

sö dông ch¬ng vÒ tÝn dông206 ®Ó v¹ch trÇn n¹n ®Çu c¬ vµ ®¹o ®øc th¬ng m¹i hiÖn ®¹i.







ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 18 th¸ng Mêi mét1∗ 1868

PhrÕt th©n mÕn!

1∗ Trong nguyªn b¶n viÕt nhÇm lµ: "18 th¸ng Mêi".

Çch ®©y mÊy h«m, ngêi chñ nhµ (tiÕc thay, hiÖn nay «ng Êy ®ang sèng ë Lu©n §«n) ®· viÕt cho t«i bøc th göi kÌm theo ®©y. H«m qua chÝnh «ng ta ®· ghÐ vµo nhµ t«i, nhng lÊy cí t«i kh«ng cã nhµ, dÜ nhiªn ngêi nhµ kh«ng ®Ó «ng ta vµo. BÊt h¹nh lµ ë chç con ngêi Êy sau sù kiÖn ¤-ve-ren-®¬207 chØ sèng b»ng thu nhËp cho thuª nhµ vµ ngoµi ra kh«ng nhËn bÊt cø kú phiÕu nµo. NÕu kh«ng th× «ng ta ®· kh«ng dån t«i mét çch quyÕt liÖt nh vËy, v× t«i chØ nî «ng ta tiÒn thuª nhµ cã mét quý. Le-xn¬ còng n»ng nÆc ®ßi sè tiÒn cßn l¹i mµ t«i nî «ng Êy: vî «ng Êy èm kh«ng ch÷a ®îc. Nãi chung − t×nh h×nh rÊt tåi tÖ.

Tèi h«m qua, t¹i Tæng Héi ®ång, nh÷ng ngêi Anh ®· thõa nhËn qu¸ muén, nhng nhÊt trÝ r»ng t«i ®· ®o¸n tríc cho hä ®óng r¨m r¾p vÒ kÕt côc cuéc bÇu cö ®· lµm t«i hÕt søc buån cêi, ®ång thêi phª ph¸n chÝnh s¸ch sai lÇm cña §ång minh c¶i çch208. NghÞ viÖn hiÖn nay lµ nghÞ viÖn tåi tÖ nhÊt kÓ tõ cuéc bÇu cö thêi «ng Pam1∗ cÇm quyÒn. Cha bao giê bän träc phó cã u thÕ tuyÖt ®èi nh vËy. Ðc-ne-xt¬ Gi«n-x¬ hoµn toµn ®¸ng bÞ thÊt b¹i. Cßn vÒ Brª-®lau, th× «ng ta qu¸ kho¸c l¸c theo kiÓu L¸t-xan. T¹i phiªn häp chñ nhËt võa råi cña chi héi cña «ng Êy, ë héi trêng Cli-v¬-len cã treo tÊm biÓu ng÷ víi néi dung sau ®©y: "Ngêi chiÕn sÜ vÜ ®¹i chèng ®Þnh kiÕn, vÞ cøu tinh cña nh©n d©n mu«n n¨m! ¤ng Brª-®lau − hiÖp sÜ gan d¹ cña th¸nh Xtª-phan mu«n n¨m!"209.

T×nh h×nh ë níc Ph¸p, còng xÐt theo nh÷ng bøc th gÇn ®©y nhÊt cña La-ph¸c-g¬, lµ rÊt nghiªm träng. ChÝnh phñ muèn b¾t mäi ngêi xuèng ®êng, n¬i mµ sóng kim ho¶ vµ ®¹i b¸c nßng cã r·nh xo¾n sÏ "lµm nªn kú tÝch". Anh cã cho r»ng cuéc ®Êu tranh trªn ®êng phè cã c¬ may thµnh c«ng hay kh«ng? T«i cã

1∗ − Pan-míc-xt¬n.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


c¶m gi¸c lµ qu©n ®éi mµ cha nÕm tríc thÊt b¹i th× Ýt cã kh¶ n¨ng quay sóng.

QuyÓn s¸ch b«i b¸c cña Buy-sn¬1∗ lý thó ®èi víi t«i bëi v× ë ®Êy cã trÝch dÉn phÇn lín çc c«ng tr×nh nghiªn cøu cña §øc trong lÜnh vùc chñ nghÜa §¸c-uyn − cña gi¸o s I-ª-g¬ (Viªn) vµ cña gi¸o s HÕch-ken. Nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu ®ã b¸c bá quan ®iÓm coi tÕ bµo lµ h×nh th¸i nguyªn sinh vµ thõa nhËn ®iÓm xuÊt ph¸t lµ côc an-bu-min kh«ng cã h×nh thï, nhng cã kh¶ n¨ng co l¹i. Gi¶ thuyÕt ®ã vÒ sau ®îc chøng thùc b»ng nh÷ng ph¸t hiÖn ë Ca-na-®a (vµ sau nµy n÷a ë Ba-vi-e vµ mét sè n¬i kh¸c). TÊt nhiªn, h×nh th¸i nguyªn sinh cÇn ®îc theo dâi cho ®Õn lóc cã thÓ t¹o ra nã b»ng ph¬ng ph¸p ho¸ häc. Vµ dêng nh ®· dß ra ®îc con ®êng ®i tíi ®ã.

Sù tËn t©m cña Buy-sn¬ trong viÖc nghiªn cøu s¸ch b¸o tiÕng Anh ®· thÊy râ, ngoµi nh÷ng ®iÒu kh¸c ra, qua viÖc «ng ta coi ¤-oen lµ mét trong sè nh÷ng ngêi ñng hé §¸c-uyn.

Bøc th cña Boãc-c¬-hai-m¬ göi anh mµ anh ®· göi cho t«i, t«i ®· thÝch thó nghe lÇn thø hai do chÝnh «ng ta ®äc. Con ngêi lµm bé th«ng minh Êy giê ®©y l¹i than phiÒn Ai-s¬-hèp, coi «ng nµy lµ mét "con ngêi kh«ng chÞu ngåi yªn" (!) vµ lµ "con ngêi ham mª viÕt nh÷ng bøc th dµi". Mét sù tù nhËn thøc ®¸ng ng¹c nhiªn dêng nµo!

VÒ cuéc bÇu cö ë Ai-r¬-len: ®Þa ®iÓm lý thó duy nhÊt lµ §un-g¸c-van, n¬i mµ Ba-ri xuÊt hiÖn díi sù b¶o trî cña tªn ph¶n béi ¤'§«-n«-van (còng nh díi sù b¶o trî cña çc cha cè). Trong sè nh÷ng ngêi d©n téc chñ nghÜa Ai-r¬-len, tªn v« l¹i ®ã ®· g©y ra mét sù phÉn né chung, v× víi t çch lµ uû viªn

1∗ L. Buy-sn¬. "S¸u bµi gi¶ng vÒ häc thuyÕt tiÕn ho¸ cña çc loµi cña §¸c-uyn".

c«ng tè cña chÝnh phñ t¹i phiªn toµ thø nhÊt xö nh÷ng ngêi Phª-ni-¨ng ë §u-blin, «ng ta ®· dån lªn ®Çu çc bÞ ço nh÷ng lêi buéc téi cã tÝnh chÊt vu khèng (µ la "Constitutionnel" ®èi víi nh÷ng ngêi khëi nghÜa th¸ng S¸u210), khiÕn ngay c¶ çc b¸o Lu©n §«n còng chØ trÝch «ng ta.


T«i nghÜ r»ng kÎ gi¶ bé th«ng minh ®· ®i Boãc-®« råi! ChuyÕn

®i c«ng çn ®ã thùc ra cã thÓ cã Ých ®Ó gi¶m bít c¬n xóc ®éng cña «ng ta.


bè toµn v¨n trong Marx-Engels Gesamtausgabe. Dritte Abteilung, Bd. 4, 1931 vµ trong C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen, Toµn




ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn! Anh sÏ nãi g× vÒ cuéc bÇu cö ë çc khu c«ng xëng? Giai cÊp

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


v« s¶n l¹i bÞ h¹ nhôc mét çch tµn nhÉn. Man-se-xt¬ vµ X«n-phoãc cö ba ngêi thuéc ®¶ng To-ri chèng l¹i hai ngêi thuéc ®¶ng Tù do, h¬n n÷a, trong sè nh÷ng ngêi thuéc ®¶ng Tù do cã Ba-d¬-li rçng tuÕch miÖng cßn h¬i s÷a. Bon-t¬n, Pre-xt¬n, BlÕch-bÐc-n¬ v.v. ®· bÇu hÇu nh toµn lµ ngêi thuéc ®¶ng To-ri. ë A-st¬n, h×nh nh Min-n¬ GÝp-x¬n ®· thÊt b¹i. Ðc-ne-xt¬ Gi«n-x¬n kh«ng tróng cö ë ®©u c¶, mÆc dï ®îc hoan h«. ë kh¾p n¬i, giai cÊp v« s¶n ®Òu lÏo ®Ïo theo sau çc ®¶ng chÝnh thøc tr«ng thËt téi nghiÖp, vµ nÕu mét ®¶ng nµo cã t¨ng cêng ®îc lùc lîng cña m×nh nhê nh÷ng cö tri míi th× ®ã lµ ®¶ng To-ri. Nh÷ng thµnh phè nhá, nh÷ng "thÞ trÊn nöa thèi n¸t" ®ang cøu vít chñ nghÜa tù do t s¶n, vµ ®ang ®æi vai cho nhau: nh÷ng ngêi thuéc ®¶ng To-ri sÏ chñ tr¬ng t¨ng sè lîng ®¹i biÓu cña çc thµnh phè lín, cßn ph¸i tù do th× t¸n thµnh sè ®¹i biÓu chªnh lÖch nhau.

ë ®©y sè cö tri ®· t¨ng tõ 24.000 lªn gÇn 48.000 ngêi, cßn sè phiÕu bÇu cho ®¶ng To-ri ®· t¨ng tõ 6000 lªn 14-15.000 phiÕu. Ph¸i tù do ®· bá lì nhiÒu c¬ héi, vµ M.Hen-ri ®· thiÖt h¹i kh«ng Ýt, nhng kh«ng thÓ phñ nhËn r»ng viÖc t¨ng sè phiÕu cña c«ng nh©n ®· lµm cho sè phiÕu bÇu cho ®¶ng To-ri t¨ng lªn vît qu¸ tû lÖ th«ng thêng cña hä, ®· c¶i thiÖn t¬ng ®èi t×nh h×nh cña hä. Nãi chung, nh thÕ lµ tèt. B©y giê h×nh nh Gl¸t-xt«n sÏ nhËn ®îc ®a sè kh«ng ®¸ng kÓ vµ sÏ buéc ph¶i cã nh÷ng ®iÓm söa ®æi trong ®¹o luËt vÒ c¶i çch ®Ó ng¨n chÆn dßng th¸c tuyÕt lë ®ang trît xuèng; cßn sau khi chiÕm ®îc ®a sè ¸p ®¶o th× «ng ta, theo th«ng lÖ, sÏ ®Ó mÆc tÊt c¶ theo ý Chóa.

Nhng ®èi víi giai cÊp v« s¶n Anh, tÊt c¶ çi ®ã vÉn lµ mét b»ng cø ®¸ng sî vÒ sù nghÌo nµn. §· ph¸t hiÖn thÊy søc m¹nh bÊt ngê cña cha cè vµ sù luån cói tríc ng«i cao chøc träng. Kh«ng mét øng cö viªn c«ng nh©n nµo cã m¶y may c¬ héi tróng cö, cßn mét th»ng ngu quyÒn quý hoÆc mét kÎ ch¬i tréi dë h¬i thÝch phï hoa th× c«ng nh©n vui vÎ bá phiÕu cho hä.

TiÕng hß hÐt cña nh÷ng ngêi t s¶n tù do cã thÓ lµm t«i c¶m thÊy rÊt buån cêi, nÕu kh«ng cã t×nh huèng phô ®ã. §Ó gi¶i trÝ ra trß, h«m qua ë chç Boãc-kh¸c-t¬, t«i ®· chuèc rîu cho con rÓ cña «ng ta, mét ngêi ®Êu tranh tËn tôy cho ph¸i tù do, uèng say ®Õn mÊt trÝ.

Ph.¡. cña anh






ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn! Chñ nhËt t«i sÏ göi cho anh mét Ýt tiÒn, cho nªn anh sÏ nhËn

tiÒn vµo s¸ng thø hai. ChØ v× sù ngu ngèc cña ngêi thñ quü cña chóng t«i mµ ngay h«m nay cha kiÕm ®îc tiÒn cho anh. T«i göi cho anh 20 pao.

XÐt theo quan ®iÓm qu©n sù, çc chµng trai Pa-ri kh«ng cã m¶y may c¬ héi thµnh c«ng, nÕu hä hµnh ®éng b©y giê. Gi¶i tho¸t khái chÕ ®é B«-na-p¸c-t¬ Êy kh«ng ph¶i lµ chuyÖn ®¬n gi¶n nh vËy. Kh«ng cã cuéc khëi nghÜa trong qu©n ®éi th× ë ®©y

276 ¡ng-ghen göi m¸c, 20 th¸ng mêi mét 1868 m¸c göi ¡ng-ghen, 23 th¸ng mêi mét 1868 277

ch¼ng lµm ®îc g× c¶. ChØ trong trêng hîp Ýt ra lµ ®éi vÖ binh c¬ ®éng mét lÇn n÷a l¹i gi÷ trung lËp gi÷a d©n chóng vµ qu©n ®éi, th× theo ý t«i, cã thÓ liÒu lÜnh më cuéc tÊn c«ng. B«-na-p¸c-t¬ muèn g©y ra mét mu toan [khëi nghÜa]- ®iÒu ®ã lµ kh«ng thÓ nghi ngê vµ hiÓn nhiªn, vµ nh÷ng ngêi çch m¹ng sÏ lµ nh÷ng kÎ khê kh¹o nÕu hä ®em l¹i cho «ng ta sù thÝch thó ®ã. Thªm vµo ®ã, nh÷ng khÈu sóng kiÓu míi, thø nhÊt, cã thÓ bÞ v« hiÖu ho¸ rÊt dÔ dµng (b»ng çch rót kim ho¶), vµ, thø hai, ngay dï chóng r¬i vµo tay nghÜa qu©n trong tr¹ng th¸i dïng ®îc, th× chóng còng kh«ng ®¸ng gi¸ g× nÕu kh«ng cã nh÷ng viªn ®¹n chuyªn dïng kh«ng thÓ tù lµm lÊy ®îc nh nh÷ng viªn ®¹n cò. V¶ l¹i, hä næi dËy ngay b©y giê ®Ó lµm g× kia chø? Sù tiÕp tôc kÐo dµi t×nh h×nh hiÖn nay cµng cã h¹i nhiÒu h¬n cho B«-na-p¸c-t¬, vµ ngoµi ra, kh«ng cã bÊt cø nguyªn cí ®Æc biÖt nµo ®Ó næi dËy. Cßn B«-na-p¸c-t¬ còng sÏ tr¸nh t¹o ra çi thø lý do thÝch hîp víi chÝnh nh÷ng ngêi çch m¹ng.

BÝ mËt cña cuéc bÇu cö ë Lan-kª-sia lµ lßng c¨m thï cña c«ng nh©n Anh ®èi víi ngêi Ai-r¬-len. Tªn MÐc-phi ®¸ng nguyÒn rña ®· më ®êng cho nh÷ng ngêi thuéc ®¶ng To-ri. Song gi¸o héi quèc gi¸o Ai-r¬-len vÉn bÞ kÕt liÔu. Trong nh÷ng ®iÓm cßn l¹i th× tÊt c¶ ®Òu ®· x¶y ra ®óng nh t«i ®· nãi. B¸o "Manchester Herald" ®· tuyªn bè r»ng, tuy xÐt vÒ bÒ ngoµi ®¶ng To-ri bÞ thiÓu sè, nhng thùc ra hä l¹i chiÕm ®a sè, v× hä ®¹i biÓu cho ®a sè nh©n d©n.

NÕu ®Õn s¸ng thø hai mµ anh cha nhËn ®îc 20 pao, th× anh h·y lËp tøc ®¸nh ®iÖn cho t«i biÕt. Ngµy chñ nhËt t«i kh«ng thÓ göi th b¶o ®¶m vµ ®ång thêi t«i kh«ng cho lµ an toµn nÕu nh th b¶o ®¶m lu l¹i bu côc tõ chiÒu thø b¶y ®Õn s¸ng thø hai.

Göi tíi anh nh÷ng lêi chóc tèt ®Ñp nhÊt.

Ph.¡. cña anh

Anh h·y tr¶ t«i bøc th cña kÎ gi¶ bé th«ng minh1∗, t«i vÉn ph¶i chøng minh cho «ng ta thÊy «ng ta ®· m¾c nh÷ng lçi nµo vÒ ng«n ng÷.







ë Man-se-xt¬


PhrÕt th©n mÕn! Nöa thø nhÊt t«i ®· nhËn ®îc s¸ng h«m nay. T«i göi kÌm theo ®©y hai bøc th: mét cña C«-lÐt, th kia cña

Gi«n-x¬.

VÒ C«-lÐt th× t«i ®· thÊt b¹i víi nh÷ng phÇn tö thuéc ph¸i

Uèc-çc-t¬ chÕt tiÖt ®ã2∗. Anh biÕt, − Ýt ra lµ t«i nghÜ r»ng t«i

®· viÕt cho anh vÒ ®iÒu nµy, − r»ng ®¬n gi¶n chØ do nghÞch


2∗ Xem tËp nµy, tr. 268-269.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


ngîm mµ t«i ®· g©y ra cho hä nh÷ng sù nghi ngê míi vÒ ®¹o

luËt cña Pin n¨m 1844205 vµ nh÷ng hËu qu¶ cã lîi cña nã ®èi

víi níc Nga. (V¶ l¹i, trªn mét møc ®é nµo ®ã, ®iÒu ®ã ®óng).

Giê ®©y Uèc-çc-t¬ muèn ®¨ng mét trong sè nh÷ng bøc th nµy

®Ò tªn t«i trong sè tiÕp theo cña t¹p chÝ "Diplomatic Review"

cña «ng ta. Do tõ chèi "ký tªn m×nh", t«i lµm cho hä kh«ng tin

t«i. VËy lµ t«i ®· bÞ m¾c kÑt. §iÒu an ñi lµ kh«ng mét con quû

nµo ®äc "Diplomatic Review" c¶ (ngoµi mét nhóm nhá). Song vÒ

phÝa m×nh, ph¸i Uèc-çc-t¬ còng bÞ thÊt b¹i. §Ó lµm cho c«ng

viÖc cã uy tÝn, hiÓn nhiªn hä muèn trÝch dÉn t«i víi t çch lµ

t¸c gi¶ quyÓn "T b¶n" − quyÓn s¸ch ®ã sÏ lµ con ngo¸o ép

trong con m¾t cña hä, nÕu hä hiÓu nã211.

Cßn vÒ Ðc-ne-xt¬ Gi«n-x¬, th× t«i cho r»ng «ng ta qu¸ tr©ng

tr¸o. T«i ph¶i hµnh ®éng víi t çch lµ tay ch©n cña «ng ta trong

cuéc bÇu cö (®èi víi Grin-vÝch)! T«i ®· tr¶ lêi «ng ta r»ng t«i

kh«ng thÊy «ng ta cã m¶y may c¬ héi thµnh c«ng.

1) øng cö viªn ®Þa ph¬ng lµ B¾c-xt¬ L¨ng-gli vµ c¶ Min lÉn

Bin-x¬ ®Òu kh«ng thÓ øng cö nÕu kh«ng ®îc «ng ta ®ång ý.

2) Tæng héi ®ång cña Quèc tÕ kh«ng can thiÖp vµo cuéc tranh

cö. BÊt kÓ t×nh huèng nµo chóng ta còng kh«ng thÓ hµnh ®éng

chèng B.L¨ng-gli − v× ®iÒu nµy phï hîp víi thùc tÕ − B.L¨ng-gli

vµ §ång minh chñ nhËt cña «ng ta tõ thêi §¹i héi Bruy-xen151 ®·

ký kÕt víi chóng ta mét tho¶ íc h÷u nghÞ. (Çc phiªn häp cña

chóng ta thùc tÕ diÔn ra trong héi trêng cña hä.)

3) Anh ta (Gi«n-x¬) hiÖn nay kh«ng ®îc h©m mé ë Lu©n §«n

(vµ ®óng thÕ). Çc bµi cña "Reynolds's" − "Nh÷ng kÎ ph¶n béi

trong phe" v.v., - ®· lµm h¹i anh ta.

T«i võa míi nhËn ®îc bøc th kÌm theo ®©y cña bÝ th Héi

gi¸o dôc c«ng nh©n ë ®©y1∗. Qua bøc th nµy thÊy râ r»ng ph¸i

L¸t-xan nhËp khÈu tõ Pa-ri vµ §øc sang ®©y ®ang duy tr× nh÷ng

quan hÖ bÝ mËt víi Svai-x¬, lîi dông sù v¾ng mÆt cña Le-xn¬ do

vî «ng ta bÞ èm, ®Ó lÐn lót ®a ra ë ®©y mét nghÞ quyÕt tÝn nhiÖm

Svai-x¬ chèng l¹i nh÷ng ngêi Nu-ren-be. DÜ nhiªn, tr¸ch nhiÖm

vÒ nghÞ quyÕt nµy ngêi ta sÏ ®æ lªn ®Çu t«i víi t çch lµ mét

thµnh viªn cã tiÕng t¨m cña Héi ®ã, − vµ t«i c¶m thÊy r»ng ®ã

chÝnh lµ môc ®Ých cña toµn bé ©m mu. V× vËy, t«i lËp tøc viÕt th

cho Sp©y-Ðc tr×nh bµy nh÷ng lý do khiÕn trong t×nh h×nh nh vËy

t«i ph¶i tuyªn bè ra khái Héi212.

C.M. cña anh

Tªn Svai-x¬ trêi ®¸nh th¸nh vËt vÉn cßn qu¸ trÎ, nªn kh«ng

thÓ lõa ®îc t«i.







ë Lu©n §«n

[Man-se-xt¬], 23 th¸ng Mêi mét [1868]

1∗ Sp©y-Ðc.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


Y/J 71968, Man-se-xt¬, 7 th¸ng Giªng 1868 − 10 pao xtÐc-linh.

T/N 14065, Lu©n §«n, 26 th¸ng Hai 1868 − 10 pao xtÐc-linh. Nöa thø hai. Nöa thø nhÊt ®· göi theo chuyÕn bu ®iÖn tríc.

Mo-r¬ th©n mÕn! Nh÷ng thø kÓ trªn m·i h«m nay t«i míi göi ®i ®îc, nhng

®ång thêi xin b¸o anh biÕt mét tin thó vÞ lµ sau cuéc nãi chuyÖn h«m nay víi Gèt-phrÝt ë ngµnh in hoa1∗, cã thÓ sÏ kÐo dµi ®îc hîp ®ång víi «ng ta thªm mÊy n¨m n÷a. NÕu tÊt c¶ mäi chuyÖn ®Òu ªm ®Ñp, th× t«i cã ý ®Þnh kÐo dµi thªm ba n¨m, trong ®ã n¨m cuèi cïng phÝa t«i kh«ng cã nghÜa vô ph¶i lµm viÖc. NÕu chuyÖn nµy thµnh c«ng, − ®iÒu nµy Ýt nhiÒu ¾t sÏ thÊy râ muén nhÊt lµ vµo cuèi th¸ng Hai, − th× chóng ta sÏ kh¾c phôc ®îc tÊt c¶ mäi khã kh¨n, vµ lóc ®ã t«i sÏ cã thÓ dÔ dµng tr¶ 100 p.xt. mµ anh cßn nî vµ nãi chung thu xÕp mäi viÖc ®©u vµo ®Êy vµ v÷ng ch¾c, ®Ó g¸nh nÆng nî nÇn ®ã sÏ kh«ng ®Ì lªn vai chóng ta n÷a, Ýt ra lµ trong thêi gian hîp ®ång cã hiÖu lùc.

H«m qua Li-di bçng dng rÊt khã ë. Lóc ®Çu t«i pháng ®o¸n r»ng ®ã lµ ®iÒu nghiªm träng, nhng c« Êy ®· ngñ nhiÒu, vµ nhê vËy mµ ®· kh¸ h¬n rÊt nhiÒu. §ã lµ mét c¬n tô m¸u lªn ®Çu. Bøc th cña Tót-xi ®· lµm c« Êy hÕt søc thÝch thó, vµ mét khi khái bÖnh, c« Êy sÏ tr¶ lêi Tót-xi.

ChÊt nguyªn sinh mÇu nhiÖm cña Buy-sn¬ ®¸ng kÝnh cßn rÊt bÝ Èn ®èi víi t«i. Anh cã thÓ göi tíi ®©y cho chóng t«i quyÓn s¸ch Êy ®îc kh«ng2∗?

T×nh h×nh quyÓn s¸ch cña Tª-n« "Pa-ri ngµy 2 th¸ng Ch¹p" ra sao?

1∗ − Ðc-men.


Göi tíi anh nh÷ng lêi chóc tèt ®Ñp nhÊt.

Ph.¡. cña anh


s¸ch: "Der Briefwechsel zwischen F.Engels und K.Marx". Bd. IV, Stuttgart, 1913; c«ng bè toµn v¨n trong Marx-Engels





ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn! T«i göi tr¶ kÌm theo ®©y çc bøc th. Gi«n-x¬ thùc ra rÊt

tr©ng tr¸o vµ ®· tÝnh sai vÒ tÊt c¶ mäi mÆt1∗. Anh ta cha ch¾c sÏ t×m ®îc mét chç nµo kh¸c mµ anh ta cã thÓ tróng cö. Çc phÇn tö tù do cì nh anh ta ®· qu¸ ®ñ tõ khi anh ta hoµ m×nh víi lo¹i ngêi ®ã. Ngay c¶ tiÕn sÜ Boãc-kh¸c-t¬ vÜ ®¹i còng ®· nãi

1∗ − Xem tËp nµy, tr. 278.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


víi anh ta (tÊt nhiªn nÕu cã thÓ tin lêi tiÕn sÜ Boãc-kh¸c-t¬) r»ng lµm sao anh ta cã thÓ hoµ m×nh víi Brai-t¬ vµ Gl¸t-xt«n ®îc, v× r»ng sau n¨m n¨m n÷a anh ta sÏ ph¶i hµnh ®éng chèng l¹i hä.

ë ®©y kh«ng cã g× míi n÷a. Rèt cuéc t«i ®· ®îc Li-di ®ång ý ®Ó «ng Gum-pÐc-t¬ ch÷a bÖnh. Cho ®Õn nay c« Êy kh«ng muèn thÕ, qu¶ quyÕt r»ng m×nh hoµn toµn khoÎ m¹nh. Ch¾c h«m nay «ng Êy ®· cã mÆt ë chç c« Êy. V¶ l¹i, h«m nay c« Êy ®· kh¸ h¬n råi.

Ph.¡. cña anh

T«i x¸c nhËn ®· nhËn ®îc cuèn s¸ch cña Buy-sn¬1∗, xin çm

¬n.








125




Mo-r¬ th©n mÕn! Anh h·y cè g¾ng tr¶ lêi hoµn toµn chÝnh x¸c nh÷ng c©u hái göi

kÌm theo ®©y vµ tr¶ lêi ngay ®Ó t«i nhËn ®îc th tr¶ lêi cña anh vµo thø ba.

1) Anh cÇn bao nhiÒu tiÒn ®Ó tr¶ tÊt c¶ mäi kho¶n nî cña anh, vµ nh vËy lµ hoµn toµn tù gi¶i phãng m×nh?

2) 350 p.xt., mét n¨m liÖu cã ®ñ cho anh chi vµo çc kho¶n tiªu thêng xuyªn th«ng thêng (ngoµi ra t«i kh«ng tÝnh nh÷ng kho¶n chi tiªu ®ét xuÊt khi èm ®au vµ vÒ nh÷ng trêng hîp ngÉu nhiªn kh«ng lêng tríc ®îc), nghÜa lµ ®Ó anh kh«ng ph¶i vay nî n÷a. NÕu kh«ng ®ñ th× anh h·y cho t«i biÕt sè tiÒn anh cÇn lµ bao nhiªu. ë ®©y gi¶ ®Þnh r»ng tÊt c¶ mäi kho¶n nî cò sÏ ®îc tr¶ tríc. VÊn ®Ò nµy dÜ nhiªn lµ vÊn ®Ò chñ yÕu nhÊt.

VÊn ®Ò lµ ë chç viÖc th¬ng lîng cña t«i víi Gèt-phrÝt Ðc-men ®· xoay chuyÓn theo çch «ng Êy muèn khi hîp ®ång cña t«i kÕt thóc − ngµy 30 th¸ng S¸u − sÏ ®ót tiÒn ®Ó tho¸t khái t«i, nghÜa lµ «ng ta ®Ò nghÞ ®a cho t«i mét sè tiÒn nµo ®ã nÕu t«i cam kÕt trong vßng n¨m n¨m kh«ng tham gia vµo bÊt cø xÝ nghiÖp nµo c¹nh tranh víi «ng ta vµ t«i sÏ cho phÐp «ng ta tiÕp tôc l·nh ®¹o h·ng. §ã chÝnh lµ çi mµ t«i ®· tranh thñ ®Ó ®¹t ®îc ë «ng Êy. Nhng v× trong nh÷ng n¨m võa qua, t×nh h×nh thu chi kh«ng tèt, nªn ®èi víi t«i mét vÊn ®Ò n¶y ra lµ ®Ò nghÞ ®ã cã ®em l¹i cho chóng ta kh¶ n¨ng sèng trong mét sè n¨m mµ kh«ng ph¶i lo toan vÒ tiÒn nong hay kh«ng, ngay dï ë ®©y cã tÝnh ®Õn c¶ trêng hîp cã thÓ x¶y ra lµ nh÷ng sù kiÖn nµo ®ã sÏ b¾t buéc chóng ta l¹i chuyÓn vÒ lôc ®Þa vµ, do ®ã, sÏ kÐo chóng ta vµo nh÷ng kho¶n chi tiªu ®ét xuÊt. Sè tiÒn mµ Gèt-phrÝt Ðc-men ®Ò nghÞ ®a cho t«i (ngay rÊt l©u tríc khi «ng ta ®Ò nghÞ sè tiÒn Êy víi t«i, t«i ®· quyÕt ®Þnh r»ng nã sÏ chØ ®îc dïng ®Ó trang tr¶i nh÷ng kho¶n tiÒn bæ sung cÇn thiÕt ®Ó gióp anh) sÏ ®¶m b¶o cho t«i cã kh¶ n¨ng göi cho anh trong vßng n¨m − s¸u n¨m,

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

284 ¡ng-ghen göi m¸c, 29 th¸ng mêi mét 1868 m¸c göi ¡ng-ghen, 30 th¸ng mêi mét 1868 285

mçi n¨m 350 p.xt., cßn trong nh÷ng trêng hîp cÊp b¸ch th× thËm chÝ nhiÒu h¬n chót Ýt. Nhng anh hiÓu cho r»ng tÊt c¶ mäi tÝnh to¸n cña t«i sÏ bÞ lËt nhµo nÕu thØnh tho¶ng l¹i tÝch luü nî nÇn l¹i råi buéc ph¶i tr¶ b»ng tiÒn khÊu trõ vµo vèn. ChÝnh v× t«i ph¶i x©y dùng nh÷ng con tÝnh cña m×nh dùa vµo viÖc chóng ta trang tr¶i nh÷ng kho¶n chi tiªu cña chóng ta kh«ng chØ b»ng thu nhËp, mµ cßn − ngay tõ ®Çu − mét phÇn b»ng vèn; chÝnh v× thÕ mµ nh÷ng con tÝnh ®ã phøc t¹p h¬n chót ®Ønh vµ ph¶i ®îc tu©n thñ mét çch nghiªm ngÆt, nÕu kh«ng th× chóng ta sÏ r¬i vµo mét t×nh thÕ rÊt khã kh¨n.

Çch hµnh ®éng tiÕp theo cña t«i ®èi víi Gèt-phrÝt Ðc-men tuú thuéc vµo th tr¶ lêi cña anh, trong ®ã t«i yªu cÇu anh tr×nh bµy th¼ng th¾n t×nh h×nh ®óng nh trªn thùc tÕ. VËy anh h·y tù m×nh x¸c ®Þnh sè tiÒn mµ anh cÇn thêng xuyªn mçi n¨m, vµ chóng ta sÏ xem cã thÓ lµm ®îc g×.

§iÒu g× sÏ x¶y ra sau n¨m − s¸u n¨m nãi trªn, ®óng lµ b¶n th©n t«i cßn cha râ. NÕu tÊt c¶ vÉn nh hiÖn nay th× tÊt nhiªn lóc ®ã t«i cã thÓ ®a cho anh mçi n¨m 350 p.xt. hoÆc nhiÒu h¬n, nhng dï sao th× Ýt nhÊt lµ 150 pao xtÐc-linh. Song ®Õn lóc ®ã nhiÒu çi cã thÓ thay ®æi, v¶ l¹i ho¹t ®éng s¸ch b¸o cña anh cã thÓ ®em l¹i cho anh çi g× ®ã.

Göi nh÷ng lêi chóc tèt ®Ñp nhÊt ®Õn chÞ vµ çc ch¸u g¸i. Trong sè nh÷ng bøc ¶nh kÌm theo, anh h·y göi mét chiÕc cho Lau-ra.

Ph.¡. cña anh







ë Man-se-xt¬


PhrÕt th©n mÕn! T«i hoµn toµn xóc ®éng tríc lßng tèt hÕt mùc cña anh. T«i ®· ®Ò nghÞ vî t«i cho t«i xem tÊt c¶ mäi ho¸ ®¬n, vµ tæng sè

nî lín h¬n nhiÒu so víi møc t«i tëng, − 210 p.xt. (trong ®ã gÇn 75 p.xt. nî hiÖu cÇm ®å vµ tiÒn l·i). Ngoµi ra, cÇn ph¶i thªm sè nî b¸c sÜ vÒ viÖc ch÷a bÖnh trong thêi gian bÞ bÖnh sèt ph¸t ban mµ «ng Êy cha ®a ho¸ ®¬n.

Trong nh÷ng n¨m qua, chóng t«i ®· sèng víi h¬n 350 pao xtÐc-linh; nhng sè tiÒn nµy hoµn toµn ®ñ, v× thø nhÊt, trong nh÷ng n¨m qua cã La-ph¸c-g¬ sèng ë chç chóng t«i vµ do cã cËu Êy trong nhµ nªn çc kho¶n chi tiªu ®· t¨ng m¹nh; thø hai, do chç tÊt c¶ ®Òu mua chÞu, nªn ®· ph¶i tr¶ qu¸ ®¾t. ChØ sau khi thanh to¸n hÕt nî nÇn th× t«i míi cã thÓ chÊn chØnh mäi viÖc trong nhµ.

T×nh h×nh gia ®×nh chóng t«i nh÷ng th¸ng gÇn ®©y khã kh¨n nh thÕ nµo, anh cã thÓ thÊy qua viÖc ch¸u Gien-ni ®· ®ång ý − mµ t«i kh«ng biÕt − nhËn d¹y häc trong mét gia ®×nh ngêi Anh! C«ng viÖc chØ sÏ b¾t ®Çu vµo th¸ng Giªng 1869. Sau ®ã t«i ®· ®ång ý chuyÖn nµy víi mét ®iÒu kiÖn (bµ chñ cña nhµ ®ã − chång bµ ta lµ b¸c sÜ M«n-r« ®· ®Õn bµn viÖc nµy víi vî t«i) lµ cam kÕt chØ cã hiÖu lùc mét th¸ng vµ sau thêi h¹n mét th¸ng

286 m¸c göi ¡ng-ghen, 30 th¸ng mêi mét 1868 m¸c göi ¡ng-ghen, 5 th¸ng ch¹p 1868 287

th× mçi bªn ®Òu cã quyÒn khíc tõ cam kÕt ®ã. ChuyÖn nµy ®èi víi t«i dï cay ®¾ng thÕ nµo ®i n÷a (ch¸u g¸i sÏ ph¶i lµm viÖc hÇu nh suèt ngµy víi bän trÎ nhá), − ®iÒu nµy t«i kh«ng cÇn thiÕt ph¶i nãi víi anh, − t«i vÉn ph¶i ®a ra ®iÒu kiÖn ®Æt tríc ®ã míi ®ång ý, tríc hÕt v× t«i cho lµ cã Ých nÕu ch¸u Gien-ni cã thÓ vui ch¬i gi¶i trÝ dï chØ lµ b»ng mét c«ng viÖc nµo ®ã vµ ®Æc biÖt lµ ®Ó ch¸u khái dËt dê ë ®©y trong bèn bøc têng. ThÕ lµ ®· mÊy n¨m vî t«i hoµn toµn mÊt tÝnh çch b×nh tÜnh vµ ®iÒm ®¹m, - së dÜ cã sù thay ®æi ®ã lµ do nh÷ng thö th¸ch ®· tr¶i qua, nhng bµ Êy kh«ng v× thÕ mµ trë nªn dÔ chÞu h¬n, − vµ b»ng nh÷ng lêi kªu ca, sù bùc tøc vµ t©m tr¹ng buån b· cña m×nh, bµ lµm cho çc con cùc kú ®au khæ, tuy kh«ng cã ®øa trÎ nµo trªn ®êi chÞu ®ùng ®îc ®iÒu ®ã mét çch yªu ®êi h¬n. Song, sunt certi denique fines1∗. DÜ nhiªn t«i ch¼ng vui vÎ g× khi viÕt cho anh ®iÒu nµy. Nãi miÖng nh÷ng ®iÒu nh vËy vÉn dÔ h¬n. Nhng cÇn gi¶i thÝch cho anh v× sao t«i kh«ng døt kho¸t b¾t ch¸u Gien-ni tõ bá ý ®Þnh cña nã.

C.M. cña anh






1∗ − Rèt cuéc tÊt c¶ mäi çi ®Òu cã giíi h¹n (H«-ra-x¬. "Th¬ trµo phóng", quyÓn I,

bµi thø nhÊt).


ë Man-se-xt¬

Lu©n §«n, 5 th¸ng Ch¹p 1869

PhrÕt th©n mÕn! T«i göi kÌm theo ®©y: 1) Th cña Svai-x¬, 2) cña c«ng nh©n khai kho¸ng ë Lu-gau, 3) cña ngêi Nga XÐc-n«-X«-l«-vi-ª-vÝch, t¸c gi¶ tiÓu phÈm

chèng Guª-g¬1∗. Nh vËy lµ Svai-x¬ quyÕt t©m trë thµnh vua thî may cña níc

§øc. Chóng ta chóc anh Êy thµnh c«ng! Anh ta ®óng ë mét ®iÓm − Vin-hem bÊt lùc! Yªu cÇu cña anh ta ®ßi nh÷ng ngêi Nu-ren-be − do sî bÞ trõng ph¹t vÒ téi ph¶n quèc mµ ph¶i phôc tïng sù l·nh ®¹o cña anh ta − thùc ra hÕt søc l¸o xîc213.

Vin-hem ngµy cµng trë nªn ®Çn ®én. Çi tê b¸o cña nî Êy lµ g× vËy!2∗ Bøc th tõ Lu-gau214 cho thÊy r»ng tõ tríc ®Õn nay «ng ta ch¼ng lµm g× cho Quèc tÕ c¶. §ång thêi «ng ta d¸m cã nh÷ng trß ®ïa ngu ngèc víi chóng ta. Víi cung çch "chÊt ph¸c" vèn cã cña m×nh, «ng ta tuyªn bè r»ng Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ kh«ng ®ßi hái bÊt cø kho¶n chi tiªu nµo; nh vËy,

1∗ A. XÐc-n«-X«-l«-vi-ª-vÝch. "VÒ vÊn ®Ò b·i c«ng. Tr¶ lêi «ng Guª-g¬".


---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

288 m¸c göi ¡ng-ghen, 6 th¸ng ch¹p 1868 ¡ng-ghen göi m¸c, 8 th¸ng ch¹p 1868 289

bÊt kú ai còng cã thÓ tham gia Héi liªn hiÖp mµ kh«ng ph¶i tr¶ bÊt cø kho¶n ®ãng gãp nµo. Tõ Thuþ SÜ BÕch-c¬ viÕt th than phiÒn vÒ sù kh«ng tÕ nhÞ Êy215.

Chµo anh.

C.M. cña anh









ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 6 th¸ng Ch¹p 1868

PhrÕt th©n mÕn!

§Õn thø t (ngµy kia) anh cã thÓ göi cho t«i ba pao ®îc

kh«ng, v× cÇn ph¶i tr¶ tiÒn h¬i ®èt v.v. vµ t«i ®· høa sÏ tr¶ tiÒn

®óng thêi h¹n ®ã.


VÉn lµ c«ng ty L«i vµ Brai-t¬.









ë Lu©n §«n

Man-se-xt¬, 8 th¸ng Ch¹p 1868

Mo-r¬ th©n mÕn! T«i göi kÌm theo ®©y n¨m pao vµ tr¶ l¹i çc bøc th cña Lu-gau

vµ cña Svai-x¬. Víi Svai-x¬ sù thÓ kÕt thóc ®óng nh t«i ®· biÕt kh¸ râ qua kinh nghiÖm tríc ®©y. Nh©n vËt ®¸ng kÝnh ®ã hoµn toµn kh«ng cã khuynh híng tõ bá tæ chøc "®oµn kÕt nhÊt trÝ", ®øng ®Çu lµ «ng vua thî may gi¶ tëng, vµ ®èi víi anh ta vÊn ®Ò chØ lµ Vin-hem dòng c¶m cã phôc tïng anh ta hay kh«ng. ViÖc anh ta ®¸nh gi¸ ®óng phÈm chÊt cña «ng Êy − ®iÒu nµy t«i kh«ng thÓ

290 ¡ng-ghen göi m¸c, 8 th¸ng ch¹p 1868 m¸c göi ¡ng-ghen, 9 th¸ng ch¹p 1868 291

tr¸ch cø anh ta, - nhng anh ta quªn r»ng b¶n th©n anh ta tuy th«ng minh h¬n nhiÒu, song trong lÜnh vùc cña m×nh, anh ta vÉn lµ con ngêi nhá bÐ gièng hÖt nh Vin-hem vËy. NiÒm tin cña anh ta r»ng anh ta sÏ thêng xuyªn ®îc nghØ phÐp ®Ó ra khái nhµ tï còng vang lªn mét çch khã chÞu, anh ta lÏ ra kh«ng ®îc viÕt ®iÒu ®ã cho anh, sau khi anh ta ®· thêng ®îc hëng çi ®ã, ®Æc biÖt lµ trong thêi kú Bi-xm¸c.

Bøc th cña nh÷ng ngêi Lu-gau ®em l¹i vinh dù cho hä. Anh chµng khê kh¹o LÝp-nÕch ®· nghiªn cøu t×nh h×nh cña nh÷ng c«ng nh©n Êy trong h¬n hai m¬i bµi trªn tê b¸o nhá cña m×nh, nhng riªng qua bøc th ®ã míi thÊy râ sù ®ª hÌn lµ ë chç nµo. V¶ l¹i Mu-r¬ nãi r»ng c¶ ë çc má than níc Anh còng cã t×nh h×nh t¬ng tù nh vËy, − cã ®iÒu kh«ng rèi r¾m mét çch quan liªu nh thÕ.

Bøc th cña XÐc-n«-X«-l«-vi-ª-vÝch cha göi kÌm theo. T«i ®ang véi.

Ph.¡. cña anh H«m nay tõ 12 giê rìi ®Õn 5 giê t«i liªn tôc bÞ bao v©y trong

v¨n phßng.







ë Man-se-xt¬


PhrÕt th©n mÕn! RÊt çm ¬n vÒ 5 pao xtÐc-linh. T«i ®· quªn bá bøc th cña

ngêi Nga1∗ vµo. B©y giê t«i ®ang lµm viÖc ®ã. Ngoµi ra cßn th cña Di-g¬-phrÝt M©y-¬. (§ru-ri − mµ «ng ta viÕt trong th lµ mét chµng trai rçng tuÕch, tríc ®©y ®· ë Lu©n §«n vµ muèn chui vµo Tæng Héi ®ång. Anh ta ®· lµm cho D.M©y-¬ kÝnh phôc b»ng nh÷ng ho¹t ®éng c«ng khai cña anh ta ë Niu Oãc. M©y-¬ ®· viÕt cho chóng ta ®Ó chóng ta cö §ru-ri lµm ph¸i viªn cho chóng ta. T«i ®· tr¶ lêi anh ta2∗ r»ng §ru-ri ®· th«ng qua Cri-m¬, Ha-lÕch v.v. tù "giíi thiÖu" víi chóng t«i xin nhËn chøc vô ®ã. Chóng t«i ®· kh«ng chÊp nhËn anh ta).

Cuèi cïng, bøc th cña "kÎ gi¶ bé th«ng minh"3∗ th«ng b¸o viÖc anh ta trë vÒ. Bøc th ®ã rÊt tiªu biÓu ®èi víi anh ta. Si-li ®· ®a anh ta ®Õn nhµ La-ph¸c-g¬ vµ bÌ b¹n. Anh biÕt r»ng ë Pa-ri chØ trong nh÷ng thêi h¹n nhÊt ®Þnh míi cã thÓ chuyÓn sang c¨n hé míi. V× vËy, La-ph¸c-g¬ vµ Lau-ra vÉn ®ang sèng

1∗ − XÐc-n« − X«-l«-vi-ª-vÝch.

2∗ Xem tËp nµy, tr. 759-760.


----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

292 m¸c göi ¡ng-ghen, 9 th¸ng ch¹p 1868 m¸c göi ¡ng-ghen, 9 th¸ng ch¹p 1868 293

trong nh÷ng c¨n phßng cã s½n trang bÞ néi thÊt ë tÇng rÊt cao (çch ®©y gÇn hai tuÇn hä ®· t×m ®îc mét c¨n hé, vµ chóng t«i ®· göi hßm xiÓng ®Õn cho hä). §iÒu ®Çu tiªn Boãc-c¬-hai-m¬ ®· nãi khi «ng ta cïng Si-li ®Õn chç hä lµ: "Chµ, t«i kh«ng thÓ thë lÊy h¬i, t«i kh«ng muèn qu¸ thêng xuyªn leo cao nh vËy!" Vµ ®Ó ®¹t ®îc ®iÒu ®ã lµ nh÷ng lêi khiÓn tr¸ch nhÑ mµ «ng ta göi ®Õn cho t«i! Nh©n tiÖn xin nãi, «ng ta ®· thùc hiÖn ®îc ý ®Þnh "kh«ng leo lªn cÇu thang". VÊn ®Ò lµ La-ph¸c-g¬ ®· mua Tª-n«1∗, nhng v× viÖc göi qua bu ®iÖn sang Lu©n §«n tèn nhiÒu tiÒn, nªn Boãc-c¬-hai-m¬ trªn ®êng tõ Boãc-®« trë vÒ ®· ph¶i ®em theo quyÓn s¸ch. Song «ng ta kh«ng thÊy lã mÆt tíi n÷a.

Trêng hîp nµy nh¾c t«i nhí mét chuyÖn buån cêi kh¸c cã liªn quan ®Õn Boãc-c¬-hai-m¬. Tríc khi La-ph¸c-g¬ ®i Ýt l©u, Boãc-c¬-hai-m¬ mêi t«i vµ gia ®×nh t«i ®Õn ¨n chiÒu (Lau-ra kh«ng ®i). Sau khi "nh÷ng ngêi b¹n t©m t×nh" vµo phßng lµm viÖc cña Boãc-c¬-hai-m¬ − nh÷ng ngêi b¹n t©m t×nh lµ La-ph¸c-g¬, Boãc-c¬-hai-m¬ vµ t«i, − Boãc-c¬-hai-m¬ b¾t ®Çu kÓ mäi chuyÖn ®¬m ®Æt mµ ngêi nµy hoÆc ngêi kia ®· kÓ hoÆc ®· ®¨ng vÒ t«i. T«i b×nh tÜnh nghe anh ta mét lóc, trong khi ®ã th× La-ph¸c-g¬ bùc m×nh cùa quËy trªn chiÕc ghÕ cña m×nh. Cuèi cïng t«i ng¾t lêi anh ta vµ nãi: nh÷ng lêi ®¬m ®Æt thØnh tho¶ng ®îc loan truyÒn nh×n chung ®Òu thó vÞ; ¡ng-ghen vµ t«i cã thÓ kÓ ®iÒu nµy hay h¬n hÕt, v× chóng t«i cã mét hå s¬ lu tr÷ thùc sù vÒ giíi lu vong. ThÝ dô, khi anh ta − Boãc-c¬-hai-m¬ − ®i tõ Thuþ SÜ ®Õn níc Anh, chóng t«i ®· nhËn ®îc lêi tè gi¸c r»ng anh ta lµ tay sai cña b¸ tíc Phæ X2∗ (b©y giê t«i kh«ng

1∗ £.Tª-n«. "Pa-ri th¸ng Ch¹p 1851", "TØnh lÎ th¸ng Ch¹p 1851".

2∗ − Hai-n¬-man.

thÓ nhí tªn) b¶n th©n b¸ tíc nµy lµ gi¸n ®iÖp Phæ, vµ dêng nh chÝnh lµ «ng b¸ tíc ®ã ®· cö Boãc-c¬-hai-m¬ ®Õn Thuþ SÜ v.v..

Boãc-c¬-hai-m¬ nh¶y chåm lªn nh bÞ r¾n c¾n, − "anh ta kh«ng bao giê nghÜ r»ng cã ai ®ã ë Lu©n §«n biÕt Ýt nhiÒu vÒ chuyÖn Êy v.v.". TiÕp theo ®ã anh ta b¾t ®Çu kÓ trµng giang ®¹i h¶i toµn bé c©u chuyÖn, trong khi xóc ®éng ®· uèng rÊt nhiÒu níc nãng vµ uèng rîu Bren-®i cßn nhiÒu h¬n thÕ n÷a. Sau khi ®· mÖt b· ngêi nh vËy, chóng t«i trë vÒ phßng çc bµ uèng trµ, ë ®©y Boãc-c¬-hai-m¬ tøc th× tuyªn bè r»ng t«i ®· chuÈn bÞ cho anh ta mét ®iÒu bÊt ngê ®¸ng ng¹c nhiªn nhÊt trong ®êi anh ta vµ liªn tiÕp nh¾c ®i nh¾c l¹i ba lÇn cïng mét c©u chuyÖn Êy lµm cho vî «ng ta hÕt søc kh«ng hµi lßng, v× r»ng h¹ng phô n÷ nµo còng cã vai trß trong lo¹i viÖc Êy. Sau nµy anh ta cßn viÕt cho t«i hai lÇn n÷a r»ng ch¾c lµ t«i ®· nãi ®ïa vµ r»ng, tÊt nhiªn, chÝnh anh ta ®· kÓ cho t«i nghe chuyÖn ®¬m ®Æt ®ã nãi vÒ anh ta v.v.. Cßn t«i th× vÉn kiªn tr× ý kiÕn cña m×nh. (Chóng t«i ®· ®îc biÕt ®iÒu ®ã qua Si-li, anh nµy ®· viÕt cho chóng t«i vÒ ®iÒu ®ã tõ Pa-ri vµo thêi ®iÓm x¶y ra c©u chuyÖn víi Ph«-gt¬.) §ã qu¶ lµ mét sù trõng ph¹t!

Nh©n tiÖn nãi thªm. Mét thêi gian dµi, vÊn ®Ò sau ®©y vÉn lµ mét vÊn ®Ò hÕt søc bÝ Èn ®èi víi t«i: trong ba n¨m khan hiÕm b«ng216 ngêi Anh nhËn tõ ®©u toµn bé sè b«ng cÇn thiÕt ngay c¶ trong t×nh h×nh quy m« s¶n xuÊt ®· thu hÑp? §iÒu ®ã kh«ng thÓ lµm râ ®îc qua nh÷ng tµi liÖu thèng kª chÝnh thøc. MÆc dï toµn bé sè nhËp khÈu tõ Ên §é, v.v., ®· béc lé mét sù khan hiÕm rÊt lín, nÕu chó ý ®Õn viÖc xuÊt khÈu sang lôc ®Þa (mµ ®«i khi thËm chÝ sang c¶ Niu In-gl©n). Kh«ng cßn g× hoÆc hÇu nh kh«ng cßn g× ®Ó tiªu dïng trong níc. VÊn ®Ò ®îc gi¶i quyÕt mét çch ®¬n gi¶n. Giê ®©y ®· chøng minh ®îc (cã thÓ anh ®· biÕt sù thùc nµy, nhng ®èi víi t«i nã lµ mét tin míi mÎ) r»ng

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


vµo lóc cuéc Néi chiÕn næ ra, ngêi Anh ®· cã dù tr÷ cho kho¶ng ba n¨m (dÜ nhiªn, ®èi víi quy m« s¶n xuÊt ®· thu hÑp). §iÒu ®ã sÏ g©y ra mét sù hçn lo¹n tuyÖt diÖu nh thÕ nµo, nÕu Néi chiÕn kh«ng næ ra.

XuÊt khÈu sîi vµ v¶i217 trong nh÷ng n¨m 1862, 1863 vµ 1864 tæng céng lµ 1.208.920.000 pao (tÝnh chuyÓn ra sîi), cßn møc tiªu dïng trong níc (nhËp khÈu, tÝnh chuyÓn ra träng lîng t¬ng øng cña sîi) lµ 1.187.369.000 pao. Trong con sè thø nhÊt ch¾c lµ cha khÊu trõ träng lîng cña chÊt hå b»ng bét tan chøa ®ùng trong v¶i. MÆc dï vËy, kÕt qu¶ ®¹i ®Ó lµ toµn bé sè tiªu dïng trong níc ®· ®îc trang tr¶i b»ng sè dù tr÷ hiÖn cã.


C«ng bè lÇn ®Çu cã lîc bít trong cuèn s¸ch: "Der Briefwechsel zwischen F. Engels und K. Marx". Bd. IV, Stuttgart, 1913; c«ng bè

toµn v¨n trong Marx-Engels Gesamtausgabe. Dritte Abteilung, Bd.4, 1931



ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 10 th¸ng Ch¹p 1868

PhrÕt th©n mÕn! Bøc th kÌm theo ®©y anh ph¶i tr¶ l¹i cho t«i ngay lËp tøc sau

khi ®äc, v× t«i cÇn ph¶i tr¶ nã cho Cu-ghen-man. Cu-ghen-man − trong bøc th cña anh ta nãi chung kh«ng cã g×

®Æc biÖt vµ t«i kh«ng göi nã cho anh, v× t«i muèn tr¶ lêi anh ta - viÕt vÒ t¸c gi¶ cña bøc th, b¸c sÜ Phruª-in218:

"Çch ®©y kh«ng l©u t«i ®· tuyÓn cho anh ë §re-x®en mét ngêi häc trß cã nhiÒu

triÓn väng, ®ã lµ mét ®ång nghiÖp cã häc vÊn, phã gi¸o s ë Brª-xl¸p. Anh ta kÓ víi t«i

r»ng, anh ta ®· viÕt mét t¸c phÈm nho nhá vÒ vÊn ®Ò c«ng nh©n. T«i ®· gîi ý cho cËu ta

nghiªn cøu quyÓn s¸ch cña anh1∗ tríc khi c«ng bè t¸c phÈm cña m×nh. B»ng nh÷ng suy

ngÉm cña b¶n th©n, cËu Êy ®· ®i ®Õn çc ý tëng theo thuyÕt Man-tót. Bøc th kÌm theo

®©y xin anh tr¶ l¹i cho t«i cµng sím cµng tèt, v× t«i cßn ph¶i tr¶ lêi bøc th ®ã. Phruª-in

b©y giê ®ang bËn viÕt t¸c phÈm vÒ sù ph¸t triÓn cña khung chËu b×nh thêng vµ khung

chËu bÖnh lý nãi riªng vµ bé x¬ng nãi chung. T¸c phÈm ®ã sÏ lµ c¶ mét thêi ®¹i. VÒ ®Ò

tµi nµy «ng ta ®· ®äc ë §re-x®en mét b¶n b¸o ço g©y Ên tîng m¹nh. Çc ngµi gi¸o s

vµ çc cè vÊn mËt ®· ®ãn nhËn nh÷ng ph¸t hiÖn thiªn tµi cña «ng ta víi mét sù ng¹o m¹n

l¹nh lïng lµm t«i tøc giËn. Vµo cuèi phiªn häp cña chi bé chóng t«i, t«i ®· ph¸t biÓu ca

ngîi c«ng lao cña Phruª-in vµ t«i ®· ®Ò nghÞ tÊt c¶ nh÷ng ai ®ång ý víi t«i th× ®øng lªn.

Toµn thÓ chi bé ®Òu ®øng dËy, ®iÒu nµy kh«ng ng¨n c¶n ngêi ta dïng thñ ®o¹n x¶o quyÖt

nhÊt lê tÞt sù hoan h« ®ã trong biªn b¶n cña phiªn häp. Khi t«i ®ßi ghi vµo biªn b¶n th×

chÝnh Phruª-in ®· ph¶n ®èi, b¶o r»ng «ng ta kh«ng muèn ®iÒu ®ã. T«i nghÜ r»ng giê ®©y

«ng ta ®ang hèi hËn. T«i th«ng b¸o cho anh ®iÒu nµy ®Ó anh hiÓu râ h¬n bøc th cña «ng ta.

Khi nµo t¸c phÈm cña «ng ta ra ®êi th× ¡ng-ghen nhÊt thiÕt ph¶i nghiªn cøu kü nã".

Cã lÏ anh ph¶i nghiªn cøu kü tÊt c¶ mäi vÊn ®Ò. C.M. cña anh







----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

296 ¡ng-ghen göi m¸c, 11 th¸ng ch¹p 1868 ¡ng-ghen göi m¸c, 11 th¸ng ch¹p 1868 297


ë Lu©n §«n

[Man-se-xt¬], 11 th¸ng Ch¹p 1868

Mo-r¬ th©n mÕn! T«i véi göi tr¶ anh hai bøc th lµ sè th cã thÓ bá vµo phong b×;

t«i muèn viÕt cho anh ë v¨n phßng, nhng t«i bÞ quÊy rÇy, cßn ë ®©y, t¹i ngo¹i «, th× b©y giê bu ®iÖn s¾p ®ãng cöa.

Ngêi gi¶ bé th«ng minh1∗ nh· nhÆn vµ tÕ nhÞ kh¸c thêng. Nh ta thÊy, kÎ phi-li-xtanh Êy cho lµ cÇn ®o tÊt c¶ mäi thø b»ng thíc ®o cña kÎ thÝch phï hoa. Khi nµo gÆp cËu ta, anh h·y hái xem cËu ta cã quan hÖ hä hµng víi «ng HÐc-s¬ Cri-mi-n¨ng hay kh«ng vµ b©y giê nh©n vËt ®ã ®ang sèng ë ®©u (con ngêi ®ã ®ang tån t¹i vµ tªn hä cña «ng ta viÕt ®óng y nh vËy; «ng ta ®ang sèng ë Lem-bÐc-g¬). Sau ®ã anh cã thÓ hái cËu ta Lem-bÐc-g¬ gäi lµ g×? Theo tiÕng Ba Lan th× thµnh phè ®ã gäi lµ "Lwow", theo tiÕng Nga vµ tiÕng U-crai-na lµ L¬-vèp2∗, nghÜa lµ "Ljwow", hoÆc thµnh phè cña nh÷ng con s tö, b¾t nguån tõ ch÷ lev3∗, Löwe. Ngêi Do Th¸i ®æi çi ®ã thµnh Löwenberg, viÕt t¾t lµ Lemberg.

ë ®©y ®· næ ra cuéc khñng ho¶ng cùc kú lín, vµ lÇn nµy lµ n¹n s¶n xuÊt thõa thùc sù (tuy lµ s¶n xuÊt thõa t¬ng ®èi). GÇn


2∗ Tõ "L¬-vèp" ¡ng-ghen viÕt b»ng tiÕng Nga.

3∗ Tõ "lev" "s tö" - viÕt b»ng tiÕng Nga theo ch÷ çi la-tinh.

hai n¨m liÒn, çc chñ xëng kÐo sîi vµ chñ xëng kh¸c ®· bá tiÒn ra ®Ó göi hµng ho¸ kh«ng tiªu thô ®îc ë ®©y sang Ên §é vµ Trung Quèc ®Ó uû th¸c tiªu thô vµ b»ng çch ®ã ®· lµm cho thÞ trêng vèn ®· trµn ngËp hµng ho¸ l¹i cµng ®Çy ø gÊp ®«i. Giê ®©y kh«ng thÓ tiÕp tôc lµm thÕ ®îc n÷a, vµ hä sÏ bÞ ph¸ s¶n ë mäi phÝa. Mét trong nh÷ng n¹n nh©n ®Çu tiªn lµ N«-un-x¬ bÐo phÞ cña chóng ta, do thiÕu vèn h¬n lµ do kh«ng ®a hµng ho¸ ®i uû th¸c tiªu thô, - bèn ngêi anh em qu¶ lµ ®· ngèn hÕt tiÒn.

T«i gäi s¶n xuÊt thõa lµ t¬ng ®èi v× nã trë nªn s¶n xuÊt thõa

chØ nhê vµo gi¸ b«ng vÉn cßn duy tr× ë møc cao. ViÖc gi¶m gi¸ hai

pen-ni cã thÓ vµ sÏ ®ñ ®Ó thu hót tÊt c¶ mäi hµng ho¸ ®· ø ®äng ë

®©y. B«ng lo¹i Mi-®¬-linh Oãc-lª-¨ng h«m nay gi¸ 11 pen-ni, mµ

tríc chiÕn tranh th× gi¸ 61/2, 7,8 pen-ni tuú mïa. Do ®ã, gi¸ b«ng

vÉn cao h¬n gi¸ cò 60-80 phÇn tr¨m.

§iÒu anh nãi vÒ b«ng n¨m 1860-1861 hoµn toµn kh«ng phøc

t¹p l¾m1∗. S¶n lîng n¨m 1860 lµ cao nhÊt so víi tÊt c¶ mäi

n¨m tríc ®ã, vµ sè dù tr÷ tríc khi chiÕn tranh næ ra nhiÒu

h¬n bÊt cø lóc nµo. Chóng t«i ®· sèng b»ng sè dù tr÷ ®ã trong

suèt n¨m 1861 vµ thËm chÝ c¶ trong n¨m 1862 vµ m·i ®Õn n¨m

1863 gi¸ míi ®¹t møc cao nhÊt. Nhng ®iÒu ®ã còng tuú thuéc

vµo nh÷ng hoµn c¶nh kh¸c − vµo sù phong to¶ cã hiÖu qu¶ çc

c¶ng miÒn Nam v.v. vµ v.v.. Cßn vÒ sè dù tr÷ cho ba n¨m th×

cha bao giê cã chuyÖn ®ã, ®Êy lµ sù thæi phång qu¸ ®¸ng. NÕu

anh muèn, t«i cã thÓ lËp cho anh mét b¶ng tæng hîp theo sè liÖu

chÝnh thøc (nghÜa lµ theo b¸o ço cña HiÖp héi nh÷ng ngêi

m«i giíi Li-víc-pun), dï thÕ nµo ®i n÷a t«i còng sÏ lµm viÖc ®ã


----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


tríc khi t«i tõ gi· c«ng viÖc kinh doanh. V¶ l¹i, nhiÒu çi anh sÏ t×m thÊy ë Uèt-x¬1∗.

HÕt ngµy nµy sang ngµy kh¸c t«i mong nhËn ®îc dù th¶o hîp ®ång víi Gèt-phrÝt Ðc-men.

Ph.¡. cña anh







ë Man-se-xt¬

Lu©n §«n, 12 th¸ng Ch¹p 18682∗

PhrÕt th©n mÕn! Ch¾c anh ®· nhËn thÊy r»ng çc sè liÖu vÒ b«ng ®Òu dùa trªn

viÖc so s¸nh xuÊt khÈu vµ nhËp khÈu trong nh÷ng n¨m 1862, 1863, 1864. KÕt luËn vÒ dù tr÷ b«ng h¹t hiÖn cã céng víi s¶n

1∗ Gi.Uèt-x¬. "Sù thËt vÒ n¹n khan hiÕm b«ng".

2∗ Trong nguyªn b¶n viÕt nhÇm lµ "1866".

phÈm v¶i b«ng (trong th göi anh1∗ h×nh nh t«i ®· quªn nh¾c ®Õn ®iÒu sau cïng nµy) ë V¬ng quèc liªn hiÖp tÝnh ®Õn ngµy 1 th¸ng Giªng 1862 nh vËy lµ hoµn toµn phô thuéc vµo tÝnh chÝnh x¸c cña çc tiÒn ®Ò. Çc sè liÖu ®Òu dùa trªn b¸o ço cña h·ng E-li-x¬n vµ H©y-vót.

Sè liÖu chÝnh x¸c nh sau:

Sè liÖu thèng kª vÒ nhËp khÈu vµ xuÊt khÈu b«ng ë V¬ng quèc liªn hiÖp trong

nh÷ng n¨m 1862, 1863 vµ 1864217

1862 1863 1864 3 n¨m

NhËp khÈu

(§¬n vÞ: ngh×n pao Anh2∗

NhËp khÈu b«ng………….

T¸i xuÊt khÈu b«ng………

B«ng dµnh ®Ó tiªu dïng….

PhÕ liÖu khi kÐo sîi……...

S¶n lîng sîi…………….

Tæng céng…….

533.176

216.963

316.213

53.756

262.457

…………

691.847

260.934

430.913

64.637

366.276

896.770

247.194

649.576

90.940

558.636

1.187.369

XuÊt khÈu

Sîi ……………………….

V¶i tÊm v.v………………

Tæng céng…….

88.554

324.128

412.682

70.678

321.561

392.239

171.951

332.048

403.999

1.208.920

Thø thuèc cã chÊt th¹ch tÝn cã t¸c dông rÊt tèt. Anh biÕt


2∗ Mét pao Anh b»ng 453 gram.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

300 m¸c göi ¡ng-ghen, 12 th¸ng ch¹p 1868 ¡ng-ghen göi m¸c, 13 th¸ng ch¹p 1868 301

r»ng çch ®©y gÇn s¸u tuÇn t«i c¶m thÊy cã çi g× ®ã nh lµ çi

nhät vµ tõ ®ã l¹i b¾t ®Çu uèng thuèc cã chÊt th¹ch tÝn, vµ ®Õn nay

vÉn tiÕp tôc uèng. Vµ qu¶ thËt, sù thÓ chØ dõng l¹i ë nh÷ng môn

nhá lu«n lu«n xuÊt hiÖn nhng råi l¹i biÕn mÊt. Trong vßng mÊy

n¨m, chuyÖn ®ã bao giê còng b¾t ®Çu vµo th¸ng Mêi vµ vµo

th¸ng Giªng th× ph¸t triÓn hÕt cì. Xem ra trong n¨m nay t«i sÏ

tr¸nh khái chuyÖn ®ã, vµ çc dÊu hiÖu bÖnh tËt ®· xuÊt hiÖn l¹i

vµ ®ang xuÊt hiÖn ®óng víi møc cÇn thiÕt ®Ó thóc ®Èy t«i uèng

thuèc cã th¹ch tÝn.

Trong bµi nãi gÇn ®©y nhÊt cña m×nh ë £-®in-buèc219, trong ®ã

Hít-xli ®· ph¸t biÓu theo tinh thÇn duy vËt h¬n so víi nh÷ng n¨m

võa qua, «ng ta l¹i ®Ó cho m×nh mét lèi tho¸t míi. Chõng nµo

chóng ta thùc sù quan s¸t vµ suy nghÜ th× chóng ta kh«ng bao giê

cã thÓ vît ra ngoµi ph¹m vi chñ nghÜa duy vËt. Nhng tÊt c¶

nh÷ng ®iÒu ®ã chØ ®óng khi vËn dông vµo nguyªn nh©n vµ t¸c

®éng, cßn ngêi ®ång bµo Hi-um vÜ ®¹i cña çc anh th× ®· chøng

minh r»ng nh÷ng ph¹m trï ®ã hoµn toµn kh«ng cã quan hÖ g× víi

çc vËt tù nã c¶. VËy th× çc anh ®îc quyÒn tin tÊt c¶ nh÷ng g×

mµ çc anh muèn. §©y chÝnh lµ ®iÒu cÇn ph¶i chøng minh.

Chµo anh.

C.M. cña anh







ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn!

NÕu bá ®îc vµo phong b× th× t«i sÏ göi tr¶ anh çc bøc th

cña M©y-¬ vµ XÐc-n«, nÕu kh«ng th× ngµy mai t«i sÏ göi tõ v¨n

phßng, ë ®ã t«i cã phong b× cì lín.

ViÖc M©y-¬ so s¸nh ngêi B«-hªm vµ ngêi Trung Quèc lµm

cho t«i buån cêi. Cßn nãi chung t«i cho r»ng viÖc «ng ta gi¶ m¹o

bót ph¸p cña I-a-cèp Grim lµ kh«ng ®¹t l¾m. Bót ph¸p ®ã lµ nghÖ

thuËt dïng nh÷ng c©u ch÷ th©m thuý huyÒn ¶o, ng¾n gän vµ sóc

tÝch ®Ó diÔn ®¹t.

Kh¸c víi nh÷ng ngêi Nga kh¸c, XÐc-n« viÕt b»ng tiÕng Ph¸p

rÊt kÐm; khi viÕt cuèn s¸ch1∗ ch¾c «ng Êy ph¶i cã nhiÒu ngêi

gióp ®ì. NÕu kÎ gi¶ bé th«ng minh2∗ biÕt r»ng anh trao ®æi th

tõ víi ngêi Nga nhØ! Lóc ®ã anh cã thÓ tr¶ lêi «ng ta, thø nhÊt,

theo tiÕng §¹i Nga, hä "XÐc-n«" kh«ng thÓ lµ gièng ®ùc, bëi v×

ch÷ « lµ hËu tè cña danh tõ gièng trung; cßn theo tiÕng TiÓu Nga

th× tr¸i l¹i, ngêi ta hay gÆp çc hä ®µn «ng kÕt thóc b»ng ch÷ o

vµ nh vËy «ng Êy tuyÖt nhiªn kh«ng ph¶i lµ ngêi M«-xc«-vÝt

1∗ A.XÐc-n«-X«-l«-vi-ª-vÝch. "VÒ vÊn ®Ò b·i c«ng. Tr¶ lêi «ng Guª-g¬".


----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


mµ lµ ngêi Nga − TiÓu Nga1∗; thø hai, r»ng «ng ta lµ mét thµnh

viªn bÈm sinh cña "héi lu hoµng"220: tÝnh tõ lu hoµng2∗ lµ tõ

danh tõ lu hoµng mµ ra. X«-l«-vi-ª-vÝch cã nghÜa lµ con trai cña

ho¹ mi. ThËt hÕt søc thó vÞ khi xem tê b¸o nhá3∗ cña nh÷ng ngêi

Êy, ®Æc biÖt lµ «ng ta − XÐc-n«, ngêi ®· chöi rña sù dèt n¸t cña

ngêi Ph¸p nh thÕ − sÏ ph¸t triÓn thø khoa häc g×. Dï sao, mét

c¬ quan ng«n luËn tiÕng Ph¸p nh thÕ bao giê còng rÊt tèt, tèt

h¬n rÊt nhiÒu so víi çc tê b¸o BØ theo ph¸i Pru-®«ng.

ChuyÖn ngêi gi¶ bé th«ng minh rÊt tuyÖt diÖu.

M·i b©y giê t«i míi hiÓu anh cã ý nãi ®iÒu g× trong chuyÖn

b«ng4∗: viÖc ®iÒu ®ã còng cã liªn quan ®Õn dù tr÷ sîi vµ v¶i, qu¶

thËt anh ®· quªn nh¾c tíi. Nhng nh thÕ th× cÇn ph¶i nhËn

thÊy r»ng ®Ó gi¶i thÝch mét çch hîp lý hiÖn tîng ®ã anh ph¶i

chó ý c¶ n¨m 1861, khi s¶n lîng b«ng rÊt lín lµ bèn triÖu tÊn

n¨m 1860 dÇn dÇn ®æ vÒ ®©y. Lµm sao mµ £-li-x¬n vµ H©y-vót

cã thÓ kh«ng nh¾c ®Õn ®iÒu nµy, t«i kh«ng hiÓu ®îc, nÕu nh÷ng

ngêi ®ã kh«ng theo ®uæi môc tiªu kinh doanh hoµn toµn x¸c

®Þnh b»ng nh÷ng sè liÖu thèng kª cña m×nh. S¶n lîng lín cña

Mü n¨m 1860 cung cÊp sang níc Anh n¨m 1861, trong thêi kú

"phong to¶ v¶i b«ng", lµ c¬ së cña toµn bé sù s¶n xuÊt sau nµy.

T«i sÏ cè g¾ng göi cho anh tÊt c¶ mäi thø cÇn thiÕt vÒ vÊn ®Ò

nµy, Ýt ra lµ vÒ b«ng h¹t. DÜ nhiªn, ®iÒu ®ã kh«ng lµm thay ®æi

1∗ Tõ ngêi "TiÓu Nga" ¡ng-ghen viÕt b»ng tiÕng Nga theo ch÷ çi la-tinh.

2∗ Tõ "lu hoµng" (tÝnh tõ) ¡ng-ghen viÕt ba lÇn: b»ng tiÕng Nga, b»ng tiÕng Nga

theo ch÷ çi la-tinh vµ b»ng tiÕng §øc.

3∗ − "ÐgalitÐ".

4∗ Xem tËp nµy, tr. 293-298.

mét thùc tÕ lµ nÕu kh«ng cã cuéc chiÕn tranh ë Mü n¨m 1861-1862, th× sÏ kh«ng khái x¶y ra mét sù hçn lo¹n lín vµ lÇn nµy lµ do n¹n s¶n xuÊt thõa thùc sù vµ hiÓn nhiªn.

ViÖc lµm cho sîi t¨ng träng lîng b»ng çch thªm "®Êt sÐt Trung Quèc" khi hå sîi (®Êt sÐt nµy khai th¸c ë §íc-bi-sia vµ Xt¸p-phoãc-sia, ®ã lµ ®Êt sÐt tèt nhÊt ®Ó lµm ®å gèm, "Trung Quèc" ë ®©y cã nghÜa lµ ®å sø Trung Quèc) ®îc b¾t ®Çu thùc hiÖn chØ tõ nh÷ng n¨m 1863 − 1864. Trong vßng mét sè n¨m, ®ã lµ bÝ mËt cña mét sè t¬ng ®èi Ýt ngêi. Çch ®©y kh«ng l©u, mét ngêi ®· lµm x«n xao d luËn do bÞ ph¹t 1060 p.xt. vÒ chuyÖn ®ã. T«i hy väng r»ng mét khi t«i rót khái c«ng viÖc kinh doanh, ngêi ta còng sÏ mß ®Õn c¶ «ng Gèt-phrÝt ®ang b¸n bét tan thay cho sîi b«ng. Kh«ng cã g× ®¸ng ng¹c nhiªn, nÕu Tót-xi sÏ chöi thø sîi ®ã, v× r»ng 25-30 phÇm tr¨m träng lîng cña nã lµ bét m× ®· bÞ chua ®îc lµm dÞu bít b»ng bét tan.

T«i rÊt mõng lµ thuèc cã chÊt th¹ch tÝn ®· cã t¸c dông tèt nh vËy vµ sÏ cßn cã hiÖu lùc.

T«i muèn c©u chuyÖn khã chÞu nµy víi Gèt-phrÝt Ðc-men cuèi cïng sÏ chÊm døt. T«i kh«ng thÓ tin tëng kÎ chã m¸ ®ã mét tÝ nµo vµ t«i buéc ph¶i hµnh ®éng theo tÊt c¶ mäi quy t¾c thËn träng. Cho ®Õn nay t«i thËm chÝ cha cã b¶n dù th¶o hîp ®ång; «ng ta ®æ çi ®ã lªn ®Çu luËt s, cßn t«i th× cho r»ng ®ã lµ b¶n th©n «ng ta ®ang cßn suy tÝnh xem «ng ta cã thÓ cßn ®a vµo ®Êy nh÷ng quû kÕ g× chèng l¹i t«i. May thay, trong tay t«i cã bøc th do tù tay «ng ta viÕt, trong ®ã chÝnh «ng ta ®a ra cho t«i ®Ò nghÞ t¬ng øng, cßn b¶n ghi nhí ®a cho luËt s lµm c¬ së th× do t«i tù so¹n th¶o. Nhng ngay b©y giê t«i ®· nhËn thÊy r»ng «ng ta rÊt muèn t«i rót tiÒn ra khái c«ng viÖc kinh doanh tríc khi çc ®iÒu kiÖn ®îc x¸c ®Þnh døt kho¸t, − lóc ®ã «ng ta sÏ tãm ®îc t«i vµ sÏ cã thÓ lÊn Ðp t«i. Nhng chØ khi t«i nhËn ®îc dù th¶o vµ thÊy r»ng nã ®îc lËp ra t¹m ®îc, t«i

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


sÏ göi cho anh ®ñ sè ®Ó anh cã thÓ tr¶ nî vµ cã trong tay mét sè tiÒn mÆt nµo ®ã, cßn sau ®ã tõ n¨m míi th× tho¶ thuËn míi sÏ cã hiÖu lùc. Cã thÓ, chÝnh t«i sÏ ®Õn chç anh vµi ngµy, nhng kh«ng nªn ®Ó ngêi gi¶ bé th«ng minh vµ b¹n bÌ cña anh ta biÕt g× vÒ chuyÖn nµy.

Göi nh÷ng lêi chóc tèt ®Ñp nhÊt ®Õn chÞ vµ çc ch¸u g¸i.

Ph.¡. cña anh

C«ng bè lÇn ®Çu cã lîc bít trong cuèn s¸ch: "Der Briefwechsel zwischen F. Engels

und K. Marx". Bd.IV, Stuttgart, 1913; c«ng bè toµn v¨n trong Marx-Engels Gesamtausgabe. Dritte Abteillung, Bd.4,

1931, vµ trong C.M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen, Toµn tËp, xuÊt b¶n lÇn thø nhÊt, t. XXIV, 1931



ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 14 th¸ng Ch¹p 1868

PhrÕt th©n mÕn!

Tèi thø b¶y t«i ®· nhËn ®îc cuèn s¸ch cña Tª-n« ("Pa-ri" vµ

"TØnh lÎ") vµ bµi têng thuËt vÒ phiªn toµ xö B«-®anh204. H«m

nay t«i göi anh quyÓn s¸ch cña Tª-n« ("Pa-ri") vµ bµi vÒ B«-®anh.

Tª-n« ("TØnh lÎ") hai ngµy n÷a anh sÏ nhËn ®îc. TÊt c¶ nh÷ng

çi ®ã anh cã thÓ tù m×nh mang tr¶ l¹i, v× ngoµi t«i ra, ë chç

chóng t«i cha ai ®äc nh÷ng thø nµy.

ë cuèn cña Tª-n« ("Pa-ri"), − "TØnh lÎ" t«i cha ®äc, − t«i t×m

thÊy Ýt ®iÒu míi mÎ, ngoµi mét sè chi tiÕt ra. Ên tîng rÊt m¹nh

mµ quyÓn s¸ch g©y ra ë Pa-ri vµ ë níc Ph¸p nãi chung, chøng

minh mét thùc tÕ hÕt søc lý thó, − cô thÓ lµ thÕ hÖ lín lªn díi

thêi Ba-®anh-ghª1∗ tuyÖt ®èi kh«ng biÕt g× vÒ lÞch sö cña chÕ ®é

hä ®ang sèng. Giê ®©y hä tØnh dËy vµ dêng nh hä tõ trªn trêi

r¬i xuèng. Nhng, - nÕu cã thÓ parva componere magnis2∗, - ch¼ng

lÏ ®èi víi chóng ta kh«ng x¶y ra mét ®iÒu ®¹i lo¹i nh vËy hay

sao? ë §øc giê ®©y ®ang lan truyÒn mét tin ®Æc biÖt r»ng L¸t-xan

chØ lµ mét trong sè nh÷ng ng«i sao chæi cña chóng ta vµ kh«ng

ph¶i anh ta ph¸t hiÖn ra "®Êu tranh giai cÊp".

Trong bµi nãi cña Gam-bÐt-ta, con s tö Ph¸p hiÖn nay, t«i

kh«ng thÊy cã g× ®Æc biÖt c¶. Thñ ®o¹n cña «ng ta lµm cho t«i nhí

l¹i mét çch ®¸ng kinh ng¹c Mi-sen xø Buèc-gi¬. ¤ng Mi-sen Êy

còng næi danh v× mét vô ¸n chÝnh trÞ. MÊy th¸ng tríc Çch

m¹ng th¸ng Hai, «ng ta tuyªn bè r»ng «ng ta kh«ng cßn tin vµo

"giíi d©n chñ" n÷a, v× nã lu«n lu«n chuyÓn thµnh "mÞ d©n". §iÒu

®ã dÜ nhiªn ®· kh«ng ng¨n c¶n «ng ta sau th¸ng Hai221 næi bËt lªn

víi t çch lµ "ngêi céng hoµ tiÒn çch m¹ng", vµ dï muèn hay

kh«ng còng gióp ®ì rÊt nhiÒu cho B«-na-p¸c-t¬, ®Æc biÖt lµ trong

1∗ − tªn lãng cña Na-p«-lª-«ng III (theo tªn ngêi thî nÒ mµ n¨m 1846 Na-p«-lª-«ng

®· mÆc ¸o quÇn cña «ng ta khi trèn khái nhµ tï).

2∗ − so s¸nh çi nhá víi çi lín.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


vÊn ®Ò çc quan chøc tµi chÝnh. ¤ng ta còng Ýt nhiÒu g¾n bã víi

phÇn tö céng hoµ "Pl«ng − Pl«ng"1∗.

Nhng t«i c¶m thÊy khoan kho¸i thùc sù khi ®äc l¹i b¶n têng

thuËt tØ mØ phiªn häp cña "nh÷ng ngêi céng hoµ «n hoµ", nghÜa

lµ çc thµnh viªn cña Quèc héi lËp ph¸p, trong toµ thÞ chÝnh khu

mêi222. T«i kh«ng nghÜ r»ng trong toµn bé lÞch sö thÕ giíi cã thÓ

t×m ®îc mét tÊn bi hµi kÞch t¬ng tù, Ýt ra lµ ®· ®îc diÔn xuÊt

hay nh thÕ. NghÞ viÖn Phran-phuèc hoÆc nghÞ viÖn Stót-g¸t223 −

kh«ng cã g× so s¸nh ®îc víi çi nµy. ChØ cã ngêi Ph¸p lµ biÕt

®a lªn s©n khÊu tÊt c¶, dï ®ã lµ Héi nghÞ quèc íc hay lµ bän tay

ch©n trong nghÞ viÖn gåm nh÷ng ®å xá l¸ chÝnh cèng.

Cßn vÒ b«ng th× t«i ®ang sö dông çc sè liÖu vÒ nhËp khÈu vµ

xuÊt khÈu n¨m 1861 v.v. trong çc b¸o ço cña Bé th¬ng m¹i224.

§iÒu duy nhÊt lµm t«i quan t©m lµ çi sù thËt hoµn toµn cha

tõng nghe thÊy lµ trong vßng ba n¨m ®· kh«ng s¶n xuÊt ®îc g×

cho tiªu dïng trong níc (ý t«i muèn nãi − b»ng nguyªn liÖu míi

nhËp khÈu trong ba n¨m Êy, hoÆc lµ chØ b»ng sè dù tr÷ míi mua

vµo).

Nh÷ng nhµ ph¸t hµnh s¸ch hä A-s¬ ë ®©y (chi nh¸nh cña h·ng

BÐc-lin ë phè Un-t¬ ®en Lin-®en) ®· biªn th cho t«i biÕt r»ng hä

cÇn mét sè b¶n "Ngµi Ph«-gt¬" ®Ó b¸n ë BÐc-lin. Mµ trong khi ®ã,

nh anh biÕt ®Êy, çi g· Vin-hem trêi ®¸nh th¸nh vËt Êy kh«ng

tr¶ lêi g× cho bøc th hÕt søc khÈn thiÕt t«i göi ®i çch ®©y mÊy

th¸ng, ngoµi viÖc nãi r»ng anh ta ®· b¸n tèng b¸n th¸o 300 b¶n

®· giao cho anh ta, nhng ë BÐc-lin vÉn cßn cã mÊy b¶n n÷a. H«m

nay t«i l¹i biªn th cho anh ta.

1∗ − Gi.S.P. B«-na-p¸c-t¬.

Ch¸u Tót-xi rÊt phÊn khëi vÒ kh¶ n¨ng ®îc gÆp anh ë chç

chóng t«i ®©y vµ c¶ nhµ còng vËy. V× r»ng Tót-xi lµ ngêi nång

nhiÖt h©m mé anh còng nh bµ Li-di vµ "d©n téc bÞ chinh phôc".

Song anh ph¶i b¸o cho t«i biÕt khi nµo anh ®Õn.

Chµo anh.

C.M. cña anh

Trong cuèn "Linh môc n«ng th«n" cña Ban-d¾c cã viÕt nh

sau:

"NÕu s¶n phÈm c«ng nghiÖp kh«ng ®îc ®Þnh gi¸ gÊp ®«i gi¸ thµnh cña nã, th× ho¹t

®éng c«ng th¬ng nghiÖp sÏ kh«ng thÓ tån t¹i ®îc".

Anh sÏ nãi g× vÒ ®iÒu nµy?

V× ngêi gi¶ bé th«ng minh1∗ ®· ph¸t hiÖn ra XÐc-n«, nªn anh

ta cã th¸i ®é kh«ng nghiªm tóc l¾m ®èi víi «ng Êy. Anh ta chØ

söng sèt tríc viÖc XÐc-n« t×m ®Õn t«i, chø kh«ng ph¶i t×m ®Õn

anh ta.







---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------



ë Man-se-xt¬

Lu©n §«n, 15 th¸ng Ch¹p 1868

buæi tèi, sau nöa ®ªm

PhrÕt th©n mÕn!

Tµi liÖu göi kÌm theo ®©y225 tuy rÊt v« lý, nhng ®Ò nghÞ anh

nghiªn cøu nghiªm tóc, viÕt cho t«i nh÷ng nhËn xÐt cña anh

b»ng tiÕng Ph¸p vµ t r ¶ l ¹ i n ã c h o t « i , m u é n n h Ê t

l µ v µ o t h ø b ¶ y t í i .

¤ng Ba-cu-nin, − «ng ta ®ang ®iÒu khiÓn ho¹t ®éng ë hËu

trêng trong toµn bé chuyÖn nµy, − réng lîng ®Õn møc ®ång ý

chÊp nhËn ®Æt phong trµo c«ng nh©n díi sù l·nh ®¹o cña Nga.

Bµi viÕt b«i b¸c Êy tån t¹i ®· hai th¸ng nay. Nhng m·i tíi

h«m nay BÕch-c¬ giµ míi th«ng b¸o nã b»ng v¨n b¶n cho Tæng

héi ®ång. LÇn nµy ngêi gi¶ bé th«ng minh1∗ cã lý. Håi ®ã, nh

BÕch-c¬ giµ viÕt, ph¶i bæ sung thø "chñ nghÜa duy t©m" mµ Héi

chóng ta cßn thiÕu. Chñ nghÜa duy t©m Nga!

Tèi h«m nay, ë Tæng héi ®ång cña chóng ta, ®Æc biÖt lµ trong

nh÷ng ngêi Ph¸p, mäi ngêi rÊt phÉn né ®èi víi tµi liÖu nµy. Çi


cña nî ®ã t«i ®· biÕt tõ l©u. T«i coi lµ nã ®· bÞ chÕt yÓu vµ v×

BÕch-c¬ giµ mµ t«i muèn ®Ó cho nã chÕt mét çch thanh th¶n.

Nhng sù thÓ trë nªn nghiªm träng h¬n t«i tëng. Vµ nh÷ng ý

kiÕn nh kÝnh träng BÕch-c¬ giµ, lµ kh«ng thÓ cho phÐp ®îc n÷a.

Tèi h«m nay Héi ®ång ®· quyÕt ®Þnh c«ng khai phñ nhËn t çch

cña héi bÊt hîp ph¸p ®ã ë Pa-ri, Niu Oãc, §øc vµ Thuþ SÜ. T«i

®îc giao nhiÖm vô (®Õn thø ba tíi) so¹n th¶o b¶n nghÞ quyÕt vÒ

viÖc khíc tõ thõa nhËn héi ®ã1∗ . T«i tiÕc vÒ tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã

v× BÕch-c¬ giµ. Nhng Héi cña chóng ta kh«ng thÓ v× BÕch-c¬ giµ

mµ kÕt liÔu b»ng tù s¸t.

C.M. cña anh

St¬-r«n viÕt cho t«i tõ §uýt-xen-®oãc-ph¬ r»ng ngêi anh em

cña anh ta lµ ¥-giª-ni ®· mÊt ®ét ngét ë H¨m-buèc.

Anh cã thÓ göi cho t«i sè b¸o "Guardian" trong ®ã cã th«ng b¸o

vÒ çc vô ph¸ s¶n trong c«ng nghiÖp v¶i b«ng ë Man-se-xt¬ v.v.

®îc kh«ng?






1∗ Xem tËp nµy, tr. 319-320.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------



ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn! RÊt çm ¬n vÒ quyÓn s¸ch cña Tª-n«1∗ vµ tµi liÖu vÒ phiªn toµ

xö B«-®anh204. Mét khi t«i ®äc xong tµi liÖu thø hai, t«i sÏ göi l¹i cho anh c¶ hai thø. "TØnh lÎ" anh cã thÓ ®Ó l¹i ë chç anh, t«i ®· ®Æt mua cho t«i c¶ hai quyÓn s¸ch ë chç ngêi bu«n s¸ch, v× nh÷ng tµi liÖu nh vËy vÉn cÇn cã ë nhµ m×nh. ViÖc hoµn toµn l·ng quªn çc quy luËt nh©n qu¶ trong çc sù kiÖn çch m¹ng còng nh trong çc sù kiÖn ph¶n çch m¹ng lµ hÖ qu¶ kh«ng tr¸nh khái cña mçi thÕ lùc ph¶n ®éng ®· chiÕn th¾ng; ë níc §øc, thÕ hÖ míi hoµn toµn kh«ng biÕt g× vÒ n¨m 1848, ngoµi tiÕng sña th¶m h¹i cña b¸o "Kreuz-Zeitung" mµ tõ n¨m 1849 ®Õn hÕt n¨m 1852 tÊt c¶ nh÷ng b¸o kh¸c ®Òu sña theo; lÞch sö ë ®Êy ®ét nhiªn ngõng l¹i cïng víi sù kÕt thóc n¨m 1847. Nh÷ng cuéc tranh luËn trong toµ thÞ chÝnh khu mêi thùc sù kú diÖu, tríc ®©y t«i cha bao giê ®äc chóng ®Çy ®ñ nh vËy222.

Ço phã vÒ çi chÕt cña E.St¬-r«n t«i t×nh cê ®äc ®îc trªn b¸o "Kölnische Zeitung"; «ng Êy chÕt v× bÞ bÖnh thÊp khíp.

V¨n kiÖn Gi¬-ne-v¬ rÊt ng©y th¬. BÕch-c¬ giµ kh«ng bao giê

1∗ E.Tª-n«. "Pa-ri th¸ng Ch¹p 1851".

cã thÓ ®øng v÷ng tríc sù çm dç tham gia vµo viÖc cæ ®éng cña nh÷ng nhãm ®ang g©y ra xÝch mÝch; nÕu hai ngêi hoÆc ba ngêi tô tËp l¹i th× «ng ta nhÊt ®Þnh cã mÆt trong sè hä. NÕu anh kÞp thêi nh¾c nhë «ng ta th× tÊt nhiªn «ng ta sÏ tù kiÒm chÕ. Cßn giê ®©y th× «ng ta sÏ söng sèt bëi hËu qu¶ xÊu cña nh÷ng ý ®Þnh tèt lµnh cña m×nh. ViÖc Quèc tÕ kh«ng thÓ ®ång ý víi hµnh vi gian lËn ®ã ®· râ nh ban ngµy. Trong trêng hîp ®ã sÏ cã hai Tæng héi ®ång vµ thËm chÝ hai ®¹i héi, ®ã lµ nhµ níc trong nhµ níc, vµ ngay tõ phót ®Çu tiªn sÏ næ ra xung ®ét gi÷a héi ®ång thùc tÕ ë Lu©n §«n vµ héi ®ång lý luËn, "duy t©m" ë Gi¬-ne-v¬. Trong Quèc tÕ kh«ng thÓ cã hai tæ chøc quèc tÕ (xÐt vÒ nhiÖm vô), còng nh kh«ng thÓ cã hai Tæng héi ®ång vËy. Nhng v¶ l¹i, ai cho çc anh quyÒn thõa nhËn çi gäi lµ trung ¬ng côc kh«ng cã quyÒn h¹n, mµ çc thµnh viªn cña nã tËp hîp l¹i theo d©n téc, tù m×nh thµnh lËp (§ 3 cña §iÒu lÖ sÏ xo¸ bá çi "tù m×nh" Êy, vµ kh«ng ph¶i lµ v« cí!) nªn nh÷ng côc quèc gia cña níc m×nh! Nh÷ng ngµi Êy ch¼ng ®îc ai trao toµn quyÒn, ngoµi b¶n th©n m×nh, l¹i muèn Quèc tÕ trao cho hä nh÷ng giÊy uû quyÒn ®ã. NÕu Quèc tÕ tõ chèi lµm ®iÒu ®ã th× ai sÏ thõa nhËn "nhãm khëi xíng", nãi çch kh¸c, çi gäi lµ "trung ¬ng côc", lµ ®¹i biÓu cña m×nh? Tæng Héi ®ång cña Quèc tÕ ®îc bÇu l¹i Ýt ra lµ ba lÇn liªn tiÕp vµ tÊt c¶ mäi ngêi ®Òu biÕt r»ng nã ®¹i biÓu cho ®«ng ®¶o quÇn chóng c«ng nh©n, cßn "nh÷ng ngêi khëi xíng" ®ã th× ®¹i biÓu cho ai?

Vµ sau n÷a, nÕu chóng ta g¸c l¹i vÊn ®Ò h×nh thøc bÇu cö,

th× nh÷ng tªn tuæi t¹o nªn nhãm khëi xíng ®ã, çi nhãm kh¼ng

®Þnh r»ng nã coi "sø mÖnh ®Æc biÖt cña m×nh lµ nghiªn cøu çc

vÊn ®Ò chÝnh trÞ vµ triÕt häc v.v. vµ v.v." ®¹i diÖn cho çi g×?

Ch¾c ch¾n hä sÏ ®¹i biÓu cho khoa häc. Chóng ta cã t×m thÊy

trong sè hä nh÷ng ngêi næi tiÕng do chç hä ®· cèng hiÕn ®êi

m×nh cho viÖc nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò Êy hay kh«ng? Tr¸i l¹i.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

312 ¡ng-ghen göi m¸c, 18 th¸ng ch¹p 1868 m¸c göi ¡ng-ghen, 19 th¸ng ch¹p 1868 313

Çc anh sÏ kh«ng gÆp trong sè hä mét tªn tuæi nµo mµ ngêi

mang tªn tuæi ®ã tõ tríc ®Õn nay d¸m ®ßi hái danh hiÖu nhµ

khoa häc. NÕu nh hä lµ nh÷ng ngêi m¹o xng lµ ®¹i biÓu cña

chÕ ®é d©n chñ x· héi, th× hä cßn m¹o xng gÊp ngµn lÇn lµ

nh÷ng ®¹i biÓu cña khoa häc. Nh÷ng ®iÒu cßn l¹i anh ®· nãi trong nh÷ng lêi nhËn xÐt cña

anh. Còng nh anh, t«i coi toµn bé viÖc ®ã lµ çi thai chÕt yÓu, lµ ®øa con nu«i t¹i nhµ thuÇn tuý cña Gi¬-ne-v¬. Nã chØ trë nªn cã søc sèng trong trêng hîp anh c«ng kÝch nã qu¸ m·nh liÖt vµ b»ng çch ®ã t¹o cho nã cã ý nghÜa. T«i cho r»ng tèt h¬n c¶ lµ ph¶i b×nh tÜnh nhng kiªn quyÕt b¸c bá yªu s¸ch cña nh÷ng ngêi Êy ®ßi chui vµo Quèc tÕ, cßn trong nh÷ng ®iÒu cßn l¹i th× nªn nãi r»ng v× hä ®· chän cho m×nh mét ®Þa bµn ho¹t ®éng ®Æc biÖt, nªn chóng ta sÏ chê ®îi xem hä sÏ lµm ®îc g× tõ ®Þa bµn ho¹t ®éng ®ã, tiÕp theo sÏ nãi r»ng hiÖn thêi kh«ng cã g× c¶n trë thµnh viªn cña mét hiÖp héi nµy trë thµnh héi viªn cña mét hiÖp héi kh¸c. V× r»ng, nãi mét çch ®¬n gi¶n, nh÷ng ngêi cõ kh«i ®ã kh«ng cã mét ®Þa bµn ho¹t ®éng nµo kh¸c ngoµi viÖc t¸n gÉu, nªn hä ch¼ng mÊy chèc sÏ ch¸n ghÐt nhau cïng cùc, vµ v× cã thÓ nghÜ r»ng hä sÏ kh«ng cã nguån bæ sung nµo tõ bªn ngoµi (trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nh vËy), nªn toµn bé cöa tiÖm nhá bÐ ®ã ch¾c ch¾n ch¼ng bao l©u n÷a sÏ tù sôp ®æ. Cßn nÕu anh kÞch liÖt chèng l¹i ©m mu ®ã cña ngêi Nga, th× anh sÏ khuÊy ®éng t tëng cña bän tiÓu thÞ d©n chiÕm sè ®«ng trong c«ng nh©n (®Æc biÖt lµ ë Thuþ SÜ) kh«ng cã lîi cho sù nghiÖp vµ anh sÏ lµm h¹i Quèc tÕ. Trong quan hÖ víi ngêi Nga (ë ®©y hä cã bèn ngêi1∗, kh«ng kÓ phô n÷) kh«ng bao giê ®îc mÊt tù chñ.

T«i cha bao giê ®äc çi g× th¶m h¹i h¬n c¬ng lÜnh lý luËn

1∗ − Ba-cu-nin, Giu-cèp-xki, En-pi-®in, A-lÕch-xª-Ðp.

®ã. Xi-bia, çi bông vµ ngêi ®µn bµ Ba Lan trÎ ®· biÕn Ba-cu-nin thµnh mét con bß ®ùc chÝnh cèng.

ChuyÕn ®i cña t«i tríc N¨m míi ch¾c h¼n sÏ kh«ng cã kÕt qu¶ g×, b¶n dù th¶o hîp ®ång ®¸ng nguyÒn rña vÉn cha viÕt xong.


Ph.¡. cña anh


s¸ch: "Der Briefwechsel zwischen F. Engels und K. Marx". Bd. IV, Stuttgart, 1913; c«ng bè toµn v¨n trong Marx-Engels

Gesamtausgabe. Dritte Abteillung, Bd.4, 1931, vµ trong C.M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen, Toµn tËp, xuÊt b¶n lÇn thø nhÊt, t. XXIV, 1931




ë Man-se-xt¬

Lu©n §«n, 19 th¸ng Ch¹p 18681∗

1∗ Trªn th cã dÊu h×nh bÇu dôc: "Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ. Tæng Héi ®ång

Lu©n §«n".

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


PhrÕt th©n mÕn!

C¶m ¬n vÒ nh÷ng nhËn xÐt cña anh! Khi t«i viÕt cho anh vµo

buæi tèi, t«i rÊt xóc ®éng. Nhng ®Õn s¸ng th× b¾t ®Çu hëng øng

vµ quyÕt ®Þnh tiÕn hµnh c«ng viÖc theo phÐp x· giao, hoµn toµn

theo tinh thÇn nh÷ng lêi khuyªn cña anh.

T¸c phÈm cña Tª-n« "TØnh lÎ" tèt h¬n nhiÒu. T¸c phÈm ®ã

chøa ®ùng nhiÒu chi tiÕt míi mÎ ®èi víi chóng ta. NÕu ngêi Pa-ri

trô l©u h¬n vµi ngµy n÷a th× ®Õ chÕ tÊt sÏ diÖt vong. Phong trµo

(céng hoµ) trong d©n c n«ng th«n cã ý nghÜa lín h¬n chóng ta

tëng rÊt nhiÒu.

T«i göi kÌm theo ®©y tê "RÐveil", c¬ quan ng«n luËn cña

L¬-®ruy-R«-lanh. §ª-lª-cluy-d¬ lµ mét kÎ ®¸ng nguyÒn rña,

mét ngêi céng hoµ kiÓu cò, mét th»ng ngu; anh ta lµ uû

viªn cña chÝnh phñ l©m thêi ®· nhö ngêi BØ vµo æ phôc kÝch

gÇn Ri-xc«n-tu.

Do ®ã anh ta lµ kÎ ph¶n béi hoÆc kÎ ®¹i ngu, − ch¾c lµ kÎ ®¹i

ngu.

Nhê cã chóng ta mµ trß ngu ngèc cña c«ng nh©n ®Þnh tæ chøc

b÷a tiÖc hoan nghªnh R.Gi«n-x¬n ®· kh«ng ®îc tiÕn hµnh226. Ca-

ninh-xbi, ngêi ®Ò xíng trß nµy, lµ mét tªn ba que. G· ®ã ®·

thùc hiÖn mét chuyÕn du lÞch vui vÎ sang Mü, vµ ë ®Êy y ®· ®îc

Xi-uèt chi tiÒn ®Ó tæ chøc mét cuéc chiªu ®·i nh vËy ®èi víi

R.Gi«n-x¬n ë Lu©n §«n. §ã chÝnh lµ ngêi c«ng nh©n cã thêi ®·

viÕt trªn b¸o "Times" r»ng vÒ mÆt chÝnh trÞ c«ng nh©n ®· hµi lßng

vµ kh«ng muèn quyÒn bÇu cö.

NÕu anh cã thÓ göi cho t«i mÊy pao vµo tuÇn Gi¸ng sinh s¾p

tíi th× sÏ rÊt ®óng lóc.

Chµo anh.

C.M. cña anh

C«ng bè lÇn ®Çu cã lîc bít trong cuèn s¸ch: "Der Briefwechsel zwischen F. Engels und K. Marx". Bd. IV, Stuttgart, 1913; c«ng

bè toµn v¨n trong Marx-Engels Gesamtausgabe. Dritte Abteillung, Bd.4, 1931, vµ trong C.M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen, Toµn




ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 23 th¸ng Ch¹p 1868

PhrÕt th©n mÕn! V× hiÖn nay t«i ®ang ë Xi-ti, nªn chØ xin b¸o anh biÕt lµ ®·

nhËn ®îc quµ Gi¸ng sinh tuyÖt vêi cña anh. Anh cã thÓ h×nh dung c¶ nhµ chóng t«i vui síng dêng nµo.




K.Marx". Bd. II, Stuttgart, 1913



316 ¡ng-ghen göi m¸c, 3 th¸ng giªng 1869 317

n¨m 1869


ë Man-se-xt¬


PhrÕt th©n mÕn! Chóc mõng N¨m míi! Qua bøc th kÌm theo ®©y cña La-ph¸c-g¬, anh sÏ thÊy r»ng

t«i ®· nhËn ®îc mét mãn quµ n¨m míi ®Æc biÖt − chøc «ng ngo¹i1∗.

Qua hai sè b¸o "Cloche" vµ "Diable µ quatre" in ë Pa-ri göi kÌm theo ®©y, anh sÏ thÊy ë ®ã ®ang ngù trÞ mét giäng ®iÖu l¸o xîc ra sao. Giäng lìi cña ph¸i ®èi lËp ë níc Phæ lµm sao b× kÞp! B¸o chÝ tÑp nhÑp ®ã − mµ mét trong sè nh÷ng ®¹i biÓu cña nã thËm chÝ lµ R«-s¬-pho − lµ s¶n phÈm ®Ých thùc cña chÕ ®é B«-na-p¸c-t¬. Cßn giê ®©y nã lµ vò khÝ nguy hiÓm nhÊt chèng l¹i chÕ ®é ®ã.

Qua çc sè b¸o "Vorbote" göi kÌm theo ®©y, anh sÏ t×m hiÓu vô bª bèi ë Ba-l¬227. Nh÷ng chµng trai ®¸ng ghÐt ®ã − ý t«i muèn nãi nh÷ng ®¹i biÓu ®Þa ph¬ng cña chóng ta ë ®Êy − cã biÖt tµi lµm cho Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ mäi cuéc xung ®ét ®Þa ph¬ng gi÷a chñ vµ thî. §ång thêi hä kh«ng thi hµnh bÊt cø biÖn ph¸p nµo ®Ò phßng trêng hîp cã

1∗ §©y lµ nãi viÖc gia ®×nh La-ph¸c-g¬ sinh con trai - S¸c-l¬ £-chiªn.

chiÕn tranh, ch¼ng h¹n nh thµnh lËp çc c«ng ®oµn, mµ l¹i gµo to h¬n. ChÝnh phñ bang ®ang can thiÖp. ThÕ lµ chuyÖn kh«ng ®¸ng kÓ chuyÓn thµnh nghiªm träng. Lóc ®ã ngêi ta b¾t ®Çu kªu gäi Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ nãi chung vµ Tæng héi ®ång Lu©n §«n nãi riªng lËp tøc tr¶ chi phÝ chiÕn tranh cña Thuþ SÜ. Vµ lóc ®ã "«ng giµ" BÕch-c¬ viÕt ®Ó chóng ta kh«ng "lµm mÊt thanh danh" m×nh mét lÇn n÷a nh trong vô Gi¬-ne-v¬ v.v.. Nhng vÒ ®iÒu nµy vµ vÒ khóc trung gian Nga − Quèc tÕ th× lÇn sau t«i sÏ viÕt1∗.

C¶ gia ®×nh göi anh nh÷ng lêi chóc mõng N¨m míi. Tót-xi cho r»ng «ng PhrÕt khèn khæ ¾t ph¶i c¶m thÊy kh¸ tåi tÖ trong dÞp nµy.

T¹m biÖt.

C.M. cña anh







ë Lu©n §«n

[Man-se-xt¬], 3 th¸ng Giªng 1869

1∗ Xem tËp nµy, tr. 319-320.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


Mo-r¬ th©n mÕn! Chóc mõng N¨m míi! Göi anh nh÷ng lêi chóc tèt ®Ñp nhÊt

cña t«i nh©n dÞp quµ n¨m míi cña Pa-ri. T«i nghÜ r»ng, anh vµ vî anh giê ®©y kh«ng thÓ nhÞn cêi nh×n nhau, nhí tíi danh hiÖu míi cña m×nh.

Qua b¸o "Vorbote", c©u chuyÖn Ba-l¬ cßn cha hoµn toµn râ ®èi víi t«i, vµ v× thÕ t«i nãng lßng chê ®îi nh÷ng th«ng b¸o bæ sung ®· høa vÒ c©u chuyÖn ®ã, còng nh vÒ diÔn biÕn tiÕp theo cña ho¹t ®éng cña Ba-cu-nin. Bµi ph¸t biÓu cña Ba-cu-nin trªn b¸o "Çi chu«ng"1∗ hÕt søc ngu ngèc228. Xem ra, tªn hÌn h¹ ®ã tõ thêi Nga hoµng G«-rèc ®Õn nay vÉn cha häc ®îc g× h¬n. ThËt lý thó khi biÕt r»ng anh ta vÉn cßn cïng mét duéc víi GhÐc-sen, cßn GhÐc-sen th× giê ®©y ®· hoµn toµn bÏ mÆt, nÕu kh«ng th× «ng ta ®· kh«ng tõ bá b¸o "Çi chu«ng"229. Cßn nãi chung th× chµng trai ®ã b©y giê ®ang viÕt b»ng thø tiÕng Ph¸p hoµn toµn ®¸ng ghÐt cña chÝnh m×nh, − thÕ mµ con ngêi ®ã l¹i sèng ë mét níc nãi tiÕng Ph¸p c¬ ®Êy! TiÕng Ph¸p cña Ba-cu-nin kh¸ h¬n rÊt nhiÒu.

Xin çm ¬n vÒ "Cloche" vµ "Diable µ quatre": qu¶ thËt rÊt t¸o b¹o. MÊy triÖu ngêi theo ph¸i Oãc-lª-¨ng giê ®©y bÞ vøt bá cho çc tíng lÜnh, lµ hoµn toµn hîp thêi.

Göi lêi chµo ch©n thµnh vµ nh÷ng lêi chóc tèt ®Ñp nhÊt ®Õn toµn thÓ gia ®×nh.

Ph.¡. cña anh






1∗ Tõ "Çi chu«ng" ®îc ¡ng-ghen viÕt b»ng tiÕng Nga.


ë Man-se-xt¬

Lu©n §«n, 13 th¸ng Giªng 1869

PhrÕt th©n mÕn! Xin çm ¬n vÒ hai sè b¸o "Zukunft". (Te-xma vµ Ghª-oãc

I-ung!) T«i ngµy nµy sang ngµy kh¸c lu«n lu«n chuÈn bÞ viÕt th cho anh, nhng ®· ho·n l¹i v× sæ mñi khñng khiÕp, nã lµm cho m¾t, tai, mòi vµ toµn bé çi ®Çu l©m vµo t×nh tr¹ng giíi nghiªm thùc sù kho¶ng hai tuÇn nay. V× trong thêi tiÕt s¬ng mï ®¸ng ghÐt nµy t¹m thêi cha cã bÊt cø hy väng nµo tho¸t khái bÖnh, nªn t«i kh«ng muèn ®îi l©u h¬n n÷a. Ch¼ng lÏ c¶ ë chç çc anh t¹i Man-se-xt¬ còng cã thêi tiÕt kú l¹ nh vËy hay sao? Ch¼ng cã g× ®¸ng ng¹c nhiªn khi thÊy ë ®©y b©y giê thêng hay cã nh÷ng vô tù tö. ChØ cã mét ngêi Ai-r¬-len, cho dï anh ta ë díi tÇng thø b¶y cña ®Þa ngôc230, vÉn nãi r»ng "anh ta thµ ®Ó ai thÝch th× cø tù kÕt liÔu b»ng tù tö, miÔn lµ kh«ng ph¶i b¶n th©n anh ta".

Chµng thanh niªn T.Ph«n Gim-boãc-n¬ ë Em-mª-rÝch, chñ xëng in nuce1∗, cã ®Õn th¨m anh kh«ng? T«i hoµn toµn kh«ng râ anh ta muèn g×. Tho¹t ®Çu anh ta nãi víi t«i r»ng anh ta muèn vµo lµm viÖc ë mét c«ng xëng nµo ®ã víi t çch kü thuËt viªn hoÆc thËm chÝ c«ng nh©n thêng mét thêi gian nµo

1∗ − ®ang ph«i thai.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


®ã, nöa n¨m ch¼ng h¹n, ®Ó nghiªn cøu çch tæ chøc c«ng viÖc v.v. ë çc c«ng xëng níc Anh. Cßn giê ®©y th× anh ta chØ nãi lu l¹i hai tuÇn t¹i nhµ m¸y chÕ t¹o m¸y mãc n«ng nghiÖp. Ph¶i ch¨ng Gim-boãc-n¬ rèt cuéc chØ muèn th©m nhËp vµo çc bÝ mËt c«ng xëng cña níc Anh? §iÒu nµy anh ta ch¼ng thµnh c«ng mét çch dÔ dµng nh vËy ®©u.

B©y giê lµ b¸o ço v¾n t¾t vÒ çc biÕn cè quèc tÕ: 1) "§ång minh d©n chñ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ": ngµy 22

th¸ng Ch¹p 1868 cã nghÞ quyÕt nhÊt trÝ cña Tæng héi ®ång nãi r»ng: "1) TÊt c¶ mäi ®iÒu kho¶n trong ®iÒu lÖ cña §ång minh v.v. x¸c ®Þnh quan hÖ cña nã víi Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ ®Òu ®îc tuyªn bè bÞ b·i bá vµ kh«ng cã hiÖu lùc; 2) §ång minh v.v. kh«ng ®îc kÕt n¹p vµo Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ víi t çch lµ mét ph©n héi"231. PhÇn nªu lý do cña nghÞ quyÕt ®ã (do t«i biªn tËp) thÓ hiÖn díi mét h×nh thøc ph¸p lý chÆt chÏ, chØ ra m©u thuÉn gi÷a ®iÒu lÖ cña §ång minh dù ®Þnh thµnh lËp vµ çc ®iÒu lÖ cña chóng ta v.v.. §iÓm cuèi cïng cña phÇn nªu lý do trong nghÞ quyÕt, trong ®ã BÕch-c¬ giµ ph¶i c¶m thÊy lêi ¸m chØ sù ngu xuÈn cña m×nh, nãi r»ng §¹i héi Bruy-xen151 ®· gi¶i quyÕt tríc vÊn ®Ò nµy g¾n víi §ång minh hoµ b×nh vµ tù do29. §èi víi viÖc nã yªu cÇu Héi liªn hiÖp quèc tÕ thõa nhËn nã, ®¹i héi tuyªn bè: v× §ång minh kh¼ng ®Þnh r»ng nã t¸n thµnh còng nh÷ng nguyªn t¾c vµ theo ®uæi còng nh÷ng môc ®Ých nh Héi liªn hiÖp quèc tÕ, nªn sù tån t¹i cña nã "kh«ng cã g× biÖn minh ®îc", cßn ë cuèi phÇn nªu lý do nµy cã nãi: ë Bruy-xen, "mét sè thµnh viªn cña nhãm khëi xíng Gi¬-ne-v¬" tù m×nh ®· biÓu quyÕt theo tinh thÇn ®ã.

Trong thêi gian Êy, chóng t«i ®· nhËn ®îc nh÷ng bøc th tõ Bruy-xen, Ru-¨ng, Li-«ng v.v. bµy tá sù t¸n thµnh v« ®iÒu kiÖn ®èi víi quyÕt ®Þnh cña Tæng héi ®ång. Kh«ng mét ngêi

nµo lªn tiÕng b¶o vÖ nhãm khëi xíng Gi¬-ne-v¬. ViÖc nhãm ®ã hµnh ®éng kh«ng hoµn toµn trung thùc ®· thÊy râ qua viÖc chØ sau khi nã ®· cè g¾ng tranh thñ tríc vÒ phÝa m×nh nh÷ng ngêi Bruy-xen v.v. nã míi th«ng b¸o cho chóng ta vÒ viÖc thµnh lËp cña nã vµ vÒ ho¹t ®éng cña nã. T«i coi vÊn ®Ò ®· ®îc gi¶i quyÕt xong, tuy chóng ta cha cã tr¶ lêi cña Gi¬-ne-v¬ ®èi víi "sù ph¸n quyÕt" cña chóng ta. Dï sao mu toan còng ®· kh«ng thµnh c«ng.

b) Ad vocem1∗ Ba-cu-nin

§Ó anh hiÓu râ h¬n néi dung bøc th cña anh ta232 mµ t«i göi

kÌm theo ®©y, anh ph¶i biÕt nh÷ng ®iÒu sau ®©y: tríc hÕt, bøc

th cña anh ta ®· kh«ng gÆp bøc "th«ng ®iÖp" cña chóng ta vÒ

"§ång minh". V× vËy Ba-cu-nin cßn say sa víi nh÷ng ¶o tëng dÔ

chÞu cho r»ng chóng ta sÏ ®Ó yªn cho anh ta tù do hµnh ®éng.

TiÕp n÷a: ngêi Nga XÐc-n« trong trao ®æi th tÝn tríc ®©y cña

m×nh víi Boãc-c¬-hai-m¬ ®· kÞch liÖt chèng Ba-cu-nin. Trong th

tr¶ lêi cña t«i göi XÐc-n«, t«i ®· muèn sö dông chµng thanh niªn

nµy ®Ó nhËn ®îc tin tøc vÒ Ba-cu-nin. Nhng v× t«i kh«ng tin bÊt

cø mét ngêi Nga nµo, nªn t«i ®· lµm viÖc ®ã díi h×nh thøc nh

thÕ nµy: "Ngêi b¹n cò Ba-cu-nin cña t«i ®ang lµm g× vËy (t«i

kh«ng biÕt anh ta cßn lµ b¹n n÷a hay kh«ng) v.v. vµ v.v..".

Ngêi Nga XÐc-n« lËp tøc véi truyÒn ®¹t néi dung bøc th ®ã cho

Ba-cu-nin, vµ Ba-cu-nin sö dông nã ®Ó cã lêi më ®Çu ®a c¶m!

c) Ad vocem amapo BÕch-c¬ giµ

¤ng ta ®· hoµn toµn ló lÉn. Lóc ®Çu «ng ta göi cho chóng ta

mét bøc th dµi bèn trang cã ghi: Gi¬-ne-v¬, 21 th¸ng Ch¹p,


----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


vÒ sù kiÖn Ba-l¬1∗, nhng kh«ng cã mét yÕu tè chÝnh x¸c nµo. ThÕ nhng chóng ta ph¶i hµnh ®éng ngay lËp tøc. §ång thêi «ng ta viÕt cho Le-xn¬ r»ng chóng ta (Tæng héi ®ång) ®· "lµm mÊt thanh danh" m×nh trong vô Gi¬-ne-v¬ vµ ®iÒu ®ã kh«ng ®îc lÆp l¹i n÷a. HoÆc, nh «ng ta nãi nguyªn v¨n (trong th göi Le-xn¬):

"Ch¼ng lÏ Tæng héi ®ång, gièng nh Thîng ®Õ, chØ tån t¹i trong quan niÖm t«n

gi¸o cña nh÷ng th»ng ngèc hay sao?" ë Gi¬-ne-v¬ khi nãi vÒ chóng ta, ngêi ta chØ nhón

vai th«i v.v..

VÒ ®iÒu nµy BÕch-c¬ ®· nhËn ®îc th tr¶ lêi cña I-ung viÕt

cho «ng ta r»ng bøc th dµi bèn trang cña «ng ta kh«ng cã néi

dung g× c¶. Lµm sao «ng ta cã thÓ nghÜ r»ng díi d¹ng ch©n

kh«ng nh vËy mµ cã thÓ kiÕm ®îc tiÒn ë Lu©n §«n?

Trong bøc th cña m×nh ®Ò ngµy 21 th¸ng Ch¹p, BÕch-c¬ høa

sÏ göi mét bµi têng thuËt tØ mØ tiÕp theo. Thay v× nã, chóng ta

nhËn ®îc b¸o "Vorbote". Tù anh còng ®· thÊy r»ng b¸o "Vorbote"

thùc tÕ chØ cung cÊp bµi têng thuËt vÒ viÖc sa th¶i hµng lo¹t c«ng

nh©n lµm d¶i b¨ng "®· kÕt thóc", nhng hoµn toµn kh«ng gi¶i

thÝch cuéc xung ®ét tiÕp theo ®· ph¸t triÓn nh thÕ nµo. Tãm l¹i,

cho ®Õn nay chóng ta kh«ng biÕt g× ngoµi nh÷ng ®iÒu ®· ®¨ng

trªn b¸o "Vorbote". Trªn c¬ së nh÷ng tµi liÖu ®ã th× ch¼ng nh÷ng

kh«ng thÓ yªu cÇu çc héi c«ng liªn gióp ®ì mµ thËm chÝ còng

kh«ng thÓ nh©n danh Tæng héi ®ång c«ng bè bÊt kú thø g× vÒ vÊn

®Ò nµy. Cßn chóng ta th× kh«ng thÓ m¹o hiÓm nhËn cña nh÷ng kÎ

cho vay nÆng l·i ë Ba-l¬ c©u tr¶ lêi r»ng chóng ta ®ang la lèi om

sßm khi hoµn toµn cha hiÓu râ vÊn ®Ò.

Cuèi cïng, çch ®©y mét tuÇn, Tæng héi ®ång ®· quyÕt ®Þnh

1∗ Xem tËp nµy, tr. 316 - 317.

khiÓn tr¸ch BÕch-c¬ lÉn Pª-rª (uû viªn th«ng tÊn Ph¸p phô tr¸ch Gi¬-ne-v¬) vÒ viÖc cho ®Õn nay hä vÉn kh«ng th«ng b¸o cho chóng ta tµi liÖu cÇn thiÕt vÒ vô Ba-l¬. T¹m thêi ngêi ta ®· kÕt thóc ë ®ã. T«i lÊy lµm tiÕc cho BÕch-c¬ giµ. Nhng «ng ta vÉn ph¶i c¶m thÊy r»ng chóng ta ®ang n¾m d©y c¬ng trong tay, tuy r»ng theo kh¶ n¨ng cña m×nh, chóng ta cè g¾ng tr¸nh mäi sù can thiÖp trùc tiÕp.

d) B·i c«ng ë Ru-¨ng, Viªn v.v. (c«ng nh©n kÐo sîi b«ng)233. B·i c«ng ®· næ ra çch ®©y gÇn 6-7 tuÇn. Trong viÖc nµy ®¸ng

chó ý lµ tríc ®ã kh«ng l©u ë A-mi-en, çc chñ xëng dÖt (vµ chñ xëng kÐo sîi) ®· tæ chøc mét cuéc häp chung do thÞ trëng A-mi-en chñ tr×. Theo ®Ò nghÞ cña mét nhµ kinh doanh nµo ®ã tªn lµ Vi-®an, mét thêi gian dµi sèng ë níc Anh, héi nghÞ ®· quyÕt ®Þnh tæ chøc c¹nh tranh víi ngêi Anh ë níc Anh v.v.. Cô thÓ lµ: b»ng çch x©y dùng nh÷ng kho sîi Ph¸p v.v. ë níc Anh ®Ó b¸n ngay t¹i níc Anh, còng nh b¸n cho çc th¬ng nh©n níc ngoµi trùc tiÕp bu«n b¸n víi níc Anh. §iÒu ®ã ph¶i ®¹t ®îc b»ng çch tiÕp tôc h¹ tiÒn l¬ng, v× ngêi ta ®· thõa nhËn r»ng chØ cã tiÒn l¬ng thÊp (so víi tiÒn l¬ng cña níc Anh) míi t¹o kh¶ n¨ng chèng chäi víi sù c¹nh tranh cña níc Anh ë chÝnh níc Ph¸p (trong ®iÒu kiÖn thuÕ quan hiÖn hµnh). Vµ qu¶ thËt, sau Héi nghÞ A-mi-en ®ã, ®· b¾t ®Çu viÖc h¹ thÊp tiÒn l¬ng ë Ru-¨ng, Viªn, v.v.. Do ®ã mµ næ ra b·i c«ng. DÜ nhiªn chóng ta ®· b¸o cho nh÷ng ngêi Êy th«ng qua §uy-p«ng vÒ t×nh h×nh kinh doanh xÊu ë ®©y (®Æc biÖt lµ trong ngµnh s¶n xuÊt v¶i b«ng) vµ nh÷ng khã kh¨n liªn quan víi t×nh h×nh ®ã trong viÖc quyªn gãp tiÒn hiÖn nay. Trong khi ®ã, nh anh sÏ thÊy qua bøc th (tõ Viªn) göi kÌm theo ®©y, cuéc b·i c«ng ë Viªn ®· kÕt thóc. §èi víi nh÷ng ngêi Ru-¨ng, n¬i mµ cuéc xung ®ét cßn tiÕp diÔn, chóng ta míi göi ho¸ ®¬n 20 p.xt. cho hä ®Ó nhËn tiÒn ë nh÷ng ngêi thî lµm ®ång thau ë Pa-ri lµ nh÷ng

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


ngêi cßn nî chóng ta sè tiÒn Êy ngay tõ thêi hä bÞ sa th¶i hµng lo¹t83. Cßn nãi chung th× nh÷ng c«ng nh©n Ph¸p ®ã hµnh ®éng kh«n khÐo h¬n rÊt nhiÒu so víi ngêi Thuþ SÜ, vµ ®ång thêi hä khiªm tèn h¬n rÊt nhiÒu trong çc yªu s¸ch cña hä.

T«i vÉn hy väng r»ng bÖnh sæ mòi kh«ng ®a anh ®Õn møc mô ngêi nÆng nÒ nh t«i.

C.Mo-r¬ cña anh

C«ng bè lÇn ®Çu cã lîc bít trong cuèn s¸ch: "Der Briefwechsel zwischen F. Engels und K. Marx". Bd.IV, Stuttgart, 1913; c«ng

bè toµn v¨n trong Marx-Engels Gesamtausgabe. Dritte Abteillung, Bd.4, 1931, vµ trong C.M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen, Toµn




ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn! Xin anh thø lçi v× t«i tr¶ lêi anh chËm trÔ nh vËy vµ ng¾n

nh vËy, v× trong thêi gian gÇn ®©y trong nhµ chóng t«i x¶y ra

toµn lµ nh÷ng ®iÒu bÊt h¹nh. Xa-ra võa míi kh¸ lªn th× Li-di b¾t

®Çu bÞ bÖnh viªm d¹ dµy d÷ déi mµ t«i ®· ph¶i loay hoay rÊt l©u

®Ó ch÷a trÞ. Nhng khi bÖnh nµy võa qua khái, th× ë Li-di, do bÞ

th¬ng ë ngãn ch©n, ®· xuÊt hiÖn bÖnh viªm m¹ch b¹ch huyÕt ë

bµn ch©n vµ c¼ng ch©n, cã thÓ chuyÓn biÕn rÊt xÊu, nhng giê

®©y th× hÇu nh ®· qua khái. Mµ ngay tríc khi c« Êy cã thÓ dËy

®îc th× Me-ri £-len tõ chç bè mÑ, n¬i c« Êy sèng mÊy ngµy, ®·

trë vÒ trong t×nh tr¹ng bÞ èm. C« Êy bÞ bÖnh g×, ngµy mai t«i míi

biÕt ®îc, v× Gum-pÐc-t¬ sÏ kh«ng ®Õn sím h¬n; «ng ta e r»ng ®ã

lµ bÖnh sèt ph¸t ban, tuy cho ®Õn nay kh«ng cã dÊu vÕt ph¸t ban

nµo. Mµ ë ®©y cßn cã ®ñ thø lêi mêi lè bÞch kh«ng thÓ tõ chèi

®îc, nhiÒu c«ng viÖc ë v¨n phßng, tãm l¹i, anh hiÓu cho r»ng t«i

cã ®ñ nh÷ng ®iÒu ph¶i lo toan.

Göi nh÷ng lêi chóc tèt ®Ñp nhÊt ®Õn chÞ vµ çc ch¸u g¸i.

Ph.¡. cña anh

T«i hy väng anh ®· nhËn ®îc rîu ®óng lóc, còng nh çc

sè b¸o "Social-Demokrat", Tª-n«1∗ v.v..?






1∗ E. Tª-n«. "Pa-ri th¸ng Ch¹p 1851".

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

326 m¸c göi ¡ng-ghen, 23 th¸ng giªng 1869 ¡ng-ghen göi m¸c, 25 th¸ng giªng 1869 327


ë Man-se-xt¬


PhrÕt th©n mÕn! TÊt c¶ chóng t«i ®Òu hy väng r»ng ë nhµ sè 86, phè

Moãc-ninh-t¬n, c«ng viÖc l¹i diÔn ra tèt ®Ñp. BÖnh sèt ph¸t ban xem ra ®ang hoµnh hµnh ë kh¾p níc Anh. Gum-pÐc-t¬ ch¾c vÉn ®o¸n nhÇm vÒ Me-ri £-len. Tót-xi göi tíi c« Êy vµ bµ Bíc-x¬ lêi chµo ch©n thµnh.

Cßn trong nhµ chóng t«i th× phÇn lín bÞ sæ mòi vµ ho. T«i khã ë ®Õn møc hÇu nh suèt hai tuÇn liÒn, nãi theo ng«n ng÷ phong nh· cña bµ Blin-®¬, t«i "kh¹c nhæ" liªn tôc. H«m qua lÇn ®Çu tiªn t«i ®i ra ngoµi vµ h«m nay t«i hót x× gµ ®Ó thö. Bøc ¶nh bá vµo ®©y lµ cña bÐ Gien-ni göi cho anh. Ch¸u còng ho nhiÒu. Ch¸u ®Ò nghÞ tr¶ l¹i quyÓn s¸ch cña Buy-sn¬1∗, v× ch¸u ®· nghiÒn ngÉm §¸c-uyn2∗ vµ giê ®©y còng muèn t×m hiÓu Buy-sn¬ vÜ ®¹i. C©y th¸nh gi¸ (trªn ¶nh cña bÐ Gien-ni) lµ c©y th¸nh gi¸ n¨m 1864 kû niÖm cuéc khëi nghÜa Ba Lan234.

Tót-xi ®¶m nhËn viÖc x¸c nhËn ®· nhËn ®îc rîu cña anh

1∗ L.Buy-sn¬. "S¸u bµi gi¶ng vÒ häc thuyÕt tiÕn ho¸ cña çc loµi cña §¸c-uyn".

2∗ S.§¸c-uyn. "VÒ nguån gèc çc loµi qua con ®êng ®µo th¶i tù nhiªn".

v.v. vµ cho ®Õn nay ch¸u vÉn tin ch¾c r»ng viÖc ®ã ch¸u ®· thùc sù hoµn thµnh.

T«i xin göi kÌm theo ®©y hai bøc th cña Boãc-c¬-hai-m¬. §Ó

anh ta t×m ®îc ®Êt dông vâ nµo ®ã cho "siªu lùc lîng" s¸ng t¹o

cña m×nh vµ kh«ng rÝt vµo c¶ hai tai t«i, t«i ®· khuyªn anh ta viÕt

"Nh÷ng bøc th tiÕng Nga" cho b¸o "Zukunft". Chóng ta h·y chê

xem.

Qua t¹p chÝ "Money Market Review" thÊy r»ng N«-un-x¬ ®·

tr¶ 7 si-linh 6 pen-ni cho 1 pao xtÐc-linh1∗. T×nh h×nh chµng trai

nµy thÕ nµo?

Göi nh÷ng lêi chóc tèt ®Ñp nhÊt ®Õn toµn thÓ gia ®×nh.

Mo-r¬ cña anh

C«ng bè lÇn ®Çu b»ng tiÕng cña nguyªn

b¶n trong Marx - Engels Gesamtausgabe.

Dritte Abteilung, Bd. 4, 1931, vµ b»ng tiÕng

Nga trong C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen, Toµn





ë Lu©n §«n


7, Southgate


---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


Mo-r¬ th©n mÕn! T«i ®ang véi, chØ muèn b¸o anh biÕt r»ng cuèi cïng tÊt c¶

chóng t«i l¹i khoÎ m¹nh, vµ may thay, nçi lo cña Gum-pÐc-t¬ vÒ bÖnh sèt ph¸t ban ®· tá ra lµ sai lÇm. H«m nay t«i ph¶i xem kü dù th¶o hîp ®ång víi G.Ðc-men mµ t«i võa nhËn ®îc, ®Ó kÕt thóc viÖc nµy cµng nhanh cµng tèt; v× vËy h«m nay t«i chØ viÕt cho anh mÊy dßng nµy th«i. Mét khi t«i ®· lµm râ triÓn väng vµ c«ng viÖc tiÕn triÓn tíi møc kh«ng ph¶i lo thÊt b¹i n÷a th× t«i sÏ ®Õn Lu©n §«n vµi ngµy.

Göi lêi chóc tèt ®Ñp nhÊt ®Õn tÊt c¶ mäi ngêi.

Ph.¡. cña anh Sau khi Gien-ni b¾t ®Çu ho, dÜ nhiªn anh ®· lËp tøc huû bá

hîp ®ång vÒ d¹y häc chø?







ë Lu©n §«n


7, Southgate

Mo-r¬ th©n mÕn! H«m nay vµo lóc 2 giê chiÒu, Ðc-ne-xt¬ Gi«n-x¬ ®· chÕt v×

viªm phæi. CËu Êy èm tõ h«m thø n¨m, cßn h«m thø s¸u th× çc b¸c sÜ ®· thõa nhËn t×nh h×nh cña cËu Êy lµ v« väng.

L¹i mÊt thªm mét trong sè nh÷ng ngêi b¹n cò!

Ph.¡. cña anh







ë Man-se-xt¬


PhrÕt th©n mÕn!

Tin tøc vÒ E.Gi«n-x¬ dÜ nhiªn ®· lµm c¶ nhµ chóng t«i xóc

®éng s©u s¾c v× cËu Êy lµ mét trong sè Ýt nh÷ng ngêi b¹n cò.

T«i xin göi anh mét sè "Vorbote" vµ mét cuèn s¸ch nhá t«i

nhËn ®îc h«m nay tõ BÐc-lin. T¸c gi¶ göi nã ®Õn xng danh trªn

phong b× bu ®iÖn lµ phã gi¸o s khoa häc n«ng nghiÖp.

Gien-ni hÇu nh ®· khái ho råi. Trong nh÷ng ngµy gÇn ®©y

330 m¸c göi ¡ng-ghen, 28 th¸ng giªng 1869 ¡ng-ghen göi m¸c, 29 th¸ng giªng 1869 331

t«i l¹i bÞ mét c¬n ho m¹nh, nhng h«m nay, nh t«i c¶m thÊy,

bÖnh tËt ®· chuyÓn thµnh sæ mòi nÆng vµ do ®ã s¾p kÕt thóc. LÝp-nÕch viÕt cho t«i r»ng ë Thuþ SÜ vµ ë §øc s¾p cã cuéc næi

lo¹n chèng BÕch-c¬ (l·o giµ cña chóng ta), vµ chØ cã thÓ tr¸nh ®îc mét vô tai tiÕng c«ng khai trong trêng hîp BÕch-c¬ c¾t ®øt quan hÖ víi Ba-cu-nin vµ tõ bá thãi ®éc ®o¸n cña m×nh. Ngêi ta rÊt kh«ng hµi lßng vÒ viÖc cËu Êy sö dông tiÒn vµ xö lý çc b¸o ço vÒ tiÒn nong. LÝp-nÕch muèn t«i viÕt th riªng cho BÕch-c¬, v× cËu ta rÊt bíng bØnh. Nhng viÖc nµy rÊt tÕ nhÞ. Vµo th¸ng N¨m Vin-hem sÏ ®i Viªn. N¨m m¬i b¶n cuèi cïng cña cuèn "Ngµi Ph«-gt¬", theo chØ thÞ cña t«i, ®· ®îc chuyÓn tíi cho Cu-ghen-man cÊt gi÷.

Vô Gíc-ni207 lµm t«i rÊt buån cêi. T«i ®· nghiªn cøu tØ mØ c©u chuyÖn bÈn thØu ®ã vµ v× thÕ kh«ng t×m thÊy g× míi trong çc cuéc tranh luËn ë Men-sen-hau-d¬ c¶1∗, trõ bµi ph¸t biÓu cña Õt-v¸c-x¬ vÜ ®¹i.

Anh nhí cho t«i biÕt tin tríc khi anh ®Õn ®©y vµi h«m nhÐ ®Ó t«i cã thÓ mêi gi¸o s Bi-d¬-li ®Õn dù mét b÷a tiÖc.

Chµo anh Çc Mo-r¬ cña anh


s¸ch: "Der Briefwechsel zwischen F. Engels und K. Marx". Bd. IV, Stuttgart, 1913; c«ng bè toµn v¨n trong Marx-Engels




1∗ - dinh thù cña thÞ trëng Lu©n §«n.


ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn! Rót côc t«i cã thÓ viÕt th cho anh têng tËn h¬n. Him-boãc ®¸ng kÝnh kh«ng thÊy ®Õn. C¨n cø vµo sù m« t¶ cña

anh th× hiÓn nhiªn lµ chµng trai Êy chØ muèn dß xÐt çi g× ®ã vÒ mÆt c«ng nghiÖp.

VËy lµ tËp ®oµn Ba-cu-nin nam còng nh n÷ (sù kh¸c biÖt

gi÷a hä víi nhau, nghÜa lµ gi÷a giíi tÝnh, thùc ra Ba-cu-nin còng

muèn xo¸ bá) xem ra ®· bÞ tiªu vong mét çch lÆng lÏ. Sù viÖc

tuy ®îc xÕp ®Æt theo sù gi¶o quyÖt kiÓu Nga, nhng dï sao vÉn

ngu xuÈn, çi ®u«i ço ®· thß ra qu¸ râ, cßn b¶n th©n c«ng nh©n

th× kh«ng thÓ bÞ lõa g¹t b»ng çch Êy. BÕch-c¬ giµ qu¶ thùc

kh«ng thÓ tõ bá nguyÖn väng lµ dï sao còng "tæ chøc", «ng ta

chÝnh lµ ngêi thÝch hîp ®Ó sa vµo c¹m bÉy. T«i s½n lßng tin

r»ng «ng ta cßn lµm nh÷ng ®iÒu ngu xuÈn kh¸c, nhng t«i chØ

mong muèn r»ng vÒ viÖc nµy chóng ta cã nh÷ng nguån tin tèt

h¬n lµ Vin-hem, ngêi kh«ng cã n¨ng lùc nh×n thÊy sù viÖc ®óng

nh nã tån t¹i. TiÖn thÓ nãi lu«n r»ng tõ d¹o N¨m míi Vin-hem

kh«ng göi cho t«i tê b¸o nhá1∗ cña «ng ta n÷a; nÕu nh «ng ta

nghÜ r»ng t«i sÏ "mua"2∗ tê b¸o Êy th× lÇm to. T«i hoµn toµn hµi


2∗ Trong nguyªn b¶n lµ: "koofen".

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


lßng lµ hµng tuÇn kh«ng ph¶i ®äc nh÷ng lêi gi¸o huÊn nhµm ch¸n

r»ng chóng ta kh«ng ph¶i lµm çch m¹ng chõng nµo cßn cha

kh«i phôc ®îc Quèc héi liªn bang, Ven-ph¬ mï1∗ vµ tuyÓn ®Õ hÇu

HÐt-xen2∗ ®¸ng kÝnh vµ chõng nµo cßn cha tr¶ thï ®îc Bi-xm¸c

v« ®¹o mét çch nghiªm kh¾c theo ph¸p luËt.

Sù kiÖn Ba-l¬ rÊt kh«ng tåi. Nh×n chung t×nh h×nh ë Thuþ SÜ diÔn biÕn tèt. Thùc ra ®iÒu ®ã chØ cã nghÜa lµ ë ®ã cã thÓ thùc hiÖn c«ng khai tÊt c¶ nh÷ng g× Ýt nhiÒu ®· bÞ xÕp xã ë bé phËn cßn l¹i cña lôc ®Þa. Nhng ®iÒu ®ã còng ®· rÊt tèt råi. QuyÒn lËp ph¸p trùc tiÕp cña nh©n d©n ë ®ã cã nghÜa lµ cã thÓ ph¶n kh¸ng sù thèng trÞ trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp cña giai cÊp t s¶n trong çc Héi ®ång lËp ph¸p235. Do t×nh h×nh lµ tríc cuéc b·i c«ng Gi¬-ne-v¬83, c«ng nh©n Thuþ SÜ hÇu nh kh«ng tån t¹i víi tÝnh çch mét chÝnh ®¶ng ®éc lËp, mµ chØ lµ çi ®u«i cña giai cÊp t s¶n cÊp tiÕn, cho nªn hä chØ bÇu vµo çc héi ®ång nh÷ng nhµ t s¶n cÊp tiÕn, trong khi ®ã, mÆt kh¸c, n«ng d©n tróng cö còng dÔ r¬i vµo ¶nh hëng cña nh÷ng nhµ t s¶n cã häc thøc. §èi víi çc bang nhá t×nh h×nh ®ã cã lÏ hoµn toµn tèt, nhng hÔ quÇn chóng v« s¶n tham gia phong trµo vµ b¾t ®Çu l·nh ®¹o phong trµo th× ®¬ng nhiªn tÊt c¶ çi ®ã lËp tøc trë thµnh thõa vµ gß bã.

Sù kiÖn ®¸ng hµi lßng trong cuéc b·i c«ng ë Ba-l¬ lµ kh¾p níc ¸o, cho ®Õn tËn Ti-mi-soa-ra ®· quyªn gãp tiÒn vµ göi ®Õn gióp ®ì. §iÒu kh«ng thÓ tha thø lµ trong bµi diÔn thuyÕt rèi r¾m cña m×nh, BÕch-c¬ giµ ®· lîi dông tåi sù kiÖn nµy.

Cuèn s¸ch máng cña Ph«-gt¬3∗ hiÖn nay t«i míi chØ ®äc lít

1∗ − Gioãc-gi¬ V.

2∗ − Lót vÝch III.

3∗ C.Ph«-gt¬. "Nghiªn cøu vÒ ngêi ®Çu nhá hoÆc ngêi vîn".

qua vµ thÊy r»ng theo ý kiÕn «ng ta th× ngùa lµ do bä chã biÕn ho¸

thµnh. NÕu ®óng nh vËy th× con lõa viÕt cuèn s¸ch nµy lµ do çi

g× biÕn ho¸ thµnh?

H«m nay t«i göi tr¶ anh sè b¸o "Social-Demokrat" v.v. vµ mÊy

sè "Zukunft".

§iÒu rÊt tèt lµ Cu-ghen-man cßn 50 b¶n "Ngµi Ph«-gt¬". Khi

Ph«-gt¬ l¹i ®Õn gi¶ng bµi ë BÐc-lin th× h·y ®Ó Cu-ghen-man göi

®Õn ®©y mét phÇn nh÷ng b¶n Êy vµ ®¨ng qu¶ng ço trªn çc b¸o.

T«i d¸m ®¸nh cuéc r»ng viÖc ®ã sÏ buéc «ng ta ®¸nh bµi chuån.

Xem Mu-r¬ hiÖn ®ang sèt s¾ng nghiªn cøu tËp mét t¸c phÈm

cña anh do §un-c¬ xuÊt b¶n1∗ vµ hiÓu rÊt râ mäi thø. Anh ta hoµn

toµn lÜnh héi ®îc çi biÖn chøng trong lý luËn tiÒn tÖ vµ nãi r»ng

vÒ mÆt lý luËn th× ®Êy lµ çi hay nhÊt trong toµn bé cuèn s¸ch.

C«ng viÖc cña t«i víi Gèt-phrÝt trung thùc2∗ vÉn cßn kÐo dµi

dai d¼ng. Tuy nhiªn, nÕu cã kh¶ n¨ng nhá nhÊt, t«i sÏ ®i Lu©n

§«n vµo tèi thø n¨m vµ lu l¹i cho ®Õn tèi chñ nhËt.

Bøc ¶nh rÊt ®¸ng hµi lßng.

S¸ch cña Buy-sn¬3∗ ®ang ë chç Gum-pÐc-t¬, mÊy ngµy tíi t«i

sÏ ®i lÊy vÒ. T«i tr¸nh mÆt vî anh Êy, chÞ ta ngµy cµng sa vµo thãi

tÇm thêng.

CÇn c«ng b»ng víi ph¸i L¸t-xan, hä biÕt lµm c«ng t¸c cæ ®éng

1∗ C.M¸c. "Phª ph¸n khoa kinh tÕ chÝnh trÞ".

2∗ − Ðc-men.

3∗ L.Buy-sn¬. "S¸u bµi gi¶ng vÒ häc thuyÕt §¸c-uyn vÒ sù tiÕn ho¸ cña çc loµi".

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


kh¸c h¼n víi Vin-hem dòng c¶m cña chóng ta cïng víi nh÷ng con tr©u cña «ng ta trong ®¶ng nh©n d©n. §iÒu ®ã rÊt khã chÞu v× xem ra hä ®· hoµn toµn lµm lu mê Vin-hem vµ Bª-ben, mµ ®¸m ngêi ®i theo hä th× cùc kú ngu xuÈn, cßn nh÷ng kÎ cÇm ®Çu lµ bän ®Óu gi¶ thùc thô.

Ngµy mai sÏ cö hµnh tang lÔ träng thÓ cho Gi«n-x¬ ë chÝnh

nghÜa trang mµ Lu-pu-x¬1∗ yªn nghØ. Thùc sù th¬ng tiÕc chµng

trai qu¸ cè Êy. Nh÷ng lêi lÏ t s¶n cña anh ta thùc ra chØ lµ nguþ

trang, mµ ë n¬i ®©y, ë Man-se-xt¬, kh«ng mét ai cã thÓ thay thÕ

anh ta trong c«ng nh©n. Tæ chøc ë ®©y l¹i hoµn toµn tan r· mµ

hiÖn nay ®óng lµ lóc giai cÊp t s¶n ®ang thùc sù kÐo c«ng nh©n

®i theo chóng.

H¬n n÷a, trong çc nhµ chÝnh trÞ, anh ta lµ ngêi Anh cã häc

thøc duy nhÊt thùc sù hoµn toµn ®øng vÒ phÝa chóng ta.

TiÖn thÓ nãi vÒ Bi-d¬-li! Bµi b¸o viÕt cho tê "Westminster"2∗ ra

sao råi? Ph¶i rÌn s¾t khi cßn nãng.

T«i còng bÞ c¶m nhÑ. Trong thêi tiÕt nh thÕ nµy th× kh«ng

bao giê nªn ra ngoµi. Mong r»ng hiÖn nay anh còng kh¸ h¬n.

Cho t«i göi lêi chóc mõng tèt ®Ñp nhÊt tíi chÞ vµ çc ch¸u. Vî

La-ph¸c-g¬ vµ ch¸u nhá3∗ cã khoÎ m¹nh kh«ng?

Ph.¡. cña anh


2∗ − "The Westminster Review".

3∗ − S¸c-l¬ £-chiªn La-ph¸c-g¬.

Ngêi Nga võa th«ng b¸o r»ng s¾p xuÊt b¶n: "C.M¸c, Toµn tËp, tËp I", − ®ã còng lµ ®iÒu tèt ®Ñp.


und K. Marx". Bd. IV, Stuttgart, 1913; c«ng bè toµn v¨n trong Marx − Engels Gesamtausgabe. Dritte Abteillung, Bd.4,




ë Man-se-xt¬


PhrÕt th©n mÕn! Ngêi anh em cña Ai-s¬-hèp muèn t¸i b¶n cuèn "Ngµy 18

th¸ng S¬ng mï" cña t«i (vµ tr¶ tiÒn cho viÖc Êy). VÒ viÖc nµy t«i c¶m thÊy cÇn viÕt th cho Mai-xn¬ ®Ó yªu cÇu

«ng ta trªn chõng mùc nµo ®ã cho phÐp t¸i b¶n («ng ta kh«ng thÝch ra tËp s¸ch máng). ¤ng ta viÕt r»ng ngoµi «ng ta ra kh«ng ai kh¸c ®îc xuÊt b¶n s¸ch Êy, v× «ng ta lµ ngêi xuÊt b¶n ex officio1∗ cña t«i vµ muèn vÉn lµ nh vËy. Cho nªn sau khi söa ch÷a ®«i chót ph¶i göi trùc tiÕp s¸ch Êy cho «ng ta.

1∗ − theo nghÜa vô chÝnh thøc.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

336 m¸c göi ¡ng-ghen, 13 th¸ng hai 1869 m¸c göi ¡ng-ghen,15 th¸ng hai 1869 337

VÊn ®Ò: anh cã thÓ göi cho t«i mét b¶n "Lu-i B«-na-p¸c-t¬"

kh«ng? Ph¶i ch¨ng cã thÓ t×m thÊy mét b¶n trong nh÷ng thø mµ Lu-pu-x¬1∗ ®Ó l¹i sau khi qua ®êi?

C.M. cña anh







ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 13 th¸ng Hai 1869

PhrÕt th©n mÕn! Xin c¶m ¬n vÒ sè b¸o "Zukunft". T«i göi kÌm theo ®©y bøc th nhËn ®îc tõ Lu-gau cïng b¶n

®iÒu lÖ v.v. cña c«ng nh©n ë ®ã2∗. V× hiÖn giê t«i rÊt bËn rén vÒ cuèn s¸ch cña m×nh3∗, vµ sau sù gi¸n ®o¹n c«ng t¸c mÊy tuÇn lÔ do



3∗ − "T b¶n".

c¶m vµ sèt, giê ®©y t«i l¹i b¾t tay vµo viÖc, cho nªn nÕu nh anh cã thêi gian r¶nh ®Ó thay t«i th¶o mét b¶n b¸o ço ng¾n (cã thÓ viÕt b»ng tiÕng Anh ®Ó th«ng b¸o cho Tæng héi ®ång) vÒ nh÷ng v¨n kiÖn ®Ýnh theo236 th× tèt l¾m. Nh÷ng ngêi thî má dòng c¶m Êy ë Lu-gau lµ nh÷ng ngêi ®Çu tiªn ë §øc ®· ®Æt quan hÖ trùc tiÕp víi chóng ta; chóng ta ph¶i c«ng khai lªn tiÕng bªnh vùc hä.

Chµo anh.

C.M. cña anh

Mong anh h·y göi tr¶ l¹i t«i nh÷ng v¨n kiÖn Êy ngay sau khi anh sö dông xong.







ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 15 th¸ng Hai 1869

PhrÕt th©n mÕn! §Ýnh theo th lµ tµi liÖu vÒ c«ng nî ë Uª-xt¬-bª-ri v.v.. Cuèn

s¸ch nhá anh cã thÓ gi÷ l¹i, cßn bøc th tiÕng Anh kÌm theo

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


anh ph¶i göi tr¶ t«i. T«i ®· nãi víi Boãc-c¬-hai-m¬ r»ng t«i cÇn cã tin tøc cho mét ngêi quen biÕt ë Hµ Lan.

Chí quªn göi cµng nhanh cµng tèt cho t«i cuèn "Trao ®æi ngoµi níc" cña Pho-xt¬1∗. T«i sÏ göi tr¶ ngay khi ®äc xong. ë ®©y kh«ng kiÕm ®îc cuèn s¸ch Êy.



b¶n trong Marx - Engels Gesamtausgabe.







ë Lu©n §«n

[Man-se-xt¬], 17 th¸ng Hai 1869

Mo-r¬ th©n mÕn! B¶n b¸o ço2∗ t«i sÏ chuÈn bÞ xong cho anh tríc thø ba tíi,

1∗ Gi.L.Pho-xt¬. "Kh¸i luËn vÒ nguyªn t¾c trao ®æi th¬ng m¹i".

2∗ Ph.¡ng-ghen. "B¸o ço vÒ çc tæ chøc phêng héi cña c«ng nh©n t¹i çc vïng

má than miÒn D¾c-den".

tuy nhiªn t«i kh«ng biÕt theo quan ®iÓm cña anh th× ®iÒu g× ®Æc biÖt quan träng. Xin göi kÌm ®©y bøc th nhËn ®îc tõ Lu-gau.

RÊt c¶m ¬n vÒ tµi liÖu vô Uª-xt¬-bª-ri. T«i göi tr¶ l¹i bøc th göi Boãc-c¬-hai-m¬. T«i sÏ hái ngêi m«i giíi cña t«i vÒ viÖc Êy.

T«i göi kÌm theo ®©y nh÷ng ®o¹n mµ G«-®i-xa tiÕng t¨m lõng lÉy trÝch dÉn trong t¸c phÈm cña Ba-cu-nin237 cïng nh÷ng nhËn xÐt cña «ng ta. Nhng anh thÊy ®Êy, nh÷ng ®o¹n nhÊn m¹nh nhÊt mµ «ng ta dÉn ra cho chóng ta b»ng tiÕng Nga chØ tån t¹i trong trÝ tëng tîng cña «ng ta. Song vÉn thÊy ®îc qu¸ nÆng mïi ®¹i Xla-v¬, ®Æc biÖt lµ nh÷ng lêi ®e do¹ ®èi víi ngêi Ba Lan. C¶ sù tan r· cña ®Õ quèc Nga còng vÉn ®îc tr×nh bµy sao cho §¹i Nga vÉn lu«n lu«n lµ trung t©m cña Liªn bang Xla-v¬.

Ph.¡. cña anh

C«ng bè lÇn ®Çu trong cuèn s¸ch: "Der Briefwechsel zwischen F. Engels und K.

Marx". Bd.IV, Stuttgart, 1913; c«ng bè toµn v¨n trong Marx-Engels Gesamtausgabe. Dritte Abteillung, Bd.4, 1931, vµ trong C.M¸c

vµ Ph. ¡ng-ghen, Toµn tËp, xuÊt b¶n lÇn thø nhÊt, t. XXIV, 1931


153



Mo-r¬ th©n mÕn!

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

340 ¡ng-ghen göi m¸c, 21 th¸ng hai 1869 m¸c göi ¡ng-ghen, 24 th¸ng hai 1869 341

RÊt c¶m ¬n anh vÒ chiÕc tÈu mµ tèi nay t«i sÏ ®em dïng thö.

T«i göi kÌm theo ®©y b¶n b¸o ço1∗. Cßn v¨n kiÖn th× ngµy mai t«i sÏ göi tr¶ anh. NghiÖp ®oµn thî má duy tr× tõ thêi trung cæ (hä cßn gi÷ l¹i nh÷ng çi hñ lËu trung cæ díi h×nh thøc "quy chÕ vÒ trang phôc vµ diÔu hµnh, ngµy héi thî má vµ nghi lÔ nhµ thê") hiÖn ®ang tån t¹i ë çc má níc §øc.

V× tê b¸o nhá cña LÝp-nÕch2∗ lµ mét thø c¬ quan ng«n luËn cña nh÷ng ngêi Lu-gau Êy cho nªn sau khi lµm xong b¸o ço anh cã thÓ göi cho Vin-hem ®Ó dÞch, nhng ph¶i ®Æt ®iÒu kiÖn râ rµng lµ ph¶i ®¨ng nã trong kh«ng qu¸ hai sè b¸o. NÕu kh«ng sÏ hoµn toµn kh«ng ®¹t môc ®Ých. NÕu anh cßn cÇn ®Õn nguyªn b¶n th× anh ta cã thÓ göi tr¶ anh.

Qua Ve-ne-r¬, t«i ®îc biÕt r»ng hµnh vi chã m¸ cña c¶nh s¸t Phæ ë Han-n«-v¬ ngµy cµng tåi tÖ, viÖc bãc xem th, nhÊt lµ th tõ cña sÜ quan phôc vô ë D¾c-den, ®· trë thµnh hiÖn tîng hoµn toµn th«ng thêng. NÕu kh«ng th× Sti-b¬ lµm g× víi sè 400.000 ta-le quü ®en mµ NghÞ viÖn Phæ phª chuÈn cho «ng ta lÊy tõ thu nhËp cña Cùu quËn v¬ng!

Ph.¡. cña anh






1∗ Ph. ¡ng-ghen. "B¸o ço vÒ çc tæ chøc phêng héi cña c«ng nh©n t¹i çc má

than miÒn D¾c-den".



ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 24 th¸ng Hai 1869

PhrÕt th©n mÕn! RÊt c¶m ¬n vÒ b¶n b¸o ço1∗. Nã ®îc viÕt râ rµng. T«i kh«ng

söa ch÷a g× c¶, chØ xo¸ ®i c©u cuèi (hoÆc chÝnh x¸c h¬n, xo¸ ®i mÊy tõ trong c©u Êy). Tèi qua t«i ®· ®äc nã ë Tæng héi ®ång. §· ®îc th«ng qua. Nã sÏ ®îc göi tríc hÕt cho tê "Times" (hoÆc chÝnh x¸c h¬n, Õch-ca-ri-ót ®a ®Õn ®Êy). NÕu tê b¸o nµy kh«ng ®¨ng th× göi cho tê "Daily News". Sau ®ã nh÷ng bµi b¸o c¾t tõ çc tê b¸o Anh sÏ ®îc göi cho çc b¸o "Zukunft", "Social-Demokrat" vµ cho Vin-hem. Nh÷ng ngêi ®¸ng th¬ng ë Lu-gau sÏ rÊt hµi lßng lµ ®· ®îc ®a lªn b¸o chÝ Anh.

T«i göi kÌm theo ®©y çc nghÞ quyÕt v.v., s¸u b¶n c¶ th¶y238. T×nh h×nh cña chóng nh sau. QuyÕt ®Þnh cña §¹i héi (Bruy-xen) buéc chóng t«i ph¶i xuÊt b¶n çc nghÞ quyÕt Bruy-xen. LÊy lý do quyÕt ®Þnh cña Gi¬-ne-v¬ lµ mét phÇn cña c¬ng lÜnh, nªn chóng t«i ®ång lo¹t xuÊt b¶n phÇn NghÞ quyÕt do Tæng héi ®ång Lu©n §«n ®a ra tríc §¹i héi Gi¬-ne-v¬ vµ ®îc §¹i héi Gi¬-ne-v¬ th«ng qua; nh÷ng söa ®æi v.v. do ngêi Ph¸p ®a ra vµ còng ®îc th«ng qua ë Gi¬-ne-v¬ lµ nh÷ng lêi rçng tuÕch v« lý th× chóng t«i g¹t bá ®i. Do ®ã phÇn nµy do t«i viÕt. T«i kh«ng tham gia g× vµo viÖc so¹n th¶o nghÞ quyÕt n¨m 1868. C©u duy



---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


nhÊt cña t«i trong ®ã lµ ®o¹n ®Çu cña nghÞ quyÕt "vÒ hËu qu¶ cña viÖc sö dông m¸y mãc"239.

Tham väng cña Ba-cu-nin ®èi víi nh÷ng ngêi anh em "Xla-v¬" ë Cuèc-li-an vµ LÝp-li-an thùc qu¸ qu¾t. Tham väng cña «ng ta ®èi víi Xi-lª-di còng kh«ng tåi.

Cuèn s¸ch "Trao ®æi"1∗ cña Pho-xt¬ ra sao råi? Mai-xn¬ rÊt tèt. T«i ®· göi cho anh cuèn "Lu-i B«-na-p¸c-t¬"2∗ mÊy ngµy tríc khi anh ®Õn Lu©n §«n240. T«i ®· yªu cÇu th«ng b¸o ngay khi nhËn ®îc s¸ch. ThÕ mµ vÉn cha tr¶ lêi ch÷ nµo. Vin-hem vÉn mét mùc tù tin. Trong sè mêi l¨m hoÆc mêi s¸u b¶n mµ, nh anh viÕt th cho t«i biÕt, anh ta dêng nh ®· göi cho Cu-ghen-man, Cu-ghen-man chØ thùc sù nhËn ®îc c¶ th¶y cã s¸u b¶n!

Chµo anh.

C.M. cña anh







ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn!


2∗ C.M¸c. "Ngµy 18 th¸ng S¬ng mï cña Lu-i B«-na-p¸c-t¬".

T«i võa göi cho Boãc-c¬-hai-m¬ mét tÊm sÐc 162 p. 10sl., trong ®ã 100 p. tr¶ nî kho¶n tiÒn vay cña anh ta vµ 62 p. 10sl. göi cho anh, céng víi 25p. ®· göi cho anh tríc ®©y thµnh 87 p. 10sl. = 1/4 cña 350 pao. HÔ t«i cã kh¶ n¨ng th× ®Çu th¸ng Ba hoÆc néi th¸ng Êy anh sÏ nhËn ®îc 87 p. 10 sl. n÷a, ®Çu th¸ng B¶y l¹i mét kho¶n nh thÕ v.v..

T«i hy väng b¸o chÝ Anh sÏ ®¨ng b¶n b¸o ço1∗, mÆc dï trong th©m t©m t«i tin r»ng viÖc ®ã kh«ng x¶y ra vµ cïng l¾m chØ cã tê "Bee − Hive" ®¨ng mµ th«i. May l¾m th× bän ngêi Êy còng sÏ lîc bít ®i rÊt nhiÒu. NghÞ quyÕt th× t«i cßn cha ®äc238. Tho¹t nh×n chØ c¶m thÊy l¹ lïng lµ sao kh«ng tiÖn thÓ ®¨ng lu«n nghÞ quyÕt L«-dan n¨m 1867.

NB2∗ vÒ vÊn ®Ò tiÒn: t«i chØ cã mét sù lùa chän: hoÆc göi qua Boãc-c¬-hai-m¬, hoÆc dïng çch kh¸c cã thÓ g©y ra sù bµn ra t¸n vµo t¹i v¨n phßng ë ®©y; do ®ã t«i lùa chän çi Ýt xÊu nhÊt. §¬ng nhiªn sau nµy sÏ kh«ng nh thÕ n÷a.

C©u kÕt cña b¶n b¸o ço3∗ ®¬ng nhiªn chØ nh»m vµo tê b¸o cña LÝp-nÕch4∗ vµ b¹n ®äc cña nã.

Cuèn s¸ch cña Ph«-xte-r¬ vÒ "Trao ®æi" h«m nay ®· göi cho anh qua C«ng ty Glèp-p¸c-xen; t«i cho r»ng göi cuèn s¸ch hiÕm cã Êy theo çch göi th«ng thêng lµ kh«ng ®ñ tin cËy. NÕu nh ®Õn s¸ng thø b¶y mµ anh kh«ng nhËn ®îc s¸ch th× ph¶i lËp tøc



2∗ Chó ý.




----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

344 ¡ng-ghen göi m¸c, 25 th¸ng hai 1869 m¸c göi ¡ng-ghen, 1 th¸ng ba 1869 345

khiÕu n¹i C«ng ty Glèp-p¸c-xen, 150 Cheapside hoÆc 150 Leadenhall Street. Göi tr¶ s¸ch th× tèt nhÊt vÉn lµ b»ng çch ®ã. §èi víi nh÷ng gãi s¸ch lín mµ göi qua C«ng ty Glèp lµ çch göi rÎ nhÊt theo ý nghÜa ®Çy ®ñ cña tõ nµy, cho dï vËn chuyÓn b»ng xe th.

VÒ sè lîng b¶n in, t«i tiÕc r»ng kh«ng tóm ngay ®îc cæ ¸o cña Vin-hem vµ døt kho¸t ®ßi tr¶ lêi. §èi víi Mai-xn¬ còng hÖt nh vËy. HiÓn nhiªn lµ anh ta ®· sinh nghi, nhng v× Ai-s¬-hèp s½n sµng xuÊt b¶n nªn anh ta ph¶i quyÕt ®Þnh ®ång ý hay kh«ng1∗.

ë ®©y ma liªn miªn. TiÖn ®©y nãi lu«n. T«i ®· viÕt th cho Boãc-c¬-hai-m¬ vÒ

Ba-cu-nin ®Ó anh ta suy nghÜ vÊn ®Ò liÖu ®èi víi chóng ta, nh÷ng ngêi ph¬ng T©y nh×n chung cã thÓ cã sù hîp t¸c g× ®ã víi bän ®ª tiÖn theo chñ nghÜa ®¹i Xla-v¬ Êy kh«ng khi mµ nh÷ng ®¹i nh©n ®ã tuyªn truyÒn sù b¸ quyÒn Xla-v¬ cña m×nh; ngµy mai khi anh ®i lÜnh tiÒn ch¾c anh ta sÏ ®äc cho anh nghe th Êy, ngoµi ra t«i còng nãi víi anh ta r»ng t«i muèn anh ta bµn b¹c víi anh vÒ vÊn ®Ò Êy.

Xin göi tíi c¶ nhµ lêi chóc mõng tèt ®Ñp nhÊt.

Ph.¡. cña anh



K.Marx". Bd.IV, Stuttgart, 1913



1∗ Xem tËp nµy, tr. 335-336, 342.


ë Man-se-xt¬

Lu©n §«n, 1 th¸ng Ba 1869

PhrÕt th©n mÕn! T«i göi kÌm theo ®©y hai sè "Lanterne" vµ mét sè "RÐveil". C¶m ¬n anh vÒ mãn tiÒn. Boãc-c¬-hai-m¬ ®· chuyÓn nã cho t«i

h«m thø b¶y. Anh ta ®äc th anh cho t«i nghe råi ®äc th tr¶ lêi cña m×nh. Anh ta rÊt tù hµo lµ dêng nh ®· ph¸t hiÖn anh dïng sai gièng cña tõ, ®iÒu mµ thùc ra thêng b¾t gÆp ë anh.

Tèi thø b¶y t«i còng ®· nhËn ®îc s¸ch cña Pho-xt¬1∗. Kh«ng nghi ngê g×, s¸ch ®ã rÊt cã ý nghÜa ®èi víi ®¬ng thêi. Mét lµ v× trong s¸ch ®ã häc thuyÕt cña Ri-çc-®« ®· ®îc ph¸t triÓn ®Çy ®ñ vµ ®· ®îc tr×nh bµy hay h¬n chÝnh Ri-çc-®«, − vÒ tiÒn tÖ, tû gi¸ hèi ®o¸i v.v.. Hai lµ v× qua ®ã thÊy r»ng nh÷ng con lõa - Ng©n hµng Anh, Uû ban ®iÒu tra241 vµ çc nhµ lý luËn − g¾ng søc nh thÕ nµo ®Ó gi¶i bµi to¸n: níc Anh lµ con nî cña Ai-r¬-len. BÊt chÊp ®iÒu ®ã, tû gi¸ hèi ®o¸i vÉn lu«n lu«n kh«ng cã lîi cho Ai-r¬-len vµ tiÒn th× tõ Ai-r¬-len ch¶y vÒ Anh. Pho-xt¬ ®· gi¶i cho hä c©u ®è Êy: toµn bé vÊn ®Ò lµ ë sù sôt gi¸ cña tiÒn giÊy Ai-r¬-len. §µnh r»ng, tríc Pho-xt¬ hai n¨m (1802), Bl©y-c¬ ®· gi¶i thÝch ®Çy ®ñ sù kh¸c nhau ®ã gi÷a tû gi¸ hèi ®o¸i danh


---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


nghÜa vµ tû gi¸ hèi ®o¸i thùc tÕ, v¶ ch¨ng, vÒ ®iÒu nµy, PÐt-ti242 ®· nãi tÊt c¶ nh÷ng g× cÇn thiÕt, − cã ®iÒu lµ sau ®ã ngêi ta l¹i quªn nã ®i.

Cuéc ©n x¸ ë Ai-r¬-len lµ sù viÖc th« bØ nhÊt trong nh÷ng viÖc lµm thuéc lo¹i nµy. Mét lµ, ®a sè nh÷ng ngêi ®îc ©n x¸ hÇu nh ®· hÕt h¹n thô h×nh, sau thêi h¹n ®ã th× tÊt c¶ tï khæ sai ®Òu ®îc phãng thÝch. Vµ hai lµ, ®a sè çc tay cÇm ®Çu chÝnh ®Òu bÞ tï "v×" phong trµo Phª-ni-¨ng cã nguån gèc "Mü", do ®ã cµng ®Æc biÖt cã téi. ChÝnh v× vËy mµ nh÷ng ngêi Mü gèc Ai-r¬-len nh C«-xte-l« ®îc phãng thÝch, cßn nh÷ng ngêi Anh gèc Ai-r¬-len vÉn bÞ cÇm tï.

NÕu nh tríc kia nói ®· ®Î ra chuét th× néi çc cña mäi tµi n¨ng243 hiÖn nay còng thÕ mµ th«i, cho dï xÐt theo gãc ®é nµo.

Tríc ®©y t«i ®· göi cho anh b¶n b¸o ço cña P«-lèc-c¬ vµ Nèc-x¬244 (h¾n chÝnh lµ quan toµ c¶nh s¸t tåi tÖ nhÊt Lu©n §«n, nguyªn céng t¸c viªn cña b¸o "Times" ®· tõng næi tiÕng trong vô tai tiÕng ë c«ng viªn Hai-®¬) vÒ sù ®èi xö víi nh÷ng "tï nh©n" Ai-r¬-len ë Anh. Mét trong nh÷ng "tï nh©n" Êy ®· v¹ch trÇn trªn tê "Irishman" sù ngu xuÈn cha tõng thÊy cña Gi«n-Bun vµ nh÷ng lêi dèi tr¸ cña chµng ngèc Nèc-x¬.

V× søc khoÎ cña Lau-ra kh«ng ®îc tèt nh chóng t«i nghÜ nªn t«i dù ®Þnh tuÇn sau sÏ ®Õn Pa-ri mÊy ngµy. T«i ®· viÕt th cho La-ph¸c-g¬ vÒ viÖc Êy1∗. Sau ®ã, mét ngêi kh«ng quen biÕt, nghÜa lµ mËt th¸m, ®· hái La-ph¸c-g¬ r»ng ngµi M¸c ®· ®Õn cha. H¾n "cã viÖc g× ®ã b¸o cho" «ng Êy. BÝ mËt th tÝn ë Pa-ri ®· ®îc tu©n thñ tèt biÕt bao − vÉn nh tríc kia! B©y giê th× t«i kh«ng ®i n÷a.

Trong n¨m m«n thi (b»ng tiÕng Ph¸p), La-ph¸c-g¬ ®îc miÔn

1∗ Xem tËp nµy, tr. 800-802.

h¼n ba m«n, cßn hai m«n kia th× anh ta ®· nhËn ®îc giÊy phÐp, hoÆc nãi ®óng h¬n, nhËn ®îc chØ thÞ ë Xt¬-ra-xbua. Trong khi ®ã t«i c¶m thÊy r»ng anh ta bÞ thu hót qu¸ nhiÒu vµo chÝnh trÞ nªn kÕt qu¶ cã thÓ xÊu v× b¹n bÌ cña anh ta toµn lµ nh÷ng phÇn tö Bl¨ng-ki. T«i muèn phßng tríc cho anh ta. H·y ®Ó anh ta tham gia kú thi tríc ®·.

VÒ tÝnh chÊt cña tËp ®oµn cña anh ta, anh cã thÓ ph¸n ®o¸n dùa vµo b¶n tãm t¾t göi kÌm theo ®©y245. Anh ta thiÕu 250 p. ®Ó nép tiÒn b¶o hiÓm. ViÖc nµy cã mÆt tèt duy nhÊt: do tÊt c¶ vô viÖc Êy mµ La-ph¸c-g¬ ®îc gi¶i tho¸t khái Mu-a-len, nh cã thÓ thÊy qua ®o¹n sau:

"T«i ®· nãi víi Mu-a-len vÒ tiÒn b¶o hiÓm. ¤ng ta høa cho chóng t«i vay sè tiÒn cÇn

thiÕt, nhng vµo phót chãt ®· tõ chèi, v× chóng t«i kh«ng muèn cö «ng ta lµm tæng

biªn tËp. ¤ng ta kh«ng nãi th¼ng ra ®iÒu ®ã nhng lµm cho chóng t«i tù hiÓu ®iÒu ®ã.

T¬-ri-®«ng nãi víi t«i r»ng Mu-a-len lµ nhµ ngo¹i giao; h¬n n÷a «ng ta cã ®Çu ãc cña

Phu-sª. Do ®ã kh«ng bao giê nªn tranh c·i víi «ng ta; ban ®Çu nªn th¨m dß «ng ta, t×m hiÓu xem «ng ta muèn g× ®Ó thêng xuyªn c¶nh gi¸c víi «ng ta".

VÒ cuèn s¸ch cña t«i chèng Pru-®«ng1∗, La-ph¸c-g¬ viÕt: "Bl¨ng-ki cã mét b¶n, vµ anh ta ®a cho tÊt c¶ b¹n bÌ ®äc. T¬-ri-®«ng còng ®· ®äc

cuèn s¸ch vµ phÊn khëi ë chç Mo-r¬ ®· trõng trÞ Pru-®«ng nh thÕ nµo. Bl¨ng-ki tá ra

cùc kú t«n träng çc anh… Anh ta nghÜ ra cho Pru-®«ng mét biÖt hiÖu tuyÖt vêi nhÊt mµ

t«i míi biÕt, anh ta gäi Pru-®«ng lµ chiÕc Èm ®é kÕ".

Sau khi Gi«n Bun ®· mÊt uy tÝn nÆng nÒ do nh÷ng nhîng bé cña m×nh trong HiÖp íc A-la-ba-ma246, gÇn vÒ cuèi chó Sam l¹i ®¸ ®Ýt «ng ta thªm mét có n÷a. Nh t«i thÊy qua b¸o chÝ Mü, ®iÒu ®ã hoµn toµn lµ c«ng viÖc cña ngêi Ai-r¬-len sèng ë Mü. Cã lÏ gi¸o s Bi-d¬-li ®· tin r»ng t¸c dông cña ngêi Ai-r¬-len ë Hîp chóng quèc kh«ng ph¶i b»ng sè kh«ng.

1∗ C.M¸c. "Sù khèn cïng cña triÕt häc".

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


Chµo anh.

C.M. cña anh Víi t çch nhµ nghiªn cøu trong lÜnh vùc ng«n ng÷ häc so

s¸nh, cã lÏ anh cã thÓ t×m thÊy h×nh thøc mµ anh c¶m thÊy høng thó trong ®o¹n trÝch díi ®©y tõ mét trong nh÷ng tËp biªn niªn sö cña Xcèt-len ®Çu thÕ kû XVI247 vÒ çi chÕt cña c«ng tíc Rèt-x©y (con vua R«-bíc III).

"Be quhais deith, succedit gret displeseir to hir son, Da-vid Duk of Rothesay: for,

during hir life, he was haldin in virtews and honest occupation: eftir hir deith: (tøc hoµng

hËu An-na-ben-la) "he began to rage in all maner of insolence: and fulyeit virginis,

matronis, and nunnis, be his unbridillit lust. At last, King Robert, informit of his young

and insolent maneris, send letteris to his brothir, the Duk of Albany, to intretene his said

son, the Duk of Rothesay, and to leir him honest and civill maneris. The Duk of Albany,

glaid of thir wirttingis, tuk the Duk of Rothesay betwix Dunde and Sanct Sanct Androis,

and brocht him to Falkland, and inclusit him in the tour thairof, but ony meit or drink. It

is said, ane woman, havand commisesatioun on this Duk, leit meill fall doun throw the

loftis of the toure: be quhilkis his life wes certane dayis savit. This woman, fra it wes

knawin, wes put to deith. On the same maner, ane othir woman gaif him milk of hir

paup, throw ane lang reid, and wes slane with gret cruelte, fra it wes knawin. Than wes

the Duk destitute of all mortall supplie; and brocht, finalie, to sa miserable and hungry

appetite, that he eit, nocht allanerlie the filth of the toure quhare he wes, bot his awin

fingaris: to his gret marterdome. His body wes lberyit in Lundonis, and kithit miraklis

money yeris eftir; quhil, at last, King James the First began to punis his slayaris: and fra

that time furth, the miraklis ceissit"1∗.

1∗ "Sau khi hoµng hËu mÊt, con trai ngêi, c«ng tíc Rèt-x©y §a-vÝt, gÆp tai

ho¹ lín, v× khi ngêi cßn sèng, §a-vÝt cßn gi÷ ®îc phÈm h¹nh vµ sèng mét cuéc

sèng l¬ng thiÖn; sau khi ngêi (tøc hoµng hËu An-na-be-la) mÊt, «ng ta ®iªn cuång

lao vµo mäi tËt xÊu vµ d©m « víi thiÕu n÷, phô n÷ cã chång vµ c¶ n÷ tu sÜ. Cuèi cïng

vua R«-bíc biÕt ®îc hµnh vi phãng ®·ng vµ v« liªm sØ cña §a-vÝt nªn ®· viÕt th

cho em trai m×nh, c«ng tíc ¤n-be-ni, yªu cÇu d¹y b¶o ®øa con trai cña «ng lµ c«ng

tíc Rèt-x©y, nh»m ®a anh ta vµo con ®êng sèng l¬ng thiÖn vµ cã hµnh vi cao

Râ rµng lµ tê "Times" kh«ng ®¨ng b¶n b¸o ço1∗. Song rót côc nã ®îc ®¨ng trªn tê "Morning Advertiser" lµ tê b¸o do ngu xuÈn mµ çi g× còng ®¨ng.

C«ng bè lÇn ®Çu cã lîc bít trong cuèn s¸ch:

"Der Briefwechsel zwischen F. Engels und K. Marx". Bd.IV, Stuttgart, 1913; c«ng bè toµn v¨n trong Marx−Engels Gesamtausgabe.

Dritte Abteillung, Bd.4, 1931, vµ trong C.M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen, Toµn tËp, xuÊt b¶n lÇn thø nhÊt, t. XXIV, 1931



thîng. C«ng tíc ¤n-bª-ni phÊn khëi v× bøc th nµy, ®· b¾t bá tï c«ng tíc Rèt-x©y ë

gi÷a §¬n-®i vµ Xanh ¡ng-®ru-x¬ vµ ¸p gi¶i anh ta ®Õn Ph«n Clen-d¬ vµ giam vµo ph¸o

®µi ë ®ã, kh«ng cho ¨n uèng g× c¶. Nghe nãi cã mét phô n÷ th¬ng c«ng tíc ®· nÐm bét

mú cho anh qua nãc cña ph¸o ®µi, nhê ®ã mµ cuéc sèng cña c«ng tíc ®îc cøu v·n

mÊy ngµy n÷a. Khi viÖc Êy bÞ ph¸t gi¸c th× ngêi phô n÷ bÞ xö tö. Còng chÝnh b»ng çch

Êy, mét phô n÷ kh¸c ®· cho c«ng tíc s÷a tõ cÆp vó cña m×nh th«ng qua mét èng sËy

dµi. Khi viÖc Êy bÞ ph¸t hiÖn th× ngêi phô n÷ Êy còng bÞ giÕt h¹i b»ng çch d· man nhÊt.

Sau ®ã c«ng tíc kh«ng ®îc mét thø thøc ¨n g× n÷a, ®· ®ãi tíi cïng cùc ®Õn nçi kh«ng

nh÷ng ¨n mäi thø r¸c rëi cã trong ph¸o ®µi n¬i «ng ë, mµ cßn nhai c¶ nh÷ng ngãn tay

cña m×nh, khiÕn «ng ®au ®ín kh«ng sao chÞu ®ùng næi.

Thi thÓ cña c«ng tíc ®îc mai t¸ng ë Lu©n §«n. Sau ®ã, ë n¬i mai t¸ng c«ng

tíc, trong nhiÒu n¨m ®· x¶y ra nh÷ng hiÖn tîng qu¸i gë, cho ®Õn khi cuèi cïng, vua

Gia-cèp I trõng ph¹t kÎ giÕt c«ng tíc, vµ tõ ®ã hiÖn tîng qu¸i gë míi chÊm døt".



----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------



ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 2 th¸ng Ba 1869

PhrÕt th©n mÕn!

Anh ph¶i göi cho t«i hoÆc cuèn s¸ch nhá cña nh÷ng ngêi ë

Lu-gau, hoÆc tèt h¬n n÷a lµ viÕt b»ng tiÕng §øc ®o¹n ®iÒu lÖ mµ

anh trÝch dÉn.

T«i tù dÞch toµn bé v× t«i cho r»ng Vin-hem kh«ng ®ñ n¨ng lùc;

ngoµi ta t«i kh«ng muèn giao çi ®ã cho chÝnh anh ta1∗.

TiÖn thÓ nãi lu«n. Mét tËp s¸ch máng do mét chuyªn viªn nhµ

níc viÕt vµ göi cho ngµi Gl¸t-xt«n249 nhËn xÐt r»ng Ýt ra 1/10 sè

c«ng ty b¶o hiÓm sinh m¹ng (tÊt c¶ çc c«ng ty Êy gép l¹i cã sè

vèn danh nghÜa lµ 100 triÖu p.xt.) ®· ph¸ s¶n vµ ®¸ng gi¸ kh«ng

b»ng sè giÊy mµ chóng dïng ®Ó in qu¶ng ço.

Çc ngµi t s¶n ®ang hoµn toµn tù an ñi b»ng niÒm hy väng

vÒ sù ph¸ s¶n s¾p tíi (sau hai chôc n¨m hoÆc kho¶ng chõng Êy

n¨m) cña Héi c«ng liªn, çc ngµi Êy sÏ nãi g× vÒ sù viÖc trªn nhØ?


Çc ngµi Êy sÏ lÆng thinh.

C.M. cña anh

C«ng bè toµn v¨n lÇn ®Çu b»ng tiÕng

cña nguyªn b¶n trong Marx − Engels


1931, vµ b»ng tiÕng Nga trong C.M¸c

vµ Ph.¡ng-ghen, Toµn tËp, xuÊt b¶n lÇn

thø nhÊt, t. XXIV, 1931




ë Man-se-xt¬


PhrÕt th©n mÕn! Iterum Crispinus!1∗ Vin-hem ®¸ng kÝnh cña chóng ta cã cung çch ®éc ®¸o cña

m×nh. Ban ®Çu «ng ta ®¨ng l¹i bµi cña Õch-ca-ri-ót. "NghÒ may ë

1∗ − Ecce iterum Crispinus − l¹i lµ Cri-xpin (më ®Çu bµi th¬ ch©m biÕm thø t cña

Giu-vª-nan), theo nghÜa bãng: "l¹i chÝnh nh©n vËt Êy" hoÆc "l¹i chÝnh còng çi Êy".

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


Lu©n §«n" ®· ®¨ng trªn "Revue der Neuen Rheinischen Zeitung" mµ kh«ng hái ý kiÕn cña Õch-ca-ri-ót, còng kh«ng chØ râ xuÊt xø lµ tê "Revue". TiÕp ®ã «ng ta viÕt th cho Õch-ca-ri-ót nãi r»ng «ng ta muèn xuÊt b¶n bµi Êy thµnh s¸ch máng. Õch-ca-ri-ót tr¶ lêi «ng ta r»ng trong trêng hîp nµy cÇn cã ch¬ng thø hai bëi v× - ®iÒu nµy trong c¬n say sa sao chÐp Vin-hem ®· kh«ng nhËn thÊy - sau 19 n¨m t×nh thÕ ®· hoµn toµn thay ®æi.

Nhng Vin-hem l¹i t×m mét lèi tho¸t kh¸c: ¤ng ta viÕt th cho Õch-ca-ri-ót ®Ó «ng nµy göi cho «ng ta sè

"Revue" cã ®¨ng bµi cña anh vÒ "ChiÕn tranh n«ng d©n ë §øc". VËy lµ Vin-hem muèn ®¨ng l¹i t¸c phÈm cña anh mµ kh«ng

®îc sù ®ång ý cña anh vµ l¹i kh«ng chØ ra xuÊt xø lµ tê "Revue". May thay tèi h«m qua Õch-ca-ri-ót b¸o cho t«i biÕt ®iÒu ®ã ë

Tæng héi ®ång. T«i ®· nãi víi anh Êy r»ng t«i sÏ viÕt th cho anh vÒ viÖc nµy vµ ®Ó t¹m thêi Õch-ca-ri-ót kh«ng göi g× cho h¾n c¶.

Thùc ra th× t«i cßn thõa mét b¶n vµ cã thÓ göi cho Vin-hem. T«i còng suy tÝnh r»ng cho dï sau nµy chóng ta cïng nhau t¸i b¶n çc t¸c phÈm cña chóng ta th× viÖc ®¨ng l¹i trªn tê b¸o nhá cña Vin-hem còng kh«ng cã h¹i cho chóng ta; hiÖu qu¶ trùc tiÕp cña t¸c phÈm ®¨ng l¹i cã thÓ rÊt cã lîi.

Nhng bÊt kÓ thÕ nµo còng kh«ng thÓ cho phÐp Vin-hem ®¨ng t¸c phÈm víi tÝnh çch viÕt riªng cho «ng ta mµ kh«ng ph¶i víi tÝnh çch ®¨ng l¹i cña tê "Revue". Anh h·y viÕt gÊp cho t«i biÕt arbitrium1∗ cña m×nh.

Cßn mét ®iÒu lý thó n÷a. Cã lÏ anh ®· ®äc tê "Allgemeine Zeitung" ë Au-xbuèc thÊy cã ®¨ng tin nãi r»ng hai chóng ta ®· cã mÆt víi t

1∗ − quyÕt ®Þnh.

çch céng t¸c viªn cña tê b¸o c«ng nh©n mµ ¤-bÐc-vin-®Ðc1∗ ph¶i xuÊt b¶n ë Viªn.

Sù thÓ nh sau: kho¶ng mét th¸ng tríc N¨m míi , ¤-bÐc-vin-®Ðc yªu cÇu Vin-hem viÕt th cho t«i nãi r»ng anh ta muèn xuÊt b¶n mét hîp tuyÓn vµ muèn nhËn ®îc bµi tiÓu sö cña t«i cho hîp tuyÓn Êy. T«i ph¶i göi cho ¤-bÐc-vin-®Ðc mäi thø cÇn thiÕt. T«i chØ gi¶n ®¬n göi cho anh ta nh÷ng tµi liÖu thùc tÕ vµ mét sè v¨n kiÖn ("Vô ¸n ë Khuªn2∗ v.v.). Sau ®ã t«i kh«ng nghe nãi g× vÒ viÖc Êy n÷a.

HiÖn nay, mÊy tuÇn tríc, ¤-bÐc-vin-®Ðc ®· viÕt th cho t«i r»ng hîp tuyÓn kh«ng xuÊt b¶n ®îc. Nhng anh ta sÏ ®¨ng bµi Êy trªn tê b¸o mµ anh ta dù ®Þnh xuÊt b¶n. Dêng nh ®· b¶o ®¶m ®îc 6-7 ngµn ngêi ®Æt mua. Anh ta yªu cÇu t«i céng t¸c. T«i ®· quªn tr¶ lêi anh ta, h«m nay t«i lµm viÖc Êy3∗.

Nh×n chung, t«i cho r»ng sÏ rÊt tèt nÕu nh chóng ta cã chç dùa ë Viªn.

Chµo anh.

C.M. cña anh TiÖn ®©y xin hái: Lý gi¶i ®µn sóc vËt cña th¬ng nh©n §øc

nh thÕ nµo: 1) ®èi víi primage?

1∗ − "Die Volksstimme".

2∗ C.M¸c. "V¹ch trÇn vô ¸n nh÷ng ngêi céng s¶n ë Khuªn".

3∗ Xem tËp nµy, tr. 775-777.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


2) tiÒn thï lao cho rembours1∗.







ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn! Anh thÊy lµ t«i ®· ®óng biÕt bao khi khuyªn anh dï sao còng

kh«ng nªn ®i Pa-ri. Tù nép m×nh vµo tay lò chã m¸ Êy lµ hoµn toµn mÊy lý trÝ, h¬n n÷a, sÏ ch¼ng cã ai ph¶n ®èi, mµ ®¹o luËt vÒ an ninh th× vÉn cßn tiÕp tôc tån t¹i250. La-ph¸c-g¬ ph¶i ®i Xt¬-ra-xbua cµng nhanh cµng tèt vµ dù kú thi; thi xong th× anh ta cã thÓ tù thu xÕp lµm çi g× ®ã. ViÖc anh ta tho¸t khái Mu-a-len lµ cùc kú quan träng. Ngêi tÝn ®å thuéc gi¸o ph¸i Dßng tªn Êy ch¾c ch¾n sÏ g©y khã dÔ cho anh ta. §iÒu mµ La-ph¸c-g¬ cho biÕt vÒ Bl¨ng-ki lµ rÊt tèt.

1∗ Xem tËp nµy, tr. 362 - 366.

Nh Mu-r¬ nãi víi t«i, Bi-d¬-li ®· cho ®¨ng trªn tê "Fortnightly" míi xuÊt b¶n mét bµi cùc kú lén xén vÒ vÊn ®Ò x· héi251.

Trong ®o¹n trÝch Xcèt-len cæ247, theo quan ®iÓm ng«n ng÷ häc, t«i chØ quan t©m ®Õn h×nh th¸i cña participium praesentis1∗ havand nghÜa lµ "®ang cã". Sù tån t¹i cña h×nh th¸i Êy trong biªn niªn sö nµy chøng minh r»ng h×nh th¸i nµy cßn tån t¹i ë Xcèt-len ®Çu thÕ kû XVI, nghÜa lµ vµo thêi gian mµ h×nh th¸i nµy ®· biÕn mÊt tõ l©u ë Anh.

T«i qu¶ thùc ®· sö dông sai trong tiÕng Nga. T«i ®· quªn kh¸ nhiÒu biÕn çch cña tiÕng Nga.

H«m nay t«i göi tr¶ tµi liÖu vÒ Lu-gau theo çch göi Ên phÈm. V× chÝnh t«i còng kh«ng biÕt ®· trÝch dÉn nh÷ng chç nµo nªn t«i kh«ng thÓ chØ râ cho anh, nhng cã lÏ dùa vµo cuèn s¸ch máng cã kÌm theo mét b¶n chØ dÉn do t«i so¹n ra cho ç nh©n sö dông, anh ta cã thÓ t×m ra nh÷ng chç Êy.

Tªn cuèn s¸ch máng vÒ c«ng ty b¶o hiÓm sinh m¹ng lµ g×?249. CÇn kiÕm ®îc cuèn s¸ch Êy.

VËy lµ Vin-hem ®· kªu gäi anh chèng l¹i Svai-x¬252. §ã sÏ lµ mét viÖc tèt v× Svai-x¬ kh«ng bÞ tãm cæ dÔ dµng nh thÕ ®©u. Nh×n chung, cuéc ®Êu ®¸ sÏ kh«ng tåi. Anh kh«ng nhËn ®îc b¸o "Social-Demokrat" n÷a µ? ChÝnh lóc nµy lÏ ra Ai-s¬-hèp cÇn ph¶i b¸o cho chóng ta biÕt t×nh h×nh sù viÖc. Nay mai t«i sÏ göi cho anh mÊy bµi do anh ta (tuyÖt ®èi kh«ng ph¶i ngêi kh¸c) viÕt trªn tê "Zukunft".

Trong thêi gian nµy, ë Ðt-xen ®· bÇu ®îc Ha-den-clª-vÐc, mét ngêi x· héi - d©n chñ ®îc c¶ LÝp-nÕch ñng hé, «ng ta ®· thu ®îc 960 phiÕu, nhiÒu h¬n sè phiÕu bÇu gép l¹i cña mét

1∗ − ®éng tÝnh tõ th× hiÖn t¹i.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


quan chøc ®Þa ph¬ng vµ mét øng cö viªn cña ®¶ng d©n téc-tù do, cßn ë Han-n«-v¬ (h×nh nh ë Xen-l¬) còng cã triÓn väng bÇu ®îc mét øng cö viªn.

Nh×n chung, xem ra Vin-hem hiÖn ®ang tiÕn bé vµ thµnh c«ng ë D¾c-den. NÕu nh con lõa Êy vøt bá ®îc çi lai lÞch Ven-ph¬ vµ theo chñ nghÜa liªn bang Nam §øc ngu xuÈn cña m×nh ®i th× trong t×nh h×nh Svai-x¬ ®ang bÞ mÊt tÝn nhiÖm nhiÒu c¶ trong ®¸m l·nh tô ph¸i L¸t-xan, anh ta dï cã sù h¹n chÕ cña m×nh, vÉn cã thÓ ®¹t ®îc çi g× ®ã, v× khi mµ t×nh thÕ ®· lªn tíi cùc ®iÓm th× l¬ng t©m kh«ng trong s¹ch cña Svai-x¬ sÏ lµm cho chÝnh anh ta mÊt hÕt dòng khÝ. Nhng b»ng ®¶ng nh©n d©n vµ cuång väng phôc tÝch cña m×nh, Vin-hem kh«ng dô dç ®îc bÊt cø mét c«ng nh©n B¾c §øc nµo ®i theo m×nh.

§iÒu nùc cêi lµ hiÖn nay anh ta ®ét nhiªn dù ®Þnh ®i BÐc-lin, cã nghÜa lµ thõa nhËn r»ng anh ta cã thÓ tin r»ng b¶n th©n sÏ ®îc an toµn ë ®ã.

Ngoµi ra, t«i kh«ng hiÓu lµm thÕ nµo mµ víi t çch Tæng héi ®ång, anh cã thÓ tuyªn bè m×nh cã thÈm quyÒn trong vÊn ®Ò Êy - cho dï c¶ hai bªn ®ång ý nh thÕ − ch¼ng lÏ c¶ hai bªn hä ®Òu tuyªn bè s½n sµng phôc tïng quyÕt ®Þnh lµm träng tµi vÒ vÊn ®Ò tæ chøc vµ l·nh ®¹o cña çc c«ng ®oµn hay sao v.v..

Ph.¡. cña anh


Briefwechsel zwischen F. Engels und K. Marx". Bd. IV, Stuttgart, 1913; c«ng bè toµn v¨n trong Marx−Engels Gesamtausgabe.





ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn! VÒ t¸c phÈm1∗ th× t«i ®Ó anh lµm tÊt c¶ nh÷ng g× anh thÊy cÇn

thiÕt theo çch nh×n nhËn cña anh. VÒ phÇn m×nh, t«i kh«ng nghÜ r»ng ®¨ng t¸c phÈm trªn tê

b¸o nhá cña LÝp-nÕch2∗ díi h×nh thøc ®¨ng tõng ®o¹n trªn mét hai cét cã thÓ g©y ®îc Ên tîng g× ®ã, v× viÖc ®¨ng t¶i nã sÏ kÐo dµi ®Õn hai n¨m. NÕu nh «ng ta muèn in nã díi d¹ng mét cuèn s¸ch máng gi¸ rÎ ®èi víi c«ng nh©n th× l¹i lµ chuyÖn kh¸c vµ cã thÓ cã lîi. V× «ng ta cã tranh chÊp víi Svai-x¬, nªn t«i ®Ò nghÞ «ng ta ®¨ng l¹i trªn tê b¸o cña m×nh ch¬ng cuèi cña cuèn s¸ch máng cña t«i vÒ vÊn ®Ò qu©n sù3∗ hoÆc hái Mai-xn¬ xem víi gi¸ c¶ thÕ nµo th× «ng Êy cho phÐp b¸n sè s¸ch cßn l¹i. (¤ng ta ®· hái t«i vÒ viÖc Êy qua Mu-r¬, nhng v× tõ ®ã ®Õn nay t«i kh«ng cã c¬ héi viÕt cho «ng ta nªn vÊn ®Ò Êy cha ®îc tr¶ lêi.) NÕu nh «ng ta ®¨ng l¹i t¸c phÈm Êy th× «ng ta còng ph¶i

1∗ Xem tËp nµy, tr. 350 - 351.



----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


chØ râ xuÊt xø. T«i kh«ng cßn b¶n nµo c¶, cßn anh th× kh«ng thÓ ®a b¶n cña m×nh, chóng ta ph¶i gi÷ lÊy dï chØ lµ mét b¶n!

Ph.¡. cña anh







ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 5 th¸ng Ba 1869

PhrÕt th©n mÕn! V¨n kiÖn göi kÌm theo ®©y míi nhËn ®îc h«m qua (tuy r»ng

®Ò ngµy 27 th¸ng Hai)253. Anh h·y göi tr¶ ngay khi ®äc xong, v× thø ba tíi ph¶i nép cho Héi ®ång. Çc ngµi thuéc "Liªn minh" ®· bá ra kh«ng Ýt thêi gian ®Ó th¶o ra t¸c phÈm nµy.

Thùc ra, chóng ta sÏ vui lßng h¬n nÕu nh hä gi÷ l¹i ®îc cho m×nh "nh÷ng qu©n ®oµn kh«ng ®Õm xuÓ" cña m×nh ë Ph¸p, T©y Ban Nha vµ I-ta-li-a.

Ba-cu-nin nghÜ r»ng: nÕu nh chóng ta t¸n thµnh "c¬ng lÜnh cÊp trªn" cña «ng ta th× «ng ta cã thÓ khua chiªng gâ mâ loan truyÒn c¬ng lÜnh Êy, do ®ã lµm cho chóng ta mÊt uy tÝn trªn møc ®é nµo ®ã. NÕu nh chóng ta lªn tiÕng ph¶n ®èi th× ngêi

ta sÏ chöi bíi chóng ta lµ bän ph¶n çch m¹ng. Ngoµi ra, nÕu nh chóng ta chÊp nhËn Liªn minh th× Ba-cu-nin sÏ ch¨m lo ®Ó bän cÆn b· nµo ®ã sÏ ñng hé «ng ta t¹i §¹i héi Ba-l¬.

T«i cho r»ng ph¶i tr¶ lêi nh sau:254 Theo ®iÒu 1 cña §iÒu lÖ, Héi sÏ kÕt n¹p mäi héi c«ng nh©n

"phÊn ®Êu cho mét môc ®Ých chung, cô thÓ lµ b¶o vÖ, ph¸t triÓn vµ gi¶i phãng hoµn toµn giai cÊp c«ng nh©n".

V× çc ®éi ngò kh¸c nhau cña giai cÊp c«ng nh©n ë mçi níc vµ giai cÊp c«ng nh©n ë çc níc kh¸c nhau ë vµo nh÷ng ®iÒu kiÖn hÕt søc kh¸c nhau vµ cã nh÷ng tr×nh ®é ph¸t triÓn kh¸c nhau nªn tÊt nhiªn quan ®iÓm lý luËn cña hä − lµ sù ph¶n ¸nh phong trµo hiÖn thùc − còng kh¸c nhau.

Song sù thèng nhÊt hµnh ®éng do Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ x¸c lËp, viÖc trao ®æi ý kiÕn do çc c¬ quan b¸o chÝ cña çc chi bé ë çc níc xóc tiÕn vµ sau hÕt lµ sù th¶o luËn trùc tiÕp t¹i çc ®¹i héi toµn thÓ nhÊt ®Þnh sÏ dÇn dÇn ®a ®Õn viÖc x©y dùng mét c¬ng lÜnh lý luËn chung cho mäi phong trµo c«ng nh©n.

Nh vËy, viÖc ph©n tÝch mét çch cã phª ph¸n c¬ng lÜnh cña "Liªn minh" kh«ng thuéc chøc n¨ng cña Tæng héi ®ång. Nghiªn cøu xem nã cã ph¶n ¸nh thÝch ®¸ng phong trµo c«ng nh©n hay kh«ng kh«ng ph¶i lµ nhiÖm vô cña chóng ta. Tæng héi ®ång chØ cÇn biÕt râ khuynh híng chung cña nã cã g× m©u thuÉn víi khuynh híng chung cña Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ, tøc lµ sù gi¶i phãng hoµn toµn giai cÊp c«ng nh©n, hay kh«ng!

Sù chª tr¸ch ®ã chØ lµ ë mét c©u trong c¬ng lÜnh, ®iÒu 2: "Liªn minh tríc hÕt ®Êu tranh ®Ó thùc hiÖn sù b×nh ®¼ng gi÷a çc giai cÊp vÒ chÝnh trÞ, kinh tÕ vµ x· héi". NÕu hiÓu theo ®óng tõng ch÷ "sù b×nh ®¼ng gi÷a çc giai cÊp" th× ®ã kh«ng ph¶i çi g× kh¸c h¬n lµ mét çch diÔn ®¹t b»ng çc tõ kh¸c çi t tëng "sù hoµ hîp gi÷a t b¶n vµ lao ®éng" mµ çc nhµ x· héi chñ nghÜa t b¶n vÉn tuyªn truyÒn. Kh«ng ph¶i lµ thùc hiÖn "sù b×nh ®¼ng gi÷a çc giai cÊp" - ®iÒu kh«ng thÓ cã xÐt vÒ mÆt l«-gÝch − mµ lµ "sù xo¸ bá çc giai cÊp" tÊt yÕu vÒ mÆt lÞch sö míi lµ môc tiªu cuèi cïng mµ Héi liªn hiÖp c«ng


nh©n quèc tÕ phÊn ®Êu ®¹t tíi. Nhng nÕu xÐt v¨n c¶nh ®o¹n v¨n cã c©u Êy trong c¬ng lÜnh th× cã thÓ thÊy r»ng dêng nh ®ã chØ lµ mét lçi do s¬ suÊt. Do ®ã Tæng héi ®ång tin ch¾c r»ng çc b¹n sÏ kh«ng tõ chèi bá khái c¬ng lÜnh cña m×nh c©u v¨n lµ lý do g©y ra nh÷ng sù hiÓu lÇm nguy hiÓm nh vËy255.

Trong ®iÒu kiÖn Êy, tu©n theo nh÷ng nguyªn t¾c cña Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ, mçi chi bé ph¶i tù m×nh chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ c¬ng lÜnh cña m×nh. Do ®ã kh«ng cã trë ng¹i nµo ng¨n c¶n çc chi bé cña Liªn minh trë thµnh çc chi bé cña Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ.

NÕu lµm nh vËy th× theo quy chÕ, ph¶i th«ng b¸o cho Tæng héi ®ång danh s¸ch çc chi bé míi gia nhËp cã ghi râ tªn níc, trô së vµ sè lîng héi viªn.

§iÓm cuèi cïng nµy − danh s¸ch nhiÒu v« kÓ cña hä − ®Æc biÖt kh«ng lµm hµi lßng çc ngµi. Khi göi tr¶ th nµy, anh h·y viÕt cho t«i biÕt nh÷ng söa ®æi mµ anh muèn ®a vµo b¶n dù th¶o th tr¶ lêi.

VÒ LÝp-nÕch th× t«i cßn suy nghÜ thªm. §¨ng trªn tê b¸o tåi tÖ1∗ cña anh ta lµ kh«ng thÝch hîp. XuÊt b¶n thµnh s¸ch máng víi sù gióp ®ì cña Vin-hem lµ ¶o tëng. NÕu nh t«i viÕt th cho Ai-s¬-hèp hái xem ngêi anh em cña anh ta cã ®ång ý xuÊt b¶n t¸c phÈm Êy víi gi¸ rÎ hay kh«ng th× anh nghÜ sao? Trong trêng hîp nµy, anh cã thÓ ®em nhuËn bót ñng hé Tæng héi ®ång ®ang rÊt cÇn tiÒn! ë chç t«i (ngoµi toµn bé çc sè "Revue"2∗ cña t«i ®· ®ãng thµnh tËp), cßn cã mét b¶n cña tËp s¸u trong ®ã cã bµi "ChiÕn tranh n«ng d©n". T«i cã thÓ göi b¶n Êy ®Õn BÐc-lin. Anh viÕt th ngay cho t«i vÒ viÖc nµy nhÐ.


2∗ − "Neue Rheinische Zeitung. Politisch − ökonomische Revue".

Ngoµi ra, Vin-hem ph¶i ®¨ng l¹i ch¬ng cuèi trong cuèn s¸ch máng vÒ vÊn ®Ò qu©n sù. Kh«ng thÓ tho¶ thuËn ®îc víi Mai-xn¬ (trong trêng hîp nµy Vin-hem ph¶i tr¶ b»ng tiÒn mÆt! − v¶ ch¨ng Mai-xn¬ qu¸ chi li trong nh÷ng vÊn ®Ò nh thÕ).

Chµo anh.

C.M. cña anh







ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn! Th tr¶ lêi ngêi Nga1∗ vµ bän theo ®u«i «ng ta ®óng lµ ph¶i

nh thÕ. Trong th thØnh cÇu cña chÝnh m×nh, çc chµng trai Êy thËm chÝ kh«ng d¸m ®Ò nghÞ çc anh chÊp nhËn c¬ng lÜnh cña hä, hä chØ muèn gi¸n tiÕp l«i kÐo çc anh vµo con ®êng phª

1∗ − Ba-cu-nin.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


ph¸n vÒ mÆt lý luËn. §¬ng nhiªn, c¹m bÉy khê kh¹o Êy cña ngêi Nga ë ®©y kh«ng ai m¾c ph¶i. Tãm l¹i, bän ngêi Êy ®· rót lui trªn toµn tuyÕn vµ chóng ta cã thÓ hoµn toµn hµi lßng. BiÖn ph¸p mµ çc anh dïng ®Ó buéc nh÷ng chµng trai Êy hiÖn nay ph¶i ®Ó cho çc anh duyÖt ®éi ngò chiÕn ®Êu cña hä thËt thó vÞ vµ cã t¸c dông nh giéi mét g¸o níc l¹nh vµo bän bÎm mÐp ®Çu ãc rçng tuÕch Êy.

Theo t«i th×, v× phÐp lÞch sù, viÖc xuÊt b¶n cuèn "ChiÕn tranh n«ng d©n" vÉn nªn ®Ò nghÞ víi Mai-xn¬ tríc. NÕu nh anh ta kh«ng muèn xuÊt b¶n t¸c phÈm Êy díi d¹ng s¸ch phæ th«ng máng gi¸ rÎ th× vÉn cßn kÞp thêi gian th¬ng lîng víi Ai-s¬-hèp. NÕu anh viÕt th cho Ai-s¬-hèp vÒ vÊn ®Ò "Ngµy 18 th¸ng S¬ng mï", th× cã thÓ ®ång thêi bµn b¹c viÖc Êy. NÕu nh Mai-xn¬ tr× ho·n xuÊt b¶n "Ngµy 18 th¸ng S¬ng mï" hoÆc sî sÖt th× ph¶i tù m×nh gi¶i quyÕt vµ nhê ®Õn Ai-s¬-hèp. NÕu kh«ng sÏ l·ng phÝ thêi giê vµ bá lì thêi c¬.

T«i ph¸t hiÖn thÊy S¸c-l¬1∗ cã mét b¶n "Ngµy 18 th¸ng S¬ng mï" bÌn tÞch thu ngay. T«i ®· ®äc l¹i vµ thÊy ngay r»ng cÇn xuÊt b¶n s¸ch Êy ngay lËp tøc b»ng tiÕng Ph¸p. §iÒu ®ã sÏ g©y mét Ên tîng kh¸c h¼n so víi chØ cã mçi mét b¶n in tiÕng §øc vµ lËp tøc t¹o ra ®îc tiÕng t¨m cho anh trong ngêi Ph¸p; bÊy giê viÖc dÞch s¸ch cña anh2∗ sÏ hoµn toµn b¶o ®¶m. Anh h·y suy nghÜ xem anh cã thÓ giao viÖc ®ã cho ai vµ dï sao anh còng ph¶i cã nh÷ng bíc ®i theo híng ®ã. NÕu nh s¸ch Êy sÏ in ë Bruy-xen th× sÏ ®îc truyÒn b¸ réng r·i ë Ph¸p.

Tríc khi göi cuèn "ChiÕn tranh n«ng d©n" ®i, anh h·y gi÷ l¹i cho t«i mét b¶n ®Ó t«i cã thÓ söa ch÷a nh÷ng chç in sai vµ



xÐt xem cã cÇn viÕt lêi tùa v.v. còng nh mét sè chó thÝch cho nh÷ng ngêi kÐm hiÓu biÕt hay kh«ng. T«i kh«ng hoµn toµn kh¼ng ®Þnh r»ng BÐc-ghen-rèt ë T©y Ban Nha lµ BÐc-ghen-rèt cña bµ I-ung. T«i cßn nhí, t«i nghe nãi dêng nh ngêi thø hai nµy ®· ®i Mü.

Ad vocem1∗ ¤-bÐc-vin-®Ðc! Ph¶i ch¨ng cã lóc nµo ®ã anh ®· viÕt th cho An-ghe-stai-n¬ lµ ngêi ®· mêi chóng ta céng t¸c? Anh chµng nµy hiÖn cßn tê b¸o g× ®Êy2∗ ë Viªn. Tèt h¬n c¶ lµ tr¸nh mäi tranh chÊp kh«ng cÇn thiÕt víi ¤-bÐc-vin-®Ðc. Vin-hem ph¶i th«ng b¸o cho chóng ta biÕt hai nh©n vËt Êy cã quan hÖ g× víi nhau vµ hiÖn nay An-ghe-stai-n¬ mµ anh ta còng giíi thiÖu ®ang lµm g×.

VÒ primage3∗ trong hèi suÊt hoÆc nghiÖp vô hèi ®o¸i th× t«i ch¼ng hiÓu g× c¶. Trong phÝ vËn t¶i th× nã cã nghÜa lµ phô phÝ cho phÝ vËn t¶i th«ng thêng. Ch¼ng h¹n, ngêi ta chi tr¶ 36 sl. phÝ vËn t¶i cho mét tÊn vµ 10% primage, nghÜa lµ thùc tÕ chi tr¶ 39 sl. 6 pen-ni. NÕu nh anh chØ râ vÞ trÝ cña ch÷ Êy th× ®¬ng nhiªn t«i cã thÓ lµm râ hµm nghÜa cña nã.

TiÒn thëng cho rembours4∗ còng lµ mét thuËt ng÷ kh«ng diÔn ®¹t ®ñ nghÜa, nªn ph¶i xem toµn v¨n c¶nh míi hiÓu ®îc. §¹i ®Ó nã ph¶i cã nghÜa lµ cuèc-ta-gi¬, nghÜa lµ tiÒn thëng cho ngêi trung gian vÒ c«ng thu håi ®îc tõ ngêi ph¸t hµnh kú phiÕu sè tiÒn cña kú phiÕu bÞ tõ chèi thanh to¸n.

Tê b¸o Au-xbuèc5∗ l¹i ®Çy rÉy nh÷ng tin tøc vÒ Quèc tÕ ë

1∗ − VÒ.

2∗ − "Allgemeine Volkszeitung".

3∗ − tiÒn thëng, tiÒn thï lao.

4∗ − sù hoµn l¹i, sù båi thêng kho¶n nî.

5∗ − "Allgemeine Zeitung".

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


Gi¬-ne-v¬. Xem ra Cl«-xman ®ang ra tay d¹y dç BÕch-c¬. §iÒu ®ã rÊt cã lîi.

T×nh h×nh ë Ba-l¬ ra sao? BÕch-c¬ ®· viÕt ba bèn cuèn s¸ch máng vÒ tÊt c¶ nh÷ng sù kiÖn Êy nhng h×nh nh kh«ng bao giê cã cuèn nµo ®Õn ®îc ®©y.

§Ó thay h×nh ®æi d¹ng, Soãc-lem-m¬ l¹i tù lµm báng mÆt m×nh: mét b×nh phèt-pho - br«m mµ anh ta chuÈn bÞ s½n ®· næ tung tríc mÆt anh ta. Anh ta ®· ®îc trang ®iÓm tíi sè, nhng nh×n chung kh«ng bÞ th¬ng nÆng.

Ph.¡. cña anh

C«ng bè lÇn ®Çu trong cuèn s¸ch: "Der Briefwechsel zwischen F. Engels und K.

Marx". Bd. IV, Stuttgart, 1913; c«ng bè toµn v¨n trong Marx−Engels Gesamtausgabe. Dritte Abteillung, Bd.4, 1931, vµ trong C.M¸c

vµ Ph. ¡ng-ghen, Toµn tËp, xuÊt b¶n lÇn thø nhÊt, t. XXIX, 1931



ë Man-se-xt¬

Lu©n §«n, 14 th¸ng Ba 1869

PhrÕt th©n mÕn! Qua th cña Mai-xn¬ göi kÌm theo ®©y, anh sÏ thÊy ®îc t×nh h×nh

cuèn "Lu-i B«-na-p¸c-t¬" ra sao. V× Mai-xn¬ trùc tiÕp nãi (miÖng) víi t«i r»ng chØ ®«i khi anh ta míi xuÊt ph¸t tõ lßng tèt mµ xuÊt b¶n çc cuèn s¸ch máng, − ®iÒu nµy th× anh kh«ng cÇn biÕt lµm g× −, nªn t«i sÏ hµi lßng h¬n nÕu nh anh ®Ých th©n trùc tiÕp viÕt cho anh ta vÒ "ChiÕn tranh n«ng d©n". NÕu nh kh«ng ¨n thua g× th× t«i viÕt th cho Ai-s¬-hèp, lµ ngêi mµ t«i cã quan hÖ c«ng t¸c ë Quèc tÕ.

LÝp-nÕch cã tµi tËp hîp xung quanh m×nh nh÷ng ngêi ngu ®Çn ë §øc. Exempli causa1∗ t¸c gi¶ bµi "Nh÷ng nhiÖm vô cña §¶ng d©n chñ vµ c«ng nh©n §øc"256. Çi thø b¸t nh¸o Êy ngêi ta cã thÓ ®äc thÇm chØ b»ng ph¬ng ng÷ Nam §øc. Chµng ngèc Êy yªu cÇu c«ng nh©n lËt ®æ Bi-xm¸c vµ bÊy giê y míi høa víi hä quyÒn tù do hoµn toµn vÒ di chuyÓn vµ tho¶ m·n çc yªu cÇu x· héi chñ nghÜa kh¸c! Gím thËt!

T¸c gi¶ bµi b¸o trong tê "Zukunft" cßn x¶o quyÖt h¬n nhiÒu vµ hiÓu râ t×nh h×nh B¾c §øc h¬n. Nhng c¶ «ng ta còng rót ra kÕt luËn lµ c«ng nh©n ph¶i lµm cç s½n cho çc ngµi thuéc ph¸i d©n chñ x¬i vµ t¹m thêi kh«ng bËn t©m ®Õn chuyÖn vÆt v·nh nh tæ chøc çc héi c«ng liªn. NÕu nh çc ngµi Êy lµ nh÷ng ngêi sèt s¾ng ñng hé hµnh ®éng çch m¹ng trùc tiÕp th× cí sao çc ngµi kh«ng nªu g¬ng vÒ mÆt nµy mµ l¹i ®i viÕt nh÷ng bµi thËn träng, diÔn ®¹t b»ng giäng b×nh th¶n trªn tê "Zukunft"? Ngêi ta hßng kÝch thÝch nhiÖt t×nh çch m¹ng b»ng çi thø t¸p nham nh vËy ®Êy! Qu¶ thùc ch¼ng ¨n thua g× ®©u!

Th tr¶ lêi ®· göi ®i Gi¬-ne-v¬2∗. B¶n viÕt b»ng tiÕng Ph¸p

1∗ − VÝ dô.

2∗ C.M¸c. "Tæng héi ®ång Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ göi Ban l·nh ®¹o trung

¬ng cña Liªn minh d©n chñ x· héi chñ nghÜa".

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


t«i ®· dïng ng÷ ®iÖu s©u cay h¬n vµ kh¸ hµi híc. May thay ngêi Anh kh«ng nhËn thÊy ®iÒu ®ã, ®¬ng nhiªn hä chØ biÕt b¶n dÞch tiÕng Anh cña t«i mµ th«i.

Ngoµi bøc th chÝnh thøc ®· b¸o cho anh, çc ngµi Êy cßn göi cho Õch-ca-ri-ót mét bøc th riªng dµi bèn trang trong ®ã nãi r»ng chØ nhê nh÷ng cè g¾ng cña BÕch-c¬, Ba-cu-nin vµ ngêi viÕt th Êy lµ Pª-rª míi tr¸nh ®îc sù ®o¹n tuyÖt c«ng khai. C¬ng lÜnh "çch m¹ng" cña hä sau mÊy tuÇn ®· g©y ra ë I-ta-li-a, T©y Ban Nha v.v. ¶nh hëng m¹nh h¬n ¶nh hëng cña c¬ng lÜnh cña Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ sau nhiÒu n¨m. B¸c bá "c¬ng lÜnh çch m¹ng" cña hä, chóng ta sÏ g©y ra sù ph©n liÖt gi÷a çc níc cã "phong trµo c«ng nh©n çch m¹ng" (theo b¶ng liÖt kª cña hä th× cã: Ph¸p n¬i mµ hä cã c¶ th¶y hai th«ng tÝn viªn, Thuþ SÜ (!), I-ta-li-a, n¬i mµ c«ng nh©n, trõ sè thuéc vÒ chóng ta, ®Òu gi¶n ®¬n ®i theo ®u«i M¸t-di-ni vµ T©y Ban Nha, n¬i cã nhiÒu linh môc h¬n lµ c«ng nh©n) vµ çc níc mµ giai cÊp c«ng nh©n ph¸t triÓn chËm ch¹p (cã ý nãi Anh, §øc, Hîp chóng quèc Mü vµ BØ). Nh vËy lµ cã sù ph©n liÖt gi÷a phong trµo c«ng nh©n kiÓu nói löa vµ ®îc t«i luyÖn b»ng löa víi phong trµo c«ng nh©n ®îc t«i luyÖn b»ng níc.

Cho r»ng ngêi Thuþ SÜ lµ ®¹i biÓu cho ®iÓn h×nh çch m¹ng th× qu¶ thùc buån cêi.

BÕch-c¬ giµ ph¶i ngu xuÈn ®Õn møc nµo míi tin tëng nghiªm chØnh r»ng Ba-cu-nin ®· so¹n th¶o ra mét "c¬ng lÜnh"!

C.M. cña anh

C«ng bè lÇn ®Çu trong cuèn s¸ch: "Der Briefwechsel zwischen F. Engels und K. Marx". Bd. IV, Stuttgart, 1913; c«ng bè

toµn v¨n trong Marx−Engels Gesamtausgabe. Dritte Abteillung, Bd.4, 1931, vµ trong C.M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen, Toµn tËp, xuÊt b¶n lÇn thø




ë Lu©n §«n

[Man-se-xt¬], 15 th¸ng Ba 1869

Mo-r¬ th©n mÕn! T«i xin göi tr¶ anh bøc th cña Mai-xn¬. H«m nay chØ bµn

viÖc sau ®©y: Tõ l©u t«i ®· cã ý nghÜ r»ng thùc ra th× nªn xuÊt b¶n

"B«-na-p¸c-t¬"1∗ cïng víi ba bµi cña anh ®¨ng trªn tê "Revue" vÒ thêi kú tõ th¸ng Hai 1848 ®Õn 1850257, nhng t«i sî r»ng viÖc ®ã ®ßi hái mÊt qu¸ nhiÒu thêi gian. Nhng v× b¶n th©n Mai-xn¬ d©y da nªn b©y giê t«i ®· lµm viÖc Êy. Do ®ã khu«n khæ toµn cuèn s¸ch t¨ng lªn Ýt nhiÒu - kho¶ng 10 ®Õn 12 trang in − vµ néi dung ®Çy ®ñ h¬n.

NÕu nh anh viÕt th ngay cho Mai-xn¬ th× ch¾c lµ cßn ®ñ thêi gian.

Ngµy mai t«i sÏ viÕt tØ mØ h¬n. Ph.¡. cña anh

Li-di ®ang èm liÖt gêng. C« Êy bÞ viªm phÕ qu¶n vµ c¶m

nÆng. H«m nay ®· t¬ng ®èi kh¸.






1∗ C.M¸c. "Ngµy 18 th¸ng S¬ng mï cña Lu-i B«-na-p¸c-t¬".

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------



ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn! T«i ®· viÕt cho Mai-xn¬ vÒ "ChiÕn tranh n«ng d©n". Xem ra, Vin-hem − c¨n cø vµo çc sè b¸o "Social-Demokrat"

(mµ t«i sÏ göi tr¶ anh nay mai) − ®· th¾ng lîi ë D¾c-den. Nhng cÇn c«ng b»ng víi ph¸i L¸t-xan, − hä ®· triÓn khai ho¹t ®éng tÝch cùc vµ, víi sè tiÒn cã h¹n cña m×nh, ®· lµm ®îc gÊp mêi lÇn §¶ng nh©n d©n90. ThËm chÝ trong thêi gian Svai-x¬ bÞ tï, trªn tê "Social−Demokrat" còng kh«ng xuÊt hiÖn nh÷ng bµi mµ Vin-hem ®· ®¨ng.

Nhng Vin-hem sÏ nãi g× vÒ viÖc ë Xen-l¬ nh÷ng ngêi theo chñ nghÜa ph©n lËp Han-n«-v¬, sau khi thÊt b¹i trong vßng bÇu cö thø nhÊt, trong vßng bÇu l¹i ®· bá phiÕu cho phÇn tö Bi-xm¸c Pl¨ng-c¬ thuéc §¶ng tù do − d©n téc vµ nh vËy lµ ®a h¾n vµo quèc héi thay v× c«ng nh©n I-oãc! Nhng viÖc ®ã kh«ng m¶y may lµm Vin-hem bèi rèi.

Trong bµi b¸o næi tiÕng cña Hít-xli ®¨ng trªn tê "Fortnightly"1∗ hÇu nh ch¼ng cã g× hÕt, ngoµi viÖc ch©m biÕm chñ nghÜa C«ng-t¬. Nh÷ng ngêi ñng hé C«ng-t¬ dêng nh ®· næi c¬n thÞnh né vÒ viÖc Êy vµ nh mét nhµ ®Þa chÊt häc2∗, b¹n cña Mu-r¬ ®· tõ


2∗ − §©y-kin-x¬.

Lu©n §«n viÕt th cho Mu-r¬ r»ng hä ®Þnh viÕt bµi ph¶n b¸c d÷ déi.

Anh cã ý kiÕn g× vÒ ®Ò nghÞ cña t«i lµ tríc [chÝnh v¨n] cña "B«-na-p¸c-t¬" sÏ ®¨ng mÊy bµi cña "Neue Rheinische Zeitung"257 vµ viÖc dÞch nh÷ng bµi Êy ra tiÕng Ph¸p?

RÊt c¶m ¬n vÒ t¸c phÈm cña Ca-xtin1∗. M·i ®Õn h«m qua t«i míi b¾t ®Çu ®äc nã. HiÓn nhiªn lµ t¸c gi¶ cuèn s¸ch trong néi t©m cã c¶m t×nh víi ph¸i B«-na-p¸c-t¬. Nhng hiÖn nay mäi ngêi ®Òu hiÓu cuéc çch m¹ng th¸ng S¸u ®óng nh nã diÔn ra trong thùc tÕ, ®ã vÉn lµ mét tiÕn bé lín lao.

T«-ni Mu-a-len2∗ thËt tuyÖt vêi. Homme de 18693∗ Êy ra lÖnh mét çch ®¬n gi¶n r»ng kh«ng ai ph¶i hëng møc tiÒn c«ng díi 2400 phr¨ng! T«i cêi ®Õn nçi ch¶y c¶ níc m¾t vÒ çi vÞ b¸c sÜ ng©y th¬ víi tham väng kh«ng thÓ söa ch÷a cña m×nh. NÕu nh ®Õn nay mµ La-ph¸c-g¬ cßn coi träng «ng ta, dï chØ lµ chót ®Ønh th«i, th× vî anh ta sÏ chÕ nh¹o anh ta.

T«i cßn muèn viÕt cho anh mét c©u chuyÖn rÊt dµi, nhng lóc nµy t«i ch¼ng cßn bông d¹ nµo mµ viÕt v× ph¶i vÒ nhµ xem Gum-pÐc-t¬ nãi g× vÒ Li-di ®· n»m liÖt giêng tõ chñ nhËt.

Ph.¡. cña anh


s¸ch: "Der Briefwechsel zwischen F. Engels und K. Marx". Bd. IV, Stuttgart, 1913; c«ng bè toµn v¨n trong Marx−Engels




1∗ I.Ca-xtin. "Cuéc tµn s¸t th¸ng S¸u 1848".

2∗ T.Mu-a-len. "Sù thñ tiªu vÒ mÆt x· héi".

3∗ − con ngêi cña n¨m 1869.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------



ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 20 th¸ng Ba 1869

PhrÕt th©n mÕn! TÊt c¶ chóng t«i ®Òu hy väng r»ng trong th sau cña m×nh

anh sÏ cho chóng t«i biÕt tin ®¸ng mõng h¬n vÒ t×nh h×nh søc khoÎ cña chÞ Li-di. Tót-xi1∗ ®Æc biÖt uû th¸c anh chuyÓn tíi chÞ Êy lêi th¨m hái th©n thiÕt nhÊt. Thêi tiÕt khØ giã lµm sao! Ch¸u Gien-ni còng kh«ng lµm sao tr¸nh ®îc sæ mòi vµ mÊy ngµy nay t«i còng l¹i sæ mòi vµ ho.

TuÇn sau (vµo thø s¸u hoÆc thø b¶y), bän trÎ sÏ sang Pa-ri th¨m vî chång La-ph¸c-g¬. T×nh h×nh cña Lau-ra lµ thÕ nµy: ch¸u bÞ ng· tríc khi sinh hai hoÆc ba tuÇn. Do ®ã mµ ch¸u ph¶i n»m liÖt giêng tõ tuÇn tríc hoÆc tuÇn tríc n÷a vµ khã kh¨n l¾m míi qua ®îc c¬n hiÓm nghÌo.

T«i ®Þnh nhËp quèc tÞch Anh chÝnh lµ víi môc ®Ých ®Ó cã

thÓ ®i Pa-ri ®îc an toµn. Kh«ng cã chuyÕn ®i ®ã, b¶n tiÕng

Ph¸p cuèn s¸ch cña t«i44 kh«ng bao giê xuÊt b¶n ®îc. Sù

cã mÆt cña t«i ë ®ã lµ hoµn toµn cÇn thiÕt. Theo luËt ph¸p

cña Pan-míc-xt¬n th×, nÕu muèn, trong vßng s¸u th¸ng l¹i cã thÓ

rót khái quèc tÞch Anh. Ph¸p luËt kh«ng b¶o hé bÊt cø ai trong sè

1∗ − £-lª-«-no-ra M¸c.

ngêi ®· nhËp quèc tÞch, nÕu nh anh ta cã hµnh vi ph¹m ph¸p ë

®Êt níc ®· sinh ra m×nh tríc khi nhËp quèc tÞch Anh, trong

trêng hîp anh ta trë vÒ níc Êy. Nhng ngoµi ®iÒu ®ã ra, ngêi

nhËp quèc tÞch ®îc hëng quyÒn lîi ngang b»ng ngêi Anh vÒ

mÆt quan hÖ víi chÝnh phñ níc ngoµi. Qu¶ thùc t«i kh«ng râ t¹i

sao kh«ng ®îc phÐp cña ngµi B«-na-p¸c-t¬ th× t«i kh«ng ®i Pa-ri

®îc, mét khi t«i ®· n¾m trong tay ph¬ng tiÖn ®Ó lµm viÖc Êy.

C¶m ¬n Soãc-lem-m¬ rÊt nhiÒu v× cuèn s¸ch ho¸ häc in lÇn thø

hai. Ngµy mai t«i sÏ b¾t ®Çu ®äc l¹i phÇn thø hai, phÇn ho¸ häc

h÷u c¬ (mµ t«i cho r»ng chÝnh ë ®©y ph¶i t×m ra nh÷ng ®iÒu söa

®æi), coi nh thó vui ngµy chñ nhËt.

VÒ "Lu-i B«-na-p¸c-t¬" th× t«i kh«ng ®ång ý in tríc chÝnh v¨n

nh÷ng bµi trong "Revue" viÕt tríc n¨m 1850. Mét mÆt, t«i kh«ng

muèn t¹o ra mét çi cí míi cho Mai-xn¬ tr× ho·n. MÆt kh¸c, chØnh

lý phÇn Êy, bæ sung nh÷ng sù viÖc mµ sau nµy ai còng biÕt lµ viÖc

rÊt dÔ dµng. Nhng ®ã kh«ng ph¶i lµ viÖc gÊp. §¬ Pa-p¬ ®· uæng

c«ng t×m kiÕm ë Bruy-xen nhµ xuÊt b¶n lµ ngêi Ph¸p ®Ó xuÊt

b¶n "Lu-i B«-na-p¸c-t¬". Nh÷ng ngµi Êy ®ßi hái t¸c gi¶ chi tiÒn cho

c«ng viÖc nµy.

Bl¨ng-ki hiÖn ®ang ë Pa-ri ®· giÔu cît tµi t×nh t¹i nhµ

La-ph¸c-g¬ thø linh ®¬n th¸nh dîc chÝnh cèng cña thµy lang

Mu-a-len. Níc Ph¸p, «ng ta nãi, kh«ng bao giê biÕt tri ©n çc vÜ

nh©n cña m×nh. Ch¼ng h¹n, vÞ Mu-a-len Êy ®· gi¶i ®îc c©u ®è

cña thÕ kû b»ng ph¬ng ph¸p gi¶n tiÖn cha tõng cã, cßn Pa-ri

vÉn nh tríc ®©y, vÉn bËn rén víi c«ng viÖc cña m×nh, dêng

nh ch¼ng cã g× x¶y ra c¶.

Ca-xtin lµ ngêi tham gia cuéc khëi nghÜa th¸ng S¸u, do ®ã bÞ

®µy ®i C©y-en, ®· trë vÒ níc sau cuéc ®¹i ©n x¸. Cuèn s¸ch cña

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


«ng ta1∗ xuÊt b¶n lÇn thø nhÊt, «ng ta viÕt ch©n thµnh. Tõ ®ã

chÝnh phñ mua chuéc «ng ta vµ thóc ®Èy xuÊt b¶n lÇn thø hai ®Ó

chäi l¹i t¸c phÈm cña Tª-n«. B¶n in lÇn nµy cã nh÷ng söa ®æi

nh, mét lµ, giäng ®iÖu nh×n chung cã tÝnh chÊt t s¶n h¬n, ®«i

khi ra vÎ th«ng minh vµ d¹y ®êi; hai lµ, xo¸ bá nh÷ng chç chèng

®èi vÞ anh hïng th¸ng Ch¹p; ba lµ, thªm vµo mét sè ý kiÕn ca

tông nhÑ nhµng B«-na-p¸c-t¬. Tuy vËy, vÒ c¬ b¶n kh«ng thay ®æi,

cuèn s¸ch vÉn, nh anh nãi, lµ mét t¸c phÈm rÊt cã Ých. NÕu nh

ngµi B«-na-p¸c-t¬ khuyÕn khÝch ngêi ta biªn so¹n lÞch sö thêi kú

tríc 2 th¸ng Ch¹p th× rÊt tèt. Cuéc ®Êu tranh gi÷a çc ®¶ng

ph¸i, quan hÖ gi÷a hä víi nhau: vµ c¶ anh n÷a, Bru-tót! sÏ gãp

phÇn ng¨n chÆn lò sóc vËt giµ n¨m 1848 vµ tríc ®ã gië trß

"m¸nh líi çch m¹ng". T«i ®· chuyÓn cho Bi-d¬-li qua bu côc thµnh phè tiÓu phÈm

cña VÐc-m«-ren2∗ mµ t«i còng ®· göi cho anh (cïng víi t¸c phÈm cña Ca-xtin) ®Ó anh ®äc, cã kÌm theo mét sè nhËn xÐt cña t«i ghi ë ngoµi lÒ. ¤ng ta ®· göi tr¶ t«i cuèn tiÓu phÈm Êy cïng víi bøc th ng¾n kÌm theo ®©y, bøc th nµy viÕt cùc kú ngu xuÈn còng nh kiªu c¨ng h¸ch dÞch. T«i c¶m thÊy r»ng triÕt häc thùc chøng cã nghÜa lµ sù dèt n¸t vÒ tÊt c¶ nh÷ng çi thùc chøng. Bøc th thø hai göi kÌm theo ®©y lµ t«i nhËn ®îc cña Boãc-c¬-hai-m¬ göi cho "ngêi bµ con Hµ Lan" cña t«i.

H«m qua t«i ®äc thÊy trªn tê "Social-Demokrat", ra thø t tríc, toµn v¨n b¶n b¸o ço vÒ çc tæ chøc phêng héi cña c«ng nh©n má3∗. T«i kh«ng biÕt tê "Zukunft" cã ®¨ng b¸o ço Êy kh«ng.

1∗ I. Ca-xtin. "Cuéc tµn s¸t th¸ng S¸u 1848".

2∗ VÐc-m«-ren. "Çc nhµ ho¹t ®éng n¨m 1848".



Cã lÏ b¶n b¸o ço ®ã cha ngang tÇm cao vµ tr×nh ®é s¸ng suèt lµ çi duy nhÊt thÝch hîp víi chÝnh s¸ch x· héi. TuÇn nµy t«i cßn cha nhËn ®îc b¸o cña Vin-hem1∗.

TiÖn thÓ nãi lu«n. Trong thêi gian tíi ë ®©y sÏ cã cuéc biÓu t×nh tëng nhí Ðc-ne-xt¬ Gi«n-x¬. ViÖc nµy do chi bé Cla-ke-nu-en thuéc §ång minh c¶i çch208 tríc ®©y khëi xíng. Nh÷ng ngêi l·nh ®¹o nã: OÐt-xt¬n, Le-cr¸p-t¬, v.v. ®Òu lµ uû viªn Tæng héi ®ång cña chóng ta. Ban tæ chøc ®Ò nghÞ t«i ngåi ë ghÕ chñ tÞch cña mét trong n¨m diÔn ®µn ë c«ng viªn T¬-ra-phan-ga vµ sÏ ®äc diÔn v¨n tríc quÇn chóng ë ®ã. T«i ®· khíc tõ mét çch lÞch thiÖp nhÊt. Nhng t«i kh«ng thÓ kh«ng høa nh©n danh m×nh vµ b¹n h÷u cña m×nh mµ quyªn gãp mét Ýt tiÒn ®Ó trang tr¶i chi phÝ cho cuéc biÓu t×nh. TiÒn ph¶i nép vµo thø ba tíi. Do ®ã, nÕu nh anh vµ Mu-r¬ còng muèn tham gia quyªn gãp th× ph¶i lµm ngay.

HÑn gÆp l¹i.

Mo-r¬ cña anh, ®ang ngµy cµng gièng ngêi Mo-r¬ ®îc röa r¸y ®Õn "tr¾ng ra". C«ng bè lÇn ®Çu cã lîc bít trong cuèn

s¸ch: "Der Briefwechsel zwischen F. Engels und K. Marx". Bd.IV, Stuttgart, 1913; c«ng bè toµn v¨n trong Marx-Engels





----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------



ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn! Li-di bÞ viªm mµng phæi nhng qua khái rÊt nhanh. Thø ba

tríc míi ph¸t hiÖn cã níc nhên trµn ra ë phæi ph¶i, nhng s¸ng nay ®· hoµn toµn biÕn mÊt. H«m nay lµ lÇn ®Çu tiªn Li-di gîng dËy ®îc. Dùa vµo thø trùc gi¸c l¹ lïng g× ®ã, ngay tõ chñ nhËt, trong cuéc nãi chuyÖn víi Gum-pÐc-t¬, t«i ®· chÈn ®o¸n lµ viªm mµng phæi. ¤ng ta kiÓm tra, kh«ng ph¸t hiÖn ®îc g× vµ x¸c ®Þnh lµ viªm phÕ qu¶n (thùc ra còng cã bÖnh nµy) kÕt hîp víi viªm phæi, cho nªn dÜ nhiªn sau ®ã «ng ta cã phÇn bùc m×nh khi ph¸t hiÖn ®óng lµ viªm mµng phæi. §¬ng nhiªn, t«i kh«ng kh¼ng ®Þnh r»ng bÖnh viªm mµng phæi ®· xuÊt hiÖn khi «ng ta cha ph¸t hiÖn ®îc.

BÐ Lau-ra ®¸ng th¬ng ch¾c ®· ph¶i tr¶i qua nh÷ng ngµy th¸ng nÆng nÒ! N»m liÖt giêng mêi tuÇn lÔ sau khi sinh con qu¶ thùc kh«ng ph¶i chuyÖn ®ïa, may mµ viÖc Êy ®· qua råi. Tót-xi vµ Gien-ni khi ®Õn ®ã nhí chuyÓn lêi th¨m hái th©n thiÕt cña t«i tíi Lau-ra còng nh La-ph¸c-g¬.

Sù gi¶i thÝch vÒ Ca-xtin rÊt cã lîi cho t«i. T«i xin göi tr¶ t¸c phÈm ®Çy minh trÝ kiÓu X«-l«-m«ng cña Bi-d¬-li251. §ã lµ trß ngu xuÈn cïng cùc. §èi víi thø chñ nghÜa C«ng-t¬ Êy th× cã thÓ øng dông ë møc cao c©u nãi cña bÊt cø ngêi d©n Bon nµo vÒ

çc phÇn tö Hª-ghen: chØ cÇn biÕt chót ®Ønh çi "kh«ng" lµ ®ñ ®Ó viÕt vÒ tÊt c¶ mäi çi.

Sù chuyÓn ho¸ cña lùc tù nhiªn, nhÊt lµ sù chuyÓn ho¸ cña nhiÖt n¨ng thµnh c¬ n¨ng v.v. ®· thµnh ra lý do cho mét thø lý luËn hoang ®êng ë §øc, mµ thø lý luËn nµy th× n¶y sinh ra víi mét tÝnh tÊt yÕu nµo ®ã tõ gi¶ thuyÕt tríc kia cña La-pla-x¬, nhng hiÖn nay, nh ngêi ta nãi, ®îc chøng minh b»ng to¸n häc, thø lý luËn nµy cho r»ng thÕ giíi trë nªn ngµy cµng l¹nh ®i, r»ng nhiÖt ®é trong vò trô ngµy mét th¨ng b»ng, vµ r»ng do ®ã rót côc sÏ ®Õn lóc mµ mäi sù sèng ®Òu kh«ng thÓ tån t¹i vµ toµn thÕ giíi sÏ gåm nh÷ng qu¶ cÇu b¨ng gi¸ xoay xung quanh nhau. HiÖn nay t«i chØ chê ®îi r»ng çc linh môc sÏ tãm lÊy thø lý luËn Êy coi nh tiÕng nãi cuèi cïng cña chñ nghÜa duy vËt. Ngêi ta kh«ng thÓ nghÜ ra çi g× ngu xuÈn h¬n. V× r»ng theo thø lý luËn Êy, trªn thÕ giíi hiÖn t¹i sè lîng nhiÖt ph¶i chuyÓn ho¸ thµnh çc d¹ng n¨ng lîng kh¸c ngµy cµng vît sè lîng çc d¹ng n¨ng lîng kh¸c cã thÓ chuyÓn ho¸ thµnh nhiÖt, cho nªn ®¬ng nhiªn tr¹ng th¸i nãng ban ®Çu, mµ tõ ®ã sù nguéi l¹nh b¾t ®Çu, sÏ trë thµnh hoµn toµn kh«ng thÓ gi¶i thÝch ®îc, thËm chÝ v« lý, do ®ã gi¶ ®Þnh cã sù tån t¹i cña Thîng ®Õ. Çi hÝch ban ®Çu cña Niu-t¬n biÕn thµnh sù lµm nãng ban ®Çu. Tuy vËy, ngêi ta cho r»ng thø lý luËn Êy lµ thµnh tùu tinh tÕ nhÊt vµ tèi cao cña chñ nghÜa duy vËt. Cßn çc ngµi Êy thµ tù m×nh x©y dùng lªn mét thÕ giíi më ®Çu b»ng sù v« nghÜa vµ còng kÕt thóc b»ng sù v« nghÜa h¬n lµ ®ång ý xem nh÷ng kÕt luËn v« lý Êy lµ b»ng chøng nãi lªn r»ng sù hiÓu biÕt cña hä ®èi víi çi gäi lµ quy luËt tù nhiªn cho tíi nay vÉn chØ lµ nöa vêi. Nhng thø lý luËn Êy ®· ®îc truyÒn b¸ réng r·i ghª gím ë §øc.

B¸o "Zukunft" t«i cha xem. Ngµy mai t«i sÏ göi cho anh nh÷ng con tem lo¹i mét pao ñng hé cuéc biÓu t×nh tëng niÖm E. Gi«n-x¬.


Xin göi tíi anh lêi chóc mõng tèt ®Ñp nhÊt.

Ph.¡. cña anh


"Der Briefwechsel zwischen F. Engels und K. Marx". Bd. IV, Stuttgart, 1913; c«ng bè toµn v¨n trong Marx−Engels Gesamtausgabe.





ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn! Xem ra anh bÞ sæ mòi nÆng, nÕu nh h«m nay kh«ng nhËn

®îc th thêng kú göi vµo chñ nhËt. T«i göi kÌm ®©y tÊm sÐc 87 p.xt. 10 sl. lÜnh ë Ng©n hµng liªn hiÖp Lu©n §«n ®Ó chi dïng trong thêi gian tõ th¸ng Ba ®Õn th¸ng S¸u, vµ c¶ nh÷ng con tem lo¹i 1 pao chi phÝ cho cuéc mÝt-tinh mµ t«i quªn göi cho anh h«m thø hai.

Trong tuÇn nµy t«i nghiªn cøu chu ®¸o tiÕng Hµ Lan − Phri-d¬ vµ t×m thÊy ë ®©y nh÷ng çi rÊt lý thó, xÐt theo quan ®iÓm ng«n

ng÷ häc. Anh cã ®o¸n ®îc tõ snieuntojown nghÜa lµ g× kh«ng? §iÒu lý thó lµ ngêi T©y Phri-d¬ hiÖn nay thêng ph¸t ©m ®óng nh ngêi Anh viÕt, ch¼ng h¹n, great, hearre (nghe) v.v.. Nhng ®a sè trêng hîp, ®iÒu ®ã lµ ngÉu nhiªn vµ míi ph¸t sinh, v× r»ng tiÕng Phri-d¬ cæ ë cïng mét ®Þa ph¬ng phÇn lín l¹i kh¸c h¼n.

Li-di l¹i c¶m thÊy kh¸ råi. Xin göi tíi anh nh÷ng lêi chóc mõng tèt ®Ñp nhÊt. Çc ch¸u

®· ®i Pa-ri cha vµ chóng viÕt g× vÒ Lau-ra? Anh ®· trë thµnh mét trong nh÷ng ngêi Anh vÜnh viÔn kh«ng lµm n« lÖ1∗ cha?

Ph.¡. cña anh







ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 29 th¸ng Ba 1869

PhrÕt th©n mÕn!

1∗ − lêi ca trong quèc ca Anh "Níc Anh ¬i, h·y cai qu¶n biÓn kh¬i".

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


RÊt c¶m ¬n anh vÒ tÊm sÐc vµ nh÷ng con tem. Thø ba tríc

t«i ®· nép chóng cho Le-cr¸p-t¬. Anh ®· xem b¶n tin ng¾n vÒ cuéc biÓu t×nh ®¨ng trªn tê "Times" thø b¶y tríc cha? Bµi b¸o nãi r»ng mét ®éi qu©n ngêi §øc ("con çi cña chóng ta") ®ang gi¬ng lªn ngän cê ®á cã dßng ch÷: "V« s¶n tÊt c¶ çc níc, h·y tù b«i nhä m×nh!", theo tiÕng Anh cã nghÜa lµ: "Bän cïng khæ tÊt c¶ çc níc, h·y tù b«i nhä m×nh!".

§óng nh anh ®o¸n, t«i bÞ sæ mòi ®Õn møc ®iªn ®Çu vµ mô ngêi.

Bän trÎ ®· khëi hµnh tèi thø s¸u (ngµy thø s¸u phôc sinh mµ ngêi Anh sî h·i). S¸ng nay t«i ®· nhËn ®îc th cña chóng. Chóng ®· ®Õn Pa-ri an toµn nhng cuéc hµnh tr×nh trªn biÓn ®· gÆp b·o.

T«i cßn cha thµnh "ngêi Anh vèn sinh ra ®· tù do". HÔ cã thÓ lµ t«i ra søc tr¸nh çi trß Êy.

§iÒu rÊt lý thó lµ xem Vin-hem ®¸ng kÝnh ®· tho¸t th©n nh thÕ nµo khái çi vô nh÷ng cuèn s¸ch nhá cña "Ph«-gt¬"1∗. §îc t«i th«i thóc, Cu-ghen-man ®· viÕt cho anh ta vÒ vÊn ®Ò Êy. Bøc th thø nhÊt kh«ng cã håi ©m g× c¶. VÒ bøc th thø hai th× Cu-ghen-man nhËn ®îc th tr¶ lêi ví vÈn kÌm theo ®©y mµ tinh thÇn cã thÓ tãm t¾t nh sau: nÕu t«i (LÝp-nÕch) th«ng b¸o cho anh mêi s¸u b¶n trong khi ®ã chØ göi s¸u b¶n, th× anh cÇn biÕt r»ng, t«i bao giê còng nãi l¸o vµ sù viÖc chÊm døt ë ®©y. NÕu nh tõ BÐc-lin, C. HiÕc-s¬ nãi víi anh sè liÖu (®¬ng nhiªn anh ta kh«ng biÕt r»ng t«i ®· nãi cho Cu-ghen-man2∗ biÕt) th× bÊy giê ®ã lµ chuyÖn kh¸c råi vµ ph¶i ®iÒu tra râ sù viÖc.

Chµng trai Êy dïng lèi nãi quanh co v« lý nh thÕ nµo, cã

1∗ C.M¸c. "Ngµi Ph«-gt¬".

2∗ Xem tËp nµy, tr. 807 - 808.

thÓ thÊy ®îc qua th cña HiÕc-s¬ göi cho Cu-ghen-man. Cô thÓ lµ HiÕc-s¬ viÕt cho Cu-ghen-man259 nh sau:

"Ch¾c r»ng LÝp-nÕch chØ muèn anh ®a ra b¸n ë Han-n«-v¬ nh÷ng quyÓn s¸ch t¬ng

øng ®Ó v¹ch ra cho ®¶ng d©n chñ ®Þa ph¬ng thÊy ho¹t ®éng cña ngµi Ph«-gt¬ v.v.."

Nh vËy lµ Vin-hem ®· giÊu kh«ng cho HiÕc-s¬ biÕt t«i yªu cÇu th«ng b¸o t×nh h×nh vµ chuyÓn sè b¶n s¸ch hiÖn cßn ®Õn n¬i ch¾c ch¾n.

Cu-ghen-man viÕt: "Cuéc ®Êu khÈu s¾p tíi gi÷a LÝp-nÕch vµ Svai-x¬ lµm t«i nhí l¹i cuéc tranh luËn

gi÷a Lu-the vµ Õch-c¬ Ýt h¬n lµ nhí l¹i cuéc tranh luËn gi÷a môc s H«-d¬ vµ gi¸o sÜ

Do Th¸i Giu-®a1∗. Nhng t«i cho r»ng gi¸o sÜ vµ môc s, c¶ hai ®Òu lµm cho kh«ng khÝ

nÆng mïi".

VÒ cuéc tranh c·i nµy, (h«m nay) t«i nhËn ®îc th cña Bª-ben kÌm theo ®©y260. B¶n th©n Vin-hem kh«ng d¸m viÕt th cho t«i sau khi bøc th cña t«i viÕt vÒ mêi s¸u b¶n s¸ch võa göi ®i kh«ng l©u.

ThËt lµ nh÷ng con ngêi kú quÆc! Ban ®Çu hä cè ý ®Æt m×nh vµo ®Þa vÞ trong ®ã hä kh«ng tr¸nh khái ¨n ®ßn. Råi sau ®ã yªu cÇu t«i lµm deus ex machina2∗ can thiÖp vµo vµ kiªu ng¹o cù tuyÖt nghÞ quyÕt vÒ chÊp nhËn c¬ng lÜnh cña Quèc tÕ do Svai-x¬ ®a ra, nÕu nh nghÞ quyÕt Êy ®îc héi nghÞ toµn thÓ cña Svai-x¬ th«ng qua! Mµ tÊt c¶ nh÷ng çi ®ã diÔn ra sau khi Vin-hem vµ ®ång bän, tõ §¹i héi Nu-ren-be134 ®Õn nay, kh«ng m¶y may lµm g× cã lîi cho Quèc tÕ, thËm chÝ hä ch¼ng lµm g× c¶ ®Õn nçi nh÷ng ngêi ®¸ng th¬ng ë Lu-gau c¶m thÊy cÇn thiÕt ph¶i trùc tiÕp

1∗ − çc nh©n vËt trong t¸c phÈm cña H. Hai-n¬ "Tranh luËn".

2∗ − nghÜa ®en "vÞ thÇn xuÊt hiÖn tõ çi m¸y" (trong kÞch viÖn cæ ®¹i, diÔn viªn s¾m

vai thÇn ®îc ®a ra s©n khÊu b»ng mét thø m¸y mãc ®Æc biÖt; nghÜa bãng: lµ nh©n vËt

hoÆc t×nh huèng xuÊt hiÖn bÊt ngê cøu v·n ®îc t×nh thÕ.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

380 m¸c göi ¡ng-ghen, 29 th¸ng ba 1869 ¡ng-ghen göi m¸c, 2 th¸ng t 1869 381

kªu gäi Lu©n §«n1∗. T«i cho r»ng Bª-ben lµ ngêi cã Ých vµ cã tµi, nhng nçi bÊt h¹nh ®éc ®¸o cña anh ta lµ coi ngµi Vin-hem lµ "nhµ lý luËn" cña m×nh.

TÝnh tù do t¶n m¹n vµ sù cÈu th¶ cña nh÷ng con ngêi Êy cßn biÓu hiÖn nh sau: cho tíi nay hä cha b¸o cho t«i biÕt mét thùc tÕ nµo chøng minh hä lªn ¸n Svai-x¬ vÒ téi ph¶n béi v.v.. Hä qu¶ lµ nh÷ng con ngêi tµi giái!

"Lloyd's Paper" trong sè ra chñ nhËt tríc n÷a ®· ra søc ca tông çc nghÞ quyÕt cña chóng ta vµ Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ nãi chung.

T«i ®· nhËn ®îc th cña §i-x¬-ghen, mét c«ng nh©n thuéc da ch©n chÝnh nhÊt ë DÝch-buèc. T«i sÏ göi bøc th ®ã cho anh khi nµo tr¶ lêi anh ta xong. Nh÷ng ý kiÕn cña §i-x¬-ghen ®· ®îc Mai-xn¬ xuÊt b¶n thµnh s¸ch, §i-x¬-ghen b¶o ®¶m tr¶ chi phÝ in Ên cho Mai-xn¬, nhan ®Ò: "Ho¹t ®éng cña n·o. Do ®¹i diÖn cña ngêi lao ®éng ch©n tay v.v. tr×nh bµy".

Chµo anh. Nhê anh chuyÓn lêi hái th¨m tíi chÞ Li-di vµ hai ngêi b¹n2∗.

C.M. cña anh


nguyªn b¶n trong Marx - Engels


1931, vµ b»ng tiÕng Nga trong C.M¸c vµ





1∗ Xem tËp nµy, tr. 286 - 287.

2∗ − Mu-r¬ vµ Soãc-lem-m¬.


ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn! H«m nay t«i kh«ng thÓ viÕt nhiÒu cho anh v× gÇn ®©y t«i bÞ

viªm m¾t m·n tÝnh (møc ®é nhÑ) vµ chØ cã thÓ lµm nh÷ng viÖc cÇn thiÕt nhÊt.

L'homme propose et la femme dispose1∗. Tèi h«m qua t«i s¾p xÕp cho anh mét tËp "Zukunft" còng nh bµi viÕt cña BÐc-n¬-h¸c BÕch-c¬ vÒ L¸t-xan2∗, nhng s¸ng nay hä thu dän phßng vµ t«i quªn mÊt tÊt c¶ nh÷ng çi ®ã. Tê "Zukunft" vÉn ®¨ng vô viÖc Lu-gau ë môc t¹p v¨n3∗.

Sù ngu xuÈn cña Vin-hem ®· vît lªn tÊt c¶. TÝn hiÖu lo ©u cña Bª-ben qu¶ thùc xóc ®éng260.

Nh anh thÊy qua tê "Zukunft", trong cuéc bá phiÕu ë Luy-n¬-buèc, b¹n bÌ cña Vin-hem ë Han-n«-v¬, bän theo chñ nghÜa ph©n lËp, ®· bá phiÕu chèng I-oãc (phÇn tö L¸t-xan) vµ

1∗ − Mu sù t¹i nam, thµnh sù t¹i n÷. Ngêi ®µn «ng dù ®Þnh, cßn ngêi ®µn bµ

xÕp ®Æt.

2∗ B.BÕch-c¬. "V¹ch trÇn çi chÕt bi th¶m cña PhÐc-®i-n¨ng L¸t-xan".



----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


ñng hé ngêi cña ®¶ng tù do d©n téc. TÊt c¶ bän hÌn h¹ Êy nhÊt trÝ ph¶n ®èi c«ng nh©n, nhng ®iÒu ®ã kh«ng lµm cho LÝp-nÕch bèi rèi. T«i rÊt nãng lßng chê ®îi cuéc ®Êu khÈu ®¸ng sî.

VÒ "Ph«-gt¬", nÕu t«i ë ®Þa vÞ anh th× t«i sÏ viÕt th th¼ng cho HiÕc-s¬ ë BÐc-lin. Khi Êy, rót côc, anh míi hiÓu ngän ngµnh thùc sù.

Li-di ®· kh¸ h¬n nhng vÉn cha thÓ ra khái nhµ vµ ®ang cè g¾ng båi dìng. Søc khoÎ cña vî La-ph¸c-g¬ ra sao?


Ph.¡. cña anh


und K. Marx". Bd. IV, Stuttgart, 1913; c«ng bè toµn v¨n trong Marx - Engels Gesamtausgabe. Dritte Abteillung, Bd.4,




ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn!

Lµm sao mµ A-pl¬-g¸c vµ èt-gie-r¬ cã thÓ ®ång ý cho L«i-®¬ Gi«n-x¬ lµm ®ång së h÷u vµ gi¸m ®èc tê "Citizen Newspaper"?261 B»ng çch nµo mµ L«i-®¬ Gi«n-x¬ ®ét nhiªn chiÕm ®îc ®Þa vÞ l·nh ®¹o Êy? LÏ ra «ng ta ph¶i lµ biªn tËp viªn cña tê b¸o c«ng nh©n - tiÓu t s¶n cã tÝnh chÊt "b¸c häc"1∗ Êy. T«i sÏ thÝch thó nÕu nhËn ®îc cµng sím cµng tèt tin tøc vÒ sù viÖc Êy, v× r»ng con lõa Kin-man ®ang qu¶ng ço rïm beng ë ®©y.

Rót côc, h«m qua ®· diÔn ra cuéc di chuyÓn mµ t«i dù tÝnh tõ l©u cña ®¹i b¶n doanh chÝnh thøc cña t«i tõ phè §u-vr¬ sang 86 phè Moãc-ninh-t¬n lµm cho Li-di rÊt hµi lßng, còng h«m qua, Li-di lÇn ®Çu tiªn l¹i bíc ra khái nhµ.

Anh hoµn toµn kh«ng viÕt g× cho t«i vÒ t×nh h×nh søc khoÎ cña bÐ Lau-ra.


Ph.¡. cña anh

V× râ rµng lµ anh kh«ng ®o¸n ®îc snieuntojown nghÜa lµ g×,

nªn t«i m¸ch anh: tõ ®ã cã nghÜa lµ: tèi thø b¶y.

Nhng b»ng çch nµo mµ cã ®îc nghÜa ®ã? §ã lµ vÊn ®Ò.






1∗ Trong nguyªn b¶n lµ "jebildetes".

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------



ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 5 th¸ng T 1869

PhrÕt th©n mÕn! T«i kh«ng thÓ nµo hiÓu ®îc tõ snieunt cña anh (ch÷ çi

tiÕp theo − jown - t«i kh«ng ®äc ®îc). T«i chØ cã thÓ gi¶i thÝch cho anh theo tõ nguyªn häc lucus a non lucendo1∗, theo tiÕng §an M¹ch, snoe nghÜa lµ quay, cßn jeon nghÜa lµ b»ng ph¼ng, nh½n nhôi.

T«i chóc mõng sù c¬ng quyÕt cña anh trong viÖc c¾t ®øt çi cuèng nhau g¾n bã anh víi phè §u-vr¬.

Lau-ra l¹i hoµn toµn khoÎ m¹nh. Gien-ni "v× c«ng viÖc" sÏ trë vÒ ngµy mai hoÆc ngµy kia. Tót-xi ë l¹i Pa-ri Ýt ra hai th¸ng n÷a. Nh anh cã thÓ thÊy qua bøc th göi kÌm theo ®©y, Phu-s¬-t¬-r¬2∗, thµnh viªn bÐ nhÊt trong gia ®×nh La-ph¸c-g¬, lµm cho Tót-xi rÊt hµo høng.

Cuéc ®Êu khÈu gi÷a Vin-hem − Bª-ben − Svai-x¬ kÕt thóc kh«ng ®Õn nçi tåi262. V× r»ng trong 11 000 phiÕu, phÝa Svai-x¬ cã 4 500 phiÕu tr¾ng, cho nªn kh«ng thÓ gäi ®©y lµ th¾ng lîi cña «ng ta.

1∗ − nghÜa ®en: çnh rõng, v× ë ®ã, kh«ng s¸ng sña. Thñ ph¸p quen thuéc ®èi chiÕu

kh«ng ph¶i theo sù t¬ng ®ång, mµ theo sù t¬ng ph¶n.

2∗ − S¸c-l¬ £-chiªn.

VÒ tê "Citizen", trong nh÷ng céng t¸c viªn cña nã còng cã mÆt

b¸c sÜ En-ghen ë BÐc-lin vµ b¸c sÜ Bren-ta-n« còng ë ®Êy, cho nªn

xem ra nã lµ ®øa trÎ chÕt ngay khi sinh, hoÆc, nh «ng giµ VÐc-n¬

nãi, lµ mét "th©y ma". VÒ nghÒ nghiÖp, L«i-®¬ Gi«n-x¬ lµ mét thî

may giµ ®· cã mÆt trong mét cuéc b·i c«ng n¨m 1824. Tõ l©u l¾m

råi, «ng ta tuyªn truyÒn cho hîp t¸c x· vµ bÐo ph× ra. èt-gie-r¬ vµ

A-pl¬-g¸c, c¶ hai ®Òu sèt s¾ng víi sù hoµ gi¶i vµ ra søc gi÷ thÓ

diÖn. ë Tæng héi ®ång chóng t«i ®· x¹c cho ngµi A-pl¬-g¸c mét mÎ

ra trß. §Æc biÖt lµ sù céng t¸c cña èt-gie-r¬ th× nã kh«ng bao giê

®i xa h¬n viÖc qu¶ng ço vµ ë ®©y ngêi ta chØ chª cêi nh÷ng lêi

høa h·o thuéc lo¹i Êy cña «ng ta.

Trong hai sè b¸o cña m×nh, tê Peuple cña ph¸i B«-na-p¸c-t¬

(biªn tËp víi sù tham gia trùc tiÕp cña Bu-xt¬-ra-pa263) ®· lªn ¸n

Quèc tÕ cña chóng ta vÒ hµnh ®éng khñng bè míi x¶y ra ë Gi¬-ne-v¬

(nh©n cuéc b·i c«ng cña c«ng nh©n in264), ®ång thêi chÕ nh¹o sù

bÊt lùc cña chóng ta. §¬ng nhiªn, sÏ rÊt tèt nÕu duy tr× ®îc sù

bïng næ nh nói löa trªn trêng ho¹t ®éng võa râ rÖt võa nhá

hÑp, khi cã s½n nh÷ng ph¬ng tiÖn ®Ó lµm viÖc ®ã. Nhng nÕu

thêng xuyªn l«i cuèn Quèc tÕ mét çch trùc tiÕp nh BÕch-c¬ vµ

®ång bän ®· lµm mµ kh«ng cã sù chuÈn bÞ, kh«ng quan t©m ®Õn

quü chiÕn ®Êu, kh«ng chó ý ®Õn t×nh thÕ ë ch©u ¢u tèt hay xÊu −

th× ®ã dï sao vÉn lµm mÊt uy tÝn mµ th«i. T«i sÏ göi cho anh

nh÷ng sè b¸o "Peuple" t¬ng øng sau khi tr×nh Héi ®ång xem vµo

ngµy mai.

¤-bÐc-vin-®Ðc ®· göi cho t«i tê qu¶ng ço b¸o cña m×nh1∗ ®Ó

®Æt mua. Tê b¸o ra mçi th¸ng hai sè vµ gi¸ mçi quý lµ 45 cr©y-xe.

Nh vËy, nÕu t«i göi trë l¹i giÊy ®Æt mua cho anh mét tê, Mu-r¬

1∗ − "Die Volksstimme".

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


mét tê, Boãc-c¬-hai-m¬ mét tê vµ t«i mét tê th× chóng ta sÏ ph¶i

göi tæng céng 3 gun-®en. Kh«ng thÓ nµo göi tiÒn mua lÎ, nghÜa lµ

tõng sè mét. T«i göi kÌm theo ®©y çc tê b¸o "Lanterne" vµ "Cloche", còng

nh tê "Werker". Anh h·y göi cho t«i mÊy sè "Zukunft" ®Ó t«i cã thÓ t×m

hiÓu chót Ýt vÒ Quèc héi §øc. NÕu cã thÓ, anh h·y göi c¶ b¸o chÝ Man-se-xt¬ trong ®ã cã th¶o luËn vÒ gi¸ b«ng. Nghe nãi ngµi nghÞ sÜ thuéc ph¸i tù do ë Man-se-xt¬1∗ ®Ých th©n ®i cæ ®éng ë Xtèc-poãc-t¬ v.v. hoÆc buéc nh÷ng ngêi kh¸c cæ ®éng trong c«ng nh©n ®Ó c«ng nh©n trùc tiÕp yªu cÇu chÝnh phñ ph¸t triÓn trång b«ng ë Ên §é, cho nªn ®ã lµ mét thø chÝnh s¸ch thuÕ quan b¶o hé díi h×nh thøc kh¸c.

Chóc chÞ Li-di chãng b×nh phôc.

Mo-r¬ cña anh

Mong r»ng bÖnh viªm m¾t cña anh qua khái ®îc.






1∗ − Ba-d¬-li.


ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn! MÌo mï ví ç r¸n1∗ − LÝp-nÕch l¹i gÆp vËn may. KÕt qu¶ bá

phiÕu − 6 500 so víi 4 500 − lµ thÊt b¹i nÆng nÒ ®èi víi Svai-x¬262, tuy kh«ng ph¶i lµ th¾ng lîi trùc tiÕp cña Vin-hem. Tê "Kölnische Zeitung" viÕt r»ng Svai-x¬ hÕt søc ng¹c nhiªn, tuy r»ng tríc kia «ng ta ®· tuyªn bè sÏ rót lui nÕu nh cã mét thiÓu sè ®¸ng kÓ bá phiÕu chèng «ng ta, nhng «ng ta vÉn cha quyÕt ®Þnh lµm nh thÕ.

Dï sao th× chiÕn dÞch cña Svai-x¬ giµnh ng«i vua thî may ®· ph¸ s¶n vµ ®Þa vÞ cña «ng ta trong Héi liªn hiÖp cña chÝnh «ng ta ®· lung lay m¹nh. N'est pas dictateur qui veut2∗. Qu¸ tr×nh tan r· cña ph¸i L¸t-xan ®Æc thï b¾t ®Çu tõ ®©y vµ hiÖn ®ang diÔn tiÕn nhanh chãng. Víi tû lÖ 6 500 : 4 500 sÏ hoÆc ®i ®Õn ph©n liÖt, hoÆc tõ bá tæ chøc "chÆt chÏ" vµ ®éc tµi ç nh©n cña Svai-x¬. Trªn ý nghÜa Êy, tÝnh kiªn quyÕt ngí ngÈn cña LÝp-nÕch mang l¹i kÕt qu¶ tèt. Trong t×nh h×nh Êy «ng ta ®ång ý mét cuéc ngõng chiÕn míi265 th× t«i còng kh«ng chª tr¸ch «ng ta ®iÒu ®ã,

1∗ Nguyªn v¨n: h¹nh phóc cho kÎ ngu ®Çn.

2∗ − Kh«ng ph¶i ai muèn lµ thµnh nhµ ®éc tµi (pháng theo c©u nãi cña V.Huy-g«

trong tiÓu phÈm "Na-p«-lª-«ng bÐ": "kh«ng ph¶i ai muèn lµ thµnh qu¸i vËt".

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


mÆc dï «ng ta ®· chøng thùc lÇn thø ba c©u ng¹n ng÷ "giËn th× m¾ng, lÆng th× th¬ng".

T«i göi cho anh c¶ sè b¸o "Zukunft". §¸ng tiÕc lµ b¸o ®a tin rÊt kÐm vÒ cuéc tranh luËn t¹i quèc héi vÒ §iÒu lÖ thñ c«ng nghiÖp64. KÓ tõ bµi diÔn v¨n cña Svai-x¬ vÒ nh÷ng yªu s¸ch x· héi chñ nghÜa kÕt thóc b»ng lêi tuyªn bè nãi r»ng «ng ta t¸n thµnh tù do nghÒ nghiÖp, cho ®Õn nh÷ng bµi diÔn v¨n cña V¸c-g¬-n¬, Mi-ken cïng ®ång bän ®Òu qu¸ nùc cêi. Toµn lµ nh÷ng lêi bËp bÑ cña trÎ con. Bµi nãi cña Bª-ben hay h¬n h¼n.

H«m nay t«i göi cho Le-xn¬ bµi viÕt cña BÐc-n¬-h¸c BÕch-c¬1∗. T«i nghe nãi b¸o "Fortnightly" sè ra gÇn ®©y cã bµi nãi vÒ viÖc Êy266.

T«i göi cho anh sè b¸o "Zukunft" cã viÕt vÒ Svai-x¬ vµ LÝp-nÕch, nÕu nh trªn b¸o nµo cã nhiÒu tin tøc h¬n chót Ýt lµ t«i sÏ göi cho anh ngay. T«i cho r»ng LÝp-nÕch ®· kÞp göi tin cho b¸o nµy.

Ph.¡. cña anh


Briefwechsel zwischen F. Engels und K. Marx". Bd. IV, Stuttgart, 1913; c«ng bè toµn v¨n trong Marx−Engels Gesamtausgabe.




1∗ B.BÕch-c¬. "V¹ch trÇn çi chÕt bi th¶m cña PhÐc-®i-n¨ng L¸t-xan".


ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 7 th¸ng T 1869

PhrÕt th©n mÕn! T«i göi kÌm theo ®©y th cña Vin-hem bÐ. Anh h·y göi tr¶ l¹i

t«i khi xem xong. T«i nªn viÕt cho anh ta nh thÕ nµo vÒ cuèn "ChiÕn tranh n«ng d©n"?

St¬-r«n võa míi ®Õn. Th«i, t¹m biÖt anh.

C.M. cña anh


b¶n trong Marx − Engels Gesamtausgabe.







ë Lu©n §«n


----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


Mo-r¬ th©n mÕn!

T«i xin göi tr¶ th cña Tót-xi vµ cña Vin-hem bÐ. Anh chµng

nµy vÉn tin tëng vµo nguyªn t¾c cña m×nh lµ tá ra khinh thêng

cùc ®é mäi sù thùc. Nãi chung, ai dµnh cho sù thùc mét ý nghÜa

nµo ®ã, "coi träng" chóng, th× ngêi ®ã lµ kÎ sïng b¸i th¾ng lîi, lµ

phÇn tö Bi-xm¸c. Do ®ã, nÕu nh ngay c¶ nh÷ng "hµnh vi ®ª tiÖn"

cña Svai-x¬ mäc lªn nh nÊm, th× Vin-hem vÉn kh«ng cho chóng

ta biÕt mét sù thùc nµo vÒ ®iÒu ®ã v× r»ng, theo nh÷ng nguyªn t¾c

cña §¶ng nh©n d©n, trong tÊt c¶ nh÷ng sù thùc Êy chØ cã mét çi

quan träng, mµ ®ã chÝnh lµ çi mµ Vin-hem tuyªn bè lµ nh÷ng

"hµnh vi ®ª tiÖn". Tõ ®ã s¶n sinh ra çi kÕt qu¶ lµ nh÷ng hµnh vi

®ª tiÖn cña Svai-x¬ cµng trë nªn ®å sé th× nh÷ng mu toan ®Êu

tranh chèng l¹i «ng ta cµng suy yÕu ®i. L«-gÝch cña con ngêi Êy

còng tøc cêi nh niÒm hy väng mµ anh ta vÉn cßn dùa vµo ®Ó tù

an ñi m×nh, mµ cô thÓ lµ hy väng r»ng anh sÏ tuyªn bè anh ta lµ

thiªn thÇn s¸ng l¸ng, cßn Svai-x¬ lµ quû xa-t¨ng.

§iÒu rÊt tèt lµ anh ta ®Þnh b¸n cuèn s¸ch máng1∗ ®é 4-5 trang

víi çi gi¸ 11/2 gr«-sen mét cuèn vµ ®ång thêi kiªn quyÕt kh¼ng

®Þnh r»ng kh«ng cã l·i. "Mét ®¹i biÓu ®· nãi r»ng: mang theo

kiÕm vµ b¸nh m× lµ cã thÓ ®i ®Õn Trung Quèc… Nhng anh ta

quªn nãi ®Õn giµy". Vµ Vin-hem kh«ng nãi ai sÏ tr¶ kho¶n tiÒn lç

vèn nÕu nh s¸ch ®îc b¸n ra víi gi¸ b»ng mét phÇn ba vµ mét

phÇn t gi¸ thµnh.

T«i cßn cha viÕt th cho Mai-xn¬ vµ còng kh«ng thÓ yªu cÇu

anh ta s¸ng t¹o ra nh÷ng kú tÝch mµ LÝp-nÕch ®· d¸m s¸ng t¹o

ra. NÕu nh tríc hÕt Vin-hem th¬ng lîng vÊn ®Ò gi¸ xuÊt

b¶n víi ngêi am hiÓu nµo ®ã, x¸c ®Þnh gi¸ c¶ hîp lý vµ kh¼ng

1∗ Ph. ¡ng-ghen. "ChiÕn tranh n«ng d©n ë §øc".

®Þnh cã thÓ trang tr¶i chi phÝ vÒ xuÊt b¶n th× t«i ®ång ý giao cho

anh ta xuÊt b¶n s¸ch Êy. Do ®ã, h·y nãi víi anh ta r»ng miÔn lµ

anh ta cã thÓ thùc hiÖn nh÷ng ®iÒu kiÖn Êy th× h·y ®Ó anh ta viÕt

th cho t«i vµ bÊy giê chóng t«i sÏ bµn b¹c mäi vÊn ®Ò cßn l¹i.

Snieuntojown lµ sun-jown-to-jown; nghÜa lµ tèi thø b¶y.

(Sonn-Abend-zu-abend)1∗.

T«i ®· ph¶i ®au ®Çu rÊt nhiÒu víi tõ nµy; nh×n chung, trong

ng«n ng÷ T©y Phri-d¬ cã rÊt nhiÒu çi khã hiÓu.

C«ng t¸c cæ ®éng cña Ba-d¬-li cho viÖc gióp ®ì cña nhµ níc

®èi víi viÖc më réng trång b«ng ë ®©y cßn cha mang tÝnh chÊt

c«ng khai ®Ó b¸o chÝ ë ®©y chó ý ®Õn vÊn ®Ò Êy. Nhng mÊy

ngµy gÇn ®©y t«i ®· göi cho anh mÊy b¶n trÝch lôc vÒ cuéc b·i

c«ng ë Pre-xt¬n267 do chÝnh bän chñ xëng trùc tiÕp g©y ra ®Ó

dÉn tíi sù ngõng ho¹t ®éng cña tÊt c¶ çc c«ng xëng ë ®ã. V×

bän chñ kh«ng thÓ tho¶ thuËn víi nhau vÒ vÊn ®Ò nªn rót ng¾n

thêi gian lµm viÖc hay lµ c«ng xëng ngõng h¼n ho¹t ®éng,

thªm vµo ®ã, mét sè chñ xëng vÉn tiÕp tôc më cöa c«ng xëng,

cßn mét sè kh¸c th× tá ra bÊt b×nh vÒ viÖc Êy, cho nªn ph¬ng

thøc duy nhÊt ®Ó ®¹t ®îc hµnh ®éng nhÊt trÝ gi÷a çc chñ

xëng lµ b·i c«ng, v× kh«ng mét chñ xëng nµo ®ñ søc chèng l¹i

kiÕn nghÞ gi¶m tiÒn c«ng. Trong vßng hai n¨m, bän chñ xëng

Êy râ rµng ®· thiÖt h¹i tõ 1 ®Õn 2 pen-ni cho mçi pao sîi hoÆc

v¶i vµ vÉn kh«ng muèn ®ãng cöa c«ng xëng còng nh rót

ng¾n thêi gian lµm viÖc, cho nªn tèt h¬n hÕt lµ giê ®©y tuyªn bè

gi¶m tiÒn c«ng 10%, tøc lµ tiÕt kiÖm 1/10 - 1/6 pen-ni cho mçi

pao lµ vÊn ®Ò sèng cßn!

1∗ Xem tËp nµy, tr. 377, 383-385.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


Göi tíi anh nh÷ng lêi chóc mõng tèt ®Ñp nhÊt.

Ph.¡. cña anh

C«ng bè lÇn ®Çu trong cuèn s¸ch: "Der Briefwechsel zwischen F. Engels und

K. Marx". Bd. IV, Stuttgart, 1913; c«ng bè toµn v¨n trong Marx−Engels Gesamtausgabe. Dritte Abteillung, Bd.4, 1931, vµ trong C.M¸c




ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 8 th¸ng T 1869

PhrÕt th©n mÕn! H«m nay t«i viÕt th ngay cho Vin-hem bÐ theo lÖnh cña anh.

T«i viÕt thªm r»ng sÏ rÊt tèt nÕu quy ®Þnh gi¸ c¶ h¬i cao h¬n gi¸ thµnh mét Ýt ®Ó sö dông sè tiÒn d«i ra lµm chi phÝ cho thÎ héi viªn ç nh©n (mçi thÎ 1 pen-ni). Theo quyÕt ®Þnh cña L«-dan vµ Bruy-xen th× ®¹i biÓu kh«ng ®îc dù ®¹i héi nÕu nh nh÷ng ngêi bÇu hä kh«ng nép "thuÕ ®Õ chÕ".

Trªn tê "Zukunft", ®iÒu lµm t«i phÊn khëi h¬n c¶ lµ quyÕt ®Þnh cña toµ ¸n tèi cao vÒ tù do héi häp cña thÇn d©n Phæ. Nã vît xa toµ ¸n Ph¸p. Çi tªn ti tiÖn KiÕc-sman víi b×nh luËn viªn ti

tiÖn cña «ng ta còng lµ ®éc nhÊt v« nhÞ. ChÝnh çi tªn KiÕc-sman Êy mÊy n¨m tríc ®©y ®· chøng minh sù bÊt tö cña linh hån1∗. Nhng dï sao th× nh÷ng s¸ng t¸c cña h¾n còng kh«ng ph¶i lµ bÊt tö.

Bøc th göi kÌm theo ®©y268 ®· m« t¶ t©m tr¹ng cña c«ng nh©n tØnh Ranh ®èi víi §¹i héi B¸c-men − En-b¬-phen-®¬. Svai-x¬ quªn r»ng R«-be-xpi-e chØ kh«ng ®Õm xØa g× ®Õn lêi buéc téi khi mµ «ng ta v÷ng tin vµo sù nghiÖp cña m×nh, hoÆc cã thÓ tr¶ lêi b»ng m¸y chÐm. Nhng kÎ ¨n hèi lé nãi chung kh«ng nªn lÊy ngêi kh«ng thÓ mua chuéc ®îc lµm tÊm g¬ng cña m×nh.

Chµo anh.

C.M. cña anh







ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn!

1∗ I-u. KiÕc-sman. "VÒ sù bÊt tö".

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


T«i xin göi tr¶ anh bøc th cña chi héi D«-lin-ghen.

Bøc th nµy cßn ®¸ng chó ý ë chç nã v¹ch trÇn nh÷ng lêi kho¸c l¸c cña LÝp-nÕch vÒ "tæ chøc çc héi liªn hiÖp ë D«-lin-ghen vµ Buèc-sai-®¬". Héi liªn hiÖp D«-lin-ghen269 ®· tån t¹i tõ tríc, cßn Héi liªn hiÖp Buèc-sai-®¬ th× do ngêi D«-lin-ghen tæ chøc ra.

Bµi b¸o vÒ cuéc khëi nghÜa CrÝt trªn tê "Diplomatic Review" lµ bµi hay nhÊt trong tÊt c¶ nh÷ng bµi ®· ®¨ng trªn b¸o ®ã tõ l©u nay, l¹i cßn c¶ th cña Uèc-çc-t¬ göi Phu-¸t-pa-sa n÷a. Nhng vÉn nh tríc ®©y, xuÊt xø kh«ng ®îc chØ râ, lêi tuyªn bè cña Brun-nèp trong b¸o ço khÈn Hy L¹p lÊy ë ®©u, nghÜa lµ ph¶i ch¨ng b¸o ço khÈn Êy ®îc ®¨ng trong mét tËp v¨n kiÖn chÝnh thøc, ®iÒu nµy Ýt cã kh¶ n¨ng (trõ phi lµ tËp v¨n kiÖn Hy L¹p), hay lµ nã r¬i vµo tay Uèc-çc-t¬ qua con ®êng t nh©n. BiÕt ®iÒu nµy lµ rÊt quan träng phßng sau nµy cÇn trÝch dÉn. Tuyªn bè ®ã hoµn toµn trïng hîp víi ®iÒu mµ t«i lu«n lu«n kh¼ng ®Þnh: níc Nga kh«ng g©y ra chiÕn tranh tríc khi x©y dùng ®îc hai tuyÕn ®êng s¾t − ®i H¾c H¶i vµ Prót. HiÖn nay ngêi Nga ®ang x©y dùng ®iªn cuång vµ vay tiÒn ®iªn cuång, − sau ba n¨m ®· vay ®îc kho¶ng 47 000 000 pao xtÐc-linh (!); phÇn lín sè ®ã chi dïng cho cuéc chiÕn tranh sau nµy.

Dï sao, c¨n cø vµo çc cuéc ®µm ph¸n Êy th× B«i-xt¬ lµ Pan-míc-xt¬n cña níc ¸o, vµ t×nh h×nh ®ã còng cã thÓ ®Èy nhanh sù më ®Çu cña çc hµnh ®éng qu©n sù.

Ch¼ng lÏ hiÖn nay Ai-s¬-hèp kh«ng göi cho anh tê "Social - Demokrat" n÷a? §iÒu rÊt quan träng lµ cÇn biÕt hiÖn nay Svai-x¬ cã th¸i ®é nh thÕ nµo trong tê b¸o cña m×nh.

Bµi cña L¸t-xan trªn tê "Fortnightly"266 ch¾c anh ®· ®äc vµ thÊy r»ng ë ®ã ngêi ta nãi vÒ anh nh lµ bè ®Î thùc sù cña

chñ nghÜa x· héi L¸t-xan vµ çc thø chñ nghÜa x· héi kh¸c1∗. L¸t-l«i lµ ai vËy? NÕu nh cã thÓ thóc ®Èy anh chµng Êy viÕt bµi vÒ cuèn s¸ch cña anh2∗ cho tê "Fortnightly" th× vÉn tèt h¬n lµ kh«ng cã g× c¶. Bµi cña C«ng-gri-v¬ tr¶ lêi Hít-xli lµ kh« khan, ngu xuÈn vµ v« bæ nhÊt trong çc bµi mµ tríc ®©y t«i ®· ®äc3∗. NÕu nh ®ã lµ trÝ tuÖ cao nhÊt cña nh÷ng ngêi theo chñ nghÜa C«ng-t¬ th× qu¶ thùc hä cã thÓ b×nh th¶n ®Ó cho ngêi ta mai t¸ng m×nh.

M¾t cña t«i vÉn cha thÓ c¨ng ra qu¸ møc, vµ h«m nay t«i l¹i nhËn thÊy ®iÒu ®ã v× tèi h«m qua t«i ®äc qu¸ nhiÒu díi ¸nh ®Ìn, v× vËy xin dõng bót. H«m thø b¶y chóng t«i ®· nhËn ®îc bøc th rÊt ®¸ng phÊn khëi cña Tót-xi.

Xin göi nh÷ng lêi chóc mõng tèt ®Ñp nhÊt tíi chÞ vµ Gien-ni.

Ph.¡. cña anh

C«ng bè lÇn ®Çu trong cuèn s¸ch: "Der Briefwechsel zwischen F. Engels und K. Marx". Bd. IV, Stuttgart, 1913; c«ng bè

toµn v¨n trong Marx−Engels Gesamtausgabe. Dritte Abteillung, Bd.4, 1931, vµ trong C.M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen, Toµn tËp, xuÊt b¶n lÇn thø



1∗ Xem tËp nµy, tr. 814-816.


3∗ R. C«ng-gri-v¬. "¤ng Hít-cli nãi vÒ «ng C«ng-t¬".

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------



ë Man-se-xt¬

Lu©n §«n, 15 th¸ng T 1869

PhrÕt th©n mÕn! Ch¸u Gien-ni ®· ®Õn n¬i b×nh yªn vµo h«m thø t. Trªn ®êng

vÒ, trªn biÓn s¬ng mï dµy ®Æc ®Õn nçi tµu suýt bÞ ®¾m. T«i göi kÌm theo ®©y m¶nh giÊy cña Vin-hem. Tríc hÕt anh

sÏ thÊy c©u tr¶ lêi cña anh ta ®èi víi c©u chÊt vÊn cña t«i vÒ "nh÷ng hµnh vi ®ª tiÖn" mµ anh ta lªn ¸n Svai-x¬. "KhÝa c¹nh chÝnh trÞ" cña sù viÖc Êy chØ quy vµo hai v¨n kiÖn phô dÝnh d¸ng ®Õn cuéc vËn ®éng bÇu cö. Anh ph¶i göi tr¶ t«i nh÷ng çi ®ã, v× vÒ phÝa m×nh, Vin-hem yªu cÇu göi tr¶, bëi v× xem ra ®Êy lµ toµn bé "tµi liÖu khëi tè" chÝnh trÞ cña anh ta.

La-ph¸c-g¬ ®· göi cho t«i b¶n dÞch tiÕng Ph¸p cuèn "Tuyªn ng«n céng s¶n" cña cËu Êy mµ chóng ta cÇn xem. H«m nay t«i göi cho anh b¶n th¶o qua ®êng bu ®iÖn. HiÖn giê viÖc ®ã kh«ng gÊp. T«i tuyÖt nhiªn kh«ng muèn ®Ó La-ph¸c-g¬ sèt s¾ng kh«ng cÇn thiÕt trong viÖc nµy. Nhng nÕu nh sím hay muén ph¶i xuÊt b¶n t¸c phÈm Êy ë Ph¸p th× mét sè phÇn, ch¼ng h¹n phÇn nãi vÒ chñ nghÜa x· héi §øc hoÆc chñ nghÜa x· héi "ch©n chÝnh", ph¶i rót gän ®i mÊy dßng, v× ë ®ã tÊt c¶ nh÷ng çi Êy kh«ng g©y ra sù høng thó nµo.

B©y giê quay l¹i víi con cõu ®ùc Vin-hem. T«i ®· viÕt th cho anh ta nãi r»ng anh sÏ ®ång ý ®a cho anh ta "ChiÕn tranh

n«ng d©n" víi nh÷ng ®iÒu kiÖn g×. Anh ta viÕt cho anh r»ng Õch-ca-ri-ót (ngêi ®· kh«ng biÕt g× vÒ chuyÖn nµy) b¸o cho anh ta biÕt anh ®Þnh göi çi ®ã cho anh Êy, r»ng anh ta kh«ng thÓ thùc hiÖn nh÷ng ®iÒu kiÖn do anh ®Æt ra. Anh ta viÕt tiÕp cho t«i r»ng anh ta cßn nî Õch-ca-ri-ót 30 ta-le tõ hai quý nay vµ khÈn cÇu t«i cho anh ta vay sè tiÒn Êy "víi lêi høa danh dù" sÏ hoµn tr¶ t«i sau mét thêi gian − kh«ng x¸c ®Þnh. TuyÖt nhiªn kh«ng thÓ lµm viÖc Êy v× t«i ®· cho mét ngêi b¹n cña t«i lµ §uy-p«ng vay mét sè tiÒn nhiÒu h¬n sè tiÒn trªn chót Ýt råi.

L¸t-l«i lµ mét luËt s, mét trong nh÷ng céng t¸c viªn chÝnh cña tê "Spectator", theo ph¸i hîp t¸c x·, ngoan ®¹o, tö thï cña bän theo chñ nghÜa C«ng-t¬. Do cã sù céng t¸c cña Bi-d¬-li, Ha-ri-x¬n, v.v. mµ «ng ta ®· c«ng khai rót khái tê "Commonwealth" cña chóng ta. Çch ®©y ®· l©u, «ng ta cã göi cho t«i hai cuèn s¸ch máng cña «ng ta; «ng ta lµ b¹n cña Gi«n-x¬ L«i-®¬ hoÆc L«i-®¬ Gi«n-x¬, nh ë ®ã ngêi ta gäi ngêi thî may nh vËy. MÊy ngµy tríc t«i ®· ®äc sè b¸o "Fortnightly" h÷u quan266, nªn t«i ®· göi cho «ng ta b¶n cuèi cïng cña "T b¶n" mµ t«i cã (kÌm theo lµ biªn lai nhËn sè 1). §¬ng nhiªn t«i biÕt r»ng «ng ta ®äc ®îc tiÕng §øc. §ång thêi t«i göi cho «ng ta mét bøc th trong ®ã t«i ch©m biÕm tÝ chót bµi viÕt cña «ng ta, trong bµi nµy «ng ta tríc hÕt buéc L¸t-xan tuyªn truyÒn çc nguyªn t¾c cña t«i ë §øc, sau ®ã buéc t«i ph¶i tuyªn truyÒn çc nguyªn t¾c cña L¸t-xan ë Anh1∗ (th tr¶ lêi sè 2). T«i hy väng r»ng qua sù trung gian cña «ng ta vÉn cã thÓ cã ®îc nh÷ng bµi b×nh luËn cuèn s¸ch cña t«i2∗ trªn tê b¸o nµo ®ã cña Anh. L¸t-l«i còng lµ

1∗ Xem tËp nµy, tr. 814-816.


----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


ngêi rÊt sïng b¸i Ri-çc-®«, hiÖn nay, khi mµ Min b«i bÈn tÊt c¶ th× ®Êy lµ mét thø ngo¹i lÖ.

H«m nay t«i ngÉu nhiªn ph¸t hiÖn trong nhµ cã hai cuèn "§øa ch¸u cña Ra-m«"1∗, cho nªn t«i göi cho anh mét cuèn. T¸c phÈm cã mét kh«ng hai nµy mét lÇn n÷a ®em l¹i cho anh sù kho¸i c¶m.

"Sù ph©n liÖt cña ý thøc ®· tù nhËn thøc vµ tù biÓu hiÖn ®îc", - Hª-ghen giµ nãi vÒ

cuèn s¸ch Êy, − "lµ sù ch©m biÕm s©u cay ®èi víi çi ®ang tån t¹i, còng hÖt nh ®èi víi

sù rèi r¾m cña çi toµn bé vµ ®èi víi b¶n th©n; nã ®ång thêi lµ ©m hëng cßn cha tù

nhËn biÕt ®îc cña tÊt c¶ sù rèi r¾m Êy… §Êy lµ b¶n tÝnh lµm ph©n liÖt cña mäi quan hÖ

vµ sù ph©n liÖt tù gi¸c cña nh÷ng quan hÖ Êy… VÒ mÆt ®ã cña sù trë vÒ víi b¶n th©n, sù

trèng rçng cña tÊt c¶ mäi sù vËt lµ sù trèng rçng riªng cña b¶n th©n Êy, nghÜa lµ b¶n th©n

lµ trèng rçng… nhng víi tÝnh çch lµ tù ý thøc bÞ kÝch ®éng, nã biÕt râ sù ph©n liÖt cña

chÝnh m×nh, vµ do biÕt ®îc sù ph©n liÖt Êy, nã trùc tiÕp vît lªn trªn sù ph©n liÖt Êy…

Mçi mét bé phËn cña thÕ giíi ®ã ë ®©y ph¶i ®¹t ®Õn chç tinh thÇn cña nã [sein Geist]

®îc nãi ra hoÆc nãi vÒ nã mét çch s¾c s¶o [mit Geist] vµ nãi râ nã lµ g×. − ý thøc chÝnh

trùc" (vai trß mµ §i-®¬-r« tù ®Æt cho m×nh trong cuéc ®èi tho¹i) "cho r»ng mçi nh©n tè

®Òu lµ b¶n chÊt vÜnh cöu vµ nã lµ çi v« t tëng kh«ng ®îc gi¸o dôc khi nã kh«ng biÕt

r»ng nã ®i ®Õn sù xuyªn t¹c chÝnh b»ng çch ®ã. Nhng ý thøc bÞ ph©n liÖt lµ ý thøc vÒ

sù xuyªn t¹c, vµ h¬n n÷a, vÒ sù xuyªn t¹c tuyÖt ®èi; kh¸i niÖm lµ çi chi phèi trong ý

thøc Êy vµ kÕt hîp çc t tëng ë çch rÊt xa nhau vÒ ph¬ng diÖn chÝnh trùc, do ®ã

ng«n ng÷ cña nã rÊt s¾c s¶o (geistreich). Néi dung cña lêi nãi cña tinh thÇn vÒ b¶n th©n

vµ liªn quan ®Õn b¶n th©n nh vËy lµ sù xuyªn t¹c mäi kh¸i niÖm vµ tÝnh thùc t¹i, lµ sù

lõa g¹t phæ biÕn ®èi víi b¶n th©n vµ nh÷ng ngêi kh¸c; chÝnh v× vËy, sù v« liªm sØ nãi ra

sù lõa g¹t ®ã lµ ch©n lý lín nhÊt… §èi víi ý thøc yªn tÜnh quy mét çch chÝnh trùc çi

giai ®iÖu thiÖn vµ ch©n vµo mét ©m thanh, tøc mét ©m ®iÖu duy nhÊt, lêi nãi Êy lµ "sù mª

s¶ng cña trÝ tuÖ vµ ®iªn rå v.v.271 (tiÕp theo lµ trÝch dÉn §i-®¬-r«).

B×nh luËn cña ngµi Giuy-l¬ Gia-nanh lý thó h¬n b×nh luËn cña Hª-ghen, nh÷ng ®o¹n trÝch cña bµi b×nh luËn trªn anh cã thÓ

1∗ §. §i-®¬-r«. "§øa ch¸u cña Ra-m«".

t×m thÊy trong phô lôc cña cuèn s¸ch máng nµy. VÞ "cardinal de la

mer"1∗ Êy kh«ng hµi lßng vÒ chç "Ra-m«" cña §i-®¬-r« thiÕu mÊt

nh÷ng kÕt luËn ®¹o ®øc, do ®ã «ng ta söa ch÷a t¸c phÈm Êy theo

nh÷ng ph¸t hiÖn sau ®©y: toµn bé sù xuyªn t¹c cña Ra-m« lµ kÕt

qu¶ cña nçi ®au lßng cña anh ta vÒ viÖc anh ta kh«ng ph¶i lµ nhµ

"quý téc thÕ tËp". T¸c phÈm nh¶m nhÝ theo bót ph¸p C«-txª-bu

mµ «ng ta x©y dùng trªn çi nÒn Êy hiÖn ®ang ®i sang Lu©n §«n

®Ó ®îc tr×nh diÔn thµnh kÞch th«ng tôc. Con ®êng tõ §i-®¬-r«

®Õn Giuy-l¬ Gia-nanh chÝnh lµ con ®êng mµ çc nhµ sinh lý häc

gäi lµ con ®êng biÕn ®æi tho¸i ho¸: ngay díi thêi Lu-i-Phi-lÝp, t

duy Ph¸p ®· cã tríc çch m¹ng Ph¸p!

T«i sÏ hái C«-lÐt xem anh ta lÊy ë ®©u ra c©u çch ng«n cña

Brun-nèp2∗. T«i sÏ kh«ng ng¹c nhiªn chót nµo nÕu nh c©u Êy

lÊy tõ mét bøc th nµo ®ã cña ®¹i sø qu¸n Anh ë A-ten ®îc

®¨ng trªn S¸ch xanh cña Anh. ë mét trong nh÷ng cuèn S¸ch

xanh n¨m 1839 t«i còng thÊy nh÷ng tuyªn bè cña Brun-nèp vÒ

sù kiÖn Xi-ri − Ai CËp272.

Ai-s¬-hèp thêng xuyªn göi cho t«i Svai-x¬3∗ víi sè lîng lín.

Ch¾c l¹i s¾p söa göi ®Õn råi.

¤ng Toãc-n¬-t¬n ®· cho ra m¾t mét cuèn s¸ch dµy "T b¶n vµ

lao ®éng". T«i cßn cha ®äc s¸ch Êy, nhng c¨n cø vµo nh÷ng

®o¹n trÝch ®¨ng trªn b¸o "Daily News", «ng ta dù ®o¸n r»ng t

b¶n, víi tÝnh çch lµ mét lùc lîng t¸ch rêi lao ®éng, chØ biÕn mÊt

trong mét t¬ng lai rÊt xa.

1∗ − "Hång y gi¸o chñ trªn biÓn".


3∗ − "Social − Demokrat".

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

400 ¡ng-ghen göi M¸c, 16 th¸ng T 1869 ¡ng-ghen göi M¸c, 16 th¸ng T 1869 401

Anh h·y gi÷ g×n ®«i m¾t m×nh.

Chµo anh.

C. M. cña anh

C«ng bè lÇn ®Çu trong cuèn s¸ch: “Der Briefwechsel zwischen F. Engels und

K. Marx”. Bd. IV, Stuttgart, 1913


179 ¡ng-ghen göi m¸c273

ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn!

T«i xin göi tr¶ anh hai b¶n tin cña L¸t-l«i vµ hai b»ng chøng

vÒ “hµnh vi hÌn h¹”1∗. Anh chØ göi cho t«i mÊy dßng mµ Vin-hem

viÕt cho t«i, nhng kh«ng göi nh÷ng dßng mµ Vin-hem viÕt cho

anh mµ anh ®· dÉn ra. NÕu nh díi tríng cña Vin-hem kh«ng

cã çi g× kh¸c ngoµi çi ®ã ra, th× cßn ph¶i ng¹c nhiªn lµ ë

B¸c-men262 anh ta cha tõng r¬i vµo t×nh c¶nh tåi tÖ h¬n. MÊy

ngµy n÷a t«i sÏ göi cho anh tê “Zukunft” cã ®¨ng tin vÒ héi nghÞ

1∗ Xem tËp nµy, tr. 396-397.

toµn thÓ, b¶n tin ®¨ng qu¸ muén vµ qua ®ã cã thÓ thÊy r»ng c¬ së

liªn minh Svai-x¬ ®· ®îc x©y dùng v÷ng vµng vµ dï kh«ng cã

Vin-hem th× cuéc b¹o lo¹n vÉn bïng næ.

B¶n tin cña L¸t-l«i rÊt cã Ých.

RÊt c¶m ¬n anh vÒ “Ra-m«”1∗, nã sÏ ®em l¹i cho t«i thó vui lín.

HiÖn nay t«i hÇu nh kh«ng ®äc g× c¶ ®Ó ch÷a m¾t cho khái h¼n;

t«i còng gi¶m bít c«ng viÖc ë v¨n phßng.

Vin-hem sÏ lÇm to nÕu nh nghÜ r»ng t«i sÏ c¨n cø vµo mÊy c©u

ph¸t biÓu mËp mê cña anh ta lµ göi cho anh ta “ChiÕn tranh n«ng

d©n” ®Ó sau ®Êy, mét ngµy nµo ®ã, anh ta sÏ ®Õn vµ kªu lªn: nÕu

nh t«i kh«ng göi cho anh ta biÕt bao nhiªu lµ tiÒn th× nh÷ng

trang cuèi cïng sÏ kh«ng ®îc in ra. Th cña anh ta gi¶n ®¬n lµ

®iÒu nh¶m nhÝ, cßn viÖc anh ta yªu cÇu anh tr¶ nhuËn bót cho anh

ta th× qu¶ lµ v« liªm sØ.

Phau-l¬, quan toµ ¨n l¬ng cña chÝnh phñ ë ®©y tríc kia ®·

tõng xÝch nh÷ng héi viªn Héi phª-ni-¨ng víi nhau ®Ó ®a ra toµ,

nay ®· tõ chøc, nghÜa lµ vøt bá vî vµ hai con bá trèn cïng víi vî

cña Min-n¬, ch¸nh ¸n toµ ¸n hoµ gi¶i (mô ta lµ con g¸i cña

Bróc-x¬, mét chñ ng©n hµng giÇu cã ®· chÕt, cã tµi s¶n trÞ gi¸

80000 p.xt.), ®Õn lît m×nh, chÞ ta còng vøt l¹i cho ngêi chång cùc

kú yªu quý cña m×nh n¨m ®øa trÎ. C©u chuyÖn nµy g©y ra sù x«n

xao lín trong nh÷ng ngêi phi-li-xtanh.

Chµo anh.

Ph. ¡. cña anh

1∗ §. §i-®¬-r«. “§øa ch¸u cña Ra-m«”.

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________

402 M¸c göi ¡ng-ghen, 16 th¸ng T 1869 ¡ng-ghen göi M¸c, 19 th¸ng T 1869 403

Sù viÖc cuèi nµy chØ cã thÓ gi¶i thÝch b»ng tõ nguyªn häc:

fowler cã gèc lµ fowl – chim1∗.

C«ng bè toµn v¨n lÇn ®Çu b»ng tiÕng cña nguyªn b¶n trong Marx - Engels Gesamtausgabe. Dritte Abteilung, Bd. 4,

1931 vµ b»ng tiÕng Nga trong C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen, Toµn tËp, xuÊt b¶n lÇn thø nhÊt, t. XXIV, 1931



ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n, 16 th¸ng T 1869]

T«i ®· viÕt th cho Vin-hem ®Ó «ng ta ngõng c«ng kÝch Ai-

s¬-hèp b»ng nh÷ng c©u chuyÖn ba hoa ®éc ¸c vµ b»ng nh÷ng

bµi viÕt, v× hiÖn nay chÝnh Boãc-c¬-hai-m¬ ®· thõa nhËn sai

lÇm cña m×nh. §¬ng nhiªn, Vin-hem kh«ng ngê r»ng, qua lêi

nãi cña Cu-ghen-man vµ «ng giµ BÕch-c¬, t«i còng ®· biÕt sù

nghi ngê cña b¶n th©n «ng ta ®èi víi Ai-s¬-hèp.

Ch¾c anh ®· nhËn ®îc b¶n th¶o cña La-ph¸c-g¬2∗. Trong th

h«m nay, anh kh«ng nh¾c ®Õn ®iÒu ®ã.

1∗ Ch¬i ch÷: Fowler – tªn cña mét dßng hä, “fowier” – “kÎ b¾t chim”.

2∗ Xem tËp nµy, tr. 396-397.

TiÖn ®©y nãi lu«n. Tê “Hermann” giê ®©y ®· thµnh c¬ quan ng«n luËn chÝnh thøc cña Sti-b¬. Gióc ®· buéc ph¶i b¸n nã ®i do søc Ðp cña nhiÒu chñ nî cña m×nh. Trong sè b¸o h«m nay, Sti-b¬ ®· b¾t ®Çu ®¨ng trªn trang nhÊt lÖnh b¾t giam, ch¼ng h¹n, mét tªn I-ª-g¬ nµo ®ã bÞ kÕt téi ph¸ thai phi ph¸p. §¬ng nhiªn, ë ®©y Sti-b¬ ®îc mét “tªn a dua cña Sti-b¬”1∗ thuéc ®¶ng tù do d©n téc ®¹i diÖn. T«i ®ang dß hái çi tªn hä ®îc “gi÷ kÝn” mét çch thËn träng ®ã.

Anh h·y thö röa m¾t b»ng cån xem sao. ViÖc ®ã gióp t«i cã hiÖu qu¶. Ban ®Çu th× h¬i ®au. Khi thö lÇn ®Çu th× pha lo·ng cån b»ng níc. Lóc ®ã anh sÏ c¶m thÊy chõng mùc nµo th× anh chÞu ®ùng ®îc. Ngoµi ra, anh kh«ng bÞ nguy hiÓm g× do cuéc thö nghiÖm Êy.

Chµo anh.

C. M. cña anh

C«ng bè lÇn ®Çu b»ng tiÕng Nga trong C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen, Toµn tËp, xuÊt

b¶n lÇn thø nhÊt, t. XXIX, 1946



ë Lu©n §«n


1∗ ý nãi Hai-n¬-man.

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________

404 ¡ng-ghen göi M¸c, 19 th¸ng T 1869 M¸c göi ¡ng-ghen, 24 th¸ng T 1869 405

Mo-r¬ th©n mÕn!

T«i göi tr¶ anh th cña LÝp-nÕch. VÒ “ChiÕn tranh n«ng d©n”,

t«i ®· viÕt cho anh ta theo cung çch kinh doanh chÆt chÏ vµ hiÖn

®ang chê gi¶i thÝch t¹i sao anh ta l¹i g¾n liÒn sù lç vèn do tê b¸o

g©y ra víi sù sung tóc cña nguån quü dåi dµo cho viÖc in cuèn s¸ch

nhá ®îc.

T«i ®· cã b¶n th¶o cña La-ph¸c-g¬1∗ nhng cha thÓ ®äc ®îc,

t«i còng nghÜ r»ng tríc hÕt anh ta ph¶i thi cö xong ®·.

Tª-xm¸c vÜ ®¹i tõ Khuªn ®Õn hiÖn ®ang ë ®©y, «ng ta tù giíi

thiÖu víi Gum-pÐc-t¬ còng nh víi Boãc-kh¸c-t¬ tªn m×nh lµ

Tª-m¸c, nhng ®· thõa nhËn anh ta lµ Tª-xm¸c. Anh cã thÓ göi

cho t«i sè b¸o “Zukunft” cã ®¨ng lÖnh truy n· anh ta vÒ téi l¹m

dông c«ng quü ®îc kh«ng; anh h·y lµm viÖc nµy nhÐ, nÕu kh«ng

t«i buéc ph¶i viÕt th cho Svai-x¬.

Ph. ¡. cña anh

VÒ viÖc mét nh©n vËt kú quÆc kh¸c2∗ chóc mõng Boãc-kh¸c-t¬

nhËn chøc biªn tËp viªn b¸o “Neue Rheinische Zeitung”, Boãc-

kh¸c-t¬ sÏ ®Ých th©n viÕt th cho anh.

C«ng bè lÇn ®Çu trong cuèn s¸ch: “Der

Briefwechsel zwischen F. Engels und K. Marx”. Bd. IV, Stuttgart, 1913



1∗ Xem tËp nµy, tr. 396-397.

2∗ – Gr«-mi-e.


ë Man-se-xt¬

Lu©n §«n, 24 th¸ng T 1869

PhrÕt th©n mÕn!

Kho¶ng 12 ngµy nay t«i bÞ ®au ghª gím v× bÖnh gan cò cña t«i.

T«i ®· uèng thuèc cò cña Gum-pÐc-t¬, nhng cho tíi nay vÉn cha

cã kÕt qu¶. §iÒu ®ã lµm cho t«i hoµn toµn tª liÖt vÒ tinh thÇn. T×nh

tr¹ng ®ã lÆp l¹i mçi mïa xu©n. NÕu t«i kh«ng chiÕn th¾ng ®îc

bÖnh nµy th× sau ®ã l¹i sinh ra môn nhät. Nhê anh hái Gum-pÐc-t¬

xem «ng Êy cã thÓ cho t«i mét lo¹i thuèc míi nµo ®ã kh«ng? T«i ®·

bá hót thuèc tõ mét tuÇn nay. §iÒu ®ã ®ñ ®Ó anh hiÓu t«i ®ang ë

trong t×nh tr¹ng nh thÕ nµo.

Tin tøc dß hái cho Boãc-kh¸c-t¬ th× mÊy ngµy n÷a t«i míi nhËn

®îc cña §uy-p«ng. T«i kh«ng t×m ®îc sè “Zukunft” Êy.

TiÖn ®©y nãi lu«n. “KÎ a-dua” míi cña “Sti-b¬” hiÖn ®ang lµ

biªn tËp viªn cña b¸o “Hermann” ®îc gäi hoÆc tù xng lµ “tiÕn

sÜ” Hai-n¬-man; anh ta qu¶ quyÕt r»ng anh ta tõ Man-se-xt¬ ®Õn.

Anh cã biÕt g× vÒ anh ta kh«ng? Hin-man ®¸ng kÝnh ë En-bÐc-phen

®· göi th cho t«i. Thø hai t«i sÏ göi th Êy cho anh. ¤ng ta

chª tr¸ch LÝp-nÕch vÒ cuéc ngõng chiÕn thø hai víi Svai-x¬, do

®ã ®· thñ tiªu thµnh qu¶ th¾ng lîi. N¨m 1867, Hin-man ®¸ng

_____________________________________________________________

406 ¡ng-ghen göi M¸c, 25 th¸ng T 1869 M¸c göi ¡ng-ghen, 26 th¸ng T 1869 407

kÝnh ®· xuÊt hiÖn víi t çch lµ øng cö viªn ®èi lËp víi øng cö viªn

c«ng nh©n Svai-x¬274. Hinc illae lacrimae1∗. Chµo anh.

C. M. cña anh

C«ng bè lÇn ®Çu trong cuèn s¸ch: “Der Briefwechsel zwischen F. Engels und K. Marx” . Bd. IV, Stuttgart, 1913; c«ng bè

toµn v¨n trong Marx - Engels Gesamtausgabe. Dritte Abteilung, Bd. 4, 1913 vµ trong C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen, Toµn tËp,




ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn!

§èi víi bÖnh gan cña anh th× tèt h¬n c¶ lµ thay ®æi khÝ hËu

1∗ – §ã lµ ngän nguån cña nh÷ng giät lÖ Êy (Pu-bli-ót Tª-ren-xi-ót. “C« g¸i ngêi

®¶o An-®r«-x¬”, håi mét, c¶nh mét).

vµ thay ®æi çch sèng thêng ngµy. Do ®ã h·y tiÕn hµnh ngay ®iÒu

cÇn thiÕt lµ: lËp tøc ®¸p tÇu ho¶ vµ ®Õn ®©y ë mét - hai tuÇn lÔ.

HiÖn t«i cã kh¸ nhiÒu thêi gian r¶nh rçi vµ chóng ta cã thÓ cïng

nhau ®i d¹o mét çch ®µng hoµng. Ngoµi ra, anh cã thÓ ®Ó Gum-

pÐc-t¬ theo dâi vµ ch÷a bÖnh, ®ång thêi, do “thÓ tr¹ng” cña anh,

anh cã lý do ®Ó tõ chèi mäi lêi mêi dù “tiÖc trµ”. Sau mét thêi gian

ng¾n, anh sÏ t¬i tØnh lªn, l¹i cã kh¶ n¨ng lµm viÖc vµ sau ®ã cã

thÓ trong mÊy tuÇn sÏ lµm ®îc nhiÒu viÖc h¬n lµ trong c¶ mÊy

th¸ng ë t×nh tr¹ng nh hiÖn nay. Nh vËy, ngµy mai anh h·y ®¸nh

®iÖn ®Õn V¨n phßng cho t«i nãi râ anh ®i chuyÕn tÇu nµo vµ ®Õn tèi

sÏ cã mÆt ë ®©y. §ã lµ biÖn ph¸p gi¶n ®¬n nhÊt vµ cÇm ch¾c sÏ

ch÷a khái bÖnh cho anh.

Ph. ¡. cña anh

C«ng bè lÇn ®Çu trong cuèn s¸ch: “Der Briefwechsel zwischen F. Engels und K. Marx”. Bd. IV, Stuttgart, 1913


184


[Lu©n §«n], 26 th¸ng T 1869

PhrÕt th©n mÕn! RÊt c¶m ¬n anh vÒ lêi mêi. Nhng t«i tuyÖt ®èi kh«ng thÓ

_____________________________________________________________

408 M¸c göi ¡ng-ghen, 1 th¸ng n¨m 1869 ¡ng-ghen göi M¸c, 2 th¸ng N¨m 1869 409

®i vµo lóc nµy. Vî t«i ®ang bÞ ho nÆng vµ t«i t¹m thêi chê ®îi; hÔ nhµ t«i cã thÓ ®i ®îc lµ bµ Êy sÏ ®i Pa-ri ®Ó ®ãn Tót-xi. Cã lÏ t«i sÏ ®Õn víi Tót-xi.

Ngoµi ra, tuÇn nµy t«i cßn ph¶i gi¶i quyÕt nh÷ng c«ng viÖc ë

Quèc tÕ mµ nÕu thiÕu t«i th× c«ng viÖc kh«ng thÓ tiÕn triÓn ®îc.

Sau hÕt, dï t«i c¶m thÊy kh«ng ®îc khoÎ, t«i vÉn ph¶i kÕt

thóc mÊy trang cña b¶n th¶o, v× tiÕp tôc viÕt mét ®Ò tµi ®· bÞ gi¸n

®o¹n bao giê còng khã h¬n lµ b¾t ®Çu viÕt mét ®Ò tµi míi.

Dï sao ®i n÷a, nÕu søc khoÎ t«i kh«ng kh¸ lªn th× ®¬ng nhiªn

ph¶i rêi khái chç nµy. Ngµy mai t«i sÏ viÕt nhiÒu h¬n.

C. M. cña anh






ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 1 th¸ng N¨m 1869

PhrÕt th©n mÕn!

Bøc th göi kÌm theo ®©y göi cho bÝ th cña chóng ta ë BØ1∗, anh sÏ hiÓu ®îc sau khi ®äc tê “Cigale”, c¬ quan ng«n luËn cña chi bé Ph¸p, göi kÌm víi th; theo g¬ng chi bé Êy, mét chi bé ë Bruy-xen vµ mét chi bé ë Gi¬-ne-v¬ (Ban chÊp hµnh sau nµy), ®· ®îc thµnh lËp, tæng céng gåm mÊy chôc ngêi, do Pi-a l·nh ®¹o.

Nhµ t«i cßn èm nÆng, nhng vÉn cho r»ng thø ba c« Êy cã thÓ ®i Pa-ri.

T«i l¹i viÕt th tríc tiÕng chu«ng cña T«-ma2∗, tøc lµ tríc khi bu côc ®ãng cöa. Hy väng r»ng ngµy mai rót côc sÏ viÕt cho anh têng tËn h¬n.

Chµo anh.

C. M. cña anh

C«ng bè lÇn ®Çu b»ng tiÕng cña nguyªn b¶n trong Marx - Engels Gesamtausgabe.

Dritte Abteilung, Bd. 4, 1931 vµ b»ng tiÕng Nga trong C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen, Toµn tËp, xuÊt b¶n lÇn thø nhÊt, t. XXIV, 1931



ë Lu©n §«n


1∗ – BÐc-na.

2∗ Cã lÏ muèn nãi ®ång hå trªn g¸c chu«ng OÐt-min-xt¬ ë Lu©n §«n.

_____________________________________________________________

410 ¡ng-ghen göi M¸c, 2 th¸ng n¨m 1869 ¡ng-ghen göi M¸c, 7 th¸ng n¨m 1869 411

Mo-r¬ th©n mÕn!

NÕu nh t«i kh«ng chê anh thùc hiÖn lêi høa “mai” sÏ viÕt

“nhiÒu h¬n” th× t«i ®· viÕt th cho anh tõ l©u råi.

Mong r»ng nhê thêi tiÕt tèt mµ chÞ ®îc b×nh phôc; cuéc hµnh

tr×nh vÞ tÊt cã h¹i ®èi víi chÞ, sù thay ®æi khÝ hËu phÇn lín t¸c

®éng rÊt tèt ®Õn thø bÖnh ho do viªm häng g©y ra.

Anh cã thÓ tëng tîng viÖc anh ®Þnh ®em theo Tót-xi khiÕn ë

®©y chóng t«i h©n hoan nh thÕ nµo; b©y giê anh ®· høa råi th× dï

sao còng ph¶i ®a Tót-xi ®Õn. ThËm chÝ nÕu ch¸u ®Õn sau anh Ýt

ngµy th× còng kh«ng sao, chóng t«i cã thÓ ®ãn ch¸u ë ga. Thùc ra,

c¨n cø vµo t×nh h×nh søc khoÎ, anh cã thÓ ®Õn sím Ýt nhiÒu. Anh

kh«ng viÕt râ t×nh h×nh søc khoÎ cña anh ra sao. NÕu ë ®Þa vÞ t«i

th× t«i ®· g¸c l¹i mäi viÖc kh¸c vµ ®Õn cµng nhanh cµng tèt. Cí sao

anh l¹i muèn bÖnh t×nh cña anh trë thµnh m·n tÝnh vµ anh bÞ nã

hµnh h¹ l©u dµi, trong khi anh buéc ph¶i ch÷a trÞ hµng ngµy?

Ph. ¡. cña anh

Xin göi nh÷ng lêi chóc tèt ®Ñp nhÊt tíi chÞ vµ Gien-ni. T«i

kh«ng nhËn ®îc tê “Cigale”.






ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn! Kh«ng thÊy anh ®Õn, còng kh«ng nghe thÊy tin tøc g× cña anh,

râ rµng lµ bÖnh gan cña anh ®· trÇm träng h¬n. T×nh h×nh ra sao vµ bao giê th× anh ®Õn? ChÞ ®· kh¸ cha?

Kh«ng cã th tr¶ lêi nµo cña Vin-hem c¶. T«i ®· viÕt cho anh ta hoµn toµn theo giäng ®iÖu kinh doanh ®Ó anh ta kh«ng thÓ ®ïa ®îc n÷a. NÕu anh ta kh«ng tr¶ lêi nhanh th× cÇn nghÜ ®Õn viÖc ®Ó cho Ai-s¬-hèp in t¸c phÈm Êy1∗. Nhng anh chµng nµy, tøc lµ Vin-hem2∗, xem ra còng kh«ng cho biÕt tin tøc g× c¶.

H«m nay t«i göi qua bu ®iÖn mÊy sè “Zukunft”, cßn bøc th BØ th× göi tr¶ l¹i víi lêi çm ¬n. §iÒu ®¸ng ng¹c nhiªn lµ ë kh¾p mäi n¬i trªn ®Êt liÒn, ngêi ta dùa vµo Quèc tÕ mµ dòng c¶m b·i c«ng, trong khi ®ã cã lÏ hä kh«ng m¶y may nghÜ ®Õn viÖc cÇn bæ sung ®Çy ®ñ quü chiÕn ®Êu chung.

Mong r»ng ngµy mai, çi “ngµy mai” ®· nhiÒu lÇn høa hÑn, cuèi cïng sÏ ®Õn, khi anh “rót côc” tranh thñ ®îc thêi gian r¶nh rçi cho biÕt t×nh h×nh cña anh tØ mØ h¬n mét chót.

Trong khi tranh luËn vÒ §iÒu lÖ thñ c«ng nghiÖp64, Vin-hem

1∗ Ph. ¡ng-ghen. “ChiÕn tranh n«ng d©n ë §øc”.

2∗ – Ai-s¬-hèp.

_____________________________________________________________

412 M¸c göi ¡ng-ghen, 8 th¸ng n¨m 1869 M¸c göi ¡ng-ghen, 8 th¸ng n¨m 1869 413

®· ®ãng vai trß hoµn toµn th¶m h¹i. TÊt c¶ çc kiÕn nghÞ ®Òu do Svai-x¬ hoÆc Bª-ben ®a ra, cßn Vin-hem ®· s¸ng suèt im lÆng, v× trong trêng hîp nµy cÇn cã tri thøc ch©n chÝnh. Svai-x¬ còng rÊt kh¸ khi anh ta chøng minh r»ng cÊm lao ®éng ngµy chñ nhËt = t¨ng tiªu dïng cña c«ng nh©n = n©ng cao tiÒn c«ng.


Ph.¡. cña anh

C«ng bè lÇn ®Çu trong cuèn s¸ch: “Der Briefwechsel zwischen F. Engels und K. Marx”. Bd. IV, Stuttgart, 1913; c«ng bè

toµn v¨n trong Marx - Engels Gesamtausgabe. Dritte Abteilung, Bd. 4, 1931 vµ trong C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen,

Toµn tËp, xuÊt b¶n lÇn thø nhÊt, t. XXIV, 1931



ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 8 th¸ng N¨m 1869

PhrÕt th©n mÕn! Nguyªn nh©n chÝnh khiÕn t«i cø mét mùc lÆng thinh, anh gi¶i

thÝch rÊt ®óng – ®ã lµ bÖnh gan. Nhng céng thªm vµo ®ã cßn cã nh÷ng t×nh huèng kh¸c n÷a. Tríc hÕt, nhµ t«i cßn rÊt mÖt. Thø ba võa råi, võa míi kh¸ mét chót, c« Êy ®· ®i Pa-ri, nhng

®Õn ®Êy th× hoµn toµn thÊt väng. Pa-ri ®· nhiÔm ph¶i mét tËp qu¸n xÊu lµ hoµn toµn häc ®ßi thêi tiÕt Lu©n §«n. Khi ë ®©y ma th× ë ®ã còng b¾t ®Çu ma, v.v.. Hai lµ, Ai-s¬-hèp ®· ®Õn vµ cho ®Õn nay cßn ®ang ë ®©y. Anh ta kh«ng ®Õn mét m×nh mµ lµ mét tèp ba ngêi: mét kü s ®Õn tõ BÐc-lin, mét nhµ bu«n vµ mét chñ ng©n hµng còng tõ ®ã ®Õn. VÊn ®Ò lµ hä ®Õn ®Ó t×m kiÕm ë ®©y mÊy ngêi cã tªn tuæi ®Ó më mét ng©n hµng ®· ®îc t« nhîng ë §«ng Phæ, viÖc nµy xem ra còng ®· thµnh c«ng. Sau hÕt lµ ®· x¶y ra çc cuéc th¶m s¸t ë BØ275. Sau khi kh¾p n¬i ®Òu ph¸t ra nh÷ng lêi kªu gäi – ®iÒu nµy anh ®· thÊy ®îc qua tê b¸o göi kÌm ®©y – nªn rót côc Tæng héi ®ång cÇn lªn tiÕng vÒ sù viÖc thùc sù quan träng nµy. T«i ®îc uû nhiÖm th¶o lêi kªu gäi nµy1∗. NÕu nh t«i tõ chèi th× viÖc nµy sÏ chuyÓn sang cho Õch-ca-ri-ót, mµ ®Ó anh nµy viÕt mét v¨n kiÖn cã tÝnh chÊt ph¶n kh¸ng nh thÕ th× kh¸c nµo ®ãng yªn cho bß. Cho nªn t«i ®ång ý ®Ò nghÞ Êy. Nhng nÕu nh víi t×nh tr¹ng bÖnh gan cña t«i hiÖn nay rÊt khã viÕt v¨n kiÖn Êy b»ng tiÕng Anh, – v× lo¹i t¸c phÈm nµy ®ßi hái mét lèi v¨n hïng biÖn nhÊt ®Þnh – mµ sau ®ã cßn viÕt b»ng tiÕng Ph¸p, th× qu¶ lµ mét sù ®au ®ín khã bÒ chÞu ®ùng næi. Nhng tóng th× ph¶i tÝnh, t«i ®· viÕt nã b»ng tiÕng Ph¸p. Ban ®Çu t«i muèn göi nguyªn b¶n tiÕng Anh cho ngêi BØ, nhng bÝ th cña chóng ta ë BØ BÐc-na (gèc Ph¸p) ®· tuyªn bè tríc patres conscripti2∗ tham dù héi nghÞ (thø ba tríc) r»ng, nÕu nh giao viÖc dÞch cho ngêi BØ lµ nh÷ng ngêi chØ biÕt tiÕng Anh nöa vêi vµ hoµn toµn kh«ng biÕt tiÕng Ph¸p th× tèt h¬n hÕt lµ g¹t bá h¼n viÖc Êy ®i. Do vËy t«i ph¶i ®ång ý. Anh cã thÓ thëng thøc v¨n kiÖn Êy b»ng hai thø tiÕng. Cßn b¶n dÞch tiÕng

1∗ C. M¸c. “Çc cuéc th¶m s¸t ë BØ”.

2∗ – çc thîng nghÞ sÜ.

_____________________________________________________________


§øc t«i cho lµ kh«ng quan träng th× t«i ®· trao cho Õch-ca-ri-ót, lµ ngêi quan t©m ®Õn viÖc nµy c¶ vÒ mÆt tiÒn nong.

Qu¶ thùc, nÕu nh cèng hiÕn cho c«ng chóng çi thø tiÕng

Ph¸p nh cña Ngµi Uèc-çc-t¬ trªn tê “Diplomatic Review” mµ t«i

göi cho anh h«m nay th× viÕt b»ng tiÕng Ph¸p, dï m¾c bÖnh gan

hay kh«ng, thùc lµ trß trÎ con. Çi thø tiÕng lãng nh vËy th× ngay

c¶ nh÷ng h¹t ngäc trong kiÖt t¸c cña G«-®i-xa1∗ vÜ ®¹i vµ lõng

danh còng kh«ng tµi nµo s¸nh kÞp!

Sau khi nhµ t«i ®i, t«i cã thÓ lËp tøc ®Õn chç anh, nh vËy ch¾c

ch¾n ®îc lîi vÒ thêi gian v× sím lµm cho çi thÓ x¸c ®¸ng ghÐt cña

t«i trë l¹i b×nh thêng. Nhng Gien-ni l¹i thÝch r»ng trong thêi

gian ng¾n ngñi mµ nhµ t«i lu l¹i Pa-ri, ch¸u sÏ hoµn toµn chi

phèi ®îc t«i vµ b¶n th©n cã thÓ sèng tù do h¬n. V× vËy t«i cÇn

ph¶i ë l¹i ®©y.

TiÖn ®©y nãi vÒ Gien-ni. Ch¸u qu¶ quyÕt r»ng çi g× anh còng

biÕt c¶, do ®ã muèn anh cho biÕt: t¹i sao ngµi “Õch-xen-xi-o”2∗

thuéc c©u l¹c bé An-pi kh«ng kÕt h«n víi bµ “Cla-ra Ve §¬ Ve”3∗?

VÒ ngêi Ph¸p Êy – Boãc-kh¸c-t¬ ®· ®ßi hái t«i th«ng qua con

g¸i ót cña t«i – hiÖn nay, sau khi mÊt rÊt nhiÒu thêi gian, t«i míi

biÕt r»ng ®ã lµ lumpacius Vagabundus4∗, qu¶ thùc gi÷ mét ®Þa vÞ

rÊt thø yÕu trong tê “Glow-worm”, mét tê b¸o h¹ lu rÊt thø yÕu.

Anh h·y th«ng b¸o viÖc ®ã cho vÞ thµy thuèc – linh môc hay lµ linh

môc – thµy thuèc biÕt.

1∗ – Boãc-c¬-hai-m¬.

2∗ – nh©n vËt trong trêng ca “Õch-xen-xi-o” cña L«ng-g¬-phe-l«.

3∗ – nh©n vËt n÷ trong trêng ca cïng tªn cña A. Ten-ni-x¬n.

4∗ – tªn v« l¹i.

§õng quªn th«ng b¸o cho t«i biÕt vÒ tiÕn sÜ Hai-n¬-man ë Man-se-xt¬, tªn a tßng cña Sti-b¬ trong tê “Hermann”.

VÒ Vin-hem: Ai-s¬-hèp chuyÓn cho Õch-ca-ri-ót 10 p.xt. (t«i cho r»ng Ai-s¬-hèp lÊy tiÒn tói ra tr¶) nhuËn bót cho cuèn “Min cña t«i”276 vµ nãi víi t«i mét çch tin cËy r»ng “Min cña t«i” ®· in xong, nhng hiÖn cßn n»m trong tay mét ngêi xuÊt b¶n ë Lai-pxÝch1∗ ®ang ®ßi tr¶ tiÒn c«ng in ®óng gÊp ®«i sè tiÒn mµ ngµi Vin-hem x¸c ®Þnh. Nh thÕ lµ anh dêng nh thÊy tríc ®îc vÊn ®Ò vµ cã nh÷ng bíc ®i chÝnh x¸c. Mai-xn¬ viÕt th cho t«i çch ®©y h¬n hai tuÇn nãi r»ng ®· b¾t ®Çu in277, nhng anh ta ch¼ng lµm g× c¶. §iÒu ®ã dï sao còng h¬i qu¸ ®¸ng.

Theo Ai-s¬-hèp cho biÕt th× ë §øc hiÖn nay ®ang cã n¹n ®Çu c¬ tÝn dông vµ c¬n sèt tµi chÝnh, cho nªn tÊt c¶ chØ say sa víi çi ®ã, ®©y lµ nãi vÒ çc giai cÊp thîng lu. VÒ c«ng nh©n BÐc-lin th× Ai-s¬-hèp coi hä lµ nh÷ng ngêi bi th¶m nhÊt trªn toµn níc §øc. Nh÷ng ngêi míi ®Õn ®©y dêng nh nhanh chãng hoµn toµn sa ®o¹ díi ¶nh hëng cña cung çch sèng ®ang bao trïm trong thµnh phè vµ cña nh÷ng thó vui nhá nhÆt “rÎ tiÒn”. Bi-xm¸c, §un-c¬, Sun-tx¬ – §ª-lÝt-s¬ vµ b¸c sÜ M¸c GhiÕc-s¬ ®ang giµnh giËt nhau chøc qu¸n qu©n trong lÜnh vùc nµy.

Tªn Men-®¬ hÌn h¹ cña H¸t-tx¬-phen giµ tríc ®©y lµ ngêi h¸t rong ngÉu høng vµ ng©m th¬. §Êy lµ con vËt hoµn toµn thuéc giai cÊp v« s¶n lu manh.

Ha-den-clª-vÐc ®· ®Ó cho Svai-x¬ lõa g¹t. Ai-s¬-hèp hÕt lêi ca ngîi Bª-ben.

H¸c-ni ë B«-xt¬n – hiÖn lµ trî lý bé trëng hoÆc mét chøc g× ®¹i lo¹i nh thÕ trong bé néi vô bang [Commonwealth] Ma-xa-tru-xÐt (hä vÉn chÝnh thøc gäi lµ “Commonwealth”, chø kh«ng

1∗ – Vi-g¨ng.

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________

416 M¸c göi ¡ng-ghen, 8 th¸ng n¨m 1869 ¡ng-ghen göi M¸c, 10 th¸ng n¨m 1869 417

ph¶i “Republic”) – ®· göi cho Héi ®ång Quèc tÕ1∗ 1 p.xt. lµm héi phÝ

vµ mét bøc th trong ®ã rÊt nhiÖt t×nh hái th¨m anh. Anh ta còng

viÕt ®Ó t«i göi cho anh mét b¶n cña cuèn “T b¶n”. Anh ta hy väng

sÏ t×m ®îc ë Niu Oãc ngêi dÞch vµ ngêi in s¸ch nµy.

Mét ngêi Ph¸p ®· tõng dÞch mÊy cuèn s¸ch cña Hª-ghen vµ

Can-t¬ ®· viÕt cho La-ph¸c-g¬ r»ng anh ta muèn dÞch s¸ch cña

t«i2∗ ra tiÕng Ph¸p, nhng – h·o huyÒn thay! – ®ßi 60 p.xt. nhuËn

bót, ngoµi ra cßn nhËn viÖc t×m kiÕm c¶ ngêi b¸n s¸ch.

Tê “International”, c¬ quan ng«n luËn cña ph¸i B«-na-p¸c-t¬ ë

®©y ®· mÆt d¹n mµy dµy viÕt r»ng Tæng héi ®ång cña Quèc tÕ ®·

kh«ng häp ë Lu©n §«n n÷a; quyÒn l·nh ®¹o hiÖn nay dêng nh

®· chuyÓn sang tay “mét nh©n vËt cã ®Þa vÞ rÊt cao” ë Pa-ri.

NÕu nh çc anh còng cã thÓ tõ Man-se-xt¬ göi cho chóng

t«i mét Ýt ®Ó quyªn gãp cho ngêi BØ th× tèt qu¸ vµ ph¶i nhanh

lªn ®Êy.

TiÖn ®©y nãi lu«n. Trong b¸o ço vÒ sö dông lao ®éng trÎ em

trong n«ng nghiÖp (chØ ra ®îc hai tËp, b¸o ço I vµ chøng cø cña

ngêi môc kÝch), çc uû viªn cña uû ban ®· nªu ra trong b¶n tãm

t¾t viÕt ë phÇn ®Çu b¶n b¸o ço nh÷ng sè liÖu kh¸c nhau vÒ viÖc

tíc ®o¹t ®Êt c«ng h÷u cña c«ng nh©n, lµ hoµn toµn hîp víi tinh

thÇn cña t«i.

Xin göi nh÷ng lêi chóc mõng tèt ®Ñp nhÊt tíi phu nh©n Li-di,

vua – b¾p c¶i hoÆc vua – than ®¸3∗ vµ Gi«n-li-mai-¬4∗.

1∗ – Tæng héi ®ång.

2∗ – tËp I bé “T b¶n”.

3∗ – Mu-r¬.

4∗ – Soãc-lem-m¬.

Mo-r¬ cña anh


K. Marx”. Bd. IV, Stuttgart, 1913; c«ng bè toµn v¨n trong Marx - Engels Gesamtausgabe. Dritte Abteilung, Bd. 4,

1931 vµ trong C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen, Toµn tËp, xuÊt b¶n lÇn thø nhÊt, t. XXIV, 1931



ë Lu©n §«n

[Man-se-xt¬, 10 th¸ng N¨m 1869]

Mo-r¬ th©n mÕn!

T«i ®· nhËn ®îc th vµ hai bu kiÖn. RÊt c¶m ¬n anh. T«i véi

göi kÌm theo ®©y cho héi nghÞ ngµy mai 1 p.xt. b»ng tem, lµ tiÒn

cña chóng t«i göi cho cuéc quyªn gãp ë BØ cña çc anh. Bu phÈm

Ai-r¬-len g©y ra ë ®©y Ên tîng m¹nh mÏ. Anh h·y hái Ai-s¬-hèp

xem ngêi anh em cña anh ta cã thÓ in “ChiÕn tranh n«ng d©n”1∗

kh«ng. Mai-xn¬ râ rµng lµ sî råi.


_____________________________________________________________

_____________________________________________________________

418 ¡ng-ghen göi M¸c, 10 th¸ng n¨m 1869 M¸c göi ¡ng-ghen, 14 th¸ng n¨m 1869 419

ë chç chóng t«i hiÖn ®ang x¶y ra cuéc khñng ho¶ng c«ng

nghiÖp cùc kú nghiªm träng vµ tuy thêi gian lao ®éng ®· ®îc rót

ng¾n, vÉn cßn s¶n xuÊt qu¸ nhiÒu. BiÖn ph¸p duy nhÊt mµ çc chñ

xëng cã thÓ cã ®îc ®Ó b¶n th©n hä cã thÓ ®¹t ®îc sù tho¶ thuËn

®èi víi viÖc rót ng¾n thêi gian lao ®éng vµ ®ãng cöa xëng, lµ b·i

c«ng cña c«ng nh©n. Hai th¸ng nay ®· tiÕn hµnh c«ng viÖc cã kÕ

ho¹ch theo híng ®ã. Cuéc b·i c«ng ë Pre-xt¬n1∗ lµ cuéc thö

nghiÖm ®Çu tiªn, tiÕp theo ®ã hiÖn nay lµ viÖc h¹ tiÒn c«ng 5% ë

§«ng Lan-kª-sia278. NÕu nh c«ng nh©n ®ång ý nh vËy th× tiÕp

theo lµ nh÷ng lÇn h¹ tiÒn c«ng míi vµ cø thÕ cho ®Õn khi nµo hä

b·i c«ng, v× ®©y lµ çi duy nhÊt mµ çc chñ xëng cÇn. VÒ h×nh

thøc b·i c«ng nµy, Uèt-x¬ dòng c¶m hoµn toµn kh«ng nh¾c tíi

trong cuèn s¸ch máng cña m×nh2∗, vµ kh«ng ph¶i kh«ng cã c¨n cø.

Bao giê th× anh tíi?

Ph. ¡. cña anh


b¶n trong Marx - Engels Gesamtausgabe. Dritte Abteilung, Bd. 4, 1931 vµ b»ng tiÕng Nga trong C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen, Toµn





2∗ Gi. Uèt-x¬. “Çc héi nghÒ nghiÖp vµ b·i c«ng. M¸y mãc. Çc héi hîp t¸c”.


ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 14 th¸ng N¨m 1869

PhrÕt th©n mÕn!

Vî t«i tuÇn sau míi vÒ nªn t«i kh«ng thÓ ®i Man-se-xt¬ theo

thêi gian ®· hÑn.

Ai-s¬-hèp ®· ra ®i h«m qua. VÒ “ChiÕn tranh n«ng d©n”, anh ta

®Ò nghÞ ®Ó ngêi anh em cña anh ta in, trong héi chî s¸ch s¾p tíi,

sau khi khÊu trõ tiÒn hoa hång vµ çc kho¶n chi phÝ, anh ta sÏ

trao sè cßn l¹i cho Quèc tÕ. Anh ta nãi r»ng, v× ®©y lµ viÖc cña

ngêi anh em cña anh ta, nªn anh cã thÓ tin r»ng ®Ò nghÞ nµy lµ

døt kho¸t.

VÒ “Ngµi Ph«-gt¬”: LÝp-nÕch khi bÞ b¾t ë BÐc-lin ®· vøt bõa b·i

tÊt c¶ mäi thø mµ còng kh«ng hÒ dän dÑp tríc khi bÞ trôc xuÊt.

ThÕ lµ anh ta hiÖn nay “kh«ng nhí” çi g× ®· x¶y ra víi “Ph«-gt¬”.

Cuèi cïng, Ai-s¬-hèp ph¸t hiÖn r»ng hai n¨m tríc, mét ngêi b¸n

s¸ch cò ®· ghi cuèn s¸ch ®ã vµo danh môc s¸ch mµ m×nh ®a ra

b¸n. Anh ta ®· ®Õn gÆp «ng Êy tªn lµ C¨m-p¬-m©y-¬. ¤ng nµy ®·

b¸n hÕt s¹ch sè s¸ch cña m×nh vµ “còng kh«ng nhí” cuèn s¸ch Êy

®Õn tay «ng ta nh thÕ nµo. VËy lµ tÊt c¶ nh÷ng g× LÝp-nÕch nãi víi

chóng ta, nãi mét çch nhÑ nhµng, – chØ lµ h cÊu!

B¸o chÝ ë ®©y ®ª tiÖn lµm sao! Çc tê b¸o kh«ng nh÷ng ®· nhÊt

tÒ kh«ng nh¾c ®Õn mét ch÷ nµo trong lêi kªu gäi vÒ vÊn ®Ò BØ

_____________________________________________________________

420 ¡ng-ghen göi M¸c, 19 th¸ng n¨m 1869 M¸c göi ¡ng-ghen, 21 th¸ng n¨m 1869 421

chÝnh thøc cña chóng ta1∗ (tr¸i l¹i, vµo tuÇn tríc chóng ®· cè t×nh

®¨ng l¹i toµn v¨n mét sè bµi ngu ngèc viÕt theo tinh thÇn cña SÐc-

van, ch¾c lµ “mËt vô” cña Uû ban ®Æc biÖt Bruy-xen), mµ cßn nhÊt

tÒ kh«ng nh¾c ®Õn th cña chóng ta (do t«i th¶o ra vµ ®îc th«ng

qua vµo thø ba tríc) göi Héi liªn hiÖp c«ng nh©n Mü279, mÆc dï

th Êy ph¶n ®èi cuéc chiÕn tranh gi÷a Hîp chóng quèc Mü vµ Anh.

Song ë ®©y cã nh÷ng çi mµ bän lu manh Êy kh«ng thÝch.

Chµo anh.

C. M. cña anh

C«ng bè lÇn ®Çu cã lîc bít trong cuèn s¸ch: “Der Briefwechsel zwischen F. Engels

und K. Marx”. Bd. IV, Stuttgart, 1913; c«ng bè toµn v¨n trong Marx - Engels Gesamtausgabe. Dritte Abteilung, Bd. 4,

1931



ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn!

1∗ C. M¸c. “Çc cuéc th¶m s¸t ë BØ”.

Dï sao th× t«i còng chóc mõng anh ®· kh«ng ®Õn ®©y vµo tuÇn

lÔ tríc trong thêi tiÕt xÊu nh thÕ. Nhng ®¬ng nhiªn b©y giê

anh h·y ®Õn ®i.

VÒ “ChiÕn tranh n«ng d©n”, chóng ta sÏ bµn khi gÆp nhau. Lêi

kªu gäi vÒ vÊn ®Ò BØ rÊt hay, th göi ngêi Mü cµng hay h¬n1∗. T«i

®· ®äc th nµy trªn tê “Bee–Hive”.

Anh h·y ®em theo hai tËp b¸o ço cña Bé tæng tham mu Phæ

n¨m 18669. T«i muèn so s¸nh nh÷ng b¸o ço nµy víi b¸o ço cña

¸o8 ®Ó v¹ch trÇn nh÷ng chç thæi phång qu¸ ®¸ng cña ngêi Phæ.

Th«i, h·y nhanh chãng cho t«i biÕt bao giê anh ®Õn. Mong r»ng

thêi gian nµy gan cña anh còng kh¸ lªn Ýt nhiÒu. Bu côc s¾p ®ãng

cöa råi.

Ph. ¡. cña anh





ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 21 th¸ng N¨m 1869

1∗ C. M¸c. “Çc cuéc th¶m s¸t ë BØ”. “Göi Héi liªn hiÖp c«ng nh©n d©n téc Mü”.

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________


PhrÕt th©n mÕn!

Tót-xi vµ vî t«i ®· tõ Pa-ri trë vÒ nhµ h«m thø t vµ t«i dù

®Þnh ngµy mai cïng Tót-xi ®i Man-se-xt¬. Nhng nh÷ng nguyªn

nh©n kinh tÕ c¶n trë viÖc nµy. Çc chuyÕn ®i Pa-ri kh¸c nhau cña Gien-ni, cña Tót-xi vµ nhµ

t«i vµ viÖc mua s¾m cÇn thiÕt cho viÖc Êy ®¬ng nhiªn kÐo theo nh÷ng kho¶n chi bÊt thêng. Hai lµ, thªm vµo ®ã lµ sè tiÒn tæng céng kho¶ng 14 p.xt. mµ t«i ®em cho vay, ®iÒu nµy hoµn toµn kh«ng tr¸nh khái do sù ngÉu hîp kh«ng may cña nhiÒu t×nh huèng. §uy-p«ng, ngêi th¸o v¸t nhÊt trong nh÷ng ngêi ë ®©y kh«ng nh÷ng kh«ng cã viÖc lµm, mµ thªm vµo ®ã vî anh ta ®ang èm thËp tö nhÊt sinh. Anh ta rÊt cÈn träng, kh«ng cùc kú cÇn thiÕt th× kh«ng ®i vay, mµ l¹i rÊt thµnh thùc, nªn bao giê còng thanh to¸n çc mãn nî cña m×nh. Do vËy t«i cho anh ta vay 6 pao. KÕ ®Õn lµ Le-xn¬ bÞ ®Èy vµo hoµn c¶nh cùc kú khã kh¨n sau khi vî chÕt do èm ®au rÊt l©u. T«i kh«ng thÓ tõ chèi anh ta, h¬n n÷a, b¶n th©n t«i lµ con nî cña anh ta trong mét thêi gian dµi. ThÕ lµ t«i ®a cho anh ta 5 pao. Sau hÕt lµ LÝp-nÕch ®¸ng kÝnh (sau khi ®· viÕt th cho t«i vÒ ®iÒu ®ã kh«ng kÕt qu¶) ®· viÕt th cho Õch-ca-ri-ót ®Ó b¶n th©n anh nµy hái vay tiÒn t«i. T«i b¶o Õch-ca-ri-ót r»ng t«i ®· tõ chèi Vin-hem. Nhng Õch-ca-ri-ót níc m¾t lng trßng tr¶ lêi t«i r»ng, – vµ ®iÒu nµy ®óng víi thùc tÕ, – anh ta sÏ bÞ ®uæi ra khái nhµ nÕu nh t«i kh«ng cho anh ta vay chÝ Ýt hai pao ®Ó thanh to¸n tiÒn thuª nhµ cßn thiÕu. ThÕ lµ t«i buéc ph¶i ®a, nhng ®ång thêi viÕt th cho Vin-hem r»ng sè tiÒn nµy anh ta ph¶i tr¶ cho t«i. VËy lµ 14 p.xt. ®· rêi khái tói. Ngoµi sè tiÒn Êy cßn cã 15p. t«i gi÷ lµm dù tr÷. Nhng h«m qua xuÊt hiÖn anh chµng §ren-gle nµo ®ã (nomen omen1∗) ë

1∗ – tªn hä ®¸ng chó ý (hä Drengler ph¸t ©m t¬ng tù víi ®éng tõ tiÕng §øc

“drängen” nghÜa lµ “thóc Ðp”, “truy bøc”).

Xi-ti mang theo th cña «ng DÝch-c¬ ë Niu Oãc, ngêi nµy çch ®©y ba m¬i n¨m ®· cho t«i vay 15 p.xt., sau ®ã ®ét nhiªn biÕn khái Lu©n §«n do ®· biÓn thñ c«ng quü (anh ta lµ ph¸i viªn hé tèng nh÷ng ngêi di c sang Niu Oãc). B©y giê h¾n trë l¹i vµ ®ßi tr¶ nî cò mµ t«i cho lµ ®· ®îc thanh to¸n do téi thôt kÐt cña h¾n. Tuy nhiªn, t«i buéc ph¶i thùc hiÖn yªu cÇu Êy v× trong qu·ng thêi gian qua h¾n ®· lµm quen ®îc víi «ng Hai-n¬-txen lµ kÎ mµ, b»ng viÖc tõ chèi tr¶ nî, t«i sÏ t¹o c¬ héi cho «ng ta ®¶ kÝch t«i trªn tê “Pionier”. ThÕ lµ t«i tay tr¾ng l¹i hoµn tr¾ng tay.

Phèc-x¬ ®· mÊt ë Viªn sau khi bÞ bÖnh phæi n¨m ngµy. Gia

®×nh anh ta l©m vµo c¶nh nghÌo khæ. Ngêi ta viÕt th tõ Viªn cho

t«i biÕt viÖc Êy. Bµ mÑ cña Phèc-x¬ (Pi-t¬ Phèc-x¬ lµ bót danh, cßn

tªn thËt lµ Pi-t¬ Phèc-x¬ An-®rª) lµ mét ngêi ®µn bµ giµu cã,

nhng bµ Êy bá mÆc anh ta mét phÇn v× anh ta kÕt h«n víi ngêi ë

cña bµ Êy (hiÖn ®· giµ råi), mét phÇn do anh ta theo chñ nghÜa v«

thÇn. T«i ®· tõng do¹ bµ Êy r»ng nÕu bµ kh«ng cho anh ta g× c¶ th×

t«i sÏ ®i quyªn gãp c«ng khai cho con trai bµ ë Lu©n §«n.

Çch ®©y mét tuÇn, Mai-xn¬ ®· göi cho t«i trang ®Çu cña

“Ngµy 18 th¸ng S¬ng mï” vµ høa r»ng hiÖn nay c«ng viÖc tiÕn

hµnh “nhanh chãng”. Nhng trang thø hai vÉn cha cã. Xem ra

anh ta kÐo d©y da c«ng viÖc chõng nµo cßn cã thÓ ®îc.

Chµo anh.

C. M. cña anh

C«ng bè toµn v¨n b»ng tiÕng cña nguyªn b¶n trong Marx - Engels Gesamtausgabe. Dritte Abteilung, Bd. 4, 1931 vµ b»ng tiÕng

Nga trong C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen, Toµn tËp, xuÊt b¶n lÇn thø nhÊt, t. XXIV, 1931


_____________________________________________________________

424 ¡ng-ghen göi m¸c, 23 th¸ng N¨m 1869 M¸c göi ¡ng-ghen, 16 th¸ng s¸u 1869 425


ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn!

T«i göi kÌm theo ®©y nöa ®Çu cña ba tê ng©n phiÕu 5 pao trong

sè tiÒn mµ t«i ®· høa, nöa kia sÏ göi trong bøc th ®îc ph¸t ®i

sau khi bu côc ®ãng cöa; do ®ã anh sÏ nhËn ®îc nöa Êy vµo

chuyÕn th sau. H·y viÕt th cho t«i biÕt thø ba281 anh ®¸p chuyÕn

tµu nµo ®Ó t«i cã thÓ ra ®ãn anh.

Tõ ga Qu¶ng trêng Giu-xt¬n Khëi hµnh 9 giê, ®Õn n¬i lóc 2 giê

Tõ ga Qu¶ng trêng Giu-xt¬n Khëi hµnh 10 giê, ®Õn n¬i lóc 3 giê

Tõ ga Qu¶ng trêng Giu-xt¬n Khëi hµnh 12 giê, ®Õn n¬i lóc 5 giê 35 phót

Tõ ga Kinh - Cr«-x¬ ®êng

s¾t lín phÝa B¾c Khëi hµnh 10 giê, ®Õn n¬i lóc 3 giê 10 phót

Tõ ga Kinh - Cr«-x¬ ®êng

s¾t lín phÝa B¾c Khëi hµnh 12 giê, ®Õn n¬i lóc 6 giê

Tõ ga Xanh - P¨ng-cra-x¬

®êng s¾t trung t©m Khëi hµnh 9 giê, ®Õn n¬i lóc 2 giê 40 phót

Tõ ga Xanh - P¨ng-cra-x¬

®êng s¾t trung t©m Khëi hµnh 10 giê, ®Õn n¬i lóc 3 giê

Mong r»ng anh ®Õn chËm nhÊt lµ 3 giê ®Ó chóng ta cßn cã thÓ

cïng nhau ¨n c¬m tra. Thêi tiÕt còng ®· thay ®æi, trë nªn tèt vµ

Êm ¸p, h«m nay lÇn ®Çu tiªn t«i ngåi kh«ng ph¶i gÇn löa, mµ gÇn

cöa sæ më réng.

Göi lêi chóc mõng tèt lµnh nhÊt ®Õn chÞ vµ çc ch¸u g¸i.

Ph. ¡. cña anh


“Der Briefwechsel zwischen F. Engels und K. Marx”. Bd. IV, Stuttgart, 1913; c«ng bè toµn v¨n trong Marx - Engels

Gesamtausgabe. Dritte Abteilung, Bd. 4, 1931 vµ trong C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen, Toµn tËp, xuÊt b¶n lÇn thø nhÊt, t. XXIV, 1931




ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 16 th¸ng S¸u 1869

PhrÕt th©n mÕn!

H«m kia t«i ®· vÒ ®Õn n¬i b×nh an sau n¨m giê ngåi trong toa

tµu. Tõ Man-se-xt¬ (theo tuyÕn ®êng s¾t mµ t«i ®i) ph¶i mua vÐ

vÒ ga Ken-ti-s¬-tau-n¬. BÊy giê cã thÓ ®Õn th¼ng nhµ t«i. Xanh -

P¨ng-cra-x¬ lµ ga tiÕp theo, gÇn trung t©m thµnh phè.

Tèi h«m qua t«i ®Õn Quèc tÕ. Cã th tõ Pa-ri. Ba hoÆc bèn

ngêi cña chóng ta (Muy-ra, T«-lanh, v.v.) bÞ b¾t. Hä viÕt cho

chóng ta r»ng nh÷ng vô ®Ëp ph¸, cíp bãc çc quÇy hµng v.v.

426 ¡ng-ghen göi M¸c, 22 th¸ng s¸u 1869 ¡ng-ghen göi M¸c, 22 th¸ng s¸u 1869 427

lµ viÖc lµm cña bän c¶nh s¸t ®îc phÐp tù do hoµnh hµnh ®Ó råi

sau ®ã trót lªn ®Çu quÇn chóng hoµn toµn kh«ng tham gia. Ngêi

ta cè t×nh g©y ra “xung ®ét ®æ m¸u”.

H«m nay t«i göi tr¶ anh chiÕc va li. Anh sÏ thÊy trong ®ã chiÕc

cÆp da cña m×nh ®· cïng ®i du lÞch víi t«i, cßn cuèn sæ tay cña t«i

l¹i bá quªn ë Man-se-xt¬.

Göi tíi c¶ nhµ nh÷ng lêi chóc mõng tèt lµnh nhÊt.

Mo-r¬ cña anh





ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn!

T«i kh«ng biÕt ë chç anh thêi tiÕt cã ®Ñp nh ë ®©y kh«ng,

nhng chóng t«i hoµn toµn thiÕu ¸nh s¸ng mÆt trêi vµ trong

nh÷ng ngµy dµi nhÊt còng buéc ph¶i th¾p ®Ìn ga vµo 4 giê chiÒu.

Quû qu¸i thËt, l¹i ph¶i ®äc vµ viÕt khi kh«ng ph©n biÖt ®îc ®ang

lµ ngµy hay ®ªm.

Tót-xi rÊt vui vÎ. S¸ng h«m nay c¶ nhµ ra hiÖu mua b¸n, tèi

mai hä muèn ®i nhµ h¸t. Tót-xi ®· ®äc “HÐc-man vµ §«-r«-tª”1∗,

tuy nhiªn kh«ng ph¶i lµ kh«ng khã kh¨n do nh÷ng lêi ba hoa rçng

tuÕch cña nh÷ng kÎ phi-li-xtanh vui thó ®iÒn viªn. HiÖn nay t«i

®a cho ch¸u cuèn “H¹ Ðt-®a”, trong ®ã cã mÊy chç hay, sau ®ã

ch¸u cã thÓ ®äc trong “Thîng Ðt-®a”282 nh÷ng bµi ca vÒ Xi-gua-®¬

vµ Gu-®run. Ch¸u còng ch¨m tËp pi-a-n«. T«i ®· cïng ch¸u ®äc c¶

anh hïng ca §an M¹ch.

Nh vËy, toµn bé thµnh tùu cña Vin-hem chung quy lµ sù kÕt

hîp hÖ ©m d¬ng víi hÖ thuÇn ©m cña ph¸i L¸t-xan!283 Nh÷ng kÕt

qu¶ tèt ®Ñp cña sù vÊt v¶ cña anh ta! §¬ng nhiªn – víi nç lùc tiÕn

hµnh c«ng viÖc nh thÕ – th× Svai-x¬ sÏ tróng cö vµ bÊy giê anh ta

l¹i ®îc cuéc bÇu cö phæ th«ng bÇu ra. VÒ sù kiÖn nµy, Vin-hem

còng cè ý lê ®i.

Cuèn “KÎ ®ång tÝnh luyÕn ¸i”2∗ mµ anh göi cho t«i cùc kú

qu¸i ®¶n. §ã lµ sù béc lé ph¶n tù nhiªn cao ®é. Bän ®ång tÝnh

luyÕn ¸i b¾t ®Çu tÝnh to¸n ®éi ngò cña chóng vµ cho r»ng chóng

lµ mét thÕ lùc trong x· héi. Chóng chØ cßn thiÕu tæ chøc, nhng

c¨n cø vµo nh÷ng tµi liÖu Êy th× xem ra tæ chøc nµy ®· bÝ mËt

tån t¹i. Vµ v× chóng cã trong tÊt c¶ çc ®¶ng ph¸i cò, thËm chÝ

trong çc ®¶ng ph¸i míi, nh÷ng nh©n vËt kiÖt xuÊt tõ Ruª-dinh

®Õn Svai-x¬, nªn th¾ng lîi cña chóng lµ tÊt nhiªn. “Guerre aux

cons, paix aux trous-de-cul”! – ®ã lµ mËt khÈu hiÖn nay cña

chóng. May lµ chóng ta ®· qu¸ giµ ®Ó sî r»ng khi ®¶ng Êy th¾ng

lîi, chóng ta buéc ph¶i ®em thÓ x¸c m×nh lµm cèng vËt cho bän

chiÕn th¾ng. Nhng cßn thÕ hÖ trÎ! Song còng chØ cã ë níc §øc

míi cã thÓ x¶y ra ®iÒu ®ã ®Ó råi xuÊt hiÖn mét chµng trai, anh

1∗ G¬-t¬. “HÐc-man vµ §«-r«-tª”.

2∗ C. Un-rÝch-x¬. “Nhµ hµng h¶i trªn tµu ¸c-g«”.

_____________________________________________________________

428 ¡ng-ghen göi M¸c, 22 th¸ng s¸u 1869 M¸c göi ¡ng-ghen, 26 th¸ng s¸u 1869 429

ta ®· biÕn hµnh vi bÈn thØu thµnh lý luËn vµ tuyªn bè: h·y hµnh

®éng ®i, v.v.. §¸ng tiÕc lµ anh ta cßn cha cã dòng khÝ c«ng khai

tuyªn bè m×nh lµ “h¹ng ngêi Êy” vµ anh ta vÉn cßn buéc ph¶i

hµnh ®éng “tõ phÝa tríc” coram publico1∗, tuy r»ng anh ta cha

lÇn nµo “tiÕn vµo tõ phÝa tríc” nh anh ta ®· cã lÇn v× s¬ xuÊt mµ

nãi nh thÕ. Nhng h·y ®îi ®Êy, khi luËt h×nh míi cña B¾c §øc

thõa nhËn quyÒn,… th× t×nh h×nh sÏ kh¸c h¼n… NÕu nh Svai-x¬

cßn cã Ých vÒ mÆt nµo ®ã th× ®èi víi ngêi gièng anh ta vÒ tinh thÇn

®¬ng nhiªn sÏ kh«ng khã kh¨n trong viÖc moi ®îc tõ kÎ tÇm

thêng ®éc ®¸o Êy nh÷ng tin tøc vÒ bän ®ång tÝnh luyÕn ¸i cÊp cao

vµ cÊp cao nhÊt.

Cuèi tuÇn nµy Soãc-lem-m¬ sÏ theo tuyÕn ®êng Grim-xbi vµ

Rèt-tÐc-®am sang §øc bèn tuÇn lÔ.

Cuéc b·i c«ng cña çc xëng b«ng ë ®©y ®· ngõng s¸ng nay khi

nh÷ng ngêi ¤n-®ªm ®i lµm. Cho nªn ®èi víi s¶n xuÊt thõa kh«ng

cßn sù h¹n chÕ nµo n÷a.

Bu côc s¾p ®ãng cöa. Xin göi tíi anh nh÷ng lêi chóc mõng tèt

lµnh nhÊt.

Ph. ¡. cña anh




1∗ – tríc toµn thÓ nh©n d©n.


ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 26 th¸ng S¸u 1869

PhrÕt th©n mÕn!

Xin b¸o tin lµ t«i ®· nhËn ®îc nöa ®Çu cña sè ng©n phiÕu 90

p.xt., rÊt c¶m ¬n anh. T«i göi kÌm theo ®©y cho Tót-xi hai bøc th;

ch¸u ph¶i tr¶ lêi C«-lÐt bÊt lùc.

§¸ng tiÕc lµ qua th cña Ai-s¬-hèp kÌm theo ®©y thÊy r»ng

ngêi anh em cña anh ta ®· trë nªn nh¸t gan. H·y cho t«i biÕt nªn

lµm thÕ nµo b©y giê.

Cuèi cïng th× t«i ®· nhËn ®îc nh÷ng trang in thö cuèi cïng

vµ ®· göi tr¶ l¹i cïng víi lêi tùa1∗. HiÖn nay míi thÊy râ lµ sù tr×

ho·n x¶y ra do hai nguyªn nh©n: 1) «ng Vi-g¨ng ë Lai-pxÝch lµ

ngêi in Ên vµ 2) vÒ phÝa m×nh, «ng Mai-xn¬ ®· kh«ng theo dâi «ng

ta. TÐ ra lµ Mai-xn¬ cho r»ng t«i ®· nhËn ®îc nh÷ng trang cuèi

cïng trùc tiÕp göi tõ Lai-pxÝch mÊy tuÇn tríc råi. Ngêi §øc cÈu

th¶ lµm sao! Vin-hem cao thîng vÉn cø im h¬i lÆng tiÕng.

Cuèi cïng th× h«m nay thêi tiÕt trë nªn kh¸ h¬n.

T«i ®· nhËn ®îc lêi mêi cña Héi nghÖ thuËt vµ thñ c«ng

nghiÖp284 mêi dù d¹ héi vµo ngµy 1 th¸ng B¶y t¹i ViÖn b¶o tµng

Ken-xinh-t¬n. D¹ héi Êy chØ diÔn ra mçi n¨m mét lÇn vµ tËp hîp

1∗ C. M¸c. “Ngµy 18 th¸ng S¬ng mï cña Lu-i B«-na-p¸c-t¬”.

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________

430 M¸c göi ¡ng-ghen, 26 th¸ng s¸u 1869 ¡ng-ghen göi M¸c, 27 th¸ng s¸u 1869 431

®îc toµn bé giíi quý téc Lu©n §«n, tõ ®¸m cung ®×nh xuèng

®Õn v.v.. Nh vËy ch¸u Gien-ni sÏ tr«ng thÊy toµn bé bän v« l¹i Êy. T¹m biÖt anh.

C. M. cña anh Trong khi s¾p xÕp gi¸ s¸ch cña t«i, t«i l¹i thÊy b¶n in nhá cò

cuèn “Nh÷ng suy nghÜ v.v.” cña La-r«-s¬-phu-c«285. Gië xem, t«i

ph¸t hiÖn ®o¹n sau: “§iÖu bé trÞnh träng lµ ®iÒu bÝ Èn cña thÓ x¸c, ®îc t¹o ra ®Ó che ®Ëy sù thiÕu sãt cña

trÝ tuÖ”.

VËy lµ XtÐc-n¬ ®· quay cãp cña La-r«-s¬-phu-c«! Nh÷ng t tëng sau ®©y cßn hay h¬n:

“TÊt c¶ chóng ta ®Òu ®ñ søc chÞu ®ùng nçi ®au khæ cña ngêi kh¸c”.

“Nh÷ng ngêi giµ thÝch cho nh÷ng lêi khuyªn tèt ®Ó tù an ñi lµ hä kh«ng cßn cã thÓ

nªu nh÷ng tÊm g¬ng xÊu”.

“Çc vua chóa ®èi xö víi con ngêi nh ®èi xö víi tiÒn b¹c, çc ngµi tuú tiÖn ®Þnh

gi¸ hä, vµ ngêi ta buéc ph¶i nhËn hä theo gi¸ quy ®Þnh, chø kh«ng ph¶i theo gi¸ trÞ

thùc tÕ”.

“Khi nh÷ng tËt xÊu rêi bá chóng ta th× chóng ta l¹i cè tin r»ng chÝnh lµ chóng ta xa

rêi chóng”.

“Sù ®iÒu ®é lµ tÝnh thô ®éng vµ sù lêi nh¸c cña t©m linh còng nh tÝnh hiÕu danh lµ

tÝnh tÝch cùc vµ sù h¨ng h¸i cña t©m linh”.

“Chóng ta thêng lîng thø cho nh÷ng ngêi lµm phiÒn chóng ta, nhng chóng ta

kh«ng bao giê lîng thø cho nh÷ng ngêi mµ chóng ta lµm phiÒn”.

“Nh÷ng ngêi t×nh kh«ng bao giê ch¸n ng¸n nhau lµ v× hä lu«n lu«n nãi vÒ b¶n

th©n hä”. Thø t võa råi t«i ®· dù cuéc mÝt-tinh cña Héi c«ng liªn ë

qu¶ng trêng Ðt-xe-t¬286. Bi-d¬-li ®äc mét bµi diÔn v¨n thùc sù

xuÊt s¾c, rÊt t¸o b¹o, nh¾c tíi nh÷ng ngµy th¸ng S¸u (®ã lµ ngµy

24 th¸ng S¸u) v.v.. Çc b¸o ®¬ng nhiªn “b¾n chÕt” bµi diÔn v¨n

cña anh ta, nghÜa lµ lê tÞt ®i. Ngoµi ra, anh ta cßn m¾c mét téi

n÷a lµ b×nh luËn víi th¸i ®é rÊt khinh thêng vÒ çc nhµ b¸o

Anh.







ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn!

T«i göi gÊp cho anh nöa thø hai cña tÊm ng©n phiÕu. Mong

anh h·y thay mÆt t«i vµ Tót-xi c¶m ¬n Gien-ni vÒ hai bøc th. T«i

sÏ viÕt tØ mØ h¬n cho anh vµo ngµy mai hoÆc thø ba, còng sÏ göi tr¶

th cña Ai-s¬-hèp. Song ®iÒu tÖ h¹i lµ khi c«ng nh©n §øc ®· kiÕm

®îc ngêi xuÊt b¶n, th× hä thËm chÝ kh«ng thÓ nµo gi÷ anh ta l¹i

®îc.

TÊt c¶ chóng t«i xin göi tíi tÊt c¶ çc anh nh÷ng lêi chóc

432 ¡ng-ghen göi M¸c, 1 th¸ng b¶y 1869 ¡ng-ghen göi M¸c, 1 th¸ng b¶y 1869 433

mõng tèt ®Ñp nhÊt. Xem Mu-r¬ bÞ xö téi b»ng çch trong b÷a trµ

tèi h«m nay, anh ta sÏ ®îc Tót-xi cho ¨n, mµ Tót-xi th× sÏ cho anh

ta ¨n b¸nh mú b¬ kÑp mËt vµ ®Þnh lµm cho r©u anh ta dÝnh mËt.

§Êy lµ tin cuèi cïng.

Ph. ¡. cña anh

C«ng bè lÇn ®Çu cã lîc bít trong cuèn s¸ch: “Der Briefwechsel zwischen F. Engels und K. Marx”. Bd. IV, Stuttgart, 1913; c«ng bè





ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn!

Hoan h«! H«m nay chÊm døt víi th¬ng m¹i dÞu hiÒn vµ t«i lµ

ngêi tù do287. VÒ mÆt nµy, h«m qua t«i ®· tho¶ thuËn ®îc víi

Gèt-phrÝt1∗ th©n mÕn trªn nh÷ng ®iÓm chÝnh, anh ta ®· nhîng

1∗ – Ðc-men.

bé hoµn toµn. S¸ng nay Tót-xi vµ t«i ®· chóc mõng ngµy tù do ®Çu

tiªn cña t«i b»ng cuéc t¶n bé dµi trªn çnh ®ång. H¬n n÷a, m¾t t«i

®· kh¸ nhiÒu vµ cã thÓ nghÜ r»ng nÕu thËn träng ®«i chót th× sÏ

nhanh chãng khái h¼n.

B¶n kÕt to¸n vµ çc luËt s cã lÏ cßn quÊy rÇy t«i mÊy tuÇn lÔ

n÷a, nhng t«i quyÕt kh«ng ®Ó l·ng phÝ nhiÒu thêi gian nh tríc.

Xem ra Bi-d¬-li ®· thùc sù söa ch÷a rÊt nhiÒu. ChØ cÇn nhí l¹i

r»ng tèi h«m Êy khi ë nhµ anh, anh ta ®· nãi vÒ b¸o chÝ Anh víi sù

kÝnh träng nh thÕ nµo.

T«i xin göi tr¶ th cña Ai-s¬-hèp. Xem ra Vin-hem hiÖn ®ang

nÊp sau Ai-s¬-hèp ®Ó ®îc lîng thø. CÇn biÕt r»ng lóc nµy

Svai-x¬ vµ Vin-hem l¹i tuyªn chiÕn víi nhau, cßn trong Liªn ®oµn

c«ng nh©n toµn §øc th× cã biÕn lo¹n. Nhng nguyÖn väng cña anh

ta vÉn kh«ng tåi: ®Ó cho chóng ta c«ng khai ñng hé Vin-hem vµ

§¶ng nh©n d©n. NÕu nh ®äc s¸ch hoÆc nãi chung lµm çi g× ®ã cã

thÓ gióp Ých cho Vin-hem th× ph¶i giíi thiÖu anh ta ®äc “Tuyªn

ng«n”1∗ vÒ lËp trêng cña ®¶ng c«ng nh©n. T«i rÊt quan t©m ®Õn

diÔn biÕn sau nµy cña cuéc tranh luËn Êy, dï sao nã còng g©y ra

mét sè ®iÒu thªu dÖt thó vÞ. Tham väng cña Svai-x¬ lµ anh ta

®îc tuú ý mua b¸n bän ngêi Êy nh mua mét ®µn cõu, qu¶ thùc

lµ lín lao.

T«i ®o¸n lµ anh ®· nhËn ®îc hai nöa cña tê ng©n phiÕu vµo

thø hai.

Çc nghÞ sÜ Ai-r¬-len l¹i tá ra cùc kú ®ª tiÖn khi Mu-r¬ ®a ra

b¶n ®Ò ¸n, cßn ngµi Bru-x¬ l¹i bÞ mÊt mÆt mét çch buån cêi288.

1∗ C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. “Tuyªn ng«n cña §¶ng céng s¶n”.

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________

434 ¡ng-ghen göi m¸c, 1 th¸ng b¶y 1869 M¸c göi ¡ng-ghen, 3 th¸ng b¶y 1869 435

Sau khi nhËn ®îc th«ng b¸o cña Ai-s¬-hèp t«i rÊt ph©n v©n

kh«ng biÕt cã nªn viÕt th cho Mai-xn¬ vÒ viÖc xuÊt b¶n t¸c phÈm

cña anh1∗ díi h×nh thøc s¸ch phæ th«ng hay kh«ng. Anh nghÜ g×

vÒ viÖc nµy? Dï sao ®i n÷a, s¸ch gi¸ n¨m din-bÐc-gr«-sen kh«ng

t×m ®îc chç tiªu thô, th× s¸ch gi¸ t¸m ®Õn mêi gr«-sen cµng khã

phæ biÕn. ChØ cã thÓ tr«ng cËy vµo nh÷ng cuèn s¸ch máng, kho¶ng

1-2 trang in, gi¸ 21/2 gr«-sen, nhng viÖc nµy ®ßi hái ph¶i lµm viÖc

nhiÒu mµ kh«ng ®em l¹i cho Mai-xn¬ sù høng thó nµo. Anh nghÜ g×

vÒ ®iÒu ®ã? Hay lµ anh muèn ho·n viÖc ®ã l¹i cho ®Õn khi cã cuéc

th¬ng lîng ç nh©n, v× ®»ng nµo th× anh còng ®Õn th¨m Mai-xn¬

ë BÐc-lin?

Cã thÓ cho r»ng Gien-ni ®ang ë bê biÓn víi vî chång M«n-r« cao

quý?

TÊt c¶ chóng t«i xin göi tíi c¶ nhµ nh÷ng lêi chóc mõng tèt ®Ñp

nhÊt.

Ph. ¡. cña anh


“Der Briefwechsel zwischen F. Engels und K. Marx”. Bd. IV, Stuttgart, 1913; c«ng bè toµn v¨n trong Marx – Engels






ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 3 th¸ng B¶y 1869

PhrÕt th©n mÕn!

Xin göi tíi anh lêi chóc mõng nhiÖt liÖt nhÊt nh©n dÞp anh

tho¸t khái vßng tï téi ë Ai CËp.

§Ó mõng sù kiÖn Êy, t«i uèng qu¸ chÐn thªm mét cèc nhá

nhng vµo ®ªm khuya, chø kh«ng ph¶i vµo sím tinh m¬ nh bän

hiÕn binh Phæ.

T«i göi kÌm theo ®©y bøc th cã néi dung phong phó cña Vin-

hem. Qua th anh sÏ thÊy r»ng anh ta ®ét nhiªn tù bæ nhiÖm lµm

ngêi gi¸m hé cña t«i vµ quy ®Þnh cho t«i ®ñ mäi thø c«ng viÖc mµ

t«i “ph¶i” lµm.

T«i ph¶i tham dù ®¹i héi th¸ng T¸m cña hä; t«i ph¶i ra m¾t

c«ng nh©n §øc; ph¶i lËp tøc göi thÎ héi viªn Quèc tÕ (sau khi ®·

hái hä hai lÇn vÒ viÖc nµy mµ trong suèt ba th¸ng trêi hä kh«ng

tr¶ lêi); ph¶i söa l¹i “Tuyªn ng«n cña §¶ng céng s¶n”; ph¶i ®i

Lai-pxÝch.

Còng trong chÝnh th nµy anh ta than phiÒn r»ng kh«ng thÓ

tr¶ cho t«i 2 p.xt. (mµ t«i ®a cho Õch-ca-ri-ót trao cho anh ta),

nhng l¹i tá ý s½n sµng ®a cho t«i tiÒn lé phÝ cho chuyÕn ®i §øc,

nh vËy kh«ng ph¶i lµ ng©y th¬ cao ®é sao! Anh ta lu«n lu«n vÉn

lµ con ngêi nh thÕ!

_____________________________________________________________

436 M¸c göi ¡ng-ghen, 3 th¸ng b¶y 1869 M¸c göi ¡ng-ghen, 3 th¸ng b¶y 1869 437

HiÓn nhiªn lµ ®èi víi anh th× anh ta phÉn né vÒ mÆt ®¹o ®øc! T«i ®· tr¶ lêi anh ta r»ng anh ta hiÓu sai th anh. Con ngêi Êy hoµn toµn kh«ng hiÓu ®îc r»ng niÒm tin vµ n¨ng lùc lµm viÖc hoµn toµn kh«ng ph¶i lµ sù ®èi lËp tuyÖt ®èi nh anh ta nghÜ c¨n cø vµo kinh nghiÖm lµm b¸o cña anh ta, vµ nh÷ng ngêi kh¸c, theo ý anh ta, còng ph¶i nghÜ nh thÕ, nÕu hä kh«ng muèn tù b«i nhä m×nh.

Vin-hem cña chóng ta lµ kÎ nhiÒu m¸u vµ lµ th»ng cuéi. Do ®ã anh ta thæi phång qu¸ ®¸ng khi m« t¶ th¾ng lîi ®èi víi Svai-x¬. Nhng dï sao còng cã çi g× ®ã phï hîp víi thùc tÕ. Svai-x¬ kh«ng trë vÒ víi gi¸o héi H¸t-tx¬-phen nÕu nh ®Þa vÞ cña anh ta kh«ng bÞ lung lay trong Héi liªn hiÖp cña m×nh. MÆt kh¸c, anh ta ®· ®Èy nhanh sù ph©n liÖt trong toµn héi b»ng çch ®¹o diÔn mét çch vông vÒ cuéc ®¶o chÝnh283 cuèi cïng cña m×nh. Hy väng r»ng do c©u chuyÖn Êy mµ phong trµo c«ng nh©n §øc rót côc tho¸t khái giai ®o¹n mang bÖnh Êu trÜ cña ph¸i L¸t-xan, mµ tµn d cña bÖnh nµy sÏ mÊt ®i nhê sù c« lËp ®¬n gi¶n cña bän bÌ ph¸i.

VÒ nh÷ng “gi¸o huÊn tuyÖt ®èi” cña Vin-hem th× t«i tr¶ lêi anh ta nh sau:

T«i tuyÖt nhiªn c¶m thÊy kh«ng cÇn thiÕt ph¶i ra m¾t c«ng nh©n §øc vµ kh«ng ®i dù ®¹i héi cña hä. ChØ sau khi hä thùc sù gia nhËp Quèc tÕ vµ x©y dùng cho m×nh mét tæ chøc ®¶ng ®óng ®¾n, – cßn §¹i héi Nu-ren-be134 chøng tá r»ng nÕu chØ ®éc ®a ra nh÷ng lêi høa, nh÷ng khuynh híng v.v. th«i th× khã lßng lµm cho ngêi ta tin tëng ®îc. – th× chØ bÊy giê sau mét thêi gian míi t×m ®îc lý do cho viÖc Êy. Ngoµi ra, cÇn hiÓu râ r»ng ®èi víi chóng ta tæ chøc míi kh«ng thÓ lµ §¶ng nh©n d©n90 còng nh gi¸o héi L¸t-xan. NÕu nh bÊy giê chóng t«i ®i th× chóng t«i buéc ph¶i ph¸t biÓu ph¶n ®èi §¶ng nh©n d©n, ®iÒu nµy ®¬ng nhiªn kh«ng lµm vui lßng LÝp-nÕch vµ Bª-ben! NÕu nh hä thËm chÝ còng – mirabile

dictu1∗ – ®ång ý viÖc ®ã th× bÊy giê chóng t«i ph¶i sö dông toµn bé ¶nh hëng cña m×nh trùc tiÕp chèng l¹i Svai-x¬ vµ ®ång bän, chø kh«ng ph¶i cuéc ®¶o chÝnh Êy ®îc thùc hiÖn nh lµ hµnh ®éng tù ph¸t cña b¶n th©n c«ng nh©n.

VÒ viÖc söa ch÷a “Tuyªn ng«n”2∗ th× hÔ nhËn ®îc nghÞ quyÕt

v.v. cña ®¹i héi cña hä lµ chóng ta sÏ suy nghÜ ®Õn.

Hai p.xt. cña anh ta th× ®Ó anh ta gi÷ lÊy vµ kh«ng ph¶i lo

l¾ng vÒ tiÒn lé phÝ cho t«i. T«i t¸n thµnh lËp trêng cña hä ®èi víi

BÕch-c¬.

§Êy lµ tÊt c¶ nh÷ng g× cÇn nãi vÒ ®iÒu Êy.

VÒ Mai-xn¬ th× ®¬ng nhiªn tèt nhÊt lµ t«i th¬ng lîng víi

anh ta khi gÆp mÆt. Tuy nhiªn, nÕu nh anh cã thêi gian chuÈn

bÞ çi g× ®ã (®Æc biÖt, nÕu nh viÖc ®ã kh«ng cã h¹i cho m¾t anh)

th× cã b¶n th¶o sÏ dÔ th¬ng lîng h¬n lµ kh«ng cã nã. Theo t«i

biÕt th× Mai-xn¬ thÝch n¨m trang in h¬n lµ hai trang. Nh chÝnh

anh ta ®· nãi víi t«i, s¸ch cµng máng tiªu thô cµng kh«ng

thuËn tiÖn.

VÒ th¸i ®é cña Gl¸t-xt«n cao thîng vµ cña tÝn ®å Thanh gi¸o

Brai-t¬ trong vô ¸n ¤-ve-ren-®¬, Gíc-ni vµ ®ång bän207, anh thÊy

thÕ nµo?

Bµi gi¶i thÝch cña Bru-x¬ vÒ vô næ sóng ë M«n-®a289 còng rÊt

hay, vô nµy kh«ng ph¶i v« téi nh çc tê b¸o ë Man-se-xt¬ m«

t¶. Nh vËy, ®¹o luËt vÒ rèi lo¹n trËt tù290 cã thÓ kh«ng ®îc

1∗ – ®iÒu kú diÖu.

2∗ C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. “Tuyªn ng«n cña §¶ng céng s¶n”.

_____________________________________________________________

438 M¸c göi ¡ng-ghen, 3 th¸ng b¶y 1869 ¡ng-ghen göi m¸c, 6 th¸ng b¶y 1869 439

®a ra th¶o luËn. ChØ cÇn mét ngêi thÝch s¨n b¾n ço nµo ®ã

trong sè çc thÈm ph¸n kh«ng ¨n l¬ng nhµ níc nãi thÇm bªn tai

viªn sÜ quan ®Ó ngêi ta næ sóng lµ ®ñ råi. ThËm chÝ kh«ng cÇn

nh thÕ. Binh sÜ cã thÓ sö dông vò khÝ cña m×nh ®Ó tù vÖ (b¶n

th©n hä x¸c ®Þnh cã cÇn thiÕt ph¶i tù vÖ hay kh«ng). Nhng lóc ®ã

th× ngay c¶ luËt gi÷ vò khÝ291 còng cÇn thñ tiªu ®Ó cho mçi ngêi

®Òu cã quyÒn sö dông vò khÝ ç nh©n ®Ó tù vÖ chèng binh sÜ.

Vô ¸n Gíc-ni vµ hµnh vi cña néi çc trong vô ¸n nµy còng nh

sù kiÖn M«n-®a, sau hÕt lµ hµnh ®éng cña çc bé trëng cïng víi

La-mu-®a vµ bän sóc vËt kh¸c ph¶n ®èi dù luËt vÒ phong trµo c«ng

liªn ®· lµm tæn th¬ng nÆng nÒ uy tÝn cña Gl¸t-xt«n – Brai-t¬

trong c«ng nh©n Lu©n §«n.

Lau-ra bÞ èm hai tuÇn nay vµ ph¶i n»m liÖt giêng, hiÖn nay

nghe nãi ®· b×nh phôc. Hä ®· dêi bá c¨n phßng cña m×nh vµ th¸ng

Mêi sÏ ®i ®Õn chç nµo cã kh«ng khÝ trong s¹ch h¬n (M«ng-m¸c-t¬-

r¬ hoÆc n¬i nµo t¬ng tù).

Xin göi lêi chóc mõng tèt ®Ñp nhÊt ®Õn c¶ nhµ.

Mo-r¬






ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn!

T«i göi tr¶ anh bøc th cña Vin-hem. Theo ý kiÕn anh ta th×

anh ph¶i, ph¶i vµ ph¶i, ®iÒu ®ã qu¶ thùc lµm ngêi ta ph¸t ®iªn.

Nhng ®ã lµ chuyÖn cò. Khi anh ta tranh c·i víi Svai-x¬ th× bao

giê anh còng ph¶i véi v· ®i gióp ®ì. Sau nµy còng sÏ nh vËy.

VÒ §¹i héi Ba-l¬292, hy väng r»ng anh tuyªn bè th¼ng th¾n víi

anh ta r»ng chØ nh÷ng ®¹i biÓu cña çc tæ chøc ®· thùc sù gia

nhËp míi ®îc phÐp dù. NÕu nh do nh÷ng thiÕu sãt vÒ thñ tôc

mµ ph¶i lo¹i anh ta vµ Bª-ben ra ngoµi th× ®ã lµ ®iÒu ®¸ng buån

phiÒn.

VÒ bøc th cña t«i th× lêi than phiÒn cña anh ta vÒ “sù chª

tr¸ch thay cho tiÒn” lµ b¶n sao y hÖt lêi than phiÒn cña Bi-xm¸c

khi ®Ò ¸n thu thuÕ cña «ng ta bÞ b¸c bá: “Tha çc ngµi, chóng

t«i ®ßi b¸nh mú, cßn çc ngµi cho chóng t«i ®¸”1∗. VÊn ®Ò lµm

cho «ng Vin-hem “næi giËn” h¬n c¶ lµ lµm thÕ nµo mµ trong cïng

mét bøc th «ng ta cã thÓ thuyÕt phôc t«i r»ng «ng ta cã tiÒn

®Ó in “ChiÕn tranh n«ng d©n”, ®ång thêi thuyÕt phôc t«i r»ng

«ng ta kh«ng cã tiÒn cho tê b¸o2∗. TiÕp ®ã lµ lµm sao mµ nöa

1∗ “Kinh th¸nh”. Phóc ©m cña Ma-ti-¬, ch¬ng 7, tiÕt 9.

2∗ – “Demokratisches Wochenblatt”.

_____________________________________________________________


n¨m tríc ®©y tê b¸o ®· ®îc “b¶o ®¶m”, nhng hiÖn nay nã vÉn

cßn cha hoµn ®îc vèn? VÒ viÖc nµy «ng Vin-hem mét mùc lê ®i

vµ chØ phÉn né vÒ mÆt ®¹o ®øc tríc viÖc t«i nh¾c «ng ta vÒ çc cæ

phiÕu mµ b©y giê «ng ta chñ ®éng høa sÏ göi cho t«i ngay lËp tøc

vµ ®¬ng nhiªn lµ hiÖn nay t«i kh«ng tr«ng thÊy chÝnh v× theo lêi

Vin-hem, “dÜ nhiªn” t«i ®· “nhËn” ®îc råi. Nh¾c ®Õn çc cæ phiÕu

chØ cã mét môc ®Ých lµ buéc Vin-hem gi¶i thÝch vÒ t×nh h×nh tê b¸o;

thùc ra t«i ®· Ýt nhiÒu biÕt râ Vin-hem vµ ®ång bän ®· tæ chøc c«ng

viÖc cÈu th¶ ®Õn møc chñ nhµ in hoÆc bÊt cø chñ nî nµo ®Òu cã thÓ

tÞch thu tê b¸o vµ ®uæi hä ra cöa hÔ tê b¸o b¾t ®Çu hoµn ®îc vèn.

Trong trêng hîp nµy «ng Vin-hem cã lÏ rÊt vui lßng nÕu nh ë

®©y «ng ta cã mÊy cæ ®«ng cã thÓ ®a ra nh÷ng yªu s¸ch cña m×nh

cã lîi cho «ng ta. NÕu nh tªn ®Çn ®én Êy cho t«i mét c©u tr¶ lêi

võa ý (®iÒu nµy vÞ tÊt cã kh¶ n¨ng) th× «ng ta sÏ nhËn ®îc tiÒn.

Nhng t«i kh«ng cã ý ®Þnh ®em tiÒn ra ®Ó ®¸p øng çi yªu cÇu lé

liÔu tù m©u thuÉn víi m×nh, huèng hå «ng ta kh«ng nghÜ ®Õn viÖc

xin lîng thø vÒ sù t¾c tr¸ch tríc ®©y cña m×nh còng nh viÖc

nãi, dï chØ lµ mét lêi, vÒ t×nh h×nh tê b¸o. Chóng t«i kh«ng thÓ ®Ó

cho Vin-hem quen thãi lµm nh vËy. Qua bèn sè b¸o “Social - Demokrat” mµ anh göi cho t«i h«m

nay cã thÓ thÊy r»ng lêi hoan h« th¾ng lîi cña anh ta lµ qu¸ sím biÕt chõng nµo. Kh«ng nghi ngê g× lµ Svai-x¬ còng ra søc thªu dÖt, nhng xem ra trong lóc nµy anh ta vÉn gi÷ ®îc mét bé phËn quan träng héi viªn thêng. Tuy vËy t×nh c¶nh cña anh ta xÊu ®i nhanh chãng, vµ nÕu nh anh ta ph¶i chäi víi mét ®èi thñ kh¸c chø kh«ng ph¶i Vin-hem th× t×nh h×nh ®ã sÏ ®Èy nhanh qu¸ tr×nh xÊu ®i Êy. Nhng, çi bµi v¨n ba hoa rçng tuÕch mµ hiÖn nay Vin-hem cho ®¨ng víi tÝnh çch “diÔn v¨n” cña m×nh ®¬ng nhiªn ch¼ng gióp ®îc cho «ng ta bao nhiªu. Cßn Bª-ben th× n¾m lÊy cæ häng Svai-x¬ vµ ®a ra mét sè sù kiÖn bi ®¸t

chèng l¹i Svai-x¬, qua ®ã cã thÓ kÕt luËn r»ng Svai-x¬ ®· nhËn ®îc phÇn cña m×nh trong quü Ven-ph¬ n»m trong tay Sti-b¬293.

Vin-hem dï sao còng kh«ng thÓ lµm nªn trß trèng g× chõng nµo

«ng ta cßn cha hÕt søc quyÕt t©m v¹ch râ ranh giíi cña tæ chøc

m×nh víi §¶ng nh©n d©n90, hoÆc chÝ Ýt cßn cha ®Æt m×nh vµo ®Þa

vÞ ®ång minh ®éc lËp ®èi víi ®¶ng Êy. Còng hay khi «ng ta ®Þnh

®a tªn Quèc tÕ vµo tiªu ®Ò cña tê b¸o nhá cña «ng ta, lµ tê b¸o lóc

bÊy giê sÏ ®ång thêi lµ c¬ quan ng«n luËn cña §¶ng nh©n d©n vµ

Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ! C¬ quan cña bän tÇm thêng §øc

vµ c«ng nh©n ch©u ¢u!

Còng hay l¾m çi luËn ®iÖu cña Vin-hem cho r»ng kh«ng

nh÷ng kh«ng thÓ tiÕp thu nh÷ng nhîng bé cña “nhµ níc hiÖn

nay” mµ cßn kh«ng thÓ tranh thñ nh÷ng nhîng bé Êy. Víi çc

quan ®iÓm Êy, anh ta sÏ ®¹t ®îc nh÷ng thµnh c«ng lín phi

thêng trong c«ng nh©n.

T«i kh«ng thÓ nµo chuÈn bÞ kÞp thêi cho anh çi g× ®ã ®Ó ®a

cho Mai-xn¬. Chõng nµo cßn cha chuÈn bÞ xong b¶n quyÕt to¸n

th× t«i cßn ph¶i mçi tuÇn ch¹y ra thµnh phè Ýt nhÊt hai - ba lÇn,

cßn mÊy tuÇn gÇn ®©y ch¾c lµ nhiÒu h¬n v× t«i ph¶i kiÓm tra chÝnh

x¸c tÊt c¶ nh÷ng c«ng viÖc Êy. M¾t t«i ®· kh¸ lªn rÊt nhiÒu, tuy

nhiªn vÉn cßn cÇn gi÷ g×n cÈn thËn ®Ó kh«ng xÊu thªm trë l¹i.

Huèng hå hiÖn nay t«i cßn ph¶i chØnh lý mét lÇn n÷a cho xong h¼n

c¶ mét ®èng c«ng t¸c tµi vô kh¸c, sæ s¸ch kÕ to¸n cña ç nh©n

t«i v.v., ®iÒu ®ã còng chiÕm mÊt nhiÒu thêi gian cña t«i. Ngoµi ra,

chÝnh trong lóc nµy t«i muèn nghe ý kiÕn cña Mai-xn¬ tríc, v×

r»ng, nh anh nãi, trong nh÷ng c«ng viÖc nµy, anh ta h¬i chi li.

Nhê anh nãi hé víi Gien-ni r»ng t«i sÏ tr¶ lêi ch¸u khi nµo bia

®Õn; hiÖn giê th× bia cßn cha ®Õn.

442 ¡ng-ghen göi m¸c, 6 th¸ng b¶y 1869 M¸c göi ¡ng-ghen, 14 th¸ng b¶y 1869 443

Tót-xi nãi r»ng ngµy mai sÏ viÕt th. HiÖn nay ch¸u ®ang ®äc

d©n ca XÐc-bi theo b¶n dÞch tiÕng §øc mµ xem ra nh÷ng d©n ca

nµy ®· lµm cho ch¸u rÊt thÝch thó; ch¸u ®· gi¶i phãng t«i khái viÖc

d¹y nh¹c cho Me-ri £-len, ®iÒu nµy rÊt cã lîi cho M. £-len. Khi thêi

tiÕt tèt mµ t«i kh«ng cßn ph¶i vµo thµnh phè n÷a th× mçi buæi s¸ng

chóng t«i t¶n bé mÊy giê; tr¸i l¹i, nÕu thêi tiÕt thuËn lîi th× t¶n bé

vµo buæi chiÒu.

Cuèn s¸ch nhá cña T¬-ri-®«ng1∗ lµm t«i thÝch thó chñ yÕu lµ

nhê phÇn hai, v× t«i cha ®îc xem nh÷ng t¸c phÈm míi nhÊt vÒ

cuéc çch m¹ng thø nhÊt. Cßn trong phÇn mét th× cã rÊt nhiÒu

®iÒu lén xén, nhÊt lµ vÒ vÊn ®Ò tËp quyÒn vµ ph©n quyÒn; còng hay

lµ “Renaissance” t¹m thêi ho·n l¹i245, nÕu kh«ng th× ngêi ta

nhanh chãng x«ng vµo Èu ®¶ lÉn nhau. Lµm cho ngêi ta buån cêi

lµ ý kiÕn cho r»ng dêng nh nÒn chuyªn chÝnh cña Pa-ri ®èi víi

níc Ph¸p ®· tiªu diÖt cuéc çch m¹ng thø nhÊt th× hiÖn nay e cã

thÓ ®îc lÆp l¹i mét çch gi¶n ®¬n, nhng víi kÕt qu¶ kh¸c.

Sù gi¶i thÝch cña Bru-x¬ vÒ M«n-®¬289 chøng tá r»ng dï sao th×

nh÷ng quan niÖm cßn tån t¹i cho ®Õn nay vÒ sù lËp ph¸p cña Anh

trªn mÆt nµy ®Òu hoµn toµn sai lÇm, r»ng ë ®©y ngêi ta t¸n thµnh

®Õn cïng quan ®iÓm cña Phæ. §iÒu ®ã còng kh«ng ng¨n c¶n c«ng

nh©n hiÓu râ.

Hy väng anh sÏ cã thÓ nhanh chãng b¸o cho chóng t«i tin tøc

yªn t©m h¬n vÒ søc kháe cña Lau-ra. ViÖc hä thay ®æi phßng ë dï

sao vÉn rÊt hîp lý.

1∗ G. T¬-ri-®«ng. “Gi-r«ng-®a vµ ph¸i Gi-r«ng-®a”.


Ph. ¡. cña anh







ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 14 th¸ng B¶y 1869

PhrÕt th©n mÕn!

Tèi thø ba tríc t«i ®· ®Õn Pa-ri, cßn thø hai (12 th¸ng B¶y)

l¹i rêi khái n¬i ®©y294. T«i hoµn toµn gi÷ kÝn ®îc sù thay hä ®æi

tªn cña m×nh; khi lªn bê biÓn §i-ª-p¬, t«i lµ ngêi ®Çu tiªn

®i qua tríc mÆt nh©n viªn h¶i quan vµ c¶nh s¸t mµ kh«ng gÆp

trë ng¹i g× tõ phÝa hä, trong khi ®ã, l¹ thay, mét sè ngêi v«

téi (nh mét ngêi Mü cã mí tãc rÊt ®en l¹i bÞ coi lµ ngêi

I-ta-li -a) bÞ hái hé chiÕu, cßn çc «ng ngêi Ph¸p, c¨n cø vµo

quy chÕ míi nhÊt, ph¶i xng râ hä tªn. ë Pa-ri t«i sèng díi

_____________________________________________________________


çi tªn A. Uy-li-am-x¬, ®Þa chØ: Rue St. Placide, Maison menblÐe

(phè nµy gÇn nhµ La-ph¸c-g¬). Ch¸u Lau-ra ®· tr¶i qua mét c¬n bÖnh thùc sù nguy hiÓm.

HiÖn ch¸u ®ang b×nh phôc, ngµy mai sÏ cïng P«n v.v. ®i §i-ª-p¬, ë ®Êy hä sÏ t¾m biÓn trong vßng mét th¸ng råi sau ®ã cã lÏ ®i sang Anh. ChuyÕn ®i Pa-ri cña t«i lµ do cã th mêi cña «ng cô th©n sinh La-ph¸c-g¬. T«i ®Õn ®ã ®Ó t×m hiÓu status rerum1∗ vµ sau ®ã bµn b¹c víi La-ph¸c-g¬ trÎ, råi viÕt th (tõ Pa-ri) cho «ng cô2∗. Do t×nh h×nh søc kháe cña Lau-ra, lÏ tù nhiªn La-ph¸c-g¬ ph¶i g¸nh v¸c toµn bé c«ng viÖc néi trî, nhng ®· høa hÕt søc trÞnh träng r»ng hÔ Lau-ra b×nh phôc h¼n lµ sÏ cã nh÷ng bíc ®i cÇn thiÕt. ¤ng cô còng m¾c nhiÒu khiÕm khuyÕt trong çc th göi ®Õn Pa-ri. H·y xem b©y giê «ng cô tr¶ lêi t«i nh thÕ nµo.

Ngêi nhá con3∗ ®· rêi Pa-ri (n¬i mµ víi çi tªn gi¶ «ng ta tham gia mäi phong trµo ph¶n ®èi) vµ ®i Bruy-xen, nhng trong t×nh h×nh ®ã sù v¾ng mÆt cña «ng ta kh«ng m¶y may lµm t«i buån phiÒn. V× nguyªn nh©n Êy mµ còng buéc ph¶i “tr× ho·n” c«ng viÖc vÒ tê b¸o245.

T«i kh«ng gÆp Si-li, còng nh bÊt cø ai kh¸c, mµ chØ bã hÑp trong ph¹m vi gia ®×nh mµ t«i ®a ®i d¹o hÇu nh kh¾p Pa-ri. Khu vùc mµ hä sèng (ngo¹i « Xanh-giÐc-manh, v.v.) kh«ng thay ®æi nhiÒu vµ kh«ng bÞ ¤-xman hãa295. Phè x¸ vÉn chËt hÑp vµ bèc mïi h«i thèi nh tríc kia. Cßn bªn kia s«ng Xen th× thay ®æi rÊt nhiÒu vµ phÝa tríc Lu-vr¬ còng b¾t ®Çu biÕn ®æi.

T«i thÊy phô n÷ xÊu ®i nhiÒu. Çi nãng lµm cho ngêi ta khã chÞu, nhÊt lµ trªn tµu háa. Çi lµm cho phe ®èi lËp d©n chñ (bao gåm c¶ ph¸i kh«ng tháa

1∗ – t×nh h×nh.


3∗ – Bl¨ng-ki.

hiÖp) rÊt tøc giËn lµ bµi diÔn v¨n ng¾n cña Ra-xpai296, trong ®ã «ng ta yªu cÇu tr¶ tù do cho ñy ban bÇu cö cña m×nh ®· g©y ra Ên tîng m¹nh mÏ nhÊt. ¤ng ta nãi vÒ sù bÊt c«ng cña t ph¸p. Ngêi ta ng¾t lêi «ng ta ë chç nµy. ¤ng ta nãi tiÕp: “Çc ngµi phñ nhËn sù bÊt c«ng cña chÕ ®é phôc tÝch mµ l·o Lu-i-Phi-lÝp buån cêi Êy thùc hiÖn ®èi víi t«i ?” v.v.. ¤ng ta phñ nhËn mäi h×nh ph¹t, s½n sµng ®èt luËt d©n sù vµ luËt h×nh sù; vµ tríc m¾t nªn thay thÕ viÖc trõng ph¹t quan chøc b»ng ph¹t tiÒn (nghÜa lµ trõ vµo l¬ng) vµ b¾t ®Çu tõ ngµi c¶nh s¸t trëng, ®ã chÝnh lµ v× “nh÷ng cuéc cuång hoan khñng khiÕp cña bän giÕt ngêi”. Lêi lÏ cña «ng giµ lµ sù ®èi lËp râ rµng nhÊt víi lêi lÏ ba hoa cña bän thanh niªn gi¶ hiÖu. H«m sau chÝnh phñ ®· tr¶ tù do cho ñy ban cña «ng ta.

Çc cuéc häp cña Héi ®ång lËp ph¸p ®· diÔn ra t¬ng ®èi s«i

næi. Do ®ã B«-na-p¸c-t¬ ®· lµm gi¸n ®o¹n phiªn häp cña nã.

Tót-xi cÇn ph¶i viÕt th cho t«i biÕt kÕ ho¹ch tiÕp tôc lu l¹i

Man-se-xt¬ cña ch¸u nh thÕ nµo. Sna-p¬1∗, chµng trai cùc kú ®¸ng

yªu Êy, nhê t«i chuyÓn tíi Tót-xi lêi chµo th©n thiÕt.

T¹m biÖt «ng b¹n giµ. Xin göi lêi th¨m chÞ2∗ Bíc-x¬. Mo-r¬


toµn v¨n trong Marx – Engels Gesamtausgabe. Dritte Abteilung, Bd. 4, 1931 vµ trong C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen, Toµn tËp,



1∗ – S¸c-l¬ £-chiªn La-ph¸c-g¬.

2∗ – b¶n th¶o bÞ háng ë chç nµy.

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________



ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 17 th¸ng B¶y 1869

PhrÕt th©n mÕn!

ë ®©y nãng khñng khiÕp. ë chç anh còng thÕ µ?

T«i göi kÌm theo ®©y mét mí ®ñ thø tµi liÖu cña Ai-s¬-hèp,

Vin-hem, PhrÝt-s¬. Vin-hem ®¸ng kÝnh, ngêi bao giê còng vui lßng

khi cã ®îc çi kh«ng ph¶i cña m×nh, lÏ ®¬ng nhiªn khuyªn

PhrÝt-s¬ yªu cÇu t«i vay cña Héi c«ng liªn ®Þa ph¬ng 300 pao xtÐc-

linh! Cßn anh ta th× b¶o ®¶m tr¶ nî! Vµ ®Èy t«i mét çch kh«ng

cÇn thiÕt vµo t×nh thÕ khã xö, buéc ph¶i tõ chèi PhrÝt-s¬!

Ngoµi ra, xem chõng anh ta thËm chÝ kh«ng ®äc kü th ngêi

ta göi cho m×nh. T«i göi cho anh ta 900 thÎ héi viªn vµ nãi r»ng

héi phÝ hµng n¨m lµ 1 pen-ni cho mçi thÎ héi viªn. Trong sè 900

thÎ héi viªn Êy, t«i ®Ó cho anh ta chi phèi 500 thÎ kh«ng ph¶i tr¶

tiÒn ®Ó cho nh÷ng chµng trai Êy nãi chung cã quyÒn cã ®¹i biÓu t¹i

®¹i héi292. Nhng hiÖn nay anh ta l¹i hái t«i cã ph¶i nép héi phÝ

hµng n¨m ®· quy ®Þnh hay kh«ng?

Svai-x¬ buéc lßng cho phÐp Men-®¬ g©y ra cuéc tranh c·i víi

Quèc tÕ trªn tê “Social – Demokrat”, ®iÒu ®ã chøng minh mét çch

cã søc thuyÕt phôc nhÊt r»ng anh ta ®· trë l¹i trong lßng H¸t-tx¬-

phen298 trong nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¾c nghiÖt nh thÕ nµo. V× anh ta

biÕt h¬n ai hÕt viÖc lµm Êy nguy hiÓm cho anh ta biÕt chõng nµo.

Song, lÏ ra con lõa giµ BÕch-c¬ kh«ng cÇn chÝnh thøc ®Èy Quèc tÕ can dù vµo qu¸ tr×nh tan r· Êy cña gi¸o héi L¸t-xan, mµ ph¶i gi÷ th¸i ®é thËn träng cÇn thiÕt. Do tÝnh l¨ng x¨ng trong c«ng viÖc mµ con vËt giµ Êy g©y ra nhiÒu t¸c h¹i.

Nhµ th¬ viÕt vÒ ®êi sèng gia ®×nh Phrai-li-gr¸t lµm cho t«i rÊt thó vÞ b»ng nh÷ng bµi “KÎ cíp” vµ “Cíp biÓn”1∗ lµ mét ngêi Viªn bÐ nhá.

Xin göi tíi mäi ngêi nh÷ng lêi chóc mõng tèt ®Ñp nhÊt.

Mo-r¬ cña anh

C«ng bè toµn v¨n lÇn ®Çu b»ng tiÕng cña nguyªn b¶n trong Marx – Engels

Gesamtausgabe. Dritte Abteilung, Bd. 4, 1931 vµ b»ng tiÕng Nga trong C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen, Toµn tËp, xuÊt b¶n lÇn thø



203 ¡ng-ghen göi m¸c299

ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn!

T«i rÊt hµi lßng lµ chuyÕn ®i ®· kÕt thóc tèt ®Ñp. RÊt c¶m ¬n vÒ

nh÷ng th anh ®· göi. Ngµy mai t«i sÏ göi tr¶ th cho anh.

1∗ Cã lÏ nãi ®Õn hai bµi th¬ cña Ph. Phrai-li-gr¸t “§¸m tang tªn cíp”, vµ “Nh÷ng

bµi t×nh ca cña tªn cíp biÓn”.

_____________________________________________________________


NÕu Svai-x¬ ®¶ kÝch Quèc tÕ th× dï sao còng cÇn suy nghÜ cã

nªn trõng ph¹t anh ta vÒ viÖc ®ã kh«ng.

Vòng bïn L¸t-xan ®ang thèi r÷a lµ mét c¶nh tîng buån n«n!

Nh vËy lµ PhrÝt-s¬ muèn nhËn cña Svai-x¬ 1800 ta-le, nhng v×

Svai-x¬ tõ chèi nªn anh ta ®· ph¶i ®a cho h¾n 3000 ta-le! Th»ng

cha nµy døt kho¸t còng lµ mét tªn ®¹i v« l¹i nh Svai-x¬. L¸t-xan

ngay tõ ®Çu ®· khuyÕn khÝch hèi lé vµ thãi xÊu nµy t¨ng dÇn lªn.

Nhng Svai-x¬ kiÕm tiÒn ë ®©u, nÕu kh«ng ph¶i lµ ë ngêi Phæ?

Çi mu ®å ®Ó c«ng nh©n Anh cung cÊp cho PhrÝt-s¬ 450 pao

tríc khi h¾n cïng ®ång bän gia nhËp Héi liªn hiÖp c«ng nh©n

quèc tÕ qu¶ thùc hay. T«i kh¼ng ®Þnh r»ng Vin-hem trùc tiÕp ®Ó

PhrÝt-s¬ quÊy rÇy anh.

Bøc th næi tiÕng cña h¾n göi cho t«i300 viÕt çch ®©y hai n¨m,

anh ®· xem tõ l©u. LuËn chøng cña h¾n cho r»ng h¾n kh«ng thÓ

vµ kh«ng nªn hµnh ®éng kh¸c ®i, vÒ thùc chÊt, quy l¹i lµ thø luËn

cø lé liÔu. Còng tuyÖt vêi thay lêi tuyªn bè cña h¾n nãi r»ng h¾n

vµ nh÷ng kÎ t©m ®Çu ý hîp víi h¾n kh«ng cã çi g× chung víi §¶ng

nh©n d©n90, ngoµi çi tªn gäi! Con ngêi nµy thËt bÊt trÞ.

Çi nãng ? Ghª qu¸. H«m qua t«i ph¶i n»m trªn sµn nhµ

cho ®Õn nöa ®ªm v× nãng ®Õn møc qu¶ thùc kh«ng thÓ n»m trªn

giêng. Nãng qu¸ ®Õn nçi mÊy hµng ch÷ nµy lµm c¶ ngêi t«i

ít ®Ém må h«i.

T«i göi kÌm theo ®©y th cña Cu-ghen-man. Anh nghÜ g× vÒ kÕ

ho¹ch cña anh ta. Çc-xb¸t1∗ lµ tuyÖt vêi ®èi víi anh, nhng lóc ®ã

Gien-ni l¹i ph¶i ë l¹i Han-n«-v¬? ViÖc Êy nªn hiÓu nh thÕ nµo nhØ?

1∗ – Çc-l«-vi-Va-ri.

Ph. ¡. cña anh

C«ng bè toµn v¨n lÇn ®Çu b»ng tiÕng cña nguyªn b¶n trong Marx – Engels Gesamtausgabe. Dritte Abteilung, Bd. 4,




ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn!

C¶ nhµ, trong ®ã cã c¶ Tót-xi, ®· ®i xem hoµng th©n Oen-x¬1∗

®i qua ®©y. §Êy lµ viÖc tèt trong çi nãng thÕ nµy.

Lµm sao mµ Vin-hem cã thÓ tù ý c«ng khai b¶o ®¶m víi

Svai-x¬ r»ng ý kiÕn cña Tæng héi ®ång Héi liªn hiÖp c«ng nh©n

quèc tÕ vÒ Svai-x¬ khÐt tiÕng còng gièng nh ý kiÕn cña anh ta,

1∗ – An-be £-®u-a.

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________


Vin-hem?301. §iÒu ®ã, nh t«i nghÜ, trªn ý nghÜa nµo ®ã lµ qu¸

®¸ng nÕu nh anh ta lµm viÖc ®ã mµ kh«ng ®îc phÐp cña anh.

Svai-x¬ ®· mÊt ®i nhiÒu ngêi ñng hé trong quÇn chóng ®«ng ®¶o, ®iÒu ®ã cã thÓ thÊy ®îc ë chç anh ta kh«ng d¸m c«ng bè con sè chÝnh x¸c ngêi bá phiÕu302. Nhng nh×n chung - víi t çch ngêi tranh luËn – anh ta vÉn vît qua tÊt c¶ çc ®èi thñ cña m×nh nh tríc ®©y. Nh÷ng lêi ch©m biÕm s©u cay ®èi víi níc céng hßa “®á” rÊt hay, còng nh viÖc dïng ®¶ng nh©n d©n cña Vin-hem ®Ó chøng minh r»ng Vin-hem b¸n rÎ lîi Ých cña c«ng nh©n cho ph¸i d©n chñ t s¶n còng rÊt hay. Nhng ®èi víi hai ®iÓm Êy Vin-hem kh«ng tr¶ lêi g× c¶, nh×n chung trong cuéc luËn chiÕn nµy, anh ta cßn yÕu h¬n b×nh thêng. Qu¶ thùc phi lý, ch¼ng h¹n, khi chÝnh hiÖn nay cßn ®¨ng l¹i cña tê “Demokratische Korrespondenz” bµi cña May-¬ ë Sva-b¬ ca ngîi níc céng hßa t s¶n Mü vÒ ®êng s¾t Th¸i B×nh D¬ng!303.

Vin-hem cã quyÒn g× c¶nh ço Svai-x¬ r»ng Svai-x¬ sÏ bÞ ®uæi khái §¹i héi Ba-l¬?

Ngµi B«-na-p¸c-t¬ xem ra ®· hoµn toµn mÊt hÕt lý trÝ. ¤ng ta m¾c hÕt sai lÇm nµy ®Õn sai lÇm kh¸c. Ban ®Çu lµ mét th«ng ®iÖp nãi lªn sù nhîng bé gi¶ dèi, sau ®ã ®ét nhiªn lµm gi¸n ®o¹n kú häp, cßn b©y giê lµ mét néi çc hµi híc. NÕu nh «ng ta ®Æt cho m×nh môc ®Ých lµ chøng minh cho nh÷ng ngêi Ph¸p ngu xuÈn nhÊt thÊy r»ng «ng ta lµm cho níc Ph¸p trë thµnh trß hÒ tríc toµn thÕ giíi th× «ng ta kh«ng thÓ hµnh ®éng tèt h¬n. ChÝnh çi ®ã cã thÓ lµm cho phe ®a sè, çc bé trëng vµ tØnh trëng, çc quan tßa vµ sÜ quan, mÊt lßng tin ®èi víi «ng ta. Nhng v× toµn bé sù trung thµnh cña ®¸m ngêi Êy ®Òu do mua chuéc mµ cã vµ lÊy thµnh c«ng cña «ng ta lµm ®iÒu kiÖn, cho nªn hä ph¶n béi «ng ta nhanh chãng h¬n lµ thîng nghÞ viÖn vµ Héi ®ång lËp ph¸p ph¶n béi Na-p«-lª-«ng giµ n¨m 1814

vµ 1815304. ChÝnh v× vËy kh«ng cÇn nhiÒu l¾m ®Ó lµm mÊt ®i sù t«n kÝnh ®èi víi ngµi Lu-i.

“Ngµy 18 th¸ng S¬ng mï”1∗ ë ®©u råi? T«i kh«ng nghe nãi g× vÒ nã c¶. TiÖn ®©y nãi lu«n. Anh ph¶i göi cho t«i mét b¶n ®Ó ®a cho S¸c-l¬2∗ v× t«i ®· lÊy cña anh ta mét b¶n (b¶n in cò) víi lêi høa sÏ tr¶ l¹i.

KÕ ho¹ch cña anh vÒ chuyÕn ®i ra sao råi? Gien-ni viÕt th nãi r»ng thø b¶y sÏ trë vÒ, bÊy giê sÏ râ bao giê anh khëi hµnh. B¶n kÕt to¸n cña t«i vÉn cßn d©y da. H«m qua ngêi ta nãi víi t«i r»ng cÇn Ýt ra hai tuÇn lÔ n÷a, mµ theo t«i, thÕ cã nghÜa lµ: Ýt nhÊt ba tuÇn lÔ. E r»ng t«i sÏ bÞ giam ë ®©y ®Õn 20 th¸ng T¸m.

B¶n tiÓu sö mµ Cu-ghen-man göi tr¶ t«i, t«i söa ch÷a ®Ó in vµo

cét riªng trªn tê “Zukunft” vµ sÏ göi cho anh ta3∗. NÕu nh anh

muèn xem tríc mét lÇn n÷a th× cho biÕt.

T«i xin dõng bót v× nãng qu¸. Xin göi tíi anh nh÷ng lêi chóc

mõng tèt ®Ñp nhÊt.

Ph. ¡. cña anh






1∗ C.M¸c. “Ngµy 18 th¸ng S¬ng mï cña Lu-i B«-na-p¸c-t¬”.

2∗ – Ruª-d¬-ghen.

3∗ Ph. ¡ng-ghen. “Çc M¸c”.

_____________________________________________________________


205 M¸c göi ¡ng-ghen

ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 22 th¸ng B¶y 1869

PhrÕt th©n mÕn!

Vin-hem tù tiÖn lÊy danh nghÜa Tæng héi ®ång Quèc tÕ ra lÖnh

rót phÐp th«ng c«ng qu¶ thùc lµ qu¸ v« liªm sØ. T«i ®· viÕt cho «ng

ta r»ng ç nh©n t«i kh«ng muèn dÝnh lÝu ®Õn vô tai tiÕng Êy (l·o

giµ ®ª tiÖn H¸t-tx¬-phen kh«ng muèn g× h¬n lµ l«i kÐo t«i vµo ®Êy),

h¬n n÷a, t«i ph¶n ®èi tËp ®oµn L¸t-xan còng kiªn quyÕt nh ph¶n

®èi §¶ng nh©n d©n. T«i nãi thªm r»ng Vin-hem cã thÓ chØ râ (®iÒu

nµy nh»m chèng l¹i Svai-x¬) r»ng ë Ba-l¬ chØ cho phÐp nh÷ng ®¹i

biÓu cña nh÷ng héi viªn ®Ých thùc (c¨n cø vµo quyÕt ®Þnh cña §¹i

héi Bruy-xen) dù ®¹i héi. ¤ng ta còng ®a ra ®iÓm Êy trong b¶n

tin ng¾n cña «ng ta trong sè b¸o tríc n÷a305.

Sau khi «ng ta ®· uæng c«ng ra søc thóc ®Èy t«i chÝnh thøc ph¶n ®èi Svai-x¬, «ng ta muèn l«i kÐo t«i mét çch v« liªm sØ vµo chuyÖn tai tiÕng ®ã. Sau khi nhËn ®îc sè b¸o “Wochenblatt”1∗ ra gÇn ®©y nhÊt, t«i lËp tøc viÕt cho «ng ta mét l¸ th rÊt th« b¹o, trong ®ã nh¾c nhë r»ng «ng ta ®· thêng xuyªn lµm mÊt uy tÝn cña t«i nh thÕ nµo vµ tuyªn bè th¼ng víi «ng ta r»ng nÕu «ng ta cßn tù tiÖn cã hµnh vi hÌn h¹ nh thÕ mét lÇn n÷a


th× t«i sÏ c«ng khai tõ «ng ta. (§ã lµ sù hÌn h¹ dùa trªn sù ®¬m ®Æt, v× r»ng Tæng héi ®ång cha bao giê th¶o luËn vÊn ®Ò Svai-x¬ v.v., do ®ã cµng kh«ng th«ng qua nghÞ quyÕt nµo vÒ vÊn ®Ò Êy.).

HiÖn nay tÊt c¶ tuú thuéc vµo hµnh ®éng cña Svai-x¬ lµ ngêi

bÞ «ng ta khiªu khÝch mét çch th« b¹o.

NÕu nh Vin-hem mét lÇn n÷a l«i kÐo t«i vµo mét chuyÖn nh¬

nhíp nµo ®ã th× t«i sÏ “rò bá” «ng ta. Con ngêi nµy thËm chÝ

kh«ng thÓ biÖn hé cho m×nh r»ng «ng ta ®i víi chóng ta ®Õn cïng.

¤ng ta tù ý lµm nh÷ng viÖc ngu xuÈn, b¸n rÎ chóng ta khi «ng ta

thÊy cÇn vµ nhËp côc chóng ta víi b¶n th©n khi «ng ta kh«ng cã

çch nµo tho¸t ®îc tai ¬ng.

Kho¶ng s¸u ngµy nay, t«i bÞ mét chiÕc nhät lín ë çnh tay ph¶i

nªn rÊt khã chÞu trong “çi nãng nh thÕ nµy”.

T«i cßn cã nh÷ng chuyÖn “gia ®×nh” kh«ng vui kh¸c. Thêi gian

gÇn ®©y, t«i ph¸t hiÖn sè tiÒn mµ t«i ®a cho vî t«i hµng ngµy, bµ

Êy kh«ng ®ñ tiªu, tuy r»ng chi tiªu tuyÖt nhiªn kh«ng t¨ng lªn. V×

bÊt kÓ thÕ nµo t«i còng kh«ng muèn l¹i vay nî, vµ v× sè tiÒn mµ t«i

®a cho bµ Êy thø hai tríc, th× h«m sau l¹i “hÕt nh½n” nªn t«i yªu

cÇu bµ Êy gi¶i thÝch. ThÕ lµ sù ngèc nghÕch cña phô n÷ lé ra ngay.

Trong sæ ghi nî mµ bµ lËp ra cho t«i ®Ó b¸o víi anh, bµ Êy kh«ng

ghi kho¶n 75 p.xt. mµ sau ®ã bµ cè g¾ng bï l¹i dÇn dÇn b»ng tiÒn

rót ra trong chi tiªu cña gia ®×nh. T«i hái v× sao vËy? Tr¶ lêi: bµ sî

nãi ngay ra mét lóc mét sè tiÒn lín nh vËy! Xem ra phô n÷ bao

giê còng cÇn cã sù gi¸m hé!

Ch¸u Gien-ni ®· trë vÒ h«m qua. Tuy ®· qua nöa n¨m bµ M«n-

r« vÉn cha tr¶ tiÒn c«ng cho ch¸u. Ngêi Xcèt-len gi÷ tiÒn b¹c

qu¸ chÆt! T«i kh«ng biÕt lµm thÕ nµo víi chuyÕn du lÞch. Anh biÕt r»ng

môc ®Ých chÝnh cña chuyÕn ®i ®ã lµ lµm cho ch¸u Gien-ni ®îc

_____________________________________________________________


khu©y kho¶, ch¸u rÊt cÇn nh thÕ. Nhng do Cu-ghen-man bÞ bÖnh, mäi çi ®Òu thay ®æi. T«i sÏ kh«ng ®i Çc-xb¸t1∗ ®Ó lµm b¹n èm cña anh ta, ngay c¶ trong trêng hîp t«i ®· dù ®Þnh mét chuyÕn ®i cho m×nh. V¶ ch¨ng l¹i cßn ph¶i ®Ó ch¸u g¸i ë l¹i lµm b¹n víi bµ Cu-ghen-man! Nh vËy ch¼ng ¨n nh»m g×. H·y viÕt th cho biÕt ý kiÕn cña anh: lµm g× b©y giê! ViÖc «ng Svai-x¬ ph¸t hiÖn ra r»ng Uû ban Gi¬-ne-v¬ gåm chñ yÕu lµ c«ng nh©n lµ tuyÖt vêi!298. Ba-cu-nin vµ Svai-x¬ ®Òu lµ cè vÊn ViÖn c¬ mËt!

Sù dao ®éng cña B«-na-p¸c-t¬ sÏ nhanh chãng g©y ra biÕn lo¹n trong çc tíng lÜnh cña «ng ta.

Xem ra, gi÷a Phæ vµ Nga ®ang tån t¹i mét cuéc tranh chÊp cha hoµn toµn “kÕt thóc”.

H«m thø hai t«i ®· viÕt th cho Mai-xn¬ víi lêi lÏ kh¸ th« b¹o. Lau-ra vµ La-ph¸c-g¬ cïng con trai hiÖn ®ang ë §i-e-p¬. Th

cña t«i göi tõ Pa-ri cho «ng cô La-ph¸c-g¬ ®· g©y ra Ên tîng mong muèn.

Chµo anh.

Mo-r¬ cña anh

Qua th cña LÝp-nÕch còng nh cña PhrÝt-s¬ th× râ rµng lµ Vin-

hem ®¸ng yªu ®· b¶o PhrÝt-s¬ nãi víi t«i ®a tiÒn.

Ngêi §øc nãi chung quan niÖm vÒ tiÒn tµi cña chóng ta ra

sao, anh cã thÓ thÊy ®îc qua nh÷ng th kÌm theo ®©y cña Cu-

ghen-man còng nh cña Br¾c-c¬. Çc ngµi Êy cha lÇn nµo göi tíi

®©y mét phen-nÝch nµo c¶. Tæng héi ®ång cßn nî tiÒn nhµ n¨m

tuÇn, l¹i nî th ký cña m×nh. Quan niÖm thËt l¹ lïng!


TiÓu sö kh«ng cÇn ®a t«i xem n÷a1∗. H×nh nh ®ã lµ mét thø thãi tËt cña Cu-ghen-man.





206 M¸c göi ¡ng-ghen306

ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 24 th¸ng B¶y 1869

PhrÕt th©n mÕn!

H«m nay t«i chØ cã thÓ viÕt cho anh mÊy dßng th«i. ChiÕc nhät

®· sng lªn toµn bé, do ®ã ®au ghª gím, nhng sÏ nhanh chãng

qua khái. L¹i ph¶i uèng chÊt th¹ch tÝn. S¸ng nay t«i nhËn ®îc t¸c phÈm tåi tÖ cña LÝp-nÕch mµ t«i göi

kÌm theo ®©y. T«i kh«ng râ trong ®ã çi g× lµm cho ngêi ta ng¹c nhiªn h¬n, sù v« liªm sØ ngu xuÈn hay lµ sù ngu xuÈn v« liªm sØ? Nh vËy, con ngêi th¼ng th¾n Êy cho r»ng nh÷ng ®iÒu ®¬m ®Æt chÝnh thøc, gièng nh nh÷ng nghÞ quyÕt kh«ng tån t¹i cña


_____________________________________________________________ _____________________________________________________________

456 m¸c göi ¡ng-ghen, 24 th¸ng b¶y 1869 ¡ng-ghen göi m¸c, 25 th¸ng b¶y 1869 457

Tæng héi ®ång, nÕu måm «ng ta nãi ra th× lÏ ®¬ng nhiªn ®îc phÐp, cßn nÕu måm Svai-x¬ nãi ra th× ph¶i ra søc b¸c bá. T¹i sao ë L«-dan «ng ta l¹i hoµ gi¶i víi ¸c quû Svai-x¬? Cßn lý luËn hµnh ®éng cña «ng ta? §ã lµ Vin-hem cã quyÒn tuú tiÖn sö dông danh nghÜa cña t«i vµ cña Tæng héi ®ång khi «ng ta thÊy cÇn. Thªm vµo ®ã lµ çi gan cña kÎ tÇm thêng! ¤ng ta tù coi m×nh lµ ®èi thñ cña L¸t-xan, do ®ã ®øng vÒ phÝa ph¸i L¸t-xan “ch©n chÝnh” chèng l¹i ph¸i L¸t-xan “kh«ng ch©n chÝnh”! Br¾c-c¬ cña «ng ta chª tr¸ch Svai-x¬ ë chç Svai-x¬ ®· tuyªn bè r»ng lý luËn tÝn dông nhµ níc cña L¸t-xan lµ thñ ®o¹n cæ ®éng ®¬n thuÇn, cßn b¶n th©n th× kh«ng tin vµo thø th¸nh dîc Êy. ¤ng ta nãi r»ng ®· l«i kÐo ®îc t«i vµo “cuéc ®Êu tranh”! Cßn t«i th× viÕt cho «ng ta: vµo “vô bª bèi”.

Chµo anh.

C. M. cña anh T«i lÊy lµm tiÕc r»ng tríc khi xuÊt b¶n tËp mét1∗ cña t«i, t«i

kh«ng biÕt vÒ cuèn s¸ch cña b¸c sÜ - Gu-xt¸p Clª-m¬ “C«ng cô lao ®éng vµ vò khÝ, nguån gèc vµ sù ph¸t triÓn cña chóng” xuÊt b¶n n¨m 1858. §iÒu mµ t«i chØ ra trong ch¬ng “Qu¸ tr×nh lao ®éng” vµ tiÕp ®ã lµ “Ph©n c«ng lao ®éng”307 ®· ®îc cuèn s¸ch ®ã chøng thùc dùa trªn nh÷ng tµi liÖu phong phó.


nguyªn b¶n trong Marx - Engels Gesamtausgabe. Dritte Abteilung, Bd. 4, 1931 vµ b»ng tiÕng Nga trong C. M¸c vµ

Ph. ¡ng-ghen, Toµn tËp, xuÊt b¶n lÇn thø nhÊt, t. XXIV, 1931



1∗ – bé “T b¶n”.


ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn!

§õng lo l¾ng g× vÒ sè tiÒn 75 p.xt.: hÔ Gèt-phrÝt1∗ tr¶ t«i kho¶n

tiÒn tiÕp theo, nghÜa lµ hÔ chuÈn bÞ xong b¶n kÕt to¸n vµ ký hîp

®ång lµ t«i cã thÓ göi sè tiÒn Êy cho anh. ChØ cÇn quan t©m ®Ó sau

nµy kh«ng lÆp l¹i nh÷ng chuyÖn nh vËy; anh biÕt r»ng t«i tÝnh

to¸n rÊt chÆt chÏ vµ tuyÖt ®èi kh«ng cßn sè d nµo ®Ó ch¬i ng«ng.

Cho nªn tõ ngµy 1 th¸ng B¶y t«i ph¶i ghi mäi kho¶n chi tiªu ®Ó

xem ®· chi hÕt bao nhiªu cho nh÷ng thø tÇm bËy vµ chç nµo cÇn

gi¶m chi khi cÇn.

ChiÕc nhät míi chøng minh r»ng anh l¹i ph¶i uèng th¹ch tÝn

kh«ng chËm trÔ. Kh«ng ®îc lÇn l÷a ngµy nµo c¶. LÇn tríc chiÕc

nhät ë n¸ch ®· lµ lêi c¶nh ço ®èi víi anh vµ buéc anh ph¶i b¾t ®Çu

dïng th¹ch tÝn. Dïng thuèc nµy, anh tuyÖt nhiªn kh«ng ph¶i thay

®æi nÕp sèng thêng ngµy. H·y yªn t©m dïng nã trong vßng ba bèn

th¸ng ®Ó rót côc tr¸nh ®îc çi thø tåi tÖ Êy:

VÒ chuyÕn du lÞch, nÕu t«i ë ®Þa vÞ anh th× t«i sÏ khëi hµnh khi nµo Gien-ni chuÈn bÞ xong vµ chiÕc nhät cña anh lµnh h¼n.

1∗ – Ðc-men.

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________


KÕ ho¹ch du lÞch, anh cã thÓ s¾p ®Æt hoµn toµn theo ý m×nh vµ còng ®i th¨m Cu-ghen-man ®¸ng kÝnh. Nh vËy – nÕu nh anh thu xÕp sao cho chuyÕn du lÞch cña anh kh«ng trïng hîp víi thêi gian lu l¹i b·i biÓn cña Cu-ghen-man hoÆc trïng hîp mét phÇn th«i - th× anh cã thÓ tr¸nh khái mét çch tèt nhÊt c©u chuyÖn Çc-xb¸t. ¤ng b¹n Cu-ghen-man lo l¾ng cho søc khoÎ cña m×nh ®Õn nçi thµnh bÖnh tëng vµ dï sao còng lµ ngêi b¹n h¬i ng¸n ngÈm ë Çc-xb¸t1∗. V× r»ng tríc 15 ®Õn 20 th¸ng T¸m t«i vÉn kh«ng ®îc rçi, cho nªn ®èi víi chóng ta tr«ng chê mét sù kÕt hîp chung nµo ®ã lµ kh«ng tëng. NÕu nh t«i ®îc r¶nh rçi sím h¬n th× t«i bao giê còng cã thÓ quyÕt ®Þnh lµm g× ®ã.

VÒ quan hÖ víi bµ M«n-r« nÕu ph¶i tay t«i th× t«i sÏ cã biÖn

ph¸p nghiªm kh¾c nµo ®ã. H·y ®Ó Gien-ni ®Õn chç bµ Êy vµ nãi

th¼ng r»ng Gien-ni cÇn tiÒn. Cã lÏ bµ M«n-r« chê ®îi ®a ra mét

giÊy biªn nhËn chÝnh thøc: tiÓu th M¸c nhËn cña bµ M«n-r« tiÒn

d¹y häc nöa n¨m v.v.. NÕu nh cuéc ®Õn th¨m cña Gien-ni kh«ng

kÕt qu¶ th× ë ®Þa vÞ anh, t«i sÏ viÕt cho bµ Êy mét bøc th lÞch sù

nhng kh«ng mËp mê. CÇn chøng tá cho nh÷ng ngêi Xcèt-len Êy

r»ng anh cµng am hiÓu c«ng viÖc th× buéc hä cµng kÝnh träng anh.

Sù v« liªm sØ cña Vin-hem ®¸ng kÝnh qu¶ thùc ®· vît qu¸

mäi giíi h¹n. ¤ng ta cßn t×m çch chøng minh víi anh r»ng víi

lêi ®¬m ®Æt cña «ng ta, «ng ta ®· ®øng “bªn trong ranh giíi bøc

th cña anh”! §ång thêi l¬ng t©m kh«ng trong s¹ch cña «ng ta

th× ngêi ta cã thÓ thÊy ®îc qua viÖc sö dông tõ “tÝnh ®Õn” mµ

«ng ta c¨n b¶n c¨m ghÐt, còng nh qua lêi kªu gäi c¶m ®éng

cuèi cïng ®¸nh vµo lßng tõ thiÖn cña anh. Tªn ngu ®Çn ®ã ®ßi

hái chóng ta vµ toµn thÓ Quèc tÕ ph¶i thùc hiÖn tÊt c¶ nh÷ng

1∗ – Çc-l«-vi–Va-ri.

viÖc quanh co khuÊt tÊt cña h¾n trong vÊn ®Ò Svai-x¬, gi¶ng hoµ

khi h¾n gi¶ng hoµ, ®¶ kÝch m¹nh mÏ Svai-x¬ khi h¾n ®¶ kÝch m¹nh mÏ, ®ång thêi cho phÐp h¾n nh©n danh Quèc tÕ lµm çi mµ

h¾n chît nghÜ ra khi h¾n thÊy viÖc ®ã lµ “cÇn thiÕt”. Còng thËt hay khi h¾n kh¼ng ®Þnh lµ trong vô Ph«-gt¬, h¾n “®· cho phÐp” anh –

mµ lµ xuÊt ph¸t tõ “sù c©n nh¾c cña ®¶ng” – tù vÖ! Con ngêi Êy

qu¶ thùc ®· cho r»ng m×nh lµ mét nh©n vËt t¬ng ®èi quan träng. Cßn chuyÖn thanh tra c«ng xëng còng rÊt hoang ®êng! Nghe

nãi chÝnh phñ muèn dï sao còng ph¶i ®a nh÷ng viªn thanh tra

nµy tíi ®©u ®ã, nhng LÝp-nÕch ®· c¶n trë chÝnh phñ trong viÖc

nµy, xuÊt ph¸t tõ lîi Ých chÝnh ®¸ng cña c«ng nh©n, tøc lµ ®Ó cho

c«ng nh©n kh«ng bÞ cuéc c¶i çch Êy mua chuéc! LÝp-nÕch c¶n trë

Bi-xm¸c! Kh«ng tøc cêi sao! VÒ sù l¸u ç cña chÝnh s¸ch nµy th×

miÔn bµn.

H«m qua t«i ®· nhËn ®îc cuèn “Ngµy 18 th¸ng S¬ng mï”,

xin c¶m ¬n. S¸ch ®ãng ®Ñp, kh«ng in sai, ®äc tèt h¬n nhiÒu. Lêi tùa

rÊt hay. Lêi tùa còng nh b¶n th©n cuèn s¸ch kh«ng lµm cho Vin-

hem hµi lßng. Sù phª ph¸n ®¶ng d©n chñ, nhÊt lµ ®¶ng x· héi -

d©n chñ ®a ra trong s¸ch, ®· déi níc tuyÖt nhiªn kh«ng ph¶i vµo

chiÕc cèi xay cña «ng ta, mµ lµ lªn ®Çu «ng ta. Tuy nhiªn, giê ®©y

«ng ta kh«ng thÓ than phiÒn r»ng kh«ng cã s¸ch cæ ®éng; h·y xem

«ng ta lµm g× víi chóng.

HiÖn t«i ®ang ®äc cuèn “NhËt ký, trß chuyÖn vµ bµn vÒ

Ai-r¬-len” cña ngµi Xª-ni-o (1843-1858). Mét sè sù kiÖn, mÊy lêi

béc b¹ch thó vÞ, nhng nh×n chung vµ nh×n vÒ toµn bé th× nh÷ng

çi Êy chØ cã lîi Ých vÒ chuyªn m«n, v× nã do mét con ngêi “®¸ng

kÝnh träng” viÕt ra. Gi¸ trÞ cña nã ®èi víi t«i còng ë chç ®ã. Hai

tËp, xuÊt b¶n n¨m 1868. T«i kh«ng nghÜ r»ng anh cã thÓ t×m ®îc

trong ®ã çi g× míi mÎ ®èi víi anh308.

_____________________________________________________________


NÕu nh Svai-x¬ kh«ng cã lßng d¹ bÈn thØu Êy vµ nÕu nh anh

ta kh«ng lµm ®iÒu ngu xuÈn vµ kh«ng mét lÇn n÷a ®e do¹ Quèc tÕ,

th× ch¾c lµ anh ta sÏ n¾m lÊy lÖnh rót phÐp th«ng c«ng cña LÝp-

nÕch301 vµ chÊt vÊn Tæng héi ®ång vÒ viÖc nµy vµ bÊy giê çc anh

dï sao vÉn buéc ph¶i b¸c bá hµnh ®éng cña ngµi Vin-hem. Nhng

t¹i sao Vin-hem kh«ng tãm lÊy lêi ®e do¹ Êy cña Svai-x¬ vµ t×m

çch lîi dông nã ®Ó buéc Tæng héi ®ång ph¸t biÓu vÒ lêi ®e do¹ cña

Svai-x¬, mµ l¹i nh©n danh Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ rót

phÐp th«ng c«ng cña Svai-x¬? Chµng trai Êy ®Çn ®én qu¸ chõng!

Vô Br¾c-c¬ còng rÊt hay309. Bän n« lÖ L¸t-xan Êy thêng xuyªn

®ßi hái tiÒn vµ chØ cã tiÒn th«i. Theo ý kiÕn t«i th×, sÏ rÊt kh«ng

tho¶ ®¸ng vÒ phÝa Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ, nÕu nh Héi

liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ göi cho ngêi §øc dï chØ lµ mét

phen-nÝch tríc khi b¶n th©n hä nép héi phÝ t¬ng øng trong mét

thêi gian nhÊt ®Þnh. Dï sao còng ph¶i chÊm døt sù sa sót ®¹o ®øc

b¾t ®Çu diÔn ra tõ thêi kú L¸t-xan vµ do «ng ta.

T«i göi tr¶ anh bøc th cña Cu-ghen-man vµ cña Vin-hem. VÒ

chuyÕn du lÞch cña anh, ®¬ng nhiªn anh nªn ®Ých th©n viÕt th

cho Cu-ghen-man. Th cña Cu-ghen-man xin göi tr¶ t«i ®Ó t«i cã

thÓ tr¶ lêi anh ta. Kh«ng bµn t¸n réng r·i chót Ýt vÒ y häc th× t«i

kh«ng thÓ tho¸t khái anh ta.

Tót-xi ®ang ®äc “Guª-x¬ Ph«n BÐc-li-khin-ghen”, sau ®ã t«i sÏ

®a ch¸u ®äc “Ðt-m«n”1∗. Nh÷ng cuéc t¶n bé khi trêi nãng hÇu nh

ngõng l¹i, h«m nay trêi h¬i se l¹nh.

1∗ G¬-t¬. “Guª-x¬ Ph«n BÐc-li-khin-ghen”, “Ðt-m«n”.

TÊt c¶ chóng t«i xin göi tíi c¶ nhµ lêi chóc mõng tèt ®Ñp nhÊt.

Ph. ¡. cña anh

C«ng bè lÇn ®Çu cã lîc bít trong cuèn s¸ch: “Der Briefwechsel zwischen F.

Engels und K. Marx”. Bd. IV, Stuttgart, 1913; c«ng bè toµn v¨n trong Marx – Engels Gesamtausgabe. Dritte Abteilung,

Bd. 4, 1931 vµ trong C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen, Toµn tËp, xuÊt b¶n lÇn thø nhÊt, t. XXIV, 1931



ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 27 th¸ng B¶y 1869

PhrÕt th©n mÕn!

Trong nh÷ng tµi liÖu göi cho anh, xin lu ý ®Õn tê “Vorbote” vµ

nhÊt lµ chç t«i g¹ch díi ë trang 105, 106.

Anh sÏ thÊy r»ng l·o giµ BÕch-c¬ kh«ng thÓ nµo bá ®îc thãi

tù cao tù ®¹i310. ¤ng ta lËt ®æ toµn bé §iÒu lÖ cña chóng ta,

xuyªn t¹c tinh thÇn cña nã b»ng mét hÖ thèng tËp ®oµn ng«n

ng÷ vµ biÕn hÖ thèng h×nh thµnh tù nhiªn cña chóng ta thµnh

mí hçn hîp nh©n t¹o nh÷ng sù liªn hîp tuú tiÖn theo ng«n ng÷

_____________________________________________________________


chø kh«ng ph¶i nh÷ng sù liªn hîp thùc tÕ theo quèc gia vµ d©n téc.

Mu m« siªu ph¶n ®éng xøng ®¸ng víi nh÷ng ngêi theo chñ

nghÜa ®¹i Xla-v¬! Vµ së dÜ cã tÊt c¶ nh÷ng çi ®ã lµ v× khi Quèc tÕ

cha ®îc cñng cè ë §øc, chóng ta ®· t¹m thêi cho phÐp «ng ta vÉn

cßn lµ trung t©m ®èi víi nh÷ng th«ng tÝn viªn tríc ®©y cña «ng ta.

T«i ®· lËp tøc ra søc ®Ëp tan ý ®å cña «ng ta ®Þnh xuÊt hiÖn t¹i

§¹i héi Ai-d¬-n¾c víi t çch lµ trung t©m ®èi víi níc §øc.

Bª-ben ®· göi cho t«i ®Ó gióp ngêi BØ 25 ta-le cña Héi gi¸o dôc

c«ng nh©n §øc cña anh ta. H«m nay t«i b¸o cho anh ta biÕt ®·

nhËn ®îc vµ tiÖn thÓ viÕt cho anh ta biÕt nh÷ng kÕ ho¹ch ¶o

tëng cña BÕch-c¬.

T«i lu ý anh ta vÒ ®iÒu 6 cña §iÒu lÖ311, lµ ®iÒu chØ thõa nhËn

çc uû ban trung ¬ng quèc gia cã quan hÖ trùc tiÕp víi Tæng héi

®ång Quèc tÕ, cßn n¬i nµo ®iÒu kiÖn c¶nh s¸t kh«ng cho phÐp th×

giao tr¸ch nhiÖm cho çc ®oµn thÓ ®Þa ph¬ng ë mçi níc trao ®æi

th tÝn trùc tiÕp víi Tæng héi ®ång. T«i gi¶i thÝch víi anh ta tÝnh

chÊt hoang ®êng cña tham väng cña BÕch-c¬ vµ cuèi cïng nãi

r»ng, nÕu nh §¹i héi Ai-d¬-n¾c th«ng qua – vÒ phÇn Quèc tÕ –

kiÕn nghÞ cña BÕch-c¬ th× chóng t«i lËp tøc c«ng khai huû bá nã v×

tr¸i §iÒu lÖ.

Song, Bª-ben vµ LÝp-nÕch ®· chñ ®éng viÕt th cho t«i tõ tríc

r»ng hä ®· viÕt th cho BÕch-c¬ nãi hä kh«ng thõa nhËn anh ta,

mµ trùc tiÕp trao ®æi th tõ víi Lu©n §«n.

B¶n th©n BÕch-c¬ kh«ng nguy hiÓm. Nhng Rª-mi, th ký

cña «ng ta, nh1∗ ngêi ta b¸o cho chóng t«i biÕt tõ Thuþ SÜ,

mµ ngµi Ba-cu-nin g¸n ghÐp cho «ng ta, lµ c«ng cô cña

Ba-cu-nin. Râ rµng lµ ngêi Nga nµy muèn trë thµnh nhµ

1∗ Trong b¶n th¶o, chç nµy bÞ h h¹i.

®éc tµi cña phong trµo c«ng nh©n ch©u ¢u. ¤ng ta h·y dÌ chõng.

NÕu kh«ng «ng ta sÏ bÞ chÝnh thøc “rót phÐp th«ng c«ng”.

Mo-r¬ cña anh T«i võa nhËn ®îc mÊy b¶n cña Mai-xn¬1∗, t«i sÏ göi cho çc

b¹n bÌ ë Man-se-xt¬ vµ S¸c-l¬ Ruª-d¬-ghen.





ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 29 th¸ng B¶y 1869

PhrÕt th©n mÕn! T«i xin göi kÌm theo ®©y th cña Cu-ghen-man. Çnh tay t«i ®· kh¸ råi. T«i b¾t ®Çu dïng th¹ch tÝn. “Bee-Hive” hiÖn nay do Xa-mu-en M«-r¬-li kiÓm so¸t vµ tõ ®ã

trong çc b¶n tin vÒ héi nghÞ cña chóng ta, tÊt c¶ nh÷ng g× chèng t s¶n qu¸ møc ®Òu bÞ xo¸ bá. Ch¼ng h¹n, toµn bé luËn ®iÓm cña t«i t¹i héi nghÞ gÇn ®©y cña Tæng héi ®ång312 vÒ quyÒn


_____________________________________________________________ _____________________________________________________________


thõa kÕ theo di chóc hoÆc kh«ng cã di chóc ë La M· vµ §øc ®Òu bÞ xo¸ bá.

Trong thêi gian t«i lu l¹i Lu©n §«n1∗, ngêi ta ®· lµm mét

viÖc ngu ngèc lµ kÕt n¹p lµm héi viªn 5 ngêi thuéc Héi Br«n-t¬, è Brai-en313, nh÷ng anh chµng nµy ngu xuÈn vµ dèt n¸t bao nhiªu th×

còng a g©y sù vµ kiªu h·nh vÒ m¸nh khoÐ ho¹t ®éng bÌ ph¸i bÝ

mËt bÊy nhiªu.

Chµo anh.

C. M. cña anh

Ch¸u Gien-ni ®· nhËn ®îc “tiÒn” cña m×nh. Con bÐ ®¸ng yªu

nµy c¶m thÊy rÊt h¹nh phóc v× ®· “®éc lËp kiÕm ®îc tiÒn”.





210 ¡ng-ghen göi M¸c

ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn!

1∗ Râ rµng lµ viÕt nhÇm: ë Pa-ri.

Xem ra l·o giµ BÕch-c¬ ®· hoµn toµn mÊt trÝ. Lµm thÕ nµo mµ «ng ta cã thÓ ra lÖnh r»ng c«ng liªn ph¶i lµ héi liªn hiÖp c«ng nh©n ch©n chÝnh vµ lµ nÒn t¶ng cña mäi tæ chøc, çc héi liªn hiÖp kh¸c chØ ®îc t¹m thêi tån t¹i song song víi nã v.v.. TÊt c¶ çi ®ã l¹i ë trong mét níc hoµn toµn cha cã tæ chøc c«ng ®oµn ch©n chÝnh nµo. “Tæ chøc” hçn lo¹n biÕt bao! Mét mÆt, mçi ngµnh nghÒ tËp trung vµo c¬ quan chãp bu toµn quèc, cßn mÆt kh¸c, çc ngµnh nghÒ kh¸c nhau ë mçi ®Þa ph¬ng l¹i tËp trung vµo c¬ quan chãp bu ®Þa ph¬ng. H×nh thøc tæ chøc Êy lµ thñ ®o¹n tèt nhÊt ®Ó kÐo dµi mu«n thuë nh÷ng cuéc tranh c·i kh«ng bao giê chÊm døt. Nhng vÒ thùc chÊt, ®ã kh«ng ph¶i çi g× kh¸c mµ lµ nguyÖn väng cña nhµ thñ c«ng nghiÖp giµ níc §øc muèn cøu v·n “töu qu¸n” cña m×nh ë mçi thµnh phè, çi töu qu¸n mµ «ng ta coi lµ c¬ së cña sù thèng nhÊt cña tæ chøc c«ng nh©n. NÕu nh cßn xuÊt hiÖn nhiÒu kiÕn nghÞ nh thÕ th× thêi giê t¹i §¹i héi Ai-d¬-n¾c314 sÏ l·ng phÝ vµo nh÷ng cuéc tranh c·i v« vÞ.

Nh÷ng kÕ ho¹ch quèc tÕ Êy dÜ nhiªn chØ cã mét môc ®Ých duy nhÊt lµ b¶o ®¶m quyÒn l·nh ®¹o cho BÕch-c¬ ë tÊt c¶ mäi n¬i nãi tiÕng §øc (Muyn-hau-den ë An-da-x¬ mµ «ng ta ®· s¸t nhËp, xem “Vorbote”, tr. 109 díi tiªu ®Ò “Ba-l¬”). Thùc ra, toµn bé tæ chøc mü miÒu Êy víi trung t©m lµ Gi¬-ne-v¬ sÏ sôp ®æ v× çc ®¹o luËt cña §øc, v× r»ng BÕch-c¬ thêng sai lÇm trong tÝnh to¸n cña m×nh. ý ®å cña «ng ta lµ thµnh lËp ë kh¾p mäi n¬i çc uû ban trung ¬ng theo ng«n ng÷, nghÜa lµ c«ng nh©n Gi¬-ne-v¬ phô tïng Pa-ri, c«ng nh©n An-t¬-vÐc-pen phôc tïng Am-xtÐc-®am (cho dï Gi¬-ne-v¬ kh«ng cã ý ®Þnh qu¶n lý toµn bé níc Ph¸p vµ khu vùc ngêi Va-l«ng ë BØ, ®iÒu mµ cã nhiÒu kh¶ n¨ng lµ cã ngêi còng ®· h×nh dung ra ë Gi¬-ne-v¬ tù do), ®¬ng nhiªn chØ cã môc ®Ých lµ t¨ng cêng tham väng cña «ng ta nhßm ngã ®Þa vÞ nhiÕp chÝnh ®èi víi çc tËp ®oµn nãi tiÕng §øc. Nhng ®iÒu rÊt tèt lµ nh÷ng viÖc Êy ph¶i do §¹i héi Ai-d¬-n¾c, chø kh«ng ph¶i §¹i héi Ba-l¬292 cña Quèc tÕ quyÕt ®Þnh.

_____________________________________________________________


V¶ ch¨ng, t«i hoµn toµn kh«ng muèn qu¶ quyÕt r»ng t«i ®·

hiÓu ®óng kÕ ho¹ch cña BÕch-c¬. TiÕng §øc cña «ng ta vµ l«-gÝch cña «ng ta ra sao qu¶ kh«ng sao hiÓu næi.

Hoµn toµn râ rµng lµ Ba-cu-nin bÐo phÖ Èn nÊp ®»ng sau tÊt c¶

nh÷ng çi ®ã. NÕu nh tªn ngêi Nga ®¸ng nguyÒn rña ®ã qu¶

thùc muèn dïng ©m mu ®Ó cíp lÊy quyÒn l·nh ®¹o phong trµo

c«ng nh©n th× ®©y lµ lóc cÇn d¹y h¾n cho ra trß vµ ®Æt ra vÊn ®Ò:

mét kÎ theo chñ nghÜa ®¹i Xla-v¬ nãi chung cã thÓ lµ thµnh viªn

cña Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ hay kh«ng. Anh chµng ®ã rÊt

dÔ bÞ b¾t. Anh ta kh«ng nªn cã ¶o tëng r»ng cã thÓ ®ãng vai ngêi

céng s¶n theo chñ nghÜa thÕ giíi tríc c«ng nh©n vµ ®ãng vai

ngêi theo chñ nghÜa d©n téc vµ theo chñ nghÜa ®¹i Xla-v¬ cuång

nhiÖt tríc ngêi Nga. HiÖn nay chÝnh lµ lóc Boãc-c¬-hai-m¬ ®ang

ph¶i dÌ chõng Ba-cu-nin, cho nªn nãi víi anh ta ®«i lêi bãng giã lµ

hoµn toµn ®óng lóc; ®¬ng nhiªn Boãc-c¬-hai-m¬ chØ hiÓu ®îc

nh÷ng lêi bãng giã th« b¹o vµ kh«ng mËp mê níc ®«i.

DÜ nhiªn anh ®· nhËn thÊy r»ng nh÷ng ngêi Thuþ SÜ ®¸ng

kÝnh còng muèn th¶o luËn t¹i ®¹i héi c¶ vÊn ®Ò “quyÒn lËp ph¸p

trùc tiÕp cña nh©n d©n”315. SÏ rÊt hay ®Êy.

Sau gÇn bèn chôc n¨m tån t¹i cña phong trµo c«ng nh©n chÝnh

trÞ ë Anh, tê b¸o c«ng nh©n duy nhÊt ®ang tån t¹i cã thÓ bÞ mét

nhµ t s¶n nh X. M«-r¬-li mua chuéc, dï sao th× ®ã vÉn lµ mét

®iÒu sØ nhôc. §¸ng tiÕc, h×nh nh quy luËt cña phong trµo c«ng

nh©n lµ ë kh¾p n¬i, mét bé phËn l·nh tô c«ng nh©n kh«ng tr¸nh

khái biÕn chÊt, mÆc dï hiÖn tîng ®ã kh«ng n¬i nµo lan trµn phæ

biÕn nh ë §øc nhê cã nhiÖt t×nh cña L¸t-xan.

Tót-xi hiÖn ®ang ®äc Phi-r¬-®©u-xi theo b¶n chØnh lý rÊt tèt

cña S¸c-c¬. HiÖn ch¸u rÊt thÝch cuèn s¸ch Êy, nhng ch¸u cã thÓ

®äc hÕt ®îc cuèn s¸ch ®å sé ®ã hay kh«ng l¹i lµ chuyÖn kh¸c.

T«i hy väng r»ng cuèi tuÇn sau rót côc sÏ chÊm døt ®îc c«ng

viÖc víi Gèt-phrÝt1∗ ®¸ng yªu vµ sau ®ã t«i cã gÇn hai tuÇn lÔ tù do.

Do ®ã, nÕu nh anh muèn ®Æt kÕ ho¹ch du lÞch th× h·y ®Æt ®i råi

b¸o cho t«i biÕt, bÊy giê t«i cã thÓ tuú theo nguyÖn väng cña anh

gÆp nhau ®©u ®ã ë §øc hoÆc Hµ Lan, hoÆc thËm chÝ cïng nhau

khëi hµnh tõ Lu©n §«n. Vµo cuèi th¸ng T¸m t«i ph¶i gÆp mÑ t«i ë

¤-xten-®¬, kho¶ng ngµy 20 hoÆc 25. §¬ng nhiªn, trong thêi gian

®ã Tót-xi cã thÓ ë l¹i ®©y lµm b¹n víi Li-di. Anh nghÜ sao?

Ph. ¡. cña anh

HÔ t«i thu xÕp ®îc æn tho¶ c«ng viÖc víi Gèt-phrÝt Ðc-men th×

anh sÏ nhËn ®îc tiÒn, mµ cµng sím cµng tèt, nghÜa lµ nÕu anh ta

bá tiÒn ra sím h¬n. Anh chuyÓn nh÷ng thø kÌm theo ®©y cho Tót-

xi nhÐ, ®Þa chØ viÕt b»ng nÐt ch÷ kh¸c ®Ó cho nã ng¹c nhiªn kh«ng

biÕt tõ ®©u göi tíi?






1∗ – Ðc-men.

_____________________________________________________________

468 M¸c göi ¡ng-ghen, 2 th¸ng t¸m 1869 ¡ng-ghen göi m¸c, 3 th¸ng t¸m 1869 469


ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 2 th¸ng T¸m 1869

PhrÕt th©n mÕn!

V× Cu-ghen-man mµ toµn bé kÕ ho¹ch du lÞch cña t«i bÞ ®¶o lén.

NÕu t«i ®i ®Õn chç anh ta tríc khi anh ta ®i Çc-xb¸t1∗, th× anh ta

sÏ vËn dông mäi thø ®Ó kÐo t«i ®i víi anh ta ®Õn çi chç ch¸n

chêng vµ tèn kÐm Êy, hoÆc lµ t«i buéc anh ta tõ bá kÕ ho¹ch cña

b¶n th©n anh ta mµ anh ta cÇn ph¶i thùc hiÖn v× t×nh h×nh søc

khoÎ.

V× thÕ t«i viÕt th cho anh ta r»ng cuèi th¸ng T¸m t«i ph¶i ®i

Hµ Lan v× c«ng viÖc gia ®×nh, vµ tõ ®ã cã lÏ t«i sÏ cã dÞp gÆp anh ta

ë Han-n«-v¬ sau khi anh ta trë vÒ. Qu¶ thùc t«i kh«ng thÊy lèi

tho¸t nµo kh¸c.

ViÖc tr× ho·n chuyÕn ®i cßn cã nh÷ng lý do sau:

mét lµ: gia ®×nh La-ph¸c-g¬ cã lÏ sÏ sang Lu©n §«n mÊy ngµy

tíi ®©y.

hai lµ: nÕu t«i ra ®i tõ ®©y lóc nµy th× Tæng héi ®ång kh«ng

lµm næi c«ng t¸c chuÈn bÞ cÇn thiÕt cho §¹i héi Ba-l¬316.

Xem ra Tót-xi ®Þnh ®Þnh c v÷ng ch¾c ë Man-se-xt¬.

Sù v¾ng nhµ hai tuÇn cña anh còng lµ lý do thÝch hîp cho


viÖc lµm ®ã. Bøc tranh ch¸u nhËn ®îc lµ cña mét viÖn ®iÒu dìng

ë ®©y (níc Anh) göi cho.

T«i göi kÌm theo ®©y th cña Bª-ben vµ Vin-hem.

Hy väng r»ng trong thêi gian du lÞch cña m×nh anh sÏ ghÐ

th¨m Lu©n §«n.

Mo-r¬ cña anh

Cho ®Õn nay t«i kh«ng thÊy Mai-xn¬ ®¨ng qu¶ng ço vÒ “Ngµy

18 th¸ng S¬ng mï”. Ch©m ng«n cña anh ta: Chi va piano va

sano1∗.





ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn!

1∗ – §i thËn träng th× ®i ®îc xa h¬n.

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________

470 ¡ng-ghen göi m¸c, 3 th¸ng t¸m 1869 M¸c göi ¡ng-ghen, 4 th¸ng t¸m 1869 471

T«i xin göi tr¶ th cña Vin-hem vµ Bª-ben, ngoµi ra göi kÌm

®©y tÊm sÐc 100 p.xt. ®øng tªn Ng©n hµng liªn hîp Lu©n §«n, hy väng víi tÊm sÐc nµy c«ng nî sÏ vÜnh viÔn tiªu tan.

NÕu Gien-ni ®îc rçi trong th¸ng ChÝn, nh Tót-xi nãi víi t«i, th× ®¬ng nhiªn anh cã thÓ ho·n chuyÕn ®i cña m×nh ®Õn th¸ng Êy. T«i lu«n lu«n nghÜ r»ng v× Gien-ni mµ anh chØ bã hÑp thêi gian ph¶i tiÕn hµnh chuyÕn ®i trong cã bèn tuÇn.

ChuyÖn tai tiÕng gi÷a Svai-x¬ vµ ngêi Lai-pxÝch sÏ tuyÖt vêi. ViÖc kÕt téi Bª-ben bÞ ph¸i Ven-ph¬ mua chuéc vµ lêi ®e do¹ cña ph¸i Svai-x¬ sÏ dïng søc m¹nh ®Ó giµnh th¾ng lîi t¹i ®¹i héi buéc ngêi ta ph¶i chê ®îi nh÷ng sù kiÖn thó vÞ.

Ngu xuÈn biÕt chõng nµo khi Vin-hem ®Ó cho Guª-g¬ ký vµo lêi kªu gäi cña m×nh göi ®¹i héi, do ®ã t¹o cho b¸o “Social Demokrat” cã lý do ®Ó ®¶ kÝch!317. Nhng Vin-hem qu¶ thùc kh«ng thÓ lµm nªn chuyÖn g× nÕu kh«ng cã nh÷ng ngêi céng hoµ tiÓu t s¶n cña m×nh.

Çc giÊy tê cña t«i sÏ ph¶i ®îc ký kÕt sau mét tuÇn, nÕu nh çc luËt s chuÈn bÞ xong xu«i. Do ®ã tríc thø t, 11 th¸ng nµy, thÕ nµo t«i còng khëi hµnh. Trªn ®êng ®i vµ vÒ nhÊt ®Þnh t«i sÏ gÆp anh ë Lu©n §«n.

Xin göi lêi chóc mõng tèt ®Ñp nhÊt tíi c¶ nhµ.

Ph. ¡. cña anh Cho tíi nay, t«i còng ®· uæng c«ng t×m kiÕm lêi qu¶ng ço vÒ

“Ngµy 18 th¸ng S¬ng mï”.




ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 4 th¸ng T¸m 1869

PhrÕt th©n mÕn!

T«i ®· nhËn ®îc 100 p.xt., v« cïng çm ¬n anh. HiÖn nay t«i

ch¨m chó theo dâi t×nh h×nh ®Ó tr¸nh nh÷ng hiÓu lÇm t¬ng tù.

T«i c¶m thÊy hoµn toµn dÔ chÞu. Çnh tay t«i ®· gÇn khái h¼n

råi. T«i cho r»ng sù mÖt mái toµn th©n lµ do thêi tiÕt, t«i ®ang

uèng thuèc ch÷a bÖnh gan do Gum-pÐc-t¬ chØ ®Þnh.

H«m qua héi nghÞ cña Tæng héi ®ång võa bi võa hµi. Toµn lµ

nh÷ng th ®ßi thanh to¸n tiÒn in thÎ héi viªn, tiÒn nhµ, tiÒn l¬ng

cßn thiÕu cña th ký v.v.. Tãm l¹i, do sù ph¸ s¶n cña Quèc tÕ, cho

nªn cßn hoµn toµn cha biÕt chóng t«i lµm sao cã thÓ cö ®îc mét

®¹i biÓu1∗. MÆt kh¸c, th cña chi bé Ph¸p ë Gi¬-ne-v¬ göi tíi, trong

®ã trÞnh träng khÈn cÇu Tæng héi ®ång ra th«ng tri b»ng ba thø

tiÕng kªu gäi mäi héi viªn (mµ lµ lËp tøc) gãp tiÒn ®Ó mua nhµ ë

Gi¬-ne-v¬ (dïng cho héi häp), gi¸ c¶ th¶y 5000 p.xt. vµ sÏ thµnh tµi

s¶n cña Quèc tÕ. ¤i, ch¼ng lÏ ®©y kh«ng ph¶i lµ tham väng kh«ng

khiªm tèn cña nh÷ng ngêi cßn cha nép mçi ngêi mét pen-ni

cña m×nh hay sao?

1∗ – dù §¹i héi Ba-l¬.

_____________________________________________________________


BÕch-c¬, thñ lÜnh cña bé l¹c §øc, göi 280 pen-ni cho “h»ng hµ

sa sè ngêi” cña m×nh.

ý nghÜa cña toµn bé sù viÖc Êy lµ: çc uû ban ®Þa ph¬ng (kÓ c¶

çc uû ban trung ¬ng) chi tiªu qu¸ nhiÒu tiÒn vµ thu cña çc héi

viªn cña m×nh héi phÝ qu¸ cao cho nhu cÇu c¶ níc hoÆc ®Þa

ph¬ng, cho nªn ®èi víi Tæng héi ®ång Quèc tÕ kh«ng cßn g× c¶. §Ó

in lêi kªu gäi hoang ®êng göi ngêi T©y Ban Nha318 v.v. vµ nh÷ng

viÖc lµm ngu xuÈn t¬ng tù th× bao giê còng cã tiÒn.

Chóng t«i sÏ buéc ph¶i tuyªn bè b»ng v¨n b¶n hoÆc b»ng

miÖng víi ®¹i héi s¾p häp r»ng chóng t«i kh«ng thÓ nµo tiÕp tôc

®iÒu hµnh Tæng héi ®ång nh thÕ ®îc; nhng tríc khi bæ nhiÖm

nh÷ng ngêi kÕ nhiÖm cña chóng t«i th× h·y ®Ó hä chÞu khã thanh

to¸n nî nÇn cña chóng t«i, nh÷ng mãn nî nµy cßn lín h¬n rÊt

nhiÒu nÕu nh ®a sè çc th ký cña chóng t«i kh«ng bá tiÒn tói ra

tr¶ nh÷ng chi phÝ vÒ th«ng tin.

NÕu nh chóng t«i biÕt n¬i nµo ®ã cã nh÷ng ngêi mµ chóng t«i

kh«ng ph¶i lo hä l«i kÐo chóng t«i vµo nh÷ng viÖc lµm ngu xuÈn

th× chóng t«i hÕt søc hµi lßng ®ång ý chuyÓn Tæng héi ®ång ®i khái

®©y. Sù viÖc ®· trë nªn ch¸n ngÊy.

Chµo anh.

Mo-r¬ Bi-d¬-li ®· cíi vî h«m 24 th¸ng B¶y.




ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 10 th¸ng T¸m 1869

PhrÕt th©n mÕn! T«i rÊt lóng tóng vÒ chuyÖn Tót-xi. VÊn ®Ò lµ vî chång La-

ph¸c-g¬ viÕt th cho t«i r»ng thø ba hoÆc thø t tíi sÏ ®Õn ®©y. NÕu nh t«i kh«ng b¸o cho ch¸u biÕt r»ng Phu-s¬-t¬-r¬1∗ mµ ch¸u rÊt yªu quý sÏ ®Õn ®©y, th× sau ®ã ch¸u sÏ tr¸ch t«i. NÕu nh t«i b¸o cho ch¸u viÖc Êy th× sÏ g©y ra trong t©m t ch¸u cuéc xung ®ét bi kÞch gi÷a nguyÖn väng ë l¹i theo tho¶ thuËn víi c« Li-di víi nguyÖn väng gÆp mÆt Phu-s¬-t¬-r¬. Do ®ã t«i ®Ó anh quyÕt ®Þnh vÊn ®Ò nµy theo ý cña anh.

Tê b¸o c¶nh s¸t Ph¸p “L’International” ®· ®¨ng bµi “Chuyªn chÝnh toµn cÇu” chèng l¹i Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ, bµi b¸o xuÊt hiÖn do cã v« sè cuéc b·i c«ng næ ra nèi tiÕp nhau ë Ph¸p. Bµi b¸o Êy cña Giª-ru-da-lem kÕt thóc nh sau:

“Dï sao, hiÖn nay ngêi ta ®Òu biÕt r»ng, nãi tãm l¹i, §ång minh cã thÓ lµm ®×nh

trÖ sinh ho¹t x· héi ë n¬i nµo mµ phï hîp víi ý ®å cña nã lµ chÆn ®øng ®îc mäi çi

l¹i. NÕu cã mét vÞ bé trëng ®Çy d· t©m nµo ®ã tranh thñ ®îc ©n sñng cña §ång

minh th× ngêi ta hiÓu ®îc ®iÒu mµ «ng ta cã thÓ lµm ®Ó chèng l¹i ®Þch thñ g©y

phiÒn hµ cho «ng ta. Chóng ta hoµn toµn tin ch¾c r»ng chÝnh vÞ bé trëng Êy mét

khi ®¹t ®îc môc ®Ých cña m×nh sÏ lËp tøc dïng nh÷ng biÖn ph¸p triÖt ®Ó tiªu

diÖt §ång minh; chóng t«i kh«ng biÕt «ng ta cã thµnh c«ng hay kh«ng; nhng


_____________________________________________________________


trong giê phót nµy th× chóng t«i kh¼ng ®Þnh r»ng §ång minh quèc tÕ ®Ých thùc lµ nÒn

chuyªn chÝnh toµn cÇu. H·y chê ®îi çi giê phót mµ [quü]1∗ cña nã sÏ [®Çy ¾p]1*”.

NÕu nh anh chµng Êy muèn chê ®îi ®Õn lóc ®ã th× anh ta ph¶i

chê l©u ®Êy.

PhÇn diÔn v¨n cña Vin-hem (®äc t¹i BÐc-lin293) ®¨ng trong phô

tr¬ng, tuy cã nh÷ng ®iÒu ngu xuÈn, vÉn chøng minh ®îc sù khÐo

lÐo kh«ng thÓ phñ nhËn cña «ng ta trong viÖc tr×nh bµy vÊn ®Ò mét

çch s¸ng sña. Mµ còng rÊt hay! V× r»ng chØ cã thÓ lîi dông quèc

héi lµm thñ ®o¹n ®Ó tiÕn hµnh cæ ®éng, nªn kh«ng bao giê ®îc cæ

®éng ë ®ã nh÷ng g× hîp lý vµ dÝnh d¸ng ®Õn lîi Ých cña c«ng nh©n!

¶o tëng cña Vin-hem dòng c¶m qu¶ thùc mª li, ¶o tëng cho r»ng

nÕu nh Bi-xm¸c “thÝch” nh÷ng lêi lÏ h÷u nghÞ ®èi víi c«ng nh©n

th× «ng ta sÏ kh«ng ph¶n ®èi nh÷ng biÖn ph¸p thùc sù cã lîi cho

c«ng nh©n! “Dêng nh”, – nh Bru-n« Bau-¬ nãi, – t¹i Quèc héi

ngµi V¸c-g¬-n¬ kh«ng ph¸t biÓu t¸n thµnh trªn lý luËn ®¹o luËt

c«ng xëng, cßn trªn thùc tÕ th× chèng l¹i ®¹o luËt Êy “v× trong t×nh

h×nh cña níc Phæ, ®¹o luËt Êy ch¼ng cã Ých g×!” “Dêng nh”, ngµi

Bi-xm¸c, nÕu nh qu¶ thùc muèn vµ cã thÓ lµm çi g× ®ã cho c«ng

nh©n, sÏ kh«ng g¾ng søc thùc hiÖn çc ®¹o luËt hiÖn hµnh t¹i

chÝnh níc Phæ! ChØ v× viÖc ®ã ®· diÔn ra ë Phæ cho nªn “D¾c-den”

theo chñ nghÜa tù do v.v. buéc ph¶i noi g¬ng nã. Vin-hem kh«ng

hiÓu r»ng çc chÝnh phñ hiÖn nay tuy ve v·n c«ng nh©n, nhng

biÕt rÊt râ r»ng trô cét duy nhÊt cña hä lµ giai cÊp t s¶n, cho nªn

hä cã thÓ do¹ dÉm giai cÊp t s¶n b»ng nh÷ng lêi lÏ h÷u nghÞ ®èi

víi c«ng nh©n, nhng kh«ng bao giê cã thÓ thùc sù chèng l¹i giai

cÊp Êy.

Con vËt Êy tin vµo “nhµ níc d © n c h ñ” sau nµy! §ång thêi,

1∗ Trong b¶n th¶o chç nµy bÞ r¸ch n¸t.

khi th× nã nghÜ ®Õn níc Anh theo chÕ ®é lËp hiÕn, khi th× níc Mü

t s¶n, khi th× Thuþ SÜ ®¸ng th¬ng. “Nã” kh«ng hÒ cã kh¸i niÖm

vÒ chÝnh s¸ch çch m¹ng. §iÒu mµ nã dÉn ra – theo ®u«i May-¬ ë

Sva-b¬ – lµm b»ng chøng cho n¨ng lùc ho¹t ®éng cña chÕ ®é d©n

chñ, ®ã lµ ®êng s¾t Ca-li-phoãc-ni-a. Nhng ®êng s¾t Êy ®îc

x©y dùng nhê vµo chç çc nhµ t s¶n th«ng qua quèc héi tÆng cho

b¶n th©n m×nh mét sè rÊt lín “ruéng ®Êt nh©n d©n”, nghÜa lµ tíc

®o¹t sè ruéng ®Êt Êy cña c«ng nh©n, nhê vµo chç hä nhËp khÈu cu-

li Trung Quèc ®Ó h¹ thÊp tiÒn c«ng vµ sau hÕt, nhê vµo chç hä ®·

t¹o lËp ®îc mét ngµnh míi – “quý téc tµi chÝnh”.

Thø ®Õn, t«i cho r»ng Vin-hem ®· v« liªm sØ ë chç g¾n liÒn tªn

anh vµ tªn t«i vµo vô Bra-x¬319. T«i ®· tõng c«ng khai ph¶n ®èi

quan hÖ cña anh ta víi Bra-x¬ vµ ®ång thêi c¶nh ço – viva voce1∗ –

r»ng nÕu nh viÖc Êy dÉn ®Õn chuyÖn tai tiÕng th× t«i sÏ c«ng khai

phñ nhËn anh ta.

Nh÷ng ®o¹n trÝch díi ®©y trong “Håi ký cña mét kþ binh” cña

§a-ni-en §ª-ph«320 cã lÏ lµm anh thÝch thó.

1) KÓ l¹i cuéc duyÖt binh cña hång y gi¸o chñ Ri-s¬-li-¬ ë

Li-«ng, t¸c gi¶ nãi: “Bé binh Ph¸p, nÕu so s¸nh víi bé binh mµ t«i cã dÞp gÆp tõ ®ã vÒ sau trong qu©n

®éi §øc vµ Thuþ §iÓn th× kh«ng xøng ®¸ng víi tªn gäi binh sÜ. Nhng mÆt kh¸c, nÕu so

s¸nh hä víi qu©n ®éi Xa-voa vµ I-ta-li-a th× hä lµ nh÷ng binh sÜ tèt”.

2) VÒ viÖc Gu-xt¸p A-®«n-ph¬ b¾t ®Çu can thiÖp vµo nh÷ng

chuyÖn bÈn thØu ë §øc, t¸c gi¶ nãi: “Ban ®Çu hä (çc c«ng tíc theo ®¹o Tin lµnh ë §øc) s½n sµng liªn hîp víi «ng

ta, chÝ Ýt hä kh«ng hÒ muèn vµo hïa víi hoµng ®Õ v× thÕ lùc cña hoµng ®Õ ®· g©y ra

cho hä sù nghi ng¹i chÝnh ®¸ng; hä muèn ngêi Thuþ §iÓn thµnh c«ng vµ sÏ rÊt hµi

1∗ – b»ng miÖng.

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________


lßng nÕu nh c«ng viÖc do bµn tay ngêi kh¸c lµm; lµ ngêi §øc ch©n chÝnh, hä thµ ®îc

ngêi kh¸c cøu h¬n lµ tù cøu lÊy m×nh, chÝnh v× vËy mµ hä do dù vµ tu©n thñ hiÖp íc”.

Mong r»ng thø hai sau sÏ gÆp anh.

Chµo anh.

Mo-r¬

Xin ®õng quªn göi cuèn sæ tay nhá mµ t«i bá quªn ë nhµ anh.

Trong ®ã cã mÊy ®o¹n ghi chÐp cña t«i. Còng ®õng quªn t¸c phÈm

cña §uy-rinh ®¸ng kÝnh.




In theo b¶n viÕt tay Nguyªn v¨n lµ tiÕng §øc, tiÕng Anh vµ tiÕng Ph¸p


ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn!

VÊn ®Ò r¾c rèi vÒ Sn¸p-x¬1∗ t«i ®· gi¶i quyÕt ph¨ng b»ng çch

b¸o th¼ng cho Tót-xi biÕt sù thùc. Víi th«ng b¸o Êy t«i cã g©y ra

m©u thuÉn trong néi t©m ch¸u hay kh«ng th× t«i kh«ng râ, nhng

®¸ng tiÕc lµ hiÖn nay ch¸u ®ang bËn t©m ®Õn viÖc kh¸c. VÊn ®Ò lµ

tõ thø s¸u tríc, ch¸u liªn miªn bÞ ®au r¨ng ghª gím g©y ra bëi

chÝnh çi r¨ng tríc ®©y ®· g©y cho ch¸u nhiÒu ®au ®ín. Cho tíi

nay ch¸u ®· chÞu ®ùng ®îc sù ®au ®ín Êy víi tinh thÇn anh dòng

®¸ng ng¹c nhiªn, nhng ngñ kh«ng yªn giÊc vµ thÇn kinh c¨ng

th¼ng l©u vÉn cã t¸c dông cña chóng nªn h«m nay ch¸u tá ra cã

phÇn mÖt mái. Ch¸u b¶o t«i r»ng anh ®· kh«ng muèn nhæ chiÕc

r¨ng Êy ®i, nhng v× kh«ng thÓ kÐo dµi h¬n n÷a nªn h«m nay t«i

®· ®Ó ch¸u cïng Li-di ®Õn mét trong nh÷ng nha sÜ kh¸ nhÊt ë ®©y,

vµ nãi víi ch¸u ph¶i nghe lêi khuyªn cña thµy thuèc. Sau khi kiÓm

tra håi l©u, thµy thuèc nãi r»ng «ng hy väng gi÷ ®îc chiÕc r¨ng

nhng nÕu nh tiÕp tôc ®au cho ®Õn s¸ng thø b¶y th× vÉn ph¶i nhæ

®i. Dï sao th× con bÐ còng kh«ng thÓ cø nöa n¨m mét lÇn l¹i chÞu

®ùng sù ®au ®ín kÐo dµi vµ lµm tæn th¬ng ®Õn hÖ thÇn kinh nh

vËy. NÕu ®Ó tiÕp tôc nh thÕ th× toµn bé søc khoÎ cña ch¸u sÏ bÞ

tæn th¬ng nhiÒu h¬n lµ gi¸ trÞ cña c¶ çi r¨ng Êy. Hy väng r»ng

t«i cã thÓ nhanh chãng b¸o cho anh tin tøc yªn lßng h¬n.

B©y giê t«i ph¶i sang ngay Héi Si-l¬47 vµ xem xem ®· x¶y ra

chuyÖn g× ë Ai-d¬-n¾c. Thø b¶y, hai ®¶ng xem ra ®· chia tay

mét çch hoµ b×nh vµ nh vËy lµ tr¸nh ®îc Ýt ra lµ cuéc Èu ®¶

réng kh¾p.

Ph¸i Uèc-çc-t¬ ngu xuÈn vµ ti tiÖn ®Õn møc nµo, cã thÓ thÊy

1∗ Xem tËp nµy, tr. 473-474.

_____________________________________________________________


®îc qua viÖc hä kh«ng bao giê nh¾c tíi cuèn s¸ch cña Xanh-cle-r¬,

nguyªn ®¹i uý trung ®oµn 28 vµ cña S. Br«-phi nhan ®Ò: “C tró ë

Bun-ga-ri” xuÊt b¶n n¨m 1869. Cuèn s¸ch nµy do hai ngêi viÕt, mét ngêi lµ Xanh-cle-r¬,

nguyªn sÜ quan, tham gia ChiÕn tranh Crm, biÕt çc thø tiÕng

Thæ NhÜ Kú, Ba Lan, Nga vµ Bun-ga-ri, c tró ë níc nµy 3 n¨m,

cßn ngêi kia c tró 11/2 n¨m, hiÖn c¶ hai ®ang ë ®ã. Cuèn s¸ch

viÕt rÊt sinh ®éng vµ rÊt cã h×nh ¶nh vµ cã gi¸ trÞ h¬n bÊt cø quyÓn

s¸ch nµo kh¸c viÕt vÒ vÊn ®Ò nµy mµ t«i biÕt. §èi víi nh÷ng ngêi

Anh, nh÷ng ngêi nµy tho¸t khái thµnh kiÕn mét çch ®¸ng ng¹c

nhiªn, tuy r»ng yÕu vÒ kinh tÕ vµ chÝnh trÞ. Nhng hä cã n¨ng lùc

quan s¸t. Hä, chÝ Ýt lµ Br«-phi, ®Õn ®Êy víi t©m tr¹ng ng¶ vÒ C¬

§èc gi¸o, nhng ®· hoµn toµn thay ®æi quan ®iÓm cña m×nh theo

ngêi Thæ NhÜ Kú. Nhng v× hä còng thÊy nh÷ng chç yÕu kÐm

trong hÖ thèng cai trÞ cña Thæ (tuy r»ng ë chç nµy hä cã çi g× ®ã

gièng víi Uèc-çc-t¬) nªn nh÷ng ngêi ñng hé Uèc-çc-t¬ kh«ng

d¸m gäi lµ mét cuèn s¸ch, mµ ngay theo quan ®iÓm cña chÝnh

nh÷ng ngêi nµy, còng cã gi¸ trÞ h¬n toµn bé tê “Free Press” cña

hä. §èi víi t«i, nh÷ng thùc tÕ trong néi dung cuèn s¸ch cã gi¸ trÞ h¬n

lµ tÊt c¶ nh÷ng lêi ba hoa cña nh÷ng ngêi ñng hé Uèc-çc-t¬. Cßn

vÒ phÇn m« t¶ chÝnh s¸ch cña Nga vµ Ph¸p ë C«ng-xt¨ng-ti-n«-pl¬

th× hai ngêi Êy cã thÓ g©y nªn sù ghen ghÐt cña C«-lÐt ng¾n tay.

§ång thêi cuèn s¸ch viÕt hay ®Õn møc ngêi ta cã thÓ ®äc vµ ®äc nã

mét çch thÝch thó, cßn lîi Ých mµ nã ®em l¹i ë ®©y cßn lín h¬n lµ

lîi Ých mµ tê “Free Press” ®em l¹i trong mêi n¨m nay víi nh÷ng

danh ng«n mµ nã truyÒn b¸ trªn t thÕ nhµ tiªn tri.

H«m kia ®· kÕt thóc c«ng chuyÖn víi Gèt-phrÝt Ðc-men. Mäi

giÊy tê ®· ®îc ký kÕt. Cuèi cïng th× ®· chia tay h¼n ®îc víi con

ngêi ®¸ng kÝnh Êy.

TÊt c¶ mäi ngêi göi anh lêi chóc mõng tèt ®Ñp nhÊt.

Ph. ¡. cña anh

C«ng bè lÇn ®Çu cã lîc bít trong cuèn s¸ch: “Der Briefwechsel zwischen F. Engels und

K. Marx”. Bd. IV, Stuttgart, 1913; c«ng bè toµn v¨n trong Marx - Engels Gesamtausgabe. Dritte Abteilung, Bd. 4, 1931

vµ trong C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen, Toµn tËp, xuÊt b¶n lÇn thø nhÊt, t. XXIV, 1931



ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn! Tèi h«m qua t«i ®· nhËn ®îc ®iÖn cho biÕt tèi thø t mÑ t«i

míi ®Õn ¤-xten-®¬. V× hiÖn t¹i t«i ph¶i chê th nhµ cho biÕt t×nh h×nh tØ mØ h¬n vµ còng v× nh÷ng nguyªn nh©n kh¸c buéc t«i lu l¹i ®©y ngµy mai cho nªn tèi h«m nay t«i ®iÖn cho anh biÕt ®Õn thø t t«i míi ®Õn ®îc. T«i còng e r»ng nÕu nh thêi gian Êy gia ®×nh La-ph¸c-g¬ ®Õn th× t«i kh«ng thÓ ë ®ªm t¹i nhµ anh vèn ®· qu¸ ®«ng ngêi råi; nÕu vËy th× t«i muèn biÕt anh cã thÓ thu xÕp cho t«i chç ë nµo gÇn hay kh«ng.

Ngêi ta ®· nhæ r¨ng cho Tót-xi. Thµy thuèc x¸c ®Þnh mét

480 ¡ng-ghen göi m¸c, 16 th¸ng t¸m 1869 M¸c göi ¡ng-ghen, 17 th¸ng t¸m 1869 481

trong ba ch©n r¨ng bÞ viªm cho nªn chØ cßn çch lµ nhæ ®i. HiÖn nay ®· hÕt ®au.

T«i dù ®Þnh ®¸p chuyÕn tµu cña §êng s¾t trung t©m khëi

hµnh lóc 3 giê 30 phót. Nã sÏ ®Õn Lu©n §«n vµo 8 giê 50 phót.

Xin göi anh nh÷ng lêi chóc mõng tèt ®Ñp nhÊt.

Ph. ¡. cña anh



217



Mo-r¬ th©n mÕn! Confusion worse confounded!1∗. Bøc ®iÖn míi cña gia ®×nh nãi

r»ng mÑ t«i h¬i khã ë nªn ngµy mai sÏ kh«ng cã mÆt ë ¤-xten-®¬ vµ thø n¨m t«i míi biÕt tØ mØ h¬n. V× c¨n cø vµo ®ã, chuyÕn ®i ¤-xten-®¬ bÞ ho·n l¹i kh«ng biÕt ®Õn bao giê, cho nªn t«i quyÕt

1∗ – T×nh h×nh ®· hçn lo¹n l¹i cµng hçn lo¹n! (Gi. Min-t¬n: “Thiªn ®êng buån”,

quyÓn hai, ®o¹n 996).

®Þnh tèi thø n¨m, nÕu nh tríc ®ã kh«ng cã chuyÖn g× míi, th× t«i sÏ cïng Tót-xi vµ Li-di ®i Ai-r¬-len vµ lu l¹i ®ã 10-14 ngµy. ViÖc nµy chØ cã thÓ thay ®æi trong trêng hîp nhËn ®îc th cña mÑ t«i, th nµy ph¶i ®Õn chËm nhÊt lµ thø n¨m, nhng t«i kh«ng tin r»ng trong t×nh h×nh nµy cã chót Ýt kh¶ n¨ng Êy.

Göi tíi anh lêi chóc mõng tèt ®Ñp nhÊt.

Ph. ¡. cña anh

Thø n¨m t«i sÏ nãi kü h¬n. Suýt n÷a th× quªn mÊt viÖc chñ yÕu nhÊt. T«i göi kÌm theo ®©y

tê ng©n phiÕu 10 p.xt., trong ®ã cã 5 cña Mu-r¬ vµ 5 cña t«i ®Ó ®ãng gãp cho Quèc tÕ. Mong anh h·y göi th¼ng giÊy biªn nhËn cho Mu-r¬ theo ®Þa chØ X. Mu-r¬, 25 Dover Street, Oxford Road, Manchester.

Y/D 69237, Man-se-xt¬, 30 th¸ng Giªng 1868.







ë Man-se-xt¬

Lu©n §«n, 17 th¸ng T¸m 1869

PhrÕt th©n mÕn!

_____________________________________________________________


ë ®©y tÊt c¶ ®Òu s½n sµng chê anh tíi.

Chí quªn chØ mua vÐ ®Õn ga Ken-ti-s¬-tau-n¬ (c¹nh nhµ chóng

t«i) hoÆc, nÕu nh anh mua vÐ ®Õn ga Xanh-p¨ng-cra-x¬ th× Ýt ra

ph¶i xuèng ga Ken-ti-s¬-tau-n¬.

C«ng d©n La-ph¸c-g¬ vÒ nguyªn t¾c kh«ng bao giê nãi râ ngµy

m×nh tíi ®Ó kh«ng g©y ra sèt ruét trong trêng hîp ho·n chuyÕn

®i. §Êy còng lµ mét thø nguyªn t¾c!

Mong r»ng bÐ Tót-xi ®¸ng th¬ng hiÖn nay l¹i hoµn toµn khoÎ

m¹nh.

T«i göi kÌm theo th nµy t¸c phÈm cña Svai-x¬321 ®Ó anh cã thÓ

thëng thøc trªn ®êng ®i.

C. M. cña anh

T«i göi kÌm ®©y mÊy cuèn s¸ch (B«-na-p¸c-t¬)1∗ cho 1) S¸c-l¬2∗,

2) Soãc-lem-m¬, 3) Mu-r¬, 4) Gum-pÐc-t¬.

C«ng bè lÇn ®Çu b»ng tiÕng cña nguyªn b¶n trong Marx - Engels Gesamtausgabe. Dritte Abteilung, Bd. 4, 1931 vµ b»ng tiÕng






ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 18 th¸ng T¸m 1869

PhrÕt th©n mÕn!

Bøc th cña anh lµm mäi ngêi h¬i thÊt väng v× tÊt c¶ ®Òu hy

väng gÆp mÆt anh ë ®©y tèi h«m nay. KÕ ho¹ch ®i Ai-r¬-len rÊt tèt.

Li-di vµ Tót-xi cã thÓ thëng ngo¹n Ai-r¬-len “bÞ kÕt téi” trong

c¶nh s¾c thiªn nhiªn cña nã, nÕu nh trong thêi gian ®ã kh«ng x¶y

ra chuyÖn g× míi.

Tèi nay gia ®×nh La-ph¸c-g¬ sÏ tíi, 10 giê h«m nay hä khëi

hµnh tõ §i-e-p¬.

T«i ®· nhËn ®îc 10 p.xt., nhng kh«ng thÓ göi giÊy biªn nhËn

tríc thø b¶y lµ thêi h¹n häp cña tiÓu ban. TiÒn ®Õn rÊt ®óng lóc,

vµo giê phót gay go nhÊt.

H«m qua §uy-p«ng cho biÕt çc c«ng ®oµn (c«ng nh©n ®óc

®ång) ë Ph¸p (tøc lµ ë Pa-ri) ®· göi tr¶ 45 p.xt., tøc lµ göi cho anh

ta ®Ó tr¶ nî322. Sè tiÒn nµy lµ do çc c«ng ®oµn ë ®©y, qua chóng t«i

lµm trung gian, ®· trao cho hä tõ l©u, mét phÇn lµ cho vay, mét

phÇn lµ tÆng. (Tríc ®©y theo chØ thÞ cña chóng t«i, 20 p.xt. ®·

chuyÓn tõ Pa-ri ®Õn Ru-¨ng). T«i cè t×m çch ®Ó çc ®¹i biÓu ®îc

cö tíi gÆp çc c«ng ®oµn ë ®©y nh©n dÞp tr¶ tiÒn mµ ra søc t¸c

®éng vµo tinh thÇn cña çc c«ng ®oµn nµy. Nh×n chung, çc c«ng

®oµn Pa-ri xö sù rÊt ph¶i ch¨ng. H«m qua còng nhËn ®îc th cña

Lót-vÝch Noi-mai-¬ göi tõ Ai-d¬-n¾c323, néi dung nh sau:

_____________________________________________________________

484 M¸c göi ¡ng-ghen, 18 th¸ng t¸m 1869 ¡ng-ghen göi m¸c, 5 th¸ng chÝn 1869 485

“§¹i héi ë Ai-d¬-n¾c quyÕt ®Þnh kªu gäi c«ng nh©n §øc gia nhËp Héi liªn hiÖp c«ng

nh©n quèc tÕ theo ph¬ng thøc trùc tiÕp nhËn thÎ héi viªn t¹i trung t©m. V× I-«-han Ph.

BÕch-c¬ ë Gi¬-ne-v¬ bæ nhiÖm t«i lµm ph¸i viªn cña chi bé nãi tiÕng §øc cña Héi liªn

hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ t¹i khu vùc Vi-nhe-Noi-st¸t vµ vïng l©n cËn nªn t«i yªu cÇu cã

®îc nh÷ng chØ thÞ râ rµng r»ng hiÖn nay t«i ph¶i hµnh ®éng nh thÕ nµo. Xin göi lêi chµo

anh em x· héi – céng hoµ v.v. vµ v.v.. §Þa chØ: Lót-vÝch Noi-mai-¬, biªn tËp viªn b¸o

“Wiener-Neustädter Wochenblatt” ë Vi-nhe-Noi-st¸t, ¸o”.

§ã lµ mét ®ßn gi¸ng vµo l·o giµ BÕch-c¬ vµ nhÊt lµ vµo “quü

cña tËp ®oµn ng«n ng÷”. Nhng kh«ng thÓ v× t×nh h÷u nghÞ riªng

mµ lµm tæn h¹i b¶n th©n sù nghiÖp.

Anh cßn nhí VÐc-n¬ (c«ng nh©n ®ãng s¸ch) ë Lai-pxÝch chø, t«i

®· tõng viÕt th cho anh ta tõ Man-se-xt¬. Tõ ®ã anh ta ®· sèt

s¾ng c«ng t¸c cho chóng ta.

H«m qua còng nhËn ®îc tin vÒ sù gia nhËp cña mét nhãm (I-

ta-li-a) ë T¬-ri-e-xt¬ vµ mét nhãm ë B¸c-xª-l«-na; xin göi kÌm theo

®©y mét sè b¸o cña nhãm míi nµy1∗.

ë P«-d¬-nan, nh Gia-bi-xki ®a tin, c«ng nh©n Ba Lan (thî

méc v.v.) ®· kÕt thóc th¾ng lîi cuéc b·i c«ng nhê sù gióp ®ì cña

çc ®ång chÝ cña hä ë BÐc-lin324. Cuéc ®Êu tranh Êy chèng “çc chñ

t b¶n” – dï díi h×nh thøc thÊp nhÊt cña nã, h×nh thøc b·i c«ng –

còng chÊm døt ®îc thµnh kiÕn d©n téc mét çch kh¸c h¼n víi

nh÷ng lêi tuyªn bè om sßm vÒ hoµ b×nh cña bän t s¶n.

Hy väng sÏ nhËn ®îc ®«i dßng cña Tót-xi vÒ t×nh h×nh søc

khoÎ cña nã. Xin göi lêi chµo th©n thiÕt tíi chÞ Li-di.

Mo-r¬

§au lßng thay çi chÕt ®ét ngét cña Xin-vÝt (41 tuæi), chñ tÞch

1∗ – “Federacion”.

Héi Liªn hiÖp c«ng nh©n Mü ®óng vµo h«m tríc ®¹i héi cña Héi

liªn hiÖp c«ng nh©n. §Ó chuÈn bÞ cho ®¹i héi nµy, trong gÇn trän

mét n¨m trêi, «ng ®· b«n ba kh¾p níc Mü, lµm c«ng t¸c cæ ®éng ë

kh¾p mäi n¬i. VËy lµ mét phÇn c«ng t¸c cña «ng ®· bÞ uæng c«ng.






ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn!

Tra h«m qua t«i tõ ¤-xten-®¬ ®· vÒ ®Õn nhµ. T«i ®Õn Lu©n

§«n lóc 6 giê 15 phót s¸ng, gÆp tµu khëi hµnh tõ ®©y lóc 7 giê

rìi liÒn ®i tiÕp, kh«ng dõng l¹i v× hÇu nh suèt ®ªm kh«ng ngñ

mµ còng ch¼ng thÓ lµm ®îc viÖc g× kh¸c. H¬n n÷a, t«i nghÜ

r»ng anh vµ Gien-ni ®· ra ®i1∗ vµ vÒ ®©y míi biÕt kh«ng ph¶i

1∗ Xem tËp nµy, tr. 489-490.

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________


nh vËy. ViÖc tr× ho·n chuyÕn ®i cña anh t«i c¶m thÊy h¬i l¹ lïng,

t«i kh«ng thÓ nghÜ r»ng nguyªn nh©n chØ lµ §¹i héi Ba-l¬292, do ®ã

t«i ®o¸n r»ng ph¶i ch¨ng lµ vÊn ®Ò tiÒn nong. Khi anh yªu cÇu 75

pao t«i göi cho anh 100, nghÜ r»ng sè cßn l¹i anh cã thÓ sö dông

cho chuyÕn ®i; nhng v× t«i kh«ng nãi th¼ng víi anh ®iÒu ®ã nªn cã

kh¶ n¨ng sè tiÒn ®ã ®· chi dïng cho viÖc kh¸c; nÕu ®óng thÕ th×

s¸ng mai (cè g¾ng tríc 10 giê) h·y ®¸nh ®iÖn cho t«i biÕt anh cÇn

bao nhiªu. V× tèi mai ch¾c t«i ®· ®Õn §u-blin vµ tõ 11-12 giê t«i sÏ

vµo thµnh phè gi¶i quyÕt c«ng viÖc tµi vô, bÊy giê t«i cã thÓ thu

xÕp c¶ viÖc Êy.

T«i lu l¹i En-ghen-xkiÕc-hen mÊy ngµy. ë §øc, ngêi ta ngµy

cµng trë nªn ngu xuÈn h¬n. Phong trµo c«ng nh©n thùc sù ®e do¹,

thóc Ðp hä vµ tÊt c¶ bän hä ®Òu ve v·n phong trµo c«ng nh©n, ph¸t

minh ra mäi thø linh ®¬n th¸nh dîc, nhng trÝ tuÖ cña hä kh«ng

v× thÕ mµ s¾c s¶o h¬n, mµ tr¸i h¼n l¹i. Ch¼ng h¹n, ngêi em ®¸ng

kÝnh cña t«i1∗ muèn gi¶i quyÕt vÊn ®Ò x· héi nh sau: nã “khÊu

hao lao ®éng” hoµn toµn ®óng nh nã khÊu hao t b¶n cè ®Þnh cña

c«ng xëng – nhµ xëng, m¸y mãc v.v., - nghÜa lµ t¨ng thªm vµo

gi¸ c¶ cña mçi pao sîi, vÝ dô, mét gr«-sen, vµ tõ sè tiÒn thu ®îc sÏ

trî cÊp cho c«ng nh©n giµ, èm ®au vµ tµn phÕ. Anh chµng ngè Êy

rÊt ng¹c nhiªn khi t«i gi¶i thÝch cho nã r»ng ý ®Þnh Êy cùc kú ng©y

th¬ vµ phi lý vµ cuèi cïng nã høa sÏ ®äc t¸c phÈm cña anh2∗. VÒ

quü t¬ng trî Phæ, nã ®a cho t«i xem bµi trong t¹p chÝ thèng kª

cña En-ghen, qua ®ã cã thÓ thÊy r»ng ë ®©y kh«ng cã nh÷ng çi ®ª

tiÖn cùc kú ®¸ng ghÐt cña §iÒu lÖ D¾c-den, nhng phÇn cßn l¹i th×

vÉn gièng nhau325.

1∗ – Râ rµng chØ Ru-®«n-ph¬ ¡ng-ghen.


Con ngêi vÜ ®¹i nhÊt ë §øc kh«ng nghi ngê g× lµ St¬-rau-xbÐc.

Anh chµng nµy s¾p söa thµnh hoµng ®Õ §øc. §i ®©u mäi ngêi

còng chØ nãi vÒ St¬-rau-xbÐc. Mµ h¾n còng kh«ng tåi nh thÕ ®©u.

Em t«i ®· tõng chuyÖn trß víi h¾n, ®· m« t¶ h¾n víi t«i mét çch

rÊt sinh ®éng. H¾n rÊt hãm hØnh, lµ mét ngêi cã tµi theo kiÓu cña

m×nh, dï sao so víi vua ®êng s¾t H¸t-s¬n th× St¬-rau-xbÐc vÉn

cao h¬n v« cïng. HiÖn nay h¾n ®ang mua s¹ch ®ñ çc lo¹i xÝ

nghiÖp c«ng nghiÖp vµ ®©u ®©u h¾n còng lËp tøc rót ng¾n giê lao

®éng xuèng 10 giê mµ kh«ng h¹ thÊp tiÒn c«ng. §ång thêi h¾n

nhËn thøc râ rµng r»ng rót côc sÏ hoµn toµn ph¸ s¶n. Nguyªn t¾c

chÝnh cña h¾n lµ chØ lõa çc cæ ®«ng, cßn ®èi víi çc nhµ cung øng

vµ çc nhµ c«ng nghiÖp kh¸c th× l¹i tá ra biÕt ®iÒu. ë Khuªn t«i ®·

thÊy ch©n dung cña h¾n bµy ra tríc m¾t mäi ngêi; hoµn toµn

®iÓn trai, t¬i tØnh. Qu¸ khø cña h¾n rÊt mËp mê, mét sè ngêi

b¶o r»ng h¾n ®· nghiªn cøu luËt häc, mét sè kh¸c nãi r»ng h¾n më

mét nhµ chøa ë Lu©n §«n.

Vin-hem bÐ hiÖn nay sa ®o¹ ®Õn møc thËm chÝ kh«ng d¸m chØ

ra r»ng L¸t-xan sao chÐp, mµ l¹i sao chÐp kh«ng trung thùc, t¸c

phÈm cña anh. B»ng çch ®ã, toµn bé tiÓu sö bÞ c¾t xÐn, cßn cí sao

sau ®ã anh ta cho ®¨ng l¹i tiÓu sö th× chØ m×nh anh ta biÕt th«i326.

Cßn c¬ quan cña c«ng nh©n ë Thuþ SÜ th× anh ta thËm chÝ

tuyªn bè r»ng kh«ng ph¶i lµ tê “Vorbote”, mµ lµ tê “Felleisen”

th¶m h¹i327. Mét ®oµn thÓ tuyÖt vêi! H·y ®èi chiÕu víi cuéc tranh

luËn ë §¹i héi Ai-d¬-n¾c vÒ ®¶ng c«ng nh©n x· héi d©n chñ -

®¶ng c«ng nh©n d©n chñ – x· héi hoÆc ®¶ng c«ng nh©n x· héi -

d©n chñ céng thªm d©n chñ – x· héi. RÝt-tinh-hau-den lµ nhµ tiªn

tri cña nã!328.

VÒ “Ngµy 18 th¸ng S¬ng mï”, cho tíi nay Vin-hem cha nãi

_____________________________________________________________

488 M¸c göi ¡ng-ghen, 25 th¸ng chÝn 1869 M¸c göi ¡ng-ghen, 25 th¸ng chÝn 1869 489

mét lêi nµo. ë ®©y anh ta còng ph¶i “lîc bá” ®i çi g× ®ã “cã thÓ

ph¬ng h¹i” ®Õn anh ta vµ ngêi kh¸c!

TÊt c¶ chóng t«i xin göi nh÷ng lêi chóc mõng tèt ®Ñp nhÊt ®Õn

tÊt c¶ mäi ngêi.

Ph. ¡. cña anh

Bøc vÏ kÌm theo ®©y lµ göi cho nhµ ®éng vËt häc Ph«-gt¬. LÝp-

nÕch cã thÓ th«ng qua b¹n m×nh lµ Guª-g¬ ®Ó chuyÓn giao nã. Bøc

vÏ nµy phÝa tríc lµ d©n chñ, cßn phÝa sau lµ chñ nghÜa x· héi, do

®ã hoµn toµn lµ chñ nghÜa x· héi d©n chñ chÝnh thèng.







ë Man-se-xt¬

Han-n«-v¬, 25 th¸ng ChÝn 1869

PhrÕt th©n mÕn!

H«m nay t«i nhËn ®îc hai tin kh«ng vui cña gia ®×nh. Ch¸u

Sn¸p-x¬1∗ èm nÆng vµ trong thêi gian v¾ng mÆt ng¾n ngñi cña

chóng t«i, ch¸u ®· sót mÊt pao rìi. Cu-ghen-man kiªn tr× ®ßi -

h«m nay ®· viÕt th ®i Lu©n §«n theo tinh thÇn Êy – mêi b¸c sÜ

Oe-xt¬, b¸c sÜ nhi khoa næi tiÕng Lu©n §«n ®Õn kh¸m, Cu-ghen-

man ®o¸n r»ng b¸c sÜ nµy hiÖn lµ gi¸o s ë bÖnh viÖn V¸c-t«-l«-mª,

n¬i mµ La-ph¸c-g¬ c«ng t¸c. Hai lµ, Lau-ra l¹i cã mang, ®ã lµ ®iÒu

kh«ng may cho b¶n th©n Lau-ra còng nh cho La-ph¸c-g¬.

Chóng t«i ë ®©y ®· ®îc mét tuÇn lÔ. Lu l¹i BØ (Bruy-g¬ vµ

Li-e-gi¬) mÊy ngµy råi chóng t«i ®i Khuªn. Tõ ®©y sÏ ®i th¨m nhµ

t tëng §i-x¬-ghen ë DÝch-buèc. Råi ®i Bon, tiÕp ®ã ®¸p tµu thñy

®i Ma-in-x¬. ChuyÕn ®i nµy lµm Gien-ni rÊt phÊn khëi. §¸ng tiÕc

r»ng cuéc du lÞch ®· bÞ nh÷ng ho¹t ®éng x· giao ch¸n ngÊy lµm

cho ¶m ®¹m. ë Bon t«i ®· ®Õn th¨m Ha-ghen vµo buæi tèi nhng

kh«ng gÆp «ng ta. S¸ng h«m sau «ng xuÊt hiÖn ®óng lóc chóng t«i

lªn ®êng. ViÖn cí tiÔn chóng t«i ®Õn R«-lan-xÕch, «ng ®· b¸m riÕt

chóng t«i ®Õn Ma-in-x¬. ë Ma-in-x¬, chóng t«i lu l¹i nhµ

Stum-ph¬ mét ngµy, anh ta cã mét gia ®×nh ®¸ng yªu (con g¸i vµ

chÞ em). TiÖn dÞp chóng t«i ghÐ th¨m Vi-xba-®en. Kh«ng ®Õn Em-

x¬. T¹i A-khen th× ë nhµ Çc Phi-lÝp-x¬ mét ngµy.

Trong chuyÕn du lÞch nµy ®i qua BØ, lu l¹i A-khen, ngîc

s«ng Ranh, t«i thÊy lµ cÇn ®Êu tranh kiªn quyÕt víi çc linh

môc, nhÊt lµ ë çc vïng Thiªn chóa gi¸o. T«i sÏ th«ng qua Quèc

tÕ ho¹t ®éng theo híng ®ã. Nh÷ng kÎ xá l¸ Êy (ch¼ng h¹n, gi¸o

chñ KÐt -tª - l¬ ë Ma - in-x¬, çc l inh môc t¹i §¹i héi

§uýt-xen-®oãc-ph¬ v.v.) ®· bî ®ì vÊn ®Ò c«ng nh©n329 ë n¬i nµo


_____________________________________________________________

490 M¸c göi ¡ng-ghen, 25 th¸ng chÝn 1869 ¡ng-ghen göi m¸c, 27 th¸ng chÝn 1869 491

mµ hä thÊy thÝch hîp. N¨m 1848 trªn thùc tÕ chóng ta ®· lµm viÖc

cho hä, trong thêi kú ph¶n ®éng, chØ mét m×nh bän hä ®îc hëng

thµnh qu¶ çch m¹ng. ë kh¾p mäi n¬i mµ t«i ®· ®Õn, kh«ng ai biÕt g× vÒ cuèn “Lu-i

B«-na-p¸c-t¬” cña t«i. VÒ viÖc nµy t«i ®· göi cho Mai-xn¬ mét bøc th ng¾n kh«ng chót lÞch sù nµo. Cho tíi nay anh ta vÉn kh«ng tr¶ lêi330.

LÝp-nÕch l¹i viÕt th cho t«i vÒ cuèn “ChiÕn tranh n«ng d©n”1∗ cña anh, nã ph¶i ®îc in víi tÝnh çch s¸ch tuyªn truyÒn nhá. V× r»ng lÇn nµy s¸ch xuÊt b¶n díi sù b¶o trî cña Uû ban Trung ¬ng Ai-d¬-n¾c nªn t«i khuyªn anh tiÕn hµnh nh÷ng söa ch÷a cÇn thiÕt vµ göi çi ®ã ®i ngay. V× hai - ba ngµy n÷a hoµn toµn cã kh¶ n¨ng lµ t«i sÏ gÆp mÆt Vin-hem, cho nªn anh h·y viÕt th cho t«i biÕt ý ®Þnh cña m×nh vµ göi theo chuyÕn th ®Çu tiªn.

VÒ cuèn s¸ch cña t«i, Phoi-¬-b¾c ®· viÕt th cho Çp-p¬ ë Niu Oãc theo còng tinh thÇn nh Ru-g¬2∗ - mutatis mutandis3∗ -, ®Õn lît m×nh, Çp-p¬ l¹i th«ng b¸o ®iÒu ®ã cho M©y-¬ cña chóng ta ë Xanh-Lu-i.

Ch¸u Gien-ni cßn cha nhËn ®îc lÖnh cña chñ m×nh gäi trë vÒ. T×nh h×nh kh«ng vui. Tríc hÕt, khã mµ nhanh chãng rêi khái ®©y. Ngoµi ra, viÖc thay ®æi hoµn c¶nh rÊt cã lîi cho ®øa bÐ g¸i ®¸ng yªu. Nã tr«ng xinh tÖ.

Xin göi tíi chÞ Bíc-x¬ vµ bÐ Tót-xi lêi chóc mõng nhiÖt thµnh nhÊt.


2∗ Xem tËp nµy, tr. 951-953.

3∗ – víi nh÷ng sù thay ®æi t¬ng øng.

Chµo anh.

C. M. cña anh







ë Han-n«-v¬


Mo-r¬ th©n mÕn!

V× kh«ng cã kÕt qu¶ g× víi Ai-s¬-hèp nªn ®Ó cho Vin-hem in

“ChiÕn tranh n«ng d©n”1∗ tèt h¬n lµ kh«ng t¸i b¶n s¸ch Êy. Do ®ã

t«i muèn ®äc l¹i s¸ch Êy ngay. V¶ ch¨ng b¶n th©n Vin-hem cã thÓ

viÕt th cho t«i vÒ viÖc nµy, anh ta vÉn cha tr¶ lêi bøc th võa

qua cña t«i vµ t«i kh«ng thÊy cã lý do nµo khiÕn t«i ph¶i g©y thiÖn

c¶m tríc víi anh ta.


_____________________________________________________________

_____________________________________________________________


Víi nghÒ y cña m×nh, La-ph¸c-g¬ tá ra ngu h¬n lµ t«i tëng.

Qu¶ thùc anh ph¶i kiªn quyÕt can thiÖp, nÕu kh«ng cã thÓ thùc sù

x¶y ra ®iÒu bÊt h¹nh1∗.

Thø n¨m tuÇn tríc t«i ®· tõ Ai-r¬-len trë vÒ b×nh an; chóng

t«i ®· ®Õn §u-blin, vïng nói Uy-cl«i, Kin-l¸c-n¬ vµ Coãc-c¬. Thêi

gian qua ®i rÊt vui vÎ, nhng c¶ hai vÞ phô n÷ khi trë vÒ ®· thµnh

nh÷ng hiberniores2∗ sèt s¾ng h¬n lµ tríc khi ®i. Thêi tiÕt nh×n

chung rÊt tèt. Theo b¸o chÝ th× hiÖn nay thêi tiÕt ë chç anh xÊu h¬n

ë ®©y.

Qua cuèn s¸ch cña T¬-ren-tr¬ “HiÖn thùc ®êi sèng ë Ai-r¬-len”

cã thÓ thÊy ®îc v× sao Ai-r¬-len “qu¸ ®«ng ®óc” nh vËy. Con

ngêi thùc thµ Êy chøng minh b»ng nh÷ng vÝ dô thùc tÕ r»ng

chi phÝ b×nh qu©n cho ruéng ®Êt mµ n«ng d©n Ai-r¬-len canh t¸c lµ

10 – 15 p.xt. cho mét a-cr¬, sè chi phÝ nµy ®îc thu håi hoµn toµn

sau mét ®Õn bèn n¨m ®· n©ng cao ®Þa t« tõ 1 lªn 20 vµ tõ 4 lªn 25

– 30 si-linh ®èi víi mçi a-cr¬. Lîi nhuËn ®ã tÊt nhiªn r¬i vµo tói

®Þa chñ.

§Õn lît m×nh, nh÷ng lêi ph¸t biÓu cña ngµi T¬-ren-tr¬ víi Xª-

ni-o, mµ Xª-ni-o ®em c«ng bè, lµ sù kiÓm nghiÖm rÊt tèt ®èi víi

ngµi Êy. T¬-ren-tr¬ nãi víi Xª-ni-o thuéc ®¶ng tù do r»ng nÕu «ng

lµ n«ng d©n Ai-r¬-len th× «ng còng trë thµnh héi viªn cña Héi Ri-

b«-nÝch331.

T«i vèn muèn tõ En-ghen-xkiÕc-hen332 ®Õn th¨m §i-x¬-ghen,

nhng con ®êng dÉn ®Õn DÝch-buèc bÞ sôt lë ®óng vµo lóc ®ã vµ

giao th«ng thùc tÕ bÞ gi¸n ®o¹n.

1∗ Xem tËp nµy, tr. 487-488.

2∗ – phô n÷ Ai-r¬-len.

Ch¼ng lÏ Gien-ni kh«ng thÓ viÕt th cho vî chång M«n-r«? T«i nghÜ r»ng sù viÖc cã thÓ ®îc thu xÕp æn tho¶.

Bèn m¬i n¨m qua, th¬ng nghiÖp cña Ai-r¬-len ph¸t triÓn rÊt m¹nh. C¶ng §u-blin kh«ng sao nhËn ra ®îc n÷a. Trªn bÕn c¶ng Kin-xt«-un t«i thêng nghe thÊy tiÕng I-ta-li-a, ngoµi ra cßn cã tiÕng XÐc-bi, tiÕng Ph¸p, tiÕng §an M¹ch còng nh tiÕng Na-uy. Qu¶ thùc cã kh«ng Ýt “ngêi I-ta-li-a” ë Coãc-c¬, nh mét vë hµi kÞch ®· nãi. Nhng b¶n th©n níc nµy g©y ra Ên tîng thùc sù v¾ng vÎ vµ lËp tøc khiÕn ngêi ta nghÜ r»ng ë ®©y cã qu¸ Ýt ngêi. §©u ®©u còng cã dÊu hiÖu cña tr¹ng th¸i chiÕn tranh. N¬i nµo còng thÊy binh sÜ cña trung ®oµn hoµng gia Ai-r¬-len chia thµnh ®¬n vÞ nhá lîn ®i lîn l¹i, ®eo dao s¨n, cã khi lµ sóng ng¾n ngang h«ng vµ dïi cui c¶nh s¸t trong tay; ë §u-blin, mét ®¹i ®éi kþ ph¸o hµnh qu©n qua trung t©m thµnh phè, ®iÒu mµ t«i cha tõng thÊy ë Anh, vµ kh¾p mäi n¬i ®©u còng thÊy lÝnh vµ lÝnh.

§iÒu tåi tÖ nhÊt ë ngêi Ai-r¬-len lµ hÔ hä kh«ng cßn lµ n«ng d©n n÷a vµ ®· t b¶n ho¸ th× sÏ trë thµnh dÔ bÞ mua chuéc. Thùc ra ngêi ta còng quan s¸t thÊy hiÖn tîng ®ã ë ®a sè çc d©n téc n«ng d©n. Nhng ë Ai-r¬-len qu¸ tr×nh nµy mang tÝnh chÊt ®Æc biÖt tåi tÖ. Cho nªn b¸o chÝ còng ®ª tiÖn.

Mu-r¬ ®ang ë Ti-r«n, ch¾c tuÇn sau sÏ trë vÒ. Ch¾c anh ®· ®i H¨m-buèc vµ gÆp Mai-xn¬333? NÕu ®óng thÕ th×

khi nãi chuyÖn, anh cã thÓ nh¾c anh ta r»ng hiÖn t«i ®ang nghiªn cøu Ai-r¬-len vµ sÏ ®a anh ta çi g× ®ã334 vµo lóc thÝch hîp.

Xin göi lêi chµo nång nhiÖt tíi Gien-ni vµ Cu-ghen-man. Tót-xi vµ Li-di còng göi lêi hái th¨m anh.

Ph. ¡. cña anh [ë mÆt sau bøc th, ¡ng-ghen viÕt:]

_____________________________________________________________

494 M¸c göi ¡ng-ghen, 30 th¸ng chÝn 1869 M¸c göi ¡ng-ghen, 30 th¸ng chÝn 1869 495

Göi ngµi TiÕn sÜ M¸c.






ë Man-se-xt¬


PhrÕt th©n mÕn!

Th anh ®· ®Õn tèi h«m qua.

H«m nay t«i ®· nhËn ®îc tõ Lu©n §«n nh÷ng tin tøc yªn t©m

h¬n vÒ t×nh h×nh søc khoÎ cña Sn¸p-x¬1∗. Lau-ra vµ La-ph¸c-g¬

muèn rêi Lu©n §«n ngay sau khi t×nh h×nh søc khoÎ cña ch¸u nhá

cho phÐp. Trong t×nh h×nh Êy, t«i cho r»ng Tót-xi ph¶i lËp tøc trë

vÒ Lu©n §«n. Lau-ra sÏ rÊt giËn Tót-xi nÕu nh Tót-xi kh«ng t×m

çch ®Ó gÆp mÆt gia ®×nh La-ph¸c-g¬ tríc khi hä vÒ Pa-ri.

T«i võa míi nãi chuyÖn c¶ tiÕng ®ång hå víi ®oµn ®¹i biÓu

1∗ Xem tËp nµy, tr. 487-488, 490-492.

gåm bèn phÇn tö L¸t-xan do ph©n héi ë ®©y cña Liªn ®oµn c«ng

nh©n toµn §øc cö ®Õn gÆp t«i. §¬ng nhiªn t«i gi÷ th¸i ®é rÊt thËn

träng vµ x· giao, nhng vÉn nãi sub rosa1∗ víi nh÷ng ngêi Êy

nh÷ng ®iÒu cÇn nãi335. Chóng t«i ®· chia tay nhau nh nh÷ng

ngêi b¹n tèt. Hä ®· thay mÆt Liªn ®oµn mêi t«i ®Õn ®äc b¸o ço ë

chç hä, lÏ tù nhiªn t«i ®· tõ chèi.

Chñ nhËt, mét ®oµn ®¹i biÓu kh¸c tõ Brao-n¬-svai-g¬ ®Õn,

gåm: Br¾c-c¬, Bon-hoãc-xt¬, Spi-r¬336. ViÖc nµy kh«ng thÝch thó ®èi

víi t«i.

LÝp-nÕch viÕt th b¸o r»ng do nh÷ng ngêi Phæ mµ anh Êy

kh«ng thÓ ®Õn ®©y337.

Nhng: 1) theo con ®êng Êy ®i H¨m-buèc sÏ mÊt hai ngµy chø

kh«ng ph¶i bèn giê, 2) riªng viÖc ®i ®êng còng ®ßi hái gÇn bèn

chôc ta-le. T«i kh«ng muèn vµ kh«ng thÓ cho phÐp m×nh lµm viÖc Êy2∗.

T«i ph¶i dõng bót v× bu côc chØ më cöa ®Õn mét giê 15 phót

(buæi s¸ng), mµ b©y giê ®· mét giê mêi phót råi.

T«i sÏ nãi chuyÖn víi Mai-xn¬ vÒ s¸ch cña anh3∗.

C. M. cña anh






1∗ – bÝ mËt.

2∗ Xem tËp nµy, tr. 863-864.

3∗ Ph. ¡ng-ghen. “LÞch sö Ai-r¬-len”.

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________

496 ¡ng-ghen göi m¸c, 22 th¸ng mêi 1869 M¸c göi ¡ng-ghen, 23 th¸ng mêi 1869 497


ë Lu©n §«n

Man-se-xt¬, thø s¸u, 22 th¸ng Mêi 1869

Mo-r¬ th©n mÕn!

T«i véi v· göi kÌm theo mét sè ¶nh trong ®ã Gien-ni cã thÓ

chän cho m×nh mét tÊm. T«i bÞ cóm nÆng do nhiÖt ®é thay ®æi ®ét

ngét, nhng t«i b¾t ®Çu c¶m thÊy kh¸ h¬n råi.

S¸ch cña U©y-c¬-phin1∗ mµ B¸t2∗ dÉn ra gäi lµ “NhËn xÐt tæng

quan vÒ Ai-r¬-len”, còng lµ “Miªu t¶ Ai-r¬-len” gåm hai tËp, xuÊt

b¶n n¨m 1812 hoÆc 1813.

S¸ch cña I-¨ng mang tªn “Cuéc hµnh tr×nh vßng quanh Ai-r¬-

len”, hai tËp, kh«ng ghi n¨m xuÊt b¶n.

TiÓu thuyÕt cña Ran-c¬3∗ rÊt hay.


Ph. ¡. cña anh



1∗ E. U©y-c¬-phin. “Miªu t¶ Ai-r¬-len vÒ mÆt thèng kª vµ chÝnh trÞ”.

2∗ I. B¸t. “Nh©n d©n Ai-r¬-len vµ níc Ai-r¬-len”.

3∗ A. Ran-c¬. “LÞch sö mét vô ©m mu”.


ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 23 th¸ng Mêi 1869

PhrÕt th©n mÕn! RÊt çm ¬n anh vÒ nh÷ng bøc ¶nh. T«i còng bÞ cóm nÆng. S¸ch cña A. I-¨ng t«i ®· ®Æt mua, cßn s¸ch cña U©y-c¬-phin th×

t«i sÏ viÕt th cho còng ngêi Êy (A-®am-x¬). Theo th cña La-ph¸c-g¬ th× ë Pa-ri ®ang n¸o ®éng m¹nh. Tõ Pª-tÐc-bua ngêi ta göi cho t«i t¸c phÈm cña Phlª-rèp-xki,

dµy 500 trang, viÕt vÒ t×nh h×nh n«ng d©n vµ c«ng nh©n Nga338. TiÕc r»ng s¸ch viÕt b»ng tiÕng Nga. Con ngêi Êy ®· bá ra 15 n¨m ®Ó viÕt cuèn s¸ch nµy.

Ba-cu-nin vÜ ®¹i chuÈn bÞ ®i Na-pl¬, víi t çch ®¹i biÓu, dù ®¹i héi nh÷ng ngêi v« thÇn ®îc tæ chøc ë ®ã ®Ó ph¶n ®èi héi nghÞ thèng nhÊt t«n gi¸o toµn thÕ giíi339.

Chµo anh.

C. M. cña anh





_____________________________________________________________



ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn!

T«i ®· may m¾n c¬ b¶n tho¸t khái bÖnh cóm nhê tù h¹n chÕ

uèng bia, buæi tèi th× ë nhµ vµ dïng thuèc níc s¾c b»ng h¹t gai cã

pha chanh vµ mËt ong.

S¸ch cña U©y-c¬-phin1∗ may thay t«i ®· ph¸t hiÖn thÊy ë ®©y,

t¹i th viÖn cho thuª s¸ch mµ t«i thêng mîn s¸ch – nãi ®óng ra,

s¸ch chØ cã trong danh môc, cßn thùc tÕ th× ngêi ta cha t×m thÊy.

Nhng ngêi ta vÉn t×m çch kiÕm nã, t«i sÏ cßn viÕt cho anh vÒ

viÖc nµy. Nã lµ cuèn s¸ch gåm hai tËp dµy, khæ bèn. Nh×n chung,

t«i thÊy r»ng sè lîng lín t¸c phÈm mµ t«i n¾m ®îc ë ®©y, ®Æc

biÖt lµ t¸c phÈm thuéc thêi kú tõ n¨m 1500 ®Õn n¨m 1800 ®Òu rÊt

cã Ých cho t«i; mét sè s¸ch trong ®ã rÊt quan träng nªn nÕu t×m

®îc s¸ch cña U©y-c¬-phin vµ kiÕm ®îc s¸ch cña I-¨ng2∗ th× t«i

chØ cßn cÇn ®Õn nh÷ng s¸ch xuÊt b¶n gÇn ®©y nhÊt. ë ®©y còng cã

t¸c phÈm cña X¸t-l¬3∗.


2∗ A. I-¨ng. “Cuéc hµnh tr×nh vßng quanh Ai-r¬-len”.

3∗ M. T. X¸t-l¬. “Ai-r¬-len, tai ho¹ cña nã vµ biÖn ph¸p kh¾c phôc”.

VÒ Phlª-rèp-xki – hä Êy kh«ng ph¶i hä cña ngêi Xla-v¬, cµng

kh«ng ph¶i hä cña ngêi Nga, v× r»ng kh«ng cã tõ nµo trong tiÕng

Nga b¾t ®Çu b»ng ch÷ phl., trõ phlan-g«-vi, phlèt, phlan-ki-r«-

v¸t, v.v., – cã lÏ anh ph¶i nhê ®Õn sù gióp ®ì cña G«-®i-xa1∗, v× tuy

trong vßng ba th¸ng cã thÓ häc ®îc tiÕng Nga tíi tr×nh ®é ®äc

®îc s¸ch Êy, nhng cÇn biÕt r»ng hiÖn nay anh kh«ng cã thêi gian

häc tiÕng Nga. H·y ®a s¸ch Êy cho G«-®i-xa xem, vµ nÕu nh

trong ®ã cã g× cã ý nghÜa th× cã lÏ t«i cã thÓ dïng mïa hÌ nµy ®Ó l¹i

nghiªn cøu chót Ýt tiÕng Nga, mét khi nghiªn cøu xong Ai-r¬-len.

Tõ Ai-r¬-len ®Õn Nga il n’y a qu’un pas2∗.

Xin göi kÌm theo phong b× bøc th thø hai cña anh göi tõ Han-

n«-v¬3∗ cã mang dÊu vÕt sù quan t©m cña ngêi Phæ, tuy nhiªn t«i

kh«ng hiÓu lµm thÕ nµo mµ hä lµm ®îc viÖc Êy nÕu nh anh göi

th tríc khi bu côc ®ãng cöa chØ cã mêi phót th«i. Tuy nhiªn,

tõ lóc Êy cho ®Õn khi tµu ho¶ khëi hµnh cã lÏ hä cã thÓ tranh thñ

®îc mét kho¶nh kh¾c ®Ó lµm viÖc Êy.

Qua vÝ dô vÒ lÞch sö Ai-r¬-len cã thÓ thÊy r»ng nÕu mét d©n téc

®i n« dÞch d©n téc kh¸c th× b¶n th©n nã sÏ bÊt h¹nh nh thÕ nµo.

Toµn bé sù ®ª tiÖn cña Anh ®Òu cã nguån gèc ë Pai-l¬ Ai-r¬-len340.

Thêi kú Cr«m-oen t«i cßn ph¶i nghiªn cøu, nhng dï sao th× t«i

còng kh«ng nghi ngê g× r»ng c¶ ë Anh t×nh h×nh còng sÏ chuyÓn

biÕn kh¸c h¼n, nÕu nh kh«ng cÇn thèng trÞ Ai-r¬-len b»ng qu©n

sù vµ t¹o ra tÇng líp quý téc míi.


2∗ – chØ cã mét bíc th«i.


_____________________________________________________________ _____________________________________________________________

500 m¸c göi ¨ng-ghen, 30 th¸ng mêi 1869 m¸c göi ¨ng-ghen, 30 th¸ng mêi 1869 501

Ph. ¡. cña anh

C«ng bè lÇn ®Çu cã lîc bít trong cuèn s¸ch: “Der Briefwechsel zwischen F. Engels und K. Marx”. Bd. IV, Stuttgart, 1913; c«ng bè toµn

v¨n trong Marx - Engels Gesamtausgabe. Dritte Abteilung, Bd. 4, 1931 vµ trong C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen, Toµn tËp, xuÊt b¶n lÇn thø




ë Man-se-xt¬


PhrÕt th©n mÕn!

T«i göi kÌm theo ®©y th cña Bon-hoãc-xt¬ vµ t¸c phÈm cña

Guª-ghi-an341, xem xong xin anh göi tr¶ t«i.

XÐc-n« tù s¸t lµ ®iÒu tù nhiªn. Nhng Ba-cu-nin, thêi gian

gÇn ®©y cã quan hÖ xÊu víi XÐc-n«, ®· lËp tøc chiÕm lÊy giÊy

tê cña XÐc-n«, ®ã míi lµ tin tøc lµm cho ngêi ta th¾c m¾c342.

TiÖn ®©y nãi lu«n, th ký1∗ cña Uû ban Gi¬-ne-v¬2∗ thuéc

1∗ – Pª-rª.

2∗ Héi ®ång liªn bang khu vùc thuéc hÖ ng«n ng÷ la-tinh ë Thuþ SÜ.

vïng nãi tiÕng Ph¸p cña chóng ta ®· ch¸n ngÊy Ba-cu-nin ®Õn

mang tai, than phiÒn r»ng Ba-cu-nin ®· ®¶o lén tÊt c¶ b»ng “sù

b¹o ngîc” cña m×nh. ¤ng Ba-cu-nin nãi bãng nãi giã trªn tê

“ÐgalitÐ” r»ng c«ng nh©n §øc vµ Anh kh«ng cã nhu cÇu ç nh©n,

do ®ã hä ®· tiÕp nhËn “chñ nghÜa céng s¶n quyÒn uy” cña chóng

ta. Tr¸i víi ®iÒu ®ã, Ba-cu-nin lµ ®¹i biÓu cña “chñ nghÜa tËp thÓ

v« chÝnh phñ”343. Dï sao th× chñ nghÜa v« chÝnh phñ còng n»m

trong ®Çu ãc «ng ta, n¬i Êy chØ cã chç cho mét t tëng râ rµng

duy nhÊt lµ Ba-cu-nin ph¶i lµ ngêi ch¬i vÜ cÇm sè mét.

§Ó hiÓu ®îc ®Çy ®ñ th cña Guª-g¬ vµ B«n-hoãc-xt¬, anh cÇn

biÕt r»ng bän tÇm thêng (hoÆc chÝnh x¸c h¬n, ®¹i biÓu cña

chóng) ë ®©u ®ã t¹i Thuþ SÜ, ¸o vµ §øc ®· thèt lªn nh÷ng tiÕng

kªu khñng khiÕp tríc quyÕt ®Þnh cña §¹i héi Ba-l¬ vÒ së h÷u

ruéng ®Êt.

Sù ngu xuÈn vµ sù bÊt lùc (mµ Svai-x¬ th«ng minh h¬n lîi

dông) cña Vin-hem vµ ®ång bän khi ®¸p l¹i tiÕng hß hÐt cña May-¬

ë Sva-b¬344 vµ cña nh÷ng ngêi kh«ng cã thiÖn chÝ ®ang ñng hé

«ng ta trong §¶ng nh©n d©n, qu¶ thùc lµm cho ngêi ta dùng tãc

g¸y. Cho tíi nay, trong sè nh÷ng con lõa Êy kh«ng cã con nµo nghÜ

®Õn viÖc chÊt vÊn bän bÎm mÐp thuéc ®¶ng tù do: xin phÐp hái,

ch¼ng lÏ ë §øc, bªn c¹nh chÕ ®é së h÷u tiÓu n«ng, kh«ng cã chÕ ®é

®¹i së h÷u ruéng ®Êt lµm nÒn t¶ng cho nÒn kinh tÕ phong kiÕn lçi

thêi hay sao? Ch¼ng lÏ trong trêng hîp çch m¹ng næ ra kh«ng

nªn kÕt liÔu nã, dï chØ lµ ®Ó tiªu diÖt nÒn kinh tÕ quèc d©n hiÖn

thêi, hay sao? Ch¼ng lÏ cã thÓ lµm viÖc ®ã b»ng nh÷ng ph¬ng

thøc lçi thêi n¨m 1789345 hay sao? Kh«ng nh thÕ ®©u! Nh÷ng con

lõa Êy tin tëng M©y-¬ ë Sva-b¬, kÎ cho r»ng vÊn ®Ò ruéng ®Êt chØ

cã lîi Ých thùc tÕ trùc tiÕp ®èi víi níc Anh mµ th«i! Ph¶i cho r»ng tæ chøc ®îc Liªn minh ruéng ®Êt vµ lao ®éng

_____________________________________________________________

502 m¸c göi ¨ng-ghen, 30 th¸ng mêi 1869 ¡ng-ghen göi m¸c, 1 th¸ng mêi mét 1869 503

(h¬n n÷a do Tæng héi ®ång trùc tiÕp thµnh lËp)346 lµ mét trong

nh÷ng thµnh qu¶ cña §¹i héi Ba-l¬, nhê nã mµ ®¶ng c«ng nh©n

hoµn toµn ®o¹n tuyÖt víi giai cÊp t s¶n, mµ ®iÓm xuÊt ph¸t lµ

quèc h÷u ho¸ ruéng ®Êt. Õch-ca-ri-ót ®îc bæ nhiÖm lµm th ký

chÊp hµnh (cïng víi Bun víi t çch th ký danh dù) vµ sÏ nhËn

®îc tiÒn cho c«ng t¸c nµy.

Tæng héi ®ång uû nhiÖm t«i viÕt mét th ng¾n göi giai cÊp

c«ng nh©n Anh vÒ cuéc biÓu t×nh tá thiÖn c¶m víi nh÷ng ngêi tï

Ai-r¬-len tæ chøc vµo chñ nhËt tríc. Trong t×nh tr¹ng bËn rén

hiÖn nay cña t«i, t«i kh«ng hÒ cã høng thó viÕt, nhng nhÊt ®Þnh

ph¶i viÕt. Çc tê b¸o Lu©n §«n ®· m« t¶ hoµn toµn xuyªn t¹c cuéc

biÓu t×nh nµy. Cuéc biÓu t×nh thËt tuyÖt347.

Cho t«i göi lêi chóc mõng tèt ®Ñp nhÊt tíi chÞ Li-di còng nh

kh¸ch khøa ngµy chñ nhËt.

C. M. cña anh

Ngêi Phæ ®· d¸n mét çch cÈu th¶ bøc th t«i göi cho anh tõ

Han-n«-v¬1∗ mét phÇn do thiÕu thêi gian, mét phÇn do tøc giËn v×

kh«ng ph¸t hiÖn ®îc g× trong ®ã.






228

¡ng-ghen göi M¸c ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn!

NghÞ quyÕt vÒ chÕ ®é së h÷u ruéng ®Êt ®· s¸ng t¹o ra nh÷ng kú tÝch thùc sù. Tõ khi L¸t-xan b¾t ®Çu c«ng t¸c cæ ®éng cña m×nh, lÇn ®Çu tiªn nghÞ quyÕt Êy buéc çc anh chµng ë §øc suy nghÜ, – cßn tríc ®ã nghÞ quyÕt bÞ coi lµ hoµn toµn thõa. §iÒu ®ã thÊy râ qua th cña B«n-hoãc-xt¬. T«i thÊy bøc th nh×n chung lµm t«i hµi lßng: mÆc dï cã tÝnh chÊt lµm d¸ng vµ häc thøc nöa vêi, trong th còng cã mét thø hµi híc d©n gian lµnh m¹nh, mµ vÒ vÊn ®Ò cÇm cè th× «ng ta ®· ®¸nh ®óng chç hiÓm348. Song, ngoµi vÊn ®Ò chñ yÕu vÒ chÕ ®é së h÷u ruéng ®Êt lín, ngêi ta còng quªn r»ng cã nhiÒu lo¹i n«ng d©n: 1) ngêi lÜnh canh, ®èi víi hä th× ruéng ®Êt cña nhµ níc hay cña ®¹i ®Þa chñ ®Òu nh nhau; 2) ngêi cã ruéng ®Êt: mét lµ ®¹i n«ng, cÇn kªu gäi ngêi lµm c«ng nhËt vµ cè n«ng chèng l¹i tÝnh chÊt ph¶n ®éng cña hä, hai lµ trung n«ng còng sÏ trë thµnh nh÷ng kÎ ph¶n ®éng vµ sè lîng kh«ng lín l¾m, vµ ba lµ tiÓu n«ng m¾c nî cÇn ph¶i l«i kÐo do hä ph¶i cÇm cè tµi s¶n. Ngoµi ra, cã thÓ nãi r»ng giai cÊp v« s¶n hiÖn nay kh«ng quan t©m ®Õn viÖc nªu lªn vÊn ®Ò chÕ ®é së h÷u ruéng ®Êt nhá.

TuyÖt diÖu thay: con ngêi phi-li-xtanh Guª-g¬ cña chóng ta hiÖn ®· bÞ nh÷ng kÎ ñng hé m×nh bá r¬i v× bÞ xem lµ ngêi céng s¶n qu¸ cuång nhiÖt! NÊp sau ®ã lµ La-®en-®oãc-ph¬ dòng c¶m.

_____________________________________________________________


Boi-xt¬ tuy trªn giÊy tê lµ ngêi céng s¶n, nhng vÉn dÔ bÞ m¾c c©u nÕu nh ngêi ta b¶o anh ta r»ng tiÒn ®îc cung cÊp kh«ng ph¶i dµnh riªng cho môc ®Ých Êy mµ lµ ®Ó çch m¹ng ho¸ toµn bé níc §øc. VËy lµ chóng ta ®¬ng nhiªn ph¶i duy tr× sù tån t¹i cña tê “Felleisen” bÊt h¹nh, mµ vÒ tê b¸o nµy th× ngêi ta chØ cã thÓ nãi r»ng nã cµng biÕn nhanh ®i cµng tèt.

Trong nh÷ng tµi liÖu cña níc §øc, anh cã thÓ göi cho t«i nh÷ng çi quan träng nhÊt ®Ó t«i cã thÓ n¾m ®îc dï chØ lµ mét phÇn t×nh h×nh.

Ngêi Phæ l¹i biÓu diÔn mét trß hÒ xuÊt s¾c theo tinh thÇn cña ngêi Phæ lµ ph¸ huû ®µi tëng niÖm Lan-ghen-dan-xa ë Xen-l¬. Cha bao giê cã mét sù quþ luþ lín h¬n lêi chÊt vÊn cña «ng Mi-ken vÒ viÖc nµy. R«n lîi dông thêi c¬ ®Ó chøng thùc r»ng ë Phæ chØ cÇn mét çi lÖnh cña chØ huy trëng lµ ®ñ ®Ó binh sÜ cã thÓ chµ ®¹p lªn bÊt cø ph¸n quyÕt nµo cña toµ ¸n349.

T«i th¬ng h¹i XÐc-n«; xem ra ngêi Nga nµy qu¶ thùc lµ ngêi chÝnh trùc. Nhng t«i th¬ng h¹i Guª-g¬ h¬n, lµ ngêi tin vµo tiÕng Ph¸p ®iÓn h×nh cña XÐc-n«1∗, mµ h×nh mÉu cña con ngêi nµy th× chóng ta biÕt kh¸ râ.

H¹nh phóc thùc sù lµ tê “Bee-Hive” hiÖn ®ang trng bµy mét çch l¸o xîc vµ ngu xuÈn mÇu s¾c t s¶n cña nã. T«i cha tõng thÊy sè b¸o nµo ®ª tiÖn nh sè b¸o ra h«m qua350. Sù khóm nóm ®ã tríc Gl¸t-xt«n vµ toµn bé giäng ®iÖu cña kÎ tõ thiÖn vµ kÎ bao che cho giai cÊp t s¶n ¾t ph¶i nhanh chãng tiªu diÖt h¼n tê b¸o nµy vµ gîi nªn nhu cÇu vÒ mét tê b¸o c«ng nh©n ch©n chÝnh. ChÝnh vµo lóc c«ng nh©n tØnh giÊc m¬ tù do chñ nghÜa mµ tê b¸o duy nhÊt cña nã ngµy mét t s¶n ho¸ th× ®ã lµ mét ®iÒu tèt. Tuy nhiªn, Xa-mu-en Mo-r¬-li cÇn cã ®ñ lý trÝ –

1∗ Xem tËp nµy, tr. 385-386.

kh«ng ®Æt vµo ®Êy nh÷ng kÎ ngu ®Çn nh vËy vµ kh«ng ®Ó chóng t« vÏ mÇu s¾c t s¶n ®Ëm nÐt vµ râ rµng nh vËy.

Cuéc biÓu t×nh do Héi Phª-ni-¨ng tæ chøc ë Lu©n §«n1∗ chØ mét lÇn n÷a chøng minh nh÷ng çi mµ b¸o chÝ chÝnh thøc c«ng bè cã gi¸ trÞ nh thÕ nµo. Kho¶ng hai v¹n ngêi tËp hîp l¹i vµ tiÕn hµnh mét cuéc biÓu t×nh oai phong nhÊt mµ nhiÒu n¨m nay Lu©n §«n cha ®îc chøng kiÕn, thÕ mµ ®Ó gi÷ thÓ diÖn, toµn bé b¸o chÝ Lu©n §«n, kh«ng cã ngo¹i lÖ nµo, l¹i tù ý m« t¶ sù kiÖn nh lµ mét thÊt b¹i th¶m h¹i.

VÒ cuéc b·i c«ng hiÖn nay cña c«ng nh©n kÐo sîi ë B«n-t¬n351, mét trong nh÷ng chñ xëng dÖt nãi th¼ng víi Xem Mu-r¬: chóng t«i hoµn toµn kh«ng quan t©m h¹ thÊp tiÒn c«ng 5%. §iÒu mµ chóng t«i muèn vµ cã ý ®Þnh ®¹t b»ng ®îc lµ thu hÑp s¶n xuÊt (nghÜa lµ b·i c«ng).

S¸ch cña U©y-c¬-phin2∗ ë ®©y vÉn cha kiÕm ®îc. Nhng tríc khi cÇn sö dông nã, tríc hÕt t«i ph¶i nghiªn cøu cÈn thËn h¬n çi c¬ b¶n, tøc lµ lÞch sö tõ n¨m 1600 ®Õn n¨m 1700.

§Ó bæ sung cho nguån t liÖu vÒ Ai-r¬-len cña t«i c¶ mét sè yÕu tè hµi híc, t«i ®· ph¸t hiÖn trong mét th viÖn ë ®©y mét t¸c phÈm ngo¹i v¨n – “Ai-r¬-len”, t¸c phÈm cña I-a-cèp Vª-nª-®©y. Göi tíi anh lêi chóc mõng tèt ®Ñp nhÊt. ë ®©y thêi tiÕt xÊu l¾m.

Ph. ¡. cña anh






1∗ Xem tËp nµy, tr. 500-503, 958-961.


_____________________________________________________________ _____________________________________________________________

506 M¸c göi ¡ng-ghen, 6 th¸ng mêi mét 1869 M¸c göi ¡ng-ghen, 6 th¸ng mêi mét 1869 507


ë Man-se-xt¬


PhrÕt th©n mÕn!

T«i göi cho anh mét sè “Pionier”, mét sè “Volksstaat” vµ nhiÒu

sè “Social - Demokrat”.

Qua tê “Pionier” anh sÏ thÊy r»ng, theo ý kiÕn cña Hai-n¬-txen, th× t«i viÕt “T b¶n” chØ lµ ®Ó cho «ng ta kh«ng hiÓu ®îc nã352.

Svai-x¬ – lîi dông sù thËn träng cña LÝp-nÕch trong quan hÖ

víi çc b¹n h÷u cña m×nh trong ph¸i d©n chñ1∗ – ®· lµm ra vÎ

dêng nh cuéc luËn chiÕn chèng chÕ ®é së h÷u ruéng ®Êt lµ lêi

nãi ®Çu tiªn trong çc tÝn ®iÒu cña L¸t-xan! V« liªm sØ biÕt bao!

Song, trong mét sè b¸o “Volksstaat”, mµ t«i kh«ng t×m ®îc,

B«n-hoãc-xt¬ ®· b¸c bÎ x¸c ®¸ng ®iÒu nµy353. T«i kh«ng biÕt anh

cã nhËn ®îc b¸o “Volksstaat” hay kh«ng.

B«n-hoãc-xt¬ ®· bÞ b¾t354. §ã lµ ®iÒu tèt.

Kh«ng cã g× buån cêi h¬n lµ sù ho¶ng hèt cña çc vÞ th©n sÜ

tríc cuéc diÔu hµnh long träng cña n÷ hoµng355 h«m nay.

C¶nh s¸t len lái kh¾p n¬i, gièng nh ë Ph¸p. Toµn bé sù ho¶ng

sî lµ do mét trß bÞp bîm hoµn toµn g©y ra: cô thÓ lµ ®· mÊy

tuÇn nay, mét sè nhµ cæ ®éng ®· mua vui b»ng çch r¶i truyÒn

1∗ Xem tËp nµy, tr. 500-503.

®¬n kªu gäi toµn thÓ c«ng nh©n bÞ ®ãi ë I-xt¬-En-®¬ cïng nhau

kÐo ra ®ãn tiÕp n÷ hoµng vµ kh«ng ®Ó cho bµ ®i qua.

C¶ gia ®×nh t«i võa trë vÒ sau khi chøng kiÕn c¶nh tîng Êy.

C«ng chóng th× l¹nh nh tiÒn. Ngêi ta nãi r»ng trong t×nh c¶nh

Êy, bµ Êy lóng tóng kh«ng tù nhiªn vµ rÊt buån rÇu.

MÊy ngµy tíi t«i sÏ göi cho anh cuèn s¸ch mµ t«i ngÉu nhiªn

kiÕm ®îc, trong ®ã tËp hîp nhiÒu tiÓu phÈm vÒ Ai-r¬-len. Trong

s¸ch cña En-xo (mµ t«i trÝch dÉn trong “T b¶n”356) cã nhiÒu çi lý

thó. En-xo lµ nhµ kinh tÕ chÝnh trÞ häc, «ng lµ ngêi gèc Anh (khi

En-xo ra ®êi, th©n sinh «ng cßn sèng ë Anh), theo ®¹o Tin lµnh vµ

®ång thêi lµ mét trong nh÷ng ngêi theo ph¸i xo¸ bá sù hîp nhÊt

kiªn quyÕt nhÊt tríc n¨m 1830. TÝnh thê ¬ vèn cã cña «ng trong

vÊn ®Ò t«n gi¸o cho phÐp «ng b¶o vÖ rÊt s¾c s¶o Thiªn chóa gi¸o

chèng l¹i tÝn ®å ®¹o Tin lµnh. TiÓu phÈm thø nhÊt trong s¸ch Êy

lµ cña ¸c-tua ¤’C«-no. T«i mong ®îi ë «ng ta nhiÒu h¬n, v× r»ng

«ng ¤’C«-no Êy vµo n¨m 1798 ®· ®ãng vai trß quan träng357, vµ t«i

®· ®äc nh÷ng bµi kh«ng tåi cña «ng ta viÕt vÒ sù léng hµnh cña

Ca-xlª-ri ®¨ng trªn tê “Political Register” cña Cèp-bÐt! Tót-xi

còng muèn ®äc lít qua xem Cèp-bÐt viÕt g× vÒ Ai-r¬-len.

TuÇn nµy, t«i vµ Tót-xi ®· mÊt ba ngµy ®Ó thu dän th phßng

cña t«i. Mäi thø ®Òu lén xén ®Õn møc kh«ng tëng tîng ®îc.

Chµo anh.

C. M. cña anh Tót-xi göi tíi c¶ nhµ lêi chóc mõng tèt ®Ñp nhÊt.




_____________________________________________________________


230



Mo-r¬ th©n mÕn! Sù l¸o xîc cña kÞch vui vÒ nhiÕp chÝnh thËt qu¸ qu¾t358. T«i

kh«ng hÒ ngê r»ng ®Õ chÕ l¹i chÞu ®ùng mét çi g× nh thÕ. Tõ ®ã thÊy r»ng b»ng hµnh vi dòng c¶m sÏ ®¹t ®îc rÊt nhiÒu; nhng ®¬ng nhiªn Gvi-®« vµ Vin-hem1∗ cña chóng ta kh«ng noi theo g¬ng Êy.

Tê “RÐforme” còng nh tê “RÐveil” vµ “Rappel” ®Òu yÕu ®uèi; qu¶ thùc, vµo lóc nµy cã thÓ lîng thø mét sè lêi nãi hoa mü. Nhng nh÷ng ngêi Êy gi¶n ®¬n lµ m¬ hå, nhÊt lµ Ra-xpai. ý tëng bÇu ngay lóc nµy chÝnh phñ l©m thêi víi tÝnh çch trªu ®ïa B«-na-p¸c-t¬ th× còng hay ®Êy, nhng b¶n th©n nã lÏ tù nhiªn lµ phi lý. Nghe nãi B«-na-p¸c-t¬ l¹i bÞ èm, xem ra «ng ta s¾p ®i ®êi vÒ mÆt thÓ x¸c.

Sù chuyÓn híng cña Svai-x¬, kÎ ®· ví ngay lÊy nghÞ quyÕt Ba-l¬ vÒ chÕ ®é së h÷u ruéng ®Êt vµ lµm ra vÎ «ng ta vµ L¸t-xan bao giê còng cæ vò ®iÒu ®ã, lµ cùc kú v« liªm sØ353, nhng so víi nh÷ng ngêi cã ®Çu ãc thiÓn cËn kiÓu Vin-hem th× l¹i trë nªn rÊt khÐo lÐo. Song, nh×n chung hä cã lµm g× víi tªn ba que Êy ®i n÷a th× h¾n vÉn ®ñ th«ng minh ®Ó lu«n lu«n tá ra ®óng mùc

1∗ – V©y-x¬ vµ LÝp-nÕch.

trong çc vÊn ®Ò lý luËn vµ biÕt r»ng hä sÏ ph¶n béi vµ bÞ mua chuéc mét khi xuÊt hiÖn vÊn ®Ò lý luËn nµo ®ã. Song ë ®©y t«i kh«ng thÊy tê “Volksstaat”.

T«i kh«ng nghÜ r»ng ®äc s¸ch cña ngµi Kª-ri1∗ l¹i thó vÞ nh thÕ. T«i thÊy r»ng nh÷ng ®iÒu thªu dÖt cña «ng ta trong lÜnh vùc khoa häc tù nhiªn l¹i ®äc rÊt tho¶i m¸i vµ cã nhiÒu çi buån cêi vµ t«i cha hÒ nghÜ r»ng «ng ta l¹i ngu xuÈn vµ dèt n¸t nh thÕ. TiÖn ®©y nãi lu«n, «ng ta ph©n gi¶i çc-bon dêng nh do a-xÝt çc-bon vµ tro cÊu thµnh! Cßn níc th× ph©n gi¶i thµnh h¬i. §Þa chÊt häc chøng minh r»ng thùc vËt, thËm chÝ d¬ng xØ, ®· tån t¹i rÊt l©u tríc khi xuÊt hiÖn bÊt cø ®éng vËt nµo! Ph©n gi¶i kim lo¹i ®èi víi «ng ta lµ chuyÖn vÆt v·nh – dïng ¾c quy ngêi ta cã thÓ “ph©n gi¶i” nã thµnh thiÕc vµ ®ång, lµ nh÷ng thø cÊu thµnh nã. Cã hµng tr¨m çi gièng thÕ! Anh chµng Êy cho r»ng dêng nh ë Nam Lan-kª-sia vµ tiÖn ®©y nãi lu«n, ë Pho-re-xt¬-èp - Rèt-xen-®an (khu c«ng nghiÖp ®«ng ®óc), ®Þa t« së dÜ cao nh vËy lµ do ®Êt ®ai ë ®Êy cho s¶n lîng l¬ng thùc cao kh¸c thêng! T«i ®· ghi cho anh bªn lÒ çc trang s¸ch rÊt nhiÒu lêi nhËn xÐt vµ hÔ ®äc xong lý luËn vÒ ®Þa t« lµ t«i viÕt th cho anh vÒ ý kiÕn cña t«i ®èi víi lý luËn Êy vµ sÏ göi tr¶ s¸ch. VÒ sù ra ®êi cña ®Þa t« th× lÏ tù nhiªn «ng ta gi¶i thÝch b»ng nh÷ng c©u chuyÖn h cÊu còng hoang ®êng gièng nh Ri-çc-®«, cßn quan niÖm cña «ng ta vÒ vÊn ®Ò viÖc Êy x¶y ra trªn thùc tÕ nh thÕ nµo th× còng hoang ®êng nh tÊt c¶ nh÷ng mu toan cña çc nhµ kinh tÕ häc nh»m tëng tîng ra nh÷ng ®iÒu t¬ng tù. Nhng ®iÒu ®ã kh«ng liªn quan ®Õn b¶n th©n lý luËn ®Þa t«. “Ruéng ®Êt tèt nhÊt” theo Kª-ri hiÓu lµ g× th× anh cã thÓ thÊy ®îc qua ®iÒu sau ®©y: theo lêi nãi cña chÝnh «ng ta th× thËm

1∗ G.S. Kª-ri. “Nguyªn lý cña khoa häc x· héi.

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________


chÝ hiÖn nay ngay ë çc bang phÝa B¾c, canh t¸c çi gäi lµ ruéng ®Êt tèt nhÊt còng chØ cã lîi trong trêng hîp ngo¹i lÖ mµ th«i.

Bu côc s¾p söa ®ãng cöa. Göi lêi chµo tíi tÊt c¶ mäi ngêi.

Ph. ¡. cña anh

KÞch vui ngµy mai t«i sÏ göi tr¶ anh.


toµn v¨n trong Marx - Engels Gesamtausgabe. Dritte Abteilung, Bd. 4, 1931 vµ trong C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen, Toµn




ë Man-se-xt¬


PhrÕt th©n mÕn!

TuÇn nµy ë n¸ch tr¸i (gièng nh khi ë Man-se-xt¬281) vµ ë

®ïi ®· xuÊt hiÖn çi g× ®ã g©y ra sù lo sî. LËp tøc l¹i dïng

th¹ch tÝn. Ngoµi ra, Tót-xi hiÖn nay b¾t buéc t«i mçi ngµy, cø

sau mét hoÆc hai giê, ph¶i cïng nã lµm mét cuéc t¶n bé dµi.

Rót côc h«m nay lµ lÇn ®Çu tiªn t«i lÆng lÏ kho¸c chiÕc ¸o

phla-nen, v× trong t×nh h×nh nµy c¶m l¹nh lµ ®iÒu kh«ng ®¸ng

mong muèn.

Anh ng¹c nhiªn vÒ lßng dòng c¶m cña ngêi Ph¸p1∗ vµ nãi cã

phÇn khinh rÎ vÒ chóng ta, nh÷ng ngêi §øc anh dòng. Çi mµ

chóng ta liÒu ®¸nh ®æi, anh cã thÓ thÊy qua nh÷ng th ng«ng

cuång kÌm theo.

Phrai-li-gr¸t theo thãi thêng cña m×nh l¹i in mÊy t¸ ¶nh cña

m×nh ë Stót-g¸t ®Ó lµm cho m×nh bÊt tö díi h×nh thøc pho tîng

v.v.. Tîng th¸nh thµnh c«ng nhÊt cña vÞ anh hïng kiÓu Cla-xen

- Çp-pen-man Êy359, ®ã – verbotenus2∗ – lµ bøc tranh trong ®ã Phrai-li-gr¸t xuÊt hiÖn díi h×nh tîng s tö cìi h¬u cao cæ. Cã

lÏ ®©y lµ b¶n vÏ con l¹c ®µ cña Hai-n¬ ®· chiÕn th¾ng s tö.

TuÇn sau LÝp-nÕch sÏ vµo ngåi tï ba th¸ng vµ göi th cho

Boãc-c¬-hai-m¬ ®ßi tiÒn mét çch v« väng.

§iÒu mµ t«i lo l¾ng cho ngêi Ph¸p lµ ®Çu ãc cña hä rèi tinh

rèi mï. Th cña L¬-®ruy lµ th cña kÎ tÊp tÓnh360 theo ý nghÜa

®Çy ®ñ cña tõ nµy. Xem ra «ng ta thùc sù coi lµ nghiªm chØnh viÖc

Hai-n¬-txen phã th¸c cho «ng ta çi ghÕ nhµ ®éc tµi ®èi víi níc

Ph¸p. MÆt kh¸c, tê “Zukunft” cã nh· ý dµnh mét ghÕ trong

chÝnh phñ l©m thêi cho ngµi A-c«-la mµ c¶ Pa-ri kh«ng ai kh«ng

biÕt ®Õn, chØ v× «ng ta kªu gäi ngêi Ph¸p tiÕp thu c¬ng lÜnh

cña ngµi tiÕn sÜ I. I-a-c«-bi thay cho nh©n quyÒn vµ quyÒn c«ng

d©n n¨m 1793 ®· lçi thêi. Hä ®ang lîi dông lÉn nhau. Nhng

t«i thÊy r»ng c¶ «ng giµ I. I-a-c«-bi còng kh«ng ®¶m ®¬ng

næi vai trß mµ «ng tù chØ ®Þnh cho m×nh. Ph¶i ch¨ng «ng ta

1∗ Xem tËp nµy, tr. 507-509.

2∗ – ®Ých thùc.

_____________________________________________________________

512 M¸c göi ¡ng-ghen, 12 th¸ng mêi mét 1869 ¡ng-ghen göi m¸c, 17 th¸ng mêi mét 1869 513

kh«ng nªn lîi dông sù kiÖn Han-n«-v¬349 mµ ®Ò nghÞ chÝnh phñ Phen-®¬-phe-ben cña Phæ – mµ Phæ hiÖn nay kh«ng nghi ngê g× lµ mét “quèc gia qu©n sù” – vøt bá nh÷ng ®å trang søc võa v« Ých võa ®¾t tiÒn nh nghÞ viÖn, toµ ¸n d©n sù vµ nh÷ng çi t¬ng tù ®i? ChØ cã lÆng lÏ rót lui vµo sù phÉn né ®¹o ®øc chÝnh ®¸ng cña m×nh th× ch¼ng Ých g×.

Çch ®©y Ýt l©u, çc ngµi ngêi Nga – nh Boãc-c¬-hai-m¬ ®· ®äc thÊy trªn mét tê b¸o M¸t-xc¬-va – ®· b¾n vµo mét hßn ®¶o ë bê biÓn TriÒu Tiªn361 ®Ó gi¶i trÝ. B¸o chÝ Anh kh«ng nãi lÊy mét lêi vÒ chuyÖn nµy. NÕu t×nh h×nh cø tiÕp diÔn nh vËy th× çc ngµi Êy sÏ nhanh chãng chiÕm lÜnh NhËt B¶n.

Cuéc mÝt-tinh gÇn ®©y ë Ai-r¬-len diÔn ra kh¸ l¾m, ë ®©y çc linh môc bÞ tóm cæ ¸o l«i khái diÔn ®µn. Thay cho b¶n tuyªn bè vÒ vÊn ®Ò Ai-r¬-len1∗ – cha cã lý do thùc sù cho mét tuyªn bè nh vËy – t«i ®· ®a vµo ch¬ng tr×nh héi nghÞ thø ba tíi2∗ (®Ó th«ng qua nghÞ quyÕt) hai ®iÓm sau:

1) Hµnh vi cña ChÝnh phñ Anh trong vÊn ®Ò ©n x¸ ë Ai-r¬-len. 2) Th¸i ®é cña giai cÊp c«ng nh©n Anh ®èi víi vÊn ®Ò Ai-r¬-len. Chµo anh.

C. M. cña anh

C«ng bè lÇn ®Çu trong cuèn s¸ch: “Der Briefwechsel zwischen F. Engels und K. Marx”. Bd. IV, Stuttgart, 1913; c«ng bè toµn v¨n

trong Marx - Engels Gesamtausgabe. Dritte Abteilung, Bd. 4, 1931 vµ trong C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen, Toµn tËp, xuÊt b¶n lÇn thø



1∗ Xem tËp nµy, tr. 500-503.

2∗ – 16 th¸ng Mêi mét 1869.


ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn! T«i hy väng r»ng chÊt th¹ch tÝn vµ ®i t¶n bé sÏ nhanh chãng

chÊm døt çi “g©y ra sù lo sî” ®èi víi anh. Nhng t«i còng hy väng r»ng sù t¸i ph¸t thêng xuyªn Êy rót côc sÏ buéc anh ph¶i ®ång ý r»ng cÇn ph¶i chuyÓn sang çch sèng hîp lý h¬n. NÕu ®Ó sù tiªu ho¸ kh«ng ®îc b×nh thêng, anh sÏ tù ®Çu ®éc m¸u m×nh. Vµ c«ng t¸c cña anh, vÒ sè lîng (còng nh vÒ chÊt lîng) ch¾c ch¾n sÏ kh«ng ®em l¹i nh÷ng kÕt qu¶ mµ anh ®¹t ®îc trong ®iÒu kiÖn b×nh thêng.

KÞch ®iÒn viªn – h¹nh phóc gia ®×nh coram philistaco1∗ qu¶ thùc lý thó. Qu¶ thùc kh«ng biÕt ®iÒu g× lµm cho ngêi ta kinh ng¹c h¬n, – sù tÇm thêng cña lêi nãi vµ c©u th¬ (chØ bÞ c¾t ®øt bëi nh÷ng lêi lÏ mËp mê ®Çn ®én cña Çc-l¬ BÕch say bÐt nhÌ) hay lµ sù bÊt nh· cña gia ®×nh dung tóng cho in nh÷ng çi t¬ng tù víi tÝnh çch lµ “b¶n th¶o tÆng b¹n bÌ” (nh vËy lµ lµm cho nã c«ng khai tríc kÎ thï). Song Phrai-li-gr¸t cao quý cã thÓ dung tóng cho in nh thÕ nµo nh÷ng lêi nãi t¸o b¹o cña Va-le-xrèt tÕ nhÞ nãi r»ng nhµ th¬ Phrai-li-gr¸t ®· ®¹t ®îc çi g× ®ã (b»ng çch ¨n xin46) vµ mét phÇn cña c¶i trÇn gian – ®iÒu

1∗ – tríc con m¾t bän tÇm thêng.

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________


®ã t«i hoµn toµn kh«ng râ. Nhng t«i chØ muèn nh×n vÎ mÆt cña çc thµnh viªn gia ®×nh khi nh÷ng c©u ch÷ Êy ®îc nãi ra.

§¬ng nhiªn ngµi L¬-®ruy tr«ng chê kh«ng ph¶i çi g× kh¸c

h¬n lµ nÒn ®éc tµi. NÕu nh anh lïn Lu-i Bl¨ng l¹i xuÊt hiÖn,

dêng nh kh«ng cã chuyÖn g× x¶y ra, th× cí sao nh÷ng ngêi

kh¸c kh«ng ®îc lµm nh thÕ? Vµo giê phót nh hiÖn nay, qua

b¸o chÝ t s¶n kh«ng thÓ biÕt g× vÒ çi ®ang thùc sù x¶y ra, vµ

thËm chÝ b¸o chÝ çch m¹ng còng kh«ng thÓ cung cÊp nh÷ng tin

tøc cÇn thiÕt. Kh«ng nghi ngê g× c¶, sù hçn lo¹n lµ rÊt lín, nhng

còng kh«ng nghi ngê g× lµ cuéc khñng ho¶ng cßn cha gÇn ®Õn nh thÕ. Tuy nhiªn, mét viªn tíng ë Pa-ri nãi r»ng: “Chóng ta

vÉn cßn hoµng ®Õ, nhng ®Õ chÕ th× kh«ng cßn tån t¹i n÷a”. C«ng viÖc cña ngêi Nga ë ch©u ¸ tiÕn triÓn tèt. HiÖn hä ®ang

tiÕn hµnh chiÕn tranh thuËn lîi víi Khan Ca-s¬-ga1∗, lµ kÎ tríc

®©y lÖ thuéc ngêi Trung Quèc, nhng hiÖn nay ®· tuyªn bè ®éc lËp. NÕu nh hä chinh phôc ®îc «ng ta th× sÏ tiÕn s¸t ®Õn

nh÷ng ®Êt níc ®· lÖ thuéc níc Anh (La-®¾c, Ca-s¬-mia) vµ

çch biªn giíi Anh 200 dÆm. §¬ng nhiªn anh ®· thÊy th«ng b¸o cña Vam-bª-ri (mµ b¸o chÝ Anh ®¨ng l¹i cña tê “Allgemeine

Zeitung” ë Au-xbuèc) nãi vÒ çc mu m« ë Bu-kha-ra (ë ®©y, theo

hiÖp íc, hµng ho¸ Nga ph¶i nép thuÕ quan 3%, cßn hµng ho¸

Anh ph¶i nép 40%!), ë ¸p-ga-ni-xtan v.v. Gi«n Bun do tÝnh tù phô

cña m×nh mµ ngµy cµng ngu xuÈn.

Ai-r¬-len ®· lµm mét trß ®ïa tuyÖt vêi nhÊt khi ®a ¤’§«-n«-van - Rèt-sa ra lµm øng cö viªn cña Ti-pª-re-ri. NÕu

viÖc nµy thµnh c«ng th× Gl¸t-xt«n sÏ r¬i vµo t×nh c¶nh cùc

kú bèi rèi. BÊy giê l¹i cã mét cuéc ©n x¸ n÷a ë I-ta-li-a362!

1∗ – Gia-cóp-bÐc.

T×nh h×nh têng tËn vÒ cuéc th¶o luËn trong Quèc tÕ1∗, t«i

tr«ng ®îi sÏ ®äc ®îc ë tê “Bee-Hive” chñ nhËt tíi. NÕu cã v¨n

kiÖn nµo th× göi cho t«i. Chñ nhËt tríc, tê “Bee-Hive” kh«ng

®¨ng g× vÒ Quèc tÕ, nhng tin tøc vÒ lÔ cíi cña con g¸i cña

c«ng tíc A-bÐc-coãc th× ®¨ng hoµn toµn ®Çy ®ñ. Cuèn s¸ch cña Pren-®e-ga-xt¬ “ChÕ ®é Cr«m-oen ë Ai-r¬-len”

®· b¸n hÕt s¹ch. Cho nªn t«i chÞu ¬n anh rÊt nhiÒu, nÕu nh anh

®Æt mua nã ngay cho t«i ë mét chñ hiÖu s¸ch cò. T¸c phÈm cña

B¸t “Nh©n d©n Ai-r¬-len” kh«ng cã ë Lu©n §«n. Nh÷ng tiÓu

phÈm vÒ Ai-r¬-len kh¸c nh cña hu©n tíc Rèt-x¬ vµ hu©n tíc

Li-phoãc-®¬ còng kh«ng thÓ t×m ®îc. §Êy lµ nh÷ng c©u tr¶ lêi

mµ ngêi b¸n s¸ch cña t«i nhËn ®îc tõ ®¹i lý cña m×nh ë Lu©n

§«n; ®ång thêi anh ta nãi víi t«i r»ng nh÷ng ngêi bu«n s¸ch ë

Anh nãi chung kh«ng thÓ nhËn chuyÓn nh÷ng Ên phÈm xuÊt b¶n

ë Ai-r¬-len, v× th«ng thêng kh«ng cã ®¹i diÖn ë §u-blin mµ chØ cã

ë Lu©n §«n. B©y giê t«i viÕt trùc tiÕp cho §¸p-phi ë §u-blin.

ë ®©y, tøc lµ ë th môc, t«i cßn ph¸t hiÖn mét sè ®iÒu hoµn

toµn cã Ých vÒ Ai-r¬-len: “Håi ký” cña U«n-ph¬ T«n v.v.. Nhng

mét khi t«i võa hái mîn nh÷ng s¸ch Êy ë th viÖn, th× l¹i kh«ng

t×m thÊy, gièng nh s¸ch cña U©y-c¬-phin2∗. Ch¾c ch¾n cã ngêi

nµo ®ã cïng mét lóc ®· mîn tÊt c¶ mí s¸ch Êy vµ l¹i cïng mét

lóc tr¶ l¹i c¶ ®èng cho nªn c¶ bã s¸ch Êy ®ang n»m xÕp xã ®©u

®Êy. Dï sao còng ph¶i t×m b»ng ®îc tÊt c¶ nh÷ng s¸ch Êy. Trong cuèn s¸ch cña m×nh “LÞch sö Ai-r¬-len vµ ®Æc tÝnh cña

ngêi Ai-r¬-len”, G«n-®u-in XmÝt tá ra lµ mét nhµ t tëng t

s¶n th«ng minh. Thîng ®Õ ®· ®Þnh tríc Ai-r¬-len lµ quèc gia

1∗ Xem tËp nµy, tr. 511-512, 516-518, 534-536, 538-542.

2∗ E. U©y-c¬-phin. “Miªu t¶ Ai-len vÒ mÆt thèng kª vµ chÝnh trÞ”.

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________


cña nh÷ng b·i ch¨n nu«i, nhµ tiªn tri Lª-«n-x¬ §¬ La-vÐc-nh¬1∗ ®· tiªn ®o¸n nh thÕ, ergo pereat2∗ d©n téc Ai-r¬-len!

H«m nay t«i ®Þnh viÕt vÒ Kª-ri3∗ nhng bÞ c¶n trë. §Ó lÇn

sau vËy.

Göi tíi chÞ vµ çc ch¸u g¸i nh÷ng lêi chóc mõng tèt ®Ñp nhÊt.

Ph. ¡. cña anh

C«ng bè lÇn ®Çu trong cuèn s¸ch: “Der Briefwechsel zwischen F. Engels und K. Marx”. Bd. IV, Stuttgart, 1913; c«ng bè toµn v¨n trong

Marx - Engels Gesamtausgabe. Dritte Abteilung, Bd. 4, 1931 vµ trong C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen, Toµn tËp, xuÊt b¶n lÇn thø nhÊt,

t. XXIV, 1931



ë Man-se-xt¬


1∗ L. §¬ La-vÐc-nh¬. “NÒn n«ng nghiÖp ë Anh, Xcèt-len vµ Ai-r¬-len”.

2∗ – do vËy, h·y ®Ó diÖt vong.

3∗ G.S. Kª-ri. “Nguyªn lý cña khoa häc x· héi”.

PhrÕt th©n mÕn!

H«m nay t«i göi cho anh mét bu kiÖn s¸ch gåm cã: 1) cuèn tiÓu phÈm vÒ Ai-r¬-len (En-xo cã gi¸ trÞ ®Æc biÖt), 2) mÊy sè b¸o

“Social – Demokrat” vµ “Volksstaat”, 3) ba b¶n “B¸o ço vÒ §¹i héi

Ba-l¬” cho anh, Mu-r¬ vµ Soãc-lem-m¬. T«i kh«ng biÕt t«i ®· cã

lÇn göi b¸o ço nµy hay cha. NÕu göi råi th× ba b¶n nµy cã thÓ

ph©n ph¸t cho ngêi kh¸c.

T«i sÏ hoµn thµnh sù uû th¸c cña anh. B¸o “Bee-Hive” hoµn toµn kh«ng ®¨ng b¶n tin (cña

Õch-ca-ri-ót) vÒ héi nghÞ võa qua1∗, viÖn cí lµ nhËn ®îc qu¸

muén. Nguyªn nh©n thùc sù lµ tê b¸o nµy 1) kh«ng muèn tuyªn bè r»ng trong héi nghÞ s¾p tíi cña Tæng

héi ®ång sÏ tiÕn hµnh th¶o luËn vÊn ®Ò Ai-r¬-len,

2) trong b¸o ço cã ®iÒu g× ®ã vÒ Liªn minh ruéng ®Êt vµ

lao ®éng346 kh«ng dÔ chÞu ®èi víi tê b¸o (nghÜa lµ ®èi víi ngµi

P«-te-r¬). VÊn ®Ò lµ sù øng cö cña ngµi P«-te-r¬ vµo Ban chÊp

hµnh cña Liªn minh nµy ®· thÊt b¹i nhôc nh·.

Thø ba võa råi, t«i ®· më ®Çu cuéc tranh luËn vÒ ®iÓm thø nhÊt: th¸i ®é cña ChÝnh phñ Anh ®èi víi vÊn ®Ò ©n x¸ ë Ai-r¬-len.

T«i ®· nãi kho¶ng mét giê 15 phót gi÷a tiÕng t¸n thµnh nhiÖt liÖt

cña nh÷ng ngêi dù häp363 vµ sau ®ã ®Ò nghÞ th«ng qua nghÞ

quyÕt sau ®©y vÒ ®iÓm Êy:

QuyÕt ®Þnh,

Trong bµi tr¶ lêi yªu cÇu cña ngêi Ai-r¬-len ®ßi phãng thÝch

nh÷ng ngêi yªu níc Ai-r¬-len bÞ cÇm tï (bµi tr¶ lêi n»m trong

th cña ngµi Gl¸t-xt«n göi ¤’Si v.v.), ngµi Gl¸t-xt«n ®· cè t×nh

l¨ng nhôc d©n téc Ai-r¬-len;

1∗ – cña Tæng héi ®ång.

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________


«ng ta g¾n liÒn viÖc ©n x¸ chÝnh trÞ víi nh÷ng ®iÒu kiÖn gièng

nh sù sØ nhôc ®èi víi nh÷ng n¹n nh©n cña mét chÝnh phñ tåi, còng nh ®èi víi nh©n d©n mµ hä lµ ®¹i diÖn;

bÊt chÊp ®Þa vÞ chÝnh thøc cña m×nh, Gl¸t-xt«n ®· c«ng khai vµ trÞnh träng hoan nghªnh cuéc næi lo¹n cña nh÷ng ngêi n« lÖ ë Mü364, thÕ mµ hiÖn nay l¹i ra c«ng tuyªn truyÒn cho nh©n d©n Ai-r¬-len çi häc thuyÕt phôc tïng tiªu cùc;

toµn bé chÝnh s¸ch cña ngµi Gl¸t-xt«n ®èi víi vÊn ®Ò ©n x¸ ë Ai-r¬-len lµ biÓu hiÖn ®Ých thùc nhÊt vµ triÖt ®Ó nhÊt cña çi “chÝnh s¸ch chinh phôc” mµ b»ng viÖc v¹ch trÇn nã mét çch cuång nhiÖt, «ng ta ®· lËt ®æ ®îc néi çc cña ®èi thñ cña m×nh lµ ®¶ng To-ri365;

Tæng héi ®ång Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ bµy tá sù kh©m phôc cña m×nh tríc cuéc vËn ®éng ®ßi ©n x¸ mµ nh©n d©n Ai-r¬-len tiÕn hµnh mét çch dòng c¶m, kiªn quyÕt vµ cao thîng nh thÕ.

NghÞ quyÕt nµy ph¶i ®îc th«ng b¸o cho tÊt c¶ çc chi bé cña Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ vµ tÊt c¶ çc tæ chøc c«ng nh©n ch©u ¢u vµ ch©u Mü cã quan hÖ víi Héi.

Ha-rÝt (ngêi theo ®uæi ¤’Brai-en) tuyªn bè ñng hé nghÞ quyÕt. Nhng chñ to¹ héi nghÞ (Le-cr¸p-t¬) chØ râ ®· hÕt giê (chóng t«i chØ cã thÓ häp ®Õn 11 giê); do ®ã ph¶i chuyÓn sang thø ba sau. Tuy vËy, Le-cr¸p-t¬, Uª-xt¬n, H©y-d¬ v.v., trªn thùc tÕ lµ toµn thÓ Héi ®ång, ®· tuyªn bè kh«ng chÝnh thøc tõ tríc r»ng hä t¸n thµnh nghÞ quyÕt. (TuyÖt!).

Tãm l¹i, thø ba sÏ tiÕp tôc th¶o luËn, anh cßn cã thêi gian ®Ó nãi, chÝnh x¸c h¬n, ®Ó viÕt cho t«i r»ng anh muèn söa ch÷a hoÆc bæ sung g× vµo nghÞ quyÕt. Trêng hîp cã, ch¼ng h¹n, anh muèn thªm mét ®o¹n nãi vÒ vÊn ®Ò ©n x¸ ë toµn ch©u ¢u, vÝ dô ë I-ta-li-a, th× anh viÕt th¼ng díi h×nh thøc nghÞ quyÕt.

Mét chuyÖn bÊt ngê x¶y ra t¹i héi nghÞ võa qua cña Héi ®ång.

Ngµi H«-li-èc, – “mçi ngêi tù cho m×nh lµ Cr«m-oen”1∗, – xuÊt hiÖn, vµ sau khi biÕn ®i th× th«ng qua OÐt-xt¬n ®Ò cö m×nh lµm øng cö viªn. Tríc hÕt ph¶i gi¶i thÝch r»ng «ng ta ph¶i cã thÎ héi viªn cña Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ tríc ®·, v× nÕu kh«ng th× ngay c¶ ®Ò cö «ng ta còng kh«ng thÓ ®îc. ¤ng ta gi¶n ®¬n muèn lªn mÆt ta ®©y vµ muèn cã mÆt ë ®¹i héi sau víi t çch ®¹i biÓu! Cuéc th¶o luËn vÒ viÖc tiÕp nhËn «ng ta sÏ s«i næi, v× «ng ta cã nhiÒu b¹n bÌ trong nh÷ng ngêi cña chóng ta, vµ bän ©m mu bÞ bùc tøc cã thÓ ch¬i kh¨m chóng ta kh«ng ph¶i chØ mét lÇn. ý kiÕn cña anh thÕ nµo vÒ s¸ch lîc cÇn lùa chän?

Xin göi kÌm theo ®©y mí giÊy lén cña LÝp-nÕch, trong th göi Boãc-c¬-hai-m¬, anh ta còng than phiÒn chua ch¸t r»ng chóng ta kh«ng ñng hé anh ta vÒ tinh thÇn còng nh vËt chÊt. Xin göi tr¶ bøc th thø hai trong sè th göi kÌm, tøc th Vin-hem göi Boãc-c¬-hai-m¬.

ë §¬n-®i ®· thµnh lËp ph©n bé cña Quèc tÕ, mét chi bé míi còng ®îc thµnh lËp ë B«-xt¬n (Niu In-gl©n).

ChiÕc nhät cßn cha khái h¼n. Chµo anh.

C. M. cña anh TiÖn thÓ nãi vÒ L. Bl¨ng. Thêi gian Rª-cluy366 lu l¹i ®©y,

anh ta còng ®· ®Õn th¨m L. Bl¨ng. Sau ®ã Rª-cluy nãi víi t«i r»ng th»ng cha lïn hÔ nghÜ ®Õn viÖc ph¶i trë vÒ Ph¸p lµ sî hÕt hån. Bl¨ng c¶m thÊy r»ng sèng ë ®©y víi t çch “nh©n vËt lín

1∗ – nguyªn v¨n tiÕng Anh “be every man his own Cromwell” (ng¹n ng÷ Anh,

t¬ng tù víi ng¹n ng÷ Nga “mçi con dÕ giun lµ mét vÜ nh©n trong vòng lÇy cña m×nh”,

“tù cho m×nh lµ ghª gím l¾m”).

_____________________________________________________________


bÐ nhá” tho¸t khái mäi nguy hiÓm lµ cùc kú tèt vµ – nh «ng ta nãi th¼ng víi Rª-cluy – ®· mÊt hÕt niÒm tin vµo ngêi Ph¸p.



In theo b¶n viÕt tay Nguyªn v¨n lµ tiÕng §øc vµ

tiÕng Anh


ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn!

ChÝnh v× do Liªn minh ruéng ®Êt vµ lao ®éng346 mµ t«i hy

väng r»ng Õch-ca-ri-ót sÏ buéc P«-te-r¬ ®¨ng b¶n b¸o ço1∗ dï

®· muén.

T«i cho r»ng bæ sung vÊn ®Ò ©n x¸ ë çc vïng kh¸c thuéc

ch©u ¢u chØ lµm yÕu ®i b¶n nghÞ quyÕt2∗, v× ngoµi níc Nga

(nh¾c ®Õn riªng níc nµy lµ rÊt tèt), cßn ph¶i nãi ®Õn Phæ liªn

1∗ Xem tËp nµy, tr. 516-517.


quan ®Õn nh÷ng ngêi bÞ kÕt ¸n vÒ vô ©m mu Ven-ph¬367. Cßn vÒ

tõ ng÷ th× t«i söa ch÷a mÊy chç: ë ®o¹n hai, phÝa tríc tõ “ngêi

bÞ n¹n” t«i thªm “bÞ tï” hoÆc mét tõ g× ®¹i lo¹i nh thÕ ®Ó lËp tøc

thÊy tuyÖt ®èi râ rµng ®©y nãi vÒ ai.

§o¹n ba, t«i tù hái cã nªn nãi “mÆc dÇu ®Þa vÞ” hay kh«ng, cßn

thay cho “b¾t tay vµo” t«i sÏ nãi “tr¸i l¹i, b¾t ®Çu”.

§o¹n bèn, thay “®èi víi” b»ng “vÒ vÊn ®Ò” t«i thÊy chuÈn x¸c

h¬n.

Li-di lËp tøc c¶m ¬n anh vÒ b¶n nghÞ quyÕt vµ lÊy lµm tiÕc

r»ng kh«ng thÓ cã mÆt vµo thø ba khi th«ng qua nghÞ quyÕt.

Vô H«-li-èc ch¼ng hay ho g×1∗. Anh chµng Êy lµ kÎ do dù chÝnh

cèng, lu«n lu«n di chuyÓn gi÷a nhµ t s¶n cÊp tiÕn vµ c«ng nh©n.

VÊn ®Ò lµ nh sau: Tæng héi ®ång cã lo sî hay kh«ng nÕu thµnh

phÇn cña nã gåm c¶ nh÷ng ngêi nh vËy? NÕu nh anh ®Ó cho

H«-li-èc tham gia th× nh÷ng ngêi kh¸c còng cã thÓ xuÊt hiÖn vµ

nÕu nh ®iÒu ®ã x¶y ra th× t×nh h×nh sÏ lËp tøc chuyÓn biÕn

nghiªm träng. Vµ ®Õn khi t×nh h×nh nguy ngËp h¬n th× h¼n lµ çc

ngµi Êy sÏ dù héi nghÞ vµ t×m çch chiÕm lÊy quyÒn l·nh ®¹o.

Theo t«i biÕt, ngµi H«-li-èc ch¾c ch¾n cha bao giê lµm g× cho b¶n

th©n giai cÊp c«ng nh©n. Tríc ®©y cã mäi lý do ®Ó kh«ng tiÕp

nhËn anh ta, nhng nÕu nh do b¸c bá sù øng cö cña anh ta mµ

t×nh h×nh cã thÓ dÉn tíi sù ph©n liÖt trong Héi ®ång, cßn cho anh

ta vµo th× cã lÏ trªn thùc tÕ chØ ®em l¹i sù thay ®æi kh«ng ®¸ng kÓ

trong thµnh phÇn Tæng héi ®ång nªn ®µnh ®ång ý vËy! Song t«i

vÉn kh«ng thÓ h×nh dung ®îc trong Héi ®ång cña c«ng nh©n l¹i

cã mét con ngêi nh thÕ.

H«m qua tríc khi nhËn ®îc th cña anh, t«i ®· göi cho

1∗ Xem tËp nµy, tr. 518-520.

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________


Vin-hem 5 pao vµ mÊy dßng cã phÇn l¹nh nh¹t. Anh ta qu¶ thùc

kh«ng cã l¬ng t©m. Ban ®Çu t«i bÞ l¨ng nhôc b»ng mäi çch, råi

t«i cßn ph¶i ñng hé anh ta vÒ tinh thÇn vµ vËt chÊt, göi bµi cho tê

b¸o nhá1∗ cña anh ta mµ anh ta ch¼ng nãi lÊy mét lêi, còng kh«ng

göi b¸o cho t«i. NÕu anh viÕt th cho LÝp-nÕch, xin h·y gióp t«i

lµm cho anh ta hiÓu r»ng nÕu anh ta muèn nh÷ng bµi b¸o cña t«i

th× h·y chÞu khã viÕt th trùc tiÕp cho t«i. §¸nh giÇy cho ngµi

Vin-hem thÕ mµ cßn cha ®ñ! Xin göi tr¶ anh bøc th kÌm theo

th nµy. RÊt c¶m ¬n vÒ nh÷ng luËn v¨n vµ b¸o ço vÒ Ai-r¬-len2∗, t«i sÏ

chuyÓn hai b¶n cho Mu-r¬ vµ Soãc-lem-m¬. Bao giê Rª-cluy ®Õn Lu©n §«n366 vµ t×nh h×nh b¶n dÞch tiÕng

Ph¸p cuèn s¸ch cña anh ra sao368? Tõ khi t«i trë vÒ, t«i kh«ng nghe nãi g× vÒ viÖc Êy.

T«i chuyÓn sang nãi vÒ Kª-ri3∗. T«i cho r»ng toµn bé vÊn ®Ò tranh luËn kh«ng liªn quan

trùc tiÕp víi kinh tÕ chÝnh trÞ häc theo ®óng nghÜa cña tõ nµy. Ri-çc-®« nãi r»ng ®Þa t« lµ sù chªnh lÖch gi÷a thu nhËp cña m¶nh ®Êt ph× nhiªu h¬n vµ thu nhËp cña m¶nh ®Êt kÐm ph× nhiªu. Kª-ri còng nãi hoµn toµn nh vËy.

ChuyÕn th sau sÏ viÕt tiÕp.

Ph. ¡. cña anh

Bæ sung Tãm l¹i, trªn vÊn ®Ò ®Þa t« lµ g×, hä ®Òu nhÊt trÝ. Cuéc tranh

1∗ – “Volksstaat”.

2∗ Xem tËp nµy, tr. 516-517.

3∗ G.S. Kª-ri. “Nguyªn lý cña khoa häc x· héi”.

luËn chØ ë chç: ®Þa t« sinh ra nh thÕ nµo vµ sinh ra tõ ®©u. Nhng sù m« t¶ qu¸ tr×nh s¶n sinh ra ®Þa t« (Kª-ri, tr. 104) cña Ri-çc-®« còng phi lÞch sö nh tÊt c¶ nh÷ng sù tr×nh bµy lÞch sö t¬ng tù cña çc nhµ kinh tÕ häc, còng nh c©u chuyÖn R«-bin-x¬n vÜ ®¹i cña chÝnh Kª-ri kÓ vÒ A-®am vµ £-va (tr. 96 vµ çc trang tiÕp theo). §èi víi çc nhµ kinh tÕ häc tríc kia, trong ®ã cã Ri-çc-®«, ®iÒu ®ã cßn cã thÓ lîng thø ®îc trªn møc ®é nhÊt ®Þnh; hä hoµn toµn kh«ng dèc søc n¾m lÊy tri thøc lÞch sö vµ trong toµn bé thÕ giíi quan cña m×nh hä còng thiÕu tÝnh lÞch sö gièng nh çc nhµ khai s¸ng kh¸c thÕ kû XVIII, mµ nh÷ng b×nh luËn gi¶ lÞch sö nh vËy bao giê còng chØ lµ ph¬ng thøc diÔn ®¹t cho phÐp gi¶i thÝch mét çch hîp lý sù ra ®êi cña çi g× ®ã, h¬n n÷a ë hä nh÷ng ngêi nguyªn thuû bao giê còng suy nghÜ vµ hµnh ®éng hÖt nh hä lµ nh÷ng nhµ khai s¸ng thÕ kû XVIII. Nhng khi Kª-ri cã tham väng s¸ng lËp lý luËn lÞch sö cña riªng m×nh, m« t¶ víi chóng ta A-®am vµ £-va thµnh nh÷ng ngêi Mü sèng trong rõng nguyªn thuû th× «ng ta kh«ng thÓ ®ßi hái chóng ta tin «ng ta: ®èi víi «ng ta kh«ng cã sù lîng thø nh thÕ.

Toµn bé vÊn ®Ò tranh luËn sÏ kh«ng cßn n÷a nÕu nh Ri-çc-®« víi sù ng©y th¬ cña m×nh ®· kh«ng gäi mét çch gi¶n ®¬n ruéng ®Êt cã thu nhËp cao h¬n lµ ruéng ®Êt “ph× nhiªu”. Theo Ri-çc-®« th× tríc tiªn ngêi ta canh t¸c ruéng ®Êt ph× nhiªu nhÊt vµ ë vÞ trÝ thuËn lîi nhÊt. Nhµ t s¶n cã ®Çu ãc suy nghÜ sèng trªn ruéng ®Êt mµ anh ta ®· canh t¸c tõ hµng thÕ kû còng ph¶i suy nghÜ vÊn ®Ò ®óng nh thÕ. ThÕ lµ Kª-ri b¸m lÊy tõ “ph× nhiªu” vµ g¸n cho Ri-çc-®« çi ý kiÕn cho r»ng dêng nh tríc tiªn ngêi ta canh t¸c nh÷ng m¶nh ruéng tù chóng cã thÓ cho thu nhËp lín nhÊt. TiÕp ®ã Kª-ri kh¼ng ®Þnh: kh«ng, ®iÒu ®ã kh«ng ®óng; tr¸i l¹i, nh÷ng m¶nh ®Êt tù chóng vèn ph× nhiªu nhÊt (thung lòng s«ng A-ma-d«n, ch©u thæ s«ng G¨ng-gi¬, ch©u Phi xÝch ®¹o, Boãc-nª-« vµ T©n Ghi-nª v.v.) thËm chÝ ®Õn nay cßn cha ®îc canh t¸c; nh÷ng ngêi khai khÈn ®Çu tiªn

_____________________________________________________________


bao giê còng canh t¸c tríc hÕt nh÷ng m¶nh ruéng tù tíi tiªu ®îc, nghÜa lµ ë trªn nh÷ng n¬i cao vµ dèc v× r»ng hä kh«ng thÓ lµm kh¸c ®îc, mµ nh÷ng m¶nh ruéng ®Êt Êy th× vèn tù nhiªn lµ c»n cçi. Khi Ri-çc-®« nãi: ruéng ®Êt ph× nhiªu vµ ë vÞ trÝ thuËn lîi nhÊt, «ng ®· nãi còng çi ®iÒu Êy, song kh«ng chó ý r»ng «ng diÔn ®¹t kh«ng thËn träng, r»ng trong hai tÝnh chÊt Êy, ®îc nèi víi nhau b»ng liªn tõ “vµ”, cã thÓ chøa ®ùng m©u thuÉn. Nhng khi Kª-ri (tr. 138) ®a ra mét bøc tranh vµ qu¶ quyÕt r»ng Ri-çc-®« ®· ®a nh÷ng ngêi khai khÈn ®Çu tiªn cña m×nh ®Õn thung lòng, trong khi Kª-ri ®a hä lªn chç ®Êt cao (theo bøc tranh cña «ng ta – ®a lªn ®Ønh nói träc vµ trªn sên dèc 45 ®é thùc tÕ kh«ng canh t¸c ®îc) th× «ng ta ®· thuÇn tuý phØ b¸ng Ri-çc-®«369.

Çi duy nhÊt cã gi¸ trÞ trong cuèn s¸ch lµ nh÷ng vÝ dô mµ Kª-ri rót ra trong lÜnh vùc lÞch sö theo møc ®é chóng liªn quan ®Õn níc Mü. B¶n th©n ngêi Mü Êy ®· cã thÓ tr¶i qua vµ kh¶o s¸t ngay tõ ®Çu qu¸ tr×nh ®Þnh c, do ®ã anh ta hiÓu thÊu ®¸o t×nh h×nh. Tuy vËy, ch¾c ch¾n ë ®©y cã nhiÒu çi cha ®îc phª ph¸n cho nªn tríc hÕt ph¶i ph©n tÝch. Nhng chuyÓn sang nãi vÒ ch©u ¢u lµ b¾t ®Çu cã ngay nh÷ng h cÊu tuú tiÖn, vµ «ng ta tù b«i nhä m×nh. §èi víi b¶n th©n níc Mü, Kª-ri còng kh«ng ph¶i kh«ng thiªn lÖch, ®iÒu ®ã ®îc biÓu hiÖn ë nhiÖt t×nh cña «ng ta khi t×m ®ñ çch chøng minh r»ng ruéng ®Êt cha canh t¸c ch¼ng nh÷ng kh«ng cã gi¸ trÞ g×, mµ thËm chÝ cã gi¸ trÞ ©m (gi¸ trÞ ruéng ®Êt cã thÓ nãi lµ – 10 ®«-la mét a-cr¬) vµ ca ngîi tinh thÇn hy sinh cña nh÷ng con ngêi ®· tr¶ gi¸ b»ng sù ph¸ s¶n hoµn toµn cña m×nh ®Ó biÕn ®Êt hoang thµnh ruéng ®Êt mµ con ngêi cã thÓ sö dông ®îc. Khi nãi ®iÒu ®ã ë ®Êt níc ®ang thÞnh hµnh sù ®Çu c¬ ruéng ®Êt quy m« lín th× ®iÒu ®ã sÏ g©y ra Ên tîng buån cêi. Ngoµi ra, ë ®©y kh«ng cã chç nµo nãi ®Õn ®Êt th¶o nguyªn, hoÆc lµ nh×n chung th× còng chØ ®Ò cËp lít qua th«i. V¶ ch¨ng, toµn bé c©u chuyÖn vÒ gi¸ trÞ ©m cña ®Êt

hoang vµ tÊt c¶ nh÷ng sè liÖu chøng minh cña «ng ta ®Òu bÞ b¸c bá mét çch tèt nhÊt bëi vÝ dô cña b¶n th©n níc Mü. NÕu qu¶ nh vËy th× níc Mü tÊt nhiªn kh«ng nh÷ng lµ níc nghÌo nhÊt mµ cßn mçi n¨m mét nghÌo ®i mét çch t¬ng ®èi v× lao ®éng bá vµo ®Êt ®ai kh«ng cã gi¸ trÞ Êy ngµy cµng nhiÒu.

§Þnh nghÜa cña «ng ta vÒ ®Þa t«: “sè tiÒn nhËn ®îc díi h×nh thøc ®Þa t«, – lµ lîi tøc cña gi¸ trÞ lao ®éng ®· bá ra trõ ®i kho¶n

chªnh lÖch gi÷a søc s¶n xuÊt” (cña m¶nh ®Êt nép ®Þa t«) “vµ søc

s¶n xuÊt cña m¶nh ®Êt míi h¬n, søc s¶n xuÊt nµy cã thÓ ®¹t ®îc

khi sö dông cïng mét sè lîng lao ®éng ®· bá vµo m¶nh ®Êt ®·

®îc canh t¸c råi” (tr. 165, 166), – ®Þnh nghÜa nµy cã lÏ ®óng ë n¬i

nµo ®ã, trong ph¹m vi nhÊt ®Þnh, ®Æc biÖt lµ ë Mü. Nhng thËm

chÝ trong trêng hîp tèt nhÊt, – ®Þa t« lµ çi g× phøc t¹p nh thÕ

vµ sù h×nh thµnh cña nã chÞu ¶nh hëng cña mét sè lîng lín

t×nh h×nh kh¸c nh thÕ, cho nªn c¶ trong trêng hîp ®ang ®îc

xem xÐt, ®iÒu ®ã còng chØ ®óng ceteris paribus1∗, nghÜa lµ còng

chØ ®óng víi hai m¶nh ®Êt n»m c¹nh nhau. VÒ vÊn ®Ò ®Þa t« cßn

bao gåm c¶ “lîi tøc cña gi¸ trÞ lao ®éng ®· bá ra” th× Ri-çc-®«

hiÓu biÕt kh«ng tåi h¬n Kª-ri. NÕu nh Kª-ri nãi r»ng b¶n th©n

ruéng ®Êt tÖ h¬n çi kh«ng cã gi¸ trÞ th× ®Þa t« lÏ tù nhiªn ph¶i lµ

“lîi tøc cña gi¸ trÞ lao ®éng ®· bá ra”, hoÆc, nh nãi ë tr. 139, lµ

trém c¾p. Cßn trém c¾p biÕn thµnh lîi tøc nh thÕ nµo th× ®¬ng

nhiªn Kª-ri kh«ng tr×nh bµy.

T«i nghÜ r»ng, ë çc níc kh¸c nhau, thËm chÝ trong cïng mét níc, sù h×nh thµnh cña ®Þa t« tuyÖt nhiªn kh«ng ph¶i lµ

mét qu¸ tr×nh gi¶n ®¬n nh Ri-çc-®« vµ Kª-ri tëng. VÒ phÝa

Ri-çc-®«, nh t«i ®· nãi, cã thÓ lîng thø ®îc, – ®ã ch¼ng

1∗ – trong t×nh h×nh çc ®iÒu kiÖn kh¸c ®Òu nh nhau.

_____________________________________________________________


qua lµ c©u chuyÖn vÒ ngêi ®¸nh ç vµ ngêi ®i s¨n trong lÜnh vùc

n«ng nghiÖp. §ã thËm chÝ còng kh«ng ph¶i lµ gi¸o lý kinh tÕ häc;

cßn Kª-ri l¹i muèn n©ng häc thuyÕt cña m×nh lªn thµnh gi¸o lý vµ

chøng minh nã víi tÝnh çch gi¸o lý tríc toµn thÕ giíi, mµ ®èi víi

thÕ giíi th× ®¬ng nhiªn lµ ®Ó ®ßi hái ph¶i tiÕn hµnh nghiªn cøu

lÞch sö kh¸c h¼n víi sù nghiªn cøu cña ngµi Kª-ri. Cã lÏ thËm chÝ

cã nh÷ng n¬i ®Þa t« ra ®êi nh Ri-çc-®« nãi, cã thÓ cã nh÷ng n¬i

kh¸c ®Þa t« ra ®êi nh Kª-ri nãi vµ sau cïng, cã n¬i thø ba, ë ®ã

®Þa t« ra ®êi theo ph¬ng thøc kh¸c h¼n. Còng cã thÓ chØ ra cho

Kª-ri thÊy r»ng ë n¬i mµ ngêi ta ph¶i tÝnh ®Õn bÖnh sèt, h¬n

n÷a, bÖnh sèt nhiÖt ®íi, th× ë ®ã cã thÓ nãi r»ng kinh tÕ chÝnh trÞ

häc ®· hÕt t¸c dông cña m×nh. NÕu nh «ng ta hiÓu thuyÕt nh©n

khÈu cña m×nh lµ: cïng víi sù t¨ng d©n sè, sè nh©n khÈu thõa

buéc ph¶i b¾t tay canh t¸c ruéng ®Êt ph× nhiªu nhÊt, nghÜa lµ

ruéng ®Êt ë khu vùc cã h¹i nhÊt cho søc khoÎ vµ nh÷ng ngêi nµy

hoÆc lµ thÞnh vîng lªn, hoÆc lµ bÞ diÖt vong, th× «ng ta ®· may

m¾n t¹o nªn sù hµi hoµ gi÷a b¶n th©n víi Man-tót. ë B¾c ¢u, ®Þa t« ra ®êi kh«ng ph¶i theo çch nh×n cña Ri-çc-®«,

còng kh«ng ph¶i theo çch nh×n cña Kª-ri, mµ lµ gi¶n ®¬n ra ®êi tõ nh÷ng cèng n¹p phong kiÕn, nh÷ng cèng n¹p nµy vÒ sau qua c¹nh tranh tù do mµ ®îc quy vÒ møc ®é kinh tÕ tho¶ ®¸ng. ë I-ta-li-a l¹i kh¸c, vide1∗ La M·. TÝnh to¸n xem trong ®Þa t« ë çc níc trång trät cæ ®¹i, phÇn nµo thuéc vÒ ®Þa t« nguyªn thuû chÝnh cèng vµ phÇn nµo thuéc vÒ lîi tøc cña lao ®éng bá ra lµ kh«ng thÓ ®îc v× trong mçi trêng hîp riªng lÎ ®Òu kh¸c nhau. H¬n n÷a, viÖc ®ã còng v« bæ mét khi ®· chøng minh ®îc r»ng ®Þa t« cã thÓ t¨ng lªn mµ kh«ng bá lao ®éng vµo ruéng ®Êt. ¤ng néi cña ngµi H¨m-phri §¬ Tra-phoãc-®¬ ë

1∗ – h·y xem.

Tra-phoãc-®¬ cò, gÇn Man-se-xt¬, nî nÇn nh chóa chæm kh«ng biÕt ®©u mµ mß. Ch¸u «ng ta, sau khi thanh to¸n xong nî nÇn cßn cã thu nhËp hµng n¨m lµ 40000 pao xtÐc-linh. NÕu nh chóng ta khÊu trõ kho¶ng 10000 pao tÝnh vµo phÇn ®Êt x©y dùng th× cßn l¹i 30000 pao thu nhËp hµng n¨m tõ ®iÒn trang mµ çch ®©y 80 n¨m cã lÏ chØ ®em l¹i 2000 pao. NÕu nh kÕ ®ã gi¶ ®Þnh lîi tøc vÒ ®Çu t lao ®éng vµ vèn lµ 3000 pao – con sè nµy ®· phãng ®¹i råi – th× sè t¨ng thu nhËp lµ 25000 pao, hoÆc gÊp n¨m lÇn gi¸ trÞ ban ®Çu, kÓ c¶ chi phÝ c¶i t¹o ®Êt. TÊt c¶ nh÷ng çi ®ã kh«ng ph¶i v× lao ®éng ®îc ®a vµo ruéng ®Êt Êy mµ v× lao ®éng ®îc ®a vµo çi g× kh¸c kÕ bªn, v× ®iÒn trang ë gi¸p ranh thµnh phè Man-se-xt¬, mµ ë ®©y th× s÷a, b¬ vµ rau qu¶ b¸n rÊt ®îc gi¸. T×nh h×nh còng thÕ trong ph¹m vi lín. Tõ khi níc Anh trë thµnh níc nhËp khÈu l¬ng thùc vµ ®¹i gia sóc, thËm chÝ sím h¬n, mËt ®é d©n c trë thµnh mét trong nh÷ng nh©n tè quy ®Þnh møc ®Þa t« vµ viÖc t¨ng møc ®é ®Þa t« mµ hoµn toµn kh«ng phô thuéc vµo toµn bé lao ®éng ®a vµo ruéng ®Êt ë Anh. Ri-çc-®« khi nãi ®Õn “vÞ trÝ thuËn lîi nhÊt cña ruéng ®Êt” cßn tÝnh ®Õn vÞ trÝ cña nã ®èi víi thÞ trêng. Kª-ri kh«ng biÕt ®Õn ®iÒu ®ã. NÕu nh «ng ta nãi r»ng: b¶n th©n ruéng ®Êt chØ cã gi¸ trÞ ©m nhng vÞ trÝ cña nã cã gi¸ trÞ d¬ng th× «ng ta ®· thõa nhËn chÝnh çi mµ «ng ta phñ nhËn, tøc lµ chÝnh v× ngêi ta cã thÓ lòng ®o¹n ruéng ®Êt, nªn nã cã hoÆc cã thÓ cã gi¸ trÞ kh«ng tuú thuéc vµo lao ®éng bá vµo ®Êy. Nhng vÒ ®iÓm nµy, Kª-ri kh«ng nãi lÊy nöa lêi.

ë çc níc trång trät, lao ®éng bá vµo ruéng ®Êt cã ®îc tr¶ thï lao ®Òu ®Æn hay kh«ng còng lµ vÊn ®Ò kh«ng quan träng. H¬n hai chôc n¨m tríc t«i ®· ®a ra luËn ®iÓm cho r»ng trong x· héi hiÖn nay, kh«ng cã mét c«ng cô s¶n xuÊt nµo cã thÓ sö dông 60-100 n¨m, kh«ng cã mét c«ng xëng nµo, mét c«ng tr×nh kiÕn tróc nµo v.v. ®Õn hÕt thêi kú tån t¹i cña nã cã thÓ bï ®¾p ®îc chi phÝ s¶n xuÊt cña nã370. HiÖn giê t«i vÉn

_____________________________________________________________

528 ¡ng-ghen göi m¸c, 19 th¸ng mêi mét 1869 M¸c göi ¡ng-ghen, 26 th¸ng mêi mét 1869 529

cho r»ng nh×n toµn bé th× ®iÒu ®ã hoµn toµn ®óng. Nhng nÕu nh Kª-ri vµ t«i, c¶ hai ®Òu ®óng th× ®iÒu ®ã còng ch¼ng chøng minh ®îc g× vÒ mÆt tû suÊt lîi nhuËn còng nh vÒ mÆt sù ra ®êi cña ®Þa t«, mµ chØ chøng minh r»ng nÒn s¶n xuÊt t s¶n, ngay c¶ khi ¸p dông thíc ®o cña b¶n th©n cho nã, còng vÉn lµ thèi n¸t.

Nh÷ng nhËn xÐt s¬ sµi ®ã vÒ Kª-ri lµ hoµn toµn ®ñ víi anh råi.

T«i tr×nh bµy rÊt lén xén v× t«i kh«ng ghi chÐp nh÷ng ®o¹n trÝch

dÉn. VÒ khung c¶nh lÞch sö – duy vËt lÞch sö – khoa häc tù nhiªn

th× toµn bé gi¸ trÞ cña nã chØ ngang b»ng gi¸ trÞ cña hai çi c©y,

c©y sù sèng vµ c©y nhËn thøc mµ Kª-ri trång trong t¸c phÈm

thiªn ®êng cña m×nh thùc ra kh«ng ph¶i ®Ó cho A-®am vµ £-va

cña m×nh – hä buéc ph¶i lao ®éng ®Õn møc lng ®Ém må h«i trong

rõng nguyªn thuû rËm r¹p – mµ lµ ®Ó cho hËu thÕ cña hä. Sù dèt

n¸t vµ sù cÈu th¶ ë ®©y chØ cã thÓ so s¸nh víi sù v« liªm sØ cho

phÐp «ng ta ph¸t biÓu nh÷ng ®iÒu nh¶m nhÝ nh vËy.

§¬ng nhiªn, anh kh«ng yªu cÇu t«i ®äc çc ch¬ng kh¸c. §ã

lµ nh÷ng lêi nãi nh¨ng nãi cuéi chÝnh cèng, vµ dÇy ®Æc nh÷ng

sai lÇm th« thiÓn. T«i sÏ göi anh cuèn s¸ch khi t«i ra thµnh

phè vµo thø hai hoÆc thø ba: ë ®©y kh«ng cã thïng th nµo bá

lät s¸ch nµy.

Tê b¸o cña Vin-hem1∗ qu¶ thùc xÊu hæ. T«i cßn cha nãi ®Õn

nh÷ng lêi ba hoa cña bän linh môc vÒ çc héi tù do371, nhng

tÊt c¶ nh÷ng tin tøc vÒ héi liªn hiÖp cña chÝnh hä v.v bao giê

còng ®¨ng chËm 8-14 ngµy. Svai-x¬ triÖu tËp héi nghÞ ë

Lai-pxÝch ngµy 9 vµ göi ®iÖn b¸o vÒ th¾ng lîi cña m×nh, nh÷ng

bøc ®iÖn nµy ngµy 10 ®· xuÊt hiÖn trªn tê “Social – Demokrat”. Tê


“Social – Demokrat” ngµy 12 ®a tin LÝp-nÕch nhËn ®îc cña chñ

ng©n hµng Phren-ken 1000 ta-le. §Õn ngµy 17 vÉn cha cã sù

ph¶n kÝch nµo! VËy mµ chóng ta ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ sù ngu

xuÈn vµ sù cÈu th¶ ®ã!

Vµi ngµy n÷a Tót-xi sÏ nhËn ®îc th.


Ph. ¡. cña anh

C«ng bè lÇn ®Çu trong cuèn s¸ch: “Der Briefwechsel zwischen F. Engels und K. Marx”. Bd. IV, Stuttgart, 1913; c«ng bè





ë Man-se-xt¬


PhrÕt th©n mÕn!

TuÇn nµy t«i c¶m thÊy kh«ng khoÎ l¾m, çnh tay vÉn cßn

cha æn. Cho nªn ®Õn b©y giê t«i cha kÞp c¶m ¬n anh vÒ nh÷ng

_____________________________________________________________


nhËn xÐt ®èi víi Kª-ri mµ cuèn s¸ch cña anh nµy th× t«i còng ®· nhËn ®îc h«m qua.

Trong cuèn s¸ch cña m×nh chèng Pru-®«ng372, trong ®ã t«i cßn hoµn toµn t¸n thµnh lý luËn ®Þa t« cña Ri-çc-®«, t«i ®· chØ ra çi kh«ng ®óng trong ®ã ngay c¶ theo quan ®iÓm cña «ng ta (Ri-çc-®«).

“Sau khi gi¶ ®Þnh r»ng nÒn s¶n xuÊt t s¶n lµ ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt cho sù tån t¹i cña ®Þa t«, Ri-çc-®« vÉn cø vËn dông kh¸i niÖm cña m×nh vÒ ®Þa t« vµo quyÒn së h÷u ruéng ®Êt ë mäi thêi ®¹i vµ mäi d©n téc. §ã lµ nh÷ng lÇm l¹c chung cña tÊt c¶ çc nhµ kinh tÕ häc xem quan hÖ s¶n xuÊt t s¶n lµ mét ph¹m trï vÜnh cöu”. LÏ ®¬ng nhiªn, ngµi Pru-®«ng biÕn ngay lý luËn cña Ri-çc-®« thµnh nh÷ng c©u nãi ®¹o ®øc vÒ b×nh ®¼ng vµ do ®ã nh×n thÊy trong ®Þa t« nh Ri-çc-®« ®· x¸c ®Þnh,

“mét sæ ®Þa chÝnh ®å sé do çc nhµ së h÷u vµ çc tr¹i chñ lËp ra theo nh÷ng quan

®iÓm m©u thuÉn nhau… nh»m môc ®Ých cao c¶, mµ kÕt qu¶ cuèi cïng cña sæ ®Þa chÝnh

Êy ph¶i lµ sù b×nh qu©n ho¸ quyÒn chiÕm h÷u ruéng ®Êt v.v..”

VÒ vÊn ®Ò nµy, tiÖn ®©y t«i chØ râ: “ChØ trong nh÷ng ®iÒu kiÖn cña x· héi hiÖn ®¹i mét thø sæ ®Þa chÝnh nµo ®ã do ®Þa t« lËp ra míi cã thÓ cã ý nghÜa thùc tiÔn nµo ®ã. Nhng chóng t«i ®· chØ ra r»ng tiÒn thuª ®Êt mµ ngêi kinh doanh ruéng ®Êt nép cho ngêi së h÷u ruéng ®Êt lµ biÓu hiÖn Ýt nhiÒu chÝnh x¸c cña ®Þa t« chØ ë nh÷ng níc ph¸t triÓn nhÊt vÒ c«ng nghiÖp vµ th¬ng nghiÖp. Mµ trong tiÒn thuª ®Êt Êy thêng bao gåm c¶ lîi tøc tr¶ cho chñ së h÷u ruéng ®Êt vÒ sè vèn ®Çu t vµo ruéng ®Êt. VÞ trÝ cña nh÷ng thöa ®Êt, sù ë gÇn thµnh phè vµ nhiÒu t×nh h×nh kh¸c n÷a ®Òu ¶nh hëng ®Õn quy m« cña tiÒn thuª ®Êt vµ biÕn ®æi h×nh thøc cña ®Þa t«... MÆt kh¸c, ®Þa t« kh«ng thÓ lµ chØ tiªu cè ®Þnh cña ®é ph× nhiªu cña mét m¶nh ®Êt nhÊt ®Þnh... sù øng dông ho¸ häc hiÖn nay kh«ng ngõng biÕn ®æi chÊt ®Êt, cßn nh÷ng hiÓu biÕt vÒ ®Þa chÊt th× chÝnh hiÖn giê ®ang b¾t

®Çu lËt ®æ toµn bé sù ®¸nh gi¸ cò ®èi víi sù ph× nhiªu t¬ng ®èi... sù ph× nhiªu kh«ng cßn lµ tè chÊt tù nhiªn cña thæ nhìng ë møc ®é nh ngêi ta cã thÓ nghÜ: nã g¾n chÆt víi quan hÖ x· héi hiÖn ®¹i.

VÒ tiÕn bé trong canh t¸c cña b¶n th©n níc Mü th× ngµi Kª-ri bá qua nh÷ng thùc tÕ mµ mäi ngêi ®Òu biÕt râ nhÊt. Ch¼ng h¹n, nhµ n«ng ho¸ Anh Gi«n-xt¬n trong bót ký cña m×nh vÒ níc Mü1∗ ®· nãi r»ng: di d©n lµm nghÒ n«ng rêi bá ruéng ®Êt xÊu h¬n ë Niu In-gl©n ®· chuyÓn ®Õn bang Niu Oãc t×m ruéng ®Êt tèt h¬n (tèt h¬n kh«ng ph¶i theo ý nghÜa cña Kª-ri, nghÜa lµ cßn chê ®îc t¹o lËp, mµ lµ theo ý nghÜa ho¸ häc vµ ®ång thêi lµ theo ý nghÜa kinh tÕ); di d©n lµm n«ng nghiÖp ë bang Niu Oãc ban ®Çu c tró ë bªn kia hå Lín, nh ë Mi-si-g©n, ®· rêi bá ruéng ®Êt tèt h¬n ®Ó t×m kiÕm ruéng ®Êt xÊu h¬n. Nh÷ng ngêi khai khÈn ë ViÕc-gi-ni-a ®· khai th¸c bõa b·i ruéng ®Êt thuËn lîi nhÊt vÒ vÞ trÝ vµ vÒ ®é ph× nhiªu ®èi víi s¶n phÈm chÝnh cña hä lµ thuèc l¸ ®Õn nçi ph¶i di chuyÓn ®Õn ¤-hai-«, n¬i mµ ruéng ®Êt xÊu h¬n ®èi víi thø s¶n phÈm Êy (dï kh«ng ph¶i c¶ ®èi víi lóa m× v.v.). Quèc tÞch cña d©n lu vong còng cã vai trß trong viÖc ®Þnh c cña hä. Ngêi Na Uy vµ nh÷ng ngêi ë vïng rõng nói cña chóng ta lùa chän vïng ®Êt gå ghÒ phÝa b¾c, cã rõng ë Vi-xc«n-xin, ngêi Mü c tró trªn th¶o nguyªn còng ë vïng Êy v.v..

Th¶o nguyªn lín ë Mü còng nh ë ¤-xt¬-r©y-li-a qu¶ thùc lµ çi gai tríc m¾t Kª-ri. Theo ý kiÕn «ng ta, ®Êt ®ai kh«ng bÞ rõng phñ kÝn ®¬ng nhiªn lµ kh«ng ph× nhiªu, do ®ã mäi th¶o nguyªn tù nhiªn ®Òu nh vËy c¶.

TuyÖt h¬n c¶ lµ hai kÕt luËn quan träng cña Kª-ri (vÒ níc

1∗ G. Gi«n-xt¬n. “Bót ký vÒ B¾c Mü trªn çc vÊn ®Ò n«ng nghiÖp, kinh tÕ vµ x·

héi”.

_____________________________________________________________


Mü) ®· m©u thuÉn trùc tiÕp víi gi¸o lý cña «ng ta. Mét lµ do ¶nh hëng ma quû cña Anh, ngêi ta kh«ng tËp trung canh t¸c vïng ®Êt tèt, ®iÓn h×nh ë Niu In-gl©n mµ l¹i ph©n t¸n trªn ®Êt ®ai xÊu (!) ë miÒn T©y. Do ®ã cã sù di chuyÓn tõ ruéng ®Êt tèt h¬n sang ruéng ®Êt xÊu h¬n. (TiÖn thÓ nãi lu«n, sù ph©n t¸n cña ngêi ta ®èi lËp víi sù tËp trung cña hä lµ ®iÒu mµ Kª-ri hoµn toµn sao chÐp cña U©y-c¬-phin1∗.) Hai lµ, ë miÒn Nam níc Mü, ®iÒu bÊt h¹nh lµ bän chñ n« (ngµi Kª-ri, víi t çch nhµ truyÒn b¸ sù hµi hoµ lîi Ých, trong tÊt c¶ çc t¸c phÈm tríc ®©y cña m×nh, bao giê còng b¶o vÖ bän nµy) ®a vµo canh t¸c qu¸ sím ®Êt ®ai tèt h¬n, bá qua ®Êt ®ai xÊu h¬n. VËy lµ kh«ng nªn b¾t ®Çu tõ ruéng ®Êt tèt h¬n! NÕu nh dùa vµo vÝ dô Êy, b¶n th©n Kª-ri tin r»ng nh÷ng ngêi thùc sù canh t¸c ruéng ®Êt (ë ®©y lµ n« lÖ) kh«ng tu©n theo lý do kinh tÕ hoÆc lý do nµo kh¸c cña b¶n th©n mµ ho¹t ®éng díi søc Ðp cña sù cìng chÕ tõ bªn ngoµi th× «ng ta cã thÓ kh«ng tèn tÝ søc lùc nµo nhËn thÊy r»ng t×nh h×nh Êy còng diÔn ra ë çc níc kh¸c.

Theo lý luËn cña «ng ta, viÖc canh t¸c ruéng ®Êt ë ch©u ¢u ph¶i b¾t nguån tõ vïng nói Na Uy vµ tõ ®ã b¾t ®Çu th©m nhËp vµo çc níc §Þa Trung H¶i chø kh«ng ph¶i lan réng theo híng ngîc l¹i.

Cßn tån t¹i mét t×nh h×nh kinh tÕ kh«ng dÔ chÞu n÷a: tr¸i víi tÊt c¶ çc m¸y mãc c¶i tiÕn kh¸c, m¸y mãc – ruéng ®Êt – theo ý kiÕn Kª-ri, kh«ng ngõng ®îc c¶i tiÕn – n©ng cao gi¸ c¶ s¶n phÈm cña m×nh (Ýt ra lµ mét thêi kú nhÊt ®Þnh) chø kh«ng h¹ thÊp gi¸ c¶ cña chóng (®Êy lµ mét trong nh÷ng t×nh h×nh ®· quyÕt ®Þnh lËp trêng cña Ri-çc-®«; nhng «ng còng kh«ng châ mòi xa h¬n lÞch sö gi¸ ngò cèc ë Anh thêi kú kho¶ng tõ n¨m

1∗ [E. U©y-c¬-phin]. “Anh vµ Mü. So s¸nh t×nh h×nh x· héi vµ chÝnh trÞ cña hai d©n

téc”.

1780 ®Õn 1815); Kª-ri ®· t×m çch t¸ch khái t×nh h×nh nµy b»ng mét thø lý luËn tiÒn tÖ cùc kú phi lý vµ ¶o tëng.

Lµ ngêi truyÒn b¸ thuyÕt hµi hoµ lîi Ých, Kª-ri tríc hÕt chøng minh r»ng kh«ng cã sù ®èi kh¸ng nµo gi÷a nhµ t b¶n vµ c«ng nh©n lµm thuª. Bíc thø hai lµ t×m çch chøng minh cã sù hµi hoµ gi÷a ngêi chiÕm h÷u ruéng ®Êt vµ nhµ t b¶n, b»ng chøng lµ quyÒn së h÷u ruéng ®Êt ®îc xem lµ hiÖn tîng b×nh thêng ë n¬i nµo nã cßn cha ph¸t triÓn. VÒ sù kh¸c nhau quan träng, cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh gi÷a thuéc ®Þa víi çc níc v¨n minh l©u ®êi vÒ t×nh h×nh lµ ë çc níc v¨n minh nµy, do sù tån t¹i cña chÕ ®é t h÷u ®èi víi ruéng ®Êt mµ quÇn chóng nh©n d©n bÞ g¹t ra khái ruéng ®Êt, – kh«ng ph©n biÖt ph× nhiªu hay kh«ng, ®· canh t¸c hay cha, – trong khi ®ã ë thuéc ®Þa, ruéng ®Êt, nãi mét çch t¬ng ®èi, cßn cã thÓ thuéc vÒ nh÷ng ngêi tù m×nh canh t¸c ruéng ®Êt, – vÒ t×nh h×nh nµy, Kª-ri thËm chÝ kh«ng nh¾c tíi. Nã tuyÖt ®èi kh«ng ®îc cã vai trß g× trong sù ph¸t triÓn nhanh chãng cña thuéc ®Þa. V× “vÊn ®Ò quyÒn së h÷u” kh«ng dÔ chÞu, h¬n n÷a díi h×nh thøc kh«ng dÔ chÞu cña nã, nã ®· ph¸ huû toµn bé sù hµi hoµ.

B©y giê nãi vÒ sù cè t×nh xuyªn t¹c cña «ng ta. ë çc níc s¶n xuÊt ph¸t triÓn, ®é ph× nhiªu tù nhiªn cña ruéng ®Êt lµ nh©n tè quan träng ®èi víi viÖc s¶n sinh ra gi¸ trÞ thÆng d (hoÆc nh Ri-çc-®« nãi, ¶nh hëng ®Õn tû suÊt lîi nhuËn); Kª-ri l¹i tõ ®ã rót ra kÕt luËn ngîc l¹i lµ dêng nh ë nh÷ng khu vùc nhê thiªn nhiªn mµ ph× nhiªu nhÊt ¾t ph¶i cã nÒn s¶n xuÊt phong phó nhÊt vµ ph¸t triÓn nhÊt, ch¼ng h¹n ë Mª-hi-c«, tr×nh ®é cña nÒn s¶n xuÊt ph¶i cao h¬n ë Niu In-gl©n. §èi víi ®iÓm nµy t«i ®· tr¶ lêi trong “T b¶n”, tr. 502 vµ çc trang tiÕp theo373.

C«ng lao duy nhÊt cña Kª-ri lµ ë chç «ng ta còng ®¬n ph¬ng ®ßi chuyÓn tõ ruéng ®Êt xÊu h¬n sang ruéng ®Êt tèt h¬n, nh Ri-çc-®« ®· lµm ngîc l¹i, trong khi ®ã, trªn thùc

_____________________________________________________________


tÕ bao giê ngêi ta còng ®ång thêi canh t¸c ruéng ®Êt cã ®é ph× nhiªu kh¸c nhau, do ®ã ngêi §øc, ngêi Xla-v¬, ngêi Ken-t¬ tiÕn hµnh ph©n phèi rÊt thËn träng çc m¶nh ®Êt thuéc çc lo¹i kh¸c nhau cho çc thµnh viªn c«ng x·, do vËy mµ sau nµy rÊt khã cho viÖc ph©n chia ®Êt c«ng. VÒ sù ph¸t triÓn lÞch sö cña viÖc canh t¸c ruéng ®Êt th× tuú thuéc vµo rÊt nhiÒu t×nh huèng mµ sù ph¸t triÓn Êy diÔn ra hoÆc ®ång thêi theo hai híng, hoÆc trong nh÷ng thêi kú nhÊt ®Þnh, khi th× híng nµy khi th× híng kia chiÕm u thÕ.

Sù chuyÓn ho¸ cña lîi tøc cña t b¶n bá vµo ruéng ®Êt thµnh bé phËn cÊu thµnh cña ®Þa t« sai biÖt ®îc thùc hiÖn chÝnh lµ do chç ngêi së h÷u ruéng ®Êt nhËn ®îc lîi tøc cña sè t b¶n kh«ng ph¶i do anh ta ®Çu t vµo ruéng ®Êt, mµ lµ do ngêi thuª ®Êt ®Çu t vµo. Sù thùc mµ kh¾p ch©u ¢u ®Òu biÕt Êy, Kª-ri l¹i coi lµ kh«ng tån t¹i vÒ mÆt kinh tÕ, v× r»ng ë Hîp chóng quèc Mü, chÕ ®é thuª ®Êt cßn cha ph¸t triÓn. Trong khi ®ã viÖc Êy l¹i diÔn ra ë ®©y, chØ cã ®iÒu lµ díi h×nh thøc kh¸c mµ th«i. KÎ ®Çu c¬ ruéng ®Êt chø kh«ng ph¶i ngêi thuª ®Êt rót côc ®· buéc ph¶i tr¶ cho anh ta trong gi¸ c¶ ruéng ®Êt sè t b¶n mµ ngêi thuª ®Êt ®· bá ra. Thùc ra, lÞch sö cña nh÷ng ngêi më ®Çu viÖc khai th¸c vµ nh÷ng ngêi ®Çu c¬ ruéng ®Êt ë Mü thêng lµm ngêi ta nhí l¹i nh÷ng ®iÒu xÊu xa nhÊt ®· diÔn ra, ch¼ng h¹n, ë Ai-r¬-len.

Nhng b©y giê ®Ó Kª-ri xÐo ®i cho r¶nh! ¤’§«-n«-van-Rèt-sa mu«n n¨m!

Héi nghÞ thø ba võa qua ®· diÔn ra trong kh«ng khÝ cùc kú c¨ng th¼ng, rÊt nãng báng vµ sãng giã374. Ngµi MÐt-l¬-hÐt1∗,

1∗ – ë chç nµy vµ phÝa díi M¸c gäi mét çch ch©m biÕm hä “Mottershead” thµnh

“muddlehead”, lîi dông sù ph¸t ©m gÇn gièng nhau cña hai ch÷ nµy. Muddlehead lµ tõ

tiÕng Anh cã nghÜa lµ “®Çn ®én”, “u mª”, “ngí ngÈn”.

nh ngêi ta gäi ë ®©y, quû biÕt ®îc ngµi Êy tªn gäi lµ g×, – thuéc ph¸i HiÕn ch¬ng, b¹n cò cña H¸c-ni, – ®· chuÈn bÞ tõ tríc kÐo theo m×nh èt-gie-r¬ vµ A-pl¬-g¸c. MÆt kh¸c, l¹i v¾ng mÆt Uy-xt¬n vµ Le-cr¸p-t¬, – hä ®ang dù mét vò héi nµo ®ã cña ngêi Ai-r¬-len. Tê “Reynolds’s” trong sè ra thø b¶y ®· ®¨ng nghÞ quyÕt cña t«i1∗ cïng víi nh÷ng ®o¹n trÝch trong diÔn v¨n cña t«i2∗(díi d¹ng mµ Õch-ca-ri-ót cã thÓ ghi chÐp ®îc, mµ anh nµy kh«ng ph¶i lµ tèc ký viªn), h¬n n÷a ®¨ng tÊt c¶ ë trang ®Çu, ngay díi bµi x· luËn. ViÖc ®ã xem ra lµm cho nh÷ng kÎ ®ang ve v·n Gl¸t-xt«n lo ng¹i. Do ®ã mµ èt-gie-r¬ xuÊt hiÖn vµ cã bµi diÔn v¨n dµi lª thª cña Mª-®Ðc-xhÐt lµ ngêi ®· bÞ Min-n¬ (anh nµy lµ ngêi Ai-r¬-len) ®¶ kÝch d÷ déi. A-pl¬-g¸c ngåi c¹nh t«i cho nªn kh«ng d¸m ph¸t biÓu chèng, cßn nãi t¸n thµnh th× râ rµng lµ miÔn cìng. èt-gie-r¬ nãi r»ng nÕu dù th¶o nghÞ quyÕt ®îc biÓu quyÕt ngay th× anh ta sÏ buéc ph¶i t¸n thµnh. Nhng nÕu nh cã vµi ®iÓm söa ch÷a nhá v.v. th× nghÞ quyÕt sÏ ®¹t ®îc sù nhÊt trÝ dÔ dµng h¬n. §Ó tr¶ lêi ®iÓm nµy, muèn dån chÝnh anh ta ®Õn ch©n têng, t«i ®Ò nghÞ anh ta sÏ ®a nh÷ng ®iÒu söa ch÷a cña m×nh ra héi nghÞ s¾p tíi! ThÕ lµ ë héi nghÞ võa qua, tuy v¾ng mÆt nhiÒu thµnh viªn tin cËy nhÊt cña chóng ta, chóng t«i vÉn th«ng qua ®îc nghÞ quyÕt trong t×nh h×nh chØ cã mét phiÕu chèng duy nhÊt. Thø ba chóng t«i sÏ dù héi nghÞ ®Çy ®ñ.

Chµo anh. C. M. cña anh


In theo b¶n viÕt tay Nguyªn v¨n lµ tiÕng §øc vµ tiÕng Ph¸p

1∗ Xem tËp nµy, tr. 517-518.

2∗ “B¶n ghi bµi diÔn v¨n cña C. M¸c vÒ chÝnh s¸ch cña ChÝnh phñ Anh ®èi víi tï

nh©n Ai-r¬-len”.

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________



ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn! RÊt hay lµ, ngay c¶ trong lÜnh vùc duy nhÊt cã thÓ cho r»ng

Kª-ri cã Ýt nhiÒu tri thøc, – trong lÞch sö khai khÈn Hîp chóng quèc Mü, – «ng ta còng lµ kÎ ba hoa rçng tuÕch. Nh vËy, vÒ thùc chÊt, ch¼ng cßn tÝ g× ë anh chµng nµy n÷a.

Cuéc bÇu cö ë Ti-pª-re-ri lµ mét sù kiÖn362. Nã buéc nh÷ng héi viªn Héi Phª-ni-¨ng tõ bá ho¹t ®éng bÝ mËt v« hiÖu qu¶ vµ viÖc g©y ra nh÷ng cuéc b¹o ®éng nhá cho ho¹t ®éng thùc tiÔn nh lo¹i ho¹t ®éng tuy bÒ ngoµi dêng nh hîp ph¸p, song l¹i çch m¹ng kh«ng g× s¸nh næi so víi tÊt c¶ nh÷ng g× mµ hä lµm ®îc tõ khi cuéc khëi nghÜa cña hä thÊt b¹i375. Trªn thùc tÕ hä ®ang häc hái ph¬ng thøc hµnh ®éng cña c«ng nh©n Ph¸p, mµ ®ã lµ mét tiÕn bé lín lao nÕu nh t×nh h×nh tiÕp tôc ph¸t triÓn theo híng Êy. Nçi ho¶ng sî mµ sù biÕn chuyÓn míi ®ã cña t×nh h×nh g©y ra cho bän phi-li-xtanh, vµ khiÕn toµn bé b¸o chÝ tù do la lèi om sßm lµ b»ng chøng tèt nhÊt nãi lªn r»ng lÇn nµy hä ®· b¾n tróng ®Ých. §Æc biÖt lµ tê “Solicitor’s Journal” sî h·i nhËn xÐt r»ng ë ®Õ quèc Anh viÖc bÇu mét chÝnh trÞ ph¹m lµ kh«ng cã tiÒn lÖ! TÖ h¬n n÷a lµ, ngoµi níc Anh, t×m ®©u ra mét níc mµ nh÷ng sù viÖc t¬ng tù kh«ng trë thµnh vÊn ®Ò khÈn cÊp. Gl¸t-xt«n ®¸ng kÝnh ch¾c h¼n sÏ næi trËn l«i ®×nh.

Nhng hiÖn nay anh ph¶i chó ý ®Õn tê “Times”. Trong t¸m ngµy cã

tíi ba bµi x· luËn trong ®ã chÝnh phñ yªu cÇu, hoÆc tù yªu cÇu, chÊm døt nh÷ng lêi lÏ qu¸ ®¸ng cña b¸o chÝ d©n téc Ai-r¬-len.

T«i nãng lßng chê ®îi cuéc th¶o luËn tèi mai cña çc anh vµ

kÕt qu¶ cña nã, ch¾c lµ kh«ng g©y ra sù ph©n v©n nghi ng¹i

g×1∗. Dån èt-gie-r¬ ®Õn ch©n têng lµ rÊt tèt. T«i hy väng r»ng,

ngoµi anh ta ra, Brª-®lau còng ra øng cö ë Xao-tu-¸c vµ nÕu anh

nµy ®îc bÇu th× cµng hay. Nh×n chung, nÕu nh c«ng nh©n

Anh kh«ng noi g¬ng n«ng d©n Ti-pª-re-ri th× t×nh h×nh cña hä

lµ xÊu. T¹i th viÖn c«ng céng vµ th viÖn Sa-tam (mµ anh biÕt)376,

t«i cßn thÊy rÊt nhiÒu tµi liÖu rÊt quý gi¸ (ngoµi nh÷ng s¸ch víi nguån th«ng tin gi¸n tiÕp), nhng ®¸ng tiÕc lµ kh«ng cã s¸ch cña I-¨ng, cña Pren-®e-ga-xt¬2∗ còng nh nh÷ng ®¹o luËt Brª-g«n377

b¶n tiÕng Anh do ChÝnh phñ Anh xuÊt b¶n. Tr¸i l¹i, ®· t×m thÊy s¸ch cña U©y-c¬-phin3∗ còng nh nhiÒu s¸ch cña PÐt-ti giµ. TuÇn tríc t«i ®· nghiªn cøu kü nh÷ng luËn v¨n cña «ng giµ Gi«n §ª-vÝt (tæng chëng lý ë Ai-r¬-len thêi Giªm-x¬)378, t«i kh«ng biÕt anh ®· ®äc nh÷ng luËn v¨n Êy cha, – ®©y lµ nh÷ng nguån chñ yÕu, nhng nh÷ng ®o¹n trÝch tõ ®ã ch¾c ch¾n anh ®· gÆp hµng tr¨m lÇn. §iÒu tÖ h¹i thùc sù lµ kh«ng ph¶i bao giê còng cã thÓ cã b¶n gèc trong ®ã cã thÓ khai th¸c ®îc nhiÒu v« tËn so víi çc t¸c phÈm biªn so¹n l¹i lµm cho nh÷ng çi râ rµng vµ gi¶n ®¬n trong b¶n gèc l¹i trë thµnh mËp mê vµ

1∗ Xem tËp nµy, tr. 538-542.

2∗ A. I-¨ng. “Cuéc hµnh tr×nh vßng quanh Ai-r¬-len”; §. Pren-®e-ga-xt¬. “ChÕ ®é

Cr«m-oen ë Ai-r¬-len”.


_____________________________________________________________

rèi r¾m. Qua nh÷ng luËn v¨n Êy thÊy râ rµng r»ng ngay vµo n¨m 1600,

540 ¡ng-ghen göi m¸c, 29 th¸ng mêi mét 1869 M¸c göi ¡ng-ghen, 4 th¸ng Ch¹p 1869 541

chÕ ®é së h÷u c«ng x· vÒ ruéng ®Êt ë Ai-r¬-len ®· tån t¹i víi ®Çy

®ñ hiÖu lùc; trong lêi biÖn hé cho viÖc tÞch thu nh÷ng ruéng ®Êt ë

¤n-xt¬, mµ quyÒn chiÕm h÷u ®· kh«ng cßn n÷a, ®· viÖn ra chøng

cø sau: ruéng ®Êt kh«ng thuéc vÒ nh÷ng ngêi chiÕm h÷u riªng

lÎ – n«ng d©n – do ®ã thuéc vÒ quý téc ®· mÊt quyÒn chiÕm h÷u

ruéng ®Êt Êy, hoÆc ngay tõ ®Çu thuéc vÒ quèc v¬ng. T«i cha

bao giê ®äc çi g× thó vÞ h¬n bµi biÖn hé Êy. Ruéng ®Êt cø hai ba

n¨m l¹i ®îc chia l¹i mét lÇn. ë mét bµi luËn v¨n kh¸c, «ng m« t¶

hoµn toµn chÝnh x¸c thu nhËp v.v. cña çc thñ lÜnh bé téc. T«i

cha bao giê gÆp nh÷ng ®o¹n trÝch dÉn tõ nh÷ng luËn v¨n Êy vµ

nÕu nh anh thÊy chóng cã Ých cho anh th× t«i sÏ cho anh biÕt tØ

mØ h¬n. Ngoµi ra t«i ®· b¾t qu¶ tang ngµi G«n-®u-in XmÝt1∗. VÊn

®Ò lµ con ngêi Êy cha bao giê ®äc §ª-vÝt, do ®ã ®a ra nh÷ng

luËn ®iÓm cùc kú hoang ®êng, ra søc t« son tr¸t phÊn cho ngêi

Anh. Nhng t«i sÏ b¸m riÕt lÊy anh ta...

H«m nay t«i kh«ng t×m ®îc bøc th«ng ®iÖp trÞnh träng cña

Lu-i – Na-p«-lª-«ng ®¸ng kÝnh, ®Ó ®æi l¹i, qu¶ thùc, ®· nhËn ®îc

nh÷ng nguyÖn väng ngät ngµo cña Prª-v« Pa-ra-®«n trung thùc379,

«ng ta mêng tîng r»ng «ng ta l¹i sèng díi thêi Lu-i–Phi-lÝp,

r»ng tõ h«m nay mét v¬ng quèc ngµn n¨m lËp hiÕn ®· gi¸ng

l©m. ¤ng ta vÉn chøng nµo tËt Êy!

T«i muèn tèi h«m nay buéc §i-®«2∗ trung thùc tr¶ lêi Tót-xi

vÒ bøc th võa tíi h«m nay, nhng con quû ranh m·nh Êy bá

ch¹y díi ma vµ tuyÕt ®Ó trèn tr¸nh nghÜa vô cña m×nh, cßn

giê ®©y bu côc ®· ®ãng cöa nªn Tót-xi ph¶i nhÉn n¹i chê ®Õn

1∗ G. XmÝt. “LÞch sö Ai-r¬-len vµ ®Æc tÝnh cña ngêi Ai-r¬-len”.

2∗ – tªn con chã.

ngµy mai. Song ch¾c r»ng ch¸u nghÜ ®Õn ¤’ §«-n«-van - Rèt-sa

®ang ngåi ë nhµ tï Sa-tam h¬n lµ ®Õn ngêi b¹n cò yªu dÊu cña

m×nh võa míi xuÊt hiÖn ít ¸t vµ bÈn thØu vµ còng bÞ giam ë

díi hÇm.

Xin göi lêi chóc mõng tèt ®Ñp nhÊt ®Õn c¶ nhµ.

Ph. ¡. cña anh


toµn v¨n trong Marx - Engels Gesamtausgabe. Dritte Abteilung, Bd. 4, 1931 vµ trong C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen, Toµn tËp, xuÊt b¶n lÇn thø




ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 4 th¸ng Ch¹p 1869

PhrÕt th©n mÕn!

NghÞ quyÕt ®· ®îc nhÊt trÝ th«ng qua, mÆc dï èt-gie-r¬ kh«ng ngõng ®Ò nghÞ söa ch÷a vÒ mÆt biªn so¹n. T«i chØ ®ång ý nhîng

bé anh ta cã mét ®iÓm, ®ång ý xo¸ ®i tõ “cè ý” tríc tõ “l¨ng

_____________________________________________________________

542 M¸c göi ¡ng-ghen, 4 th¸ng Ch¹p 1869 m¸c göi ¡ng-ghen, 4 th¸ng Ch¹p 1869 543

m¹” ë ®o¹n mét1∗. T«i lµm nh thÕ víi lý do lµ bÊt cø viÖc lµm c«ng khai nµo cña thñ tíng còng ®Òu eo ipso2∗ kh«ng cÇn tranh c·i ®îc xem lµ “cè ý”. Nguyªn nh©n thùc sù cña nã lµ ë chç t«i biÕt: thùc ra, hÔ th«ng qua ®îc ®o¹n mét th× mäi sù chèng ®èi sau nµy sÏ lµ uæng c«ng. T«i göi cho anh hai sè “National Reformer” trong ®ã cã têng thuËt vÒ hai cuéc héi nghÞ tríc nhng cha cã têng thuËt vÒ cuéc héi nghÞ võa qua. Vµ bµi têng thuËt Êy còng tåi, cßn nhiÒu chç qu¶ kh«ng ®óng thùc (do hiÓu sai) nhng vÉn tèt h¬n nh÷ng têng thuËt cña Õch-ca-ri-ót trªn tê “Reynolds’s”. Nh÷ng bµi têng thuËt nµy do Ha-rÝt viÕt, ph¬ng thuèc tiÒn tÖ v¹n øng cña «ng nµy, anh còng cã thÓ t×m thÊy trong sè “National Reformer” míi nhÊt.

Trõ Mèt-t¬-xhÕt ®øng v÷ng nh Gi«n Bun, vµ èt-gie-r¬ lµ kÎ s¾m vai nhµ ngo¹i giao theo thãi thêng cña anh ta, çc ®¹i biÓu Anh ®Òu øng xö rÊt tèt. Thø ba sÏ b¾t ®Çu cuéc th¶o luËn chung vÒ th¸i ®é cña giai cÊp c«ng nh©n Anh ®èi víi vÊn ®Ò Ai-r¬-len380.

ë ®©y buéc ph¶i ®Êu tranh kh«ng nh÷ng víi nh÷ng thiªn kiÕn mµ cßn c¶ víi sù ngu xuÈn vµ ti tiÖn cña çc thñ lÜnh Ai-r¬-len ë §u-blin. Tê “Irishman” (Pi-gèt) Êy biÕt ®îc çc cuéc th¶o luËn vµ nghÞ quyÕt kh«ng chØ qua tê “Reynolds’s” mµ nã nhËn ®îc vµ thêng viÖn dÉn. Nã (nghÞ quyÕt) do mét ngêi Ai-r¬-len3∗ trùc tiÕp göi cho b¸o nµy ngay tõ 17 th¸ng Mêi mét4∗. Cho tíi nay - vÉn cè t×nh kh«ng nãi lÊy mét lêi. Con lõa Êy còng gi÷ th¸i ®é nh thÕ khi chóng t«i v× ba tï nh©n ë Man-se-xt¬381 mµ tranh luËn vµ ra lêi kªu gäi. VÊn ®Ò “Ai-r¬-len” ph¶i xem nh mét çi

1∗ Xem tËp nµy, tr. 517-520.

2∗ – vèn dÜ.

3∗ HiÓn nhiªn lµ G. Min-n¬.

4∗ Trong nguyªn b¶n viÕt nhÇm lµ “17 th¸ng Ch¹p”.

g× ®Æc thï, kh¸c víi thÕ giíi cßn l¹i, ®Æc biÖt lµ ph¶i lµm thinh tríc viÖc c«ng nh©n Anh cã c¶m t×nh víi ngêi Ai-r¬-len! §Êy lµ mét ®µn ®¹i gia sóc ngu xuÈn! Vµ ®iÒu ®ã lµ ngu xuÈn ®èi víi Quèc tÕ cã c¬ quan b¸o chÝ ë kh¾p ch©u ¢u vµ ë níc Mü! TuÇn nµy nã sÏ chÝnh thøc nhËn ®îc nghÞ quyÕt do bÝ th th«ng tÊn phô tr¸ch çc níc ký. NghÞ quyÕt còng ®îc göi cho tê “People”1∗. H·y chê xem! Mèt-t¬-xhÕt nhËn ®îc tê “Irishman” sÏ lËp tøc lîi dông c¬ héi ®Ó chÕ nh¹o “tÝnh hµo hiÖp” cña ngêi Ai-r¬-len.

Nhng t«i sÏ trªu Pi-gèt. H«m nay t«i viÕt th cho Õch-ca-ri-ót ®Ó anh ta göi nghÞ quyÕt ®· cã ch÷ ký v.v. cho I-x¾c B¸t víi t çch chñ tÞch Héi liªn hiÖp c«ng nh©n Ai-r¬-len. B¸t kh«ng ph¶i lµ Pi-gèt.

§Ó anh hiÓu râ bøc th kÌm theo ®©y cña A-pl¬-g¸c, t«i xin bæ sung nh sau:

Khi héi nghÞ võa qua kÕt thóc – trong héi nghÞ nµy anh ta gi÷ th¸i ®é rÊt tèt – anh ta kÐo t«i ra mét bªn vµ nãi r»ng mét nghÞ sÜ cã tiÕng t¨m cña h¹ nghÞ viÖn2∗ viÕt th cho anh ta nãi r»ng mét nghÞ sÜ cã tªn tuæi cña thîng nghÞ viÖn (hu©n tíc Li-sphin-®¬) uû th¸c cho anh ta hái dß A-pl¬-g¸c xem ë Ba-l¬, A-pl¬-g¸c cã bá phiÕu t¸n thµnh xo¸ bá hoµn toµn chÕ ®é t h÷u kh«ng?292. C©u tr¶ lêi sÏ cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®èi víi quan hÖ cña A-pl¬-g¸c víi ngêi b¶o hé cña anh ta trong nghÞ viÖn. Anh ta (A-pl¬-g¸c) muèn tr¶ lêi døt kho¸t víi nh÷ng ngêi Êy, cßn t«i ph¶i viÕt v¾n t¾t cho anh ta biÕt “nh÷ng lý do”, ngay vµo ngµy mai. T«i rÊt bËn rén, thªm vµo ®ã n¸ch vÉn cßn ®au, sau héi nghÞ tèi thø ba, t«i bÞ sæ mòi nÆng do s¬ng mï dÇy ®Æc. Do ®ã thø t t«i míi viÕt th

1∗ Râ rµng lµ tê “The New - York Irish People”.

2∗ Râ rµng lµ A. G. Mun-®en-la.

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________

544 M¸c göi ¡ng-ghen, 4 th¸ng Ch¹p 1869 ¡ng-ghen göi m¸c, 9 th¸ng Ch¹p 1869 545

cho A-pl¬-g¸c nãi r»ng t«i bÞ m¾c c«ng chuyÖn, nhng t«i s½n sµng gióp anh ta khi anh ta nhËn ®îc tr¶ lêi. Víi tÝnh ngang bíng cña ngêi Anh, anh ta kh«ng ®ång ý nh thÕ vµ ®· viÕt bøc th kÌm theo ®©y. ThÕ lµ, dï muèn hay kh«ng, h«m qua t«i ph¶i viÕt cho anh ta vÒ chÕ ®é së h÷u ruéng ®Êt vµ sù cÇn thiÕt ph¶i thñ tiªu nã, hÕt t¸m trang dÇy ®Æc mµ anh ta ph¶i nhai dµi dµi. Con ngêi Êy quan träng ë chç anh ta ®îc coi lµ ®¹i biÓu chÝnh thøc cña c«ng liªn Anh t¹i c¶ hai viÖn cña quèc héi.

Còng xin göi kÌm c¶ th cña Br¾c-c¬. T«i kh«ng cã g× ph¶n

®èi B«n-hoãc-xt¬ mµ chØ nãi víi Cu-ghen-man r»ng t«i coi

B«n-hoãc-xt¬ trªn chõng mùc nµo ®ã lµ nhµ chÝnh trÞ phiªu

lu. Víi sù tÕ nhÞ vèn cã cña m×nh, Cu-ghen-man truyÒn ®¹t

mét çch cêng ®iÖu ®iÒu ®ã cho Br¾c-c¬.

Víi c¶ tÊm lßng cña m×nh, Tót-xi c¶m ¬n §i-®« vÒ bøc th1∗ vµ

göi lêi chóc mõng tèt ®Ñp nhÊt tíi tÊt c¶ mäi ngêi.

Chµo anh.

Mo-r¬ cña anh

C«ng bè lÇn ®Çu cã lîc bít trong cuèn s¸ch: “Der Briefwechsel zwischen F. Engels

und K. Marx”. Bd. IV, Stuttgart, 1913; c«ng bè toµn v¨n trong Marx - Engels Gesamtausgabe. Dritte Abteilung, Bd. 4, 1931



1∗ Xem tËp nµy, tr. 538-539.


ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn! Trong nh÷ng bµi têng thuËt cña tê “National Reformer”1∗

ngêi ta qu¶ thùc ®· g¸n cho anh nh÷ng ®iÒu phi lý nhÊt ®Þnh. Nhng ch¾c r»ng kh«ng cã çi ®ã th× kh«ng æn. Nh t«i thÊy, tê “Bee-Hive” hoµn toµn lê tÞt cuéc tranh luËn. Çi ®ã gäi lµ tÝnh c«ng khai, hoµn toµn nh sù truyÒn gi¸o xa kia “®èi víi tinh thÇn, t×nh c¶m vµ c«ng luËn”.

Vô b¸o “Irishman”, t«i ®· dù liÖu mét phÇn. Ai-r¬-len vÉn cßn lµ sacra insula2∗ mµ kh¸t väng cña hßn ®¶o nµy th× kh«ng m¶y may ®îc lÉn lén víi cuéc ®Êu tranh giai cÊp trÇn tôc cña thÕ giíi téi ¸c cßn l¹i. Trªn chõng mùc nhÊt ®Þnh, vÊn ®Ò nµy ch¾c ch¾n lµ cuång väng thùc sù cña mét sè ngêi, nhng còng trªn chõng mùc nh vËy, ch¾c ch¾n nã lµ s¸ch lîc cè ý tÝnh to¸n cña çc thñ lÜnh nh»m duy tr× sù thèng trÞ cña m×nh ®èi víi n«ng d©n. G¾n liÒn vµo ®ã cßn cã t×nh h×nh lµ mét d©n téc n«ng d©n bao giê còng buéc ph¶i chän ®¹i biÓu v¨n ho¸ cña m×nh trong giai cÊp t s¶n thµnh thÞ vµ çc nhµ t tëng cña nã, vµ vÒ mÆt nµy th× §u-blin ®èi víi Ai-r¬-len còng gÇn gièng nh


2∗ – ®¶o th¸nh.

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________

546 ¡ng-ghen göi m¸c, 9 th¸ng Ch¹p 1869 ¡ng-ghen göi m¸c, 9 th¸ng Ch¹p 1869 547

C«-pen-ha-ghen ®èi víi §an M¹ch (t«i muèn nãi §u-blin theo

Thiªn chóa gi¸o). Song ®èi víi çc ngµi Êy th× toµn bé phong trµo

c«ng nh©n lµ tµ gi¸o thuÇn tuý vµ n«ng d©n Ai-r¬-len thËm chÝ

kh«ng ®îc biÕt r»ng c«ng nh©n x· héi chñ nghÜa lµ ®ång minh

duy nhÊt cña m×nh ë ch©u ¢u.

Nh×n chung, tuÇn nµy tê “Irishman” tá ra rÊt hÌn kÐm. NÕu

nh tê b¸o nµy chuÈn bÞ rót lui nh vËy tríc sù ®e do¹ ®Çu

tiªn cña viÖc ®×nh chØ thi hµnh Habeas Corpus Act382 th× hµnh

®éng móa may vò khÝ tríc ®©y cµng kh«ng ®óng chç. Vµ hiÖn

nay th× l¹i cßn sî nh÷ng chÝnh trÞ ph¹m kh¸c tróng cö! Mét

mÆt, ngêi ta c¶nh ço, vµ c¶nh ço hoµn toµn ®óng, ngêi

Ai-r¬-len ®Ó hä kh«ng bÞ l«i kÐo vµo nh÷ng ho¹t ®éng bÊt hîp

ph¸p; cßn mÆt kh¸c, hä ph¶i tõ bá kh«ng lµm ®iÒu hîp ph¸p duy

nhÊt, ®iÒu nµy lµ cÇn thiÕt vµ mang tÝnh chÊt çch m¹ng vµ chØ cã

nã míi tiªu diÖt ®îc cã kÕt qu¶ lÒ thãi cæ truyÒn lµ bÇu çc

luËt s mu cÇu danh lîi vµ giµnh lÊy sù t«n träng cña ph¸i

tù do Anh. VÒ ®iÓm nµy, Pi-gèt tá ra lo sî ngêi kh¸c vît qu¸

m×nh.

Ngoµi ra, anh cßn nhí, ¤’ C«-nen lu«n lu«n xói bÈy nh thÕ

nµo ngêi Ai-r¬-len chèng l¹i ph¸i HiÕn ch¬ng, mÆc dï, hay nãi

®óng h¬n, bëi v× ph¸i nµy còng viÕt trªn l¸ cê cña m×nh yªu s¸ch

®ßi xo¸ bá sù hîp nhÊt383.

C©u chÊt vÊn ®èi víi A-pl¬-g¸c rÊt ®¸ng chó ý. Cã thÓ thÊy

çc hu©n tíc vµ nghÞ sÜ ®ª tiÖn Êy tëng tîng ®Õn møc nµo

r»ng dêng nh toµn bé phong trµo c«ng nh©n ®· n»m trong tói

hä, bëi v× èt-gie-r¬ vµ P«-te-r¬ liÕc m¾t ®a t×nh víi hä, cßn tê

“Bee-Hive” th× ®· bÞ mua chuéc. Çc ngµi Êy sÏ cßn ng¹c nhiªn.

Nhng may mµ hiÖn nay cuéc bÇu cö míi xem ra cßn cha diÔn

ra nhanh chãng, nªn trong thêi gian ®ã çc ngµi Êy cã thÓ tù

b«i nhä m×nh. Xin göi tr¶ th cña A-pl¬-g¸c vµ Br¾c-c¬ mµ anh

®Ýnh theo.

Qua yªu cÇu cña D«-lin-ghen kÌm theo ®©y384 anh thÊy r»ng

kh«ng cã çi g× mµ hä kh«ng ®ßi hái t«i. Lµm thÕ nµo b©y giê? NÕu

t«i göi cho nh÷ng ngêi Êy 50-100 ta-le th× ch¼ng gióp Ých g× cho

hä, cßn göi nhiÒu h¬n th× t«i kh«ng thÓ phiªu lu, v× lµm nh thÕ

ch¾c ch¾n lµ qu¼ng tiÒn ®i. ý kiÕn anh thÕ nµo?

Çc ngµi ®¸ng kÝnh thuéc “®¶ng thø ba” nghÜ r»ng m×nh ®·

ngåi vµo chiÕc ghÕ bµnh bé trëng, vµ ®· tù b«i nhä mét çch

ghª gím. Hä m¹nh b¹o bá phiÕu t¸n thµnh lêi biÖn hé cña ngµi

Phoãc-çt §¬ La R«-kÕt385 cho çc tØnh trëng. Trong ph¬ng

thøc ho¹t ®éng Êy, t«i hoµn toµn kh«ng thÊy cí sao nãi chung

cÇn thay ®æi çc bé trëng, nÕu nh tÊt c¶ nh÷ng g× mµ çc bé

trëng hiÖn nay lµm ®Òu tuyÖt vêi. MÆt kh¸c, kh«ng nghi ngê

g× lµ Lu-i1∗ nghÜ r»ng hiÖn nay «ng ta l¹i cã thÓ hï do¹ nhµ t

s¶n b»ng bãng ma ®á ®Õn møc «ng ta cã thÓ tho¸t th©n ®îc

b»ng nh÷ng c©u rçng tuÕch. T×nh h×nh b¾t ®Çu cã sù chuyÓn

biÕn lín lao.

Nh÷ng ngêi Phæ Êy thËt lµ mét d©n téc hÌn h¹! Tõ Pa-ri mét

ngän giã lËp hiÕn vê vÞt võa thæi ®Õn lµ hä lËp tøc cã nh÷ng

nhîng bé nho nhá. Ai-len-buèc lÊy tõ c«ng quü ra nh÷ng kho¶n

®¹i biÓu phÝ ®Ó chi cho çc nghÞ sÜ ®· trë thµnh quan chøc v.v..

Cßn Cam-p¬-hau-den th× lõa nghÞ viÖn lÊy ®îc 82/3 triÖu mçi

n¨m, lµ tiÒn cho tíi nay theo luËt ®Þnh ph¶i chi tr¶ cho quèc tr¸i;

«ng ta ngõng chi tr¶, trõ nh÷ng trêng hîp mµ chÝnh phñ vµ nghÞ

viÖn ®· quyÕt ®Þnh cÇn ph¶i thùc hiÖn viÖc chi tr¶ ®ã. Ph¸i tù do

1∗ – Na-p«-lª-«ng III.

_____________________________________________________________

548 ¡ng-ghen göi m¸c, 9 th¸ng Ch¹p 1869 M¸c göi ¡ng-ghen, 10 th¸ng Ch¹p 1869 549

ngu xuÈn tríc ®©y ®Ých th©n yªu cÇu ®iÒu ®ã, nay buéc ph¶i

t¸n thµnh.

Trung Quèc, mµ thÞ trêng dÇn dÇn më réng, xem ra l¹i mét

lÇn n÷a cã thÓ cøu v·n, chÝ Ýt lµ mét thêi gian, ngµnh c«ng nghiÖp

dÖt b«ng. Tin tøc tõ ®ã ®a vÒ cùc kú l¹c quan, tuy r»ng ®· ký göi

sang ®ã nhiÒu hµng ho¸; tõ lóc ®ã ë ®©y l¹i ph¸t triÓn m¹nh vµ

c«ng viÖc l¹i rÊt s«i ®éng. §¬ng nhiªn, t×nh h×nh ®ã l¹i n©ng cao

gi¸ b«ng vµ toµn bé lîi nhuËn r¬i vµo tói çc nhµ nhËp khÈu.

Nhng ë ®©y hä lµm viÖc Ýt ra còng kh«ng lç vèn.

HiÖn nay t«i ®· thanh to¸n xong h¼n víi Gèt-phrÝt1∗. H«m qua

anh ta ®· tr¶ t«i toµn bé sè tiÒn thõa cña t«i. Tõ nay trong çc

cuéc gÆp mÆt ch¾c chóng t«i sÏ quay lng víi nhau.


Ph. ¡. cña anh

Qu¶ çi anh chµng Br¾c-c¬ Êy sî ph¸t biÓu ý kiÕn vÒ nh÷ng

ngêi mµ anh ta ph¶i biÕt râ! Xem ra anh ta tèt bông h¬n lµ

quyÕt ®o¸n.

C«ng bè lÇn ®Çu cã lîc bít trong cuèn s¸ch: “Der Briefwechsel zwischen F. Engels und K. Marx”. Bd. IV, Stuttgart, 1913; c«ng

bè toµn v¨n trong Marx - Engels Gesamtausgabe. Dritte Abteilung, Bd. 4, 1931 vµ trong C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen,

Toµn tËp, xuÊt b¶n lÇn thø nhÊt, t. XXIV, 1931


1∗ – Ðc-men.

239


Lu©n §«n, 10 th¸ng Ch¹p 1869

PhrÕt th©n mÕn!

Tríc hÕt nãi vÒ viÖc D«-lin-ghen (trêng hîp nµy cã cÇn hai

pao kh«ng? T«i nghÜ r»ng mét pao lµ ®ñ råi). Nh÷ng con ngêi nµy ®· lµm cho t«i, Héi ®ång trung ¬ng1∗ vµ §¹i héi Ba-l¬ v.v.

ch¸n ngÊy bëi nh÷ng yªu cÇu cña hä. B¶n th©n hä thõa nhËn r»ng hîp t¸c x· s¶n xuÊt cña hä chØ ®¹i biÓu cho lîi Ých ®Þa

ph¬ng. BiÕt râ nh÷ng hy sinh mµ çc cuéc b·i c«ng v.v. quy m«

quèc tÕ ®ßi hái, biÕt râ t×nh h×nh nghÌo khæ cña hµng tr¨m hîp t¸c

x· s¶n xuÊt ë Ph¸p vµ Anh, lµm sao mµ hä cã thÓ yªu cÇu níc ngoµi chia cho hä dï chØ lµ mét ph¸c-thinh. Hä ®· thÊy lêi kªu gäi

nãng báng cña BÕch c¬386 ®· ®em l¹i cho hä çi lîi g×.

MÆt kh¸c, nh÷ng ngêi D«-lin-ghen Êy lµ trô cét cña anh vµ

t«i ë tØnh Ranh. Hä (thñ lÜnh cña hä) ®· gia nhËp Liªn minh139.

Vµo thêi kú L¸t-xan n¾m b¸ quyÒn, chÝnh «ng Çc Clai-n¬ Êy,

nh©n dÞp hÇu tíc Ýt-dÝch2∗ lu l¹i Khuªn, ®· n©ng cèc chóc mõng

chóng ta, nh÷ng biªn tËp viªn b¸o “Neue Rheinische Zeitung” vµ

Ýt-dÝch buéc lßng ph¶i ngËm bå hßn lµm ngät. TiÕp ®ã, hîp t¸c


2∗ – L¸t-xan.

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________

550 M¸c göi ¡ng-ghen, 10 th¸ng Ch¹p 1869 M¸c göi ¡ng-ghen, 10 th¸ng Ch¹p 1869 551

x· cña hä ®îc cñng cè vµ duy tr× ®îc mÊy n¨m. Do sù lËp ph¸p

phi lý cña Phæ, hä buéc ph¶i cè ®Þnh t b¶n cña m×nh do ®ã gi¶m

bít t b¶n lu ®éng cña m×nh. VÒ sau, çc nhµ t s¶n vïng Ranh

giËn d÷ ®· quyÕt ®Þnh lµm hä ph¸ s¶n mét phÇn b»ng çch b¸n

çc tr¸i kho¸n cña m×nh, mét phÇn b»ng çch cù tuyÖt bÊt cø tÝn

dông th¬ng nghiÖp nµo (kh«ng ph¶i díi h×nh thøc tr¸i kho¸n).

ThÕ lµ vÊn ®Ò vÉn cßn ý nghÜa chung, cßn ®èi víi chóng ta th×

cã ý nghÜa ç nh©n.

T«i ®Ò nghÞ nh sau:

Anh göi cho bän ngêi Êy 50 ta-le coi lµ tr¸i kho¸n ®ång thêi

nãi víi hä r»ng b¶n th©n hä ph¶i hiÓu r»ng trong giíi t s¶n Anh

ë Man-se-xt¬, anh kh«ng thÓ lµm g× cho hä c¶. §ång thêi anh viÕt

th cho hä – vµ ®iÒu nµy phï hîp víi thùc tÕ – r»ng ë Lu©n §«n

t«i ®· lµm mäi çch cã thÓ ®îc ®Ó gióp ®ì hä nhng uæng c«ng.

Sau hÕt, anh nãi víi hä lµ t«i dù ®Þnh – vµ t«i qu¶ thùc lµm

ngay viÖc Êy – kiÕm ch¸c cho hä tiÒn ë çc nhµ t s¶n §øc. T«i

viÕt th kh«ng chËm trÔ – ®iÒu nµy ®¬ng nhiªn anh chí nãi

víi hä – cho Men-c¬ ë H¨m-buèc nh»m môc ®Ých Êy. Cã thÓ lµ

Men-c¬ («ng ta lµ nhµ triÖu phó vµ ®· phñ kÝn “T b¶n”1∗ tõ

®Çu ®Õn cuèi b»ng nh÷ng chç “söa ch÷a” mµ chÝnh «ng ta ®·

®a cho t«i xem) sÏ lµm ®îc çi g× ®ã. 2000 ta-le ®èi víi nh÷ng

ngêi Êy lµ chuyÖn vÆt. §¬ng nhiªn, hä tríc hÕt sÏ ph¸i ai ®ã

®Õn D«-lin-ghen ®Ó xem xÐt kü sù viÖc. NÕu c«ng viÖc kh«ng cã

søc sèng th× kh«ng cÇn vµ kh«ng h¬i ®©u duy tr× nã. Trong trêng

hîp ngîc l¹i, t«i tin vµo ®iÒu nµy, nh÷ng ngêi Êy (Men-c¬ vµ

®ång bän) sÏ cho tiÒn.


VÒ vÊn ®Ò Ai-r¬-len. Thø ba võa råi1∗ t«i kh«ng ®Õn Héi ®ång

trung ¬ng2∗. “Gia ®×nh” t«i kh«ng cho t«i ra khái nhµ trong t×nh

h×nh s¬ng mï nh vËy vµ trong t×nh tr¹ng søc khoÎ hiÖn nay

cña t«i, tuy r»ng t«i nhËn nhiÖm vô më ®Çu cuéc tranh luËn.

VÒ bµi têng thuËt trªn tê “National Reformer”3∗, th× ë ®Êy

kh«ng nh÷ng ngêi ta ®· g¸n cho t«i nh÷ng ®iÒu v« lý, mµ c¶ çi ®îc têng thuËt ®óng th× vÒ thùc chÊt còng sai. Nhng t«i

kh«ng yªu cÇu c¶i chÝnh. Tríc hÕt, t«i sÏ lÊy ®iÒu ®ã mµ tho¸ m¹

t¸c gi¶ b¶n têng thuËt (Ha-rÝt). Cßn hai lµ, chõng nµo t«i cßn

cha can thiÖp th× nh÷ng b¶n têng thuËt Êy tuyÖt nhiªn kh«ng

mang tÝnh chÊt nguån tµi liÖu chÝnh thøc nµo c¶. NÕu nh t«i c¶i

chÝnh çi g× ®ã th× chÝnh lµ thõa nhËn tÊt c¶ nh÷ng g× cßn l¹i ®Òu ®óng. Mµ tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®· ®îc ®¨ng ®Òu sai. Ngoµi ra, t«i cã

lý do ®Ó kh«ng cho nh÷ng bµi têng thuËt ®ã cã ®îc hiÖu lùc

chøng cø ph¸p lý chèng l¹i t«i, mµ viÖc nµy ¾t sÏ x¶y ra nÕu nh

t«i b¾t ®Çu c¶i chÝnh nh÷ng t×nh tiÕt.

Thø ba tíi t«i sÏ ®a vÊn ®Ò ra díi h×nh thøc sau: lîi

Ých trùc tiÕp vµ tuyÖt ®èi cña giai cÊp c«ng nh©n Anh ®ßi

hái c¾t ®øt quan hÖ hiÖn nay cña nã víi Ai-r¬-len hoµn

toµn kh«ng phô thuéc vµo bÊt cø c©u ch÷ nµo cã tÝnh chÊt “quèc tÕ” vµ “nh©n ®¹o” vÒ c«ng lý ®èi víi Ai-r¬-len, - v×

r»ng ®iÒu ®ã lµ lÏ ®¬ng nhiªn trong Héi ®ång quèc tÕ. §ã

lµ niÒm tin s©u s¾c nhÊt cña t«i, dùa trªn nh÷ng lý do mµ mét phÇn t«i kh«ng thÓ gi¶i thÝch cho chÝnh c«ng nh©n Anh.

1∗ – 7 th¸ng Ch¹p 1869.



_____________________________________________________________

_____________________________________________________________


Tõ l©u t«i cho r»ng cã thÓ lËt ®æ chÕ ®é Ai-r¬-len b»ng cao trµo

cña giai cÊp c«ng nh©n Anh. T«i lu«n lu«n b¶o vÖ quan ®iÓm Êy

trªn tê “New-York Tribune”387. ViÖc nghiªn cøu vÊn ®Ò s©u s¾c

h¬n lµm cho t«i hiÖn nay tin tëng ngîc l¹i. Giai cÊp c«ng

nh©n Anh kh«ng lµm ®îc g× chõng nµo nã cßn cha tho¸t khái

Ai-r¬-len. §ßn bÈy ph¶i ®Æt ë Ai-r¬-len. Cho nªn vÊn ®Ò Ai-r¬-len

còng cã ý nghÜa lín nh thÕ ®èi víi phong trµo x· héi nãi chung.

S¸ch cña §ª-vÝt1∗ t«i ®· ®äc nhiÒu díi d¹ng trÝch yÕu. Cßn

chÝnh cuèn s¸ch th× t«i chØ ®äc lít qua ë ViÖn b¶o tµng2∗. V× vËy

t«i rÊt biÕt ¬n anh nÕu nh anh sao chÐp cho t«i nh÷ng ®o¹n

t¬ng øng vÒ chÕ ®é së h÷u c«ng céng. Anh nhÊt ®Þnh ph¶i kiÕm

cho m×nh “DiÔn v¨n cña Ca-ran” do §ª-vÝt xuÊt b¶n (Lu©n §«n,

Giªm-x¬ §¸p-phi, 22, Paternoster Row). T«i ®· ®Þnh ®a cho anh

s¸ch nµy khi anh ë Lu©n §«n. HiÖn nay cuèn s¸ch ®îc chuyÒn

tay çc uû viªn ngêi Anh cña Héi ®ång trung ¬ng vµ cã trêi

biÕt ®îc khi nµo t«i l¹i tr«ng thÊy nã. §èi víi thêi kú tõ 1779

®Õn 1800 (hîp nhÊt38) nã cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh kh«ng nh÷ng v×

nh÷ng bµi diÔn v¨n cña Ca-ran (®Æc biÖt lµ t¹i toµ ¸n; t«i cho

r»ng Ca-ran lµ luËt s vÜ ®¹i duy nhÊt (luËt s nh©n d©n) thÕ kû

XVIII; ®ã lµ mét tÝnh çch cao thîng, trong khi ®ã Gr¸t-tan lµ

mét tªn lu manh trong nghÞ viÖn); nhng cßn v× r»ng trong ®ã

anh sÏ t×m thÊy tÊt c¶ nguån t liÖu vÒ “Nh÷ng ngêi Ai-r¬-len

liªn hiÖp”. Thêi kú Êy cùc kú ®¸ng chó ý vÒ mÆt khoa häc vµ

kÞch tÝnh. Mét lµ, trong thêi kú 1788-1789 ®· lÆp l¹i (cã

lÏ trªn quy m« lín h¬n) nh÷ng hµnh vi ®ª tiÖn cña ngêi

1∗ G. §ª-vÝt. “LuËn v¨n sö häc”.

2∗ Th viÖn cña ViÖn b¶o tµng Anh.

Anh nh÷ng n¨m 1588-1589. Hai lµ, trong b¶n th©n phong trµo

Ai-r¬-len cã thÓ dÔ dµng ph¸t hiÖn phong trµo giai cÊp. Ba lµ,

chÝnh s¸ch nhôc nh· cña PÝt. Bèn lµ – ®iÒu nµy hoµn toµn kh«ng

vui ®èi víi çc ngµi ngêi Anh – chøng minh r»ng Ai-r¬-len thÊt b¹i

v×, trªn thùc tÕ, theo quan ®iÓm çch m¹ng, ngêi Ai-r¬-len qu¸

tiªn tiÕn ®èi víi ®¸m tiÖn d©n Anh ñng hé quèc v¬ng vµ gi¸o héi,

®ång thêi mÆt kh¸c thÕ lùc ph¶n ®éng Anh ë Anh (gièng nh thêi

Cr«m-oen) b¾t nguån tõ sù n« dÞch Ai-r¬-len. Thêi kú Êy ph¶i ®îc

tr×nh bµy chÝ Ýt trong mét ch¬ng riªng388 ®Ó bªu riÕu Gi«n Bun!...

T«i göi kÌm theo ®©y mét Ýt vÒ t×nh h×nh níc Ph¸p vµ ®Ó ®èi chiÕu – mét Ýt vÒ Phrai-li-gr¸t.

T«i sÏ rÊt hµi lßng nÕu nh anh göi cµng sím cµng tèt tiÒn cho

quý sau. TiÖn thÓ nãi lu«n. Tót-xi ®· lµm mét viÖc ngèc nghÕch – thªu

cho anh chiÕc ®Öm ®i-v¨ng nh©n ngµy lÔ Gi¸ng sinh. T«i kh«ng

tin r»ng ch¸u sÏ lµm xong tríc N¨m míi. Nã kh«ng ®Ó cho mÑ,

bÐ Gien-ni, Len-khen thªu mét mòi nµo, do ®ã mÊy tuÇn nay nã ch¼ng lµm viÖc g× kh¸c. Song ®ã lµ mét bÝ mËt lín, lÏ tù nhiªn anh

kh«ng nªn nãi bãng nãi giã dï lµ xa x«i r»ng anh ®· biÕt g× ®ã vÒ

viÖc Êy. Tót-xi sÏ nuèt chöng t«i.

Xin göi tíi chÞ Li-di lêi chóc mõng tèt ®Ñp nhÊt.

C. Mo-r¬ cña anh

Trong nh÷ng tê b¸o Ph¸p mµ t«i göi cho anh, tê “Gaulois” –

nöa B«-na-p¸c-t¬, nöa ®èi lËp – cùc kú ngu xuÈn. “PÌre

DuchÌsne” sÏ lµm cho anh ng¹c nhiªn v× sù l¸o xîc cña nã.

Trong t×nh h×nh ®ã, con lîn ¥-giª-ni cßn c¶ gan tiÕn lªn ?389. Mô

nhÊt ®Þnh muèn ngêi ta treo cæ mô. TiÖn ®©y nãi lu«n! ViÖc dÞch “T b¶n” ®ang tiÕn triÓn368.

_____________________________________________________________


Nhng hiÖn nay Ken-l¬ ®· dõng l¹i. Anh ta muèn xuÊt b¶n “Ngµy 18 th¸ng S¬ng mï”1∗ tríc, cho r»ng trong t×nh h×nh tríc m¾t, viÖc ®ã cã thÓ lµm ®îc vµ quan träng ®èi víi níc Ph¸p.

VÒ phong trµo Ai-r¬-len hiÖn giê cã ba nh©n tè quan träng.

1) Ph¶n ®èi çc luËt s, çc chÝnh kh¸ch chuyªn nghiÖp vµ nh÷ng

lêi nãi ®êng mËt bïi tai. 2) Ph¶n ®èi sù khèng chÕ cña bän gi¸o sÜ, nh÷ng ngµi cao thîng Êy ë thêi kú ¤’ C«-nen còng nh trong

thêi kú 1798-1800 ®Òu lµ bän ph¶n béi. 3) Phong trµo ph¶n ®èi cña giai cÊp c«ng nh©n n«ng nghiÖp chèng giai cÊp chñ trang tr¹i

trong nh÷ng cuéc mÝt-tinh gÇn ®©y (hiÖn tîng t¬ng tù ®· x¶y ra

trong nh÷ng n¨m 1795-1800). Tê “Irishman” chØ xuÊt hiÖn do b¸o chÝ cña Héi Phª-ni-¨ng bÞ

®ãng cöa. Mét thêi gian dµi, b¸o nµy ®· ®èi lËp víi phong trµo

Phª-ni-¨ng. Lu-bi vµ nh÷ng ngêi kh¸c cña tê “Irish People” v.v.

lµ nh÷ng ngêi cã gi¸o dôc, coi t«n gi¸o lµ chuyÖn vÆt. ChÝnh phñ

®· tèng hä vµo nhµ tï vµ bÊy giê Pi-gèt vµ ®ång bän míi ra s©n

khÊu. Tê “Irishman” sÏ chØ cã t¸c dông nµo ®ã khi nh÷ng ngêi Êy

cßn cha ra khái nhµ tï. Pi-gèt biÕt râ ®iÒu ®ã, tuy hiÖn nay ®ang kiÕm vèn chÝnh trÞ trong nh÷ng lêi tuyªn bè biÖn hé cho “çc

ph¹m nh©n bÞ kÕt ¸n”.

C«ng bè lÇn ®Çu cã lîc bít trong cuèn s¸ch: “Der Briefwechsel zwischen F. Engels und K. Marx”. Bd.

IV, Stuttgart, 1913; c«ng bè toµn v¨n trong Marx - Engels Gesamtausgabe. Dritte Abteilung, Bd. 4, 1931 vµ trong

C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen, Toµn tËp, xuÊt b¶n lÇn thø nhÊt, t. XXIV, 1931



240


[Lu©n §«n], 12 th¸ng Ch¹p 1869

PhrÕt th©n mÕn!

Ngµy tríc khi bu côc ®ãng cöa, t«i ph¸t hiÖn trªn bµn cña

t«i bøc th cña ngêi D«-lin-ghen; nghÜa lµ h«m qua t«i ®· quªn

göi kÌm theo th vµ b©y giê lµm viÖc Êy1∗.

T«i còng göi kÌm theo ®©y b¶n in thö do Bi-d¬-li göi cho t«i,

song phÇn tiÕp theo th× cha cã. Tê b¸o nhá cã ch©n dung –

Paris – lµ cña ch¸u Gien-ni, cho nªn xem xong anh ph¶i göi tr¶.

Chµo anh. Mo-r¬ cña anh

VÒ tê “Bee-Hive” sÏ th«ng qua nhiÒu nghÞ quyÕt, tríc hÕt gi¶n ®¬n ghi vµo sæ biªn b¶n cña chóng ta, cßn sau ®ã tuú c¬ héi mµ ph¸t biÓu2∗.

C«ng bè lÇn ®Çu b»ng tiÕng cña nguyªn b¶n trong Marx - Engels Gesamtausgabe. Dritte

Abteilung, Bd. 4, 1931 vµ b»ng tiÕng Nga trong C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen, Toµn tËp, xuÊt b¶n lÇn thø nhÊt, t. XXIV, 1931


1∗ Xem tËp nµy, tr. 546-548.

2∗ Xem tËp nµy, tr. 658-659.

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________

556 ¡ng-ghen göi m¸c, 13 th¸ng Ch¹p 1869 ¡Ng-ghen göi m¸c, 16 th¸ng Ch¹p 1869 557


ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn! T«i göi tÊt c¶ nh÷ng g× mµ t«i t×m ®îc cña §ª-vÝt1∗ vµ nh÷ng

ngêi kh¸c nãi vÒ t×nh h×nh chÕ ®é së h÷u ruéng ®Êt ë Ai-r¬-len kho¶ng n¨m 1600. Nhng v× bu côc s¾p ®ãng cöa nªn h«m nay t«i buéc lßng viÕt ng¾n gän.

VÒ nh÷ng ngêi D«-lin-ghen th× mäi viÖc ®Òu ®©u vµo ®Êy c¶. Nh÷ng ngêi nµy cã ý nghÜa ®Æc biÖt ®èi víi hai chóng ta, ngay tõ ®Çu ý kiÕn cña t«i ®· nh thÕ. TuÇn sau cã thÓ t«i sÏ ®i B¸c-men v× mÑ t«i tríc sau vÉn muèn t«i mét lÇn n÷a l¹i dù lÔ Gi¸ng sinh ë gia ®×nh, bÊy giê cã kh¶ n¨ng lµ t«i ®i D«-lin-ghen vµ ®Ých th©n gÆp gì nh÷ng ngêi Êy.

C¶i chÝnh nh÷ng bµi têng thuËt sai ®¬ng nhiªn ch¼ng Ých g×2∗. ViÖc Êy tuÇn nµo còng ph¶i lµm.

S¸ch cña Ca-ran3∗, ë ®©y t«i cã mét b¶n in ch¾c ®Çy ®ñ h¬n nhiÒu, tuy nhiªn t«i vÉn muèn kiÕm mét b¶n in míi. HiÖn nay t«i cßn ph¶i bËn bÞu kh¸ nhiÒu víi lÞch sö thêi kú cò tríc n¨m 1600, mét khi kÕt thóc viÖc nµy th× ®¬ng nhiªn thêi kú tõ 1782 ®Õn

1∗ G. §ª-vÝt. “LuËn v¨n sö häc”.

2∗ Xem tËp nµy, tr. 548-550.

3∗ G. Ph. Ca-ran. “DiÔn v¨n cña ngµi Gi«n Phin-pèt Ca-ran ®¸ng kÝnh”.

1800 sÏ lµ mèi quan t©m chÝnh cña t«i. Nhng tríc hÕt t«i muèn chÊm døt çc thø ®å cæ Êy, ®Æc biÖt lµ v× t«i thÊy ë ®©u ngêi ta còng m« t¶ sai nh÷ng quan hÖ ban ®Çu cña thêi kú 1172-1600; t«i chØ dÇn dÇn thu ®îc nh÷ng tµi liÖu gèc.

Anh cã nghe ®îc g× vÒ Pren-®e-ga-xt¬1∗ kh«ng? T«i s¾p söa

cÇn ®Õn cuèn s¸ch Êy, kh«ng cã nã th× t«i sÏ rÊt lóng tóng.

Ngµy mai t«i sÏ viÕt nhiÒu h¬n.

Ph. ¡. cña anh





ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn!

T«i göi kÌm theo ®©y tÊm sÐc mµ anh ®ang mong ®îi. LÇn nµy t«i cã

1∗ §. Pren-®e-ga-xt¬. “ChÕ ®é Cr«m-oen ë Ai-r¬-len”.

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________

558 ¡Ng-ghen göi m¸c, 16 th¸ng Ch¹p 1869 ¡Ng-ghen göi m¸c, 16 th¸ng Ch¹p 1869 559

thÓ ghi trªn tÊm sÐc mét tr¨m pao v× ®· ph¸t hiÖn ra trong b¶n

kÕt to¸n cuèi cïng, ngµi Gèt-phrÝt1∗ ®· tÝnh thiÕu cña t«i mét

kho¶n tiÒn nhá sÏ ph¶i tr¶ bï cho t«i; kho¶n ®ã võa vÆn thÝch hîp

víi lÔ Gi¸ng sinh.

Ghi-ran Cam-bri-xki ®¸ng nguyÒn rña ®· lÈn trèn t«i nh mét

çi bãng ma tr¬i. T«i ph¶i n¾m lÊy h¾n v× r»ng h¾n lµ nguån t

liÖu ®Çu tiªn cña níc ngoµi, do ®ã ®¸ng tin cËy, vÒ t×nh h×nh

Ai-r¬-len thêi kú ngêi Anh x©m nhËp, vµ nh÷ng ®o¹n trÝch dÉn

mµ t«i ®· gÆp cho phÐp nghÜ r»ng t«i sÏ cßn t×m ®îc çi g× ®Êy.

Kh«ng thÓ ph¸t hiÖn cuèn s¸ch Êy ë ®©u c¶, tªn cuèn s¸ch lµ

“Ai-r¬-len bÞ chinh phôc”, nhng phÇn thø nhÊt lµm t«i thÝch thó

l¹i cã ë trong cuèn “Níc Anh” cña Kem-®en in t¹i Phran-phuèc (!);

nã cßn cã ë b¶n in nµo kh¸c kh«ng th× t«i kh«ng biÕt390. B¶n in ë

Phran-phuèc ®¬ng nhiªn kh«ng cã ë ®©y; trong nh÷ng b¶n in

tiÕng Anh ë th viÖn c«ng céng kh«ng cã t¸c phÈm cña Ghi-ran;

trong mét b¶n in kh¸c cã ë th viÖn ®Ó ®äc th× bÞ mÊt tËp ba,

trong ®ã cã thÓ cã tµi liÖu Êy; nh vËy hy väng duy nhÊt cña t«i lµ

tr«ng vµo th viÖn Sa-tam mµ ngµy mai t«i sÏ ®Õn. Song, cuéc

truy lïng t liÖu ®ã dï sao vÉn thÝch thó h¬n nhiÒu so víi cuéc

truy lïng ngêi mua tiÕn hµnh tríc ®©y ë Së giao dÞch chÕt tiÖt.

“Gi¶i phÉu chÝnh trÞ xø Ai-r¬-len” vµ “§iÓm t×nh h×nh chÝnh trÞ

Ai-r¬-len” cña PÐt-ti lµ hai cuèn s¸ch kh¸c nhau hay chØ lµ hai

b¶n in kh¸c nhau cña cïng mét cuèn? ë ®©y cã cuèn thø hai.

S¸ch cña C©y-n¬ ë ®©y t«i cã b¶n in gÇn ®©y h¬n; b¶n cña anh

lµ b¶n in qu¸ cò (1846), ®¸ng tiÕc lµ chØ cã thÓ sö dông rÊt

h¹n chÕ391.

1∗ – Ðc-men.

HÔ nghiªn cøu t¬ng ®èi xong xu«i lµ t«i b¾t tay viÕt ngay

tõng thêi kú mét. Nh vËy trong ®Çu ãc míi x¸c lËp ®îc râ rµng

h¬n mèi quan hÖ chung, cã ®îc kh¸i niÖm râ rÖt vÒ toµn bé vÊn

®Ò, ngoµi ra cßn cã kh¶ n¨ng söa ch÷a. ChÝnh v× nguyªn nh©n ®ã

mµ nh×n chung t«i tu©n thñ chÆt chÏ ®Õn nh vËy viÖc nghiªn cøu

tµi liÖu theo tr×nh tù cña çc thêi kú lÞch sö. Tµi liÖu tríc n¨m

1600 th× t«i ®· chuÈn bÞ hÇu nh ®Çy ®ñ toµn bé.

Bªn c¹nh ®ã t«i còng ®äc s¸ch cña Ken-n«n vÒ cuéc tiÕn qu©n

cña Gran-t¬ chèng l¹i RÝch-m¬n. Gran-t¬ lµ mét con lõa ngoan cè,

Ýt tin tëng vµo b¶n th©n vµ vµo qu©n ®éi cña m×nh ®Õn nçi cã

mét lùc lîng gÊp ®«i Li mµ «ng ta kh«ng bao giê d¸m ngay c¶

®iÒu qu©n ®¸nh t¹t sên Li mét çch gi¶n ®¬n nhÊt nÕu nh tríc

®ã «ng ta cha lµm yÕu ®îc ®Þch b»ng nhiÒu cuéc c«ng kÝch

chÝnh diÖn trong nhiÒu ngµy vµ kiÒm chÕ ®îc ®Þch ë trËn ®Þa ban

®Çu. ¤ng ta dùa vµo sù tÝnh to¸n to¸n häc gi¶n ®¬n: nÕu nh «ng

ta mÊt ba ngêi mµ Li chØ mÊt cã mét ngêi th× Li vÉn hÕt qu©n

tríc «ng ta. Cuéc tµn s¸t ®Ém m¸u nh thÕ cha tõng x¶y ra ë

®©u c¶. Cuéc ®Êu sóng c¶ hµng mÊy ngµy trong rõng ®· lo¹i khái

hµng ngò chiÕn ®Êu rÊt nhiÒu ngêi, ®Þa thÕ rõng ró rÊt khã vu

håi, ®ã lµ t×nh tiÕt gi¶m téi duy nhÊt ®èi víi Gran-t¬.

Xin göi tíi chÞ vµ çc ch¸u lêi chµo trung thùc.

Ph. ¡. cña anh



_____________________________________________________________



ë Man-se-xt¬

Lu©n §«n, 17 th¸ng Ch¹p 1869

PhrÕt th©n mÕn! RÊt c¶m ¬n vÒ 100 pao xtÐc-linh. H«m qua t«i kh«ng thÓ b¸o

cho anh biÕt ®· nhËn ®îc tiÒn v× St¬-r«n ®Õn ®ét ngét. Anh chµng ®¸ng th¬ng Êy th¸ng N¨m võa råi l¹i bÞ xuÊt huyÕt rÊt nÆng. Tõ ®ã, v× søc khoÎ mµ anh ta buéc ph¶i ®i chu du kh¾p Thuþ SÜ v.v.; anh ta h×nh d¸ng tiÒu tuþ, tinh thÇn suy sôp. Thµy thuèc khuyªn anh ta lÊy vî. Tõ ®©y St¬-r«n trë vÒ Br¸t-phoãc vµ yªu cÇu göi tr¶ anh ta cuèn s¸ch cña ph¸i Uèc-ninh hoÆc ë ®Êy ngêi ta gäi lµ cuèn s¸ch vÒ ®ång t×nh luyÕn ¸i1∗.

HÔ St¬-r«n lªn ®êng (thø hai anh ta sÏ ®i) lµ t«i sÏ ®Ých th©n ch¹y kh¾p thµnh phè ®Ó kiÕm cuèn s¸ch cña Pren-®e-ga-xt¬2∗. TuÇn tríc kh«ng lµm ®îc viÖc Êy do thêi tiÕt tÖ h¹i, t«i kh«ng thÓ phiªu lu ra ngoµi v× bÖnh t×nh cßn cha khái h¼n. T«i nhí l¬ m¬ r»ng trong lêi tùa, Pren-®e-ga-xt¬ ®· m« t¶, theo t«i nghÜ, thêi kú ¡ng-gl«-noãc-m¨ng mét çch kh«ng cã phª ph¸n, t« hång mét çch ¶o tëng vµ l¹c quan. Do vËy cÇn ph¶i kiÕm cuèn s¸ch Êy cho anh xem thªm ®Ó viÕt vÒ thêi kú thø nhÊt.

NghÞ quyÕt vÒ Ai-r¬-len cña chóng ta3∗ ®· ®îc ph©n ph¸t cho

1∗ C. Uyn-rÝch-x¬. “Nhµ hµng h¶i trªn tµu ¸c-g«”.


3∗ Xem tËp nµy, tr. 517-518.

tÊt c¶ çc héi c«ng liªn cã liªn hÖ víi chóng ta. ChØ cã mét héi c«ng liªn – ph©n héi nhá cña c«ng nh©n thuéc da – ph¶n ®èi nghÞ quyÕt, xem nh nghÞ quyÕt chÝnh trÞ vµ kh«ng thuéc ph¹m vi ho¹t ®éng cña Héi ®ång. Chóng t«i ®· cö mét ®oµn ®¹i biÓu ®Õn gÆp hä ®Ó gi¶i thÝch. B©y giê ngµi èt-gie-r¬ ®· hiÓu r»ng nghÞ quyÕt Êy cã lîi cho «ng ta nh thÕ nµo nªn ®· t¸n thµnh nghÞ quyÕt, bÊt chÊp mäi sù ph¶n ®èi cã tÝnh chÊt ngo¹i giao cã thÓ cã ®îc. Do ®ã mµ ba – bèn ngµn cö tri Ai-r¬-len ë Xao-tu-¸c ®· høa sÏ bá phiÕu cho «ng ta.

Qua tê “ÐgalitÐ” göi kÌm ®©y mµ anh ph¶i göi tr¶ t«i, anh sÏ thÊy r»ng ngµi Ba-cu-nin v« liªm sØ nh thÕ nµo392. Anh chµng Êy hiÖn n¾m bèn c¬ quan cña Quèc tÕ (“ÐgalitÐ”, “ProgrÌs” ë Lèc-c¬; “Federacion” ë B¸c-xª-l«-na vµ “Ðguaglianza” ë Na-pl¬). Anh ta t×m çch b¸m rÔ ë §øc th«ng qua liªn minh víi Svai-x¬, ë Pa-ri b»ng viÖc t©ng bèc tê “Travail”. Anh ta cho r»ng ®· ®Õn lóc b¾t ®Çu ®Êu tranh c«ng khai víi chóng ta. Anh ta tù t« vÏ m×nh thµnh ngêi b¶o vÖ tinh thÇn v« s¶n ch©n chÝnh. Song sù thÊt väng ®ang chê ®îi anh ta. TuÇn sau (may thay, héi nghÞ Héi ®ång trung ¬ng1∗ sÏ nghØ häp cho tíi thø ba, sau N¨m míi nªn chóng t«i trong TiÓu ban cã thÓ hµnh ®éng tù do kh«ng cã sù can thiÖp ®Çy thiÖn chÝ cña ngêi Anh) chóng t«i sÏ göi cho Héi ®ång liªn chi vïng thuéc hÖ ng«n ng÷ la-tinh ë Gi¬-ne-v¬ mét bøc th ®e do¹, vµ v× çc ngµi Êy (nhng trong ®ã mét bé phËn ®¸ng kÓ, mµ cã lÏ ®¹i bé phËn, ph¶n ®èi Ba-cu-nin) biÕt r»ng khi cÇn chóng t«i c¨n cø vµo nghÞ quyÕt cña ®¹i héi võa qua cã thÓ b·i miÔn hä,393 cho nªn hä ph¶i suy ®i tÝnh l¹i ®Õn n¬i ®Õn chèn viÖc Êy.

VÊn ®Ò c¬ b¶n lµm cèt lâi cña bøc th cña chóng t«i lµ: ®èi víi chóng t«i, ®¹i biÓu duy nhÊt cña chi bé vïng thuéc hÖ ng«n


_____________________________________________________________

_____________________________________________________________


ng÷ la-tinh ë Thuþ SÜ lµ Héi ®ång liªn chi ë ®Êy. Nã ph¶i th«ng qua th ký cña m×nh lµ Pª-rª ®Ò ®¹t mét çch kh«ng c«ng khai víi chóng t«i nh÷ng yªu s¸ch vµ phª b×nh cña m×nh. Héi ®ång liªn chi tuyÖt ®èi kh«ng cã quyÒn chèi bá chøc n¨ng cña m×nh mµ ®em chuyÓn giao chøc n¨ng ®ã cho tê “ÐgalitÐ” (®èi víi chóng t«i, tê b¸o nµy kh«ng tån t¹i) vµ tuyÖt ®èi kh«ng cã quyÒn yªu cÇu Héi ®ång trung ¬ng gi¶i thÝch vµ tranh luËn c«ng khai víi nh÷ng ngêi ®¹i diÖn Êy. Cã ph¶i c«ng bè nh÷ng c©u tr¶ lêi cña Tæng héi ®ång trªn çc c¬ quan ng«n luËn cña çc chi bé cña Quèc tÕ hay kh«ng hoµn toµn tuú thuéc vµo quyÕt ®Þnh cña Tæng héi ®ång lµ c¬ quan chØ chÞu tr¸ch nhiÖm trùc tiÕp tríc §¹i héi. §©y lµ c¬ héi thÝch hîp ®Ó tÝnh sæ víi mét sè kÎ ©m mu nµo ®ã ®ang tho¸n ®o¹t quyÒn lùc kh«ng thuéc vÒ chóng vµ ®ang muèn b¾t Quèc tÕ phôc tïng sù l·nh ®¹o cña ç nh©n hä.

VÒ sù gµo thÐt mµ bän C«-d¾c dÊy lªn vÒ tê th«ng b¸o, th× t×nh h×nh nh sau:

§¹i héi Bruy-xen ®· th«ng qua quyÕt ®Þnh trao tr¸ch nhiÖm cho chóng t«i xuÊt b¶n “b»ng mÊy thø tiÕng” tê th«ng b¸o vÒ çc cuéc b·i c«ng v.v. “hÕt søc thêng xuyªn trong chõng mùc mµ kinh phÝ cña nã (Tæng héi ®ång) cho phÐp”394. Song víi ®iÒu kiÖn lµ vÒ phÝa m×nh, chóng t«i sÏ nhËn ®îc Ýt nhÊt ba th¸ng mét lÇn b¸o ço, v¨n kiÖn v.v. cña çc Héi ®ång liªn chi. Nhng v× mét mÆt chóng t«i kh«ng nhËn ®îc nh÷ng b¸o ço Êy, mÆt kh¸c, kh«ng cã kinh phÝ xuÊt b¶n tê th«ng b¸o, nªn lÏ tÊt nhiªn quyÕt ®Þnh ®ã vÉn cßn lµ nh÷ng ch÷ chÕt. Trªn thùc tÕ, nghÞ quyÕt Êy trë thµnh thõa do viÖc s¸ng lËp ra nhiÒu tê b¸o cña Quèc tÕ, nh÷ng tê b¸o nµy thêng xuyªn trao ®æi th«ng tin cho nhau (tê “Bee-Hive” víi t çch ngêi ghi nhËn çc cuéc b·i c«ng ë Anh v.v.).

T¹i §¹i héi Ba-l¬, vÊn ®Ò l¹i ®îc ®a ra. §¹i héi cho r»ng

quyÕt ®Þnh cña Bruy-xen vÒ tê th«ng b¸o kh«ng cßn tån t¹i. Tr¸i

l¹i, ®¹i héi sÏ ®¬n gi¶n giao cho Héi ®ång trung ¬ng thi hµnh

quyÕt ®Þnh Êy (do thiÕu kinh phÝ, quyÕt ®Þnh vÉn l¹i lµ nh÷ng ch÷

chÕt). §¹i héi cßn bµn ®Õn tê th«ng b¸o thuéc lo¹i kh¸c (kh«ng

®iÓm t×nh h×nh çc cuéc b·i c«ng v.v. nh tríc ®©y dù ®Þnh, mµ

lµ th«ng b¸o nh÷ng vÊn ®Ò chung cña phong trµo). Nhng §¹i

héi kh«ng biÓu quyÕt vÊn ®Ò nµy. Do ®ã hiÖn giê kh«ng cã quyÕt

®Þnh nµo vÒ vÊn ®Ò Êy. Nhng cã mét chÝnh s¸ch rÊt hay lµ

th«ng qua bµi tr¶ lêi ®¨ng trªn tê “ÐgalitÐ” th«ng b¸o cho c«ng

chóng biÕt râ r»ng nghÞ quyÕt th«ng qua tríc ®©y ë Bruy-xen

vÉn kh«ng chÊp hµnh ®îc, 1) v× çc héi viªn kh«ng nép héi phÝ

cña m×nh, vµ 2) v× çc Héi ®ång liªn chi kh«ng lµm trßn tr¸ch

nhiÖm cña m×nh.

VÒ Svai-x¬ th× ngµi Ba-cu-nin lµ ngêi biÕt tiÕng §øc biÕt râ

r»ng Svai-x¬ vµ ®ång bän cña anh ta kh«ng thuéc Quèc tÕ. Ngµi

Êy biÕt r»ng Svai-x¬ ®· c«ng khai cù tuyÖt ®Ò nghÞ cña LÝp-nÕch lµ

®Ó Tæng héi ®ång lµm träng tµi252. Lêi chÊt vÊn cña Ba-cu-nin

cµng ®ª tiÖn ë chç b¹n cña h¾n, Ph. BÕch-c¬, chñ tÞch tËp ®oµn nãi

tiÕng §øc315, n»m trong Héi ®ång liªn chi. Gi¬-ne-v¬ cã thÓ cho

h¾n nh÷ng tin tøc cÇn thiÕt. Môc ®Ých cña Ba-cu-nin chØ lµ ®Ó

giµnh ®îc sù ñng hé cña Svai-x¬. Nhng h¾n h·y chê xem!

T«i ®· viÕt tØ mØ vÒ viÖc nµy cho §¬ Pa-p¬ (®Ó th«ng tri cho Héi

®ång trung ¬ng Bruy-xen).

Anh chµng ngêi Nga Êy hÔ len lái vµo ®©u lµ ë ®Êy gÆp ngay

tai ¬ng.

Boãc-c¬-hai-m¬ hiÖn ®ang miÖt mµi häc tiÕng Thæ NhÜ Kú.

Anh cã ®i §øc kh«ng?

564 M¸c göi ¡ng-ghen, 17 th¸ng Ch¹p 1869 565

Chµo anh.

C. M. cña anh






N¨m 1870


ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn!

Chóc mõng N¨m míi!

Tra thø n¨m t«i trë vÒ ®©y, lµm háng tíi sè çi d¹ dµy cña

m×nh do nh÷ng cuéc chiªu ®·i liªn miªn ë B¸c-men396. Nh÷ng

ngêi ë ®©y, tøc ®¸m ngêi phi-li-xtanh, h¹nh phóc qu¸ chõng.

CÇn biÕt r»ng hiÖn nay nguy c¬ chiÕn tranh ®· bÞ lo¹i trõ h¼n,

Lu-i Na-p«-lª-«ng, b»ng nh÷ng nhîng bé th«ng minh, ®· l¹i

chøng tá mét çch xuÊt s¾c tµi trÝ cña m×nh397. Bi-xm¸c l¹i tá ra

lµm ®îc viÖc, v·n håi ®îc sù tÝn nhiÖm, th¬ng m¹i ph¶i hng

thÞnh, do ®ã n¨m 1870 ph¶i lµ n¨m h¹nh phóc cao ®é ®èi víi bän

tÇm thêng §øc. T«i kh«ng hiÓu nh÷ng ngêi Êy khÐo lÐo thÕ nµo

®Ó mçi n¨m mét ngu xuÈn h¬n.

Huy-nÐc-bai, ngêi thî may giµ vµ vÞ tíng çch m¹ng, rÊt

phÊn khëi vÒ cuéc gÆp gì cña chóng t«i. ¤ng Êy cßn gi÷ ®îc

toµn bé çc sè b¸o “Neue Rheinische Zeitung” ®ãng thµnh tËp cã


b×a ®á; cÇn chó ý ®iÒu ®ã. ¤ng ta hái th¨m anh, «ng ta cã hai c«

con g¸i rÊt xinh.

T«i kh«ng ®i D«-lin-ghen chÝnh do nh÷ng lý do sau ®©y:

1) trong nh÷ng ngµy lÔ, t«i rÊt khã bøt ra ®îc dï chØ lµ mét

ngµy;

2) ®»ng nµo th× t«i vÉn kh«ng thÓ yªu cÇu nh÷ng tin tøc ®¸ng

tin cËy vÒ kinh doanh, nÕu b¶n th©n kh«ng bá ra mét sè tiÒn

t¬ng ®èi, mµ viÖc nµy th× kh«ng cã kh¶ n¨ng, vµ,

3) lµ ®ång chÝ trong ®¶ng, tuy nhiªn t«i buéc ph¶i tin vµo lêi

nãi cña nh÷ng ngêi cña m×nh vÒ mét sè c«ng viÖc, vµ t«i còng

kh«ng thÓ mét mùc kh¾t khe ®ßi hái ®Ö tr×nh mäi v¨n b¶n vµ giÊy tê b¶o ®¶m, nÕu nh t«i lµ ngêi hoµn toµn ngoµi cuéc. §ång thêi,

dùa vµo th«ng b¸o cña t«i, cã lÏ Men-c¬ c¶m thÊy viÖc cö ai ®ã ®Õn

®Êy lµ thõa vµ, do ®ã, trót toµn bé tr¸ch nhiÖm lªn ®Çu t«i, ®iÒu

mµ t«i muèn lÈn tr¸nh th× h¬n.

B©y giê t«i chê th tr¶ lêi cña anh, sau ®ã sÏ viÕt th cho

nh÷ng ngêi Êy1∗.

NÕu nh t«i kh«ng mÖt mái ®Õn thÕ, thªm vµo ®ã kh«ng lo

l¾ng vÒ Li-di ®· ë l¹i nhµ kh«ng ®îc khoÎ vµ suèt c¶ thêi gian Êy

kh«ng cã tin tøc g×, th× trªn ®êng vÒ t«i l¹i gÆp gì anh.

Suèt thêi gian Êy t«i hÇu nh kh«ng ®äc b¸o, nhng biÕt r»ng

H¸t-tx¬-phen, qua måm Men-®¬, l¹i rót phÐp th«ng c«ng cña

Svai-x¬398; hiÖn nay, xem ra Svai-x¬ s¾p ®Õn ngµy tËn sè. T×nh

h×nh tØ mØ trªn çc b¸o, ®¬ng nhiªn t«i sÏ ®îc biÕt qua anh.

ë Khuªn, t«i ghÐ vµo chç Clai-n¬ mÊy phót. Cuéc gÆp gì diÔn

ra rÊt l¹nh nh¹t, nh÷ng con ngêi Êy trë nªn tÇm thêng ®Õn

møc dêng nh chóng ta quÊy rÇy hä kh¸ nhiÒu. HiÖn nay hä

1∗ Xem tËp nµy, tr. 878-882.

®· lËp liªn minh chèng quyÒn lùc cña gi¸o hoµng, ®¬ng nhiªn gia

nhËp vµo ®ã cã c¶ Krethi und Plethi1∗ (theo b¶n dÞch cña £-van-®¬

cã nghÜa lµ ngêi Cri-ti-an vµ ®¸m ngêi phi-li-xtanh).

Göi anh nh÷ng lêi chóc mõng tèt ®Ñp nhÊt.

Ph. ¡. cña anh







ë Lu©n §«n

Man-se-xt¬, 19 th¸ng Giªng, 1870

Mo-r¬ th©n mÕn!

1∗ Ngêi Cri-ti-an vµ ngêi Pa-le-xtin, theo huyÒn tho¹i trong kinh th¸nh, lµ vÖ sÜ

cña vua §a-vÝt (Kinh th¸nh. Xa-mu-in, quyÓn thø hai, ch¬ng 8, c©u th¬ 18); nghÜa bãng

lµ “bän v« l¹i « hîp”.

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________


T«i mong r»ng hiÖn nay sau khi trÝch ®îc çi nhät ®¸ng ghÐt, anh l¹i kh¸ h¬n råi. Dï sao th× ®ã còng lµ c©u chuyÖn ghª tëm! Anh h·y tiÕp tôc uèng th¹ch tÝn cho ®Õn khi biÕn hÕt mäi triÖu chøng vµ sau ®ã Ýt ra cßn uèng ba th¸ng n÷a. MÊy h«m n÷a t«i sÏ ®i gÆp Gum-pÐc-t¬ vµ hái ý kiÕn «ng ta1∗. Cã lÏ anh h·y cho t«i biÕt tríc xem anh ®· ngõng uèng th¹ch tÝn tõ l©u cha, vµ bao giê uèng trë l¹i, ®Ó t«i cã thÓ tr¶ lêi nh÷ng c©u hái s¬ ®¼ng nhÊt cña Gum-pÐc-t¬.

T«i m¹n phÐp nãi r»ng – vµ b¶n th©n anh còng cã thÓ tin vµo ®iÒu nµy – thËm chÝ v× lîi Ých cña tËp hai cña anh11 anh cÇn ph¶i thay ®æi lèi sèng. Trong t×nh tr¹ng lu«n lu«n lÆp ®i lÆp l¹i nh÷ng sù gi¸n ®o¹n nh thÕ, anh kh«ng bao giê hoµn thµnh ®îc t¸c phÈm, cßn trong t×nh h×nh t¨ng cêng vËn ®éng ngoµi trêi cã kh«ng khÝ trong lµnh gióp anh gi¶i tho¸t khái môn nhät, th× anh sím hay muén vÉn cã thÓ hoµn thµnh t¸c phÈm ®ã.

§¸ng tiÕc lµ hiÖn nay, khi mµ t«i kh«ng cã ®îc c«ng nh©n ®ãng gãi ë kho hµng, t«i kh«ng cã ®iÒu kiÖn thuËn tiÖn tríc ®©y ®Ó göi rîu. Gièng nh ®èi víi rîu nho Brau-ne-bÐc-g¬, t«i ph¶i chê ®îi khi nµo cã ®îc hßm ®Ó ®ãng gãi, hoÆc nãi chung ph¶i tuú thuéc vµo dÞp thuËn tiÖn. Cho nªn hßm rîu vang mµ t«i göi cho anh h«m nay tr«ng th¶m h¹i nh vËy. §ã lµ chiÕc hßm cò vèn ®ùng dÇu Ren-s«i, t«i kh«ng thÓ nhÐt qu¸ n¨m chai vµo dung tÝch chËt hÑp cña nã, cßn v¸n máng cña hßm kh«ng chÞu næi träng lîng lín. Nhng tÊt c¶ çi ®ã vÉn hç trî cho anh ®îc mét thêi gian.

C©u chuyÖn vÒ Pi-e B«-na-p¸c-t¬ ®· soi s¸ng tuyÖt vêi mét kû nguyªn míi ë Pa-ri399. Lu-i2∗ døt kho¸t kh«ng gÆp may. §èi víi

1∗ Xem tËp nµy, tr. 967-968.


nhµ t s¶n, ®ã lµ sù ph¸ ho¹i th« b¹o cao ®é çi ¶o tëng cho r»ng tuång nh toµn bé nÒn t¶ng Êy cña tÖ tham nhòng vµ sù ®ª tiÖn ®îc dùng lªn dÇn dÇn, mét çch khã kh¨n trong vßng mêi t¸m n¨m, sÏ tan biÕn ®i ngay khi chÝnh quyÒn võa chuyÓn sang tay nh©n vËt ¤-li-vi-ª cao quý. ChÝnh phñ lËp hiÕn, vÉn víi B«-na-p¸c-t¬ Êy, nh÷ng viªn tíng Êy, víi nh÷ng viªn quËn trëng vµ nh÷ng viªn c¶nh s¸t Êy vµ toµn bé çc b¨ng ®¶ng th¸ng Ch¹p Êy! Sù ho¶ng sî cña nh÷ng kÎ tÇm thêng Êy, cña çc nhµ t s¶n Êy béc lé kh«ng ®©u râ nÐt b»ng trong bøc th cña Prª-v« Pa-ra-®«n, c«ng bè vµo thø hai trªn tê “Times”400.

§iÒu kh«ng vui trong sù kiÖn nµy chØ lµ R«-s¬-pho nhê ®ã mµ giµnh ®îc vinh quang qu¸ møc. Nhng thùc ra, çc nhµ céng hoµ chÝnh thøc lµ ®å bá ®i hoµn toµn.

Nªn chóc mõng Gi«n Brai-t¬. KÎ ®¸ng th¬ng nµy ®· hÕt søc bÊt lùc trªn ®Þa vÞ míi vµ cao cña m×nh, ®Õn nçi tuy hÕt søc thËn träng nhng vÉn høa cho ngêi Ai-r¬-len ®îc hëng tù do vÒ ruéng ®Êt vµ phãng thÝch tï nh©n401. §¬ng nhiªn, ®iÒu nãi sau cïng Êy chØ lµ ®Ó ngay ngµy h«m sau, «ng ta thu håi l¹i lêi høa mét khi sÏ cã mu toan nhá nhoi nµo b¾t nän «ng ta. Cßn vÒ tù do ruéng ®Êt – nÕu hiÓu nã theo tinh thÇn cña «ng Brai-t¬, tøc lµ tù do th¬ng m¹i – th× nã sÏ do toµ ¸n phô tr¸ch vÊn ®Ò vÒ çc tr¹i Êp chång chÊt nî nÇn thùc hiÖn.

ë mét trong nh÷ng th viÖn ë ®©y, rót côc t«i ®· ph¸t hiÖn ®îc mét cuèn s¸ch cña Pren-®e-ga-xt¬1∗, vµ hy väng r»ng t«i sÏ cã ®îc nã. §iÒu may m¾n hay lµ ®iÒu kh«ng may cho t«i, hiÖn nay çc ®¹o luËt cæ ®¹i cña Ai-r¬-len s¾p xuÊt b¶n råi, nh vËy t«i sÏ ph¶i nghiªn cøu c¶ chóng n÷a377. Cµng nghiªn cøu s©u t«i cµng thÊy râ r»ng sù x©m l¨ng cña ngêi Anh ®· tíc mÊt cña Ai-r¬-len mäi kh¶ n¨ng ph¸t triÓn vµ ®Èy lïi nã mÊy thÕ


_____________________________________________________________ _____________________________________________________________

570 ¡ng-ghen göi m¸c, 19 th¸ng giªng 1870 M¸c göi ¡ng-ghen, 22 th¸ng giªng 1870 571

kû, h¬n n÷a chÝnh lµ b¾t ®Çu tõ thÕ kû XII; thªm vµo ®ã, ®¬ng nhiªn kh«ng nªn quªn r»ng cuéc x©m l¨ng vµ cíp bãc cña ngêi §an M¹ch kÐo dµi ba thÕ kû ®· lµm ®Êt níc kiÖt quÖ rÊt nhiÒu; nhng cuéc x©m lîc vµ cíp bãc Êy ®· chÊm døt h¬n mét tr¨m n¨m tríc khi cã cuéc x©m l¨ng cña ngêi Anh.

Trong nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu mÊy n¨m gÇn ®©y vÒ Ai-r¬-len, ngêi ta nhËn thÊy cã çch tiÕp cËn mang tÝnh phª ph¸n h¬n chót Ýt, ®Æc biÖt lµ ®èi víi çc t¸c phÈm cña Pª-t¬-ri1∗ nghiªn cøu vÒ thêi kú cæ ®¹i; ®iÒu ®ã buéc t«i ph¶i ®äc ®«i chót b»ng tiÕng Ken-t¬ – Ai-r¬-len (®¬ng nhiªn, cã b¶n dÞch ®Ó ®èi chiÕu); viÖc ®ã xem ra kh«ng khã kh¨n l¾m, nhng t«i kh«ng dÊn s©u vµo mí giÎ r¸ch Êy, t«i ®· nÕm ®ñ nh÷ng ®iÒu ví vÈn vÒ ng«n ng÷ häc råi. LuËt cæ ®¹i tr×nh bµy nh thÕ nµo, ®iÒu ®ã th× vµi ngµy n÷a t«i sÏ thÊy khi nhËn ®îc s¸ch.

Chóc anh ®¹t ®îc thµnh tÝch vÒ tiÕng Nga. Anh ®· lµm cho Boãc-c¬-hai-m¬ kh©m phôc. §iÒu ®ã kh«ng tåi, còng cßn v× nh÷ng hiÓu biÕt cña t«i hÇu nh l¹i bèc h¬i hÕt s¹ch, vµ khi nµo ®iÒu Êy l¹i x¶y ra víi nh÷ng kiÕn thøc cña anh th× t«i l¹i cã thÓ b¾t ®Çu tõ ®Çu.

Xin göi lêi th¨m hái ©n cÇn tíi chÞ vµ çc c« bÐ. La-ph¸c-g¬ thùc sù véi v· ®Õn møc khã tin.

Ph. ¡. cña anh C«ng bè lÇn ®Çu cã lîc bít trong cuèn s¸ch:

“Der Briefwechsel zwischen F. Engels und K. Marx”. Bd. IV, Stuttgart, 1913; ®¨ng toµn v¨n trong Marx - Engels Gesamtausgabe.

Dritte Abteilung, Bd. 4, 1931 vµ trong C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen, Toµn tËp, xuÊt b¶n lÇn thø nhÊt, t. XXIV, 1931



1∗ G. Pª-t¬-ri. “KiÕn tróc nhµ thê cña Ai-r¬-len vµo thêi kú tríc cuéc x©m nhËp

cña Anh – Noãc-m¨ng-®i”.


ë Man-se-xt¬


PhrÕt th©n mÕn!

H«m nay t«i chØ viÕt cho anh mÊy dßng, v× tay tr¸i cña t«i bÞ

quÊn b¨ng vµ ®Æt g¹c, nªn nã kh«ng chÞu nghe theo t«i sai

khiÕn.

T«i bÞ ¸p xe bëi viªm h¹ch. Ngoµi ra cßn mÊy chiÕc nhät nhá

h«m qua ®· ®îc xö lý æn tho¶ b»ng lìi trÝch. H«m nay mäi çi

®Òu tèt ®Ñp, b¸c sÜ rÊt hµi lßng.

Rîu vang ®· ®Õn h«m qua, nã ®· gióp t«i rÊt nhiÒu.

Ch¼ng lÏ anh nghÜ r»ng sau mÊy tuÇn t«i ®· häc ®îc nhiÒu

tiÕng Nga ®Õn thÕ – t«i kh«ng muèn nãi r»ng t«i häc ®îc nhiÒu

b»ng møc ®é kiÕn thøc anh quªn ®i, mµ b»ng møc ®é sè kiÕn thøc

cßn l¹i cña anh, cho dï nÕu anh ®· quªn ®i víi møc ®é lín h¬n ba

lÇn. Ch¼ng qua t«i míi häc vì lßng.

ThÕ lµ GhÐc-sen ®· mÊt. §¹i ®Ó lµ vµo ®óng lóc t«i ®· kÕt thóc

“Nhµ tï”1∗ v.v..402.

Thêi gian nµy, trong Quèc tÕ x¶y ra ®ñ mäi chuyÖn, ®Æc biÖt

1∗ M¸c viÕt b»ng tiÕng Nga tõ “Nhµ tï”.

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________

572 M¸c göi ¡ng-ghen, 22 th¸ng giªng 1870 ¡ng-ghen göi m¸c, 25 th¸ng giªng 1870 573

lµ sù viÖc liªn quan ®Õn çc ©m mu cña Ba-cu-nin392. Nhng b©y

giê mµ viÕt vÒ chuyÖn Êy th× qu¸ l©u.

Nh÷ng biÕn cè ë Pa-ri – rÊt lý thó. V× ¤-li-vi-ª l¹i cßn lµ ngêi

chñ tr¬ng mËu dÞch tù do, nªn ®¬ng nhiªn nh©n vËt nµy hoµn

toµn t©m ®Çu ý hîp víi bän phi-li-xtanh Anh lµ ngêi lu«n lu«n

quªn r»ng tÊt c¶ nh÷ng g× mµ hä thÝch ®Òu prima facie1∗ g©y ra ¸c

c¶m cña nh÷ng ngêi Ph¸p ch©n chÝnh.

T«i göi lêi th¨m hái bµ Li-di vµ tÊt c¶ mäi ngêi.

Mo-r¬ cña anh

Anh cã thÓ nãi g× vÒ nh÷ng m¸nh khoÐ cña tê “Zukunft” mµ

tê b¸o Êy ®· sö dông ®Ó cè tho¸t khái trËn tuyÕn chÝnh trÞ

thuÇn tuý.

TiÖn thÓ nãi lu«n. ë chç t«i cßn mét bøc th ng¾n cña LÝp-

nÕch2∗ göi cho anh, t«i nhËn ®îc khi anh rêi níc Anh. Nhng

hiÖn giê t«i kh«ng thÓ t×m ®îc nã trong ®èng giÊy tê. LÇn sau sÏ

göi cho anh.




1∗ – lËp tøc.

2∗ Xem tËp nµy, tr. 574-575.


ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn! Í

T«i c¶m thÊy nhÑ h¼n ngêi khi ®îc biÕt lÇn nµy lµ hiÖn

tîng sng h¹ch, chø kh«ng ph¶i xuÊt hiÖn nhät. Víi khÝ chÊt

hång hµo biÓu hiÖn râ nÐt th× hiÖn tîng sng h¹ch (díi n¸ch)

®¬ng nhiªn chØ lµ hiÖn tîng thø yÕu vµ kh«ng cã ý nghÜa ®Æc

biÖt. Qu¸ tr×nh kÐo dµi do anh ch÷a ch¹y tëng lµ nhät ®· hoµn

toµn gi¶i thÝch ®îc t×nh huèng Êy.

Cuèn s¸ch cña Pren-®e-ga-xt¬1∗, cuèi cïng t«i ®· nhËn ®îc –

mµ viÖc nµy thêng hay x¶y ra – cïng mét lóc hai b¶n; sè lµ

V.H. XmÝt vµ çc con trai còng kiÕm ®îc s¸ch. Tèi h«m nay t«i

sÏ ®äc xong cuèn s¸ch Êy. Gi¸ trÞ cña cuèn s¸ch Êy lµ ë chç cã rÊt

nhiÒu ®o¹n trÝch tõ nh÷ng ®¹o luËt cha c«ng bè. Cho nªn

kh«ng cã g× ph¶i ng¹c nhiªn khi thÊy cuèn s¸ch nµy ®îc b¸n

hÕt ngay. L«ng-man vµ b¹n bÌ «ng ta ¾t ph¶i tøc giËn ghª gím v× hä ®· buéc ph¶i ®Ò tªn m×nh trªn cuèn s¸ch Êy, vµ v× ë

Anh, kh«ng nghi ngê g× n÷a, cuèn s¸ch nµy ®· b¸n ®îc rÊt Ýt

(Muy-®i kh«ng cã mét b¶n nµo c¶) nªn ch¾c hä ®· ngõng xuÊt

b¶n hoÆc ®iÒu nµy hoµn toµn cã kh¶ n¨ng x¶y ra – ®· b¸n nã

cho héi çc ®Þa chñ Ai-r¬-len (còng nh»m môc ®Ých Êy), vµ


_____________________________________________________________ _____________________________________________________________

574 ¡ng-ghen göi m¸c, 25 th¸ng giªng 1870 M¸c göi ¡ng-ghen, 27 th¸ng giªng 1870 575

ch¾c ch¾n sÏ kh«ng cã lÇn xuÊt b¶n thø hai. §iÒu mµ

Pren-®e-ga-xt¬ nãi vÒ thêi kú ¡ng-gl« – Noãc-man chØ ®óng ë

chõng mùc lµ trong thêi kú Êy, ngêi Ai-r¬-len vµ ngêi Ai-r¬-len

gèc Anh sèng h¬i xa P©y340, hä tiÕp tôc sèng cuéc sèng lê ®ê gÇn

gièng cuéc sèng tríc khi cã cuéc x©m l¨ng, vµ chØ trong chõng

mùc çc cuéc chiÕn tranh thêi kú Êy (trõ mét sè Ýt ngo¹i lÖ) mang

tÝnh chÊt Ýt t¸c h¹i h¬n lµ tÝnh chÊt thùc sù huû diÖt cña çc cuéc

chiÕn tranh trong thÕ kû XVI, tÝnh chÊt nµy tõ ®ã trë thµnh

th«ng lÖ. Nhng lý luËn cña «ng ta cho r»ng lßng nhiÖt t×nh v« h¹n cña ngêi Ai-r¬-len, nhÊt lµ ë phô n÷ Ai-r¬-len, ®· lËp

tøc gi¶i gi¸p ®îc ngay c¶ bän ngo¹i x©m cã th¸i ®é thï ®Þch -,

thø lý luËn Êy, xÐt vÒ tÝnh chÊt, chÝnh lµ thÊm nhuÇn hoµn toµn

tÝnh ®Æc thï Ai-r¬-len, v× suy nghÜ cña ngêi Ai-r¬-len lµ lµm ®Õn

hÕt møc ®é.

T¸c phÈm cña Ghi-ran Cam-bri-xki ®· ®îc xuÊt b¶n trong Ên

b¶n míi: “Çc t¸c phÈm cña Ghi-ran Cam-bri-xki”, do G.S. Bru-¬

xuÊt b¶n, Lu©n §«n, L«ng-man vµ b¹n bÌ, 1863, Ýt ra gåm ba tËp.

Anh cã thÓ dß hái gióp t«i ®îc kh«ng: cuèn s¸ch ®ã gi¸ bao

nhiªu, cã thÓ mua víi gi¸ rÎ trän bé ë hiÖu s¸ch cò kh«ng, hay Ýt

ra lµ ra mua tËp nµo cã néi dung “§Þa h×nh Ai-r¬-len” còng nh

“Ai-r¬-len bÞ chinh phôc”403?

§Ó khái xÊu hæ víi Cr«m-oen, t«i cßn ph¶i nghiªn cøu mét

çch c¬ b¶n lÞch sö níc Anh thêi kú Êy. Nh×n chung viÖc nµy

kh«ng cã h¹i g×, nhng mÊt thêi gian.

Nh÷ng tê b¸o Ph¸p mµ t«i ®· ®äc víi lßng biÕt ¬n vµ sù høng

thó, ngµy mai sÏ göi tr¶ anh cïng víi mÊy sè b¸o “Zukunft”. Tê

b¸o nµy ngµy cµng trë nªn buån rÇu vµ tÎ nh¹t ®èi víi ngêi ®äc

nã còng nh ngêi viÕt bµi cho nã.

Bu ®iÖn s¾p ®ãng cöa, cho nªn xin t¹m biÖt. Göi nhiÒu lêi hái

th¨m ®Õn tÊt c¶ mäi ngêi.

Ph. ¡. cña anh






ë Man-se-xt¬


PhrÕt th©n mÕn!

T«i vÉn cßn chÞu sù theo dâi cña b¸c sÜ vµ bÞ giam h·m ë nhµ.

T×nh h×nh h¬i phøc t¹p do cã nhät nhá mäc xung quanh chç sng

tÊy to ¸ng chõng b»ng qu¶ trøng. Nhng qua mÊy ngµy n÷a lµ

mäi viÖc ®Òu sÏ ®©u vµo ®Êy c¶.

§iÒu ®¸ng ng¹c nhiªn lµ ý kiÕn cña çc thÇy thuèc rÊt kh¸c

nhau. B¸c sÜ Ma-®i-x¬n tríc ®©y phôc vô ë bÖnh viÖn da liÔu

576 M¸c göi ¡ng-ghen, 27 th¸ng giªng 1870 M¸c göi ¡ng-ghen, 27 th¸ng giªng 1870 577

£-®in-buèc vµ hiÖn nay, ngoµi hµnh nghÒ t, cßn ®iÒu hµnh khoa

da liÔu cña mét bÖnh viÖn ë Lu©n §«n, nãi r»ng c¶ hai bÖnh viÖn ®Òu kiªn quyÕt ph¶n ®èi çch dïng th¹ch tÝn ch÷a môn nhät,

nhng t¸n thµnh dïng th¹ch tÝn ch÷a mÈn ngøa. HiÖn nay t«i

®ang chÞu sù theo dâi cña «ng ta, viÖc nµy sÏ kÕt thóc trong tuÇn

nµy, nªn tÊt nhiªn t«i uèng thuèc cña «ng ta. HÔ viÖc ®ã kÕt thóc,

t«i sÏ uèng ®Òu ®Æn th¹ch tÝn trong vßng ba th¸ng, v× tÊt ph¶i

chÊm døt c¨n bÖnh Êy. T«i göi kÌm theo ®©y bøc th ng¾n cña Vin-hem1∗ ®· ®îc

nh¾c tíi tríc ®©y. Khi nµo anh tr¶ lêi «ng ta th× tiÖn thÓ nãi r»ng (viÖn vµo bøc th cña «ng ta göi t«i, mµ t«i chuyÓn cho anh) mét lµ, nÕu nh – gièng nh tê b¸o cña anh ta2∗ – tÊt c¶ çc tê b¸o ®Òu kh«ng nãi lÊy mét lêi vÒ t¸c phÈm “Ngµy 18 th¸ng S¬ng mï” th× hoµn toµn tù nhiªn hiÓu ®îc lý do v× sao kh«ng mét ai biÕt ®Õn cuèn s¸ch Êy; hai lµ, nÕu nh (t«i cho r»ng ®iÒu nµy lµ nãi l¸o) ë Lai-pxÝch kh«ng t×m ®îc s¸ch nµy th× cÇn viÕt th, kh«ng ph¶i cho t«i, mµ viÕt th¼ng cho Mai-xn¬.

T«i göi kÌm theo ®©y bøc th cña tiÕn sÜ I. I-a-c«-bi göi Cu-ghen-man vµ th ng¾n cña Cu-ghen-man. Sù kiÖn diÔn ra nh sau: Cu-ghen-man thÊy trong phô tr¬ng cña sè 18 b¸o “Zukunft” (ra ngµy 22 th¸ng Giªng) cã ®¨ng bµi diÔn v¨n cña I-a-c«-bi trong ®ã «ng ta tuyªn bè ñng hé chñ nghÜa x· héi, mµ còng trªn tê b¸o Êy sè ra cïng ngµy ®· têng thuËt diÔn biÕn cña héi nghÞ, ë ®ã ®· ®äc bµi diÔn v¨n trªn; t¹i héi nghÞ nµy, nhê sù gióp ®ì cña bÌ ®¶ng cña m×nh, Svai-x¬ ®· chiÕm ®îc ghÕ chñ to¹ vµ khi I-a-c«-bi kÕt thóc bµi diÔn v¨n; Svai-x¬ ®· chØ trÝch I-a-c«-bi, ngoµi nh÷ng vÊn ®Ò kh¸c, r»ng nh÷ng luËn ®iÓm cña I-a-c«-bi lµ

1∗ Xem tËp nµy, tr. 569-570.


sao chÐp cña t«i. Sau ®ã, víi sù sèt s¾ng vèn cã, Cu-ghen-man ®· lËp tøc viÕt th cho I-a-c«-bi, chóc mõng «ng ta, ®ång thêi tr¸ch cø «ng ta lµ ví ®îc ai còng ®Òu trÝch dÉn, nhng l¹i kh«ng nh¾c ®Õn tªn t«i, ngêi mµ «ng ta ®· sao chÐp néi dung chñ yÕu cho bµi diÔn v¨n cña m×nh. §iÒu ®ã gi¶i thÝch t¹i sao cã th tr¶ lêi cña I-a-c«-bi404.

§iÒu lý thó lµ I-a-c«-bi – trong khi tr¶ lêi Svai-x¬ ngay t¹i héi nghÞ Êy – ®· nãi r»ng b¶n th©n t«i “®· v« sè lÇn lîi dông çc t¸c phÈm cña çc bËc tiÒn bèi cña m×nh råi ®a vµo çc t¸c phÈm cña m×nh”. VËy th× nÕu t«i ®· trung thùc dÉn ra çi g× ®ã cña mét ngêi nµo ®· ®ãng gãp dï lµ tÝ chót cho sù vËn ®éng tiÕn lªn th× tõ ®ã cã thÓ thÊy r»ng I-a-c«-bi cã quyÒn vay mîn cña t«i thùc chÊt cña niÒm tin míi cña m×nh mµ hoµn toµn kh«ng cÇn nh¾c ®Õn t«i. Tuy nhiªn, t«i tuyÖt nhiªn kh«ng ph¶i lµ “tiÒn bèi” cña «ng I-a-c«-bi bÈy m¬i tuæi. Nh÷ng kÎ chØ ®¬n gi¶n lµm çi viÖc th«ng tôc ho¸ vµ tÇm thêng ho¸ th× ®Òu kh«ng cã “tiÒn bèi”. Nhng ®ång thêi, ®iÒu rÊt tèt lµ I-a-c«-bi còng nh ¸c-n«n Ru-g¬ ®· híng vµo niÒm tin céng s¶n chñ nghÜa1∗. HiÖn nay, chØ víi “tù do” th× sù nghiÖp kh«ng tiÕn lªn ®îc!

T«i göi cho anh sè b¸o “Democratic News” míi ra gÇn ®©y.

HiÖn nay tê b¸o ch¼ng cã gi¸ trÞ g×, nhng nã thuéc vÒ ngêi cña

chóng ta vµ cã thÓ dïng lµm ®èi träng cña tê “Bee-Hive”, h¬n n÷a,

gi¸ cña nã chØ cã nöa pen-ni. Anh vµ Mu-r¬ ph¶i ®Æt mua mçi

ngêi mêi hai b¶n, v× çc uû viªn cña Tæng Héi ®ång còng cã

nghÜa vô ®Æt mua. KÕ ®ã, mét ngêi nµo ®ã trong hai anh cã thÓ,

mét hoÆc hai tuÇn mét lÇn, th«ng qua t«i göi cho tê b¸o Êy nh÷ng

b¶n tin hÕt søc ng¾n vÒ Lan-kª-sia v.v..

1∗ Xem tËp nµy, tr. 951-953.

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________

578 ¡ng-ghen göi m¸c, 1 th¸ng Hai 1870 ¡ng-ghen göi m¸c, 1 th¸ng Hai 1870 579

Chµo anh.

C. M. cña anh






ë Lu©n §«n

[Man-se-xt¬], 1 th¸ng Hai 1870

Mo-r¬ th©n mÕn!

M·i tèi h«m qua t«i míi nhËn ®îc nh÷ng sè b¸o “Zukunft” cã

liªn quan, cho nªn chØ m·i h«m nay t«i míi cã thÓ tr¶ tÊt c¶

nh÷ng g× liªn quan ®Õn “vô I-a-c«-bi”1∗. T¹i sao l·o giµ Do Th¸i

1∗ Xem tËp nµy, tr. 574-575.

Êy kh«ng nªu tªn anh, – ®iÒu ®ã hoµn toµn râ rµng, «ng ta xÊu hæ

nh kÎ ¨n vông bÞ b¾t qu¶ tang, song «ng ta vÉn ph¶i biÕt r»ng

mét khi Svai-x¬ ®îc bÇu lµm chñ tÞch hoÆc nãi chung cã mÆt, th×

nhÊt ®Þnh I-a-c«-bi kh«ng tr¸nh khái bÞ m¾ng vÒ téi ¨n c¾p v¨n;

nhng l·o giµ kh«n vÆt Êy, do ngu xuÈn mµ bao giê còng hy väng

mét kÕt côc thuËn lîi. NÕu nh hµnh vi chuyÓn sang theo tÝn

ngìng cña chóng ta cø tiÕp diÔn nh thÕ th× chóng ta sÏ nhanh

chãng thay thÕ ngµi thîng ®Õ giµ nua, nh c©u ng¹n ng÷ vïng

Ranh nãi, cã rÊt nhiÒu thùc kh¸ch kú quÆc ®ñ lo¹i.

T«i sÏ cè g¾ng quyªn gãp cho tê “Democratic News”. §Æt mua

mêi hai sè ch¼ng gióp Ých ®îc g×, v× ë ®©y chóng t«i ®¬n gi¶n lµ

ch¼ng qu¼ng vµo ®©u ®îc mí giÊy lén Êy. T«i còng kh«ng biÕt tõ

n¬i ®©y cã thÓ viÕt vµ göi ®i nh÷ng b¶n tin g×.

T«i sÏ chuyÓn tÊt c¶ nh÷ng g× cÇn nãi víi Vin-hem, nhng t«i

nghi ngê r»ng trªn tê b¸o nhá cña m×nh1∗ Vin-hem cha bao giê

nãi vÒ cuèn “Ngµy 18 th¸ng S¬ng mï”. Cßn nãi r»ng kh«ng thÓ

kiÕm ®îc mét b¶n nµo ë Lai-pxÝch, th× kh«ng nghi ngê g× n÷a, ®ã

lµ nãi l¸o, trõ phi toµn bé lÇn xuÊt b¶n nµy ®· b¸n hÕt. TiÖn ®©y

xin hái lu«n: t×nh h×nh b¶n dÞch tiÕng Ph¸p cña t¸c phÈm Êy vµ

cña cuèn s¸ch cña anh405 ra sao råi?

T«i sÏ göi cho Vin-hem cuèn “ChiÕn tranh n«ng d©n”, nhng

lêi tùa th× t«i sÏ chØ viÕt trong trêng hîp xuÊt b¶n nã díi h×nh

thøc s¸ch riªng. ViÕt lêi tùa cho mét bµi tiÓu luËn ®¨ng dÇn trªn

b¸o sÏ kh«ng cã ý nghÜa g×, viÖc ®¨ng nh thÕ cã thÓ kÐo dµi s¸u

th¸ng vµ dµi h¬n406.


_____________________________________________________________ _____________________________________________________________


§iÒu may m¾n thùc sù lµ bÊt chÊp G. Phlu-r¨ng, ®¸m tang

Nu-a-r¬ kh«ng xÈy ra chuyÖn r¾c rèi. Sù ph¸t khïng cña b¸o

“Pays” ®· chøng minh sù thÊt väng khñng khiÕp cña ph¸i

B«-na-p¸c-t¬1∗. V× kh«ng cã g× tèt h¬n vµ kh«ng cã g× ®¸ng

mong muèn h¬n lµ b¾t en flagrant dÌlit2∗ tÊt c¶ quÇn chóng

çch m¹ng Pa-ri ë bªn ngoµi Pa-ri, tøc bªn ngoµi têng thµnh

cña ph¸o ®µi chØ cã hai ba lèi ra vµo, ngay trªn b·i trèng tr¶i.

S¸u khÈu ph¸o ®Æt ë cæng têng thµnh cã ph¸o ®µi, mét trung

®oµn bé binh t¸c chiÕn theo ®éi h×nh t¶n khai vµ mét l÷ ®oµn

kþ binh ®Ó c«ng kÝch vµ truy kÝch, vµ thÕ lµ trong vßng nöa giê

toµn bé ®¸m ®«ng kh«ng ®îc vò trang ®ã – mÊy khÈu sóng

ng¾n cã thÓ n»m trong tói mét vµi ngêi th× kh«ng ®¸ng tÝnh

®Õn – sÏ bÞ ®¸nh tan, bÞ chÐm giÕt hoÆc bÞ b¾t lµm tï binh. H¬n

n÷a, trong t×nh h×nh cã mÆt 60000 binh sÜ th× thËm chÝ cã thÓ

®Ó ®¸m ®«ng vµo trong têng thµnh råi míi chiÕm lÊy têng

thµnh vµ b¾n ®¹n ghÐm vµo ®¸m ®«ng, xÐo chÕt hä b»ng kþ

binh t¹i khu vùc trèng tr¶i ë qu¶ng trêng £-li-dª vµ ®¹i lé

N¬i-i. H·y thö nghÜ mµ xem! 200000 c«ng nh©n tay kh«ng xuÊt

ph¸t tõ ®Þa h×nh trèng tr¶i ph¶i chiÕm lÊy Pa-ri do 60000 binh

sÜ chiÕm ®ãng!

Çc tê b¸o tiÕng Ph¸p ®· ®Õn n¬i s¸ng nay. RÊt c¶m ¬n.

Anh ®· ®äc b¶n dÞch ®Çy ®ñ “Ruéng ®Êt vµ tù do” (t¸c phÈm

cña Nga)407 cha? HiÖn t«i cã mét b¶n, anh cã thÓ nhËn ®îc

nã.

1∗ Xem tËp nµy, tr. 971-972.

2∗ – qu¶ tang.

Xin göi nh÷ng lêi cÇu chóc tèt ®Ñp nhÊt tíi vî anh, Gien-ni vµ

Tót-xi.

Ph. ¡. cña anh






ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn!

HoÆc lµ anh l¹i bÞ bÖnh, hoÆc lµ anh l¹i lµm viÖc qu¸ søc ®©m

èm ®au, nÕu kh«ng anh ph¶i cho biÕt tin tøc g× chø.

ThËt ®¸ng nguyÒn rña:

“LuËt cæ ®¹i. Sen-su-x¬ Mo-r¬” (tËp I vµ II, §u-blin, in theo sù

uû th¸c cña Côc xuÊt b¶n cña N÷ hoµng)377, tËp hai ®· ra m¾t ba – bèn tuÇn lÔ tríc, h×nh nh ®ã lµ lÇn “t¸i b¶n”, khiÕn t«i

_____________________________________________________________

582 M¸c göi ¡ng-ghen, 10 th¸ng Hai 1870 M¸c göi ¡ng-ghen, 10 th¸ng Hai 1870 583

kh«ng thÓ ®i xa h¬n n÷a. C©u hái lµ: anh cã thÓ ngÉu nhiªn kiÕm

®îc nã t¹i çc hiÖu mua b¸n s¸ch cò ë Lu©n §«n kh«ng?

VËy lµ, ngêi ta ®· hoµn toµn b×nh th¶n giam R«-s¬-pho l¹i.

HiÓn nhiªn, ¤-li-vi-ª ®ang ra søc g©y xung ®ét; mu toan x©y

dùng ô chiÕn ®Êu trªn ®êng phè, ch¾c h¼n lµ thñ ®o¹n x¶o tr¸

cña “bän mÆc b¬-lu tr¾ng”408. NÕu nh ¤-li-vi-ª kh«ng muèn cã

xung ®ét th× B«-na-p¸c-t¬, nÊp sau lng «ng ta, l¹i muèn cã xung

®ét.

Xin göi nh÷ng lêi cÇu chóc tèt ®Ñp nhÊt.

Ph. ¡. cña anh


“Der Briefwechsel zwischen F. Engels und K. Marx”. Bd. IV, Stuttgart, 1913; c«ng bè toµn v¨n trong Marx - Engels Gesamtausgabe.





ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 10 th¸ng Hai 1870

PhrÕt th©n mÕn!

Thø b¶y tríc, lÇn ®Çu tiªn t«i l¹i ra khái nhµ, nhng do

s¬ng mï chÕt tiÖt mµ t«i lËp tøc bÞ viªm tuyÕn cæ. T×nh tr¹ng

buéc ph¶i ngåi gi÷a bèn bøc têng trong nhiÒu tuÇn lÔ ®¬ng

nhiªn ®· lµm cho c¬ thÓ t«i bÞ suy yÕu h¬n. ë n¬i chóng t«i ®ang

cã giã ®«ng - b¾c, trong t×nh h×nh nµy nã sÏ kÐo dµi sù giam cÇm

cña t«i. Nhng t«i hy väng ngay trong tuÇn nµy cæ t«i sÏ trë l¹i

b×nh thêng.

Chñ nhËt, §©y-kin-x¬ nhá (nhµ ®Þa chÊt häc) ®· ë nhµ t«i. T«i

®· mêi anh ta chñ nhËt sau l¹i ®Õn. ChiÕc mò nhá kiÓu Xcèt-len

trong trang phôc cña anh ta lµ sù nh¾c nhë duy nhÊt tíi tªn v« l¹i

Phª-lÝch H«n-t¬409. §©y-kin-x¬ vÉn tÝnh t×nh vui vÎ nh mäi khi,

vµ Tót-xi rÊt vui mõng ®îc gÆp mÆt anh ta.

VÒ s¸ch míi, nh cuèn “LuËt Ai-r¬-len”, v.v.1∗, ë ®©y rÊt khã

kiÕm trong çc hiÖu s¸ch cò.

H«m nay Lau-ra viÕt th cho chóng t«i, ngoµi nh÷ng ®iÒu

kh¸c còng cßn cho biÕt r»ng tõ th¸ng S¸u n¨m ngo¸i, phong trµo

ph¶n ®èi ë Pa-ri kh«ng ngõng ph¸t triÓn. §Æc biÖt lµ tõ khi VÝch-

to Nu-a-r¬2∗ bÞ giÕt h¹i, phô n÷ trong çc tÇng líp c«ng nh©n cã

tinh thÇn chiÕn ®Êu cao, mµ b¶n th©n anh th× ®· biÕt, ®iÒu ®ã cã

nghÜa lµ g× ë Pa-ri.

Chµng thanh niªn ®iªn rå Phlu-r¨ng lµ con trai cña Phlu-r¨ng

®· qu¸ cè, nguyªn th ký thêng trùc ViÖn hµn l©m, lµ ngêi

mµ trong suèt cuéc ®êi gÇn mét tr¨m n¨m cña m×nh ®· lu«n

lu«n kiªn ®Þnh ñng hé çc chÝnh phñ ®· lÇn lît tån t¹i vµ b¶n

th©n «ng ta ®· lÇn lît lµ phÇn tö B«-na-p¸c-t¬, phÇn tö ñng

hé chÕ ®é chÝnh thèng, phÇn tö Oãc-lª-¨ng råi l¹i trë thµnh phÇn

1∗ Xem tËp nµy, tr. 579-580.

2∗ Trong nguyªn b¶n viÕt nhÇm lµ: “Lu-i Nu-a”.

_____________________________________________________________


tö B«-na-p¸c-t¬. Trong nh÷ng n¨m cuèi ®êi m×nh, «ng ta cßn thu

hót ®îc sù chó ý cña mäi ngêi do cuång nhiÖt b¸c bá §¸c-uyn.

TiÖn thÓ xin nãi vÒ Na-p«-lª-«ng I. Trong mét sè b¸o “Cloche”

mµ anh cã, cã mét ®o¹n trÝch dÉn, kh«ng biÕt tõ håi ký cña ai, nãi

vÒ hµnh vi th¶m h¹i cña nh©n vËt Êy410, Gien-ni muèn cã ®o¹n

trÝch Êy. Gien-ni ®· tranh luËn vÒ vÊn ®Ò Êy ë nhµ M«n-r«, ë ®Êy

ngêi ta t×m çch phñ nhËn çc sù thËt.

Cuèn s¸ch cña Phlª-rèp-xki1∗ t«i ®· ®äc 150 trang ®Çu (nh÷ng

trang nµy tr×nh bµy vÒ Xi-bª-ri, B¾c Nga vµ A-xt¬-ra-khan). §©y

lµ t¸c phÈm ®Çu tiªn ®· nãi ra sù thËt vÒ t×nh h×nh kinh tÕ níc

Nga. T¸c gi¶ lµ kÎ thï kiªn quyÕt chèng l¹i çi mµ «ng ta gäi lµ

“chñ nghÜa l¹c quan Nga”. T«i cha bao giê cã ý nghÜ ®Æc biÖt l¹c

quan vÒ xø së En-®«-ra-®« hoa lÖ céng s¶n chñ nghÜa Êy, nhng

Phlª-rèp-xki vît xa tÊt c¶ mäi sù mong ®îi. Qu¶ thùc lµ ®iÒu

®¸ng ng¹c nhiªn, vµ dï sao còng lµ dÊu hiÖu cña sù chuyÓn biÕn

khi mµ mét cuèn s¸ch nh thÕ l¹i cã thÓ xuÊt b¶n ë Pª-tÐc-bua. “ë níc chóng t«i sè ngêi v« s¶n kh«ng nhiÒu, nhng quÇn chóng giai cÊp c«ng

nh©n ë níc chóng t«i gåm nh÷ng ngêi lao ®éng mµ sè phËn cña hä cßn tåi tÖ h¬n sè

phËn cña bÊt cø giai cÊp v« s¶n nµo”2∗.

TÝnh chÊt cña sù tr×nh bµy hoµn toµn ®éc ®¸o, mét sè chç

lµm ngêi ta nhí ®Õn M«ng-t¬i h¬n c¶. Xem ra con ngêi nµy

®· ®Ých th©n ®Õn kh¾p mäi n¬i vµ tù m×nh quan s¸t tÊt th¶y.

Lßng thï ghÐt nãng báng ®èi víi bän ®Þa chñ, bän t s¶n vµ

quan l¹i. Kh«ng thÊy cã häc thuyÕt x· héi chñ nghÜa nµo, kh«ng

cã chñ nghÜa thÇn bÝ nµo trong vÊn ®Ò ruéng ®Êt (tuy «ng

ta lµ ngêi ñng hé chÕ ®é së h÷u c«ng x·), kh«ng cã sù cùc

1∗ N. Phlª-rèp-xki. “T×nh c¶nh giai cÊp c«ng nh©n ë Nga”.

2∗ C©u trÝch nµy cña Phlª-rèp-xki ®îc M¸c viÕt b»ng tiÕng Nga.

®oan h v« chñ nghÜa nµo. §©u ®ã, ë mét møc ®é nhá, cã nh÷ng

lêi bµn su«ng thiÖn chÝ, song hoµn toµn phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t

triÓn cña nh÷ng ngêi mµ t¸c phÈm nµy nh»m vµo. Dï sao th× ®ã

còng lµ cuèn s¸ch quan träng nhÊt trong sè tÊt c¶ çc cuèn s¸ch

ra ®êi sau t¸c phÈm cña anh “T×nh c¶nh giai cÊp c«ng nh©n”. Sù

m« t¶ ®êi sèng gia ®×nh n«ng d©n Nga còng thËt tuyÖt vêi – víi

viÖc ®¸nh ®Ëp vî kinh khñng ®Õn chÕt, víi rîu vµ çc c« nh©n

t×nh. HiÖn nay ®èi víi t«i sÏ rÊt ®óng lóc nÕu nh anh göi cho t«i

nh÷ng ®iÒu bÞa ®Æt h·o huyÒn cña ngµi GhÐc-sen1∗.

Anh cßn nhí chø, tê “ÐgalitÐ” do Ba-cu-nin xói giôc, ®· ®¶

kÝch Tæng Héi ®ång, c«ng khai ®a ra nh÷ng c©u chÊt vÊn ®ñ

lo¹i vµ ®e do¹ sÏ cã nh÷ng hµnh ®éng tiÕp theo2∗. §Ó tr¶ lêi

®iÒu ®ã, ®· cã mét th«ng tri3∗ – do t«i so¹n th¶o – göi cho Héi

®ång vïng ng«n ng÷ R«-manh4∗ ë Gi¬-ne-v¬, còng nh göi cho

tÊt c¶ nh÷ng héi ®ång kh¸c cã trao ®æi th tÝn víi chóng ta ë

nh÷ng níc nãi tiÕng Ph¸p. KÕt qu¶: toµn bé b¨ng ®¶ng cña

Ba-cu-nin ®· rót khái tê “ÐgalitÐ”. B¶n th©n Ba-cu-nin ®· chän

TÐt-xin lµm ®¹i b¶n doanh cña m×nh vµ tiÕp tôc çc ©m mu cña

m×nh ë Thuþ SÜ, T©y Ban Nha, I-ta-li-a vµ Ph¸p. ThÕ lµ cuéc

ngõng chiÕn gi÷a chóng ta víi hä ®· kÕt thóc, v× h¾n biÕt r»ng

t«i ®· ®¶ kÝch gay g¾t h¾n ta vÒ nh÷ng sù kiÖn gÇn ®©y ë

Gi¬-ne-v¬ vµ ®· v¹ch trÇn ©m mu cña h¾n. Con vËt Êy thùc sù

1∗ Xem tËp nµy, tr. 588-589.

2∗ Xem tËp nµy, tr. 558-562.

3∗ C.M¸c. “Tæng Héi ®ång göi Héi ®ång liªn ®oµn vïng Thuþ SÜ thuéc hÖ ng«n ng÷

la-tinh”.

4∗ Héi ®ång liªn ®oµn vïng Thuþ SÜ thuéc hÖ ng«n ng÷ la-tinh.

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________

586 M¸c göi ¡ng-ghen, 10 th¸ng Hai 1870 ¡ng-ghen göi m¸c, 11 th¸ng Hai 1870 587

tëng r»ng chóng ta ®· “qu¸ t s¶n ho¸” cho nªn kh«ng thÓ

hiÓu ®îc vµ ®¸nh gi¸ ®îc nh÷ng t tëng cao c¶ cña h¾n vÒ

“quyÒn thõa kÕ”, vÒ “b×nh ®¼ng” vµ vÒ viÖc thay thÕ hÖ thèng çc quèc gia hiÖn nay b»ng “quèc tÕ”. §ång minh d©n chñ x· héi chñ

nghÜa cña h¾n ®· bÞ gi¶i t¸n trªn lêi nãi, cßn trªn thùc tÕ nã vÉn

tiÕp tôc tån t¹i. Qua b¶n sao bøc th göi kÌm theo ®©y (anh ph¶i

göi nã tr¶ t«i) cña th ký Héi ®ång vïng ng«n ng÷ R«-manh

A. Pe-r¬ I-ung411 anh sÏ thÊy r»ng tai ho¹ ®· bïng næ ë Gi¬-ne-v¬

tríc khi ë ®Êy ngêi ta nhËn ®îc th«ng tri cña chóng ta. Nhng

th«ng tri Êy ®· cñng cè ®îc status rerum1∗ míi. Héi ®ång BØ

(Bruy-xen) ®· chÝnh thøc hoµn toµn t¸n thµnh viÖc chóng ta lªn

tiÕng ph¶n ®èi tê “ÐgalitÐ”, nhng th ký Héi ®ång BØ Hin-x¬

(anh rÓ cña §¬ P¸p-p¬), nhng ®· c·i nhau víi §¬ P¸p-p¬, ®· viÕt

th cho XtÕp-ni nãi r»ng «ng ta ®øng vÒ phÝa Ba-cu-nin, chØ trÝch

t«i r»ng t«i ®· ñng hé ®¶ng ph¶n ®éng trong hµng ngò c«ng nh©n

Gi¬-ne-v¬, v.v. vµ v.v.. Anh cã chó ý kh«ng, trong mét trong sè nh÷ng sè b¸o

“Marseillaise” mµ t«i göi cho anh, cã ®a tin ngµi C. Blin-®¬ ®· qu¶ng ço cho ngµi C. Blin-®¬, viÕt trªn sè b¸o Êy r»ng ngµi Blin-®¬ Êy ®îc cö ®Õn Pa-ri lµm “sø gi¶” cïng víi tíng Suèc-x¬ (Suýt-x¬ – ®äc kh«ng ®îc ªm tai l¾m)2∗ ®· bÞ B«-na-p¸c-t¬ trôc xuÊt khái Pa-ri vµ cßn tiÕp tôc ë trong t×nh tr¹ng bÞ trôc xuÊt, h¬n n÷a l¹i lµ cùu nghÞ sÜ quèc héi §øc412!

Göi lêi hái th¨m bµ Li-di vµ b¹n bÌ.

C. M.

1∗ – t×nh h×nh.

2∗ Tõ Schütz, tªn mét dßng hä (tõ “schütz” cã nghÜa lµ “x¹ thñ”), trªn b¸o l¹i in

thµnh “Sohurz” (“t¹p dÒ”, “yÕm ngoµi”).

[§o¹n ghi thªm cña £-lª-«-no-ra M¸c]

Chó ¡ng-ghen th©n mÕn cña ch¸u!

Ch¸u rÊt c¶m t¹ chó ®· göi cho ch¸u tê qu¶ng ço. Ch¸u cho r»ng nh÷ng ®iÒu kiÖn

®Òu cùc kú thÝch hîp víi ch¸u, cho nªn kh«ng chËm trÔ mét phót, ch¸u b¾t tay lo liÖu

ngay. Ch¸u kh«ng hoµi nghi g× c¶, chó sÏ cung cÊp cho ch¸u giÊy giíi thiÖu.

Xin göi tíi tÊt c¶ mäi ngêi lêi c¶m ¬n vµ t×nh th¬ng mÕn. T¹m biÖt chó.

Tót-xi




In theo b¶n viÕt tay Nguyªn v¨n lµ tiÕng §øc vµ tiÕng Anh


ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn!

T×nh h×nh anh bÞ viªm tuyÕn cæ, sau khi sng h¹ch ë n¸ch,

_____________________________________________________________


lµm cho t«i ®Æc biÖt kh«ng vui. Dï sao th× nã còng chøng minh

r»ng hÖ b¹ch huyÕt cña anh ho¹t ®éng kh«ng hoµn toµn b×nh

thêng. NÕu nh bÖnh t×nh Êy kh«ng mau chãng qua khái th× t«i

sÏ ®i hái A-len lµ ngêi tríc ®©y ®· chÈn ®o¸n chÝnh x¸c khi t«i

bÞ sng h¹ch. Tuy nhiªn, bÖnh cña anh râ rµng lµ m·n tÝnh, trong

khi ®ã ë ngêi t«i l¹i mang d¹ng cÊp tÝnh. Nhng mét khi t×nh

h×nh tèt h¬n th× cµng tèt.

Xin göi kÌm theo ®©y lêi tùa cuèn “ChiÕn tranh n«ng d©n”1∗

mµ t«i viÕt cho LÝp-nÕch. V× ë ®©y kh«ng thÓ kh«ng ®Ò cËp ®Õn

vÊn ®Ò n¨m 1866 mµ cho tíi nay ngêi ta vÉn lÈn tr¸nh, cho nªn

chóng ta cÇn cã ý kiÕn nhÊt trÝ lµ nªn nãi g× vÒ vÊn ®Ò Êy. Nh÷ng

ý kiÕn vÒ nh÷ng vÊn ®Ò kh¸c còng ®Òu hoµn toµn nªn cã.

Thø ®Õn lµ th tr¶ lêi cña nh©n vËt Vin-hem quý ho¸. ë ®©y

®· thÓ hiÖn toµn bé con ngêi Vin-hem. ¤ng Êy hoµn toµn kh«ng biÕt r»ng cuèn “Ngµy 18 th¸ng S¬ng mï” ®· xuÊt b¶n råi. Cßn

t«i th× ph¶i göi ®Þa chØ cña m×nh ngay tõ chuyÕn th ®Çu. V× «ng

Êy ngõng göi cho t«i tê b¸o2∗ cña m×nh, nªn ®Ó bµo ch÷a cho «ng

ta, t«i ®· ph¶i ®æi chç ë. Cßn giê ®©y ®Ó chuéc téi, «ng ta l¹i trót

lªn ®Çu t«i, mét çch muén m»n, tÊt c¶ çc sè b¸o “Volksstaat”, kÓ

tõ ngµy 1 th¸ng Mêi!

Hai v¨n b¶n Êy, yªu cÇu anh göi tr¶ cµng sím cµng tèt ®Ó t«i

cã thÓ göi cho nh©n vËt Vin-hem quý ho¸ nh÷ng g× dµnh cho «ng

Êy vµ ®Ó «ng ta ®Ó cho t«i ®îc yªn.

H«m nay, qua c«ng ty G¬-lèp-p¸c-xen, t«i ®· göi cho anh tÊt

c¶ çc sè b¸o “Cloche”, “Lanterne”, “Marseillaise”, “Figaro” v.v. mµ

1∗ Ph. ¡ng-ghen. “Lêi tùa viÕt cho lÇn xuÊt b¶n thø hai cuèn “ChiÕn tranh n«ng d©n

ë §øc””.


t«i cã. Sè b¸o “Cloche” mµ anh cÇn còng n»m trong sè ®ã. V×

ch¸u Gien-ni su tËp nh÷ng thø Êy, cho nªn tèt h¬n c¶ lµ ®Ó

ch¸u nã gi÷ tÊt c¶. T«i chØ gi÷ l¹i mét sè “Marseillaise” trong ®ã

cã nãi vÒ chÊt pi-rèc-xi-lin413. T«i muèn hái Clo-m©y-e1∗ kü h¬n vÒ

vÊn ®Ò nµy.

§©y-kin-x¬ muèn ®Õn th¨m anh tríc lÔ Gi¸ng sinh vµ göi th

cho Mu-r¬ hái ®Þa chØ cña anh. Nhng Mu-r¬ – sù hiÓu biÕt cña

anh ta vÒ con ngêi vµ kh¶ n¨ng ®¸nh gi¸ chÝnh x¸c t×nh h×nh cßn

nhiÒu khiÕm khuyÕt – ®· m« t¶ víi §©y-kin-x¬ r»ng hoµn c¶nh

gia ®×nh cña anh khiÕn kh«ng thÓ ®Õn gÆp anh ®îc, nªn t«i ®·

nãi ngay r»ng ®iÒu ®ã lµ hoµn toµn v« lý vµ sÏ lµm cho §©y-kin-x¬

®¸ng th¬ng bÞ ho¶ng sî. Do ®ã, t«i muèn b¸o cho anh biÕt ®Þa chØ

cña §©y-kin-x¬ ngay tõ lÇn tríc, nhng ®· quªn mÊt. Song bÊy

giê t«i ®· b¶o víi Mu-r¬ ®õng nãi nh÷ng ®iÒu nh¶m nhÝ nh thÕ

víi §©y-kin-x¬.

C©u trÝch dÉn cña Phlª-rèp-xki2∗ lµ c©u tiÕng Nga ®Çu tiªn

mµ t«i hoµn toµn hiÓu ®îc kh«ng cÇn tõ ®iÓn. Tªn gäi tiÕng

Nga cña cuèn s¸ch Êy lµ g×? T«i muèn kiÕm cho m×nh mét cuèn. T«i muèn göi cho anh kh«ng ph¶i t¸c phÈm cña GhÐc-sen mµ lµ

b¶n dÞch tiÕng §øc cuèn “Ruéng ®Êt vµ tù do”3∗ cña Li-li-en-tan

cao quý4∗, trong ®ã ®· m« t¶ hËu qu¶ xÊu cña sù gi¶i phãng ®èi

víi n«ng d©n vµ sù sót kÐm cña nÒn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp do

1∗ Soãc-lem-m¬ (ch¬i ch÷: Schorlemmer lµ tªn mét dßng hä, vµ “Chlormeier” nghÜa

lµ “ngêi chÕ ngù chÊt clo”).

2∗ Xem tËp nµy, tr. 581-582.

3∗ MÊy tõ “Ruéng ®Êt vµ tù do” ¡ng-ghen viÕt hai lÇn — b»ng tiÕng Nga vµ b»ng

tiÕng §øc.

4∗ §óng ra lµ: Li-li-en-phen-®¬.

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________


sù gi¶i phãng ®ã g©y ra407. T«i ®· viÕt th cho anh vÒ ®iÓm nµy

tríc ®©y h¬n mét n¨m1∗, cßn tõ khi ®ã Boãc-c¬-hai-m¬ cã s¸ch Êy

vµ, nh t«i cßn nhí, ®· dÞch cho anh mét sè ®o¹n tõ cuèn s¸ch ®ã.

HÔ ®äc xong lµ t«i göi nã cho anh.

Xin göi tr¶ kÌm theo ®©y l¸ th cña Pª-rª. Ba-cu-nin chuyÓn

®Õn TÐt-xin lµ ®iÒu tèt. ë ®ã h¾n kh«ng thÓ lµm nhiÒu ®iÒu xÊu

xa; dï sao ®iÒu ®ã còng chøng minh r»ng ë Gi¬-ne-v¬ vai trß

cña h¾n ®· hÕt råi. V× thêng x¶y ra t×nh h×nh lµ trong mçi

phong trµo ®Òu xuÊt hiÖn bän bÊt tµi hiÕu danh vµ rçng tuÕch,

cho nªn nÕu chóng tô tËp l¹i theo çch thøc cña chóng, råi sau

®ã chóng xuÊt ®Çu lé diÖn víi nh÷ng ¶o tëng cña m×nh mang

tham väng c¶i biÕn thÕ giíi, th× thùc ra ®iÒu ®ã còng kh«ng tåi.

Vµ khi ®ã toµn thÕ giíi ®Òu biÕt râ rµng lµ tÊt c¶ nh÷ng çi ®ã

ch¼ng lµ g× hÕt. §iÒu ®ã vÉn cßn tèt h¬n lµ khi mµ cuéc ®Êu

tranh diÔn ra xung quanh nh÷ng chuyÖn c·i cä ç nh©n, khi

mµ nh÷ng ngêi lµm mét viÖc g× ®ã kh«ng bao giê ®uæi theo ®îc

nh÷ng kÎ cã thÓ dïng c¶ ngµy vµo nh÷ng ©m mu. Nhng ph¶i

theo dâi nh÷ng con ngêi Êy ®Ó cho kh«ng ë n¬i nµo hä chiÕm

®îc chiÕn trêng mµ kh«ng gÆp sù chèng cù. Tuy nhiªn, ch¾c lµ

sÏ ph¶i ®Ó l¹i T©y Ban Nha vµ I-ta-li-a cho chóng, chÝ Ýt lµ trong

thêi gian tríc m¾t.

NÕu nh R«-s¬-pho ®¸ng kÝnh, hoÆc nh Li-di nãi, R«-s¬-pho2∗

hiÖn nay ph¶i ngåi tï mét thêi gian408, th× nh thÕ rÊt tèt. B¸o

1∗ Xem tËp nµy, tr. 152-153.

2∗ Ch¬i ch÷: Rochefort lµ tªn mét dßng hä, cßn “Rushforth” nghÜa lµ “tiÕn lªn cùc

nhanh” (tõ nµy gåm cã “rush”, nghÜa lµ “lÊn tíi”, “¸p lùc”, “chuyÓn ®éng cùc nhanh” vµ

“forth” nghÜa lµ “tiÕn lªn phÝa tríc”, “xa h¬n”).

nhá lµ çi tèt, nhng khi nã lÊn ¸t tÊt c¶ nh÷ng çi kh¸c th× nã

chØ g©y cho t«i mét c¶m gi¸c ch¸n ng¸n. TÊt c¶ s¸ch b¸o lo¹i nµy

vÉn cßn mang dÊu vÕt cña nguån gèc cña nã sinh ra tõ bas

empire1∗. Cßn khi R«-s¬-pho tuyªn truyÒn sù ®oµn kÕt nhÊt trÝ

gi÷a nhµ t s¶n vµ c«ng nh©n th× «ng ta trë thµnh rÊt buån cêi.

Nhng mÆt kh¸c, çc l·nh tô “nghiªm tóc” cña phong trµo th× qu¶

thùc qu¸ “kú côc”. §iÒu ®ã thùc ®¸ng ng¹c nhiªn. ViÖc ®a nh÷ng

çi ®Çu tõ çc giai cÊp kh¸c ®Õn víi giai cÊp c«ng nh©n, viÖc nµy

®· x¶y ra tríc n¨m 1848 – xem ra tõ ®ã ®· hoµn toµn ngõng l¹i,

h¬n n÷a l¹i ë tÊt c¶ çc níc. HiÓn nhiªn lµ c«ng nh©n ngµy cµng

tr«ng cËy vµo chÝnh b¶n th©n m×nh.

G«-®i-xa2∗ tiÕng t¨m lõng lÉy sèng ra sao? Ch¼ng thÊy t¨m h¬i

g× cña «ng ta c¶. Ch¼ng lÏ «ng ta l¹i kh«ng cã viÖc lµm? Xin göi

nh÷ng lêi cÇu chóc tèt ®Ñp nhÊt.

Ph. ¡. cña anh

C«ng bè lÇn ®Çu cã lîc bít trong cuèn:





1∗ – ®Õ quèc m¹t kú (¸m chØ ®Õ quèc La M· m¹t kú hoÆc ®Õ quèc Bi-d¨ng-x¬), ë

®©y cã nghÜa lµ ®Õ chÕ thø hai ë Ph¸p.


_____________________________________________________________ _____________________________________________________________



ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 12 th¸ng Hai 1870

PhrÕt th©n mÕn!

H«m qua A-len ®Õn th¨m t«i. Kh«ng cã g× hÕt, trõ chøng c¶m

l¹nh th«ng thêng. Nhng «ng Êy khuyªn t«i tiÕp tôc ngåi ë nhµ

chõng nµo luång giã Nga cßn cha lÆng, “thø giã nµy kh«ng ®em

l¹i ®iÒu tèt lµnh cho ai c¶”.

Lêi tùa cña anh1∗ rÊt hay. T«i kh«ng biÕt cã thÓ söa ch÷a

hoÆc bæ sung g×. T«i verbotenus2∗ ®ång ý víi sù tr×nh bµy vÒ

n¨m 1866. Ngän ®ßn kÐp ®¸nh vµo c¶ Vin-hem vµ §¶ng nh©n

d©n90 cña «ng ta lÉn Svai-x¬ cïng víi b¨ng ®¶ng v« l¹i cña h¾n,

thËt lµ rÊt hay!

VÒ lêi ço lçi cña Vin-hem3∗ th× kh«ng bao giê hiÓu ®îc xem

«ng ta cè ý nãi dèi hay lµ trong ®Çu ãc hçn lo¹n cña «ng ta mäi

thø ®Òu quay cuång nh chiÕc b¸nh xe cña cèi xay. Sù thÓ diÔn

ra nh sau: tõ Han-n«-v¬, t«i viÕt th cho Mai-xn¬ ®Ó «ng ta


ë §øc””.

2∗ – hoµn toµn.

3∗ Xem tËp nµy, tr. 586-587.

göi mét sè b¶n1∗ cho Vin-hem, cho b¸o “Zukunft” vµ cho Svai-x¬,

vµ Svai-x¬ ®· lËp tøc cho ®¨ng qu¶ng ço têng tËn. TiÕp theo

®ã, b¹n bÌ cña Vin-hem – Bon-hoãc-xt¬ vµ Br¾c-c¬ – khi hä gÆp t«i ë Han-n«-v¬2∗ th× ®· tr«ng thÊy b¶n in míi vµ kÓ víi

t«i r»ng ®· tho¶ thuËn ®îc víi Mai-xn¬ vÒ viÖc xuÊt b¶n mét

b¶n in cã tÝnh chÊt ®¹i chóng vµ gi¸ rÎ h¬n. Mai-xn¬ ®· viÕt

th cho t«i vÒ viÖc Êy. T«i ®ång ý sè lîng cña lÇn xuÊt b¶n

nµy lµ 2000 b¶n, trong ®ã 1000 b¶n ph¶i ®îc nhîng cho

Bon-hoãc-xt¬ v.v. theo gi¸ thµnh chi phÝ. Hä cam kÕt b¸n sè

1000 b¶n Êy. Tõ ®ã t«i kh«ng thÊy t¨m h¬i g× vÒ viÖc Êy. CÇn tæ

chøc kiÓm tra Vin-hem. Anh h·y viÕt th cho «ng ta, b¶o «ng ta

ph¶i hái Mai-xn¬ xem vÒ cuèn s¸ch “Ngµy 18 th¸ng S¬ng mï”

cí sao «ng ta kh«ng hÒ qu¶ng ço trªn tê “Volksstaat” còng nh

trªn tê “Zukunft”, vµ cí sao mÆc dÇu ®· cã sù uû th¸c cña t«i, –

vÒ sù uû th¸c nµy t«i ®· viÕt th cho «ng ta tõ Han-n«-v¬, t«i

vÉn kh«ng göi b¶n th¶o nµo cho «ng ta còng nh cho V©y-x¬ ë

b¸o “Zukunft”. Th tr¶ lêi cña Mai-xn¬ sÏ cho t«i thêi c¬

thuËn lîi ®Ó trao ®æi nghiªm chØnh víi «ng ta vÒ tÝnh cÈu th¶

cña «ng ta.

T«i hoµn toµn ®ång ý víi nh÷ng nhËn xÐt cña anh vÒ b¸o chÝ

cÊp tiÕn Ph¸p3∗. Pru-®«ng ®· kh«ng ph¶i v« cí lµ nhµ x· héi chñ

nghÜa thêi ®¹i hoµng ®Õ. T«i v÷ng tin r»ng tuy çi ®µ ®Çu tiªn

xuÊt ph¸t tõ níc Ph¸p, nhng §øc vÉn lµ níc chÝn muåi h¬n

1∗ B¶n in lÇn thø hai cuèn s¸ch cña C. M¸c “Ngµy 18 th¸ng S¬ng mï cña Lu-i

B«-na-p¸c-t¬”.

2∗ Xem tËp nµy, tr. 494-495.

3∗ Xem tËp nµy, tr. 588-589.

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________


rÊt nhiÒu cho phong trµo x· héi vµ sÏ vît xa ngêi Ph¸p. VÒ phÝa

ngêi Ph¸p, nÕu nh hä vÉn cßn cho r»ng m×nh lµ “d©n téc ®îc

lùa chän” th× ®ã lµ sai lÇm lín vµ sù tù lõa dèi m×nh.

TiÖn ®©y nãi lu«n, h«m qua, ë nhµ M«n-r«, c« bÐ Gien-ni cã

nghe thÊy ngêi ta bÝ mËt kÓ l¹i víi nhau r»ng ngµi Gi«n Bun

Brai-t¬ kh«ng ë chèn lµng quª, nh çc b¸o ®a tin, mµ ë thµnh

phè vµ chÞu sù theo dâi cña mét b¸c sÜ t©m thÇn. L¹i b¾t ®Çu mét

hiÖn tîng n·o mÒm ra. Nh©n vô tù s¸t cña Ca-xlª-ri, Cèp-bÐt

nhËn xÐt r»ng níc Anh, ë mét trong nh÷ng giê phót hiÓm nghÌo

nhÊt cña lÞch sö níc m×nh, ®· do mét ngêi m¾c bÖnh t©m

thÇn414 cai trÞ. B©y giê, trong cuéc khñng ho¶ng Ai-r¬-len, chÝnh

®iÒu ®ã ®· lÆp l¹i.

TuyÖt diÖu thay, Bu-ve-ri, hiÖn th©n cña chñ nghÜa cÊp tiÕn

thuÇn tuý, cho r»ng hµnh vi ®èi xö víi ¤’ §«-n«-van lµ phi

ph¸p415. Bu-ve-ri tøc giËn ph¸t ®iªn lªn tríc t×nh h×nh «ng ta bÞ

ra r×a khi ph©n chia çc chøc vô.

Tªn cuèn s¸ch cña N. Phlª-rèp-xki:

“T×nh c¶nh giai cÊp c«ng nh©n ë Nga” X. Pª-tÐc-bua. Nhµ xuÊt

b¶n N. P. P«-li-a-cèp, 18691∗.

Ngoµi nh÷ng ®iÓm kh¸c, ®iÒu lµm t«i hÕt søc thÝch thó trong

s¸ch cña Phlª-rèp-xki, ®ã lµ cuéc luËn chiÕn cña «ng chèng l¹i

nh÷ng h×nh thøc thuÕ trùc thu ®¸nh vµo n«ng d©n. §ã lµ sù ho¹

l¹i chÝnh x¸c nguyªn so¸i V«-b¨ng vµ Boa-ghin-be. ¤ng ta còng

c¶m thÊy r»ng t×nh c¶nh n«ng d©n t¬ng tù t×nh c¶nh n«ng d©n

thêi kú cßn chÕ ®é qu©n chñ Ph¸p tríc ®©y (tõ thêi Lu-i XIV).

Còng nh M«ng-t¬i, «ng n¾m b¾t ®îc nh÷ng ®Æc ®iÓm tÝnh çch

1∗ Hä t¸c gi¶ vµ nhan ®Ò cuèn s¸ch nµy ®îc M¸c viÕt b»ng tiÕng Nga.

cña mçi d©n téc – “ngêi Can-møc béc trùc”, “ngêi Moãc-vin

th¬ méng tuy ë bÈn” («ng so s¸nh hä víi ngêi Ai-r¬-len),

“ngêi Ta-ta-ri-a linh lîi, ho¹t b¸t, thÝch hëng l¹c”, “ngêi

tiÓu Nga tµi ba” v.v.. Lµ mét ngêi ®¹i Nga chÝnh trùc, «ng d¹y

b¶o ®ång bµo m×nh lµm thÕ nµo ®Ó hä cã thÓ biÕn sù thï h»n

cña tÊt c¶ nh÷ng bé téc Êy ®èi víi hä, thµnh thø t×nh c¶m

ngîc l¹i. Ngoµi ra, «ng cßn ®a ra lµm vÝ dô vÒ sù thï h»n

trêng hîp di chuyÓn mét khu di d©n thùc sù cña ngêi Nga tõ

Ba Lan sang Xi-bª-ri. Nh÷ng ngêi nµy chØ biÕt tiÕng Nga,

kh«ng biÕt mét tiÕng Ba Lan nµo nhng vÉn cho m×nh lµ ngêi

Ba Lan vµ c¶m thÊy thï h»n thùc sù kiÓu Ba Lan ®èi víi ngêi

Nga v.v..

Qua cuèn s¸ch cña «ng cã thÓ rót ra kÕt luËn kh«ng thÓ b¸c

bá ®îc lµ t×nh h×nh hiÖn nay ë Nga kh«ng thÓ nµo kÐo dµi nh

thÕ, viÖc xo¸ bá chÕ ®é n«ng n«, vÒ thùc chÊt, chØ ®Èy nhanh qu¸

tr×nh tan r·, vµ cuéc çch m¹ng x· héi d÷ déi ®ang ë tríc m¾t.

Tõ ®ã thÊy ®îc c¬ së thùc tÕ cña chñ nghÜa h v« Êu trÜ hiÖn

®ang lµ thø mèt trong giíi sinh viªn Nga v.v.. TiÖn ®©y nãi

lu«n, ë Gi¬-ne-v¬ ®· h×nh thµnh mét céng ®ång míi gåm

nh÷ng sinh viªn lu vong Nga, hä tuyªn bè trong c¬ng lÜnh

cña m×nh lµ ®Êu tranh chèng chñ nghÜa ®¹i Xla-v¬ vµ thay thÕ

nã b»ng “Quèc tÕ”416.

Trong mét ch¬ng riªng, Phlª-rèp-xki chØ râ r»ng “sù Nga

ho¸” çc d©n téc kh¸c lµ ¶o tëng l¹c quan tr¨m phÇn tr¨m ngay

c¶ ë ph¬ng §«ng.

Anh cã thÓ kh«ng göi cho t«i cuèn s¸ch cña Li-li-en-tan1∗.

1∗ Xem tËp nµy, tr. 588-589.

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________

596 M¸c göi ¡ng-ghen, 12 th¸ng Hai 1870 ¡ng-ghen göi m¸c, 17 th¸ng Hai 1870 597

G«-®i-xa1∗ cã b¶n tiÕng Nga vµ b¶n tiÕng §øc cuèn s¸ch Êy. H«m

kia «ng ta b¸o cho t«i biÕt «ng ta ®· trë vÒ. NÕu tin theo ®iÒu mµ

vî «ng ta nãi víi vî t«i tríc ®ã Ýt l©u, th× «ng ta ®· t×m ®îc cho

m×nh chç lµm míi. Nhng t«i lÊy lµm ng¹c nhiªn, v× sao trong th

gÇn ®©y «ng ta kh«ng nh¾c tíi ®iÒu ®ã.

Xin göi kÌm theo ®©y b¶n sao th cña Hin-x¬ göi XtÕp-ni mµ

anh cÇn göi tr¶ l¹i2∗. Trong th tr¶ lêi cña m×nh, t«i ®· cho anh

chµng Êy mét trËn nªn th©n. MÊy ®iÓm sau ®©y chøng minh «ng

ta ®îc th«ng tin chÝnh x¸c ®Õn møc nµo. ¤ng ta nãi r»ng tuång

nh trong “B¸o ço vÒ §¹i héi Ba-l¬” cña chóng ta, chóng ta ®·

lê ®i cuéc tranh luËn vÒ quyÒn thõa kÕ. Cã lÏ Ba-cu-nin ®· buéc

«ng ta tin vµo ®iÒu bÞa ®Æt Êy, vµ Hin-x¬ ®· tin, tuy r»ng trong

tay «ng ta cã b¶n b¸o ço cña chóng ta vµ «ng ta biÕt tiÕng Anh

tíi tr×nh ®é ®ñ ®äc b¸o ço Êy! Hin-x¬ nãi vÒ bøc th “cña t«i”

göi ®Õn Gi¬-ne-v¬, lµ n¬i mµ t«i kh«ng göi mét dßng nµo ®Õn ®ã!

T«i ®· v¹ch trÇn hµnh ®éng cña Ba-cu-nin trong th göi ®Õn

Bruy-xen, ®Ó göi ®Õn thµnh phè nµy – ngoµi th«ng tri cña Tæng

Héi ®ång göi ®Õn Gi¬-ne-v¬3∗ – t«i cßn ph¶i viÕt b¸o ço chung vµ

th«ng b¸o vÒ viÖc bæ nhiÖm th ký míi phô tr¸ch níc BØ (XÐc-

rai-¬, lµ c«ng nh©n ë M¸c-x©y, lµm nghÒ ®ãng giÇy). Hin-x¬ lªn

¸n chóng ta ®· g©y ra cuéc khñng ho¶ng ë Gi¬-ne-v¬, cuéc

khñng ho¶ng nµy – nh ngêi ta thÊy qua tê “ÐgalitÐ” – ®· kÕt

thóc h¬n mét tuÇn lÔ tríc khi th«ng t cña chóng ta ®Õn ®ã v.v..


2∗ Xem tËp nµy, tr. 873-879.

3∗ C. M¸c. “Tæng Héi ®ång göi Héi ®ång liªn ®oµn vïng Thuþ SÜ thuéc hÖ ng«n

ng÷ la-tinh”.

BÊt chÊp Hin-x¬, Tæng héi ®ång BØ1∗ ®· tuyªn bè hoµn toµn ®ång

ý víi chóng ta. §iÒu l¹ lïng lµ «ng giµ BÕch-c¬ vµ çc phÇn tö Ba-cu-nin kh¸c

®· tuyªn bè rót khái bé biªn tËp b¸o “ÐgalitÐ”417. §ång thêi trªn tê “Vorbote” cña m×nh, «ng giµ nµy chÝnh l¹i x¸c nhËn ®iÒu ngîc h¼n víi ®iÒu mµ Ba-cu-nin tuyªn bè trªn tê “ÐgalitÐ”. ¤ng giµ lÈm cÈm!

Chµo anh.

C. M. cña anh







ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn!

1∗ – Héi ®ång liªn chi BØ.

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________


T«i ®· viÕt cho Vin-hem tÊt c¶ nh÷ng g× cÇn thiÕt. T«i rÊt

muèn biÕt giê ®©y «ng ta sÏ chèng chÕ nh thÕ nµo.

§· l©u t«i cha ®äc ®îc çi g× buån cêi h¬n lµ bøc th cña

Phlu-r¨ng nãi vÒ sù tÝch anh hïng cña m×nh ë Ben-vin, n¬i ®©y

“«ng ta ®· n¾m ®îc toµn bé vïng ngo¹i thµnh trong ba giê”.

Bíc më ®Çu thËt huy hoµng khi «ng ta kªu gäi nh©n d©n ®i

theo m×nh; nhng chØ cã mét tr¨m ngêi ®i theo «ng ta, nhng

sè ngêi nµy nhanh chãng gi¶m xuèng cßn s¸u chôc, råi hä biÕn

mÊt, nªn rót côc, «ng ta tù më ®êng lªn s©n khÊu “chØ víi mét

thanh niªn”.

ChuyÖn cña Brai-t¬ rÊt ®¸ng chó ý. Tríc kia «ng ta ®· m¾c

mét lÇn vµ ph¶i sèng hai n¨m ë n«ng th«n, ®i c©u ç.

C©u chuyÖn ngêi Nga biÕn thµnh ngêi Ba Lan lµ c©u

chuyÖn mang tinh thÇn hoµn toµn theo kiÓu Ai-r¬-len. T«i nhÊt

®Þnh ph¶i cã ®îc cuèn s¸ch cña Phlª-rèp-xki; chØ tiÕc r»ng b©y

giê t«i kh«ng cã thêi gian nghiªn cøu nã.

KÌm theo ®©y lµ th cña Hin-x¬. Râ rµng lµ th nµy chØ viÕt

cho mét m×nh anh.

H«m qua t«i dù mét b÷a tiÖc cã mêi hai ngêi, trong ®ã cã

çc ®¶ng viªn To-ri chÝnh cèng, nhµ bu«n, chñ xëng, chñ xÝ

nghiÖp v¶i hoa, v.v.. Nh÷ng ngêi Êy nhÊt trÝ trªn nh÷ng vÊn

®Ò sau:

1. ba n¨m qua ë Lan-kª-sia nµy, c«ng nh©n bao giê còng ®óng,

cßn çc «ng chñ bao giê còng sai (rót ng¾n thêi gian lao ®éng mµ

kh«ng h¹ thÊp tiÒn c«ng);

2. hiÖn nay bá phiÕu kÝn lµ cÇn thiÕt v× lîi Ých cña nh÷ng cö tri

b¶o thñ vµ

3. qua hai m¬i nh¨m n¨m n÷a níc Anh sÏ trë thµnh níc

céng hoµ, cßn nÕu nh hoµng th©n Oen-x¬1∗ kh«ng tranh thñ ®îc

sù ®îc lßng d©n rÊt réng r·i th× cßn sím h¬n. §iÒu nùc cêi lµ çc ngµi Êy trë nªn s¸ng suèt chØ khi nµo

®¶ng cña çc ngµi Êy kh«ng cÇm quyÒn, nhng çc ngµi Êy liÒn mÊt ngay sù s¸ng suèt Êy mét khi n¾m ®îc chÝnh quyÒn trong tay m×nh.

TiÖn thÓ nãi lu«n. DÜ nhiªn, anh cßn nhí trong vô ¸n ly h«n cña phu nh©n Moãc-®an, “mét nh©n vËt kh¸c nµo ®ã” cã quan hÖ téi lçi víi bµ, ®ã chÝnh lµ hoµng th©n Oen-x¬. ThÕ lµ qu¶ nói Gl¸t-xt«n ®· ®Î ra su«n sÎ con chuét Ai-r¬-len418. Qu¶ thùc t«i kh«ng biÕt ®¶ng b¶o thñ cã thÓ ph¶n ®èi nh thÕ nµo dù luËt nµy lµ dù luËt ra søc b¶o hé çc l·nh chóa Ai-r¬-len vµ rót côc ®· chuyÓn lîi Ých cña chóng vµo tay çc luËt s Ai-r¬-len l·o luyÖn. Tuy nhiªn, ngay c¶ sù h¹n chÕ kh«ng ®¸ng kÓ ®ã ®èi víi quyÒn tù do xua ®uæi nh÷ng ngêi lÜnh canh khái ruéng ®Êt sÏ dÉn tíi t×nh h×nh lµ cuéc di c khñng khiÕp sÏ chÊm døt vµ viÖc biÕn ®Êt canh t¸c thµnh b·i ch¨n nu«i sÏ ngõng l¹i. Nhng nÕu nh Gl¸t-xt«n dòng c¶m nghÜ r»ng, víi triÓn väng ph¸t triÓn l©u dµi míi ®îc më ra Êy, «ng ta ®· kÕt thóc ®îc vÊn ®Ò Ai-r¬-len, th× ®iÒu ®ã rÊt buån cêi.

Anh cã thÓ kiÕm ®îc v¨n b¶n dù luËt kh«ng? Nã rÊt quan träng ®èi víi t«i ®Ó cã thÓ theo dâi çc cuéc tranh luËn t¹i nghÞ viÖn vÒ tõng ®iÒu kho¶n.

ë Lu©n §«n çc anh kh«ng hÒ tëng tîng ®îc r»ng sau khi vµo tay chÝnh phñ th× c¬ quan ®iÖn tÝn trë nªn cùc kú tåi tÖ nh thÕ nµo. DiÔn v¨n cña Gl¸t-xt«n h«m qua ®· ®îc ®¨ng trªn çc tê b¸o ë ®©y, nhng chØ ®¨ng cã mét phÇn ba, mµ phÇn nµy l¹i bÞ xuyªn t¹c ®Õn møc biÕn thµnh hoµn toµn v« nghÜa419.

1∗ – An-be £-®u-a.

_____________________________________________________________

600 ¡ng-ghen göi m¸c, 17 th¸ng Hai 1870 M¸c göi ¡ng-ghen, 19 th¸ng Hai 1870 601

Tin ®iÖn gÇn ®©y chËm hai m¬i bèn giê so víi tríc kia; do ®ã, nÕu muèn biÕt çi g× ®ã th× ph¶i chê çc b¸o Lu©n §«n tíi. Mét bøc ®iÖn tõ ®©y ®¸nh ®i Nèt-tinh-hem vµo thø n¨m th× thø hai míi ®Õn ®ã.

Nh anh ®· biÕt, cuéc tranh luËn lín gi÷a çc nhµ sö häc Phæ

vµ çc nhµ sö häc ¸o vÒ hoµ íc Ba-l¬420 ®· kÐo dµi chõng 3 hoÆc

4 n¨m v× Di-ben kh¼ng ®Þnh r»ng Phæ buéc ph¶i ký hoµ íc ®ã,

bëi v× ¸o ®· b¸n rÎ Phæ ë Ba Lan1∗. HiÖn nay, trong tê

“Historische Zeitschrift” cña m×nh, Di-ben l¹i ®¨ng mét bµi dµi vÒ

®Ò tµi Êy dùa trªn tµi liÖu lu tr÷ cña ¸o2∗. ë ®©y mçi mét dßng

®Òu chøng minh r»ng Nga ®· xói bÈy Phæ vµ ¸o chèng l¹i nhau,

®ång thêi l«i kÐo hä vµo cuéc chiÕn tranh chèng níc Ph¸p n¨m

1792 nh thÕ nµo, r»ng Nga ®· lîi dông, lõa g¹t vµ khuÊt phôc hä

nh thÕ nµo; trong khi ®ã Di-ben ngu xuÈn hoµn toµn kh«ng nhËn

thÊy ®iÒu ®ã mµ chØ ®i t×m kiÕm, trong c¶ mét ®èng nh¬ nhíp toµn

nh÷ng sù lõa g¹t, ph¶n béi hiÖp íc vµ hµnh vi ®ª tiÖn – mµ tÊt

c¶ çc níc Êy ®Òu lón s©u vµo nh sau -, mçi mét thø, cô thÓ lµ

b»ng chøng nãi lªn r»ng ¸o cßn ®ª tiÖn h¬n Phæ. Trªn thÕ gian

nµy cha tõng cã nh÷ng kÎ ngu ngèc nh thÕ. Sù c¨m ghÐt cña

«ng ta kh«ng chÜa vµo Nga, kh«ng, mµ chØ chÜa vµo ¸o, vµ ngay

c¶ chÝnh s¸ch hoµn toµn hiÓn nhiªn vµ râ nh ban ngµy cña

Nga trªn vÊn ®Ò Êy th× «ng ta còng l¹i gi¶i thÝch b»ng nh÷ng lý

do ng©y th¬, nh, ch¼ng h¹n, sù bùc tøc b¾t nguån tõ th¸i ®é l¸

mÆt l¸ tr¸i cña ¸o.

1∗ H. Di-ben. “¸o vµ §øc trong chiÕn tranh çch m¹ng”. TËp bæ sung cho “LÞch sö

thêi kú çch m¹ng tõ n¨m 1789 ®Õn n¨m 1795”.

2∗ H. Di-ben. “Sù sôp ®æ cña Ba Lan vµ cuéc chiÕn tranh çch m¹ng”.

T«i cho r»ng qua cuèn s¸ch cña Phlª-rèp-xki1∗ dï sao còng cã

thÓ kÕt luËn r»ng sù sôp ®æ cña cêng quèc Nga sÏ diÔn ra vµo

thêi gian tíi ®©y. §¬ng nhiªn, Uèc-çc-t¬ cã thÓ nãi r»ng cuèn

s¸ch Êy, do ngêi Nga ®Æt viÕt, ®· ®¸nh lõa thÕ giíi.

RÊt c¶m ¬n Tót-xi ®· göi cho t«i t¸c phÈm cña bé trëng t«n

gi¸o Phæ nh©n ngµy lÔ th¸nh Va-len-tin421.

Ph. ¡. cña anh







ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 19 th¸ng Hai 1870

PhrÕt th©n mÕn!


_____________________________________________________________

_____________________________________________________________


Tuy t«i hoµn toµn kh«ng nªn ra khái nhµ vµo buæi tèi trong

thêi tiÕt nh thÕ nµy, song tèi h«m qua t«i vÉn ®Õn nhµ G«-®i-xa1∗.

¤ng ta viÕt th cho t«i r»ng ph¶i b¸o cho t«i biÕt mét çi g× rÊt

quan träng, nhng «ng ta kh«ng thÓ mang tµi liÖu ®Õn nhµ t«i.

Çi g× vËy? Mét bøc th kú qu¸i vÒ t×nh h×nh níc Nga, mét mí

hÈu lèn khã tëng tîng næi, gåm tr¨m thø bµ r»n mµ «ng ta ®·

®a cho tê “Zukunft” thëng thøc422, nhng tê b¸o nµy kh«ng

®¨ng, thËm chÝ kh«ng tr¶ lêi nh÷ng bøc th cã tÝnh chÊt ®e do¹

cña «ng ta ®ßi “gi¶i thÝch” th¸i ®é Êy. Thø ®Õn: bøc th cña chñ bót2∗ b¸o “Herman” xuÊt b¶n ë ®©y, trong th ngêi viÕt mêi

Boãc-c¬-hai-m¬ viÕt cho tê b¸o cña m×nh nh÷ng bµi chèng Nga.

C¨n cø vµo ®ã cã thÓ thÊy r»ng xem ra Bi-xm¸c vÉn cßn rÊt tøc

giËn, v× sù c«ng kÝch cña Çt-cèp.

Sau hÕt lµ bµi ®¨ng trªn b¸o cña Çt-cèp3∗ trong ®ã Çt-cèp,

mét lµ, ®· hoµi nghi Ba-cu-nin trong nh÷ng mu m« g× ®ã vÒ

tiÒn nong, hai lµ, ®· gäi «ng ta lµ th«ng tÝn viªn cña m×nh t¹i

Xi-bª-ri vµ, ba lµ, lªn ¸n «ng ta ®· tõ Xi-bª-ri hoÆc Ýt l©u

tríc khi bÞ ®µy ®Õn ®ã – t«i kh«ng nhí chÝnh x¸c – ®· viÕt cho hoµng ®Õ Ni-c«-lai mét bøc th bµy tá sù trung thµnh cao

®é423. G«-®i-xa sÏ trÝch mét ®o¹n bµi Êy cho t«i, bÊy giê t«i sÏ

göi cho anh.

G«-®i-xa l¹i ra kinh doanh, nhng hiÖn nay cha cã v¨n phßng

míi ë khu Xi-ti. Ngoµi ra, «ng ta ph¶i thu xÕp mäi çi tõ ®Çu.

Tèi h«m nay – tuy r»ng tèi h«m qua ra ngoµi kh«ng cã lîi

cho t«i – t«i l¹i ph¶i vµo thµnh phè. Ngêi ta triÖu tËp t«i ®i


2∗ – Hai-n¬-man.

3∗ – “Tin tøc M¸t-xc¬-va”.

häp tiÓu ban. VÊn ®Ò thùc sù quan träng, v× ngêi Li-«ng ®· khai

trõ Ri-s¸c ra khái Héi liªn hiÖp cña hä, nhng Tæng Héi ®ång

ph¶i ra quyÕt ®Þnh cuèi cïng. Ri-s¸c cho tíi nay vÉn lµ l·nh tô ë

Li-«ng, lµ ngêi cßn rÊt trÎ, rÊt tÝch cùc. Ngoµi viÖc anh ta ng¶

theo Ba-cu-nin, do ®ã ra vÎ th«ng th¸i, t«i kh«ng biÕt cã thÓ chª

tr¸ch anh ta ®iÒu g×. H×nh nh th«ng tri1∗ gÇn ®©y cña chóng t«i

®· g©y ra Ên tîng lín, vµ ë Thuþ SÜ còng nh ë Ph¸p ngêi ta

b¾t ®Çu khai trõ çc phÇn tö Ba-cu-nin. Nhng est modus in

rebus2∗ vµ t«i ph¶i lo liÖu sao cho kh«ng x¶y ra ®iÒu g× bÊt c«ng424.

§iÒu nµy h¬n c¶ trong bµi diÔn v¨n cña Gl¸t-xt«n lµ phÇn mµo

®Çu dµi, trong ®ã «ng ta nãi r»ng ngay c¶ çc ®¹o luËt “thiÖn chÝ”

cña ngêi Anh trong thùc tiÔn bao giê còng cã ph¶n t¸c dông. Con

ngêi Êy cÇn cã b»ng chøng g× cã søc thuyÕt phôc h¬n ®Ó chøng

minh r»ng níc Anh kh«ng cã sø m¹ng ®ãng vai trß ngêi lµm

luËt vµ ngêi thèng trÞ Ai-r¬-len?

BiÖn ph¸p cña «ng ta hoµn toµn lµ ch¾p v¸. Môc ®Ých chÝnh

cña chóng lµ mua chuéc çc luËt s b»ng viÔn c¶nh kiÖn tông,

cßn mua chuéc çc ®¹i ®Þa chñ th× b»ng viÔn c¶nh “sù gióp ®ì

cña nhµ níc”.

Vô tai tiÕng trong viÖc bÇu cö èt-gie-r¬ cã hai ®iÒu lîi: lÇn

®Çu tiªn nh÷ng phÇn tö cÊp tiÕn – ngu ngèc Êy ®· thÊy r»ng

chóng cÇn ®Ó cho c«ng nh©n vµo nghÞ viÖn, nÕu kh«ng çc phÇn

tö b¶o thñ sÏ vµo ®Êy. Hai lµ, ®©y lµ bµi häc cho ngµi èt-gie-r¬

vµ ®ång bän. Dï cã Oa-tÐc-l©u425, èt-gie-r¬ sÏ tróng cö nÕu nh


ng÷ la-tinh”.

2∗ – mäi çi ®Òu ph¶i cã møc ®é (H«-ra-xi-ót. “Th¬ trµo phóng”, quyÓn I, bµi thø

nhÊt).

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________


mét bé phËn c«ng nh©n Ai-r¬-len kh«ng bá phiÕu tr¾ng khi bÇu

cö, bëi v× «ng ta cã th¸i ®é lËp lê trong cuéc tranh luËn ë Tæng Héi

®ång, ®iÒu mµ c«ng nh©n biÕt ®îc qua tê “Reynolds’s”1∗. TuÇn

sau anh sÏ nhËn ®îc dù luËt Ai-r¬-len. Xin göi lêi chµo.

C. M. cña anh

TiÖn thÓ nãi lu«n! Di-ben (viÕt nh thÕ nµo nhØ – Sibel hay lµ Sybel2∗), xem ra ®· quªn r»ng ngêi Phæ ®· bá mÆc ngêi ¸o, ®Ó hä kh«ng ®îc tham gia vµo cuéc chia c¾t Ba Lan lÇn thø hai. Hµnh vi ®ª tiÖn cña ngêi Phæ trong t×nh h×nh ®ã ®· bÞ v¹ch trÇn trong mét t¸c phÈm Ba Lan xuÊt b¶n n¨m 1794 mµ t«i ®· ®äc qua b¶n dÞch tiÕng §øc; cßn sù tr¬ trÏn cña ngêi Nga trong cuéc chiÕn tranh chèng Gia-c«-banh nh»m lõa g¹t vµ biÕn hai “®¹i” cêng quèc §øc thµnh c«ng cô cña m×nh th× ®· ®îc tr×nh bµy tuyÖt vêi trong mét tiÓu phÈm Ba Lan viÕt b»ng tiÕng Ph¸p, xuÊt b¶n n¨m 18483∗. Tªn cña hai t¸c gi¶ Êy t«i kh«ng nhí, nhng ®· ®îc ghi trong çc quyÓn sæ ghi chÐp cña t«i.





1∗ Xem tËp nµy, tr. 534-536, 538-540.

2∗ Xem tËp nµy, tr. 596-598.

3∗ L. Da-va-ski-vÝch. “Bøc tranh vÒ ¶nh hëng cña Ba Lan ®èi víi sè phËn cña Çch

m¹ng Ph¸p vµ cña ®Õ quèc”.

256 M¸c göi ¡ng-ghen426

ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 21 th¸ng Hai 1870

PhrÕt th©n mÕn!

T«i göi kÌm theo ®©y nh÷ng ®o¹n mµ Boãc-c¬-hai-m¬ trÝch ra

tõ bµi b¸o cña Çt-cèp. §ång thêi anh cã thÓ thÊy qua th cña G«-

®i-xa, ë mÆt sau, xem nh÷ng ®Ò nghÞ «ng ta ®· ®a ra víi t«i cµn

rì nh thÕ nµo, lîi dông nh÷ng nhËn xÐt ngÉu nhiªn cña t«i vÒ

Phlª-rèp-xki mµ t«i ph¸t biÓu tèi h«m t«i ë nhµ «ng ta1∗. T«i tr¶

lêi sao ®©y cho con ngêi h¸m c«ng danh Êy?

T«i còng göi kÌm ë ®©y bøc th cña I-man. T«i thÊy r»ng yªu

s¸ch cña Phæ ®· hÕt thêi hiÖu. ý kiÕn anh thÕ nµo? §iÒu ®ã liªn

quan g× ®Õn h×nh thøc b¶o ®¶m mµ «ng ta ®a ra víi çc gi¸o s

®¹i häc kh«ng?2∗

H«m nay t«i viÕt th cho §¬ P¸p-p¬ vÒ nh÷ng ®iÒu qu¸ qu¾t

cña ChÝnh phñ Anh ®èi víi nh÷ng thµnh viªn cña phong trµo Phª-

ni-¨ng bÞ cÇm tï. Nh÷ng ®iÒu Êy nhÊt ®Þnh ph¶i ®îc ®¨ng trªn

b¸o chÝ ë lôc ®Þa427.

1∗ Xem tËp nµy, tr. 598-601.

2∗ Xem tËp nµy, tr. 890-892.

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________

606 ¨ng-ghen göi m¸c, 22 th¸ng hai 1870 ¨ng-ghen göi m¸c, 22 th¸ng hai 1870 607

Xin chµo.

C. M. cña anh





ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn!

NÕu nh I-man, gièng nh c«ng sø B¾c §øc, ®i t×m ngay

luËt s th× hoµn toµn cã kh¶ n¨ng lµ «ng Êy sÏ nghe thÊy ngêi

ta nãi r»ng ë Xcèt-len kh«ng thÓ truy cøu kho¶n nî mµ bÊt cø ai

®ã m¾c ë níc ngoµi, – ch¼ng lÏ vÒ mÆt nµy Xcèt-len lµ ngo¹i lÖ

trong sè tÊt c¶ çc níc kh¸c hay sao? Bé luËt d©n sù vÒ vÊn ®Ò thêi hiÖu cã quy ®Þnh: (®iÒu 2262) – mäi ®¬n tè tông ®Òu cã thêi

hiÖu 30 n¨m; (®iÒu 2265) – ai chiÕm h÷u bÊt ®éng s¶n mét çch

trung thùc th× thêi hiÖu tuú t×nh h×nh lµ 10 n¨m vµ 20 n¨m428;

(®iÒu 2271) – ®¬n tè tông cña gi¸o viªn vµ çc «ng thµy

d¹y khoa häc vµ nghÖ thuËt vÒ sè bµi gi¶ng mµ hä lªn líp hµng

th¸ng th× thêi hiÖu lµ s¸u th¸ng. V× ®iÒu kho¶n cuèi nµy kh«ng

thÝch hîp, nªn ®¬n tè tông râ rµng chØ nh»m môc ®Ých vi ph¹m

thêi hiÖu do vïng Ranh thuéc Phæ th«ng qua hoÆc còng lµ ®Ó

th¨m dß xem I-man cã ho¶ng sî hay kh«ng vµ cã do sî tai tiÕng

mµ tr¶ nî kh«ng. Cã kh¶ n¨ng lµ mãn nî cña «ng ta dùa trªn

lêi høa danh dù cña «ng ta vµ lóc bÊy giê, trong khi lµm lêi

cam kÕt nµy, ®¬ng nhiªn «ng ta cã thÓ bÞ ngêi ta lµm mÊt uy tÝn nghiªm träng. Theo ®iÒu kho¶n 2244 th× viÖc gäi ra toµ lµm

gi¸n ®o¹n thêi hiÖu. Sù v¹ch mÆt cña Çt-cèp vÒ Ba-cu-nin kh«ng cã gi¸ trÞ

nhiÒu1∗. Kh«ng thÊy nãi râ th x¸m hèi göi cho ai. Vay tiÒn lµ thñ ®o¹n kiÕm sèng qu¸ th«ng thêng ®èi víi ngêi Nga, cho nªn kh«ng ai trong sè hä cã thÓ chª tr¸ch ngêi kh¸c vÒ ®iÒu nµy. Cßn c©u chuyÖn Ba-cu-nin lîi dông 6000 róp mµ h¾n vay ®îc ®Ó ch¹y trèn, chø kh«ng ph¶i ®Ó tr¶ cho ngêi nhËn tiÒn ®ót lãt ®Ó b¶o l·nh cho Ba-cu-nin2∗, th× qu¶ thùc buån cêi. Tõ sù viÖc kÎ bÞ ®Çy ë Xi-bia t×m ®Õn Çt-cèp – tuy kh«ng cã g× chung víi Çt-cèp – ngêi ta còng kh«ng thÓ rót ra ®îc nhiÒu l¾m. §iÒu ®ã sÏ lµm cho Ba-cu-nin ph¸t khïng, nhng t«i kh«ng nghÜ r»ng G«-®i-xa3∗ kiÕm ch¸c ®îc mét sè vèn lín qua vô viÖc nµy.

VÒ kÕ ho¹ch cña G«-®i-xa ®èi víi cuèn s¸ch cña Phlª-rèp-xki th× anh cã thÓ nãi víi «ng ta r»ng nÕu nh mét nhµ xuÊt b¶n Anh nµo ®ã quan t©m ®Õn viÖc nµy th× «ng ta sÏ t×m ®îc ngêi dÞch, ngêi nµy sÏ dÞch theo gi¸ th«ng thêng (mµ ®iÒu nµy c¨n b¶n kh¸c víi çi mµ G«-®i-xa gäi lµ “thï lao hËu hÜ”) vµ hoµn

1∗ Xem tËp nµy, tr. 600-601.

2∗ Tõ nµy ®îc ¡ng-ghen viÕt b»ng ch÷ la-tinh.


_____________________________________________________________

608 ¨ng-ghen göi m¸c, 22 th¸ng hai 1870 ¨ng-ghen göi m¸c, 22 th¸ng hai 1870 609

thµnh c«ng viÖc trong vµi ba th¸ng, chø kh«ng ®ßi hái c¶ n¨m.

H·y lµm cho G«-®i-xa ®õng tëng r»ng m×nh lµ ngêi duy nhÊt

biÕt tiÕng Nga. Cßn vÒ nh÷ng ®iÓm kh¸c th× khi «ng ta thùc sù

t×m ®îc ngêi xuÊt b¶n, sÏ bµn còng kÞp. H¬n n÷a, sÏ hoµn toµn

kh«ng ph¶i lµ ®iÒu trë ng¹i nÕu G«-®i-xa b¾t ®Çu t×m kiÕm trong

sè çc nhµ xuÊt b¶n Anh. NÕu nh «ng ta t×m ®îc ai ®ã – nhng

t«i khã tin vµo ®iÒu nµy – th× sau nµy cã thÓ sö dông mèi quan hÖ

Êy. Anh cã thÓ khíc tõ ®Ò nghÞ viÕt lêi tùa víi lý do cã vÎ chÝnh

®¸ng, r»ng vÒ phÝa anh sÏ rÊt kh«ng khiªm tèn nÕu giíi thiÖu víi

b¹n ®äc Anh s¸ch cña ngêi kh¸c, trong khi cuèn s¸ch cña b¶n

th©n1∗ cßn cha cã b¶n in tiÕng Anh ®Ó giíi thiÖu víi b¹n ®äc Anh.

TiÖn thÓ nãi lu«n! T¹i sao anh kh«ng buéc Õch-ca-ri-ót ph¶i ®Ò

cËp, trªn tê “Volksstaat”, ®Õn viÖc ®èi xö tåi tÖ víi tï nh©n?

VÒ cuéc chia c¾t Ba Lan lÇn thø hai, tiÕn hµnh sau lng níc

¸o, ®¬ng nhiªn Di-ben cã nh¾c tíi2∗, nhng còng l¹i ra søc chøng

minh r»ng nh÷ng hµnh ®éng ph¶n béi nµo ®ã cña ¸o x¶y ra tríc

®ã ®· cho Phæ cã quyÒn xö sù nh vËy. Toµn bé lý lÏ cña «ng ta

quy l¹i nh sau: nÕu nh Phæ liªn minh víi Nga chèng ¸o th× ®ã

lµ lÏ tù nhiªn, nhng khi ¸o t×m çch liªn minh víi Nga chèng

Phæ th× ®ã lµ ph¶n béi. Nh÷ng ngêi ®¹i §øc vµ ngêi ¸o, ¸c-nÐt,

Vi-ve-nèt vµ ®ång bän, ®Õn lît m×nh, hiÖn nay l¹i kh¼ng ®Þnh

®iÒu ngîc h¼n l¹i, thµnh thö hai trêng ph¸i sö gia tñn mñn ®·

®èi xö víi ngêi Nga còng ngu xuÈn nh hai cêng quèc §øc vµo

thêi kú ®ã.

T«i vÉn cha nhËn ®îc bé luËt Ai-r¬-len chÕt tiÖt Êy. T«i ®·

1∗ – tËp I cña bé “T b¶n”.

2∗ Xem tËp nµy, tr. 596-599, 601-602.

t×m thÊy s¸ch cña Ghi-ran Cam-bri-xki, cã thÓ mua b¶n dÞch ë

Bon víi gi¸ 5 si-linh. HiÖn giê t«i ®ang nghiªn cøu t¸c phÈm cña

U©y-c¬-phin1∗, trong ®ã xen kÏ vµo tr¨m thø bµ r»n lµ rÊt nhiÒu

t liÖu tuyÖt vêi vÒ khÝ hËu, thæ nhìng v.v.. T¸c gi¶ cã vÎ lµ nhµ

b¸c häc phi thêng, ®Æc biÖt sèt s¾ng trÝch dÉn çc t liÖu giÎ r¸ch

cæ cña §øc, Hµ Lan, §an M¹ch vµ nh÷ng níc kh¸c.

L©u l¾m råi t«i cha cêi to nh h«m qua khi ®äc trªn tê

“Volksstaat” l¸ th Pa-ri cña M«-dÐt2∗ nãi vÒ Phlu-r¨ng, vµ nh÷ng

“lùc lîng” míi kh¸c ®· thay thÕ çc «ng giµ – Bl¨ng-ki v.v. – bÞ

hä g¹t bá. L·o giµ sóc sinh nµy bao giê còng thÓ hiÖn râ b¶n th©n

m×nh. Vin-hem còng hay ho ®Êy! Tin míi nhÊt cña «ng ta trªn sè

b¸o ngµy 10 th¸ng Hai lµ: Han-n«-v¬ – ngµy 13 th¸ng Giªng; Lª-

r¾c – ngµy 23 th¸ng Giªng, Muyn-khen – ngµy 25 th¸ng Giªng;

Ðc-n¬-tan – ngµy 17 th¸ng Giªng!

Tuy nhiªn, ë Ph¸p t×nh h×nh tiÕn triÓn nhanh chãng. Giuy-l¬

Pha-vr¬ kh«ng thÓ lµm g× tèt h¬n lµ kiªn quyÕt ph¶n ®èi mäi

ph¬ng thøc ho¹t ®éng b¹o lùc, t¸n thµnh mét sù tiÕn bé h¹n chÕ

nhng hoµ b×nh429.

ViÖc di chuyÓn chç ë cña t«i vÒ Lu©n §«n vµo cuèi mïa hÌ nµy

hiÖn nay lµ viÖc ®· quyÕt ®Þnh. Li-di nãi r»ng bµ Êy muèn rêi

Man-se-xt¬ cµng sím cµng tèt, gi÷a Li-di vµ nh÷ng ngêi th©n

thÝch ®· x¶y ra sù bÊt hoµ g× ®ã, nªn ë ®©y mäi çi ®Òu lµm cho bµ

Êy buån ch¸n. Thêi h¹n thuª nhµ kÕt thóc vµo th¸ng ChÝn, cho

nªn tõ th¸ng B¶y ®Õn th¸ng ChÝn mäi viÖc ph¶i xong xu«i.

1∗ “LuËt Ai-r¬-len cæ ®¹i. Sen hót Mo”; Ghi-ran Cam-bri-xki. “Cuéc chinh phôc

Ai-r¬-len”; E. U©y-c¬-phin. “Miªu t¶ Ai-r¬-len vÒ mÆt thèng kª vµ chÝnh trÞ”.

2∗ – HÐt-x¬.

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________

610 M¸c göi ¡ng-ghen, 5 th¸ng ba 1870 M¸c göi ¡ng-ghen, 5 th¸ng ba 1870 611

Xin göi anh lêi chµo nång nhiÖt.

Ph. ¡. cña anh






ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 5 th¸ng Ba 1870

PhrÕt th©n mÕn!

TuÇn tríc chóng t«i ®îc tin ®øa con nhá nhÊt cña vî chång

La-ph¸c-g¬ ®· chÕt430. Çi rÐt kh¸c thêng ë Pa-ri ®· gãp phÇn

vµo sù viÖc nµy. §øa bÐ ®· èm yÕu ngay khi sinh ra.

VÒ t×nh h×nh phong trµo Phª-ni-¨ng thêi gian nµy x¶y ra nhiÒu

sù kiÖn. Bøc th mµ t«i göi cho tê “Internationale” ë Bruy-xen,

trong ®ã t«i còng ®¶ kÝch nh÷ng ngêi céng hoµ Ph¸p vÒ khuynh

híng d©n téc hÑp hßi, ®· ®îc ®¨ng råi vµ ban biªn tËp tuyªn

bè r»ng trong tuÇn nµy sÏ c«ng bè bµi b×nh luËn cña m×nh431. Anh

cÇn nhí r»ng trong th«ng tri cña Héi ®ång trung ¬ng göi nh÷ng ngêi ë Gi¬-ne-v¬1∗ – nã còng ®îc th«ng b¸o cho

nh÷ng ngêi ë Bruy-xen2∗ vµ cho çc trung t©m chÝnh cña quèc

tÕ ë Ph¸p – t«i ®· ph©n tÝch kü ý nghÜa cña vÊn ®Ò Ai-r¬-len ®èi

víi phong trµo cña giai cÊp c«ng nh©n nãi chung (do t¸c ®éng

cña nã ®èi víi níc Anh).

Ch¼ng bao l©u sau ®ã ch¸u Gien-ni ®· bùc tøc v× bµi b¸o ®ª

tiÖn cña tê “Daily News”, c¬ quan b¸n chÝnh thøc cña néi çc

Gl¸t-xt«n, trong bµi nµy tê b¸o hÌn m¹t ®ã kªu gäi ®ång nghiÖp

“thuéc ph¸i tù do” cña m×nh ë Ph¸p vµ khuyÕn ço hä chí cã ®Æt

ngang hµng vô R«-s¬-pho víi vô ¤’ §«-n«-van – Rèt-sa. Tê

“Marseillaise” qu¶ thËt ®· m¾c bÉy, tin vµo tê “Daily News”,

ngoµi ra ®· ®¨ng bµi viÕt th¶m h¹i cña tªn bÎm mÐp Ta-lan-®i-ª,

trong ®ã vÞ ex procureur de la RÐpublique3∗ Êy – cßn hiÖn nay

lµ gi¸o viªn tiÕng Ph¸p ë trêng qu©n sù ë Vun-vi-se (mµ còng

lµ cùu gia s cña GhÐc-sen, ngêi mµ Ta-lan-®i-ª ®· viÕt mét

bµi ®iÕu nhiÖt thµnh) – ®· ®¶ kÝch ngêi Ai-r¬-len v× hä theo

Thiªn chóa gi¸o, vµ lªn ¸n hä ®· nhóng tay g©y ra sù thÊt b¹i cña

èt-gie-r¬ – v× èt-gie-r¬ tham gia Uû ban Ga-ri-ban-®i432. Ngoµi ra,

«ng ta cßn bæ sung r»ng hä ñng hé MÝt-sen, mÆc dï MÝt-sen ®øng

vÒ phÝa bän chñ n«, còng nh èt-gie-r¬ tuång nh kh«ng ®øng vÒ

phÝa Gl¸t-xt«n, mÆc dï Gl¸t-xt«n biÖn hé nghiªm tóc h¬n nhiÒu

cho chÝnh nh÷ng chñ n« Êy364.


ng÷ la-tinh”.

2∗ Xem tËp nµy, tr. 593-596, 872-879.

3∗ – cùu c«ng tè viªn cña níc Céng hoµ (cùu c«ng tè viªn cña toµ ¸n s¬ cÊp).

_____________________________________________________________

612 M¸c göi ¡ng-ghen, 5 th¸ng ba 1870 ¡ng-ghen göi m¸c, 7 th¸ng ba 1870 613

Ch¸u Gien-ni – ira facit poetam1∗ – ®· viÕt vÒ viÖc Êy – ngoµi

bøc th riªng – mét bµi cho tê “Marseillaise” vµ bµi Êy ®· ®îc

®¨ng433. Ngoµi ra, ch¸u cßn nhËn ®îc th cña biªn tËp viªn trong

ban biªn tËp mµ b¶n sao th Êy göi kÌm ®©y. H«m nay ch¸u l¹i

göi cho tê “Marseillaise”, mét bøc trong ®ã – nh©n nh÷ng c©u tr¶

lêi cña Gl¸t-xt«n (trong tuÇn nµy) ®èi víi nh÷ng c©u chÊt vÊn vÒ

sù ®èi xö víi tï nh©n -, ®· trÝch dÉn mét trong nh÷ng bøc th cña

¤’ §«-n«-van (xem “Irishman”, ngµy 5 th¸ng Hai 1870). ë ®©y,

ch¸u Gien-ni ®· m« t¶ víi ngêi Ph¸p vÒ Gl¸t-xt«n kh«ng nh÷ng

nh lµ con qu¸i vËt gièng nh ®· ®îc vÏ lªn trong th cña ¤’ §«-

n«-van Rèt-sa (v× trªn thùc tÕ, Gl¸t-xt«n chÞu tr¸ch nhiÖm – ngay

c¶ trong thêi kú ®¶ng b¶o thñ cÇm quyÒn – vÒ toµn bé sù ®èi xö

víi tï nh©n), mµ cßn nh lµ mét tªn hÒ gi¶ nh©n gi¶ nghÜa, t¸c

gi¶ cña çc t¸c phÈm “CÇu nguyÖn”, “TruyÒn b¸ phóc ©m”, “Bæn

phËn cña ngêi trÇn thÕ trong gi¸o héi” vµ “Ecce homo”2∗.

Nhê hai tê b¸o Êy – “Internationale” vµ “Marseillaise” – hiÖn

nay chóng ta ®· xÐ to¹c ®îc chiÕc mÆt n¹ cña ngêi Anh tríc

toµn lôc ®Þa. Nay mai, nÕu nh anh ngÉu nhiªn gÆp ®îc çi g× ®ã

thÝch hîp víi bÊt cø tê b¸o nµo trong hai tê b¸o Êy, th× anh cÇn

tham gia c«ng viÖc tèt ®Ñp cña chóng t«i.

T×nh h×nh søc khoÎ cña t«i cho tíi nay vÉn cha cho phÐp t«i

tham dù çc phiªn häp cña Héi ®ång trung ¬ng. Nhng thø ba

tíi t«i sÏ ®i dù, nÕu trêi kh«ng ma.

Theo t«i biÕt th× cuéc th¶o luËn t¹i h¹ viÖn Mü vÒ vÊn ®Ò

1∗ – sù tøc giËn sinh ra nhµ th¬ (c©u nãi l¸y l¹i c©u nãi trong bµi th¬ ch©m biÕm thø

nhÊt cña Giu-vª-nan).

2∗ – “Con ngêi Êy”.

nh÷ng tï nh©n héi viªn héi Phª-ni-¨ng434 ®· bÞ b¸o chÝ Anh lê ®i

mét çch cÈn thËn nhÊt.

Ngµi V. LÝp-nÕch lÇn nµy tá ra hoµn toµn xuÊt s¾c. Tho¹t ®Çu

«ng ta rÊt véi vµng ®ßi cuèn “ChiÕn tranh n«ng d©n” cña anh.

B©y giê lµ sù d©y da, vµ thay cho t¸c phÈm trªn, «ng ta ®¨ng

trªn tê “Volksstaat”, sè 17, mét bµi ghi râ H¨m-buèc vµ do tËp

®oµn tuyªn truyÒn HÐt-xen ph¸t ra, ph¶n ®èi kh¸i niÖm vÒ sù

kh¸c biÖt “giai cÊp”.

Cßn vÒ Mai-xn¬ vµ “Ngµy 18 th¸ng S¬ng mï” th× «ng ta gi÷

sù im lÆng rÊt ®¸ng ghi nhí.

Xin chµo.

C. M. cña anh






259



Mo-r¬ th©n mÕn!

_____________________________________________________________


Bøc th cña anh mµ t«i nhËn ®îc h«m qua ë trong t×nh tr¹ng

rÊt kh¶ nghi, cµng kh¶ nghi h¬n v× nã ®Õn chËm c¶ mét tiÕng

®ång hå so víi b×nh thêng. §iÒu ®ã rÊt l¹ lïng, v× chñ nhËt ë ®©y

bu côc chØ ph¸t th mét lÇn. Ph¶i ch¨ng ngµi Bru-x¬ kh¶ kÝnh

quan t©m ®Õn th tõ cña chóng ta?

Vµo tra thø b¶y, khi t«i ®äc thÊy trong môc “Ngêi Ai-r¬-len

ë Pa-ri” c©u chuyÖn x¶y ra víi tê b¸o “Marseillaise” t«i lËp tøc

hiÓu râ cÇn t×m ngµi Uy-li-am-x¬ ë n¬i nµo trªn tr¸i ®Êt, nhng t«i

kh«ng thÓ nµo tù lý gi¶i ®îc çi tªn Êy, cho dï ®iÒu ®ã thËt ngu

ngèc nh thÕ nµo vÒ phÝa t«i435. C©u chuyÖn Êy thËt tuyÖt vêi, vµ

bøc th ng©y th¬ – trong ®ã R«-s¬-pho ng©y th¬ ®Ò nghÞ ¤’ §«-n«-

van Rèt-sa viÕt cho tê “Marseillaise” – ®· t¹o cho Gien-ni c¬ héi

tuyÖt vêi ®Ó g¾n liÒn nã víi vÊn ®Ò ®èi xö víi tï nh©n, nh»m b»ng

çch Êy më m¾t cho bonshommes1∗ ë ®Êy.

T¹i sao anh kh«ng ®Ò nghÞ c«ng bè th«ng tri cña Tæng Héi

®ång göi nh÷ng ngêi ë Gi¬-ne-v¬2∗? Çc chi bé trung ¬ng ë Gi¬-

ne-v¬, Bruy-xen v.v. ®· xem nh÷ng v¨n kiÖn Êy råi, nhng chõng

nµo chóng cha ®îc c«ng bè th× chóng cßn cha ®i s©u vµo

quÇn chóng. Còng vËy, chóng ph¶i ®îc xuÊt hiÖn b»ng tiÕng

§øc trªn çc c¬ quan b¸o chÝ h÷u quan. Nh×n chung çc anh c«ng

bè cßn xa míi ®ñ.

H·y göi cho t«i mÊy sè b¸o “Marseillaise” vµ “Internationale”

cã liªn quan3∗ ®Ó t«i sö dông vµi ngµy. Thµnh c«ng cña ch¸u

1∗ – bän ngêi khê kh¹o.


ng÷ la-tinh”.

3∗ Xem tËp nµy, tr. 608-611.

Gien-ni trong viÖc nµy ®· g©y ra lêi hoan h« chung ë ®©y vµ viÖc

n©ng cèc chóc søc khoÎ cña ngµi G. Uy-li-am-x¬ ®· ®îc tiÕn hµnh

víi tÊt c¶ lßng t«n träng xøng ®¸ng. T«i rÊt quan t©m ®Õn tiÕn

tr×nh tiÕp theo cña sù kiÖn Êy. H·y mÆc cho th«ng tÝn viªn ngu

xuÈn ë Pa-ri cña tê “Irishman” thö xem, liÖu anh ta cã thu xÕp

®¨ng ®îc nh÷ng bµi Êy trªn çc tê b¸o cña b¹n anh ta lµ ¤-li-vi-ª,

hay kh«ng.

MÊy ngµy tríc ®©y, chñ hiÖu s¸ch cña t«i ®· ®ét nhiªn göi

®Õn cho t«i “LuËt cæ ®¹i Ai-r¬-len. Sen-su-x¬ Mo-r¬”, nhng kh«ng

ph¶i b¶n in míi mµ lµ b¶n in ®Çu tiªn. ThÕ lµ do nhiÒu lÇn yªu

cÇu, rót côc t«i ®· cã ®îc Ên phÈm Êy. ThËt vÊt v¶ ®ñ ®iÒu víi

cuèn s¸ch trªn b×a cã ®Ò C«ng ty L«ng-man Lu©n §«n vµ ghi râ

chÝnh phñ xuÊt b¶n! T«i cßn cha thÓ ®äc tµi liÖu Êy, v× trong thêi

gian gi÷a chõng t«i ®· nghiªn cøu mäi thø tµi liÖu hiÖn ®¹i (vÒ

thÕ kû XIX) vµ ph¶i thanh to¸n chóng tríc tiªn.

T«i ®· tho¶ thuËn ®îc víi Mai-xn¬ trªn c¬ së chia ®Òu lîi

nhuËn436.

T«i võa nhËn ®îc bøc ®iÖn göi tõ B¸c-men, mét nöa kh«ng

hiÓu ®îc, kh«ng ®Ò ngµy th¸ng, trong ®ã chØ râ rµng mét ®iÓm lµ

mÑ t«i èm nÆng. T«i kh«ng thÓ hiÓu ®îc, mét bøc th ®ang ë trªn

®êng ®i hay lµ bøc ®iÖn tríc bÞ thÊt l¹c437. H«m nay t«i vÉn

cha nhËn ®îc tê b¸o nhá cña LÝp-nÕch1∗. HiÖn nay hoµn toµn cã

kh¶ n¨ng lµ qua vµi ngµy n÷a t«i sÏ ph¶i sang §øc; nÕu vËy th×

trªn ®êng ®i t«i sÏ ghÐ th¨m anh. Nhng t«i hy väng r»ng mäi

viÖc sÏ thuËn lîi.


_____________________________________________________________

_____________________________________________________________


Ph. ¡. cña anh






260

M¸c göi ¡ng-ghen ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 9 th¸ng Ba 1870

PhrÕt th©n mÕn!

Xin göi kÌm ë ®©y hai sè b¸o “Internationale”. Anh cã thÓ

kh«ng göi tr¶, v× ngêi ta göi cho t«i mçi sè 5 b¶n.

Trªn sè b¸o thø hai kh«ng cã g× lµ cña t«i ngoµi b¶n dÞch

nh÷ng tµi liÖu thùc tÕ rót trong tê “Irishman”438.

VÒ sè b¸o thø nhÊt, t«i viÕt véi vµng vÒ viÖc nµy cho §¬ P¸p-p¬

mét bøc th riªng mµ «ng ta ph¶i chuyÓn thµnh bµi b¸o. Thay v× lµm

nh thÕ, «ng ta cho ®¨ng nguyªn xi1∗ vµ bæ sung trong ngoÆc

nh÷ng ®iÒu ví vÈn, ch¼ng h¹n, ¤’ §«-n«-van bÞ nhôc h×nh th× l¹i

hiÓu lµ bÞ ®¸nh b»ng roi!

Anh ®· ®äc hay cha bµi viÕt ví vÈn cña Hít-xli vÒ viÖc kh«ng

cã sù kh¸c nhau gi÷a ngêi ¡ng-l« X¾c-x«ng (vulgo2∗ ngêi Anh)

vµ ngêi Ken-t¬439? Chñ nhËt tíi «ng ta sÏ ®äc bµi gi¶ng thø hai

vÒ vÊn ®Ò nµy. Chó bÐ §©y-kin-x¬ ®· ®a cho chóng t«i giÊy

vµo cöa.

ë ®©y chóng t«i rÊt lo l¾ng vÒ sù im lÆng cña ngêi chóng ta ë

Pa-ri kÓ tõ khi cã tin b¸o vÒ çi chÕt3∗. Nhng hy väng r»ng tõ ®ã

cho ®Õn nay kh«ng x¶y ra ®iÒu bÊt h¹nh g× míi. St¬-r«n cã mÆt ë

®©y h«m kia vµ sang lôc ®Þa ngay h«m Êy. Xin chµo.

C. M. cña anh





1∗ C. M¸c. “ChÝnh phñ Anh vµ çc ®¶ng viªn Phª-ni-¨ng bÞ cÇm tï”.

2∗ – nãi ®¬n gi¶n tøc lµ.

3∗ Xem tËp nµy, tr. 609-610.

_____________________________________________________________



ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 10 th¸ng Ba1∗ 1870

PhrÕt th©n mÕn! V× t«i biÕt r»ng sù viÖc nµy lµm anh quan t©m nªn t«i viÕt

véi vµng nh sau (hiÖn giê bu côc s¾p ®ãng cöa): ch¸u Gien-ni ®· göi cho tê “Marseillaise” nh÷ng ®o¹n trÝch trong bøc th tríc ®©y cña ¤’ §«-n«-van – Rèt-sa ®· ®¨ng trªn tê “Irishman” ngµy 5 th¸ng Hai (t«i nhí ngµy th¸ng nh thÕ) kÌm theo mÊy lêi b×nh luËn ng¾n cã tÝnh chÊt vµo ®Ò ®èi víi tuyªn bè gÇn ®©y nhÊt cña Gl¸t-xt«n t¹i h¹ viÖn vÒ vÊn ®Ò tï nh©n. Tê “Marseillaise” (ban biªn tËp ghi thuÇn tuý b»ng tiÕng Ph¸p bøc th göi “tõ nhµ tï Niu-ghÕt” Êy) ®· ®¨ng tÊt c¶ nh÷ng çi ®ã trong sè ®Æc biÖt, xuÊt b¶n vµo tèi thø ba, gåm toµn nh÷ng bµi vÒ “chÝnh trÞ ph¹m” vµ gi¸ b¸n mçi tê 50 x¨ng-tim440. TiÕp theo ®ã, tê “Echo” v.v. ®· ®¨ng l¹i tèi h«m nay (víi b¶n dÞch ngîc l¹i ra tiÕng Anh). Tê “Telegraph” cña Lª-vi còng viÕt vÒ viÖc ®ã trong môc tin Pa-ri cña m×nh. H·y mÆc cho tê “Irishman” than phiÒn r»ng ngêi ta dÉn ra tµi liÖu cña nã mµ kh«ng nãi râ xuÊt xø. Nhng ch¸u Gien-ni sÏ lîi dông sù viÖc nµy ®Ó chøng minh r»ng b¸o chÝ Anh ®· lê tÞt nh thÕ nµo nh÷ng sù thùc ®· ®îc ®¨ng trªn çc tê b¸o Ai-r¬-len vµ chØ c«ng bè nh÷ng sù thùc Êy khi chóng

1∗ Trong nguyªn b¶n viÕt nhÇm lµ “9 th¸ng Hai”, chÝnh tay ¡ng-ghen söa thµnh “10

th¸ng Ba”.

®îc ®¨ng ë Pa-ri víi tÝnh çch tin tøc ®Æc biÖt. B¸o chÝ Anh sÏ nhanh chãng nhËn ra r»ng nh÷ng ngµy vui thó ®îc nãi dèi mét çch cã hÖ thèng vµ lê tÞt çc sù thùc ®· qua råi.

Tê “Pays” nhËn xÐt r»ng viÖc n©ng gi¸ b¸o “Marseillaise” lªn

®Õn 50 x¨ng-tim lµ tr¸i víi mäi quy t¾c, v× “s¶n phÈm cña nhµ tï

bao giê còng b¸n rÎ h¬n s¶n phÈm kh¸c”.

Xin chµo.

C. M. cña anh




ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn!

Ngµy G. Uy-li-am-x¬1∗ ®¬ng nhiªn ®¹t ®îc thµnh tùu xuÊt s¾c

vµ hoµn toµn xøng ®¸ng. Thñ ®o¹n cña tê “Marseillaise” ®¨ng bøc

1∗ Gien-ni M¸c.

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________


th Êy tuång nh lµ lÇn ®Çu tiªn th× ®· lµm cho toµn bé b¸o chÝ Anh bÏ mÆt vµ rót côc ®· buéc tê “Irishman” thõa nhËn lçi cña m×nh ®èi víi tê “Marseillaise” vµ tê “Internationale”. Sù lê ®i ®· chÊm døt vµ «ng Bru-x¬ – tê “Daily News” ®ª tiÖn tuy lµm theo lÖnh cña «ng ta l¹i m« t¶ ¤’ §«-n«-van Rèt-sa lµ “mét tï nh©n khæ sai h×nh sù, chø kh«ng ph¶i lµ g× kh¸c h¬n” – khi tr¶ lêi c©u chÊt vÊn tríc m¾t vÉn cø cã thÓ nãi víi giäng kh¸c. Hoan h« Gien-ni! Li-di còng rÊt c¶m ¬n anh vÒ çc bµi b¸o trªn tê “Internationale”1∗ cùc kú hîp ý m×nh.

Hai l¸ th kÌm theo ®©y lµ do t«i nhËn ®îc tõ D«-lin-ghen. T«i xng h« víi M«n2∗ ®¸ng kÝnh b»ng “cËu”, v× tëng ch¾c ®©y lµ em trai cña Giu-p¬3∗ vµ thµnh viªn cò cña §ång minh4∗, do ®ã mµ cã t×nh th©n mËt. Nh anh thÊy ®Êy, c¶ hai chóng t«i ®· trë thµnh nh©n vËt thÇn tho¹i. T«i kh«ng biÕt tÝ g× vÒ c©u chuyÖn vÒ S¸p-p¬ cã phÇn gièng nh÷ng lêi ba hoa ë n¬i töu qu¸n, còng nh chuyÖn vÒ «ng giµ t«i5∗. ¤ng giµ rÊt tr¸nh giao cho t«i viÖc tr¶ tiÒn c«ng hoÆc nãi chung chi tr¶ nh÷ng kho¶n g× kh¸c, theo ý kiÕn «ng, t«i cßn xa míi cã thÓ tÝnh to¸n ®ñ thµnh th¹o vÒ mÆt nµy441. V× t«i ph¶i tr¶ lêi cµng nhanh cµng tèt cho nh÷ng ngêi Êy, cho nªn ph¶i ch¨ng anh cã thÓ nãi cho t«i biÕt anh ®· biÕt ®iÒu g× ®ã vÒ Men-c¬ trong thêi gian nµy.

C¶ tuÇn t«i chê ®îi chuyÕn ®i tÊt yÕu vÒ th¨m mÑ t«i, nhng may thay bµ ®· kh¸ h¬n6∗.


2∗ – Phri-®rÝch M«n.

3∗ – I-«-dÐp M«n.

4∗ – §ång minh nh÷ng ngêi céng s¶n.

5∗ – Phri-®rÝch ¡ng-ghen bè, bè cña ¡ng-ghen.

6∗ Xem tËp nµy, tr. 899-900.

§o¹n díi ®©y ®ñ ®Ó thõa nhËn r»ng toµn bé dù luËt ruéng

®Êt dµi cña Gl¸t-xt«n418 «n hoµ nhÊt chØ lµ ®iÒu nh¶m nhÝ chÝnh

cèng: “Çc hîp ®ång lÜnh canh nãi trªn (chÝnh lµ nh÷ng hîp ®ång lÜnh canh mµ hiÖn nay

çc chóa ®Êt mét sè n¬i ë Ai-r¬-len ¸p ®Æt cho ngêi lÜnh canh) “còng kh«ng ®¸ng tin

cËy nh hîp ®ång lÜnh canh kh«ng b¶o ®¶m thêi h¹n lÜnh canh. Chóng kh«ng gãp phÇn

chót nµo vµo viÖc xo¸ bá c¶m gi¸c hoµi nghi”. §Ó viÖc lÜnh canh cã ý nghÜa nµo ®Êy theo

tinh thÇn nµy, th× nã ph¶i – trõ nh÷ng chi tiÕt liªn quan ®Õn viÖc ph©n chia tiÕp theo vµ

chuyÓn nhîng lÜnh canh, – mang tÝnh chÊt tù do vµ kh«ng h¹n chÕ, nã tríc hÕt kh«ng

®îc g©y trë ng¹i nµo cho ngêi lÜnh canh trong viÖc chuyÓn nhîng phÇn ®Êt cña m×nh.

Nhng çc hîp ®ång lÜnh canh hiÖn nay l¹i lµ çi hoµn toµn tr¸i ngîc - chóng chång

chÊt nh÷ng ®iÒu kho¶n vµ ®iÒu kiÖn bæ sung, ¸p ®Æt ph¬ng ph¸p canh t¸c ruéng ®Êt vµ

ph©n phèi s¶n phÈm, dïng nh÷ng lÖnh cÊm vµ nh÷ng quy chÕ ®Ó ®iÒu tiÕt ho¹t ®éng cña

ngêi lÜnh canh vµ hoµn toµn thñ tiªu quyÒn tù do chuyÓn nhîng ruéng ®Êt, mét ®iÒu

thiÕt yÕu sèng cßn. VÒ mçi dßng cña nh÷ng v¨n kiÖn Êy cã thÓ nãi mét çch kh«ng

phãng ®¹i l¾m r»ng nã chøa ®ùng c¹m bÉy ph¸p lý ®èi víi nh÷ng ngêi kh«ng tõng tr¶i

vµ hÇu nh kh«ng ai cã thÓ tho¸t khái hiÖu lùc cña ®iÒu kho¶n cuèi cïng quy ®Þnh r»ng

viÖc lÜnh canh sÏ bÞ huû bá trong trêng hîp vi ph¹m bÊt cø ®iÒu kiÖn phô nµo ghi trong

hîp ®ång. Nh÷ng hîp ®ång lÜnh canh Êy kh«ng ®em l¹i mét sù v÷ng tin nµo c¶. Chóng

còng kh«ng ®¸ng tin cËy nh, thËm chÝ cßn nguy hiÓm h¬n lµ nh÷ng hîp ®ång lÜnh canh

kh«ng cã b¶o ®¶m thêi h¹n lÜnh canh”.

Ai nãi ®iÒu ®ã? Ngµi G«n-lu-©y, ngêi qu¶n lý (!!) l·nh ®Þa Ken-ma-r¬ trong Héi ®ång tÕ bÇn ë Kin-l¸c-ni, ngµy 4 th¸ng Mêi mét 1869. Nhng l·nh ®Þa Ken-ma-r¬ thuéc vÒ hÇu tíc Lan-x®ao-n¬ mµ ngêi tæng qu¶n lý toµn bé çc l·nh ®Þa cña «ng ta ë Ai-r¬-len lµ T¬-ren-tr¬ “hiÖn thùc”1∗ ®¸ng kÝnh! Cho nªn kh«ng thÓ mong ®îi mét bËc quyÒn uy nµo u tó h¬n. Nh÷ng hîp ®ång lÜnh canh Êy lµ nh÷ng hîp ®ång mµ, sau khi dù luËt trªn ®îc th«ng qua, mçi ngêi n«ng d©n Ai-r¬-len nhê «ng Gl¸t-

1∗ Trong nguyªn b¶n lµ “Reality” (¡ng-ghen ®· khÐo sö dông tªn gäi cuèn s¸ch cña

T¬-ren-tr¬ “Realities of Irish Life” “HiÖn thùc ®êi sèng ë Ai-r¬-len”).

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________


xt«n cao quý m¸t tay nªn ®· kh«ng tr¸nh khái bÞ nh÷ng hîp ®ång

Êy trãi chÆt vµo.

Çc vÞ cã tin tøc g× tõ chç gia ®×nh La-ph¸c-g¬ kh«ng?

Xin göi lêi chµo th©n thiÕt tíi tÊt c¶ çc vÞ.

Ph. ¡. cña anh


In theo b¶n viÕt tay Nguyªn v¨n lµ tiÕng §øc vµ tiÕng Anh

263

M¸c göi ¡ng-ghen ë Man-se-xt¬1∗

[Lu©n §«n], 19 th¸ng Ba 1870

PhrÕt th©n mÕn! Xin göi kÌm ë ®©y tê “Marseillaise”, nhng anh ph¶i göi tr¶

cïng víi mÊy sè b¸o tríc. B¶n th©n t«i cha ®äc nh÷ng tê b¸o Êy. Bµi b¸o Êy do ch¸u Gien-ni vµ t«i cïng viÕt2∗, v× ch¸u kh«ng

1∗ Th viÕt trªn giÊy mÉu cã tiªu ®Ò “Tæng Héi ®ång Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc

tÕ, 256, High Holborn, London, W.C”; trªn th cã dÊu h×nh bÇu dôc “Héi liªn hiÖp c«ng

nh©n quèc tÕ. Héi ®ång trung ¬ng. Lu©n §«n”.

2∗ Bµi thø ba trong lo¹t bµi cña Gien-ni M¸c vÒ vÊn ®Ò Ai-r¬-len.

cã ®ñ thêi gian. V× nguyªn nh©n Êy mµ ch¸u kh«ng tr¶ lêi th anh vµ nhê t«i chuyÓn lêi c¶m ¬n tíi bµ Li-di vÒ mãn quµ cá ba l¸ Ai-r¬-len442.

Qua th cña Pi-gèt göi Gien-ni – göi kÌm theo ®©y – anh cã

thÓ thÊy r»ng bµ ¤’ §«-n«-van – Rèt-sa mµ Gien-ni ®· göi th

riªng cïng sè b¸o “Marseillaise”1∗, l¹i tëng ch¸u lµ con trai, tuy

ch¸u ®· ký tªn lµ Gien-ni M¸c. §îc ch¸u Gien-ni uû nhiÖm, h«m

nay t«i viÕt th tr¶ lêi Pi-gèt vµ tiÖn dÞp tr×nh bµy v¾n t¾t víi «ng

ta quan ®iÓm cña m×nh vÒ vÊn ®Ò Ai-r¬-len.

NhËn xÐt cña anh vÒ sù khÐo xoay së cña Bru-x¬2∗ ®· ®îc sö

dông trong th cña Gien-ni göi cho tê “Marseillaise”3∗ h«m qua.

Chóng t«i cã b¸o ço cña Nèc-x¬ vµ P«-lèc-c¬244 (nhng cha ®äc),

còng nh “nh÷ng tµi liÖu Ýt ®îc biÕt ®Õn”. T«i sÏ chÞu ¬n anh nÕu

nh anh göi ngay cho t«i: mét lµ, t¸c phÈm cña L¸t-xan chèng

Sun-tx¬ – §ª-lÝt-x¬ vµ, hai lµ, cuèn s¸ch cña Clª-men-t¬4∗, mét

ngêi Phri-len ®iªn rå.

Ên tîng m¹nh mÏ mµ l¸ th thø hai cña Gien-ni (kÌm theo

b¶n dÞch tãm t¾t th cña ¤’ §«-n«-van – Rèt-sa) g©y ra ë Pa-ri

vµ Lu©n §«n ®· lµm cho Ta-lan-®i-ª ®¸ng ghÐt vµ v« liªm sØ

(nhng rÊt cã tµi nãi n¨ng vµ viÕt l¸ch) ®øng ngåi kh«ng yªn.

1∗ Râ rµng lµ cã ®¨ng bµi thø hai cña Gien-ni M¸c trong lo¹t bµi cña Gien-ni vÒ vÊn

®Ò Ai-r¬-len.

2∗ Xem tËp nµy, tr. 617-618.

3∗ Bµi thø t cña Gien-ni M¸c trong lo¹t bµi vÒ vÊn ®Ò Ai-r¬-len.

4∗ Ph. L¸t-xan. “Ngµi Ba-xti-a Sun-tx¬ §ª-lÝt-x¬, I-u-li-an nhµ kinh tÕ, hay lµ: T

b¶n vµ lao ®éng”; K. G. Clª-men-t¬. “Slª-d¬-vÝch – quª h¬ng xa kia cña çc d©n téc

kh«ng thuéc nguån gèc §an M¹ch, cña ngêi Anh vµ ngêi Phri-d¬, tæ quèc Anh, qu¸

khø vµ hiÖn t¹i cña nã”.

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________


Tríc ®©y, trªn tê “Marseillaise”, h¾n ®· tuyªn bè r»ng ngêi

Ai-r¬-len lµ bän ngu ngèc theo Thiªn chóa gi¸o. Giê ®©y h¾n l¹i

bªnh vùc hä kh«ng kÐm phÇn om sßm, b»ng mét bµi b×nh luËn

bao gåm tÊt c¶ nh÷ng g× ®· nãi trªn çc tê “Times”, “Daily

Telegraph” vµ “Daily News” vÒ bøc th cña ¤’ §«-n«-van - Rèt-sa443.

V× l¸ th thø hai cña ch¸u Gien-ni kh«ng ký tªn (ngÉu nhiªn),

nªn râ rµng lµ h¾n tù an ñi b»ng niÒm hy väng lµ ngêi ta sÏ cho

r»ng h¾n lµ ngêi gi÷ bÝ mËt bøc th Êy. Bøc th thø ba cña

Gien-ni ®· ph¸ tan niÒm hy väng Êy. Con ngêi nµy ngoµi ra cßn

lµ gi¸o viªn tiÕng Ph¸p ë trêng qu©n sù Xen-hoãc-x¬.

Thø ba võa qua t«i lÇn ®Çu tiªn l¹i dù phiªn häp cña Tæng Héi

®ång444. Cïng víi t«i cã g· bÞp bîm Phª-lÝch H«n-t¬1∗. ¤ng ta rÊt

vui vÎ, v× qu¶ thùc ®· cã ®iÒu g× ®ã thó vÞ nh lµ mét ngo¹i lÖ. Nh mäi ngêi ®Òu biÕt, “nh÷ng ngêi v« s¶n theo chñ nghÜa thùc

chøng” ®· cö mét ®¹i biÓu2∗ ®i dù ®¹i héi Ba-l¬. §· næ ra cuéc

tranh luËn vÒ vÊn ®Ò cã tiÕp nhËn ®¹i biÓu Êy hay kh«ng, v×

«ng ta ®¹i biÓu cho mét ®oµn thÓ triÕt häc chø hoµn toµn kh«ng

ph¶i mét tæ chøc c«ng nh©n (tuy r»ng “b¶n th©n” «ng ta vµ tÊt

c¶ çc ®ång chÝ cña «ng ta ®Òu thuéc giai cÊp c«ng nh©n). Rót

côc «ng ta ®îc tiÕp nhËn víi t çch ®¹i biÓu cña çc thµnh viªn

riªng lÎ cña Quèc tÕ. HiÖn nay nh÷ng chµng trai nµy ®· h×nh

thµnh ë Pa-ri mét chi bé cña Quèc tÕ – mét sù kiÖn khiÕn cho

bän theo chñ nghÜa C«ng-t¬ ë Lu©n §«n vµ Pa-ri g©y ra sù la

lèi om sßm. Hä nghÜ r»ng hä ®· ®ãng ®îc mét chiÕc nÖm. Tr¶

lêi ®¬n xin gia nhËp cña “nh÷ng ngêi v« s¶n theo chñ nghÜa

thùc chøng”, Tæng Héi ®ång ®· nh¾c nhë mét çch hÕt søc lÞch

1∗ – §©y-kin-x¬ (xem tËp nµy, tr. 581-582).

2∗ – M«-len.

sù r»ng Héi ®ång chØ cã thÓ chÊp nhËn sù gia nhËp cña hä sau khi

®· hiÓu râ c¬ng lÜnh cña hä. Do ®ã, hä ®· göi c¬ng lÜnh – mét

c¬ng lÜnh theo chñ nghÜa C«ng-t¬ chÝnh thèng nhÊt -, c¬ng lÜnh

nµy sÏ ®îc th¶o luËn vµo thø ba võa qua. Chñ tÞch Héi nghÞ lµ

Me-®e-hÐt1∗, cùu héi viªn rÊt th«ng minh cña ph¸i HiÕn ch¬ng

(tuy thï ghÐt ngêi Ai-r¬-len), ngêi am hiÓu vµ kÎ thï trùc tiÕp

cña chñ nghÜa C«ng-t¬. Sau mét cuéc tranh luËn kÐo dµi, ngêi ta

®· quyÕt ®Þnh: v× hä lµ c«ng nh©n, nªn cã thÓ chÊp nhËn hä víi t

çch mét chi bé th«ng thêng, chø kh«ng ph¶i víi t çch “chi bé cña nh÷ng ngêi theo chñ nghÜa thùc chøng”, v× nh÷ng nguyªn

t¾c cña chñ nghÜa C«ng-t¬ trùc tiÕp ®èi lËp víi nh÷ng nguyªn t¾c

cña §iÒu lÖ cña chóng ta. Ngoµi ra, viÖc lµm cho nh÷ng quan

®iÓm triÕt häc riªng cã cña hä phï hîp víi nguyªn t¾c cña §iÒu lÖ

cña chóng ta lµ c«ng viÖc cña hä.

VÒ t×nh h×nh ë D«-lin-ghen th× lÇn sau ta sÏ bµn.

Xin chµo.

Mo-r¬ cña anh





1∗ – Mèt-t¬-xhÕt (xem tËp nµy, tr. 534).

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________



ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn! Th anh göi h«m kia m·i h«m nay t«i míi nhËn ®îc, vµ t×nh

tr¹ng chiÕc phong b× (t«i göi kÌm ®©y) khiÕn ngêi ta kh«ng cßn m¶y may nghi ngê r»ng tªn ®ª tiÖn Bru-x¬ Êy ®· châ mòi vµo th tõ cña chóng ta. V× thÕ, bøc th ng¾n nµy t«i kh«ng göi qua bu ®iÖn, nhng l¹i ®ång thêi göi qua bu ®iÖn mÊy dßng cïng víi th cña Pi-gèt mµ t«i tr¶ l¹i anh.

Phong b× ph¶i d¸n cÈn thËn vµ mÆt trªn cã g¾n xi sao cho

con dÊu trïm lªn tÊt c¶ bèn c¹nh cña phong b×. §Ó lµm ®îc

nh thÕ th× phong b× hiÖn nay cña anh kh«ng dïng ®îc; muèn

lµm ®îc viÖc nµy th× bèn c¹nh phong b× ph¶i hoµn toµn khÝt

nhau. Nh vËy phong b× sÏ khã bãc ra, do ®ã bän ngêi Êy, do

thiÕu thêi gian, buéc ph¶i ®Ó l¹i tang chøng hiÓn nhiªn, vµ ®Õn lóc bÊy giê cã thÓ c«ng khai v¹ch mÆt chóng. VÒ nh÷ng ®iÒu quan

träng, t¹m thêi anh h·y viÕt th cho t«i theo ®Þa chØ cña Soãc-lem-

m¬: Owens College, Manchester, hoÆc 172, Brunswick Street,

Manchester, hoÆc X. Mua 25, Dover Street, Oxford Street, Manchester vµ, ®õng tù m×nh viÕt ®Þa chØ. GÆp viÖc hoµn toµn

bÝ mËt th× tèt h¬n hÕt lµ göi th cïng víi bu ®iÖn nµo ®ã qua

C«ng ty Glèp-p¸c-xen, nh l¸ th nµy. Còng b»ng çch ®ã, anh cã thÓ cho t«i mét ®Þa chØ kh¸c, nh÷ng çi ®ã còng kh«ng thÓ

göi vÒ ®Þa chØ nhµ riªng cña anh. May mµ t«i s¾p söa chuyÓn n¬i ë

vÒ Lu©n §«n, bÊy giê t×nh h×nh trªn sÏ chÊm døt. T«i võa míi viÕt

th«ng b¸o tríc vÒ viÖc huû bá hîp ®ång thuª ng«i nhµ mµ t«i

®ang ë. Thùc ra, ®Ó n¾m ®îc ho¹t ®éng cña toµn bé ®¶ng v« s¶n,

çi chÝnh phñ hÌn h¹ Êy kh«ng thÓ mong muèn g× h¬n lµ th tõ

cña chóng ta; trong çc th tõ ®ã nã còng t×m ®îc çi g× ®ã mµ

nã cã thÓ b¸n cho ®ång nghiÖp cña nã trªn lôc ®Þa ®Ó thu ®îc lîi.

ChÝnh v× thÕ mµ chóng ta ph¶i cùc kú thËn träng. Chóng ta

kh«ng trao ®æi th tõ ®Ó phôc vô Sti-b¬.

Cßn Gien-ni cã thÓ kªu lªn: th¾ng lîi trªn toµn tuyÕn! Kh«ng

cã Gien-ni, th× Gl¸t-xt«n ®¸ng kÝnh ®· kh«ng bao giê ®ång ý tiÕn

hµnh mét cuéc ®iÒu tra míi. Trong cuéc ®iÒu tra nµy Mu-r¬ l¹i bÞ

Gl¸t-xt«n lõa nh thÕ nµo, ®iÒu Êy cã thÓ thÊy ®îc qua viÖc so

s¸nh bµi b×nh luËn ng¾n ®¨ng trªn trang 608 cña tê “Irishman”,

trµn ®Çy hy väng vµ râ rµng lµ do Mua viÕt, víi diÔn v¨n cña

Gl¸t-xt«n ®äc vµo thø n¨m võa råi, trong ®ã «ng ta nhËn

tr¸ch nhiÖm vÒ çc vÊn ®Ò thµnh viªn, h×nh thøc v.v. cña cuéc

®iÒu tra445.

L¸ th tõ D«-lin-ghen göi ®Õn cho t«i1∗ xem ra còng bÞ ngêi

ta mu toan bãc ra xem ë Khuªn, nhng ®· kh«ng thµnh c«ng, v×

xi ®îc g¾n ®óng chç.

Xin göi anh lêi chµo nång nhiÖt.

Ph. ¡. cña anh

1∗ Xem tËp nµy, tr. 617-618.

_____________________________________________________________


Bän chóng, do hÊp tÊp, ®· d¸n l¹i kh«ng ®óng nh cò bèn

c¹nh phong b×, nªn chøng cí cßn rµnh rµnh.





ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 24 th¸ng Ba 1870

PhrÕt th©n mÕn!

Xin göi kÌm theo ®©y hai sè b¸o “Marseillaise” (mét trong hai

sè Êy cã bµi cña G. Uy-li-am-x¬1∗) vµ “Het Volk”, chi tiÕt vÒ tê b¸o

nµy xem ë phÝa díi th nµy.

Bän ngêi Êy ph¶i thËn träng h¬n trong viÖc bãc trém th ë

®©y. Thêi kú cña Grª-hªm ®¸ng kÝnh ®· qua råi446. HÔ t«i cã ®îc

chøng cø hoµn toµn hiÓn nhiªn nµo ®ã lµ t«i sÏ viÕt th th¼ng cho

côc trëng côc bu ®iÖn. Kh«ng kh¸ch s¸o g× c¶.

T«i coi m×nh lµ ®· hoµn toµn b×nh phôc vµ l¹i lµm viÖc khÈn

1∗ – bµi thø t cña Gien-ni M¸c vÒ vÊn ®Ò Ai-r¬-len.

tr¬ng hai tuÇn qua, nhng do l¹i cã giã ®«ng th¸ng ba thæi, nªn

bÖnh ho chÕt tiÖt cña t«i l¹i t¸i ph¸t – t«i vÉn bÞ nã hµnh h¹ –

nªn cßn tõ h«m kia l¹i cã hiÖn tîng khã chÞu ë m«ng ph¶i; thÕ

lµ ®· hai ngµy nay t«i ®i l¹i vµ ngåi ®Òu khã kh¨n. Quû tha ma

b¾t nã ®i!

Xin göi kÌm theo ®©y bøc th cña ®oµn kiÒu d©n Nga ë

Gi¬-ne-v¬. Chóng t«i ®· thõa nhËn nã lµ mét chi bé, t«i ®· ®ång

ý víi ®Ò nghÞ cña hä muèn t«i lµm ®¹i diÖn cho hä t¹i Tæng Héi

®ång416 vµ t«i còng ®· tr¶ lêi ng¾n gän (th chÝnh thøc, cïng víi

th riªng) vµ cho phÐp hä c«ng bè th nµy trªn c¬ quan b¸o chÝ

cña hä1∗. Ho¹t ®éng víi t çch ®¹i biÓu cña níc Nga trÎ lµ

mét ®Þa vÞ kh¸ nùc cêi ®èi víi t«i! Ch¼ng bao giê biÕt ®îc cã

thÓ dÉn ta tíi ®©u vµ ®Èy ta r¬i vµo mét céng ®ång kú l¹ nµo

®©y. Trong th tr¶ lêi chÝnh thøc, t«i ®· ca ngîi Phlª-rèp-xki vµ

nhÊn m¹nh r»ng nhiÖm vô chÝnh cña chi bé Nga lµ lµm viÖc v×

lîi Ých Ba Lan (nghÜa lµ gi¶i phãng ch©u ¢u khái ngêi l¸ng

giÒng cña m×nh). T«i c¶m thÊy r»ng trong th chÝnh thøc còng

nh trong th riªng t447, kh«ng nh¾c mét lêi nµo vÒ Ba-cu-nin

lµ ®óng ®¾n h¬n. Nhng t«i kh«ng bao giê tha thø cho çc

chµng trai Êy vÒ chç hä biÕn t«i thµnh mét “nh©n vËt ®¸ng

kÝnh”. Râ rµng hä cho r»ng t«i ®¹i lo¹i ®· t¸m m¬i hoÆc mét

tr¨m tuæi råi.

Th cña nhµ xuÊt b¶n “Volk”2∗ – göi kÌm ®©y – lµ göi

cho t«i, trªn phong b× kh«ng ghi ®Þa chØ chÝnh x¸c h¬n mµ chØ

1∗ – “Sù nghiÖp nh©n d©n”.

2∗ – “Het Volk”.

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________


ghi nh sau: “den Her Karl Marx, Algemeen Correspondent voor

Nederland der Internationale Arbeiders Vereeniging, London”1∗.

Cho tíi nay t«i hoµn toµn kh«ng biÕt cã çi chøc vô “tæng th«ng

tÊn viªn phô tr¸ch vÒ Hµ Lan”. Song tríc khi ®Æt quan hÖ g× ®ã

víi “ngµi Phi-lÝp ph«n Ruª-d¬-ghen ph«n Phl¬-x¬”, t«i cho r»ng

®iÒu ®¸ng tin cËy h¬n ®ã lµ tríc hÕt h·y viÕt th cho chi bé Phla-

m¨ng cña chóng ta ë ¡ng-ve, ®Ó t×m hiÓu vÒ con ngêi cã çi hä

dµi nh vËy2∗.

Xin göi lêi th¨m hái nhiÖt thµnh tíi bµ Li-di.

Mo-r¬ cña anh

TiÖn thÓ nãi lu«n, «ng giµ BÕch-c¬ rót côc ®· viÕt th cho I-ung (còng viÕt cho t«i mÊy dßng448 mµ ngµy mai t«i sÏ tr¶ lêi). TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ngu xuÈn mµ «ng ta ®· lµm ®Òu ®îc «ng ta m« t¶ thµnh chñ nghÜa Ma-ki-a-ven-li s©u s¾c, tù gi¸c. Le bonhomme!3∗. Ngoµi ra cßn mét viÖc thó vÞ: Ba-cu-nin, nh BÕch-c¬ nãi, cho tíi nay vÉn cè t×nh nãi xÊu GhÐc-sen c«ng khai tríc mäi ngêi, nhng sau khi GhÐc-sen chÕt th× liÒn lËp tøc h¸t lªn bµi tông ca ®èi víi GhÐc-sen449. B»ng çch ®ã «ng ta ®· ®¹t ®îc môc ®Ých cña m×nh, tøc kinh phÝ tuyªn truyÒn víi sè tiÒn kho¶ng 25000 phr¨ng h»ng n¨m mµ GhÐc-sen giµu cã nhËn ®îc tõ níc Nga (cña ®¶ng cña «ng ta ë ®ã), th× b©y giê ®îc chuyÓn cho Ba-cu-nin. “Di s¶n” lo¹i ®ã xem ra lµm cho Ba-cu-nin hµi lßng450, mÆc dï «ng ta ghÐt bá quyÒn thõa kÕ.

Dßng hä Na-p«-lª-«ng ®· hoµn toµn suy ®åi, mét khi nã ®·

1∗ – “Göi ngµi Çc M¸c, tæng th«ng tÊn viªn cña Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ

phô tr¸ch vÒ Hµ Lan, Lu©n §«n”.

2∗ Xem tËp nµy, tr. 902-903.

3∗ - KÎ ng©y ng«!

ra søc chøng minh – bÊt luËn ë ®©u – r»ng nã ®· bÞ b¹t tai ®¸ ®Ýt451.


K. Marx”. Bd. IV, Stuttgart, 1913; c«ng bè toµn v¨n trong Marx - Engels Gesamtausgabe. Dritte Abteilung, Bd. 4, 1931 vµ trong C. M¸c




ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 26 th¸ng Ba 1870

PhrÕt th©n mÕn!

Xin göi tr¶ anh th cña M«n “gi¶ m¹o”1∗. VÒ Men-c¬ t«i cßn

cha ®îc tin tøc g×. Khi nµo anh viÕt th cho nh÷ng chµng trai

Êy, th× cø b¶o víi hä r»ng: 1) Le-xn¬ ®· nhiÒu lÇn b¸o cho hä

1∗ – Phri-®rÝch M«n (xem tËp nµy, tr. 617-618).

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________


r»ng Héi ®ång trung ¬ng1∗ kh«ng thÓ gióp g× trong viÖc Êy; 2)

kh«ng cÇn sù gióp ®ì cña ngêi kh¸c, b¶n th©n hä còng cã thÓ

hiÓu ®îc r»ng hîp t¸c x· cña hä ch¼ng g©y mét sù quan t©m nµo

cho ngêi Anh c¶, vµ 3) Héi ®ång trung ¬ng ®· nhËn ®îc yªu

cÇu xin tiÒn cña kh¾p mäi n¬i ë ch©u ¢u, trong khi ®ã nã kh«ng

nhËn ®îc héi phÝ cña bÊt cø n¬i nµo trªn lôc ®Þa.

T«i kh«ng hiÓu ®îc nh÷ng dßng th t«i nhËn ®îc cña anh

s¸ng h«m nay. §óng h¬n c¶ lµ do th©n thÓ bÖnh tËt mµ ®Çu ãc t«i

kh«ng ®îc minh mÉn.

T«i rÊt muèn r»ng, nÕu nh cã thÓ, th× chËm nhÊt lµ tèi mai

(®¬ng nhiªn trong trêng hîp bu côc lµm viÖc ngµy chñ nhËt, ë

®©y kh«ng cã lÖ Êy) anh göi cho t«i 5 pao, tÝnh vµo kho¶n kinh phÝ

quý sau. Nhµ t«i cho t«i biÕt qu¸ muén, nghÜa lµ vµo lóc tµi chÝnh

hoµn toµn c¹n kiÖt, – toµn bé vÊn ®Ò lµ ë ®ã – r»ng thø hai, vµo

hai giê ph¶i tr¶ tiÒn h¬i ®èt.

H×nh nh t«i ®Ó l¹i Man-se-xt¬281 sè b¸o “Queen’s Messenger”

trong ®ã cã tiÓu sö Clan-ri-çc-®¬. V× kÎ sóc sinh nµy tá ra qu¸ l¸o

xîc trong cuéc th¶o luËn Coercion bill452 Ai-r¬-len, cho nªn ®©y

®óng lµ lóc mµ G. Uy-li-am-x¬2∗ cung cÊp cho ngêi Ph¸p mét

nh©n vËt xøng ®«i võa løa víi Pi-e B«-na-p¸c-t¬.

§· cã khi nµo anh thÊy çi thêi tiÕt chã chÕt nh mïa ®«ng vµ

mïa thu nµy kh«ng? Th¶o nµo kh«ng lÊy lµm l¹ lµ t«i kh«ng thÓ

kh«i phôc søc khoÎ ®îc b×nh thêng.

Xin chµo.

1∗ – Tæng Héi ®ång.

2∗ – Gien-ni M¸c.

C. M. cña anh






ë Lu©n §«n

Man-se-xt¬, 27 th¸ng Ba1∗ 1870

Mo-r¬ th©n mÕn!

NÕu nh anh kh«ng hiÓu ®îc nh÷ng dßng th cña t«i h«m

kia th× cã nghÜa lµ çi mµ t«i nhÐt vµo trong th ®· thÊt l¹c.

Ngµy 24 anh viÕt r»ng sÏ cã biÖn ph¸p cÇn thiÕt hÔ khi nµo

n¾m ®îc b»ng chøng hoµn toµn x¸c thùc lµ th cña chóng ta bÞ

bãc xem trém. Phong b× cña chÝnh bøc th Êy lµ b»ng chøng cã

søc thuyÕt phôc nhÊt – xi bÞ bong ra v× s¾t nãng, råi sau ®ã ®îc

d¸n l¹i qua loa, nªn dÊu in ch¼ng cßn vÕt tÝch g×, vµ çc c¹nh

1∗ Trong nguyªn b¶n ghi lµ 29 th¸ng Ba.

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________


cña phong b× bÞ bãc ®îc d¸n l¹i hoµn toµn kh«ng khíp nhau. Do

®ã, t«i göi ngay cho anh phong b× Êy, muèn t¹o cho anh c¬ héi tøc

thêi cã biÖn ph¸p. Cßn nh phong b× kh«ng cã trong th, th× cã

nghÜa lµ ngêi ta ®· rót nã ra råi. NÕu nh bøc th tr«ng vÉn nh

khi anh göi nã ®i th× ®¬ng nhiªn anh ch¼ng cã lý do g× niªm

phong nã b»ng xi, vµ anh vÉn cã thÓ göi nã ®i hoµn toµn kh«ng

cÇn niªm phong. V× t«i quan t©m ®Õn trêng hîp nµy, nªn xin anh

cho biÕt sù thÓ ra sao. May thay, t«i cã tiÒn ë nhµ, nªn t«i göi kÌm theo ®©y 5 pao

xtÐc-linh – S/7 29808, Man-se-xt¬, 16 th¸ng Giªng 1869, ng©n phiÕu cña Ng©n hµng Anh. §¸ng tiÕc, v× lµ chñ nhËt nªn t«i kh«ng thÓ göi th b¶o ®¶m: lò chã m¸ bãc trém th Êy cã thÓ ®¸nh c¾p tiÒn. Ngay tõ h«m qua t«i ®· muèn göi sè tiÒn cßn l¹i, nhng thø b¶y ng©n hµng ®ãng cöa sím, nªn t«i ra thµnh phè kh«ng kÞp. Ngµy mai sÏ lµm viÖc Êy.

T«i kh«ng nhí lµ t«i ®· xem sè b¸o “Queen’s Messenger” cã ®¨ng tiÓu sö Clan-ri-çc-®¬1∗ cha. Theo t«i nhí th× tÊt c¶ nh÷ng sè b¸o “Queen’s Messenger” mµ anh kh«ng mang theo, th× t«i ®Òu ®· göi cho anh trong cïng mét bu kiÖn víi çc sè b¸o “Cloche” vµ “Lanterne”, nhng t«i sÏ t×m mét lÇn n÷a.

ChÝnh çi ngµi Phi-lÝp ph«n Ruª-d¬-ghen ph«n Phl¬-x¬ Êy ®· nhiÒu lÇn tuyªn bè kho¸c l¸c trªn b¸o “Werker”. NÐt ch÷ rµnh rät ®iÓn h×nh Hµ Lan cña «ng ta khiÕn ngêi ta cho r»ng ë «ng ta ®· tµn lôi ®i tµi n¨ng cña viªn th l¹i Së c«ng chøng. Dï sao còng ph¶i tá ra thËn träng tríc khi cÊp cho ç nh©n «ng ta thÎ héi viªn Quèc tÕ2∗.

ChØ mong sao ngêi b¹n cña anh C«-lÐt biÕt r»ng hiÖn nay


2∗ Xem tËp nµy, tr. 627-628, 902-903.

anh còng bona fide1∗ vµ th¼ng th¾n trë thµnh ®¹i diÖn cña ngêi

Nga2∗. TÊt c¶ nh÷ng çi ®ã ®Òu rÊt ®¸ng yªu, vÒ phÝa nh÷ng anh

chµng xem ra ®· biÓu hiÖn lµ lo¹i ngêi Nga kh¸c h¼n víi tÊt c¶

nh÷ng ngêi Nga mµ chóng ta tiÕp xóc cho tíi nay. Cã thÓ cho

phÐp hä thùc hiÖn ý ®å b¶o hé nh÷ng ngêi Xla-v¬ cßn l¹i chõng

nµo cßn cha b¶o ®¶m ®îc chç ®øng ch©n v÷ng ch¾c ë ¸o vµ

Hung-ga-ri, cßn khi ®· cã chç ®øng ch©n Êy th× viÖc trªn tù nã sÏ

mÊt ý nghÜa. Hä còng biÕt râ t×nh h×nh ¤m-la-®i-na thuéc XÐc-bi:

®ã lµ mét ®oµn thÓ sinh viªn mang khuynh híng ®¹i ®Ó còng râ

rµng nh HiÖp héi sinh viªn453 cña chóng ta xa kia.

Tµi liÖu tin tøc vÒ Ba-cu-nin tuyÖt thËt. Nhng ®iÒu ®ã lµm

cho «ng ta trë thµnh kh«ng nguy hiÓm: nh÷ng ngêi Nga ®· chi

tiÒn kh«ng cho phÐp «ng ta ®i xa h¬n GhÐc-sen.

Cã lÏ thêi tiÕt ë chç anh xÊu h¬n ë chç chóng t«i. ë ®©y thùc

ra kh¸ l¹nh, khi th× cã giã t©y - b¾c, khi th× cã giã ®«ng, nhng

nh×n chung, phÇn lín thêi tiÕt tèt vµ hµng ngµy t«i cã thÓ t¶n bé

kh¸ l©u. ChØ míi mét tuÇn tríc ®©y, khi trêi ®ét nhiªn trë nªn

Êm ¸p, t«i m¾c ph¶i bÖnh cóm nÆng mµ chØ ch÷a khái ®îc sau ba

ngµy b»ng çch uèng níc s¾c h¹t gai.

Nh÷ng bøc th cña ngêi Hµ Lan vµ ngêi Nga t«i sÏ göi tr¶

anh vµo chuyÕn th thø hai nªn chiÒu mai anh sÏ nhËn ®îc. T«i cã xem l¹i th tõ n¨m ngo¸i vµ ph¸t hiÖn r»ng kho¶ng

tõ th¸ng B¶y – th¸ng T¸m th tõ cña anh ®Òu Ýt nhiÒu mang dÊu vÕt bÞ bãc trém râ rµng, ban ®Çu lµ mét sè th riªng lÎ, cßn sau th× tÊt c¶ mäi l¸ th kh«ng lo¹i trõ çi nµo. Th nhËn ®îc s¸ng nay nÕu nh bÞ bãc trém th× Ýt ra còng ®· d¸n l¹i cÈn thËn.

1∗ – thµnh thùc, thùc sù.

2∗ Xem tËp nµy, tr. 625-628.

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________


Xin göi lêi chµo nång nhiÖt.

Ph. ¡. cña anh






ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn!

H«m qua t«i göi cho anh kh«ng ph¶i b»ng th b¶o ®¶m mµ

b»ng th thêng – v× lµ chñ nhËt – mét ng©n phiÕu n¨m b¶ng

S/7 29808, Man-se-xt¬, 16 th¸ng Giªng 1869 mµ t«i hy väng

anh ®· nhËn ®îc cïng l¸ th. Cßn b©y giê t«i göi kÌm 82 p.xt. 10

si-linh – kú phiÕu do “Ng©n hµng thµnh phè vµ quËn Man-se-xt¬”

ph¸t hµnh theo yªu cÇu cña Ph. ¡ng-ghen, vµ chuyÓn cho anh

lÜnh t¹i “Ng©n hµng hîp nhÊt Lu©n §«n” – vµ kÕ ®Õn lµ nh÷ng

l¸ th kh¸c nhau cña ngêi Hµ Lan vµ ngêi Nga. Ruª-d¬-ghen ë

®©y qu¶ quyÕt r»ng tuyÖt nhiªn kh«ng cã quan hÖ hä hµng g× víi

ngêi hä hµng ë Rèt-tÐc-®am1∗. Ngêi Rèt-tÐc-®am nµy thËt cõ kh«i víi ®iÒu lÉn lén cña m×nh – thÇn quyÒn cña quèc v¬ng vµ

cña nh©n d©n, ph¶n ®èi chñ nghÜa céng s¶n hiÖn thêi, b¶o vÖ chÕ

®é qu©n chñ lËp hiÕn chèng l¹i chÕ ®é céng hoµ (tuy vÒ ®iÓm nµy, ®èi víi ngêi Hµ Lan cßn cã chót ®Ønh quan ®iÓm lÞch sö) vµ sau

hÕt lµ nh÷ng lo¹i thuÕ quan b¶o hé. Sau çi ®ã th× ®¬ng nhiªn

gäi ®îc lµ Phi-lÝp ph«n Ruª-d¬-ghen ph«n Phl¬-x¬. Còng kh«ng

ph¶i lµ tåi khi «ng ta chª tr¸ch giai cÊp t s¶n r»ng giai cÊp nµy

tríc hÕt muèn nhÐt ®Çy hÇu bao cña m×nh, sau ®ã ®em b¸n ®Êt níc ®· bÞ nã v¾t kiÖt cho ngêi Phæ thÌm muèn ®iÒu ®ã.

§iÒu nµy cÇn göi cho Bi-xm¸c biÕt.

Ph. ¡. cña anh





ë Lu©n §«n


1∗ – Phi-lÝp ph«n Ruª-d¬-ghen ph«n Phl¬-x¬.

_____________________________________________________________

638 ¡ng-ghen göi m¸c, 13 th¸ng t 1870 M¸c göi ¡ng-ghen, 14 th¸ng t 1870 639

Mo-r¬ th©n mÕn! C¶m ¬n rÊt nhiÒu vÒ çc b¶n b¸o ço cña nghÞ viÖn. Mét sè

b¶n b¸o ço ®· ®ãn tríc nguyÖn väng cña t«i, nh÷ng b¶n cßn l¹i th× t«i cha râ vµ ®Õn rÊt ®óng lóc. T«i göi anh mÊy sè b¸o “Zukunft” ®Ó anh cã thÓ ng¹c nhiªn vÒ sù ®ª tiÖn vît qu¸ mäi giíi h¹n cña bän d©n téc – tù do trong cuéc th¶o luËn vÒ çc téi chÝnh trÞ (Quy ®Þnh vÒ çc h×nh thøc trõng trÞ). Kh«ng cã g× so s¸nh ®îc víi ®iÒu ®ã. Bän chã nh¸t gan Êy nghÜ r»ng xo¸ bá ®îc tö h×nh ®èi víi çc téi cã tÝnh chÊt h×nh sù – mµ chØ lµ trªn giÊy tê th«i – chóng ®· hoµn thµnh ®îc chiÕn c«ng anh hïng tíi møc hiÖn nay chóng cã thÓ yªn t©m giam cÇm nh÷ng chÝnh trÞ ph¹m trong nhµ tï khæ sai vµ ®èi xö víi hä nh víi tï h×nh sù454. Cßn ®èi víi çc téi chÝnh trÞ th× ph¶i dïng t×nh tr¹ng giíi nghiªm ®Ó tiÕp tôc duy tr× thuèc sóng vµ ®¹n.

T«i göi kÌm theo ®©y bøc th nùc cêi cña Vin-hem mµ t«i yªu cÇu anh göi tr¶ l¹i ®Ó t«i cßn tr¶ lêi. Anh thÊy r»ng con ngêi Êy xö sù hÖt nh lµ t«i ®· sao chÐp «ng ta. ¤ng ta cßn cha ®a ®îc vµo nÒ nÕp tê b¸o nhá1∗ cña m×nh ë Lai-pxÝch mµ ®· chuÈn bÞ s¸ng lËp tê nhËt b¸o ë BÐc-lin455. §èi víi anh chµng nµy, bÇu trêi lu«n lu«n treo ®Çy vÜ cÇm, nhng chóng ®Òu kh«ng cã d©y vµ hép ©m hëng th× bÞ ®Ëp vì2∗.

S¸ch cña U©y-c¬-phin3∗ – kho¶ng 1600 ®Õn 1700 trang in quarto – rót côc t«i ®· ®äc xong sau nhiÒu lÇn gi¸n ®o¹n.

Cuèn s¸ch viÕt rÊt tåi vµ in cµng tåi h¬n – hÇu nh mäi sè


2∗ Thµnh ng÷: “ihm hängt der Himmel voller Geigen” nghÜa lµ: “®èi víi anh ta bÇu

trêi treo ®Çy vÜ cÇm” t¬ng øng víi thµnh ng÷ Nga “anh ta sung síng cùc ®é”, “®èi víi

anh ta, tÊt th¶y ®Òu toµn mÇu hång”.


liÖu vµ ngµy th¸ng ®Òu sai, nhng vÒ t liÖu th× trong ho¹t ®éng thùc tiÔn t«i cha bao giê gÆp çi g× nh thÕ. T«i cha thÊy ë ®©u nh÷ng sè liÖu tØ mØ nh thÕ vÒ mét níc nµo ®ã. H¬n n÷a, anh chµng Êy rÊt cã ®Çu ãc quan s¸t vµ t¬ng ®èi thµnh thùc. Sù lo sî cña ngêi Anh trong nh÷ng n¨m 1808-1812 ®èi víi Ai-r¬-len thËt rÊt ®¸ng chó ý. §iÖn khÈn göi ®i Ên §é bÞ ngêi Ph¸p b¾t ®îc vµ ®em c«ng bè; trong ®ã hu©n tíc U. Ben-nÝch nãi r»ng Anh ®· mÊt Ai-r¬-len.

§· t¸m giê råi, t«i ph¶i ch¹y nhanh ®Ó göi th kÞp chuyÕn

th.

Göi anh nh÷ng lêi cÇu chóc tèt ®Ñp nhÊt.

Ph. ¡. cña anh






ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 14 th¸ng T 1870

PhrÕt th©n mÕn!

_____________________________________________________________

640 M¸c göi ¡ng-ghen, 14 th¸ng t 1870 M¸c göi ¡ng-ghen, 14 th¸ng t 1870 641

KÌm theo ®©y xin göi tr¶ th cña Vin-hem. Qua th cña Boãc-

c¬-hai-m¬ göi kÌm ë ®©y, anh sÏ thÊy vÞ Vin-hem Êy tù cho phÐp

m×nh ®èi xö bÊt nh· víi t«i nh thÕ nµo. T«i kh«ng b»ng lßng víi

thø t×nh c¶m tr¬ trÏn Êy, v× Vin-hem lµ ngêi gèc ë §¸c-m¬-st¸t,

do ®ã thËm chÝ kh«ng thÓ bµo ch÷a r»ng «ng ta ngêi gèc ë

Ve-xt¬-pha-li, cho nªn t«i ®· tr¶ lêi «ng ta kh¸ gay g¾t.

¤ng ta cè t×nh kh«ng chó ý r»ng bµi cña anh1∗ ®· coi “®¶ng

nh©n d©n” vµ “®¶ng d©n téc – tù do” lµ hai cùc cña cïng mét tÝnh

h¹n chÕ.

Thø ba, lÇn ®Çu tiªn t«i l¹i cã mÆt ë Héi ®ång trung ¬ng2∗ vµ

ë ®Êy ®· gÆp Pphen-®¬ l¹i trë thµnh uû viªn (®îc bÇu l¹i),

nhng cho tíi nay vÉn kh«ng tham gia çc phiªn häp456. Anh ta

cho t«i biÕt r»ng çch ®©y mét tuÇn, ngêi ta gäi anh ta ®Õn

nhµ S¸p-p¬ ®ang bÖnh t×nh nguy ngËp. S¸p-p¬ muèn gÆp t«i;

song Pphen-®¬ kh«ng b¸o cho t«i biÕt viÖc Êy, v× do çi nhät cña

nî Êy ë m«ng mµ t«i ®i l¹i khã kh¨n. Nhng nÕu nh «ng ta b¸o

tríc th× t«i ®· ®i. Ngay tèi h«m ®ã (thø ba), Le-xn¬ cho biÕt S¸p-

p¬ in articulomortis3∗. Mong r»ng t×nh h×nh kh«ng ®Õn nçi xÊu

nh vËy. V× t«i cã dÝnh d¸ng vµo lÜnh vùc y häc nªn tiÖn thÓ nãi lu«n;

t«i cho r»ng sù bét ph¸t võa qua chØ lµ mét tµn d lÆp l¹i Ýt nhiÒu ®Òu ®Æn, råi biÕn mÊt khi thêi tiÕt Êm ¸p tíi. Do ®ã t«i nghÜ r»ng chuyÖn ®ã sÏ chÊm døt n¨m nay. Song víi thêi tiÕt Êm ¸p h¬n th× l¹i, gièng nh mäi khi, dÇn dÇn xuÊt hiÖn ®au ë


ë §øc””.

2∗ – Tæng Héi ®ång.

3∗ – s¾p chÕt.

gan (hoÆc vïng phô cËn), vµ v× vËy t«i l¹i ®ang uèng thuèc theo ®¬n cña Gum-pÐc-t¬. Cu-ghen-man kh¼ng ®Þnh r»ng biÖn ph¸p duy nhÊt ®Ó vùc t«i dËy ®îc lµ cuèi hÌ sÏ ®a t«i ®i ®iÒu trÞ ë Çc-xb¸t1∗. TÊt c¶ x¶y ra ®Òu do dinh dìng kÐm, dinh dìng kÐm lµ do tiªu ho¸ tåi, cßn tiªu ho¸ tåi lµ do gan ho¹t ®éng kh«ng b×nh thêng. VËy yªu cÇu anh hái kü Gum-pÐc-t¬ viÖc nµy. Tèt h¬n hÕt lµ nãi víi Gum-pÐc-t¬ r»ng ®Ò nghÞ ®i Çc-xb¸t lµ do b¸c sÜ ngêi Anh cña t«i ®a ra, v× cã thÓ chØ riªng çi tªn “Cu-ghen-man” ®· ®Þnh s½n ®îc sù ph¸n ®o¸n kh«ng kh¸ch quan, tr¸i ý muèn, trªn vÊn ®Ò nµy. T«i c¶m thÊy r»ng thùc ra cÇn cã biÖn ph¸p c¨n b¶n g× ®ã, v× mçi n¨m tuæi mçi giµ mµ lo¹i bÖnh tËt nµy kh«ng thuËn lîi ®èi víi b¶n th©n, còng nh ®èi víi ho¹t ®éng ë bªn ngoµi.

May-en ®· mÊt råi, anh biÕt cha? Sè b¸o “Zukunft” qu¶ thùc ®· cho mét bøc tranh tuyÖt ®Ñp

vÒ hiÖn t¹i cña ph¸i tù do Phæ. Nhng b¶n th©n “T¬ng lai”2∗ ®· biÕn thµnh “HiÖn t¹i”. Víi t çch lµ “T¬ng lai” tê b¸o Êy ®· thËt sù ph¸ s¶n. Víi h×nh thøc míi cña m×nh, nã xuÊt b¶n díi sù kiÓm so¸t cña D«n-nª-man ë Phran-phuèc (còng nh tríc kia, víi V©y-x¬ lµm chñ bót). XÐt vÒ mÆt chÝnh trÞ thuÇn tuý, nã ph¶i ®¹i diÖn cho §¶ng nh©n d©n t¹i BÐc-lin. ThËt lµ mét sù ngu xuÈn biÕt nhêng nµo! Th«i lµm ®ám víi “VÊn ®Ò x· héi”, th× tê b¸o Êy sÏ mÊt s¹ch chót ¶nh hëng nhá nhoi vµ nhãm b¹n ®äc mµ nã cã ®îc trong giíi c«ng nh©n, cßn sù t¨ng cêng mÇu s¾c Nam §øc th× sÏ ®Èy çc “thÞ d©n” Phæ vµ ®Æc biÖt lµ “thÞ d©n” BÐc-lin quay lng l¹i víi nã.

1∗ – Çc-l«-vi – Va-ri.

2∗ Ch¬i ch÷: “Zukunft” lµ tªn gäi cña tê b¸o, “Zukunft” còng cã nghÜa lµ “t¬ng

lai”.

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________


T«i göi kÌm ®©y cho anh hai sè b¸o c«ng nh©n Viªn1∗, mét sè

b¸o “ÐgalitÐ”, vµ xem xong xin anh göi tr¶ c¶ ba sè.

Trong “Volkswille” cã “cÊu tróc” tuyÖt vêi do anh chµng Do

Th¸i Lª-« Phran-ken (th«ng tÝn viªn cña Svai-x¬ ë Pa-ri, t«i

kh«ng biÕt anh ta cßn lµ th«ng tÝn viªn hay kh«ng?) dùng lªn trªn

nÒn t¶ng sù gi¶i thÝch cña t«i vÒ çc bé phËn cÊu thµnh cña gi¸ trÞ. Ch¼ng h¹n: (søc lao ®éng + ngêi c«ng nh©n lµm thuª - tiÒn

c«ng = ngêi c«ng nh©n ®éc lËp).

Qua b¸o “ÐgalitÐ” anh thÊy r»ng t¹i ®¹i héi cña vïng ng«n

ng÷ R«-manh thuéc Thuþ SÜ, häp t¹i La – S«-®¬-ph«ng, t×nh h×nh

®· dÉn ®Õn chiÕn tranh c«ng khai gi÷a ph¸i Ba-cu-nin díi quyÒn

chØ huy cña Ghi-«m (con vËt nµy tù xng lµ gi¸o s, lµ chñ biªn b¸o “ProgrÌs” ë L«-cl¬, ngêi ®a tin bªn c¹nh Ba-cu-nin) vµ Héi

®ång vïng ng«n ng÷ R«-manh (Gi¬-ne-v¬)457. Bµi têng thuËt

rÊt r¾m rèi. Tèi thø ba, I-ung ®· tr×nh bµy vÒ b¶n b¸o ço

chÝnh thøc cña Héi ®ång Gi¬-ne-v¬2∗, ®îc so¹n th¶o bëi mét

ngêi Nga lµ U-tin, «ng nµy lµm nhiÖm vô th ký t¹i §¹i héi

vïng ng«n ng÷ R«-manh. Ph¸i chèng Ba-cu-nin, thay mÆt cho

2000 ngêi, ®· bÞ thiÓu sè v× ph¸i Ba-cu-nin, chØ ®¹i diÖn cho 600

ngêi, nhng b¶o ®¶m ®îc cho m×nh ®a sè ®¹i biÓu nhê vµo

per fas vµ nefas3∗, trong ®ã cã c¶ viÖc dïng giÊy uû nhiÖm gi¶,

nªn ®· ®Èy ph¸i chèng Ba-cu-nin ®Õn secessio4∗. T×nh h×nh dÉn

®Õn nh÷ng lêi tuyªn bè gay g¾t vÒ ©m mu cña Ba-cu-nin lµ kÎ ®·

bÞ c¶ U-tin – trong sè nh÷ng ngêi kh¸c – v¹ch trÇn. Héi ®ång

1∗ – “Volkswille”.

2∗ – Héi ®ång liªn ®oµn vïng Thuþ SÜ thuéc hÖ ng«n ng÷ la-tinh.

3∗ – thñ ®o¹n hîp ph¸p vµ kh«ng hîp ph¸p.

4∗ – sù ph©n liÖt.

vïng ng«n ng÷ R«-manh dùa vµo nghÞ quyÕt cña ®¹i héi gÇn ®©y

(ë Ba-l¬)393 hiÖn ®ang yªu cÇu Héi ®ång trung ¬ng ®a ra quyÕt ®Þnh cña m×nh. Chóng t«i ®· tr¶ lêi: tÊt c¶ tµi liÖu thùc tÕ cïng

víi biªn b¶n çc phiªn häp ph¶i chuyÓn tíi ®©y. Chóng t«i còng

uû nhiÖm I-ung viÕt th cho Ghi-«m ®Ó «ng ta, vÒ phÝa m×nh, ®a

ra nh÷ng tµi liÖu bµo ch÷a. Çch ®©y kh«ng l©u chóng t«i còng buéc ph¶i ra quyÕt ®Þnh vÒ

sù bÊt ®ång ý kiÕn ë Li-«ng424. Sau hÕt, ë Ba-l¬, mét bÌ lò (do uû viªn c«ng tè Bruy-xen ®øng ®Çu) ®· khiÕu n¹i víi chóng t«i vÒ mét bÌ lò kh¸c (cã tÝnh chÊt v« s¶n h¬n). Trêng hîp nµy chóng t«i coi lµ sù viÖc thuÇn tuý ®Þa ph¬ng, ®· cö I. Ph. BÕch-c¬, víi t çch träng tµi, ®i gi¶i quyÕt.

ë Pa-ri, La-ph¸c-g¬ ®· lµm quen víi mét phô n÷ Nga1∗ cã häc vÊn (b¹n g¸i cña Gi¾c-la-r¬, mét thanh niªn u tó, b¹n cña La-ph¸c-g¬). Bµ Êy cho La-ph¸c-g¬ biÕt r»ng Phlª-rèp-xki – mÆc dÇu s¸ch cña «ng ta qua ®îc c¬ quan kiÓm duyÖt vµo thêi kú cã trµo lu tù do – ®· bÞ ®Èy ®i Xi-bia chÝnh v× cuèn s¸ch Êy. B¶n dÞch cuèn s¸ch cña t«i ®· bÞ tÞch thu vµ bÞ cÊm ngay tríc khi nã ra ®êi458.

Ngay tuÇn nµy hoÆc ®Çu tuÇn sau anh sÏ nhËn ®îc cuèn “QuyÒn lîi cña ®Þa chñ vµ cña ngêi lÜnh canh ë Ai-r¬-len. B¸o ço cña thanh tra viªn vÒ luËt ngêi nghÌo. 1870”, còng nh cuèn “ChÕ ®é lÜnh canh ë Ai-r¬-len. Çc b¶n b¸o ço. 1870”.

“B¸o ço cña thanh tra viªn vÒ luËt ngêi nghÌo”, rÊt ®¸ng chó ý. Nh÷ng b¸o ço nµy còng nh “Nh÷ng b¸o ço vÒ tiÒn c«ng cña c«ng nh©n n«ng nghiÖp”, còng cña nh÷ng thanh tra viªn Êy, mµ anh ®· cã, ngoµi nh÷ng vÊn ®Ò kh¸c, ®Òu chøng minh r»ng tõ khi cã n¹n ®ãi459 b¾t ®Çu ®· cã xung ®ét gi÷a mét bªn lµ

1∗ – A. V. Coãc-vin Cru-cèp-xcai-a.

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________


c«ng nh©n n«ng nghiÖp vµ mét bªn lµ chñ trang tr¹i vµ t¸ ®iÒn. VÒ çc b¸o ço vÒ “tiÒn c«ng” th× – nÕu nh nh÷ng sè liÖu vÒ tiÒn c«ng hiÖn nay lµ chÝnh x¸c mµ c¨n cø vµo çc nguån t liÖu kh¸c th× ®iÒu nµy cã thÓ cã ®îc – hoÆc lµ møc tiÒn c«ng tríc ®©y bÞ h¹ qu¸ thÊp hoÆc lµ nh÷ng sè liÖu vÒ møc tiÒn c«ng ®ã trong nh÷ng b¸o ço cña nghÞ viÖn tríc ®ã – mµ t«i sÏ t×m cho anh trong çc t liÖu nghÞ viÖn cña t«i – ®· bÞ n©ng lªn qu¸ cao. Nhng nh×n chung ®Òu x¸c thùc nh÷ng ®iÒu mµ t«i ®· nãi trong ch¬ng nãi vÒ Ai-r¬-len460 cho r»ng sù t¨ng tiÒn c«ng ®· ®îc hÕt søc c©n b»ng sù t¨ng gi¸ cña çc t liÖu sinh ho¹t tÊt yÕu, r»ng trõ vô mïa thu v.v., mÆc dï cã sù di c, sù d thõa t¬ng ®èi sè lîng c«ng nh©n n«ng nghiÖp tån t¹i v÷ng bÒn. Trong cuèn “QuyÒn lîi cña ®Þa chñ vµ t¸ ®iÒn. Çc b¸o ço”, sù thùc sau ®©y còng quan träng: sù tiÕn bé trong sö dông m¸y mãc ®· biÕn ®«ng ®¶o thî dÖt thñ c«ng thµnh d©n nghÌo.

T«i sÏ chÞu ¬n anh nÕu nh anh cho t«i biÕt rÊt ng¾n gän çi g× ®ã vÒ bogs, peats v.v cña Ai-r¬-len. Trong tÊt c¶ nh÷ng S¸ch xanh mµ t«i ®· ®äc, “bog” cã khi ë trªn nói, chÝnh x¸c h¬n ë sên nói, cã khi ë ®ång b»ng. Sù thÓ ra sao? Ngêi Ai-r¬-len hiÓu townlands1∗ lµ g×?

Qua hai b¶n b¸o ço cña çc viªn thanh tra vÒ luËt ngêi nghÌo cã thÓ thÊy râ nh÷ng ®iÒu sau ®©y:

1) tõ khi xÈy ra n¹n ®ãi th× ë ®©y, còng nh ë Anh, b¾t ®Çu diÔn ra cuéc t¶o thanh çc n¬i ë cña c«ng nh©n n«ng nghiÖp ra çc trang tr¹i (kh«ng nªn lÉn lén víi viÖc thñ tiªu n«ng d©n tù do 40 si-linh sau n¨m 1829)461,

2) nh÷ng vô kiÖn vÒ nh÷ng trang tr¹i chång chÊt nî nÇn ®· thay thÕ çc ®Þa chñ ph¸ s¶n b»ng ®«ng ®¶o nh÷ng ngêi cho vay nÆng l·i cì nhá. (Còng theo nh÷ng b¸o ço trªn, sè ®Þa chñ gi¶m ®i 1/6).

1∗ Xem tËp nµy, tr. 645-648.

T«i sÏ rÊt hµi lßng nÕu nh anh vµ Mu-r¬ cã thÓ göi cho t«i mÊy pao xtÐc-linh ®Ó gióp §uy-p«ng. Vî anh Êy bÞ lao phæi, ®ang n»m viÖn. B¶n th©n §uy-p«ng bÞ ®uæi khái n¬i lµm viÖc cò. Çi cí vin vµo lµ: quan ®iÓm chÝnh trÞ cña anh ta; nguyªn nh©n ®Ých thùc: anh Êy lµ t¸c gi¶ cña tÊt c¶ nh÷ng ph¸t minh mµ chñ xëng cña anh Êy chiÕm lÊy. §èi víi tªn nµy (h¾n cho r»ng ®· v¾t kiÖt §uy-p«ng råi), §uy-p«ng tõ l©u ®· lµ persona ingrata1∗. Nhng ngµi chñ xëng cßn chÞu ®ùng khi §uy-p«ng cha hoµn thµnh ®îc mét ph¸t minh míi ®· gi¶i quyÕt ®îc vÊn ®Ò n¶y sinh tõ l©u trong lÜnh vùc s¶n xuÊt pi-a-n«. T«i ®· cho §uy-p«ng mÊy pao xtÐc-linh, v× mÊy tuÇn nay anh Êy, cïng ba ®øa con g¸i nhá cña m×nh, ®· buéc ph¶i chØ nhai cã b¸nh m× kh«. ChØ cÇn gióp ®ì mÊy tuÇn, cho ®Õn khi anh Êy t×m ®îc chç lµm míi. Ai cã thÓ viÕt lÞch sö cña nh÷ng c«ng nh©n bÞ ®uæi viÖc v× çc ph¸t minh cña chÝnh m×nh!

Thªm vµo ®ã, anh chµng ®¸ng th¬ng Êy cßn chÞu khæ së v× sù ghen tÞ cña ngêi Pa-ri vµ lêi vu khèng cña “Chi bé Ph¸p” lµ chi bé ®¬ng nhiªn hiÖn ®· khèng chÕ Phlu-r¨ng.

Xin chµo.

C. M. cña anh TiÖn thÓ nãi lu«n. XtiÕc-linh (£-®in-buèc) – ngêi dÞch t¸c

phÈm “L«-gÝch”2∗ cña Hª-ghen, ngêi chñ tr× cuéc quyªn gãp ë Anh ®Ó dùng tîng kû niÖm Hª-ghen – ®· viÕt mét cuèn s¸ch nhá ph¶n ®èi Hít-xli vµ chÊt nguyªn sinh cña «ng. Lµ ngêi

1∗ – ngêi kh«ng ®îc hoan nghªnh.

2∗ ¸m chØ cuèn s¸ch cña G. XtiÕc-linh “BÝ mËt cña Hª-ghen; nguån gèc, nguyªn

t¾c, h×nh thøc vµ néi dung cña hÖ thèng Hª-ghen”.

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________


Xcèt-len, anh chµng nµy lÏ tù nhiªn tiÕp thu chñ nghÜa thÇn bÝ vÒ t«n gi¸o vµ t tëng sai lÇm cña Hª-ghen (chÝnh ®iÒu nµy thóc ®Èy Çc-lai-l¬ c«ng khai tuyªn bè m×nh chuyÓn sang theo chñ nghÜa Hª-ghen). Nhng tri thøc cña «ng ta vÒ phÐp biÖn chøng Hª-ghen cho phÐp «ng ta v¹ch ra ®îc nh÷ng nhîc ®iÓm cña Hít-xli khi «ng nµy b¾t ®Çu nghiªn cøu triÕt häc. LuËn cø cña «ng ta – còng trong cuèn s¸ch nhá trªn - chèng l¹i §¸c-uyn còng chØ quy vµo nh÷ng ®iÒu mµ tªn v« l¹i Sun-tx¬, ngêi BÐc-lin (thuéc trêng ph¸i Hª-ghen giµ) ®· nãi mÊy n¨m tríc ®©y t¹i ®¹i héi çc nhµ khoa häc tù nhiªn ë Han-n«-v¬462.






ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn!

Xin göi tr¶ anh th cña Boãc-c¬-hai-m¬. Vin-hem cao quý

kh«ng nghÜ r»ng nh÷ng lêi nãi huªnh hoang cña «ng ta ®èi víi

anh sÏ ®îc chuyÓn tíi anh ipsissimis verbis1∗. Suèt ®êi m×nh «ng

ta vÉn lµ ®å ngèc.

Tèi chñ nhËt t«i sÏ göi tr¶ anh çc sè b¸o. T«i ®Þnh ngµy mai

®i th¨m Gum-pÐc-t¬, nhng v× b¶n th©n «ng ta do “kiÖt søc”

(thuéc lo¹i nµo?) thêi gian gÇn ®©y bÞ ®au d©y thÇn kinh, nªn cã

thÓ lµ «ng ta ®· ®i khái råi vµo dÞp nh÷ng ngµy lÔ. T¹m thêi t«i ®Ò

nghÞ anh thö t¶n bé dµi h¬n – ®i bé lÌo ba, bèn giê – trong mÊy

ngµy liÒn vµ khi thêi tiÕt tèt th× ®i Ýt nhÊt mçi ngµy mét – hai giê,

sau ®ã mçi tuÇn chÝ Ýt thùc hiÖn mét – hai cuéc t¶n bé dµi nh

thÕ. HiÖn nay t«i hoµn toµn kh«ng thÓ lµm viÖc ra trß ®îc nÕu

nh kh«ng ra ngoµi trêi trong kho¶ng mét giê hoÆc h¬n mét giê,

®iÒu ®ã cã t¸c dông tuyÖt vêi vµ ch¾c ch¾n sÏ lµm cho gan cña anh

trë l¹i b×nh thêng trªn møc ®é nhÊt ®Þnh. Nh×n chung, t«i hoµn

toµn ®ång ý víi ý kiÕn cña Cu-ghen-man.

Nh©n vËt Phran-ken2∗ lµ mét g· Do Th¸i ®iÓn h×nh. ¤ng ta

häc ®îc “c«ng thøc” ë Pa-ri vµ cung cÊp thø hµng tèt3∗. §iÒu lý

thó lµ «ng ta xem “chi phÝ phô thªm” [frais gÐnÐraux] trong ®ã

«ng ta tÝnh c¶ kho¶n hao mßn m¸y mãc, chÊt b«i tr¬n, than (khi

than kh«ng ph¶i lµ nguyªn liÖu), ®Þa t« v.v. lµ mét phÇn cña gi¸

trÞ thÆng d.

Bogs lµ ®Çm than bïn thuÇn tuý hoÆc ®Çm lÇy chñ yÕu gÆp ë

hai lo¹i ®Þa h×nh: mét lµ, ë ®ång b»ng, thung lòng (hå cò) hoÆc

lßng ch¶o mµ dßng níc ch¶y tõ ®ã ®· ngõng l¹i theo thêi gian;

hai lµ, do tµn ph¸ rõng trªn vïng ®Êt cao cã ®Ønh b»ng ph¼ng

1∗ – tõng ch÷ mét.

2∗ – Phran-ken.

3∗ Xem tËp nµy, tr. 639-640.

_____________________________________________________________


hoÆc h¬i dèc, trªn ®ã ®· h×nh thµnh th¶m rªu, cá d¹i, bôi gai v.v., ë ®Êy, tÝnh trung b×nh níc tho¸t chËm h¬n lîng níc ma r¬i xuèng. ThËm chÝ nh÷ng con s«ng lín cã thÓ ch¶y qua mét sè ®Çm lÇy thÊp h¬n, song nh÷ng con s«ng nµy kh«ng lµm kh« nh÷ng ®Çm lÇy Êy (nh ë nhiÒu n¬i trªn däc theo bê s«ng San-n«n, vïng §Çm lÇy §a-nuýp ë xø Ba-vi-e). RÊt thêng thÊy nh÷ng ®Çm lÇy Êy lµ nguån níc cung cÊp cho s«ng ngßi (®Çm lÇy An-len lµ n¬i ph¸t nguyªn, ban ®Çu rÊt sím, b©y giê ®· thu hÑp rÊt nhiÒu, cña çc con s«ng B«-in, B¸c-r©u, çc s«ng nh¸nh cña chóng vµ s«ng San-n«n). §Çm lÇy TrÐt – M«-x¬ n»m gi÷a Li-víc-pun vµ Man-se-xt¬, mµ anh ®· biÕt, chÝnh lµ – nh U©y-c¬-phin ®· kh¼ng ®Þnh – ®iÓn h×nh thùc sù cña bog Ai-r¬-len. Nã n»m ë ®é cao Ýt nhÊt lµ 30-40 phót cao h¬n so víi s«ng Míc-x©y vµ s«ng I-ru-en ch¹y quanh nã theo h×nh nöa vßng trßn, nªn viÖc tiªu níc kh«ng khã kh¨n, tuy nhiªn còng chØ lµm kh« c¹n ®îc kho¶ng mét phÇn ba, tuy viÖc nµy ngêi ta ®· tiÕn hµnh tõ n¨m 1800. Nguyªn nh©n lµ ë bän ®Þa chñ: ®Çm lÇy nµy ®¬ng nhiªn chØ cã thÓ lµm c¹n mét çch cã hÖ thèng vµ b»ng ph¬ng thøc cìng chÕ. ë Hµ Lan anh còng gÆp nh÷ng ®Çm lÇy Êy – çc ®Çm lÇy cã than bïn ë kh¾p ch©u ¢u ®©u còng nh nhau c¶. Ngêi Ai-r¬-len gäi ®Çm lÇy ë ®ång b»ng lµ ®Çm lÇy ®á, cßn ®Çm lÇy vïng nói lµ ®Çm lÇy ®en. ë ®©y, níc thÊm theo dèc xuèng phÝa díi, dÉn tíi sù h×nh thµnh trªn çc sên dèc – thËm chÝ trªn nh÷ng sên dèc rÊt dèc, 30-40 ®é – nh÷ng ®Çm gièng nh thÕ dÇn dÇn biÕn thµnh ®Çm than bïn. ë dèc ®øng líp than bïn ®¬ng nhiªn máng, cßn ë dèc cµng tho¶i th× líp than bïn cµng ngµy cµng dÇy. §¬ng nhiªn, dÇy h¬n c¶ lµ líp than bïn ë ®Ønh b»ng ph¼ng.

Townlands lµ nh÷ng ®¬n vÞ hµnh chÝnh thÊp nhÊt ë Ai-r¬-len, ë ®©u nÒn t¶ng cña chóng còng lµ nh÷ng sù ph©n chia cæ xa ë Ai-r¬-len thµnh çc thÞ téc vµ phÇn lín nh÷ng ®¬n vÞ hµnh chÝnh Êy cßn duy tr× nguyªn vÑn ë miÒn b¾c vµ miÒn t©y. L·nh ®Þa b¸ tíc lµ th¸i Êp cña çc l·nh chóa ®Þa ph¬ng (§«-nª-g«n

lµ l·nh ®Þa cña dßng hä ¤’ §«-nen, thuéc vÒ nã cßn cã l·nh ®Þa kh¸c n÷a, ch¼ng h¹n, M¸c Xvai-nèp vµ c d©n cña l·nh ®Þa nµy; Ti-r«n lµ l·nh ®Þa cña dßng hä ¤’ Nª-in; PhÐc-ma-na lµ l·nh ®Þa cña dßng hä Mª-ghi-r¬ v.v.), l·nh ®Þa nam tíc lµ nh÷ng thÞ téc riªng lÎ, cßn trong nh÷ng thÞ téc nµy, ballybetaghs (nh §ª-vÝt1∗ viÕt), hoÆc dÞch ra tiÕng Anh lµ townlands lµ nh÷ng c«ng x· n«ng th«n riªng lÎ thuéc së h÷u chung cña c d©n. Nh÷ng c«ng x· n«ng th«n nµy, nh ë ¤n-xtÐc, hoµn toµn gi÷ nguyªn ®Þa giíi cò, ë çc n¬i kh¸c th× gi÷ l¹i ®îc n¬i Ýt n¬i nhiÒu. Vµo thêi kú muén h¬n, çc gi¸o khu, khu tÕ bÇn vµ çc khu ®Æc biÖt kh¸c cña Anh ®îc kÌm vµo gi÷a çc l·nh ®Þa nam tíc vµ townlands.

Nh÷ng kÕt luËn mµ anh rót ra ®îc tõ b¸o ço nghÞ viÖn2∗

trïng hîp víi nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu cña t«i. Cã ®iÒu lµ chí

quªn r»ng qu¸ tr×nh thñ tiªu n«ng d©n tù do 40 si-linh b¾t ®Çu

diÔn ra ngay tõ ®Çu n¨m 1846 ®· trïng hîp vµ ®an xen víi qu¸

tr×nh “quÐt s¹ch” c«ng nh©n n«ng nghiÖp; h¬n n÷a, ®Ó trë thµnh

n«ng d©n tù do, tríc n¨m 1829 ph¶i ký kÕt ®îc hîp ®ång lÜnh

canh trong 21 n¨m hoÆc 30 n¨m, vµ trong suèt c¶ cuéc ®êi cña

mét thÕ hÖ (nhng kh«ng dµi h¬n), v× mét ngêi chØ ®îc coi lµ

n«ng d©n tù do víi ®iÒu kiÖn lµ khi cßn sèng anh ta kh«ng thÓ bÞ

®uæi khái ruéng ®Êt. Nh÷ng hîp ®ång lÜnh canh Êy hÇu nh

kh«ng bao giê lo¹i bá viÖc chia nhá ruéng ®Êt. Cho ®Õn tËn n¨m

1846 mét phÇn nh÷ng hîp ®ång Êy vÉn cßn cã hiÖu lùc, kÕt qu¶

cña ®iÒu ®ã lµ n«ng d©n vÉn cßn ë trªn l·nh ®Þa ë çc th¸i Êp.

T×nh h×nh Êy còng diÔn ra trªn ruéng ®Êt n»m trong tay bän

1∗ G. §ª-vÝt. “TËp luËn v¨n lÞch sö”.

2∗ Xem tËp nµy, tr. 641-643.

_____________________________________________________________


trung gian (thêng ký çc hîp ®ång lÜnh canh trong thêi h¹n 64

n¨m vµ kÐo dµi ba thÕ hÖ, hoÆc thËm chÝ trong thêi h¹n 99 n¨m);

trong phÇn lín trêng hîp viÖc lÜnh canh nh÷ng m¶nh ruéng ®Êt

nµy chØ bÞ thñ tiªu trong thêi kú tõ n¨m 1846 ®Õn n¨m 1860. V×

nh÷ng qu¸ tr×nh Êy Ýt nhiÒu ®an xen nhau, v× thÕ ®Þa chñ Ai-r¬-

len kh«ng bao giê hoÆc hiÕm khi gÆp ph¶i trêng hîp ph¶i gi¶i

quyÕt vÊn ®Ò xem h¾n cã nªn ®uæi chÝnh nh÷ng c«ng nh©n n«ng

nghiÖp nhiÒu h¬n lµ ®uæi nh÷ng t¸ ®iÒn nhá cã tÝnh chÊt truyÒn

thèng kh¸c, hay kh«ng. Thùc ra ë Anh vµ Ai-r¬-len t×nh h×nh

hoµn toµn kh¸c nhau: ruéng ®Êt ph¶i ®îc canh t¸c bëi nh÷ng

c«ng nh©n sèng trªn ®Þa phËn thuéc çc khu tÕ bÇn kh¸c ®Ó ®Þa

chñ vµ t¸ ®iÒn cña h¾n tho¸t khái viÖc nép thuÕ cho ngêi

nghÌo463. VÒ ®iÓm nµy, Xª-ni-o, hoÆc nãi chÝnh x¸c h¬n, ngêi anh

em cña «ng ta lµ Ðt-uèt, thanh tra viªn vÒ luËt ngêi nghÌo Ai-r¬-

len, ®· thèt ra: “LuËt vÒ ngêi nghÌo lµ c«ng cô vÜ ®¹i ®Ó t¶o thanh Ai-r¬-len”.

C¨n cø vµo nh÷ng tµi liÖu mµ t«i thu thËp ®îc th× sè lîng

®Êt ®îc ®em b¸n, sau khi b¾t ®Çu nh÷ng vô kiÖn vÒ çc tr¹i Êp bÞ

chång chÊt nî nÇn, chiÕm tíi mét phÇn n¨m tæng diÖn tÝch; trªn

thùc tÕ, nh÷ng chñ mua ruéng ®Êt Êy phÇn lín lµ bän cho vay l·i,

bän ®Çu c¬, v.v. ®¹i bé phËn lµ tÝn ®å Thiªn chóa gi¸o Ai-r¬-len.

Mét phÇn cßn gåm nh÷ng chñ ch¨n nu«i ®· giµu cã lªn. Tuy vËy ë

Ai-r¬-len hiÖn chØ cã kho¶ng 8000-9000 ®Þa chñ.

Anh nãi g× ®©y vÒ viÖc toµn bé giai cÊp t s¶n ch©u ¢u ®· bÞ

mÊt mÆt, bän nµy ®· thµnh t©m tin tëng vµo ®Õ chÕ tù do vµ

çch ®©y kh«ng l©u ®· thëng vßng nguyÖt quÕ cho Lu-i

B«-na-p¸c-t¬ v× «ng ta chuyÓn sang chñ nghÜa lËp hiÕn? cßn

b©y giê th× thÊy râ r»ng «ng ta gi¶i thÝch kh¸ tr¾ng trîn r»ng vµo thêi c¬ thÝch hîp ®èi víi m×nh464, «ng ta dµnh cho

m×nh, mét çch hoµn toµn kh«ng óp më, çi quyÒn ®îc lµm cuéc

chÝnh biÕn, vulgo1∗ cuéc trng cÇu ý d©n. LÇn thø hai ngêi ta

kh«ng thÓ chª tr¸ch «ng ta vÒ viÖc «ng ta vi ph¹m hiÕn ph¸p. §Êy

còng lµ lêi b×nh luËn víi “sù qu¶n lý trùc tiÕp cña nh©n d©n” mµ

ngêi Thuþ SÜ hiÖn ®ang thi hµnh465, nhng ngêi Ph¸p th× tuyÖt

nhiªn kh«ng muèn tiÕp thu. Trng cÇu d©n ý theo tiÕng Thuþ SÜ

nghÜa lµ g×? Veto hay lµ referendum? VÊn ®Ò nµy, cÇn ®Æt ra víi

Vin-hem. Ad vocem2∗ Vin-hem – anh ®· ®äc hay cha lêi qu¶ng ço tuyÖt vêi trªn sè 27 cña b¸o “Volksstaat”: “Ai ®· lÊy ®i cña t«i

cuèn “Thèng kª” cña C«n-b¬? V. LÝp-nÕch”. ¤ng ta kh«ng nh÷ng

quªn tÊt th¶y, mµ cßn ph¶i c«ng khai x¸c nhËn ®iÒu ®ã.

“Zukunft” – tuyÖt vêi3∗. Nh÷ng kÎ ngu ngèc Êy!


Ph. ¡. cña anh





1∗ – nãi ®¬n gi¶n, nãi méc m¹c.

2∗ – VÒ.

3∗ Xem tËp nµy, tr. 639-640.

_____________________________________________________________


272



Mo-r¬ th©n mÕn! Thø s¸u1∗ t«i quªn kh«ng viÕt cho anh r»ng ë nhµ chóng t«i

kh«ng cã tiÒn, cho nªn t«i ®· kh«ng thÓ göi cho §uy-p«ng ®¸ng th¬ng ®ång nµo c¶. Cïng víi th nµy t«i göi cho anh ta 5 pao - S/6 11916, LÝt-x¬, 15 th¸ng B¶y 1869. Hy väng sè tiÒn nµy ®ñ cho anh ta chi dïng ®Õn khi t×m ®îc chç lµm míi.

H·y viÕt th cho t«i biÕt t×nh h×nh S¸p-p¬ ra sao. T«i cßn cha gÆp Gum-pÐc-t¬. Nhng t«i hoµn toµn tin r»ng

t¨ng cêng vËn ®éng trong thêi tiÕt tuyÖt vêi hiÖn nay sÏ gióp Ých cho anh rÊt nhiÒu vµ lµ qu¸ tr×nh ®iÒu trÞ s¬ bé tèt tríc khi ®i Çc-xb¸t2∗. H«m qua t«i cïng Soãc-lem-m¬ ®i kho¶ng 17-18 dÆm; anh còng h·y lµm nh thÕ vµ anh sÏ nhanh chãng quªn ®i anh ®ang m¾c bÖnh gan.

H«m nay t«i göi tr¶ anh hai sè b¸o “Marseillaise”, b¸o “ÐgalitÐ” vµ b¸o Viªn3∗ vµ göi kÌm mÊy bµi c¾t tõ b¸o “Examiner and Times” vÒ vÊn ®Ò Ai-r¬-len, ®Æc biÖt ®¸ng chó ý lµ nh÷ng bµi b¸o c¾t Êy lµ do mét chuyªn gia vÒ ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y viÕt, anh ta nhê chñ nghÜa cña m×nh (chñ nghÜa kiªng rîu v.v.) mµ g¾n bã víi çc chñ nghÜa ë ®©y. NÕu kh«ng th× kh«ng nghi ngê g× c¶,

1∗ – 15 th¸ng T 1870.

2∗ – Çc-l«-vi Va-ri.

3∗ – “Volkswille”.

tê “Examiner” kh«ng ®¨ng thø ®ã. Nh÷ng bµi b¸o c¾t Êy sau nµy t«i cßn cÇn dïng ®Õn, cho nªn khi tiÖn dÞp th× anh göi tr¶ t«i.

TiÖn ®©y xin hái: ngµi Uy-li-am1∗ hiÖn ®ang lµm g×? Tót-xi viÕt

th nãi r»ng ngµi Uy-li-am ®ang tiÕp tôc c«ng viÖc, nhng t«i

kh«ng thÊy kÕt qu¶.

Tõ l©u l¾m råi t«i ®· ®Æt mua s¸ch cña Phlª-rèp-xki2∗, nhng

cho tíi nay cha cã tin tøc g×; cho nªn t«i nghÜ r»ng cuèn s¸ch ®·

bÞ tÞch thu, kh«ng kiÕm ®îc nã n÷a.


Ph. ¡. cña anh





ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 19 th¸ng T 1870

T«i rÊt véi!

1∗ – Gien-ni M¸c.


_____________________________________________________________ _____________________________________________________________

654 M¸c göi ¡ng-ghen, 19 th¸ng t 1870 ¡ng-ghen göi m¸c, 21 th¸ng t 1870 655

PhrÕt th©n mÕn!

T«i göi cho anh hai b¶n b¸o ço nghÞ viÖn vÒ Ai-r¬-len, sè

gÇn ®©y nhÊt cña b¸o “ÐgalitÐ” còng nh b¸o “SolidaritÐ”. Qua

bøc th kÌm theo ®©y cña Pª-rª466, nguyªn th ký Héi ®ång liªn

bang ë Thuþ SÜ – th nµy t«i ph¶i nhËn l¹i tríc thø s¸u – anh

sÏ thÊy tªn sóc sinh Êy ë M¸t-xc¬-va, hµnh ®éng nh thÕ nµo.

LÏ ®¬ng nhiªn, hiÖn nay h¾n buéc ph¶i, th«ng qua viªn tæng

th ký cña m×nh lµ R«-bíc khiÕu n¹i – ®iÒu nµy h¾n ®· lµm –

lªn Héi ®ång trung ¬ng. Th nµy, t«i còng göi kÌm ë ®©y467.

Theo anh th× chóng ta ph¶i xö sù nh thÕ nµo víi nh÷ng anh

chµng Êy?

Ngµi Uy-li-am göi lêi th¨m ®Õn çc anh. Mét trong nh÷ng bµi

b¸o cña ngµi Êy ®· ®îc göi cho b¸o “Reynolds’s”. Ngµi Êy ®· ra

thµnh phè kiÕm cho anh mét b¶n, nhng kh«ng ®îc. Hai bµi1∗

tiÕp theo cïng víi nh÷ng sè kh¸c cña b¸o “Marseillaise”, ngµi Êy

sÏ göi cho anh trong tuÇn nµy.

S¸ng nay vî t«i ®· ®em 5 pao xtÐc-linh trao cho §uy-p«ng.

C¶m ¬n rÊt nhiÒu vÒ sè tiÒn Êy. Vî anh ta ®ang s¾p chÕt ë bÖnh

viÖn.

T«i ®· ®Õn gÆp S¸p-p¬. BÞ viªm phæi nÆng, «ng ta gÇy réc ®i,

nhng cã lÏ cøu v·n ®îc.

Xin chµo.

C. M. cña anh

Chóng ta sÏ chÊm døt mu m« cña Ba-cu-nin trªn tê

“Marseillaise” nhê vµo sù gióp ®ì cña Phlu-r¨ng lµ ngêi n¾m râ

1∗ – bµi thø s¸u vµ bµi thø b¶y trong lo¹t bµi cña Gi. M¸c vÒ vÊn ®Ò Ai-r¬-len.

néi t×nh “chi bé Ph¸p” vµ ng¶ theo chóng ta. ¤ng ta lµ con ngêi

rÊt qu¶ quyÕt, uyªn b¸c, tÝnh khÝ qu¸ s«i næi.







ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn!

T«i xin göi tr¶ çc bøc th Thuþ SÜ. Dï sao th× nh÷ng ngêi ë

Gi¬-ne-v¬ còng tá ra h¬i vông vÒ, nÕu kh«ng th× hä r¬i vµo

t×nh h×nh khã chÞu nh vËy khi çc phÇn tö Ba-cu-nin ®· tá ra

cã lý, vÒ mÆt chÝnh thøc, h¬n hä. §iÒu ®ã ®¬ng nhiªn kh«ng

c¶n trë nh÷ng ngêi ë Gi¬-ne-v¬ giµnh lîi thÕ; nhng hiÖn thêi

Tæng Héi ®ång kh«ng cã lý do g× ®Ó can thiÖp, v× nh÷ng ngêi

ë Gi¬-ne-v¬ ®· yªu cÇu çc chi bé biÓu quyÕt, cho nªn çc anh

_____________________________________________________________


ph¶i tr× ho·n ra quyÕt ®Þnh cña m×nh khi mµ sù viÖc cha ng·

ngò b»ng çch nµy hay çch kh¸c. Ch¾c lµ çc phÇn tö Ba-cu-nin

sÏ kh«ng cho phÐp tiÕn hµnh cuéc trng cÇu d©n ý nh thÕ, bëi v×

cã kh¶ n¨ng lµ trong ®iÒu lÖ468 cña héi liªn hiÖp cña hä kh«ng quy

®Þnh çi g× t¬ng tù, nh vËy hä sÏ tù v¹ch mÆt m×nh khi ®Ó lé ra

ý ®Þnh lµ v× chñ nghÜa h×nh thøc rçng tuÕch mµ hy sinh sù thèng

nhÊt cña quèc tÕ vµ cïng víi nã lµ b¶n th©n quèc tÕ. Vµ ®ã lµ lý do

®Çy ®ñ ®Ó can thiÖp. NÕu kh«ng nh thÕ th×, lÇn nµy nh÷ng ngêi

ë Gi¬-ne-v¬ ph¶i ra søc giµnh ®îc ®a sè trong cuéc trng cÇu

d©n ý nµy. Tríc ®ã th× nhiÒu nhÊt Tæng Héi ®ång còng chØ cã

thÓ ®×nh chØ ho¹t ®éng cña hai uû ban trung ¬ng vµ thay thÕ çc

uû ban Êy b»ng mét uû ban trung ¬ng l©m thêi trung lËp (BÕch-

c¬ v.v.).

Thùc ra sù viÖc ®· râ rµng: ®èi víi §ång minh, cho dï nã

®îc Tæng Héi ®ång dung thø, còng kh«ng cßn cã chç trong néi

bé tæ chøc ®Þa ph¬ng nh vïng ng«n ng÷ R«-manh ë Thuþ SÜ, v×

nã muèn cã trao ®æi th tÝn víi mäi níc vµ cã phÇn chi bé cña

m×nh ë ®ã, nã buéc ph¶i hoÆc lµ rót ra khái tæ chøc ®Þa ph¬ng

hoÆc tõ bá tÝnh chÊt quèc tÕ cña m×nh. Trong khi ®ã nÕu sù viÖc

ë Thuþ SÜ ph¸t triÓn thªm n÷a th× xem ra t×nh h×nh sÏ dÉn tíi

chç lµ §ång minh hoÆc hoµn toµn rót khái quèc tÕ hoÆc bÞ khai

trõ khái quèc tÕ. Song, tèt h¬n cÇn ph¶i gîi ý víi çc ngµi ë Gi¬-

ne-v¬ r»ng nÕu nh b¶n th©n hä kh«ng tù gióp m×nh th× kh«ng

ai cã thÓ gióp hä ®îc. NÕu Ba-cu-nin l«i kÐo ®îc vÒ phÝa m×nh

®a sè c«ng nh©n vïng ng«n ng÷ R«-manh ë Thuþ SÜ th× bÊy giê

Tæng Héi ®ång cã thÓ lµm g×? Chç yÕu duy nhÊt cña hä cã thÓ

tãm lÊy lµ tuyÖt ®èi khíc tõ mäi thø chÝnh trÞ, nhng çch ®ã

rÊt kh«ng ®¸ng tin cËy.

Çc ngµi ë Gi¬-ne-v¬ còng cã thÓ g¨m l¹i cho m×nh vÞ thîng

®Õ cña m×nh469.

Ph. ¡. cña anh




ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 28 th¸ng T 1870

PhrÕt th©n mÕn!

H«m qua t«i l¹i ®Õn nhµ S¸p-p¬. T«i lo r»ng t×nh h×nh s¾p

kÕt thóc. B¶n th©n anh ta nãi vÒ çi chÕt nh viÖc ®· ®îc

®Þnh ®o¹t, thËm chÝ kÓ víi t«i r»ng ®· b¶o bµ vî ch«n cÊt anh

ta vµo chñ nhËt tíi. Anh ta bÞ lao phæi. S¸p-p¬ ®· nãi n¨ng vµ

tá th¸i ®é thËt sù tuyÖt vêi. Khi vî vµ con trai lín ë trong phßng,

anh ta nãi chuyÖn (vÊt v¶ l¾m míi nãi ®îc) b»ng tiÕng Ph¸p.

“Je ferai bient«t la derniÌre grimace”1∗. Anh ta cêi «ng giµ

¤-boãc-xki mÊy th¸ng qua ®· bÞ c«ng gi¸o quyÕn rò vµ ®am mª

1∗ – “T«i s¾p söa nh¨n mÆt lÇn cuèi”.

_____________________________________________________________


cÇu nguyÖn, vµ còng cêi c¶ Ru-g¬ l¹i ®i tin vµo sù bÊt tö cña linh hån. Anh ta nãi r»ng nÕu vËy th× ë thÕ giíi bªn kia linh hån cña S¸p-p¬ sÏ ®¸nh ®Ëp linh hån Ru-g¬. ViÖc nãi b«ng ®ïa vÒ nh÷ng chuyÖn cò, vÒ nh÷ng cuéc gÆp gì tríc ®©y víi L. B«-na-p¸c-t¬, b¸c sÜ C«ng-n¬, PÐc-xi-nhi, Ca-ve-nh¾c v.v., sau ®ã víi Vi-lÝch v.v. ®· lµm cho anh ta vui thÝch. Anh ta thÊy yªn lßng, v× con g¸i ®· lÊy chång, con trai lín Çc ®· tù lËp (c«ng nh©n ®ãng s¸ch), hai con thø (çc thî lµm ®å trang søc) mçi ngêi ®· kiÕm ®îc mçi tuÇn 1 pao xtÐc-linh. Anh ta hy väng r»ng ngêi anh em cña anh ta (ë Na-xau) sÏ nhËn nu«i th»ng con nhá nhÊt. Anh ta ®Ó l¹i cho vî toµn bé gia tµi kh«ng giÇu cã cña m×nh, chÞ ë l¹i víi hai ®øa con trai nhá. “H·y b¸o víi tÊt c¶ nh÷ng ngêi cña chóng ta r»ng t«i gi÷ niÒm tin vµo nh÷ng nguyªn t¾c cña chóng ta. T«i kh«ng ph¶i lµ nhµ lý luËn. Trong thêi kú ngù trÞ cña thÕ lùc ph¶n ®éng, t«i buéc ph¶i lµm lông vÊt v¶ ®Ó nu«i sèng gia ®×nh. T«i sèng lµ mét c«ng nh©n b×nh thêng vµ t«i chÕt ®i lµ ngêi v« s¶n”. T«i ®· chuyÓn lêi hái th¨m cña anh vµ nãi r»ng nÕu anh coi t×nh h×nh cña anh ta lµ nguy cÊp th× ®· ®Õn th¨m anh ta råi. §iÒu ®ã râ rµng ®· lµm anh ta phÊn khëi. S¸p-p¬ 57 tuæi. Toµn bé sù dòng c¶m thùc sù trong tÝnh çch cña anh ta hiÖn nay l¹i béc lé râ rµng vµ s¾c nÐt.

Trªn ®êng tõ nhµ S¸p-p¬ trë vÒ, t«i ®i th¨m bÖnh nh©n thø hai. H«m kia, Boãc-c¬-hai-m¬ viÕt cho t«i mÊy dßng nãi r»ng «ng ta èm n»m ë nhµ suèt c¶ tuÇn, «ng ta cã lÏ ph¶i tiÕp tôc n»m l©u dµi mét tuÇn n÷a, sau ®ã rêi khái thµnh phè v.v.. Nh×n vµo çch thøc vî «ng ta tiÕp t«i, t«i thÊy ngay r»ng t×nh h×nh nghiªm träng. ¤ng ta bÞ sèt th¬ng hµn, hiÖn nay xem ra ®ang b×nh phôc. Kh«ng nghi ngê g× c¶ phæi «ng ta bÞ tæn th¬ng. B¸c sÜ ngêi Anh – mét trong sè nh÷ng thµy thuèc ë bÖnh viÖn n¬i ®©y – ®· tiªn ®o¸n ®iÒu ®ã vµ hiÖn nay nh¾c l¹i r»ng: «ng Êy hy väng, thËm chÝ tin ch¾c r»ng lÇn nµy Boãc-c¬-hai-m¬ sÏ tho¸t

khái, nhng nÕu nh kh«ng bá lèi sèng ®iªn rå cña m×nh ®i, th× kh«ng sèng qua næi mét n¨m.

VÊn ®Ò lµ Boãc-c¬-hai-m¬ häc mét çch ®iªn khïng tiÕng Nga tõ 41/2 hoÆc 5 giê s¸ng ®Õn 9 giê s¸ng v.v. vµ tiÕp tôc nh thÕ tõ 7 giê tèi ®Õn 11 giê ®ªm. Anh ®· biÕt «ng ta bót chiÕn nh thÕ nµo víi thîng ®Õ vµ ma quû, vµ tõ khi trë thµnh chñ nh©n cña mét th viÖn kha kh¸, «ng ta muèn nhÊt quyÕt trë thµnh häc gi¶ nh thÕ nµo.

B¸c sÜ yªu cÇu «ng ta, chÝ Ýt lµ trong hai n¨m, ph¶i ngõng mäi ho¹t ®éng trõ nghiÖp vô kinh doanh, cßn thêi gian r¶nh rçi th× hoµn toµn dµnh cho nh÷ng s¸ch b¸o nhÑ nhµng vµ nh÷ng thó tiªu

khiÓn kh¸c. NÕu kh«ng th× sè phËn «ng ta sÏ bÞ ®Þnh ®o¹t, h¬n n÷a ®iÒu ®ã lµ kh«ng tr¸nh khái. ¤ng ta kh«ng cã thÓ lùc ®Ó lµm

viÖc b»ng hai ngêi. T«i ë l¹i ®ã kho¶ng mêi phót. Tr«ng «ng ta cùc kú yÕu ®uèi

vµ tiÒu tuþ. T«i nãi víi «ng ta r»ng, hiÖn cßn bËn nhiÒu c«ng viÖc nªn anh chØ lµm nh÷ng viÖc kh¸c trong ph¹m vi rÊt h¹n chÕ. T«i cè ý nãi thÕ v× t«i biÕt r»ng «ng ta rÊt kÝnh träng anh. Khi xuèng phßng kh¸ch gÆp vî «ng ta, t«i kÓ l¹i cuéc nãi chuyÖn cña chóng t«i. Bµ Êy nãi – vµ t«i ®· høa víi bµ Êy vÒ phÇn m×nh sÏ cã sù gãp søc cÇn thiÕt – nÕu nh anh viÕt th cho chång bµ Êy th× ®ã lµ sù gióp ®ì cùc lín cña anh dµnh cho chÞ Êy. Mét lµ, sù quan t©m cña

anh sÏ lµm cho «ng ta ®Æc biÖt phÊn khëi, hai lµ, nÕu nh anh khuyªn «ng ta chí tù huû ho¹i b»ng c«ng viÖc qu¸ møc th× ®iÒu ®ã sÏ cã t¸c ®éng tèt ®Õn «ng ta.

T«i cã Ên tîng lµ lóc nµy Boãc-c¬-hai-m¬ ®· qua c¬n hiÓm nghÌo, nhng «ng ta ph¶i rÊt thËn träng. TiÖn ®©y nãi lu«n. ¤ng ta rÊt giËn LÝp-nÕch, v× LÝp-nÕch ®¨ng th cña Ba-cu-nin470 tríc råi míi viÕt th cho «ng ta (cho Boãc-c¬-hai-m¬) r»ng hiÖn nay «ng ta (Boãc-c¬-hai-m¬) ph¶i tr¶ lêi. Anh chµng Vin-hem dòng


c¶m Êy lu«n lu«n s½n sµng lµm nh÷ng ®iÒu ngu ngèc råi buéc

ngêi kh¸c ph¶i thu dän.

ThËt lµ th»ng ngèc!

Phlu-r¨ng ®· mÊy lÇn ®Õn nhµ t«i. Anh ta lµ mét chµng trai

®¸ng yªu. §Æc ®iÓm næi bËt trong tÝnh çch cña anh ta lµ lßng qu¶

c¶m. Nhng anh ta còng cã tri thøc khoa häc tù nhiªn v÷ng vµng.

Anh ta ®· gi¶ng d¹y m«n nh©n chñng häc1∗ ë §¹i häc tæng hîp

Pa-ri mét n¨m, ®· chu du kh¾p n¬i – Nam ¢u, Thæ NhÜ Kú, TiÓu

¸ v.v.. Mang ®Çy ¶o tëng vµ n«n nãng çch m¹ng, song vÉn lµ

mét anh chµng ®Çy søc sèng, tuyÖt nhiªn kh«ng thuéc trêng

ph¸i nh÷ng vÞ trîng phu “®¨m chiªu”. Ngêi ta ®· ®Ò cö anh ta

vµo Héi ®ång cña chóng t«i, anh ta ®· hai lÇn dù çc phiªn häp

cña Héi ®ång víi t çch kh¸ch mêi. NÕu anh ta ë l¹i ®©y l©u h¬n

th× rÊt tèt. CÇn lµm c«ng t¸c ®èi víi anh ta. Song, nÕu nh sau

cuéc trng cÇu d©n ý mµ B«-na-p¸c-t¬ ra lÖnh ©n x¸ th× anh ta sÏ

trë vÒ Pa-ri. Tèi h«m qua, Héi tam ®iÓm Ph¸p, “chi bé Ph¸p” v.v.

®· më tiÖc chµo mõng anh ta vµ Ti-ban-®i. L. Bl¨ng, Ta-lan-®i-ª

v.v. còng muèn dù tiÖc nµy. Toµn bé bän ngêi « hîp çch m¹ng

Ph¸p ë ®©y ve v·n anh ta, nhng anh ta ®· hiÓu kh¸ râ vÒ çc

ngµi Êy.

RÊt c¶m ¬n anh ®· gi¶i thÝch vÒ bog Ai-r¬-len2∗. §Ó tiªu khiÓn,

t«i ®· kiÕm ®îc tµi liÖu vÒ xö ph¹t ®èi víi vi ph¹m luËt b¶o vÖ

mu«ng thó (Anh vµ xø Oen-x¬) n¨m 1869. Tæng sè çc b¶n ¸n quy

téi lµ 10345. §©y lµ çc téi ®Æc thï vÒ mÆt n«ng nghiÖp cña ngêi

Anh vµ ngêi xø Oen-x¬. Cí sao ngµi Gl¸t-xt«n kh«ng xo¸ bá c¶

hiÕn ph¸p ë Anh?

1∗ G. Phlu-r¨ng. “LÞch sö con ngêi”.

2∗ Xem tËp nµy, tr. 645-646.

Anh ®· dù c¶m ®îc chÝnh x¸c mèi nguy hiÓm trong th cña

Pi-gèt. Qua sè b¸o “Flag of Ireland”, göi kÌm theo ®©y (trong ®ã cã

bøc th cña th«ng tÝn viªn Pa-ri cña tê “Irishman”) cã thÓ thÊy

®îc sù bÊt l¬ng cña bän ngêi Êy. Pi-gèt – biÕt r»ng ë ®©y

chóng ta nhËn ®îc tê “Irishman” – ®· cho ®¨ng çi thø bÈn thØu

Êy trªn tê “Flag”.

Cïng víi tê “Flag” t«i göi n¨m sè cña çc b¸o T©y Ban Nha

cña quèc tÕ, tøc lµ: hai sè “Federacion”, mét sè “Obrero” vµ mét sè

“Solidaridad”.

Sè b¸o “Marseillaise” ®Õn thø b¶y t«i míi göi cho anh. T«i

ph¶i dïng nã ®Ó viÕt cho Héi ®ång trung ¬ng471 bµi b×nh luËn

ng¾n g× ®ã vÒ sù kiÖn ë Cr¬-d« v.v..

Thø ba võa råi, Héi ®ång trung ¬ng ®· nhÊt trÝ th«ng qua

kiÕn nghÞ cña t«i (®îc Me-®Ðc-xhÕt1∗ ñng hé) c¾t ®øt quan hÖ cña

chóng ta víi “Bee-Hive” vµ c«ng bè nghÞ quyÕt vÒ viÖc nµy. Khi t«i

tr×nh bµy lý do cña kiÕn nghÞ cña m×nh th× ngµi A-pl¬-g¸c ngåi ®èi

diÖn víi t«i, ®Çu gôc xuèng. ¤ng ta vµ èt-gie-r¬ n»m trong ban

biªn tËp cña “Bee-Hive”. T«i chøng minh r»ng tê b¸o nµy ®· b¸n

m×nh cho giai cÊp t s¶n (X. M«-r¬-li v.v.), ®Æc biÖt nh¾c ®Õn th¸i

®é cña nã ®èi víi çc nghÞ quyÕt vµ çc cuéc th¶o luËn cña

chóng ta vÒ vÊn ®Ò Ai-r¬-len2∗. Theo quyÕt ®Þnh cña Héi ®ång

th× thø ba tuÇn sau t«i ph¶i ®a ra b¶n nghÞ quyÕt ®· ®îc so¹n

th¶o hoµn chØnh3∗.

1∗ – Mèt-t¬-xhÕt (xem tËp nµy, tr. 533-534).

2∗ “B¶n ghi bµi nãi cña C. M¸c vÒ b¸o “Bee-Hive”.

3∗ C. M¸c. “Dù th¶o nghÞ quyÕt cña Tæng héi ®ång vÒ b¸o “Bee-Hive””.

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________


Xin chµo.

Mo-r¬ cña anh






ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn!

T«i viÕt th ngay cho Boãc-c¬-hai-m¬ vµ göi theo ®Þa chØ: 10,

Brunswick, Gardens, Kensington, W. NÕu nh ®Þa chØ kh«ng

®óng th× anh h·y vui lßng b¸o tríc cho anh Êy biÕt.

T«i qu¶ thùc vui lßng ®i th¨m S¸p -p¬ vµ hiÖn giê

t«i còng muèn nh thÕ, nÕu nh th anh kh«ng buéc

t«i ph¶i nghÜ r»ng anh ta ®· qua ®êi . S¸p -p¬ bao giê

còng cã tinh thÇn çch m¹ng ch©n chÝnh vµ mét khi

çi chÕt lµ ®Þnh mÖnh cña con ngêi ®¸ng th¬ng ®ã

th× Ýt ra t«i còng tù an ñi r»ng cho tíi phót chãt cña ®êi m×nh anh

ta vÉn tá ra xøng ®¸ng. NÕu nh do viªm phæi mµ anh ta bÞ bÖnh

lao th× ®¬ng nhiªn kh«ng thÓ cøu v·n ®îc n÷a vµ çi chÕt tÊt

®Õn nhanh chãng. Th cña Ba-cu-nin qu¶ thùc rÊt ng©y th¬470. Nãi r»ng ë Nga

tuång nh cã 40000 sinh viªn çch m¹ng mµ phÝa sau hä kh«ng cã giai cÊp v« s¶n, thËm chÝ kh«ng cã n«ng d©n çch m¹ng cßn phÝa tríc th× kh«ng cã con ®êng c«ng danh nµo kh¸c ngoµi sù lùa chän gi÷a Xi-bia vµ c¶nh lu vong sang T©y ¢u, – ®ã lµ nçi bÊt h¹nh ®èi víi toµn thÕ giíi nÕu nh kh«ng ph¶i lµ lêi hoang ®êng khã tin. NÕu nh çi g× cã thÓ lµm tiªu vong ®îc phong trµo T©y ¢u th× ®ã lµ sù nhËp khÈu 40000 ngêi Nga theo chñ nghÜa h v« Êy, Ýt nhiÒu häc vÊn, hiÕu danh, ®ãi bông, ®Çy tham väng gi÷ chøc sÜ quan cña mét qu©n ®éi kh«ng tån t¹i mµ chóng ta ph¶i cung cÊp cho hä; ®Æt giai cÊp v« s¶n ch©u ¢u díi quyÒn chØ huy cña ngêi Nga ®Ó ®em l¹i sù thèng nhÊt cho hµng ngò cña nã – ®ã lµ mét kiÕn nghÞ tuyÖt vêi. Cho dï anh chµng Ba-cu-nin Êy phãng ®¹i nh thÕ nµo th× vÉn râ nh ban ngµy lµ mèi nguy ®ang tån t¹i. Níc Nga thÇn th¸nh1∗ hµng n¨m sÏ qu¼ng ®i mét sè lîng nµo ®ã nh÷ng ngêi Nga “kh«ng cã triÓn väng vÒ con ®êng c«ng danh” Êy vµ tin vµo nh÷ng nguyªn t¾c quèc tÕ ë ®©u ®©u hä còng chiÕm lÊy lßng tin cña c«ng nh©n, giµnh lÊy vai trß l·nh tô, ®a vµo çc chi bé nh÷ng mu m« vµ tranh chÊp ç nh©n – nh÷ng ®iÒu kh«ng tr¸nh khái ë ngêi Nga – vµ bÊy giê Tæng Héi ®ång sÏ kh¸ bËn rén. T«i nhËn thÊy ngay r»ng U-tin ®· biÕt g©y dùng cho m×nh ®Þa vÞ trong hµng ngò nh÷ng ngêi ë Gi¬-ne-v¬. Vµ nh÷ng ngêi Nga Êy than phiÒn r»ng ë nhµ hä, tÊt c¶ çc vÞ trÝ ®Òu bÞ ngêi §øc chiÕm mÊt råi!

1∗ Çc tõ “Níc Nga thÇn th¸nh”, ¡ng-ghen viÕt b»ng tiÕng Nga.

_____________________________________________________________


B»ng giäng nãi h÷u nghÞ nhÊt, t«i chØ râ cho Vin-hem thÊy nh÷ng hµnh vi tríc ®©y còng nh hiÖn nay cña «ng ta t¹i quèc héi. Bon-hoãc-xt¬ ®· bÞ b¾t ë E-sv©y-le v× thiÕu giÊy chøng minh ç nh©n, sau khi ®¹o luËt vÒ viÖc xo¸ bá hé chiÕu ®· ®îc th«ng qua t¹i quèc héi, cßn ngµi LÝp-nÕch ®· bá lì thêi c¬ thuËn lîi ®Ó

chÊt vÊn chÝnh phñ vÒ viÖc vi ph¹m th« b¹o luËt ph¸p vµ buéc nã ph¶i thõa nhËn r»ng nh÷ng ®¹o luËt nh thÕ ®· kh«ng ®îc ¸p dông cho c«ng nh©n. §ång thêi nh÷ng con lõa Êy cßn hy väng c«ng nh©n l¹i bÇu hä. Ngoµi ra t«i ®· viÕt th cho Br¾c-c¬ lµ ngêi ®Ò nghÞ t«i gãp tiÒn cho “®¶ng”; r»ng viÖc hä ë mäi n¬i ®Òu ®Ò cö nh÷ng øng cö viªn lµ c«ng nh©n1∗ vµ ra søc lµm cho hä tróng cö lµ ®iÒu quan träng nh thÕ nµo. Vin-hem cã thÓ nãi r»ng viÖc Êy hoµn toµn kh«ng cÇn thiÕt.

§· nhËn ®îc b¸o T©y Ban Nha vµ tê “Flag”2∗, xin c¶m ¬n. Mïa thu n¨m 1849 khi t«i qua May-oãc-ca3∗ t«i kh«ng thÓ m¬ tëng r»ng sau 20 n¨m ë ®Êy chóng ta sÏ cã ®îc tê b¸o4∗. BÊy giê, çi æ nµy ®îc xem lµ n¬i th©m s¬n cïng cèc cña ®¶o Coãc-x¬.

Pi-gèt vÉn lµ kÎ hai mÆt. ë Ai-r¬-len, hä ph¶i cã “chÝnh thÓ céng hoµ”, cßn ngêi Ph¸p vÉn h·y ë díi quyÒn thèng trÞ cña B«-na-p¸c-t¬. Cuèn s¸ch cña t«i5∗ nÕu xuÊt b¶n th× hä còng sÏ lê tÞt ®i, hÖt nh hä ®· lê tÞt ®i nh÷ng bµi nãi vÒ Ai-r¬-len ®¨ng trªn b¸o “Marseillaise”6∗.

“LuËt cæ ®¹i Ai-r¬-len”, mµ hiÖn t«i ®ang tra cøu, lµ thø qu¶

1∗ Xem tËp nµy, tr. 927-927.

2∗ – “Flag of Ireland”.

3∗ – Ma-li-oãc-ca.

4∗ – “El Obrero”.


6∗ – Nh÷ng bµi cña Gien-ni M¸c vÒ vÊn ®Ò Ai-r¬-len.

®¾ng khã nuèt. Mét lµ, b¶n th©n lêi v¨n kh«ng râ rµng l¾m, v× nã ®ßi hái nh÷ng tri thøc vÒ toµn bé ph¸p luËt cæ Ai-r¬-len hiÖn kh«ng tån t¹i n÷a; hai lµ, nã bÞ xuyªn t¹c rÊt nhiÒu; ba lµ, b¶n dÞch tåi, cã nh÷ng chç hoµn toµn sai; tuy nhiªn, qua v¨n b¶n vÉn thÊy râ r»ng quan hÖ ruéng ®Êt kh«ng ®¬n gi¶n nh §ª-vÝt1∗ dòng c¶m m« t¶ – kh«ng ®îc v« t –. Trong phÇn ®· ®îc c«ng bè, luËt ph¸p ®· gi¶i thÝch chÝnh nh÷ng quan hÖ phøc t¹p chø kh«ng ph¶i ®¬n gi¶n. V¶ l¹i, t«i cßn cha ®äc hÕt toµn bé mí ®å cæ Êy, cã nh÷ng chç t«i ph¶i tham kh¶o b¶n tiÕng Ken-t¬, vµ v× t«i kh«ng cã cuèn ng÷ ph¸p nªn c«ng viÖc tiÕn triÓn kh«ng nhanh l¾m. Song t«i thÊy râ mét ®iÒu lµ nh÷ng ngêi xuÊt b¶n tuy biÕt tiÕng Ken-t¬ mµ hiÓu néi dung còng kh«ng h¬n g× t«i.

Tµi liÖu ®îc xuÊt b¶n b»ng kinh phÝ nhµ níc, do çc uû viªn uû ban xuÊt b¶n luËt ph¸p cæ vµ ®iÒu lÖ cña Ai-r¬-len tiÕn hµnh472. Kh«ng nghi ngê g× n÷a, ®©y lµ chç lµm ¨n cùc kú ph¸t tµi. Trong b¸o ço nghÞ viÖn nµo cã thÓ biÕt ®îc xem hµng n¨m ph¶i chi tiªu bao nhiªu ®Ó nu«i nh÷ng con ngêi Êy? Hä ngåi ®ã tõ n¨m 1852, kh«ng lµm g× c¶, trõ viÖc thuª mín çc thuéc h¹ lµm viÖc, vµ hai tËp Êy lµ s¶n phÈm duy nhÊt ®îc xuÊt b¶n tõ ®ã ®Õn nay.

Xin göi lêi chµo nång nhiÖt tíi tÊt c¶ mäi ngêi.

Ph. ¡. cña anh


K. Marx”. Bd. IV, Stuttgart, 1913; c«ng bè toµn v¨n trong Marx - Engels Gesamtausgabe. Dritte Abteilung, Bd. 4, 1931 vµ trong C. M¸c



1∗ Gi. §ª-vÝt. “TËp luËn v¨n lÞch sö”.

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________

666 M¸c göi ¡ng-ghen, 29 th¸ng t 1870 ¡ng-ghen göi m¸c, 1 th¸ng n¨m 1870 667


ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 29 th¸ng T 1870

PhrÕt th©n mÕn!

S¸p-p¬ ®· mÊt håi 9 giê s¸ng h«m qua.

T«i xin göi kÌm ba sè b¸o “Marseillaise” cã ®¨ng çc bµi cña Gi. Uy-li-am1∗. T«i cÇn nhËn l¹i nh÷ng sè b¸o nµy (cïng víi çc sè

b¸o “ÐgalitÐ” vµ “SolidaritÐ” xuÊt b¶n ë Thuþ SÜ) ®Ó viÕt bµi b×nh

luËn cho Tæng Héi ®ång2∗, – cho tíi nay t«i vÉn cha tranh thñ ®îc thêi gian ®Ó viÕt nã (çc b¸o T©y Ban Nha th× kh«ng cÇn göi

tr¶), t«i còng göi kÌm theo ®©y sè ra gÇn ®©y cña tê “Vorbote”.

Qua sè b¸o nµy anh sÏ thÊy r»ng BÕch-c¬ ®· c«ng khai ®o¹n tuyÖt víi Ba-cu-nin (kh«ng cÇn göi l¹i).

Sau hÕt xin göi cho anh mét b¶n dÞch ra tiÕng Nga “Tuyªn

ng«n cña §¶ng céng s¶n” cña chóng ta. Trªn b¸o “Werker” vµ

nh÷ng b¸o kh¸c, t«i thÊy r»ng cã b¶n dÞch Êy ë nhµ xuÊt b¶n

“Çi chu«ng” mµ Ba-cu-nin thõa kÕ; cho nªn t«i ®· ®Æt mua tõ

Gi¬-ne-v¬ s¸u b¶n473. TÊt nhiªn viÖc ®ã cã ý nghÜa ®èi víi

chóng ta.

1∗ – Gien-ni M¸c, xem tËp nµy, tr. 668.

2∗ Xem tËp nµy, tr. 658-659.

T¹m biÖt «ng giµ. Göi lêi chµo bµ Li-di, Gi«-li-m©y-¬1∗ vµ Mu-r¬.

¤n-®¬ NÝch



278 ¡ng-ghen göi M¸c474

ë Lu©n §«n

[Man-se-xt¬], 1 th¸ng N¨m 1870

Mo-r¬ th©n mÕn!

S¸p-p¬ ®¸ng th¬ng! Hµng ngò nh÷ng ®ång chÝ l·o thµnh cña

chóng ta ngµy mét tha thít. VÐc-th¬, V©y-®¬-mai-¬, Lu-pu-x¬2∗,

S¸p-p¬, – nhng ch¼ng cã çch nµo kh¸c – µ la guerre comme µ la

guerre3∗. Anh cã thÓ kiÕm cho t«i mét tÊm ¶nh cña «ng Êy kh«ng?

HoÆc nÕu cã thÓ th× hai tÊm; anh biÕt ®Êy – nh÷ng ngêi ë D«-lin-

ghen còng muèn cã mét tÊm ¶nh Êy.


2∗ – Vin-hem V«n-ph¬

3∗ – trong chiÕn tranh ph¶i hµnh ®éng theo kiÓu chiÕn tranh.

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________


Xin c¶m ¬n vÒ nh÷ng tê b¸o. TÊt c¶ nh÷ng g× mµ anh yªu cÇu sÏ göi tr¶ vµo ngµy mai. B¸o “ÐgalitÐ” vµ “SolidaritÐ” lÏ ra t«i ®· göi tr¶ tõ l©u råi, nhng t«i tëng r»ng Tæng Héi ®ång ®· nhËn ®îc mÊy sè b¸o Êy. Trong çc tê b¸o T©y Ban Nha ®¬ng nhiªn ph¶n ¸nh quan ®iÓm ®«i chót ®Æc thï cña ngêi T©y Ban Nha, ngêi ta thÊy râ ¶nh hëng cña nh÷ng lêi lÏ v¨n hoa cña Ba-cu-nin.

H«m qua t«i ®· gÆp Gum-pÐc-t¬. Khi «ng ta hái vÒ anh, t«i tr¶

lêi r»ng anh t¸i ph¸t bÖnh gan, th× «ng ta kh«ng ®Ó t«i nãi hÕt ®·

nãi ngay r»ng: T¹i sao «ng Êy kh«ng ®i Çc-l¬-xb¸t1∗? §Êy lµ c©u

tr¶ lêi cho anh ®Êy2∗. ¤ng ta cho r»ng tèt h¬n hÕt lµ ®i vµo ®Çu

mïa hÌ hoÆc s¾p ®Õn mïa thu, v× th¸ng B¶y – th¸ng T¸m ë ®ã

chËt nÝch ngêi vµ nãng ghª gím. Th¸i tö Phæ3∗ hiÖn ®ang ë ®ã;

anh cã muèn lµm quen víi «ng ta kh«ng? ¤ng ta lµ ngêi “cã

häc”4∗ kia mµ.

NghÞ quyÕt vÒ “Bee-Hive”5∗ sÏ lµm cho Xem Mua rÊt hµi lßng,

«ng ta cho tíi nay vÉn ®Æt mua b¸o “Bee-Hive” vµ phÉn né v× tê

b¸o hÌn h¹ ®ã. T«i muèn giíi thiÖu víi «ng ta tê “Reynolds’s”

hoÆc, cã lÏ, anh ®a ra mét tê b¸o nµo hay h¬n? Tê “Democratic

News” cßn xuÊt b¶n kh«ng?

Xin göi kÌm ë ®©y nh÷ng tin tøc míi nhÊt tõ chç Vin-hem;

«ng ta kiªn quyÕt t¸n thµnh ý kiÕn cho r»ng Phæ lµ ®èi ph¬ng

quan träng duy nhÊt cña çch m¹ng ë §øc, nhng còng kh«ng

1∗ – Çc-l«-vi – Va-ri.

2∗ Xem tËp nµy, tr. 637-640.

3∗ – Phri-®rÝch - Vin-hem.

4∗ Trong nguyªn b¶n lµ ph¬ng ng÷ BÐc-lin “Jebildeter”.

5∗ C. M¸c. “Dù th¶o nghÞ quyÕt cña Tæng héi ®ång vÒ b¸o “Bee-Hive””.

kÐm phÇn kiªn quyÕt ph¶n ®èi ý kiÕn cho r»ng Phæ lµ ®èi ph¬ng

quan träng. Mét kÎ ®¸ng th¬ng!

T«i võa dÞch cho Li-di tÊt c¶ ba bµi b¸o cña Uy-li-am1∗, Li-di

rÊt kho¸i vÒ nh÷ng bµi b¸o Êy vµ nhiÖt liÖt c¶m ¬n ngµi Uy-li-am.

Göi anh nh÷ng lêi cÇu chóc tèt lµnh nhÊt.

Ph. ¡. cña anh

Thêi gian gÇn ®©y çc l¸ th cña anh kh«ng cßn bÞ bãc xem

trém n÷a. Dï sao th× ngêi ta còng ®· thËn träng h¬n víi nh÷ng

thø Êy.

LiÖu sÏ cã ai ®ã lo toan viÕt mét bµi tëng niÖm tho¶ ®¸ng vÒ

S¸p-p¬ ®Ó ®a ®¨ng b¸o kh«ng? T«i kh«ng biÕt Õch-ca-ri-ót cã

thÝch hîp víi viÖc ®¸nh gi¸ mét çch xøng ®¸ng ngêi ®¹i biÓu u

tó Êy cña çc nhµ ho¹t ®éng bÝ mËt l·o thµnh hay kh«ng.

C«ng bè lÇn ®Çu b»ng tiÕng cña nguyªn b¶n

trong Marx - Engels Gesamtausgabe. Dritte Abteilung, Bd. 4, 1931 vµ b»ng tiÕng Nga trong C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen, Toµn tËp,




1∗ – Çc bµi thø s¸u, thø b¶y vµ thø t¸m trong lo¹t bµi cña Gien-ni M¸c bµn vÒ vÊn

®Ò Ai-r¬-len.

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________



ë Man-se-xt¬1∗

[Lu©n §«n], 7 th¸ng N¨m 1870

PhrÕt th©n mÕn! TuÇn nµy ë ®©y x¶y ra nhiÒu sù viÖc thó vÞ kh¸c nhau. Nhng

bu côc Anh hiÖn nay tá ra qu¸ tß mß, cßn t«i th× kh«ng m¶y may cã ý ®Þnh gi¸n tiÕp cung cÊp tin tøc cho nã. Do ®ã vÒ chuyÖn Êy ®Ó sau nµy bµn khi gÆp mÆt nhau.

H«m nay kh«ng nhËn ®îc b¸o “Marseillaise”. Cã kh¶ n¨ng nã ®· bÞ tÞch thu. Thø t võa råi chóng t«i ®¸nh ®iÖn cho tê b¸o biÕt r»ng ®Õn thø n¨m nã sÏ nhËn ®îc b¶n tiÕng Ph¸p cña Tuyªn bè cña Tæng Héi ®ång2∗ vµ kh«ng nªn dÞch tõ tiÕng Anh sang. C¶nh s¸t Pa-ri ®¬ng nhiªn biÕt ngay bøc ®iÖn Êy, cßn Pi-ª-t¬-ri xem ra cho r»ng sù tè ço cña chóng t«i ®a ra vµo ®ªm tríc cuéc trng cÇu d©n ý lµ ®iÒu kh«ng ®¸ng mong muèn.

Nh÷ng bøc ®iÖn tÇm thêng cña h·ng Roi-t¬ – Ha-v¸t rót côc ®· cho chóng t«i çi dÞp mong ®îi tõ l©u lµ c«ng khai tuyªn bè trªn çc tê b¸o Pa-ri r»ng çi gäi lµ chi bé Ph¸p ë Lu©n §«n kh«ng thuéc quèc tÕ475.

1∗ Th viÕt trªn giÊy mÉu cã in tiªu ®Ò: “Tæng Héi ®ång Héi liªn hiÖp c«ng nh©n

quèc tÕ, 256, High Holborn, London, W.C.”; trªn th cã dÊu h×nh bÇu dôc: “Héi liªn

hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ. Héi ®ång trung ¬ng. Lu©n §«n”.

2∗ C. M¸c. “VÒ viÖc truy n· nh÷ng thµnh viªn cña çc chi bé Ph¸p”.

H«m qua vµ h«m kia, tê “Standard” ®· ®¨ng hai bµi b¸o ®ª tiÖn chèng l¹i quèc tÕ, nh÷ng bµi b¸o nµy ®îc viÕt theo mÖnh lÖnh trùc tiÕp cña sø qu¸n Ph¸p, gièng nh çc bµi ®¨ng trªn tê b¸o nhá b»ng tiÕng Ph¸p xuÊt b¶n ë Lu©n §«n “L’ International”.

TÊt c¶ çc tê b¸o ë Lu©n §«n ®Òu nhËn ®îc chØ thÞ cña Bru-x¬ – vµ ®¬ng nhiªn chóng tu©n theo chØ thÞ Êy nh nh÷ng

con chã s¨n bÈm sinh – lµ kh«ng ®îc ®¨ng trªn çc cét b¸o cña

m×nh mét ch÷ nµo vÒ nh÷ng biÖn ph¸p mµ c¶nh s¸t Anh ngÊm

ngÇm tiÕn hµnh trong tuÇn qua chèng l¹i Phlu-r¨ng vµ Tæng Héi

®ång cña Quèc tÕ (hä nhÐt c¶ hai ®èi tîng Êy vµo cïng mét rä).

Mêi ngµn b¶n cña sè b¸o “Standard” nãi trªn ®· ®îc göi

sang Ph¸p. §Êy còng lµ mét çch tr¶ thï lao, – hoÆc cã thÓ lµ Héi

10 th¸ng Ch¹p476 ®· ®ét nhiªn häc biÕt tiÕng Anh?

Thø ba võa råi ë Lu©n §«n lan truyÒn tin ®ån r»ng tuång nh

chóng t«i bÞ b¾t ë n¬i mµ chóng t«i ®ang häp. Do ®ã ë ®©y xuÊt

hiÖn, tr¸i víi lÖ thêng, nh÷ng th«ng tÝn viªn b¸o chÝ thÌm kh¸t

tin tøc.

ë Anh, nh÷ng anh chµng Êy vµo lóc ho¶ng hèt ®· quªn mÊt

ngay luËt lÖ cña m×nh vµ ®Ó m×nh bÞ l«i kÐo bëi nh÷ng b¸o chÝ mét

phÇn th× dèt n¸t, mét phÇn th× cè t×nh nãi l¸o.

ChiÒu ý c¶nh s¸t, chóng t«i gi¶ ®Þnh r»ng tÊt c¶ nh÷ng tin tøc

mµ Gr¨ng-pe-r¬, Rai-t¬ vµ “Journal officiel” ®a ra ®Òu lµ ch©n lý

thiªng liªng. Nhng dÉu sao th× ChÝnh phñ Anh còng kh«ng thÓ

lµm ®îc g× c¶ mµ chØ ®Æt m×nh vµo ®Þa vÞ nùc cêi nhÊt.

VÒ viÖc dÉn ®é Phlu-r¨ng – tê “Gaulois” kh¼ng ®Þnh r»ng

ngêi ta ®ßi hái sù dÉn ®é Êy – ngay tõ ®Çu ®· kh«ng thÓ bµn

®Õn477. Gi÷a Ph¸p vµ V¬ng quèc liªn hiÖp Anh chØ cã mét hiÖp

íc vÒ dÉn ®é, hiÖp íc n¨m 1843. N¨m 1865 ChÝnh phñ

Ph¸p tuyªn bè s¸u th¸ng n÷a sÏ huû bá hiÖp íc nµy, v× trªn

_____________________________________________________________


thùc tÕ kh«ng thi hµnh ®îc do çc ®¹o luËt vÒ chøng cø cña Anh.

Do ®ã mµ n¨m 1866 mét sè thñ tôc vÒ vÊn ®Ò chøng cø ®· ®îc

söa ®æi mµ kh«ng cã sù söa ®æi nµo trong néi dung hiÖp íc.

Trong hiÖp íc nµy ®· quy ®Þnh rÊt kü nh÷ng téi dÉn tíi sù dÉn

®é, trong sè téi Êy cã téi giÕt ngêi (giÕt cha (parricide), giÕt trÎ

con vµ ®Çu ®éc) vµ mu s¸t, xin chó ý lµ mu s¸t ë ®©y hiÓu theo

nghÜa hµnh vi b¾t tay vµo thùc hiÖn çc hµnh ®éng “mµ hËu qu¶

trùc tiÕp ph¶i lµ çi chÕt cña ngêi bÞ mu s¸t”. Nh vËy c¨n cø vµo hiÖp íc Êy kh«ng thÓ, ch¼ng h¹n, dÉn ®é

B«-ri nÕu anh ta ch¹y sang Anh, cµng kh«ng thÓ nãi ®Õn dÉn ®é Phlu-r¨ng.

VÊn ®Ò duy nhÊt ®îc ®Æt ra lµ ë ®©y, liÖu toµ ¸n Anh cã thÓ kÕt téi ngêi níc ngoµi vÒ téi tham gia ©m mu nh»m giÕt ngêi níc ngoµi kh«ng?

Cho ®Õn n¨m 1828, kh«ng ai – ngêi Anh còng nh ngêi níc ngoµi – bÞ truy n· ë ®©y vÒ hµnh ®éng giÕt ngêi ®îc thùc hiÖn ngoµi ph¹m vi V¬ng quèc liªn hiÖp. Nh÷ng ngêi Anh ®Êu sóng víi nhau ®· lîi dông ®iÒu nµy. Môc 7, ®iÒu kho¶n 9 ®¹o luËt Gioãc-gi¬ IV cã quy ®Þnh:

“nÕu ai ®ã trong thÇn d©n cña bÖ h¹ bÞ tè ço lµ giÕt ngêi hoÆc tham gia hµnh ®éng

giÕt ngêi ®îc thùc hiÖn ë n¬i nµo ®ã ngoµi ph¹m vi V¬ng quèc liªn hiÖp, th× ngêi ®ã

ph¶i bÞ xÐt xö vÒ téi Êy t¹i V¬ng quèc liªn hiÖp”.

LuËt Êy ®îc ®Æt ra ®èi víi nh÷ng kÎ ®Êu sóng ngêi Anh, do ®ã chØ ¸p dông ®èi víi “çc thÇn d©n cña bÖ h¹”.

Do ®ã mµ n¨m 1858, trong vô ¸n b¸c sÜ BÐc-na, b¸c sÜ nµy ®· chøng minh r»ng “toµ ¸n kh«ng cã thÈm quyÒn”. Toµ ¸n cã th¸i ®é n« lÖ nµy b¶o lu cho m×nh quyÒn gi¶i quyÕt vÊn ®Ò Êy, bá ngá nã vµ quyÕt ®Þnh r»ng tríc hÕt ph¶i xem xÐt ®¬n thØnh cÇu cña phÝa bµo ch÷a vÒ sù v« téi. ViÖc xö tr¾ng ¸n b¸c sÜ BÐc-na ®· ng¨n c¶n bÊt cø sù ph¸n quyÕt nµo vÒ vÊn ®Ò ph¸p lý Êy.

Giê ®©y, sau vô ©m mu cña Oãc-xi-ni n¨m 1858, Pan-míc-

xt¬n ®a ra tríc h¹ nghÞ viÖn dù luËt vÒ çc vô ©m mu478, “nh»m tuyªn bè lµ téi h×nh sù mäi ©m mu nh»m giÕt ngêi, dï lµ ë trong ph¹m vi

V¬ng quèc liªn hiÖp còng nh trªn l·nh thæ cña bÊt cø quèc gia nµo kh¸c”.

Lý do ®a ra dù luËt Êy lµ:

1) “©m mu: hoµn toµn ®îc xem lµ téi nhÑ” vµ theo luËt ph¸p

Anh, ©m mu nh»m môc ®Ých giÕt ngêi ®îc xem nh lµ “©m

mu nh»m môc ®Ých lµm mÊt thanh danh cña ai ®ã”.

2) viÖn trëng viÖn kiÓm s¸t, hu©n tíc R. Bª-ten, ®· chøng

minh mét çch hoµn toµn cã c¨n cø r»ng: “môc 7, kho¶n 9 cña ®¹o luËt Ghª-oãc IV chØ ¸p dông ®èi víi thÇn d©n gèc Anh,

r»ng ngêi níc ngoµi sinh sèng ë V¬ng quèc liªn hiÖp cã thÓ kh«ng bÞ trõng ph¹t v×

nh÷ng ©m mu nh»m môc ®Ých giÕt ngêi ë níc ngoµi”.

Dù luËt vÒ ©m mu, nh mäi ngêi biÕt, ®· ph¸ s¶n vµ cïng

víi nã lµ b¶n th©n hu©n tíc Pan-míc-xt¬n trong thêi gian s¾p tíi

còng sÏ ph¸ s¶n.

Nh thÕ lµ toµn bé sù ån µo mµ b¸o chÝ Ph¸p vµ Anh dÊy lªn

lµ ®iÒu nh¶m nhÝ thuÇn tuý. Trong trêng hîp xÊu nhÊt, Phlu-

r¨ng cã thÓ bÞ truy cøu vÒ téi nhÑ, ®Ó råi rót côc, sÏ nhËn sù ph¸n

quyÕt cuèi cïng theo môc 7, kho¶n 9 ®¹o luËt Gioãc-gi¬ IV, vµ

ngêi ta sÏ nhÊt thiÕt bÞ thÊt b¹i vµ sÏ buéc ph¶i ®a ra dù luËt

vÒ çc téi ©m mu. LÏ nµo Gl¸t-xt«n sÏ l¹i muèn ®¹t ®îc çi mµ

ngay c¶ Pan-míc-xt¬n còng kh«ng ®¹t ®îc!

NÕu nh ©m mu Êy – nh»m giÕt h¹i Ba-®anh-ghª1∗ kh«ng

ph¶i lµ sù bÞa ®Æt thuÇn tuý cña c¶nh s¸t, th× dï sao nã còng

lµ mét hµnh ®éng ngu xuÈn nhÊt mµ ngêi ta cã thÓ nghÜ ra

1∗ – biÖt danh cña Na-p«-lª-«ng III (theo tªn ngêi thî x©y mµ h¾n mîn quÇn ¸o

®Ó mÆc khi trèn khái nhµ tï vµo n¨m 1846).

_____________________________________________________________


®îc. May thay, ®Õ quèc còng kh«ng thÓ cøu v·n ®îc nhê sù ngu

xuÈn cña kÎ thï cña nã. R«-bin, tay sai cña Ba-cu-nin, hiÖn ®ang ë Pa-ri vµ ®· trë

thµnh uû viªn cña Héi liªn hiÖp Pa-ri (cña quèc tÕ)479 göi ngay tíi ®ã kiÕn nghÞ thõa nhËn míi cña vïng ng«n ng÷ uû ban R«-manh lµ uû ban ch©n chÝnh vµ chÝnh thøc tuyªn bè trªn tê “Marseillaise” r»ng chØ cã nh÷ng ngêi ñng hé uû ban Êy míi lµ thµnh viªn ch©n chÝnh cña Quèc tÕ. Nhng chóng t«i ®· b¸o tríc ®îc cho ngêi cña chóng ta ë Pa-ri1∗. Cho nªn R«-bin ®· thÊt b¹i th¶m h¹i víi kiÕn nghÞ cña h¾n. §· quyÕt ®Þnh r»ng Héi liªn hiÖp Pa-ri kh«ng cã thÈm quyÒn g× ®Ó can thiÖp, vµ sù viÖc thuéc quyÒn xem xÐt cña Tæng Héi ®ång ë Lu©n §«n. Sù viÖc nµy nãi lªn ®Æc ®iÓm cña ph¬ng ph¸p mµ ngµi2∗ Ba-cu-nin sö dông.

¢m mu Pa-ri ®· gi¸ng mét ®ßn nÆng nÒ vµo kÕ ho¹ch ®· hoµn toµn chÝn muåi vÒ viÖc tæ chøc ®¹i héi ë Pa-ri vµ chuyÓn Tæng Héi ®ång sang ®ã vµo lóc thÝch hîp.

T«i ®· nhËn ®îc cña Ba-cu-nin n¨m sè ®Çu cña tê “Çi chu«ng” cïng víi phô ch¬ng b»ng tiÕng Ph¸p. B¶n th©n b¶n c¬ng lÜnh Nga rÊt tiªu biÓu480. T¹p chÝ nµy tuyÖt nhiªn kh«ng ph¶i lµ “tiÕng nãi cña mét ®¶ng ®Æc biÖt nµo” (tiÕng nãi cña mét ®¶ng ®Æc biÖt nµo)3∗ mµ lµ tiÕng nãi cña tÊt c¶ nh÷ng ngêi chÝnh trùc (nh÷ng ngêi chÝnh trùc3*) khao kh¸t “gi¶i phãng níc Nga” vµ “bÊt b×nh víi trËt tù hiÖn hµnh”. Kh«ng ch¹y theo nguyªn t¾c, thùc tiÔn tríc hÕt! Song chóng ta, T©y ¢u vµ Hîp chóng quèc Mü, vÒ phÝa m×nh, ph¶i hoµn toµn bã hÑp ë viÖc tuyªn truyÒn lý luËn cña ngµi Ba-cu-nin (tøc lµ ch¼ng cã thø lý

1∗ Xem tËp nµy, tr. 919-920.

2∗ Tõ “ngµi” M¸c viÕt b»ng tiÕng Nga b»ng ch÷ çi la-tinh.

3∗ Nh÷ng tõ trong ngoÆc ®¬n, M¸c viÕt b»ng tiÕng Nga.

luËn nµo c¶), nghÜa lµ tuyªn truyÒn theo tinh thÇn nh thÓ mäi d©n téc ®Òu ®· diÖt vong. Cho nªn «ng ta còng kh«ng cho phÐp chóng ta cã sù can thiÖp nµo vµo chÝnh s¸ch ®èi néi còng nh ®èi ngo¹i. ThËt lµ mét kÎ hÕt søc x¶o quyÖt!

Boãc-c¬-hai-m¬ phôc håi søc khoÎ rÊt chËm, nhng ®ang cã sù

chuyÓn biÕn tèt. Thø n¨m võa råi t«i l¹i ®Õn nhµ «ng ta (trong

cuéc t¶n bé t«i bÞ c¶m nÆng, lµm cho ®Çu ãc cø ph¸t ®iªn lªn). ¤ng

ta phÊn khëi vÒ bøc th cña anh. Qua th cña «ng ta, “göi kÌm ë

®©y”, anh cã thÓ thÊy nhu cÇu cña «ng ta muèn tù lµm cho m×nh

r¬i vµo c¶nh nùc cêi. ¤ng ta ra vÎ quan träng – «ng ta lµ ngêi

hµi híc bÈm sinh1∗ – khi ®¸nh gi¸ Lª-v¬! nhng «ng ta l¹i réng

lîng ®Õn møc cã khi thËm chÝ bËt cêi vµ xin lîng thø v× bÖnh

tËt cña m×nh. ¤ng ta tá ra hÕt søc ng©y th¬ khi nghÜ r»ng nh÷ng

s¸ch thuéc lo¹i cña “Ha-ri Loãc-rª-ke” th× «ng ta cã thÓ ví ®îc

cho m×nh hµng t¸, nh qu¶ m©m x«i2∗. Sau ®ã t«i göi cho «ng ta

cuèn “Pi-te Xim-pl¬”3∗ th× «ng ta thùc sù thÊy cuèn ®ã “hay h¬n

nhiÒu”.

Thø t võa råi ngêi ta ®· an t¸ng S¸p-p¬. Xin h·y viÕt ph¸c

ra cho t«i mét sè sù thËt vÒ tiÓu sö cña anh Êy mµ anh cßn nhí.

CÇn viÕt mét bµi tëng niÖm ng¾n.

Xin göi lêi th¨m bµ Li-di, Mu-r¬, Gi«-li-m©y-¬4∗.

Mo-r¬

1∗ Trong nguyªn b¶n: “Kladderadatsch”, tªn cña mét t¹p chÝ ch©m biÕm §øc.

2∗ Nh¹i c©u nãi cña Phan-xt¸p (xem SÕch-pia. “Vua Hen-rÝch IV”, phÇn I, håi II,

mµn 4).

3∗ Ph. M¸c-ri-Õt. “Pi-te Xim-xl¬”.


_____________________________________________________________

_____________________________________________________________


(Bé r©u cña t«i ngµy cµng b¹c ®i.)

Anh h·y nhËn kÌm theo ®©y: 2 sè b¸o “ÐgalitÐ” vµ mét sè bµi

tiÓu luËn vÒ vÊn ®Ò trng cÇu d©n ý: A-li-xe-xta: “Göi cö tri” (viÕt

tinh tÕ), R«-gia-r¬: “Cuéc trng cÇu d©n ý cña ®Õ chÕ” (rÊt tåi),

A. Hum-bÐc: “Cuéc trng cÇu d©n ý cña thî s¬n trµng” (kÞch vui

tuyÖt vêi cña mét trong nh÷ng biªn tËp viªn b¸o “Marseillaise”)

(theo phong çch cña ©m nh¹c èp-phen-b¾c).





ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn!

T«i cho r»ng víi tÊn tuång cña m×nh vÒ vô ©m mu, ngµi

Pi-ª-t¬-ri ®· tÝnh sai hoµn toµn. Ngay b¶n th©n bän c¶nh s¸t

hiÖn nay còng kh«ng cßn tin vµo nh÷ng c©u chuyÖn cæ tÝch ngu

xuÈn cò rÝch Êy n÷a. TÊt c¶ çi ®ã qu¸ tr¬n tru. VÞ B«-na-p¸c-

t¬ ®ª tiÖn Êy bao giê còng chØ cã mét ph¬ng thuèc cho mäi thø

bÖnh; trong cuéc trng cÇu d©n ý quy ®Þnh cho populus1∗ mét liÒu

thuèc giÕt ngêi, gièng nh thÇy lang b¨m ch÷a trÞ bÖnh nÆng

nµo còng b¾t ®Çu b»ng mét liÒu thuèc tÈy cùc m¹nh; t«i quan t©m

chê ®îi kÕt qu¶ ch÷a bÖnh; hiÖn nay t«i chØ cã tin tøc vÒ cuéc bá

phiÕu ë Pa-ri, nã tèt ®Õn møc mäi sù gi¶ t¹o cña bän quan l¹i ®Òu

hoµn toµn kh«ng thÓ xuyªn t¹c ®îc464.

Tê “Daily News” vµ tê “Observer” nãi to¹c ra r»ng Côc c¶nh

s¸t Anh chuÈn bÞ tÊt c¶ nh÷ng g× cÇn thiÕt cho Côc c¶nh s¸t Ph¸p

vµ ®· ®¸nh ®iÖn cho nã. Côc c¶nh s¸t Anh bÞ nh÷ng héi viªn Héi

phª-ni-¨ng lµm cho ho¶ng sî, nªn ®· gì bá h¼n mÆt n¹ vµ trë

thµnh ®ª tiÖn h¬n bÊt cø côc c¶nh s¸t nµo. H·y chó ý! H·y sö

dông giÊy máng h¬n lµm phong b×, nh÷ng phong b× dÇy t«i cã thÓ

bãc ra vµ d¸n l¹i mµ kh«ng ®Ó l¹i dÊu vÕt g×.

VÒ nh÷ng chiÕn tÝch anh hïng cña Côc c¶nh s¸t Anh ®èi víi

quèc tÕ vµ Phlu-r¨ng, çc anh vÉn ph¶i c«ng bè ë Ph¸p vµ §øc2∗.

Mêi ngµn b¶n, tøc lµ 40 pao xtÐc-lin, – thÕ lµ rÎ kh¸c

thêng; t«i cho r»ng tê “Standard” b¸n m×nh víi gi¸ ®¾t h¬n.

Nhng ë ®©y ph¬ng thøc mua chuéc Êy ®· trë nªn thêng

thÊy tõ l©u råi.

Xem ra s¸ch cña Plª-rèp-xki kh«ng bÞ tÞch thu, Ýt ra ë

Lai-pxÝch cã mét sè b¶n. G· ngu ngèc chñ cöa hµng mua b¸n

s¸ch, mµ t«i cã quan hÖ, l¹i ®ßi hái kh«ng ph¶i b¶n gèc tiÕng Nga

mµ lµ b¶n dÞch tiÕng Anh hiÖn kh«ng cã. Cho nªn ngêi ta ®·

kh«ng göi cuèn s¸ch Êy tíi ®îc.

1∗ – nh©n d©n.

2∗ Xem tËp nµy, tr. 668-672.

_____________________________________________________________


ThÕ lµ tê “Çi chu«ng”1∗ díi sù l·nh ®¹o cña Ba-cu-nin trë

nªn xuÊt s¾c h¬n díi thêi GhÐc-sen.

Víi ngµi Vin-hem th× kh«ng cßn cã sù nhÞp nhµng. §¬ng

nhiªn, anh nhËn thÊy r»ng “do kh«ng cã thî s¾p ch÷” (nh vËy lµ

anh ta trë thµnh ngêi biªn tËp ®Ých thùc) mµ cuèn “ChiÕn tranh

n«ng d©n” ®îc in ra tåi tÖ ®Õn møc ë Gr¨ng-pe-r¬ còng kh«ng thÓ

x¶y ra sù lén xén lín nh thÕ, ngoµi ra, g· sóc sinh Êy ®· tù ý

thªm th¾t vµo phÇn chÝnh v¨n cña t«i nh÷ng chó thÝch mµ kh«ng

nªu râ t¸c gi¶, nh÷ng chó thÝch thuÇn tuý v« nghÜa, vµ kh«ng

nghi ngê g× n÷a, ai ai còng cho lµ do t«i viÕt ra. T«i ®· mét lÇn

ng¨n cÊm «ng ta lµm viÖc ®ã, vµ «ng ta ®· næi ®o¸, nhng b©y giê

sù ngu xuÈn ®· ®i xa tíi møc kh«ng tµi nµo chÞu ®ùng ®îc n÷a.

VÒ Hª-ghen, con ngêi Êy ®a ra chó thÝch sau ®©y: “trong khèi

quÇn chóng ®«ng ®¶o h¬n «ng næi tiÕng víi t çch lµ ngêi ph¸t

hiÖn ra (!) vµ ngêi biÖn hé (!!) t tëng quèc gia cña v¬ng quèc

Phæ”481 (!!!). LÇn nµy t«i ®· ph¬i bµy cho «ng ta râ toµn bé sù thËt

vµ t«i ®· göi ®¨ng b¸o lêi tuyªn bè ®îc viÕt b»ng lêi lÏ dÞu dµng

nhÊt trong t×nh h×nh hiÖn nay. Lµ mét kÎ ngu ngèc, mét kÎ mµ

trong nh÷ng n¨m dµi vÉn loay hoay mét çch bÊt lùc xung quanh

sù m©u thuÉn nùc cêi gi÷a ph¸p luËt vµ quyÒn lùc, gièng nh

anh lÝnh bé binh cìi con ngùa ®iªn lo¹n vµ bÞ giam cÇm trong

s©n quÇn ngùa, – kÎ ngu xi Êy dù tÝnh mét çch v« kiªm sØ mong

thanh to¸n mét nh©n vËt nh Hª-ghen chØ b»ng mét tõ “ngêi

Phæ”, ®ång thêi ®¸nh lõa c«ng chóng, lµm cho hä cã thÓ nghÜ r»ng

®iÒu ®ã tuång nh t«i nãi ra. §èi víi t«i th× b©y giê ®· qu¸ ®ñ råi.

NÕu nh Vin-hem kh«ng ®¨ng lêi tuyªn bè cña t«i th× t«i sÏ khiÕu

1∗ Tõ nµy, ¡ng-ghen viÕt b»ng tiÕng Nga.

n¹i lªn cÊp trªn cña «ng ta – Ban chÊp hµnh1∗, cßn nÕu nh cÊp

trªn nµy tr¸nh nÐ th× t«i sÏ cÊm in tiÕp. Thµ kh«ng in g× c¶ cßn

h¬n lµ nhê vµo Vin-hem theo çch Êy mµ næi tiÕng lµ con lõa.

Xin göi tr¶ th cña Boãc-c¬-hai-m¬. Ngµi nµy dï sao vÉn rÊt

nh©n tõ víi Lª-v¬2∗ nÕu thÊy anh ta buån cêi. “Thî s¬n trµng”3∗

hay l¾m. Nh÷ng thø cßn l¹i, t«i cha ®äc.

VÒ S¸p-p¬ th× t«i kh«ng thÓ nãi g× víi anh4∗, nh÷ng ®iÒu mµ

b¶n th©n anh cßn cha biÕt hoÆc nh÷ng t liÖu tèt h¬n mµ anh

cha nhËn ®îc cña Pphen-®¬.

Tê “Kölnische Zeitung” s½n sµng tin tëng r»ng ®¸y §¹i T©y

D¬ng ®îc phñ chÊt nguyªn sinh “chÊt nhÇy tù vËn ®éng vµ tù

nu«i dìng”.

¤-oen t×m thÊy ë díi líp ®Êt sÐt ë Lu©n §«n x¬ng sä cña

mét con chim khæng lå gièng víi con chim kh«ng çnh ë

Niu-Di-l¬n.

Çi hay nhÊt trong luËt Ai-r¬-len cæ ®¹i377 lµ luËt gia ®×nh.

Thêi ®¹i Êy tÊt ph¶i lµ thêi ®¹i sèng phãng ®·ng. ChÕ ®é ®a thª

®· tån t¹i, Ýt ra còng ®îc chÊp thuËn, ®ång thêi vî kh«ng hîp

ph¸p ®îc chia thµnh s¸u – b¶y nhãm, trong ®ã cã “imris” “mµ

anh ta (®µn «ng) chiÕm h÷u víi sù ®ång ý cña chång chÞ Êy”.

LuËt lÖ vÒ chi phèi tµi s¶n còng Êu trÜ cao ®é. NÕu tµi s¶n hai

bªn nh nhau th× chång vµ vî (vî thø nhÊt hoÆc vî chÝnh) chi

phèi chung. NÕu chång cã tÊt c¶, cßn vî kh«ng cã g×, th× chång

1∗ – Ban chÊp hµnh Brao-svai-g¬ cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ – x· héi.

2∗ S. Lª-v¬. “H¸c-ri Loãc-rª-ke”.

3∗ Hum-bÐc. “Trng cÇu d©n ý cña thî s¬n trµng”.

4∗ Xem tËp nµy, tr. 673-674.

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________


chi phèi. NÕu toµn bé tµi s¶n thuéc vÒ vî mµ chång kh«ng cã g×,

th× “vî chiÕm ®Þa vÞ cña chång, cßn chång chiÕm ®Þa vÞ cña vî”. Dï

sao th× ®iÒu ®ã còng v¨n minh h¬n lµ luËt Anh hiÖn ®¹i.

Còng cã nh÷ng quy ®Þnh vÒ ®Þa vÞ ph¸p luËt cña nh÷ng ngêi

®µn «ng ®îc bao nu«i.

Xin göi lêi chµo nång nhiÖt.

Ph. ¡. cña anh.

Chí nãi víi t«i vÒ r©u b¹c. R©u t«i th× qu¸ ®ñ b¹c råi, nhng

sù ®êng bÖ t¬ng øng cßn cha tíi.

C«ng bè lÇn ®Çu cã lîc bít trong cuèn:






ë Man-se-xt¬1∗

[Lu©n §«n], 10 th¸ng N¨m 1870

1∗ Th viÕt trªn giÊy mÉu cã tin tiªu ®Ò: “Tæng Héi ®ång Héi liªn hiÖp c«ng nh©n

quèc tÕ 256, High, London, W.C.”; trªn th cã dÊu h×nh bÇu dôc “Héi liªn hiÖp c«ng

nh©n quèc tÕ. Héi ®ång trung ¬ng. Lu©n §«n”.

PhrÕt th©n mÕn!

H«m qua t«i ®· nhËn ®îc m¶nh giÊy, göi kÌm theo ®©y, cña

Vin-hem. Mét kÎ v« häc Nam §øc kh«ng thÓ söa ch÷a ®îc.

Tríc hÕt, qua m¶nh giÊy b«i b¸c Êy anh thÊy r»ng kÎ sóc

sinh Êy cha lÇn nµo viÕt th cho Mai-xn¬, vµ «ng ta còng hoµn

thµnh theo çch nh thÕ mäi sù uû th¸c cña t«i. Nhng chÝnh v×

vËy mµ hiÖn nay t«i ph¶i viÕt th cho «ng ta “®Òu ®Æn”, cßn anh

th× cÇn ®i “Stót-g¸t”, y nh lµ «ng ta ®Þnh ®a anh ra lµm øng cö

viªn nghÞ sÜ nghÞ viÖn B¾c §øc482.

T«i ®· viÕt th cho «ng ta r»ng nÕu nh vÒ Hª-ghen «ng ta chØ

cã thÓ lÆp l¹i nh÷ng ®iÒu ngu xuÈn cò rÝch cña Rèt-tÕch – Ven-c¬

th× tèt h¬n «ng ta nªn lÆng thinh. ¤ng ta gäi çi ®ã lµ “nhanh

chãng thanh to¸n Hª-ghen mét çch cã phÇn thiÕu lÞch sù v.v.”.

Vµ nÕu nh «ng ta viÕt nh÷ng ®iÒu phi lý trong çc chó thÝch çc bµi viÕt cña ¡ng-ghen th× “¡ng-ghen cã thÓ (!) nãi cÆn kÏ h¬n (!!)”.

Con ngêi Êy qu¶ thËt ngu qu¸ chõng.

Th«ng tri1∗ ®Õn tay «ng ta b»ng con ®êng “l·ng m¹n” Êy, cã

viÕt: Tæng Héi ®ång dµnh cho m×nh quyÒn ph¸t biÓu “c«ng khai”

vÒ Svai-x¬ v.v. hÔ khi nµo thÊy r»ng ®iÒu ®ã lµ cÇn thiÕt. Vin-hem

l¹i gi¶i thÝch r»ng chóng ta “cã ý ®Þnh c«ng khai ph¸t biÓu” – ñng

hé Vin-hem!

Anh nghÜ g× vÒ kiÕn nghÞ cña Bª-ben lÊy Ma-in-x¬ hoÆc

Man-hem lµm ®Þa ®iÓm cña ®¹i héi s¾p tíi483? Nãi ®óng h¬n lµ

lÊy Ma-in-x¬. KiÕn nghÞ nµy hay ë chç lµ t¹i níc §øc, ngµi

Ba-cu-nin vµ ®ång bän ®Òu hoµn toµn bÊt lùc. Vin-hem t¸ng tËn l¬ng t©m ®· cho r»ng cuèn “B«-na-p¸c-

1∗ C. M¸c. “Th«ng tri mËt”.

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________

t¬”2∗

2∗ C. M¸c. “Ngµy 18 th¸ng S¬ng mï cña Lu-i - B«-na-p¸c-t¬”.

_____________________________________________________________


cña t«i vÞ tÊt ®¸ng ®¨ng mét bµi b×nh luËn ng¾n duy nhÊt trªn tê

b¸o cña m×nh1∗, nhng nay l¹i yªu cÇu t«i cho phÐp ®¨ng l¹i çc

bµi viÕt cña t«i vÒ çch m¹ng Ph¸p2∗.

Qua b¸o “Marseillaise” sè ra chñ nhËt, anh thÊy r»ng tê b¸o

cña Pl«ng-Pl«ng3∗ “Opinion nationale” ®· ph¸t hiÖn thÊy r»ng

nguyªn b¶n tiÕng Ph¸p b¶n tuyªn bè4∗ cña chóng ta, – tuång nh

do t«i viÕt – kh«ng nghi ngê g× n÷a, ®· ®îc so¹n th¶o ë Pa-ri.

Song t«i lÊy lµm hµi lßng lµ tê b¸o Êy rót côc ®· tõ bá sù ®ì ®Çu

mµ cho tíi nay nã cã nh· ý dµnh cho chóng ta nhng lµm cho

chóng ta c¶m thÊy cùc kú khã chÞu.

LÞch sö h«n nh©n cña Ai-r¬-len thêi cæ vÉn ch¼ng quan träng

g× so víi nh÷ng çi mµ ngêi Ken-t¬ ë Oen-x¬ ®¹t ®îc trong lÜnh

vùc nµy. §Êy lµ (tÝnh ®Õn thÕ kû XI vµ XII) sù thùc hiÖn ®Çy ®ñ

nh÷ng ¶o tëng cña Phu-ri-ª.

Vµo ngµy sinh cña t«i, Cu-ghen-man ®· göi cho t«i hai bøc

th¶m têng cña phßng lµm viÖc cña Lai-bnÝt-x¬ khiÕn t«i rÊt hµi

lßng. Sù thÓ lµ ng«i nhµ cña Lai-bnÝt-x¬ bÞ dì ®i mïa ®«ng võa

råi vµ nh÷ng ngêi Han-n«-v¬ ngu ngèc – lÏ ra hä cã thÓ kiÕm

tr¸c ®îc kha kh¸ ë Lu©n §«n víi nh÷ng di vËt Êy – ®· ®em

qu¼ng tÊt c¶ ®i. Trªn hai tÊm th¶m Êy ®Òu m« t¶ çc c¶nh tîng

trong thÇn tho¹i; trªn mét tÊm lµ c¶nh thÇn NÐp-tun gi÷a sãng

biÓn v.v., cßn trªn tÊm kia lµ c¶nh thÇn VÖ n÷, A-mua v.v., tÊt c¶

®Òu theo phong çch tåi thêi ®¹i Lu-i XIV. Song ®å thñ c«ng thêi


2∗ C. M¸c. “§Êu tranh giai cÊp ë Ph¸p 1848-1850”.

3∗ – G. S. P. B«-na-p¸c-t¬.

4∗ C. M¸c. “VÒ viÖc truy n· nh÷ng thµnh viªn cña çc chi bé Ph¸p”.

®ã næi bËt vÒ chÊt lîng (bÒn ch¾c) so víi ®å thñ c«ng hiÖn nay.

T«i treo hai tÊm th¶m Êy trong phßng lµm viÖc cña m×nh. Anh

biÕt ®Êy, t«i th¸n phôc Lai-bnÝt-x¬ nh thÕ nµo.

T«i vÉn cßn bÞ c¶m m¹o, m¾c ph¶i trong cuéc viÕng th¨m

Boãc-c¬-hai-m¬ võa qua, nªn çc con g¸i t«i cÊm t«i ®i häp Tæng

Héi ®ång vµo tèi nay vµ ®e r»ng nÕu kh«ng nghe lêi th× v¹ch trÇn

kh«ng th¬ng tiÕc hµnh vi cña t«i trong th göi PhrÕt ¡ng-ghen.

Sù cã mÆt cña t«i ë ®ã hiÖn nay thùc ra rÊt cÇn thiÕt. Nhng

chóng ta h·y chê xem.

TiÖn ®©y nãi lu«n. Çch ®©y kh«ng l©u t«i ®· mua trong cuéc

b¸n ®Êu gi¸ v¨n tËp Xvi-pht¬ (xuÊt b¶n n¨m 1760) gåm mêi bèn

tËp víi gi¸ 41/2 si-linh. Cho nªn hÔ anh quan t©m xem ®Ò tµi Ai-

r¬-len díi ngßi bót cña Xvi-pht¬ th× t«i sÏ göi cho anh nh÷ng tËp

cã liªn quan.

Ph¶i ch¨ng ®©y s¾p söa lµ lóc chóng t«i ph¶i ch¨m lo t×m

kiÕm chç cho anh ë ®©y, cßn anh th× ph¶i cho chóng t«i nh÷ng chØ

dÉn vÒ vÊn ®Ò nµy?

Xin chµo.

C. M. cña anh

Cuéc bá phiÕu ë Ph¸p – trong nh÷ng môc nã cã ý nghÜa nµo

®ã – ®· kÕt thóc tuyÖt vêi. Còng nh mäi khi, nh÷ng ngêi

céng hoµ ®· lÆp l¹i hµnh ®éng ngu xuÈn cùc lín thêng thÊy lµ

xói giôc çc binh sÜ ®¸ng th¬ng bá phiÕu ph¶n ®èi. §Ó lµm g×?

§Ó chÝnh phñ cã thÓ diÔn l¹i trß ch¬i cò, ph¸t gi¸c nh÷ng phÇn

tö kh¶ nghi vµ thanh trõ hä. Bèn ngµn binh sÜ bá phiÕu chèng

Êy ch¼ng ph¶i lµ ®· bÞ nhanh chãng xua khái Pa-ri, mét phÇn

sang An-giª-ri, mét phÇn bÞ ®a vµo ®éi ®ån tró bÞ trõng ph¹t ë

_____________________________________________________________


çc tØnh xa x«i hay sao?







ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn!

Cha thÊy ngêi ta mang ®Õn bøc th cña LÝp-nÕch ®îc nh¾c

tíi, cã lÏ ngµy mai míi ®Õn.

ViÖc triÖu tËp ®¹i héi ë §øc sÏ gÆp khã kh¨n; v× chóng t«i

hoµn toµn kh«ng biÕt ph¸p luËt ë ®ã nh thÕ nµo, cµng biÕt Ýt

h¬n vÒ ho¹t ®éng cña c¶nh s¸t ë ®ã chi phèi nh thÕ nµo.

Nhng dï sao th× còng ch¾c ch¾n r»ng trêng hîp xÊu nhÊt cã

thÓ chê ®îi lµ c¶nh s¸t gi¶i t¸n ®¹i héi; song ngêi th× ®îc an

toµn, nÕu kh«ng tÝnh ®Õn kh¶ n¨ng bÞ b¾t gi÷ trong mét ngµy mét ®ªm, nªn cÇn x¸c ®Þnh tríc trêng hîp ®¹i héi bÞ gi¶i t¸n th×

häp l¹i ë ®©u, ë BØ hay Thuþ SÜ. V¶ ch¨ng Ma-in-x¬ lµ ®Þa ®iÓm

hoµn toµn thÝch hîp, Man-hem còng vËy, ChÝnh phñ Ba-®en bÞ

søc Ðp cña §¶ng nh©n d©n vµ nh÷ng ngêi theo chñ nghÜa gi¸o

hoµng tèi cao, nªn vÞ tÊt cã hµnh ®éng g× ®ã.

MÕu nh Vin-hem ®· xö sù nh vËy víi cuèn “ChiÕn tranh

n«ng d©n” cña t«i th× «ng ta cã thÓ lµm g× víi çc bµi viÕt cña

anh!1∗.

LiÖu anh cã thÓ thu thËp cho t«i nh÷ng tµi liÖu cã ghi râ xuÊt

xø ®Ó viÕt chó thÝch vÒ tôc lÖ h«n nh©n ë Oen-x¬, ®îc kh«ng?

B©y giê ®óng lµ lóc t«i cã thÓ sö dông chóng: vµi ngµy n÷a t«i sÏ

b¾t ®Çu viÕt vÒ ®Ò tµi nµy.

Hµnh ®éng ph¸ ho¹i cña giai cÊp t s¶n ®èi víi ng«i nhµ cña

Lai-bnÝt-x¬ lµ hiÖn tîng rÊt th«ng thêng. Dï sao th× t«i còng

chóc mõng anh cã ®îc di vËt quý.

VÞ tÊt t«i ®· cÇn ®Õn t¸c phÈm cña Xvi-pht¬ tríc khi t«i

chuyÓn vÒ Lu©n §«n.

KÕt qu¶ bÇu cö ë çc thµnh phè lín ë Ph¸p rÊt tèt. ë nh÷ng

®Þa ph¬ng kh¸c cã sù gi¶ m¹o vµ kh«ng ®îc tÝnh ®Õn. VÒ viÖc

nh÷ng ngêi céng hoµ kªu gäi qu©n ®éi bá phiÕu “chèng” chØ cã ý

nghÜa nµo ®ã khi ®øng tríc mét cuéc ph¸t ®éng trùc tiÕp, ®iÒu

mµ ngêi ta kh«ng nghÜ tíi trong t×nh huèng nµy. Cuéc bá phiÕu

hiÖn giê chØ dÉn tíi t×nh tr¹ng binh sÜ bÞ tr¶ gi¸, cßn nh÷ng trung

®oµn “®¸ng tin cËy” ®îc ph¸i ®Õn Pa-ri.

NÕu nh anh vµ gia ®×nh anh muèn t×m nhµ cho t«i ë khu

phô cËn th× ®iÒu ®ã lµm cho chóng t«i ë ®©y rÊt phÊn khëi. ë

Man-se-xt¬ t«i ®îc sö dông ng«i nhµ ®Õn cuèi th¸ng ChÝn; nh

vËy nÕu t«i di chuyÓn vµo cuèi th¸ng T¸m th× sÏ hoµn toµn kÞp

thêi. V¶ l¹i, tríc khi di chuyÓn t«i cßn ph¶i nghiªn cøu kü rÊt

1∗ C. M¸c. “§Êu tranh giai cÊp ë Ph¸p 1848-1850”.

_____________________________________________________________

688 ¡ng-ghen göi m¸c, 11 th¸ng n¨m 1870 M¸c göi ¡ng-ghen, 11 th¸ng n¨m 1870 689

nhiÒu tµi liÖu, mµ viÖc ®ã lµm ë ®©y thuËn lîi h¬n ë Lu©n §«n.

Ng«i nhµ mµ t«i cÇn nh thÕ nµo th× anh còng biÕt: Ýt nhÊt bèn

phßng ngñ, nÕu cã thÓ th× n¨m phßng ngñ (v× Pum-px¬1∗ ngµy mét

lín), ngoµi phßng lµm viÖc cña t«i cßn cÇn hai phßng ë, cã bÕp v.v..

NÕu cã thÓ th× phÝa ®èi diÖn kh«ng cã nhµ cao h¬n. §iÒu ®¸ng

mong muèn lµ kh«ng cao h¬n nhµ anh, v× Li-di m¾c bÖnh hen sî

ph¶i leo cÇu thang. NÕu nh çc vÞ t×m ®îc nhµ nµo ®ã, t«i cã thÓ

®Õn xem. Kh«ng cÇn nhµ lín nh nhµ anh, nh÷ng phßng nhá h¬n

mét chót t«i còng chÊp nhËn.

Xin göi mäi ngêi nh÷ng lêi cÇu chóc tèt ®Ñp nhÊt.

Ph. ¡. cña anh

Xem ra th cña anh l¹i bÞ bãc xem trém vµ ®îc d¸n l¹i rÊt

tåi, do qu¸ nhiÒu hå, thµnh thö sè hå thõa lµm nã dÝnh vµo çc

th kh¸c vµ cßn ®Ó l¹i dÊu vÕt.

Anh cã biÕt cã s¸ch ng÷ ph¸p Ai-r¬-len nµo kh«ng vµ cã thÓ

mua nã ë hiÖu s¸ch cò kh«ng? T«i rÊt bùc m×nh khi gÆp ph¶i tõ

tiÕng Ken-t¬ mµ t«i dÉn ra kh«ng ®óng, ch¼ng h¹n, lÏ ra ph¶i

dïng sè Ýt, çch mét, th× l¹i dïng sè nhiÒu çch hai hoÆc çch mét.





1∗ – Me-ri £-len Bíc-x¬.


ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 11 th¸ng N¨m 1870

PhrÕt th©n mÕn!

M·i h«m nay, qua th anh t«i míi thÊy r»ng t«i ®· quªn bá

kÌm th cña Vin-hem1∗ vµo. Còng xin göi kÌm theo ®©y c¶ th

cña Br¾c-c¬ v.v., mµ tÊt c¶ nh÷ng th Êy ph¶i göi tr¶ l¹i cho t«i

tríc thø ba, t«i dù tÝnh lóc ®ã l¹i b×nh phôc råi. Ma-in-x¬,

§¸c-m¬-st¸t, Man-hem483?

Ph¶i ch¨ng Man-hem tèt h¬n c¶? Ma-in-x¬ lµ cø ®iÓm cña Phæ.

VÒ nh÷ng ngêi ë Oen-x¬ th× trong sæ ghi chÐp cña m×nh t«i

kh«ng t×m thÊy çi quan träng nhÊt. Song chØ cã thÕ nµy. “Së h÷u chung vÒ tµi s¶n ®· bÞ lo¹i trõ bëi tÝnh chÊt kh«ng bÒn v÷ng cña mèi liªn

kÕt h«n nh©n cña ngêi Ken-t¬ cæ ®¹i mµ mäi ngêi ®· biÕt, còng nh bëi quyÒn biÓu

quyÕt cña phô n÷ t¹i héi nghÞ cña bé téc” (V. V¾c-xmót. “LÞch sö çc phong tôc ch©u

¢u”. PhÇn thø hai, Lai-pxÝch, 1833).

Trong sù tr×nh bµy cña m×nh, V¾c-xmót chñ yÕu dùa vµo luËt

ph¸p cña quèc v¬ng §i-phnu-«n M«n-mót vµ H«-oen-®«2∗ “LuËt M«n-mót”. B¶n dÞch cña Uy-li-am Pr«-bÐc-t¬: “LuËt ph¸p cæ ®¹i

cña xø Oen-x¬ gåm cã çc tam ®o¹n luËn lËp ph¸p cña §. M«n-mót

1∗ – th cña LÝp-nÕch (xem tËp nµy, tr. 681).

2∗ – Nh©n tõ.

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________


vµ cña H«-oen nh©n tõ, phÇn b×nh luËn çc tam ®o¹n luËn,

luËt gi¸o dôc vµ luËt s¨n b¾n cña xø Oen-x¬”. Lu©n §«n, 1823

vµ Ðt-uèc §ª-vÝt “Nghiªn cøu vÒ ngêi Ken-t¬”. Lu©n §«n, 1804.

Trong sæ tay cña m×nh, t«i t×m thÊy mÊy ®o¹n trÝch sau ®©y

thËt nùc cêi. “LuËt lÖ kiÓm nghiÖm sù trinh tiÕt. ChØ cÇn mét ç nh©n nµo ®ã, ch¼ng h¹n, mét c«

g¸i, chøng minh sù trinh tiÕt cña m×nh lµ ®ñ råi!”. “Ngêi ®µn «ng muèn ®uæi ngêi ®µn

bµ chung sèng víi m×nh ®Ó lÊy ngêi kh¸c sÏ chuéc ®îc téi lçi cña m×nh b»ng çch tr¶

mét sè lîng ®ång ®i-na ®ñ ®Ó phñ kÝn m«ng ®Ýt cña ngêi phô n÷ ®i khiÕu kiÖn. Ngêi

phô n÷ buéc téi ngêi ®µn «ng cìng hiÕp m×nh th× tay tr¸i ®Æt lªn d¬ng vËt cña anh ta,

cßn tay ph¶i ®Æt lªn th¸nh tÝch, b»ng çch nh vËy tuyªn thÖ r»ng lêi khai cña m×nh lµ

®óng sù thùc”.

“Gian d©m víi v¬ng hËu th× ph¶i nép cho quèc v¬ng kho¶n tiÒn gÊp ®«i”.

“Ch¬ng thø nhÊt cña cuèn s¸ch vÒ luËt tËp qu¸n chØ nãi vÒ phô n÷”.

“NÕu ngêi vî qua ®ªm víi ngêi ®µn «ng kh¸c mµ ngêi chång ®¸nh chÞ ta th× anh

ta mÊt quyÒn ®ßi båi thêng… tuú t×nh h×nh mµ quy ®Þnh chÝnh x¸c nh÷ng çi mµ ngêi

vî cã thÓ chuyÓn nhîng. Vî n«ng d©n (taeawgh) chØ cã thÓ chuyÓn nhîng vßng cæ cña

m×nh vµ cho mîn chiÕc sµng, tuy nhiªn khi chÞ ta cÇn ®ßi l¹i th× chØ cÇn gäi mét tiÕng lµ

®ñ. Vî ngêi quyÒn quý (uchelwr) cã thÓ chuyÓn nhîng ¸o choµng, quÇn ¸o lãt vµ giÇy

dÐp v.v., cßn cho mîn th× cã quyÒn ®èi víi toµn bé dông cô gia ®×nh. §èi víi phô n÷,

mµ ngêi ®µn «ng bÞ bÊt lùc, ghÎ lë, vµ h¬i thë h«i thèi lµ nh÷ng lý do ®Çy ®ñ ®Ó ly h«n”.

Nh÷ng ngêi Ken-t¬ Êy lµ nh÷ng chµng trai rÊt lÞch thiÖp! Mµ

hä lµ nh÷ng nhµ biÖn chøng bÈm sinh, v× mäi thø ®Òu ®îc viÕt theo tam ®o¹n luËn. T liÖu vÒ tôc lÖ h«n nh©n t«i cã thÓ nghiªn

cøu l¹i t¸c phÈm cña V¾c-xmót ë ViÖn b¶o tµng1∗ khi t«i l¹i b¾t

®Çu ra khái nhµ.

Ngoµi ra, t«i cßn thÊy trong sæ tay cña m×nh nh÷ng ®o¹n trÝch

tõ mét sè t¸c phÈm vÒ Ai-r¬-len mµ ch¾c anh ta ®· xem råi,

1∗ – Th viÖn cña B¶o tµng Anh.

hoÆc trë nªn thõa do cã nh÷ng t liÖu hay h¬n. Cßn cã mét cuèn

s¸ch mµ tªn gäi t«i kh«ng nhËn ra ®îc râ: “Cgygia” hay lµ “Ogygia” cña R. ¤’ Phla-Õt-ti. Lu©n §«n, 1685.

TiÕn sÜ S¸c-l¬ ¤’C«-no. “Çc nhµ biªn niªn sö cæ ®¹i cña

Ai-r¬-len”. Bíc-kinh-hªm (1814-1826, 4 tËp).

G. Oe-r¬. “Thêi cæ ®¹i vµ lÞch sö cña Ai-r¬-len”. Lu©n §«n,

1705, Oe-r¬. “Hai cuèn s¸ch vÒ çc nhµ v¨n Ai-r¬-len”. §u-blin,

1704484.

Víi Ba-cu-nin, sù viÖc hoÆc ®· kh«ng thµnh c«ng, hoÆc ngêi

ta ®· s¾p xÕp mäi çi sao cho gi÷ ®îc thÓ diÖn. Xem xÐt kü h¬n

th× t«i thÊy r»ng ¤-ga-rÐp1∗ lµ chñ biªn. Trong nh÷ng sè ®Çu, Ba-cu-nin chØ ®¨ng cã mét bøc th2∗ trong ®ã «ng ta s¾m vai

ngêi ngoµi cuéc, phª ph¸n ban biªn tËp thiÕu nguyªn t¾c v.v., tù

qu¶ng ço m×nh lµ ngêi theo chñ nghÜa x· héi vµ ngêi theo chñ

nghÜa quèc tÕ v.v.. Tuy vËy tÊt c¶ nh÷ng g× mµ «ng ta viÕt chØ quy

l¹i nh sau: vÒ mÆt lý luËn cÇn lªn ¸n bÊt cø sù liªn hiÖp nµo, cßn

trªn thùc tÕ th× ¤-ga-rÐp ®óng. HiÖn nay tríc hÕt cÇn lËt ®æ

chÝnh quyÒn Nga hoµng, muèn vËy cÇn liªn kÕt tÊt c¶ çc chÝnh

®¶ng thï ghÐt chÝnh quyÒn Êy v.v. vµ v.v.. Sau ®ã hä cã thÓ Èu ®¶

lÉn nhau v.v.. ThÕ lµ nh÷ng ngêi x· héi chñ nghÜa ë Nga – nhng l¹y chóa kh«ng ph¶i lµ ë T©y ¢u – ®îc phÐp lµm “chÝnh trÞ”.

Nh÷ng t liÖu vÒ níc Nga mµ t«i göi h«m nay anh cã thÓ gi÷

l¹i, v× t«i ®· cã b¶n thø hai.

Xin chµo.

C. M. cña anh

1∗ – Xem tËp nµy, tr. 671.

2∗ M. Ba-cu-nin. “Göi çc biªn tËp viªn b¸o “Çi chu«ng””.

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________


HÔ t«i l¹i cã thÓ ra khái nhµ lµ t«i ®i t×m ngay cuèn ng÷ ph¸p

tiÕng Ai-r¬-len.

T×nh tr¹ng th tríc kh«ng ph¶i do lçi cña bu côc.






ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn!

Ma-in-x¬ kh«ng tåi nh thÕ ®©u, chÝnh phñ HÐt-xen lu«n lu«n

xung ®ét víi viªn tæng ®èc Phæ, vµ ngêi Phæ sÏ buéc ph¶i tríc

hÕt tuyªn bè ®Æt thµnh phè trong t×nh tr¹ng giíi nghiªm tríc

khi cã thÓ hµnh ®éng g× ®ã. ë §¸c-m¬-st¸t, giai cÊp v« s¶n qu¸

Ýt, h¬n n÷a ë ®Êy cã mét triÒu ®×nh nhá, cho nªn hoµn toµn

kh«ng nªn tr«ng cËy vµo n¬i ®©y. Còng nh ë Ma-in-x¬, ë

Man-hem giai cÊp v« s¶n kh«ng nhiÒu; nãi chung t«i cho r»ng tiÕn

hµnh ®¹i héi ngay tríc mòi binh lÝnh Phæ còng lµ ®iÒu tèt ®Êy.

Trêng hîp ®¹i héi bÞ gi¶i t¸n th× toµn bé ®¸m ngêi cao quý sÏ

sang Bruy-xen, ®©y lµ n¬i mµ nh÷ng ngêi bÞ liªn luþ ë Phæ cã thÓ

qua ng¶ Xt¬-ra-xbua, MÐt-x¬ vµ Lóc-x¨m-buèc tíi ®îc trong vßng

24 giê, nh÷ng ngêi cßn l¹i sÏ qua ng¶ Khuªn hoÆc Xa-r¬-bruy-ken

vµ Lóc-x¨m-buèc mµ ®Õn ®ã. TiÖn ®©y nãi lu«n, quèc tÕ cÇn t×m

çch cñng cè chç ®øng ë Lóc-x¨m-buèc, ë ®©y cã nhiÒu thî má, thî

thuéc da v.v.. CÇn ph¶i lµm viÖc nµy th«ng qua Xa-r¬-bruy-ken

hoÆc A-khen, cÇn uû th¸c viÖc nµy cho uû ban1∗ thùc hiÖn. RÊt c¶m ¬n vÒ nh÷ng tµi liÖu vÒ ngêi Ken-t¬. T«i bá ra mÊy

giê cho viÖc nµy vµ t×m kiÕm kü ë th viÖn Sa-tam, ë ®Êy ch¾c sÏ t×m ®îc çi g× ®ã.

“Ogygia”484 lµ mét cuèn s¸ch kh«ng mang tinh thÇn phª ph¸n, ®Õn møc tåi tÖ; ®©u ®ã ngêi ta gÆp nh÷ng nhËn xÐt ç biÖt cã gi¸ trÞ, v× t¸c gi¶ n¾m ®îc nh÷ng t¸c phÈm cæ ®¹i hiÖn ®· thÊt l¹c, nhng ®Ó kiÓm tra nh÷ng chç Êy th× ph¶i nghiªn cøu s©u çc bé luËt Ai-r¬-len chÝ Ýt lµ ba n¨m. “Çc nhµ biªn niªn sö” cña tiÕn sÜ S.¤’C«-no lµ nguån t liÖu Ýt nhiÒu tèt, nhng chñ yÕu liªn quan ®Õn thêi kú muén h¬n; «ng ta còng cho xuÊt b¶n “Biªn niªn sö ¤n-xtª” kÌm theo b¶n dÞch tiÕng la-tinh, ngoµi ra, cßn xuÊt b¶n tËp mét “Biªn niªn sö cña bèn gi¸o trëng”, t«i kh«ng biÕt s¸ch nµy cã bao gåm toµn bé lÞch sö bÞ chÐp sö hay kh«ng. Nhng “Biªn niªn sö cña bèn gi¸o trëng” lµ t¸c phÈm chÝnh do tiÕn sÜ ¤’§«-n«-van xuÊt b¶n vµ dÞch n¨m 1856, vµ t«i cã s¸ch Êy, h«m qua t«i ®· ®äc xong tËp mét485.

Oe -r¬ (hu©n tíc G . Oe -r¬ , h ×nh nh lµ ph¸p quan hoÆc quan chøc g × thuéc l o¹ i ®ã d íi thê i

1∗ – Uû ban Brao-svai-g¬ cña §¶ng c«ng nh©n – d©n chñ x· héi.

_____________________________________________________________


S¸c-l¬ I), thuéc vµo nh÷ng t¸c gia nhiÒu tuæi h¬n vµ lµ t¸c gia tèt h¬n nhiÒu so víi tÊt c¶ nh÷ng ngêi kh¸c, vµ «ng nµy còng cã ®îc nh÷ng b¶n dÞch cña nh÷ng b¶n th¶o hiÖn nay ®· thÊt l¹c: «ng viÕt b»ng tiÕng la-tinh (Waraeus); t«i cã s¸ch cña «ng viÕt b»ng tiÕng Anh vµ tiÕng la-tinh.

Kh«ng thÓ nµo duy tr× ®îc viÖc ®äc l©u dµi çc s¸ch Ai-r¬-len,

tøc lµ b¶n dÞch song song ra tiÕng Anh, nÕu nh kh«ng cã

®îc kh¸i niÖm, dï lµ hêi hît nhÊt, vÒ quy t¾c ph¸t ©m vµ cÊu

thµnh biÕn çch cña ng«n ng÷ nµy. ë ®©y t«i ®· kiÕm ®îc

cuèn ng÷ ph¸p Ai-r¬-len rÊt tåi, xuÊt b¶n n¨m 17731∗, vµ h«m

kia t«i ®· nghiªn cøu nã, häc ®îc trong ®ã çi g× ®Êy, song

b¶n th©n t«i còng kh«ng cã kh¸i niÖm nµo vÒ quy luËt ®Ých thùc

cña tiÕng Ai-r¬-len. Cuèn ng÷ ph¸p tèt duy nhÊt lµ cña tiÕn sÜ

Gi«n ¤’§«-n«-van ®· nh¾c tíi trªn kia, «ng lµ ngêi am hiÓu

Ai-r¬-len h¬n c¶ ë thÕ kû chóng ta. Khi anh ®Õn B¶o tµng2∗, h·y

t×m çch mîn s¸ch Êy ®Ó biÕt nã ¸ng chõng gi¸ bao nhiªu

(¤’§«-n«-van cã thãi quen chØ xuÊt b¶n nh÷ng cuèn s¸ch dÇy vµ

quý in quarto) – ¤’§«-n«-van “Ng÷ ph¸p tiÕng Ai-r¬-len”. Thø

®Õn, anh cã thÓ t×m çch xem qua nh÷ng t¸c phÈm sau ®©y ch¨ng:

“Gia hÖ, bé l¹c vµ phong tôc cña Hai-phi-a-khr¾c” do Héi kh¶o

cæ häc Ai-r¬-len xuÊt b¶n, 1844 (h×nh nh t¸c gi¶ lµ ¤’§«-n«-van)

vµ

“Çc bé l¹c vµ phong tôc cña Hai - Me-ni” (còng cña t¸c gi¶

®ã)486, t×m hiÓu xem trong ®ã cã t liÖu g× vÒ quan hÖ x· héi kh«ng

vµ nh÷ng cuèn s¸ch Êy cã dÇy vµ ®¾t kh«ng? NÕu kh«ng vµ nÕu

trong ®ã cã t liÖu th× t«i sÏ t×m çch kiÕm nh÷ng cuèn s¸ch Êy.

1∗ S. Va-lan-xi. “Ng÷ ph¸p tiÕng I-bª-r« – Ken-t¬ hoÆc tiÕng Ai-r¬-len”.

2∗ – th viÖn cña b¶o tµng Anh.

TiÕp ®ã lµ Ên phÈm (cña ¤’§«-n«-van) “Leabhar na g – Ceart (S¸ch vÒ çc quyÒn)”. T«i sÏ chÞu ¬n anh nÕu nh khi cã c¬ héi anh cã thÓ xem lít qua s¸ch ®ã vµ cho t«i biÕt ph¶i ch¨ng cã chót hy väng nµo ®ã t×m ®îc trong cuèn s¸ch nµy t liÖu nµo ®ã – xin chó ý, chØ liªn quan ®Õn quan hÖ x· héi, nh÷ng çi kh¸c ®Òu kh«ng quan träng ®èi víi t«i – vµ còng cho biÕt xem s¸ch Êy cã ®¾t kh«ng vµ thuéc lo¹i hµo nho¸ng hay kh«ng. C¨n cø vµo nh÷ng ®o¹n trÝch dÉn ®ang ®Æt tríc mÆt t«i th× trong ®ã t liÖu cÇn thiÕt kh«ng nhiÒu l¾m.

T«i cho r»ng ®Êy lµ toµn bé tÊt c¶ nh÷ng g× cã gi¸ trÞ nhÊt trong çc t¸c phÈm cò ®· ®îc xuÊt b¶n.

Cïng víi GhÐc-sen, ¤-ga-rÐp lµ biªn tËp viªn cña tê “Çi chu«ng” vµ lµ mét kÎ tiÓu thÞ d©n vµ mét nhµ th¬ hoµn toµn tÇm thêng. NÕu qu¶ thùc Ba-cu-nin, chø kh«ng ph¶i ¤-ga-rÐp, ®· nhËn tiÒn th× kh«ng nghi ngê g× n÷a, ngêi ta sÏ ®Æt ¤-ga-rÐp lªn ®Çu lªn cæ Ba-cu-nin víi t çch ngêi kiÓm so¸t.

MÊy ngµy võa qua t«i l¹i lµm viÖc rÊt nhiÒu ë chç nh« ra h×nh th¸p nhá sau chiÕc bµn giÊy vu«ng, n¬i mµ chóng ta ®· ngåi tríc ®©y 24 n¨m; t«i rÊt thÝch chç nµy, v× nhê cã kÝnh mÇu mµ ë ®Êy bao giê còng cã ¸nh s¸ng mÆt trêi376. ¤ng giµ Gi«n, nh©n viªn th viÖn, vÉn cßn ë ®Êy, nhng ®· rÊt giµ vµ kh«ng lµm g× ®îc n÷a, t«i cßn cha gÆp «ng Êy ë ®Êy.

Xin göi nh÷ng lêi cÇu chóc tèt lµnh nhÊt.

Ph. ¡. cña anh

Th cña Vin-hem (cña t«i göi tr¶ kÌm ë ®©y cïng víi th

göi tõ Brao-svai-g¬) qu¶ thùc lµ ngu xuÈn nhÊt trong tÊt c¶

nh÷ng th mµ t«i ®· tõng ®äc. ¤i ngèc ¬i lµ ngèc! RÊt muèn

biÕt xem «ng ta sÏ tr¶ lêi t«i nh÷ng g×. Cuèi th t«i ®· khuyªn

«ng ta h·y suy nghÜ xem: ph¶i ch¨ng tèt h¬n nªn nghiªn cøu

tríc ®iÒu mµ m×nh chuÈn bÞ d¹y cho ngêi kh¸c.

_____________________________________________________________


Trong b¸o ço nghÞ viÖn nµo cã thÓ biÕt ®îc hµng n¨m ngêi

ta ®· chi ra bao nhiªu tiÒn cho çc uû viªn cña uû ban xuÊt b¶n

çc luËt ph¸p cæ vµ ®iÒu lÖ cña Ai-r¬-len472. §Êy lµ sù lêng g¹t

rÊt lín (trong vÊn ®Ò nhá). §iÒu còng quan träng lµ t×m hiÓu xem

cã bao nhiªu tiÒn ®· chi cho 1) viÖc thï lao çc uû viªn ¨n kh«ng

ngåi råi cña Uû ban, 2) l¬ng cña çc nh©n viªn díi quyÒn lµm

viÖc thùc sù, kinh phÝ xuÊt b¶n v.v.. §iÒu ®ã tÊt ph¶i nªu râ trong

mét b¸o ço nµo ®ã cña nghÞ viÖn. Çc ngµi Êy ®· lÜnh l¬ng tõ

n¨m 1852, vËy mµ cho tíi nay míi xuÊt b¶n ®îc cã hai tËp! Ba

hu©n tíc, ba quan toµ, ba linh môc, mét viªn tíng vµ mét

chuyªn gia vÒ Ai-r¬-len, ngêi nµy ®· chÕt tõ l©u.






ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 16 th¸ng N¨m 1870487

PhrÕt th©n mÕn!

Xin göi kÌm ®©y tµi liÖu ví vÈn ®îc viÕt cÈn thËn cña Vin-hem488!

G· ngèc Êy trë nªn qu¸ qu¾t. Trong bøc th võa råi t«i viÕt cho «ng ta r»ng: Boãc-c¬-hai-m¬ èm rÊt nÆng, thµy thuèc cÊm anh Êy viÕt l¸ch bÊt cø çi g× trong mét thêi gian dµi ngay c¶ sau khi b×nh phôc, do ®ã cÇn ph¶i ®×nh chØ ®¨ng t¶i nh÷ng bµi ví vÈn cña Ba-cu-nin470, mµ vèn dÜ kh«ng nªn më ®Çu c«ng viÖc ®¨ng t¶i Êy, v.v..

G· sóc sinh Êy ®· lµm g×? Trong sè b¸o “Volksstaat” nhËn ®îc h«m nay, «ng ta ®· ®¨ng bøc th cña tªn v« l¹i Nª-sa-Ðp ®¶ kÝch ç nh©n Boãc-c¬-hai-m¬489! Qu¶ thùc t«i lo sî r»ng viÖc ®ã g©y ra cho Boãc-c¬-hai-m¬ sù kÝch ®éng ®e do¹ søc khoÎ cña anh ta. H«m kia, Boãc-c¬-hai-m¬ viÕt th cho t«i nãi r»ng muèn gÆp t«i. T«i kh«ng thÓ thùc hiÖn yªu cÇu cña anh ta do chøng bÖnh c¶m m¹o vµ ho chÕt tiÖt Êy. Nhng h«m qua vî t«i ®· ®Õn ®Êy. Anh ta cßn rÊt yÕu, thÇy thuèc cho r»ng ph¶i døt kho¸t chèng mäi sù kÝch ®éng. ViÖc nhËn ®îc b¸o “Volksstaat” h«m nay ch¾c ch¾n ®· g©y ra mét c¶nh dÔ chÞu.

T«i lËp tøc viÕt th cho g· ngèc cao quý Vin-hem Êy vµ m¾ng cho g· Êy mét trËn nªn th©n. §ång thêi t«i chØ râ r»ng ý kiÕn cña g· Êy ®èi víi anh “qu¸ Êu trÜ” kh«ng ®¸ng tr¶ lêi. Nhng «ng ta ph¶i hiÓu r»ng ®èi víi anh th× “ý kiÕn ç nh©n” cña «ng ta (Vin-hem) “vÒ Hª-ghen hoÆc vÒ ngêi nµo kh¸c” còng nh viÖc «ng ta (Vin-hem) “®· phÇn nµo coi thêng çc c«ng viÖc nghiªn cøu khoa häc ®a d¹ng nµo vµ thuéc lo¹i nµo” ®Òu ch¼ng cã nghÜa lý g× c¶. Lêi kh¼ng ®Þnh cña anh chµng Êy b¶o r»ng “tõ lóc 22 tuæi, anh ta sèng mét cuéc ®êi s«i ®éng ch¼ng cã ®îc mét phót r¶nh rçi”, – thËt tuyÖt vêi. Chóng ta biÕt r»ng trong kho¶ng thêi gian hai m¬i hai n¨m Êy, cã kho¶ng mêi l¨m n¨m anh ta sèng v« c«ng råi nghÒ.

T«i göi cho anh tê “Echo” mµ anh cÇn gi÷ l¹i v× b¸o nµy, còng

698 M¸c göi ¡ng-ghen, 16 th¸ng n¨m 1870 ¡ng-ghen göi m¸c, 17 th¸ng n¨m 1870 699

nh çc tê “Marseillaise”, “Internationale” (ë Bruy-xen) vµ çc tê b¸o kh¸c cña chóng ta, ®Òu ®¨ng tuyªn bè kh«ng thõa nhËn “chi bé Ph¸p”1∗. T×nh thÕ rót côc ®· chuyÓn biÕn thuËn lîi tíi møc chóng ta chÝnh thøc b¹t tai bän hÌn m¹t.

Ma-in-x¬! H·y cø nh thÕ! ViÖc Br¾c-c¬ c«ng bè trªn tê “Volksstaat” nh÷ng ®o¹n trÝch

bøc th riªng cña anh göi cho «ng ta2∗ cã phÇn thiÕu khiªm tèn. Nhng ý ®Þnh cña «ng ta th× tèt, thËm chÝ t«i cho r»ng hµnh ®éng ®ã lµ ®óng ®¾n vÒ mÆt chÝnh trÞ. HiÓn nhiªn lµ hä muèn b»ng çch ®ã ®¶ kÝch Svai-x¬.

VÒ uû ban ®¸ng ghÐt vÒ xuÊt b¶n luËt ph¸p Ai-r¬-len th× tê “Irishman” ®· ®¨ng mäi tin tøc. T«i cè g¾ng th¨m dß mäi ®iÒu cÇn thiÕt vÒ chuyÖn nµy.

NÕu nh t×nh h×nh søc khoÎ cña t«i kh«ng c¶i thiÖn, trong thêi gian s¾p tíi., ®Õn møc vÉn kh«ng c¶n trë t«i lµm viÖc, th× cã lÏ t«i sÏ ®Õn Man-se-xt¬ trong vßng 8-14 ngµy. V× nÕu nh mäi çch kh¸c ch¼ng gióp Ých ®îc g× th× ch¾c r»ng sù thay ®æi kh«ng khÝ sÏ cã Ých.

C. M. cña anh

C«ng bè toµn v¨n lÇn ®Çu b»ng tiÕng cña nguyªn b¶n trong Marx - Engels Gesamtausgabe. Dritte Abteilung, Bd. 4,



1∗ C. M¸c. “Dù th¶o nghÞ quyÕt cña Tæng Héi ®ång vÒ “Liªn chi bé Ph¸p ë Lu©n

§«n””.

2∗ Xem tËp nµy, tr. 927-928.


ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn!

LÝp-nÕch vÞ tÊt sÏ göi cho anh bøc th cña t«i, v× néi dung th

nµy hoµn toµn tr¸i ngîc víi ®iÒu mµ «ng ta nãi vÒ th Êy. T«i ®Æc

biÖt tr¸nh sö dông bÊt cø tõ ng÷ nµo cã tÝnh chÊt tho¸ m¹, nhng

toµn bé bøc th ®¬ng nhiªn xoay quanh sù viÖc kh«ng vui vÎ g× lµ Vin-hem ®· lÊy danh nghÜa cña t«i viÕt vÒ nh÷ng ®iÒu mµ «ng

ta ch¼ng biÕt g× c¶ (hiÖn ®· x¸c minh nh vËy). §iÒu ®ã ®¬ng

nhiªn tÊt sÏ “sØ nhôc” «ng ta.

Lµm sao mµ «ng ta l¹i ®· cã thÓ ®¨ng bøc th v« liªm sØ cña

Nª-sa-Ðp1∗ ®Çy rÉy nh÷ng lêi chöi rña vµ ch¼ng cã néi dung nµo

kh¸c h¬n lµ nh÷ng ®iÒu tÇm thêng bËy b¹ nhÊt cña ngêi Nga

theo kiÓu GhÐc-sen, – ®iÒu ®ã thËm chÝ b©y giê còng kh«ng ai

hiÓu næi. ChØ cã sù lêi nh¸c kh¸c thêng – sù lêi biÕng Êy

buéc «ng ta ví ®îc g× ®¨ng nÊy cho ®Çy mÆt b¸o, miÔn lµ

b¶n th©n ch¼ng lµm g× c¶ – míi cã thÓ gi¶i thÝch phÇn nµo sù

viÖc ®ã.

§Ó chÊm døt “t×nh tr¹ng”, tèt h¬n hÕt lµ anh ®Õn th¼ng ®©y

1∗ Xem tËp nµy, tr. 693-694.

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________

700 ¡ng-ghen göi m¸c, 17 th¸ng n¨m 1870 M¸c göi ¡ng-ghen, 18 th¸ng n¨m 1870 701

ngay tuÇn nµy vµ ®em theo Tót-xi, sù thay ®æi kh«ng khÝ bao giê

còng cã lîi cho anh, cßn chóng t«i sÏ buéc anh vËn ®éng ë ®©y

nhiÒu h¬n ë chç anh. Thø n÷a, trong trêng hîp xÊu th× anh còng

cã thÓ tham kh¶o ý kiÕn víi Gum-pÐc-t¬. Nhng ph¶i ®em theo

Tót-xi. Bµ Li-di ®· níng b¸nh kÕch nhåi nho ®Ó ®ãn Tót-xi ®Õn vµ

c¶ nhµ ®Òu h©n hoan kÓ tõ khi t«i cho biÕt r»ng t«i ®· yªu cÇu anh

®a Tót-xi ®Õn ®©y. NÕu çc vÞ cã thÓ ®Õn vµo ngµy mai th× cµng

tèt, nÕu nh thÕ xin h·y ®¸nh ®iÖn ngay; biÕt ®îc tin nµy chóng

t«i vÉn cßn thêi gian chuÈn bÞ kÞp phßng ë cho çc vÞ. NÕu kh«ng

th× ®i vµo thø n¨m. T¶n bé tho¶ thÝch trªn ®ång ruéng, ®ång thêi

vui cêi vÒ nh÷ng chuyÖn kú côc x¶y ra tõ khi t«i lu l¹i lÇn tríc

ë Lu©n §«n490 th× sÏ cã lîi cho c¶ hai chóng ta. Li-di høa r»ng tèi

nµo – ®¬ng nhiªn trõ mçi chñ nhËt – còng sÏ nhÊt ®Þnh cïng

Tót-xi ®i ngñ vµo 11 giê, cho nªn vÒ ®iÓm nµy còng kh«ng cã khã

kh¨n nµo c¶. Sau hÕt t«i ph¸t hiÖn thÊy lo¹i rîu nh·n hiÖu

Ru-®e-xhem s¶n xuÊt n¨m 1857 cña t«i hiÖn nay ®óng lµ chÝn

muåi ®Ó uèng, mµ trong viÖc nµy th× t«i cÇn sù gióp ®ì cña anh.

V× thÕ, hoÆc lµ ngµy mai cã ®iÖn vµ “han selv”1∗, tuy r»ng

kh«ng cã 22000 ngêi hé tèng nh “hanselv” nãi, nhng cã Tót-xi

hé tèng, hoÆc lµ ngµy kia.

Xin göi lêi cÇu chóc tèt lµnh nhÊt.

Ph. ¡. cña anh

Br¾c-c¬ hái vÒ viÖc ®¨ng bøc th2∗ vµ Ên ®Þnh thêi h¹n trong

1∗ – “®Ých th©n «ng Êy”.

2∗ Xem tËp nµy, tr. 694-695, 927-928.

®ã cã thÓ cÊm ®¨ng th Êy; t«i ®· cho ®Ó hÕt thêi h¹n, v× ®iÒu ®ã

ch¼ng cã ý nghÜa g× ®èi víi t«i.






ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 18 th¸ng N¨m 1870

PhrÕt th©n mÕn!

Thø hai chóng t«i sÏ ®Õn chç anh, sÏ lu l¹i hai tuÇn, kh«ng

thÓ l©u h¬n, v× Tót-xi ®· ngõng toµn bé viÖc häc tËp cña m×nh.

TuÇn nµy kh«ng ®i ®îc, v× c« Gien-ni ®¸ng yªu cña chóng t«i cßn

nghØ hÌ tíi thø hai, nªn chóng t«i kh«ng thÓ bá nã c« ®¬n trong

nh÷ng ngµy Êy.

Qua bµi viÕt b«i b¸c cña Hai-n¬-txen göi kÌm ®©y – chuyÖn

hoang ®êng bÞa ®Æt vÒ quan hÖ cña t«i víi L¸t-xan – cã thÓ

_____________________________________________________________

702 M¸c göi ¡ng-ghen, 18 th¸ng n¨m 1870 ¡ng-ghen göi M¸c, 19 th¸ng n¨m 1870 703

thÊy râ ai lµ ngêi nh¾c vë cho Hai-nª-ke, mét tªn ®Çy tí to

mËp491. §Êy lµ bµ giµ H¸t-tx¬-phen, ch¾c lµ hµnh ®éng th«ng qua

Vª-b¬-con hiÖn nay ®ang ë Niu Oãc. Song, H©y-nª-ke sÏ lÇm nÕu nh nghÜ r»ng t«i sÏ dµnh cho

«ng ta dï chØ lµ mét lêi ph¶n b¸c. §· nhiÒu n¨m nay «ng ta cè g¾ng ®¹t ®îc ®iÒu ®ã, nhng ®· uæng c«ng.

Nh÷ng uû viªn ngêi Ph¸p cña chóng ta ®· chøng minh ad oculos1∗ víi ChÝnh phñ Ph¸p vÒ sù kh¸c nhau gi÷a ®oµn thÓ chÝnh trÞ bÝ mËt víi héi liªn hiÖp c«ng nh©n ch©n chÝnh. ChÝnh phñ Ph¸p võa kÞp bá tï tÊt c¶ çc uû viªn cña çc uû ban ë Pa-ri, Li-«ng, Ru-¨ng, M¸c-x©y v.v.477 (mét sè trong sè hä ®· ch¹y ®îc sang Thuþ SÜ vµ BØ) th× mét sè lîng gÊp ®«i nh÷ng uû ban ®· tù tuyªn bè – trong çc lêi tuyªn bè dòng c¶m vµ kiªn quyÕt trªn b¸o chÝ – r»ng hä lµ nh÷ng ngêi kÕ thõa cña çc uû ban Êy (mµ hä cßn phßng xa cho biÕt ®Þa chØ riªng cña m×nh). Rót côc, ChÝnh phñ Ph¸p ®· lµm çi viÖc mµ chóng ta mong muèn tõ l©u: nã biÕn vÊn ®Ò chÝnh trÞ – ®Õ chÕ hay lµ chÕ ®é céng hoµ – thµnh vÊn ®Ò sèng cßn ®èi víi giai cÊp c«ng nh©n.

Nãi chung, cuéc trng cÇu d©n ý gi¸ng ®ßn cuèi cïng vµo ®Õ chÕ! V× rÊt nhiÒu ngêi “t¸n thµnh” ®Õ chÕ víi nh÷ng lêi hoa mü lËp hiÕn, nªn Bu-xtra-pa263 cho r»ng hiÖn nay h¾n cã thÓ th¼ng tay phôc håi ®Õ chÕ kh«ng cÇn mäi lêi hoa mü, tøc lµ chÕ ®é th¸ng Ch¹p. ë Pa-ri – c¨n cø theo tÊt c¶ çc nguån tin kh«ng chÝnh thøc – Héi 10 th¸ng Ch¹p476 ®· ®îc kh«i phôc hoµn toµn, nã ®ang hµnh ®éng mét çch kiªn quyÕt nhÊt.

Xin chµo.

C. M. cña anh

1∗ – hiÓn nhiªn.

ViÖc chuyÓn ®¹i héi vÒ Ma-in-x¬ – h«m qua ®· nhÊt trÝ th«ng

qua – sÏ buéc Ba-cu-nin ph¶i nh¶y móa.







ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn!

VËy lµ ®Õn thø hai nhÐ. NÕu nh anh ®Õn h«m qua th× anh cã

thÓ mang theo ch¸u Gien-ni, ch¸u cã thÓ ngñ cïng Tót-xi vµi ®ªm

tríc chñ nhËt, ch¸u còng nªn ®îc nh×n thÊy Man-se-xt¬ Ýt ra lµ

mét lÇn tríc khi chóng t«i rêi n¬i nµy.

Çi g· B«-na-p¸c-t¬ Êy qu¶ thùc lµ mét con lõa bÊt trÞ. Tªn sóc

sinh Êy kh«ng cã chót quan niÖm g× vÒ sù vËn ®éng lÞch sö,

toµn bé lÞch sö lµ mét mí bßng bong kh«ng ®Þnh h×nh gåm

nh÷ng sù kiÖn ngÉu nhiªn kh«ng liªn quan g× víi nhau, trong

_____________________________________________________________

700 ¡ng-ghen göi m¸c, 19 th¸ng N¨m 1870 M¸c göi ¡ng-ghen, 5 th¸ng b¶y 1870 701

®ã gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh lµ nh÷ng mu ma chíc quû hÌn h¹ cña tªn ®¹i bÞp ço giµ, mµ l¹i lµ nh÷ng mu chíc quû g× chø! §èi víi bÊt cø t×nh huèng riªng biÖt nµo còng chØ cã mçi mét ph¬ng thuèc mµ th«i. Sù thÓ h¾n l¹i tæ chøc b¨ng ®¶ng ngµy 10 th¸ng Ch¹p cña m×nh… gièng nh nh÷ng thñ ®o¹n… mµ h¾n sö dông vµo n¨m 1850, nhng…1∗.

L·o giµ Hai-n¬-txen qu¶ thùc nùc cêi. H¬n hai chôc n¨m mµ vÉn chØ cã mét bµi h¸t lÆp l¹i nguyªn xi, ®iÒu nµy thËm chÝ lµm cho ngêi ta c¶m ®éng. ChØ cÇn nãi ®Õn tõ: “ngêi céng s¶n” lµ Hai-n¬-txen nh¶y bËt lªn, hÖt nh con cãc trong tr¹ng th¸i lê ®ê khi ngêi ta vÊp ph¶i chiÕc bµn mµ nã ®· n»m trªn ®ã. Kh«ng nghi ngê g× n÷a, ë ®©y cã bµn tay cña mô giµ H¸t-tx¬-phen, vµ c©u chuyÖn Êy døt kho¸t lµ ®· ®îc xÕp ®Æt ë Mü, v× ë §øc kh«ng ai biÕt ©m ®iÖu cña Hai-n¬-txen, nghÜa lµ kh«ng biÕt huýt s¸o theo ©m ®iÖu nµo ®Ó buéc l·o giµ Êy nh¶y móa. HuyÒn tho¹i cho r»ng nh÷ng mu ®å çch m¹ng cña L¸t-xan tiÕn hµnh ®· bÞ thÊt b¹i ë Khuªn lµ do chóng ta, thËt qu¸ ngu xuÈn.

Hµnh ®éng cña c«ng nh©n Ph¸p thËt tuyÖt vêi. Nh÷ng con ngêi Êy b©y giê l¹i b¾t ®Çu hµnh ®éng, mµ ®©y lµ b¶n n¨ng tù ph¸t cña hä, trong lÜnh vùc nµy hä lµ bËc thµy.

Xin göi nh÷ng lêi cÇu chóc tèt ®Ñp nhÊt2∗.

C«ng bè lÇn ®Çu cã lîc bít trong cuèn: “Der Briefwechsel zwischen F. Engels und K. Marx". Bd. IV, Stuttgart, 1913; v¨n b¶n

cßn gi÷ g×n ®· ®îc c«ng bè toµn v¨n trong Marx - Engels Gesamtausgabe. Dritte Abteilung, Bd. 4, 1931 vµ trong C. M¸c vµ



1∗ ë chç nµy, b¶n viÕt tay bÞ h h¹i.

2∗ Kh«ng ký tªn, b¶n viÕt tay bÞ h h¹i.

289 M¸c göi ¨ng-ghen

ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 5 th¸ng B¶y 1870

PhrÕt th©n mÕn! Anh nªn lîng thø cho t«i vÒ viÖc ngõng trao ®æi th tõ kÓ tõ

khi t«i trë vÒ Lu©n §«n. ë ®©y, nhiÒu c«ng viÖc cña Quèc tÕ vµ c«ng viÖc kh¸c ®· dån nÆng lªn vai t«i.

§uy-p«ng – mét ®øa con (s¬ sinh) t¹m thêi sèng ë nhµ anh em vî cña anh ta, ®øa thø hai do XÐc-rai-¬ nu«i nÊng, ®øa thø ba sèng víi b¶n th©n anh ta, c¶ ba ®øa Êy ®Òu cßn nhá tuæi – gÇn ®©y ®· nhËn ®îc hai ®Ò nghÞ, mét ®Ò nghÞ lµ tõ Pa-ri, mét ®Ò nghÞ kh¸c lµ tõ Man-se-xt¬, muèn anh ta lµm qu¶n lý hoÆc tæng ®èc c«ng (t¹i çc xëng nh¹c cô thæi). T«i khuyªn anh ta tõ chèi ph¬ng ¸n thø nhÊt, v× ë ®ã anh ta kh«ng nh÷ng nhanh chãng bÞ b¾t, mµ cßn bÞ l«i cuèn vµo cuéc c·i cä víi çc phe nhãm kh¸c nhau ë ®Þa ph¬ng. Tr¸i l¹i, t«i hÕt søc khuyªn anh nhËn ph¬ng ¸n thø hai, bÊt chÊp th¸i ®é kh«ng chÊp thuËn cña anh ta. VËy lµ anh ta ®ång ý nhËn viÖc lµm ë chç G. Hai-em, 131, Strangeways, Manchester (xëng nh¹c cô thæi).

§iÒu phøc t¹p lµ anh ta ph¶i mang theo ngay mét ®øa trÎ, ®øa thø hai, cßn hai ®øa kia th× ®Þnh mÊy tuÇn sau sÏ ®ãn ®i. V× vËy, ë Man-se-xt¬ anh ta cÇn cã mét ng«i nhµ nhá vµ mét phô n÷ ®¸ng tin cËy ®Ó tr«ng nom lò trÎ vµ c«ng viÖc néi trî. TiÒn c«ng cña anh ta t¹m thêi lµ ba pao mçi tuÇn. Li-di liÖu cã thÓ trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp gióp ®ì g× ®ã trong viÖc nµy kh«ng?

_____________________________________________________________


VÒ mÆt chÝnh trÞ, §uy-p«ng cã tÝnh çch, nhng vÒ ®êi sèng riªng t l¹i qu¸ nhu nhîc. Mét lµ, töu lîng cña anh ta rÊt kÐm vµ chØ mét chót xÝu rîu ®· ®Èy anh ta ngay vµo t×nh tr¹ng hng phÊn. Hai lµ, anh ta dÔ bÞ ¶nh hëng cña nh÷ng ngêi xung quanh vµ ®Ó ngêi kh¸c lîi dông m×nh.

Ch¾c lµ anh ta sÏ ®Õn Man-se-xt¬ trong tuÇn nµy. Dï sao t«i còng viÕt th tríc cho anh biÕt vÒ ngµy anh ta ®Õn.

Qua th cña Mai-xn¬ kÌm theo ®©y anh sÏ thÊy ®îc t×nh h×nh ë ®ã ra sao. §èi víi nh÷ng bøc th thóc giôc cña Cu-ghen-man – 12 th¸ng T¸m «ng ta ®i Çc-l¬-xb¸t1∗ vµ chê ý kiÕn t«i ®Ó thuª chç ë cho t«i, – t«i ®· tr¶ lêi b»ng th cña Mai-xn¬. T«i nh¾c anh ta r»ng tríc mÆt anh ta, Mai-xn¬ ®· høa râ rµng vÒ b¶n in lÇn thø hai2∗ vµ tr¶ nhuËn bót vµo dÞp héi chî lÔ phôc sinh, t«i bæ sung r»ng trong t×nh h×nh hiÖn nay t«i kh«ng thÓ nãi khi nµo th× t«i ®i, hoÆc tùu trung cã ®i Çc-l¬-xb¸t hay kh«ng. ChÝnh v× thÕ mµ cã bøc th kÌm theo ®©y cña Mai-xn¬. T«i t¹m thêi cha tr¶ lêi v× chóng t«i cßn chê §u-blin tr¶ lêi vÒ bøc ¶nh cña ¤’ §«-n«-van – Rèt-sa.

La-ph¸c-g¬ cho t«i biÕt r»ng mét thanh niªn Nga, L«-pa-tin, sÏ ®Õn th¨m t«i mang theo th giíi thiÖu. L«-pa-tin ®· th¨m t«i vµo thø b¶y, t«i mêi anh ta chñ nhËt l¹i ®Õn (anh ta ®· ë chç chóng t«i tõ 1 giê tra ®Õn 12 giê ®ªm), ®Õn thø hai th× anh ta ®· trë vÒ Brai-t¬n, n¬i anh Êy ®ang sèng.

Anh ta cßn rÊt trÎ, ®· bÞ tï hai n¨m, sau ®ã bÞ giam cÇm t¸m th¸ng ë mét ph¸o ®µi t¹i Çp-ca-d¬, tõ n¬i ®©y anh ta ®· ch¹y trèn. Anh ta lµ con trai cña mét quý téc nghÌo vµ kiÕm sèng b»ng viÖc d¹y häc ë §¹i häc tæng hîp Xanh – Pª-tÐc-bua. HiÖn nay

1∗ – Çc-l«-vi – Va-ri.


anh ta sèng rÊt thiÕu thèn b»ng viÖc dÞch sang tiÕng Nga. Anh ta c tró ë Brai-t¬n v× ë ®Êy mçi ngµy anh ta cã thÓ t¾m biÓn çch b·i t¾m chÝnh thøc kh«ng xa – hai, ba lÇn kh«ng mÊt tiÒn.

§Çu ãc phª ph¸n, rÊt s¸ng suèt, tÝnh t×nh vui vÎ, kiªn nghÞ vµ

giái chÞu ®ùng, nh ngêi n«ng d©n Nga hµi lßng víi nh÷ng g×

m×nh cã. Nhîc ®iÓm: VÊn ®Ò Ba Lan. VÒ ®iÓm nµy, L«-pa-tin nãi

hoµn toµn gièng ngêi Anh – ch¼ng h¹n nh ngêi thuéc trêng

ph¸i HiÕn ch¬ng cò ë Anh – nãi vÒ Ai-r¬-len.

Anh ta kÓ víi t«i r»ng toµn bé c©u chuyÖn cña Nª-sa-Ðp1∗ (23

tuæi) lµ sù bÞa ®Æt v« liªm sØ. Nª-sa-Ðp cha hÒ ngåi ë nhµ tï nµo ë

níc Nga, ChÝnh phñ Nga cha hÒ bao giê mu toan giÕt h¹i anh

ta v.v..

Thùc chÊt cña sù viÖc lµ nh thÕ nµy. Nª-sa-Ðp (mét trong mét

sè Ýt tay sai cña Ba-cu-nin ë Nga) cã tham gia mét héi kÝn. Mét

thanh niªn kh¸c, X2∗, giµu cã vµ sèt s¾ng, ®· th«ng qua Nª-sa-Ðp

ñng hé tiÒn cho ®oµn thÓ Êy. Mét h«m, X. tuyªn bè víi Nª-sa-Ðp

r»ng anh ta kh«ng cho mét c«-pÕch nµo n÷a, v× anh ta kh«ng biÕt

sè tiÒn Êy ®i ®©u. BÊy giê ngµi Nª-sa-Ðp míi ®Ò nghÞ víi ®ång ®¶ng

cña m×nh trong héi kÝn (cã lÏ v× kh«ng thÓ ®a ra b¸o ço vÒ sè tiÒn

nong) h·y giÕt h¹i X, v× sau nµy, cã lóc nµo ®ã anh ta sÏ thay ®æi

niÒm tin vµ trë thµnh tªn ph¶n béi. Qu¶ thùc h¾n ®· giÕt anh ta.

ThÕ lµ chÝnh phñ ®· truy n· Nª-sa-Ðp ®¬n gi¶n nh lµ mét tªn giÕt

ngêi th«ng thêng.

ë Gi¬-ne-v¬, L«-pa-tin tríc hÕt yªu cÇu Nª-sa-Ðp ®Ých th©n

1∗ Tõ “Nª-sa-Ðp” M¸c viÕt b»ng tiÕng Nga.

2∗ – I. I-va-nèp.

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________


gi¶i thÝch (vÒ sù ®¬m ®Æt cña h¾n); Nª-sa-Ðp bÌn biÖn b¹ch b»ng lîi

Ých chÝnh trÞ mµ sù kiÖn giËt g©n Êy ®em l¹i cho çi gäi lµ sù

nghiÖp. BÊy giê L«-pa-tin thuËt l¹i toµn bé víi Ba-cu-nin, Ba-cu-nin

b¶o L«-pa-tin lµ mét “«ng giµ ng©y th¬”, «ng ta tin tÊt c¶ nh÷ng g×

mµ L«-pa-tin nãi. TiÕp ®ã, Ba-cu-nin yªu cÇu L«-pa-tin nh¾c l¹i tÊt

c¶ çi ®ã tríc mÆt Nª-sa-Ðp. L«-pa-tin lËp tøc cïng Ba-cu-nin ®Õn

nhµ Nª-sa-Ðp, n¬i ®©y diÔn l¹i c¶nh Êy. Nª-sa-Ðp im lÆng. Khi L«-

pa-tin cßn ë Gi¬-ne-v¬ th× Nª-sa-Ðp gi÷ th¸i ®é rÊt nhòn nhÆn vµ

miÖng c©m nh hÕn. Nhng L«-pa-tin võa ®i Pa-ri th× Nª-sa-Ðp lËp

tøc trë l¹i lµm bé lµm tÞch. Ch¼ng bao l©u sau L«-pa-tin nhËn ®îc

cña Ba-cu-nin mét bøc th mang tÝnh chÊt l¨ng nhôc vÒ sù viÖc Êy.

Anh ta ®· tr¶ lêi Ba-cu-nin b»ng giäng l¨ng nhôc h¬n. KÕt qu¶:

Ba-cu-nin viÕt th – pater, peccavi1∗ (th ®ã ë ®©y, trong tay L«-

pa-tin), nhng tù m« t¶ thµnh “«ng giµ ng©y th¬ c¶ tin”. (TiÖn ®©y

nãi lu«n: L«-pa-tin nãi r»ng toµn bé c©u v¨n cña Boãc-c¬-hai-m¬ lµ

tuyÖt ®èi khã hiÓu vµ tuyÖt ®èi v« nghÜa theo tiÕng Nga: kh«ng

nh÷ng sai vÒ ng÷ ph¸p, mµ cßn gi¶n ®¬n “ch¼ng” cã ý nghÜa g× c¶!

trong khi ®ã g· ngu ngèc Boãc-c¬-hai-m¬, nh «ng ta nãi víi t«i

tríc khi t«i gÆp L«-pa-tin; ®· th«ng qua ngêi b¹n lµ Ai-s¬-hèp

chuyÓn t¸c phÈm b«i b¸c cña m×nh ®Õn BÐc-lin cho mét trong sè

nh÷ng ngêi §øc ë ®ã – ®ang phôc vô cho c¶nh s¸t BÐc-lin víi t

çch ngêi phiªn dÞch tiÕng Nga – ®Ó ngêi ®ã cho mét giÊy chøng nhËn r»ng anh ta viÕt l¸ch ®îc b»ng tiÕng Nga. Tµi n¨ng cña

nh©n vËt G«-®i-xa cña chóng ta vÒ nh÷ng ®iÒu v« thøc – hµi híc

lµ kh«ng ai s¸nh ®îc!).

Nh t«i biÕt qua L«-pa-tin, TsÐc-n-sÐp-xki2∗ n¨m 1864 bÞ xö

1∗ – cha ¬i, con cã téi.

2∗ Tõ “TsÐc-n-sÐp-xki”, M¸c viÕt b»ng tiÕng Nga.

t¸m n¨m khæ sai trong hÇm má ë Xi-bia, do ®ã, «ng ta cßn g¸nh

nÆng Êy hai n¨m n÷a. Toµ ¸n s¬ cÊp ®· ®ñ trung thùc khi tuyªn bè r»ng tuyÖt ®èi kh«ng cã g× buéc téi ®îc anh ta, r»ng çc bøc th

mËt kh«ng cã thùc vÒ xói giôc ©m mu hiÓn nhiªn lµ gi¶ m¹o (sù

thùc th× ®óng nh thÕ). Nhng ViÖn nguyªn l·o, theo lÖnh cña

hoµng ®Õ, b»ng quyÒn lùc tèi cao cña m×nh ®· huû bá ph¸n quyÕt

trªn vµ ®· ®Çy con ngêi gi¶o quyÖt Êy ®i Xi-bia, nh b¶n ph¸n

quyÕt gi¶i thÝch, con ngêi Êy “gi¶o quyÖt” ®Õn møc “gi÷ ®îc trong

çc t¸c phÈm cña m×nh h×nh thøc kh«ng cã s¬ xuÊt nµo vÒ ph¬ng

diÖn ph¸p luËt, trong khi ®ã vÉn c«ng khai phun ra näc ®éc”. NÒn

t ph¸p Nga lµ nh thÕ ®Êy!

Phle-rèp-xki ë trong t×nh tr¹ng kh¸ h¬n. Anh ta chØ bÞ qu¶n

thóc vÒ mÆt hµnh chÝnh ë mét n¬i th¶m h¹i gi÷a M¸t-xc¬-va vµ

Pª-tÐc-bua! Anh ®· ®o¸n ®óng, Phlª-rèp-xki lµ mét bÝ danh. Nhng

L«-pa-tin nãi r»ng çi hä Êy tuy kh«ng ph¶i gèc Nga, nhng vÉn thêng gÆp ë çc linh môc Nga (nhÊt lµ trong giíi tu sÜ cho r»ng ®ã

lµ tõ Fleury1∗ dÞch ra tiÕng Nga vµ rÊt ham chuéng nh÷ng çi tªn

ªm tai nh nh÷ng ngêi Do Th¸i ë §øc). L«-pa-tin cã thiªn

híng lµ nhµ khoa häc tù nhiªn. Anh ta ®· nghiªn cøu khoa häc

tù nhiªn. Nhng còng ho¹t ®éng th¬ng nghiÖp vµ sÏ may m¾n

nÕu nh t×m ®îc cho anh ta viÖc g× ®ã thuéc lo¹i Êy2∗. T«i sÏ

bµn viÖc nµy víi Boãc-c¬-hai-m¬ vµ P«n. LÇn sau sÏ nãi vÒ Pa-ri

vµ nh÷ng viÖc kh¸c.

Mo-r¬ cña anh

1∗ – në hoa.

2∗ Xem tËp nµy, tr. 936-937.

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________


TiÖn thÓ nãi lu«n. Ch¸u Gien-ni muèn biÕt ch¸u cã nªn ghi râ

lµ t¸c gi¶ cña bµi b¸o ng¾n1∗ hay kh«ng?

Bëi v× – nã rÊt cøng cæ – kh«ng cã phÐp ®Æc biÖt cña anh th× nã

kh«ng cho phÐp t«i söa mét ch÷ nµo trong b¶n th¶o!

T«i xin göi tíi bµ Li-di nh÷ng lêi cÇu chóc tèt lµnh nhÊt.

[PhÇn ghi thªm cña Gien-ni M¸c]

5 th¸ng B¶y 1870

Chó ¡ng-ghen th©n mÕn!

Ch¸u rÊt çm ¬n chó vÒ bøc th vµ nh÷ng bµi b¸o ng¾n hÕt søc thó vÞ cña chó. ChØ

mong r»ng ngµi RÝt-x¬ sÏ kh«ng lµm háng nh÷ng bµi Êy b»ng nh÷ng chuyÖn tiÕu l©m Do

Th¸i cña m×nh mµ xem ra ngµi Êy ®· cã mét kho dù tr÷ ®å sé. VÒ bøc ch©n dung cña

¤’ §«-n«-van – Rèt-sa th× ch¸u ®· viÕt th cho Pi-gèt. Trêng hîp kh«ng thÓ kiÕm ®îc

bøc ¶nh tèt th× ®¬ng nhiªn ch¸u cã thÓ theo lêi khuyªn cña chó göi cho Cu-ghen-man

bøc ¶nh ®¨ng trªn b¸o “Irishman”.

Xin ch©n thµnh c¶m t¹ chó vµ göi lêi chµo ch©n thµnh.

Gien-ni


s¸ch: “Der Briefwechsel zwischen F. Engels und K. Marx". Bd. IV, Stuttgart, 1913; c«ng bè toµn v¨n trong Marx - Engels




1∗ Ph. ¡ng-ghen. “Thay lêi nãi ®Çu tËp bµi h¸t Ai-r¬-len”.

290

¡ng-ghen göi m¸c492 ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn! Nh÷ng ý kiÕn híng dÉn cña anh vÒ §uy-p«ng1∗ kh«ng râ rµng

®Õn nçi t«i kh«ng thÓ nµo cã hµnh ®éng g× ®îc. T«i ph¶i thuª cho anh ta mét ng«i nhµ – nhng cã s½n ®å ®¹c hay kh«ng cã ®å ®¹c? §iÒu nµy anh ch¼ng nãi g× c¶, mµ ®Êy lµ çi quan träng nhÊt. Hai lµ, t×m mét ngêi gióp viÖc ®¸ng tin cËy trong mét thêi gian ng¾n nh vËy còng cùc kú khã kh¨n, vµ ba lµ, ë ch©n Li-di, do t©m tr¹ng bÊt an vµ thiÕu nhÉn n¹i, nªn ®Çu gèi kh«ng phôc håi nhanh nh mong muèn, nªn kh«ng ra khái nhµ ®îc.

Trong t×nh h×nh ®ã, t«i cho r»ng kÕ ho¹ch cña §uy-p«ng ®em theo ngay ®øa con nhá lµ kh«ng thùc tÕ. T«i nghÜ r»ng ngêi anh em vî cña anh ta hoÆc XÐc-rai-¬ cã thÓ nu«i nÊng ®øa trÎ thø ba trong mét – hai tuÇn lÔ; trong t×nh huèng tríc m¾t, tèt h¬n hÕt lµ mét m×nh anh ta ®Õn ®©y tríc, vµ t«i cã thÓ lËp tøc cïng anh ta ®i t×m nhµ, trong khi ®ã chóng t«i b¾t ®Çu dß hái vÒ ngêi gióp viÖc. V× r»ng dï sao anh ta còng ph¶i tù m×nh ®i ®ãn bän trÎ hoÆc uû th¸c cho ai ®ã ®i ®ãn chóng, cho nªn ®ãn hai hoÆc ba ®øa cã kh¸c g× ®©u.

NÕu kÕ ho¹ch nµy ®îc chÊp nhËn th× viÕt th tr¶ lêi t«i göi


_____________________________________________________________ _____________________________________________________________


cïng chuyÕn xe th ngîc trë l¹i ®Ó t«i cã thÓ kiÕm cho anh ta chç ë t¹m gÇn c«ng xëng cña anh ta, mét phßng cã s½n ®å ®¹c thuª trong mét tuÇn kÓ c¶ ¨n uèng, nÕu nh anh ta muèn thÕ, – t«i cho r»ng anh ta chØ cÇn phßng ngñ vµ kh«ng muèn chi thªm cho phßng kh¸ch? còng viÕt th cho t«i biÕt, khi nµo anh ta ®Õn. T«i chê anh tr¶ lêi ngay nh÷ng c©u hái Êy ®Ó biÕt ph¶i lµm g×. Nhng t«i xin nh¾c l¹i: ®em theo ngay mét ®øa trÎ lµ cùc kú ngu ngèc: viÖc ®ã sÏ t¨ng rÊt nhiÒu chi tiªu cña anh ta vµ sÏ trë ng¹i cho anh ta rÊt nhiÒu trong nh÷ng ngµy ®Çu. NÕu nh anh ta kh«ng muèn nhËn ngêi gióp viÖc ®Çu tiªn gÆp ®îc th× anh ta t×m ®©u ra ngay tøc thêi ngêi gióp viÖc?

Quoad1∗ Çc-l¬-xb¸t2∗ th× t«i ®· nãi tõ tríc r»ng mïa hÌ nµy anh nªn ®Õn ®ã. T«i cã thÓ chu cÊp cho anh 40 pao lµm lé phÝ. ViÖc ®iÒu trÞ tuyÖt ®èi lµ cÇn thiÕt ®èi víi anh, ngay c¶ ®Ó lµm viÖc nµy anh kh«ng hoµn toµn lÈn tr¸nh ®îc Cu-ghen-man vµ nh÷ng thæ lé nång ch¸y cña «ng ta. S. Ruª-d¬-ghen còng ®· ë ®ã, h«m qua t«i ®· gÆp anh ta; anh ta nãi r»ng ë ®ã kh«ng ®¾t ®á, h¬n n÷a, trong suèt qu¸ tr×nh ®iÒu trÞ “kh«ng n¶y sinh ra c¬ héi nµo ®Ó tiªu tiÒn”, viÖc ®iÒu trÞ gióp Ých nhiÒu cho gan cña anh ta (so víi anh th× gan cña anh ta hoµn toµn khoÎ m¹nh), tr«ng anh ta h¬i gÇy ®i nhng khoÎ ra nhiÒu. Tãm l¹i, h·y quyÕt ®Þnh ®i, ngoµi Cu-ghen-man, ë ®ã ch¾c anh sÏ cßn gÆp nh÷ng bÖnh nh©n gan lý thó kh¸c, cßn trªn ®êng trë vÒ, khi ®i qua H¨m-buèc th× anh h·y söa g¸y mét trËn cho Mai-xn¬. Tãm l¹i, h·y quyÕt ®Þnh chãng v¸nh vµ nh¾m m¾t mµ nh¶y bæ vµo suèi Sp¬-ru-®en nãng báng3∗ ë Çc-l¬-xb¸t, còng nh nh¶y bæ vµo niÒm h©n hoan

1∗ – VÒ.

2∗ – Çc-l«-vi – Va-ri.

3∗ – suèi níc nãng ë Çc-l«-vi – Va-ri.

kh«ng kÐm phÇn nãng báng cña Cu-ghen-man. Anh h·y chó ý! Do ë biªn giíi ¸o cã thÓ cã nh÷ng phiÒn phøc vÒ vÊn ®Ò hé chiÕu, cho nªn nÕu nh anh ®i cã sù hé tèng cña thÇy thuèc riªng cña m×nh th× cã lÏ tèt ®Êy.

Nh÷ng chuyÖn kÓ cña L«-pa-tin vÒ çc sù kiÖn ë Nga1∗ rÊt thó

vÞ vµ biÕt nh÷ng chuyÖn Êy lµ ®Æc biÖt cã lîi. §iÒu dÔ chÞu lµ

Nª-sa-Ðp ho¸ ra lµ tªn ba que ®¬n thuÇn.

C« bÐ Gien-ni kh«ng nªn nªu t«i lµ t¸c gi¶ cña bµi b¸o ng¾n2∗,

vÊn ®Ò lµ Cu-ghen-man biÕt rÊt râ nÐt ch÷ cña t«i, tuy nhiªn, ch¸u

nã cã thÓ xö lý theo ý cña m×nh, cßn viÖc söa ®æi th× anh cø tïy ý

lµm. Nh÷ng chuyÖn tiÕu l©m Do Th¸i mµ ch¸u Gien-ni e ng¹i, xem

ra kh«ng tr¸nh ®îc.

TiÖn thÓ nãi vÒ §uy-p«ng! Li-di ®· nh¾m mét ngêi hoµn toµn

thÝch hîp víi anh ta, miÔn lµ chóng t«i t×m ®îc ngêi Êy, t«i e

r»ng chóng t«i cha cã tin tøc g× tríc chñ nhËt hoÆc thø hai. §©y

lµ An-na C©y-n¬, c« em hä cña Li-di, mét ngêi kh«ng trÎ, kh«ng

®Ñp, nhng cùc kú trung thùc. Tót-xi còng biÕt chÞ Êy; nhng tríc

thø s¸u vÞ tÊt chóng t«i x¸c ®Þnh ®îc hiÖn giê chÞ Êy ë ®©u, do

®ã, chóng t«i kh«ng thÓ gÆp chÞ Êy tríc cuèi tuÇn nµy hoÆc ®Çu

tuÇn sau.

“LuËt cæ ®¹i xø Oen-x¬”69, t«i ®· t×m thÊy ë ®©y, trong tËp

san chÝnh thøc cña Uû ban xuÊt b¶n luËt cæ ®¹i vµ ®· ®äc lít

qua. Trong ®ã cã thÓ t×m ®îc nh÷ng ®iÒu rÊt quý. NÕu trong

®ªm t©n h«n ngêi chång ph¸t hiÖn thÊy c« d©u kh«ng cßn trinh

tiÕt n÷a mµ vÉn ngñ víi c« ta cho ®Õn s¸ng sím, th× anh ta

kh«ng nhËn ®îc g× trong tµi s¶n cña c« ta, sed, si postquam

1∗ ¡ng-ghen viÕt b»ng tiÕng Nga çc tõ “çc sù viÖc ë Nga”.


_____________________________________________________________ _____________________________________________________________


illam vitiatam deprehenderit, surrexerit ad pronubos, pene erecto,

et testaretur eis se illam vitiatam invenisse et non concubuerit

cum illa ad crastinum neque, illa nihil ab eo in crastinum habebit.

Si mammae et crines et menses apparuerint, tunc lux pronunciat

neminem posse certe scire nam virgo sit necere; do ®ã chÞ ta ph¶i

t×m b¶y ngêi lµm chøng, trong ®ã cã bè mÑ, anh em vµ chÞ em.

NÕu nh chÞ ta kh«ng muèn hoÆc kh«ng thÓ lµm ®îc viÖc Êy, th×

¸o lãt cña chÞ ta ph¶i xÐn ®Õn tËn h«ng vµ chÞ ta buéc ph¶i dïng

tay n¾m lÊy ®u«i ®· b«i tr¬n mì cña con bß thiÕn mét tuæi, nÕu chÞ

ta n¾m ®îc ®u«i nã th× chÞ ta sÏ ®em theo nã coi nh phÇn

argyoren (tµi s¶n riªng cña m×nh); nÕu nh chÞ ta kh«ng n¾m ®îc

®u«i bß th× vÒ phÇn m×nh chÞ ta ch¼ng ®îc g× c¶.

B©y giê chóng t«i ®· treo ë cöa sæ biÓn qu¶ng ço: “cho thuª”.

Cßn çc anh vÉn cha t×m ®îc g× µ?

T×nh h×nh môc lôc th viÖn Lu©n §«n ra sao? ViÖc ®ã rÊt quan

träng ®èi víi t«i, t«i cÇn biÕt çi g× t«i cã thÓ ®Ó l¹i ®©y kh«ng

ph¶i ®äc.

Xin göi ®Õn tÊt c¶ çc vÞ nh÷ng lêi cÇu chóc tèt lµnh nhÊt.

Ph. ¡. cña anh


nguyªn b¶n trong Marx - Engels Gesamtausgabe. Dritte Abteilung, Bd. 4, 1931 vµ b»ng tiÕng Nga trong C. M¸c vµ





ë Lu©n §«n


Mo-r¬ th©n mÕn!

H«m qua t«i buéc ph¶i véi v· viÕt th cho anh vÒ viÖc cña

§uy-p«ng vµ kh«ng thÓ cïng Li-di suy tÝnh c«ng viÖc ®Õn n¬i ®Õn

chèn: bëi v× c¶ ngµy t«i bËn viÖc ë thµnh phè, cßn buæi tèi l¹i cã

cuéc bá phiÕu ë c©u l¹c bé, cho nªn m·i ®Õn khuya t«i míi cã thÓ

b×nh t©m bµn b¹c mäi viÖc víi Li-di, mµ bÊy giê míi ph¸t hiÖn thÊy

r»ng kh«ng cã lý do g× v× ®øa trÎ mµ lµm phiÒn ®Õn XÐc-rai-¬ còng

nh ngêi anh em vî cña §uy-p«ng, hä vèn ®· rÊt vÊt v¶ vÒ mÊy

®øa trÎ kh¸c råi. Ch¸u bÐ Êy cã thÓ ngñ ngon lµnh víi Mª-ri £-len

vµ kh«ng g©y ra sù phiÒn hµ g× cho chóng t«i. Trong nh÷ng ngµy

®Çu, §uy-p«ng còng cã thÓ ë nhµ chóng t«i trong khi chóng t«i cßn

cha thu xÕp ®îc chç ë cho anh ta, vµ nÕu nh t«i cïng anh ta

thu xÕp viÖc Êy th× tèt h¬n nhiÒu so víi mét m×nh t«i lµm viÖc Êy.

Li-di nãi r»ng bµ Êy cã ®ñ ch¨n ®Öm, ngoµi nh÷ng thø mµ Mª-ri

£-len ®· dïng khi bÞ sèt ph¸t ban. TÊt nhiªn t«i còng kh«ng muèn

®a ra sö dông nh÷ng thø Êy.

S¸ng h«m qua, khi viÕt th cho anh, t«i cßn cha biÕt tÊt c¶

nh÷ng ®iÒu ®ã, nhng ®Ó ngµy h«m nay, ®ång thêi víi l¸ th h«m

qua cña t«i, anh cßn nhËn ®îc c¶ nh÷ng tin kh¸c, nªn s¸ng nay

t«i ®· ®¸nh ®iÖn cho anh:


Chóng t«i mêi ®øa ch¸u nhá cña §uy-p«ng ®Õn nhµ chóng t«i, c¶ hai cïng ®Õn, xin b¸o cho biÕt khi nµo hä ®Õn.

Hy väng r»ng anh nhËn ®îc bøc ®iÖn nµy tríc khi bµn b¹c tiÕp víi §uy-p«ng. Anh ph¶i khuyªn anh ta chÊp nhËn ®Ò nghÞ cña t«i, ®õng ng¹i ngïng g× c¶ (nÕu nh ®iÒu ®ã, tøc sù khuyªn b¶o, lµ cÇn thiÕt); nÕu nh anh ta cïng ch¸u bÐ ®Õn ngay nhµ chóng t«i th× anh ta gi¶m nhÑ ®îc c«ng viÖc kh«ng nh÷ng cho b¶n th©n m×nh, mµ cho c¶ t«i n÷a. Cho nªn anh h·y thay mÆt t«i yªu cÇu anh ta lµm theo ®Ò nghÞ cña t«i, vµ chØ cÇn cho t«i biÕt khi nµo anh ta ®Õn ®Ó t«i cã thÓ ra ga ®ãn anh ta.

Xin göi nh÷ng lêi cÇu chóc tèt lµnh nhÊt.

Ph. ¡. cña anh

C«ng bè lÇn ®Çu cã lîc bít trong cuèn s¸ch: “Der Briefwechsel zwischen F. Engels und K. Marx". Bd. IV, Stuttgart, 1913; c«ng

bè toµn v¨n trong Marx - Engels Gesamtausgabe. Dritte Abteilung, Bd. 4, 1931 vµ trong C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen, Toµn




ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n], 8 th¸ng B¶y 1870

Nãng kinh khñng!

PhrÕt th©n mÕn! Sau khi nhËn ®îc bøc ®iÖn cña anh, t«i ®· cho §uy-p«ng biÕt

nh÷ng ®iÒu cÇn thiÕt. Anh ta khëi hµnh vµo thø hai, håi 11 giê tõ ga Giu-xt¬n.

T«i khuyªn nªn ®Ó ch¸u bÐ ngñ víi anh ta trong mét thêi gian ng¾n khi anh ta lu l¹i nhµ anh. Tõ khi mÑ chóng bÞ èm råi chÕt, nh÷ng ®øa trÎ Êy kh«ng cã sù ch¨m sãc thùc sù vµ cã thÓ lµ ë nhµ trêng chóng ®· b¾t ®îc çi g× ®ã, nªn trong ®Çu ãc chóng nghÜ ®Õn nh÷ng gia sóc nhá. Dï sao th× giíi phô n÷ cña chóng ta cho lµ nh thÕ.

Mai t«i sÏ göi cho anh nh÷ng tê b¸o Ph¸p cã ®¨ng çc bµi têng thuËt vô ¸n493. Anh ph¶i göi tr¶ cho t«i hÕt søc nhanh chãng nh÷ng sè b¸o Êy. Nh©n vËt Do Th¸i bÐ nhá Phren-ken1∗ ®· giµnh ®îc vßng nguyÖt quÕ. Anh sÏ thÊy ë çc bÞ ço, còng nh trªn b¸o chÝ v.v., ®Òu cã khuynh híng v¬ vÒ m×nh (cho Pa-ri) viÖc thµnh lËp Quèc tÕ.

VÒ môc lôc Lu©n §«n, ngµy mai t«i sÏ ®i gÆp Bi-d¬-Li. Chµo anh.

C. M. cña anh

(Verte)2∗ Gien-ni con cha nhËn ®îc th tr¶ lêi nµo tõ Ai-r¬-len, trõ

l¸ th tr¶ lêi göi kÌm ®©y cña Pi-gèt. Anh chµng nµy viÕt y nh thÓ lµ anh ta tr¶ lêi b¶n qu¶ng ço nµo ®ã. C« bÐ Gien-ni qu¸ tÕ nhÞ víi anh ta. Anh ta cÇn mét c« g¸i Ai-r¬-len d÷ tîn. NÕu nh ®«ng ®¶o ngêi níc ngoµi ë ®©y cã thµnh kiÕn kh«ng

1∗ – Phran-ken.

2∗ Xem mÆt sau.

_____________________________________________________________

714 M¸c göi ¡ng-ghen, 8 th¸ng b¶y 1870 715

hay víi ngêi Ai-r¬-len, th× ch¼ng lÏ ngêi cã lçi trong chuyÖn nµy kh«ng ph¶i lµ nh÷ng ngêi cã ®Çu ãc d©n téc hÑp hßi nh Pi-gèt hay sao?

C«ng bè lÇn ®Çu cã lîc bít trong cuèn: “Der Briefwechsel zwischen F. Engels und

K. Marx". Bd. IV, Stuttgart, 1913; c«ng bè toµn v¨n trong Marx - Engels Gesamtausgabe. Dritte Abteilung, Bd. 4,

1931 vµ trong C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen, Toµn tËp, xuÊt b¶n lÇn thø nhÊt, t. XXIV, 1931


PhÇn thø hai

Th cña C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen göi nh÷ng nh©n vËt kh¸c

Th¸ng Giªng 1868 – gi÷a th¸ng B¶y 1870

717

1 ¡ng-ghen göi Gien-ni M¸c

ë Lu©n §«n


Bµ M¸c th©n mÕn!

T«i ph¶i xin bµ lîng thø v× ®· ®Ó l©u nh vËy mµ kh«ng tr¶ lêi

l¸ th cña bµ. Nhng lÔ gi¸ng sinh lµ thêi gian duy nhÊt trong

n¨m mµ, ngoµi v¨n phßng ra, t«i c¶m thÊy mét ch©n cña m×nh cßn

®øng trong phe giai cÊp t s¶n. Mµ ë ®©y, ë Man-se-xt¬, ®iÒu ®ã cã

nghÜa lµ ¨n nhiÒu, uèng nhiÒu vµ lµm h¹i d¹ dµy cña m×nh, ®ång

thêi kh«ng tr¸nh khái khã chÞu trong ngêi vµ l·ng phÝ thêi gian.

Giê ®©y tÊt c¶ nh÷ng çi ®ã hÇu nh ®· qua ®i, vµ t«i l¹i b¾t ®Çu

håi tØnh.

T«i chØ rÊt tiÕc r»ng hiÖn nay t«i kh«ng thÓ t×m ®îc chiÕc hßm

to vµ buéc ph¶i dïng çi cã ë trong kho, s¾p tíi ®©y t«i sÏ söa ch÷a

®iÒu ®ã.

T«i göi kÌm ®©y nh÷ng tin tøc cuèi cïng nhËn ®îc cña

Di-ben. Th nµy, còng nh th göi cho anh Mo-r¬ tríc ®ã, xin

bµ h·y göi tr¶ l¹i cho t«i cµng sím cµng tèt; t«i ph¶i viÕt th

718 ¡ng-ghen göi gien-ni m¸c, 3 th¸ng Giªng 1868 M¸c göi lót-vÝch cu-ghen-man, 11 th¸ng giªng 1868 719

cho anh Êy vµo ngµy 8, v× r»ng mçi th¸ng chØ cã hai chuyÕn th,

cßn con ngêi ®¸ng th¬ng Êy sÏ rÊt hµi lßng khi anh ta thÊy r»ng

ngêi ta cßn nhí tíi m×nh. VÒ phÇn anh ta tuy èm ®au vÉn lµm

chu ®¸o mäi viÖc. Bµi ®¨ng trªn tê “Barmer Zeitung” lµ do anh ta viÕt. Mong anh

Mo-r¬ cho t«i biÕt xem anh Êy nghÜ g× vÒ sù viÖc x¶y ra víi tê “Kölnische Zeitung”494; nÕu nh anh Êy cho r»ng t«i ph¶i viÕt th

cho Mai-xn¬ vÒ vÊn ®Ò nµy, th× t«i cã thÓ lµm viÖc ®ã, ®ång thêi göi cho anh Êy bµi b¸o c¾t tõ tê “Barmer Zeitung”.

“Pater, peccavi!” Hèp-stÐt-ten rÊt buån cêi4. §¬ng nhiªn chç nµo anh ta còng chØ mêng tîng thÊy LÝp-nÕch1∗. Dï sao th× hiÖn nay çc ngµi Êy ®· thÊt b¹i víi mu toan lê tÞt cuèn s¸ch2∗, nhng ®ång thêi l¹i lîi dông nã.

MÊy ngµy n÷a t«i sÏ viÕt th cho vÞ Vin-hem quý mÕn. Cu-ghen-man kh«ng cho biÕt g× thªm vÒ viÖc gi¶i quyÕt ra sao vÊn ®Ò liªn quan ®Õn çc bµi viÕt ®¨ng trªn b¸o ë Sva-b¬3∗.

Mai-xn¬ cã thÓ c¨n cø vµo nh÷ng bµi ®· ph¸t biÓu ®Ó viÕt mét b¶n qu¶ng ço3 ra trß, hiÖn nay, sau khi ®· qua lÔ gi¸ng sinh, nã rÊt kÞp thêi. §Æc biÖt nªn ®a vµo ®ã nh÷ng chç buéc çc nhµ kinh tÕ häc ph¶i tù biÖn hé cho m×nh.

T«i hy väng r»ng anh Mo-r¬ ®· tho¸t khái môn nhät cña m×nh. Song tÊt c¶ çi ®ã ch¼ng gióp ®îc g× cho c«ng viÖc; anh Êy ph¶i lµm çi g× ®ã ®Ó tho¸t h¼n çi cña nî Êy. NÕu nh thêi gian nµo ®ã dèc toµn lùc ®Êu tranh víi môn nhät th× chØ cã lîi cho tËp hai11, còng nh rót ng¾n ®îc thêi h¹n hoµn thµnh nã. Hay lµ anh Êy l¹i b¾t ®Çu dïng th¹ch tÝn th× cã ®îc ch¨ng?

1∗ Xem tËp nµy, tr. 723-724.

2∗ – tËp 1, bé “T b¶n”.


Xin göi nh÷ng lêi cÇu chóc tèt ®Ñp nhÊt tíi anh Mo-r¬ vµ c¶

nhµ; xin göi bµ lêi chµo nhiÖt thµnh nh©n dÞp n¨m míi.

Ph. ¡. cña anh


Briefwechsel zwischen F. Engels und K. Marx". Bd. IV, Stuttgart, 1913



2

M¸c göi lót-vÝch Cu-ghen-man ë Han-n«-v¬


Cu-ghen-man th©n mÕn!

Tríc hÕt xin göi lêi chóc mõng n¨m míi tèt ®Ñp nhÊt cña t«i

tíi ngêi vî1∗ quý mÕn cña Ngµi, tíi Phren-x¬-khen vµ b¶n th©n

Ngµi. Sau n÷a, xin c¶m ¬n rÊt nhiÒu vÒ Giuy-pi-te495 vµ vÒ nghÞ lùc

vµ sù quan t©m mµ Ngµi thÓ hiÖn trong c«ng t¸c tuyªn truyÒn vµ

trong viÖc d¾t mòi b¸o chÝ §øc7. Nh c©u h¸t cña VÐc-th¬, ngêi

b¹n cña chóng ta, tiÕc r»ng ®· chÕt qu¸ sím:

1∗ – GhÐc-tru-®a Cu-ghen-man.

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________

720 M¸c göi lót-vÝch cu-ghen-man, 11 th¸ng giªng 1868 M¸c göi lót-vÝch cu-ghen-man, 11 th¸ng giªng 1868 721

Trªn m¶nh ®Êt chóng ta kh«ng cã niÒm vui nµo lín h¬n.

Lµ ®©m thËt ®au kÎ thï,

Còng nh ch©m chäc anh chµng vông vÒ b»ng lêi b«ng ®ïa

Vµ chÕ giÔu mét çch vui vÎ1∗

MÆc dÇu t«i rÊt kÝnh träng uy tÝn cña Ngµi vÒ mÆt y häc, song

t«i vÉn cho r»ng Ngµi ®¸nh gi¸ qu¸ thÊp çc thÇy thuèc Anh, §øc

vµ Ph¸p mµ t«i ®· vµ ®ang lÇn lît hái ý kiÕn ë ®©y, nÕu nh Ngµi

nghÜ r»ng hä kh«ng ph©n biÖt ®îc anthrax (nhät) víi môn cã ®Çu

®inh, nhÊt lµ ë ®©y, ë níc Anh lµ níc lan trµn bÖnh môn nhät,

mµ vÒ thùc chÊt ®ã lµ bÖnh cña giai cÊp v« s¶n! Cßn nÕu nh ngay

c¶ çc thÇy thuèc còng kh«ng ph©n biÖt ®îc hai thø Êy th× ngêi

bÖnh, nh t«i ch¼ng h¹n, ®· quen biÕt c¶ hai h×nh th¸i cña con

qu¸i vËt Êy, sÏ ph©n biÖt ®îc, v× r»ng c¶m gi¸c chñ quan rÊt kh¸c

nhau. Song, trong chõng mùc mµ t«i biÕt, th× cho tíi nay kh«ng

mét thÇy thuèc nµo x¸c ®Þnh ®îc chÝnh x¸c sù kh¸c nhau gi÷a hai

h×nh thøc Êy, xÐt trªn gãc ®é lý thuyÕt. Cña nî Êy míi ®eo ®uæi t«i

mÊy n¨m nay th«i. Tríc kia t«i hoµn toµn kh«ng biÕt ®Õn nã. Vµo

lóc nµy, khi t«i viÕt th cho Ngµi, t«i cßn cha hoµn toµn b×nh

phôc vµ vÉn cßn mÊt n¨ng lùc lµm viÖc! L¹i mÊt ®i nhiÒu tuÇn lÔ

vµ thËm chÝ kh«ng ph¶i pour le roi de Prusse2∗.

Bµi b×nh luËn cña Ngµi §uy-rinh3∗ tríc hÕt ®Ó lé ra sù sî h·i!

T«i rÊt c¶m ¬n Ngµi nÕu nh Ngµi cã thÓ t×m cho t«i cuèn s¸ch

1∗ G. VÐc-th¬. “Trªn tr¸i ®Êt cña chóng ta kh«ng cã sù vui síng nµo lín h¬n”.

2∗ – Nguyªn v¨n: “v× quèc v¬ng Phæ”, nghÜa bãng cã nghÜa lµ “uæng c«ng”, “chØ

cèt ®Ñp lßng”.

3∗ O. §uy-rinh. “M¸c, T b¶n, Phª ph¸n khoa kinh tÕ chÝnh trÞ”.

cña §uy-rinh “Chèng kÎ h¹ thÊp c«ng lao cña Kª-ri”, còng nh

cuèn s¸ch cña Ph«n Thuy-nen “N«ng nghiÖp trong ®iÒu kiÖn mét

quèc gia bÞ c« lËp” (hoÆc çi g× thuéc lo¹i ®ã)1∗, ®ång thêi cho biÕt

gi¸ nh÷ng cuèn s¸ch Êy. ë ®©y viÖc ®Æt mua nh thÕ ®îc thùc

hiÖn qu¸ chËm ch¹p.

Vµ sau hÕt, t«i buéc lßng ph¶i ®Ò nghÞ Ngµi göi cho t«i kho¶ng

12 tÊm ¶nh cña t«i (chØ cÇn lo¹i chôp trùc diÖn). Kho¶ng mét t¸

b¹n bÌ cña t«i lµm t«i ph¸t ngÊy vÒ viÖc nµy.

T«i göi kÌm ®©y cho bµ Cu-ghen-man tÊm ¶nh cña con g¸i lín

cña t«i lµ Gien-ni vµ ¶nh cña £-lª-«-n«-ra; £-lª-«-n«-ra göi tíi

Phren-x¬-khen lêi chµo nång nhiÖt!

VÒ LÝp-nÕch: xin h·y ®Ó cho anh ta tù s¾m vai vÜ nh©n bÐ nhá,

dï chØ trong mét thêi gian nµo ®ã. Mäi çi ®Òu tèt ®Ñp trong çi thÕ

giíi tèt ®Ñp nµy2∗.

T«i cã thÓ kÓ cho Ngµi ®ñ lo¹i chuyÖn tiÕu l©m n÷a trong ®êi

sèng riªng t. Nhng t«i ho·n viÖc ®ã ®Õn lÇn sau, khi mµ t thÕ

cÇn cã khi viÕt kh«ng cßn trë ng¹i cho t«i n÷a.

Chµo ngµi.

C. M¸c cña ngµi

Mét trong nh÷ng ngêi b¹n cña t«i ®©y3∗ ham mª khoa xem

tíng, h«m qua sau khi xem ¶nh bµ vî cña Ngµi ®· nãi r»ng:

1∗ H. Thuy-nen. “N«ng nghiÖp vµ kinh tÕ chÝnh trÞ trong ®iÒu kiÖn mét quèc gia bÞ c«

lËp”.

2∗ V«n-te. “Can-®i-®¬”.

3∗ Xem ra, ®ã lµ S¸p-p¬.

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________


rÊt s¾c s¶o! Ngµi thÊy ®Êy, khoa xem tíng kh«ng ph¶i lµ thø

nghÖ thuËt v« c¨n cø, nh Hª-ghen nghÜ496.

C«ng bè lÇn ®Çu cã lîc bít trong t¹p chÝ “Die Neue Zeit", Bd. 2, sè 4, 1901-1902, c«ng bè toµn v¨n b»ng tiÕng Nga trong

C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen, Toµn tËp, xuÊt b¶n lÇn thø nhÊt, t. XXV, 1934


3



Cu-ghen-man th©n mÕn! T«i ®· bÞ mæ, c¾t bá v.v. – tãm l¹i, t«i ®îc ch÷a bÖnh hoµn

toµn theo tinh thÇn secundum legem artis1∗. Tuy thÕ, çi cña nî Êy vÉn cø xuÊt hiÖn ®i xuÊt hiÖn l¹i, ®Õn nçi trõ vµi ba ngµy, ®· hai th¸ng nay t«i hoµn toµn kh«ng thÓ lµm g× ®îc. Thø b¶y tuÇn tríc, lÇn ®Çu tiªn t«i l¹i ra khái nhµ, ®Õn thø hai bÖnh ®· t¸i ph¸t. T«i hy väng r»ng t×nh tr¹ng ®ã sÏ chÊm døt trong tuÇn nµy, nhng ai cã thÓ ®¶m b¶o víi t«i r»ng sÏ kh«ng xuÊt

1∗ – tÊt c¶ nh÷ng quy t¾c nghÖ thuËt.

hiÖn ung nhät míi? §iÒu ®ã qu¶ lµ kh«ng tr¸nh khái. H¬n n÷a, çi cña nî Êy ¶nh hëng nhiÒu ®Õn ®Çu ãc. B¹n t«i, b¸c sÜ Gum-pÐc-t¬ ë Man-se-xt¬, kiªn tr× ch÷a trÞ b»ng th¹ch tÝn. Ngµi nghÜ g× vÒ ®iÒu ®ã?

Cèp-pen cña Ngµi vÉn cßn cha cã mÆt ë ®©y. KÐc-t¬-bª-ni lµ ngêi §øc gèc Hung, mµ tªn thËt, nãi riªng

gi÷a chóng ta th«i, – lµ Ben-kÐc-t¬. Nh÷ng ngêi §øc gèc Hung a thÝch Hung-ga-ri ho¸ tªn m×nh. T«i kh«ng quen biÕt ç nh©n «ng ta. V× r»ng vµo kho¶ng n¨m 1860, «ng ta cã c·i cä víi Ph«-gt¬, nªn t«i ®· yªu cÇu «ng ta ghi tµi liÖu cho t«i, nhng kh«ng nhËn ®îc g× h÷u Ých c¶. (Nh÷ng t liÖu vÒ Hung-ga-ri cña t«i, mét phÇn t«i nhËn ®îc cña Xª-me-r¬, mét phÇn b¶n th©n t«i tù tÝch gãp trong thêi gian ho¹t ®éng thùc tiÔn ë Lu©n §«n.) Sau ®ã, anh ta ®Õn t×m t«i v× cã cuéc xung ®ét gi÷a anh ta víi C«-sót. Nh÷ng tµi liÖu mµ t«i thu thËp ®îc ®· kh«ng g©y ra sù nghi ngê g× vÒ mÆt chÝnh trÞ ®èi víi anh ta. Anh ta g©y Ên tîng lµ mét ngêi viÕt l¸ch nhiÒu vµ bËn tÝu tÝt. Nh÷ng ®iÒu tµ gi¸o mµ anh ta viÕt vÒ B«-na-p¸c-t¬, cã thÓ gÆp ë nhiÒu ngêi d· man ph¬ng §«ng nhng nh×n chung lµ ngay th¼ng. Dï sao còng ph¶i xem xÐt anh ta kü lìng. T«i còng cho r»ng sÏ lÞch thiÖp h¬n, nÕu kh«ng tá ra kh«ng tÝn nhiÖm anh ta (v× vËy t«i göi kÌm ®©y, ®Ó chuyÓn cho anh ta, tµi liÖu tù truyÖn mµ anh ta yªu cÇu t«i göi cho anh ta). Nhng “®ång thêi” t«i sÏ “®i hái” nh÷ng tµi liÖu kh¸c vÒ anh ta, hÔ t thÕ cÇn thiÕt cho viÖc viÕt l¸ch sÏ kh«ng cßn g©y khã chÞu cho t«i n÷a.

VÒ “kÎ ¨n c¾p v¨n” th× ngµi ®· ®o¸n tróng. T«i cè ý viÕt th« lËu vµ hÇu nh th« lç, ®Ó Hèp-stÐt-ten nghi ngê LÝp-nÕch vµ kh«ng ®o¸n xuÊt xø n÷a4. §iÒu ®ã chØ nãi riªng gi÷a chóng ta víi nhau th«i.

§¬ng nhiªn, anh biÕt r»ng ¡ng-ghen vµ Di-ben còng ®¨ng bµi vÒ cuèn s¸ch cña t«i trªn çc tê b¸o “Barmer Zeitung”,

_____________________________________________________________


“Elberfelder Zeitung”1∗, “Frankfurter Börsenzeitung”45 vµ trªn tê “Düsseldorfer Zeitung”2∗ - ®iÒu nµy lµm cho Hen-rÝch BuyÕc-ghÐc-x¬

buån phiÒn. Di-ben chÝnh lµ ngêi ë B¸c-men mµ t«i muèn Ngµi lµm quen. Nhng hiÖn nay do t×nh h×nh søc khoÎ, anh ta ®ang ë May-®©y-ra.

Thø b¶y tríc, tê “Saturday Review” – mét tê b¸o “quý téc vµ

v¨n ho¸” – còng ®· ®¨ng trong môc ®iÓm s¸ch §øc míi bµi b×nh

luËn ng¾n vÒ cuèn s¸ch cña t«i. Qua ®o¹n trÝch díi ®©y cã thÓ

thÊy r»ng ®èi víi t«i mäi viÖc diÔn ra cßn t¬ng ®èi tèt:

“Tuy r»ng, theo ý kiÕn cña chóng ta, quan ®iÓm cña t¸c gi¶ lµ ®éc h¹i, nhng vÉn

ph¶i thõa nhËn tÝnh thuyÕt phôc cña l«-gÝch cña «ng ta, søc m¹nh cña tµi hïng biÖn vµ sù

®éc ®¸o tuyÖt diÖu mµ «ng ta ®em l¹i thËm chÝ cho nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ chÝnh trÞ kh«

khan nhÊt”497.

¸i chµ!

Xin göi nh÷ng lêi cÇu chóc tèt lµnh nhÊt tíi ngêi vî ®¸ng yªu

cña Ngµi3∗ vµ Phren-x¬-khen. Ngµi sÏ nhËn ®îc tõ n¬i ®©y göi tíi

nh÷ng bøc ¶nh kh¸c, v× r»ng ph¸t hiÖn thÊy r»ng mµu níc t«

®iÓm cho nh÷ng bøc ¶nh Êy ban ®Çu tr«ng rÊt tèt, sau ®ã l¹i lu mê

vµ phai nh¹t ®i.

H·y viÕt th cho t«i hÕt søc thêng xuyªn tuú theo thêi gian

mµ Ngµi cã ®îc. Khi ®æ bÖnh vµ cã nhiÒu nguyªn cí ®Ó buån

phiÒn th× ngêi ta rÊt mong muèn nhËn ®îc th cña b¹n bÌ.

1∗ Ph. ¡ng-ghen. “B×nh luËn vÒ tËp I bé “T b¶n” cña M¸c viÕt cho b¸o “Elberfelder

Zeitung””.

2∗ Ph. ¡ng-ghen. “B×nh luËn vÒ tËp I bé “T b¶n” cña C. M¸c viÕt cho b¸o

“Düsseldorfer Zeitung””.


Xin chµo Ngµi.

C. M. cña Ngµi

[Tµi liÖu tù truyÖn]498

Çc M¸c, tiÕn sÜ triÕt häc, sinh ë T¬-ria ngµy 5 th¸ng N¨m 1818.

N¨m 1842-1843 – ban ®Çu lµ céng t¸c viªn, sau lµ chñ bót tê “Rheinische Zeitung” (Khuªn). Trong thêi gian «ng phô tr¸ch viÖc biªn tËp, chÝnh phñ ®· kiÓm duyÖt tê b¸o qua hai cÊp: sau cuéc kiÓm duyÖt c¬ b¶n cña quan chøc kiÓm duyÖt, th× ®Õn kh©u kiÓm duyÖt tèi cao cña viªn côc trëng. Rót côc, tê b¸o ph¶i ®ãng cöa theo lÖnh cña néi çc. M¸c rêi níc §øc sang Pa-ri.

N¨m 1844, «ng cïng víi A. Ru-g¬ xuÊt b¶n ë Pa-ri tê “Deutsch - französische Jahrbücher” ®· bÞ cÊm xuÊt b¶n ë §øc. Sau ®ã viÕt cuèn “Gia ®×nh thÇn th¸nh, hay lµ phª ph¸n sù phª ph¸n cã tÝnh phª ph¸n – Chèng Bru-n« Bau-¬ vµ ®ång bän” (Phran-phuèc trªn s«ng Mai-n¬, nhµ xuÊt b¶n v¨n häc).

BÞ Ghi-d« - theo yªu cÇu khÈn kho¶n cña ChÝnh phñ §øc – trôc xuÊt khái Ph¸p th¸ng Ch¹p 1844, M¸c sang Bruy-xen, n¨m 1847 thµnh lËp Héi c«ng nh©n §øc ë Bruy-xen, ®äc çc bµi gi¶ng vÒ khoa kinh tÕ chÝnh trÞ trong Héi nµy499 vµ céng t¸c víi tê: “RÐforme” cña Ph¸p (Pa-ri), v.v..

N¨m 1847 viÕt cuèn “Sù khèn cïng cña triÕt häc. Tr¶ lêi cuèn “TriÕt häc vÒ sù khèn cïng” cña «ng Pru-®«ng”. Sau ®ã viÕt bµi “DiÔn v¨n vÒ mËu dÞch tù do” vµ nh÷ng tiÓu phÈm kh¸c.

N¨m 1848 cïng víi Ph. ¡ng-ghen viÕt “Tuyªn ng«n cña §¶ng céng s¶n”. M¸c bÞ b¾t vµ bÞ trôc xuÊt khái BØ, nhng theo lêi mêi cña ChÝnh phñ l©m thêi Ph¸p, «ng trë l¹i Ph¸p. ¤ng rêi níc Ph¸p th¸ng T 1848 vµ s¸ng lËp ë Khuªn tê “Neue Rheinische Zeitung” (th¸ng S¸u 1848 – th¸ng N¨m 1849). M¸c

_____________________________________________________________

726 M¸c göi lót-vÝch cu-ghen-man, 30 th¸ng giªng 1868 M¸c göi lót-vÝch cu-ghen-man, 6 th¸ng ba 1868 727

bÞ trôc xuÊt khái Phæ sau khi chÝnh phñ ®· uæng c«ng truy tè «ng theo tr×nh tù t ph¸p. Toµ ¸n båi thÈm ®· hai lÇn ph¸n quyÕt «ng v« téi (lÇn thø nhÊt bÞ xÐt xö vÒ téi vi ph¹m luËt b¸o chÝ, lÇn thø hai bÞ xÐt xö vÒ téi kªu gäi næi lo¹n). Çc bµi bµo ch÷a cña M¸c ®îc ®¨ng trong “Hai vô ¸n chÝnh trÞ” (Khuªn)1∗.

N¨m 1849. – Tê “Neue Rheinische Zeitung” ra sè cuèi cïng, sè b¸o ®á. M¸c chuyÓn sang Pa-ri. Th¸ng T¸m 1849 bÞ trôc xuÊt khái Pa-ri, «ng bÞ trôc xuÊt vµ buéc ph¶i sèng ë Br«-ta-nh¬ (Moãc-bi-an), do cù tuyÖt ®iÒu kiÖn nµy, «ng bÞ trôc xuÊt khái Ph¸p, chuyÓn sang Lu©n §«n vµ sèng ë ®ã cho ®Õn nay.

N¨m 1850. – XuÊt b¶n tê “Neue Rheinische Zeitung. Politisch ökonomische Revue” (H¨m-buèc).

N¨m 1851-1852 – Céng t¸c viªn cña tê “The People’s Paper” cña ph¸i HiÕn ch¬ng ë Lu©n §«n, cña tê “Notes to the People” cña Ðc-ne-xt¬ Gi«n-x¬ vµ v.v..

N¨m 1852. – ViÕt cuèn “Ngµy 18 th¸ng S¬ng mï cña Lu-i B«-na-p¸c-t¬”. Niu Oãc.

Cuèn “V¹ch trÇn vô ¸n nh÷ng ngêi céng s¶n ë Khuªn”. Ba-l¬. V× Ên phÈm nµy bÞ tÞch thu ë biªn giíi §øc, nªn ®· xuÊt b¶n b¶n in míi ë B«-xt¬n n¨m 1853.

N¨m 1853-1854 viÕt “Nh÷ng tiÓu phÈm chèng l¹i hu©n tíc Pan-míc-xt¬n”2∗.

N¨m 1859. – ViÕt cuèn “Phª ph¸n khoa kinh tÕ chÝnh trÞ”. BÐc-lin.

N¨m 1860. – ViÕt cuèn “Ngµi Ph«-gt¬”.

1∗ C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. “Vô ¸n xö tê “Neue Rheinische Zeitung”. “Vô ¸n xÐt xö

uû ban nghÞ sÜ khu vùc Ranh”.

2∗ C. M¸c. “Hu©n tíc Pan-míc-xt¬n”.

N¨m 1851-1862. M¸c trë thµnh céng t¸c viªn thêng xuyªn cña tê b¸o tiÕng Anh ë Mü “Tribune” (Niu Oãc), céng t¸c víi tê “Putman’s Revue” (Niu Oãc) vµ tham gia “B¸ch khoa toµn th míi cña Mü” (Niu Oãc).

N¨m 1861. – Sau cuéc ©n x¸, «ng ®Õn BÐc-lin, nhng chÝnh phñ Phæ tõ chèi kh«i phôc quyÒn c«ng d©n cña «ng.

N¨m 1864. – §îc sù uû nhiÖm cña Héi ®ång trung ¬ng Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ, M¸c ®· c«ng bè “Lêi kªu gäi göi giai cÊp c«ng nh©n ch©u ¢u”1∗.

N¨m 1867. – ViÕt bé s¸ch “T b¶n. Phª ph¸n khoa kinh tÕ chÝnh trÞ”, tËp I – H¨m-buèc.

C«ng bè lÇn ®Çu b»ng tiÕng Nga trong cuèn: “Th cña M¸c göi Cu-ghen-man", 1928


4



B¹n th©n mÕn!

1∗ C. M¸c. “Tuyªn ng«n thµnh lËp Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ”.

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________

728 M¸c göi lót-vÝch cu-ghen-man, 6 th¸ng ba 1868 M¸c göi lót-vÝch cu-ghen-man, 6 th¸ng ba 1868 729

Cèp-pen võa ®i khái lµ t×nh h×nh søc khoÎ cña t«i l¹i xÊu ®i.

Tuy vËy, t«i kh«ng cho r»ng t×nh h×nh ®ã liªn quan ®Õn sù ra ®i cña anh ta. Post, chø kh«ng ph¶i propter1∗, (Thùc ra anh ta lµ ngêi rÊt ®¸ng yªu theo çch cña m×nh; nhng ®èi víi t«i ®ã lµ con ngêi qu¸ khoÎ m¹nh, kh«ng thÓ hµi hoµ “l¾m” víi t×nh tr¹ng søc khoÎ hiÖn nay cña t«i). V× vËy, ®Êy lµ nguyªn nh©n cña sù im h¬i lÆng tiÕng cña t«i vµ ®Êy lµ nguyªn nh©n v× sao t«i thËm chÝ kh«ng b¸o cho ngµi biÕt r»ng t«i ®· nhËn ®îc cuèn s¸ch cña Thuy-nen2∗. ë Thuy-nen cã çi g× ®ã lµm ngêi ta xóc ®éng. VÞ gioong-ke MÕch-clen-buèc nµy (nhng cã çch t duy cña ngêi §øc) coi l·nh ®Þa Ten-lèp cña m×nh nh lµ hiÖn th©n cña nÒn n«ng nghiÖp nãi chung, cßn Svª-rin ë MÕch-clen-buèc lµ hiÖn th©n cña thµnh phè nãi chung vµ, xuÊt ph¸t tõ nh÷ng tiÒn ®Ò Êy, dùa vµo sù quan s¸t, so s¸nh, tÝnh to¸n thùc tÕ v.v. «ng ta ®· tù m×nh cÊu tróc cho b¶n th©n m×nh häc thuyÕt ®Þa t« cña Ri-çc-®«. §iÒu ®ã ®¸ng kÝnh träng, ®ång thêi l¹i buån cêi.

B©y giê t«i ®· hiÓu ®îc çi giäng lìi bèi rèi kú l¹ cña ngµi §uy-rinh trong bµi b×nh luËn cña m×nh. Nh×n chung, ®Êy lµ mét anh chµng ng¹o m¹n, v« lÔ, lµm ra vÎ nhµ çch m¹ng trong kinh tÕ chÝnh trÞ häc. ¤ng ta ®· hoµn thµnh mét c«ng viÖc cã tÝnh hai mÆt. Mét lµ, «ng ta c«ng bè (dùa vµo quan ®iÓm cña Kª-ri) “nguyªn lý cã tÝnh phª ph¸n cña khoa kinh tÕ chÝnh trÞ” (kho¶ng 500 trang) vµ “PhÐp biÖn chøng tù nhiªn” míi (nh»m chèng l¹i phÐp biÖn chøng Hª-ghen). Cuèn s¸ch cña t«i3∗ ®· lµm «ng ta thÊt b¹i hoµn toµn trªn c¶ hai mÆt. Do thï ghÐt R«-s¬ v.v. mµ «ng ta viÕt bµi vÒ cuèn s¸ch cña t«i. Ngoµi ra, «ng ta ®a ra

1∗ – Sau ®ã, chø kh«ng ph¶i do ®ã.

2∗ H. Thuy-nen. “N«ng nghiÖp vµ kinh tÕ chÝnh trÞ trong ®iÒu kiÖn cña mét quèc gia

bÞ c« lËp”.

3∗ tËp I bé “T b¶n”.

mét lo¹t luËn ®iÓm gi¶ dèi – mét phÇn do cè ý, mét phÇn do dèt n¸t. ¤ng ta biÕt rÊt râ ph¬ng ph¸p tr×nh bµy cña t«i kh«ng ph¶i ph¬ng ph¸p cña Hª-ghen, v× r»ng t«i lµ nhµ duy vËt, cßn Hª-ghen lµ nhµ duy t©m. PhÐp biÖn chøng Hª-ghen lµ h×nh thøc c¬ b¶n cña mäi phÐp biÖn chøng, nhng chØ sau khi nã ®· ®îc gi¶i tho¸t khái h×nh thøc thÇn bÝ cña nã, mµ ®©y chÝnh lµ çi ph©n biÖt nã víi ph¬ng ph¸p cña t«i. VÒ Ri-çc-®« th× ®iÒu lµm cho §uy-rinh ®au lßng chÝnh lµ sù tr×nh bµy cña t«i kh«ng cã nh÷ng nhîc ®iÓm mµ Kª-ri vµ hµng tr¨m ngêi kh¸c tríc Kª-ri ®· sö dông ®Ó chèng l¹i Ri-çc-®«. V× thÕ §uy-rinh dïng ngãn ®¸nh tr¸o hßng kÕt téi t«i m¾c ph¶i tÝnh h¹n chÕ vèn cã ë Ri-çc-®«. Nhng ®iÒu ®ã ch¼ng lµ çi g× c¶. T«i ph¶i c¶m ¬n con ngêi Êy, v× r»ng «ng ta lµ ngêi ®Çu tiªn trong çc chuyªn gia nãi chung ®· bµn luËn vÒ cuèn s¸ch cña t«i.

Trong tËp hai11 (ch¾c kh«ng bao giê ra m¾t ®îc, nÕu nh t×nh h×nh søc khoÎ cña t«i kh«ng chuyÓn biÕn tèt), trong çc vÊn ®Ò kh¸c th× quyÒn së h÷u ruéng ®Êt sÏ ®îc ph©n tÝch, cßn nh c¹nh tranh th× chØ ®Ò cËp ®Õn trong chõng mùc mµ viÖc tr×nh bµy çc môc kh¸c ®ßi hái.

Trong thêi gian mang bÖnh (hiÖn nay t«i hy väng sÏ nhanh chãng qua khái hoµn toµn) t«i kh«ng thÓ viÕt l¸ch g×, nhng ®· nuèt c¶ mét ®èng ®å sé t liÖu thèng kª vµ “t liÖu” kh¸c mµ b¶n th©n chóng cã thÓ g©y bÖnh tËt cho nh÷ng ngêi kh«ng cã ®îc chiÕc d¹ dµy ®· quen thuéc víi lo¹i thøc ¨n Êy vµ kh«ng tiªu ho¸ nã ®îc nhanh chãng.

T×nh c¶nh cña t«i hiÖn nay rÊt khã kh¨n, v× r»ng t«i kh«ng lµm ®îc viÖc g× cã thu nhËp bæ sung mµ cßn v× lò trÎ bao giê còng ph¶i gi÷ g×n thÓ diÖn nhÊt ®Þnh. NÕu nh t«i kh«ng ph¶i hoµn thµnh hai tËp s¸ch chÕt tiÖt ®ã (ngoµi ra cßn ph¶i kiÕm mét nhµ xuÊt b¶n ngêi Anh) – ®iÒu nµy chØ cã thÓ tiÕn hµnh ë Lu©n §«n – th× t«i ®· di chuyÓn sang Gi¬-ne-v¬, ë ®ã cã thÓ

_____________________________________________________________


sèng rÊt kh¸ víi sè tiÒn t«i hiÖn cã. Con g¸i N°21∗ cña t«i sÏ lÊy

chång vµo cuèi th¸ng nµy.

Xin göi lêi chµo Phren-x¬-khen.

C. M. cña ngµi

C«ng bè lÇn ®Çu trªn t¹p chÝ “Die Neue Zeit". TËp 2, sè 6, 1901-1902


5


Lu©n §«n, 17 th¸ng Ba 1868

B¹n th©n mÕn! Bøc th cña Ngµi g©y cho t«i Ên tîng buån vui lÉn lén. (Nh

Ngµi thÊy ®ã, t«i bao giê còng vËn ®éng trong m©u thuÉn biÖn chøng).

Buån v× r»ng t«i biÕt t×nh c¶nh vËt chÊt cña Ngµi vµ nÕu nh t«i ®ång ý nhËn mãn tÆng phÈm Êy lµm thiÖt h¹i ®Õn gia ®×nh ngµi th×, vÒ phÝa m×nh, t«i thÊy ®ã lµ ®iÒu kh«ng hay. Do ®ã t«i coi sè tiÒn 15 p.xt. mµ Ngµi göi tíi lµ mãn nî mµ t«i sÏ hoµn tr¶ cho Ngµi sau nµy.

1∗ – Lau-ra M¸c.

Vui v× r»ng kh«ng nh÷ng ®Êy lµ dÊu hiÖu cña t×nh b¹n th¾m

thiÕt cña Ngµi (mµ trong c¶nh ch¹y ngîc ch¹y xu«i cña thÕ giíi

nµy, t×nh b¹n lµ çi duy nhÊt cã ý nghÜa quan träng trong cuéc ®êi

riªng t), mµ cßn v× r»ng Ngµi ®· gióp ®ì t«i tho¸t khái t×nh c¶nh

rÊt khã kh¨n mµ t«i r¬i vµo do ®¸m cíi s¾p tíi. Bèn th¸ng nay,

ngoµi chi phÝ cho thuèc men vµ b¸c sÜ, t«i ®· tiªu nhiÒu tiÒn cho

çc S¸ch xanh173, t liÖu ®iÒu tra, çc b¸o ço cña níc Mü v.v. ®Õn

møc thùc ra t«i ch¼ng cßn g× n÷a ®Ó cho con g¸i t«i.

§¬ng nhiªn, vÊn ®Ò chuyÓn tõ Lu©n §«n sang Gi¬-ne-v¬

kh«ng nh÷ng b¶n th©n t«i vµ t«i cïng víi gia ®×nh t«i ®· suy ®i

nghÜ l¹i, mµ cßn bµn b¹c nhiÒu lÇn víi ¡ng-ghen. ë ®©y t«i ph¶i

chi tiªu hµng n¨m 400-500 p.xt., cßn ë Gi¬-ne-v¬, t«i cã thÓ sèng

víi 200 p.xt.. Nhng c©n nh¾c mäi t×nh h×nh, ®iÒu ®ã t¹m thêi

kh«ng lµm ®îc. ChØ cã ë Lu©n §«n t«i míi cã thÓ hoµn tÊt t¸c

phÈm cña m×nh. Vµ chØ cã ë ®©y t«i míi cã thÓ hy väng rót côc

nhËn ®îc còng tõ t¸c phÈm Êy thï lao tiÒn mÆt t¬ng øng hoÆc Ýt

ra lµ kha kh¸. Nhng ®Ó lµm ®îc ®iÒu ®ã, t«i t¹m thêi cÇn ë l¹i

®©y. Ngoµi ra, nÕu t«i rêi bá n¬i ®©y trong giê phót hiÓm nghÌo

nµy th× toµn bé phong trµo c«ng nh©n mµ t«i cã ¶nh hëng tõ sau

hËu trêng sÏ r¬i vµo tay nh÷ng con ngêi tåi tÖ vµ sÏ ®i chÖch con

®êng ®óng ®¾n.

Nh vËy lµ bÊt chÊp mäi bÊt tiÖn, sè phËn t¹m thêi cét t«i vµo

Lu©n §«n.

VÒ Cèp-pen th× Ngµi ®· kh«ng c«ng b»ng víi anh ta. NÕu nh

t«i khoÎ m¹nh th× anh ta lµm t«i vui thÝch, cßn trß gi¶i trÝ ®ã

kh«ng bao giê lµm h¹i gia ®×nh t«i.

Cho tíi nay, c¶ t«i lÉn ¡ng-ghen cha hÒ viÕt g× cho tê b¸o

cña LÝp-nÕch (hiÖn nay ¡ng-ghen ®· göi cho anh ta hai bµi viÕt

_____________________________________________________________


vÒ cuèn s¸ch cña t«i1∗). Th«ng thêng th«ng tÝn viªn ë Lu©n §«n

lµ Õch-ca-ri-ót. Boãc-c¬-hai-m¬ ®· viÕt bµi ph¶n ®èi GhÐc-sen vµ

b¹n bÌ «ng ta2∗.

Th cña M©y-¬ lµm cho t«i rÊt phÊn khëi. Song, anh ta phÇn

nµo ®· kh«ng hiÓu sù tr×nh bµy cña t«i. NÕu kh«ng anh ta sÏ thÊy

r»ng t«i coi nÒn c«ng nghiÖp lín kh«ng nh÷ng lµ nguån gèc cña ®èi

kh¸ng, mµ cßn lµ nh©n tè s¸ng t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn vËt chÊt vµ

tinh thÇn cÇn thiÕt ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng ®èi kh¸ng Êy – viÖc

gi¶i quyÕt nµy ®¬ng nhiªn kh«ng thÓ ®i theo con ®êng b×nh

yªn nh· nhÆn.

VÒ luËt c«ng xëng – ®iÒu kiÖn ®Çu tiªn ®Ó giai cÊp c«ng

nh©n cã ®îc kho¶ng kh«ng tù do ®Ó ph¸t triÓn vµ ho¹t ®éng –

th× t«i yªu cÇu nhµ níc ph¶i ban hµnh nã nh lµ ®¹o luËt cã

tÝnh chÊt cìng chÕ kh«ng nh÷ng ®èi víi çc chñ xëng, mµ cßn

®èi víi b¶n th©n c«ng nh©n n÷a (ë tr. 542, chó thÝch 52 t«i chØ râ

sù ph¶n kh¸ng cña n÷ c«ng nh©n ®èi víi viÖc rót ng¾n thêi

gian lao ®éng). Tuy nhiªn, nÕu nh M©y-¬ cã ®îc çi nghÞ lùc

nh cña ¤-oen, th× «ng ta cã thÓ bÎ g·y sù ph¶n kh¸ng Êy.

Tõng chñ xëng ç biÖt (nÕu nh kh«ng nãi vÒ ý ®å cña anh ta

g©y ¶nh hëng ®èi víi kh©u lËp ph¸p) kh«ng thÓ lµm g× nhiÒu vÒ

mÆt nµy, ®iÒu ®ã th× t«i còng ®· nãi ë tr. 243: “Nh×n chung vµ vÒ

toµn côc th× viÖc ®ã kh«ng tuú thuéc vµo thiÖn chÝ hoÆc ¸c ý

cña nhµ t b¶n ç biÖt” v.v., vµ còng ë chó thÝch 114 cïng

trang500. BÊt kÓ tÊt c¶ nh÷ng çi ®ã, tõng chñ xëng ç biÖt

1∗ Ph. ¡ng-ghen. “B×nh luËn vÒ tËp I cña bé “T b¶n” cña C. M¸c, viÕt cho tê

“Demokratisches Wochenblatt””.

2∗ Boãc-c¬-hai-m¬. “Nh÷ng nhµ lu vong chÝnh trÞ Nga ë T©y ¢u”.

còng cã thÓ lµm ®îc çi g× ®ã, vÒ ®iÒu ®ã, th× çc chñ xëng nh

Phin-®en, ¤-oen v.v. ®· chøng minh hoµn toµn ®Çy ®ñ. Ho¹t ®éng

chÝnh cña hä ®¬ng nhiªn ph¶i mang tÝnh chÊt c«ng khai. VÒ dßng

hä §«n-phu-x¬ ë An-da-x¬ th× ®ã lµ bän bÞp bîm dïng hîp ®ång ®Ó

®Æt ra cho c«ng nh©n cña m×nh nh÷ng ®iÒu kiÖn lao ®éng kiÓu n«ng

n« mang tÝnh chÊt gia trëng ®ång thêi hoµn toµn cã lîi cho bän

chñ. Chóng ®· bÞ v¹ch mÆt ra trß trªn b¸o chÝ Pa-ri vµ chÝnh v×

vËy mµ çch ®©y kh«ng l©u mét trong nh÷ng kÎ trong dßng hä

§«n-phu-x¬ Êy ®· ®a ra ®Ò nghÞ vµ ®ßi th«ng qua t¹i Héi ®ång lËp

ph¸p mét trong nh÷ng ®iÒu kho¶n ®ª tiÖn nhÊt cña luËt b¸o chÝ,

tøc lµ “®êi sèng riªng t ph¶i ®îc b¶o vÖ tuyÖt ®èi”70.

Xin göi lêi chµo nhiÖt thµnh tíi ngêi vî ®¸ng yªu cña Ngµi.

C. M. cña Ngµi

TiÖn thÓ nãi lu«n. Ngµi cã thÊy kh«ng, kÎ thï riªng cña t«i,

Svai-x¬ trong s¸u sè b¸o “Social Demokrat” ®· kh«ng tiÕc lêi ca

tông t«i nh thÕ nµo vÒ cuèn s¸ch cña t«i?501 §iÒu ®ã tÊt ph¶i g©y

®au lßng ®èi víi mô giµ d©m ®·ng H¸t-tx¬-phen.

C«ng bè lÇn ®Çu cã lîc bít trong t¹p chÝ “Die Neue Zeit”, Bd. 2, N°6, 1901-1902,

c«ng bè toµn v¨n b»ng tiÕng Nga trong cuèn: “Th cña M¸c göi Cu-ghen-man”,

1928



_____________________________________________________________

734 M¸c göi lót-vÝch cu-ghen-man, 6 th¸ng t 1868 M¸c göi lót-vÝch cu-ghen-man, 6 th¸ng t 1868 735

6


Lu©n §«n, 6 th¸ng T 1868

Cu-ghen-man th©n mÕn! §«i thanh niªn ®· cö hµnh h«n lÔ c«ng d©n vµo thø n¨m tuÇn

tríc (v× r»ng theo luËt ph¸p ë ®©y kh«ng b¾t buéc ph¶i tiÕn hµnh h«n lÔ theo nghi thøc gi¸o héi) vµ ®· ®i Ph¸p hëng tuÇn tr¨ng mËt. C« d©u chó rÓ xin chuyÓn tíi Ngµi vµ bµ GhÐc-tru-®a nh÷ng lêi cÇu chóc tèt lµnh nhÊt.

Cèp-pen ®· ®Õn chç t«i. §¸ng tiÕc r»ng t«i kh«ng thÓ tiÕp «ng Êy, v× r»ng lóc ®ã ®ang ®¾p kÝn thuèc cao. ¡ng-ghen ®· ë nhµ t«i dù lÔ cíi vµ ®· ra ®i h«m qua. Anh Êy ®· thuyÕt phôc t«i ®iÒu trÞ b»ng th¹ch tÝn; rót côc, còng cÇn ph¶i chÊm døt çi t×nh tr¹ng mµ t«i ®ang l©m vµo. Mét trong nh÷ng ngêi b¹n cña anh Êy ë Man-se-xt¬1∗ ®· hoµn toµn khái bÖnh trong mét thêi gian t¬ng ®èi ng¾n nhê çch ch÷a bÖnh Êy. T«i cã thµnh kiÕn nhÊt ®Þnh ®èi víi chÊt th¹ch tÝn do ®· cã cuéc th¶o luËn cña çc thÇy thuèc Ph¸p, vÒ vÊn ®Ò nµy t«i ®· ®äc trªn tê “Gazette mÐdicale”.

VÊn ®Ò thêi sù hiÖn nay ë chç chóng t«i lµ Ai-r¬-len. §¬ng nhiªn, Gl¸t-xt«n vµ ®ång bän lîi dông vÊn ®Ò Êy chØ lµ ®Ó l¹i n¾m lÊy chÝnh quyÒn vµ tríc hÕt lµ ®Ó ®a ra khÈu hiÖu tranh cö (electoral cry) cho cuéc bÇu cö s¾p tíi sÏ tiÕn hµnh trªn c¬

1∗ Xem ra, ®ã lµ Soãc-lem-m¬.

së trao quyÒn bÇu cö cho nh÷ng ngêi thuª nhµ502. HËu qu¶ tríc m¾t cña sù chuyÓn biÕn t×nh h×nh lµ cã h¹i cho ®¶ng c«ng nh©n. §Æc biÖt lµ nh÷ng bän ©m mu trong c«ng nh©n ®ang ra søc nh¶y vµo nghÞ viÖn kho¸ sau, nh èt-gie-r¬, P«-te-r¬ v.v., hiÖn nay cã ®îc çi cí míi ®Ó ®i víi ph¸i tù do t s¶n.

Tuy nhiªn, ®Êy chØ lµ sù trõng ph¹t mµ níc Anh – do ®ã, c¶

giai cÊp c«ng nh©n Anh – ph¶i høng chÞu do téi lçi to lín kÐo dµi

nhiÒu thÕ kû cña nã ®èi víi Ai-r¬-len. Nhng chung quy ®iÒu ®ã l¹i

cã lîi cho b¶n th©n giai cÊp c«ng nh©n Anh. Tøc lµ: gi¸o héi quèc

gi¸o Anh ë Ai-r¬-len – hoÆc nh ë ®©y ngêi ta thêng gäi lµ gi¸o

héi Ai-r¬-len – lµ thµnh tr× t«n gi¸o cña tÇng líp ®¹i ®Þa chñ Anh ë

Ai-r¬-len, ®ång thêi lµ cø ®iÓm tiÒn tiªu cña gi¸o héi quèc gi¸o cña

b¶n th©n níc Anh (ë ®©y t«i nãi vÒ gi¸o héi quèc gi¸o víi tÝnh

çch ngêi së h÷u ruéng ®Êt). Cïng víi sù sôp ®æ cña gi¸o héi quèc

gi¸o ë Ai-r¬-len sÏ diÔn ra sù sôp ®æ cña gi¸o héi quèc gi¸o ë

Anh, mµ tiÕp theo sau hai çi ®ã lµ (sù sôp ®æ cña) giai cÊp ®¹i

®Þa chñ – ban ®Çu lµ ë Ai-r¬-len, sau ®ã lµ ë Anh. Cßn t«i th× tõ

l©u ®· tin ch¾c r»ng çch m¹ng x· héi sÏ ph¶i thùc sù b¾t ®Çu

tõ chÝnh nÒn t¶ng, tøc lµ tõ chÕ ®é së h÷u ruéng ®Êt1∗.

Ngoµi ra, tÊt c¶ t×nh h×nh Êy sÏ dÉn tíi nh÷ng kÕt qu¶ rÊt cã

lîi lµ mét khi gi¸o héi Ai-r¬-len rót khái s©n khÊu th× çc t¸ ®iÒn

Ai-r¬-len theo ®¹o Tin lµnh ë tØnh ¤n-xtÐc sÏ ®i víi çc t¸ ®iÒn theo

Thiªn chóa gi¸o vµ tham gia phong trµo cña hä ë ba tØnh cßn l¹i

cña Ai-r¬-len. Cho tíi nay, giai cÊp ®¹i ®Þa chñ ®· cã thÓ lîi dông

®îc m©u thuÉn t«n gi¸o Êy.

H«m kia t«i ®· nhËn ®îc th cña Phrai-li-gr¸t (®¬ng nhiªn,

1∗ Mét sù ch¬i ch÷, kh«ng dÞch ®îc: “Grund” nghÜa lµ “nÒn t¶ng”, “ruéng ®Êt”;

“Grund – und Bodeneigentum” nghÜa lµ “chÕ ®é së h÷u ruéng ®Êt”.

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________

736 M¸c göi lót-vÝch cu-ghen-man, 6 th¸ng t 1868 M¸c göi lau-ra vµ p«n la-ph¸c-g¬, 11 th¸ng t 1868 737

anh ta ®· nhËn ®îc thiÕp mêi dù ®¸m cíi) trong ®ã cã mét c©u ®éc ®¸o sau ®©y503. – Song, nÕu nh t«i chuyÓn chÝnh bøc th Êy

cho Ngµi th× cã lÏ Ngµi sÏ hµi lßng h¬n, nªn t«i ®· lµm nh vËy. Cã

®iÒu lµ Ngµi ph¶i göi tr¶ th Êy cho t«i. §Ó Ngµi hiÓu ®îc tÊt c¶

mäi ®iÒu trong th, t«i xin bæ sung nh sau: ë BÐc-lin, kh«ng l©u

tríc khi cuèn s¸ch cña t«i1∗ ra m¾t, ®· xuÊt hiÖn t¸c phÈm cña

G. Xt¬-ru-v¬ vµ Gu-xt¸p Ra-s¬ “Mêi hai chiÕn sÜ çch m¹ng”.

Trong cuèn s¸ch nhá nh¶m nhÝ Êy, Phrai-li-gr¸t ®îc t©ng bèc

thµnh mét trong 12 vÞ sø ®å, ®ång thêi ngêi ta chøng minh ®Æc

biÖt tØ mØ r»ng anh ta cha bao giê lµ ngêi céng s¶n vµ thùc ra chØ

do qu¸ khoan dung ®é lîng mµ anh ta ®· cã quan hÖ víi nh÷ng

tªn ¸c «n nh M¸c, ¡ng-ghen, V«n-ph¬ v.v.504. V× ë ®ã còng cã sù

b«i nhä V«n-ph¬, nªn trong th göi Phrai-li-gr¸t t«i ®· yªu cÇu

gi¶i thÝch, v× t«i biÕt r»ng G. Ra-s¬ (tªn v« l¹i) ®øng ®Çu uû ban

BÐc-lin quyªn gãp sè tiÒn bè thÝ cho Phrai-li-gr¸t505. Anh ta tr¶ lêi

t«i rÊt l¹nh nh¹t vµ tr¸nh nÐ b»ng sù gi¶o quyÖt kiÓu phi-li-xtanh.

Sau ®ã t«i göi cho anh ta cuèn s¸ch cña t«i, nhng kh«ng ký tªn

nh tríc ®©y t«i thêng lµm ®èi víi anh ta. Xem ra anh ta hiÓu

®îc ¸m hiÖu ®ã.

Xin chuyÓn nh÷ng lêi cÇu chóc tèt lµnh nhÊt cña t«i tíi ngêi vî ®¸ng yªu cña Ngµi vµ tíi Phren-x¬-khen. NÕu nh cã chót kh¶ n¨ng nµo ®ã lµ t«i nhÊt ®Þnh sÏ ®Õn th¨m Ngµi.

C. M¸c cña Ngµi

TiÖn ®©y nãi lu«n. MÊy ngµy n÷a Boãc-c¬-hai-m¬ sÏ ®Õn th¨m Ngµi. Chí quªn r»ng mÆc dÇu nh÷ng quan hÖ hoµn toµn mang


t×nh ®ång chÝ cña t«i víi anh ta, t«i vÉn lu«n lu«n gi÷ sù thËn träng nhÊt ®Þnh ®èi víi anh ta!

Trong tê b¸o cña LÝp-nÕch1∗ cã qu¸ nhiÒu tÝnh h¹n chÕ cña

“ngêi Nam §øc”. (LÝp-nÕch kh«ng n¾m ®îc phÐp biÖn chøng tíi

møc ®ñ ®Ó ®ång thêi c«ng kÝch theo hai híng.)2∗.


c«ng bè toµn v¨n b»ng tiÕng Nga trong “Th cña M¸c göi Cu-ghen-man”, 1928



7

M¸c göi lau-ra vµ p«n La-ph¸c-g¬ ë Pa-ri

Lu©n §«n, 11 th¸ng T 1868

VÑt tr¾ng th©n yªu cña bè!

Con biÕt r»ng bè lêi viÕt th, nhng lÇn nµy th× khuyÕt tËt

cña tay tr¸i cña bè ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ téi lçi cña tay ph¶i.

Trong t×nh h×nh nµy bè ®Æc biÖt c¶m thÊy sù thiÕu v¾ng cña th


2∗ C©u cuèi nµy ®îc c«ng bè lÇn ®Çu tiªn.

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________

738 M¸c göi lau-ra vµ p«n la-ph¸c-g¬, 11 th¸ng t 1868 M¸c göi lau-ra vµ p«n la-ph¸c-g¬, 11 th¸ng t 1868 739

ký cña bè, mét ngêi cã thÓ thay mÆt bè tù m×nh th¶o nh÷ng bøc

th hÕt søc lý thó.

Bè sung síng biÕt ®îc qua t¸c phÈm cña con vµ cña phu

nh©n con (h·y lîng thø cho çch “diÔn ®¹t” Êy, nhng bè ®ang

chÞu Ên tîng cña “t¸c phÈm” cña Boãc-c¬-hai-m¬1∗) r»ng çc con

®· tËn hëng chuyÕn du lÞch tuÇn tr¨ng mËt cña m×nh vµ tÊt c¶

nh÷ng ®iÒu kiÖn bªn ngoµi – mïa xu©n, mÆt trêi, kh«ng khÝ vµ

nh÷ng thó tiªu khiÓn ë Pa-ri – ®Òu thuËn lîi cho çc con. VÒ ngêi

chång nãi trªn th× viÖc anh ta göi s¸ch cho bè trong t×nh h×nh gay

go nh vËy ®· chøng minh hïng hån h¬n bÊt cø lêi nãi nµo kh¸c

tÝnh ®«n hËu bÈm sinh cña “chµng trai” Êy. Sù viÖc gi¶n ®¬n Êy ®·

chøng minh r»ng anh ta thuéc vµo mét chñng téc u tó h¬n chñng

téc ¢u2∗. Tuy nhiªn, v× bè con m×nh ®· ®ông ®Õn vÊn ®Ò s¸ch, nªn

con cÇn ®Õn Ghi-li-a-min506 (14, rue Richelieu) vµ mua th«ng b¸o

th môc (vÒ kinh tÕ) cña nã ë ®Êy nh÷ng n¨m 1866-1868. Con còng

cã thÓ ®i vÒ híng “HiÖu s¸ch quèc tÕ” (15, Boulevard Montmartre)

vµ yªu cÇu môc lôc cña nã (1865-1868). §¬ng nhiªn, nÕu nh con kiÕm ®îc mäi thø cÇn thiÕt th× con kh«ng cÇn göi tÊt c¶ nh÷ng

thø Êy, mµ con mang theo khi trë vÒ çi n¬i buån tÎ nµy.

Bè ®ang chê Mai-xn¬ göi tíi 3 b¶n cuèn s¸ch cña bè3∗. Khi

nhËn ®îc, bè sÏ göi 2 b¶n cho Xª-da §¬-P¸p-p¬, mét b¶n cho ç

nh©n anh ta, cßn b¶n thø hai göi cho An-m©y-¬. Ngoµi ra, nÕu

nh con cã thêi gian gÆp Si-li (nghÜa lµ viÕt th cho anh ta

theo ®Þa chØ: 4 rue St. Quentin ®Ó anh ta ®Õn gÆp con) th×

con h·y lµm ¬n t×m hiÓu xem 3 b¶n mµ bè göi cho Gi¾c-la-r¬,

1∗ X. Boãc-c¬-hai-m¬. “Viªn ngäc cña t«i tríc ®¹i héi Gi¬-ne-v¬”.

2∗ ¸m chØ bµi th¬ cña Doi-m¬ “Ngêi m«ng muéi”.


Tªn vµ Rª-cluy ra sao råi. NÕu kh«ng gÆp ®îc Gi¾c-la-r¬ th× cã thÓ chuyÓn b¶n dµnh cho anh ta cho An-m©y-¬, v× Mai-xn¬ hoµn toµn

kh«ng véi göi s¸ch ®©u. Nhng trong trêng hîp nµy con ph¶i cho

bè biÕt. Con th©n yªu cña bè, ch¾c con nghÜ r»ng bè rÊt thÝch s¸ch

nÕu nh bè quÊy rÇy con v× nh÷ng cuèn s¸ch vµo lóc kh«ng thÝch

hîp nµy. Nhng con ®· lÇm to. Bè chØ lµ cç m¸y buéc ph¶i ngèn

s¸ch, råi qu¼ng nã vµo thïng r¸c cña lÞch sö, díi h×nh thøc ®· söa

®æi. §Êy còng lµ mét c«ng viÖc kh¸ kh« khan, nhng vÉn tèt h¬n lµ

c«ng viÖc cña Gl¸t-xt«n lµ kÎ ®· buéc ph¶i – cã ®îc b¸o tríc mét

ngµy – hoµ nhËp vµo çi “t©m tr¹ng” gäi lµ “nghiªm tóc”.

ë ®©y c¶ nhµ ta c¶m thÊy kh¸ c« ®¬n trong chõng mùc nµo ®ã.

Mét lµ, con ®· cïng con ngêi miÒn nam “Ýt lêi” Êy chuån mÊt, råi

kÕ ®ã ¡ng-ghen còng ra ®i, råi xa nhµ m×nh. Tèi h«m qua, thay cho

“viÖc gi¶i trÝ” nhµ ta ®· tiÕp çc vÞ kh¸ch lµ gia ®×nh Loãc-mi-e. Bè

cïng Lu-i ch¬i hai v¸n cê vµ bè ®Ó cho anh ta th¾ng mét v¸n. Con

thö nghÜ xem cËu thiÕu niªn kú quÆc Ca-li-ban nµy ®· nãi g× víi bè

b»ng giäng nãi trÞnh träng nhÊt vµo lóc chia tay? – “T«i hy väng r»ng Ngµi kh«ng giËn t«i”.

Cßn b©y giê th× t¹m biÖt, chó VÑt tr¾ng ®¸ng yªu cña bè.

¤n-®¬ NÝch

La-ph¸c-g¬ th©n mÕn!

Anh cã thÊy r»ng lu l¹i ë Pa-ri víi ngêi vî trÎ vui t¬i th×

thó vÞ h¬n nhiÒu so víi ho¹t ®éng chÝnh trÞ, hay kh«ng? Khi

ngêi cha cña anh1∗ ®Õn Pa-ri, h·y chuyÓn tíi «ng nh÷ng lêi cÇu

chóc tèt lµnh nhÊt cña t«i, ®iÒu chñ yÕu lµ anh vµ Lau-ra ph¶i

ra søc lµm cho thêi gian «ng lu l¹i ë ®ã ®îc hÕt søc vui vÎ.

1∗ – Phr¨ng-xoa La-ph¸c-g¬.

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________

740 M¸c göi lót-vÝch cu-ghen-man, 17 th¸ng t 1868 M¸c göi lót-vÝch cu-ghen-man, 17 th¸ng t 1868 741

Trong t×nh tr¹ng thÞ lùc cña «ng bÞ kÐm nh hiÖn nay, «ng cÇn

®îc khu©y kho¶, vµ kh«ng cã g× lµm «ng khu©y kho¶ h¬n lµ ®«i vî

chång trÎ dµnh cho «ng toµn bé sè thêi gian ng¾n ngñi mµ hä cïng

sèng víi «ng giµ. T«i viÕt th cho anh b»ng tiÕng §øc ®Ó, tuú ý

m×nh, anh cã thÓ th«ng b¸o hoÆc kh«ng th«ng b¸o néi dung mÊy

dßng nµy cho vÞ th ký bÝ mËt1∗ biÕt. Göi anh lêi chµo th©n thiÕt vµ

ch©n thµnh.

C. M¸c

C«ng bè lÇn ®Çu b»ng tiÕng cña nguyªn b¶n trong tËp san “Annali”, an I, Milano, 1958

In theo b¶n viÕt tay Nguyªn v¨n lµ tiÕng Anh vµ tiÕng §øc

C«ng bè b»ng tiÕng Nga lÇn ®Çu

8 M¸c göi lót-vÝch Cu-ghen-man507

ë Han-n«-v¬

Lu©n §«n, 17 th¸ng T 1868


Ngµi ¾t cho r»ng t«i lµ mét téi ph¹m lín v× t«i tr¶ lêi chËm

1∗ – Lau-ra.

®Õn thÕ bøc th cña ngêi vî1∗ ®¸ng yªu cña Ngµi vµ bøc th th©n

t×nh cña Ngµi. VÊn ®Ò chØ gi¶n ®¬n lµ nh÷ng “b«ng hång th¾m”

cò – diÔn ®¹t cho cã chÊt th¬ – ®· tÊn c«ng t«i b»ng s¸ch lîc kh«n

khÐo ®Õn møc t«i kh«ng thÓ ngåi theo t thÕ cÇn thiÕt cho viÖc viÕt

l¸ch. Thùc ra, t«i cã thÓ ®äc cho ngêi kh¸c viÕt, nhng, nh Ngµi

biÕt, trong t×nh h×nh nh vËy bao giê còng hy väng s¸ng h«m sau

sÏ khoÎ ra. Do ®ã, t«i cø khÊt lÇn m·i vµ b©y giê còng chØ viÕt ®îc

mÊy dßng nµy th«i.

Cßn hoµn toµn cha biÕt ®îc khi nµo t«i sang §øc ë mÊy ngµy,

dï sao th× còng kh«ng nhanh l¾m ®©u. Song, bÊt kÓ t×nh huèng

nµo t«i còng sÏ ®Õn ®ã vµo thêi gian mµ Ngµi cßn ë ®ã.

Ngµi ®· gióp t«i nhiÒu l¾m qua viÖc Ngµi ®· viÕt th cho

ViÕc-sèp, tuy nhiªn, t«i hoµi nghi «ng ta cã ®ñ kiªn nhÉn vµ thêi

gian ®Ó ®i s©u vµo ®Ò tµi xa l¹ víi «ng ta. T«i biÕt r»ng ë Man-se-xt¬,

t«i ®· cè g¾ng rÊt nhiÒu ®Ó ®äc cho xong “BÖnh lý häc tÕ bµo” cña

«ng ta, chñ yÕu lµ do çch viÕt cña «ng ta.

Nh÷ng sè b¸o sau ®©y cña tê “Social – Demokrat” ®· nãi ®Õn

cuèn s¸ch cña t«i: sè 10 (22 th¸ng Giªng 1868), sè 11 (24 th¸ng

Giªng), sè 12 (26 th¸ng Giªng), sè 14 (31 th¸ng Giªng), sè 15 (2

th¸ng Hai), sè 24 (23 th¸ng Hai), sè 25 (26 th¸ng Hai), sè 30 (8

th¸ng Ba) vµ cßn mét sè n÷a, mµ hiÖn nay t«i kh«ng cã, nhng sè

®ã chØ dÉn ra nh÷ng ®o¹n trÝch508.

Xin göi tíi ngêi vî ®¸ng yªu cña Ngµi vµ Phren-x¬-khen lêi chµo nhiÖt thµnh.

C. M¸c cña Ngµi


_____________________________________________________________ _____________________________________________________________

742 M¸c göi Gi«-dÐp §i-x¬-ghen, 9 th¸ng n¨m 1868 M¸c göi lót-vÝch cu-ghen-man, 2 th¸ng b¶y 1868 743

M©y-¬ ®· ë chç t«i, t¹i ®©y.

C«ng bè toµn v¨n lÇn ®Çu b»ng tiÕng Nga trong cuèn s¸ch: “Th cña M¸c göi

Cu-ghen-man”, 1928


9

M¸c göi gi«-dÐp ®i-x¬-ghen509 ë pª-tÐc-bua

Lu©n §«n, 9 th¸ng N¨m 1868

… Khi nµo t«i trót bá ®îc g¸nh nÆng kinh tÕ, t«i sÏ viÕt “PhÐp

biÖn chøng”. Nhng quy luËt chÊn chØnh cña phÐp biÖn chøng ®·

cã ë Hª-ghen – thùc ra, díi h×nh thøc thÇn bÝ. CÇn gi¶i phãng

chóng khái h×nh thøc Êy…

C«ng bè lÇn ®Çu trªn b¸o “Der Volksstaat”, sè 3, 9 th¸ng Giªng 1876

In theo bµi ®¨ng trªn b¸o Nguyªn v¨n lµ tiÕng §øc

10 M¸c göi lót-vÝch Cu-ghen-man

ë Han-n«-v¬

Lu©n §«n, 24 th¸ng S¸u 1868

B¹n th©n mÕn!

§ñ lo¹i chuyÖn bÊt ngê ®· c¶n trë t«i viÕt th cho Ngµi.

C¶ b©y giê t«i còng chØ viÕt mÊy dßng th«i.

Hai con g¸i cña t«i, con g¸i c¶ vµ con g¸i thø1∗, ®Òu bÞ sèt ph¸t

ban. T«i cßn nhí, ë Han-n«-v¬ Ngµi ®· nãi víi t«i vÒ mét çch ®iÒu

trÞ khi c¬n nguy kÞch ®· qua vµ b¾t ®Çu qu¸ tr×nh trãc da. Mong

Ngµi réng lßng gi¶i thÝch gÊp cho t«i viÖc ®ã.

Xin göi tíi ngêi vî yªu quý cña Ngµi vµ Phren-x¬-khen nh÷ng

lêi chµo nhiÖt t×nh.

C. M¸c cña Ngµi

LÝp-nÕch ngµy cµng sa vµo nh÷ng viÖc lµm ngu xuÈn cña ngêi

Nam §øc. Anh ta lµ nhµ biÖn chøng cha ®ñ tr×nh ®é ®Ó ®ång thêi

phª ph¸n c¶ hai phÝa2∗.

C«ng bè lÇn ®Çu b»ng tiÕng Nga trong cuèn:

“Th cña M¸c göi Cu-ghen-man”, 1928 In theo b¶n viÕt tay



ë Han-n«-v¬

Lu©n §«n, 2 th¸ng B¶y 1868

1∗ Gien-ni vµ £-lª-«-n«-ra M¸c.

2∗ Xem tËp nµy, tr. 736-737.

_____________________________________________________________

744 M¸c göi lót-vÝch cu-ghen-man, 2 th¸ng b¶y 1868 M¸c göi di-g¬-phrÝt m©y-¬, 4 th¸ng b¶y 1868 745


RÊt c¶m ¬n vÒ bøc th cña Ngµi. Çc con t«i ®ang b×nh phôc

nhanh chãng, tuy nhiªn, cßn cha thÓ ra khái nhµ (h«m nay lµ

ngµy thø chÝn råi).

VÒ cuèn s¸ch cña t«i1∗, h«m kia t«i ®· nhËn ®îc n¨m sè b¸o

“Elberfelder Zeitung”, trong ®ã cã ®¨ng bµi b×nh luËn rÊt thiÖn chÝ

cña tiÕn sÜ Sne-c¬. (T«i håi nhí çi tªn Êy nh©n sù kiÖn n¨m 1848,

nhng kh«ng quen biÕt ç nh©n «ng ta.) Trong sù tr×nh bµy cña

«ng ta vÒ ®Ò tµi cã nhiÒu chç lén xén. MÆt kh¸c, tõ BÐc-lin ngêi ta

viÕt th cho t«i biÕt r»ng trong sè ra th¸ng S¸u cña t¹p chÝ cña

m×nh2∗ tªn hÒ Phau-s¬ ®· chÕ nh¹o cuèn s¸ch cña t«i. ThËt lµ tèt

khi rót côc çc ngµi Êy ®· béc lé ra ®Çy ®ñ sù tøc giËn cña m×nh.

T«i cßn cha biÕt, t«i cã sang §øc hay kh«ng vµ bao giê th× ®i.

Rót côc t«i ®· tho¸t khái môn nhät. ¡ng-ghen ch¾c ch¾n sÏ ®Õn

®©y vµo th¸ng T¸m hoÆc th¸ng ChÝn.

Xin göi lêi chµo vµ nh÷ng lêi cÇu chóc tèt lµnh nhÊt tíi bµ

Cu-ghen-man vµ c« bÐ3∗.

C. M. cña Ngµi


c«ng bè toµn v¨n b»ng tiÕng Nga trong cuèn s¸ch: “Th cña M¸c göi Cu-ghen-man”, 1928



2∗ – “Vierteljahrsschrift für Volkswirthschaft und Kulturgeschichte”.

3∗ – Phran-xti-xca Cu-ghen-man.

12 M¸c göi di-g¬-phrÝt m©y-¬

ë niu oãc

Lu©n §«n, 4 th¸ng B¶y 1868

1, Modena Villas, Maitland Park,

Haverstock Hill

B¹n th©n mÕn!

Bøc th ®Ò ngµy 20 th¸ng N¨m cña Ngµi ®Õn ®óng vµo thêi

gian t«i v¾ng mÆt l©u ngµy ë Lu©n §«n109. §iÒu ®ã gi¶i thÝch t¹i

sao t«i tr¶ lêi chËm.

VÒ mèi quan hÖ cña LÝp-nÕch víi Niu Oãc th× t«i kh«ng biÕt g×

c¶, nhng t«i sÏ viÕt th cho anh ta vÒ viÖc nµy.

Xin göi kÌm ®©y th uû nhiÖm thÈm quyÒn cho Doãc-g¬1∗.

Chóng t«i ®· liªn hÖ trùc tiÕp víi Oa-li, Xin-vÝt vµ Gie-xÐp.

Tê “Commonwealth” ®· ngõng xuÊt b¶n tõ l©u. Tin tøc hµng

tuÇn vÒ çc phiªn häp cña Héi ®ång trung ¬ng ®îc ®¨ng trªn tê

“Bee-Hive”. Tuy nhiªn, tê b¸o nµy lµ c¬ quan theo khuynh híng

c«ng liªn chËt hÑp, nã hoµn toµn cßn xa míi ®¹i biÓu ®îc cho quan

niÖm cña chóng ta.

Nh÷ng bµi b×nh luËn vÒ cuèn s¸ch cña t«i – phÇn lín rÊt

thuËn lîi – trªn b¸o chÝ §øc t¹m thêi ®· ®¨ng trªn nh÷ng tê

b¸o sau ®©y: “Zukunft”, “Beobachter” ë Stót-g¸t, “Staatszeitung”

1∗ Xem tËp nµy, tr. 759-760.

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________

746 M¸c göi Di-g¬-phrÝt m©y-¬, 4 th¸ng b¶y 1868 M¸c göi lót-vÝch cu-ghen-man, 11 th¸ng b¶y 1868 747

ë VuyÕc-tem-bÐc, “Börsenzeitung” ë Phran-phuèc, còng nh trªn

çc tê “Hamburger Börsenzeitung”, “Anzeiger” ë H¨m-buèc, v.v.,

trªn çc tê b¸o ë Han-n«-v¬, vµ trªn mét sè tê b¸o tØnh Ranh vµ

Ve-xt¬-pha-li. Nh÷ng bµi b×nh luËn ®Æc biÖt tØ mØ, mang h×nh thøc

mét lo¹t bµi liªn tiÕp nhau, ®· ®îc ®¨ng trªn tê “Social -

Demokrat” cña Svai-x¬ (BÐc-lin)1∗ vµ tê “Elberfelder Zeitung”. C¶

hai tê b¸o nµy (mÆc dÇu tê b¸o thø hai lµ tê b¸o t s¶n tù do) ®Òu

®øng h¼n vÒ phÝa t«i.

Nh÷ng tê b¸o cña giai cÊp ®¹i t s¶n vµ ph¶n ®éng, ch¼ng h¹n tê “Kölnische”, “Augsburger”, “Neue Preußische”, “Vossische”, v.v.

®· ngoan cè im lÆng.

Trong giíi kinh tÕ chÝnh trÞ chÝnh thøc cho tíi nay chØ míi xuÊt

hiÖn bµi tãm t¾t cña tiÕn sÜ §uy-rinh (phã gi¸o s cña Trêng ®¹i

häc tæng hîp ë BÐc-lin, tÝn ®å cña Kª-ri) ®¨ng vµo ®Çu n¨m nay trªn tê “Hildburghauser Ergänzungsblätter”2∗ (bµi tãm t¾t nµy viÕt

theo lêi lÏ thËn träng, nhng nh×n chung cã ý ®ång t×nh). Trong sè

ra th¸ng S¸u cña t¹p chÝ kinh tÕ, do Phau-s¬ vµ Mi-kha-ª-li-x¬3∗

xuÊt b¶n, còng cã ®¨ng mét bµi. Nhng Phau-s¬ chØ bã hÑp ë

nh÷ng nhËn xÐt mµ ngêi ta cã thÓ chê ®îi ë mét anh hÒ vµ tªn hÒ

lµm thuª cho ph¸i Ba-xti-an §øc.

T«i rÊt muèn Ngµi thêng xuyªn göi cho t«i mét sè tê b¸o.

NÕu nh Ngµi thu thËp ®îc tµi liÖu chèng t s¶n vÒ chÕ ®é së

h÷u ruéng ®Êt vµ vÒ quan hÖ ruéng ®Êt ë Hîp chóng quèc Mü,

th× sÏ ®Æc biÖt cã gi¸ trÞ ®èi víi t«i. V× r»ng trong tËp II11 t«i

1∗ Xem tËp nµy, tr. 741-742.

2∗ O. §uy-rinh. “M¸c, T b¶n, Phª ph¸n khoa kinh tÕ chÝnh trÞ”.

3∗ – “Vierteljahrsschrift für Volkswirthschaft und Kulturgeschichte”.

sÏ xem xÐt ®Þa t«, cho nªn nh÷ng tµi liÖu chuyªn phª ph¸n cuèn

“Hµi hoµ” cña ngµi Kª-ri1∗ lµ hoµn toµn kÞp thêi ®èi víi t«i. Xin chµo Ngµi.

C. M¸c cña Ngµi

[Phô lôc]

Lu©n §«n, 4 th¸ng B¶y 1868

Chóng t«i xin giíi thiÖu Ngµi Doãc-g¬ víi tÊt c¶ b¹n bÌ cña Héi

liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ, ®ång thêi chóng t«i uû nhiÖm «ng Êy

ho¹t ®éng nh©n danh Héi liªn hiÖp Êy vµ v× lîi Ých cña nã.

Theo sù uû nhiÖm cña Tæng Héi ®ång Héi Liªn hiÖp c«ng nh©n

quèc tÕ.

Çc M¸c

BÝ th vÒ níc §øc

C«ng bè lÇn ®Çu b»ng tiÕng Nga trong





ë Han-n«-v¬

Lu©n §«n, 11 th¸ng B¶y 1868

1∗ H. S. Kª-ri. “Sù hµi hoµ lîi Ých: n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp vµ th¬ng nghiÖp”.

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________

748 M¸c göi lót-vÝch cu-ghen-man, 11 th¸ng b¶y 1868 M¸c göi lót-vÝch cu-ghen-man, 11 th¸ng b¶y 1868 749

B¹n th©n mÕn!

Çc con t«i ®ang b×nh phôc nhanh chãng, tuy chóng vÉn cßn yÕu.

RÊt c¶m ¬n Ngµi vÒ nh÷ng g× Ngµi ®· göi. Chí viÕt th cho Phau-s¬. Nh©n vËt Mannequin piss124 Êy qu¸ lªn mÆt. NÕu nh xuÊt b¶n b¶n in lÇn thø hai th× ë chç thÝch hîp nãi vÒ lîng gi¸ trÞ, Ba-xti-a sÏ nhËn ®îc cña t«i mÊy có ®¸ ®Ýt510 xøng ®¸ng víi «ng ta, – ®©y lµ tÊt c¶ nh÷ng g× mµ «ng ta ®¹t ®îc. T«i ®· kh«ng lµm ®iÒu ®ã, v× r»ng tËp III11 sÏ lµ mét ch¬ng riªng tr×nh bµy kü vÒ çc ®¹i biÓu cña “Kinh tÕ chÝnh trÞ häc tÇm thêng”. Tuy nhiªn, ®¬ng nhiªn Ngµi thÊy r»ng Phau-s¬ vµ ®ång bän ®· rót ra “gi¸ trÞ trao ®æi” cña t¸c phÈm b«i b¸c cña m×nh kh«ng ph¶i tõ khèi lîng søc lao ®éng ®· hao phÝ mµ lµ tõ sù kh«ng cã sù hao phÝ Êy, tøc lµ tõ “lao ®éng tiÕt kiÖm ®îc”. B¶n th©n nh©n vËt Ba-xti-a ®¸ng kÝnh Êy còng kh«ng ph¶i tù m×nh t×m ra “sù ph¸t hiÖn” mµ çc ngµi Êy hoan nghªnh ®Õn thÕ, mµ lµ - theo thãi quen cña b¶n th©n – «ng ta chØ “sao chÐp” ®iÒu ®ã ë çc t¸c gi¶ ®i tríc «ng ta. Nguån gèc cña nã, ®¬ng nhiªn, Phau-s¬ vµ ®ång bän ®Òu kh«ng biÕt.

VÒ tê “Centralblatt”1∗ th× t¸c gi¶ bµi b¸o cho r»ng «ng ta ®· cã

sù nhîng bé lín ®èi víi t«i khi thõa nhËn r»ng nÕu nãi chung

g¸n cho kh¸i niÖm gi¸ trÞ mét ý nghÜa nµo ®ã th× tÊt nhiªn ph¶i

®ång ý víi çc kÕt luËn cña t«i. Con ngêi bÊt h¹nh kh«ng thÊy

r»ng nÕu nh trong cuèn s¸ch cña t«i hoµn toµn kh«ng cã

ch¬ng nãi vÒ “gi¸ trÞ”511 th× viÖc ph©n tÝch quan hÖ thùc tÕ – sù

ph©n tÝch mµ t«i ®a ra – vÉn cø tù nã bao gåm b»ng chøng

vµ sù x¸c nhËn quan hÖ gi¸ trÞ hiÖn thùc. Ba hoa vÒ sù kh«ng

cÇn thiÕt chøng minh kh¸i niÖm gi¸ trÞ chØ lµ dùa trªn sù ngu

1∗ – “Literarisches Centralblatt für Deutschland”.

dèt hoµn toµn vÒ ®Ò tµi ®ang bµn ®Õn còng nh vÒ ph¬ng ph¸p

khoa häc. §øa trÎ nµo còng biÕt r»ng bÊt kÓ d©n téc nµo còng sÏ

diÖt vong, nÕu nh nã ngõng lao ®éng, kh«ng ph¶i mét n¨m, mµ

chØ mÊy tuÇn th«i. Còng ®óng nh vËy, mäi ngêi ®Òu biÕt r»ng

muèn cã mét lîng s¶n phÈm t¬ng øng víi nh÷ng lîng nhu cÇu

kh¸c nhau th× ph¶i cã nh÷ng lîng tæng lao ®éng x· héi kh¸c nhau

vµ theo sè lîng nhÊt ®Þnh. HiÓn nhiªn lµ sù cÇn thiÕt ph©n phèi

lao ®éng x· héi Êy, theo tû lÖ nhÊt ®Þnh, kh«ng thÓ nµo bÞ xo¸ bá bëi mét h×nh thøc x¸c ®Þnh cña s¶n xuÊt x· héi, – ®iÒu thay ®æi chØ

cã thÓ lµ h×nh thøc biÓu hiÖn cña nã. Quy luËt tù nhiªn nãi chung

kh«ng thÓ bÞ xo¸ bá ®îc. Çi thay ®æi tuú theo nh÷ng tr¹ng th¸i lÞch sö kh¸c nhau cña x· héi chØ cã thÓ lµ h×nh thøc mµ nh÷ng quy

luËt Êy biÓu hiÖn ra. Cßn h×nh thøc mµ sù ph©n phèi lao ®éng theo

tû lÖ Êy biÓu hiÖn ra trong tr¹ng th¸i x· héi khi mµ quan hÖ lao ®éng x· héi tån t¹i díi h×nh thøc trao ®æi t nh©n gi÷a çc s¶n

phÈm lao ®éng ç nh©n, – h×nh thøc Êy chÝnh lµ gi¸ trÞ trao ®æi

cña çc s¶n phÈm Êy.

NhiÖm vô cña khoa häc chÝnh lµ ë chç v¹ch râ xem quy luËt gi¸

trÞ biÓu hiÖn nh thÕ nµo. Cho nªn, nÕu nh muèn “gi¶i thÝch”

ngay mäi hiÖn tîng mµ bÒ ngoµi tëng nh m©u thuÉn víi quy luËt th× buéc ph¶i ®a ra khoa häc sím h¬n khoa häc. Sai lÇm cña

Ri-çc-®« chÝnh lµ ë chç trong ch¬ng ®Çu cña m×nh nãi vÒ gi¸

trÞ1∗ «ng Êy l¹i coi mäi ph¹m trï cßn cÇn ph¶i tr×nh bµy, lµ nh÷ng çi ®· cã råi ®Ó chøng minh sù ®ång nhÊt cña chóng víi quy luËt

gi¸ trÞ. MÆt kh¸c, nh Ngµi nghÜ chÝnh x¸c, lÞch sö lý luËn ®¬ng

nhiªn chøng minh r»ng nhËn thøc vÒ quan hÖ gi¸ trÞ bao giê

1∗ §. Ri-çc-®«. “Bµn vÒ nh÷ng nguyªn lý cña khoa kinh tÕ chÝnh trÞ vµ thuÕ kho¸”.

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________

750 M¸c göi lót-vÝch cu-ghen-man, 11 th¸ng b¶y 1868 M¸c göi lót-vÝch cu-ghen-man, 11 th¸ng b¶y 1868 751

còng gièng nhau, chØ cã ®iÒu râ rµng h¬n hay mï mê h¬n, mang

nÆng ¶o tëng h¬n hay lµ cã tÝnh x¸c ®Þnh khoa häc h¬n. V× r»ng

b¶n th©n qu¸ tr×nh t duy ph¸t sinh tõ nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt

®Þnh, b¶n th©n nã lµ qu¸ tr×nh tù nhiªn, cho nªn t duy thùc sù

nhËn thøc ®îc chØ cã thÓ lµ t duy ®ång nhÊt, chØ kh¸c biÖt ë

tr×nh ®é, tuú thuéc vµo sù chÝn mïi cña sù ph¸t triÓn, do ®ã còng

tuú thuéc vµo sù ph¸t triÓn cña c¬ quan t duy. TÊt c¶ nh÷ng çi

kh¸c ®Òu lµ nh¶m nhÝ c¶.

Nhµ kinh tÕ häc tÇm thêng kh«ng hiÓu tÝ g× r»ng quan hÖ trao ®æi thùc sù, th«ng thêng vµ çc lîng gi¸ trÞ kh«ng thÓ trùc tiÕp

lµ ®ång nhÊt. TÊt c¶ tinh tuý cña x· héi t s¶n chÝnh lµ ë chç trong

x· héi Êy a prioni1∗ kh«ng cã sù ®iÒu tiÕt cã ý thøc cña x· héi ®èi

víi s¶n xuÊt. Çi hîp lý vµ çi tÊt yÕu tù nhiªn chØ thÓ hiÖn thµnh

çi b×nh qu©n t¸c ®éng mét çch mï qu¸ng. Cßn nhµ kinh tÕ häc

tÇm thêng l¹i cho r»ng hä ®· cã mét ph¸t hiÖn vÜ ®¹i khi mµ lÏ ra

ph¶i v¹ch râ quan hÖ néi t¹i cña sù vËt th× l¹i lªn mÆt quan träng

kh¼ng ®Þnh r»ng th«ng qua çc hiÖn tîng th× sù vËt xem ra l¹i

kh¸c ®i. Trªn thùc tÕ anh ta ph¸ch lèi lµ ®· n¾m ch¾c ®îc çi bÒ

ngoµi vµ coi ®ã lµ çi g× cuèi cïng. ThÕ th× khoa häc nãi chung ®Ó

lµm g×?

Nhng ®»ng sau ®iÒu ®ã cßn Èn giÊu mét çi g× kh¸c n÷a.

Mét khi hiÓu ®îc quan hÖ cña sù vËt th× sÏ tiªu tan toµn bé

niÒm tin lý luËn vµo tÝnh tÊt yÕu vÜnh h»ng cña trËt tù hiÖn

h÷u, mµ lµ tiªu tan tríc khi chÕ ®é ®ã tan r· trªn thùc tÕ. Do

vËy, lîi Ých tuyÖt ®èi cña çc giai cÊp thèng trÞ ®ßi hái sù vÜnh

h»ng cña ®iÒu lÇm l¹c v« nghÜa lý. Bän ba hoa ®¬m ®Æt kh«ng

dùa vµo çi ®ã th× dùa vµo çi g× ®Ó ®îc tr¶ c«ng? Chóng kh«ng

1∗ – tõ tríc.

thÓ ®a ra con chñ bµi khoa häc nµo kh¸c ngoµi viÖc hoµn toµn

ng¨n cÊm ngêi ta suy nghÜ trong kinh tÕ chÝnh trÞ häc.

Nhng satis superque1∗. Dï sao th× t×nh h×nh ®ã còng cho thÊy r»ng çc gi¸o sÜ cña giai cÊp t s¶n ®· sa ®äa ®Õn møc nµo: c«ng nh©n, thËm chÝ chñ xëng vµ nhµ bu«n ®Òu hiÓu ®îc cuèn s¸ch cña t«i vµ biÕt ph©n tÝch râ rµng, cßn “nh÷ng nhµ khoa häc s¸ch vë” Êy (!) l¹i than phiÒn r»ng t«i ®a ra nh÷ng ®ßi hái qu¸ ®¸ng ®èi víi lý trÝ cña hä.

T«i kh«ng khuyªn ®¨ng l¹i bµi cña Svai-x¬, tuy r»ng Svai-x¬ cung cÊp t liÖu tèt cho tê b¸o cña m×nh2∗.

T«i sÏ rÊt chÞu ¬n Ngµi nÕu Ngµi göi cho t«i mÊy sè b¸o “Staats – Anzeiger”.

§Þa chØ cña Sne-c¬, xin h·y t×m hiÓu trªn b¸o “Elberfelder Zeitung” th× ch¾c Ngµi sÏ biÕt.

Xin göi lêi chµo nhiÖt thµnh tíi vî Ngµi vµ Phren-x¬-khen.

C. M. cña Ngµi

TiÖn ®©y nãi lu«n. T«i ®· nhËn ®îc bµi cña §i-x¬-ghen nãi vÒ

cuèn s¸ch3∗ cña t«i, t«i sÏ göi bµi Êy cho LÝp-nÕch.

C«ng bè lÇn ®Çu cã lîc bít trªn t¹p chÝ “Die Neue Zeit”, Bd. 2, N°7, 1901-1902,

c«ng bè toµn v¨n b»ng tiÕng Nga trong cuèn: “Th cña M¸c göi Cu-ghen-man”, 1928


1∗ – ®ñ råi, qu¸ ®ñ råi.

2∗ – “Social - Demokrat”.

3∗ G. §i-x¬-ghen. “Çc M¸c. “T b¶n. Phª ph¸n khoa kinh tÕ chÝnh trÞ””.

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________

752 ¡ng-ghen göi lót-vÝch cu-ghen-man, 31 th¸ng b¶y 1868 M¸c göi lót-vÝch cu-ghen-man, 10 th¸ng t¸m 1868 753

14 ¡ng-ghen göi lót-vÝch Cu-ghen-man

ë Han-n«-v¬

Y-oãc, 31 th¸ng B¶y 1868


Xin lîng thø cho bøc th viÕt b«i b¸c nµy víi lý do lµ ®· mÊy

h«m nay t«i ®ang ë trªn ®êng ®i hé tèng bµ vî yªu quý ra b·i t¾m

biÓn Bridlington1∗ (t«i cam ®oan r»ng Ngµi kh«ng ®o¸n ra ®îc

çch ®äc ®Þa danh nµy nh thÕ nµo) còng nh v× t«i véi göi cho

Ngµi bµi viÕt2∗ göi kÌm theo ®©y. SÏ tuyÖt vêi nÕu nh thùc hiÖn

®îc viÖc Êy vµ nÕu nh KÐc-t¬-bª-ni kh«ng bÞa ®Æt thªm ®iÒu g×3∗.

Bµi b¸o tåi tµn t«i göi kÌm ®©y cè g¾ng b¸m ch¾c tinh thÇn cña tê

b¸o nhá4∗, nhng trong ®ã cã chç xem ra cßn cã thÓ gi¶m nhÑ ®i ®«i chót. M¸c ®Ò nghÞ cho nã mang nhan ®Ò “Nhµ x· héi chñ nghÜa

§øc”, ®iÒu ®ã rÊt kh«ng tåi, nÕu nh kh«ng vÊp ph¶i sù ph¶n ®èi

cña ngµi C©y-l¬. Nhng bÊt kÓ thÕ nµo còng cÇn tr¸nh ®iÒu ®ã; cho

nªn t«i a chuéng ®Ò nghÞ cña Ngµi v× nã “«n hoµ h¬n”.

M¸c hiÖn cßn gi÷ l¸ th cña Ngµi, thªm vµo ®ã, hiÖn ®·

khuya råi, trong kh¸ch s¹n mäi ngêi ®Òu ®i ngñ, cho nªn t«i ®µnh

1∗ – BrÝt-linh-t¬n.


3∗ Xem tËp nµy, tr. 169-170.

4∗ – “Gartenlaube”.

ph¶i tr¶ lêi th ®ã vµo tuÇn sau. ¶nh cña Lu-pu-x¬1∗ t«i ®· chuÈn

bÞ cho Ngµi tõ l©u, – may thay, ®ã lµ mét trong nh÷ng bøc ¶nh cò

cßn tèt. Çch ®©y kh«ng l©u, t«i ®· cho röa 24 tÊm n÷a, nhng

phim ®Ó l©u ngµy ®· mê ®i ®Õn nçi ¶nh in ra rÊt xÊu. VÒ phÇn t«i,

çch ®©y hai tuÇn, mét m¹ch m¸u nhá trªn gi¸c m¹c m¾t tr¸i cña

t«i bÞ ®øt, ®Ó l¹i trªn nh·n cÇu (phÝa t©y nam) mét vÕt ®á hiÖn cßn

cha tan ®i, mµ t«i còng kh«ng muèn nã tån t¹i vÜnh viÔn. Do ®ã,

Ngµi cßn ph¶i chê ®îi Ýt l©u n÷a.

NB. PhiÒn Ngµi h·y ®a vµo ®óng chç hai ®iÓm söa ch÷a A vµ B ®· viÕt bæ sung vµ ghi râ. §iÒu ®¸ng mong muèn lµ ®õng ®Ó cho KÐc-t¬-bª-ni biÕt ai lµ t¸c gi¶ bµi viÕt vµ kh«ng tr«ng thÊy nguyªn b¶n cña b¶n th¶o.

VËy lµ hÑn tuÇn sau.

Ph. ¡. cña Ngµi

C«ng bè lÇn ®Çu b»ng tiÕng Nga trong C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen, Toµn tËp, xuÊt b¶n lÇn thø nhÊt, t. XXV, 1934



ë Han-n«-v¬

Lu©n §«n, 10 th¸ng T¸m 1868

1∗ – Vin-hem V«n-ph¬.

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________

754 M¸c göi lót-vÝch cu-ghen-man, 10 th¸ng t¸m 1868 M¸c göi phri-®rÝch le-xn¬, 11 th¸ng t¸m 1868 755


NhËn ®îc th Ngµi, t«i ®· uæng c«ng ch¹y ®i hái mäi n¬i. Lóc nµy kh«ng thÓ xoay xë ®îc tiÒn ë çc c«ng liªn ®Þa ph¬ng ®Ó chi viÖn cho çc cuéc b·i c«ng ë níc ngoµi512. Mét sè t liÖu vÒ xëng Lin-®en cã trong nh÷ng sè b¸o xuÊt b¶n ë Han-n«-v¬ mµ ngêi ta göi cho t«i võa råi, ®· lµm cho t«i rÊt quan t©m.

Gia ®×nh t«i hiÖn ®ang ë bê biÓn. §iÒu ®ã l¹i cµng lµ cÇn thiÕt, v× hai con g¸i cña t«i sau khi bÞ bÖnh tr«ng rÊt tiÒu tuþ. La-ph¸c-g¬ ®· qua kú thi ë ®©y, ë Lu©n §«n, lÊy b»ng b¸c sÜ phÉu thuËt, sÏ cßn lµm c«ng t¸c phÉu thuËt t¹i bÖnh viÖn cña m×nh mÊy tuÇn lÔ n÷a víi t çch phô mæ, sau ®ã sÏ chuyÓn vÒ Pa-ri, nhng ë ®Êy anh Êy sÏ l¹i ph¶i qua kú thi ë Ph¸p lÊy b»ng b¸c sÜ.

Trong lóc nµy t«i bËn lµm kinh tÕ t nh©n h¬n lµ kinh tÕ x· héi. ¡ng-ghen tù nguyÖn lµm ngêi b¶o l·nh ®Ó t«i cã thÓ vay ®îc 100-500 pao xtÐc-linh, víi l·i suÊt 5% víi ®iÒu kiÖn lµ nöa ®Çu tr¶ vµo th¸ng Giªng, cßn nöa thø hai tr¶ vµo th¸ng B¶y. Nhng cho tíi nay t«i vÉn cha t×m ®îc ngêi cho vay.

T«i “cùc kú” hy väng t×nh h×nh çc t¸c phÈm cña t«i sÏ cho phÐp t«i vÜnh viÔn rêi khái Lu©n §«n vµ chuyÓn h¼n sang lôc ®Þa vµo cuèi th¸ng ChÝn n¨m sau. HÔ t«i cã thÓ lµm viÖc kh«ng cÇn ®Õn ViÖn b¶o tµng ë ®©y1∗ lµ t«i rêi khái n¬i ®©y. Sinh ho¹t ®¾t ®á ë ®©y rót côc ngµy cµng trë nªn khã chÞu ®ùng næi. §¬ng nhiªn, ®iÒu kiÖn sinh sèng ë çc thµnh phè nhá trªn lôc ®Þa kh«ng hÊp dÉn l¾m. Tuy nhiªn, “yªn tÜnh lµ nghÜa vô ®Çu tiªn cña c«ng d©n”513 vµ ®ã lµ ph¬ng ph¸p duy nhÊt ®Ó ®îc yªn æn. ë ®©y ®· x¶y ra nh÷ng vô tai tiÕng ®ñ lo¹i víi çi gäi lµ chi bé Ph¸p cña Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ, còng nh trong

1∗ – Th viÖn cña b¶o tµng Anh.

néi bé cña chi bé nµy, vÒ nh÷ng vô Êy t«i sÏ cho ngµi biÕt trong th sau1∗.

HiÖn giê t«i sèng ®¬n ®éc vµ c¶m thÊy kh¸c thêng khi thiÕu

v¾ng sù ån µo th«ng thêng cña lò trÎ.

Chµo Ngµi.

C. M. cña Ngµi


c«ng bè toµn v¨n b»ng tiÕng Nga trong “Th cña M¸c göi Cu-ghen-man”, 1928



16 M¸c göi phri-®rÝch le-xn¬514

ë Lu©n §«n

Lu©n §«n, 11 th¸ng T¸m 1868

Le-xn¬ th©n mÕn!

V× cã nh÷ng lçi sai chÝnh t¶, t«i viÕt l¹i toµn bé lêi kªu gäi.

B©y giê th× anh ph¶i tù tay m×nh chÐp l¹i.

1∗ – Xem tËp nµy, tr. 785-787.

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________

756 M¸c göi G. Õch-ca-ri-ót vµ Ph. Le-xn¬, 10 th¸ng chÝn 1868 M¸c göi G. Õch-ca-ri-ót vµ Ph. Le-xn¬, 10 th¸ng chÝn 1868 757

Chµo anh.

C. M. cña anh


C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen, Toµn tËp, xuÊt b¶n lÇn thø nhÊt, t. XXIX, 1946



17 M¸c göi ghª-oãc Õch-ca-ri-ót vµ

Phri-®rÝch le-xn¬ ë bruy-xen

Lu©n §«n, 10 th¸ng ChÝn1∗ 1868

Õch-ca-ri-ót vµ Le-xn¬ th©n mÕn!

Tríc hÕt c¶m ¬n Le-xn¬ vÒ bøc th viÕt tØ mØ vµ thó vÞ.

Çc anh kh«ng ®îc ®Ó cho ®¹i héi kÐo dµi qu¸ tuÇn nµy. Cho tíi nay – khi nãi vÒ níc Anh – cßn cha x¶y ra çi g× lµm mÊt thanh danh.

NÕu ngêi BØ vµ ngêi Ph¸p l¹i cè nhÐt vµo ch¬ng tr×nh nghÞ sù mét lo¹t vÊn ®Ò míi th× h·y cho hä hiÓu r»ng ®iÒu ®ã kh«ng thÝch hîp, v× r»ng:

1∗ Trong nguyªn b¶n viÕt nhÇm lµ: “10 th¸ng T¸m”.

1) ngêi §øc cã rÊt Ýt ®¹i biÓu, do çc ®¹i biÓu cña hä515 hÇu nh ®ång thêi häp ë §øc;

2) níc Anh, do cuéc vËn ®éng ®ßi quyÒn bÇu cö, mµ hÇu nh kh«ng cã ®¹i biÓu;

3) ngêi §øc ë Thuþ SÜ hoµn toµn kh«ng cã ®¹i biÓu bëi v× hä võa míi tham gia, cßn çc chi bé tån t¹i tõ l©u nay ®· chi dïng hÕt tiÒn trong cuéc b·i c«ng ë Gi¬-ne-v¬;

4) hiÖn nay chØ th¶o luËn b»ng tiÕng Ph¸p lµ phiÕn diÖn;

5) do ®ã cÇn thiÕt tr¸nh th«ng qua nghÞ quyÕt vÒ çc vÊn ®Ò lý luËn chung, v× viÖc ®ã chØ cã thÓ g©y ra nh÷ng kh¸ng nghÞ tiÕp theo cña nh÷ng ngêi kh«ng ph¶i BØ vµ kh«ng ph¶i Ph¸p.

§¬ng nhiªn, c«ng chóng quan t©m h¬n hÕt ®Õn vÊn ®Ò chiÕn tranh. Nh÷ng tuyªn bè dµi dßng vµ nh÷ng lêi hoa mü trong trêng hîp nµy kh«ng g©y ra t¸c h¹i. NghÞ quyÕt cÇn th«ng qua vÒ vÊn ®Ò nµy ph¶i nãi th¼ng r»ng: giai cÊp c«ng nh©n cßn cha ®îc tæ chøc ®Çy ®ñ ®Ó cã ¶nh hëng quyÕt ®Þnh nµo ®ã ®Õn tiÕn tr×nh çc sù kiÖn, nhng ®¹i héi ph¶i nh©n danh giai cÊp c«ng nh©n tuyªn bè ph¶n ®èi chiÕn tranh vµ v¹ch mÆt bän chñ mu g©y chiÕn; chiÕn tranh gi÷a Ph¸p vµ §øc lµ cuéc chiÕn tranh t¬ng tµn, mang tÝnh chÊt huû diÖt ®èi víi c¶ hai níc, huû diÖt ®èi víi toµn ch©u ¢u. ý kiÕn cho r»ng chiÕn tranh chØ cã lîi cho ChÝnh phñ Nga vÞ tÊt ®· ®îc çc ngµi ngêi Ph¸p vµ ngêi BØ chÊp nhËn1∗.

Cho t«i göi lêi th¨m anh b¹n BÕch-c¬.

C. M¸c

NÕu nh ngêi ta ®Ò xuÊt vÊn ®Ò tÝn dông t¬ng tù th×

1∗ Xem tËp nµy, tr. 201-204.

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________

758 M¸c göi Di-g¬-phrÝt m©y-¬, 14 th¸ng chÝn 1868 M¸c göi Di-g¬-phrÝt m©y-¬, 14 th¸ng chÝn 1868 759

Õch-ca-ri-ót ph¶i tuyªn bè th¼ng r»ng c«ng nh©n Anh, §øc vµ

Hîp chóng quèc Mü kh«ng dÝnh d¸ng g× ®Õn gi¸o ®iÒu cña Pru-

®«ng vµ hä cho r»ng vÊn ®Ò tÝn dông lµ vÊn ®Ò thø yÕu.

VÒ çc nghÞ quyÕt cña ®¹i héi cÇn b¸o cho çc tê b¸o Lu©n §«n

b»ng ®iÖn tÝn. VËy h·y chê xem, xin ®õng ®Ó x¶y ra ®iÒu g× tai

tiÕng!

C. M.

C«ng bè lÇn ®Çu trong t¹p chÝ: “Deutsche Worte", Jg. XVIII, 1898

In theo bµi ®¨ng trªn b¸o Nguyªn v¨n lµ tiÕng §øc


ë niu oãc



Haverstock Hill

M©y-¬ th©n mÕn!

T«i xin göi kÌm ®©y sè b¸o “Times” cã ®¨ng b¸o ço hµng n¨m

lÇn thø t cña Tæng héi ®ång (do t«i viÕt)1∗ vµ bµi x· luËn cùc kú

1∗ C. M¸c. “B¸o ço hµng n¨m lÇn thø t cña Tæng Héi ®ång Héi liªn hiÖp c«ng

nh©n quèc tÕ”.

lý thó cña tê “Times” nãi vÒ v¨n kiÖn Êy. LÇn ®Çu tiªn tê “Times”

®· bá çi giäng ch©m biÕm ®èi víi giai cÊp c«ng nh©n vµ ®èi xö víi

nã “cùc kú” nghiªm tóc. H·y truyÒn b¸ réng r·i sù kiÖn nµy. B¸o

cho Gie-xÐp biÕt. T«i göi hai sè b¸o “Times” – mét sè cho Ngµi, cßn

mét sè th× cho Gie-xÐp1∗.

T«i ph¶i tr¶ lêi hai bøc th cña Ngµi – bøc th thø nhÊt göi cho t«i vµ bøc th thø hai göi cho Õch-ca-ri-ót; th nµy ®îc chuyÓn cho t«i khi «ng Êy v¾ng mÆt («ng Êy ë Bruy-xen cßn cha vÒ).

VÒ bøc th thø nhÊt, th× Ngµi cã lçi trong viÖc ®Ó cho Doãc-g¬ (ngêi mµ t«i hoµn toµn kh«ng quen biÕt) nhËn ®îc th uû nhiÖm thÈm quyÒn. NÕu nh Ngµi chØ muèn cÊp cho «ng ta th giíi thiÖu nh»m mét môc ®Ých nhÊt ®Þnh th× Ngµi ph¶i viÕt râ rµng h¬n vÒ viÖc ®ã. Tinh thÇn bøc th cña Ngµi khiÕn t«i tin ch¾c r»ng Doãc-g¬ lµ ngêi cña Ngµi vµ cña A. Ph«-gt¬. Cho nªn, sau nµy ph¶i thËn träng h¬n! KÕ ®ã, Ngµi m¾c sai lÇm thø hai lµ chuyÓn v¨n kiÖn ®ã cho Doãc-g¬, mµ lÏ ra Ngµi ph¶i viÕt th b¸o tríc cho t«i vÒ sù hiÓu lÇm ®ã!

§· m¾c sai lÇm, nhng vÉn cßn söa ®îc.

§¹i héi Bruy-xen l¹i ®Ó trô së Tæng Héi ®ång ë Lu©n §«n. Nhng hiÖn nay ph¶i xem nã nh Héi ®ång míi, Héi ®ång nµy ph¶i thÈm tra tÊt c¶ çc v¨n kiÖn ®· ph¸t ra tríc ®©y. Do vËy, h·y viÕt th cho t«i biÕt Ngµi vµ A. Ph«-gt¬ cã muèn nhËn th uû nhiÖm thÈm quyÒn kh«ng. Còng hay viÕt th cho t«i biÕt b»ng çch nµo thu håi nh÷ng thÈm quyÒn Êy cña Doãc-g¬, hoÆc th«ng b¸o nh thÕ nµo cho «ng ta r»ng Tæng Héi ®ång míi ®· chØ ®Þnh çc ®¹i diÖn toµn quyÒn míi.

§ru-ri ®· ë ®©y mét thêi gian. Çch ®©y kh«ng l©u, ngay tríc

1∗ C©u cuèi nµy, M¸c viÕt ë ®Çu bøc th, tríc lêi xng h«: “M©y-¬ th©n mÕn!”.

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________

760 M¸c göi Di-g¬-phrÝt m©y-¬, 14 th¸ng chÝn 1868 M¸c göi Di-g¬-phrÝt m©y-¬, 14 th¸ng chÝn 1868 761

khi häp ®¹i héi Bruy-xen, ë ®©y ngêi ta ®Ò cö §ru-ri lµm ®¹i diÖn toµn quyÒn cña Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ bªn c¹nh §ång minh c«ng nh©n Mü vµ lµm ®¹i diÖn dù ®¹i héi cña §ång minh Êy. BÊy giê chóng t«i kh«ng ®ång ý ®iÒu ®ã, v× ®Ò nghÞ Êy xuÊt ph¸t tõ nh÷ng ngêi mµ chóng t«i cho lµ kh¶ nghi. Tríc hÕt, Ngµi h·y ®Ých th©n, hoÆc th«ng qua bÌ b¹n cña Ngµi, xem xÐt kü h¬n con ngêi Êy.

B¸o “Commonwealth” ch¼ng cßn b¶n nµo n÷a. MÊy n¨m nay ë Anh kh«ng xuÊt b¶n nh÷ng Ên phÈm cã tÝnh chÊt cæ ®éng theo tinh thÇn cña chóng ta.

Cuèn s¸ch cña t«i1∗ cßn cha dÞch ra tiÕng Anh. Õch-ca-ri-ót, mét con ngêi nh×n chung rÊt th¸o v¸t nhng ®ång thêi rÊt hiÕu danh, ®· cè ý kh«ng nãi g× vÒ cuèn s¸ch cña t«i trªn b¸o “Commonwealth”, còng nh trong çc trêng hîp kh¸c. ¤ng ta thÝch chiÕm lÊy cho m×nh çc luËn ®iÓm cña t«i. Trong diÔn v¨n vÒ m¸y mãc t¹i §¹i héi Bruy-xen, Le-xn¬ ®· nãi ®Õn cuèn s¸ch cña t«i. Phãng viªn b¸o “Daily News” ®· nh¾c tíi ®iÒu nµy. Cßn Õch-ca-ri-ót lµ ngêi viÕt çc b¶n tin vÒ çc phiªn häp cña ®¹i héi cho tê “Times”, l¹i lê tÝt sù viÖc Êy ®i. Hµnh vi cña «ng ta cµng ngu xuÈn ë chç nhê t«i mµ «ng ta kh«ng nh÷ng ®· cã ®îc nh÷ng tri thøc cña m×nh, mµ cßn ®îc cö vµo chøc vô tæng th ký cña Tæng Héi ®ång. Mét m×nh t«i ñng hé «ng ta (còng nh trªn b¸o “Commonwealth”) chèng l¹i sù ®¶ kÝch tõ phÝa ngêi Anh vµ ngêi Ph¸p164. Nhng qua kinh nghiÖm b¶n th©n, «ng ta biÕt r»ng ®èi víi t«i sù nghiÖp lµ quan träng h¬n c¶, cßn ®èi víi çc hµnh ®éng ngu xuÈn mang tÝnh chÊt ç nh©n th× t«i nh¾m m¾t bá qua! ¤ng ta tr«ng chê vµo chÝnh ®iÒu ®ã.

Th cña Ngµi, t«i sÏ kh«ng ®a cho «ng ta.


Nh÷ng ®o¹n trÝch trong s¸ch cña t«i Ngµi dÞch ra tiÕng Anh vµ

®¨ng trªn b¸o chÝ Mü, cµng nhiÒu th× cµng tèt.

Xin göi cho t«i nh÷ng ®o¹n trÝch Êy!

T«i göi cho Ngµi tÊm thiÕp göi kÌm theo. Nã ®îc göi ®Õn cïng

mét lóc víi th ®Ó ®Æt quan hÖ víi chóng t«i. §Þa chØ - E.V. Ren-

®«n, th ký HiÖp héi c«ng nh©n, 3, Tremont Row, room 52, Boston,

N.E.

Tõ l©u t«i ®· mÊt liªn l¹c víi tÊt c¶ nh÷ng ngêi quen biÕt cña

m×nh ë Mü. T«i chØ cßn gi÷ ®îc liªn l¹c víi M©y-¬ ë Xanh Lu-i,

mét ngêi b¹n cña I. V©y-®¬-mai-¬ cña chóng t«i (®· mÊt n¨m

ngo¸i).

H·y viÕt cho t«i tÊt c¶ nh÷ng g× Ngµi biÕt ®îc vÒ quan hÖ gi÷a

®êng s¾t vµ chÕ ®é së h÷u ruéng ®Êt.

Cã lÏ Ngµi ®· ®äc thÊy r»ng t¹i ®¹i héi cña m×nh ë H¨m-buèc,

Héi liªn hiÖp c«ng nh©n toµn §øc ®· cã nghÞ quyÕt ®Æc biÖt t¸n

thµnh cuèn s¸ch cña t«i131.

H·y viÕt th cho Ren-®«n, theo sù uû nhiÖm cña t«i víi t çch

bÝ th cña Tæng Héi ®ång vÒ níc §øc.

Xin göi tíi A. Ph«-gt¬ vµ Ngµi lêi chµo nhiÖt thµnh.

C. M¸c cña Ngµi





_____________________________________________________________

762 M¸c göi hÐc-man i-ung, 14 th¸ng chÝn 1868 M¸c göi n. ph. ®a-ni-en-x¬n, 7 th¸ng mêi 1868 763

19

M¸c göi hÐc-man i-ung ë Lu©n §«n


I-ung th©n mÕn!

B¸o “Times” h«m nay ®· ®¨ng nh÷ng b¶n tin cña Õch-ca-ri-ót viÕt ngµy 9 vµ ngµy 10.

ThuËt l¹i cuéc tranh luËn vÒ vÊn ®Ò m¸y mãc, Õch-ca-ri-ót ®· lµm xÊu ®i bµi ph¸t biÓu cña Le-xn¬ mµ tê “Daily News” ®¨ng t¶i chÝnh x¸c h¬n. Qua tê “Daily News”, Ngµi ®· thÊy r»ng Le-xn¬ ®· trÝch dÉn cuèn s¸ch cña t«i1∗ Õch-ca-ri-ót ®· xo¸ bá ®o¹n trÝch dÉn Êy.

Cßn cã ®iÒu hay h¬n. Tê “Daily News” nªu râ r»ng nghÞ quyÕt vÒ m¸y mãc, v.v. lµ do Tæng Héi ®ång ®a ra2∗. Trong tê “Times” ngµi Õch-ca-ri-ót l¹i biÕn nã thµnh ®Ò nghÞ cña ç nh©n ngµi Êy. Ngµi ph¶i cho «ng ta mét bµi häc ra trß vÒ viÖc nµy. Ph¶i ®¶ kÝch tÝnh Ých kû cña «ng ta ®Ó «ng ta biÕt th©n biÕt phËn m×nh.

C. M. cña Ngµi

C«ng bè lÇn ®Çu trong cuèn s¸ch: Jaeckh, G. “Die Internationale”. Leipzig, 1904



2∗ C. M¸c. “Dù th¶o nghÞ quyÕt vÒ hËu qu¶ cña viÖc sö dông m¸y mãc díi chñ

nghÜa t b¶n, do Tæng Héi ®ång ®Ö tr×nh §¹i héi Bruy-xen”.

20 M¸c göi ni-c«-lai

Phran-txe-vÝch ®a-ni-en-x¬n ë pª-tÐc-bua


1, Modena Villas, Maitland Park

Tha Ngµi!

§Ó tr¶ lêi bøc th ®Çy nh· ý cña Ngµi516 t«i cã thÓ th«ng b¸o

nh sau:

1) Ngµi kh«ng nªn chê tËp II11, v× r»ng viÖc xuÊt b¶n cã thÓ tr×

ho·n kho¶ng s¸u th¸ng n÷a. T«i kh«ng thÓ hoµn thµnh t¸c phÈm

Êy chõng nµo cßn cha kÕt thóc mét sè cuéc ®iÒu tra chÝnh thøc

tiÕn hµnh n¨m ngo¸i vµ n¨m 1866 ë Ph¸p, Hîp chóng quèc Mü vµ

Anh, hoÆc chõng nµo cßn cha c«ng bè nh÷ng sè liÖu cña çc cuéc

®iÒu tra Êy. H¬n n÷a, b¶n th©n tËp I ®· lµ mét thÓ hoµn chØnh.

2) Xin göi kÌm ®©y tÊm ¶nh cña t«i.

3) ë Hîp chóng quèc Mü cha cã s¸ch b¸o x· héi chñ nghÜa. ë

®Êy chØ cã nh÷ng tê b¸o c«ng nh©n.

4) VÒ çc t¸c phÈm cña t«i viÕt b»ng çc thø tiÕng vµ xuÊt b¶n

ë çc n¬i, th× b¶n th©n t«i còng kh«ng cã bé su tËp ®Çy ®ñ nh÷ng

t¸c phÈm Êy. PhÇn lín nh÷ng t¸c phÈm Êy ®· kh«ng cã b¸n n÷a.

V× vËy, kh«ng cã kh¶ n¨ng tho¶ m·n nguyÖn väng cña Ngµi

vÒ vÊn ®Ò nµy, – “la plus belle fille de France ne peut donner

_____________________________________________________________

764 M¸c göi n. ph. ®a-ni-en-x¬n, 7 th¸ng mêi 1868 M¸c göi n. ph. ®a-ni-en-x¬n, 7 th¸ng mêi 1868 765

que ce qu’elle a”1∗, – t«i buéc ph¶i bã hÑp vµo mét b¶n tãm t¾t vÒ

ho¹t ®éng v¨n ®µn – chÝnh trÞ cña t«i mµ cã lÏ Ngµi cã thÓ sö dông

lµm lêi tùa cho b¶n dÞch cña Ngµi.

TiÕn sÜ C. M¸c sinh ë T¬-ria (vïng Ranh thuéc Phæ) n¨m 1818.

N¨m 1842–1843. Chñ bót b¸o “Rheinische Zeitung” (Khuªn). Tê b¸o nµy bÞ chÝnh phñ Phæ cìng chÕ ®ãng cöa. M¸c sang Pa-ri vµ ë ®©y (n¨m 1844) cïng víi ¸c-n«n Ru-g¬ xuÊt b¶n Deutsche - Französische Jahrbücher” (Pa-ri, n¨m 1844). Cuèi n¨m 1844, Ghi-d« trôc xuÊt M¸c ra khái Ph¸p vµ «ng ®· chuyÓn sang Bruy-xen. Cïng víi Phri-®rÝch ¡ng-ghen «ng c«ng bè “Gia ®×nh thÇn th¸nh, hay lµ phª ph¸n sù phª ph¸n cã tÝnh phª ph¸n. Chèng Bru-n¬ Bau-¬ vµ ®ång bän” (Phran-phuèc trªn s«ng Mai-n¬, n¨m 1845). (T¸c phÈm nµy còng nh nh÷ng bµi cña M¸c ®¨ng trªn tê “Deutsch - Französische Jahrbücher”, ®Òu nh»m chèng l¹i chñ

nghÜa thÇn bÝ vÒ mÆt t tëng cña triÕt häc Hª-ghen vµ triÕt häc t biÖn nãi chung.) Sau ®ã, trong thêi kú lu l¹i ë Bruy-xen ®· xuÊt b¶n: “Sù khèn cïng cña triÕt häc. Tr¶ lêi cuèn “TriÕt häc vÒ sù khèn cïng” cña «ng Pru-®«ng” (Bruy-xen – Pa-ri, n¨m 1847), “DiÔn v¨n vÒ mËu dÞch tù do” (Bruy-xen, n¨m 1847) vµ sau hÕt, vµo ®Çu n¨m 1848, cïng víi Phri-®rÝch ¡ng-ghen, viÕt “Tuyªn ng«n cña §¶ng céng s¶n”) (Lu©n §«n).

Ch¼ng bao l©u sau khi bïng næ çch m¹ng th¸ng Hai, M¸c bÞ trôc xuÊt khái BØ, ®ång thêi nhËn ®îc lêi mêi trë vÒ Ph¸p cña chÝnh phñ l©m thêi Ph¸p, «ng ®· trë vÒ Pa-ri, vµ th¸ng T n¨m 1848 «ng trë vÒ Khuªn (§øc), n¬i ®©y «ng xuÊt b¶n tê “Neue Rheinische Zeitung” (tõ th¸ng S¸u n¨m 1848 ®Õn th¸ng N¨m n¨m 1849). Còng ë ®©y «ng cho ra m¾t:

1∗ – “c« g¸i ®Ñp nhÊt níc Ph¸p chØ cã thÓ cho çi g× mµ c« ta cã”.

“Hai vô ¸n chÝnh trÞ” (Khuªn, n¨m 1849). (Cuèn s¸ch nhá nµy

têng thuËt qu¸ tr×nh xÐt xö vµ bµi biÖn hé cña M¸c tríc toµ ¸n

båi thÈm. Trong vô ¸n thø nhÊt, M¸c bÞ buéc téi xóc ph¹m uû viªn

c«ng tè hoµng gia, cßn trong vô ¸n thø hai – sau cuéc ®¶o chÝnh ë

Phæ (Man-toi-phen) – «ng bÞ buéc téi kªu gäi khëi nghÜa. Trong c¶

hai vô, toµ ¸n båi thÈm ®Òu ph¸n quyÕt M¸c v« téi)1∗.

Th¸ng N¨m 1849 tê “Neue Rheinische Zeitung” bÞ chÝnh phñ

Phæ ®ãng cöa vµ M¸c bÞ trôc xuÊt khái biªn giíi Phæ. ¤ng l¹i ®i

Pa-ri, nhng l¹i bÞ trôc xuÊt khái Ph¸p vµ cuèi th¸ng Mêi n¨m 1849 «ng chuyÓn sang Lu©n §«n, ë ®©y «ng sèng cho tíi nay.

Trong thêi kú nµy, «ng xuÊt b¶n tê “Neue Rheinische Zeitung. Politisch – ökonomische Revue” (H¨m-buèc vµ Niu Oãc, n¨m 1850).

“Ngµy 18 th¸ng S¬ng mï cña Lu-i B«-na-p¸c-t¬” (Niu Oãc,

n¨m 1852).

“V¹ch trÇn vô ¸n nh÷ng ngêi céng s¶n ë Khuªn” (n¨m 1853.

Hai lÇn xuÊt b¶n – mét ë Ba-l¬, mét ë B«-xt¬n, Hîp chóng quèc

Mü).

“TiÓu phÈm chèng Hu©n tíc Pan-míc-xt¬n”2∗ (Lu©n §«n, Bíc-

minh-hªm, Gla-xg«, n¨m 1853-1854).

“Gãp phÇn phª ph¸n khoa kinh tÕ chÝnh trÞ” (BÐc-lin, n¨m

1859).

“Ngµi Ph«-gt¬” (Lu©n §«n, n¨m 1860).

Trong thêi gian nh÷ng n¨m 1851–1861 «ng viÕt bµi b»ng tiÕng

Anh cho çc b¸o “New-York Tribune”, “Putnam’s Revue” vµ “B¸ch

khoa toµn th míi cña Mü”.

1∗ Xem tËp nµy, tr. 725-726.


_____________________________________________________________ _____________________________________________________________

766 M¸c göi lót-vÝch Cu-ghen-man, 12 th¸ng mêi 1868 M¸c göi lót-vÝch Cu-ghen-man, 12 th¸ng mêi 1868 767

N¨m 1864 – “Tuyªn ng«n thµnh lËp Héi liªn hiÖp c«ng nh©n

quèc tÕ”, nhan ®Ò lµ “Lêi kªu gäi göi c«ng nh©n ch©u ¢u”, còng

nh §iÒu lÖ cña héi nµy, vÒ sau (n¨m 1866) ®îc th«ng qua lÇn

chãt t¹i §¹i héi Gi¬-ne-v¬ cña Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ. Tõ

®ã ®Õn nay, M¸c liªn tôc lµ uû viªn cña Tæng Héi ®ång Héi liªn

hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ, ®ång thêi lµ bÝ th vÒ níc §øc.

N¨m 1867 – “T b¶n vµ v.v..”.

Xin göi Ngµi lêi chµo ch©n thµnh.

Çc M¸c

C«ng bè lÇn ®Çu b»ng tiÕng Nga trong t¹p

chÝ “Nh÷ng n¨m ®· qua”, sè 1, n¨m 1908 In theo b¶n viÕt tay



ë Han-n«-v¬



B¹n th©n mÕn cña t«i!

T«i hoµn toµn kh«ng hiÓu næi sù im lÆng m·i cña Ngµi. Ch¼ng

lÏ bøc th gÇn ®©y nhÊt cña t«i1∗ lµ lý do ngÉu nhiªn g©y ra

1∗ Xem tËp nµy, tr. 752-755.

chuyÖn ®ã? T«i mong r»ng kh«ng ph¶i nh vËy. Dï sao th× còng

kh«ng ph¶i lµ cè ý. T«i kh«ng ph¶i gi¶i thÝch vµ chøng minh víi Ngµi ®iÒu ®ã, th× Ngµi vèn còng biÕt r»ng Ngµi lµ ngêi b¹n gÇn

gòi nhÊt cña t«i ë §øc vµ t«i kh«ng hiÓu ®îc t¹i lµm sao b¹n bÌ

l¹i cã thÓ ho¹nh hoÑ nhau v× bÊt cø chuyÖn cán con nµo. §èi víi t«i, Ngµi l¹i cµng Ýt cã quyÒn lµm viÖc Êy h¬n ai hÕt, v× Ngµi biÕt r»ng

t«i chÞu ¬n Ngµi rÊt nhiÒu. §èi víi cuèn s¸ch cña t«i1∗ – Êy lµ cha

kÓ sù gióp ®ì cho ç nh©n t«i – Ngµi ®· lµm ®îc nhiÒu h¬n c¶

níc §øc gép l¹i7.

V¶ ch¨ng, cã lÏ Ngµi im lÆng m·i nh thÕ ®Ó chøng minh víi t«i r»ng Ngµi kh«ng thuéc trong sè nh÷ng kÎ gäi lµ b¹n bÌ khi vui th× vç tay vµo ®Õn khi ho¹n n¹n th× nµo thÊy ®©u. Nhng vÒ phÝa Ngµi kh«ng cÇn thiÕt cã sù biÓu hiÖn nh thÕ.

Khi nãi “vui”, lµ t«i muèn ¸m chØ: 1) C«ng t¸c tuyªn truyÒn ®· ®îc triÓn khai nhê cuèn s¸ch cña t«i vµ sù thõa nhËn mµ nã nhËn ®îc tõ phÝa c«ng nh©n §øc, – kÓ tõ khi Ngµi viÕt th cho t«i lÇn cuèi; 2) nh÷ng thµnh tùu kinh ng¹c mµ Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ ®¹t ®îc, nhÊt lµ ë Anh.

MÊy ngµy tríc ®©y, mét trong sè nh÷ng ngêi xuÊt b¶n s¸ch ë Pª-tÐc-bua ®· lµm t«i ng¹c nhiªn b»ng mét tin tøc nãi r»ng hiÖn ®ang in b¶n dÞch tiÕng Nga cuèn “T b¶n”458. ¤ng ta yªu cÇu t«i göi cho «ng ta ¶nh t«i ®Ó ®¨ng ë b×a trong cña cuèn s¸ch Êy, vµ trong viÖc nhá nhÆt nµy t«i kh«ng thÓ tõ chèi “nh÷ng ngêi b¹n tèt cña t«i”, nh÷ng ngêi Nga. §©y lµ sù trí trªu cña lÞch sö; nh÷ng ngêi Nga mµ t«i kh«ng ngõng ®Êu tranh víi hä trong 25 n¨m trêi trong nh÷ng bµi ph¸t biÓu cña t«i kh«ng nh÷ng b»ng tiÕng §øc mµ cßn b»ng tiÕng Ph¸p vµ tiÕng Anh, nh÷ng ngêi Nga Êy l¹i lu«n lu«n lµ “©n nh©n” cña t«i. Trong nh÷ng


_____________________________________________________________ _____________________________________________________________


n¨m 1843–1844 ë Pa-ri, quý téc Nga ë ®©y ®· t©ng bèc t«i. T¸c phÈm cña t«i chèng Pru-®«ng (n¨m 1847), còng nh Ên phÈm mµ §un-c¬ xuÊt b¶n (n¨m 1859)1∗, kh«ng n¬i nµo tiªu thô ®îc nhiÒu nh ë Nga. Mµ níc ngoµi ®Çu tiªn dÞch cuèn “T b¶n” lµ níc Nga. Nhng tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã kh«ng nªn ®¸nh gi¸ qu¸ cao. Çc quý téc Nga thêi trÎ ®îc gi¸o dôc ë çc trêng ®¹i häc §øc vµ ë Pa-ri. Hä ch¹y theo nh÷ng çi cùc ®oan mµ ph¬ng T©y ®em l¹i. §Êy lµ thãi tham ¨n thuÇn tuý, çi thãi tham ¨n ®· hÊp dÉn mét bé phËn quý téc Ph¸p ë thÕ kû XVIII. “§Êy kh«ng ph¶i lµ ®Ó cho thî may vµ thî ®ãng giÇy”, – bÊy giê V«n-te ®· nãi nh vËy vÒ nh÷ng t tëng khai s¸ng cña m×nh. §iÒu ®ã kh«ng c¶n trë còng chÝnh nh÷ng ngêi Nga Êy trë thµnh bän v« l¹i khi bíc vµo con ®êng c«ng danh quèc gia.

Qua nh÷ng bøc th kÌm theo ®©y – mµ xin phiÒn Ngµi göi tr¶ l¹i cho t«i – Ngµi sÏ thÊy r»ng chÝnh lóc nµy t«i gÆp nhiÒu ®iÒu “phiÒn to¸i” ë §øc do nh÷ng sù c·i cä trong çc thñ lÜnh. Mét bªn lµ Svai-x¬, ngêi phong t«i lµm gi¸o hoµng in partibus infidelium2∗, ®Ó t«i l¹i phong anh ta lµm hoµng ®Õ c«ng nh©n ë §øc. Bªn kia lµ LÝp-nÕch, lµ ngêi ®· quªn r»ng trªn thùc tÕ chÝnh Svai-x¬ ®· buéc anh ta nhí r»ng trªn thÕ giíi cßn tån t¹i phong trµo v« s¶n kh¸c víi phong trµo d©n chñ tiÓu t s¶n.

T«i hy väng r»ng Ngµi vµ gia ®×nh Ngµi ®îc m¹nh khoÎ. Mong r»ng Ngµi kh«ng bÞ ngêi vî ®¸ng yªu cña Ngµi3∗ ghÐt bá. TiÖn

1∗ C. M¸c. “Sù khèn cïng cña triÕt häc”. “Gãp phÇn phª ph¸n khoa kinh tÕ chÝnh

trÞ”.

2∗ – ë xø së v« ®¹o – nh÷ng tõ nµy ®îc ghi thªm vµo tíc vÞ cña çc gi¸m môc

Thiªn chóa gi¸o ®îc bæ nhiÖm vµo çc chøc vô gi¸m môc hoµn toµn mang tÝnh chÊt danh

nghÜa ë çc níc kh«ng theo Thiªn chóa gi¸o.


®©y nãi lu«n, Héi liªn hiÖp phô n÷ quèc tÕ – l·nh tô cña nã lµ bµ Guª-g¬ (xin ®äc lµ gµn dë)1∗ – ®· göi cho ®¹i héi Bruy-xen151 mét bøc th hái r»ng çc bµ cã thÓ gia nhËp héi cña chóng t«i kh«ng. §¬ng nhiªn, chóng t«i ®· tr¶ lêi hä mét çch lÞch sù r»ng ®ång ý. VËy lµ, nÕu nh Ngµi cßn tiÕp tôc im lÆng th× t«i sÏ göi cho vî Ngµi giÊy uû nhiÖm lµm th«ng tÝn viªn cña Tæng Héi ®ång.

Do bÖnh gan cña t«i mµ t«i bÞ ®au ®ín nhiÒu do nãng nùc,

nhng hiÖn nay cßn khoÎ m¹nh.

Xin chµo Ngµi.

C. M¸c cña Ngµi

P.S.I. Çch m¹ng T©y Ban Nha165 ®· ®Õn, nh deus ex machina2∗, ®Ó ng¨n c¶n cuéc chiÕn tranh Ph¸p – Phæ cã tÝnh chÊt huû diÖt kh«ng sao tr¸nh khái nÕu kh«ng cã nã.

P.S.II. Ngµi ®· tõng viÕt th cho t«i r»ng t«i thÕ nµo còng sÏ nhËn ®îc cuèn s¸ch cña Buy-sn¬3∗. Bao giê vµ b»ng çch nµo t«i sÏ nhËn ®îc.

C«ng bè lÇn ®Çu cã lîc bít trong t¹p chÝ “Die Neue Zeit”, Bd. 2, Nº7, 1901-1902, c«ng bè

toµn v¨n b»ng tiÕng Nga trong cuèn “Th cña M¸c göi Cu-ghen-man”, 1928


1∗ Ch¬i ch÷: Gögg lµ hä, cßn “Geck” lµ “mô gµn dë”.

2∗ – nguyªn v¨n lµ: “vÞ thÇn tõ trong cç m¸y” (ë nhµ h¸t cæ ®¹i, çc diÔn viªn s¾m

vai çc vÞ thÇn, thêng xuÊt hiÖn trªn s©n khÊu b»ng çc thiÕt bÞ m¸y mãc ®Æc biÖt); nghÜa

bãng cã nghÜa lµ: nh©n vËt xuÊt hiÖn bÊt ngê cøu v·n ®îc t×nh thÕ, hoÆc lµ sù kÕt thóc ®ét

ngét, kh«ng b¾t nguån tõ tiÕn tr×nh cña sù kiÖn.

3∗ L. Buy-sn¬. “S¸u bµi gi¶ng vÒ thuyÕt chuyÓn ho¸ çc loµi cña §¸c-uyn”.

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________

770 M¸c göi i-«-han ba-ti-xt¬ svai-x¬, 13 th¸ng mêi 1868 M¸c göi i-«-han ba-ti-xt¬ svai-x¬, 13 th¸ng mêi 1868 771

22 M¸c göi i-«-han ba-ti-xt¬ svai-x¬

ë BÐc-lin


Tha Ngµi!

NÕu nh Ngµi kh«ng nhËn ®îc th tr¶ lêi bøc th cña Ngµi ®Ò ngµy 15 th¸ng ChÝn th× t«i ®· cã lçi g©y ra sù hiÓu lÇm ®ã. T«i hiÓu th Êy theo ý nghÜa lµ Ngµi muèn göi cho t«i xem “b¶n dù th¶o” cña Ngµi. T«i chê ®îi nã. Nhng kÕ ®ã ®¹i héi cña Ngµi163 ®· häp, sau ®Êy t«i cho r»ng (do qu¸ bËn rén víi c«ng viÖc) cã thÓ kh«ng véi vµng tr¶ lêi. Víi t çch bÝ th vÒ níc §øc cña quèc tÕ, tõ ngay tríc khi nhËn ®îc bøc th cña Ngµi ®Ò ngµy 8 th¸ng Mêi, t«i ®· nhiÒu lÇn kªu gäi hoµ b×nh. Ngêi ta tr¶ lêi t«i (®Ó lµm b»ng chøng ngêi ta ®· göi cho t«i nh÷ng bµi trÝch trong b¸o “Social – Demokrat”) r»ng b¶n th©n Ngµi ®· khiªu khÝch g©y ra cuéc chiÕn. T«i ®· tuyªn bè r»ng trong cuéc quyÕt ®Êu Êy1∗ t«i ph¶i bã hÑp trong vai trß “quan toµ v« t”.

T«i nghÜ r»ng ®èi víi sù tÝn nhiÖm lín lao mµ Ngµi bµy tá víi t«i trong çc bøc th cña Ngµi, t«i sÏ ®Òn ®¸p ®îc tèt h¬n hÕt nÕu nh t«i tr×nh bµy víi Ngµi mét çch th¼ng th¾n, kh«ng cã sù bãng giã ngo¹i giao nµo, quan ®iÓm cña t«i vÒ t×nh thÕ hiÖn nay. §ång thêi t«i nghÜ r»ng ®èi víi Ngµi, còng nh ®èi víi t«i, chØ cã lîi Ých cña c«ng viÖc lµ quan träng th«i.

1∗ Xem tËp nµy, tr. 237-238.

T«i tuyÖt ®èi thõa nhËn trÝ tuÖ vµ nghÞ lùc mµ Ngµi biÓu hiÖn ra khi Ngµi ho¹t ®éng trong phong trµo c«ng nh©n, vµ t«i cha bao giê giÊu giÕm ®iÒu ®ã víi bÊt cø ai trong sè b¹n bÌ cña t«i. ë kh¾p mäi n¬i mµ t«i buéc ph¶i ph¸t biÓu c«ng khai – t¹i Tæng Héi ®ång Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ vµ trong Héi liªn hiÖp céng s¶n §øc ë ®©y – t«i lu«n lu«n nãi vÒ Ngµi nh lµ ngêi cña ®¶ng chóng t«i vµ cha lÇn nµo nh¾c mét ch÷ nµo ®Õn nh÷ng sù bÊt ®ång cña chóng ta.

Tuy nhiªn, nh÷ng sù bÊt ®ång Êy vÉn tån t¹i.

Tríc hÕt, vÒ Héi liªn hiÖp L¸t-xan, nã ®îc thµnh lËp trong thêi kú ph¶n ®éng. L¸t-xan – vµ ®©y vÉn lµ c«ng lao bÊt hñ cña «ng ta – ®· lµm thøc tØnh trë l¹i phong trµo c«ng nh©n ë §øc sau mêi l¨m n¨m mª ngñ. Nhng «ng ta m¾c nh÷ng sai lÇm lín. ¤ng ta chÞu qu¸ nhiÒu ¶nh hëng cña ®iÒu kiÖn trùc tiÕp cña thêi ®¹i ®ã. ¤ng ta biÕn ®iÓm xuÊt ph¸t nhá bÐ – sù bÊt ®ång cña «ng ta víi mét tªn hÌn kÐm nh Sun-tx¬ - §ª-lÝt-s¬ – thµnh ®iÓm trung t©m cña c«ng t¸c cæ ®éng cña m×nh: ®em sù gióp ®ì cña nhµ níc ®èi chäi l¹i sù tù gióp ®ì. Nh thÕ lµ «ng ta l¹i ®a ra çi khÈu hiÖu mµ Buy-sª – thñ lÜnh cña chñ nghÜa x· héi Thiªn chóa gi¸o ®· tõng ®a ra vµo n¨m 1843 vµ vµo nh÷ng n¨m tiÕp theo ®Ó chèng l¹i phong trµo c«ng nh©n ch©n chÝnh ë Ph¸p. Lµ mét ngêi qu¸ th«ng minh ®Ó cã thÓ cho r»ng khÈu hiÖu Êy lµ çi g× lín h¬n lµ thñ ®o¹n qu¸ ®é trong trêng hîp xÊu, L¸t-xan chØ cã thÓ bµo ch÷a cho khÈu hiÖu Êy b»ng tÝnh kh¶ thi (tuång nh) trùc tiÕp cña khÈu hiÖu Êy. Nh»m môc ®Ých ®ã, «ng ta ph¶i kh¼ng ®Þnh r»ng khÈu hiÖu Êy cã thÓ thùc hiÖn ®îc trong t¬ng lai gÇn nhÊt. Nh vËy lµ “nhµ níc”, víi t çch lµ nhµ níc, ®· biÕn thµnh nhµ níc Phæ, do ®ã «ng ta ®· buéc ph¶i nhîng bé chÕ ®é qu©n chñ Phæ, phe ph¶n ®éng Phæ (®¶ng phong kiÕn), thËm chÝ ph¸i gi¸o quyÒn tèi cao. ¤ng ta kÕt hîp khÈu hiÖu cña Buy-sª vÒ sù gióp ®ì cña nhµ

_____________________________________________________________

772 M¸c göi i-«-han ba-ti-xt¬ svai-x¬, 13 th¸ng mêi 1868 M¸c göi i-«-han ba-ti-xt¬ svai-x¬, 13 th¸ng mêi 1868 773

níc dµnh cho çc hiÖp t¸c x·, víi khÈu hiÖu cña ph¸i HiÕn ch¬ng vÒ quyÒn bÇu cö phæ th«ng. ¤ng ta kh«ng nhËn thÊy r»ng ®iÒu kiÖn ë §øc vµ ë Anh kh¸c nhau. ¤ng ta kh«ng hiÓu ®îc çc bµi häc cña bas empire1∗ trong vÊn ®Ò quyÒn bÇu cö phæ th«ng ë Ph¸p. KÕ ®ã, ngay tõ ®Çu «ng ta ®· g¸n cho c«ng t¸c cæ ®éng cña m×nh tÝnh chÊt t«n gi¸o, bÌ ph¸i, gièng nh bÊt cø ai qu¶ quyÕt r»ng trong tói m×nh cã s½n linh ®¬n th¸nh dîc ch÷a bÖnh cña quÇn chóng. Trªn thùc tÕ, bÌ ph¸i nµo còng mang tÝnh chÊt t«n gi¸o. Thø n÷a, lµ nhµ s¸ng lËp ra bÌ ph¸i, «ng ta phñ nhËn mäi quan hÖ tù nhiªn víi phong trµo c«ng nh©n tríc kia ë §øc còng nh ë níc ngoµi. ¤ng ta l¹i r¬i vµo sai lÇm cña Pru-®«ng, ®ã lµ: «ng ta kh«ng t×m c¬ së hiÖn thùc cho c«ng t¸c cæ ®éng cña m×nh trong çc yÕu tè thùc tÕ cña phong trµo giai cÊp, mµ l¹i muèn híng tiÕn tr×nh cña phong trµo Êy theo mét ®¬n thuèc khèng luËn ®îc x¸c ®Þnh s½n nµo ®ã.

PhÇn lín nh÷ng ®iÒu mµ hiÖn nay t«i nãi post factum th× t«i ®· nãi víi L¸t-xan tríc ®©y khi «ng ta ®Õn Lu©n §«n n¨m 1862 vµ mêi t«i cïng «ng ta l·nh ®¹o phong trµo míi.

Dùa vµo kinh nghiÖm b¶n th©n, Ngµi biÕt ®îc ®©u lµ sù ®èi lËp gi÷a phong trµo bÌ ph¸i vµ phong trµo giai cÊp. §èi víi bÌ ph¸i, ý nghÜa cña sù tån t¹i cña nã vµ vÊn ®Ò danh dù kh«ng ph¶i lµ çi mµ nã cã chung víi phong trµo giai cÊp, mµ lµ l¸ bïa ®Æc biÖt lµm cho nã kh¸c biÖt víi phong trµo Êy. V× vËy, khi ngµi ë H¨m-buèc ®Ò nghÞ triÖu tËp ®¹i héi ®Ó thµnh lËp c«ng ®oµn, Ngµi chØ cã thÓ ®Ëp tan ®îc sù ph¶n kh¸ng bÌ ph¸i b»ng sù ®e do¹ tõ chèi ghÕ chñ tÞch. Ngoµi ra, Ngµi còng buéc ph¶i tuång nh thÓ xÎ th©n lµm hai, tuyªn bè r»ng trong t×nh huèng nµy, Ngµi ho¹t ®éng nh l·nh tô cña bÌ ph¸i, cßn trong t×nh

1∗ – ®Õ quèc m¹t kú (¸m chØ ®Õ quèc La M· hËu kú hoÆc ®Õ quèc Bi-d¨ng-x¬); ë ®©y

¸m chØ §Õ chÕ thø hai ë Ph¸p.

huèng kh¸c th× ho¹t ®éng víi t çch ®¹i biÓu cña phong trµo giai cÊp.

Sù gi¶i t¸n cña Héi liªn hiÖp c«ng nh©n toµn §øc ®· t¹o ra cho Ngµi c¬ héi lÞch sö ®Ó tiÕn mét bíc dµi vÒ phÝa tríc vµ tuyªn bè – vµ chøng minh nÕu cÇn – r»ng hiÖn nay ®· ®Õn giai ®o¹n ph¸t triÓn míi vµ phong trµo bÌ ph¸i ®· chÝn muåi ®Ó hoµ nhËp vµo phong trµo giai cÊp vµ ®Ó chÊm døt mäi thø bÌ ph¸i. Cßn çi g× lµ ch©n chÝnh trong bÌ ph¸i th× nã, gièng nh tÊt c¶ çc bÌ ph¸i c«ng nh©n tríc ®©y, sÏ ®a vµo phong trµo chung víi tÝnh çch yÕu tè lµm phong phó phong trµo Êy. §¸ng lÏ ph¶i lµm nh thÕ th× trªn thùc tÕ Ngµi ®· ®ßi hái phong trµo giai cÊp phôc tïng phong trµo bÌ ph¸i ®Æc biÖt. Nh÷ng kÎ ®Þch cña Ngµi tõ ®ã rót ra kÕt luËn lµ bÊt luËn thÕ nµo Ngµi còng muèn duy tr× “phong trµo c«ng nh©n cña riªng m×nh”.

VÒ ®¹i héi BÐc-lin th× tríc hÕt ch¼ng cã g× véi c¶, bëi v× ®¹o luËt vÒ hiÖp héi cßn cha ®îc th«ng qua. Cho nªn Ngµi ph¶i th¬ng lîng víi l·nh tô çc nhãm kh«ng ph¶i cña L¸t-xan vµ cïng víi hä th¶o ra kÕ ho¹ch triÖu tËp ®¹i héi. LÏ ra ph¶i lµm nh thÕ th× Ngµi l¹i chØ ®Æt hä tríc mét sù lùa chän: c«ng khai t¸n thµnh Ngµi hay lµ ph¶n ®èi Ngµi. B¶n th©n ®¹i héi ch¼ng qua lµ sù t¸i b¶n cã më réng ®¹i héi H¨m-buèc.

VÒ dù th¶o ®iÒu lÖ179 th× t«i cho r»ng nã m¾c sai lÇm vÒ nguyªn t¾c, cßn trong lÜnh vùc c«ng ®oµn th× t«i nghÜ r»ng t«i cã kinh nghiÖm kh«ng Ýt h¬n bÊt cø ai trong sè nh÷ng ngêi ®¬ng ®¹i víi t«i. Kh«ng ®i vµo chi tiÕt, t«i chØ v¹ch râ r»ng tæ chøc ®îc x©y dùng trªn nÒn t¶ng chÕ ®é tËp trung lµ thÝch hîp víi çc ®oµn thÓ bÝ mËt vµ çc phong trµo bÌ ph¸i, nhng m©u thuÉn víi thùc chÊt cña c«ng ®oµn. Cho dï nã cã kh¶ n¨ng tån t¹i – cßn t«i th× tuyªn bè r»ng ®¬n gi¶n nã kh«ng thÓ tån t¹i ®îc – th× nã còng lµ ®iÒu kh«ng ®¸ng mong muèn, ®Æc biÖt lµ

_____________________________________________________________

774 M¸c göi i-«-han ba-ti-xt¬ svai-x¬, 13 th¸ng mêi 1868 M¸c göi hÐc-man i-ung, 19 th¸ng mêi 1868 775

ë §øc, n¬i mµ c«ng nh©n tõ tuæi th¬ Êu ®· sèng trong bÇu kh«ng

khÝ cña quy chÕ quan liªu vµ tin tëng vµo quyÒn uy, vµo cÊp trªn, vµ t¹i ®ã cÇn tríc hÕt luyÖn cho hä tÝnh tù chñ.

Nhng kÕ ho¹ch cña Ngµi cßn kh«ng thùc tÕ vÒ çc mÆt kh¸c.

Trong “Héi liªn hiÖp” cã ba quyÒn lùc ®éc lËp, cã nguån gèc kh¸c

nhau: 1) uû ban, do çc c«ng ®oµn bÇu ra; 2) chñ tÞch (trong trêng

hîp nµy lµ mét nh©n vËt hoµn toµn thõa), ®îc bÇu ra b»ng phæ

th«ng ®Çu phiÕu; 3) ®¹i héi do çc tæ chøc ®Þa ph¬ng bÇu ra. Nh

vËy lµ ®©u ®©u còng cã va ch¹m, mµ ®iÒu ®ã tuång nh t¹o thuËn

lîi cho “tèc ®é hµnh ®éng nhanh chãng”. Trong §iÒu lÖ cña Héi liªn

hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ còng cã chøc chñ tÞch Héi liªn hiÖp. Nhng

trªn thùc tÕ, chøc n¨ng duy nhÊt cña chñ tÞch chØ quy tô vµo viÖc

chñ tr× çc phiªn häp cña Tæng Héi ®ång. Theo ®Ò nghÞ cña t«i,

chøc danh Êy – mµ t«i tõ chèi nhËn vµo n¨m 1866 – ®· bÞ huû bá

hoµn toµn vµo n¨m 1867 vµ ®îc thay thÕ b»ng chøc chñ tÞch ®iÒu

hµnh (chairman), ®îc bÇu ra trong mçi kú häp hµng tuÇn cña Tæng Héi ®ång. Trong Héi ®ång Lu©n §«n cña c«ng liªn32 còng chØ

cã chñ tÞch ®iÒu hµnh. Nh©n vËt phô tr¸ch thêng trùc ë ®©y chØ lµ bÝ th, v× nh©n vËt Êy xö lý c«ng viÖc hµng ngµy. L¸t-xan ®· m¾c

mét sai lÇm lín khi sao chÐp ë hiÕn ph¸p Ph¸p n¨m 1852 çi chøc

vô chñ tÞch “do phæ th«ng ®Çu phiÕu bÇu ra”. Huèng hå ®iÒu ®ã l¹i

cµng kh«ng thÝch hîp ®èi víi phong trµo c«ng ®oµn! Phong trµo

nµy chñ yÕu xoay chuyÓn xung quanh vÊn ®Ò tiÒn nong, vµ Ngµi sÏ

nhanh chãng tin r»ng ë ®©y ®· chÊm døt mäi thø ®éc tµi.

Tuy nhiªn, nh÷ng sai lÇm vÒ tæ chøc dï cã thÕ nµo ®i n÷a th×

cã lÏ thùc tiÔn hîp lý sÏ kh¾c phôc ®îc nh÷ng sai lÇm Êy hoÆc

Ýt hoÆc nhiÒu. Víi t çch bÝ th cña Quèc tÕ, t«i s½n sµng

®øng ra lµm ngêi trung gian gi÷a Ngµi vµ ®a sè ë Nu-ren-be

®· trùc tiÕp gia nhËp Quèc tÕ, – nhng ®¬ng nhiªn theo nh÷ng

®iÒu kiÖn hîp lý1∗. T«i còng ®· viÕt th ®óng nh thÕ göi ®Õn

Lai-pxÝch. T«i kh«ng bá qua nh÷ng khã kh¨n cña Ngµi vµ t«i

kh«ng bao giê quªn r»ng hµnh ®éng cña mçi ngêi trong chóng ta

tuú thuéc vµo hoµn c¶nh nhiÒu h¬n lµ vµo ý chÝ cña m×nh.

T«i høa víi Ngµi r»ng dï sao th× t«i còng gi÷ th¸i ®é v« t

kh«ng thiªn vÞ – ®ã lµ tr¸ch nhiÖm cña t«i. Nhng mÆt kh¸c, t«i kh«ng thÓ høa víi Ngµi r»ng khi cÇn t«i sÏ kh«ng lÊy danh nghÜa

ç nh©n c«ng khai phª ph¸n nh÷ng ®Þnh kiÕn cña L¸t-xan, nh t«i

®· tõng lµm ®èi víi nh÷ng ®Þnh kiÕn cña ph¸i Pru-®«ng2∗, khi t«i

thÊy r»ng ®iÒu ®ã lµ tuyÖt ®èi cÇn thiÕt v× lîi Ých cña phong trµo

c«ng nh©n.

T«i kh¼ng ®Þnh víi Ngµi t×nh c¶m tèt ®Ñp nhÊt cña t«i ®èi víi

ç nh©n Ngµi vµ göi Ngµi lêi chµo ch©n thµnh.

C. M.

C«ng bè lÇn ®Çu trong t¹p chÝ “Die Neue Zeit”, Bd. 1, N°1, 1896


23 M¸c göi hÐc-man i-ung

ë Lu©n §«n

[Lu©n §«n], 19 th¸ng Mêi 1868

1∗ Xem tËp nµy, tr. 238-239.

2∗ C. M¸c. “Sù khèn cïng cña triÕt häc”, “Bµn vÒ Pru-®«ng”.

_____________________________________________________________


I-ung th©n mÕn!

ChØ cÇn kh«ng lµm ®iÒu g× tai tiÕng ¶nh hëng xÊu ®Õn Quèc tÕ

lµ ®îc råi. NÕu nh Ngµi kh«ng chÞu ®ùng næi n÷a th× h·y chöi

rña ®i, xin chí cã ®¸nh ®Êm b»ng tay ch©n.

Tèt h¬n hÕt lµ lµm ra vÎ chóng ta sÏ tè ço nh÷ng con ngêi Êy

(Be-x«ng vµ L¬ Luy-be) vÒ nh÷ng ®iÒu vu khèng chøa ®ùng trong

th cña hä517. VÒ ngãn Êy cã thÓ tho¶ thuËn víi Mª-ri-men. Ngµi sÏ

thÊy r»ng bän nh¸t gan Êy sÏ luån cói nh thÕ nµo: v× chóng cã

nguy c¬ bÞ c«ng khai thÈm vÊn tríc toµ vÒ çi b¨ng ®¶ng bÈn thØu

Êy cña chóng.

C. M. cña ngµi


b¶n lÇn thø nhÊt, t. XXV, 1934



ë Han-n«-v¬



V× r»ng ®óng lóc nhËn ®îc th cña Ngµi t«i ®ang ph¶i ngåi

tiÕp kh¸ch, cho nªn chØ tr¶ lêi Ngµi ®îc mÊy dßng th«i.

§Þa chØ cña KÐc-t¬-bª-ni: Nº11/III (III nghÜa lµ g×, t«i kh«ng râ,

cã lÏ lµ tÇng III) Behrenstrasse.

B©y giê cho phÐp t«i nãi ®«i lêi. V× r»ng Ngµi vµ ¡ng-ghen cho r»ng viÖc ®ã cã lîi, nªn t«i nhîng bé vµ ®ång ý ®¨ng lêi qu¶ng ço Êy trªn tê “Gartenlaube”1∗. B¶n th©n t«i vèn cã ý ®Þnh kiªn quyÕt ph¶n ®èi. Cßn b©y giê t«i tha thiÕt yªu cÇu Ngµi tõ bá h¼n çi trß ®ïa Êy ®i! VÊn ®Ò lµ nã chØ dÉn ®Õn t×nh h×nh lµ lo¹i çc ngµi nh C©y-l¬ vµ nh÷ng nh©n vËt kh¸c thuéc tê “Daheim” tëng r»ng t«i thuéc vµo héi v¨n ®µn v.v. cña çc “vÜ nh©n”, lµ nh÷ng kÎ cÇn sù b¶o hé cña hä hoÆc cè ®¹t ®îc sù b¶o hé Êy.

T«i cho r»ng nh÷ng viÖc nh thÕ cã h¹i h¬n lµ cã lîi vµ kh«ng xøng ®¸ng víi nhµ khoa häc. Ch¼ng h¹n, ngêi xuÊt b¶n Tõ ®iÓn b¸ch khoa M©y-¬ ®· viÕt th cho t«i tõ l©u vµ yªu cÇu cung cÊp tiÓu sö cña t«i. Cßn t«i th× kh«ng nh÷ng kh«ng cho «ng ta b¶n tiÓu sö Êy, mµ cßn kh«ng tr¶ lêi th «ng ta n÷a. Mçi ngêi cã së thÝch cña m×nh.

VÒ KÐc-t¬-bª-ni th× ®ã lµ mét kÎ v« tÝch sù, tù cao tù ®¹i, ngí ngÈn vµ hay quÊy rÇy trong giíi v¨n ®µn, vµ cµng Ýt giao thiÖp víi «ng ta th× cµng tèt.

Xin chµo.

C. M. cña ngµi

C«ng bè lÇn ®Çu cã lîc bít trong t¹p chÝ “Die Neue Zeit”, Bd. 2, N°7, 1901—1902;

c«ng bè toµn v¨n b»ng tiÕng Nga trong cuèn s¸ch: “Th cña M¸c göi Cu-ghen-man”, 1928


1∗ Xem tËp nµy, tr. 169-170.

_____________________________________________________________

778 M¸c göi Uy-li-am Gie-xÐp, 28 th¸ng mêi 1868 M¸c göi di-g¬-phrÝt m©y-¬, 28 th¸ng mêi 1868 779

25 M¸c göi uy-li-am gie-xÐp

ë niu oãc



Haverstock Hill

Tha Ngµi!

Néi dung bøc th Ngµi göi Õch-ca-ri-ót ngµy 3 th¸ng nµy ®·

®îc «ng Êy b¸o ço víi Tæng Héi ®ång Héi liªn hiÖp c«ng nh©n

quèc tÕ. Õch-ca-ri-ót l¹i ®îc bæ nhiÖm lµm bÝ th – th«ng tÊn vÒ

níc Mü cña chóng t«i, nhng hiÖn giê «ng Êy qu¸ èm yÕu, kh«ng

thùc hiÖn ®îc chøc vô cña m×nh.

Tæng Héi ®ång ®· bæ nhiÖm ngµi D. M©y-¬ vµ ngµi ¸p-gu-xt¬

Ph«-gt¬ lµm çc th«ng tÝn viªn ngêi §øc ë Mü, cßn ngµi

Pª-le-chi-e ®îc cö lµm th«ng tÝn viªn ngêi Ph¸p ë Mü. T«i xin

giíi thiÖu víi Ngµi nh÷ng vÞ Êy.

V× r»ng b¶n th©n Tæng Héi ®ång ®îc bÇu l¹i hµng n¨m t¹i ®¹i

héi toµn thÓ, nªn lÏ ®¬ng nhiªn, mäi sù bæ nhiÖm cña nã nÕu nh

kh«ng ®îc t¸i bæ nhiÖm th× chØ cã hiÖu lùc trong n¨m ®ã th«i.

Xin göi lêi chµo anh em.

Çc M¸c cña Ngµi

Göi Uy-li-am G. Gie-xÐp, bÝ th – ®¹i diÖn ë bang Niu Oãc:

§ång minh c«ng nh©n toµn quèc, 11 Norfolk Street, New York City.



In theo b¶n sao cña b¶n viÕt tay

Nguyªn v¨n lµ tiÕng Anh


Vµ ¸p-gu-xt¬ Ph«-gt¬ ë niu oãc


M©y-¬ vµ Ph«-gt¬ th©n mÕn!

Qua th uû nhiÖm toµn quyÒn cña M©y-¬ göi kÌm ®©y (t«i

còng göi kÌm th uû nhiÖm toµn quyÒn cña Ngµi)518, çc vÞ sÏ

thÊy r»ng nguyÖn väng cña çc vÞ ®· ®îc thùc hiÖn tõ ngµy 13

th¸ng Mêi. Tê “Bee-Hive”, sè ra ngµy 3 th¸ng Mêi1∗, ®· ®¨ng

tin vÒ sù bæ nhiÖm M©y-¬. Tæng Héi ®ång quyÕt ®Þnh r»ng nh÷ng

th«ng tÝn viªn ngêi §øc ph¶i trao ®æi th tõ víi t«i, Pª-le-chi-e

(thay mÆt ngêi Ph¸p) trao ®æi th tõ víi §uy-p«ng, cßn Gie-xÐp

trao ®æi th tõ víi Õch-ca-ri-ót. B¶n th©n t«i ®· ®Ò nghÞ ph¬ng

1∗ Trong b¶n viÕt tay nhÇm lµ: “ngµy 10 th¸ng Mêi”.

_____________________________________________________________

780 M¸c göi di-g¬-phrÝt m©y-¬, 28 th¸ng mêi 1868 M¸c göi di-g¬-phrÝt m©y-¬, 28 th¸ng mêi 1868 781

thøc Êy, v× r»ng t«i kh«ng cã thêi gian cho viÖc trao ®æi th tõ réng

r·i h¬n. Bøc th göi kÌm ®©y çc ngµi cã thÓ chuyÓn cho Gie-xÐp1∗,

®ång thêi xuÊt tr×nh víi «ng ta th uû nhiÖm toµn quyÒn cña

çc ngµi.

VÒ Õch-ca-ri-ót th× ë ®©y x¶y ra mét sè hiÓu nhÇm. T«i cha

bao giê c·i cä víi «ng ta, mµ tr¸i l¹i, cho ®Õn tËn h«m nay vÉn

bªnh vùc «ng ta chèng l¹i sù ®¶ kÝch cña ngêi Anh vµ nh÷ng

ngêi kh¸c. Nhng do tÝnh Ých kû qu¸ ®¸ng vµ thêng lµ hÑp hßi

cña m×nh, cã lÏ ®îc lý gi¶i b»ng ®iÒu kiÖn sinh ho¹t cña «ng ta, nªn «ng ta ®«i lóc lµm nh÷ng viÖc ngu xuÈn khiÕn ngêi ta bùc

m×nh. Nh×n chung t«i kh«ng chó ý ®Õn nh÷ng chuyÖn ®ã; nhng

trong mét sè trêng hîp ç biÖt, t«i mÊt hÕt kiªn nhÉn. BÊy giê t«i

tÐ t¸t cho «ng ta mét trËn, råi mäi çi ®Òu b×nh thêng cho ®Õn khi

cã sù cè míi. Anh chµng ®¸ng th¬ng Êy hiÖn giê rÊt èm ®au, mµ

«ng ta th× bao giê còng lîi dông nh÷ng giê phót Êy ®Ó nãi c©u

“pater peccavi”2∗ cña m×nh. Theo th cña Ph«-gt¬, çi mµ LÝp-nÕch ¸m chØ th× t«i hoµn toµn kh«ng biÕt. Dï sao ®i n÷a, t«i cha bao giê

viÕt cho bÊt cø ai mét lêi nµo chèng l¹i Õch-ca-ri-ót, nÕu nh kh«ng

tÝnh ®Õn bøc th cña t«i göi cho M©y-¬, ®îc viÕt vµo lóc t«i h¬i bÞ

kÝch ®éng do nhËn ®îc th cña çc ®¹i biÓu kh¸c cña chóng ta dù

®¹i héi Bruy-xen lªn ¸n Õch-ca-ri-ót3∗. Cã kh¶ n¨ng lµ Õch-ca-ri-ót,

kh«ng cho t«i biÕt, ®· viÕt th cho LÝp-nÕch theo tinh thÇn Êy, nªn

g©y ra bøc th t¬ng øng cña LÝp-nÕch göi Ph«-gt¬. Song, ®iÒu ®ã

rÊt l¹ lïng, v× chÝnh vµo lóc ®ã t«i ®· v× Õch-ca-ri-ót mµ tranh c·i gay g¾t víi ngêi Anh vµ ®øng ra biÖn hé cho «ng ta.

1∗ Xem tËp nµy, tr. 778-779.

2∗ – “tha cha, con cã téi”.

3∗ Xem tËp nµy, tr. 759-761.

VÒ Doãc-g¬, th× kh«ng cÇn cã thªm biÖn ph¸p g× n÷a. Th cña

t«i göi Gie-xÐp ®· gi¶i thÝch tÝnh chÊt t¹m thêi cña th uû nhiÖm

toµn quyÒn.

ThÎ héi viªn ®· ph©n ph¸t hÕt, cÇn in thÎ míi. LÝp-nÕch qu¸

sèt s¾ng víi chñ nghÜa yªu níc Nam §øc. Ngoµi ra, anh ta kh«ng nªn ®¨ng nh÷ng ®iÒu ngu xuÈn vÒ “Nhµ níc vµ x· héi”1∗, ®ã lµ sù

®èi lËp trùc diÖn víi quan ®iÓm cña chóng ta.

Xin chµo. RÊt rÊt véi.

C. M¸c cña ngµi

TiÖn thÓ nãi thªm, ngµi cã biÕt §i-x¬-ghen kh«ng? HiÖn nay anh ta tõ Pª-tÐc-bua trë vÒ tØnh Ranh, ®Ó khai tr¬ng ë ®©y mét xëng thuéc da nhá. §ã lµ mét trong nh÷ng c«ng nh©n tµi ba nhÊt mµ t«i biÕt. T«i biÕt qua th tõ, chø cha gÆp mÆt.

HiÖn giê ë Xanh-Pª-tÐc-bua ®ang xuÊt b¶n b¶n dÞch tiÕng Nga cuèn s¸ch cña t«i178. Song, cã thÓ t«i ®· cho çc ngµi biÕt viÖc nµy råi ch¨ng?

[Phô lôc]

[Lu©n §«n], 13 th¸ng Mêi 1868,

256, High Holborn, W.C.

Ngµy 13 th¸ng Mêi 1868, Tæng Héi ®ång Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ ®· bæ nhiÖm ngµi A. Ph«-gt¬ (chi bé ngêi §øc ë Mü) lµm bÝ th – th«ng tÊn cña Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ trong çc n¨m 1868-1869.

1∗ Xem tËp nµy, tr. 241-244.

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________

782 M¸c göi ba-x«, 30 th¸ng mêi 1868 M¸c göi hÐc-man i-ung, 14 th¸ng mêi mét 1868 783

Theo sù ñy nhiÖm cña Tæng Héi ®ång.

Çc M¸c

BÝ th vÒ níc §øc

C«ng bè lÇn ®Çu b»ng tiÕng Nga trong C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen, Toµn tËp, xuÊt b¶n lÇn thø nhÊt, t. XXV, 1934

C«ng bè toµn v¨n lÇn ®Çu


27 M¸c göi ba-x«

ë Pa-ri



Haverstock Hill

Tha Ngµi!

T«i ®· göi th cho c«ng ty xuÊt b¶n s¸ch Phran-c¬ ®Ó nhËn

sè tiÒn ph¶i tr¶ cho t«i; «ng chñ míi, ngµi Phi-ve-g¬, ®· giíi

thiÖu t«i víi Ngµi nh lµ ngêi thõa kÕ cña ngµi Phran-c¬1∗. Xin Ngµi h·y chuyÓn cho ngµi P«n La-ph¸c-g¬, ngêi cÇm th nµy,

sè tiÒn thu ®îc tõ viÖc b¸n cuèn s¸ch nhá cña t«i “Sù khèn

1∗ Xem tËp nµy, tr. 245-246.

cïng cña triÕt häc v.v.”, chèng l¹i ngµi Pru-®«ng, tÝnh ®Õn lóc ngµi

Phran-c¬ hoÆc c«ng ty cña ngµi Phran-c¬ ngõng ho¹t ®éng.

T«i vinh h¹nh göi ®Õn Ngµi lêi chµo.

Çc M¸c

Göi ngµi Ba-x«, 58 rue de Bondy, Paris.

C«ng bè lÇn ®Çu In theo b¶n viÕt tay

Nguyªn v¨n lµ tiÕng Ph¸p


ë Lu©n §«n


I-ung th©n mÕn!

Tríc khi Ngµi ®i Bruy-xen, t«i trao cho Ngµi b¶n th«ng tri

bÝ mËt cña “Liªn bang ch©u ¢u” (b¶n cña XtÕp-ni), trong ®ã nãi vÒ

sù cÇn thiÕt cÇn cã hµnh ®éng chung víi Héi liªn hiÖp c«ng

nh©n quèc tÕ519. V× r»ng Gu-xt¸p Ph«-gt¬, nãi çch kh¸c lµ

tê b¸o cña «ng ta, hiÖn ®ang hïng hæ ph¶n ®èi chóng ta, cho

_____________________________________________________________

784 M¸c göi lót-vÝch Cu-ghen-man, 5 th¸ng ch¹p 1868 M¸c göi lót-vÝch Cu-ghen-man, 5 th¸ng ch¹p 1868 785

nªn mong Ngµi göi tr¶ cho t«i v¨n kiÖn nµy, t«i sö dông nã trªn tê

b¸o cña LÝp-nÕch1∗ ®Ó chèng l¹i G. Ph«-gt¬.

Cí sao hai sè b¸o võa qua cña tê “Bee–Hive” kh«ng nãi mét lêi

nµo vÒ çc nghÞ quyÕt cña ®¹i héi Gi¬-ne-v¬ vµ ®¹i héi Bruy-xen238.

Xin göi lêi chµo ®Õn Ngµi vµ gia ®×nh Ngµi.

C. M¸c cña Ngµi





ë Han-n«-v¬



Ngµi cã ®Þa chØ cña §i-x¬-ghen kh«ng? Çch ®©y kh¸ l©u anh ta

cã göi cho t«i nh÷ng ®o¹n trÝch trong b¶n th¶o vÒ “n¨ng lùc

t duy”2∗, mÆc dÇu cã sù lén xén nµo ®ã trong kh¸i niÖm vµ rÊt


2∗ G. §i-x¬-ghen. “Thùc chÊt cña ho¹t ®éng cña bé n·o con ngêi”.

hay trïng lÆp, nã chøa ®ùng nhiÒu ®iÓm lçi l¹c vµ víi tÝnh çch

s¶n phÈm cña t duy ®éc lËp cña mét c«ng nh©n, vµ nã thËm chÝ

g©y nªn sù ng¹c nhiªn ®¸ng kÝnh. T«i kh«ng tr¶ lêi ngay khi ®äc

xong cuèn s¸ch ®ã, v× r»ng t«i muèn biÕt nhËn xÐt cña ¡ng-ghen1∗.

Do vËy t«i ®· göi b¶n th¶o cho ¡ng-ghen. Qua kh¸ nhiÒu thêi gian t«i míi nhËn l¹i ®îc b¶n th¶o Êy. Cßn hiÖn nay t«i kh«ng thÓ t×m

ra bøc th cña §i-x¬-ghen cã ghi ®Þa chØ míi cña «ng Êy. Trong bøc

th cuèi göi tõ Pª-tÐc-bua, «ng Êy viÕt r»ng sÏ trë vÒ Ranh vµ thu

xÕp viÖc lµm ë ®Êy. Ngµi cã nhËn ®îc ®Þa chØ cña «ng Êy kh«ng?

NÕu nhËn ®îc th× xin h·y sím göi cho t«i. L¬ng t©m (kh«ng bao

giê ta cã thÓ hoµn toµn tho¸t ®îc çi ®ã) ®ang c¾n røt t«i, v× r»ng

®· l©u nh thÕ mµ t«i cha tr¶ lêi §i-x¬-ghen. Ngµi còng ®· høa

víi t«i cho biÕt ®iÒu g× ®ã vÒ ç nh©n «ng Êy.

T«i ®· nhËn ®îc nh÷ng bµi gi¶ng cña Buy-sn¬ vÒ häc thuyÕt

§¸c-uyn. §©y ®Ých thÞ lµ “nhµ viÕt s¸ch”; cã thÓ do ®ã mµ «ng

ta mang çi hä “Buy-sn¬”2∗. Nh÷ng lêi ba hoa hêi hît vÒ lÞch

sö cña chñ nghÜa duy vËt râ rµng lµ ®· ®îc «ng ta sao chÐp

cña L¨ng-g¬3∗. §iÒu qu¶ thùc ng¹c nhiªn lµ nh©n vËt nhãc con Êy ®· xem thêng ch¼ng h¹n A-ri-xtèt, nhµ khoa häc tù nhiªn

kh«ng thuéc vµo h¹ng nh Buy-sn¬. Ngêi ta thÊy «ng ta rÊt

ng©y th¬ khi nãi vÒ Ca-ba-nÝt: “Tëng chõng nh ngêi ta nghe

thÊy hÇu nh lµ Çc Ph«-gt¬ nãi”520. Tuång nh thÓ Ca-ba-nÝt

®· sao chÐp cña Ph«-gt¬!

1∗ Xem tËp nµy, tr. 230-231, 232-233, 256-259.

2∗ Trong nguyªn b¶n cã sù ch¬i ch÷ dùa trªn sù ®ång ©m cña tõ “Buchmacher”,

nghÜa lµ “ngêi viÕt s¸ch”, “ngêi biªn tËp” vµ tõ Büchner, tªn gäi mét dßng hä.

3∗ Ph. L¨ng-g¬. “LÞch sö chñ nghÜa duy vËt vµ phª ph¸n ý nghÜa cña nã trong thêi

®¹i hiÖn nay”.

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________


Tõ l©u t«i ®· høa viÕt cho Ngµi ®«i lêi vÒ chi bé Ph¸p120. Chi bé cña bän v« c«ng råi nghÒ Êy gåm mét nöa hoÆc hai phÇn ba lµ bän ®îc g¸i bao vµ bän v« l¹i t¬ng tù; tÊt c¶ bän hä – sau khi ngêi cña chóng t«i rót ra khái chi bé Êy – ®Òu lµ nh÷ng hiÖp sÜ çch m¹ng ®Çu lìi, hµnh thÝch (®¬ng nhiªn lµ tõ “kho¶ng çch an toµn”) çc hoµng ®Õ vµ quèc v¬ng, ®Æc biÖt lµ Lu-i – Na-p«-lª-«ng. Tríc m¾t hä, ®¬ng nhiªn chóng ta lµ bän ph¶n ®éng, vµ hä ®· so¹n ra mét b¶n ço tr¹ng hîp thøc chèng l¹i chóng ta vµ trªn thùc tÕ ®· ®a ra xem xÐt t¹i ®¹i héi Bruy-xen – trong nh÷ng phiªn häp kÝn. Sù h»n häc cña bän bÞp bîm Êy ®îc t¨ng cêng v× chóng bÞ Phª-lÝch-x¬ Pi-a xá mòi. KÎ kh«ng gÆp may nµy, nhµ viÕt kÞch th«ng tôc h¹ng t nµy cña Ph¸p ®· tham gia cuéc çch m¹ng n¨m 1848 chØ víi t çch “toast – master” (nh ngêi Anh gäi nh÷ng kÎ ®îc thuª ®Ó lµm viÖc n©ng cèc chóc mõng trong nh÷ng b÷a tiÖc long träng hoÆc ®Ó duy tr× tr×nh tù n©ng cèc chóc mõng). H¾n qu¶ thùc lµ kÎ ®iªn rå m¾c chøng “hß hÐt th× thÇm” vµ s¾m vai kÎ ©m mu nguy hiÓm. Nhê çi b¨ng ®¶ng Êy, Pi-a muèn biÕn Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ thµnh çi ®u«i cña m×nh. §iÒu ®Æc biÖt quan träng ®èi víi h¾n lµ lµm mÊt thanh danh cña chóng ta. T¹i mét cuéc mÝt-tinh c«ng khai, mµ chi bé Ph¸p lµm rïm beng vµ th«ng b¸o trªn çc tranh ¸p phÝch d¸n trªn têng coi ®ã nh lµ cuéc mÝt-tinh cña Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ, Lu-i Na-p«-lª-«ng, còng tøc lµ Ba-®anh-ghª1∗ ®· bÞ chÝnh thøc tuyªn ¸n tö h×nh, cßn viÖc thi hµnh b¶n ¸n th× ®¬ng nhiªn giao phã cho çc nh©n vËt nh Bru-tót2∗ mµ mäi ngêi ë Pa-ri ®Òu kh«ng biÕt. V× r»ng b¸o chÝ Anh kh«ng chó ý g× ®Õn trß hÒ Êy, cho nªn chóng t«i còng lê

1∗ – biÖt danh cña Na-p«-lª-«ng III (®îc gäi theo tªn cña ngêi thî x©y mµ «ng ta

mîn quÇn ¸o ®Ó mÆc khi trèn khái nhµ tï n¨m 1846).


tÞt ®i. Nhng mét thµnh viªn cña b¨ng Êy, mét kÎ tªn lµ Vª-di-ni-e nµo ®ã, mét t¸c gia chuyªn nghÒ b¾t bÝ, ®· têng thuËt dµi dßng toµn bé viÖc lµm nh¬ nhuèc Êy trªn tê b¸o BØ “La Cigale”. Tê b¸o nµy m¹o xng lµ c¬ quan ng«n luËn cña Quèc tÕ vµ thuéc lo¹i b¸o “hµi híc” mµ ch¾c lµ ë ch©u ¢u kh«ng cã mét tê b¸o nµo gièng nã. Thùc ra, trªn tê b¸o Êy kh«ng cã çi g× lµ hµi híc c¶, ngoµi tÝnh nghiªm tóc cña nã. Tõ tê “Cigale”, c©u chuyÖn ®îc ®¨ng l¹i trªn tê “Pays, Journal de l’Empire”. §¬ng nhiªn, nã lµ mãn bÐo bë ®èi víi P«n ®ê Çt-xa-nh¾c. B©y giê chóng t«i, tøc Tæng Héi ®ång, cho ®¨ng trªn tê “Cigale” b¶n tuyªn bè chÝnh thøc gåm s¸u dßng nãi r»ng Ph. Pi-a kh«ng cã quan hÖ g× víi Quèc tÕ, thËm chÝ kh«ng ph¶i lµ héi viªn1∗ cña Quèc tÕ. Hinc illae irae2∗. Cuéc chiÕn tranh ®ã gi÷a chuét vµ Õch3∗ kÕt thóc b»ng viÖc chi bé Ph¸p tøc giËn rêi bá chóng t«i vµ hiÖn nay ®ang ho¹t ®éng ®éc lËp díi sù b¶o trî cña Pi-a. Hä ®· s¸ng lËp ë ®©y, ë Lu©n §«n – víi tÝnh çch mét c¬ cÊu yÓm trî, çi gäi lµ Héi liªn hiÖp cæ ®éng §øc gåm cã mét t¸ rìi héi viªn, ®øng ®Çu lµ Vª-b¬4∗, mét thî ®ång hå dë ngêi, mét ngêi Phran-x¬ giµ lu vong. Th«i, b©y giê th× Ngµi ®· ®îc biÕt tÊt c¶ nh÷ng g× cã thÓ th«ng b¸o vÒ sù kiÖn long träng, vÜ ®¹i vµ quan träng Êy. Cßn mét ®iÒu n÷a. Chóng t«i lÊy lµm hµi lßng lµ Bl¨ng-ki, th«ng qua mét ngêi b¹n cña m×nh, ®· chÕ giÔu Pi-a – còng trªn tê “Cigale” – ®Õn møc cïng cùc vµ ®Æt h¾n ta tríc mét

1∗ C. M¸c. “NghÞ quyÕt cña Tæng Héi ®ång vÒ bµi ph¸t biÓu cña Ph. Pi-a”.

2∗ – §ã lµ nguån gèc sinh ra sù tøc giËn nµy (nh¹i c©u nãi trong t¸c phÈm cña Pu-

bli-ót Tª-ren-xi-ót “C« g¸i ngêi ®¶o An-®r«-x¬”, håi I, c¶nh mét).

3∗ “ChiÕn tranh gi÷a chuét vµ Õch” (“Ba-tra-h«-mi - «-ma-ki-a”) – bµi th¬ hµi híc

cæ Hy L¹p kh«ng râ t¸c gi¶, nh¹i l¹i thiªn sö thi cña H«-me.

4∗ Xem tËp nµy, tr. 255-256, 260-261.

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________


sù lùa chän: hoÆc Pi-a lµ kÎ m¾c chøng ®iªn, hoÆc Pi-a lµ tay sai cña c¶nh s¸t521.

Tèi h«m qua t«i ®· nhËn ®îc th cña Svai-x¬, qua ®ã thÊy r»ng «ng ta l¹i ngåi tï, vµ sù bïng næ cña néi chiÕn – chiÕn tranh gi÷a «ng ta vµ V. LÝp-nÕch – lµ kh«ng tr¸nh khái. T«i ph¶i nãi r»ng Svai-x¬ ®· ®óng trong mét ®iÓm, tøc lµ nãi r»ng LÝp-nÕch lµ kÎ v« tÝch sù. Tê b¸o cña «ng ta1∗ qu¶ lµ th¶m h¹i. Lµm thÕ nµo mµ mét ngêi ®· ®îc t«i d¹y b»ng miÖng mêi l¨m n¨m dßng («ng ta bao giê còng qu¸ lêi ®äc s¸ch) l¹i cã thÓ ®¨ng ch¼ng h¹n mét çi g× nh “x· héi vµ nhµ níc”, mét t¸c phÈm trong ®ã “çi x· héi” (còng lµ mét ph¹m trï tuyÖt vêi!) ®îc gi¶i thÝch lµ çi thø yÕu, cßn “çi chÝnh trÞ” ®îc gi¶i thÝch lµ çi c¬ b¶n2∗. NÕu nh LÝp-nÕch kh«ng ph¶i lµ ngêi Nam §øc vµ nÕu nh xem ra tõ xa xa «ng ta ®· lÉn lén t«i víi ngêi xÕp cò cña m×nh, víi Gu-xt¸p Xt¬-ru-v¬ “cao thîng”, th× ®iÒu ®ã kh«ng sao hiÓu ®îc.

La-ph¸c-g¬ vµ vî ®· ë Pa-ri hai th¸ng nay råi. Nhng ë ®ã ngêi ta kh«ng muèn thõa nhËn häc vÞ y häc mµ anh ta nhËn ®îc ë Lu©n §«n, vµ ngêi ta ®ßi hái anh ta l¹i ph¶i tr¶i qua n¨m m«n thi n÷a ë “Pa-ri”!

T×nh h×nh “kinh tÕ” (chø kh«ng ph¶i kinh tÕ – chÝnh trÞ) cña t«i, nhê mét hiÖp nghÞ, mµ sang n¨m sÏ ë vµo tr¹ng th¸i t¹m ®îc3∗.

Xin göi nh÷ng lêi cÇu chóc tèt lµnh nhÊt tíi ngêi vî yªu quý cña Ngµi4∗ vµ Phren-x¬-khen.

C. M¸c cña Ngµi


2∗ – Xem tËp nµy, tr. 241-244, 779-780.

3∗ Xem tËp nµy, tr. 281-285.


Vî Ngµi cã tham gia phong trµo gi¶i phãng phô n÷ vÜ ®¹i ë §øc

kh«ng? T«i cho r»ng phô n÷ §øc ph¶i b¾t ®Çu tõ chç thóc ®Èy

chång m×nh tham gia cuéc ®Êu tranh gi¶i phãng b¶n th©n.

C«ng bè lÇn ®Çu cã lîc bít trong t¹p chÝ “Die Neue Zeit”, Bd. 2, N°12, 1901—1902, c«ng bè

toµn v¨n b»ng tiÕng Nga trong cuèn “Th cña

M¸c göi Cu-ghen-man”, 1928



ë Han-n«-v¬

Lu©n §«n, 12 th¸ng Ch¹p 1868

B¹n th©n mÕn!

T«i ®Þnh viÕt cho Ngµi têng tËn h¬n, nhng bÞ c¶n trë bëi

“c«ng viÖc” níc ngoµi kh«ng dù kiÕn tríc ®îc. Nhng mong

r»ng ®iÒu ®ã kh«ng ng¨n c¶n Ngµi l¹i nhanh chãng cÇm bót.

Th cña Phruª-in (t«i xin göi tr¶ th nµy víi lêi c¶m ¬n) lµm

t«i rÊt thÝch thó1∗. ë §øc tõ l©u nªn xuÊt hiÖn nh÷ng ngêi kh¸c,

chø kh«ng ph¶i lµ “çc nhµ ®¹i diÖn” khoa häc hiÖn nay.


_____________________________________________________________

_____________________________________________________________

790 M¸c göi lót-vÝch Cu-ghen-man, 12 th¸ng ch¹p 1868 M¸c göi “c«ng ty a-se”, 12 th¸ng ch¹p 1868 791

T«i còng xin göi tr¶ bøc ch©n dung cña §i-x¬-ghen. TiÓu sö

cña «ng ta hoµn toµn kh«ng nh t«i tëng tîng. Nhng lu«n

lu«n nh cã g× ®ã m¸ch b¶o t«i r»ng «ng ta “kh«ng ph¶i lµ c«ng

nh©n nh Õch-ca-ri-ót”. Thùc ra, lo¹i quan ®iÓm triÕt häc mµ

b¶n th©n «ng ta t¹o ra, ®ßi hái sù yªn tÜnh nµo ®ã vµ sù r¶nh rçi

nhÊt ®Þnh, ®iÒu mµ çc c«ng nh©n b×nh thêng kh«ng cã ®îc. ë

Niu Oãc t«i cã hai c«ng nh©n rÊt tèt: thî ®ãng giÇy A-ph«-gt¬ vµ

kü s hÇm má Di-g¬-phrÝt M©y-¬; c¶ hai ngêi nµy tríc ®©y ®·

ë BÐc-lin. Ngêi c«ng nh©n thø ba cã thÓ ®äc bµi gi¶ng vÒ cuèn s¸ch cña t«i1∗, – ®ã lµ Lèc-n¬, thî méc (mét c«ng nh©n b×nh

thêng) ®· sèng kho¶ng 15 n¨m ë ®©y, ë Lu©n §«n.

Xin h·y nãi víi bµ vî yªu quý cña Ngµi r»ng t«i cha bao giê

“hoµi nghi bµ” vÒ viÖc bµ phôc tïng phu nh©n tíng qu©n ®iªn

rå2∗. VÊn ®Ò t«i hái chØ lµ b«ng ®ïa th«i. Tuy nhiªn, çc bµ kh«ng

thÓ o¸n tr¸ch Quèc tÕ, v× r»ng Quèc tÕ ®· bÇu mét bµ, bµ L«, lµm

uû viªn cña Tæng Héi ®ång. Nhng th«i kh«ng ®ïa n÷a. Bíc tiÕn lín trong ®¹i héi võa qua cña “§ång minh c«ng nh©n”279 Mü cßn cã

thÓ thÊy ®îc, ngoµi çc ®iÓm kh¸c ra, trong viÖc nã ®em l¹i cho n÷

c«ng nh©n sù b×nh ®¼ng hoµn toµn, trong khi ®ã, vÒ mÆt nµy, ngêi

Anh cßn mang çc quan ®iÓm hÑp hßi nhÊt ®Þnh, vµ nhÊt lµ nh÷ng

ngêi Ph¸p lÞch l·m. BÊt kú mét ngêi nµo cã sù hiÓu biÕt nµo ®ã

vÒ lÞch sö, còng ®Òu biÕt r»ng nh÷ng cuéc ®¶o lén x· héi vÜ ®¹i

kh«ng thÓ nµo cã ®îc, nÕu thiÕu chÊt men phô n÷. TiÕn bé x· héi

cã thÓ ®îc ®o chÝnh x¸c b»ng ®Þa vÞ x· héi cña ph¸i ®Ñp (trong ®ã

cã c¶ nh÷ng ngêi xÊu xÝ).


2∗ – Ma-ri-a Guª-g¬ (ch¬i ch÷: tõ “Geck”, nghÜa lµ “®iªn rå”, l¹i trïng ©m víi Gögg

lµ tªn cña mét dßng hä).

VÒ “hiÖp nghÞ” th× ®èi víi t«i kh«ng thÓ nãi ®Õn viÖc ®¶m nhËn

mét c«ng viÖc cã thu nhËp nµo ®ã tríc khi hoµn tÊt cuèn s¸ch cña

t«i. NÕu kh«ng th× tõ l©u t«i ®· cã thÓ tho¸t khái mäi khã kh¨n råi. Sù viÖc ®¬n gi¶n lµ nh thÕ nµy, – nhng ®iÒu ®ã nãi riªng gi÷a

chóng ta víi nhau th«i, – mét mÆt, t«i ®· th¶o luËn viÖc Êy víi gia

®×nh t«i, mÆt kh¸c, ¡ng-ghen kh«ng b¸o cho t«i biÕt, ®· th¬ng

lîng víi héi viªn cïng h·ng cña m×nh vÒ kho¶n thu nhËp cña b¶n

th©n (v× th¸ng S¸u nµy anh Êy rót khái c«ng viÖc kinh doanh) vµ

®· tho¶ thuËn ®îc nh÷ng ®iÒu kiÖn x¸c ®Þnh cã lîi cho t«i. Nhê

vËy mµ tõ sang n¨m trë ®i t«i sÏ cã thÓ yªn t©m lµm viÖc.

C. M. cña Ngµi

C«ng bè lÇn ®Çu trong t¹p chÝ “Die Neue Zeit”, Bd. 2, Nº11, 1901-1902



31 M¸c göi “c«ng ty a-se”

ë Lu©n §«n [B¶n nh¸p] [Lu©n §«n, sím nhÊt lµ 12 th¸ng Ch¹p 1868]

N¬i duy nhÊt cßn cã thÓ kiÕm ®îc mÊy b¶n cña cuèn s¸ch “Ngµi Ph«-gt¬”, lµ BÐc-lin. ChÝ Ýt tríc ®©y mÊy tuÇn cßn cã

_____________________________________________________________

792 ¡ng-ghen göi hÐc-man ¡ng-ghen, 18 th¸ng ch¹p 1868 ¡ng-ghen göi hÐc-man ¡ng-ghen, 18 th¸ng ch¹p 1868 793

thÓ kiÕm ®îc ë ®ã vµi b¶n. T«i ®· viÕt th vÒ ®ã vµ nÕu nh mua

®îc s¸ch th× sÏ göi s¸ch theo ®Þa chØ 11, Unter den Lin®en.

Ngêi ®µy tí dÔ b¶o cña Ngµi.

C. M.



32 ¡ng-ghen göi hÐc-man ¡ng-ghen

ë b¸c-men

Man-se-xt¬, 18 th¸ng Ch¹p 18681∗

HÐc-man th©n mÕn!

Ph. Ri-x¬ ®· më h·ng kinh doanh ë MÝt-l¬-®i díi tªn gäi “N.

§uyÕc-xt¬. Çc con” (çc con cña nh©n vËt ë Khuªn), råi tõ ®ã «ng

Êy ®· chuyÓn ®Õn Xuy-rÝch. H×nh nh tríc kia «ng ta lµm viÖc cho

§uyÕc-xt¬, vµ §uyÕc-xt¬ con – mµ håi Êy ®· tõng cã mÆt ë ®©y –

th× ®· cã nh÷ng nhËn xÐt rÊt tèt vÒ «ng ta. C¨n cø vµo nh÷ng

tin tøc ng©n hµng tõ Gla-rót th× Ri-x¬ ®îc cÊp kho¶n tÝn dông

10000 phr¨ng.

1∗ Trong nguyªn b¶n viÕt nhÇm lµ: “1866”.

£. Buèc-h¸c-t¬ lµ ch¸u trai vµ lµ con rÓ cña «ng Buèc-h¸c-t¬

thuéc h·ng bu«n “Buèc-h¸c-t¬, Crª-nen-x¬ vµ Cty” (tríc kia lµ

thµnh viªn cña C«ng ty “Buèc-h¸c-t¬, A-®Ðc-x¬ vµ Cty”), ch¾c h¼n

em cã biÕt nh©n vËt nµy. ë ®©y «ng ta ®· cã mét vô lµm ¨n vµ ®·

mét lÇn – cã thÓ lµ ®· hai lÇn – tuyªn bè m×nh bÞ ph¸ s¶n, nhng

qua viÖc Êy ®· kh«ng khai th¸c ®îc sù lîi léc nµo cho m×nh c¶.

NhiÒu n¨m tríc ®©y anh ®· thØnh tho¶ng gÆp gì «ng ta vµo

nh÷ng buæi tèi ë qu¸n rîu; tõ khi «ng ta cíi vî, anh hÇu nh

ch¼ng nh×n thÊy «ng ta vµ hoµn toµn kh«ng râ «ng ta ®· lµm g× tõ

®ã ®Õn nay. Nhng çc em cÇn cã ngêi ®¹i diÖn ë Muyn-sen ®Ó

lµm g×?

Em h·y nãi víi mÑ lµ cho ®Õn nay anh kh«ng nhËn ®îc b¶n dù

th¶o hîp ®ång tõ tay G. Ðc-men, – «ng ta ®æ lçi cho luËt s1∗. ThËt

ra, toµn bé thùc chÊt lµ buéc anh ph¶i kiÕm ®îc cµng nhiÒu tiÒn

cµng tèt tõ c«ng viÖc lµm ¨n, v× lóc Êy anh sÏ n»m trong tay «ng ta.

Nhng anh kh«ng ®Õn nçi ng©y th¬ ®Õn thÕ.

Em h·y lµm ¬n göi cho anh, vµo th¸ng Giªng, tµi kho¶n v·ng

lai, bëi v× anh muèn thanh to¸n çc kho¶n nî ngay khi nµo anh

thanh to¸n xong hoµn toµn víi G. Ðc-men. Em còng th«ng b¸o

cho anh biÕt lµ anh cã ph¶i chuyÓn tiÒn cho Phun-kª hay cho

bän em.

NÕu nh anh chÊp nhËn viÖc g©y c¨ng th¼ng quan hÖ víi

G. Ðc-men vµ cã thÓ gÆp nguy c¬ lµ chóng ta c¾t ®øt quan hÖ víi

«ng ta vµ anh sÏ ph¶i khëi sù mét c«ng viÖc nµo kh¸c, th× anh tin ch¾c r»ng anh sÏ cã thÓ thu thªm ®îc kho¶ng 750 p.xt..

Nhng anh hoµn toµn kh«ng muèn bÞ trãi buéc vµo ho¹t ®éng

kinh doanh dÔ th¬ng Êy thªm 10 n¨m n÷a, vµ còng kh«ng nªn

1∗ Xem tËp nµy, tr. 303-312.

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________

794 M¸c göi hÐc-man i-ung, 28 th¸ng ch¹p 1868 M¸c göi hÐc-man i-ung, 28 th¸ng ch¹p 1868 795

khëi sù c«ng viÖc lµm ¨n míi víi mét thêi h¹n ng¾n h¬n thêi

h¹n Êy.

Anh göi kÌm theo ®©y nh÷ng tÊm ¶nh chôp, trong ®ã em h·y

göi 2 tÊm ¶nh ®Õn En-ghen-xkiÕc-khen, cßn nh÷ng tÊm kh¸c th×

h·y ph©n phèi cho nhau. DÜ nhiªn, mÑ ph¶i nhËn ®îc mçi lo¹i

¶nh chôp mét tÊm.

Cho anh göi lêi th¨m hái nång nhiÖt ®Õn mÑ, vî em vµ toµn thÓ

çc em trai, em g¸i. Anh chóc vui vÎ trong dÞp lÔ.

Göi nh÷ng lêi cÇu chóc tèt ®Ñp nhÊt.

Phri-®rÝch cña em

C«ng bè lÇn ®Çu cã lîc bít trong t¹p chÝ

“Deutsche Revue”, Jg. 46, Bd. II, 1921; c«ng bè toµn v¨n b»ng tiÕng Nga trong C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen, Toµn tËp, xuÊt b¶n lÇn thø

nhÊt, t. XXV, 1934




ë Lu©n §«n

[Lu©n §«n], 28 th¸ng Ch¹p 1868

I-ung th©n mÕn!

Ngay sau khi Ngµi ra ®i t«i ®· nhËn ®îc th cña Ba-cu-nin

trong ®ã «ng ta kh¼ng ®Þnh víi t«i vÒ t×nh th©n h÷u ®Æc biÖt.

Qua l¸ th cña «ng ta t«i thÊy r»ng «ng ta l¹i ®· viÕt mét bøc

th dµi cho §¬ P¸p-p¬ ®Ó dô dç nh©n vËt Êy vµo Liªn minh quèc tÕ

cña «ng ta. V× vËy, ®Ó tr¸nh kh¶ n¨ng sau nµy x¶y ra nh÷ng ®iÒu

hiÒm khÝch hoÆc nh÷ng lêi than phiÒn vÒ t×nh tr¹ng thiÕu nh÷ng

th«ng tin kÞp thêi, th× cÇn khÈn cÊp göi cho §¬ P¸p-p¬ b¶n sao

nghÞ quyÕt cña chóng ta vÒ Liªn minh1∗. TÊt nhiªn, Ngµi cÇn ph¶i

lËp tøc th«ng b¸o cho «ng Êy biÕt r»ng do t×nh h×nh hiÖn nay ë

Thuþ SÜ vµ ®Ó tr¸nh mäi Ên tîng bÒ ngoµi vÒ t×nh tr¹ng ph©n liÖt,

chóng t«i kh«ng muèn c«ng bè b¶n nghÞ quyÕt, mµ chØ h¹n chÕ

b»ng çch th«ng b¸o riªng vÒ néi dung cña b¶n nghÞ quyÕt Êy cho

çc héi ®ång trung ¬ng h÷u quan cña çc níc.

Xin Ngµi ®õng quªn kÞp thêi mêi A-pl¬-g¸c522 ®Õn dù cuéc häp

vµo thø b¶y. Cã lÏ còng sÏ tèt nÕu göi lêi mêi ®Õn èt-gie-r¬.

C. M. cña Ngµi

C«ng bè lÇn ®Çu trong cuèn s¸ch: Jaeckh, G.“Die Internationale", Leipzig, 1904


1∗ C. M¸c. “Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ vµ Liªn minh d©n chñ x· héi chñ

nghÜa”.

_____________________________________________________________

796 ¡ng-ghen göi ª-min bl¨ng-c¬, 4 th¸ng Hai 1869 797

N¨m 1869

34 ¡ng-ghen göi ª-min Bl¨ng-c¬

ë en-ghen-xkiÕc-khen


£-min th©n mÕn!

T«i võa nhËn ®îc mÑ b¸o tin buån cho biÕt Ma-ri-a B¸c-ten-x¬

th©n yªu cña chóng ta ®· mÊt v× bÖnh sèt ph¸t ban, mÊt vµo tèi

thø hai. Tin nµy nh sÐt ®¸nh vµ lµm cho t«i bÞ chÊn ®éng ®Õn

tËn ®¸y lßng. T«i biÕt ch¸u Êy, còng nh tÊt c¶ çc con cña cËu,

tõ lóc nã cßn th¬, vµ t«i gÇn gòi víi nã h¬n tÊt c¶ çc ®øa con

nh÷ng anh chÞ em kh¸c cña t«i, do vËy t×nh c¶m g¾n bã cña t«i

víi nã thËt râ nÐt h¬n vµ nång nhiÖt h¬n; lÇn cuèi cïng t«i ®îc

nh×n thÊy ch¸u trong buæi h«n lÔ cña ch¸u, lóc ®ã nã tá ra

®Æc biÖt h¹nh phóc vµ ®ã lµ lóc tríc mÆt ch¸u më ra c¶ mét

lo¹t nh÷ng n¨m h¹nh phóc ë phÝa tríc; nhng giê ®©y tÊt c¶

nh÷ng ®iÒu ®ã ®· chÊm døt! T«i biÕt t©m tr¹ng chó vµ Ma-ri-a

lóc nµy nh thÕ nµo, còng nh t©m tr¹ng ®au khæ biÕt nhêng nµo

cña R«-bíc1∗ téi nghiÖp cïng hai ®øa con bÐ báng cña m×nh! §·

h¬n hai m¬i n¨m nay chó vµ Ma-ri-a hëng h¹nh phóc. C« chó

rÊt Ýt ph¶i nÕm tr¶i mÆt ®au th¬ng cña cuéc ®êi, do vËy, có sèc Êy

nh sÐt ®¸nh gi÷a ban ngµy, tÊt ph¶i g©y cho c« chó t©m tr¹ng

®au khæ ®Æc biÖt nÆng nÒ. Trong nh÷ng trêng hîp nh vËy kh«ng

mét lêi an ñi nµo gióp Ých ®îc – cÇn ph¶i khãc lªn nh ®øa trÎ,

cho ®Õn khi thêi gian hµn g¾n vÕt th¬ng. T«i viÕt th cho chó

kh«ng ph¶i ®Ó an ñi, mµ chØ lµ v× t«i biÕt r»ng con ngêi c¶m thÊy

dÔ chÞu biÕt bao khi cã ®îc sù th«ng c¶m quan t©m cña nh÷ng

ngêi mµ ngêi ®ã cã quyÒn mong ®îi sù quan t©m Êy ë hä. C« chó

h·y tin r»ng sù quan t©m vµ th«ng c¶m nµy cña anh dµnh cho c«

chó lµ tõ ®¸y lßng.

Nhê chó chuyÓn lêi th¨m nång nhiÖt cña anh tíi Ma-ri-a, tíi

R«-bíc téi nghiÖp vµ ®Õn tÊt c¶ çc con cña chó.

Ngêi anh thµnh t©m cña chó

Phri-®rÝch

C«ng bè lÇn ®Çu b»ng tiÕng Nga trong C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen, Toµn tËp, xuÊt b¶n lÇn thø nhÊt, t. XXVI, 1935


1∗ – B¸c-ten-x¬.

_____________________________________________________________

798 M¸c göi lót-vÝch Cu-ghen-man, 11 th¸ng hai 1869 M¸c göi lót-vÝch Cu-ghen-man, 11 th¸ng hai 1869 799


ë Han-n«-v¬

Lu©n §«n, 11 th¸ng Hai 1869

B¹n th©n mÕn! L¸ th nµy bÞ tr× ho·n lµ do hai nguyªn nh©n. Thø nhÊt, v× ë

®©y gÆp ph¶i thêi tiÕt s¬ng mï chÕt tiÖt – ch¼ng cã g×, ngoµi s¬ng mï! – gÇn nh bèn tuÇn lÔ liÒn t«i bÞ èm v× bÖnh cóm ¸c tÝnh l¹ thêng. Thø hai, nh÷ng tÊm ¶nh göi kÌm ë ®©y ®· ®îc t«i ®Æt hµng Ýt ra còng 7 tuÇn tríc, nhng vÉn t¹i çi thêi tiÕt s¬ng mï u tèi Êy cho nªn chØ m·i hoµn toµn võa míi ®©y míi röa ®îc ¶nh tõ phim ra.

Bøc th göi kÌm theo ®©y cña A. Ru-g¬1∗ lµ do ngêi b¹n cña t«i lµ St¬-r«n ë Br¸t-phoãc nhËn ®îc tõ tay mét th¬ng gia trong sè çc b¹n bÌ lµ th¬ng gia cña «ng Êy. HiÓn nhiªn, Ru-g¬ ®· kh«ng thÓ chèng l¹i ®îc “sù phñ ®Þnh çi phñ ®Þnh”. Ngµi ph¶i tr¶ l¹i ngay l¸ th nµy cho t«i, bëi v× St¬-r«n sÏ ph¶i mét lÇn n÷a chuyÓn th Êy cho ngêi nhËn.

Ngêi thñ quü ë ®©y cña Tæng Héi ®ång cña chóng t«i Cau-en XtÕp-ni lµ mét ngêi rÊt giµu cã vµ cã tiÕng t¨m, nhng lµ ngêi hoµn toµn trung thµnh víi sù nghiÖp c«ng nh©n, tuy r»ng ®iÒu ®ã ®îc thÓ hiÖn díi mét h×nh thøc ®«i chót kú l¹, – «ng Êy ®· yªu cÇu ngêi b¹n cña m×nh ë Bon cho biÕt vÒ nh÷ng s¸ch

1∗ Xem tËp nµy, tr. 951-953.

b¸o (§øc) nãi vÒ vÊn ®Ò c«ng nh©n vµ vÒ chñ nghÜa x· héi. §¸p l¹i, ngêi b¹n Êy ®· göi cho «ng Êy mét b¶n tæng thuËt (viÕt), do tiÕn sÜ Hen-®¬ so¹n, «ng nµy lµ gi¸o s gi¶ng m«n kinh tÕ chÝnh trÞ ë Bon. Nh÷ng ý kiÕn nhËn xÐt cña «ng ta nãi lªn tÇm hiÓu biÕt hÕt søc h¹n chÕ cña nh÷ng «ng quan häc gi¶ Êy. VÒ t«i vµ vÒ ¡ng-ghen th× «ng Êy (Hen-®¬) viÕt trong ®ã nh sau:

“Cuèn ¡ng-ghen. “T×nh c¶nh giai cÊp lao ®éng v.v.” lµ t¸c phÈm u tó trong s¸ch b¸o

x· héi chñ nghÜa vµ céng s¶n chñ nghÜa ë §øc”. “Çc M¸c cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi

¡ng-ghen. ¤ng lµ t¸c gi¶ cña t¸c phÈm khoa häc nhÊt, uyªn th©m nhÊt trong lÜnh vùc chñ

nghÜa x· héi, ®ã lµ bé s¸ch “T b¶n”” vµ v.v.. “Tuy bé s¸ch nµy xuÊt hiÖn hoµn toµn míi

gÇn ®©y th«i, song nã vÉn chØ lµ d ©m” (!) “cña phong trµo ë ngìng cöa n¨m 1848. V×

vËy t«i nh¾c ®Õn bé s¸ch Êy ë ®©y bªn c¹nh cuèn s¸ch cña ¡ng-ghen. T¸c phÈm nµy còng

cßn rÊt hay” (!) “®èi víi c¶ thêi ®¹i ngµy nay, bëi v×” (!!) “dùa vµo t¸c phÈm Êy ngêi

ta cã thÓ nghiªn cøu ®Ó biÕt xem L¸t-xan ®· khai th¸c tõ ®©u ra nh÷ng t tëng c¬ b¶n

cña m×nh”.

§iÒu ®ã lµm cho Ngµi thÝch thó nhêng nµo! Cã mét phã gi¸o s vÒ m«n kinh tÕ chÝnh trÞ thuéc mét trêng

®¹i häc §øc ®· viÕt th cho t«i nãi r»ng cuèn s¸ch cña t«i ®· hoµn toµn thuyÕt phôc ®îc «ng ta, nhng… nhng hoµn c¶nh cña «ng ta buéc «ng ta, “còng nh nh÷ng ®ång nghiÖp kh¸c”, kh«ng ®îc phÐp bµy tá chÝnh kiÕn cña m×nh.

Mét mÆt lµ sù hÌn nh¸t cña nh÷ng «ng quan khoa b¶ng Êy, vµ mÆt kh¸c lµ ©m mu thÇm lÆng cña giíi b¸o chÝ t s¶n vµ ph¶n ®éng, ®· g©y cho t«i nhiÒu tai h¹i. Mai-xn¬ viÕt th cho t«i biÕt lµ sè tiÒn thu ®îc nhê b¸n cuèn s¸ch Êy trong kú héi chî mïa thu thËt lµ rÊt Ýt ái. §Ó bï ®¾p tÊt c¶ çc kho¶n chi phÝ vÉn cßn thiÕu h¬n 200 ta-le. ¤ng Êy cßn tuyªn bè r»ng nÕu nh ë mét sè thµnh phè lín, nh BÐc-lin v.v., ngêi ta lµm Ýt ra ®îc mét nöa nh÷ng ®iÒu mµ Cu-ghen-man ®· lµm ë Han-n«-v¬ th× chóng t«i lÏ ra ®· cã thÓ t¸i b¶n cuèn s¸ch ®ã råi.

Ngµy 1 th¸ng Giªng t«i ®· trë thµnh ngêi «ng – mét cËu

_____________________________________________________________

800 M¸c göi P¤N Vµ LAU-RA LA-PH¸C-G¥, 15 th¸ng hai 1869 M¸c göi P¤N Vµ LAU-RA LA-PH¸C-G¥, 15 th¸ng hai 1869 801

bÐ tý hon1∗ ®· trë thµnh mãn quµ n¨m míi. Cuèn cïng th× La-ph¸c-g¬ còng ®· ®¹t ®îc ®iÒu mong ®îi lµ ngêi ta ®· ®Ó cho anh Êy tho¸t khái 3 cuéc thi, vµ giê ®©y anh Êy chØ cßn ph¶i tr¶i qua hai kú thi ë Ph¸p mµ th«i.

Cho t«i göi nh÷ng lêi cÇu chóc tèt ®Ñp nhÊt ®Õn phu nh©n ®¸ng

quý mÕn cña Ngµi vµ ®Õn Phren-x¬-khen.


H×nh ch÷ thËp trªn bøc ¶nh chôp con g¸i c¶ cña t«i Gien-ni, lµ

huy hiÖu ch÷ thËp biÓu tîng cña cuéc khëi nghÜa ë Ba Lan n¨m

1864234.

C«ng bè lÇn ®Çu cã lîc bít trªn t¹p chÝ “Die Neue Zeit”, Bd. 2, sè 12, 1901–1902, c«ng bè toµn v¨n b»ng tiÕng Nga trong

cuèn s¸ch: “Nh÷ng bøc th cña M¸c göi Cu-ghen-man”, 1928


36 M¸c göi p«n vµ lau-ra La-ph¸c-g¬

ë Pa-ri


P«n th©n mÕn vµ Ca-ca-®u yªu quý!


Çc con ®Òu biÕt ý kiÕn cña Phan-xt¸p nãi vÒ ngêi giµ – tÊt c¶ nh÷ng ngêi giµ ®Òu t¸o tîn1∗. V× vËy çc con sÏ kh«ng ng¹c nhiªn khi thÊy r»ng bè sÏ bá qua mét sù thËt cè h÷u nh sù im lÆng kÐo dµi cña bè. Bè ®i th¼ng vµo medias res2∗ vµ quay lng víi nh÷ng lçi lÇm trong qu¸ khø.

Tríc hÕt bè ph¶i nãi th¼ng víi çc con r»ng, bè rÊt lo ng¹i vÒ t×nh h×nh søc khoÎ cña Lau-ra. Bè kh«ng biÕt nguyªn nh©n cña t×nh tr¹ng Èn giËt kÐo dµi cña Lau-ra. Nã kh«ng ra m¾t víi b¹n bÌ cña bè, nh: §uy-p«ng; vµ ®iÒu ®ã t¨ng thªm sù lo l¾ng cña bè. Ngay khi nµo t×nh h×nh cho phÐp, nh ®· biÕt, bè sÏ ®Õn ngay víi çc con víi môc ®Ých duy nhÊt – ng¾m ®øa con cña bè. Sau khi cuèn “Ngµy 18 th¸ng S¬ng mï cña Lu-i B«-na-p¸c-t¬” ®îc xuÊt b¶n, vÞ tÊt bè sÏ cã ®îc sù an toµn hoµn toµn ë Pa-ri. Trong çc l¸ th cña çc con xin ®õng cã nh÷ng lêi ¸m chØ nµo vÒ ý ®Þnh bÝ mËt cña bè.

Bè rÊt c¶m ¬n cËu bÐ Phu-st¬-ra bÐ báng ®· cè g¾ng hÕt søc cho «ng ngo¹i n¾m râ t×nh h×nh s¸ch b¸o ngµy nay. Cuèn s¸ch cña VÐc-m«-ren3∗ lµm bè rÊt say mª. Nh×n chung bè ®ång ý víi sù ®¸nh gi¸ cña «ng ta vÒ nh÷ng nh©n vËt mµ trong n¨m 1848 ®· ®ãng vai trß kh«ng ®îc dµnh cho hä qua con ®êng ®µo th¶i tù nhiªn. Mét sè nh©n vËt ®îc «ng ta qu¸ coi träng, tØ nh ¤-®i-l«ng Ba-r«, ®©y lµ mét nh©n vËt nhá nhen hîm hÜnh. ¤ng ta kh«ng cã ®îc sù hiÓu biÕt vÒ nh÷ng s¾c th¸i tinh tÕ ë bªn trong çi giai cÊp, mµ nh÷ng con ngêi Êy ®· tõng lµm ®¹i diÖn mét çch Ýt nhiÒu v« ý thøc – nh ®iÒu nµy ®· x¶y ra víi L¬-®ruy – R«-lanh – lµ nh÷ng con ngêi nhÊt thêi chø tuyÖt nhiªn kh«ng

1∗ SÕch-xpia. “Vua Hen-rÝch IV”. PhÇn II, håi III, c¶nh 2.

2∗ – thùc chÊt cña vÊn ®Ò (H«-ra-xi-ót. “Khoa häc vÒ thi ca”).

3∗ ¤. VÐc-m«-ren. “Çc nhµ ho¹t ®éng cña n¨m 1848”.

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________


ph¶i lµ nh÷ng nh©n vËt thiªn hùu1∗. Cã mét vµi ®iÓm kh«ng ®¹t: vÝ

dô, «ng ta thêng xuyªn mu toan biÖn hé – vµ ph¶i nãi r»ng b»ng

mét çch thøc kh¸ kh«n khÐo – sù pha trén kú l¹ Êy gi÷a nh÷ng

yÕu tè phiªu lu, kh«ng tëng vµ phª ph¸n. Bè cã ý muèn nãi ®Õn £. Gi-r¸c-®anh. Nãi vÒ viÖc «ng ta phª ph¸n kh«ng ph¶i çc nhµ

ho¹t ®éng riªng lÎ, mµ lµ nh÷ng hµnh ®éng cña hä th× «ng ta lu«n

lu«n béc lé sù ngu dèt thuÇn tuý vµ sù kiªu ng¹o kiÓu Pru-®«ng.

VÒ khÝa c¹nh ngêi c«ng nh©n – ho¹ sÜ th× bè ph¶i nãi r»ng

«ng ta kh«ng hîp víi thÞ hiÕu cña bè. §iÒu duy nhÊt mµ bè thÝch

lµ ch©n dung Bl¨ng-ki. Bè ®· göi nã cho Bi-d¬-li ®Ó ch÷a ch¹y

cho Bi-d¬-li hÕt çi ®Þnh kiÕn kú côc cña «ng ta rót ra tõ cuèn

s¸ch cña §a-ni-en XtÐc-n¬2∗ – mét con mô l¼ng l¬. Khi dïng b÷a

tra ë chç bè mÑ, «ng ta ®· hái bè mét çch ng©y ng« r»ng

Bl¨ng-ki liÖu cã ph¶i lµ mét trong sè nh÷ng nh©n vËt kh«ng

®¸ng kÝnh träng thuéc lo¹i nh Brª-®lau, hay kh«ng. Bè ®·

kh«ng thÓ nhÞn cêi thÇm tríc sù ®¸nh gi¸ nh thÕ vÒ nhµ ho¹t

®éng çch m¹ng thËt sù theo tinh thÇn cña Gi«n Bun. Bè hái l¹i

«ng ta r»ng ph¶i ch¨ng nh©n vËt Ca-ti-li-na523 cña «ng ta lµ con

ngêi “®¸ng kÝnh träng”.

Trªn tê “Peuple”524 ®iÒu lµm cho bè thÝch thó nhÊt lµ nh÷ng

nhµ khoa häc theo chñ nghÜa Pru-®«ng Êy ®· buéc ph¶i ®ãng vai

trß lµ nh÷ng tríc t¸c gia – ®ãng vai trß mµ hä ®· tõng khinh

bØ mét çch s©u s¾c ®Õn thÕ, vµ tuy vËy vai trß Êy l¹i lµ vai trß

1∗ Sù ch¬i ch÷ dùa trªn sù ®ång ©m cña çc tõ “provisional” “l©m thêi” (¸m chØ

L¬-®ruy – R«-lanh vµ çc thµnh viªn kh¸c trong chÝnh phñ l©m thêi cña Céng hoµ Ph¸p

n¨m 1848) vµ “providential” – “thiªn hùu”.

2∗ §. XtÐc. “LÞch sö cuéc çch m¹ng n¨m 1848”.

duy nhÊt vµ ®Ých thùc cña hä, lµ c«ng viÖc duy nhÊt thÝch hîp víi

hä. §ã lµ b»ng chøng tuyÖt vêi vÒ sù trí trªu cña lÞch sö! VÒ c©u chuyÖn sinh ®éng cña P«n kÓ vÒ nh÷ng chuyÖn phiªu

lu cña P«n víi c« Roay-ª525, th× c©u chuyÖn Êy ®· lµm cho ¡ng-ghen vµ bè, con ngêi khiªm tèn nµy, lÊy lµm thÝch thó. Bè kh«ng hÒ ng¹c nhiªn tríc sù thÊt b¹i cña P«n. Ch¾c ch¾n P«n cßn nhí r»ng sau khi ®äc xong phÇn lêi tùa cña c« ta viÕt cho cuèn s¸ch cña §¸c-uyn, bè ®· nãi ngay víi P«n lµ c« ta lµ ®¹i diÖn cña giai cÊp t s¶n. Cuéc ®Êu tranh sinh tån trong x· héi Anh – cuéc c¹nh tranh réng kh¾p, bellum, omnium contra omnes526 – ®· ®a §¸c-uyn ®Õn chç ph¸t hiÖn ra cuéc c¹nh tranh khèc liÖt ®Ó tån t¹i, nh lµ quy luËt c¬ b¶n cña thÕ giíi “®éng vËt” vµ thùc vËt. Tr¸i l¹i, häc thuyÕt §¸c-uyn1∗ l¹i coi ®©y lµ luËn cø cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®Ó chøng minh r»ng x· héi loµi ngêi sÏ kh«ng khi nµo tho¸t khái tr¹ng th¸i thó vËt cña m×nh.

VÒ t¸c phÈm “Sù khèn cïng cña triÕt häc” th× qu¶ thËt kh«ng biÕt bè cßn cã thÓ lµm g× thªm vÒ ph¬ng diÖn nµy. LÔ cÇu nguyÖn ®· bÞ lµm háng ngay tõ lóc ®Çu. LÏ ra ngêi ta ®· nhËn ®îc ngay lËp tøc nh÷ng Ên b¶n Êy víi lßng biÕt ¬n, nhng giê ®©y th× ®· qu¸ muén ®Ó cøu v·n t×nh h×nh. Bè ®· viÕt th cho Mai-xn¬ yªu cÇu «ng Êy gi¸m s¸t Ph«-gle, nhng chóng ta vÞ tÊt sÏ ®¹t ®îc mét ®iÒu g× ®ã qua viÖc v¹ch trÇn kÎ ¨n kh«ng ngåi råi Êy. §iÒu tåi tÖ nhÊt lµ Phi-ve-g¬ ch¼ng nh÷ng gi÷ chÞt cuèn s¸ch Êy bªn m×nh, mµ l¹i cßn rót s¸ch ®ã ra khái viÖc lu hµnh. NÕu «ng ta l¹i th«ng b¸o b¸n cuèn s¸ch Êy víi gi¸ 2 phr¨ng mét b¶n th× cã thÓ lµ «ng Êy sÏ b¸n ®îc cuèn s¸ch Êy. La-ph¸c-g¬ nªn trao ®æi víi «ng Êy theo tinh thÇn nµy183.

Bè sî r»ng m×nh kh«ng thÓ lµm ®îc nhiÒu cho tê b¸o míi

1∗ Cã ý nãi ®Õn chñ nghÜa §¸c-uyn x· héi.

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________


®îc dù ®Þnh xuÊt b¶n245. DÉu sao bè còng sÏ cè g¾ng lµm tÊt c¶

nh÷ng g× trong kh¶ n¨ng cña m×nh. Cau-en XtÕp-ni sÏ kh«ng bao

giê cung cÊp kho¶n tÝn dông 12000 pao. Con ngêi ngu ngèc ®«n

hËu nµy phung phÝ tiÒn cña m×nh mét çch hÕt søc kú côc, chi vµo

nh÷ng viÖc lÆt vÆt. Tê “Social – Economist” tån t¹i nhê vµo tiÒn

cña XtÕp-ni. §©y lµ Ên phÈm v« dông nhÊt trong sè çc Ên phÈm

cña l·o giµ H«-li-èc mµ b¶n th©n «ng ta tù coi m×nh lµ Cr«m-oen1∗.

Kh«ng cã mét ho¹t ®éng tõ thiÖn ®¸ng ngê nµo mµ XtÕp-ni l¹i

kh«ng nhóng tay m×nh vµo, hay nãi ®óng h¬n, l¹i kh«ng thß tói

cña m×nh vµo. Cho nªn, tuy lµ çc con muèn «ng ta triÓn khai ho¹t

®éng cña m×nh trªn mét quy m« réng lín h¬n, nhng «ng ta kh«ng

cã nguyÖn väng, mµ còng kh«ng cã kh¶ n¨ng lµm viÖc Êy.

Quèc tÕ cña chóng ta thu ®îc nh÷ng th¾ng lîi lín ë §øc. KÕ

ho¹ch míi cña chóng ta, do bè ®Ò xuÊt – chØ cho phÐp kÕt n¹p tõng

ç nh©n vµ b¸n thÎ héi viªn víi gi¸ 1 pen-ni mçi thÎ, ë mÆt sau cña

çc tÊm thÎ Êy cã in nh÷ng nguyªn t¾c cña chóng ta b»ng çc thø

tiÕng §øc, Ph¸p vµ Anh – ®· tá ra hoµn toµn ®óng. Nh©n vËt I-ung

cµng ngµy cµng gièng nh mét tay chñ nhá. Th¸i ®é ngät ngµo

®êng mËt, niÒm xóc ®éng vµ th¸i ®é tù m·n khi «ng ta loan b¸o,

tùa hå nh nhµ tiªn tri, hoÆc khi «ng ta thªu dÖt nh÷ng c©u

chuyÖn hoang ®êng bÊt tËn cña m×nh, – thËt sù ®· trë nªn kh«ng

thÓ chÞu ®ùng næi. §uy-p«ng ®· nãi ®iÒu ®ã víi «ng ta vµ cßn bæ

sung thªm r»ng «ng ta (I-ung) cßn cã thãi quen lµ trong khi trß

chuyÖn cø ®Ó tay trong tói vµ vung vÈy tói tiÒn cña m×nh. Song

trªn thùc tÕ «ng ta kh«ng ®Õn nçi tåi l¾m.

1∗ “Be every man his own Cromwell” (“Mçi ngêi ®Òu lµ Cr«m-oen ®èi víi b¶n th©n

m×nh”) – tôc ng÷ Anh, ®¹i thÓ t¬ng øng víi tôc ng÷ Nga: “Mçi con chim dÏ ®Òu vÜ ®¹i

trong ®Çm lÇy cña m×nh”.

Mét ngêi quen biÕt cò cña bè – «ng Ba-cu-nin ngêi Nga – ®· dù tÝnh mét vô ©m mu nhá rÊt tinh vi chèng l¹i Quèc tÕ. Sau khi bÊt hoµ víi liªn minh hoµ b×nh vµ tù do t¹i ®¹i héi gÇn ®©y cña tæ chøc Êy t¹i BÐc-n¬527 vµ rót ra khái tæ chøc Êy, «ng ta ®· gia nhËp chi bé vïng thuéc hÖ ng«n ng÷ R«-manh thuéc Héi liªn hiÖp cña chóng ta ë Gi¬-ne-v¬. RÊt mau chãng «ng ta ®· mª hoÆc ®îc nh©n vËt BÕch-c¬ giµ nua ®¸ng yªu, mét ngêi lu«n lu«n khao kh¸t cã nh÷ng hµnh ®éng kiªn quyÕt nhng l¹i mang mét lèi t duy rÊt phi phª ph¸n. Nh©n vËt ®Çy nhiÖt huyÕt nh Ga-ri-ban-®i còng dÔ bÞ dô dç. VËy lµ Ba-cu-nin ®· bÝ mËt chuÈn bÞ kÕ ho¹ch tæ chøc ra “Liªn minh d©n chñ – x· héi chñ nghÜa quèc tÕ” mµ cïng mét lóc nã võa ph¶i lµ ph©n bé cña Quèc tÕ chóng ta, l¹i võa ph¶i lµ mét tæ chøc quèc tÕ ®éc lËp míi tuyªn bè cã “sø m¹ng ®Æc biÖt lµ khëi th¶o nh÷ng nguyªn lý triÕt häc tèi cao v.v.” cña phong trµo v« s¶n; trªn thùc tÕ kÕ ho¹ch nµy, th«ng qua mÑo kh«n ngoan Êy, sÏ ®Æt Héi liªn hiÖp cña chóng ta díi sù l·nh ®¹o vµ bÞ lÖ thuéc vµo s¸ng kiÕn tèi thîng cña «ng Ba-cu-nin ngêi Nga Êy. Ph¬ng ph¸p mµ hä sö dông ®Ó b¾t tay vµo viÖc th× hÕt søc ®Æc trng. Hä ®· bÝ mËt, kh«ng cho chóng ta biÕt, göi ®Õn Pa-ri, Bruy-xen v.v. b¶n c¬ng lÜnh míi cña hä225 mµ tªn tuæi cña «ng giµ BÕch-c¬ ®· më ®Çu danh s¸ch nh÷ng ngêi ®Æt bót ký vµo b¶n c¬ng lÜnh Êy; hä còng ®· göi çc ph¸i viªn cña m×nh ®Õn nh÷ng thµnh phè Êy. ChØ hoµn toµn míi ®©y th«i hä ®· göi nh÷ng v¨n b¶n Êy cho Tæng Héi ®ång ë Lu©n §«n. Chóng ta ®· ra mét nghÞ quyÕt chÝnh thøc chèng l¹i hµnh ®éng lÊn tíi ®ã cña tªn nh·i nhÐp M¸t-xc¬-va Êy. TÊt c¶ çc ph©n héi cña chóng ta ®Òu ®· t¸n thµnh nghÞ quyÕt nµy. §¬ng nhiªn, l·o giµ BÕch-c¬ giê ®©y Êp ñ nçi giËn nh»m vµo bè, Si-li còng vËy v× «ng nµy dùa vµo nh÷ng th«ng tin cña l·o giµ kia nhng bè – tuy hÕt søc cã c¶m t×nh víi ç nh©n «ng BÕch-c¬ – kh«ng thÓ cho phÐp mu toan ®Çu tiªn Êy nh»m ph¸ ho¹i Héi liªn hiÖp cña chóng ta, thu ®îc thµnh c«ng.

_____________________________________________________________

806 M¸c göi HÐC-MAN I-UNG, 17 th¸ng hai 1869 M¸c göi LóT-VÝCH cU-GHEN-MAN, 3 th¸ng BA 1869 807

§uy-p«ng ph¶i ch¨ng ®· nãi víi çc con r»ng nh©n vËt

Vª-di-ni-e oai hïng ®· bÞ ®uæi cæ ra khái chi bé Ph¸p næi tiÕng v×

h¾n lµ mét tªn vu khèng hÌn h¹ vµ ®ª tiÖn1∗? Nhê sù viÖc nµy mµ

h¾n ®· trë thµnh nh©n vËt ®îc c«ng nhËn trong “La Cigale” lµ tê

b¸o ®· c«ng khai chèng l¹i “Tæng Héi ®ång ®¸ng ngê ë Lu©n §«n”

vµ nh÷ng kÎ tay sai cña nã ë Bruy-xen.

Cßn b©y giê bè chµo t¹m biÖt çc con th©n yªu cña bè, h·y thay

mÆt bè h«n bÐ Phu-st¬-ra vµ mong çc con ®õng quªn.

¤n-®¬ NÝch



37 M¸c göi hÐc-man I-ung

ë Lu©n §«n

[Lu©n §«n], 17 th¸ng Hai 1869

I-ung th©n mÕn!

T«i göi kÌm theo ®©y tµi liÖu tõ §øc2∗.

1∗ Xem tËp nµy, tr. 203-204.

2∗ Xem tËp nµy, tr. 335-338.

Nh÷ng l¸ th cña La-ph¸c-g¬ lµ dµnh cho Ngµi vµ mét l¸ th

cho XtÕp-ni. T«i nghÜ r»ng tèt h¬n c¶ lµ kh«ng nªn trao l¸ th göi

cho XtÕp-ni. Thay vµo viÖc ®ã, xin Ngµi h·y göi cho XtÕp-ni b¶n

c¬ng lÜnh göi kÌm theo ®©y. Ch¾c r»ng «ng ta sÏ ®¨ng ký víi mét

kho¶n tiÒn nµo ®ã528.

Chµo Ngµi.

C. M. cña Ngµi


C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen, Toµn tËp, xuÊt b¶n lÇn thø nhÊt, t. XXVI, 1935



38




Tay thî chôp ¶nh chÕt tiÖt1∗ l¹i ®· lõa t«i mÊy tuÇn lÔ råi vµ

vÉn cha ®a nh÷ng tÊm ¶nh bæ sung thªm. Nhng t«i kh«ng

muèn v× ®iÒu ®ã mµ tr× ho·n thªm n÷a th tr¶ lêi.

VÒ cuèn “Ngµi Ph«-gt¬” th× t«i muèn, trong trêng hîp cïng

1∗ – Phª-ren-b¸c.

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________

808 M¸c göi LóT-VÝCH cU-GHEN-MAN, 3 th¸ng BA 1869 M¸c göi LóT-VÝCH cU-GHEN-MAN, 3 th¸ng BA 1869 809

cùc, bè trÝ ë mét n¬i ®¸ng tin cËy nh÷ng b¶n cßn cã thÓ cøu ®îc

tõ tay LÝp-nÕch (tõ Lu©n §«n, t«i ®· göi ®Õn BÐc-lin cho «ng Êy

300 b¶n, nghÜa lµ toµn bé sè lîng b¶n cã ®îc vµo lóc Êy). V× vËy,

t«i ®· m¹o muéi ®Ò nghÞ bè trÝ sè lîng nh÷ng b¶n Êy ë chç Ngµi.

Nhng, hìi E-rin-®ua, xin h·y gi¶i cho t«i c©u ®è Êy cña thiªn

nhiªn!1∗. LÝp-nÕch ®· chØ göi ®Õn cho Ngµi cã 6 b¶n, vµ «ng Êy ®·

b¸o cho t«i biÕt vÒ viÖc göi cho Ngµi 50 b¶n. Xin ngµi h·y yªu cÇu

«ng Êy cho biÕt bÝ mËt cña c©u ®è Êy. B©y giê Kª-t¬-lª ®· qu¸ giµ, ®Ó cã thÓ tiÕn hµnh bÊt kú thÝ

nghiÖm nµo víi «ng ta. Trong qu¸ khø «ng ta ®· cã c«ng lao lín:

«ng Êy ®· chøng minh r»ng ngay c¶ nh÷ng hiÖn tîng tëng nh

ngÉu nhiªn trong ®êi sèng x· héi còng mang tÝnh tÊt yÕu néi t¹i

nhê tÝnh chÊt t¸i hiÖn ®Þnh kú vµ nh÷ng con sè trung b×nh ®Þnh kú cña nh÷ng hiÖn tîng Êy. Nhng «ng ta ®· cha bao giê thµnh

c«ng trong viÖc gi¶i thÝch sù tÊt yÕu Êy529. Cè g¾ng cña «ng ta ®·

kh«ng ®em l¹i thµnh c«ng, «ng ta chØ më réng khèi lîng t liÖu

quan s¸t vµ tÝnh to¸n cña m×nh. Ngay c¶ giê ®©y «ng ta còng kh«ng tiÕn xa h¬n ®iÓm mµ «ng ta ®· ®¹t tíi tríc thÒm cña n¨m 1830.

Ch¾c ch¾n lµ t«i sÏ kh«ng hoµn thµnh tËp II cña m×nh11 tríc

mïa hÌ. Khi Êy, mang theo b¶n th¶o, t«i sÏ cïng víi con g¸i cña

m×nh sang níc §øc vµ sÏ gÆp gì víi Ngµi, hay lµ nãi ®óng h¬n, t«i

sÏ ®Õn th¨m Ngµi.

T¹i Ph¸p ®ang diÔn ra mét phong trµo rÊt thó vÞ.

Ngêi d©n Pa-ri l¹i ®ang thËt sù suy ngÉm çi qu¸ khø çch

m¹ng míi ®©y cña m×nh ®Ó chuÈn bÞ cho cuéc ®Êu tranh çch

m¹ng míi s¾p tíi. Tho¹t ®Çu lµ sù ra ®êi cña §Õ chÕ – cuéc

1∗ – l¸y l¹i c©u nãi næi tiÕng trong vë kÞch cña Muyn-nhe-r¬ “Téi lçi”, håi II,

c¶nh 5.

®¶o chÝnh th¸ng Ch¹p. Cuéc ®¶o chÝnh Êy ®· hoµn toµn bÞ l·ng

quªn, gièng nh thÕ lùc ph¶n ®éng ë §øc ®· hoµn toµn tÈy s¹ch

®îc nh÷ng håi øc vÒ nh÷ng n¨m 1848-1849. Nhê vËy mµ nh÷ng cuèn s¸ch cña Tª-n« nãi vÒ cuéc ®¶o chÝnh ë

Pa-ri vµ ë tØnh lÎ1∗ ®· g©y nªn mét sù giËt g©n lín lao vµ trong thêi

gian ng¾n ®· t¸i b¶n tíi 10 lÇn. Khi Êy ngêi ta ®· cho xuÊt b¶n

hµng t¸ nh÷ng cuèn s¸ch kh¸c nãi vÒ thêi kú nµy. §ã thËt sù lµ

mét c¬n sèt, v× vËy trªn c¬ së nµy ®· n¶y sinh t×nh tr¹ng ®Çu c¬

cña ®¸m th¬ng gia bu«n s¸ch.

Nh÷ng t¸c phÈm Êy lµ cña ph¸i ®èi lËp – vÝ dô, Tª-n« lµ céng

t¸c viªn cña tê “SiÌcle” (t«i muèn nãi ®Õn tê b¸o t s¶n tù do chñ

nghÜa, chø kh«ng ph¶i thÕ kû cña chóng ta)2∗. TÊt c¶ nh÷ng

phÇn tö v« l¹i thuéc ph¸i tù do vµ kh«ng thuéc ph¸i tù do,

nhng ®Òu thuéc phe ®èi lËp chÝnh thøc, ®Òu ®· ®ì ®Çu phong

trµo nµy. Ph¸i d©n chñ theo chñ nghÜa céng hoµ còng cã th¸i

®é nh vËy ®èi víi phong trµo nµy – nh÷ng nh©n vËt ®¹i lo¹i

nh §ª-lª-cluy-d¬ ch¼ng h¹n, ®ã lµ kÎ tríc kia ®· tõng lµ sÜ

quan tuú tïng cña L¬-®ruy – R«-lanh, cßn giê ®©y gi÷ vai trß

lµ mét tæng gi¸m môc cã t tëng céng hoµ vµ lµ chñ biªn tê

“RÐveil” ë Pa-ri.

Cho ®Õn nay tÊt c¶ bän hä ®Òu say sa víi nh÷ng sù v¹ch trÇn

sau çi chÕt ®ã, hay nãi ®óng h¬n, víi nh÷ng håi øc vÒ qu¸ khø, -

tÊt c¶ bän hä ®Òu lµm viÖc ®ã, trõ ph¸i B«-na-p¸c-t¬.

Nhng sau ®ã ®· hiÖn ra mÆt tr¸i cña tÊm huy ch¬ng.

Tho¹t ®Çu b¶n th©n chÝnh phñ Ph¸p, th«ng qua tªn ph¶n béi

1∗ E. Tª-n«. “Pa-ri th¸ng Ch¹p 1851”. “TØnh lÎ th¸ng Ch¹p 1851”.

2∗ Trong nguyªn b¶n lµ: “Un homme du “SiÌcle”” – “céng t¸c viªn cña “SiÌcle””,

còng cã nghÜa lµ “ngêi cña thÕ kû”.

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________

810 M¸c göi LóT-VÝCH cU-GHEN-MAN, 3 th¸ng BA 1869 M¸c göi hen-rÝch «-bÐc-vin-®Ðc, 3 th¸ng BA 1869 811

Ýp-p«-lÝt Ca-xtin, ®· cho c«ng bè Ên phÈm “Nh÷ng vô tµn s¸t

håi th¸ng S¸u 1848”. §ã lµ ®ßn gi¸ng vµo çc ngµi Chi-e, Phan-lu,

Ma-ri, Giuy-l¬ Pha-vr¬, Giuy-l¬ Xi-m«n, Pen-tan vµ nh÷ng nh©n

vËt kh¸c – tãm l¹i, ®ßn gi¸ng vµo nh÷ng kÎ cÇm ®Çu çi gäi lµ

“Liªn minh tù do” ë Ph¸p530. Nh÷ng nh©n vËt cÇm ®Çu ph¸i tù do

muèn dïng thñ ®o¹n bÞp bîm ®Ó lîi dông cuéc bÇu cö s¾p tíi. ThËt

lµ nh÷ng con khuyÓn giµ ®ª hÌn!

Sau ®ã ®Õn lît ®¶ng x· héi chñ nghÜa, ®¶ng nµy b¾t ®Çu “v¹ch

trÇn” ph¸i ®èi lËp vµ nh÷ng ngêi d©n chñ mang t tëng céng

hoµ kiÓu cò.

Tuy nhiªn, thuéc nhãm ngêi Êy cã: VÐc-m«-ren, “Çc nhµ ho¹t

®éng n¨m 1848” vµ “Ph¸i ®èi lËp”.

VÐc-m«-ren lµ phÇn tö theo Pru-®«ng.

Cuèi cïng th× c¶ ph¸i Bl¨ng-ki còng ®· lªn tiÕng trªn b¸o chÝ,

ch¼ng h¹n nh G. T¬-ri-®«ng: “Gi-r«ng-®¬ vµ ph¸i Gi-r«ng-®anh”.

Vµ thÕ lµ toµn bé çi nåi cña bµ tiªn – lÞch sö s«i lªn sïng

sôc.

Råi ®Õn lóc nµo ®ã ë níc ta t×nh h×nh còng ®i ®Õn t×nh tr¹ng

®ã!

Vµ ®©y, tríc mÆt Ngµi lµ tµi liÖu cho thÊy c¶nh s¸t Ph¸p

am têng th«ng th¹o ®Õn møc nµo. §Õn ®Çu tuÇn tíi t«i dù

tÝnh ®i Pa-ri ®Ó gÆp con g¸i cña t«i. Vµo thø b¶y tuÇn võa råi

mét tay mËt th¸m ®Õn gÆp La-ph¸c-g¬ vµ hái xem ngµi M¸c ®·

®Õn hay cha. H¾n b¶o lµ t«i cã viÖc giao cho h¾n lµm. Hä c¶nh

ço ®Êy!

T«i göi lêi th¨m nång nhiÖt ®Õn phu nh©n quý mÕn cña Ngµi

vµ ®Õn Phren-x¬-khen.

Bµ Ten-g¬ sèng ra sao?

C. M. cña Ngµi

C«ng bè lÇn ®Çu cã lîc bít trong t¹p chÝ

“Die Neue Zeit”, Bd. 2, sè 13, 1901-1902, c«ng bè toµn v¨n b»ng tiÕng Nga trong cuèn: “Nh÷ng bøc th cña M¸c göi




39 M¸c göi hen-rÝch «-bÐc-vin-®Ðc

ë viªn [B¶n nh¸p]



Haverstock Hill, W.C.

Tha Ngµi!

Xin Ngµi thø lçi cho t«i ®· chËm tr¶ lêi bøc th cña Ngµi ®Ò

ngµy 14 th¸ng Hai, – së dÜ nh vËy v× t«i kh«ng ®îc khoÎ.

T«i kh«ng cÇn kh¼ng ®Þnh víi Ngµi r»ng t«i rÊt quan t©m ®Õn

phong trµo c«ng nh©n ë Viªn. V× vËy, nÕu nh t«i cã thÓ tù do

sö dông thêi gian vµ søc lùc cña m×nh th× t«i ®· lËp tøc ®Ò nghÞ

812 ¡ng-ghen göi phri-®rÝch le-xn¬, 4 th¸ng t 1869 ¡ng-ghen göi phri-®rÝch le-xn¬, 4 th¸ng t 1869 813

®îc céng t¸c víi tê b¸o cña Ngµi1∗ råi. Nhng kh¶ n¨ng lµm viÖc

cña t«i thêng xuyªn bÞ mÊt ®i do bÖnh tËt. Sè thêi gian nhµn rçi

kh«ng nhiÒu cã ®îc sau khi hoµn thµnh tËp thø hai t¸c phÈm cña

t«i “T b¶n”11 th× l¹i bÞ cuèn hót hÕt bëi nh÷ng c«ng viÖc cña Héi

liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ.

Do vËy, t«i kh«ng thÓ høa víi Ngµi sÏ céng t¸c víi tê b¸o cña

Ngµi trong thêi gian tríc m¾t.

Xin göi Ngµi lêi chµo ®Æc biÖt kÝnh träng.

Çc M¸c



40 ¡ng-ghen göi phri-®rÝch le-xn¬

ë Lu©n §«n


86, Mornington Street

Le-xn¬ th©n mÕn!

1∗ – “Volksstimme”.

T«i sÏ rÊt vui mõng nÕu nhËn ®îc chót tin tøc cña anh. T«i göi kÌm theo ®©y bøc ¶nh chôp mµ anh ®· yªu cÇu. §· mét tuÇn nay rÊt véi v· chuÈn bÞ cuèn s¸ch cña BÕch-c¬1∗ vµ mét vµi tµi liÖu kh¸c ®Ó göi nh÷ng thø ®ã cho anh Mo-r¬, nhng çc bµ trong nhµ s¸ng s¸ng thêng chuyÓn dÞch nh÷ng tµi liÖu Êy vµo mét n¬i nµo ®ã, v× vËy ngµy nµy qua ngµy nä t«i quªn khuÊy viÖc ®ã. Song, ngµy mai t«i sÏ mang theo tËp tµi liÖu Êy vµo thµnh phè vµ sÏ göi th¼ng cho anh s¸ch cña BÕch-c¬.

Nh÷ng lêi khen ngîi cña anh dµnh cho t«i vµ t«i hoµn toµn kh«ng xøng ®¸ng víi nh÷ng lêi khen Êy ®· l¹i cµng khiÕn cho t«i xÊu hæ, bëi lÏ ®¸ng tiÕc lµ trong 18 n¨m gÇn ®©y t«i hÇu nh ®· kh«ng thÓ lµm ®îc g× trùc tiÕp cho sù nghiÖp cña chóng ta, mµ l¹i buéc ph¶i dµnh tÊt c¶ thêi gian cña m×nh cho ho¹t ®éng “t s¶n”. Nhng t«i hy väng r»ng ch¼ng bao l©u n÷a t×nh h×nh ®ã sÏ thay ®æi. T«i hy väng sau mÊy th¸ng n÷a sÏ l¹i hoµn toµn chi phèi ®îc thêi gian cña m×nh vµ dÜ nhiªn lµ ®Õn khi Êy t«i sÏ lµm tÊt c¶ nh÷ng g× trong kh¶ n¨ng cña t«i ®Ó xøng ®¸ng víi nh÷ng lêi khen cña anh. T«i sÏ lu«n lu«n vui síng ®îc chiÕn ®Êu bªn c¹nh ngêi ®ång chÝ l·o thµnh nh anh vµ trªn cïng mét trËn chiÕn nh»m chèng l¹i cïng mét kÎ thï. Anh nãi ®óng: t×nh h×nh tèt h¬n bao giê hÕt; c¶ chóng t«i n÷a – anh Mo-r¬ vµ t«i – còng nãi ®óng khi chóng t«i nhiÒu n¨m tríc ®©y – vµo thêi kú ®¸m ngêi « hîp ngu xuÈn trong ph¸i d©n chñ ®· rÇy la phe ph¶n ®éng vµ phµn nµn th¸i ®é thê ¬ cña nh©n d©n ®èi víi ®¸m ngêi ®ã – ®· tiªn ®o¸n r»ng trong thêi kú ngù trÞ cña thÕ lùc ph¶n ®éng Êy nÒn c«ng nghiÖp sÏ hÕt søc ph¸t triÓn vµo 18 n¨m gÇn ®©y vµ chóng t«i ®· nãi r»ng hiÖu qu¶ cña sù ph¸t triÓn Êy sÏ lµ t×nh tr¹ng ®èi kh¸ng gay g¾t thªm gi÷a lao ®éng vµ t b¶n vµ cuéc ®Êu tranh giai cÊp sÏ khèc liÖt

1∗ B. BÕch-c¬. “V¹ch trÇn çi chÕt bÞ th¶m cña PhÐc-®i-n¨ng — L¸t-xan”.

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________

814 M¸c göi gi«n l¸t-l«i, 10 th¸ng t 1869 M¸c göi gi«n l¸t-l«i, 10 th¸ng t 1869 815

h¬n n÷a. §ång thêi cã thÓ cêi ®Õn vì bông khi ta thÊy giê ®©y

nh÷ng nhµ d©n chñ ngu xuÈn Êy ®· bÞ xá mòi ®Õn møc nµo, hä

thËm chÝ kh«ng cã ®îc mét chç nµo tö tÕ ë bÊt kú mét níc nµo.

§¶ng cÊp tiÕn ë §øc, ph¸i céng hoµ ë Ph¸p, ph¸i cÊp tiÕn ë Anh –

tÊt c¶ bän hä ®Òu ®· sa vµo vòng lÇy. Kh«ng cã g× nùc cêi h¬n lµ

nh÷ng lêi khen ngîi chua ch¸t – ngät ngµo mµ hä buéc ph¶i dµnh

cho phong trµo x· héi, trong khi hä biÕt rÊt râ r»ng vµo mét ngµy

nµo ®ã, phong trµo x· héi nµy sÏ lµm cho hä tan thµnh çt bôi.

Ngêi b¹n giµ cña anh.

Ph. ¡ng-ghen



41 M¸c göi gi«n l¸t-l«i

ë Lu©n §«n

[Lu©n §«n], 10 th¸ng T 1869


Haverstock Hill, W.C.

Ngµi t«n kÝnh!

§îc biÕt vÒ nh÷ng ®ãng gãp cña Ngµi dµnh cho giai cÊp c«ng

nh©n, lÏ ra t«i ®· dµnh cho m×nh vinh h¹nh sím göi cho Ngµi t¸c

phÈm gÇn ®©y nhÊt cña m×nh lµ bé s¸ch “T b¶n” (çc tËp hai vµ

tËp ba vÉn cha ®îc xuÊt b¶n11), nÕu t«i ®îc biÕt lµ ngµi ®äc

®îc b»ng tiÕng §øc.

Trong bµi viÕt cña Ngµi nãi vÒ L¸t-xan, ®¨ng trªn tê

“Fortnightly”1∗, tríc hÕt Ngµi nãi r»ng L¸t-xan ®· tuyªn truyÒn

nh÷ng nguyªn lý cña t«i ë §øc, sau ®ã Ngµi nãi r»ng t«i ®ang

tuyªn truyÒn “nh÷ng nguyªn lý cña L¸t-xan” ë Anh. §©y thËt sù

cã thÓ lµ ®iÒu mµ ngêi Ph¸p gäi lµ “sù trao ®æi nh÷ng sù gióp

nhau”.

Trong tËp I mµ t«i göi cho Ngµi, ë phÇn lêi tùa, ë tr. VIII, trong

chó thÝch 1, Ngµi sÏ thÊy sù tr×nh bµy râ rµng vÒ nh÷ng sù thËt, cô thÓ lµ: “TÊt c¶ nh÷ng luËn ®iÓm chung ®Òu do L¸t-xan rót ra mét

çch hÇu nh nguyªn v¨n tõ çc t¸c phÈm cña t«i”, nhng t«i

“hoµn toµn kh«ng liªn can g× ®Õn viÖc ¸p dông nh÷ng luËn ®iÓm Êy

vµo thùc tiÔn”531. §¬n thuèc cña «ng ta – sù gióp ®ì cña nhµ níc

dµnh cho çc tæ chøc hîp t¸c x· – chØ v× sù lÞch thiÖp mµ ®· ®îc

t«i gäi lµ ®¬n thuèc cña «ng ta. ThËt ra ph¬ng thuèc Êy lµ thuéc

vÒ ngµi Buy-sª, lµ ngêi ®· h¨ng h¸i tuyªn truyÒn ph¬ng thuèc

Êy vµo thêi Lu-i Phi-lÝp. Nguyªn lµ ngêi theo häc thuyÕt cña

Xanh-xi-m«ng vµ lµ t¸c gi¶ cuèn “LÞch sö nghÞ viÖn cña çch m¹ng Ph¸p”, lµ ngêi ®· tõng ca ngîi R«-be-xpi-e vµ toµ ¸n gi¸o héi thÇn

th¸nh, – ngµi Buy-sª ®· ®a ra nh÷ng t tëng cña m×nh, vÝ dô,

trªn b¸o “L’ Atelier”, ®em nh÷ng t tëng Êy ®èi chäi l¹i víi nh÷ng

t tëng cÊp tiÕn cña chñ nghÜa céng s¶n Ph¸p thêi kú Êy. V× Ngµi trÝch dÉn bµi tr¶ lêi cña t«i göi Pru-®«ng – “Sù khèn

1∗ Gi. L¸t-l«i. “PhÐc-®i-n¨ng L¸t-xan, nhµ d©n chñ — x· héi §øc”.

_____________________________________________________________

816 M¸c göi ª-lª-«-n«-ra m¸c, 28 th¸ng t 1869 M¸c göi ª-lª-«-n«-ra m¸c, 28 th¸ng t 1869 817

cïng cña triÕt häc”, cho nªn Ngµi kh«ng thÓ kh«ng biÕt – qua

ch¬ng cuèi cïng cña t¸c phÈm nµy – r»ng vµo n¨m 1847, khi mµ

tÊt c¶ çc nhµ kinh tÕ chÝnh trÞ häc vµ tÊt c¶ çc nhµ x· héi chñ

nghÜa ®Òu nhÊt trÝ ë mét ®iÓm duy nhÊt – sù lªn ¸n çc c«ng liªn,

th× t«i ®· chøng minh tÝnh tÊt yÕu lÞch sö cña çc c«ng liªn.

Xin göi Ngµi lêi chµo ch©n thµnh.

Çc M¸c KÝnh göi ngµi Gi. M. L¸t-l«i.


b¶n lÇn thø nhÊt, t. XXVI, 1935

In theo b¶n viÕt tay Nguyªn v¨n lµ tiÕng Anh

42 M¸c göi ª-lª-«-n«-ra m¸c

ë Pa-ri

[Lu©n §«n], 28 th¸ng T 1869

Cng bÐ báng Quo – Quo cña bè1∗!

1∗ – Trong gia ®×nh £-lª-«-n«-ra M¸c ®îc gäi ®ïa lµ hoµng tö Trung Quèc

Quo – Quo.

ThËt lßng mµ nãi, con ph¶i thø lçi cho bè ®· im lÆng l©u ®Õn

thÕ. HiÖn giê bè bËn bï ®Çu víi c«ng viÖc.

Tríc hÕt nãi vÒ nh÷ng con vËt cña con. Chó Xam-b« hÇu nh

kh«ng rêi bè ®Ó b»ng çch nµy hay çch kh¸c thëng cho m×nh khi

vÞ chóa thîng cña m×nh v¾ng mÆt. BlÕch-ki c xö b×nh thêng

nh mét qu©n tö, nhng lµ mét qu©n tö rÊt buån tÎ. Con T«-mi l¹i

®· lµm tèt c¶ mäi çi cã thÓ ®Ó chøng minh tÝnh chÊt ®óng ®¾n cña

häc thuyÕt Man-tót. H×nh nh con Hª-len1∗ h«m nay sÏ tiªu diÖt lò

con míi cña mô phï thuû giµ nµy. Con Vi-xki, kÎ to x¸c vµ hiÒn

hËu Êy, tho¹t ®Çu ®· tá ra buån rÇu kh«n ngu«i – gièng nh

Ca-lÝp-x« – vµ trë nªn tuyÖt väng v× sù ra ®i cña con. Nã khíc tõ

nh÷ng mÈu x¬ng ngon lµnh nhÊt, hoµn toµn kh«ng rêi khái

phßng ngñ cña con vµ nãi chung nã cho thÊy tÊt c¶ nh÷ng triÖu

chøng cña nçi ®au khæ s©u s¾c cña mét “t©m hån tuyÖt h¶o”. ChØ

cÇn mäi ngêi gäi tªn con lµ nã bÞ lªn c¬n. §Ých-ki tá ra lµ mét

ca sÜ rÊt kh¸ vµ c¶ hai ta thi nhau træ tµi n¨ng ©m nh¹c cña

m×nh b»ng “nh÷ng bµi tËp” cïng nhau luyÖn tËp. Song, ®«i khi

cã t×nh tr¹ng lµ bè b¾t ®Çu huýt s¸o th× §Ých-ki tá th¸i ®é víi bè

gièng nh Lu-the ®èi xö víi quû d÷ – nã quay ®Ýt vµo phÝa bè…

Gièc-c« l¹i b¾t ®Çu xuÊt hiÖn, nhng t©m tr¹ng cña nã hÕt søc tåi

tÖ. ThÊy ch¾c r»ng kh«ng cã con, nã ®©m ra buån rÇu ®ñ kiÓu

vµ bÊt chÊp mäi mu toan cña Hª-len, nã kh«ng ®Ó cho ngêi

ta vuèt ve nã. Nguyªn do kh¸c khiÕn cho Gièc-c« ®©m ra buån

rÇu lµ viÖc b¸c tr«ng coi vên ®· chØnh ®èn çi vên nhá, trong

khi ®ã Gièc-c« l¹i cã lý do chÝnh ®¸ng ®Ó coi çi thÕ giíi Êy lµ l·nh

®Þa cña m×nh vµ thñ phñ cña m×nh. Giê ®©y Gièc-c« bÞ mÊt ®i çc

1∗ – §ª-mót.

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________

818 M¸c göi ª-lª-«-n«-ra m¸c, 28 th¸ng t 1869 M¸c göi lót-vÝch Cu-ghen-man, 11 th¸ng n¨m 1869 819

gß ®Êt cña m×nh, nh÷ng hang hèc, nh÷ng çi hè vµ mÊt ®i tÊt c¶

çi c¶nh hçn ®én tuyÖt mü mµ nã ®· tõng ®îc thëng thøc.

Cßn vÒ “nh÷ng con vËt” kh¸c th× v× chóng kh«ng thuéc vµo sè

nh÷ng kÎ cÊm khÈu, mµ ngîc l¹i, chóng hÕt søc nhiÒu lêi vµ hoµn

toµn cã thÓ tù m×nh th«ng b¸o vÒ c«ng viÖc cña m×nh, cho nªn bè

giê ®©y kh«ng hÐ mét lêi nµo vÒ chóng.

Tèi thø s¸u bè ®· dïng b÷a tra ë chç Bi-d¬-li. Ngoµi bè ra,

ë ®ã lóc Êy cßn cã luËt s cao cÊp Cr«m-t«n, I-ung, vµ §uy-p«ng.

I-ung ®· kÓ vÒ nh÷ng chiÕn c«ng cña m×nh. ¤ng ta kÓ vÒ “Nh÷ng

bµi diÔn v¨n thµnh c«ng (nguyªn v¨n nh vËy!)” cña «ng ta ®· ®äc

t¹i mét sè n¬i nµy vµ vÒ “nh÷ng ng«n tõ s¾c s¶o” cña «ng ta ®a ra

ë nh÷ng n¬i kh¸c. Trong çi thÕ giíi nµy “cña niÒm khæ ®au trÇn

thÕ”, cña nçi bÊt b×nh vµ cña nçi lo ©u, ngêi ta bÊt gi¸c c¶m thÊy

vui síng khi ®îc gÆp mét con ngêi tá ra “h¹nh phóc” vµ ngoµi

ra l¹i cßn cã kh«ng ph¶i chØ mét chiÕc ¸o, mµ cßn cã c¶ Xa-ra vµ cã

thªm c¶ nh÷ng thø tèt ®Ñp kh¸c n÷a.

Ngµy mai bè sÏ göi cho çc con “Irishman”.

RÊt çm ¬n Ca-ca-®u1∗ vÒ l¸ th cña nã.

Bè h«n Phu-st¬-r¬2∗.

Nhê con chuyÓn lêi th¨m ®Õn ngêi ch©u Phi3∗. Anh ta sÏ hÕt

søc thó vÞ khi ®îc nghe thÊy – nÕu nh anh Êy cha ®îc biÕt

®iÒu ®ã qua çc b¸o ë Ph¸p – r»ng Gr¨ng-t¬ ®· cö “mét ngêi da

®en” ®Çu tiªn lµm ®¹i sø cña níc Mü. T¹m biÖt nhÐ, cng bÐ báng

Quo – Quo cña bè!

1∗ – Lau-ra La-ph¸c-g¬.


3∗ – P«n La-ph¸c-g¬.

¤n-®¬ NÝch cña con

C«ng bè lÇn ®Çu b»ng tiÕng Nga trªn t¹p chÝ “Chñ nghÜa duy vËt chiÕn ®Êu”, q. 4, 1925



ë Han-n«-v¬

Lu©n §«n, 11 th¸ng N¨m 1869


Ngµi ph¶i thø lçi cho t«i vÒ viÖc t«i ®· im lÆng l©u. Thø nhÊt,

trong suèt nhiÒu tuÇn lÔ t«i bÞ nh÷ng c¬n ®au ë gan, chóng thêng

xuyªn xuÊt hiÖn vµo nh÷ng th¸ng mïa xu©n vµ lµm cho t«i cïng

r¬i vµo t©m tr¹ng khã chÞu, khiÕn cho t«i hÇu nh hoµn toµn

kh«ng cã kh¶ n¨ng lµm c«ng viÖc trÝ ãc. Thø hai, t«i nãng lßng chê

ngµy mét ngµy hai sÏ nhËn ®îc bøc ¶nh chôp mµ Ngµi muèn cã

®îc vµ çi «ng Phª-ren-bÐc Êy, mét kÎ bÞp bîm ngêi §øc, cho ®Õn

ngµy h«m nay vÉn cha chuyÓn ®Õn cho t«i bøc ¶nh Êy.

HiÖn nay vî t«i vµ con g¸i ót cña t«i1∗ ®ang ë th¨m vî chång

1∗ – £-lª-«-n«-ra.

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________

820 M¸c göi lót-vÝch Cu-ghen-man, 11 th¸ng n¨m 1869 M¸c göi lót-vÝch Cu-ghen-man, 11 th¸ng n¨m 1869 821

La-ph¸c-g¬ ë Pa-ri, do vËy ë ®©y chóng t«i c¶m thÊy m×nh rÊt c«

qu¹nh.

Tuy hÕt søc muèn, nhng t«i kh«ng thÓ kiÕm ®îc cho Ngµi

nh÷ng bµi viÕt ch©m biÕm chèng l¹i Pan-míc-xt¬n (nh÷ng bµi cña

t«i)1∗. Trong çc Ên phÈm cña Uèc-çc-t¬ chèng l¹i níc Nga vµ

chèng l¹i Pan-míc-xt¬n532 tuy cã nhiÒu ®iÒu chÝnh x¸c, nhng tÊt

c¶ mäi viÖc ®· bÞ háng bëi nh÷ng hµnh ®éng kú côc cña nh©n vËt

“§a-vÝt”2∗ vÜ ®¹i.

T«i ®· chuyÓn bµi cña ngµi cho ¡ng-ghen3∗. Do chóng t«i hoµn

toµn bÞ çch ly víi nh÷ng b¸o chÝ kh¶ kÝnh, cho nªn chóng t«i sÏ

khã gióp Ngµi trong lÜnh vùc nµy, nhng chóng t«i sÏ thö cè g¾ng.

Vµo kho¶ng cuèi th¸ng T¸m t«i dù ®Þnh cïng con g¸i t«i ®Õn

chç Ngµi vµ cïng Ngµi ë §øc ®Õn cuèi th¸ng ChÝn533, ë n¬i nµo mµ

Ngµi mong muèn, cho dï ®iÒu ®ã thËm chÝ sÏ lµm gi¸n ®o¹n viÖc

hoµn tÊt b¶n th¶o cña t«i. DÜ nhiªn, t«i kh«ng thÓ ë ®ã l©u h¬n thêi

h¹n ®ã.

T«i ®· ®äc bøc th cña Ngµi göi Boãc-c¬-hai-m¬. Ngµi hoµn

toµn cã lý khi nhËn xÐt r»ng vÒ nh÷ng vô ®¸nh ®Ëp tµn nhÉn ë

BØ kh«ng nªn nãi nh nãi vÒ çi ®ªm tµn s¸t ®Ém m¸u nh©n

ngµy lÔ th¸nh B¸c-thª-lª-mi. Nhng mét mÆt, Ngµi ®· kh«ng

®¸nh gi¸ hÕt tÇm quan träng vµ ý nghÜa ®Æc biÖt cña çc sù kiÖn

Êy. Ngµi ph¸t biÓu r»ng níc BØ lµ níc duy nhÊt mµ t¹i ®ã tiÕng nãi cuèi cïng trong mçi cuéc b·i c«ng534 ®Òu lu«n lu«n thuéc

vÒ c©y kiÕm vµ khÈu sóng hÕt n¨m nµy qua n¨m kh¸c. Trong

lêi kªu gäi ë ®©y cña Tæng Héi ®ång, do t«i so¹n th¶o b»ng tiÕng


2∗ Sù so s¸nh mØa mai §a-vÝt Uèc-çc-t¬ víi nh©n vËt næi tiÕng trong Kinh th¸nh.

3∗ Xem tËp nµy, tr. 846-847.

Ph¸p vµ tiÕng Anh, vÊn ®Ò nµy ®· hoµn toµn ®îc gi¶i thÝch râ1∗.

T«i nghÜ r»ng lêi kªu gäi Êy (b¶n tiÕng Anh) ngµy mai sÏ ®îc ®¨ng

trªn b¸o. Khi ®ã t«i sÏ lËp tøc göi ®Õn cho Ngµi.

T«i võa so¹n xong, còng b»ng tiÕng Anh, lêi kªu gäi cña Tæng

Héi ®ång ë ®©y cña Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ göi Liªn minh

c«ng nh©n toµn quèc ë Mü2∗ ®Ò cËp ®Õn cuéc chiÕn tranh víi níc

Anh, cuéc chiÕn mµ giê ®©y ph¸i t s¶n céng hoµ ë bªn kia ®¹i

d¬ng ®ang mong muèn tiÕn hµnh.

Tõ cuèi th¸ng Giªng ngµi Mai-xn¬ ®· nhËn ®îc b¶n th¶o cuèn

“Ngµy 18 th¸ng S¬ng mï” (®· ®îc in vµ söa ch÷a), nhng ®Õn

nay «ng ta vÉn tr× ho·n viÖc Ên lo¸t. Ch¼ng cÇn ph¶i nãi, thËt thó

vÞ! XuÊt ph¸t tõ nh÷ng lý do ngu xuÈn cña nhµ xuÊt b¶n «ng ta

chê ®îi, nhng trong khi ®ã sÏ qua ®i thêi ®iÓm mµ Ên phÈm nµy

thËt sù cã thÓ g©y ®îc hiÖu qu¶.

Cho t«i göi nh÷ng lêi chóc tèt ®Ñp nhÊt ®Õn phu nh©n quý mÕn

cña Ngµi vµ ®Õn Phren-x¬-khen.

C. M¸c cña Ngµi

C«ng bè lÇn ®Çu cã lîc bít trªn t¹p chÝ “Die Neue Zeit”, Bd. 2, sè 13, 1901-1902, c«ng bè toµn v¨n b»ng tiÕng Nga trong



1∗ C. M¸c. “Nh÷ng cuéc tµn s¸t ë BØ”.

2∗ C. M¸c. “Lêi kªu gäi göi Liªn ®oµn c«ng nh©n toµn quèc Hîp chóng quèc”.

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________

822 ¡ng-ghen göi hÐc-man ¡ng-ghen, 13 th¸ng n¨m 1869 ¡ng-ghen göi hÐc-man ¡ng-ghen, 13 th¸ng n¨m 1869 823


ë En-ghen-xkiÕc-khen



T«i göi ®Õn chó nh÷ng lêi cÇu chóc tèt ®Ñp nhÊt nh©n dÞp cã

thªm thµnh viªn trong gia ®×nh chó. Sù viÖc nµy cµng lµm cho t«i

vui mõng v× nhê ®ã mµ cuèi cïng ®· ph¸ ®îc nh÷ng phÐp l¹ ®·

tõng lµm cho gia ®×nh chó rÊt lo sî. B©y giê chó ph¶i bï l¹i thêi

gian ®· bÞ mÊt.

Tµi kho¶n v·ng lai ®îc ghi ®óng, nhng t«i kh«ng thÓ hiÓu

®îc mét ®iÒu lµ lµm thÕ nµo mµ sè lîi tøc tÝnh theo møc l·i 5%

cña kho¶n tiÒn 27924.29.4 ta-le l¹i cã thÓ lµ 1396.25.5 ta-le thay v×

1396.7.6 ta-le. Nhng v× ë ®©y vÊn ®Ò nãi ®Õn lµ kho¶n tiÒn kh«ng

lín h¬n gi¸ mét chai bia M«-de-l¬, cho nªn kh«ng ®¸ng ®Ó cã nhiÒu

®iÓm söa ®æi trong tµi kho¶n.

ViÖc ký hîp ®ång víi Gèt-phrÝt1∗ ®· kh«ng tiÕn bé mét chót

nµo. Çc luËt s g©y chËm trÔ kinh khñng cho c«ng viÖc nµy,

cßn luËt s cña t«i th× tuyÖt nhiªn kh«ng khuyªn t«i véi vµng,

bëi v× theo ý kiÕn «ng ta th× Gèt-phrÝt cßn quan t©m h¬n nhiÒu

so víi t«i trong viÖc kÕt thóc c«ng viÖc nµy. T«i cã cïng ý kiÕn

víi «ng luËt s Êy, bëi v× ngay sau khi t«i nhËn ®îc sè tiÒn

cña m×nh th× t«i lu«n lu«n cã thÓ – trong trêng hîp xÊu nhÊt –

1∗ – Ðc-men.

l¹i b¾t ®Çu c«ng viÖc kinh doanh vµ c¹nh tranh víi «ng ta; ®Ó lµm

viÖc nµy t«i kh«ng cÇn ph¶i thu thËp tõ tríc nhiÒu mÉu vµ sè

liÖu, mäi çi ®ã cã s½n trong ®Çu t«i. Tuy nhiªn, ngay b©y giê t«i ®·

rót ®îc mét phÇn tiÒn lín tõ doanh nghiÖp cña chóng t«i vµ ®Çu

t sè tiÒn Êy vµo cæ phiÕu. Do vËy mµ b©y giê b¶n th©n «ng ta gÆp

khã kh¨n vÒ tiÒn b¹c, cßn t«i ®· mua kho¶ng 2400 p.xt. cæ phiÕu

cña «ng ta; lóc ®Çu «ng ta khÝch lÖ t«i trong viÖc rót tiÒn ra; nhng

vÒ sau khi t«i ®· lÊy ®îc kho¶ng 7500 p.xt. th× «ng ta ®· thë h¾t

ra vµ ®· buéc ph¶i b¸n cho t«i sè cæ phiÕu kÓ trªn – «ng ta cã chÝnh

lµ nh÷ng tÊm cæ phiÕu mµ t«i cÇn.

T«i rÊt lÊy lµm tiÕc lµ trong c©u chuyÖn c¶i çch hÖ thèng

c©n ®ong cña çc chó535 t«i ®· rÊt sai lÇm. T«i tëng r»ng ngêi ta

kh«ng ¸p dông sù c¶i çch Êy nÕu ngêi ta kh«ng cã ý thùc hiÖn ®Çy ®ñ nã vµ lµm cho nã trë thµnh b¾t buéc ®èi víi tÊt c¶.

Nhng b»ng çch ®ã çc chó hoµn toµn c¾t ®øt m×nh khái thÞ

trêng ngoµi níc §øc, v× vËy t«i ®i ®Õn kÕt luËn lµ çc chó

kh«ng quan t©m l¾m ®Õn c«ng viÖc lµm ¨n ë ngoµi níc §øc.

NÕu kh«ng v× lý do Êy th× t«i – nh t«i ®· nãi 2 n¨m tríc ®©y

víi A-®«n-ph¬1∗ vµ míi n¨m ngo¸i nãi víi mÑ – ®· tríc hÕt hái

çc chó xem çc chó cã muèn tham gia vµo c«ng viÖc lµm ¨n ë

ngoµi níc §øc hay kh«ng, vµ nÕu çc chó muèn th× theo nh÷ng

®iÒu kiÖn nµo chóng m×nh cã thÓ ký kÕt tho¶ thuËn. Nhng

trong t×nh h×nh nh ®· thÊy th× t«i ph¶i gi¶ ®Þnh ®iÒu ngîc l¹i.

V× vËy, t«i ®· chÊm døt c«ng viÖc kinh doanh víi G. Ðc-men, cßn

b©y giê, sau khi ®iÒu ®ã ®· diÔn ra, th× mÑ cã viÕt th cho t«i biÕt lµ çc chó chØ thùc hiÖn cuéc c¶i çch hÖ thèng c©n ®ong

Êy ®èi víi níc §øc mµ th«i. Nhng trong trêng hîp nh vËy,

1∗ – Gri-xhai-m¬.

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________

824 ¡ng-ghen göi hÐc-man ¡ng-ghen, 13 th¸ng n¨m 1869 ¡ng-ghen göi hÐc-man ¡ng-ghen, 13 th¸ng n¨m 1869 825

ë ®Þa vÞ çc chó, t«i ®· hoµn toµn kh«ng thùc hiÖn cuéc c¶i çch Êy,

v× ë Hµ Lan, Thuþ SÜ, ¸o, I-ta-li-a, v.v. vµ v.v. ngêi ta ®ßi hái bÊt

kú mäi thø g×, nhng kh«ng ph¶i lµ hÖ thèng c©n ®ong mµ Liªn

minh thuÕ quan ®· chÊp nhËn, cho nªn ®èi víi çc chó, trêng hîp

më réng ho¹t ®éng th¬ng m¹i cña m×nh ë ngoµi níc §øc, sÏ gÆp

ph¶i rÊt nhiÒu khã kh¨n vÊt v¶ nh tríc kia. MÑ cã viÕt th cho t«i biÕt lµ vµo ngµy 1 th¸ng T ë ®ã ®· ghi

4000 r©y-kh¬-xta-le vµo cét cã trong tµi kho¶n cña t«i. Nh thÕ lµ cét nî trong tµi kho¶n cña t«i cã thÓ ®· gi¶m xuèng cßn 17000 ta-le; ngoµi ra, trong sè tiÒn Êy cÇn khÊu trõ trÞ gi¸ sè sîi ®· ®îc mua víi gi¸ rÎ vµ s¾p tíi ®©y sÏ ®îc ®¸nh thµnh çc cuén sîi. §Õn ®Çu th¸ng B¶y t«i sÏ chuyÓn kho¶n tiÒn nµy thµnh ®ång ta-le, v× cuèi cïng th× ®· ®Õn lóc t«i ph¶i tiÕt kiÖm ®îc mét kho¶n nµo ®ã qua tû gi¸ hèi ®o¸i. Song, nÕu çc chó lùa chän ®ång xtÐc-linh th× t«i còng ®ång ý lµm nh vËy trong trêng hîp chóng m×nh chia sßng ph¼ng toµn bé kho¶n thu nhËp nhê sù chªnh lÖch vÒ tû gi¸ hèi ®o¸i mµ çc chó ®· thu ®îc kÓ tõ n¨m 1860 qua nh÷ng cuéc chuyÓn tiÒn cña t«i, còng nh qua viÖc chiÕt khÊu kú phiÕu víi møc 35-38% mµ håi Êy çc chó ®· ¸p ®Æt cho t«i – çc chó nhËn mét nöa, cßn t«i nhËn mét nöa.

VÒ çc cuén sîi th× kh«ng thÓ cã vÊn ®Ò nhËn th¼ng sè cuén sîi Êy tõ tay nh÷ng ngêi kÐo sîi ®îc, v× nh÷ng con ngêi Êy kh«ng hÒ cã kh¸i niÖm nµo vµ còng kh«ng muèn cã kh¸i niÖm nµo vÒ viÖc ph©n ph¸t vµ çc phiÕu th«ng b¸o. Çc chó sÏ ph¶i tr¶ 1/2% tiÒn hoa hång cho mét h·ng ®¹i lý nµo ®ã, sè tiÒn Êy sÏ hoµn toµn ®îc bï, v× ë ®©y diÔn ra nh÷ng biÕn ®æi vÒ chÊt lîng v.v. mµ çc chó sÏ kh«ng ®îc biÕt nÕu lµm theo çch kh¸c. VÝ dô, lo¹i sîi sè 45 t«i ®· mua nhiÒu n¨m cña h·ng “Xa-muy-en Tay-lo vµ con” ë ¤n-®ª-m¬, cßn giê ®©y bçng nhiªn cã sù h¹ gi¸ ®«i chót cña lo¹i sîi nh thÕ cña h·ng “Gi«n

VÐt-gi¬-xta-ph¬ vµ Cty” ë Xt©y-li-brÝt-gi¬ mµ tríc ®©y c¶ çc chó, c¶ bän t«i vÉn dïng, do vËy t«i l¹i b¾t ®Çu mua lo¹i sîi Êy. Lo¹i sîi sè 55 vµ tÊt c¶ çc lo¹i sîi nhá h¬n ®îc chÕ t¹o ë h·ng Gi«n N©u-x¬ ë B«n-t¬n tríc ®©y lµ h·ng “Gi«n vµ Gioãc-gi¬ N©u-x¬” vµ çc chó còng sÏ ph¶i duy tr× nh tríc kia lo¹i sîi nµy hoÆc lo¹i sîi cña ngêi em «ng ta lµ Gioãc-gi¬ N©u-x¬. BÊt kÓ lµ tù nã chän cho m×nh ngêi ®¹i lý hay lµ chó muèn t«i ®Ò xuÊt víi chó ngêi ®¹i lý Êy, mét khi çc chó lùa chän ®îc cho m×nh mét ngêi nµo ®ã th× t«i cã thÓ gi¶i thÝch b»ng miÖng tÊt c¶ mäi ®iÒu cho ngêi ®¹i lý Êy. Tuy nhiªn, t«i thêng xuyªn ghi hä tªn nh÷ng chñ xëng kÐo sîi vµo ho¸ ®¬n.

Trong ®èng giÊy tê cña m×nh t«i ®· t×m thÊy nguyªn b¶n hîp

®ång ký víi Pª-t¬ Ðc-men vµo n¨m 1862 vµ t«i ®· ®Þnh göi

chuyÓn b¶n gèc Êy cho çc chó, nhng t«i thÊy r»ng b¶n ®ã chØ

liªn quan ®Õn c«ng viÖc kinh doanh ë ®©y, v× thÕ nã ch¼ng gióp

Ých g× cho çc chó. V× vËy mµ t«i ®Ó l¹i b¶n ®ã ë ®©y; trong

trêng hîp çc chó vµo lóc nµo ®ã cÇn ®Õn nã th× b©y giê chó ®·

biÕt nã n»m ë ®©u. ë ®ã, ë çc chó cã sù gi¶i thÝch vÒ c«ng viÖc

lµm ¨n ë n¬i Êy.

Míi ®©y. G. Ðc-men ®· nãi nh sau víi ngêi ch¸u trai cña

m×nh lµ Hen-rÝch: “Hoµn toµn kh«ng thÓ lµm g× ®îc n÷a víi

An-t«n1∗, çi ®Çu cña cËu Êy ®· trë nªn hoµn toµn v« dông”. T«i

cho r»ng ë ®©y h»ng n¨m anh chµng nµy ®· lµm thiÖt h¹i cho bän

chóng t«i, trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp, ®Õn 1000 – 2000 p.xt..

T«i göi lêi th¨m nång nhiÖt ®Õn c« Em-ma vµ lò trÎ, còng nh

®Õn mÑ.

1∗ – Ðc-men.

_____________________________________________________________

826 M¸c göi p«n la-ph¸c-g¬, 2 th¸ng s¸u 1869 M¸c göi p«n la-ph¸c-g¬, 2 th¸ng s¸u 1869 827

Phri-®rÝch cña chó Lo¹i sîi sè 45 gi¸ lµ 163/4 pen-ni, lo¹i sîi sè 55 gi¸ lµ 213/4

pen-ni.

C«ng bè lÇn ®Çu cã lîc bít trªn t¹p chÝ “Deutsche Revue”, Jg. 46, Bd. II, 1921, c«ng bè toµn v¨n b»ng tiÕng Nga trong C. M¸c vµ

Ph. ¡ng-ghen, Toµn tËp, xuÊt b¶n lÇn thø nhÊt, t. XXVI, 1935


45 M¸c göi p«n La-ph¸c-g¬

ë Pa-ri


P«n th©n mÕn cña t«i! Anh dÜ nhiªn cã thÓ sö dông tªn t«i nh anh mong muèn.

Song ph¸t sinh mét vµi ý kiÕn ph¶n ®èi. Thø nhÊt, hiÖn nay t«i

kh«ng cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn c«ng viÖc mµ anh ®Ò xuÊt, cßn

¡ng-ghen th× vÉn cßn bÞ viªm m¾t, do vËy ®¬ng nhiªn lµ «ng

Êy kh«ng thÓ viÕt l¸ch trong mét thêi gian. TÊt nhiªn, nÕu n¶y

sinh mét vÊn ®Ò nµo ®ã hoµn toµn cÊp b¸ch th× tù b¶n th©n

chóng t«i sÏ nhê ®Õn “Renaissance”. Nhng cã thÓ lµm ®îc

viÖc nµy, bÊt kÓ lµ tªn tuæi cña t«i cã xuÊt hiÖn hay kh«ng trong

danh s¸ch çc biªn tËp viªn. Mét h×nh thøc cïng biªn tËp thuÇn

tuý cã tÝnh chÊt danh nghÜa vÞ tÊt cã lîi. Song, ý kiÕn ph¶n ®èi

nghiªm träng nhÊt cña t«i chØ hoµn toµn cã tÝnh chÊt ç nh©n mµ

th«i, vµ t«i ®Ó cho anh tuú ý gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. Cã thÓ lµ tê b¸o kÓ

trªn sÏ l«i kÐo anh vµ b¹n bÌ cña anh vµo nh÷ng vô ®ông ®é vÒ t

ph¸p víi chÝnh phñ, vµ cha cña anh1∗ sím muén sÏ biÕt ®Õn tªn t«i

trong sè çc biªn tËp viªn cña tê b¸o Êy, lóc ®ã ch¾c ch¾n cha anh

sÏ cho lµ t«i ®· ®Èy anh vµo ho¹t ®éng chÝnh trÞ qu¸ sím vµ c¶n trë

anh thùc hiÖn nh÷ng bíc ®i cÇn thiÕt (mµ t«i lu«n lu«n thóc giôc

anh thùc hiÖn2∗) cho viÖc thi cö ngµnh y vµ cho viÖc n¾m v÷ng

nghÒ nghiÖp cña anh. Cha anh sÏ trùc tiÕp xem ¶nh hëng ®îc

gi¶ ®Þnh nµy cña t«i lµ mét ®iÒu hoµn toµn m©u thuÉn víi giao íc

®Æc biÖt gi÷a hai bªn víi nhau.

VÒ nh÷ng ®iÒu lo ng¹i cña CËu bÐ3∗ th× nh÷ng sù lo ng¹i Êy ®Òu

v« c¨n cø. §Ó chuÈn bÞ cho cuéc x©m l¨ng cña Phæ vµo níc Ph¸p

th× trong nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi nhÊt, còng cÇn Ýt nhÊt lµ mét

th¸ng chø kh«ng ph¶i mét tuÇn. Nhng trong lóc nµy ®iÒu kiÖn ®Ó

chuÈn bÞ cuéc x©m l¨ng Êy thËt hÕt søc kh«ng thuËn lîi. Trªn thùc

tÕ sù thèng nhÊt cña níc §øc kh«ng cã; chØ cã çch m¹ng §øc míi

t¹o ra ®îc sù thèng nhÊt Êy qua viÖc thñ tiªu chÕ ®é qu©n chñ

Phæ, chÕ ®é nµy ®·, ®ang vµ sÏ vÉn lu«n lu«n lµ tªn ®Çy tí cña

ngêi M¸t-xc¬-va. Trªn thùc tÕ chØ cã thÓ thèng nhÊt níc §øc

b»ng con ®êng lËt ®æ “níc Phæ”.

Phæ ®· kh«ng hoµ tan trong níc §øc. Tr¸i l¹i, nã ®· chinh

phôc mét bé phËn níc §øc vµ ®èi xö víi phÇn níc §øc Êy – c¶

1∗ – Phr¨ng-xoa La-ph¸c-g¬.

2∗ Xem tËp nµy, tr. 347-348.

3∗ – Bl¨ng-ki.

_____________________________________________________________

828 M¸c göi p«n la-ph¸c-g¬, 2 th¸ng s¸u 1869 M¸c göi p«n la-ph¸c-g¬, 2 th¸ng s¸u 1869 829

®èi víi nh÷ng vïng trùc tiÕp bÞ th«n tÝnh, c¶ ®èi víi nh÷ng vïng bÞ s¸p nhËp b»ng vò lùc vµo Liªn bang B¾c §øc – nh lµ ®èi víi mét níc bÞ chinh phôc. Do vËy cã sù bÊt m·n to lín ë nh÷ng vïng ®Êt mµ nã míi chiÕm ®îc. Trong trêng hîp x¶y ra cuéc chiÕn tranh cã tÝnh chÊt tÊn c«ng (kh«ng ph¶i cã tÝnh chÊt phßng thñ) chèng l¹i níc Ph¸p th× Phæ sÏ buéc ph¶i sö dông phÇn lín qu©n ®éi cña m×nh ®Ó kiÒm to¶ nh÷ng vïng ®Êt Êy nh lµ nh÷ng vïng nguy hiÓm nhÊt, bëi v× çc tuyÕn giao th«ng ®Òu ch¹y qua nh÷ng vïng Êy ®Ó nèi nã víi Ph¸p, çc tuyÕn ®êng s¾t, ®êng ®iÖn tÝn v.v. ®Òu ®i qua çc vïng Êy, nh÷ng con ®êng rót lui cña Phæ ra khái vïng s«ng Ranh còng xuyªn qua çc vïng ®Êt Êy. VÒ nh÷ng ®¬n vÞ qu©n ®îc chiªu mé ë Han-n«-v¬, Slª-d¬-vÝch – H«n-stai-n¬, D¾c-den, Cuèc-hÐt-xen, Na-xau v.v. th× kh«ng thÓ tr«ng cËy vµo nh÷ng ®¬n vÞ Êy ®îc, nãi ®óng h¬n, chóng sÏ lµ nguån g©y nªn sù suy yÕu h¬n lµ søc m¹nh.

Ngoµi nh÷ng vïng ®ã ra – hoÆc lµ nh÷ng vïng trùc tiÕp bÞ th«n tÝnh, hoÆc lµ nh÷ng vïng bÞ s¸p nhËp b»ng vò lùc vµo Liªn bang B¾c §øc – th× cßn cã Nam §øc (Ba-®en, VuyÕc-tem-bÐc, Ba-vi-e, HÐt-xen – §¸c-m¬-st¸t), víi d©n c ®«ng 9 triÖu ngêi. ë ®©y quÇn chóng nh©n d©n ®Òu hoµn toµn cã th¸i ®é chèng Phæ. Trong trêng hîp x¶y ra cuéc chiÕn tranh chèng níc Ph¸p th× Phæ do ®ã sÏ ph¶i ph¸i bé phËn kh¸c trong qu©n ®éi cña m×nh tíi ®ã ®Ó ®¶m b¶o sù an toµn cho phÇn ®Êt nµy cña Nam §øc, lµ phÇn ®Êt cã ®êng biªn giíi rÊt dµi víi níc Ph¸p.

Vµ yÕu tè cuèi cïng xÐt theo thø tù, chø kh«ng ph¶i xÐt theo tÇm quan träng: Phæ sÏ buéc ph¶i tËp trung ®éi qu©n th¸m s¸t hïng m¹nh chèng l¹i níc ¸o. Kh«ng ®îc quªn r»ng triÒu ®¹i H¸p-xbuèc hÕt søc bÞ tæn th¬ng do vô h¹ nhôc vµ mÊt m¸t díi ®©y mµ kÎ míi phÊt lªn ngêi Phæ Êy ®· g©y ra cho triÒu ®¹i Êy. Ngay dï chÊp nhËn gi¶ thuyÕt hoµn toµn phi lý cho r»ng triÒu ®¹i H¸p-xbuèc s½n sµng quªn ®i qu¸ khø, th× dï sao

nã vÉn sÏ kh«ng thÓ ñng hé níc Phæ ®îc. Hoµng ®Õ ¸o kh«ng cßn g©y ¶nh hëng nµo ®îc ®èi víi çc c«ng viÖc quèc tÕ. B©y giê quèc héi Hung-ga-ri quyÕt ®Þnh çc vÊn ®Ò, vµ ch¾c ch¾n quèc héi Êy sÏ cã quyÕt ®Þnh ñng hé níc Ph¸p chèng l¹i níc Phæ. Quèc héi Viªn còng sÏ lµm nh vËy. Nh vËy lµ, dï lËp trêng chÝnh thøc cña néi çc Viªn sÏ tá ra h÷u h¶o nh thÕ nµo ®i n÷a th× Phæ kh«ng thÓ vµ kh«ng ®îc tr«ng cËy vµo lËp trêng Êy vµ nã sÏ lu«n lu«n buéc ph¶i ph¸i ®éi qu©n th¸m s¸t hïng m¹nh cña m×nh ®èi chäi víi ®éi qu©n mµ níc ¸o, kh«ng nghi ngê g× n÷a, sÏ tËp trung ë B«-hªm.

Nh thÕ, ngay tõ ®Çu çc anh thÊy r»ng çc lùc lîng qu©n sù

bÒ ngoµi ®¸ng sî cña Phæ sÏ kh«ng ®îc tËp trung chñ yÕu ®Ó

chèng l¹i níc Ph¸p, mµ ngîc l¹i, nh÷ng lùc lîng Êy sÏ bÞ ph©n

t¸n ®i çc híng kh¸c nhau.

Phæ kh«ng cã nh÷ng ®ång minh nµo kh¸c ngoµi níc Nga lµ

níc kh«ng cã kh¶ n¨ng ®iÒu phèi qu©n ®éi cña m×nh trong trêng

hîp cã nh÷ng t×nh huèng ®Æc biÖt bÊt ngê. Tríc khi nh÷ng ®¬n vÞ

cña qu©n ®éi Êy ®îc huy ®éng vµ ®îc ®a vµo níc Phæ th× toµn

bé cuéc chiÕn sÏ ®îc kÕt thóc råi.

Gi¶ thuyÕt cho r»ng ngay c¶ trong t×nh huèng Êy níc Phæ còng sÏ c¶ gan mét m×nh – ®óng lµ nã sÏ ph¶i hµnh ®éng nh vËy –

tÊn c«ng níc Ph¸p, kÓ c¶ tÊn c«ng çch m¹ng Ph¸p, b¶n th©n gi¶

thuyÕt Êy tá ra kh«ng ®óng ®¾n.

Cho ®Õn nay t«i ®· chØ xem xÐt nh÷ng khÝa c¹nh thuÇn tuý

qu©n sù vµ ngo¹i giao cña vÊn ®Ò, nhng kh«ng hÒ cã chót hoµi

nghi nµo r»ng trong trêng hîp næ ra çch m¹ng ë Ph¸p th× giê

®©y níc Phæ sÏ hµnh ®éng gièng nh vµo n¨m 1848. Thay v× tung

çc lùc lîng cña m×nh ra níc ngoµi, nã sÏ buéc ph¶i tËp trung

nh÷ng lùc lîng Êy ®Ó thùc hiÖn çc cuéc viÔn chinh ë trong níc.

NÕu trong n¨m 1848 phong trµo ë §øc ®· lµm tª liÖt chÝnh

830 M¸c göi p«n la-ph¸c-g¬, 2 th¸ng s¸u 1869 M¸c göi gien-ni M¸c (con g¸i), 2 th¸ng s¸u 1869 831

phñ Phæ th× giê ®©y t×nh h×nh sÏ ra sao khi mµ quÇn chóng nh©n

d©n ë Phæ vµ ë nh÷ng phÇn ®Êt kh¸c cña §øc ®· ph¸t triÓn h¬n rÊt

nhiÒu, cßn trong khi ®ã th× chÝnh phñ Phæ, còng nh çc chÝnh phñ

§øc kh¸c, kh«ng cßn lµ nh÷ng chÕ ®é qu©n chñ chuyªn chÕ tuyÖt

®èi n÷a vµ trë nªn suy yÕu trong çc m¾t líi cña chñ nghÜa lËp

hiÕn gi¶ m¹o?

VÒ giai cÊp c«ng nh©n §øc th×, theo ý kiÕn t«i, nã ®îc tæ

chøc tèt h¬n lµ giai cÊp c«ng nh©n Ph¸p. ThÕ giíi quan cña nã mang tÝnh chÊt quèc tÕ nhiÒu h¬n bÊt kú mét níc nµo; chñ

nghÜa v« thÇn cña nã râ nÐt h¬n chñ nghÜa v« thÇn ë bÊt kú níc

nµo kh¸c; nh÷ng sù c¶m t×nh cña nã ®èi víi níc Ph¸p mang

tÝnh chÊt réng kh¾p.

Níc Phæ sÏ kh«ng thÓ lµm g× ®îc trong trêng hîp næ ra çch

m¹ng Ph¸p. (Mét ®¹i diÖn c«ng nh©n1∗ t¹i Quèc héi B¾c §øc míi

®©y ®· ®e do¹ quèc héi nµy vÒ viÖc çch m¹ng Ph¸p ®ang tíi gÇn.)

ChØ cã trong trêng hîp níc Ph¸p ®Õ chÕ x©m lîc vµo “tæ quèc”

th× níc Phæ míi cã thÓ trë thµnh ®èi ph¬ng nguy hiÓm.

T¹m biÖt.

¤n-®¬ NÝch



1∗ – Bª-ben.

46 M¸c göi gien-ni m¸c (con g¸i)536

ë Lu©n §«n

[Man-se-xt¬], 2 th¸ng S¸u 1869

VÞ Hoµng ®Õ th©n yªu cña bè! ë n¸ch bè mäc lªn kh«ng ph¶i mét ung nhät mµ lµ mét çi

môn kh¸c nµo ®ã, nã lµm cho bè kh«ng yªn, nhng tõ h«m qua nã b¾t ®Çu xÑp ®i nhanh chãng. ThËt may lµ bè ®ang cã mÆt ë Man-se-xt¬, nÕu kh«ng t×nh h×nh cã thÓ diÔn biÕn rÊt xÊu. HiÖn nay bè hoµn toµn khoÎ m¹nh.

Bè hy väng cã mÆt bªn con vµo tuÇn tíi. Ch¾c ch¾n Tót-xi sÏ lu l¹i mét chót ë Man-se-xt¬. Sau thêi gian kiÒm chÕ trong çch øng xö ë Pa-ri th× ë ®©y Tót-xi c¶m thÊy m×nh hoµn toµn ë trong thÕ giíi cña m×nh y nh con chim non ®ñ l«ng çnh.

Bè hy väng r»ng viÖc Le-xn¬ ®i Bra-xin vÉn cha ®îc quyÕt ®Þnh døt kho¸t. Bè rÊt lÊy lµm tiÕc r»ng kh«ng cã kh¶ n¨ng lµm ®îc ®iÒu g× cho cËu Êy. Vèn cã tÝnh hiÒn hËu nh thêng lÖ, hiÓn nhiªn lµ con ®· biÕn m×nh thµnh vËt hy sinh b»ng çch suèt c¶ chñ nhËt tuÇn tríc ë trong tr¹ng th¸i tªte - µ - tªte bÊt tËn. VÒ bµi viÕt cho La-ph¸c-g¬ bè c¶m thÊy kh¸ lµ khã xö. Mét mÆt, bè còng muèn gióp Bl¨ng-ki; mÆt kh¸c, tÊt c¶ nh÷ng c«ng viÖc kh¸c cña bè sÏ kh«ng cho phÐp bè lµm ®îc g× nhiÒu cho hä. Nh÷ng ®iÒu bè lo sî nhiÒu h¬n c¶ lµ lì ra «ng giµ La-ph¸c-g¬ nghi ngê r»ng bè ®· ®Èy con trai «ng Êy vµo ho¹t ®éng chÝnh trÞ qu¸ sím vµ bè buéc anh ta xem thêng nh÷ng bæn phËn nghÒ nghiÖp cña m×nh. Dï g× ®i n÷a, «ng Êy còng kh«ng

_____________________________________________________________

832 M¸c göi gien-ni M¸c (con g¸i), 10 th¸ng s¸u 1869 M¸c göi gien-ni M¸c (con g¸i), 10 th¸ng s¸u 1869 833

cã rÊt nhiÒu lý do ®Ó mµ mõng vui víi mèi quan hÖ cña «ng Êy víi gia ®×nh M¸c.

Cßn t¹m thêi bè chµo t¹m biÖt, c« bÐ Bai-Bai yªu quý ¹, bè göi

lêi th¨m mäi ngêi.

N« béc ngoan ngo·n cña con.

¤n-®¬ NÝch

C«ng bè lÇn ®Çu b»ng tiÕng nguyªn b¶n trong v¨n tËp “Annali”, an. 1, Milano, 1958

In theo b¶n in trong v¨n tËp Nguyªn v¨n lµ tiÕng Anh

C«ng bè b»ng tiÕng Nga lÇn ®Çu

47

M¸c göi gien-ni m¸c (con g¸i) ë Lu©n §«n


Con yªu quý cña bè!

Bè kiªn quyÕt quyÕt ®Þnh rêi khái Man-se-xt¬ vµo h«m qua.

Nhng ¡ng-ghen lÊy cí lµ trong tuÇn lÔ ®Çu ë ®©y281 bè vÉn cßn

c¶m thÊy m×nh lµ ngêi bÞ tµn tËt, cho nªn ®· khÈn thiÕt yªu cÇu

bè ë l¹i cho ®Õn thø hai sau, khiÕn bè ph¶i nhîng bé. Qu¶ thËt,

chó Êy ®èi xö hÕt søc tèt víi bè, khiÕn cho bè ®· kh«ng thÓ thËt sù

chèng l¹i sù ®áng ®¶nh nµy cña chó Êy.

Trong thêi gian bè vµ chó Êy thùc hiÖn chuyÕn ®i ba ngµy ®Õn

§ª-v¬n-sia ¸c-m¬-x¬ ë gÇn xø ®¹o B«n-t¬n, bè ®· lµm quen víi mét

ngêi hÕt søc kú l¹, ngµi §©y-kin-x¬, mét nhµ ®Þa chÊt t¹m thêi c

tró ë phÇn nµy cña I-oãc-sia ®Ó so¹n th¶o mét b¶n têng thuËt

®Þa chÊt vÒ vïng nµy. Tuy nhiªn, ch¾c ch¾n con ®· biÕt r»ng

theo lÖnh cña chÝnh phñ vµ díi sù l·nh ®¹o cña gi¸o s Ram-di ë

GiÐc-min-xt¬-nÝt ngêi ta ®ang so¹n b¶n ®å ®Þa chÊt cña toµn níc

Anh. ChÝnh Mu-r¬ còng lµ nhµ ®Þa chÊt. Th«ng qua nh©n vËt

nµy ¡ng-ghen vµ Soãc-lem-m¬ ®· lµm quen víi §©y-kin-x¬ lµ ngêi

®ang sèng trong ng«i nhµ t¹i n«ng tr¹i ë vïng hÎo l¸nh I-oãc-sia.

Ng«i nhµ n«ng tr¹i nµy ®· cã thêi lµ trô së cña gi¸o khu,

phÇn díi cña nã vÉn cßn ®îc dïng lµm nhµ nguyÖn. §Ó gÆp

§©y-kin-x¬, bè cïng chó Êy ®· ®i vÒ vïng Êy. ¤ng §©y-kin-x¬

tr«ng rÊt gièng mét b¸c n«ng d©n §øc – vãc ngêi thÊp, víi khu«n

mÆt lu«n lu«n në nô cêi to réng më; trong h×nh d¸ng cÊu t¹o çi

®Çu cña «ng ta cã çi g× ®ã gièng loµi khØ; ë ngêi «ng ta kh«ng cã

g× lµ cña ngêi Anh, trõ hµng r¨ng phÝa trªn nh« ra lµm bè nhí

®Õn bµ Dai-l¬ qu¸ cè. QuÇn ¸o cña «ng ta hÕt søc l«i th«i, y nh

anh cè n«ng l«i th«i vµ “¨n mÆc luém thuém” ë n«ng tr¹i. ChiÕc

cra-v¸t vµ nh÷ng ®å trang søc v¨n minh t¬ng tù còng kh«ng ®îc

«ng ta biÕt ®Õn. Ên tîng ®Çu tiªn mµ «ng ta g©y ra cho ngêi ta lµ

Ên tîng vÒ mét anh chµng th« lç, côc c»n; vÎ ®«n hËu loÐ lªn

trong ¸nh m¾t vµ trong nô cêi ®ang në ra cña «ng Êy, nhng

ngêi ta kh«ng thÓ nãi r»ng «ng Êy cã trÝ tuÖ lín. Nhng dï sao

®©y còng lµ mét häc gi¶ rÊt uyªn th©m, thËm chÝ lµ ngêi ham mª

m«n khoa häc cña m×nh, vµ tªn tuæi «ng ta b¾t ®Çu næi lªn trong

sè nh÷ng tªn tuæi nh÷ng kÎ k×nh ®Þch víi «ng ta. ¤ng ta ng©y

th¬ nh ®øa trÎ, kh«ng mang tham väng nµo, lu«n lu«n s½n sµng

834 M¸c göi gien-ni M¸c (con g¸i), 10 th¸ng s¸u 1869 M¸c göi gien-ni M¸c (con g¸i), 10 th¸ng s¸u 1869 835

chia sÎ nh÷ng ph¸t kiÕn khoa häc cña m×nh víi ngêi nµo míi gÆp lÇn ®Çu muèn t×m hiÓu nh÷ng ph¸t kiÕn Êy cña «ng ta. ThËt vËy, chung quanh «ng Êy thêng xuyªn lën vën vµi nhµ ®Þa chÊt kh¸c chuyªn nh»m môc ®Ých rót tiÒn b¹c tõ «ng ta hoÆc ®¹t ®îc danh tiÕng b»ng çch chiÕm ®o¹t nh÷ng t×m tßi khoa häc cña «ng ta. ThËt vËy, bè vµ chó Êy ®· b¾t gÆp bªn «ng ta hai kÎ nh vËy: mét ngêi trong sè hä mang hä lµ Uèc-®¬ – mét chµng trai e lÖ, cßn ngêi kia – Grin – lµ mét con ngêi kiªn cêng, tù tin. Bän bè ®· dïng b÷a tra t¹i trang tr¹i cña «ng ta – vµo chñ nhËt tuÇn tríc – trong mét c¨n phßng ë ngay díi nhµ nguyÖn. C¨n phßng nµy hiÓn nhiªn tríc kia lµ n¬i tô häp cña çc tu sÜ, chung quanh cã nh÷ng bøc têng ®êng bÖ (bè cã ý nãi r»ng chung quanh nã lµ nh÷ng bøc têng dÇy), tr«ng ra nh÷ng c©y ®Ñp tuyÖt vµ tr«ng ra mét lo¹t qu¶ ®åi s¾p xÕp thµnh mét khu héi häp cã bËc dèc, nèi tiÕp ®åi nµy liÒn ®åi kh¸c vµ ®îc bao quanh b»ng mét lµn khãi xanh l¬ khiÕn cho KÐc-re-r¬ Ben hÕt søc ngìng mé. Trong khi diÔn ra b÷a ¨n tra ngon lµnh vµ rÊt vui vÎ mÆc dï ®¬n gi¶n, tiÕng h¸t ®Òu ®Òu cña ®¸m thanh niªn väng ra tõ s©u th¼m nhµ nguyÖn nhng bÞ çc bøc têng dÇy lµm cho khÏ h¼n ®i vµ väng ®Õn nh tõ n¬i xa x«i, – tiÕng h¸t Êy phÇn nµo ®· lµm bè nhí ®Õn giäng h¸t nhµ thê trong vë kÞch “Phau-xt¬”1∗.

VËy lµ, anh b¹n cña chóng ta §©y-kin-x¬ – mét ngêi ®¹i lo¹i nh Phª-lÝch H«n-t¬409 tuy kh«ng cã th¸i ®é ®iÖu bé kiÓu çch cña Phª-lÝch H«n-t¬, nhng l¹i cã nh÷ng hiÓu biÕt (tuy nhiªn, bän to-ri ë ®©y nãi r»ng: “Phª-lÝch H«n-t¬ lµ tªn bÞp bîm [rascal]” chø kh«ng ph¶i “cÊp tiÕn [radical]”). ¤ng ta hµng tuÇn cã mêi mét lÇn çc chµng trai ë c«ng xëng, ®·i hä bia vµ thuèc l¸, ngåi bµn luËn víi hä vÒ çc ®Ò tµi x· héi. ¤ng lµ ngêi céng s¶n

1∗ Râ rµng, ë ®©y muèn nãi ®Õn vë ca kÞch cña S. Gu-n« “Phau-xt¬”.

“bÈm sinh”. TÊt nhiªn, bè kh«ng thÓ kiÒm chÕ ®îc dÞp ®ïa «ng Êy mét chót vµ c¶nh ço «ng ta ®õng gÆp bµ £-li-èt lµ ngêi ®µn bµ sÏ chiÕm lÊy «ng ta lËp tøc vµ sÏ biÕn «ng thµnh tµi n¨ng v¨n ch¬ng cña m×nh. ¤ng ta cã biªn th cho Mu-r¬, cho biÕt muèn gia nhËp Quèc tÕ. V× vËy bè ®· ®em ®Õn cho «ng ta tÊm thÎ héi viªn, «ng ®· ®ãng gãp 10 si-linh lµm kho¶n lÖ phÝ gia nhËp héi, ®èi víi «ng ta th× ®©y lµ mét kho¶n tiÒn ®¸ng kÓ. Nh÷ng ngêi nµy chØ thu nhËp 150 p.xt., h»ng n¨m, mµ l¹i ®¶m ®¬ng c«ng viÖc trÝ ãc vµ ch©n tay nÆng nhäc, chÝnh phñ kh«ng thÓ cã ®îc nh÷ng con ngêi nh vËy víi møc thï lao nh thÕ nÕu ®©y chØ lµ vÊn ®Ò c¹nh tranh, nhng ®a sè hä trµn ®Çy nhiÖt t×nh “®Þa chÊt” vµ tranh thñ c¬ héi dµnh cho hä ®Ó tiÕn hµnh nh÷ng c«ng tr×nh t×m tßi cña m×nh. Hä cã nh÷ng giÊy tê buéc tÊt c¶ çc chñ ®Êt, çc chñ n«ng tr¹i v.v. kh«ng ®îc ng¨n c¶n hä sôc s¹o çc Êp tr¹i vµ n«ng tr¹i cña çc chñ ®Êt Êy ®Ó nghiªn cøu thæ nhìng. §©y-kin-x¬ rÊt giµu tÝnh hµi híc vµ trµo phóng bÈm sinh, nhiÒu khi «ng ta ®Õn mét n«ng tr¹i nµo ®ã, l«i ra çc dông cô cña m×nh vµ b¾t tay vµo c«ng viÖc ®óng vµo lóc chñ n«ng tr¹i xuÊt hiÖn, ngêi nµy gÇm lªn víi kÎ x©m nhËp xÊc xîc vµ ra lÖnh cho «ng ta cuèn xÐo ®i n¬i kh¸c nÕu nh «ng ta kh«ng muèn lµm quen víi nh÷ng r¨ng nanh con chã cña h¾n hoÆc víi nh÷ng có ®¸nh cña chiÕc ®ßn ®Ëp lóa cña h¾n. §©y-kin-x¬ lµm ra vÎ kh«ng ®Ó ý ®Õn h¾n, vÉn tiÕp tôc c«ng viÖc cña m×nh vµ lµm cho kÎ th« bØ kia ph¶i bùc tøc v× nh÷ng c©u b«ng ®ïa nµo ®ã. Khi tÊn hµi kÞch lªn ®Õn ®Ønh ®iÓm nµo ®ã råi th× «ng ta míi mãc trong tói ra mét giÊy tê nµo ®ã, thÕ lµ kÎ canh gi÷ d÷ tîn Êy cã th¸i ®é mÒm máng. Khi bän bè ngåi ë chç «ng ta th× «ng ta tranh thñ dÞp thuËn lîi, ®· ®a cho bè ®äc mét bµi viÕt cña Hít-xli537 ®¨ng trªn sè gÇn ®©y cña tê “Fortnightly Review”, trong bµi nµy t¸c gi¶ ®· ®¶ kÝch mét çch hµi híc «ng giµ C«ng-gri-v¬. §©y-kin-x¬ còng kiªn quyÕt chèng l¹i ph¸i C«ng-t¬, hay lµ ph¸i thùc chøng. ¤ng ta

_____________________________________________________________

836 M¸c göi gien-ni M¸c (con g¸i), 10 th¸ng s¸u 1869 ¡ng-ghen göi ª-li-da ¡ng-ghen, 1 th¸ng b¶y 1869 837

®ång ý víi bè r»ng ë nh÷ng phÇn tö Êy tuyÖt nhiªn kh«ng cã g× lµ thùc chøng, ngoµi th¸i ®é tù cao tù ®¹i cña hä. Cßn vÒ ngêi b¹n cña bè lµ Bi-d¬-li th× «ng ta liÖt Bi-d¬-li vµo sè nh÷ng nhµ “khèng luËn” ®· nhÇm tëng nh÷ng ý tëng h·o huyÒn kú quÆc cña m×nh lµ khoa häc. Còng trong sè b¸o “Fortnightly” Êy cã ®¨ng bµi thø hai cña Min nãi vÒ cuèn s¸ch “T b¶n vµ lao ®éng” cña Toãc-n¬-t¬n. Bµi b×nh luËn nµy ®· lµm cho bè thÊy râ lµ c¶ hai nh©n vËt Êy chØ lµ chiÕc cÇy cì nhá. §©y-kin-x¬ lµ hµng xãm cña nhµ ta, nghÜa lµ khi «ng ta (mçi khi cã mÆt ë Lu©n §«n) sèng ë Kin-bÐc-n¬ víi ngêi cha lµm nghÒ luËt s cña m×nh.

Tèi h«m qua bè cã dù buæi uèng trµ kh«ng thÓ tr¸nh ®îc ë gia ®×nh Gum-pÐc-t¬. N¨m th¸ng ®· ®Ó l¹i mét dÊu Ên kh«ng phai mê ë bµ Gum-pÐc-t¬. Cha bao giê bè thÊy mét sù thay ®æi nµo nhanh h¬n thÕ. Sù gi¶ nh©n gi¶ nghÜa cña çi mòi Hy L¹p ®· nhêng chç cho mét d¸ng ngêi Do Th¸i thùc thô; tÊt c¶ con ngêi bµ ta tr«ng nh mét tÊm th©n nh¨n nheo vµ hÐo h¾t, giäng bµ ta còng mang mét ©m s¾c ë thanh qu¶n mµ trªn møc ®é nµo ®ã nã gièng nh sù nguyÒn rña cña mét d©n téc ®Æc chän. Bµ ta nãi r»ng thËt lµ khã chÞu khi ®i trªn chiÕc xe ngùa c«ng céng tham dù buæi d¹ héi c«ng céng hoÆc ph¶i ngåi trong nhµ h¸t ë ngay bªn c¹nh víi hµng ghÕ ë tÇng díi cïng – tÊt c¶ çi ®ã chØ do çi mïi h«i h¸m cña ®¸m d©n ®en ®¸ng khinh bØ –, råi bµ ta nãi tiÕp: “T«i a ®¸m ngêi s¹ch sÏ, chø kh«ng ph¶i ®¸m ngêi bÈn thØu” [“I like the clean million, but not the dirty million”]. Bè ®· gi¶ vê hiÓu theo nghÜa lµ “Nh÷ng triÖu b¹c s¹ch sÏ” vµ nãi r»ng nãi chung mäi ngêi rÊt cã xu híng lùa chän mét triÖu pao xtÐc-linh s¹ch sÏ h¬n lµ bÊt kú mét triÖu con ngêi nµo – dï lµ nh÷ng con ngêi ®· t¾m röa hay kh«ng ®îc t¾m röa.

Cßn b©y giê t¹m biÖt con cng cña bè. Cho bè göi nh÷ng lêi cÇu chóc tèt ®Ñp nhÊt cña bè ®Õn mäi ngêi. §Õn thø hai nhÊt

®Þnh bè sÏ lªn ®êng. VÒ Tót-xi th× tr«ng nã t¬i nh hoa, vµ nÕu nã cã lu l¹i thªm chót Ýt ë Man-se-xt¬ còng sÏ h÷u Ých.

¤n-®¬ NÝch cña con

C«ng bè lÇn ®Çu tiªn b»ng tiÕng Nga trªn t¹p chÝ “Chñ nghÜa duy vËt chiÕn ®Êu”, q. 4,

1925


48 ¡ng-ghen göi ª-li-da ¡ng-ghen

ë En-ghen-xkiÕc-khen


86, Mornington Street, Stockport Road

MÑ th©n yªu!

H«m nay lµ ngµy ®Çu tiªn con ®îc r¶nh, vµ con kh«ng thÓ sö

dông ngµy nµy b»ng çch nµo tèt h¬n lµ viÕt th ngay cho mÑ.

Cuèi cïng th× h«m qua, vÒ tÊt c¶ nh÷ng ®iÓm quan träng, con

®· ®i ®Õn tho¶ thuËn víi G. Ðc-men råi. Theo h×nh thøc dù th¶o

b¶n hîp ®ång do luËt s cña «ng Êy so¹n th¶o th× con kh«ng bao giê cã thÓ ký tªn vµo b¶n hîp ®ång ®ã díi d¹ng nh vËy.

Trong thêi h¹n 5 n¨m con ph¶i cam kÕt kh«ng c¹nh tranh víi

«ng ta, nghÜa lµ kh«ng s¶n xuÊt vµ kh«ng b¸n ra lo¹i sîi v¶i ®·

tÈy tr¾ng, ®· nhuém hoÆc ®· ®îc tinh chÕ. §iÒu ®ã lµ th«ng lÖ.

838 ¡ng-ghen göi ª-li-da ¡ng-ghen, 1 th¸ng b¶y 1869 ¡ng-ghen göi ª-li-da ¡ng-ghen, 1 th¸ng b¶y 1869 839

Nhng ë ®©y luËt s cña «ng ta l¹i xoay vÊn ®Ò thµnh nh sau: nÕu con vi ph¹m mét ®iÒu kiÖn nµo ®ã th× ngay tõ ®Çu con ph¶i tr¶ kho¶n tiÒn ph¹t tõ 100 p.xt. trë lªn, trong mét vµi trêng hîp kho¶n tiÒn ph¹t Êy lªn ®Õn 1000 pao xtÐc-linh; nh vËy, con sÏ ph¶i hoµn l¹i, b»ng nh÷ng kho¶n tiÒn ph¹t Êy, cho G. Ðc-men sè tiÒn h¬n 1750 p.xt., mµ ngêi ta ®· chi tr¶ cho con, cha nãi ®Õn nh÷ng chi phÝ cho toµ ¸n. LuËt s cña con khÈn thiÕt khuyªn con tuyÖt ®èi kh«ng ®ång ý víi ®iÒu kiÖn Êy. KÕt qu¶ lµ chóng con ®· g¹t bá toµn bé c©u chuyÖn nµy, – gÇn nh mét nöa toµn bé b¶n dù th¶o. Sau n÷a, vÉn cßn mét ®iÓm – vÒ viÖc Gèt-phrÝt tiÕp tôc cai qu¶n h·ng “Ðc-men vµ ¡ng-ghen”. LuËt s cña con nãi r»ng nÕu chÝnh thøc ®ång ý víi ®iÒu ®ã th× trong trêng hîp ph¸ s¶n ngêi ta cã thÓ xem con lµ thµnh viªn tham gia c«ng ty vµ quy tr¸ch nhiÖm cho con. V× vËy, con ®ßi r»ng sù ®ång ý chÝnh thøc cña con vÒ viÖc nµy còng chØ giíi h¹n trong 5 n¨m, vµ còng chØ trong chõng mùc lµ b¶n th©n «ng ta trong thêi gian nµy sÏ tá ra lµ thµnh viªn tÝch cùc thËt sù cña c«ng ty.

¤ng Gèt-phrÝt cña con lóc ®Çu còng rÊt véi vµng víi viÖc th¬ng lîng, nhng ch¼ng bao l©u sau ®· b¾t ®Çu rÊt tr× ho·n vÊn ®Ò nµy vµ thËm chÝ cã lÇn ®· gi÷ l¹i b¶n dù th¶o Êy ë nhµ m×nh 3 tuÇn lÔ, ch¼ng nãi mét lêi nµo vÒ b¶n dù th¶o Êy. KÕt qu¶ lµ chØ gÇn 3 tuÇn lÔ tríc ®©y con míi nhËn ®îc dù th¶o thø hai cña b¶n hîp ®ång (gi÷a G. Ðc-men, An-t«n Ðc-men vµ con, lµ b¶n hîp ®ång gi¶i quyÕt vÊn ®Ò chia h·ng, v× con rót ra khái h·ng nµy) vµ do nh÷ng thñ tôc ph¸p lý th«ng thêng nªn chØ mét tuÇn lÔ tríc ®©y con míi cã thÓ më ®Çu cuéc th¬ng lîng. Ngoµi ra, G. Ðc-men trong nh÷ng ngµy gÇn ®©y râ rµng lµ ®· tr¸nh gÆp con, tùa hå nh muèn tr× ho·n vÊn ®Ò cho ®Õn khi con rót ra khái h·ng, víi hy väng lµ ®Õn lóc Êy sÏ dÔ ®èi phã víi con h¬n. ChØ míi s¸ng h«m qua bän con míi b¾t tay vµo cuéc th¬ng lîng, vµ ®Õn ®©y th× Gèt-phrÝt ®· nhîng bé trªn

tÊt c¶ çc ®iÓm. VÒ phÇn m×nh con ®· nh©n nhîng «ng ta b»ng çch cam kÕt trong 5 n¨m kh«ng s¶n xuÊt vµ kh«ng ®¸nh çc lo¹i sîi thÊp h¬n sè 40; con vÉn ®îc quyÒn bu«n b¸n lo¹i sîi nµy nhng chØ ë d¹ng cha chÕ biÕn. Sù nhîng bé nµy kh«ng cã ý nghÜa thùc tÕ nµo ®èi víi con, do vËy con ®· dµnh cho «ng ta sù tho¶ m·n nµy.

Nh vËy, b©y giê c«ng viÖc ®· lµm xong, trõ mét sè thñ tôc ph¸p lý, vµ con cho r»ng sau 3 tuÇn lÔ n÷a mäi chuyÖn cã thÓ ®îc kÕt thóc; song còng cã thÓ c«ng viÖc nµy sÏ kÐo dµi ®Õn th¸ng T¸m, bëi v× tríc hÕt ph¶i thùc hiÖn b¶n c©n ®èi, mµ çc luËt s th× lu«n lu«n hÕt søc kÐo dµi mäi thø mét çch kinh khñng.

H«m qua, sau b÷a tra con cïng víi Gèt-phrÝt ®i ®Õn nhµ m¸y

vµ xem xÐt kho chøa còng nh kho nhËn hµng, sau ®ã con cïng

«ng Êy trë vÒ nhµ «ng ta, t¹i ®ã con ®îc «ng ta ®·i mét chai

rîu vang rÊt ngon lo¹i G¸c-x¬-hèp-bÐc-g¬. Còng nh con, «ng

ta vui mõng thÊy r»ng ®· kÕt thóc c«ng viÖc nµy vµ giê ®©y «ng

Êy hoµn toµn lµm chñ h·ng nµy, còng nh vui mõng v× thÊy r»ng

gi÷a «ng ta vµ con kh«ng x¶y ra nh÷ng vô tranh chÊp nµo, vµ 1)

nÕu con tham gia vµo c«ng ty cïng cÊp cËu em cña m×nh th× bän

con vÉn cã thÓ – nh mét luËt s cña con ®· tõng nãi – tiÕn hµnh c¶ ë ®©y c«ng viÖc cña h·ng “Ðc-men vµ ¡ng-ghen”, trong khi ®ã

chóng con l¹i cã thÓ cÊm ®o¸n «ng ta lµm viÖc Êy, 2) nãi chung

«ng ta hÕt søc sî c¹nh tranh, vµ 3) b©y giê míi thÊy râ r»ng

trong mét thêi gian nµo ®ã «ng ta vÉn cßn rÊt cÇn ®Õn con ®Ó

khái ®Ó x¶y ra nh÷ng sai lÇm lín trong c«ng viÖc. V× thÕ, «ng

ta ®· mêi con lui tíi v¨n phßng cña h·ng nÕu con muèn, vµ

«ng ta ®Ò nghÞ con ®«i khi cã nh÷ng lêi t vÊn cho mäi ngêi, dÜ

nhiªn lµ con ®ång ý víi ®Ò nghÞ nµy. ¤ng ta ®· mêi mét ngêi

trÎ tuæi ë Stót-g¸t ®Õn ®©y lµm c«ng viÖc v¨n th, anh ta míi

ë ®©y cã vµi tuÇn dÜ nhiªn lµ cßn rÊt thiÕu kinh nghiÖm. Anh

840 ¡ng-ghen göi ª-li-da ¡ng-ghen, 1 th¸ng b¶y 1869 ¡ng-ghen göi ª-li-da ¡ng-ghen, 1 th¸ng b¶y 1869 841

ta sÏ ph¶i gÆp kh¸ nhiÒu khã kh¨n. Gèt-phrÝt vÉn cha kÕt thóc

vÊn ®Ò víi S¸c-l¬1∗ – thêi h¹n cña anh ta, theo hîp ®ång, sÏ chÊm

døt sau mét tuÇn lÔ n÷a, kh«ng biÕt hä sÏ tho¶ thuËn ®îc víi

nhau hay kh«ng. N¨m n¨m vÒ tríc «ng ta cã høa víi S¸c-l¬ lµ

sÏ tr¶ tiÒn hoa hång, nhng S¸c-l¬ ®· kh«ng nhËn ®îc kho¶n tiÒn

nµo c¶, b©y giê, thay vµo ®ã, S¸c-l¬ ®ßi kho¶n tiÒn thëng 1000 p.xt.

mµ Gèt-phrÝt dÜ nhiªn lµ sÏ kh«ng bao giê tr¶ cho anh Êy.

H×nh nh «ng ta còng kh«ng muèn ®Ó cho An-t«n ë trong t

thÕ thµnh viªn c«ng ty. Ýt ra th× dù th¶o thø hai cña b¶n hîp

®ång sÏ xo¸ bá sù liªn minh víi anh Êy, gièng hÖt nh víi con;

cßn Gèt-phrÝt th× sÏ kh«ng g¸nh lÊy nh÷ng nçi vÊt v¶ Êy, nÕu

nh thËt sù «ng ta kh«ng dù ®Þnh lµm ®iÒu ®ã. Mét mÆt,

Gèt-phrÝt ®· thÊy râ r»ng An-t«n tuyÖt ®èi kh«ng thÝch hîp víi

c«ng viÖc thùc tiÔn, nghÜa lµ ®èi víi c«ng viÖc kiÕm tiÒn, mÆt

kh¸c, An-t«n lu«n lu«n bßn rót, sau lng Gèt-phrÝt, rÊt nhiÒu

tiÒn tõ c«ng viÖc kinh doanh råi göi nh÷ng sè tiÒn Êy cho I-u-li-a2∗

cña m×nh, thµnh ra Gèt-phrÝt lo sî r»ng biÕt ®©u An-t«n ch¼ng sÏ

b¾t ®Çu rót tiÒn ra trùc tiÕp tõ ng©n hµng, v× anh ta – An-t«n – cã

quyÒn ®Æt bót ký. Khi An-t«n tham gia vµo c«ng viÖc kinh doanh

th× Gèt-phrÝt ®· bá vµo 500 p.xt. hé cho anh ta, sè tiÒn Êy lµ kho¶n

vèn ®Çu t cña An-t«n. Nhng ngµi An-t«n – ngêi mµ lÏ ra hµng

n¨m ph¶i ®Ó l¹i cho kinh doanh 250 p.xt. rót tõ sè tiÒn lîi nhuËn

cña m×nh – th× ch¼ng nh÷ng ®· kh«ng lµm nh vËy, mµ tõ l©u ®·

lµm tiªu tan c¶ kho¶n tiÒn 500 pao kia råi.

Sù tù do míi cña con khiÕn con hÕt søc hµi lßng. Tõ ngµy

h«m qua con ®· trë thµnh mét ngêi hoµn toµn kh¸c vµ ®· trÎ


2∗ – ngêi yªu, sau nµy trë thµnh vî cña An-t«n Ðc-men.

ra ®îc kho¶ng 10 tuæi. Thay v× cø ph¶i ®i vµo thµnh phè ¶m ®¹m,

th× s¸ng nay con ®· ®i d¹o, trong thêi tiÕt tuyÖt diÖu, mÊy giê trªn

çnh ®ång. Ngåi sau chiÕc bµn viÕt cña m×nh ®Æt trong phßng ®Çy

®ñ tiÖn nghi vµ cã thÓ më cöa sæ mµ kh«ng sî bÞ dÝnh nh÷ng vÖt

muéi khãi ®en ngßm ë kh¾p n¬i víi nh÷ng b«ng hoa ®Æt trªn cöa

sæ, cïng víi vµi c©y mäc tríc nhµ, con thÊy m×nh lµm viÖc hoµn

toµn kh¸c víi c«ng viÖc trong c¨n phßng ¶m ®¹m cña m×nh t¹i kho

chøa hµng tr«ng ra s©n. Con ë çch C©u l¹c bé cã 10 phót ®i bé, ë

kh¸ xa víi nh÷ng khu phè ngêi §øc vµ çc khu phè kh¸c cã

nh÷ng c¨n phßng ®îc trang bÞ ®Çy ®ñ ®å gç, cho nªn cã thÓ tin

ch¾c r»ng ngêi ta sÏ kh«ng quÊy rÇy con. Con ¨n tra t¹i nhµ vµo

lóc 5 giê hoÆc 6 giê chiÒu, bÕp nÊu ¨n rÊt hay, sau ®ã phÇn nhiÒu

con ®Õn c©u l¹c bé ®Ó ®äc b¸o v.v. trong vµi giê. Nhng tÊt c¶ nh÷ng

viÖc nµy con chØ cã thÓ thu xÕp mét çch thÝch ®¸ng khi con kh«ng

ph¶i ch¹y tíi ch¹y lui n÷a vµo thµnh phè ®Ó lµm b¶n c©n ®èi v.v..

Vµ b©y giê xin t¹m biÖt, mÑ th©n yªu. Con göi lêi th¨m nång

nhiÖt ®Õn mäi ngêi. NÕu ë chç mÑ vµ çc em cã nh÷ng kÕ ho¹ch

du lÞch, xin h·y cho con biÕt ®Ó con cã thÓ phèi hîp víi çc kÕ

ho¹ch Êy trong chõng mùc cã thÓ; xuÊt ph¸t tõ hoµn c¶nh hiÖn nay

cña con, mÑ vµ çc em kh«ng cÇn ph¶i tÝnh ®Õn con.

Con trai nång nµn yªu quý cña mÑ.

Phri-®rÝch

C«ng bè lÇn ®Çu trªn t¹p chÝ “Deutsche Revue", Jg. 46, Bd. II, 1921


_____________________________________________________________

842 M¸c göi phr¨ng-xoa la-ph¸c-g¬, 7 th¸ng b¶y 1869 ¡ng-ghen göi lót-vÝch Cu-ghen-man, 10 th¸ng b¶y 1869 843

49

M¸c göi phr¨ng-xoa La-ph¸c-g¬ ë Boãc-®«

Lu©n §«n, 7 th¸ng B¶y 1869


L¸ th cña Ngµi buéc t«i ph¶i lËp tøc lªn ®êng ®i Pa-ri1∗. ë

®Êy t«i sÏ cã thÓ xÐt ®o¸n t×nh h×nh c«ng viÖc vµ hµnh ®éng theo

híng mµ Ngµi ®· v¹ch ra. T«i hoµn toµn t¸n thµnh quan ®iÓm

cña Ngµi. T«i sÏ viÕt th cho Ngµi tõ Pa-ri, t«i sÏ lu l¹i ë ®ã hai

hoÆc ba ngµy. Tin tøc vÒ søc khoÎ cña Ngµi khiÕn t«i rÊt buån vµ

toµn thÓ gia ®×nh t«i n÷a, nh÷ng ngêi ch©n thµnh quý mÕn Ngµi.

Xin Ngµi chuyÓn lêi hái th¨m cña t«i tíi bµ La-ph¸c-g¬.

Göi Ngµi lêi chµo ch©n thµnh.

Çc M¸c

C«ng bè lÇn ®Çu b»ng tiÕng cña nguyªn b¶n trong tËp v¨n “Annali", an. 1, Milano, 1958

In theo b¶n viÕt tay Nguyªn v¨n lµ tiÕng Ph¸p C«ng bè b»ng tiÕng Nga lÇn

®Çu

1∗ Xem tËp nµy, tr. 846-848.


ë Han-n«-v¬


86, Mornington, Street, Stockport Road

Cu-ghen-man th©n mÕn! VËt ®îc göi kÌm ë ®©y lµ b»ng chøng cho thÊy r»ng dï sao t«i

còng gi÷ lêi cña m×nh vµ lÏ ra ®· thùc hiÖn lêi høa ®ã tõ l©u råi nÕu nh kh«ng x¶y ra sù viÖc sau ®©y: 1) tuy t«i cã tÊm ¶nh cña Lu-pu-x¬1∗, göi kÌm ë ®©y, nhng ®· kh«ng cã tÊm ¶nh cña chÝnh t«i vµ sau nhiÒu lÇn chôp vµo mïa ®«ng n¨m ngo¸i t«i míi cã ®îc mét tÊm ¶nh kh¶ quan, 2) nhng sau ®ã t«i l¹i ph¸t hiÖn ra r»ng tÊm ¶nh cña Lu-pu-x¬ ®· thÊt l¹c ë ®©u ®ã, vµ mÆc dï hÕt søc t×m kiÕm t«i vÉn kh«ng t×m ra ®îc nã. V× vËy, 3) t«i ®· ®Æt víi ngêi thî chôp ¶nh cßn gi÷ phim chôp ®Ó anh ta röa thªm 24 ¶nh cña Lu-pu-x¬, nhng nh÷ng tÊm ¶nh Êy tr«ng rÊt tåi, v× phim chôp ®· rÊt mê, cho nªn t«i ®· kh«ng muèn göi ®i mét tÊm ¶nh nµo. Cuèi cïng, 4) t«i l¹i t×m thÊy tÊm ¶nh tríc kia, vµ thÕ lµ cã c¶ 2 tÊm ¶nh.

M¸c cho t«i biÕt r»ng ®¸ng tiÕc lµ Ngµi ®· ph¶i mæ vµ mïa hÌ nµy Ngµi dù ®Þnh tËp trung vµo søc khoÎ cña m×nh. §iÒu nµy, kh«ng nghi ngê g× n÷a, sÏ rÊt h÷u Ých, vµ cã thÓ phÇn nµo cßn thó vÞ n÷a. T«i hy väng lµ nhê ®ã mµ Ngµi sÏ hoµn toµn b×nh

1∗ – Vin-hem V«n-ph¬.

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________

844 ¡ng-ghen göi lót-vÝch Cu-ghen-man, 10 th¸ng b¶y 1869 ¡ng-ghen göi lót-vÝch Cu-ghen-man, 10 th¸ng b¶y 1869 845

phôc. Nhng cã thÓ lµ v× nguyªn nh©n nµy mµ ngêi b¹n cña chóng ta, Soãc-lem-m¬ – ®· 2 tuÇn nay, ®ang cã mÆt ë §øc vµ kho¶ng sau 10 – 12 ngµy n÷a dù ®Þnh ghÐ qua Han-n«-v¬ ®Ó th¨m Ngµi, – sÏ kh«ng gÆp ®îc Ngµi ë nhµ. Vµo cuèi th¸ng nµy hoÆc ®Çu th¸ng tíi ch¾c ch¾n M¸c sÏ cïng víi con g¸i cña m×nh, Gien-ni, ®i vÒ §øc; t×nh h×nh cña t«i sÏ ra sao, t«i vÉn cßn cha biÕt do nh÷ng lý do sau.

Ngµy 30 th¸ng S¸u n¨m nay ®· hÕt h¹n hîp ®ång víi thµnh viªn cïng c«ng ty víi t«i. Khi ký hîp ®ång th× ngay tõ ®Çu t«i ®· tÝnh to¸n r»ng khi hÕt h¹n b¶n hîp ®ång nµy t«i sÏ tËp trung vµo c«ng viÖc kinh doanh tèt ®Ñp mét kho¶n tiÒn lµm sao ®Ó cã thÓ sèng ®îc nhê vµo viÖc kinh doanh Êy, tuy lµ rÊt tïng tiÖm theo nh÷ng tiªu chuÈn ë ®©y, vµ nhê ®ã mµ chia tay víi c«ng viÖc th¬ng m¹i. ThËt ra, ®iÒu nµy cha ®îc thùc hiÖn hoµn toµn, nhng sau nhiÒu lÇn th¬ng lîng víi thµnh viªn cïng c«ng ty, chóng t«i cuèi cïng ®· tho¶ thuËn víi nhau r»ng t«i cho phÐp «ng ta, trong vßng 5 n¨m, sö dông tªn cña t«i trong çc c«ng viÖc cña h·ng ®ã vµ t«i cam kÕt, trong 5 n¨m Êy, kh«ng c¹nh tranh víi «ng ta; ®Ó ®æi l¹i, «ng ta tr¶ cho t«i mét kho¶n tiÒn trän gãi kha kh¸, nh vËy lµ dï sao th× t«i còng ®· ®¹t ®îc ®iÒu t«i muèn. Nh vËy, kÓ tõ ngµy 1 th¸ng nµy t«i ®· rót ra khái c«ng viÖc, vµ cuèi cïng th× thêi gian cña t«i l¹i thuéc vÒ t«i. ThËt ra, ®Êy míi chØ lµ trªn lý thuyÕt, bëi v× chõng nµo cha lµm xong b¶n c©n ®èi vµ çc luËt s cßn cha s¾p xÕp chÊn chØnh xong çc tµi liÖu cÇn thiÕt th× t«i cha thÓ ®i khái ®©y vµ sÏ ph¶i mÊt thªm nhiÒu thêi gian n÷a ®Ó chØnh ®èn nh÷ng c«ng viÖc Êy. Nhng trong mét th¸ng tíi ®©y t«i hy väng kÕt thóc viÖc nµy, nh vËy nÕu Ngµi cho t«i biÕt Ngµi ®ang ë ®©u vµo thêi gian nµy th× tÊt c¶ chóng ta cã lÏ cã thÓ gÆp nhau ë mét n¬i víi Ngµi lµ t«i vui síng biÕt nhêng nµo khi m×nh ®· tho¸t khái c«ng viÖc bu«n b¸n chÕt tiÖt Êy vµ l¹i cã thÓ

lµm viÖc theo ý thÝch cña m×nh, ®Æc biÖt lµ ®iÒu ®ã ®· diÔn ra chÝnh vµo lóc nµy khi mµ çc sù kiÖn ë ch©u ¢u ngµy cµng c¨ng th¼ng thªm vµ vµo mét ngµy nµo ®ã c¬n gi«ng tè cã thÓ næ ra mét çch hoµn toµn bÊt ngê.

Râ rµng lµ ph¸i L¸t-xan – kh«ng ph¶i kh«ng cã sù mØa mai

biÖn chøng – ®ang híng tíi chç ®¹t ®îc mét sù tan r· thùc thô

cña m×nh538, chÝnh lµ nhê cã sù hîp nhÊt trªn danh nghÜa cña

m×nh. HiÖn giê Svai-x¬ cã thÓ lµ sÏ cßn gi÷ ®îc ®a sè ngêi cña

m×nh, nhng kh«ng mét ®¶ng nµo hay mét phe ph¸i nµo l¹i cã thÓ

chÞu ®ùng næi nh÷ng viÖc trôc xuÊt çc l·nh tô thêng xuyªn t¸i

diÔn. Thªm vµo ®ã, lÇn nµy sÏ béc lé ra ®ñ lo¹i ®iÒu kú qu¸i, khi

mµ çi bÌ lò hÕt søc kh«ng s¹ch sÏ Êy sÏ b¾t ®Çu giÆt giò l¹i bé ®å

bÈn thØu cña m×nh, – nh÷ng ®iÒu kú qu¸i Êy chØ cã thÓ lµm h¹i cho

Svai-x¬ mµ th«i. Sù tan r· cña nhãm ph¸i L¸t-xan, vµ mÆt kh¸c,

viÖc gi¶i phãng c«ng nh©n D¾c-den vµ c«ng nh©n Nam §øc khái sù

d×u d¾t cña §¶ng nh©n d©n – ®ã lµ hai ®iÒu kiÖn c¬ b¶n ®Ó thµnh

lËp mét ®¶ng míi, ®¶ng c«ng nh©n ®Ých thùc ë §øc. Giê ®©y b¶n

th©n ph¸i L¸t-xan sÏ lo liÖu hoµn thµnh c«ng viÖc cña m×nh, vµ hä

sÏ c¾n xÐ nhau, nhng ®iÒu cßn khã kh¨n h¬n nhiÒu – ®ã lµ rò bá

nh÷ng quan ®iÓm céng hoµ – tiÓu thÞ d©n thiÓn cËn ë Nam §øc

mµ LÝp-nÕch ®ang nhåi nhÐt mét çch cã hÖ thèng vµo ®Çu c«ng

nh©n. Mét ®iÒu ngu ngèc sau ®©y cña «ng ta ®¸ng gi¸ bao nhiªu

®Êy – ghi trªn tê b¸o cña m×nh1∗: c¬ quan ng«n luËn cña §¶ng

nh©n d©n, nghÜa lµ cña ®¸m tiÓu thÞ d©n Nam §øc. Gi¸ nh Bª-ben

cã mét Ýt tr×nh ®é lý luËn th× ®iÒu ®ã lÏ ra ®· kh«ng thÓ x¶y ra – t«i

thÊy «ng ta lµ mét ngêi rÊt th¸o v¸t, song chØ m¾c mét khiÕm

khuyÕt Êy. VËy mµ ë ®©y LÝp-nÕch cßn ®ßi chóng t«i c«ng khai


_____________________________________________________________

846 ¡ng-ghen göi lót-vÝch Cu-ghen-man, 10 th¸ng b¶y 1869 M¸c göi phr¨ng-xoa la-ph¸c-g¬, 10 th¸ng B¶y 1869 847

bªnh vùc «ng ta vµ bªnh vùc §¶ng nh©n d©n chèng l¹i Svai-x¬!

Tuy nhiªn, ®¬ng nhiªn lµ 1) gi÷a chóng t«i víi §¶ng nh©n d©n,

mét ®¶ng t s¶n, cßn Ýt ®iÓm chung h¬n nhiÒu so víi gi÷a chóng t«i

vµ ph¸i L¸t-xan theo Svai-x¬, hä dï sao vÉn lµ mét phe nhãm c«ng

nh©n, vµ 2) M¸c víi t çch lµ bÝ th cña Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ phô tr¸ch níc §øc, cã bæn phËn ph¶i quan t©m thÝch

®¸ng ®Õn tõng l·nh tô nµo ®îc mét sè lîng ®Çy ®ñ c«ng nh©n ®Ò

cö lµm ngêi l·nh ®¹o cña m×nh vµ bÇu vµo quèc héi.

Xin Ngµi tõ nay göi th tõ cho t«i theo ®Þa chØ cè ®Þnh trªn.

Míi ®©y M¸c cã göi cho t«i t¸c phÈm cña Ngµi nãi vÒ çch

ch÷a çc bÖnh cã kÌm theo mÈn ban, b»ng ph¬ng ph¸p th«ng

giã. Theo t«i, Ngµi sö dông viÖc th«ng giã cßn qu¸ dÌ dÆt. ë

®©y cöa sæ phßng ngñ ®îc ngêi ta ®Ó ngá – mµ kh«ng hÒ cã

sù lo ng¹i nµo – réng c¶ 3 – 12 in-s¬ mµ kh«ng cÇn cã bÊt cø

thø b×nh phong nµo v.v., ngêi ta chØ quan t©m lµm sao ngêi

bÖnh kh«ng n»m trùc tiÕp ë ngay chç giã lïa. ViÖc nµy ®îc

thùc hiÖn c¶ mïa hÌ lÉn mïa ®«ng. §ång thêi ngêi ta kh«ng

cho dïng hÇu nh bÊt kú lo¹i thuèc nµo, tõ extractum carnis1∗ vµ

rîu vang víi nh÷ng khÈu phÇn lín. §ã lµ çch ch÷a ®· ®îc ¸p

dông vµo håi th¸ng Mêi mét n¨m ngo¸i ®Ó ch÷a bÖnh sèt

th¬ng hµn cho bµ gióp viÖc trong nhµ t«i vµ vµo mïa hÌ n¨m

ngo¸i ®Ó ch÷a bÖnh sèt ph¸t ban cho c¶ hai c« con g¸i cha

chång cña M¸c. T«i nghÜ r»ng ph¬ng ph¸p nµy tõ l©u ®· ®îc

kh¼ng ®Þnh ë §øc, nhng xÐt theo nh÷ng th«ng b¸o cña Ngµi th×

râ rµng lµ ë ®Êy vÉn cßn ngù trÞ ph¬ng ph¸p ch÷a trÞ kiÓu cò –

®Ó bÖnh nh©n n»m trong phßng Êm vµ trong bÇu kh«ng khÝ

ngét ng¹t.

1∗ – thÞt tinh chiÕt.

Mong Ngµi sím cho biÕt tin vÒ m×nh.

Göi Ngµi nh÷ng lêi cÇu chóc tèt ®Ñp nhÊt.

Ph. ¡ng-ghen cña Ngµi



51 M¸c göi phr¨ng-xoa La-ph¸c-g¬

ë Boãc-®«

Pa-ri, 10 th¸ng B¶y 1869


T«i ®· ®Õn ®©y vµo tèi thø n¨m vµ sÏ trë vÒ Lu©n §«n vµo

thø hai.

XÐt theo bøc th cña Ngµi – mµ t«i ®· ®äc l¹i – th× çc vÞ cho

r»ng bµ M¸c vÉn cßn ë ®©y. §ã lµ mét sù nhÇm lÉn. §iÒu lµm cho

t«i ng¹c nhiªn tríc hÕt lµ viÖc Lau-ra vÉn cßn rÊt èm yÕu vµ søc

khoÎ cña nã suy yÕu.

Së dÜ t«i më ®Çu tõ nhËn xÐt nµy, v× nã gi¶i thÝch th¸i ®é

tëng nh thê ¬ cña anh chµng P«n cña chóng ta. Anh Êy ®·

_____________________________________________________________

848 M¸c göi phr¨ng-xoa la-ph¸c-g¬, 10 th¸ng B¶y 1869 M¸c göi lót-vÝch Cu-ghen-man, 15 th¸ng B¶y 1869 849

kh«ng ngõng c«ng viÖc, nhng l¹i chÓnh m¶ng kh«ng cã nh÷ng

biÖn ph¸p cÇn thiÕt ®Ó tham dù çc kú thi cö cña m×nh.

§¸p l¹i nh÷ng lêi quë tr¸ch cña t«i ®· nãi víi anh Êy v× chuyÖn

Êy, anh Êy ®· tr¶ lêi t«i – vµ t«i ph¶i nãi víi Ngµi r»ng anh Êy

kh«ng cã quyÒn tr¶ lêi t«i nh vËy – nh thÕ nµy: “Tríc khi nghÜ

®Õn t¬ng lai, con ph¶i lµm c«ng viÖc hiÖn t¹i. T×nh h×nh søc khoÎ

cña Lau-ra ®ßi hái con ph¶i cã sù quan t©m nhiÒu nhÊt. §iÒu nµy

kh«ng cho phÐp con thËm chÝ v¾ng mÆt l©u. Con ®· muèn giÊu

giÕm sù thÓ ®Ó khái g©y ra sù lo l¾ng cho bè vµ cho gia ®×nh con.

Chóng con, Lau-ra vµ con, ®· lµm tÊt c¶ ®Ó kh«ng g©y ra nh÷ng sù

nghi ngê cho bµ M¸c”.

T«i ®· nãi chuyÖn víi mét b¸c sÜ rÊt giái mµ P«n ®· ®ãn tiÕp ë

nhµ m×nh. ¤ng b¸c sÜ Êy cã nãi víi t«i r»ng Lau-ra hoµn toµn cÇn

®i ®Õn b·i t¾m biÓn: «ng ta ®Ò nghÞ ®Õn §i-ª-p¬, v× nÕu thùc hiÖn

chuyÕn ®i l©u h¬n th× sÏ cã h¹i cho søc khoÎ cña Lau-ra.

MÆt kh¸c, P«n cã høa víi t«i r»ng sau chuyÕn ®i §i-ª-p¬ vÒ th×

anh Êy sÏ lµm tÊt c¶ nh÷ng g× trong kh¶ n¨ng ®Ó trong thêi gian

ng¾n nhÊt thùc hiÖn kú thi lÊy b»ng tiÕn sÜ cña m×nh, v.v..

T«i ph¶i nãi th¼ng víi Ngµi r»ng t×nh h×nh søc khoÎ cña con

g¸i t«i thËt sù lµm cho t«i lo l¾ng.

Ch¸u trai cña chóng ta1∗ lµ mét cËu bÐ tuyÖt diÖu. T«i cha bao

giê ®îc thÊy mét çi ®Çu trÎ em nµo hoµn toµn h¬n thÕ.

Xin Ngµi chuyÓn lêi hái th¨m cña t«i ®Õn bµ La-ph¸c-g¬.

B¹n th©n mÕn cña t«i, xin Ngµi h·y nhËn nh÷ng lêi cÇu chóc

ch©n thµnh cña t«i.



C«ng bè lÇn ®Çu In theo b¶n viÕt tay Nguyªn v¨n lµ tiÕng Ph¸p


ë Han-n«-v¬

Lu©n §«n, 15 th¸ng B¶y 1869


Bøc th cña Ngµi ®Ò ngµy 2 th¸ng S¸u ®· nhËn ®îc ë ®©y vµo

thêi gian t«i cßn cã mÆt ë Man-se-xt¬281. Ngêi ta ®· quªn chuyÓn

l¸ th Êy cho t«i, sau ®ã th× ngêi ta ®· hoµn toµn quªn vÒ sù hiÖn diÖn cña bøc th Êy. ChØ m·i b©y giê l¸ th Êy míi ®Õn tay t«i; t«i

cã ®Ó ý ®Õn l¸ th Êy nhê cã bøc th cña Ngµi ®Ò ngµy 6 th¸ng B¶y.

L¸ th sau cïng Êy cña Ngµi, t«i còng chØ míi nhËn ®îc h«m qua, v× do con g¸i t«i Lau-ra bÞ èm nªn t«i ®· sèng Èn giËt suèt c¶ tuÇn

lÔ ë Pa-ri, t¹i ®ã – tiÖn thÓ xin nãi lu«n – sù lín m¹nh cña phong

trµo ®Ëp th¼ng vµo m¾t. NÕu nh kh«ng cã tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã

th× t«i lÏ ra ®· véi biªn th cho Ngµi ngay khi Ngµi cßn bÞ èm.

VÒ cuèn “Ngµy 18 th¸ng S¬ng mï” th× nh÷ng lêi cam ®oan

cña Mai-xn¬ chØ lµ chuyÖn nh¶m nhÝ hoµn toµn. ¤ng ta ®· cã

b¶n th¶o tõ cuèi th¸ng Giªng. HiÓn nhiªn lµ «ng ta ®· kh«ng

_____________________________________________________________

850 M¸c göi lót-vÝch Cu-ghen-man, 15 th¸ng B¶y 1869 ¡ng-ghen göi hÐc-man ¡ng-ghen, 15 th¸ng B¶y 1869 851

nhËn ®îc phÇn lêi tùa, v× «ng ta ®· kh«ng göi ®Õn cho t«i 2

tê in thö cuèi cïng. Cuèi cïng th× ngµy 23 th¸ng S¸u t«i ®·

nhËn ®îc nh÷ng tê in ®ã, sau khi söa b«ng xong nh÷ng tê in

Êy vµo ngay ngµy h«m ®ã th× t«i ®· göi tr¶ l¹i cïng víi phÇn

lêi tùa. VËy lµ, l¹i tr«i qua h¬n 3 tuÇn lÔ trong khi chóng ta

cha trùc tiÕp r¬i vµo ®óng mïa chÕt cña ho¹t ®éng mua b¸n

s¸ch!

ChØ ®Õn th¸ng ChÝn533 t«i míi ®i vÒ §øc. T«i thùc hiÖn chuyÕn

®i nµy chñ yÕu v× c« con g¸i cña t«i1∗. Nhng dï sao th× t«i còng sÏ

®Õn Mª-li-g«-lan ®Ó th¨m Ngµi (v× t«i cã ®i qua Han-n«-v¬).

VÒ b¶n tiÓu sö do ¡ng-ghen viÕt2∗, xin Ngµi h·y göi tr¶ nã cho

t«i. ¡ng-ghen ph¶i so¹n l¹i b¶n tiÓu sö ®ã, v× giê ®©y tµi liÖu Êy lµ

dµnh cho c«ng chóng ®éc gi¶ kh¸c.

T«i göi lêi th¨m nång nhiÖt ®Õn phu nh©n quý mÕn cña Ngµi

vµ Phren-x¬-khen.

C. M. cña Ngµi





1∗ – B. Gien-ni.



ë en-ghen-xkiÕc-khen



Ch¼ng ph¶i nãi n÷a, chó lµ ngêi b¹n tèt qu¸! DÜ nhiªn, nh÷ng

®iÒu t«i trao ®æi trong th víi chó vÒ vÊn ®Ò tû gi¸ hèi ®o¸i chØ lµ sù trao ®æi nh víi ngêi qu¶n lý cña mÑ1∗. Nhng chÝnh v× chó lµ

ngêi qu¶n lý cña mÑ, nªn chó kh«ng thÓ bçng nhiªn tuyªn bè víi

t«i r»ng t«i ph¶i trùc tiÕp trao ®æi víi mÑ vÒ viÖc nµy. ThËt lµ hay

®Êy, nÕu nh chó cø tõ chèi chøc qu¶n lý mçi lÇn phÝa bªn kia cã ý

kiÕn kh¸c víi ý kiÕn cña chó, hoÆc mçi khi nh÷ng lý lÏ cña chó ®·

c¹n. CËu em th©n mÕn ¬i, kh«ng ®îc nh thÕ, dï thÕ nµo ®i n÷a

th× hiÖn giê chó vÉn ë l¹i c¬ng vÞ cña m×nh.

Th«i, h·y ®i vµo viÖc: sù tho¶ thuËn gi÷a chóng ta cã ý nghÜa

g×, tøc lµ tho¶ thuËn tÝnh mäi thø theo gi¸ hèi ®o¸i lµ 6

r©y-kh¬-xta-le 20 din-bÐc-gr«-sen? §iÒu ®ã chØ cã nghÜa lµ c¶ hai

phÝa, c¶ mÑ vµ t«i, ®Òu ®· tõ chèi kiÕm lîi qua kh©u tû gi¸ hèi

®o¸i cña kho¶n tiÒn 10000 pao xtÐc-linh Êy. Nhng v× mÑ vÉn nhËn ®îc mét kho¶n lîi nµo ®ã nhê tû gi¸ hèi ®o¸i cña sè

tiÒn 7000 p.xt. do t«i chi tr¶, cho nªn t«i cho lµ ®iÒu tù nhiªn nÕu

nh t«i kiÕm ®îc lîi qua sè tiÒn nhá cßn l¹i. Song, chó l¹i gi¶i

1∗ Xem tËp nµy, tr. 821-825.

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________

852 ¡ng-ghen göi hÐc-man ¡ng-ghen, 15 th¸ng B¶y 1869 ¡ng-ghen göi hÐc-man ¡ng-ghen, 15 th¸ng B¶y 1869 853

quyÕt vÊn ®Ò mét çch ®¬n gi¶n h¬n nhiÒu, qua viÖc kh¼ng ®Þnh

th¼ng thõng r»ng chØ cã mÑ míi cã quyÒn kiÕm lîi qua tû gi¸

hèi ®o¸i.

Tuy nhiªn, chó ®· kh«ng xÐt ®Õn mét ®iÓm lµ trong vÊn ®Ò

chiÕt khÊu, chó ®· mÊt chç ®øng khi chó kh¼ng ®Þnh mét çch

hoµn toµn ®óng r»ng phÝa h÷u quan thùc ra chØ gåm cã mÑ mµ

th«i. T«i ®· tr¶ cho mÑ 1000 p.xt. vµ ®¸p l¹i c©u hái cña t«i, t«i

nhËn ®îc c©u tr¶ lêi r»ng t«i ph¶i göi sè tiÒn Êy cho “R. Phun-ke

vµ b¹n bÌ «ng Êy” b»ng çc tÊm kú phiÕu víi bÊt kú thêi h¹n thanh

to¸n nµo. T«i ®· lµm ®óng nh vËy, do ®ã, t«i ®· cã quyÒn – sau

khi hÕt h¹n 3 ngµy – ®îc nhËn l¹i çc tÊm kú phiÕu Êy víi ®Çy ®ñ

kho¶n tiÒn ghi trong nh÷ng tÊm kú phiÕu Êy. Cßn sau ®ã Phun-ke

®· lµm g× víi nh÷ng kú phiÕu Êy trªn c¬ së b¶n tho¶ thuËn – mµ

t«i kh«ng ®îc biÕt vµ kh«ng liªn quan ®Õn t«i – gi÷a “R. Phun-ke

vµ b¹n bÌ” víi h·ng “Ðc-men vµ ¡ng-ghen” ë B¸c-men (®©y lµ hai

h·ng bu«n mµ t«i – nh chó ®· nãi – kh«ng cã quan hÖ g× ®Õn

nh÷ng h·ng nµy), th× ®iÒu ®ã, hoµn toµn kh«ng liªn can ®Õn t«i,

còng nh viÖc ng©n hµng, mµ Phun-ke ®· chiÕt khÊu çc kú phiÕu

t¹i ®ã, ®· lµm g× víi nh÷ng tÊm kú phiÕu Êy. CÇn thÊy r»ng cuèi

cïng th× chó giê ®©y ®· hiÓu râ ®iÒu ®ã.

Kh«ng hÒ cã vÊn ®Ò “lõa bÞp”. Nhng çc th¬ng gia chuyªn

nghiÖp, còng nh çc luËt s chuyªn nghiÖp, dÔ dµng quen nh×n

vµo vÊn ®Ò, mµ hä trùc tiÕp cã quan hÖ, chØ tõ mét khÝa c¹nh, khÝa

c¹nh cã lîi nhÊt ®èi víi hä, trong khi ®ã th× khi gi¶i quyÕt çc vÊn

®Ò khoa häc cÇn tríc hÕt tr¸nh khái phÈm chÊt nµy. C©u

chuyÖn x¶y ra víi vÊn ®Ò chiÕt khÊu kú phiÕu ®· buéc t«i ngê

r»ng trong vÊn ®Ò nµy chó kh«ng hoµn toµn v« t, do vËy tõ ®ã

®Õn nay t«i thÊy cÇn ph¶i tù m×nh chó ý nhiÒu h¬n chót n÷a ®Õn

lîi Ých cña m×nh.

T«i hoµn toµn kh«ng nhí viÖc t«i ®· ngá ý muèn ghi vµo tµi

kho¶n b»ng ®ång ta-le ®Ó cho thuËn tiÖn ®èi víi chó. Chó chØ bá

qua mét ®iÒu lµ tÊt c¶ luËn cø cña chó chØ dùa trªn mét sù viÖc

lµ sè tiÒn 10000 p.xt., cßn n»m ë ®©y, ë Man-se-xt¬, khiÕn t«i

®îc lîi, – luËn cø Êy còng chøng minh r»ng trong trêng hîp tû

gi¸ hèi ®o¸i lµ 6 r©y-kh¬-xta-le 12 din-bÐc-gr«-sen th× t«i còng cã

bæn phËn tiÕn hµnh thanh to¸n b»ng ®ång ta-le, bëi v× kh«ng

thÓ ®ßi hái mÑ ph¶i bÞ mÊt m¸t tiÒn b¹c qua viÖc nµy. Ch¾c ch¾n

tù chó hiÓu ra ý nghÜa cña çi luËn cø ®îc dïng ®Ó chøng minh

r»ng trong trêng hîp tû gi¸ hèi ®o¸i cao, t«i ph¶i tr¶ b»ng pao

xtÐc-linh, cßn trong trêng hîp tû gi¸ hèi ®o¸i thÊp th× t«i l¹i

ph¶i tr¶ b»ng ®ång ta-le.

Tuy nhiªn, t«i cßn muèn hái chó r»ng çc chó ®· tÝnh theo

gi¸ nµo khi chuyÓn cho mÑ sè sîi vµ chØ mµ t«i ®· mua cho çc

chó – tÝnh theo tû gi¸ trong ngµy ®ã hay lµ tÝnh theo tû gi¸ 6

r©y-kh¬-xta-le 20 din-bÐc-gr«-sen, tuy lµ chó ®· h¨ng h¸i cè g¾ng

kiÕm lîi cho mÑ qua tû gi¸ hèi ®o¸i, t«i kh«ng nghi ngê g× r»ng chó

®· lµm theo çch thø nhÊt.

Nhng nãi vÒ ®iÓm ®ã ®ñ råi. V× xem ra chó ®· hÕt kiªn nhÉn

råi, v¶ l¹i b¶n th©n vÊn ®Ò nµy nãi chung lµ vÊn ®Ò chuyÖn vÆt,

cho nªn t«i ®Ó chó ®îc tho¶ m·n b»ng çch lµ t«i sÏ thanh

to¸n b»ng pao xtÐc-linh. Theo sù tho¶ thuËn gi÷a t«i víi Gèt1∗

th× ngêi ta sÏ b¾t ®Çu tr¶ tiÒn cho t«i tõ ngµy 1 th¸ng T¸m,

cø hai th¸ng th× tr¶ 1000 p.xt.; t«i sÏ cè g¾ng dïng sè tiÒn

nhËn ®îc trong ®ît ®Çu ®Ó thanh to¸n víi mÑ. Tuy nhiªn, cã

thÓ lµ Gèt-phrÝt sÏ tr× ho·n ®ît tr¶ ®Çu tiªn cho ®Õn khi nµo

so¹n xong b¶n c©n ®èi vµ ký ®îc b¶n hîp ®ång, khiÕn cho cã

1∗ – Ðc-men.

_____________________________________________________________

854 ¡ng-ghen göi hÐc-man ¡ng-ghen, 15 th¸ng B¶y 1869 ¡ng-ghen göi hÐc-man ¡ng-ghen, 15 th¸ng B¶y 1869 855

thÓ kÐo dµi thªm kho¶ng hai tuÇn lÔ n÷a, v× vËy, t«i ®Ò nghÞ chó

®õng hy väng lµ chó ch¾c ch¾n sÏ nhËn ®îc tiÒn vµo ®óng thêi

h¹n ®· Ên ®Þnh. Chó còng lµm ¬n göi cho t«i tµi kho¶n v·ng lai

tÝnh ®Õn ngµy 30 th¸ng S¸u – v× cã nhiÒu lÇn rót tiÒn ra cho nªn

tµi kho¶n cña t«i ë ®©y hÕt søc rèi mï, v× thÕ t«i kh«ng muèn tr«ng

cËy vµo nã, nhÊt lµ t«i vÉn cha cã ®îc b¶n trÝch lôc, mµ ë v¨n

phßng cña h·ng th× t«i chØ cã thÓ xem lít qua tµi kho¶n Êy mµ

th«i. VÒ toµn bé kho¶n sai ng¹ch pháng chõng, chó sÏ nhËn ®îc

kho¶n Êy nh sau: 1) Trong th¸ng T¸m – gÇn 800 – 900 p.xt., 2) trong th¸ng Mêi

1000 p.xt. vµ 3) trong th¸ng Ch¹p chó sÏ nhËn ®îc sè tiÒn cßn l¹i; v× vËy t«i yªu cÇu chó kÞp thêi th«ng b¸o cho t«i biÕt chó muèn t«i göi vÒ ®©u vµ chó nhËn b»ng çch nµo sè kú phiÕu ®îc chuyÓn cho chó.

Võa míi nhËn ®îc l¸ th cña chó ®Ò ngµy 13. T«i sÏ ký vµo v¨n b¶n ngay khi nµo t«i cã mÆt ë trong thµnh phè vµ khi t«i gÆp «ng phã l·nh sù, – ch¾c lµ vµo ngµy mai. Chó lµm ¬n t×m hiÓu xem t«i ph¶i lµm g× ®Ó tho¸t khái viÖc tiÕp tôc nhËn ®îc nh÷ng giÊy b¸o cña Toµ ¸n hoµng gia quËn B«-khum vÒ sù viÖc cña c«ng ty hîp nhÊt ë En-ghen-xbuèc. ThØnh tho¶ng ë ®©y l¹i nhËn ®îc nh÷ng b¶n th«ng tri dÇy cép in trªn thø giÊy th« kÖch rÊt xÊu, cã ®ãng con dÊu to b»ng ®ång 2 ta-le, göi cho t«i, vµ nh÷ng th«ng tri Êy ®îc xem lµ “çc giÊy tê c«ng vô ®îc göi ®Õn miÔn phÝ”; cßn bu ®iÖn Anh th× kh«ng thÌm ®Õm xØa g× ®Õn Toµ ¸n quËn B«-khum, b¾t t«i tr¶ tõ 3 ®Õn 5 si-linh cho mçi bu kiÖn nh thÕ. Mét tuÇn lÔ tríc ®©y t«i ®· nhËn ®îc mét gãi nh thÕ cã liÖt kª tÊt c¶ çc cæ ®«ng thµnh viªn cña C«ng ty hîp nhÊt ë En-ghen-xbuèc vµ b¶n dù th¶o vÒ viÖc hîp nhÊt, kÌm theo lêi ®Ò nghÞ h·y cho biÕt ý kiÕn cña m×nh. Qua çc tµi liÖu nµy t«i ®îc biÕt r»ng sau nµy cã thÓ lµ t«i sÏ vinh

dù nhËn ®îc 3601/672 cóc-x¬1∗ chia cho 8; song, t«i nhËn thÊy r»ng ph¶i tr¶ cíc phÝ chuyÓn th«ng tin nµy nh÷ng 4 si-linh 8 pen-ni th× còng lµ qu¸ ®¾t. Gi¸ nh t«i cã thÓ nhËn ra tªn hä vÞ quan toµ cÊp quËn oai hïng Êy ®· ký tªn ë bªn díi tµi liÖu Êy th× t«i ®· viÕt cho «ng ta mét l¸ th rÊt lÞch sù víi lêi ®Ò nghÞ h·y lµm ¬n ®õng quÊy rÇy t«i vÒ nh÷ng c«ng viÖc lµm ¨n cña C«ng ty hîp nhÊt En-ghen-xbuèc n÷a. Nhng çc quan chøc Phæ ký hä tªn cña m×nh mét çch rÊt khã hiÓu ®îc chÝnh lµ ®Ó ngêi ta kh«ng quÊy rÇy hä b»ng bÊt kú nh÷ng th tr¶ lêi nµo. VËy mong chó h·y lµm ¬n th«ng b¸o cho con ngêi cã nÐt ch÷ khã ®äc Êy r»ng quyÒn cña Toµ ¸n quËn §oãc-mun-®¬ vµ quËn B«-khum vÒ viÖc göi c«ng v¨n miÔn phÝ th× kh«ng ®îc c«ng nhËn ë n¬i nµy, vµ r»ng t«i sÏ rÊt biÕt ¬n «ng Êy nÕu «ng ta, c¨n cø theo giÊy uû quyÒn, sÏ göi tÊt c¶ çc th«ng b¸o cho mÑ.

VÒ h·ng bu«n th× t×nh h×nh nh sau: Gèt-phrÝt thÊy cÇn duy

tr× h·ng nµy cho ®Õn khi nµo çc chó cßn duy tr× nã, bëi v× nÕu

trong trêng hîp ngîc l¹i th× çc chó cã thÓ ®ßi hëng mét

phÇn di s¶n thõa hëng cña h·ng “Ðc-men vµ ¡ng-ghen” ë

Man-se-xt¬. T«i thÊy r»ng nÕu ®øng ra bªnh vùc cho çc chó th×

viÖc lµm ®ã kh«ng nh÷ng lµ thõa, mµ cßn tai h¹i n÷a, bëi v× çc

chó cã: 1) lêi høa cña Pª-t¬ Ðc-men b¶o ®¶m cho çc chó cã çc

quyÒn ë ®©y, vµ 2) kÕt luËn cña çc luËt s mµ t«i hoµn toµn

tin cËy. Chõng nµo Pª-t¬ Ðc-men cßn sèng th× çc chó ch¼ng cã

g× ph¶i sî Gèt-phrÝt Ðc-men; gi¸ nh t«i biÕt r»ng quyÒn cña

çc chó kh«ng bÊt di bÊt dÞch ®Õn nh thÕ th× lÏ ra tríc hÕt

t«i ®· kiÒm chÕ kh«ng ®a ra nh÷ng ®Ò nghÞ lu ý Gèt-phrÝt vÒ

1∗ Cóc-x¬ lµ cæ phÇn ë má khai hoang.

_____________________________________________________________

856 ¡ng-ghen göi hÐc-man ¡ng-ghen, 15 th¸ng B¶y 1869 ¡ng-ghen göi lót-vÝch Cu-ghen-man, 28 th¸ng B¶y 1869 857

viÖc nµy; mÆt kh¸c, Gèt-phrÝt cã thÓ kh«ng ®ång ý ®a ra lêi cam kÕt kh«ng b¸c bá quyÒn cña çc chó ®îc hëng c¶ sau khi Pª-t¬ Ðc-men qua ®êi. Nhng hiÖn thêi th× dï sao «ng ta còng n»m trong tay chóng ta, v× t«i trao cho «ng ta cã quyÒn hµnh ®èi víi h·ng chØ trong thêi gian 5 n¨m mµ th«i, vµ tuy t«i ®· cã høa víi «ng ta sau nµy sÏ kh«ng c¶n trë «ng ta, nhng viÖc thùc hiÖn lêi høa Êy, còng nh sù khiªm tèn cña t«i vÝ dô trong lÜnh vùc çc bÝ mËt cña h·ng v.v. th× hoµn toµn phô thuéc vµo hµnh vi cña «ng ta, ®Æc biÖt lµ th¸i ®é cña «ng ta ®èi víi çc chó, nh t«i ®· tuyªn bè th¼ng nh vËy víi «ng ta.

Víi sè tiÒn 10000 p.xt. mµ t«i ®Çu t vµo cæ phiÕu th× ®Õn ngµy 30 th¸ng S¸u t«i ®· kiÕm ®îc Ýt nhÊt lµ 170 pao xtÐc-linh nhê gi¸ cæ phÇn t¨ng lªn. TÝnh trung b×nh sè tiÒn Êy ®em l¹i cho t«i 77/8% lîi nhuËn cña t b¶n ®· ®îc ®Çu t. Chñ yÕu ®©y lµ çc cæ phiÕu cña c«ng ty h¬i ®èt, sau n÷a lµ çc cæ phiÕu cña c«ng ty ®êng èng dÉn níc vµ çc cæ phiÕu ®êng s¾t, tÊt c¶ ®Òu lµ thuéc çc c«ng ty cña Anh.

Cµng ngµy t«i cµng thÊy vui síng víi sù tù do cña t«i. §¸ng tiÕc lµ t«i cßn cã qu¸ nhiÒu sù bËn rén ®Ó cã thÓ b¾t tay mét çch triÖt ®Ó vµo viÖc nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò x¸c ®Þnh nµo ®ã, thÕ nhng s¾p tíi ®©y viÖc nµy còng sÏ ®îc gi¶i quyÕt.

VÒ vÊn ®Ò sîi th× t«i ®· nãi chuyÖn víi «ng Sun-x¬, mét ngêi chuyªn mua bu«n, vµ t«i ®· göi cho «ng ta mét th ng¾n mµ b¶n sao th Êy ®îc t«i göi kÌm theo ®©y ®Ó çc chó biÕt. VÒ chØ th× tõ sau khi t«i mua vµo trong nh÷ng lÇn cuèi cïng chÊt lîng cña sè chØ Êy ®· thay ®æi ®Õn møc lµ nÕu çc chó cÇn ®Õn sè chØ Êy th× tèt nhÊt çc chó nªn ®Æt hµng theo tõng l« mÉu. VÒ vÊn ®Ò sîi th× tèt nhÊt lµ còng nªn buéc Sun-x¬ ph¶i cam kÕt tu©n thñ cung cÊp çc lo¹i sîi mµ t«i ®· nªu trong b¶n danh môc cña t«i, – ®ã chÝnh lµ nh÷ng lo¹i sîi mµ ë ®©y chóng t«i ®· sö dông trong suèt 20 n¨m vµ chóng sÏ lµ nh÷ng lo¹i sîi

kh«ng thÓ thay thÕ ®îc ®èi víi çc chó nÕu chÊt lîng cña chóng kh«ng thay ®æi.

T«i göi nh÷ng lêi cÇu chóc tèt ®Ñp nhÊt ®Õn Em-ma, çc ch¸u

vµ ®Õn tÊt c¶ çc cËu em vµ çc c« em. T«i göi kÌm ë ®©y vµi dßng

dµnh cho £. Bl¨ng-c¬.

Phri-®rÝch cña chó

C«ng bè lÇn ®Çu cã lîc bít trªn t¹p chÝ “Deutsche Revue”, Jg. 46, Bd. II, 1921, c«ng bè toµn v¨n b»ng tiÕng Nga trong C. M¸c vµ

Ph. ¡ng-ghen, Toµn tËp, xuÊt b¶n lÇn thø nhÊt, t. XXVI, 1935



ë Han-n«-v¬



T«i göi kÌm theo ®©y b¶n tiÓu sö1∗, so¹n riªng cho tê

“Zukunft”, trong ®ã cã nh¾c ®Õn t¸c phÈm “Ngµy 18 th¸ng S¬ng


_____________________________________________________________

mï”. T«i

860 ¡ng-ghen göi lót-vÝch Cu-ghen-man, 28 th¸ng B¶y 1869 M¸c göi lót-vÝch Cu-ghen-man, 30 th¸ng B¶y 1869 861

rÊt vui mõng thÊy r»ng b¶n tiÓu sö Êy sÏ ®îc chÐp l¹i tríc, bëi v× sÏ tèt h¬n nÕu V©y-x¬ kh«ng biÕt ®îc r»ng b¶n tiÓu sö Êy

lµ do t«i viÕt.

VÒ chuyÕn chu du th× M¸c sÏ viÕt th hoÆc ®· viÕt th cho Ngµi

biÕt råi. ë Çc-l¬-xb¸t1∗ dï sao th× Ngµi còng sÏ kh«ng nhËn ®îc

çi ®ã ®©u; vÒ phÇn t«i th× vÊn ®Ò tæng kÕt b¶n c©n ®èi v.v. bÞ chËm

trÔ ®Õn møc lµ t«i hoµn toµn kh«ng râ ®Õn khi nµo t«i míi cã thÓ

lªn ®êng ®îc, dï sao th× tríc ngµy 15-20 th¸ng T¸m sÏ kh«ng

thÓ lªn ®êng ®îc. §iÒu nµy rÊt kh«ng thó vÞ, nhng v× c«ng viÖc

th¬ng m¹i hµnh h¹ t«i nh thÕ vµo lÇn chãt, cho nªn kh«ng cÇn

thiÕt ph¶i ®Æc biÖt bùc däc. Nh vËy lµ trong n¨m nay ch¾c ch¾n lµ

t«i sÏ kh«ng gÆp ®îc Ngµi, bëi v× cha ch¾c t«i cã ®Õn Çc-l¬-xb¸t

®îc kh«ng.

§Ó kÞp göi b¶n tiÓu sö ®i trong ngµy h«m nay, t«i ph¶i dõng

bót ë ®©y. VËy, xin hÑn ®Õn lÇn sau. T«i hy väng r»ng Çc-l¬-xb¸t

sÏ cã t¸c dông tèt ®Õn nh÷ng viªn sái mËt cña Ngµi. Mét trong sè

nh÷ng c« em d©u cña t«i ë B¸c-men còng ®· cã lóc bÞ c¨n bÖnh

nµy, nhng ®· may m¾n tho¸t khái c¨n bÖnh nµy vµ nay trë l¹i

tr¹ng th¸i trµn ®Çy søc khoÎ, bÐo vµ vui vÎ.

Ph. ¡. cña Ngµi





ë Han-n«-v¬

[Lu©n §«n], 30 th¸ng B¶y 1869

B¹n th©n mÕn!

Trong suèt gÇn 12 ngµy t«i bÞ mét çi môn mäc ë bªn tay tr¸i

(®Õn nay vÉn cha hoµn toµn khái) (tr«ng gièng çi nhät to), y nh

çi môn ®· tõng xuÊt hiÖn ë çnh tay tr¸i trong thêi gian t«i ë

th¨m ¡ng-ghen t¹i Man-se-xt¬. Song, ®iÒu ®ã kh«ng ph¶i lµ

nguyªn nh©n khiÕn t«i chËm trÔ m·i ®Õn nay míi tr¶ lêi bøc th

cña Ngµi ®Ò ngµy 17 th¸ng nµy.

V× t«i hoµn toµn kh«ng muèn lµm háng çc kÕ ho¹ch cña Ngµi

vµ, ngoµi ra, ç nh©n t«i còng muèn ®îc cã mÆt trong héi cña

Ngµi, cho nªn t«i ®· tiÕn hµnh mäi bíc hµnh ®éng cã thÓ lµm

®îc, ®Ó thu xÕp c«ng viÖc theo çch mµ Ngµi mong muèn. Nhng

®iÒu ®ã hoµn toµn kh«ng thÓ ®îc. Vµo cuèi th¸ng T¸m t«i ph¶i

cã mÆt ë Hµ Lan, ë chç nh÷ng ngêi th©n trong hä téc cña

m×nh1∗, ®Ó t¹i ®ã cÇn gi¶i quyÕt nhiÒu vÊn ®Ò ®îc t«i rÊt quan

t©m vµ quan träng ®èi víi t«i. T«i cã ®Ò nghÞ chuyÓn cuéc gÆp

gì ®ã sang thêi ®iÓm kh¸c, nhng ®· bÞ khíc tõ døt kho¸t, bëi

v× nh÷ng ngêi mµ t«i ph¶i gÆp gì th× ®Òu bÞ rµng buéc bëi c«ng

1∗ – gia ®×nh Phi-lÝp-x¬.

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________

862 M¸c göi hÐc-man i-ung, 13 th¸ng t¸m 1869 M¸c göi lau-ra la-ph¸c-g¬, 25 th¸ng chÝn 1869 863

viÖc vµ chØ cã ®îc mét thêi ®iÓm cho cuéc gÆp gì ë B«m-men1∗.

VËy lµ t«i sÏ rêi Lu©n §«n vµo cuèi th¸ng T¸m. Xin Ngµi h·y

viÕt th cho t«i biÕt khi nµo th× Ngµi trë vÒ Han-n«-v¬. T«i sÏ

nghiªn cøu xem t«i cã kh¶ n¨ng ®Õn chõng mùc nµo trong viÖc

phèi hîp chuyÕn ®i tiÕp theo sau nµy víi t×nh h×nh ®ã.

Xin göi lêi th¨m hái nång nhiÖt ®Õn phu nh©n quý mÕn cña

Ngµi vµ ®Õn Phren-x¬-khen.

C. M. cña Ngµi

P.S. Thªm vµo ®ã, vµo th¸ng T¸m th× La-ph¸c-g¬, phu nh©n vµ

cËu con trai bÐ nhá cña anh Êy sÏ ®Õn Lu©n §«n.






ë Lu©n §«n

[Lu©n §«n], 13 th¸ng T¸m [1869]

I-ung th©n mÕn!

1∗ – Dan-b«m-men.

T«i võa nhËn ®îc bøc th cña Ngµi (vµo 2 giê chiÒu).

Xin Ngµi nhÊt thiÕt h·y ®i cho539. ViÖc A-pl¬-g¸c ®îc liªn

minh cña «ng ta ph¸i ®Õn sÏ cho çc thµnh viªn cña Quèc tÕ trªn

lôc ®Þa thÊy r»ng c«ng nh©n Anh tuyÖt nhiªn kh«ng qu¸ thê ¬ ®Õn

thÕ ®èi víi Quèc tÕ nh nh÷ng miÖng lìi ®éc ¸c ®· kh¼ng ®Þnh.

ChØ tiÕc r»ng A-pl¬-g¸c ®· kh«ng tham dù trong çc cuéc tranh

luËn cña chóng t«i hiÖn nay vµ do ®ã kh«ng thÓ h×nh dung ®îc

quan ®iÓm cña chóng t«i.

NÕu nh chóng t«i kh«ng cã nh÷ng biÖn ph¸p th× bän ngu ngèc

ë §en-n¸c-c¬-xt¬-rÝt cã thÓ lµm nhiÒu ®iÒu x»ng bËy. Còng cÇn viÕt

th cho nh©n vËt ngêi Ba Lan cña chóng ta1∗ – t«i kh«ng cã ®Þa

chØ cña nh©n vËt Êy.

C. M. cña Ngµi

C«ng bè lÇn ®Çu b»ng tiÕng Nga trong cuèn s¸ch: “§¹i héi Ba-l¬ cña Quèc tÕ I häp vµo çc ngµy 6-11 th¸ng ChÝn 1869”, 1934


57 M¸c göi lau-ra La-ph¸c-g¬

ë Lu©n §«n


Ca-ca-®u cng cña bè!

1∗ – Gia-bi-xki.

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________

864 M¸c göi lau-ra la-ph¸c-g¬, 25 th¸ng chÝn 1869 M¸c göi lau-ra la-ph¸c-g¬, 25 th¸ng chÝn 1869 865

Bè lÊy lµm tiÕc lµ kh«ng thÓ kû niÖm ë nhµ ngµy sinh cña con

chim cã ®«i m¾t ãng ¸nh cña bè, nhng nh÷ng suy nghÜ cña ¤n-®¬

NÝch1∗ nµy lu«n bªn c¹nh con540.

Con n»m trong tr¸i tim cha

Bè vui mõng ®îc biÕt qua l¸ th cña Mem-khen2∗ (®îc viÕt

díi h×nh thøc ®Çy l«i cuèn thêng thÊy ë bµ Êy, bµ Êy lµ nghÖ

nh©n ®iªu luyÖn thËt sù trong m«n nghÖ thuËt v¨n th tÝn) r»ng

søc khoÎ cña con ®· tèt h¬n. Bè hy väng r»ng cËu bÐ Sn¸p-pi3∗ dÔ

th¬ng cña chóng ta s¾p b×nh phôc. §ång thêi bè hoµn toµn chia

sÎ ý kiÕn cña Cu-ghen-man cho r»ng cÇn lËp tøc tham kh¶o ý kiÕn

b¸c sÜ Oe-xt¬ (hoÆc lµ mét b¸c sÜ kh¸c, nÕu «ng Êy v¾ng mÆt). Bè

hy väng r»ng trong trêng hîp nµy con vµ La-ph¸c-g¬ tu©n theo uy

tÝn cña bè lµ ngêi cha, uy tÝn mµ bè kh«ng cã thãi quen û vµo,

nhng con ®· biÕt râ. Ch÷a trÞ cho con trÎ th× khã kh¨n h¬n viÖc

ch÷a trÞ cho bÊt cø ngêi nµo. H¬n bÊt cø trêng hîp nµo kh¸c, ë

®©y cÇn cã nh÷ng biÖn ph¸p khÈn cÊp vµ mäi sù chËm trÔ cã thÓ

trë nªn tai h¹i. Trong bÊt kú t×nh huèng nµo çc con còng kh«ng

®îc véi vµng rêi khái Lu©n §«n. §iÒu ®ã sÏ cã thÓ thËt sù nguy

hiÓm cho ch¸u bÐ vµ b¶n th©n çc con còng ch¼ng cã lîi g×. VÒ mÆt

nµy bÊt kú b¸c sÜ nµo còng sÏ cho con mét lêi khuyªn nh vËy.

Bè vui mõng thÊy r»ng §¹i héi Ba-l¬292 ®· kÕt thóc, r»ng ®¹i

héi ®· diÔn ra t¬ng ®èi tèt ®Ñp. Bè lu«n lu«n c¶m thÊy lo l¾ng

trong nh÷ng trêng hîp nh vËy khi mµ ®¶ng bÞ ph¬i bµy ra

tríc m¾t mäi ngêi “víi tÊt c¶ nh÷ng ung nhät cña nã”. Kh«ng

mét ai trong sè çc nh©n vËt hµnh ®éng ®· tá ra µ la hauteur

1∗ – Ma xã (tªn gäi ®ïa ë nhµ cña C. M¸c).

2∗ – Gien-ni, vî cña M¸c.


des principes1∗, nhng ®øng tríc ®Çu ãc ngu ngèc cña çc giai cÊp

bªn trªn th× nh÷ng sai lÇm cña giai cÊp c«ng nh©n trë nªn mê

nh¹t. Trªn con ®êng ®i cña chóng ta kh«ng cã mét thµnh phè nµo

ë §øc mµ t¹i ®ã nh÷ng tê b¸o tØnh lÎ l¹i kh«ng ®Çy dÉy viÖc m« t¶

çc ho¹t ®éng cña çi “®¹i héi kinh khñng Êy”.

ë ®©y chóng ta bÞ r¬i vµo mét t×nh tr¹ng bèi rèi nµo ®ã. Gia

®×nh Cu-ghen-man ch¼ng muèn nghe ®Õn chuyÖn ra ®i nhanh

chãng. Thªm vµo ®ã, søc khoÎ cña Gien-ni còng ®· tèt h¬n nhiÒu

nhê thay ®æi kh«ng khÝ vµ nhê nh÷ng nguyªn nh©n kh¸c.

Ch¾c lµ bè sÏ gÆp LÝp-nÕch sau vµi ngµy n÷a ë Brao-svai-g¬. Bè

tõ chèi ®i ®Õn Lai-pxÝch, cßn «ng Êy l¹i kh«ng thÓ ®Õn Han-n«-v¬

®îc, bëi v× bän Phæ ch¾c ch¾n sÏ dµnh cho «ng Êy hëng tÊt c¶

nh÷ng tiÖn nghi cña c¨n hé miÔn phÝ trong thêi gian kú häp cña

quèc héi §øc t¹m nghØ337.

Bè rÊt çm ¬n P«n vÒ l¸ th chi tiÕt541. Bè göi lêi th¨m hái hÕt

søc nång nhiÖt ®Õn toµn thÓ gia ®×nh vµ göi mét tr¨m çi h«n cho

chÝnh con vµ cho ch¸u trai bÐ nhá vµ rÊt cng Sn¸p-ni cña «ng.

Bè chµo t¹m biÖt con cng cña bè! M·i m·i lµ ngêi bè cña con.

¤n-®¬ NÝch

[ë trang cuèi cïng trong th, chÝnh tay M¸c viÕt:]

Göi Lau-ra

C«ng bè lÇn ®Çu b»ng tiÕng §øc trªn t¹p chÝ “Die Neue Zeit", Bd. 1, sè 2,

1907-1908


1∗ – ngang tÇm nh÷ng nguyªn lý.

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________

866 M¸c göi lót-vÝch Cu-ghen-man, 12 th¸ng mêi 1869 M¸c göi p«n vµ lau-ra la-ph¸c-g¬, 18 th¸ng mêi 1869 867

58



Cu-ghen-man th©n mÕn! T«i viÕt véi vµng, bëi v× Tót-xi vµ ¡ng-ghen võa míi tíi ®©y.

Qua mÊy dßng nµy anh sÏ thÊy r»ng h«m qua chóng t«i ®· vÒ ®Õn níc Anh mét çch thuËn lîi.

Chóng t«i cã gÆp mét vµi chuyÖn bÊt tr¾c trªn biÓn vµ trªn bé, vÒ chuyÖn nµy Gien-ni sÏ viÕt th vµo thêi gian tíi ®©y.

T¹m thêi xin göi lêi th¨m nång nhiÖt ®Õn c¶ nhµ.

C. M. cña anh

Xin göi lêi th¨m ®Æc biÖt ®Õn N÷ b¸ tíc vµ Con Chim Có1∗.

¡ng-ghen, La-ph¸c-g¬, bµ M¸c vµ nh÷ng ngêi kh¸c còng göi lêi

th¨m BÐ con2∗ l¹i khoÎ h¬n tríc.

C«ng bè toµn v¨n b»ng tiÕng Nga trong cuèn s¸ch: “Nh÷ng bøc th cña M¸c göi Cu-ghen-man”, 1928


1∗ – vî cña Cu-ghen-man lµ GhÐc-tru-®a vµ con g¸i lµ Phran-txi-xca.


59 M¸c göi p«n vµ lau-ra La-ph¸c-g¬

ë Pa-ri


Çc con yªu quý cña bè P«n vµ Lau-ra!

H«m nay bè göi cho çc con b¶n th¶o cña ngµi Ken-l¬542. Bè

kh«ng thÓ t×m ra ®îc ®Þa chØ cña «ng Êy, do ®ã çc con sÏ ph¶i

th«ng qua Si-li mµ t×m ra ®Þa chØ Êy ë M. HÐt-x¬.

Çc con h·y nãi víi ngµi Ken-l¬ h·y tiÕp tôc c«ng viÖc. Nh×n

chung bè hµi lßng víi b¶n dÞch cña «ng Êy, tuy b¶n dÞch Êy cßn

thiÕu tÝnh trang nh· vµ ®îc thùc hiÖn qu¸ cÈu th¶.

§iÒu tèt h¬n hÕt lµ «ng ta sÏ göi tõng ch¬ng cho bè sau mçi

giê. VÒ ch¬ng IV th× bè chia nã thµnh nh÷ng phÇn nhá.

Nh÷ng chç söa ch÷a mµ bè ®· ®a vµo ch¬ng II nµy th× kh«ng

cã tÝnh chÊt b¾t buéc, nhng nh÷ng chç söa ch÷a Êy chØ râ çi

híng mµ bè cho lµ cÇn thiÕt khi söa ch÷a.

§èi víi tõ ng÷ “Verwertung”1∗ th× xin h·y xem nhËn xÐt cña bè

ë trang 12 trong b¶n th¶o cña «ng Êy. Mong r»ng «ng ta h·y cung

cÊp chó thÝch vÒ tõ ng÷ Êy cho ®éc gi¶ Ph¸p.

Bè kh«ng tin r»ng viÖc t¸ch biÖt rÊt hay l¾p l¹i çc tõ b»ng

1∗ – “lµm t¨ng gi¸ trÞ”.

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________

868 M¸c göi p«n vµ lau-ra la-ph¸c-g¬, 18 th¸ng mêi 1869 M¸c göi lót-vÝch Cu-ghen-man, 29 th¸ng mêi mét 1869 869

çch t¸ch xa chóng ra th× thuËn tiÖn cho çc thî s¾p ch÷ ngêi

Ph¸p. Trong tiÕng §øc chóng ta dïng tõ “Prozeß” (ProcÌs)1∗ ®èi víi sù

ph¸t triÓn kinh tÕ th× còng gièng nh çc con – nÕu bè kh«ng

nhÇm – nãi “qu¸ tr×nh ho¸ häc”. ¤ng ta dÞch tõ nµy thµnh

“phenomena”2∗, nh thÕ lµ v« nghÜa. NÕu nh «ng ta kh«ng thÓ t×m

ra ®îc mét thuËt ng÷ nµo kh¸c th× trong mäi trêng hîp mong

«ng Êy h·y dÞch ra thµnh tõ “mouvement”3∗ hoÆc b»ng mét tõ nµo

®ã t¬ng tù.

Çc con h·y thay mÆt bè h«n bÐ Sn¸p-pi yªu quý.

¤n-®¬ NÝch cña çc con

Bè ®· nhËn ®îc l¸ th tõ Xanh Pª-tÐc-bua. Cã mét ngêi Nga

göi cho bè t¸c phÈm cña m×nh (b»ng tiÕng Nga)4∗ nãi vÒ t×nh c¶nh

cña n«ng d©n vµ nãi chung cña giai cÊp cÇn lao trong ®Êt níc tèi

t¨m cña m×nh338.

[Ghi chó cña P. La-ph¸c-g¬]

Lu ý Ken-l¬ r»ng nh÷ng tõ ®îc nhÊn m¹nh b»ng çch g¹ch ng¾n vÉn ®îc gi÷ l¹i

cho v¨n b¶n.

C«ng bè lÇn ®Çu trong v¨n tËp “Annali",

an. 1, Milano, 1958 In theo b¶n viÕt tay

Nguyªn v¨n lµ tiÕng Anh In b»ng tiÕng Nga lÇn ®Çu

1∗ – “qu¸ tr×nh”.

2∗ – “hiÖn tîng”.

3∗ – “sù vËn ®éng”.

4∗ Trong nguyªn b¶n ®· viÕt nhÇm lµ “in German” – “b»ng tiÕng §øc”.


ë Han-n«-v¬



Gien-ni ®· göi cho anh1∗, kho¶ng 5 tuÇn tríc ®©y, mét l¸ th –

thùc ra lµ 2 l¸ th, mét th göi cho anh cßn l¸ th kh¸c göi cho n÷

b¸ tíc2∗. Trong th nµy cã ¶nh ch©n dung cña G. VÐc-th¬, vµ v×

khã thay thÕ tÊm ¶nh nµy (kh«ng cã tÊm ¶nh thø hai ®Ó göi) cho

nªn Gien-ni muèn t×m hiÓu cµng sím cµng tèt xem çc vÞ ®· nhËn

®îc l¸ th Êy hay cha.

Së dÜ ë ®©y cã sù nghi ngê nµo ®ã vÒ tÝnh chÊt bÊt kh¶ x©m

ph¹m vµ an toµn cña th tõ göi qua bu ®iÖn lµ v× cã mét l¸ th do

t«i göi cho ¡ng-ghen tõ Han-n«-v¬3∗ nhÊt ®Þnh ®· bÞ bãc trém råi

sau ®ã l¹i ®îc d¸n l¹i mét çch rÊt vông vÒ. ¡ng-ghen ®· gi÷ l¹i

phong b× ®Ó t«i cã thÓ thÊy râ ®iÒu ®ã b»ng chÝnh m¾t cña m×nh.

Anh ph¶i lý gi¶i sù im lÆng l©u vµ phÇn nµo lµ sù im lÆng

téi lçi cña t«i bëi nguyªn nh©n t«i ph¶i lµm bï mét khèi lîng

lín c«ng viÖc, kh«ng chØ phôc vô cho çc c«ng viÖc khoa häc cña

m×nh, mµ cßn liªn quan ®Õn Quèc tÕ, ngoµi ra t«i ®· b¾t ®Çu

1∗ Xem tËp nµy, tr. 956-961.

2∗ – GhÐc-tru-®a, vî cña Cu-ghen-man.

3∗ Xem tËp nµy, tr. 494-495, 499.

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________

870 M¸c göi lót-vÝch Cu-ghen-man, 29 th¸ng mêi mét 1869 M¸c göi lót-vÝch Cu-ghen-man, 29 th¸ng mêi mét 1869 871

nghiªn cøu tiÕng Nga v× ngêi ta ®· göi tõ Pª-tÐc-bua cho t«i mét

cuèn s¸ch nãi vÒ t×nh c¶nh giai cÊp c«ng nh©n (dÜ nhiªn lµ trong ®ã

gåm c¶ n«ng d©n) ë níc Nga1∗, vµ sau cïng lµ do t×nh h×nh søc

khoÎ cña t«i hoµn toµn kh«ng tèt.

Ch¾c anh ®· thÊy trªn tê “Volksstaat” nh÷ng ®Ò nghÞ cña t«i

nh»m chèng l¹i Gl¸t-xt«n vÒ vÊn ®Ò ©n x¸ ë Ai-r¬-len2∗. HiÖn nay

t«i ®¶ kÝch Gl¸t-xt«n - ®iÒu ®ã g©y nªn mét sù Çm Ü ë ®©y – còng

hÖt nh ngµy tríc t«i ®· tõng ®¶ kÝch Pan-míc-xt¬n3∗. Nh÷ng

phÇn tö mÞ d©n lu vong ë ®©y thÝch ®¶ kÝch çc tªn b¹o chóa ë lôc

®Þa, tõ kho¶ng çch xa an toµn. §èi víi t«i ®iÒu ®ã chØ cã ý nghÜa

tuyÖt diÖu khi viÖc lµm Êy diÔn ra vultu instantis tyranni4∗.

Song, bµi ph¸t biÓu cña t«i vÒ vÊn ®Ò ©n x¸ çc tï nh©n Ai-r¬-len,

còng nh ®Ò nghÞ cña t«i tiÕp theo ®ã t¹i Tæng Héi ®ång vÒ viÖc

th¶o luËn lËp trêng cña giai cÊp c«ng nh©n Anh ®èi víi Ai-r¬-len

vµ ra nghÞ quyÕt vÒ vÊn ®Ò nµy5∗, dÜ nhiªn lµ cßn theo ®uæi nh÷ng

môc ®Ých kh¸c n÷a, ngoµi môc ®Ých tá th¸i ®é kiªn quyÕt vµ lín

tiÕng bªnh vùc nh÷ng ngêi Ai-r¬-len bÞ thèng trÞ ¸p bøc, chèng l¹i

nh÷ng kÎ thèng trÞ hä. Cµng ngµy t«i cµng ®i ®Õn chç tin ch¾c – giê ®©y vÊn ®Ò lµ

cÇn ®a niÒm v÷ng tin Êy vµo ®Çu ãc giai cÊp c«ng nh©n Anh – r»ng nã sÏ kh«ng bao giê cã thÓ tiÕn lªn phÝa tríc ®îc mét bíc quyÕt ®Þnh ë ngay níc Anh chõng nµo nã cßn cha

1∗ N. Phlª-rèp-xki. “T×nh c¶nh giai cÊp lao ®éng ë Nga”.

2∗ C. M¸c. “Dù th¶o nghÞ quyÕt cña Tæng Héi ®ång vÒ chÝnh s¸ch cña ChÝnh phñ

Anh ®èi víi çc tï nh©n Ai-r¬-len” (Xem tËp nµy, tr. 517-518).


4∗ – ®øng tríc chÝnh tªn b¹o chóa.


®o¹n tuyÖn døt kho¸t víi chÝnh s¸ch cña çc giai cÊp thèng trÞ trong vÊn ®Ò Ai-r¬-len, chõng nµo nã kh«ng nh÷ng cßn cha hµnh ®éng ®ång lßng víi ngêi Ai-r¬-len, mµ cßn cha ®¶m nhËn vÒ phÝa m×nh thÕ chñ ®éng trong viÖc lo¹i bá hiÖp íc hîp nhÊt thùc hiÖn vµo n¨m 180138 vµ thay nã b»ng h×nh thøc liªn minh tù do dùa trªn nh÷ng nguyªn t¾c liªn bang. Giai cÊp v« s¶n Anh ph¶i tu©n theo chÝnh s¸ch nµy, kh«ng ph¶i v× sù c¶m th«ng víi ngêi Ai-r¬-len, mµ v× chÝnh s¸ch Êy lµ cÇn thiÕt xÐt trªn gãc ®é nh÷ng lîi Ých cña chÝnh nã. NÕu ®iÒu ®ã kh«ng ®îc thùc hiÖn th× nh©n d©n Anh vÉn sÏ bÞ dÉn d¾t nh tríc kia bëi çc giai cÊp thèng trÞ, bëi v× nh©n d©n Anh sÏ ph¶i hµnh ®éng cïng víi nh÷ng giai cÊp Êy nh mét mÆt trËn thèng nhÊt chèng l¹i Ai-r¬-len. Mçi phong trµo nh©n d©n ë ngay níc Anh ®Òu sÏ bÞ tª liÖt bëi sù bÊt hoµ víi ngêi Ai-r¬-len, mµ ngay t¹i níc Anh th× ngêi Ai-r¬-len còng lµ mét bé phËn rÊt lín thuéc giai cÊp c«ng nh©n. §iÒu kiÖn thø nhÊt ®Ó gi¶i phãng giai cÊp v« s¶n ë Anh lµ ph¶i lËt ®æ tËp ®oµn ®Þa chñ ®Çu sá Anh – vÉn cha ®îc thùc hiÖn, bëi v× kh«ng thÓ ®Ëp tan trËn ®Þa cña nã ë ngay chÝnh níc Anh chõng nµo nã cßn duy tr× ®îc nh÷ng tiÒn ®ån ®îc cñng cè m¹nh mÏ cña nã ë Ai-r¬-len. Nhng mét khi nh©n d©n Ai-r¬-len tù m×nh n¾m lÊy c«ng viÖc vµo tay m×nh, mét khi nh©n d©n ®ã tù m×nh trë thµnh ngêi lËp ph¸p vµ ngêi cai qu¶n ®Êt níc m×nh, mét khi nh©n d©n ®ã giµnh ®îc quyÒn tù trÞ, th× ë ®ã viÖc thñ tiªu giai cÊp ®Þa chñ quý téc (phÇn nhiÒu ®©y còng vÉn chÝnh lµ nh÷ng l·nh chóa Anh) sÏ diÔn ra dÔ dµng h¬n nhiÒu, h¬n lµ ë ®©y, bëi v× ®èi víi Ai-r¬-len ®©y kh«ng nh÷ng lµ vÊn ®Ò thuÇn tuý cã tÝnh chÊt kinh tÕ, mµ ®ång thêi cßn lµ vÊn ®Ò d©n téc, bëi v× çc l·nh chóa ë Ai-r¬-len – kh¸c víi ë Anh – kh«ng ph¶i lµ nh÷ng «ng quan truyÒn thèng vµ kh«ng ph¶i lµ nh÷ng nh©n vËt cã t çch ®¹i diÖn, mµ lµ nh÷ng kÎ ®i thèng trÞ bÞ c¨m ghÐt ®èi víi d©n téc kh¸c. Kh«ng chØ cã sù ph¸t triÓn x· héi trong

_____________________________________________________________

872 M¸c göi lót-vÝch Cu-ghen-man, 29 th¸ng mêi mét 1869 M¸c göi lót-vÝch Cu-ghen-man, 29 th¸ng mêi mét 1869 873

néi bé níc Anh, mµ c¶ chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña nã, ®Æc biÖt lµ chÝnh s¸ch cña nã ®èi víi níc Nga vµ ®èi víi Mü, ®Òu bÞ tª liÖt bëi t×nh h×nh quan hÖ nh hiÖn nay ®èi víi Ai-r¬-len.

V× giai cÊp c«ng nh©n Anh cã mét vai trß quyÕt ®Þnh tuyÖt ®èi trªn bµn c©n sù nghiÖp gi¶i phãng x· héi nãi chung, cho nªn cÇn ph¶i t×m kiÕm ®iÓm tùa ë chÝnh ngay níc Anh. ThËt vËy, díi thêi Cr«m-oen thùc ra níc céng hoµ Anh ®· bÞ tan vì khi ®ông vµo Ai-r¬-len543. Non bis in idem!1∗ Ngêi Ai-r¬-len ®· ch¬i mét trß giÔu cît thËt tuyÖt víi chÝnh phñ Anh b»ng viÖc bÇu ¤’§«-n«-van – Rèt-xa2∗ ®· tõng lµ “téi ph¹m bÞ kÕt ¸n” – lµm nghÞ sÜ. Çc tê b¸o cña chÝnh phñ ®ang ®e do¹ l¹i b·i bá Habeas Corpus Act382 vµ phôc håi l¹i chÕ ®é khñng bè! Qu¶ thËt nh vËy, níc Anh cha bao giê cai trÞ Ai-r¬-len theo çch nµo kh¸c vµ kh«ng thÓ cai trÞ níc nµy theo çch nµo kh¸c – chõng nµo cßn tiÕp diÔn nh÷ng quan hÖ nh hiÖn nay – h¬n lµ th«ng qua khñng bè hÕt søc ®ª hÌn vµ mua chuéc hÕt søc bØ æi.

T¹m thêi ë Ph¸p t×nh h×nh tiÕn triÓn tèt. Mét mÆt, nh÷ng phÇn tö mÞ d©n vµ d©n chñ to måm ®· hÕt thêi thuéc mäi xu híng ®ang tù lµm m×nh mÊt thanh danh, mÆt kh¸c, th× B«-na-p¸c-t¬ ®· buéc ph¶i ®i vµo con ®êng nhîng bé, mµ ®i theo con ®êng nµy th× nhÊt ®Þnh «ng ta sÏ lµm m×nh g·y cæ.

VÒ vô bª bèi x¶y ra víi Ai-len-buèc trong h¹ viÖn Phæ, tê “Observer”, sè ra h«m qua, cã nhËn xÐt (tê b¸o h»ng ngµy thuéc chÝnh phñ) nh sau “Na-p«-lª-«ng nãi: “Grattez le russe et vous trouverez le tartare”3∗. Cßn vÒ ngêi Phæ th× ch¼ng cÇn ph¶i c¹o cä còng thÊy anh ta lµ ngêi Nga.

1∗ - Mong r»ng ®õng x¶y ra lÇn thø hai!

2∗ Xem tËp nµy, tr. 514-515, 535-537.

3∗ – “H·y cä s¹ch mét ngêi Nga th× quý vÞ sÏ tr«ng thÊy mét ngêi t¸c-ta”.

TiÖn thÓ xin nãi lu«n! Tªn cña tiÕn sÜ y häc Rai-s¬ lµ £-®u-¸c, vµ c¨n cø theo lêi tùa cuèn s¸ch cña «ng ta th× «ng ta sèng ë G«-ta544.

T«i göi lêi th¨m nång nhiÖt ®Õn N÷ b¸ tíc vµ Phren-x¬-khen1∗.

C. M¸c cña anh

Kh«ng biÕt liÖu chóng t«i cã thÓ nhËn ®îc tËp s¸ch máng xuÊt

b¶n ë Bi-l¬-phen, xuÊt b¶n nh©n dÞp chóc mõng Phr©y-li-gr¸t, hay

kh«ng?

C«ng bè lÇn ®Çu cã lîc bít trªn t¹p chÝ: “Die Neue Zeit”, Bd. 2, sè 13, 1901-1902; c«ng bè toµn v¨n b»ng tiÕng Nga trong



1∗ – Phran-xi-xca, con g¸i cña Cu-ghen-man.

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________

874 M¸c göi xª-da ®ê ®¸p-p¬, 24 th¸ng Giªng 1870 875

N¨m 1870

61 M¸c göi HÐc-man I-ung

ë Lu©n §«n


I-ung th©n mÕn cña t«i!

Tríc hÕt lµ lÔ an t¸ng S«545, sau ®ã lµ nh÷ng t×nh huèng

kh¸c ®· c¶n trë t«i göi sím h¬n cho Ngµi bøc th th«ng tri göi cho

Gi¬-ne-v¬1∗.

Trong néi dung cã nh÷ng sù söa ®æi – mét sè ch÷ bÞ t«i g¹ch bá,

mét sè c©u ®îc thªm vµo, vµ ë nhiÒu chç t«i ®· söa ®æi çch

tr×nh bµy.

Do vËy, Ngµi sÏ ph¶i chÐp l¹i (cµng nhanh cµng tèt) toµn bé tµi

liÖu nµy ®Ó b¶n mµ t«i göi ®i Bruy-xen vµo h«m nay, cã cïng mét

néi dung thèng nhÊt víi b¶n göi ®i Gi¬-ne-v¬. Khi nµo ngµi lµm

xong viÖc nµy, xin h·y chuyÓn ngay b¶n viÕt tay cho §uy-p«ng.

1∗ C. M¸c. “Tæng Héi ®ång göi Héi ®ång liªn ®oµn vïng Thuþ SÜ thuéc hÖ ng«n ng÷

la-tinh”.

Xin göi nh÷ng lêi cÇu chóc tèt lµnh ®Õn gia ®×nh Ngµi.

B¹n ch©n thµnh cña Ngµi.

Çc M¸c

Ngoµi b¶n sao bøc th th«ng tri göi ®i Gi¬-ne-v¬, t«i cßn viÕt –

dµnh cho Uû ban Bruy-xen – mét b¶n b¸o ço ®Çy ®ñ “®Ó ®éng viªn

khÝch lÖ hä”, vµ mét phÇn nµo còng ®Ó chØ cho hä thÊy ngêi ta

®ang truyÒn b¸ nh÷ng thø lý luËn nh¶m nhÝ nh thÕ nµo ë Gi¬-ne-

v¬546.



62 M¸c göi xª-da ®ê p¸p-p¬

ë Bruy-xen


Ngµi §¬ P¸p-p¬ th©n mÕn!

VÊt v¶ l¾m t«i míi viÕt ®îc th cho Ngµi. Sè lµ tay tr¸i cña

t«i bÞ quÊn b¨ng. Tõ cuèi th¸ng qua ë n¸ch t«i ®· b¾t ®Çu cã

hiÖn tîng ¸p xe h¹ch. T«i kh«ng chó ý ®Õn hiÖn tîng nµy, cßn

b©y giê th× bÞ trõng ph¹t vÒ nh÷ng téi lçi cña m×nh. Vµi ngµy

_____________________________________________________________

876 M¸c göi xª-da ®ê ®¸p-p¬, 24 th¸ng Giªng 1870 M¸c göi xª-da ®ê ®¸p-p¬, 24 th¸ng Giªng 1870 877

sau khi t«i göi l¸ th ®i Bruy-xen546 th× c¬n ®au xuÊt hiÖn kh«ng

thÓ chÞu næi, thÕ lµ t«i bÞ r¬i vµo tay çc b¸c sÜ. T«i ®· ph¶i tr¶i qua

2 lÇn phÉu thuËt. T×nh h×nh ®· kh¸ h¬n, nhng t«i vÉn tiÕp tôc

ch÷a trÞ vµ buéc ph¶i ngåi ë nhµ.

T«i viÕt th nµy tríc hÕt nh»m môc ®Ých ®Ò nghÞ Ngµi dµnh

mét sè gióp ®ì cho ç nh©n t«i. Ch¾c h¼n Ngµi biÕt r»ng mét bé

phËn giai cÊp t s¶n Anh ®· lËp ra mét tæ chøc gäi lµ Héi ruéng

®Êt ®Ó ®èi chäi víi Liªn minh ruéng ®Êt vµ lao ®éng cña c«ng

nh©n547. Môc tiªu chÝnh thøc cña çc nhµ t s¶n nµy lµ biÕn së h÷u

ruéng ®Êt ë Anh thµnh së h÷u ruéng ®Êt manh món vµ t¹o ra giai

cÊp n«ng d©n v× phóc lîi lín lao cña nh©n d©n. Cßn môc tiªu ®Ých

thùc cña hä lµ tÊn c«ng vµo giai cÊp quý téc ®Þa chñ. Hä muèn ®a

ruéng ®Êt vµo lu th«ng tù do, ®Ó b»ng çch ®ã chuyÓn ruéng ®Êt

tõ tay tÇng líp l·nh chóa vµo tay çc nhµ t b¶n. Nh»m môc ®Ých

nµy, hä cho c«ng bè mét lo¹i bµi kh¶o s¸t phæ cËp, cã nhan ®Ò

“Nh÷ng luËn v¨n cña Cèp-®en”, trong ®ã së h÷u nhá ®îc t« vÏ

b»ng nh÷ng mÇu hång rùc rì nhÊt. Con chñ bµi cña hä lµ níc BØ

(®Æc biÖt lµ ngêi xø Phla-m¨ng). Cã thÓ nghÜ r»ng n«ng d©n ë ®Êt

níc nµy sèng trong nh÷ng ®iÒu kiÖn thiªn ®êng. Hä ®Æt quan hÖ

víi ngµi La-ve-lª, lµ ngêi cung cÊp cho hä çc sè liÖu ®Ó loan truyÒn ®i. VËy lµ, v× t«i, trong tËp II cña bé “T b¶n”, nghiªn cøu

vÊn ®Ò së h÷u ruéng ®Êt548, cho nªn trong tËp nµy t«i thÊy nªn bµn

tØ mØ h¬n mét chót vÒ c¬ cÊu së h÷u ruéng ®Êt ë BØ vµ vÒ nÒn n«ng nghiÖp ë BØ. Mong Ngµi h·y lµm ¬n th«ng b¸o cho t«i biÕt tªn gäi

nh÷ng t¸c phÈm chñ yÕu mµ t«i cÇn biÕt ®Õn549.

§¬ng nhiªn, bÖnh tËt ®· c¶n trë t«i tham dù – vµo nh÷ng

tuÇn lÔ gÇn ®©y – çc phiªn häp cña Tæng Héi ®ång1∗. Tèi h«m


qua t¹i nhµ t«i ®· cã cuéc häp cña tiÓu ban (Uû ban chÊp hµnh) mµ

t«i lµ uû viªn. Ngoµi nh÷ng ®iÒu kh¸c ra, ngêi ta cßn cho t«i biÕt

néi dung l¸ th do XtÕp-ni nhËn ®îc cña ngµi Hin-x¬. V× XtÕp-ni

cho r»ng t«i cã thÓ tham dù cuéc häp cña Tæng Héi ®ång (vµo ngµy

25 th¸ng Giªng), cho nªn «ng Êy ®· kh«ng chuyÓn cho t«i ®o¹n

trÝch nµo tõ néi dung l¸ th ®ã. T«i chØ biÕt ®îc l¸ th ®ã qua

ngêi ta nãi ®Õn nã mµ th«i550. Tríc hÕt, ë Bruy-xen ch¾c h¼n ngêi ta nghÜ r»ng tai ho¹ ë

Gi¬-ne-v¬, vô viÖc thay ®æi ban biªn tËp tê “ÐgalitÐ”417 x¶y ra lµ do cã nh÷ng nghÞ quyÕt cña Tæng Héi ®ång1∗. §ã lµ sù nhÇm lÉn. I-ung ®· qu¸ bËn rén víi c«ng viÖc cña mét thî ®ång hå, khiÕn cho «ng Êy kh«ng tranh thñ ®îc thêi gian ®Ó chÐp l¹i nh÷ng nghÞ quyÕt cña Héi ®ång vµ göi nh÷ng nghÞ quyÕt Êy ®Õn Gi¬-ne-v¬ tríc ngµy 16 th¸ng Giªng. Trong kho¶ng thêi gian Êy ®·

nhËn ®îc 2 l¸ th cña A. Pª-rª, th ký Héi ®ång vïng nãi tiÕng R«-manh. L¸ th thø nhÊt ®Ò ngµy 4 th¸ng Giªng vµ mang tÝnh chÊt chÝnh thøc. §ã lµ th«ng b¸o cña Héi ®ång vïng ng«n ng÷ R«-manh göi Tæng Héi ®ång, trong ®ã cã nãi r»ng mét sè biªn tËp viªn cña tê “ÐgalitÐ” ®· c©u kÕt víi nhau më chiÕn dÞch c«ng khai chèng l¹i Tæng Héi ®ång vµ chèng l¹i nh÷ng uû ban nµo ë Thuþ SÜ cã nh÷ng bÊt ®ång víi hä, nhng hä ®· hµnh ®éng tr¸i víi ý chÝ cña Héi ®ång vïng ng«n ng÷ R«-manh.

Cßn l¸ th thø hai, ®Ò ngµy muén h¬n, nhng còng nhËn ®îc tríc khi I-ung göi çc nghÞ quyÕt cña Tæng Héi ®ång, - th× ®ã lµ th riªng cña Pª-rª göi I-ung. T«i dÉn ra ®©y víi Ngµi mét vµi ®o¹n trÝch nguyªn v¨n l¸ th ®ã, ®Ó Ngµi n¾m ®îc vÊn ®Ò. V× ®©y lµ l¸ th riªng t, cho nªn t«i kh«ng cÇn b¸o tríc ®Ó


la-tinh”.

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________

878 M¸c göi xª-da ®ê ®¸p-p¬, 24 th¸ng Giªng 1870 M¸c göi xª-da ®ê ®¸p-p¬, 24 th¸ng Giªng 1870 879

Ngµi biÕt r»ng kh«ng ®îc th«ng b¸o nh÷ng ®o¹n trÝch nµy cho

Héi ®ång BØ vµ r»ng tªn cña t¸c gi¶ l¸ th Êy ph¶i ®îc gi÷ kÝn551. “… Ba-cu-nin ®· rêi khái Gi¬-ne-v¬. Nh thÕ cµng tèt. Nh÷ng con ngêi Êy lµ

nguyªn nh©n cña t×nh tr¹ng bÊt hoµ trong hµng ngò chóng ta. §ã lµ çi ®Çu cña Liªn minh.

Nh÷ng ngêi d©n chñ Êy rÊt cã xu híng ®i ®Õn chÕ ®é cùc quyÒn, hä kh«ng chÞu ®îc sù

®èi ®Çu, ®ã lµ çc nh©n vËt Ba-cu-nin, Pe-r«n vµ R«-bin; c¶ ba nh©n vËt nµy ®øng ®Çu tê

b¸o “ÐgalitÐ”. Víi nh÷ng hµnh ®éng ®¶ kÝch ç nh©n, Ba-cu-nin ®· lµm cho chóng t«i

mÊt ®i 200 hoÆc 300 ngêi ®¨ng ký mua b¸o ë Gi¬-ne-v¬. R«-ben l¹i cµng cã tÝnh sÝnh

quyÒn lùc h¬n Ba-cu-nin, «ng ta cã tham väng thay ®æi tÊt c¶ ë chç chóng t«i, «ng ta sÏ

kh«ng lµm ®îc viÖc ®ã, chóng t«i sÏ kh«ng ®Ó cho çc ngµi Êy ®iÒu khiÓn chóng t«i,

hä tù coi m×nh lµ nh÷ng ngêi kh«ng thÓ thay thÕ ®îc. Hä mu toan g©y søc Ðp lªn héi

®ång liªn ®oµn nhng ®· kh«ng thµnh, chóng t«i kh«ng muèn cïng víi hä lao vµo

nh÷ng cuéc phiªu lu vµ ®Èy t×nh h×nh ®Õn chç ph©n liÖt trong çc chi héi chóng t«i.

Xin h·y tin r»ng Liªn minh lµ tæ chøc nguy hiÓm ®èi víi chóng ta ®Æc biÖt lµ trong thêi

gian nµy. KÕ ho¹ch cña hä ®èi víi Gi¬-ne-v¬ – tõ l©u t«i ®· ph¸t hiÖn ra kÕ ho¹ch ®ã – lµ

®a ngêi cña Liªn minh vµo ban l·nh ®¹o cña tÊt c¶ çc tæ chøc, ®Ó chi phèi liªn ®oµn.

Gi¸ nh Ngµi ®îc biÕt vÒ nh÷ng thñ ®o¹n cña hä – phØ b¸ng trong çc chi héi tÊt c¶

nh÷ng ai kh«ng chÞu khuÊt phôc hä; hä ®· lµm tÊt c¶ mäi viÖc ®Ó g¹t bá sù øng cö cña

t«i ë Ba-l¬, víi Gr«-xlen th× còng nh vËy… Çch hä lµm lµ chØ cö ®Õn Ba-l¬ nh÷ng

thµnh viªn cña Liªn minh - Heng, Br«-xª, Ba-cu-nin. Hä ®· kh«ng thùc hiÖn ®îc hoµn

toµn ý ®å nµy. Tuy nhiªn, «ng ta1∗ ®· giµnh lÊy cho m×nh cã nh÷ng sù uû quyÒn ë Li-

«ng, ë Na-pl¬; tÊt c¶ nh÷ng çch lµm Êy kh«ng nãi lªn ®¹o ®øc cao ®Ñp. Hä ®· lªn

®êng sím h¬n chóng t«i ®Ó chuÈn bÞ nh÷ng ©m mu cña m×nh ë Ba-l¬… T¹i ®¹i héi ®·

diÔn ra sù viÖc mµ t«i ®· tõng ph¸n ®o¸n nhng t«i kh«ng cã nh÷ng b»ng chøng chÝnh

x¸c vÒ sù viÖc Êy. §¹i biÓu cña chi héi NÐp-sa-ten lµ M¸c-ti-n« ®· mang mét uû nhiÖm

th do ngêi em trai cña Ghi-«m ký - ®ã lµ uû nhiÖm th gi¶ m¹o, chóng t«i n¾m trong

tay nh÷ng b»ng chøng vÒ viÖc nµy. Chi héi NÐp-sa-ten håi ®ã cßn cha h×nh thµnh hoµn

toµn, vµ ñy ban l©m thêi th«ng b¸o cho chóng t«i biÕt r»ng hä kh«ng hÒ biÕt Ghi-«m

còng nh M¸c-ti-n«. §ã lµ bé mÆt ®¹o ®øc cña çc vÞ t«ng ®å cña Liªn minh - ph¶i thÊy

r»ng Ghi-«m vµ mét vµi ngêi ë Lèc-c¬-l¬ thuéc vµo sè nh÷ng b¹n bÌ cña hä. Ngoµi ra,

1∗ – Ba-cu-nin.

viÖc lËp ra tê “ProgrÌs” ®· lµm cho tê “ÐgalitÐ” mÊt ®i mét sè ngêi ®Æt mua b¸o, trong

khi Êy tê b¸o cña chóng t«i l¹i ®îc thµnh lËp cïng chung søc, vµ chóng t«i ph¶i ñng

hé nã.

Tin sau cïng: nh÷ng nh©n vËt liÒu lÜnh trong Liªn minh võa míi tuyªn bè vÒ viÖc hä

rót ra khái tê b¸o “ÐgalitÐ” - ®ã lµ Pe-r«n, R«-bin vµ mét vµi ngêi kh¸c, hä Ýt nhiÒu cã

n¨ng lùc. §ã lµ cuéc chÝnh biÕn nhá theo kiÓu Ba-cu-nin vµ R«-ben. Ngêi ta muèn Ðp

Héi ®ång Liªn ®oµn ®a ra khái Ban biªn tËp mét uû viªn1∗, ngêi nµy chèng l¹i hä vµ ®·

lªn ¸n nh÷ng hµnh ®éng ®¶ kÝch nh»m vµo çc uû ban chÊp hµnh vµ vµo Tæng Héi ®ång.

Chóng t«i kh«ng muèn sö dông quyÒn lùc v× lîi Ých cña nh÷ng kÎ ®ã, chóng t«i sÏ ph¶i

kÝn ®¸o ®Êu tranh víi hä, nhng nghe nãi, Liªn minh ®ang bÞ mÊt ®i nhiÒu thµnh viªn cña

m×nh, ®ang bÞ suy yÕu, - nh thÕ cµng tèt”.

§ã lµ nh÷ng ®o¹n trÝch l¸ th cña Pª-rª.

NÕu ngµi Hin-x¬ vÉn cha chuyÓn l¸ th cña t«i (vµ çc nghÞ

quyÕt cña Tæng Héi ®ång) göi Héi ®ång BØ546, th× sÏ tèt nÕu g¹ch bá

h¼n ®o¹n liªn quan ®Õn Ba-cu-nin. T«i kh«ng cßn b¶n sao nµo,

nhng t«i biÕt r»ng t«i ®· viÕt trong t©m tr¹ng bùc béi v× c¬n ®au

trªn th©n thÓ. V× vËy t«i kh«ng nghi ngê g× n÷a, ngµi Hin-x¬ ®·

®óng khi lªn ¸n h×nh thøc ®o¹n nµy. VÒ thùc chÊt ®o¹n nµy, vÒ

nh÷ng sù viÖc th× nh÷ng çi g× ®ã kh«ng phô thuéc vµo çch tr×nh

bµy dë cña t«i, còng nh kh«ng phô thuéc vµo ý kiÕn tèt ®Ñp cña

ngµi Hin-x¬ nãi vÒ Ba-cu-nin. Nhng sù thËt lµ Liªn minh mµ

Ba-cu-nin ®· t¹o ra nã vµ nã ®· bÞ gi¶i thÓ chØ trªn danh nghÜa – lµ

hiÓm ho¹ ®èi víi Héi liªn hiÖp quèc tÕ, lµ nh©n tè ph¸ ho¹i tæ chøc.

Ngêi ta truyÒn ®¹t l¹i cho t«i biÕt r»ng trong ®o¹n cã liªn

quan ®Õn Ba-cu-nin th× ngµi Hin-x¬ cßn lu ý ®Õn danh tõ “anh

chµng Ri-s¸c khê kh¹o”. §ã lµ lçi viÕt nhÇm mµ t«i lÊy lµm tiÕc,

nhÊt lµ Ri-s¸c lµ mét trong sè çc héi viªn tÝch cùc nhÊt cña

Héi liªn hiÖp. T«i ®· sö dông tõ ng÷ nµy v× ®¬n gi¶n muèn nãi

1∗ – Vª-ri.

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________

880 M¸c göi xª-da ®ê ®¸p-p¬, 24 th¸ng Giªng 1870 ¡ng-ghen göi C. Clai-n¬ vµ Ph. M«n, 8 th¸ng hai 1870 881

r»ng Ri-s¸c, trong b¶n tin ®îc trÝch dÉn, qu¸ nhÑ d¹ tin vµo

nh÷ng ý kiÕn mµ «ng ta ®· kh«ng hiÓu thùc chÊt nh÷ng ý kiÕn Êy.

Tuy nhiªn, vµo thêi ®iÓm t«i viÕt vÒ viÖc nµy, Ri-s¸c l¹i ®em l¹i

mét b»ng chøng míi nãi lªn sù nhÑ d¹ cña m×nh. ¤ng ta göi cho

Héi ®ång mét bøc th trong ®ã cã s½n mét nghÞ quyÕt lªn ¸n bän ®ª

tiÖn, bän ph¶n béi ®· bÞ khai trõ ra khái Héi liªn hiÖp, mét sè

ngêi lµ thµnh viªn cña mét trong sè çc chi héi ë Li-«ng, lµ chi héi

mµ ngêi ta coi lµ chi héi ph©n liÖt. Ngêi ta ®Ò nghÞ chóng t«i

chÐp l¹i nghÞ quyÕt nµy, ®ãng con dÊu cña chóng t«i, ®Æt ch÷ ký

cña chóng t«i råi tr¶ l¹i tÊt c¶ nh÷ng thø ®ã theo bu ®iÖn. Vµ

kh«ng cã çc b»ng chøng, kh«ng cã nh÷ng tµi liÖu v¨n b¶n, kh«ng

dµnh cho ngêi bÞ ço cã quyÒn tù biÖn hé.

Ngoµi ra, ngêi ta cßn truyÒn ®¹t cho t«i biÕt lµ «ng Hin-x¬

tr¸ch cø “B¸o ço vÒ §¹i héi Ba-l¬”, b¶n tiÕng Anh, v× trong ®ã

tuång nh lµ ®· lo¹i bá tÊt c¶ nh÷ng g× liªn quan ®Õn vÊn ®Ò quyÒn

thõa kÕ. §©y râ rµng lµ mét sù hiÓu lÇm. ë çc trang 26-29 cã

®¨ng c¶ b¶n b¸o ço cña Tæng Héi ®ång1∗, c¶ b¶n b¸o ço cña tiÓu

ban ®îc bÇu ra ë Ba-l¬, c¶ b¶n tr×nh bµy tãm t¾t çc bµi th¶o luËn

vÒ vÊn ®Ò nµy. Tuy nhiªn, b¶n tiÕng Anh cña bµi têng thuËt vÒ

c«ng viÖc cña ®¹i héi lµ do Õch-ca-ri-ót viÕt. Héi ®ång ®· cö mét

tiÓu ban ®Ó xem xÐt b¶n têng thuËt nµy. Tuy ngêi ta ®· bÇu t«i

vµo tiÓu ban nµy, nhng t«i ®· tõ chèi tham gia c«ng viÖc cña nã v×

t«i ®· kh«ng tham dù ®¹i héi, do ®ã, t«i kh«ng thÓ xÐt ®o¸n mét

çch cã thÈm quyÒn chuyªn m«n vÒ tÝnh chÊt chÝnh x¸c cña b¶n

têng thuËt nµy. TÊt c¶ sù céng t¸c cña t«i chØ h¹n chÕ ë nh÷ng

chç söa ch÷a thuÇn tuý vÒ v¨n phong.

1∗C. M¸c. “B¸o ço cña Tæng Héi ®ång vÒ quyÒn thõa kÕ”.

Sau hÕt, nÕu çc nghÞ quyÕt do Tæng Héi ®ång th«ng qua kh«ng cã may m¾n ®îc ngµi Hin-x¬ a thÝch, th× râ rµng lµ nh÷ng nghÞ quyÕt Êy l¹i võa lßng Héi ®ång vïng ng«n ng÷ R«-manh, bëi v× hai tuÇn tríc khi nhËn ®îc nh÷ng nghÞ quyÕt Êy Héi ®ång Êy ®· quyÕt ®Þnh tho¸t khái nÒn chuyªn chÝnh cña Liªn minh.

C. M. toµn t©m toµn ý cña Ngµi

C«ng bè lÇn ®Çu b»ng tiÕng Nga cã lîc bít trong cuèn s¸ch: “§¹i héi Ba-l¬ cña Quèc tÕ I häp vµo çc ngµy 6-11 th¸ng

ChÝn 1869”, 1934 vµ c«ng bè toµn v¨n trong C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen, Toµn tËp, xuÊt b¶n lÇn thø nhÊt, t. XXVI, 1935

In theo b¶n viÕt tay Nguyªn v¨n lµ tiÕng Ph¸p

63 ¡ng-ghen göi çc clai-n¬

Vµ phri-®rÝch m«n552 ë d«-linh-ghen



Çc b¹n th©n mÕn!

T«i rÊt xin lçi çc b¹n vÒ viÖc t«i cho ®Õn nay cha tr¶

_____________________________________________________________

882 ¡ng-ghen göi C. Clai-n¬ vµ Ph. M«n, 8 th¸ng hai 1870 ¡ng-ghen göi C. Clai-n¬ vµ Ph. M«n, 8 th¸ng hai 1870 883

lêi l¸ th cña çc vÞ ®Ò ngµy 3 th¸ng Ch¹p384. §Ó biÖn hé cho m×nh,

t«i chØ cã thÓ nãi r»ng t«i ®· rÊt muèn viÕt mét çi g× ®ã thËt dÔ

chÞu, v× thÕ mµ tríc hÕt – v× lîi Ých cña hîp t¸c x· – t«i ph¶i

thu thËp çc sè liÖu. Tuy nhiªn, nÕu nh c¶ b©y giê t«i còng

kh«ng thÓ th«ng b¸o ®îc cho çc b¹n mét ®iÒu g× ®Ó lµm cho

çc b¹n rÊt yªn lßng th× t«i kh«ng cã lçi trong chuyÖn nµy, nh

çc b¹n sÏ thÊy sau ®©y.

Ngay tõ nh÷ng n¨m 1848 vµ 1849 t«i vÉn gi÷ nh÷ng håi øc tuyÖt

diÖu vÒ D«-linh-ghen. Håi ®ã c«ng nh©n D«-linh-ghen ch¼ng nh÷ng

lµ nh÷ng c«ng nh©n ph¸t triÓn nhÊt vµ kiªn quyÕt nhÊt cña tØnh

Ranh, ®iÒu ®ã còng ®· thÓ hiÖn c¶ trong sù kiÖn ë En-bÐc-phen-®¬;

chÝnh ç nh©n t«i ®· ph¶i ®Æc biÖt chÞu ¬n hä, v× ®éi ngò D«-linh-

ghen ®· cïng t«i vËn ®éng ®Õn En-bÐc-phen-®¬, nã ®· hËu thuÉn

vµ b¶o vÖ t«i chèng l¹i çi uû ban an ninh hÌn nh¸t vµ ph¶n phóc

cña çc phÇn tö t s¶n “cÊp tiÕn”. NÕu kh«ng cã çc c«ng nh©n D«-

linh-ghen Êy th× nh÷ng tªn t s¶n Êy ®· nÐm t«i vµo tï råi, mµ

trong nhµ tï ch¾c ch¾n lµ t«i cã thÓ bÞ bá mÆc cho çc ngµi ngêi

Phæ, ®Ó t«i chÞu c¶nh vËt hiÕn th©n chuéc téi553. Ngoµi ra, t«i biÕt

rÊt râ r»ng trong suèt thêi kú cã cuéc hµnh khóc kh¶i hoµn cña

L¸t-xan th× çc c«ng nh©n D«-linh-ghen ®· gi÷ th¸i ®é kh«ng ph¶i

nh lµ nh÷ng t©n tÝn ®å cña häc thuyÕt míi, mµ nh lµ nh÷ng

ngêi ®· nhiÒu n¨m tham gia phong trµo x· héi chñ nghÜa vµ tuy

r»ng cho lµ cã thÓ gia nhËp liªn minh míi1∗, nhng hä ch¼ng cã g×

cÇn häc tËp ë liªn minh Êy. T«i còng biÕt râ r»ng chÝnh vµo thêi

®iÓm mµ L¸t-xan ®îc ngêi ta ngìng mé nh lµ ®Êng cøu thÕ,

th× ngêi b¹n cña chóng t«i Clai-n¬ ®· tá ra dòng c¶m nh¾c nhë

víi «ng ta vµ víi c«ng nh©n r»ng nh÷ng nh©n vËt thuéc b¸o “Neue

1∗ – Liªn ®oµn c«ng nh©n toµn §øc.

Rheinische Zeitung” còng ®· lµm ®îc ®«i ®iÒu g× ®ã cho viÖc t¹o

ra phong trµo ®éc lËp cña c«ng nh©n. §ã lµ lý do khiÕn t«i c¶m thÊy ©n hËn gÊp géi khi thÊy nh÷ng

kh¶ n¨ng tiÒn b¹c cña b¶n th©n t«i kh«ng cho phÐp gióp ®ì hîp t¸c x· ë møc ®é mµ nã cÇn cã. Sè tiÒn nhá cña t«i ®· ®îc ®em ®Çu t vµo c«ng viÖc mét çch v÷ng ch¾c khiÕn cho tuy hÕt søc mong muèn – ch¾c ch¾n lµ Ýt ra trong nh÷ng n¨m tríc m¾t – nhng t«i kh«ng thÓ ®ông ®Õn sè tiÒn Êy thËm chÝ ®Ó phôc vô nh÷ng môc ®Ých cña ç nh©n m×nh. Do vËy, t«i chØ cã thÓ sö dông ®îc sè tiÒn thu nhËp cña m×nh mµ theo çc ®iÒu kiÖn ë ®©y th× sè tiÒn thu nhËp Êy kh«ng ph¶i d dËt l¾m. Nhng ®Ó chøng minh chÝ Ýt lµ nh÷ng ý ®Þnh tèt ®Ñp cña m×nh, t«i xin göi kÌm theo ®©y 50 ta-le b»ng ng©n phiÕu cña Phæ I. Lit. C.N. 108126, vÒ kho¶n tiÒn nµy t«i ®Ò nghÞ çc b¹n h·y göi cho t«i b»ng kho¶n vay nî t¬ng øng, song sè lîi tøc, kh«ng ph¶i tÝnh cho t«i mµ lµ tÝnh vµo quü dù tr÷ cña hîp t¸c x·.

T«i cïng víi M¸c – lµ ngêi ®· cïng t«i th¶o luËn vÊn ®Ò nµy1∗ – ®· suy nghÜ xem liÖu cã thÓ b»ng çch nµo kh¸c n÷a kiÕm ra tiÒn cho hîp t¸c x·. M¸c cßn biÕt mét sè nh©n vËt cã tiÒn vµ cã thÓ hy väng vµo thiÖn chÝ cña hä. Nhng ngêi mµ th«ng qua ®ã chóng t«i sÏ ph¶i thu xÕp viÖc nµy th× ®· lªn ®êng thùc hiÖn chuyÕn ®i mÊy th¸ng trêi, mµ tríc thêi gian nµy th× kh«ng thÓ lµm g× ®îc. Chóng t«i cã kÕ ho¹ch nh sau: nÕu chóng t«i thuyÕt phôc ®îc nh÷ng nh©n vËt Êy quan t©m ®Õn c«ng viÖc cña çc b¹n th× chóng t«i sÏ ®Ò nghÞ hä ph¸i mét ngêi nµo ®ã ®Õn D«-linh-ghen ®Ó tù m×nh t×m hiÓu t×nh h×nh cña hîp t¸c x·. Trong trêng hîp nµy sÏ cÇn ph¶i ®a tÊt c¶ sæ s¸ch vµ çc tµi liÖu cho ngêi Êy xem vµ cung cÊp mét çch hoµn toµn

1∗ Xem tËp nµy, tr. 544-545, 546-548.

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________

884 ¡ng-ghen göi C. Clai-n¬ vµ Ph. M«n, 8 th¸ng hai 1870 M¸c göi Lót-vÝch Cu-ghen-man, 17 th¸ng hai 1870 885

th¼ng th¾n cho «ng Êy tÊt c¶ nh÷ng sù gi¶i thÝch cÇn thiÕt. V× nÕu kh«ng nh thÕ th× kh«ng thÓ ®ßi hái ngêi ta ®Çu t tiÒn vµo c«ng viÖc lµm ¨n; nÕu nh b¶n th©n t«i cã kh¶ n¨ng cung cÊp cho çc b¹n mét kho¶n tiÒn lín h¬n th× t«i còng sÏ ®i ®Õn D«-linh-ghen tríc ®ã vµ còng sÏ ®a ra ®ßi hái nh vËy. Trong çc vÊn ®Ò lµm ¨n mçi ngêi ph¶i tù m×nh xem xÐt, bëi v× ai còng cã thÓ nhÇm lÉn, ®Æc biÖt lµ ngêi nµo quan t©m ®Õn c«ng viÖc lµm ¨n ®ã. DÜ nhiªn lµ nh©n vËt Êy – «ng ta ®¬ng nhiªn hoµn toµn kh«ng cã nh÷ng ngêi quen biÕt ë D«-linh-ghen – ph¶i cam ®oan lµ sÏ tuyÖt ®èi kh«ng l¹m dông nh÷ng d÷ kiÖn ®· cã ®îc. NÕu nh «ng ta tin ch¾c vµo tÝnh chÊt ch¾c ch¾n cña doanh nghiÖp vµ tÝnh chÊt ®¸ng tin cËy cña ban l·nh ®¹o cña nã, th× chóng t«i hy väng r»ng ngêi ta sÏ mua mét sè lîng kh¸ çc tr¸i kho¸n.

DÜ nhiªn, t«i viÕt cho çc b¹n biÕt vÒ viÖc nµy chØ nh lµ mét

kÕ ho¹ch hµnh ®éng cña chóng t«i, vµ t«i kh«ng muèn çc b¹n

ngay b©y giê ®Æt hy väng lín vµo kÕ ho¹ch nµy, bëi v× râ rµng lµ

bÊt kú trong trêng hîp nµo chóng t«i còng kh«ng thÓ chi phèi

tiÒn b¹c cña ngêi kh¸c. T«i tuyÖt nhiªn kh«ng hÒ muèn r»ng

hîp t¸c x·, v× hy väng vµo nh÷ng triÓn väng Êy – mµ nh÷ng triÓn

väng nµy cã thÓ ®îc thùc hiÖn sím nhÊt lµ sau nhiÒu th¸ng n÷a,

còng cã thÓ lµ nãi chung nh÷ng triÓn väng Êy sÏ ®îc trë thµnh

hiÖn thùc – l¹i lao vµo nh÷ng ho¹t ®éng trãi buéc tiÒn b¹c cña nã

vµ cã thÓ ®Æt ngay chÝnh hîp t¸c x· vµo t×nh thÕ khã kh¨n. T«i

chØ cã thÓ høa r»ng trong viÖc nµy chóng t«i sÏ lµm tÊt c¶

nh÷ng g× mµ søc lùc m×nh cho phÐp. T«i ch©n thµnh cÇu chóc

hîp t¸c x· thu ®îc th¾ng lîi vµ chóc tÊt c¶ çc thµnh viªn cña

nã thÞnh vîng.

Xin n¾m chÆt tay çc b¹n.

Phri-®rÝch ¡ng-ghen

§Þa chØ hiÖn nay cña t«i ®· ®îc ghi ë trªn.

C«ng bè toµn v¨n lÇn ®Çu b»ng tiÕng Nga trong C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen, Toµn tËp, xuÊt b¶n lÇn thø nhÊt, t. XXVI, 1935



ë Han-n«-v¬



H«m qua, sau thêi gian gi¸n ®o¹n dµi, lÇn ®Çu tiªn t«i l¹i ra

ngoµi thë hÝt khÝ trêi trong lµnh.

Chóng ta h·y b¾t ®Çu tõ phÇn c«ng viÖc: ®Ò nghÞ anh h·y göi

mét b¶n cña cuèn s¸ch “Ph«-gt¬”1∗, trùc tiÕp göi cho A-sª-r¬ vµ

b¹n bÌ, Unter den Linden, 11, Berlin. T«i mong muèn r»ng khi

göi cuèn s¸ch ®i anh h·y lÊy ho¸ ®¬n cña bu ®iÖn vµ göi ho¸ ®¬n

Êy cho t«i. TiÕp n÷a, t«i sÏ rÊt biÕt ¬n anh nÕu anh cã thÓ t×m hiÓu

hé t«i xem kho¶ng khi nµo th× C. HiÕc-s¬ viÕt cho anh vÒ cuèn

“Ph«-gt¬”.

1∗ C. M¸c. “Ngµi Ph«-gt¬”.

_____________________________________________________________

886 M¸c göi Lót-vÝch Cu-ghen-man, 17 th¸ng hai 1870 M¸c göi Lót-vÝch Cu-ghen-man, 17 th¸ng hai 1870 887

Cuèn s¸ch máng mµ anh göi cho t«i lµ cuèn s¸ch thuéc vµo sè

nh÷ng bµi diÔn v¨n bµo ch÷a mµ çc tÇng líp hëng ®Æc quyÒn ë çc vïng Ban-tÝch níc Nga cã ngêi §øc c tró hiÖn nay mu toan dïng chóng ®Ó g©y sù thiÖn c¶m cña ngêi §øc. Nh÷ng kÎ v« l¹i Êy – bän nµy tõ l©u ®· næi tréi nhê sù phôc vô mÉn çn trong nÒn ngo¹i giao Nga, trong qu©n ®éi vµ c¶nh s¸t, s½n sµng b¸n rÎ d©n téc m×nh khi nh÷ng tØnh nµy ®îc chuyÓn tõ tay Ba Lan sang tay níc Nga, ®Ó ®æi lÊy sù c«ng nhËn quyÒn hîp ph¸p cña hä ®îc bãc lét n«ng d©n – giê ®©y l¹i ®· kªu Çm lªn khi thÊy r»ng ®Þa vÞ ®Æc quyÒn cña hä ®ang lung lay. Nh÷ng ®Æc quyÒn ®¼ng cÊp ngµy tríc, Lu-the gi¸o chÝnh thèng vµ sù bßn rót nhùa sèng cña n«ng d©n - ®ã lµ nh÷ng g× mµ hä gäi lµ nÒn v¨n ho¸ §øc, mµ ®Ó g×n gi÷ nÒn v¨n ho¸ Êy giê ®©y toµn thÓ ch©u ¢u ph¶i ®øng lªn. Do vËy míi cã c©u cuèi cïng cña tËp s¸ch máng nµy – së h÷u ruéng ®Êt lµ c¬ së cña nÒn v¨n minh, h¬n n÷a ®ã lµ chÕ ®é së h÷u ruéng ®Êt, mµ nh chÝnh b¶n th©n kÎ båi bót th¶m h¹i Êy ®· thõa nhËn, phÇn lín bao gåm nh÷ng ®iÒn trang cña ®Þa chñ hoÆc gåm nh÷ng n«ng hé cã nép su cho ®Þa chñ.

Trong nh÷ng ®o¹n trÝch dÉn cña m×nh – trong chõng mùc nh÷ng ®o¹n trÝch Êy liªn quan ®Õn chÕ ®é së h÷u c«ng x· ë Nga – anh chµng nµy biÓu lé sù ngu dèt cña m×nh vµ çi mãng lõa cña m×nh. Sª-®o-Phª-r«-ti lµ mét trong sè nh÷ng kÎ ®· tuyªn bè (tÊt nhiªn, v× lîi Ých cña chÕ ®é ®¹i chiÕm h÷u ruéng ®Êt) së h÷u c«ng x· lµ nguyªn nh©n g©y ra t×nh c¶nh khèn cïng cña n«ng d©n Nga, gièng y nh tríc kia viÖc thñ tiªu chÕ ®é n«ng n« ë T©y ¢u – chø kh«ng ph¶i viÖc tíc ®o¹t ruéng ®Êt cña çc n«ng n« - ®· ®îc tuyªn bè lµ nguyªn nh©n g©y ra t×nh tr¹ng bÇn cïng. Cuèn s¸ch ë Nga “Ruéng ®Êt vµ tù do” còng thuéc vµo lo¹i nµy. T¸c gi¶ cña cuèn s¸ch Êy lµ Ph«n Li-li-en-phen-®¬-Toan1∗, mét ®Þa chñ quý téc hñ lËu vïng §«ng Dª-a. Nguyªn nh©n g©y ra t×nh tr¹ng bÇn

1∗ ChÝnh x¸c lµ: Li-li-en-phen-®¬-Toan.

cïng cña n«ng d©n Nga còng lµ nguyªn nh©n g©y ra sù nghÌo tóng cña n«ng d©n Ph¸p díi thêi Lu-i XIV v.v.: ®ã lµ çc lo¹i thuÕ m¸ cña nhµ níc vµ chÕ ®é nép su1∗ cho çc ®¹i ®Þa chñ. ChÕ ®é së h÷u c«ng x· ch¼ng nh÷ng kh«ng g©y nªn t×nh tr¹ng bÇn cïng, mµ ngîc l¹i, chØ cã nã míi lµm gi¶m nhÑ t×nh tr¹ng bÇn cïng Êy.

Sau n÷a, vÒ mÆt lÞch sö sÏ lµ nãi dèi nÕu b¶o r»ng chÕ ®é

së h÷u c«ng x· cã nguån gèc tõ M«ng Cæ. Nh t«i ®· chØ râ

trong nhiÒu t¸c phÈm cña m×nh66, chÕ ®é Êy b¾t nguån tõ Ên

§é vµ v× thÕ ngêi ta thÊy nã tån t¹i ë tÊt c¶ çc d©n téc v¨n

minh t¹i ch©u ¢u ë buæi b×nh minh thêi kú ph¸t triÓn cña hä.

H×nh thøc së h÷u c«ng x· ®Æc thï kiÓu Xla-v¬ (kh«ng ph¶i

kiÓu M«ng Cæ) ë Nga (còng b¾t gÆp c¶ ë çc d©n téc Nam

Xla-v¬ kh«ng ph¶i Nga) thËm chÝ gièng nhiÒu nhÊt – mutatis

mutandis2∗ – víi lo¹i h×nh §øc cæ cña h×nh thøc së h÷u c«ng

x· Ên §é.

NÕu nh nh©n vËt ngêi Ba Lan §u-hin-xki ë Pa-ri tuyªn bè

bé l¹c ®¹i Nga kh«ng ph¶i lµ bé l¹c Xla-v¬, mµ lµ bé l¹c M«ng

Cæ vµ «ng ta t×m çch chøng minh ®iÒu ®ã b»ng çch ph« bµy

kh«ng Ýt sù hiÓu biÕt häc gi¶ lçi l¹c th× xÐt trªn gãc ®é ngêi

Ba Lan ®iÒu ®ã lµ b×nh thêng. Tuy nhiªn, sù kh¼ng ®Þnh Êy

kh«ng ®óng. Kh«ng ph¶i ë giai cÊp n«ng d©n Nga, mµ chØ cã ë

giai cÊp quý téc Nga míi cã sù pha trén nhiÒu yÕu tè M«ng Cæ –

T¸c-ta. Nh©n vËt ngêi Ph¸p H¨ng-ri M¸c-tanh ®· vay mîn lý

thuyÕt cña m×nh tõ §u-hin-xki, cßn nh©n vËt “Gèt-phrÝt Kin-ken

®Çy høng khëi” th× ®· dÞch t¸c phÈm cña M¸c-tanh554 vµ trë

1∗ Trong nguyªn b¶n lµ tõ Nga “«-brèc”, ®îc viÕt b»ng ch÷ çi la tinh.

2∗ – víi nh÷ng thay ®æi t¬ng øng.

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________

888 M¸c göi Lót-vÝch Cu-ghen-man, 17 th¸ng hai 1870 M¸c göi Lót-vÝch Cu-ghen-man, 17 th¸ng hai 1870 889

thµnh ngêi nång nhiÖt ñng hé Ba Lan, ®Ó b»ng çch ®ã mµ

buéc ®¶ng d©n chñ ph¶i quªn ®i th©n phËn xu nÞnh t«i ®ßi tríc

mÆt Bi-xm¸c.

Trong chÝnh s¸ch cña m×nh ®èi víi ch©u ¢u vµ Mü, nhµ níc

Nga lµ hiÖn th©n cña t tëng M«ng Cæ, dÜ nhiªn ®iÒu ®ã lµ ch©n

lý, v¶ l¹i giê ®©y ch©n lý Êy ®· qu¸ tÇm thêng, ®Õn nçi nã ngang

tÇm thËm chÝ víi nh÷ng nh©n vËt nh Gèt-phrÝt vµ nh÷ng ®Þa

chñ quý téc hñ lËu vïng §«ng Dª-a, nh÷ng phÇn tö tiÓu thÞ d©n,

çc cha cè vµ çc gi¸o s ®¹i häc. Cho nªn, dï sao còng nªn lîi

dông sù Çm Ü cña ngêi §øc vïng Ban-tÝch, v× sù Çm Ü ®ã ®Èy ®¹i

cêng quèc §øc lµ níc Phæ vµo t×nh thÕ “khã chÞu”. TÊt c¶

nh÷ng g× g©y ra ë chóng ta th¸i ®é ¸c c¶m ®èi víi “nh÷ng ®¹i diÖn

v¨n ho¸ §øc” Êy, th× ngîc l¹i, trong con m¾t níc Phæ nh÷ng çi

®ã chÝnh lµ l¹i ®¸ng ®îc b¶o vÖ!

§Êy l¹i thªm mét vÝ dô n÷a vÒ sù ngu dèt th« bØ cña t¸c gi¶

tËt s¸ch Êy! Trong con m¾t cña hä th× viÖc nhîng l¹i phÇn ®Êt

B¾c Mü thuéc Nga ch¼ng qua chØ lµ mét mu mÑo ngo¹i giao

cña chÝnh phñ Nga, vµ tiÖn thÓ xin nãi lu«n r»ng chÝnh phñ Êy

hÕt søc cÇn ®Õn nh÷ng kho¶n tiÒn mÆt555. Nhng ®iÒu chñ yÕu

lµ nh thÕ nµy: quèc héi Mü míi ®©y ®· c«ng bè çc tµi liÖu vÒ

cuéc mua b¸n nµy. Trong çc tµi liÖu Êy còng cã c¶ b¸o ço cña

viªn ®¹i biÖn Mü ®· trùc tiÕp b¸o ço nh sau vÒ Oa-sinh-t¬n:

xÐt vÒ khÝa c¹nh kinh tÕ viÖc cã ®îc vïng ®Êt nµy t¹m thêi

kh«ng ®¸ng gi¸ mét xu, nhng nhê ®ã mµ ngêi Mü, mét mÆt, sÏ

c¾t ®øt níc Anh khái biÓn c¶ vµ sÏ ®Èy nhanh viÖc s¸p nhËp

toµn bé vïng B¾c Mü thuéc Anh vµo níc Mü. §ã lµ thùc chÊt

cña vÊn ®Ò!

VÒ thùc chÊt, t«i t¸n thµnh viÖc trao ®æi th tõ cña anh víi

I-a-c«-bi1∗, nhng t«i hoµn toµn bÞ sèc v× sù khen ngîi qu¸ ®¸ng vÒ

ho¹t ®éng cña t«i. Est modus in rebus2∗. NÕu anh muèn nhÊt thiÕt

khen ngîi th× b¶n th©n «ng giµ I-a-c«-bi hoµn toµn xøng ®¸ng ®îc

khen. ë ch©u ¢u cßn cã nh©n vËt cÊp tiÕn giµ nua nµo l¹i cã ®îc

chõng Êy lßng trung thùc vµ lßng dòng c¶m ®Ó ®øng th¼ng lªn ñng

hé phong trµo v« s¶n ®Õn nh thÕ? Nh÷ng biÖn ph¸p qu¸ ®é do «ng

Êy ®a ra, còng nh nh÷ng ®Ò xuÊt cã tÝnh chÊt côc bé kh«ng cã

gi¸ trÞ nhiÒu, nhng ®ã lµ vÊn ®Ò hoµn toµn thø yÕu. Nãi riªng

gi÷a chóng ta nhÐ, t«i – xÐt cho cïng – chê ®îi ë níc §øc h¬n lµ ë

níc Ph¸p mét çi g× ®ã lín h¬n cho phong trµo x· héi.

§Ó x¶y ra mét cuéc xung ®ét lín gi÷a t«i víi Ba-cu-nin, mét

phÇn tö ©m mu. Nhng ®Ó th sau sÏ nãi vÒ vÊn ®Ò nµy.

T«i göi lêi th¨m nång nhiÖt ®Õn N÷ b¸ tíc vµ ®Õn Phren-x¬-

khen3∗.

C. M. cña anh

C«ng bè lÇn ®Çu cã lîc bít trªn t¹p chÝ

“Die Neue Zeit”, Bd. 2, sè 13, 1901-1902; c«ng bè toµn v¨n b»ng tiÕng Nga trong cuèn s¸ch: “Nh÷ng bøc th cña M¸c göi




1∗ – Xem tËp nµy, tr. 574-575.

2∗ – Mäi thø ®Òu ph¶i cã chõng mùc (H«-ra-xi-ót. “Th¬ trµo phóng”, quyÓn 1, bµi

th¬ thø nhÊt).

3∗ GhÐc-tru-®a, vî cña Cu-ghen-man vµ con g¸i cña «ng Phran-xi-xca.

_____________________________________________________________

890 M¸c göi s¸c-l¬ §èp-x¬n c«-lÐt, 19 th¸ng hai 1870 M¸c göi s¸c-l¬ §èp-x¬n c«-lÐt, 19 th¸ng hai 1870 891

65 M¸c göi s¸c-l¬ ®èp-x¬n c«-lÐt556

ë Lu©n §«n


Tha Ngµi!

Khi t«i nhËn ®îc l¸ th gÇn ®©y cña Ngµi th× vµo lóc ®ã t«i bÞ

bÖnh nguy hiÓm vµ v× vËy ®· kh«ng tr¶ lêi ®îc. Theo sù íc tÝnh tèi thiÓu nhÊt th× kho¶n vay ®Ó x©y ®êng s¾t

ë Nga còng lªn ®Õn 100 triÖu pao xtÐc-linh. Chñ yÕu kho¶n tiÒn

nµy ®îc thu thËp ë Hµ Lan, ë Phran-phuèc trªn s«ng Mai-n¬, ë

Lu©n §«n, ë BÐc-lin vµ Pa-ri.

Nh ®îc biÕt qua b¸o chÝ kh«ng chÝnh thøc cña Nga, chÝnh phñ Nga hy väng trong vßng hai n¨m tíi ®©y sÏ kiÕm ®îc – nÕu

®iÒu nµy cã thÓ thùc hiÖn ®îc – thªm kh«ng Ýt h¬n 50 triÖu pao

xtÐc-linh.

VÒ kho¶n vay gÇn ®©y nhÊt ®Ó x©y ®êng s¾t, víi sè tiÒn lµ 12

triÖu p.xt., th× lÞch sö cña kho¶n vay Êy lµ nh thÕ nµy.

Ch¾c ch¾n nh Ngµi ®· biÕt, chÝnh phñ Nga ®· tríc sau nh

mét, nhng uæng c«ng, t×m çch kiÕm ra tiÒn, lóc ®Çu lµ ë T«m-x¬n

vµ B«-na, sau ®ã lµ ë Bª-rinh. Sau cïng, do hÕt søc cÇn tiÒn nªn nã

®· vay ®îc cña Rèt-xin – th«ng qua nh©n vËt ®¹i diÖn cña «ng

ta ë BÐc-lin lµ Blai-sruª-®¬ – mét kho¶n tiÒn kho¶ng 2 triÖu pao

xtÐc-linh.

§Ó cã thªm nh÷ng b¶o ®¶m vÒ viÖc tr¶ kho¶n vay nµy, Rèt-sin

®Ò nghÞ ph¸t hµnh ®ît c«ng tr¸i ®êng s¾t sau cïng557.

¤ng ta ®Æt çc ®iÒu kiÖn sau ®©y:

1) 4% tiÒn hoa hång cho b¶n th©n, nh vËy víi kho¶n tiÒn 12

triÖu p.xt. th× sè tiÒn Êy còng lµ mét kho¶n trßn trÞa kha kh¸ -

480000 p.xt.;

2) Thªm 5000 p.xt., n÷a hµng n¨m ph¶i tr¶ cho «ng ta, trong

vßng 80 n¨m, ®Ó tr¶ c«ng cho «ng ta cã nh÷ng c«ng søc vÒ viÖc tr¶

çc phiÕu chøng kho¸n.

Rèt-sin – ®· hµnh ®éng rÊt thËn träng. ¤ng ta h¹n chÕ phÇn

vay cña Anh chØ trong giíi h¹n c¶ th¶y 4 triÖu p.xt., mét phÇn cña

kho¶n nµy «ng ta ghi vµo tµi kho¶n cña chÝnh b¶n th©n m×nh, sè

cßn l¹i th× «ng ta ph©n bæ tuyÖt ®èi chØ cho çc phÇn tö ®Çu c¬ thÞ

trêng chøng kho¸n hµnh ®éng ®ång t©m víi «ng ta vµ cho b¹n bÌ

cña «ng ta ë khu Xi-ti. Nh vËy lµ khi çc tr¸i kho¸n ®îc tung

ra b¸n tù do th× chØ trong mét thêi h¹n ng¾n nhÊt cã thÓ dÔ

dµng nh trß ch¬i cña trÎ con – n©ng gi¸ chóng lªn 4% cao h¬n

gi¸ danh nghÜa.

Song, thµnh c«ng cña kho¶n cho vay nµy ®· vît qu¸ mäi sù

mong ®îi cña Rèt-sin. ¤ng ta ®· bÞ ngêi ta tíi tÊp ®¨ng ký

mua tr¸i kho¸n nhiÒu ®Õn nçi «ng ta tá ý lÊy lµm tiÕc lµ ®·

kh«ng ph¸t hµnh ngay mét ®ît tr¸i kho¸n víi sè tiÒn 20 triÖu

pao xtÐc-linh.

HiÖn nay cã thÓ c¨n cø vµo nh÷ng sù thËt sau ®©y ®Ó xÐt ®o¸n

vÒ t×nh tr¹ng tµi chÝnh tuyÖt väng cña ChÝnh phñ Nga.

GÇn mét n¨m tríc ®©y chÝnh phñ Nga ®· cho ph¸t hµnh

mét “lo¹i” tiÒn giÊy trÞ gi¸ 15 triÖu róp, mµ sau mét thêi gian

nhÊt ®Þnh sè tiÒn giÊy Êy sÏ ®îc rót ra khái lu th«ng. Lêi gi¶i

thÝch chÝnh thøc vÒ ®ît ph¸t hµnh tiÒn giÊy nµy nãi r»ng b»ng

biÖn ph¸p t¸c nghiÖp nµy mµ 15 triÖu róp b»ng çc giÊy b¹c cò

sÏ ph¶i ®îc rót khái lu th«ng trªn thÞ trêng tiÒn tÖ vµ ®îc

892 M¸c göi s¸c-l¬ §èp-x¬n c«-lÐt, 19 th¸ng hai 1870 M¸c göi pª-t¬ i-man, 23 th¸ng hai 1870 893

thay thÕ b»ng nh÷ng ®ång tiÒn v÷ng vµng h¬n. Nhng “lo¹i” nµy

võa ®îc ®a vµo lu th«ng qua nh÷ng kho¶n thanh to¸n cña nhµ

níc th× tê b¸o chÝnh thøc ë Pª-tÐc-bua1∗ ®· cho ®¨ng mét bµi b¸o

ng¾n kh« khan nãi r»ng hiÖn nay sÏ kh«ng cã lo¹i tiÒn giÊy nµo bÞ

rót ra khái lu th«ng.

Trong mÊy th¸ng gÇn ®©y chÝnh phñ Nga cßn cho ph¸t hµnh

kh«ng Ýt h¬n 12 “lo¹i” tiÒn giÊy míi, víi tæng sè 36 triÖu róp.

HiÖn nay ë Lu©n §«n tû gi¸ tiÒn Nga lµ 1 róp ®æi ®îc 28-

29 pen-ni, trong khi tû gi¸ b×nh thêng lµ mét róp ®æi ®îc 40

pen-ni.

B¶n th©n b¸o chÝ Nga còng c«ng khai thõa nhËn mét trong sè

nh÷ng nguyªn nh©n g©y nªn t×nh h×nh Êy, cô thÓ lµ: v× mét sè vô

mÊt mïa ë çc tØnh §«ng – B¾c, vµ h¬n thÕ n÷a – v× sù c¹nh tranh

cña Mü l¹i t¸i tôc cho nªn sè lîng lóa m× xuÊt khÈu cña níc Nga

®· gi¶m ®i mét phÇn ba.

Göi Ngµi lêi chµo kÝnh träng.

C. M¸c


C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen, Toµn tËp, xuÊt b¶n lÇn thø nhÊt, t. XXIX, 1948



1∗ – “Tin tøc Xanh Pª-tÐc-bua”.

66 M¸c göi pª-t¬ i-man558

ë ®an-®i

[Lu©n §«n], 23 th¸ng Hai 1870

I-man th©n mÕn!

Theo chç t«i ®îc biÕt, ë Xcèt-len kh«ng thÓ ®ßi nî ®îc c¨n

cø vµo çc b»ng kho¸n vay nî mµ mét ngêi nµo ®ã ®· ®¶m nhËn

vÒ phÝa m×nh ë níc ngoµi. T«i nghÜ lµ bÊt kú mét luËt s nµo ë

®Þa ph¬ng còng sÏ x¸c nhËn cho anh ®iÒu nµy.

Trong vÊn ®Ò thêi hiÖu ph¸p lý th× bé luËt d©n sù1∗ cã nãi

nh sau: ®iÒu 2262 – tÊt c¶ çc vô khiÕu kiÖn ®Òu hÕt hiÖu lùc

sau 30 n¨m; ®iÒu 2265 – lµ ngêi nµo cã ®îc bÊt ®éng s¶n mét

çch trung thùc – do ®· hÕt thêi hiÖu 10 n¨m, t¬ng øng lµ thêi

hiÖu 20 n¨m; ®iÒu 2271 – ®¬n khiÕu kiÖn cña çc thÇy gi¸o vµ

cña nh÷ng ngêi híng dÉn khoa häc vµ nghÖ thuËt vÒ nh÷ng

buæi gi¶ng d¹y mµ hä tiÕn hµnh theo tõng th¸ng, th× mÊt hiÖu

lùc sau 6 th¸ng thêi hiÖu.

TÊt c¶ th¸i ®é quÊy rÇy cña bän Phæ thËt hiÓn nhiªn, ®ã lµ mu toan kh«ng bÞ sù ng¨n trë nµo nh»m hï do¹ ngêi ta, vµ

anh ®¬n gi¶n ph¶i cêi giÔu nh÷ng kÎ c«n ®å Êy. ChØ cã mét

®iÒu khã chÞu cã thÓ lµ giÊy cam kÕt Êy ®îc trao do cã lêi høa

trung thùc mµ th«i. VÒ mÆt ph¸p lý ®iÒu ®ã kh«ng thÓ thay ®æi

1∗ Xem tËp nµy, tr. 603-606.

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________

894 M¸c göi pª-t¬ i-man, 23 th¸ng hai 1870 M¸c göi lau-ra vµ p«n la-ph¸c-g¬, 5 th¸ng ba 1870 895

®îc ®iÒu g× c¶, nhng ®ã cã thÓ lµ mét b»ng chøng lµm mÊt uy

tÝn. Song, cÇn hy väng lµ sù thÓ ®· kh«ng ph¶i nh vËy?

Ch¾c lµ nh anh ®· biÕt, §ron-ke ®· hoµn toµn bÞ ph¸ s¶n vµ

®· trèn biÖt; mét sè ngêi b¶o r»ng «ng ta l¹i ®Õn Li-víc-pun ®Ó

khuÊy ®¶o, cßn mét sè ngêi kh¸c l¹i nãi r»ng «ng ta ®ang lang

thang ë Pa-ri hoÆc ë T©y Ban Nha. Dï sao th× th«ng qua Si-li

anh cã thÓ nhËn ®îc nh÷ng th«ng tin chÝnh x¸c nhÊt vµ ®¸ng

tin cËy nhÊt vÒ «ng ta.

Tªn v« l¹i BÝt-xcam vÉn tiÕp tôc khai s¸ng cho tê

“Allgemeine Zeitung” ë Au-xbuèc vµ tê b¸o “Weser-Zeitung”,

còng nh cho tê b¸o míi ®îc Gióc xuÊt b¶n ë ®©y tõ n¨m míi

lµ tê “Post”1∗. (Tê b¸o “Hermann” ®· chuyÓn vµo tay Bi-xm¸c2∗.)

T«i kh«ng ®äc tê nµo trong tÊt c¶ nh÷ng tê b¸o Êy vµ l¹i cµng

Ýt gÆp gì trùc tiÕp víi bÊt cø ai. Theo chç t«i biÕt, nh©n vËt ë

Cuèc-ghe-xen3∗ ®ang c tró ë ®©u ®ã t¹i ngo¹i « Lu©n §«n vµ l¹i

lµ mét “phu qu©n”. V× anh…4∗.

C«ng bè lÇn ®Çu In theo b¶n viÕt tay Nguyªn v¨n lµ tiÕng §øc

1∗ – “Deutsche Post”.


3∗ – BÝt-xcam.

4∗ PhÇn cuèi cña bøc th kh«ng cßn n÷a.

67 M¸c göi lau-ra vµ p«n La-ph¸c-g¬

ë Pa-ri


Lau-ra vµ P«n yªu quý!

Ch¾c h¼n çc con ®· rÊt bùc béi – vµ nh vËy còng hoµn toµn

chÝnh ®¸ng th«i – khi thÊy bè im lÆng l©u, nhng çc con ph¶i

thø lçi cho bè, v× sù im lÆng lµ hËu qu¶ tù nhiªn, thø nhÊt, cña

bÖnh tËt, vµ sau n÷a lµ hËu qu¶ cña sè c«ng viÖc ph¶i lµm bæ

sung thªm ®Ó bï vµo sè thêi gian ®· mÊt.

Tin buån mµ P«n ®· b¸o cho bè mÑ th× kh«ng ph¶i lµ ®iÒu

bÊt ngê1∗ ®èi víi bè. Vµo buæi tèi tríc ngµy nhËn ®îc th cña

P«n, bè ®· nãi víi gia ®×nh r»ng bè rÊt lo sî cho ch¸u bÐ. B¶n

th©n bè ®· bÞ ®au khæ qu¸ nhiÒu v× nh÷ng tæn thÊt t¬ng tù vµ

v× vËy bè c¶m th«ng s©u s¾c víi çc con. Nhng vÉn theo kinh

nghiÖm cña b¶n th©n, bè biÕt r»ng tÊt c¶ nh÷ng lêi th«ng th¸i

nhµm ch¸n vµ nh÷ng lêi an ñi trèng rçng ®îc nãi ra trong

nh÷ng trêng hîp nh thÕ chØ kh¬i dËy nçi ®au thËt sù, chø

kh«ng lµm gi¶m bít nçi ®au ®ã.

Bè hy väng nhËn ®îc tõ çc con nh÷ng tin tøc tèt lµnh vÒ

bÐ Sn¸p-pi2∗, ®øa ch¸u ®¸ng yªu nhÊt cña «ng. Ch¾c lµ ch¸u bÐ

téi nghiÖp rÊt khæ së v× l¹nh rÐt hÕt søc cã h¹i cho “tÊm th©n

1∗ Xem tËp nµy, tr. 609-610.


_____________________________________________________________

_____________________________________________________________

896 M¸c göi lau-ra vµ p«n la-ph¸c-g¬, 5 th¸ng ba 1870

da den”559. TiÖn thÓ bè còng nãi lu«n, kho¶ng 10 n¨m vÒ tríc cã mét «ng tªn lµ §ê G«-bi-n« ®· cho c«ng bè t¸c phÈm gåm 4 tËp “VÒ

sù bÊt b×nh ®¼ng gi÷a çc chñng téc loµi ngêi”, ®îc viÕt ra tríc

hÕt nh»m môc ®Ých chøng minh r»ng çc ®¹i biÓu cña “chñng téc

da tr¾ng” lµ mét thø çc vÞ thÇn trong céng ®ång nh÷ng téc ngêi

kh¸c, vµ ®¬ng nhiªn, nh÷ng gia ®×nh “cao quý” trong “chñng téc

da tr¾ng”, ®Õn lît m×nh, l¹i lµ tinh hoa cña nh÷ng con ngêi ®Æc

chän nµy. Bè rÊt ngê r»ng ngµi G«-bi-n« ®ång thêi cßn lµ “bÝ th

thø nhÊt cña ph¸i bé ngo¹i giao cña Ph¸p ë Thuþ SÜ” lµ dßng dâi

kh«ng ph¶i cña mét chiÕn binh Phr¨ng-c¬ xa xa nµo ®ã, mµ lµ cña

mét ngêi Ph¸p lµm ngêi g¸c cæng ngµy nay. Dï g× ®i n÷a th× tuy

lµ c¨m ghÐt “chñng téc da ®en” (®èi víi nh÷ng con ngêi ®ã nguån

tho¶ m·n lu«n lu«n lµ ý thøc cho r»ng hä tù coi m×nh cã quyÒn

khinh bØ mét ai ®ã), «ng ta vÉn tuyªn bè “ngêi da ®en” hoÆc “m¸u

®en” lµ nguån chÊt liÖu cña nghÖ thuËt, cßn tÊt c¶ çc t¸c phÈm

nghÖ thuËt cña “çc d©n téc da tr¾ng” l¹i ®îc «ng ta cho lµ phô

thuéc vµo sù hoµ trén çc d©n téc Êy víi “m¸u ®en”.

Bè rÊt hµi lßng víi l¸ th gÇn ®©y, do viªn cùu th ký1∗ ®¸ng

yªu cña bè göi tíi, vµ bè rÊt thó vÞ víi sù miªu t¶ cña P«n vÒ

cuéc tô tËp ë nhµ Mu-a-len560.

H×nh nh, cuèi cïng th× “vÞ ®¹i trîng phu kh«ng ®îc c«ng

nhËn” Êy ®· t×m ra bÝ quyÕt vÒ çch gi÷ ®îc niÒm “vinh quang”

mµ cho tíi nay ®· lu«n lu«n tuét khái tay «ng ta mét çch phô

b¹c vµo ®óng thêi ®iÓm «ng ta ®· tãm ®îc çi ®u«i cña niÒm

vinh quang Êy. ¤ng ta ph¸t hiÖn ra r»ng ®Ó chinh phôc ®îc

thÕ giíi th× chØ cÇn ®ãng khung çi thÕ giíi Êy trong bèn bøc


_____________________________________________________________

M¸c göi lau-ra vµ p«n la-ph¸c-g¬, 5 th¸ng ba 1870 897

têng cña m×nh, trong ®ã cã thÓ tù tuyªn bè m×nh lµ tæng thèng vµ

cã quan hÖ víi mét giíi cö to¹ sÏ thÒ thèt in varba magistri1∗.

Nh çc con ®· biÕt râ, ë ®©y, ë nhµ m×nh nh÷ng phÇn tö

phª-ni-¨ng ®ang ngù trÞ mét çch kh«ng chia sÎ. Tót-xi lµ mét

trong sè “nh÷ng trung t©m chñ yÕu” cña çc phÇn tö Êy561. Thay

mÆt hä, Gien-ni ®· viÕt th ®Õn tê “Marseillaise” díi bÝ danh lµ

Gi. Uy-li-am-x¬. Bè ch¼ng nh÷ng ®· nghiªn cøu còng ®Ò tµi Êy

trªn tê “Internationale”2∗ ë Bruy-xen, mµ t¹i Tæng Héi ®ång bè

®· th«ng qua ®îc b¶n nghÞ quyÕt chèng l¹i bän cai ngôc cña

hä347. Trong b¶n th«ng tri cña Héi ®ång göi çc ban chÊp hµnh

cña chóng ta ë çc níc bè ®· gi¶i thÝch ý nghÜa cña vÊn ®Ò

Ai-r¬-len3∗.

TÊt nhiªn lµ çc con hiÓu r»ng bè kh«ng chØ xuÊt ph¸t tõ

t×nh c¶m nh©n ®¹o. Ngoµi lý do Êy ra cßn cã çc nguyªn nh©n

kh¸c. §Ó ®Èy nhanh sù ph¸t triÓn x· héi cña ch©u ¢u, cÇn ®Èy

nhanh sù sôp ®æ cña níc Anh quan ph¬ng. Muèn vËy, cÇn

gi¸ng cho nã ®ßn ®¸nh ë Ai-r¬-len. §©y lµ ®iÓm yÕu nhÊt cña nã.

Víi viÖc mÊt ®i xø Ai-r¬-len th× “§Õ quèc” Anh ®Õn håi ço

chung, vµ cuéc ®Êu tranh giai cÊp ë Anh – mµ cho ®Õn nay vÉn

diÔn ra díi h×nh thøc ng¸i ngñ – chËm ch¹p – sÏ mang tÝnh

chÊt gay g¾t. Cßn níc Anh lµ mÉu quèc cña giai cÊp l·nh chóa

vµ cña chñ nghÜa t b¶n trªn kh¾p thÕ giíi. Cã nghe thÊy g× vÒ Bl¨ng-ki kh«ng? ¤ng ta ®ang ë Pa-ri ch¨ng?

1∗ – b»ng nh÷ng c©u nãi cña ngêi thÇy gi¸o (H«-ra-xi-ót “TËp th tÝn”, quyÓn I, bøc

th thø nhÊt).



la-tinh”, ®iÓm 5.

_____________________________________________________________

898 M¸c göi lau-ra vµ p«n la-ph¸c-g¬, 5 th¸ng ba 1870 ¡ng-ghen göi ru-®«n-ph¬ ¡ng-ghen, 8 th¸ng ba 1870 899

Ngêi dÞch t¸c phÈm cña bè, ngµi K.1∗, kh«ng cho çc con

biÕt tin tøc g× vÒ b¶n th©n ? VÉn nh tríc, bç vÉn ë trong

t×nh tr¹ng khã kh¨n.

Cuèn s¸ch cña Phlª-rèp-xki “T×nh c¶nh giai cÊp lao ®éng ë

Nga” lµ mét t¸c phÈm xuÊt s¾c. Bè rÊt mõng lµ bè b©y giê ®· cã

thÓ ®äc kh¸ lít qua cuèn s¸ch Êy nhê cã cuèn tõ ®iÓn. ë ®ã lÇn

®Çu tiªn ®· vÏ lªn ®Çy ®ñ t×nh h×nh kinh tÕ cña níc Nga. §©y

lµ mét t¸c phÈm ®îc viÕt trung thùc. Trong suèt 15 n¨m t¸c

gi¶ Êy ®· chu du tõ vïng biªn c¬ng phÝa T©y cña ®Êt níc ®Õn

§«ng Xi-bi-ri, tõ B¹ch H¶i ®Õn biÓn Ca-xpiªn, víi môc ®Ých duy

nhÊt lµ nghiªn cøu çc sù thËt vµ v¹ch trÇn sù dèi tr¸ cã tÝnh

chÊt truyÒn thèng. §¬ng nhiªn, «ng Êy mang mét vµi ¶o tëng

vÒ “la perfectibilitÐ perfectible”2∗ cña d©n téc Nga vµ vÒ tÝnh chÊt thiªn hùu cña chÕ ®é së h÷u c«ng x· díi h×nh thøc Nga

cña nã. Nhng ®iÒu chñ yÕu kh«ng ph¶i ë chç ®ã. Sau khi ta

nghiªn cøu t¸c phÈm cña «ng Êy, ta ®i ®Õn nhËn thøc s©u s¾c

r»ng ë Nga cuéc çch m¹ng x· héi hÕt søc lín lao lµ kh«ng

tr¸nh khái vµ ®· ®Õn gÇn – dÜ nhiªn lµ díi nh÷ng h×nh thøc s¬

khai phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn ngµy nay cña níc Nga.

§©y lµ nh÷ng tin tèt lµnh. Níc Nga vµ níc Anh lµ hai trô cét

vÜ ®¹i cña hÖ thèng ch©u ¢u hiÖn ®¹i. TÊt c¶ nh÷ng níc kh¸c

chØ cã ý nghÜa thø yÕu, ngay c¶ níc Ph¸p huyÒn diÖu vµ níc

§øc häc gi¶.

¡ng-ghen cã ý ®Þnh rêi khái Man-se-xt¬ vµ ®Õn ®Çu th¸ng

T¸m n¨m nay sÏ ®Õn c tró h¼n ë Lu©n §«n. §èi víi bè ®©y sÏ

lµ niÒm h¹nh phóc vÜ ®¹i.

1∗ – Ken-l¬ (xem tËp nµy, tr. 866).

2∗ – “n¨ng lùc v« h¹n vÒ sù hoµn thiÖn”.

Cßn b©y giê bè chµo t¹m biÖt çc con yªu qóy cña bè. Çc con

®õng quªn thay mÆt «ng ¤n-®¬ NÝch h«n ch¸u Sn¸p-pi bÐ báng

tuyÖt vêi nhÐ.

¤n-®¬ NÝch



68

¡ng-ghen göi ru-®«n-ph¬ ¡ng-ghen ë B¸c-men


Ru-®«n-ph¬ th©n mÕn!

T«i ®· nhËn ®îc bøc ®iÖn cña chó ngµy h«m nay vµi phót

tríc 5 giê – nh thÕ lµ bøc ®iÖn Êy ®· trªn ®êng ®i gÇn 3 giê,

bëi v× nã ®îc ghi vµo lóc 1 giê 52 phót tra. Nh÷ng tin tøc do

chó th«ng b¸o hiÖn thêi kh«ng ph¶i lµ tåi, vµ t«i hy väng sau

nµy nh÷ng tin tøc Êy còng nh vËy.

ChØ m·i ®Õn s¸ng h«m nay t«i míi nhËn ®îc bøc th cña HÐc-man

göi vµo thø b¶y: chuyÕn tÇu biÓn xuÊt ph¸t vµo chñ nhËt ®i tõ

¤-xten-®¬ ch¾c lµ ®· bÞ chËm v× giã b·o. Trong nh÷ng ®iÒu kiÖn b×nh

thêng th× lÏ ra t«i ®· nhËn ®îc l¸ th Êy vµo ngµy h«m qua, sau

buæi tra, mÊy giê tríc khi nhËn ®îc bøc ®iÖn cña HÐc-man, vµ

_____________________________________________________________

900 ¡ng-ghen göi ru-®«n-ph¬ ¡ng-ghen, 8 th¸ng ba 1870 M¸c göi vin-hem Br¾c-c¬, 24 th¸ng Ba 1870 901

nh vËy lÏ ra nh÷ng tin tøc cña çc chó ®· dÔ hiÓu1∗. Dï sao t«i

còng thÊy t×nh h×nh ®ã rÊt nguy hiÓm, ®iÒu tÖ h¹i nhÊt lµ bÖnh

tËt cã thÓ rÊt kÐo dµi vµ nÕu xÐt ®Õn tuæi t¸c cña mÑ chóng ta

th× bÖnh tËt sÏ g©y ra cho mÑ nh÷ng ®au khæ rÊt lín, ngay dï

lÇn nµy mäi chuyÖn sÏ kÕt thóc thuËn buåm xu«i giã. NÕu b¸c sÜ

thÊy t×nh h×nh søc khoÎ hoµn toµn tèt th× t«i hiÓu ®iÒu ®ã theo ý

nghÜa lµ b¸c sÜ hµi lßng t×nh h×nh søc khoÎ Êy chÝnh lµ trong

nh÷ng ®iÒu kiÖn hiÖn nay; t×nh tr¹ng xuÊt huyÕt kh«ng ngõng

tõ thø t ®Õn thø ba tuÇn tíi, t«i cã c¶m nghÜ r»ng t×nh tr¹ng

xuÊt huyÕt Êy dï sao còng mang tÝnh chÊt hÕt søc nghiªm

träng. Nhng chóng ta sÏ hy väng vÒ ®iÒu tèt ®Ñp h¬n, cô thÓ lµ

nÕu ®iÒu ®ã ®· qua råi th× trong t¬ng lai t×nh h×nh ®ã sÏ kh«ng

t¸i diÔn.

T«i s½n sµng lªn ®êng vµo bÊt kú lóc nµo, vµ nÕu sù cã mÆt

cña t«i lµ ®¸ng mong ®îi th× - tuú vµo thêi gian nhËn ®îc bøc

®iÖn cña çc chó – t«i cã thÓ rêi khái ®©y hoÆc lµ vµo gi÷a tra

vµ ®Õn ®ã vµo tèi h«m sau, hoÆc lµ lªn ®êng vµo tèi b»ng chuyÕn

tµu biÓn xuÊt ph¸t h»ng ngµy ë ¤-xten-®¬ vµ còng ngµy h«m Êy

sÏ ®Õn Khuªn, ®¬ng nhiªn lµ t¹i ®ã t«i sÏ ph¶i nghØ qua ®ªm.

Çc chó h·y cè g¾ng hÕt søc gi÷ ®îc t©m tr¹ng phÊn khëi vµ

tèt cña mÑ chóng ta.

Göi nh÷ng lêi cÇu chóc tèt ®Ñp nhÊt.

Phri-®rÝch cña chó

C«ng bè lÇn ®Çu trªn t¹p chÝ “Deutsche Revue”. Jg. 46, Bd. II, 1921


1∗ Xem tËp nµy, tr. 613-614.

69

M¸c göi vin-hem Br¾c-c¬562

ë Brao-svai-g¬

[Lu©n §«n, 24 th¸ng Ba 1870]

B¹n th©n mÕn!

H«m qua t«i ®· göi cho Ngµi, theo ®Þa chØ cña Bon-hoãc-xt¬,

3000 thÎ héi viªn.

T«i ph¶i cung cÊp cho Ngµi nh÷ng tin tøc kh«ng ph¶i kh«ng

®¸ng chó ý vÒ çc sù viÖc x¶y ra trong néi bé Quèc tÕ. Nh÷ng

th«ng tin Êy sÏ ®îc chuyÓn tíi Ngµi th«ng qua mét ngêi thø

ba1∗. Theo §iÒu lÖ th× tÊt c¶ nh÷ng ban chÊp hµnh quèc gia cã

quan hÖ víi Tæng Héi ®ång ®Òu cã tr¸ch nhiÖm cø 3 th¸ng ph¶i

göi cho Tæng Héi ®ång çc b¶n b¸o ço vÒ t×nh h×nh cña phong

trµo. Khi lu ý Ngµi vÒ ®iÒu nµy, t«i ®Ò nghÞ Ngµi, khi so¹n b¶n

b¸o ço Êy, h·y lu ý r»ng b¶n b¸o ço Êy ®îc viÕt ra kh«ng

ph¶i dµnh cho c«ng chóng, v× vËy çc sù viÖc ph¶i ®îc tr×nh

bÇy kh«ng cã sù t« ®iÓm, hoµn toµn khíp víi thùc tr¹ng.

Qua Boãc-c¬-hai-m¬ vµ qua l¸ th gÇn ®©y cña Bon-hoãc-xt¬

t«i biÕt r»ng t×nh h×nh tµi chÝnh cña ph¸i “Ai-d¬-n¾c” tåi tÖ563.

§Ó lµm yªn lßng Ngµi t«i cã thÓ th«ng b¸o r»ng t×nh h×nh tµi

1∗ – Cu-ghen-man (xem tËp nµy, tr. 904-905).

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________

904 M¸c göi phi-lÝp c¬-nen, 24 th¸ng ba 1870 M¸c göi lót-vÝch Cu-ghen-man, 26 th¸ng Ba 1870 905

chÝnh cña Tæng Héi ®ång tôt xuèng díi sè kh«ng, nh÷ng ®¹i

lîng ©m cø kh«ng ngõng t¨ng lªn.

C«ng bè lÇn ®Çu trong cuèn s¸ch: W.Bracke. “Der Braunscheweiger Ausschuß der

socialdemokratischen Arbeiter - Partei in Lötzen und vor dem Gericht”, Braunschweig,

1872


70 M¸c göi phi-lÝp c¬-nen564

ë ¨ng-ve

Lu©n §«n, 24 th¸ng Ba 1870


Haverstock Hill, London

Tha Ngµi! H«m qua t«i ®· nhËn ®îc sè in thö cña tê “Het Volk”, ®îc

xuÊt b¶n ë Rèt-tÐc-®am, vµ c¶ bøc th cña ngêi xuÊt b¶n tê

b¸o Êy lµ Phi-lÝp ph«n Ruª-d¬-ghen ph«n Phl«-x¬1∗, trong th

nµy «ng ta – ngoµi nh÷ng ®iÒu kh¸c ra – còng ®Ò nghÞ t«i göi

cho «ng Êy thÎ héi viªn cña Quèc tÕ. T«i kh«ng quen biÕt «ng

1∗ Xem tËp nµy, tr. 627-628.

Ph. ph«n Ruª-d¬-ghen ph«n Phl«-x¬, còng nh kh«ng n¾m ®îc

t×nh h×nh cña chóng ta ë Rèt-tÐc-®am. T«i cho r»ng ngµi n¾m ®îc

nhiÒu th«ng tin h¬n, do vËy t«i ®Ò nghÞ ngµi lµm ¬n tr¶ lêi gióp

t«i hai c©u hái sau ®©y: 1) t×nh h×nh cña Quèc tÕ ë Rèt-tÐc-®am ra

sao; 2) Tæng Héi ®ång cã nªn ®Æt quan hÖ víi ngµi Phi-lÝp ph«n

Ruª-d¬-ghen ph«n Phl«-x¬ hay kh«ng.

Xin göi ngµi lêi chµo vµ t×nh anh em.

Çc M¸c






ë Han-n«-v¬

[Lu©n §«n], 26 th¸ng Ba 1870


H«m nay t«i chØ viÕt vµi dßng cho anh, bëi v× cã mét ngêi

Ph¸p võa míi ®Õn, ®óng vµo lóc t«i söa so¹n l¹i viÕt th cho

anh sau mét thêi gian dµi gi¸n ®o¹n. H«m nay, vµo buæi tra,

t«i sÏ kh«ng tho¸t khái ngêi kh¸ch nµy ®îc, vËy mµ vµo lóc

5 1/2 giê th× bu ®iÖn l¹i ®ãng cöa.

_____________________________________________________________

906 M¸c göi lót-vÝch Cu-ghen-man, 26 th¸ng Ba 1870 M¸c göi D. M©y-¬ vµ A. Ph«-gt¬, 9 th¸ng t 1870 907

Cßn ngµy mai lµ chñ nhËt, nh vËy, mét tÝn ®å Thiªn chóa

gi¸o tèt nh t«i ®îc phÐp dõng c«ng viÖc vµ th«ng b¸o cho anh

biÕt nh÷ng tin tøc tØ mØ h¬n, ®Æc biÖt vÒ t×nh h×nh Nga ®· cã sù

ph¸t triÓn ®¸ng quan t©m.

Gien-ni, nh©n vËt Gi. Uy-li-am næi tiÕng cña chóng t«i, cã

trong tay Ên phÈm kh¸ tèt lµ çc t¸c phÈm cña cha G¬-t¬565. Tuy

nhiªn, Gien-ni míi ®©y ®· ®îc mêi ®Õn gÆp bµ Vi-¨ng-ti, vî cña

mét th¬ng gia I-ta-li-a giÇu cã. Cã rÊt nhiÒu ngêi cã mÆt ë ®ã,

trong sè ®ã cã mét sè ngêi Anh. Gien-ni ®· ®äc SÕch-xpia vµ

thu ®îc thµnh c«ng lín.

Xin anh h·y chuyÓn gióp lêi chµo cña t«i ®Õn N÷ b¸ tíc1∗ vµ

lêi c¶m ¬n vÒ nh÷ng dßng th dÞu dµng mµ bµ ®· rÊt cã nh· ý

göi cho t«i. Bµ Êy hoµn toµn kh«ng m¶y may cã c¬ së ®Ó lÊy lµm

tiÕc lµ bµ Êy ®· lùa chän tiÕng La-tinh thay v× tiÕng Ph¸p566.

§iÒu ®ã ch¼ng nh÷ng lµ b»ng chøng vÒ mét thÞ hiÕu cæ ®iÓn vµ

ph¸t triÓn cao, mµ cßn c¾t nghÜa t¹i sao bµ Êy kh«ng bao giê bÞ

r¬i vµo ngâ côt2∗. T«i còng göi nh÷ng lêi cÇu chóc tèt ®Ñp nhÊt ®Õn

Phren-x¬-khen.

Mo-r¬

C«ng bè lÇn ®Çu b»ng tiÕng Nga trong cuèn s¸ch: “Nh÷ng bøc th cña M¸c göi Cu-ghen-man”, 1928

In theo b¶n viÕt tay Nguyªn v¨n lµ tiÕng §øc vµ tiÕng Ph¸p

1∗ — GhÐc-tru-®a, vî cña Cu-ghen-man.

2∗ Trong nguyªn b¶n: “ªtre au bout de son latin” nguyªn v¨n cã nghÜa lµ “c¹n kiÖt

nh÷ng hiÓu biÕt vÒ tiÕng la-tinh”, nghÜa bãng lµ “r¬i vµo ngâ côt”, “hoang mang”.


ë Han-n«-v¬

Lu©n §«n, 28 th¸ng Ba 1870


V× çi nhät ë bªn h«ng tr¸i cña t«i kh«ng cho phÐp t«i ngåi l©u, cho nªn ®Ó khái ph¶i chÐp l¹i hai lÇn, t«i göi cho anh l¸ th

dµnh cho Ban chÊp hµnh Brao-svai-g¬, cho Br¾c-c¬ vµ çc ®ång

chÝ. Tèt nhÊt lµ nÕu sau khi ®äc xong tù anh chuyÓn l¸ th Êy

vµ nh¾c l¹i mét lÇn n÷a r»ng ®©y lµ th«ng b¸o mËt vµ kh«ng

®îc ®em c«ng bè1∗.

C«ng bè lÇn ®Çu trªn t¹p chÝ “Die Neue Zeit”, Bd. 2, sè 15, 1901-1902

In theo b¶n in trong t¹p chÝ Nguyªn v¨n lµ tiÕng §øc


Vµ au-gu-xt¬ ph«-gt¬567 ë Niu oãc

Lu©n §«n, 9 th¸ng T 1870

1∗ M¸c göi kÌm theo bøc th nµy b¶n “Th«ng b¸o mËt” do «ng so¹n.

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________

908 M¸c göi D. M©y-¬ vµ A. Ph«-gt¬, 9 th¸ng t 1870 M¸c göi D. M©y-¬ vµ A. Ph«-gt¬, 9 th¸ng t 1870 909

M©y-¬ th©n mÕn vµ Ph«-gt¬ th©n mÕn!

T«i göi cho çc anh nh÷ng tÊm ¶nh cña t«i chôp ®ñ çc kiÓu,

trong mét tÊm ¶nh Êy t«i chôp ¶nh cïng c« con g¸i trëng cña

m×nh lµ Gien-ni. TÊt c¶ çc tÊm ¶nh Êy ®îc chôp l¹i tõ çc tÊm

¶nh ®· chôp sím h¬n theo yªu cÇu cña Cu-ghen-man. T«i kh«ng

ph¶i lµ ngêi chñ xíng sù xa xØ nµy.

Tríc hÕt, ®Ó biÖn minh cho sù im lÆng l©u cña t«i, çc anh

sÏ thÊy – qua mÈu th göi kÌm ®©y cña Õch-ca-ri-ót – r»ng

Tæng Héi ®ång ®· th«ng qua viÖc biÓu quyÕt sù bµy tá lêi chia

buån vÒ t×nh h×nh søc khoÎ cña t«i568 (nh çc anh thÊy ®Êy, t«i

®ang luyÖn çch nãi lãng tiÕng §øc kiÓu pen-xin-va-ni). ThËt

vËy, do bÖnh thêng xuyªn t¸i ph¸t cho nªn tõ ®Çu th¸ng Ch¹p

chØ cã hai lÇn t«i ®· cã thÓ tham dù çc phiªn häp cña Tæng Héi

®ång, v× thÕ mµ khi th¶o luËn tÊt c¶ çc vÊn ®Ò quan träng h¬n ®Æt ra cho Tæng Héi ®ång, TiÓu ban ®· häp ë nhµ t«i. Trong t×nh

h×nh nh vËy mçi phót thËt sù nhµn rçi cña t«i (mµ t«i vÉn

cha hoµn toµn b×nh phôc) ®Òu ®îc sö dông vµo c«ng viÖc, do

vËy t«i ®· ph¶i h¹n chÕ viÖc trao ®æi th tõ b»ng çch chØ viÕt

nh÷ng l¸ th cÇn thiÕt nhÊt. Tríc hÕt, vÒ vÊn ®Ò Doãc-g¬. ¤ng Êy ®· göi hai l¸ th cho

Õch-ca-ri-ót víi t çch lµ tæng th ký. Õch-ca-ri-ót ®· th«ng

b¸o cho Tæng Héi ®ång vÒ nh÷ng l¸ th Êy. Song, Tæng Héi ®ång

®· giao cho Õch-ca-ri-ót trao nh÷ng l¸ th Êy cho t«i ®Ó so¹n

th¶o th tr¶ lêi, v× t«i lµ th ký phô tr¸ch çc chi héi §øc ë Mü.

T«i ®· chñ ý tr× ho·n, v× t«i cã biÕt vÒ chuyÕn ®i cña M©y-¬ ®Õn

T©y – Ên, nhng l¹i kh«ng t×m ra ®Þa chØ nhµ riªng cña Ph«-gt¬.

Nh÷ng l¸ th riªng t cña Doãc-g¬ göi cho Õch-ca-ri-ót th×

t«i kh«ng ®îc biÕt vÒ chóng. Ch¾c h¼n nh÷ng th Êy chØ cã liªn

quan ®Õn vÊn ®Ò tiÒn b¹c – nh÷ng kho¶n tiÒn tr¶ cho Õch-ca-ri-ót

vÒ çc bµi viÕt cña «ng Êy trªn tê “Arbeiter – Union”. Õch-ca-ri-ót

qu¸ ng¶ theo xu híng muèn coi c¬ng vÞ tæng th ký nh lµ ph¬ng çch kiÕm ra nguån tiÒn b¹c, vµ lèi hµnh ®éng nµy

thêng hay lµm cho nh÷ng ngêi §øc chóng ta bÞ mÊt uy tÝn

díi con m¾t cña ngêi Ph¸p vµ ngêi Anh. Ch¼ng h¹n, çc anh

h·y xem mÈu th cña Le-xn¬ göi cho t«i, ®îc göi kÌm ë ®©y. V×

lý do nµy mµ t«i sÏ kh«ng th«ng b¸o cho Õch-ca-ri-ót c¶ vÒ

nh÷ng l¸ th cña M©y-¬569. Sè lµ, trong ®ã cã mét tõ ng÷ kh«ng thÓ chèng ®ì næi ®èi víi Õch-ca-ri-ót – vÒ viÖc Doãc-g¬ cã “tiÒn”.

VÒ hai l¸ th chÝnh thøc cña Doãc-g¬ th× nh÷ng l¸ th Êy ®îc viÕt ra nh©n danh Liªn ®oµn c«ng nh©n toµn §øc (Liªn ®oµn lao ®éng sè 5) vµ ®îc ký tªn: “th ký th«ng tÊn”.

Trong mét l¸ th Êy cã lêi ®Ò nghÞ göi çc b¶n b¸o ço cña Tæng Héi ®ång vµ cã nh÷ng lêi lÏ ®îc mäi ngêi thõa nhËn lµ huyªn thuyªn.

Trong mét th kh¸c kh«ng cã g× quan träng c¶ ngoµi lêi th«ng b¸o r»ng Liªn ®oµn nµy ®· gia nhËp Quèc tÕ.

H«m nay t«i sÏ viÕt vµi dßng cho ngµi Doãc-g¬ vµ t«i sÏ göi cho «ng Êy 15 b¶n b¸o ço gÇn ®©y1∗, theo ®Ò nghÞ cña «ng Êy.

Cã mét «ng tªn lµ R«-bíc Uy-li-am Hi-um (Astoria, Long Island, New York) çch ®©y Ýt l©u ®· göi cho chóng t«i mét l¸ th nãi cÆn kÏ vÒ b¶n nghÞ quyÕt cña Tæng Héi ®ång vÒ cuéc ©n x¸ ®èi víi ngêi Ai-r¬-len2∗; ®©y lµ tµi liÖu xuÊt s¾c trong sè tÊt c¶ nh÷ng g× mµ cho ®Õn nay chóng t«i ®· nhËn ®îc cña ngêi Anh vµ ngêi Mü. Theo ®Ò nghÞ cña «ng ta ®îc bæ

1∗ “B¸o ço vÒ ®¹i héi hµng n¨m lÇn thø t cña Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ häp

ë Ba-l¬”.

2∗ C. M¸c. “Dù th¶o nghÞ quyÕt cña Tæng Héi ®ång vÒ chÝnh s¸ch cña chÝnh phñ

Anh ®èi víi çc tï nh©n Ai-r¬-len” (Xem tËp nµy, tr. 517-518).

_____________________________________________________________


nhiÖm lµm th«ng tÝn viªn chuyªn vÒ çc thµnh phÇn Anh – Mü vµ «ng ta ®· ®ång ý ®¶m nhiÖm çc tr¸ch nhiÖm ®ã. V× vËy t«i ®Ò nghÞ çc anh lµm quen víi ngêi nµy, vµ nh»m môc ®Ých nµy t«i göi vµi dßng cho «ng Êy.

Qua ®o¹n trÝch tõ b¸o “Marseillaise” – göi kÌm theo ë ®©y – sè ra ngµy 2 th¸ng T, çc anh sÏ thÊy r»ng Ph. Çc-l¬ vµ Ph. I-u-bi-x¬ – ®©y lµ nh÷ng nh©n vËt mµ ë ®©y chóng t«i kh«ng biÕt – ®· göi ®Õn Pa-ri mét bøc th nh©n danh c«ng nh©n §øc. T«i muèn biÕt xem nh÷ng nh©n vËt Êy liÖu cã thuéc vµo sè ngêi cña chóng ta hay kh«ng? ë ®©y – trong Tæng Héi ®ång – ngêi ta thÊy ®¸ng nghi ngê mét ®iÒu lµ trong bøc th nµy kh«ng hÒ cã mét ch÷ nµo ®Ò cËp ®Õn Quèc tÕ, h¬n thÕ n÷a, bøc th Êy ®îc viÕt nh thÓ lµ Héi liªn hiÖp nãi chung kh«ng tån t¹i.

Tíng Cluy-de-r¬ ë Niu Oãc cã ®Ò nghÞ ®îc phôc vô Tæng Héi ®ång trong c¬ng vÞ th«ng tÝn viªn Ph¸p. Kh«ng biÕt, liÖu «ng Êy cã ®îc chÊp nhËn kh«ng, ®iÒu ®ã th× t«i kh«ng râ, nhng t«i thÊy h×nh nh t«i cã ®îc nghe thÊy vÒ viÖc ®ã. §©y lµ mét anh chµng nhÑ d¹, hêi hît, hay quÊy rÇy, cã tÝnh kho¸c l¸c. Ch¼ng h¹n, trong mét l¸ th – trong sè nh÷ng l¸ th gÇn ®©y cña m×nh göi ®Õn b¸o “Marseillaise” – «ng ta ®· tù giíi thiÖu lµ ngêi ®¹i diÖn ®îc c«ng nhËn cña giíi c«ng nh©n Niu Oãc! Tuy vËy, ®èi víi chóng ta con ngêi nµy cã mét ý nghÜa nµo ®ã, chÝnh lµ nhê quan hÖ cña «ng ta víi tê “Marseillaise”. Trong trêng hîp çc anh muèn lµm quen víi “nh©n vËt” nµy, chÝ Ýt nh»m t×m hiÓu kü vÒ «ng ta, th× t«i göi ®Õn cho çc anh giÊy uû nhiÖm mµ nãi chung cã thÓ sÏ h÷u dông cho çc anh.

Sè tiÒn mµ M©y-¬ göi cho XtÕp-ni, th× ®· ®îc chuyÓn cho Tæng Héi ®ång. XtÕp-ni lµ mét ngêi Anh tuyÖt diÖu, nhng lµ mét ngêi Anh rÊt th«ng th¸i rëm. ¤ng ta göi cho t«i l¸ th cña M©y-¬ cïng víi sè tiÒn ®îc göi kÌm trong ®ã, cho nªn t«i l¹i ph¶i chuyÓn tÊt c¶ nh÷ng thø ®ã cho Tæng Héi ®ång.

Ngµy kia (11 th¸ng T) t«i sÏ göi cho çc anh nh÷ng v¨n kiÖn cña Quèc tÕ mµ t«i cã trong tay. (H«m nay th× ®· qu¸ muén ®Ó cã thÓ göi nh÷ng v¨n kiÖn Êy ra bu ®iÖn.) T«i còng sÏ göi thªm mét sè b¶n b¸o ço “Ba-l¬” n÷a.

Trong sè çc t liÖu göi ®Õn, çc anh còng sÏ t×m thÊy mét sè b¶n cña v¨n b¶n mµ çc anh ®· biÕt, ®ã lµ nghÞ quyÕt cña Tæng Héi ®ång, th«ng qua ngµy 30 th¸ng Mêi mét, vÒ cuéc ©n x¸ ngêi Ai-r¬-len, do t«i so¹n th¶o, còng nh tËp s¸ch máng xuÊt b¶n ë Ai-r¬-len nãi vÒ sù ®èi xö víi çc thµnh viªn phong trµo phª-ni-¨ng bÞ kÕt ¸n.

Sau n÷a, t«i cã ý ®Þnh ®a ra mét sè dù th¶o nghÞ quyÕt n÷a vÒ sù cÇn thiÕt ph¶i biÕn h×nh thøc hîp nhÊt hiÖn nay38 (nghÜa lµ sù n« dÞch xø Ai-r¬-len) thµnh mét liªn minh tù do vµ b×nh quyÒn víi níc Anh. VÒ nh÷ng nghÞ quyÕt nh»m c«ng bè c«ng khai th× sù tiÕn triÓn xa h¬n n÷a cña vÊn ®Ò nµy t¹m thêi bÞ ®×nh l¹i do sù v¾ng mÆt bÊt ®¾c dÜ cña t«i t¹i Tæng Héi ®ång. Kh«ng mét uû viªn nµo kh¸c trong Tæng Héi ®ång cã sù am hiÓu cÇn thiÕt vÒ vÊn ®Ò Ai-r¬-len vµ uy tÝn ®Çy ®ñ ®èi víi çc uû viªn ngêi Anh trong Tæng Héi ®ång, ®Ó cã thÓ thay t«i trong vÊn ®Ò nµy.

Tuy nhiªn, thêi gian tr«i qua kh«ng uæng phÝ, v× vËy t«i ®Ò nghÞ çc anh ®Æc biÖt chó ý ®Õn ®iÒu díi ®©y.

Sau nhiÒu n¨m nghiªn cøu vÊn ®Ò Ai-r¬-len t«i ®· ®i ®Õn kÕt luËn r»ng ®ßn quyÕt ®Þnh gi¸ng vµo çc giai cÊp thèng trÞ ë Anh (mµ ®©y lµ ®iÒu cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®èi víi phong trµo c«ng nh©n toµn thÕ giíi) chØ cã thÓ ®îc thùc hiÖn ë Ai-r¬-len, chø kh«ng ph¶i ë níc Anh.

Ngµy 1 th¸ng Giªng 18701∗ Tæng Héi ®ång ®· ph¸t ra b¶n

1∗ Trong b¶n viÕt tay viÕt nhÇm lµ: “ngµy 1 th¸ng Ch¹p 1869”.

_____________________________________________________________


th«ng tri1∗ mËt, do t«i so¹n th¶o b»ng tiÕng Ph¸p (®Ó nh»m t¸c

®éng trë l¹i ®èi víi níc Anh th× chÝnh çc tê b¸o Ph¸p, chø

kh«ng ph¶i çc tê b¸o §øc, míi cã ý nghÜa quan träng), ®Ò cËp

®Õn mèi liªn hÖ gi÷a cuéc ®Êu tranh d©n téc ë Ai-r¬-len víi sù

nghiÖp gi¶i phãng cña giai cÊp c«ng nh©n, nh vËy lµ ®Ò cËp ®Õn

lËp trêng mµ Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ ph¶i cã ®èi víi

vÊn ®Ò Ai-r¬-len.

ë ®©y t«i th«ng b¸o tãm t¾t nh÷ng ®iÓm chñ yÕu. Ai-r¬-len lµ thµnh luü cña giai cÊp ®Þa chñ quý téc Anh. ViÖc

bãc lét ®Êt níc nµy kh«ng chØ lµ nguån cña c¶i vËt chÊt chñ yÕu cña nã. Sù bãc lét t¹o ra søc m¹nh tinh thÇn hÕt søc to lín cña

nã. Giai cÊp ®Þa chñ quý téc Anh trªn thùc tÕ ®· thÓ hiÖn sù

thèng trÞ cña níc Anh ®èi víi xø Ai-r¬-len. V× vËy Ai-r¬-len lµ

ph¬ng tiÖn quan träng bËc nhÊt mµ giai cÊp quý téc Anh dïng ®Ó duy tr× sù thèng trÞ cña m×nh ë ngay chÝnh níc Anh. MÆt

kh¸c, nÕu qu©n ®éi Anh vµ c¶nh s¸t Anh sÏ rêi khái Ai-r¬-len

vµo ngµy mai th× ë Ai-r¬-len sÏ lËp tøc më ®Çu cuéc çch m¹ng

n«ng nghiÖp. Nhng sù sôp ®æ cña giai cÊp quý téc Anh ë Ai-r¬-len

l¹i chÕ ®Þnh vµ dÉn ®Õn hËu qu¶ tÊt yÕu lµ sù sôp ®æ cña giai

cÊp quý téc Êy ë níc Anh. Nh vËy sÏ t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn

tiªn quyÕt cho çch m¹ng v« s¶n ë níc Anh. V× cho ®Õn nay ë

Ai-r¬-len vÊn ®Ò ruéng ®Êt lµ h×nh thøc ®Æc biÖt cña vÊn ®Ò x·

héi, v× nã lµ vÊn ®Ò sinh tån, vÊn ®Ò tån vong ®èi víi ®¹i ®a sè

nh©n d©n Ai-r¬-len, vµ ®ång thêi vÊn ®Ò Êy kh«ng t¸ch khái vÊn

®Ò d©n téc, cho nªn viÖc thñ tiªu giai cÊp ®Þa chñ quý téc Anh

ë Ai-r¬-len lµ mét chiÕn dÞch v« cïng dÔ dµng h¬n lµ ë chÝnh


la-tinh”.

níc Anh, Êy lµ cha kÓ ®Õn tÝnh çch h¨ng h¸i h¬n vµ çch m¹ng

h¬n cña ngêi Ai-r¬-len so víi ngêi Anh. Cßn vÒ giai cÊp t s¶n Anh th× tríc hÕt, cïng víi giai cÊp

quý téc Anh, nã quan t©m ®Õn viÖc biÕn Ai-r¬-len thµnh mét b·i ch¨n cõu hoµn toµn ®Ó cung cÊp cho thÞ trêng Anh thÞt vµ len víi gi¸ cµng rÎ cµng tèt. Giai cÊp t s¶n Anh, cïng víi giai cÊp quý téc Anh, còng cßn quan t©m ®Õn viÖc ®a d©n sè Ai-r¬-len, b»ng con ®êng xua ®uæi çc t¸ ®iÒn vµ cìng bøc di c, xuèng cßn mét sè lîng kh«ng ®¸ng kÓ ®Ó t¹o kh¶ n¨ng cho t b¶n Anh (t b¶n thuª ®Êt) cã thÓ ho¹t ®éng “mét çch ®¸ng tin cËy” ë xø së nµy. Cïng víi quý téc Anh, nã còng quan t©m ®Õn viÖc “t¶o thanh” çc n«ng tr¹i Ai-r¬-len, nh nã ®· tõng quan t©m ®Õn “sù t¶o thanh” çc vïng n«ng nghiÖp ë Anh vµ Xcèt-len. Ngoµi ra, cßn ph¶i tÝnh ®Õn 6 000 - 10 000 pao xtÐc-linh thu nhËp cña çc ®Þa chñ vÉn kh«ng sèng trong çc trang Êp cña m×nh, còng nh çc kho¶n thu kh¸c tõ xø Ai-r¬-len mµ giê ®©y h»ng n¨m vÉn tu«n ch¶y vÒ Lu©n §«n.

Nhng giai cÊp t s¶n Anh cßn cã nh÷ng quyÒn lîi quan träng h¬n nhiÒu trong nÒn kinh tÕ ®¬ng thêi cña Ai-r¬-len. Nhê sù tÝch tô ngµy cµng t¨ng çc l« ®Êt ®îc cho thuª, nªn Ai-r¬-len thêng xuyªn cung cÊp sè c d©n d«i thõa cña m×nh cho thÞ trêng lao ®éng Anh vµ nh vËy h¹ gi¶m møc tiÒn c«ng, lµm xÊu ®i ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña giai cÊp c«ng nh©n Anh.

Vµ sau hÕt, lµ ®iÒu quan träng nhÊt! HiÖn nay t¹i çc trung t©m c«ng nghiÖp vµ th¬ng m¹i cña níc Anh cã mét giai cÊp c«ng nh©n ph©n chia thµnh hai phe ®èi ®Þch: giai cÊp v« s¶n Anh vµ giai cÊp v« s¶n Ai-r¬-len. Ngêi c«ng nh©n Anh b×nh thêng l¹i c¨m ghÐt ngêi c«ng nh©n Ai-r¬-len nh kÎ c¹nh tranh, lµm cho møc sèng cña c«ng nh©n Anh bÞ h¹ thÊp. §èi víi ngêi c«ng nh©n Ai-r¬-len, ngêi c«ng nh©n Anh c¶m thÊy m×nh

_____________________________________________________________


lµ ngêi ®¹i diÖn cña d©n téc ®i thèng trÞ vµ chÝnh v× vËy mµ anh ta trë thµnh c«ng cô trong tay bän quý téc vµ bän t b¶n níc m×nh chèng l¹i Ai-r¬-len, qua ®ã mµ cñng cè sù thèng trÞ cña bän quý téc vµ t b¶n ®èi víi chÝnh b¶n th©n m×nh. C«ng nh©n Anh mang nh÷ng ®Þnh kiÕn t«n gi¸o, x· héi vµ d©n téc ®èi víi c«ng nh©n Ai-r¬-len. C«ng nh©n Anh cã th¸i ®é ®èi víi c«ng nh©n Ai-r¬-len còng gÇn gièng nh d©n nghÌo da tr¾ng ®èi xö víi ngêi da ®en ë çc bang tríc kia ¸p dông chÕ ®é n« lÖ ë Liªn bang Mü. Cßn c«ng nh©n Ai-r¬-len còng h¨ng h¸i ®¸p l¹i c«ng nh©n Anh theo çch ®ã. Cïng mét lóc c«ng nh©n Ai-r¬-len coi c«ng nh©n Anh võa lµ kÎ tßng ph¹m, võa lµ c«ng cô mï qu¸ng cña sù thèng trÞ cña Anh t¹i Ai-r¬-len.

Sù ®èi kh¸ng ®ã l¹i cßn ®îc dung dìng mét çch nh©n t¹o vµ ®îc thæi bïng lªn bëi b¸o chÝ, bëi çc thuyÕt gi¸o cña nhµ thê, bëi çc t¹p chÝ hµi híc – nãi tãm l¹i, bëi mäi ph¬ng tiÖn mµ çc giai cÊp thèng trÞ cã ®îc. ChÝnh sù ®èi kh¸ng nµy lµ bÝ mËt cña t×nh tr¹ng bÊt lùc cña giai cÊp c«ng nh©n Anh bÊt kÓ tr×nh ®é tæ chøc cña nã. Sù ®èi kh¸ng Êy còng lµ bÝ quyÕt cña viÖc giai cÊp t b¶n duy tr× ®îc sù hïng m¹nh cña m×nh. Giai cÊp nµy hoµn toµn nhËn thøc ®îc ®iÒu ®ã.

Nhng tai ho¹ kh«ng dõng l¹i ë ®ã. Nã lan sang bªn kia ®¹i d¬ng. Sù ®èi kh¸ng gi÷a ngêi Anh vµ ngêi Ai-r¬-len lµ c¬ së Èn giÊu cña sù xung ®ét gi÷a Hoa Kú vµ níc Anh. Sù ®èi kh¸ng Êy khiÕn cho kh«ng thÓ cã sù hîp t¸c nµo nghiªm chØnh vµ ch©n thµnh gi÷a çc giai cÊp c«ng nh©n hai níc nµy. Sù ®èi kh¸ng Êy t¹o ®iÒu kiÖn cho chÝnh phñ hai níc nµy cã thÓ lu«n lu«n, mçi khi hä muèn, lµm cho xung ®ét x· héi mÊt ®i tÝnh chÊt gay g¾t cña nã b»ng çch xói giôc hai níc chèng l¹i nhau vµ trong trêng hîp cÇn thiÕt th× b»ng con ®êng lµm næ ra cuéc chiÕn tranh gi÷a hai níc Êy.

Níc Anh – víi t çch lµ chÝnh quèc cña t b¶n, lµ cêng

quèc cho ®Õn nay vÉn ngù trÞ trªn thÞ trêng thÕ giíi – t¹m thêi

lµ níc quan träng nhÊt ®èi víi çch m¹ng c«ng nh©n vµ h¬n

n÷a l¹i lµ níc duy nhÊt trong ®ã çc ®iÒu kiÖn vËt chÊt cña

cuéc çch m¹ng Êy ®· ®¹t ®Õn tr×nh ®é chÝn muåi nhÊt ®Þnh nµo

®ã. Do ®ã, môc tiªu quan träng nhÊt cña Liªn hiÖp c«ng nh©n

quèc tÕ lµ ®Èy nhanh cuéc çch m¹ng x· héi ë níc Anh. Mµ

ph¬ng s¸ch duy nhÊt ®Ó lµm viÖc nµy lµ lµm cho Ai-r¬-len trë

thµnh níc ®éc lËp. V× vËy, Quèc tÕ ph¶i ®Æt ra cho m×nh nhiÖm

vô lµ ®Ò lªn hµng ®Çu, ë kh¾p mäi n¬i, cuéc xung ®ét gi÷a níc

Anh vµ Ai-r¬-len, vµ ë kh¾p mäi n¬i ph¶i c«ng khai ®ãn nhËn

phÝa Ai-r¬-len. NhiÖm vô ®Æc thï cña Héi ®ång trung ¬ng ë

Lu©n §«n lµ thøc tØnh giai cÊp c«ng nh©n Anh, lµm cho nã nhËn

thøc râ r»ng ®èi víi giai cÊp c«ng nh©n Anh sù nghiÖp gi¶i

phãng d©n téc cña Ai-r¬-len kh«ng ph¶i lµ vÊn ®Ò trõu tîng vÒ

sù c«ng b»ng vµ t×nh nh©n ¸i, mµ lµ ®iÒu kiÖn tríc tiªn cho sù

nghiÖp gi¶i phãng x· héi cña chÝnh m×nh.

§ã lµ nh÷ng ®iÓm ®¹i thÓ chñ yÕu trong b¶n th«ng tri ®ã,

®ång thêi nã còng gi¶i thÝch nh÷ng néi dung cña b¶n nghÞ quyÕt

cña Héi ®ång trung ¬ng vÒ cuéc ©n x¸ cho ngêi Ai-r¬-len.

Ch¼ng bao l©u sau ®ã t«i göi cho b¸o “Internationale”1∗ (c¬

quan ng«n luËn cña Héi ®ång trung ¬ng ë BØ cña chóng ta2∗

ë Bruy-xen) mét bµi viÕt gay g¾t, kh«ng ký tªn, nãi vÒ sù ®èi

xö cña ngêi Anh ®èi víi çc ®¶ng viªn phª-ni-¨ng v.v., chèng

l¹i Gl¸t-xt«n v.v.. Trong bµi viÕt nµy t«i cßn quy téi cho ph¸i

céng hoµ Ph¸p (“Marseillaise” ®· ®¨ng mét bµi nh¶m nhÝ ngu

1∗ C. M¸c. “ChÝnh phñ Anh vµ çc ®¶ng viªn phª-ni-¨ng bÞ cÇm tï”.

2∗ – Héi ®ång liªn ®oµn BØ.

_____________________________________________________________

916 M¸c göi D. M©y-¬ vµ A. Ph«-gt¬, 9 th¸ng t 1870 M¸c göi p«n la-ph¸c-g¬, 18 th¸ng t 1870 917

xuÈn vÒ Ai-r¬-len, do mét kÎ ®ª tiÖn ë ®©y lµ Ta-lan-®i-ª1∗ viÕt)

lµ hä, v× tinh thÇn vÞ kû d©n téc cña m×nh, ®· kiÒm chÕ tÊt c¶ sù

giËn d÷ cña m×nh dµnh cho §Õ chÕ.

ViÖc nµy ®· cã t¸c dông. Con g¸i t«i lµ Gien-ni, ký tªn lµ “Gi.

Uy-li-am-x¬” (trong th riªng göi ban biªn tËp con g¸i cña t«i ®·

tù xng danh lµ Gi©y-n¬ Uy-li-am-x¬), ®· ®¨ng trªn b¸o

“Marseillaise” mét lo¹t bµi viÕt, vµ ngoµi ra cßn cho c«ng bè c¶

l¸ th cña ¤’ §«-n«-van-Rèt-xa2∗. §iÒu nµy ®· g©y nªn mét vô Çm Ü lín. Sau nhiÒu n¨m tõ chèi mét çch tr¾ng trîn, nhng v×

vô nµy mµ Gl¸t-xt«n cuèi cïng ®· buéc ph¶i ®ång ý tiÕn hµnh

cuéc ®iÒu tra cña nghÞ viÖn vÒ hµnh ®éng ®èi xö víi çc tï nh©n

lµ thµnh viªn phong trµo Phª-ni-¨ng. HiÖn nay Gien-ni lµ th«ng

tÝn viªn thêng trùc cña b¸o “Marseillaise” vÒ vÊn ®Ò Ai-r¬-len. (DÜ nhiªn, ®iÒu nµy chØ chóng ta biÕt mµ th«i). ChÝnh phñ Anh

vµ b¸o chÝ Anh tøc giËn ®Õn cùc ®iÓm, v× giê ®©y nh vËy lµ vÊn

®Ò Ai-r¬-len ®ang lµ trung t©m cña sù chó ý ë Ph¸p vµ th«ng

qua Pa-ri hiÖn nay ngêi ta ®ang theo dâi nh÷ng tªn v« l¹i Êy

trªn toµn lôc ®Þa vµ v¹ch mÆt hä.

Ph¸t sóng Êy cßn giÕt chÕt c¶ con thá kh¸c n÷a. Qua ®ã mµ

chóng ta ®· buéc çc nhµ l·nh ®¹o Ai-r¬-len, çc nhµ b¸o vµ

nh÷ng ngêi kh¸c cã mÆt ë §u-blin, ®Æt quan hÖ víi chóng ta,

®ã lµ ®iÒu mµ cho tíi nay Tæng Héi ®ång ®· kh«ng lµm ®îc!

HiÖn nay ë Mü çc anh cã ®îc mét trêng ho¹t ®éng réng r·i ®Ó ho¹t ®éng còng theo tinh thÇn ®ã. Sù thèng nhÊt gi÷a

c«ng nh©n §øc víi c«ng nh©n Ai-r¬-len (dÜ nhiªn, c¶ víi nh÷ng

c«ng nh©n Anh vµ Mü nµo ®ång ý víi viÖc ®ã) – ®ã lµ nhiÖm


2∗ Çc bµi b¸o cña Gien-ni M¸c vÒ vÊn ®Ò Ai-r¬-len.

vô quan träng bËc nhÊt mµ giê ®©y çc anh cã thÓ thùc hiÖn ®îc.

CÇn lµm viÖc nµy nh©n danh Quèc tÕ. CÇn ph¶i gi¶i thÝch râ ý

nghÜa x· héi cña vÊn ®Ò Ai-r¬-len.

LÇn sau t«i sÏ viÕt riªng vÒ t×nh h×nh phong trµo c«ng nh©n

Anh.

Göi çc anh lêi chµo vµ t×nh anh em!

Çc M¸c

C«ng bè toµn v¨n lÇn ®Çu b»ng tiÕng Nga trong C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen, Toµn tËp,

xuÊt b¶n lÇn thø nhÊt, t. XXVI, 1935


74 m¸c göi p«n la-ph¸c-g¬

ë Pa-ri

[Lu©n §«n], 18 th¸ng T 1870

P«n-L«-r¨ng th©n mÕn!1∗

T«i göi giÊy uû quyÒn cho ngµi A. VÐc-l¬570. Yªu cÇu «ng Êy

kh«ng lËp chi héi míi mµ «ng ta dù ®Þnh lËp ra, kh«ng ®îc ®Æt

1∗ – bót danh cña P. La-ph¸c-g¬.

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________

918 M¸c göi p«n la-ph¸c-g¬, 18 th¸ng t 1870 M¸c göi p«n la-ph¸c-g¬, 18 th¸ng t 1870 919

mét “tªn gäi” nµo cã tÝnh chÊt bÌ ph¸i, kh«ng ph¶i lµ “céng s¶n

chñ nghÜa”, còng kh«ng mang bÊt kú tÝnh chÊt nµo kh¸c. Trong

Héi liªn hiÖp quèc tÕ cÇn tr¸nh nh÷ng “nh·n hiÖu” cã tÝnh chÊt

bÌ ph¸i. Nh÷ng kh¸t väng vµ mong muèn cña giai cÊp c«ng

nh©n b¾t nguån tõ nh÷ng ®iÒu kiÖn thùc tÕ cña nã. ChÝnh v× vËy

mµ nh÷ng ®iÒu kiÖn Êy ®Òu ®Æc trng cho toµn giai cÊp, mÆc dï

trong ý thøc cña c«ng nh©n phong trµo ®îc ph¶n ¸nh díi

nh÷ng h×nh thøc hÕt søc ®a d¹ng, Ýt nhiÒu mang tÝnh chÊt viÔn

tëng Ýt nhiÒu phï hîp víi nh÷ng ®iÒu kiÖn thùc tÕ Êy. ChÝnh

nh÷ng ngêi hiÓu râ nhÊt ý nghÜa bªn trong cña cuéc ®Êu tranh

giai cÊp ®ang diÔn ra tríc m¾t chóng ta, – tøc lµ nh÷ng ngêi

céng s¶n, – l¹i cµng Ýt cã kh¶ n¨ng r¬i vµo mét sai lÇm nh viÖc

t¸n thµnh vµ khuyÕn khÝch chñ nghÜa bÌ ph¸i.

SÏ thËt lµ tèt nÕu nh ngµi VÐc-l¬ liªn l¹c víi ngêi b¹n cña

chóng ta Giuy-l¬ Gi«-an-na-r¬ theo ®Þa chØ: 126, rue d’Aboukir.

C«ng viÖc cÇn lµm cµng nhanh cµng tèt vµ cã thÓ do

P«-L«-r¨ng ®¶m nhiÖm, ®ã lµ c«ng bè trªn tê “Libre pensÐe”

b¶n dÞch ®óng lµ chÝnh x¸c §iÒu lÖ cña Quèc tÕ. B¶n dÞch ra

tiÕng Ph¸p hiÖn cã, do ñy ban Pa-ri ®Çu tiªn cña chóng ta, T«-

lanh vµ b¹n bÌ «ng ta, c«ng bè th× ®Çy dÉy nh÷ng chç sai cã

chñ t©m. Hä ®· bá ®i tÊt c¶ nh÷ng g× mµ hä kh«ng thÝch. Trong

trêng hîp nÕu cã b¶n dÞch ®óng th× còng nªn göi b¶n ®ã cho

t«i tríc khi c«ng bè571

Sù ®¸nh gi¸ cao cña VÐc-l¬ vÒ Buy-sn¬ ®· g©y nªn mét sù

ng¹c nhiªn m¹nh mÏ ë §øc572. ë trong níc chóng t«i ngêi ta

xem «ng Êy chØ lµ mét kÎ tÇm thêng ho¸, vµ ®iÒu ®ã lµ hoµn

toµn ®óng. Anh biÕt t«i thÝch nh thÕ nµo cuèn s¸ch “C©u chuyÖn vÒ mét

vô ©m mu”1∗. V× vËy t«i ®· tá ra hÕt søc vui mõng thÊy P«n-L«-r¨ng ®· ®¸nh gi¸ cuèn s¸ch Êy hÕt søc cao573.

Cßn b©y giê t«i buéc ph¶i ph¸t biÓu vµi lêi khiÕn P«n-L«-r¨ng

cã ®«i phÇn bùc béi, nhng biÕt lµm sao ®îc, ®µnh ph¶i nãi ra

th«i.

Bè cña anh cã viÕt mét bøc th ®Õn Han-n«-v¬ cho t«i mµ t«i

cha viÕt th tr¶ lêi, v× t«i kh«ng biÕt nãi g×.

T«i cã ®îc mét nhËn thøc v÷ng ch¾c r»ng P«n ®· tõ bá mäi

ý ®Þnh trau dåi ®Õn cïng hoÆc tiÕp tôc nh÷ng c«ng viÖc häc tËp

ngµnh y cña m×nh. Khi t«i cã mÆt ë Pa-ri, th× t«i cã viÕt cho bè

cña anh Êy mét l¸ th chÝnh lµ víi néi dung ngîc l¹i, vµ khi

lµm viÖc nµy t«i ®· dùa vµo nh÷ng lêi høa cña b¶n th©n P«n2∗.

Nh vËy lµ t«i ®· r¬i vµo t×nh tr¹ng hoµn toµn bÞ hiÓu nhÇm

tríc ngµi La-ph¸c-g¬ bè. T«i kh«ng thÓ tiÕp tôc ë trong vÞ thÕ

hÕt søc khã xö Êy. T«i kh«ng thÊy cã kh¶ n¨ng nµo kh¸c ®Ó kh¾c

phôc t×nh tr¹ng ®ã h¬n lµ viÕt th nãi víi ngµi La-ph¸c-g¬ bè

r»ng t«i cã hÕt søc Ýt ¶nh hëng ®èi víi ngêi con trai yªu quý

nång nhiÖt cña «ng Êy, ch¼ng kh¸c g× b¶n th©n «ng Êy. NÕu anh

t×m ra ®îc lèi tho¸t cøu nguy nµo kh¸c cho t«i, mét con ®êng

nµo kh¸c ®Ó lµm dÞu bÇu kh«ng khÝ th× mong anh h·y th«ng b¸o

cho t«i biÕt.

Theo ý kiÕn ç nh©n t«i – song, t«i tuyÖt nhiªn kh«ng ®ßi

hái vµ kh«ng hy väng r»ng ngêi ta sÏ l¾ng nghe ý kiÕn nµy

vµ thùc hiÖn nã – th× P«n-L«-r¨ng cum figlio3∗ cÇn ®Õn th¨m cha

1∗ A. Ran-c¬. “LÞch sö mét vô ©m mu”.


3∗ – cïng víi con trai.

_____________________________________________________________


mÑ m×nh ë Boãc-®« vµ t×m çch thuyÕt phôc hä, sö dông mäi

ph¬ng çch cã thÓ dïng ®îc trong cuéc gÆp gì trùc tiÕp.

Göi ch vÞ lêi chµo ch©n thµnh…1∗.

C«ng bè lÇn ®Çu trong v¨n tËp “Annali”, an. 1, Milano, 1958


Nguyªn v¨n lµ tiÕng Anh C«ng bè b»ng tiÕng Nga lÇn ®Çu

75 m¸c göi p«n La-ph¸c-g¬

ë Pa-ri

Lu©n §«n, 19 th¸ng T 1870

P«n-L«-r¨ng th©n mÕn!

Vµo thø ba tuÇn tíi t«i sÏ ®Ò nghÞ §uy-p«ng ®Ò cö anh lµm øng

cö viªn574.

§ång thêi t«i còng lu ý anh vÒ sù hiÖn diÖn trong uû ban

çc anh2∗ mét kÎ tay sai cña Ba-cu-nin, R«-bin ë Gi¬-ne-v¬ kÎ

nµy ®· lµm mäi viÖc trong kh¶ n¨ng cña h¾n ®Ó lµm mÊt uy tÝn

Tæng Héi ®ång (h¾n ®· c«ng khai ®¶ kÝch Héi ®ång trªn tê

1∗ Ch÷ ký ®· bÞ r¸ch rêi mÊt.

2∗ – Héi ®ång liªn chi héi Pa-ri.

“ÐgalitÐ”)392 vµ chuÈn bÞ sù ®éc tµi chuyªn chÝnh cña Ba-cu-nin

trong Héi liªn hiÖp quèc tÕ. Ngêi ta ®· ®Æc biÖt ph¸i h¾n ®Õn

Pa-ri ®Ó hµnh ®éng t¹i ®ã còng theo tinh thÇn ®ã. Do vËy, cÇn

theo dâi chÆt anh chµng nµy, nhng sao cho h¾n kh«ng nghi ngê

®iÒu ®ã575.

§Ó th«ng b¸o cho anh biÕt t×nh h×nh, t«i ph¶i tiÕn hµnh viÖc

®iÓm qua nh÷ng mu m« cña Ba-cu-nin.

Ba-cu-nin ®· tõng lµ thµnh viªn cña Quèc tÕ chØ vÎn vÑn gÇn

mét n¨m rìi. §ã lµ mét tÝn ®å míi. T¹i §¹i héi BÐc-n¬1∗ (th¸ng

ChÝn 1868) cña Liªn minh hoµ b×nh vµ tù do576 («ng ta ®· tõng

lµ mét trong sè çc uû viªn ban chÊp hµnh cña tæ chøc t s¶n

quèc tÕ nµy, ®îc lËp ra ®Ó ®èi chäi l¹i Quèc tÕ v« s¶n) Ba-cu-nin

®· ®ãng mét vai trong sè nh÷ng vai ¶o thuËt a thÝch cña m×nh;

«ng ta ®Ò xuÊt mét lo¹t dù th¶o nghÞ quyÕt mµ tù b¶n th©n

chóng thËt phi lý, nhng ®îc nh»m vµo viÖc g©y sî h·i cho bän

t s¶n ngu ngèc th«ng qua çi chñ nghÜa cÊp tiÕn kho¸c l¸c cña

m×nh577. V× nguyªn nh©n Êy, sau khi bÞ ®a sè bá phiÕu b¸c bá,

«ng ta ®· Çm Ü rót ra khái Liªn minh vµ trÞnh träng loan b¸o vÒ

sù kiÖn vÜ ®¹i nµy trªn çc tê b¸o ch©u ¢u. ¤ng ta còng gÇn nh

lµ mét ngêi chuyªn nghÒ qu¶ng ço nh VÝch-to Huy-g« mµ

theo lêi cña Hai-n¬, «ng ta kh«ng ®¬n gi¶n lµ kÎ vÞ kû mµ lµ mét

ngêi theo Huy-g«2∗.

Håi ®ã Ba-cu-nin ®· gia nhËp Héi cña chóng ta – gia nhËp

vµo ph©n héi vïng ng«n ng÷ R«-manh cña Héi ë Gi¬-ne-v¬. Bíc

hµnh ®éng ®Çu tiªn cña «ng ta lµ tæ chøc vô ©m mu. ¤ng ta

1∗ ë ®©y vµ ë phÇn díi ®©y trong b¶n viÕt tay cña M¸c ®· viÕt nhÇm lµ: “t¹i §¹i héi

L«-dan”.

2∗ H. Hai-n¬. “Luy-tª-xi-a”, phÇn I.

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________


®· lËp ra Liªn minh d©n chñ x· héi chñ nghÜa. C¬ng lÜnh cña

HiÖp héi nµy225 ch¼ng qua chØ lµ nh÷ng dù th¶o nghÞ quyÕt mµ Ba-cu-nin ®· ®a ra t¹i §¹i héi BÐc-n¬ cña Liªn minh hoµ b×nh. Tæ chøc Êy ®îc x©y dùng nªn nh mét bÌ ph¸i víi trung t©m chÝnh ë Gi¬-ne-v¬ vµ lµ mét tæ chøc quèc tÕ víi nh÷ng ®¹i héi chung cña chÝnh m×nh, tæ chøc Êy ph¶i tån t¹i nh mét tæ chøc quèc tÕ ®éc lËp vµ ®ång thêi vÉn lµ mét bé phËn kh«ng t¸ch rêi cña Quèc tÕ

chóng ta. Tãm l¹i, HiÖp héi cña chóng ta ph¶i dÇn dÇn th«ng qua héi kÝn kiÓu bu«n lËu nµy – biÕn thµnh c«ng cô cña mét ngêi Nga lµ Ba-cu-nin. Çi cí ®Ó lËp ra tæ chøc míi Êy tuång nh lµ môc tiªu ®Æc biÖt – “tiÕn hµnh tuyªn truyÒn lý luËn”. ThËt lµ mét ®iÒu kh¸c nùc cêi, nÕu nh xÐt ®Õn viÖc Ba-cu-nin vµ nh÷ng ngêi ñng hé «ng tá ra cùc kú dèt n¸t vÒ lý luËn. Nhng “lý luËn” l¹i lµ c¬ng lÜnh cña Ba-cu-nin. Thùc tÕ b¶n c¬ng lÜnh Êy gåm 3 ®iÓm:

1) Yªu s¸ch thø nhÊt cña çch m¹ng x· héi – xo¸ bá quyÒn

thõa kÕ, mét luËn ®iÓm nh¶m nhÝ cò rÝch theo tinh thÇn Xanh Xi-m«ng578, mµ kÎ bÞp bîm vµ dèt n¸t Ba-cu-nin ®· trë thµnh ngêi chÞu tr¸ch nhiÖm Ên hµnh luËn ®iÓm Êy. §iÒu hoµn toµn hiÓn nhiªn lµ nÕu cã ®îc kh¶ n¨ng trong mét ngµy thùc hiÖn ®îc cuéc çch m¹ng x· héi nhê kÕt qu¶ cña mét cuéc bÇy tá ý nguyÖn toµn d©n [par dÐcret plÐbiscitaire], th× ngay lËp tøc cã thÓ xo¸ bá chÕ ®é së h÷u ruéng ®Êt vµ t b¶n, nh vËy còng sÏ kh«ng cßn bÊt kú sù cÇn thiÕt nµo vÒ quyÒn thõa kÕ. MÆt kh¸c, nÕu kh¶ n¨ng Êy kh«ng xuÊt hiÖn (vµ dÜ nhiªn lµ ®iÒu phi lý nÕu gi¶ ®Þnh mét kh¶ n¨ng nh vËy), th× viÖc tuyªn bè xo¸ bá

quyÒn thõa kÕ sÏ lµ mét hµnh ®éng kh«ng nghiªm tóc, mµ chØ lµ lêi ®e do¹ ngu xuÈn cã t¸c dông ®oµn kÕt toµn thÓ giai cÊp n«ng d©n vµ toµn thÓ giai cÊp tiÓu t s¶n chung quanh thÕ lùc ph¶n ®éng. VÝ dô, xin h·y h×nh dung lµ ngêi Mü ®· kh«ng thÓ b·i bá ®îc chÕ ®é n« lÖ b»ng søc m¹nh cña vò khÝ. ThËt

sÏ lµ mét hµnh ®éng ngu xuÈn biÕt bao nÕu tuyªn bè xo¸ bá quyÒn

thõa kÕ n« lÖ! Toµn bé thø lý luËn Êy dùa trªn çi quan ®iÓm duy t©m lçi thêi cho r»ng tuång nh thÓ nÒn ph¸p chÕ hiÖn hµnh lµ c¬ së h¹ tÇng cña chÕ ®é kinh tÕ cña chóng ta, thay v× ph¶i thÊy r»ng chÕ ®é kinh tÕ cña chóng ta lµ c¬ së h¹ tÇng vµ céi nguån cña nÒn ph¸p chÕ cña chóng ta! VÒ Ba-cu-nin th× «ng ta chØ muèn nhµo nÆn ra çi c¬ng lÜnh do b¶n th©n chÕ t¹o ra. ChØ cã vËy th«i. §©y lµ b¶n c¬ng lÜnh thuÇn tuý cã tÝnh chÊt ngÉu nhiªn.

2) “Cµo b»ng çc giai cÊp kh¸c nhau”. Mét mÆt, chÊp nhËn sù duy tr× çc giai cÊp hiÖn h÷u, nhng mÆt kh¸c, l¹i thõa nhËn sù b×nh ®¼ng gi÷a çc ®¹i diÖn cña nh÷ng giai cÊp Êy – quan ®iÓm kú quÆc hÕt søc phi lý Êy lËp tøc cho thÊy sù ngu dèt v« sØ vµ sù hêi hît cña anh chµng Êy, mét kÎ coi m×nh cã “sø m¹ng ®Æc biÖt” lµ khai s¸ng cho chóng ta vÒ “lý luËn”.

3) Giai cÊp c«ng nh©n kh«ng ®îc lµm chÝnh trÞ. NhiÖm vô cña nã chØ lµ tù tæ chøc thµnh çc héi c«ng liªn. §Õn mét ngµy nµo ®ã, nhê Quèc tÕ, hä sÏ gi÷ ®îc vÞ trÝ cña tÊt c¶ çc quèc gia hiÖn h÷u. Anh thÊy ®Êy, h¾n ®· biÕn häc thuyÕt cña t«i thµnh mét thø lý lÏ hµi híc nh¶m nhÝ ®Õn nhêng nµo! V× môc ®Ých cuèi cïng cña chóng ta lµ c¶i t¹o çc quèc gia hiÖn h÷u thµnh mét liªn hiÖp, cho nªn, theo «ng ta, chóng ta ph¶i cho phÐp chÝnh phñ çc níc, tøc lµ nh÷ng c«ng liªn ®å sé Êy cña çc giai cÊp thèng trÞ, ®îc lµm tÊt c¶ nh÷ng g× mµ hä muèn, bëi v× nÕu chóng ta sÏ cã quan hÖ víi hä th× ®iÒu ®ã cã nghÜa lµ chóng ta thõa nhËn hä. Th× ra lµ nh thÕ ®ã! Nh÷ng ngêi x· héi chñ nghÜa thuéc trêng ph¸i cò còng nãi y hÖt nh thÕ: çc anh ®õng nªn quan t©m ®Õn çc vÊn ®Ò tiÒn c«ng, v× çc anh muèn tiªu diÖt lao ®éng lµm thuª, cßn ®Êu tranh chèng çc nhµ t b¶n ®Ó ®ßi t¨ng tiÒn l¬ng th× cã nghÜa lµ thõa nhËn chÕ ®é lao ®éng lµm thuª! KÎ ngu dèt Êy thËm chÝ ®· kh«ng hiÓu r»ng b¶n th©n mäi phong


trµo giai cÊp ®ang kh«ng tr¸nh khái vµ lu«n lu«n ®· tõng lµ phong trµo chÝnh trÞ.

§ã lµ tÊt c¶ g¸nh hµnh lý lý luËn cña nhµ tiªn tri Ba-cu-nin,

nhµ tiªn tri ch¼ng mang kinh th¸nh.

¤ng ta ®· bÝ mËt tiÕp tôc ho¹t ®éng ©m mu cña m×nh. ¤ng

ta cã mét vµi ngêi ®i theo ë T©y Ban Nha vµ I-ta-li-a, còng nh

mét sè kÎ khê kh¹o theo «ng ta ë Pa-ri vµ Gi¬-ne-v¬. ¤ng b¹n

giµ BÕch-c¬ ®· tá ra ngèc nghÕch ®Õn møc ®· cho phÐp Ba-cu-nin

®a m×nh lªn hµng ®Çu, ë møc ®é nµo ®ã. Giê ®©y «ng Êy ©n hËn

vÒ sai lÇm cña m×nh.

Tæng Héi ®ång ®îc th«ng b¸o vµ còng bÞ ngêi ta ®ßi hái

ph¶i phª chuÈn ®iÒu lÖ cña Liªn minh, chØ sau khi Ba-cu-nin coi

kÕ ho¹ch cña m×nh nh lµ fait accompli1∗. Song, «ng ta ®· lÇm.

Trong mét v¨n b¶n ®îc so¹n th¶o cÆn kÏ Tæng Héi ®ång ®·

tuyªn bè Liªn minh lµ c«ng cô ph¸ ho¹i tæ chøc vµ ®· khíc tõ

mäi sù liªn hÖ víi Liªn minh. (T«i sÏ göi cho çc anh v¨n b¶n

nµy)2∗.

MÊy th¸ng sau uû ban l·nh ®¹o cña Liªn minh ®· göi cho

Tæng Héi ®ång mét bøc th víi néi dung nh sau: çc vÞ ®¹i phu

®ång ý gi¶i t¸n tæ chøc cña m×nh vµ ®em nã hoµ nhËp vµo Quèc

tÕ, nhng mÆt kh¸c, chóng t«i ph¶i tr¶ lêi døt kho¸t: “®ång ý”

hay “kh«ng”, chóng t«i cã thõa nhËn nh÷ng nguyªn lý cña hä

hay kh«ng.

NÕu kh«ng ®ång ý th× hä, vÒ phÝa m×nh, sÏ c«ng khai ph©n

1∗ – chuyÖn ®· råi.

2∗ C. M¸c. “Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ vµ Liªn minh d©n chñ x· héi chñ

nghÜa”.

liÖt vµ chóng t«i sÏ chÞu hoµn toµn tr¸ch nhiÖm vÒ t×nh h×nh

diÔn biÕn kh«ng tèt ®Ñp Êy!

Chóng t«i ®· tr¶ lêi r»ng Tæng Héi ®ång kh«ng ph¶i lµ vÞ

gi¸o hoµng La M·, r»ng chóng t«i ®Ó cho mçi chi héi ®îc phÐp

tu©n theo nh÷ng quan ®iÓm lý luËn cña riªng m×nh ®èi víi

phong trµo thËt sù, tuy nhiªn, chóng t«i xuÊt ph¸t tõ gi¶ ®Þnh

r»ng trong nh÷ng quan ®iÓm Êy kh«ng ®a ra nh÷ng luËn ®iÓm

nµo trùc tiÕp m©u thuÉn víi §iÒu lÖ cña chóng ta. Chóng t«i ®·

tÕ nhÞ gîi ý lµ chóng t«i coi lý luËn cña hä lµ gi¶ t¹o. Chóng t«i

®ßi hái ph¶i thay nh÷ng tõ ng÷ “sù cµo b»ng çc giai cÊp” b»ng

nh÷ng tõ ng÷ “thñ tiªu çc giai cÊp”, vµ hä ®· lµm theo ®ßi hái

®ã255. Chóng t«i ®· yªu cÇu hä cung cÊp cho chóng t«i çc sè liÖu

vÒ sè lîng çc thµnh viªn cña Liªn minh, nhng ®iÒu nµy ®·

kh«ng ®îc thùc hiÖn. (Anh còng sÏ nhËn ®îc c¶ v¨n b¶n thø

hai nµy)1∗. Nh vËy lµ, trªn danh nghÜa th× Liªn minh ®· bÞ gi¶i t¸n.

Trªn thùc tÕ tæ chøc nµy ®· tiÕp tôc tån t¹i nh lµ imperium in

imperio2∗. Nh÷ng chi héi cña nã kh«ng duy tr× quan hÖ g× víi

Tæng Héi ®ång, mµ chØ thùc hiÖn nh÷ng ©m mu chèng l¹i

Tæng Héi ®ång. Liªn minh ®· tu©n theo chØ thÞ chuyªn chÝnh

cña Ba-cu-nin, lµ kÎ ®· lµm mäi viÖc ®Ó gi¸ng mét ®ßn quyÕt

®Þnh t¹i §¹i héi Ba-l¬. Mét mÆt, «ng ta ®· buéc uû ban Gi¬-ne-v¬3∗ ®Æt vÊn ®Ò quyÒn thõa kÕ. Chóng t«i ®· chÊp nhËn lêi th¸ch

thøc579. MÆt kh¸c, ë ®©u «ng ta còng bÇy ra çc mu m« ®Ó lµm

1∗ C. M¸c. “Tæng Héi ®ång Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ göi Ban thêng vô trung

¬ng Liªn minh d©n chñ x· héi chñ nghÜa”.

2∗ – nhµ níc bªn trong nhµ níc.

3∗ – Héi ®ång liªn ®oµn vïng Thuþ SÜ thuéc hÖ ng«n ng÷ la-tinh”.

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________


mÊt uy tÝn chóng t«i vµ ®¹t cho ®îc viÖc chuyÓn Tæng Héi ®ång

tõ Lu©n §«n sang Gi¬-ne-v¬. T¹i ®¹i héi, kÎ bÞp bîm Êy ®· ®ãng

vai “®¹i biÓu cña Na-pl¬ vµ Li-«ng” (t¹i thµnh phè Li-«ng tay sai

cña «ng ta lµ An-be Ri-s¸c, mét ngêi mµ xÐt vÒ nh÷ng ph¬ng

diÖn kh¸c lµ mét thanh niªn hÕt søc tÝch cùc vµ cã nh÷ng ý ®Þnh

tèt ®Ñp nhÊt). Tay nµy lÊy ë ®©u ra tiÒn cho tÊt c¶ nh÷ng ho¹t

®éng bÝ mËt cña m×nh, cho nh÷ng chuyÕn ®i, cho viÖc ph¸i ®i çc

n¬i nh÷ng kÎ tay ch©n cña m×nh v.v. – ®iÒu ®ã cßn lµ bÝ mËt.

Vèn lµ mét kÎ nghÌo rít, ch¼ng kh¸c g× con chuét trong nhµ thê,

anh ta trong ®êi m×nh cha bao giê kiÕm næi mét xu nµo b»ng

søc lao ®éng cña m×nh. T¹i ®¹i héi tÊt c¶ mäi tÝnh to¸n cña Ba-cu-nin ®Òu ®· ph¸

s¶n. Sau ®¹i héi «ng ta ®· tiÕn hµnh viÖc c«ng khai ®¶ kÝch chóng t«i trªn b¶n tin cña m×nh – “ProgrÌs” (L¬-Lèc-l¬), do Giªm-x¬ Ghi-«m, mét gi¸o viªn d¹y ë trêng häc t¹i Thuþ SÜ vµ lµ tay sai cña «ng ta, xuÊt b¶n, còng nh trªn tê “ÐgalitÐ” (Gi¬-ne-v¬)392. §· cã lóc chóng t«i ®Ó mÆc cho çc sù kiÖn diÔn ra theo chiÒu híng cña chóng, sau ®ã ®· göi mét th«ng tri ®Õn Héi ®ång liªn ®oµn ë Gi¬-ne-v¬1∗. (B¶n sao v¨n b¶n nµy cã trong tay Va-r¬-lin.) Nhng ngay c¶ tríc khi nhËn ®îc th«ng tri cña chóng t«i, Héi ®ång liªn bang ë Gi¬-ne-v¬ – xa nay nã cha khi nµo cã t×nh c¶m th©n h÷u víi Ba-cu-nin còng nh víi Liªn minh – ®· ®o¹n tuyÖt víi «ng ta råi. R«-bin vµ ®ång bän ®· bÞ ®uæi khái ban biªn tËp tê “ÐgalitÐ”. Héi ®ång liªn ®oµn vïng ng«n ng÷ R«-manh cña Thuþ SÜ ®· thùc hiÖn cuéc ®¶o chÝnh chèng l¹i nh÷ng ©m mu cña Liªn minh ®· chèng l¹i kÎ chuyªn chÕ ngêi Nga cña tæ chøc nµy.


la-tinh”.

Trong khi ®ã Ba-cu-nin ®· rêi khái Gi¬-ne-v¬ ®Õn c tró t¹i TÐt-xin. §êi sèng vËt chÊt cña «ng ta ®· thay ®æi. GhÐc-sen ®ét ngét qua ®êi, Ba-cu-nin, míi çch ®ã cha l©u cßn ®iªn cuång ®¶ kÝch GhÐc-sen (ch¾c v× tói tiÒn cña GhÐc-sen ®· khÐp l¹i ®èi víi Ba-cu-nin) th× nay bçng nhiªn «ng ta l¹i nång nhiÖt b¶o vÖ GhÐc-sen trªn b¸o chÝ Ph¸p vµ trªn tÊt c¶ çc b¸o chÝ kh¸c449. T¹i sao vËy? Bëi v× GhÐc-sen (tuy r»ng b¶n th©n «ng Êy vèn ®· tõng lµ nhµ triÖu phó) h»ng n¨m ®· nhËn ®îc mét sè tiÒn kh¸ lín cña “nh÷ng ngêi d©n chñ theo chñ nghÜa ®¹i Xla-v¬” ë Nga450 dµnh cho tê b¸o cña m×nh “Cloche” vµ cho “ho¹t ®éng tuyªn truyÒn cña Nga”. BÊt chÊp niÒm thï ghÐt ®iªn cuång ®èi víi “b¶n n¨ng thõa kÕ”, nhng Ba-cu-nin vÉn muèn thõa kÕ ®Þa vÞ cña GhÐc-sen vµ nh÷ng kho¶n tµi trî mµ «ng Êy nhËn ®îc. Nh÷ng lêi ca ngîi cña «ng ta dµnh cho ngêi qu¸ cè ®· ®¹t ®îc môc ®Ých. ¤ng ta ®· chuyÓn tê “Cloche”, tiÒn b¹c vµ v.v. sang cho m×nh.

MÆt kh¸c, t¹i Gi¬-ne-v¬ ®· h×nh thµnh mét céng ®ång nh÷ng ngêi Nga lu vong416, hä ph¶n ®èi Ba-cu-nin bëi v× hä biÕt râ nh÷ng tham väng quyÒn lùc cña con ngêi rÊt tÇm thêng nµy (tuy còng lµ mét kÎ ©m mu cã h¹ng), vµ cßn v× hä ®· biÕt râ nh÷ng gi¸o ®iÒu mµ Ba-cu-nin thuyÕt gi¶ng trong çc t¸c phÈm “Nga” cña «ng ta, nh÷ng gi¸o ®iÒu nµy trùc tiÕp ®èi lËp víi çc nguyªn lý cña Quèc tÕ.

Ba-cu-nin vµ bÇy con chiªn cña «ng ta ®· lîi dông ®¹i héi míi diÔn ra gÇn ®©y cña vïng ng«n ng÷ R«-manh cña Thuþ SÜ häp ë La-s«-®¬ Ph«ng (ngµy 5 th¸ng T n¨m nay) ®Ó g©y ra cuéc ph©n liÖt c«ng khai457. HËu qu¶ lµ ®¹i héi chia ra thµnh hai: mét mÆt, ®¹i héi cña ph¸i Ba-cu-nin tuyªn bè tuyÖt ®èi kh«ng lµm chÝnh trÞ, hä ®¹i diÖn cho gÇn 600 ngêi; mÆt kh¸c, ®¹i héi cña Héi ®ång liªn ®oµn Gi¬-ne-v¬, ®¹i diÖn cho 2000 ngêi. U-tin

_____________________________________________________________

928 M¸c göi p«n la-ph¸c-g¬, 19 th¸ng t 1870 ¡ng-ghen göi vin-hem Br¾c-c¬, 28 th¸ng t 1870 929

(mét ngêi trong sè nh÷ng ngêi Nga trÎ) ®· c«ng khai v¹ch

trÇn nh÷ng ©m mu cña Ba-cu-nin. Nh÷ng ngêi ñng hé «ng ta

(Ba-cu-nin) ®· tù gäi m×nh lµ “Héi ®ång trung ¬ng liªn ®oµn

vïng Thuþ SÜ thuéc hÖ ng«n ng÷ la-tinh vµ ®· lËp ra c¬ quan ng«n luËn cña m×nh “SolidaritÐ”, do Giªm-x¬ Ghi-«m, mét kÎ tay

sai cña Ba-cu-nin, xuÊt b¶n. “Nguyªn lý” cña b¸o nµy lµ “Ba-cu-nin”.

C¶ hai phÝa ®Òu viÖn ®Õn Tæng Héi ®ång.

Nh vËy lµ, tay quû tha ma b¾t ngêi Nga nµy ®· g©y ra

®îc mét vô tai tiÕng c«ng khai lín lao trong hµng ngò chóng

ta, lµm cho tªn tuæi cña m×nh trë thµnh ngän cê, ®Çu ®éc Héi

liªn hiÖp c«ng nh©n cña chóng ta b»ng thuèc ®éc cña chñ nghÜa

bÌ ph¸i vµ lµm tª liÖt nh÷ng ho¹t ®éng cña chóng ta b»ng

nh÷ng mu m« bÝ mËt.

¤ng ta hy väng cã ®îc nh÷ng trËn ®Þa m¹nh t¹i ®¹i héi

thêng kú cña chóng ta. §Ó m×nh ®îc mäi ngêi chó ý tíi ë Pa-ri,

«ng ta ®· trao ®æi th tõ víi tê “Marseillaise”. Nhng chóng t«i

®· trao ®æi l¹i víi Phlu-r¨ng, lµ ngêi sÏ chÊm døt viÖc nµy. B©y

giê anh cã ®îc ®ñ th«ng tin ®Ó v« hiÖu ho¸ nh÷ng mu m« cña

Ba-cu-nin trong hµng ngò çc chi héi cña chóng ta ë Pa-ri.

Çm ¬n L«-r¨ng1∗ vÒ l¸ th cña c« Êy580. LÇn sau anh h·y cè

g¾ng t×m ra mét phong b× cho l¸ th cña anh chÞ, sao cho kh«ng

dÔ dµng më trém th ®Õn thÕ.

Lu«n thÓ xin nãi lu«n. Anh chÞ h·y kiÓm tra xem chç anh

chÞ cã cßn gi÷ ®îc bµi b¸o viÕt vÒ hu©n tíc Clan-ri-çc-®¬

thuéc tê “Queen’s Messenger” kh«ng. ë ®©y chóng t«i ®ang cÇn


®Õn bµi b¸o ®ã, nhng chóng t«i kh«ng thÓ t×m ®îc nã ë ®©u

c¶.

¤n-®¬ NÝch cña anh chÞ

C«ng bè lÇn ®Çu trong v¨n tËp “Annali”, an. 1, Milano, 1958


Nguyªn v¨n lµ tiÕng Anh In b»ng tiÕng Nga lÇn ®Çu

76 ¡ng-ghen göi vin-hem Br¾c-c¬581

ë Brao-svai-g¬

[Man-se-xt¬, ngµy 28 th¸ng T 1870]

B¶n b¸o ço tØ mØ vµ chÝnh x¸c vÒ quü ®· lµm cho t«i rÊt

mõng. T¹i ®©y, ë níc Anh, ngay tríc m¾t t«i cã qu¸ nhiÒu cè g¾ng ®Þnh thu hót c«ng nh©n vµo phong trµo vµ lËp ra çc tæ chøc c«ng nh©n ®· chÞu sù thÊt b¹i v× t×nh tr¹ng tæ chøc kÐm c«ng viÖc cña quü vµ c«ng viÖc kÕ to¸n, khiÕn cho thêng xuyªn bÞ ngêi ta – mét çch chÝnh ®¸ng hoÆc kh«ng chÝnh ®¸ng – quy téi lµ phung phÝ tiÒn b¹c v.v., cho nªn trong trêng hîp nµy t«i cã thÓ xem lý lÏ cña t«i lµ cã c¬ së khi xÐt vÒ tÝnh chÊt quan träng cña vÊn ®Ò nµy. C«ng nh©n ph¶i khã nhäc míi giµnh giËt ®îc tõng xu vµ v× vËy hä hoµn toµn cã quyÒn ®îc biÕt xem ®ång xu Êy ®îc dïng lµm g× – dÜ nhiªn chõng nµo hä

_____________________________________________________________

930 ¡ng-ghen göi vin-hem Br¾c-c¬, 28 th¸ng t 1870 M¸c göi lót-vÝch Cu-ghen-man, 5 th¸ng n¨m 1870 931

cha thÊy cÇn cã nh÷ng quü bÝ mËt vµ cho ®Õn khi nh÷ng quü Êy ®îc lËp ra. T«i coi ®iÒu nµy lµ ®Æc biÖt quan träng chÝnh lµ ë §øc kÓ tõ sau khi ë ®ã còng ®· b¾t ®Çu cã t×nh tr¹ng bãc lét cña nh÷ng nh©n vËt cæ ®éng v« liªm sØ ®èi víi c«ng nh©n. ThËt lµ mét sù chèng chÕ thËt sù rçng tuÕch khi ngêi ta tuyªn bè r»ng tuång nh thÓ nÕu ®em c«ng bè nh÷ng b¸o ço nh thÕ vÒ t×nh h×nh quü tiÒn nh vËy th× chóng ta béc lé víi kÎ thï cña chóng ta vÒ sù suy yÕu cña ®¶ng ta. NÕu kÎ thï toan tÝnh ®¸nh gi¸ søc m¹nh cña ®¶ng c«ng nh©n xÐt theo khÝa c¹nh ®Æc thï yÕu ít cña ®¶ng Êy – xÐt theo t×nh h×nh quü tiÒn cña ®¶ng – th× chóng sÏ nhÊt ®Þnh kh«ng tr¸nh khái sai lÇm. Cßn t¸c h¹i g©y ra trong hµng ngò cña b¶n th©n ®¶ng b»ng viÖc Øm ®i kh«ng nãi ®Õn khÝa c¹nh nµy cña vÊn ®Ò, th× l¹i hÕt søc lín h¬n nhiÒu so víi t¸c h¹i mµ tÝnh chÊt c«ng khai cã thÓ g©y ra.

B…1∗ phµn nµn vÒ th¸i ®é thê ¬ cña c«ng nh©n, cßn t«i l¹i thÊy r»ng ë §øc, tr¸i víi sù dù ®o¸n, t×nh h×nh l¹i tiÕn triÓn nhanh chãng. §¬ng nhiªn, ph¶i nç lùc rÊt nhiÒu míi cã ®îc nh÷ng th¾ng lîi riªng lÎ, vµ nh÷ng ai g¸nh v¸c sù khã nhäc Êy th× lu«n lu«n cho r»ng t×nh h×nh tiÕn triÓn qu¸ chËm. Nhng xin h·y so s¸nh t×nh h×nh n¨m 1860 víi t×nh h×nh n¨m 1870, so s¸nh t×nh h×nh hiÖn nay ë §øc víi t×nh h×nh ë Ph¸p vµ ë Anh – trong ®iÒu kiÖn c¶ hai níc nµy ®Òu cã u thÕ vÒ thêi gian so víi chóng ta! C«ng nh©n §øc ®· ®a ®îc vµo nghÞ viÖn h¬n nöa t¸ çc øng cö viªn cña m×nh, cßn ngêi Ph¸p vµ ngêi Anh th× kh«ng ®a ®îc mét ngêi nµo vµo nghÞ viÖn. §ång thêi t«i m¹n phÐp nhËn xÐt r»ng ë ®©y tÊt c¶ chóng t«i ®Òu cho r»ng ®iÒu cùc kú quan träng lµ trong cuéc bÇu cö míi ph¶i ®Ò cö cµng nhiÒu cµng tèt çc øng cö viªn c«ng nh©n vµ lµm sao ®Ó

1∗ – Bon-hoãc-xt¬.

çc øng cö viªn c«ng nh©n ®îc bÇu vµo quèc héi §øc cµng nhiÒu cµng tèt.

C«ng bè lÇn ®Çu trªn b¸o “Der Volksstaat”, sè 39, ngµy 14 th¸ng N¨m 1870

In theo b¶n ®¨ng trªn b¸o Nguyªn v¨n lµ tiÕng §øc

77 m¸c göi lót-vÝch Cu-ghen-man

ë Han-n«-v¬

[Lu©n §«n, kho¶ng 5 th¸ng N¨m 1870]


HiÖn nay bÖnh ho chÕt tiÖt kh«ng ®Ó cho t«i cã c¬ héi nµo

viÕt l¸ch, v× vËy t«i chØ göi lêi c¶m ¬n ch©n thµnh vÒ nh÷ng mãn

quµ tuyÖt diÖu tÆng nh©n ngµy sinh1∗.

B¹n ch©n thµnh cña anh.

Çc M¸c

C«ng bè lÇn ®Çu b»ng tiÕng Nga trong C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen, Toµn tËp,

xuÊt b¶n lÇn thø nhÊt, t. XXVI, 1935


1∗ Xem tËp nµy, tr. 679-680.

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________

932 M¸c göi gien-ni m¸c (con g¸i), 31 th¸ng n¨m 1870 M¸c göi gien-ni m¸c (con g¸i), 31 th¸ng n¨m 1870 933

78 M¸c göi gien-ni m¸c (con g¸i)

ë Lu©n §«n


Con g¸i yªu quý cña bè!

Bè vµ nh÷ng ngêi ë ®©y ®· b¾t ®Çu h¬i lo l¾ng do sù im

lÆng kÐo dµi cña Lu©n §«n, nhng nhê l¸ th cña con582 mµ t©m

tr¹ng mäi ngêi l¹i trë nªn vui h¬n. Bè kh«ng nghÜ lµ bän bè l¹i

lu l¹i ë ®©y qu¸ ®Çu tuÇn tíi.

§ît c¶m l¹nh cña bè vÉn cha hoµn toµn qua khái, nhng

t×nh h×nh søc khoÎ nh×n chung ®· tèt lªn ®¸ng ng¹c nhiªn nhê

cã sù thay ®æi kh«ng khÝ. HÇu nh ngµy nµo bè còng gÆp gì víi

Gum-pÐc-t¬, vµ nh÷ng lêi khuyªn nhñ cña «ng Êy cµng quý gi¸

h¬n khi «ng Êy nhËn cµng Ýt h¬n v× nh÷ng lêi khuyªn ®ã.

VÒ c¬ b¶n, t×nh h×nh ë ®©y vÉn nh cò. PhrÕt rÊt vui tõ sau

khi chó Êy tho¸t khái “c«ng viÖc th¬ng m¹i ®¸ng nguyÒn rña”.

Cuèn s¸ch cña chó Êy vÒ Ai-r¬-len1∗ – tuy nhiªn, cuèn s¸ch nµy

®· lµm cho chó Êy mÊt nhiÒu thêi gian h¬n lµ sù dù tÝnh lóc

®Çu cña chó Êy – thËt hÕt søc hay. Nh©n vËt “§¸p-l¬-i-u”2∗ rÊt

tinh th«ng trong lÜnh vùc lÞch sö hiÖn ®¹i cña Ai-r¬-len vµ gi÷ mét


2∗ – tªn gäi b»ng tiÕng Anh cña mÉu tù “W” (¸m chØ bót danh cña Gien-ni M¸c

“J. Williams”).

vai trß hÕt søc xuÊt s¾c trong m«n khoa häc nµy, th× nay sÏ t×m

®îc cho m×nh mét nguån t liÖu kh¶o cæ hoµn h¶o trong cuèn

s¸ch nµy. Cuèn s¸ch cña L¨ng-g¬1∗ cã ®iÓm kh¸c víi “mãn ra-gu Ai-r¬-len”,

®Æc biÖt lµ ë chç toµn bé cuèn s¸ch nµy chØ gåm toµn níc sèt mµ ch¼ng cã thÞt. HiÓn nhiªn lµ anh chµng ngu xi nµy nhóng tay vµo c«ng viÖc kh«ng ph¶i cña m×nh vµ hy väng buéc bè ph¶i cã vµi lêi khen ®Ó ®¸p l¹i cèc “mËt” cña «ng ta, nhng «ng ta ®· lÇm to. ¤ng ta ®· hiÓu nhiÒu ®Õn møc nµo bé s¸ch “T b¶n”, ®iÒu ®ã thÊy râ qua ph¸t hiÖn cña «ng ta cho r»ng häc thuyÕt cña bè vÒ “gi¸ trÞ” ch¼ng cã g× gièng víi nh÷ng ®iÒu bè nãi vÒ “ngµy lao ®éng” v.v..

Anh b¹n cña chóng ta Gum-pÐc-t¬ cµng ngµy cµng bu«ng th¶, biÕn thµnh mét anh chµng tù do chñ nghÜa ba hoa, mét kÎ chuyªn tung ra nh÷ng chuyÖn ngåi lª ®«i m¸ch trong thµnh phè, thµnh mét kÎ tÇm thêng. Víi mét gia ®×nh do b¶n th©n «ng Êy cho ra ®êi vµ víi çi gia ®×nh mµ «ng Êy “thõa kÕ” th× ®iÒu ®ã kh«ng cã g× lµ l¹. Cã qu¸ nhiÒu cña quý Êy.

Tót-xi tr«ng nh hoa në ré vµ rÊt vui. Bè lÊy lµm hµi lßng lµ nã ®· ph¸t hiÖn thÊy thÕ giíi ®éng vËt Moãc-ninh-t¬n-pa-l¸t583 ®· ®îc bæ sung thªm mét løa mÌo con míi ®Î ra v.v.. TÊt nhiªn nã ®· cËt vÊn chó PhrÕt vÒ “nh÷ng l¸ th cã tÝnh chÊt ®e do¹”, chó Êy cho lµ nguy hiÓm nÕu ®ông ch¹m ®Õn nh÷ng ®iÒu ®ã trong çc l¸ th ®îc chuyÓn b»ng bu ®iÖn, v× nh÷ng th Êy cã thÓ lät vµo m¾t mét tªn Sti-b¬ nµo ®ã. Theo chç bè biÕt, nh©n vËt Sti-b¬ thùc thô ®ang tÝch cùc nhµo nÆn ë Pa-ri mét vô ©m mu míi, trong ®ã Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ ph¶i ®ãng vai trß chñ yÕu vµ dÜ nhiªn lµ trong ®ã bè còng ph¶i xuÊt

1∗ Ph. A. L¨ng-g¬. “VÊn ®Ò c«ng nh©n” (còng xem c¶ tËp nµy, tr. 934-935).

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________

934 M¸c göi gien-ni m¸c (con g¸i), 31 th¸ng n¨m 1870 M¸c göi vÝch-to l¬ luy-bª, 14 th¸ng s¸u 1870 935

hiÖn víi t çch lµ nh©n vËt tõ l©u ®îc Sti-b¬ b¶o trî vµ lµ “l·nh tô tèi cao thËt sù vµ giÊu mÆt”.

Trong khi bè viÕt nh÷ng dßng nµy th× l·o PhrÕt chÕt tiÖt

kh«ng ®Ó cho bè ®îc yªn, «ng Êy lu«n lu«n ®äc “çc trÝch ®o¹n”

rót tõ çc truyÖn cæ Na-uy. TiÖn thÓ nãi thªm vÒ truyÖn cæ tÝch

Na Uy. Vµo chñ nhËt tríc Mem-khen1∗ cã tham dù buæi gi¶ng

bµi vÒ th¬ ca cña C. Blin-®¬ hay kh«ng?

Vµo tèi thø b¶y §©y-kin-x¬ bÐ nhá ®· ®Õn ®©y vµ ®· ë ®©y

ngµy chñ nhËt. §©y-kin-x¬ ®Õn th¨m lµ v× Tót-xi vµ v× bè. Con

quû lïn dòng m·nh Êy suèt ngµy cêi vang nh sÊm. Bé quÇn

¸o cña «ng ta tá ra luém thuém h¬n bao giê hÕt, – çi cæ ¸o b»ng

giÊy dùng ®øng mµ kh«ng cã cra-v¸t, chiÕc mò tr¾ng bÈn thØu

thay cho chiÕc mò kª-pi kiÓu Xcèt-len, ch©n ®i nh÷ng chiÕc giÇy

mµu tr¾ng nµo ®ã, gièng nh nh÷ng chiÕc giÇy mµ ngêi ta ®i

trªn b·i t¾m biÓn. Trong thêi gian cã cuéc d¹o ch¬i cña bän bè

vµo ngµy chñ nhËt – dÜ nhiªn lµ Soãc-lem-m¬ vµ Mu-r¬ còng

tham gia cuéc d¹o ch¬i nµy – sù thµnh c«ng cña «ng Êy víi mäi

ngêi râ rµng vît cao h¬n møc trung b×nh. ¤ng Êy ®· g©y nªn

chuyÖn giËt g©n thùc sù.

Cßn b©y giê, “§¸p-l¬-i-u” næi tiÕng, h·y chuyÓn nh÷ng lêi cÇu

chóc tèt ®Ñp nhÊt cña bè ®Õn Mem-khen vµ Len-khen2∗. ë ®©y

bè thÊy rÊt thiÕu v¾ng nh÷ng sè b¸o “Marseillaise” vµ tÊt c¶

nh÷ng tin tøc tõ Pa-ri. Trong C©u l¹c bé Si-l¬47 ngêi ta chØ

®¨ng ký mua tê b¸o “Temps”, cã lÏ ®©y lµ tê b¸o buån ch¸n nhÊt

trong sè tÊt c¶ çc tê b¸o Ph¸p. H¬n n÷a, tæng biªn tËp cña tê

b¸o ®ã lµ mét ngêi cã tªn lµ NÐp-xe, mét ngêi quª ë An-da-x¬.

1∗ – Gien-ni, vî cña M¸c.

2∗ – Hª-lª-na §ª-mót.

Chóc con khoÎ, nh©n vËt næi tiÕng cña bè!

¤n-®¬ NÝch

C«ng bè lÇn ®Çu b»ng tiÕng Nga trong v¨n tËp “Chñ nghÜa duy vËt chiÕn ®Êu”, qu. 4, 1925


79 m¸c göi lót-vÝch l¬ luy-bª584

ë Lu©n §«n

[B¶n nh¸p] Man-se-xt¬, 14 th¸ng S¸u 1870


Tha Ngµi!

Tõ Lu©n §«n ngêi ta ®· chuyÓn cho t«i bøc th cña Ngµi

®Ò ngµy 11 th¸ng S¸u. T«i cã ý muèn hái Ngµi tõ nguån th«ng

tin nµo mµ Ngµi ®· nhËn ®îc nh÷ng tin kú quÆc cho r»ng t«i

lµ th«ng tÝn viªn Lu©n §«n cña b¸o “Volksstaat” vµ lµ t¸c gi¶

bµi b¸o viÕt vÒ ç nh©n Ngµi. Xin cho phÐp t«i lu ý r»ng thêi

gian cña t«i ®îc dïng vµo nh÷ng ®Ò tµi cã ý nghÜa s©u réng

h¬n.

_____________________________________________________________

936 M¸c göi lót-vÝch Cu-ghen-man, 27 th¸ng s¸u 1870 M¸c göi lót-vÝch Cu-ghen-man, 27 th¸ng s¸u 1870 937

Göi Ngµi lêi chµo.

C. M. Göi Ngµi L¬ Luy-be.



80 m¸c göi lót-vÝch Cu-ghen-man585

ë Han-n«-v¬

Lu©n §«n, 27 th¸ng S¸u 1870

Hoµng ®Õ Ven-xen th©n mÕn!1∗

T«i ®· trë vÒ ®©y trong tuÇn nµy sau mét th¸ng lu l¹i ë

Man-se-xt¬ vµ ®· t×m thÊy l¸ th gÇn ®©y nhÊt cña anh.

ThËt ra t«i kh«ng thÓ cho anh biÕt vÒ thêi gian t«i ra ®i vµ

thËm chÝ tr¶ lêi c©u hái mµ anh ®· kh«ng nªu ra cho t«i, cô thÓ lµ:

nãi chung liÖu t«i cã ®i kh«ng?

N¨m ngo¸i t«i trï tÝnh sÏ nhËn ®îc – sau lÔ phôc sinh –

1∗ – biÖt danh cña Cu-ghen-man.

cuèn s¸ch cña t«i1∗ ®îc t¸i b¶n vµ, do ®ã, sÏ nhËn ®îc nhuËn bót

cña lÇn xuÊt b¶n thø nhÊt. Nhng anh sÏ thÊy – qua l¸ th kÌm

theo ®©y cña Mai-xn¬2∗, míi nhËn ®îc h«m nay – ®iÒu ®ã cßn rÊt

xa. (Xin anh h·y göi tr¶ l¹i cho t«i bøc th ®ã).

GÇn ®©y çc ngµi gi¸o s §øc ®· buéc ph¶i nh¾c ®Õn t«i ®«i

®iÒu, tuy lµ díi mét h×nh thøc rÊt kú côc, ch¼ng h¹n nh

A. V¸c-ne-r¬ trong tËp s¸ch nhá nãi vÒ chÕ ®é së h÷u ruéng

®Êt, Hen-®¬ (B«n) trong tËp s¸ch vÒ çc quü tÝn dông ruéng

®Êt ë tØnh Ranh.

Ngµi L¨ng-g¬ (“VÒ vÊn ®Ò c«ng nh©n” v.v., xuÊt b¶n lÇn thø

hai) rÊt khen ngîi t«i, nhng chØ lµ nh»m tù t©ng bèc m×nh. Sè

lµ, ngµi L¨ng-g¬ ®· cã ph¸t kiÕn vÜ ®¹i. Toµn bé lÞch sö cã thÓ

®îc quy thµnh mét quy luËt tù nhiªn vÜ ®¹i duy nhÊt. Quy luËt

duy nhÊt nµy thÓ hiÖn ë c©u nãi “struggle for life” – “®Êu tranh

®Ó sinh tån” (theo çch vËn dông nµy th× thµnh ng÷ cña §¸c-uyn

trë thµnh c©u s¸o rçng), cßn néi dung c©u nãi nµy th× t¹o thµnh

quy luËt cña Man-tót vÒ d©n sè, hay nãi ®óng h¬n, quy luËt d©n

sè thõa. Nh vËy, thay v× ph©n tÝch “cuéc ®Êu tranh ®Ó sinh

tån” ®ã, nh nã ®· biÓu hiÖn ra díi çc h×nh thøc x· héi kh¸c

nhau, th× ch¼ng cßn çch lµm nµo kh¸c h¬n lµ biÕn mäi cuéc ®Êu

tranh cô thÓ thµnh c©u nãi “®Êu tranh ®Ó sinh tån”, vµ biÕn c©u

nãi Êy thµnh “thuyÕt viÓn v«ng vÒ d©n sè” cña Man-tót! Kh«ng

thÓ kh«ng ®ång ý r»ng ®©y lµ ph¬ng ph¸p rÊt cã søc thuyÕt

phôc – cã søc thuyÕt phôc ®èi víi ®Çu ãc dèt n¸t khoa tr¬ng,

khoa häc dëm vµ tù phô, th¸i ®é lêi suy nghÜ.


2∗ Xem tËp nµy, tr. 702-703.

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________

938 M¸c göi lót-vÝch Cu-ghen-man, 27 th¸ng s¸u 1870 M¸c göi ghÐc-man l«-pa-tin, 6 th¸ng b¶y 1870 939

Còng nh©n vËt L¨ng-g¬ Êy nãi vÒ ph¬ng ph¸p Hª-ghen vµ

vÒ viÖc t«i vËn dông ph¬ng ph¸p Êy, ®iÒu nµy qu¶ thËt lµ sù

l¶m nh¶m kiÓu con nÝt. Thø nhÊt, «ng ta kh«ng hiÓu g× vÒ

ph¬ng ph¸p Hª-ghen vµ do ®ã, thø hai, «ng ta l¹i cµng cã Ýt

quan niÖm vÒ ph¬ng ph¸p cã tÝnh chÊt phª ph¸n khi vËn dông

nã. VÒ mét ph¬ng diÖn «ng ta lµm cho t«i nhí ®Õn M«i-x©y

Men-®en-x¬n. Nguyªn mÉu Êy cña kÎ ba hoa kh«ng g× kiÒm chÕ

næi ®ã ®· viÕt nh sau cho LÐt-xinh: lµm sao mµ ngµi l¹i cã

thÓ cã ý nghÜ ®èi xö nghiªm tóc víi “con khuyÓn chÕt cøng Êy –

Xpi-n«-da”?586. ¤ng L¨ng-g¬ cßn ng¹c nhiªn thÊy r»ng ¡ng-ghen,

t«i vµ nh÷ng ngêi kh¸c vÉn ®èi xö nghiªm tóc víi con khuyÓn

chÕt cøng Hª-ghen, sau khi Buy-sn¬, L¨ng-g¬, tiÕn sÜ §uy-rinh,

Phe-khn¬ v.v. tõ l©u ®· nhÊt trÝ r»ng hä tõ l©u ®· ch«n vïi con

ngêi téi nghiÖp Êy råi. L¨ng-g¬ ®· nãi mét çch hÕt søc ng©y

th¬ r»ng trong vËt chÊt kinh nghiÖm t«i “vËn ®éng tù do mét

çch hiÕm thÊy”. ¤ng ta kh«ng hÒ cã ý nghÜ cho r»ng “sù vËn

®éng tù do trong vËt chÊt” ch¼ng qua chØ lµ khóc c¶i biªn cña

mét ph¬ng ph¸p x¸c ®Þnh nµo ®ã trong nghiªn cøu vËt chÊt –

®ã chÝnh lµ ph¬ng ph¸p biÖn chøng.

T«i ch©n thµnh c¶m ¬n N÷ b¸ tíc vÒ nh÷ng dßng th ®Çy

nh· ý cña bµ Êy. §iÒu nµy cã t¸c dông thËt sù thuËn lîi vµo thêi

®iÓm khi mµ “nh÷ng ngêi u tó lÇn lît biÕn mÊt”. Nghiªm

chØnh mµ nãi, t«i lu«n lu«n vui mõng thÊy r»ng mÊy dßng th

cña ngêi vî dÔ th¬ng cña anh lµm cho t«i nhí ®Õn thêi gian

tuyÖt diÖu khi t«i cã mÆt víi çc vÞ.

VÒ nh÷ng lêi chÊt vÊn gay g¾t cña Mai-xn¬ vÒ tËp hai11 th×

c«ng viÖc liªn quan ®Õn tËp nµy ®· bÞ gi¸n ®o¹n trong suèt mïa

®«ng kh«ng chØ v× lý do bÖnh tËt cña t«i. T«i thÊy cÇn ph¶i

nghiªm tóc häc tiÕng Nga, v× khi nghiªn cøu vÊn ®Ò ruéng ®Êt

kh«ng thÓ bá qua viÖc nghiªn cøu çc nguån tµi liÖu gèc vÒ quan

hÖ së h÷u ruéng ®Êt ë Nga. H¬n n÷a, sù thËt lµ vÒ vÊn ®Ò n«ng

nghiÖp ë Ai-r¬-len, chÝnh phñ Anh ®· cho c«ng bè mét lo¹t S¸ch

Xanh (viÖc xuÊt b¶n sÏ nhanh chãng hoµn thµnh) vÒ quan hÖ

ruéng ®Êt ë tÊt c¶ çc níc. Sau hÕt, – chØ nãi riªng gi÷a chóng ta

th«i – t«i muèn tríc hÕt t¸i b¶n tËp I. NÕu viÖc t¸i b¶n Êy trïng

víi thêi ®iÓm hoµn tÊt viÖc ®a in tËp II, th× ®iÒu ®ã chØ g©y c¶n trë

cho c«ng viÖc.

Gien-ni vµ t«i göi nh÷ng lêi cÇu chóc tèt ®Ñp nhÊt ®Õn toµn gia

quyÕn cña Cu-ghen-man.

C. M. cña anh

C«ng bè lÇn ®Çu cã lîc bít trªn t¹p chÝ

“Die Neue Zeit”, Bd. 2, sè 17, 1901-1902; c«ng bè toµn v¨n b»ng tiÕng Nga trong cuèn s¸ch: “Nh÷ng bøc th cña M¸c göi




81 m¸c göi ghÐc-man l«-pa-tin587

ë brai-t¬n

[Lu©n §«n, 6 th¸ng B¶y 1870]

… NghÒ phiªn dÞch thËt ghª tëm, nghÒ th¬ng m¹i cã thÓ

940 M¸c göi hÐc-man i-ung, 14 th¸ng b¶y 1870 M¸c göi hÐc-man i-ung, 14 th¸ng b¶y 1870 941

®em l¹i cho Ngµi nh÷ng kh¶ n¨ng thuËn lîi h¬n nhiÒu trong viÖc sö dông thêi gian nhµn rçi ®Ó lµm viÖc kh¸c vµ tuyªn truyÒn…

C«ng bè lÇn ®Çu b»ng tiÕng Nga trªn t¹p chÝ “LÞch sö Liªn X«”, sè 6, 1959

In theo b¶n viÕt tay bøc th cña L«-pa-tin göi La-vrèp, ®Ò ngµy 6 th¸ng B¶y 1870


82 m¸c göi hÐc-man i-ung588

ë Lu©n §«n

[Lu©n §«n], 14 th¸ng B¶y 18701∗

I-ung th©n mÕn!

T«i göi kÌm theo ®©y b¶n c¬ng lÜnh. Çc vÊn ®Ò ®· ®îc s¾p

xÕp theo mét tr×nh tù khiÕn cã thÓ t¹o sù dÔ dµng cho c«ng viÖc cña

®¹i héi tíi ®©y. Ngµi hiÓu ý t«i muèn nãi g×.

B¹n ch©n thµnh cña Ngµi.

C. M.

1∗ Trªn bøc th cã ®ãng dÊu h×nh «-van: “Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ. Tæng Héi

®ång. Lu©n §«n”.

1. VÒ sù cÇn thiÕt ph¶i xo¸ bá quèc tr¸i. Th¶o luËn vÊn ®Ò

quyÒn ®îc nhËn kho¶n ®Òn bï t¬ng øng.

2. Quan hÖ gi÷a ho¹t ®éng chÝnh trÞ vµ phong trµo x· héi cña

giai cÊp c«ng nh©n.

3. Nh÷ng biÖn ph¸p thùc tiÔn nh»m biÕn së h÷u ruéng ®Êt

thµnh së h÷u x· héi (xem chó thÝch).

4. VÒ viÖc biÕn çc ng©n hµng ph¸t hµnh tiÒn giÊy thµnh çc

ng©n hµng quèc gia.

5. Nh÷ng ®iÒu kiÖn cña nÒn s¶n xuÊt hîp t¸c x· trªn quy m«

quèc gia.

6. VÒ sù cÇn thiÕt – ®èi víi giai cÊp c«ng nh©n – ph¶i tiÕn hµnh

tæng thèng kª lao ®éng c¨n cø vµo çc nghÞ quyÕt cña §¹i héi

Gi¬-ne-v¬ n¨m 1866.

7. ViÖc ®¹i héi t¸i th¶o luËn vÊn ®Ò çc ph¬ng çch lo¹i bá

chiÕn tranh.

Chó thÝch cho môc 3: Tæng Héi ®ång ë BØ ®· ®Ò ra vÊn ®Ò

díi ®©y: “Nh÷ng biÖn ph¸p thùc tiÔn vÒ thµnh lËp çc chi héi n«ng nghiÖp bªn trong Quèc tÕ

vµ vÒ viÖc x¸c lËp t×nh ®oµn kÕt gi÷a nh÷ng ngêi v« s¶n n«ng nghiÖp vµ nh÷ng ngêi v«

s¶n thuéc çc ngµnh c«ng nghiÖp kh¸c”.

Tæng Héi ®ång cña Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ cho r»ng

vÊn ®Ò nµy thuéc vµo môc 3.

Nh÷ng ®iÒu díi ®©y kh«ng ®îc c«ng bè, nhng ph¶i th«ng

b¸o b»ng v¨n b¶n vÒ ®iÓm nµy cho çc chi héi ®îc biÕt:

Th«ng b¸o mËt göi tÊt c¶ çc chi héi

1) Tæng Héi ®ång yªu cÇu tÊt c¶ çc chi héi h·y cung cÊp

çc chØ thÞ chÝnh thøc cho çc ®¹i biÓu cña m×nh vÒ vÊn ®Ò tÝnh

_____________________________________________________________

942 M¸c göi hÐc-man i-ung, 14 th¸ng b¶y 1870

hîp lý cña viÖc thay ®æi n¬i ®Æt trô së Tæng Héi ®ång cho çc n¨m

1870-1871.

2) Trong trêng hîp gi¶i quyÕt mét çch thuËn lîi vÊn ®Ò nµy

th× Tæng Héi ®ång khuyÕn nghÞ coi Bruy-xen lµ n¬i ®Æt trô së cña

Tæng Héi ®ång trong n¨m kÓ trªn.

C«ng bè cã lîc bít b»ng tiÕng Nga trªn

t¹p chÝ “Quèc tÕ céng s¶n” sè 29, ngµy 10 th¸ng Mêi 1934


Nguyªn v¨n lµ tiÕng Anh vµ tiÕng Ph¸p

Phô lôc

945

1 gien-ni m¸c göi i-«-han phi-lÝp bÕch-c¬

ë Gi¬-ne-v¬

[Lu©n §«n, sau 10 th¸ng Giªng 1868]


Ngµi BÕch-c¬ th©n mÕn!

Xin ngµi ®õng giËn t«i vÒ viÖc cho ®Õn nay t«i cha çm ¬n

Ngµi vÒ bøc th rÊt ®Çy nh· ý gÇn ®©y cña Ngµi. §¸ng tiÕc, sù

im lÆng cña t«i cã nh÷ng nguyªn nh©n hoµn toµn kh«ng vui. §·

mÊy tuÇn lÔ nay ngêi chång téi nghiÖp cña t«i l¹i bÞ trãi chÆt

ch©n tay bëi c¨n bÖnh cò, nÆng nÒ, g©y ®au ®ín vµ nguy hiÓm

víi nh÷ng ®ît t¸i ph¸t thêng xuyªn. Kh«ng cã ®iÒu g× hµnh h¹

chång t«i h¬n lµ t×nh tr¹ng buéc ph¶i ngåi v« c«ng rçi viÖc vµ

chÝnh lµ vµo lóc nµy, khi cÇn lµm hÕt søc nhiÒu viÖc, khi mµ ®·

xuÊt hiÖn nhu cÇu vÒ phÇn II11, khi mµ cuèi cïng th× trªn thÕ

giíi l¹i b¾t ®Çu trËn ho¶ ho¹n, tuy hiÖn nay míi chØ b»ng “ngän

löa Hy L¹p”, chø cha ph¶i lµ “®¹i ho¶ ho¹n”. Bän ¨n b¸m vµ

lêi biÕng th× cã c¶ tiÒn cña, c¶ søc khoÎ, cßn nh÷ng ngêi thuéc

thÕ giíi míi, hiÕn d©ng trän ®êi cho cuéc ®Êu tranh v× thÕ giíi

míi ®ã th× l¹i g¸nh chÞu g¸nh nÆng bÖnh tËt vµ bÇn hµn. “Nhôc

nh· thay!” - nh lêi h« cña ngêi Anh trong çc cuéc mÝt-tinh.

Ch¾c Ngµi kh«ng h×nh dung næi chång t«i ®· thêng hay håi

946 Gien-ni m¸c göi I. ph. bÕch-c¬, 10 th¸ng giªng 1868 Gien-ni m¸c göi I. ph. bÕch-c¬, 10 th¸ng giªng 1868 947

tëng vÒ Ngµi víi lßng kÝnh träng ch©n thµnh vµ kh©m phôc biÕt

nhêng nµo.

Chång t«i coi tê t¹p chÝ nhá cña Ngµi1∗ hiÓn nhiªn lµ mét Ên

phÈm xuÊt s¾c vµ cã ¶nh hëng nhÊt, vµ cø mçi lÇn chóng t«i

nhËn ®îc tin tøc tõ khu vên trÎ th¬ n¬i quª h¬ng chóng t«i,

hay lµ tèt h¬n nªn nãi lµ – “Gartenlaube”2∗, th× chång t«i l¹i thèt

lªn: “¤i chao, gi¸ nh ngêi §øc cã nhiÒu h¬n n÷a nh÷ng con

ngêi nh «ng giµ BÕch-c¬!”.

Víi t çch th ký l©m thêi, t«i ®· viÕt th cho Si-li vµ ®· göi

cho «ng Êy l¸ th cña mét ngêi muèn ®îc ®ãng gãp søc m×nh cho

b¶n dÞch589. Th«ng qua Si-li, M«-dÐt HÐt-x¬ còng ®Ò nghÞ ®îc ®ãng

gãp søc m×nh víi t çch ngêi dÞch44, cßn t¹m thêi th× söa so¹n

th¶ mÊy qu¶ bãng ®Ó thö trªn tê b¸o “Courrier franҫais”59. Nhng

®· tõ l©u kh«ng nghe thÊy tin tøc vÒ çc ngµi Êy, cßn nÕu xÐt theo

bøc th kÓ trªn th× t×nh h×nh ®ang thóc b¸ch. LÏ ra nªn chän lÊy

HÐt-x¬ thay v× nhiÒu dÞch gi¶ thuÇn tuý mang tÝnh chÊt h×nh

thøc, v× HÐt-x¬ cã tr×nh ®é triÕt häc vµ biÕt çch ®Þnh híng trong

nghÖ thuËt cña nh÷ng bíc nh¶y vät biÖn chøng vµ m«n nghÖ

thuËt gi÷ th¨ng b»ng kiÓu biÖn chøng, nhng mÆt kh¸c, vÞ thÇy tu

cña çc vÞ thÇy tu cña chóng ta kh«ng ph¶i lóc nµo còng ®¸ng tin

cËy (kh«ng lÊy g× lµm “chÝnh gi¸o” cho l¾m) vµ thêng hay tá ra

cÈu th¶; v× vËy chØ v× «ng ta mµ khíc tõ nh÷ng ®Ò nghÞ kh¸c th×

kh«ng ®óng. Giê ®©y Si-li sÏ gi÷ vai trß ngêi ®îc uû nhiÖm vµ sÏ

quyÕt ®Þnh xem ai lµ ngêi thÝch hîp.

1∗ – “Vorbote”.

2∗ Ch¬i ch÷, dùa trªn sù ®ång ©m cña tõ “Kindergarten” – “vên trÎ” vµ tªn gäi cña tê

t¹p chÝ tiÓu thÞ d©n §øc “Gartenlaube” – “Chßi hãng m¸t”.

Bµi viÕt gÇn ®©y cña Ngµi vÒ nh÷ng kÎ v« c«ng rçi viÖc trong

§ång minh hoµ b×nh590 thËt tuyÖt vêi, xin cam ®oan r»ng (nolens

volens1∗ ta còng nh¾c ®Õn thîng ®Õ, b»ng miÖng vµ b»ng v¨n b¶n,

tuy r»ng tõ l©u vÞ thîng ®Õ Êy ®· mÊt ®i vÞ trÝ danh dù cña m×nh

trong tr¸i tim ta råi) ®©y lµ bµi hay nhÊt trong sè tÊt c¶ nh÷ng g×

mµ chóng t«i thÊy cho ®Õn nay.

Guª-g¬ bÐ nhá ë ®©y vÉn tiÕp tôc thùc hiÖn nh÷ng chuyÕn ®i

tuyªn truyÒn g©y chãng mÆt cña m×nh. Boãc-c¬-hai-m¬ ®· kh«ng

thÓ nghÜ ra ®iÒu g× hay h¬n lµ ®a cho «ng ta 100 phr¨ng lµm lé

phÝ. NÕu nh trong tói «ng ta kh«ng cã chç cho nh÷ng ®ång tiÒn

vµng th× «ng ta cã thÓ nÐm chóng vµo kh«ng khÝ c¶ b»ng mét çch

kh¸c. T«i nghÜ r»ng cã nh÷ng c«ng viÖc quan träng h¬n lµ viÖc ñng

hé vÞ gi¸o ®å nµy. Víi mét kÕt qu¶ hoµn toµn kh¸c A-man-®u2∗ ®·

ph¶i chuån khái Man-se-xt¬ vµ tõ gi· ¡ng-ghen. §Ó ngµi ®îc th

gi·n t«i xin th«ng b¸o mét sè ®o¹n trong l¸ th cña ¡ng-ghen nãi

vÒ chuyÕn viÕng th¨m nµy3∗.

“Ngoµi ra, h«m qua nhµ cùu ®éc tµi Guª-g¬ ®· ®Õn th¨m t«i,

«ng ta ®ang ®i kh¾p n¬i lµm nh÷ng c«ng viÖc cña çi §ång minh

hoµ b×nh nùc cêi Êy; «ng ta lµm háng c¶ buæi tèi cña t«i. May

thay, Soãc-lem-m¬ v« t×nh ®· ghÐ vµo” (lµ mét nhµ ho¸ häc rÊt

cã tiÕng t¨m vµ lµ mét trong sè “nh÷ng ngêi cña ta”), “«ng Êy

hÕt søc ng¹c nhiªn quan s¸t phiªn b¶n kh¶o cæ nµy cña phÇn tö

ñng hé nÒn céng hoµ liªn bang; «ng Êy còng kh«ng hÒ ngê sù

cã mÆt cña mét çi g× t¬ng tù. Do nh¾c ®i nh¾c l¹i mét çch

v« nghÜa nh÷ng c©u s¸o rçng cò rÝch nªn kÎ ngu xi nµy l¹i trë

1∗ – dï muèn hay kh«ng muèn.

2∗ – Guª-g¬.


_____________________________________________________________ _____________________________________________________________

948 Gien-ni m¸c göi I. ph. bÕch-c¬, 10 th¸ng giªng 1868 Gien-ni m¸c göi I. ph. bÕch-c¬, 10 th¸ng giªng 1868 949

nªn ngu xuÈn gÊp mêi lÇn vµ ®· mÊt ®i mäi mèi liªn hÖ víi thÕ giíi lý trÝ lµnh m¹nh cña con ngêi (Êy lµ t«i cha nãi tíi t duy, hiÓu theo ý nghÜa thËt sù cña tõ nµy). §èi víi lo¹i ngêi nµy th× trªn thÕ gian nµy vÉn cha cã g× hay ho, ngoµi níc Thuþ SÜ vµ bang Ba-®en. Tuy nhiªn, ch¼ng bao l©u sau ®ã «ng Êy ®· nhËn ra sù ®óng ®¾n cña c©u tr¶ lêi lÇn thø nhÊt cña anh vÒ yªu cÇu cña «ng ta vÒ sù hËu thuÉn, cô thÓ lµ: chóng ta cµng sèng çch xa nhau bao nhiªu vµ chóng ta cµng Ýt quan hÖ víi nhau bao nhiªu th× quan hÖ cña chóng ta cµng tèt bÊy nhiªu. ¤ng Êy ®ång ý r»ng Blin-®¬ ®· cã th¸i ®é hÌn nh¸t trong vô viÖc Ph«-gt¬, nhng kh¼ng ®Þnh r»ng anh ta dï sao còng lµ mét anh chµng tuyÖt diÖu, vµ «ng ta thËm chÝ cßn do¹ sÏ hoµ gi¶i gi÷a anh víi Blin-®¬! Ph«-gt¬ kh«ng ph¶i lµ nhµ chÝnh trÞ, nhng lµ mét chµng trai tuyÖt vêi, ®¸ng mÕn, mµ theo «ng ta th× ®ã lµ ngêi viÕt ®ñ mäi thø mµ kh«ng cã sù nghiÒn ngÉm; nÕu c¶ hai chóng ta ngåi vµi giê víi Ph«-gt¬ th× chóng ta cã thÓ hoµ gi¶i víi con ngêi Êy ®îc; «ng ta ®ång ý r»ng Ph«-gt¬ lµ phÇn tö B«-na-p¸c-t¬, nhng Ph«-gt¬ kh«ng bÞ mua chuéc. T«i ph¶n b¸c ý kiÕn ®ã: tÊt c¶ çc phÇn tö theo B«-na-p¸c-t¬ ®Òu bÞ mua chuéc, kh«ng hÒ cã mét phÇn tö nµo trong ®ã l¹i kh«ng bÞ mua chuéc, vµ nÕu nh «ng ta cã thÓ chØ ra cho t«i thÊy dï chØ mét ngêi nµo trong sè hä kh«ng bÞ mua chuéc th× t«i s½n sµng cho r»ng cã kh¶ n¨ng lµ Ph«-gt¬ kh«ng bÞ mua chuéc, trong trêng hîp ngîc l¹i th× kh«ng. §iÒu ®ã khiÕn «ng ta kinh ng¹c, nhng sau cïng th× «ng ta ®· t×m ra mét ngêi – Lót-vÝch B¨m-bÐc-g¬! Ngoµi ra, «ng ta b¶o r»ng nãi chung Ph«-gt¬ lu«n lu«n kh«ng gÆp may, vî «ng ta lµ mét c« g¸i n«ng d©n ngêi vïng ¤-bÐc-lan thuéc BÐc-n¬, ngêi mµ «ng ta cíi lµm vî v× lßng nh©n tõ... Râ rµng lµ tay Ph«-gt¬ l¸u ç ®· lõa bÞp ®îc kÎ ngu ngèc ®ã rÊt ®¹t. Nhng khi Soãc-lem-m¬ vµ t«i tuyªn bè víi «ng ta r»ng c¶ trong t çch nhµ khoa häc tù nhiªn th× Ph«-gt¬ còng ch¼ng

lµm ®îc g×, gi¸ mµ anh ®îc chøng kiÕn sù phÉn né cña «ng ta: «ng ta ch¼ng ph¶i ®· lµm c«ng viÖc phæ cËp ho¸ lµ g×? Ph¶i ch¨ng ®©y kh«ng ph¶i lµ c«ng lao ?”.

¡ng-ghen viÕt th nh vËy. Guª-g¬ ®· ra ®i víi sù bÏ bµng. B©y giê «ng ta t×m h¹nh phóc cña m×nh ë nh÷ng xø së kh¸c.

Ngµi cã hay biÕt g× vÒ Ba-cu-nin kh«ng? Chång t«i ®· göi cho «ng Êy – v× «ng Êy lµ mét ngêi thuéc trêng ph¸i Hª-ghen cò – cuèn s¸ch cña m×nh1∗ – vËy mµ ch¼ng thÊy cã th tr¶ lêi, còng kh«ng ®îc lêi hái th¨m. Kh«ng biÕt «ng Êy ®· nhËn ®îc cuèn s¸ch Êy cha? Ngêi ta kh«ng thÓ hoµn toµn tin cËy vµo mét ai trong sè ngêi Nga. NÕu nh hä kh«ng v× “ngêi cha” ë níc Nga th× hä còng v× “ngêi cha th©n yªu”2∗, mµ ®iÒu nµy th×, xÐt cho cïng, còng chØ lµ mét. Ch¼ng kh¸c g× nhau c¶.

ë ®©y t×nh h×nh kh«ng tåi. Ngêi Anh võa ch¹y võa sî çi bãng cña m×nh. ChØ cÇn nghe thÊy tiÕng bËt cña nót chai lµ ngêi Anh ®· tëng lµ ho¶ lùc Hy L¹p, cßn khi nh×n thÊy diªm b»ng chÊt lu huúnh v« téi th× Gi«n Bun tin ch¾c r»ng que diªm Êy ®îc tÈm b»ng chÊt Gli-xª-rin, chÊt pa-ra-phin, ni-c«-tin vµ cã trêi míi biÕt ®îc b»ng chÊt g× n÷a, råi «ng ta ï tÐ bá ch¹y. Tãm l¹i, tÊt c¶ ®Òu bá ch¹y, ngay c¶ nh÷ng tay c¶nh s¸t thùc thô còng bá ch¹y, ch¹y tríc c¶ nh÷ng c¶nh s¸t kh«ng thùc thô, gäi lµ c¶nh s¸t “®Æc biÖt” mµ b©y giê cÇm dïi cui ch× ®Ó duy tr× trËt tù trªn ®êng phè. VÊn ®Ò Ai-r¬-len ®øng hµng ®Çu trong tÊt c¶ çc b¶n c¬ng lÜnh chÝnh trÞ, t¹i çc cuéc mÝt-tinh ngêi Anh ®· lªn tiÕng Çm Ü ñng hé Ai-r¬-len, hÇu nh b»ng giäng ®iÖu tèt ®Ñp ngêi ta b¾t ®Çu khãc than vÒ nh÷ng c©y gi¶ ®· sèng


2∗ Ch¬i ch÷: “Herzens – Väterchen” – “ngêi cha th©n yªu”, ®ång ©m víi hä GhÐc-

xen (¸m chØ mèi quan hÖ h÷u h¶o cña Ba-cu-nin víi GhÐc-xen).

_____________________________________________________________

950 Lau-ra m¸c göi ph. ¡ng-ghen, 13 th¸ng giªng 1868 Lau-ra m¸c göi ph. ¡ng-ghen, 13 th¸ng giªng 1868 951

bÈy tr¨m n¨m cña xø E-rin1∗ th©n th¬ng – vµ tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu

®ã ®Òu lµ kÕt qu¶ c«ng viÖc do que diªm b»ng chÊt lu huúnh vµ

çi thßng läng591 thùc hiÖn. ThËt cã thÓ dÔ dµng biÕt bao ®Ó g©y sî

h·i cho çc ngµi Êy. Nçi khiÕp sî kh«ng kÐo dµi tríc nh÷ng

ph¬ng tiÖn vËt chÊt ®· cã ®îc t¸c dông nhiÒu h¬n lµ nh÷ng sù

lªn ¸n tinh thÇn ®îc thùc hiÖn hµng tr¨m n¨m2∗.



2

lau-ra m¸c göi Phri-®rÝch ¡ng-ghen ë Man-se-xt¬


Chó ¡ng-ghen th©n mÕn!

V× «ng Mo-r¬ l¹i trë thµnh n¹n nh©n cña kÎ thï cò lµ bÖnh

ung nhät, mµ sù xuÊt hiÖn cña çi ung nhät cuèi cïng l¹i lµm

1∗ – tªn gäi ngµy xa cña Ai-r¬-len.

2∗ §Õn ®©y b¶n viÕt tay bÞ ng¾t.

cho «ng Êy rÊt khã ngåi, cho nªn «ng Êy nhê ch¸u viÕt thay «ng Êy

nh÷ng dßng nµy.

VÒ bµi b¸o viÕt cho b¸o “Fortnightly Review”16, ch¸u ph¶i th«ng

b¸o cho chó nh sau: vÊn ®Ò kh«ng ph¶i lµ mét bµi tiÓu luËn

ng¾n gièng nh nh÷ng bµi b×nh luËn s¸ch vÉn thêng ®îc ®¨ng

ë cuèi t¹p chÝ, mµ lµ mét bµi viÕt cã quy m« nh çc bµi thêng

®îc ®¨ng ë ®ã.

Ch¸u còng ph¶i nhê chó hoµn tr¶ l¹i, cµng sím cµng tèt,

nh÷ng sè b¸o cò cña tê “Courrier Franҫais”1∗.

TÊt c¶ mäi ngêi trong gia ®×nh ch¸u göi chó lêi th¨m nång

nhiÖt vµ hy väng r»ng nh÷ng buæi gi¶i trÝ liªn miªn võa qua

trong dÞp lÔ Gi¸ng sinh, mµ chó ®· “ph¶i hëng”, ®· kh«ng ¶nh

hëng ®Õn søc khoÎ cña chó. Ngêi ch¸u vÉn m·i yªu quý chó,

chó ¡ng-ghen kÝnh mÕn!

Lau-ra M¸c

3 Phri-®rÝch ¡ng-ghen592

Sù ph¶n tØnh

[Lu©n §«n, ®Çu th¸ng T 1868]

1∗ Xem tËp nµy, tr. 12-14, 30-31, 31-33.

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________

952 Ph. ¡ng-ghen - sù ph¶n tØnh Ph. ¡ng-ghen - sù ph¶n tØnh 953

PhÈm gi¸ mµ Ngµi quý träng

nhÊt ë mäi ngêi……………. TÝnh vui vÎ

ë ngêi ®µn «ng… ………………. Kh«ng can thiÖp vµo c«ng viÖc

………………………………… cña ngêi kh¸c

ë ngêi ®µn bµ… ………………... BiÕt çch ®Æt ®å ®¹c vµo ®óng

chç cña chóng

§Æc ®iÓm cña Ngµi… …….......... BiÕt mäi çi chØ mét nöa

Quan niÖm cña Ngµi vÒ

h¹nh phóc… ……………….. Sa-t« – M¸c-g« n¨m 18481∗

Quan niÖm cña Ngµi vÒ

sù bÊt h¹nh... ………………. ViÖc ®Õn gÆp b¸c sÜ nha khoa

KhiÕm khuyÕt mµ ngµi coi lµ

cã thÓ tha thø ®îc… …….. Çc thø sa sØ ®ñ mäi lo¹i

KhiÕm khuyÕt g©y cho ngµi

mét sù ghª tëm nhÊt… …… Thãi ®¹o ®øc gi¶

Sù ¸c c¶m cña Ngµi… ………..... Nh÷ng ngêi ®µn bµ âng Ño

vµ kiÓu çch

KiÓu ngêi mµ ngµi ®Æc biÖt

khã chÞu……………………… SpÐc-gi«n2∗

C«ng viÖc mµ Ngµi… ………….. Tù m×nh trªu chäc ngêi kh¸c

a thÝch nhÊt vµ ®¸p l¹i nh÷ng sù trªu chäc

Nh©n vËt a thÝch cña Ngµi….. Kh«ng cã ai c¶

n÷ nh©n vËt………………… Hä cã qu¸ nhiÒu ®Ó cã thÓ

chØ nªu ra mét n÷ nh©n vËt

1∗ – nh·n hiÖu cña mét lo¹i rîu vang, trong sù lùa chän ngµy th¸ng cã sù ¸m chØ

çc sù kiÖn çch m¹ng 1848.

2∗ – mét ngêi thuyÕt gi¸o næi tiÕng cña ph¸i tÈy lÔ, mét kÎ cuång tÝn.

Nhµ th¬ a thÝch cña Ngµi… . “R©y-nª-kª-lÝt-x¬”1∗, SÕch-xpia,

A-ri-«-xt« v.v.

Nhµ v¨n v¨n xu«i a thÝch… G¬ t¬, LÐt-xinh, tiÕn sÜ

cña Ngµi Da-men-x¬n2∗

Loµi hoa a thÝch nhÊt

cña Ngµi… ……………… Hoa phong lÖnh

… mÇu… ……………………... Mäi mÇu s¾c, miÔn lµ kh«ng

ph¶i thuèc nhuém anhilin

Mãn ¨n a thÝch cña Ngµi… . Mãn ¨n nguéi lµ mãn xa-l¸t,

mãn ¨n nãng lµ mãn ra-gu

Ai-r¬-len

Quy t¾c ®êi thêng a thÝch

cña Ngµi… ……………… Kh«ng cã quy t¾c nµo c¶

Ph¬ng ch©m a thÝch

cña Ngµi… ……………… Cã th¸i ®é dÔ d·i víi mäi ®iÒu

Ph. ¡ng-ghen



1∗ ¡ng-ghen ¸m chØ G¬-t¬; bµi trêng ca “R©y-nª-kª-li-x¬” thuéc gi¶ thuyÕt cã

nguån gèc §øc lµ t¸c phÈm næi tiÕng thêi Trung cæ “TruyÖn vÒ LÝt-x¬”.

2∗ – b¸c sÜ nh·n khoa §øc ë Man-se-xt¬, thµnh viªn C©u l¹c bé v¨n häc (vµo thêi

gian Êy ¡ng-ghen bÞ ®au m¾t).

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________

954 ¸c-n«n ru-g¬ göi stai-n¬-tan, 25 th¸ng giªng 1869 ¸c-n«n ru-g¬ göi stai-n¬-tan, 25 th¸ng giªng 1869 955

4

¸c-n«n ru-g¬ göi stai-n¬-tan593 ë Man-se-xt¬

Brai-t¬n, 25 th¸ng Giªng 1869

7, Park Crescent Ngµi Stai-n¬-tan kÝnh mÕn! Cïng víi l¸ th nµy t«i göi qua bu ®iÖn cho Ngµi cuèn s¸ch

cña M¸c nãi vÒ t b¶n. T«i göi ®Õn Ngµi lêi c¶m ¬n s©u s¾c cña t«i! Suèt thêi gian

nµy t«i lµm viÖc kh«ng mÖt mái víi cuèn s¸ch, tuy r»ng bªn c¹nh ®ã t«i cßn ph¶i lµm ®ñ thø c«ng viÖc kh¸c.

T¸c phÈm nµy t¹o nªn thêi ®¹i; nã räi mét tia s¸ng chãi läi, nhiÒu khi mang tÝnh chÊt gay g¾t, räi s¸ng sù ph¸t triÓn, sù tiªu vong, nh÷ng c¬n ®au lóc sinh në vµ nh÷ng ngµy khæ ®au kinh sî cña x· héi trong nh÷ng thêi kú kh¸c nhau.

ViÖc lÊy lao ®éng kh«ng ®îc tr¶ c«ng ®Ó gi¶i thÝch gi¸ trÞ thÆng d, gi¶i thÝch sù tíc ®o¹t c«ng nh©n lµ nh÷ng ngêi tríc kia ®· lµm viÖc cña m×nh, vµ sù luËn chøng cho sù tíc ®o¹t s¾p tíi ®èi víi bän ®i tíc ®o¹t – tÊt c¶ nh÷ng viÖc ®ã ®îc thùc hiÖn mét çch kinh ®iÓn.

KÕt luËn ë trang 745 nãi nh sau: “Ph¬ng thøc s¶n xuÊt vµ chiÕm h÷u t b¶n chñ nghÜa, do ®ã, c¶ së h÷u t b¶n chñ nghÜa ®Òu lµ sù phñ ®Þnh ®Çu tiªn ®èi víi chÕ ®é t h÷u ç thÓ dùa trªn lao ®éng cña b¶n th©n. Sù phñ ®Þnh cña sù phñ ®Þnh ®ã l¹i phôc håi së h÷u ç thÓ, nhng lµ trªn c¬ së nh÷ng thµnh tùu cña thêi ®¹i t b¶n chñ nghÜa, cô thÓ lµ trªn c¬ së sù

hiÖp t¸c cña nh÷ng ngêi lao ®éng tù do vµ sù së h÷u chung cña hä vÒ ruéng ®Êt vµ vÒ nh÷ng t liÖu s¶n xuÊt do b¶n th©n lao ®éng s¶n xuÊt ra”594.

M¸c cã mét tÇm uyªn b¸c s©u réng vµ mét tµi n¨ng biÖn chøng

tuyÖt vêi. Cuèn s¸ch Êy vît ra khái giíi h¹n tÇm hiÓu biÕt cña

nhiÒu ngêi vµ nh÷ng tay båi bót cña çc b¸o, nhng nhÊt ®Þnh

cuèn s¸ch Êy sÏ më ®êng cho m×nh vµ, bÊt chÊp tÇm nghiªn

cøu réng, thËm chÝ chÝnh lµ nhê sù nghiªn cøu réng Êy, nã sÏ cã

mét t¸c ®éng m¹nh mÏ.

VÒ t«n gi¸o t¸c gi¶ nhËn xÐt rÊt chÝnh x¸c ë trang 608, nh

sau: “Còng nh trong tÝn ngìng con ngêi bÞ thèng trÞ bëi s¶n

phÈm cña chÝnh ®Çu ãc con ngêi, trong nÒn s¶n xuÊt t b¶n

chñ nghÜa con ngêi còng bÞ thèng trÞ bëi s¶n phÈm cña chÝnh

bµn tay cña m×nh”595.

Vµ ®Ó gi¶i phãng con ngêi mµ chØ lµm tiªu tan sù lÇm lÉn

Êy th× hoµn toµn cha ®ñ; h¬n thÕ n÷a, ngay c¶ khi mäi ngêi

®¸nh mÊt vÞ chóa cña m×nh – nh ®· xÈy ra víi ngêi Ph¸p

hoÆc ngêi T©y Ban Nha – th× b¶n th©n hä l¹i ®Æt vÞ chóa Êy lªn

®Çu lªn cæ m×nh.

Tuy nhiªn t«i cÇu chóc h¹nh phóc sÏ ®Õn vµo n¨m 1869! CÇu

mong n¨m Êy sÏ gièng nh n¨m tríc ®ã! T«i göi lêi th¨m hái

tèt ®Ñp nhÊt tíi bµ Stai-n¬-tan vµ ngµi H©y-®¬-man!

Toµn t©m lµ b¹n cña Ngµi tiÕn sÜ A. Ru-g¬

C«ng bè lÇn ®Çu trªn t¹p chÝ “Die Neue

Zeit”, Bd. 2, sè 12, 1901-1902 In theo b¶n sao b¶n viÕt tay

do bµ GhÐc-tru-®a, vî Cu-ghen-man chÐp l¹i Nguyªn v¨n lµ tiÕng §øc

956 Gien-ni m¸c göi l. Cu-ghen-man, 15 th¸ng chÝn 1869 Gien-ni m¸c göi l. Cu-ghen-man, 15 th¸ng chÝn 1869 957

5

gien-ni m¸c göi lót-vÝch Cu-ghen-man ë Han-n«-v¬

Lu©n §«n, 15 th¸ng ChÝn [1869]1∗

Ngµi Cu-ghen-man th©n mÕn!

LÏ ra tõ Çc-l¬-xb¸t2∗ t«i ®· viÕt th tõ l©u cho Ngµi ®Ó ®¸p

l¹i l¸ th thÞnh t×nh cña Ngµi, nÕu nh t«i ®· kh«ng hy väng

ngµy mét ngµy hai nhËn ®îc nh÷ng tin tøc râ rµng h¬n cña

nh÷ng ngêi chóng t«i ®ang trªn ®êng ®i. Sau l¸ th ®Çu vµ l¸

th cuèi cña hä göi tõ Li-e-gi¬ chóng t«i ®· hoµn toµn mÊt hót

hä. Song t«i nghÜ r»ng giê ®©y, sau tÊt c¶ nh÷ng chuyÕn ®i kh¾p

®ã ®©y th× trong tuÇn nµy hä sÏ ®Õn chç çc ngµi596, v× vËy t«i

göi cho çc ngµi sè ra ngµy h«m nay cña b¸o “Times” vµ sè ra

sím h¬n cña tê “Pall Mall Gazette” ®Ó çc ngµi cïng ®äc.

VÒ ®¹i héi3∗ th× trªn b¸o chÝ ë ®©y ngù trÞ mét sù lÆng thinh

nh díi må, nÕu kh«ng kÓ ®Õn bµi b¸o hoµn toµn m¬ hå, nh¶m

nhÝ ®¨ng trªn tê “Pall Mall”, mµ t«i göi kÌm ë ®©y. H«m nay, lÇn

®Çu sù im lÆng Êy bÞ ph¸ vì bëi b¸o “Times”, tê b¸o nµy ®· cho

®¨ng mét bµi rÊt cã thiÖn ý, thiÕt thùc vµ c« ®äng, lµ bµi b¸o nhê cã

1∗ Cu-ghen-man ghi n¨m.


3∗ – §¹i héi Ba-l¬ cña Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ.

diÔn v¨n cña ®¹i biÓu Mü1∗ sÏ lµm cho mäi ngêi ë ®©y, ®Æc biÖt

lµ ë Ph¸p, rÊt chó ý tíi. T«i c¶m thÊy r»ng trong nhiÒu c©u nãi,

nhiÒu çch diÔn ®¹t vµ trong nh÷ng “¸ng v¨n th¬ vÒ Õch-ca-ri-ót”

ngêi ta c¶m thÊy cã nh©n vËt “Ghª-oãc”2∗ cña chóng ta, nÕu

nh nãi chung cã thÓ xem «ng ta cã nhiÒu ý thøc tÕ nhÞ ®Õn

thÕ597.

Trong khi ®ã ë ®©y ®· tÝch tô c¶ mét ®èng b¸o chÝ vµ th tõ,

vµ t«i thËm chÝ kh«ng biÕt liÖu sè b¸o chÝ vµ th tõ ®ã cã ®¸ng

gi¸ víi c«ng søc vµ chi phÝ dïng vµo viÖc chuyÓn chóng vÒ lôc

®Þa hay kh«ng. “Giê ®©y néi dung cña chóng phÇn nhiÒu ®· lçi

thêi. Le-xn¬ ®· viÕt ba bµi têng thuËt cÆn kÏ rÊt hay vÒ ®¹i

héi, cßn LÝp-nÕch th× viÕt hai bøc th gåm toµn lµ nh÷ng chuyÖn

ví vÈn mµ tèt h¬n ®õng cho ®¨ng598. Õch-ca-ri-ót th«ng b¸o vÒ

mét sù viÖc ®¸ng chó ý mµ mét ngêi Mü ®· truyÒn ®¹t l¹i,

ngêi Mü Êy tuång nh thÓ ®· ®îc nghe chuyÖn nµy ë ngµi Xlª-c¬,

th«ng tÝn viªn Lu©n §«n cña tê “New-York Tribune”, kÓ r»ng

“Brai-t¬ ®· viÕt th cho tÊt c¶ çc ban biªn tËp çc tê b¸o ë

Lu©n §«n ®Ò nghÞ kh«ng ®¨ng bÊt kú bµi têng thuËt nµo vÒ çc

phiªn häp cña chóng ta”. Cã lÏ, ®iÒu nµy ®· gi¶i thÝch – ë mét

møc ®é nµo ®ã – sù im lÆng cña b¸o chÝ.

NÕu tê “Times” sÏ cho ®¨ng thªm mét sè bµi têng thuËt

n÷a th× nh÷ng con cõu kh¸c sÏ ®i theo con ®Çu ®µn cña m×nh,

vµ lóc Êy sù thµnh c«ng cña ®¹i héi ®îc b¶o ®¶m. DÉu sao th× nã

còng sÏ cã nh÷ng kÕt qu¶ tèt h¬n lµ §¹i héi ë Ai-d¬-n¾c mµ râ

1∗ – Ca-m¬-r«n.

2∗ – Õch-ca-ri-ót.

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________

958 Gien-ni m¸c göi l. Cu-ghen-man, 15 th¸ng chÝn 1869 Gien-ni m¸c (con g¸i) göi l. Cu-ghen-man, 30 th¸ng mêi 1869 959

rµng lµ chØ ®em ®Õn kÕt qu¶ lµ ë chç “«ng thÇy vÜ ®¹i cña chóng ta

PhÐc-®i-n¨ng”1∗ – bªn c¹nh b¶n tin chÝnh thøc cña «ng ta díi

h×nh thøc lµ tê b¸o “Social – Demokrat” – cßn xuÊt hiÖn mét tê b¸o

b¸n chÝnh thøc n÷a: tê b¸o bím cña LÝp-nÕch2∗. ThËm chÝ ë Ba-l¬

hä ®· t×m çch l¹i ®a lªn hµng ®Çu vô tai tiÕng bÊt h¹nh xÈy ra

víi Sv©y-x¬, cho nªn cã thÓ cã c¶m tëng r»ng tuång nh thÓ Quèc

tÕ kh«ng cã nhiÖm vô nµo kh¸c ngoµi viÖc ®em l¹i ý nghÜa quèc tÕ

cho nh÷ng nguyªn lý cña “Nh©n vËt s¾t thÐp”3∗, nhng kh«ng cã

çi tæ chøc nghiªm ngÆt cña «ng ta599.

T«i sÏ göi ngay ®Õn Han-n«-v¬ mét sè th riªng ®¸ng chó ý,

khi nµo t«i biÕt ®îc r»ng “nh÷ng ngêi b¹n lang thang” ®¸ng

yªu cña chóng ta ®· ®Õn chç çc ngµi. H«m nay ®óng võa trßn

4 tuÇn lÔ kÓ tõ ngµy Lau-ra cïng chång vµ con ngêi tÝ hon

tuyÖt diÖu4∗ cã mÆt ë chç chóng t«i. Hä b¾t ®Çu chuÈn bÞ trë vÒ

Pa-ri. §¸ng tiÕc lµ bµ mÑ vµ cËu con trai kh«ng ®îc khoÎ nh

t«i mong muèn. Ch¸u bÐ dÔ th¬ng ®ang bÞ ®au ®ín: nh÷ng

chiÕc r¨ng ®Çu tiªn ®ang mäc, kÐo theo tÊt c¶ nh÷ng triÖu chøng

th«ng thêng. Khu«n mÆt hín hë cña nã trë nªn hoµn toµn gÇy

cßm vµ nhá bÐ, cßn ®«i m¾t bÐ con long lanh th× l¹i trë nªn to

tíng trªn khu«n mÆt t¸i nhît! Ch¸u lµ mét cËu bÐ rÊt vui vµ

dÞu dµng; chóng t«i sÏ rÊt nhí con khØ bÐ báng Êy. Xin ngµi chuyÓn lêi chµo nång nhiÖt ®Õn phu nh©n quý mÕn

1∗ – L¸t-xan.


3∗ – L¸t-xan (¸m chØ quy luËt “s¾t thÐp” cña «ng ta vÒ tiÒn l¬ng).


cña ngµi1∗, xin thay mÆt t«i h«n Phren-x¬-khen2∗ vµ xin nhËn lêi chµo th©n thiÕt nhÊt cña t«i.

Gien-ni M¸c cña ngµi

C«ng bè lÇn ®Çu b»ng tiÕng I-ta-li-a trªn t¹p chÝ “Movimento Operaio”, sè 2, 1955


6

gien-ni m¸c (con g¸i) göi lót-vÝch Cu-ghen-man

ë Han-n«-v¬

[Lu©n §«n], 30 th¸ng Mêi 1869

Ngµi tiÕn sÜ th©n mÕn!!!

RÊt c¶m ¬n Ngµi vÒ bøc th vµ b¶n sao bøc ch©n dung ngêi

mÑ quý mÕn cña Ngµi. B¶n sao Êy ®Ñp mét çch l¹ lïng – ®Ñp h¬n

c¶ b¶n chÝnh. T«i ®· rÊt vui mõng khi nhËn ®îc nã.

T«i hµi lßng ®îc biÕt r»ng Ngµi ®· c¶m thÊy khoÎ h¬n –


2∗ – Phran-xi-xca Cu-ghen-man.

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________

960 Gien-ni m¸c (con g¸i) göi l. Cu-ghen-man, 30 th¸ng mêi 1869 Gien-ni m¸c (con g¸i) göi l. Cu-ghen-man, 30 th¸ng mêi 1869 961

mong r»ng thêi gian sÏ dÇn dÇn lµm cho Ngµi ngu«i ®i sù mÊt m¸t

nÆng nÒ. Xin Ngµi h·y ngÉm xem: “Nµng ®· yªn nghØ sau c¬n b·o tè cuéc ®êi

Ch¼ng cßn cã g× lµm cho nµng khæ ®au n÷a”1∗

Ph¶i ch¨ng trong ý th¬ nµy kh«ng c¶m nhËn ®îc ®«i chót

niÒm an ñi hay sao?

T«i ®· viÕt cho bµ Men-c¬ mét th ng¾n. T«i rÊt c¶m ¬n

Ngµi vÒ sù nh¾c nhë ®óng lóc, tuy thµnh thùc mµ nãi, ngay

tríc khi nhËn ®îc bøc th cña Ngµi th× t«i ®· cã ý ®Þnh viÕt

cho “Ma-ri-khen”… nhng… dï thÕ nµy hay thÕ kh¸c, nhng

ngêi ta ®· nãi ®óng r»ng con ®êng dÉn tíi ®Þa ngôc ®îc l¸t

b»ng nh÷ng ý ®Þnh tèt ®Ñp.

¤ng Mo-r¬ còng viÕt cho bµ Êy mÊy dßng. Søc khoÎ cña «ng

®· tèt h¬n rÊt nhiÒu, «ng ®· hÇu nh tho¸t khái c¨n bÖnh ho rÊt

hµnh h¹ «ng, khiÕn «ng rÊt khæ së khi cßn ë Han-n«-v¬. ¤ng göi

Ngµi lêi th¨m nång nhiÖt vµ mong Ngµi thø lçi vÒ sù im lÆng,

bëi v× hiÖn giê «ng rÊt bËn rén: ®äc cuèn s¸ch (cuèn s¸ch nµy

võa ®îc xuÊt b¶n b»ng tiÕng Nga vµ viÖc ®äc cuèn s¸ch nµy ®·

g©y cho «ng Mo-r¬ kh«ng Ýt khã kh¨n) nãi vÒ t×nh c¶nh cña n«ng

d©n Nga2∗; ho¸ ra, ®ã lµ c¶nh tîng tr¸i ngîc h¼n víi c¶nh

®îc t¹o ra bëi Kª-ri600, mét ngêi giÇu trÝ tëng tîng, nghÜa lµ

®ã lµ bøc tranh tuyÖt nhiªn kh«ng tèt ®Ñp g×. “H¹nh phóc kh«ng

hiÖn lªn ë níc Nga”. Cuèn s¸ch nµy ®îc ra m¾t thËt lµ ®óng

lóc, nã rÊt quan träng. Trong tËp II11 «ng Mo-r¬ cã ý ®Þnh c«ng

bè nh÷ng sù thËt chøa ®ùng trong cuèn s¸ch ®ã. Trong khi ®ã b¶n dÞch ra tiÕng Ph¸p cña tËp I ®ang tiÕn triÓn

1∗ SÕch-xpia. “M¸c-bÐt”, håi III, c¶nh hai (c©u th¬ ®îc l¸y l¹i).

2∗ N. Phlª-rèp-xki. “T×nh c¶nh giai cÊp lao ®éng ë Nga”.

kh«ng ngõng368. Sau mét th¸ng n÷a ch¬ng thø ba601 sÏ ®îc hoµn tÊt vµ sÏ cã thÓ b¾t tay vµo söa b¶n dÞch – Ýt nhÊt th× P«n (La-ph¸c-g¬) còng nãi nh thÕ, v× ®· ®Õn gÆp dÞch gi¶ çch ®©y mÊy ngµy.

“Trong ng«i nhµ nghÌo nµn, t¹i c¨n phßng ®îc bÇy biÖn nghÌo h¬n n÷a, t¹i ®ã chØ

cã hai chiÕc ghÕ, mét çi bµn, mét chiÕc giêng vµ vµi kÖ s¸ch” –

®ã lµ lêi cña P«n viÕt trong th, anh Êy ®· ®îc gÆp ngµi

Ken-l¬ (dÞch gi¶) lóc ®ã ®ang vïi ®Çu vµo c«ng viÖc. ¤ng Êy cßn

trÎ, th«ng minh, ®Çy nhiÖt t×nh. P«n kh©m phôc «ng Êy vµ ®Æc biÖt

kh©m phôc “n¨ng lùc lµm viÖc to lín vµ nghÞ lùc” cña «ng Êy. Mµ

qu¶ thËt nh vËy, ai mµ l¹i kh«ng chia sÎ sù kh©m phôc Êy? V×

c«ng viÖc cña m×nh («ng Êy nghiªn cøu nhiÒu m«n khoa häc, nhng

chñ yÕu lµ nh÷ng khoa häc x· héi) con ngêi trÎ tuæi nµy sèng

trong c¶nh nghÌo nµn t¬ng ®èi. Bè «ng Êy lµ mét chñ xëng

giÇu cã mµ xëng m¸y cña «ng nµy lµ do ngµi Ken-l¬ ®iÒu hµnh ®·

7 n¨m, nhng sau khi c¶m thÊy ghª tëm çi “nghÒ cai ngôc” nµy,

«ng Êy ®· tõ bá chøc vô trªn.

T¹i nhµ ngµi Ken-l¬, P«n ®· gÆp thªm hai nhµ x· héi chñ nghÜa

n÷a. Anh Êy viÕt th cho chóng t«i biÕt: “§¶ng x· héi chñ nghÜa ®ang ®îc thµnh lËp t¹i Pa-ri vµ nã b¾t ®Çu v¬n lªn vÞ trÝ

hµng ®Çu; tuy ®¶ng nµy kh«ng cã tê b¸o cña m×nh, nhng nã tæ chøc çc cuéc héi häp

nh©n d©n vµ tiÕn hµnh tuyªn truyÒn víi nh÷ng ç nh©n riªng lÎ”.

Kh«ng hÒ hoµi nghi g× n÷a, §¶ng x· héi chñ nghÜa Êy ®· ra ®êi

trªn c¬ së nh÷ng tµn d cña çc phÇn tö Xi-m«n, Pen-tan, Ban-xen,

Gam-bÐt-ta. Ngêi Ph¸p ®· hiÓu ra r»ng chiÕc thïng rçng lµ chiÕc

thïng kªu to nhÊt; hä ®· thÊy nh÷ng tay thuyÕt gi¸o kho¸c l¸c,

khoa tr¬ng Êy bá ch¹y ®i nh thÕ nµo, vµ hä sÏ kh«ng tin vµo

nh÷ng ý ®Þnh tèt ®Ñp cña bän ®ã, vµo nh÷ng hy väng cña chóng

cho r»ng “ngêi nµo bá ch¹y th× sÏ sèng ®îc ®Õn trËn chiÕn míi”. T¹i Lu©n §«n sù kiÖn chñ yÕu cña tuÇn lÔ nµy lµ cuéc biÓu

_____________________________________________________________

962 Gien-ni m¸c (con g¸i) göi l. Cu-ghen-man, 30 th¸ng mêi 1869 Gien-ni m¸c (con g¸i) göi l. Cu-ghen-man, 27 th¸ng ch¹p 1869 963

t×nh cña phong trµo Phª-ni-¨ng, ®îc tæ chøc nh»m môc ®Ých yªu cÇu chÝnh phñ th¶ nh÷ng tï nh©n Ai-r¬-len347. V× Tót-xi tõ Ai-r¬-len602 trë vÒ ®· trë thµnh ngêi Ai-r¬-len nång nµn h¬n bao giê hÕt, cho nªn c« Êy ®· kh«ng yªn t©m chõng nµo cha thuyÕt phôc ®îc «ng Mo-r¬, mÑ vµ t«i cïng c« Êy ®Õn c«ng viªn H©y-®¬ lµ n¬i ngêi ta tæ chøc cuéc mÝt-tinh. C«ng viªn lín nhÊt nµy ë Lu©n §«n t¹o thµnh mét khèi ®«ng nghÞt gåm ®µn «ng, ®µn bµ vµ trÎ em. ThËm chÝ çc hµng c©y còng mang trªn m×nh toµn lµ ngêi tõ gèc ®Õn ngän. Theo sù ®¸nh gi¸ cña çc b¸o th× sè lîng ngêi tham gia cuéc b·i c«ng lµ kho¶ng 70 ngh×n ngêi, nhng v× ®ã lµ nh÷ng tê b¸o Anh, cho nªn kh«ng cßn hoµi nghi g× n÷a, con sè Êy ®· ®îc h¹ thÊp. §oµn ngêi biÓu t×nh mang theo çc l¸ cê mµu ®á, mµu xanh vµ mµu tr¾ng víi nh÷ng khÈu hiÖu hÕt søc kh¸c nhau, vÝ dô: “H·y b¶o qu¶n thËt tèt vò khÝ!”, “NghÜa vô tríc Thîng ®Õ lµ bÊt tu©n bän b¹o chóa”. Cao h¬n nh÷ng l¸ cê lµ nh÷ng chiÕc mò h×nh trô ®îc tung lªn kh«ng trung rÊt nhiÒu, ®ã lµ nh÷ng chiÕc mò mµu ®á kiÓu Gia-c«-banh mµ nh÷ng ngêi chñ cña chóng ®· h¸t vang bµi ca “M¸c-x©y-e”; ch¾c ch¾n lµ c¶nh tîng nµy vµ nh÷ng ©m thanh nµy ®· c¶n trë rÊt nhiÒu ®èi víi ®¸m ngêi ngåi lª ë çc c©u l¹c bé, c¶n trë hä thëng thøc lo¹i rîu vang.

S¸ng ngµy h«m sau, vµo thø hai, tÊt c¶ çc b¸o ®· ®iªn cuång ®¶ kÝch “bän ngêi ngo¹i bang” ®¸ng nguyÒn rña, vµ hä ®· nguyÒn rña çi ngµy mµ bän ngêi ®ã ®æ bé vµo níc Anh ®Ó hñ ho¸ nh©n vËt Gi«n Bun cã ®Çu ãc lµnh m¹nh, b»ng nh÷ng l¸ cê mµu ®á nh m¸u, b»ng nh÷ng bµi ®ång ca Çm Ü vµ b»ng nh÷ng ®iÒu kinh khñng kh¸c…

§· ®Õn giê uèng trµ, cßn t«i th× ®· høa níng h¹t dÎ cho ch¸u Tót-xi, cho nªn mong Ngµi h·y c¶m t¹ ng«i sao h¹nh phóc cña m×nh, hay nãi ®óng h¬n, c¶m t¹ nh÷ng h¹t dÎ, v× nhê chóng mµ nh÷ng dßng nguÖch ngo¹c nµy kh«ng tiÕp tôc ®Õn bÊt tËn.

(Ch¾c lµ Ngµi nghÜ r»ng cø nh thÕ th× t«i sÏ ch¼ng biÕt ®Õn khi nµo míi kÕt thóc). Toµn thÓ mäi ngêi trong gia ®×nh t«i göi nh÷ng lêi th¨m hái nång th¾m nhÊt.

“Ngµi ®èc-tê” th©n mÕn, xin göi Ngµi lêi chµo ch©n thµnh nhÊt.

Gien-ni M¸c

Cã lÏ, Ngµi lÊy lµm ng¹c nhiªn khi thÊy t«i gäi Ngµi b»ng

tíc vÞ rÊt cao quý cña Ngµi. Xin h·y tin r»ng t«i kh«ng tr¸ch

cø Ngµi vÒ tíc vÞ ®ã ®©u. Trong “x· héi míi cña chóng ta”

ngêi ta sÏ kh«ng ®Æc biÖt cÇn ®Õn nh÷ng nhµ t tÕ ch÷a ch¹y

cho thÓ x¸c; hä sÏ chÞu sù ph¸ s¶n cïng víi nh÷ng ngêi anh em

cña m×nh vÉn lµm c«ng viÖc ch÷a ch¹y cho linh hån, cßn b©y giê

t«i chóc Ngµi hëng tíc vÞ cña m×nh – chõng nµo tíc vÞ Êy cßn

tån t¹i! T«i göi kÌm theo ®©y tÊm ¶nh cña VÐc-th¬.

C«ng bè lÇn ®Çu b»ng tiÕng I-ta-li-a trªn

t¹p chÝ “Movimento Operaio”, sè 2, 1955 In theo b¶n viÕt tay


7 gien-ni m¸c (con g¸i)

göi lót-vÝch Cu-ghen-man ë Han-n«-v¬

Lu©n §«n, 27 th¸ng Ch¹p 1869

TiÕn sÜ th©n mÕn!

964 Gien-ni m¸c (con g¸i) göi l. Cu-ghen-man, 27 th¸ng ch¹p 1869 Gien-ni m¸c (con g¸i) göi l. Cu-ghen-man, 27 th¸ng ch¹p 1869 965

T«i hy väng Ngµi sÏ kh«ng cho r»ng t«i khao kh¸t sù b¸o thï

v× t«i trung thµnh víi di huÊn cña mét sè vÞ tæ tiªn cña m×nh. Nguyªn nh©n duy nhÊt khiÕn t«i ®· rÊt l©u kh«ng tr¶ lêi bøc th rÊt dÞu dµng cña Ngµi, ®ã lµ v× t«i kh«ng hÒ cã mét phót nhµn rçi. Nh Ngµi ®· biÕt, h»ng ngµy t«i bËn rén ®Õn hai giê603; sau ®ã, v× c« Hª-len1∗ téi nghiÖp cña chóng t«i rÊt ®au yÕu, cho nªn thêng thêng t«i ph¶i sö dông nöa ngµy cßn l¹i ®Ó lµm c«ng viÖc néi trî; ngoµi ra, t«i ®· ®äc vµi tr¨m tê b¸o ®Ó chän läc cho «ng Mo-r¬, trong sè çc b¸o ®ã, nh÷ng ®o¹n trÝch nãi vÒ nh÷ng trß bÞp bîm cña çc c«ng ty tµi chÝnh vµ v.v. (TiÖn thÓ xin nãi lu«n, ¤-vª-ren-®¬ vµ Híc-ni võa míi ®îc tr¾ng ¸n207. Trªn kh¾p ®Êt níc giai cÊp t s¶n mõng rì ®ãn chµo “nh÷ng kÎ tö v× ®¹o” Êy ®· ®îc gi¶i phãng, nã tuyªn bè r»ng hä chÞu ®au khæ v× nh÷ng téi lçi cña ngêi kh¸c nhiÒu h¬n lµ v× nh÷ng téi lçi cña chÝnh hä. T«i sÏ hoµn toµn kh«ng ng¹c nhiªn, nÕu vµo mét ngµy nµo ®ã nh÷ng tªn trém c¾p y phôc chØnh tÒ ®ã ®îc bÇu vµo nghÞ viÖn ®Ó ban hµnh çc ®¹o luËt cho ®ång bµo cña m×nh. Th¸i ®é thiªn vÞ cña quan toµ ®èi víi çc bÞ can lµ hÕt søc râ rµng ®Õn nçi ®· g©y kinh ng¹c ngay c¶ cho ®¸m båi thÈm ®oµn ngu xi vµ chØ mét lý do ®ã còng lµm cho hä cã sù ph¶n ®èi).

Ngµi thÊy ®Êy, t«i cã lý do ®Ó mµ biÖn minh cho sù im lÆng cña m×nh. Tuy nhiªn, mÆc dï Ngµi cã lý khi cho r»ng t«i kh«ng thê thÇn b¸o thï, nhng t«i thó nhËn r»ng t«i còng hÕt søc Ýt muèn ngìng mé “sù nhót nh¸t cña con cõu”. §Ó chøng minh cho Ngµi thÊy r»ng t«i kh«ng cã thãi quen “lÊy ©n tr¶ o¸n”, cho nªn ®Ó trõng ph¹t, t«i ®· buéc Ngµi ph¶i nuèt mét mãn hæ lèn rÊt khã tiªu – ®ã lµ mãn b¸nh pu-®inh nh©n b¬ vµ hoa qu¶ thùc

1∗ – §ª-mót.

sù theo kiÓu Anh, vµ v× ®· cã c«ng tr¹ng Êy mµ Ngµi sÏ ®îc ban thëng sù ©n x¸ mäi téi lçi.

TÊt c¶ mäi ngêi trong gia ®×nh chóng t«i göi ®Õn Ngµi nh÷ng lêi cÇu chóc N¨m míi tèt ®Ñp nhÊt, trong ®ã cã c¶ nh÷ng lêi cÇu chóc thµnh t©m nhÊt cña t«i. Chóng t«i rÊt buån khi ®îc biÕt vÒ bÖnh t×nh cña Ngµi, vµ chóng t«i hy väng r»ng b©y giê Ngµi ®· hoµn toµn b×nh phôc. HiÖn nay «ng Mo-r¬ c¶m thÊy søc khoÎ cña m×nh kh«ng tåi, – tÊt nhiªn chØ lµ t¬ng ®èi. Çch ®©y mÊy ngµy ¡ng-ghen cã lu l¹i ë chç chóng t«i vµi giê. ¤ng Êy ghÐ th¨m chóng t«i trªn ®êng ®i ®Õn B¸c-men, t¹i ®ã «ng dù ®Þnh dù dÞp lÔ Gi¸ng sinh cïng bµ mÑ cña «ng. ¤ng Êy tr«ng hÕt søc khoÎ m¹nh vµ «ng rÊt vui mõng thÊy r»ng m×nh ®· ch¹y trèn ®îc ra khái çi c¶nh v¨n phßng, n¬i mµ «ng Êy c¶m thÊy m×nh nh con ç ph¶i sèng trong chËu.

¤ng Êy ®ang tÝch cùc viÕt cuèn s¸ch nãi vÒ Ai-r¬-len1∗. VÒ çc c©u hái cña Ngµi liªn quan ®Õn cuèn s¸ch nµy th× t«i kh«ng thÓ tr¶ lêi ®iÒu g× ®îc, v× t«i hoµn toµn kh«ng biÕt néi dung cña nã. T«i cho r»ng ®©y lµ mét h×nh thøc bæ sung cho cuèn s¸ch ®· xuÊt b¶n cña «ng Êy “T×nh c¶nh giai cÊp lao ®éng ë Anh”. Chóng t«i rÊt hµi lßng ®îc biÕt r»ng Ngµi chia sÎ çc quan ®iÓm cña chóng t«i vÒ vÊn ®Ò Ai-r¬-len. TÊt c¶ chóng t«i, kh«ng trõ mét ai, ®Òu lµ nh÷ng thµnh viªn kiªn ®Þnh cña phong trµo Phª-ni-¨ng. Vµo ngµy ngêi ta loan b¸o tin §«-n«-van2∗ tróng cö, chóng t«i ®· nh¶y móa v× vui mõng – Tót-xi th× nãi chung ®· reo mõng h©n hoan362.

Ngµi cã thÓ h×nh dung mét t©m tr¹ng ho¶ng lo¹n nh thÕ nµo ®· xuÊt hiÖn ë níc Anh khi ngêi ta biÕt tin mét thµnh


2∗ – ¤’ §«-n«-van – Rèt-sa.

_____________________________________________________________ _____________________________________________________________

966 Gien-ni m¸c (con g¸i) göi l. Cu-ghen-man, 27 th¸ng ch¹p 1869 Gien-ni m¸c (con g¸i) göi l. Cu-ghen-man, 27 th¸ng ch¹p 1869 967

viªn cña phong trµo Phª-ni-¨ng ®· tróng cö. Tho¹t ®Çu th× b¸o chÝ – trõ çc tê b¸o “Reynolds’s” vµ “National Reformer” – chØ cã thÓ ®ång thanh la lèi lªn: “Tªn tï khæ sai ®· tróng cö – thËt khñng khiÕp! Khñng khiÕp!”. Sau ®ã, sau khi nhÊt tÒ nh¾c l¹i ®ñ kiÓu nh÷ng lêi ®Çy ma lùc ®èi víi m×nh, bÌ lò b¸n m×nh Êy c¾n xÐ nhau: çc tê b¸o cña ph¸i b¶o thñ b¾t ®Çu chöi bíi Gl¸t-xt«n, quy hiÖn tîng tróng cö Êy lµ hËu qu¶ chÝnh s¸ch cña h¾n, cßn çc c¬ quan ng«n luËn cña ph¸i cÊp tiÕn th× huyªn thuyªn vÒ th¸i ®é phô ¬n vµ than khãc cho sè phËn cña ®Êt níc, n¬i mµ nh÷ng th«ng ®iÖp hoµ b×nh vµ ®Çy thiÖn chÝ l¹i ®îc ®¸p l¹i nh vËy ®ã, n¬i mµ sù ph¶n béi c«ng nhiªn tung hoµnh gi÷a thanh thiªn b¹ch nhËt, cßn hµnh ®éng s¸t nh©n th× ®îc ca tông. ChÝnh phñ Anh liÒn lËp tøc ph¸i hµng ngh×n binh lÝnh ®Õn hßn ®¶o anh em.

Ph¶i c«ng nhËn – nh ph¸i b¶o thñ nãi – r»ng nh÷ng biÖn

ph¸p cña Gl¸t-xt«n nh»m t¸ch nhµ thê khái nhµ níc604 ®· mang

l¹i kÕt qu¶. Chñ nghÜa cuång tÝn t«n gi¸o ®ang chÕt b»ng çi chÕt

tù nhiªn, sù hËn thï gi÷a çc tÝn ®å C«ng gi¸o vµ Tin lµnh ®· ®Õn

håi chÊm døt, trong phe cña ph¸i ¤-ran-gi¬605 ®· xÈy ra ph©n liÖt,

ph¸i ¤-ran-gi¬, ph¸i RÝp-b«ng331 vµ ph¸i Phª-ni-¨ng hîp nhÊt l¹i

víi nhau ®Ó chèng l¹i kÎ thï chung lµ chÝnh phñ Anh. V× vËy ¶nh

hëng cña çc cha cè bÞ mÊt ®i, phong trµo ë Ai-r¬-len kh«ng cßn

n»m trong tay hä n÷a, vµ thËt vËy, viÖc §«-n«-van – Rèt-sa tróng

cö diÔn ra thËt sù tr¸i víi ý muèn cña ®¶ng t¨ng l÷. Ch¼ng h¹n,

çc vÞ trîng phu Êy ph¶n ®èi viÖc th¶ çc tï nh©n chÝnh trÞ vµ ®·

triÖu tËp çc cuéc häp ®Ó cho ra mét ®¹o luËt nµo ®ã vÒ ruéng ®Êt,

nhng nh©n d©n ®· dïng vò lùc ph¸ ho¹i nh÷ng cuéc héi häp ®ã

vµ tuyªn bè r»ng nh©n d©n sÏ kh«ng chÊp nhËn mét sù tho¶ hiÖp

nµo víi chÝnh phñ Anh chõng nµo çc tï nh©n cßn cha ®îc th¶. V× chÝnh phñ tá th¸i ®é c©m ®iÕc ®èi víi çc cuéc mÝt-tinh

®ßi thùc hiÖn ©n x¸ v.v., cho nªn nh©n d©n ®· bÇu thµnh viªn phong trµo Phª-ni-¨ng lµ §«-n«-van – Rèt-sa vµo quèc héi, th¸ch thøc chÝnh phñ Anh vµ çc nhµ ho¹t ®éng tuyªn truyÒn chuyªn nghiÖp cña Ai-r¬-len, c¶ d©n sù lÉn t¨ng l÷, mµ nh©n d©n cuèi cïng ®· nhËn ra th¸i ®é kh«ng thµnh thËt cña hä.

Tuy nhiªn, nh÷ng ngêi Ai-r¬-len cao quý nhÊt vÉn ®ang rªn

xiÕt trong çc nhµ tï cña Anh. Kh«ng thÓ kÓ xiÕt nçi thèng khæ

cña nh÷ng con ngêi ®ã. §«-n«-van – Rèt-sa ®· cã lÇn bÞ giam

trong phßng tèi 35 ngµy, víi nh÷ng çnh tay bÞ cßng c¶ ngµy lÉn

®ªm; hä thËm chÝ kh«ng ®îc th¸o cßng tay ngay c¶ khi ¨n –

mét thø ch¸o lo·ng toÑt – mµ ngêi ta ®Æt xuèng sµn phßng

giam cho ngêi tï. Nãi chung, tha tiÕn sÜ th©n mÕn, ngµy nay

níc Anh lµ ®Êt níc cña nh÷ng nçi kinh hoµng. ë khu I-xt¬ –

En-®¬ cña Lu©n §«n ®· bïng lªn trËn dÞch sèt th¬ng hµn do bÞ

®ãi – t¹i çc khu nhµ lao ®éng cña d©n nghÌo ngêi ta giÕt chÕt

hµng lo¹t. Kh«ng hµi lßng n÷a víi çc x¸c chÕt cña d©n nghÌo,

çc b¸c sÜ tiÕn hµnh nh÷ng thÝ nghiÖm víi nh÷ng ngêi cßn

sèng, trong ®Çu t«i cßn nhí kü thêi kú b¸o chÝ Anh ®· tõng bÇy

tá lßng c¨m phÉn cùc ®é ®èi víi çc cuéc phÉu thuËt thÝ nghiÖm

trªn th©n thÓ ®éng vËt ë Ph¸p.

Vµo tuÇn tríc, t¹i xø Oen-x¬ ®· xÈy ra mét trêng hîp

khiÕn mäi ngêi dùng tãc g¸y. Cã mét phÐc-mi-ª xø Oen-x¬ tung

tin ®ån r»ng c« con g¸i cña «ng ta, 12 tuæi, ®· sèng 2 n¨m nay

mµ kh«ng ¨n g×. Tuy r»ng con ngêi téi nghiÖp xø Oen-x¬ Êy ®·

thu ®îc tiÒn nhê viÖc ph« bÇy c« con g¸i cña m×nh, nhng cã

thÓ lµ (ë xø Oen-x¬ vÉn cßn tin vµo çc mô phï thuû v.v.) anh

ta lµ kÎ nöa mÊt trÝ vµ tin vµo nh÷ng ®iÒu nh¶m nhÝ hoang

®êng cña m×nh. Nhng ®»ng nµy çc b¸c sÜ cña nh÷ng bÖnh

viÖn tèt nhÊt cña Lu©n §«n ®· tin vµo nh÷ng chuyÖn hoang

968 Gien-ni m¸c (con g¸i) göi l. Cu-ghen-man, 27 th¸ng ch¹p 1869 Gien-ni m¸c göi ph. ¡ng-ghen, 17 th¸ng giªng 1870 969

®êng Êy th× thËt lµ ®iÒu kh«ng thÓ tëng tîng ®îc. Dï sao ®i

n÷a, nh÷ng b¸c sÜ Êy ®· thµnh lËp mét uû ban vµ ph¸i ®Õn Oen-x¬

mét ®éi hé lý thuéc bÖnh viÖn Hai-x¬-h«-xpi-tan ®Ó quan s¸t

trong hai ngµy, c« bÐ mµ ngêi ta b¶o lµ ®· nhÞn ¨n ®ã. H»ng

ngµy çc b¸c sÜ Êy ®· cho ra çc b¶n th«ng b¸o t×nh h×nh søc

khoÎ cña c« bÐ Êy ®Ó c«ng chóng biÕt. Hä ®· ®Ó c« bÐ nhÞn ¨n

6 ngµy, sang ngµy thø bÈy th× c« bÐ téi nghiÖp Êy ®· chÕt. Vµo

®ªm tríc khi c« bÐ chÕt, b¸c sÜ §ª-vÝt ®· nãi víi cha c« bÐ Êy

r»ng kh«ng cã sù nguy hiÓm nµo, vµ trong cuéc thÈm vÊn th× vÞ

trîng phu Êy tuyªn bè r»ng së dÜ ®· kh«ng ®Ò nghÞ ®a thøc ¨n

cho c« bÐ v× «ng ta kh«ng muèn “lµm mÊt lßng” ngêi cha. ¤i,

thËt lÞch sù vµ lÞch l·m biÕt bao!

T«i sÏ cè g¾ng kiÕm cho Ngµi toµn bé hå s¬ vô viÖc. Kh«ng

cßn nghi ngê g× n÷a, vô nµy kh«ng ®em l¹i nhiÒu sù kÝnh träng

cho çc vÞ ®¹i diÖn cho nÒn y häc níc Anh. T«i tin r»ng chØ cÇn

cã mét ai ®ã tuyªn bè r»ng ngêi ®ã cã thÓ ®i trªn thanh s¾t

nung ®á mµ kh«ng bÞ ch¸y báng, hoÆc ngêi ®ã cã thÓ nh¶y ra

khái cöa sæ xuèng ®Êt, – lµ khi Êy sÏ cã nh÷ng b¸c sÜ xuÊt hiÖn

®Ó nghiªn cøu vÊn ®Ò nµy. Vµo mét ngµy nµo ®ã chóng ta sÏ cßn

quay trë l¹i sù ph¸n xÐt cña Thîng ®Õ!606.

Xin göi Ngµi nh÷ng lêi cÇu chóc tèt ®Ñp nhÊt nh©n N¨m míi.

Göi Ngµi lêi chµo ch©n thµnh Gien-ni M¸c cña Ngµi

C«ng bè lÇn ®Çu b»ng tiÕng I-ta-li-a trªn

t¹p chÝ “Movimento Operaio”, sè 2, 1955 In theo b¶n viÕt tay


8 gien-ni m¸c göi Phri-®rÝch ¡ng-ghen

ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n, kho¶ng 17 th¸ng Giªng 1870]

Ngµi ¡ng-ghen th©n mÕn!

ThËt hiÕm khi cã bu phÈm nµo ®îc göi cho chóng t«i ®óng

lóc nh bu phÈm mµ chóng t«i ®· nhËn ®îc h«m qua. Ngay

khi hßm hµng võa ®îc më ra vµ 50 chµng trai ®øng chØnh tÒ

trong phßng bÕp th× b¸c sÜ A-len cïng víi trî lý cña m×nh lµ mét

b¸c sÜ trÎ ngêi xø Xcèt-len ®· ®Õn ngay ®Ó lµm phÉu thuËt cho

anh Mo-r¬ téi nghiÖp; vËy lµ, ngay sau cuéc phÉu thuËt, anh

Mo-r¬ vµ hai vÞ thÇy lang cña anh Êy ®· cã thÓ ®îc båi dìng

b»ng lo¹i rîu vang quý nh·n hiÖu Brau-n¬-bÐc-g¬. BÖnh cò l¹i

t¸i diÔn rÊt khã chÞu. §· t¸m ngµy nay chóng t«i sö dông mäi

thø thuèc, cèc hót v.v. vµ v.v., nhng v« hiÖu hoµn toµn, tríc

®©y nh÷ng çch ch÷a ch¹y nh vËy thêng hay cã hiÖu qu¶. Çi

ung nhät cø lín to lªn, nh÷ng c¬n ®au trë nªn kh«ng chÞu næi,

nhng môn nhät l¹i kh«ng hÒ vì ra chót nµo. CÇn ph¶i mæ. VËy

lµ, anh Mo-r¬ cuèi cïng ®· quyÕt ®Þnh thùc hiÖn biÖn ph¸p

kh«ng tr¸nh ®îc – mêi b¸c sÜ tíi. LËp tøc sau khi thùc hiÖn

mét chç r¹ch rÊt s©u th× anh Êy c¶m thÊy rÊt dÔ chÞu, vµ tuy

®Õn h«m nay anh Êy vÉn cha hoµn toµn tho¸t khái c¬n ®au,

nhng nh×n chung ®· c¶m thÊy dÔ chÞu h¬n nhiÒu vµ hy väng

lµ sau vµi ngµy n÷a anh Êy sÏ b×nh phôc h¼n. Song, b©y giê t«i

970 Gien-ni m¸c göi ph. ¡ng-ghen, 17 th¸ng giªng 1870 Gien-ni m¸c (con g¸i) göi l. Cu-ghen-man, 30 th¸ng giªng 1870 971

ph¶i chÝnh thøc kÓ ra çc téi cña anh Êy. Sau khi tõ §øc trë

vÒ vµ ®Æc biÖt lµ sau chiÕn dÞch ë Han-n«-v¬595 anh Êy kh«ng

®îc khoÎ, liªn tôc ho, lÏ ra ph¶i ch¨m sãc ®Õn søc khoÎ cña

m×nh th× anh Êy l¹i h¨m hë vµ nång nhiÖt häc tiÕng Nga, Ýt khi

ra khái nhµ, ¨n uèng kh«ng ®Òu ®Æn vµ anh Êy chØ ®Ó lé môn

nhät ë díi n¸ch sau khi çi nhät Êy ®· chÝn vµ kh« ®i. Ngµi

¡ng-ghen th©n mÕn, trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ®· bao lÇn t«i

thÇm m¬ íc Ngµi dêi ®Õn ®©y c tró!! Nh thÕ nhiÒu ®iÒu sÏ

kh¸c ®i. T«i hy väng r»ng lÇn thö th¸ch cuèi cïng nµy sÏ lµ lêi

c¶nh ço ®èi víi anh Êy. Ngµi ¡ng-ghen th©n mÕn, t«i ®Ò nghÞ

Ngµi trong lóc nµy – trong çc th tõ cña m×nh – ®õng ®a ra

nh÷ng nhËn xÐt g× vÒ chuyÖn nµy. HiÖn nay anh Êy dÔ bùc béi

vµ sÏ rÊt bùc víi t«i mµ. Nhng t«i thÊy nh v¬i ®i rÊt nhiÒu

khi nãi ®îc ra víi Ngµi nh÷ng g× cø canh çnh trong lßng, bëi

v× t«i rÊt bùc kh«ng thÓ thay ®æi g× ®îc trong çch sèng cña

anh Êy. Cã thÓ, cã kh¶ n¨ng nhê «ng Gum-pÐc-t¬ sau cïng nãi

chuyÖn nghiªm chØnh víi anh Êy ch¨ng khi nµo anh Êy l¹i cã

mÆt ë Man-se-xt¬. Gum-pÐc-t¬ lµ b¸c sÜ duy nhÊt mµ anh Êy tÝn

nhiÖm. HiÖn nay trong gia ®×nh chóng t«i mäi ngêi ®Òu khinh

thêng mäi thø ch÷a ch¹y vµ mäi lo¹i b¸c sÜ; tuy nhiªn, hä vÉn

lµ mét thø tai ¬ng cÇn thiÕt kh«ng thÓ bá qua ®îc.

Ngµi cã ý kiÕn g× vÒ mãn quµ thø hai nh©n dÞp N¨m míi mµ

Lau-ra ®· tÆng cho chóng ta?1∗ T«i hy väng lµ nhÞp ®é nhanh

chãng Êy sÏ chÊm døt. NÕu kh«ng th× ch¼ng bao l©u n÷a sÏ ph¶i

h¸t:

1∗ §©y lµ nãi vÒ lÇn sinh con g¸i cña vî chång La-ph¸c-g¬ (Xem tËp nµy, tr. 969-970).

1, 2, 3, 4, 5, 6… 10 chó bÐ da ®en tÝ hon!

C«ng bè lÇn ®Çu b»ng tiÕng cña nguyªn b¶n trong Marx - Engels Gesamtausgabe. Dritte Abteilung, Bd. 4, 1931 vµ b»ng tiÕng



9

gien-ni m¸c (con g¸i) göi lót-vÝch Cu-ghen-man

ë Han-n«-v¬



T«i viÕt nh÷ng dßng nµy cho Ngµi ®Ó gi¶i thÝch t¹i sao «ng

Mo-r¬ ®· kh«ng tr¶ lêi nh÷ng bøc th cña Ngµi. Trong suèt gÇn

3 tuÇn lÔ, ë díi n¸ch «ng ®· xuÊt hiÖn çc môn nhät, g©y ®au

®ín ®Õn nçi «ng Mo-r¬ ®· kh«ng thÓ cö ®éng çnh tay ®îc. §·

hai lÇn b¸c sÜ chÝch nh÷ng môn nhät Êy. PhÉu thuËt nµy ®· ®em

l¹i gÇn nh tøc thêi mét sù dÔ chÞu. Vµo lóc nµy t«i sung síng

th«ng b¸o víi Ngµi lµ bÖnh nh©n yªu quý cña chóng t«i l¹i hÇu

nh hoµn toµn khoÎ m¹nh, tuy r»ng dÜ nhiªn vÉn cßn c¶m thÊy

rÊt yÕu – ®ã lµ hËu qu¶ kh«ng tr¸nh ®îc cña nh÷ng nçi ®au

_____________________________________________________________

972 Gien-ni m¸c (con g¸i) göi l. Cu-ghen-man, 30 th¸ng giªng 1870 Gien-ni m¸c (con g¸i) göi l. Cu-ghen-man, 30 th¸ng giªng 1870 973

®ín ghª gím mµ «ng ®· chÞu ®ùng. Giê ®©y, khi mäi chuyÖn ®·

lïi vÒ phÝa sau th× t«i nghÜ r»ng thËt lµ hay khi c¨n bÖnh Êy ®·

®Õn ®iÓm khñng ho¶ng – v× «ng Mo-r¬ ®· bÞ hµnh h¹ mÊy th¸ng

trêi. Ngµi cßn nhí, khi ë Han-n«-v¬ «ng tuyÖt nhiªn kh«ng ®îc

khoÎ, vµ cho ®Õn tËn thêi gian gÇn ®©y «ng còng ë trong tr¹ng

th¸i nh vËy – ®«i khi c¶m thÊy dÔ chÞu h¬n, ®«i khi l¹i tåi tÖ

h¬n. Sù trao ®æi th tõ cña Ngµi víi I-a-c«-bi ®· lµm cho «ng Êy

rÊt thó vÞ1∗. XÐt theo l¸ th tr¶ lêi thiÕu m¹ch l¹c cña vÞ trîng phu ®¸ng kÝnh nµy th× bøc th cña Ngµi h¼n ®· lµm cho «ng ta bÞ ch¹m näc mét çch kh¸ nÆng c©n.

T«i còng ph¶i x¸c nhËn r»ng ®· nhËn ®îc bøc th cña Ngµi göi cho t«i – néi dung bøc th Êy lµm cho t«i ng¹c nhiªn kh«ng Ýt vµ ®· lµm thøc dËy trong t«i ý muèn m¹nh mÏ muèn ®îc biÕt quyÕt ®Þnh cuèi cïng cña çc phÇn tö phi-li-xtanh trong “Liªn hiÖp çc ho¹ sÜ”. NÕu xÐt ®Õn viÖc trong Liªn hiÖp Êy cã çc thµnh viªn lµ tinh hoa cña x· héi Han-n«-v¬ th× thËt sù cã thÓ tù hµo vÒ “v¨n ho¸” cña çc giai cÊp thîng lu mµ nhê ®ã hä tù coi m×nh ®øng cao h¬n chót Ýt so víi giai cÊp c«ng nh©n! ChØ lÊy lµm tiÕc lµ nh÷ng kÎ ba hoa Êy ®· cã ®îc dÞp quÊy rÇy Ngµi vµ lµm cho Ngµi bÞ mÊt rÊt nhiÒu thêi gian.

T«i ph¶i xin Ngµi vµ xin bµ DÞu dµng2∗ h·y thø lçi cho t«i ®· kh«ng th«ng b¸o sím h¬n vÒ viÖc c« g¸i l¹ bÐ nhá ®· ®Õn víi gia ®×nh La-ph¸c-g¬. Ngµy mïng hai th¸ng Giªng P«n ®· cho chóng t«i biÕt tin ch¸u g¸i ®· xuÊt hiÖn trªn ®êng SÐc-s¬-Mi-®i. Ch¸u g¸i Êy kÐm anh trai cña m×nh3∗ võa vÆn mét tuæi, v× c¶

1∗ Xem tËp nµy, tr. 574-575.



hai ch¸u nhá Êy ®Òu ra ®êi cïng mét ngµy1∗. Vµi ngµy tríc ®©y Lau-ra cã viÕt th cho chóng t«i biÕt r»ng c« Êy ®· khoÎ ra tr«ng thÊy.

KÌm theo l¸ th cña c« Êy cßn cã mét bäc to çc tê b¸o Ph¸p rÊt ®¸ng chó ý – “Marseillaise”, “Cloche”, “RÐforme”, “Rappel” vµ “Pays”. Nh÷ng tê b¸o ®ã cung cÊp cho ta mét quan niÖm tuyÖt h¶o vÒ t×nh h×nh hiÖn nay cña níc Ph¸p. ThËt kh«ng thÓ tëng tîng næi lµn sãng Çm Ü vµ sù s«i sôc ®ang ngù trÞ ë thñ ®«. TÊt c¶ çc ®¶ng ph¸i, h¬n thÕ n÷a – tÊt c¶ çc nhµ ho¹t ®éng riªng lÎ ®Òu ®· c·i nhau. R«-s¬-pho ®ang hôc hÆc víi nh÷ng ngêi b¹n cò vµ nh÷ng ngêi ®· tõng theo m×nh: VÐc-m«-ren, Vin-mª-xan v.v. vµ v.v. «ng ta c«ng khai quy téi cho hä r»ng hä lµ nh÷ng tªn mËt vô cña c¶nh s¸t, cßn nh÷ng ngêi kia th× ®Õn lît m×nh, trªn tê b¸o cña m×nh lµ “Figaro”, ®· tr¶ ®òa l¹i «ng ta y nh thÕ. VÒ çc nh©n vËt Ban-xen, Gam-bÐt-ta, Pen-tan, Pha-vr¬ vµ v.v. th× ®¸m ngêi khoe mÐp huyªn thuyªn Êy tu«n ra nh÷ng c©u rÊt kªu, vµ nãi chung ®· biÕn mÊt sau khi chÞu mét sù ph¸ s¶n hoµn toµn.

Kinh nghiÖm ®· d¹y cho nh©n d©n thÊy nh©n d©n cÇn chê ®îi ®iÒu g× ë “ph¸i t¶” kho¸c l¸c. Kh«ng mét ai trong sè hä d¸m lã mÆt trong lÔ tang cña VÝch-to Nu-a-r¬399 hoÆc d¸m lªn tiÕng t¹i nghÞ viÖn. R«-s¬-pho, ®îc sù hËu thuÉn cña «ng giµ hïng dòng Ra-xpai, ®· tiªu diÖt bän ngêi Êy – biÕn hä thµnh nh÷ng çi x¸c chÕt tuy cßn sèng. Dï LÝp-nÕch cã t×m çch g× ®i n÷a ®Ó kh¼ng ®Þnh ®iÒu ngîc l¹i607, nhng R«-s¬-pho vÉn ®iÒu khiÓn mäi chuyÖn ë Pa-ri, vµ giê ®©y mäi ngêi ®Òu ®· thÊy râ «ng ta ®· hµnh ®éng s¸ng suèt nh thÕ nµo vµo ngµy cö hµnh lÔ an t¸ng b»ng çch ng¨n chÆn cuéc xung ®ét víi qu©n ®éi. NÕu

1∗ – ngµy 1 th¸ng Giªng.

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________

974 Gien-ni m¸c (con g¸i) göi l. Cu-ghen-man, 30 th¸ng giªng 1870 Gien-ni m¸c (con g¸i) göi l. Cu-ghen-man, 30 th¸ng giªng 1870 975

LÝp-nÕch ®· ®äc b¸o “Pays”, th× «ng Êy ®· nhËn ra r»ng nh©n vËt Çt-xa-nh¾c, do ®ã, c¶ chÝnh phñ n÷a ®Òu kh«ng che giÊu sù tøc giËn cña m×nh tríc viÖc “nh©n d©n ®· kh«ng biÕt çch chÕt v× nh÷ng niÒm tin cña m×nh”, “tríc viÖc hä ®· kh«ng gi¬ng lªn l¸ cê ®á”. Tríc hÕt lµ lêi gµo thÐt cña tªn hÒ giËn d÷ Çt-xa-nh¾c.

“nh÷ng ngêi çch m¹ng lµ nh÷ng con ngêi qu¶ c¶m, nh÷ng con ngêi cã nguyªn

t¾c, ®· tõng chiÕn ®Êu v× nh÷ng lý tëng vµ hä biÕt r»ng sóng ®¹i b¸c, sóng trêng, lìi lª

®Òu kh«ng chèng chäi ®îc bé ngùc lé trÇn ra cña nh©n d©n ®øng lªn ®ßi çc quyÒn cña

m×nh”608.

“Bé ngùc lé trÇn ra” Êy qu¶ thùc ®· tõng lµ çi bia ®îc

mong ®îi cña çc khÈu ®¹i b¸c vµ cña nh÷ng khÈu sóng trêng

cña “vÞ anh hïng/th¸ng Ch¹p”1∗ – nhÊt lµ nh÷ng thø ®ã ®îc bè

trÝ ë çc vïng phô cËn cña Pa-ri, t¹i ®ã kh«ng thÓ dùng çc

chiÕn luü ®îc vµ ë ®ã, do vËy 100000 binh lÝnh còng kh«ng bÞ

r¬i vµo thÕ hiÓm nguy, nh trªn çc phè hÑp trong thµnh phè Pa-ri,

thÕ hiÓm nguy mµ trËn ®¸nh gi¸p l¸ cµ víi nh©n d©n t¹o nªn.

TiÕp n÷a, b¸o “Volksstaat” còng ®a tin kh«ng chÝnh x¸c vÒ

cuéc b·i c«ng ë Cr¬-d«609. Nãi r»ng c«ng nh©n ®ßi t¨ng l¬ng vµ

rót ng¾n ngµy lµm viÖc, lµ kh«ng ®óng. Hä ®¬n gi¶n yªu cÇu

viÖc ®iÒu hµnh quü bÖnh viÖn ph¶i n»m trong tay hä, chø kh«ng

ph¶i trong tay ngµi Snai-®¬, ngoµi ra, kh«ng ®îc ®uæi viÖc ®ång

chÝ cña hä lµ anh c«ng nh©n ¸t-xi, mµ ph¶i ®uæi cæ tªn cai vÉn

¸p chÕ hä. §ã lµ nh÷ng nguyªn nh©n ch©n chÝnh g©y ra cuéc b·i

c«ng. ChÝnh phñ Ph¸p vµ b¸o chÝ chÝnh thøc tuyªn bè çc cuéc

b·i c«ng lµ hËu qu¶ cña mét hµnh ®éng “kÝch ®éng gi¶ t¹o”. Ngµi

Guª-ru thuéc tê “Opinion nationale” “®· chØ râ søc m¹nh v¹n


n¨ng cña çc héi kÝn vÉn tung ra çc khÈu hiÖu vµ çc chØ

thÞ”610. Nh÷ng héi kÝn nµy, dÜ nhiªn, cã c¶ Quèc tÕ – lµ tæ chøc

tuång nh thÓ ®· cung cÊp 55000 phr¨ng cho ¸t-xi, ngêi ®·

l·nh ®¹o cuéc b·i c«ng. Tê “Times” cho ®¨ng l¹i nh÷ng tuyªn bè

Êy vµ x¸c nhËn chóng. Gi¸ nh nh÷ng tuyªn bè Êy lµ chÝnh x¸c!

ThËt ®¸ng tiÕc lµ trong ho¹t ®éng cña m×nh Quèc tÕ kh«ng thÓ

ch¹y theo nh÷ng sù bÞa ®Æt chãi s¸ng cña çc nh©n vËt s¸ng gi¸

Êy. Cã mét sù viÖc mang nhiÒu ý nghÜa: ®ã lµ mét sè binh lÝnh

®îc ph¸i ®Õn Cr¬-d«, ®· lËp tøc kÕt t×nh anh em víi thî má. Cã 4 ngêi trong sè hä ph¶i ra toµ v× ®· toan l«i kÐo çc b¹n m×nh ®øng vÒ phÝa nh©n d©n.

T¹i I-oãc-sia còng ®· næ ra cuéc b·i c«ng, v× c«ng nh©n ®ßi ®îc quyÒn tù m×nh qu¶n lý quü bÖnh viÖn cña m×nh vµ ®· ph¶n ®èi sù khíc tõ cña phÝa chñ kh«ng cho phÐp c«ng nh©n ®îc thèng nhÊt l¹i víi nhau. V× quyÒn lËp héi ®· ®îc hîp ph¸p ho¸ ë Anh tõ n¨m 1824, cho nªn trªn thùc tÕ giíi chñ ®· hµnh ®éng trùc tiÕp tr¸i víi çc ®¹o luËt cña níc nµy, tuy vËy chÝnh phñ ®· göi binh lÝnh ®Õn cho giíi chñ, theo yªu cÇu cña hä.

Çc chi tiÕt vÒ cuéc b·i c«ng nµy còng hoµn toµn gièng nh çc chi tiÕt ë Cr¬-d« – kh«ng cã sù kh¸c nhau gi÷a níc Anh tù do theo hiÕn chÕ vµ níc Ph¸p do tªn b¹o chóa thèng trÞ: c¶ hai níc ®Òu gi÷ binh lÝnh trong t thÕ s½n sµng b¾n vµo c«ng nh©n nµo c¶ gan kh¼ng ®Þnh r»ng hä tù coi m×nh cã ®ñ trÝ tuÖ ®Ó qu¶n lý çc ®ång tiÒn cña m×nh – nh÷ng kho¶n tiÕt kiÖm do hä dµnh dôm ®îc b»ng lao ®éng khã nhäc cña m×nh.

Theo nh÷ng sù tÝnh to¸n cña th«ng tÝn viªn cña mét tê b¸o Anh cã mÆt ë Cr¬-d« th× mçi ngµy c«ng nh©n mÊt ®i 8000 p.xt. (tiÒn l¬ng) do b·i c«ng, cßn phÝa chñ th× mçi ngµy bÞ thiÖt h¹i 40000 p.xt.!!!

_____________________________________________________________

976 Gien-ni m¸c (con g¸i) göi l. Cu-ghen-man, 30 th¸ng giªng 1870 Gien-ni m¸c (con g¸i) göi l. Cu-ghen-man, 8 th¸ng n¨m 1870 977

Xin Ngµi h·y chuyÓn ®Õn Bµ dÞu dµng1∗ lêi th¨m hái nång

nhiÖt nhÊt cña t«i vµ lêi c¶m ¬n cña t«i vÒ bøc th cña bµ. S¾p tíi

t«i sÏ viÕt th cho bµ Êy. Xin Ngµi còng nãi víi bµ Êy r»ng t«i nhê

chuyÓn mét chiÕc xuyÕn nhá cho c« Con có nhá2∗ mµ chiÕc xuyÕn

nµy lµ dµnh cho c« Êy. Lµ mét kÎ thï kh«ng ®éi trêi chung cña

nh÷ng ngêi céng s¶n, c« Êy sÏ ®¸nh gi¸ ®îc sù kÝnh träng cña t«i

®èi víi quyÒn t h÷u. Nhng th«i kh«ng b«ng ®ïa n÷a: t«i thËt sù

kh«ng muèn tr«ng thÊy chiÕc xuyÕn Êy trªn tay Bµ DÞu dµng –

chiÕc xuyÕn Êy qu¸ “gi¶n dÞ”.

¤ng Mo-r¬ göi lêi th¨m nång nhiÖt ®Õn N÷ b¸ tíc3∗, Con có

nhá vµ kiÖn tíng cña sù vËn ®éng mÒm dÎo4∗.

Göi ngµi lêi chµo ch©n thµnh.

Gien-ni M¸c




2∗ – Phran-xi-xca Cu-ghen-man.


4∗ – Lót-vÝch Cu-ghen-man (¸m chØ ®ît ch¹y ch÷a do Cu-ghen-man ®Ò xuÊt víi

M¸c).

10 gien-ni m¸c (con g¸i)

göi lót-vÝch Cu-ghen-man ë Han-n«-v¬

[Lu©n §«n], 8 th¸ng N¨m 1870

Tha «ng bµ Cu-ghen-man th©n mÕn, xin hÕt søc c¶m ¬n çc

vÞ vÒ nh÷ng tÆng phÈm tuyÖt diÖu mµ «ng bµ ®· göi cho t«i. T«i kh«ng biÕt thø g× lµm cho t«i vui síng h¬n, çc bøc h×nh kh¾c gç hay lµ nh÷ng bµi h¸t, – m¾t t«i vµ tai t«i ®Òu bÞ cuèn hót nh nhau. Nh÷ng chiÕc khuy cµi tay ¸o lµm cho «ng Mo-r¬ rÊt hµi lßng, cßn nh÷ng ®o¸ hoa th× qu¶ thËt ®· ®îc chÕ t¸c víi nghÖ thuËt tinh x¶o. ¤ng Mo-r¬ còng vui síng víi tÊm th¶m treo têng cña Lai-bnÝt-x¬ mµ «ng ®· t×m ®îc ngay mét chç cho tÊm th¶m Êy trong phßng lµm viÖc cña m×nh, t¹i ®ã chóng t«i ®· treo nã lªn têng, phÝa trªn lß sëi1∗. §¸ng tiÕc lµ tê giÊy mÇu xanh lam bäc tÊm th¶m ®· lµm h¹i ®Õn bøc h×nh kh¾c gç tuyÖt mü thÓ hiÖn çi chÕt cña Xª-da, v× ®· phñ líp mµu xanh lam lªn bøc h×nh kh¾c gç Êy. Nãi chung çc bøc h×nh kh¾c gç bÞ h h¹i lµ do phÇn bao b× ®ãng gãi – “LÞch sö” cña Cau-l¬-b¾c phÇn nµo bÞ x©y s¸t. Tuy nhiªn, chóng t«i hy väng r»ng mét thî giái cã thÓ phôc håi ®îc bøc kh¾c gç Êy khi nã ®îc lång vµo khung. ChØ m·i tra h«m qua hßm tÆng phÈm míi ®Õn n¬i (vµo thø bÈy), nh thÕ lµ nã ®· chu du rÊt l©u.

1∗ Xem tËp nµy, tr. 679-680.

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________

978 Gien-ni m¸c (con g¸i) göi l. Cu-ghen-man, 8 th¸ng n¨m 1870 Gien-ni m¸c (con g¸i) göi l. Cu-ghen-man, 8 th¸ng n¨m 1870 979

§iÒu cuèi cïng, xÐt theo tr×nh tù chø kh«ng ph¶i xÐt vÒ tÝnh

chÊt quan träng, ®ã lµ: t«i còng ph¶i c¶m ¬n Ngµi vÒ nh÷ng bøc

th ®Çy nh· ý vµ nh÷ng lêi cÇu chóc tèt ®Ñp nh©n ngµy sinh cña

t«i1∗. Tha vÞ “®èc tê” th©n mÕn, t«i lÊy lµm buån ®îc biÕt lµ Ngµi

l¹i khã ë, nhng t«i hy väng s¾p tíi sÏ nhËn ®îc nh÷ng tin tèt

lµnh. ¤ng Mo-r¬ còng c¶m thÊy kh«ng thÊy g× ®îc khoÎ cho l¾m,

v× ®· bÞ c¶m l¹nh nhiÒu. Cßn nh÷ng c d©n kh¸c ë M«-®en Vi-la-x¬,

kÓ c¶ 4 chó mÌo vµ mét chó chã, ®Òu m¹nh khoÎ, nhng ë trong

t©m tr¹ng rÊt bÞ kÝch ®éng b¾t ®Çu xuÊt hiÖn vµo chñ nhËt tuÇn

tríc, khi mµ tõ Pa-ri cã tin b¸o vÒ viÖc ph¸t gi¸c mét vô ©m mu

nh»m ¸m s¸t B«-na-p¸c-t¬. DÜ nhiªn, qua çc tê b¸o §øc Ngµi ®·

biÕt r»ng chÝnh phñ Ph¸p ngu muéi lóc ®Çu ®· mu toan ®Èy Quèc

tÕ dÝnh lÝu vµo vô nµy, vµ nhiÒu thµnh viªn cña Quèc tÕ thuéc çc

chi héi Pa-ri vµ Li-«ng ®· bÞ b¾t477. TÊt nhiªn lµ çc tê b¸o t«i tí ë

Anh vµ ë Ph¸p ®· tranh thñ t×nh h×nh Êy ®Ó trót nh÷ng lêi ®¶ kÝch

®iªn cuång lªn ®Çu Quèc tÕ vµ ®ßi çc chÝnh phñ níc m×nh h·y

cÊm çi tæ chøc ®¸ng c¨m ghÐt Êy, çi tæ chøc lµ céi nguån cña tÊt

c¶ mäi tai ¬ng. Tuy nhiªn, chÝnh phñ Ph¸p ®· buéc ph¶i tuyªn bè

r»ng Quèc tÕ kh«ng liªn can g× ®Õn vô ©m mu, cßn téi lçi khiÕn

cho çc thµnh viªn cña Quèc tÕ bÞ truy n· chØ lµ ë chç hä lµ thµnh

viªn cña mét “hiÖp héi bÊt hîp ph¸p”. ¤ng Mo-r¬ ®· so¹n ra mét

b¶n tuyªn bè ®îc Tæng Héi ®ång ®ång t©m t¸n thµnh, trong tuyªn

bè nµy ®· b¸c bá mäi sù dÝnh lÝu cña Quèc tÕ vµo vô nµy2∗.

Theo sù kh¼ng ®Þnh cña ChÝnh phñ Ph¸p th× «ng Guy-xt¸p

Phlu-r¨ng cã dÝnh lÝu rÊt nhiÒu vµo vô nµy, nhng v× ngêi nµy

®ang ë níc Anh, cho nªn ChÝnh phñ Ph¸p ®· bÝ mËt ®Ò nghÞ

1∗ – ngµy 1 th¸ng N¨m.

2∗ C. M¸c. “VÒ viÖc truy n· nh÷ng thµnh viªn çc chi héi ë Ph¸p”.

ChÝnh phñ Anh dÉn ®é Phlu-r¨ng; nhng ngµi Gl¸t-xt«n hiÓu

rÊt râ r»ng viÖc nµy cã thÓ khiÕn «ng ta tr¶ gi¸ b»ng chøc vô

thñ tíng (nh ®· xÈy ra víi Pan-míc-xt¬n trong vô Xi-m«ng

BÐc-na1∗), cho nªn ®· tuyªn bè r»ng néi çc Anh kh«ng thÓ lµm

g× ®îc trong vÊn ®Ò nµy, chõng nµo cha cã ®îc nh÷ng b»ng

chøng tiÕp theo vÒ sù ph¹m téi cña «ng Phlu-r¨ng. Trªn thùc tÕ

th× chÝnh phñ Ph¸p kh«ng cã mét chøng cí nµo chèng l¹i «ng

Phlu-r¨ng, bëi v× ngay dï nÕu chøng minh ®îc r»ng «ng ta ®· göi

®Õn Pa-ri tiÒn b¹c ®Ó trang bÞ bom cho d©n chóng trong trêng hîp

næ ra khëi nghÜa, th× ®iÒu ®ã kh«ng cã nghÜa lµ «ng ta cã liªn quan

®Õn vô mu s¸t hoµng ®Õ. Vµo chñ nhËt tríc (vµo ngµy sinh cña

t«i) khi chóng t«i biÕt tin vÒ viÖc ph¸t gi¸c “vô ©m mu” th× ngµi

Phlu-r¨ng lóc ®ã cã mÆt ë chç chóng t«i, v× vËy Ngµi cã thÓ dÔ dµng

®o¸n ®îc r»ng ngµy sinh cña t«i tuyÖt nhiªn ®· kh«ng ph¶i lµ

mét ngµy yªn æn, còng nh kh«ng ph¶i lµ mét ngµy vui vÎ. Lóc Êy

chóng t«i thËm chÝ ®· kh«ng biÕt r»ng liÖu «ng Phlu-r¨ng cã nguy

c¬ bÞ b¾t ngay lËp tøc hay kh«ng. ¤ng ta lµ con trai cña nhµ khoa

häc tù nhiªn næi tiÕng Phlu-r¨ng vµ b¶n th©n «ng Êy lµ t¸c gi¶

cuèn s¸ch bµn vÒ d©n téc häc2∗, ®· ®äc çc bµi gi¶ng t¹i C«-le-gi¬

®ê Phr¨ng-x¬. ¤ng Êy lµ sù kÕt hîp phi thêng gi÷a mét nhµ khoa

häc vµ mét ngêi hµnh ®éng.

Vô ©m mu Êy ®· ®em l¹i kÕt qu¶ h÷u Ých lµ ®· buéc “ngêi

hïng cña th¸ng Ch¹p”3∗ ph¶i vøt bá chiÕc mÆt n¹ tù do chñ


2∗ G. Phlu-r¨ng. “LÞch sö cña con ngêi. Gi¸o tr×nh lÞch sö tù nhiªn cña thÕ giíi h÷u

c¬ t¹i Trêng ®¹i häc Ph¸p”.

3∗ − Na-p«-lª-«ng III.

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________

980 Gien-ni m¸c (con g¸i) göi l. Cu-ghen-man, 8 th¸ng n¨m 1870 Gien-ni m¸c göi ph. ¡ng-ghen, 12 th¸ng b¶y 1870 981

nghÜa vµ hiÖn nguyªn h×nh. T¹i Pa-ri ®ang ngù trÞ chÕ ®é “khñng

bè tr¾ng”. H«m qua tÊt c¶ çc tê b¸o ®èi lËp ®· bÞ tÞch thu, d©n

chóng bÞ dån vµo c¶nh tuyÖt väng, kh«ng biÕt ®iÒu g× sÏ xÈy ra

ngµy h«m nay.

T«i tiÕp tôc viÕt bµi cho b¸o “Marseillaise”, mét sè l¸ th

cña t«i ®· ®îc trÝch ®¨ng trªn tê “Irishman”, ®ã lµ tê b¸o

d©n téc ë Ai-r¬-len611. HiÖn nay t«i chê tin tøc tõ Ai-r¬-len vÒ

vÊn ®Ò ®èi xö víi çc tï nh©n chÝnh trÞ. NÕu trong thêi gian tíi

t«i kh«ng nhËn ®îc th tr¶ lêi th× sÏ ph¶i nghÜ r»ng l¸ th cña

t«i göi ®Õn çc bµ vî cña çc tï nh©n, ®· bÞ chÝnh phñ Anh gi÷

l¹i. ThËt lµ ®iÒu ch¼ng hay ho g×, t«i ®· ký b»ng tªn thËt cña

m×nh!

§· ®Õn lóc ®a th ra bu ®iÖn. Bµ DÞu dµng th©n mÕn cña

t«i, xin bµ h·y thay t«i h«n Phren-x¬-khen, vµ xin h·y nhËn nhiÒu

lêi c¶m ¬n cña t«i vÒ t×nh c¶m ®«n hËu cña bµ. Göi bµ lêi chµo

ch©n thµnh.

Gien-ni cña bµ

MÑ t«i vµ Tót-xi göi lêi th¨m nång nhiÖt nhÊt.

T«i quªn nãi víi Ngµi r»ng tiÕn sÜ Gun-x¬ ®Õn th¨m chóng

t«i 3 lÇn råi. ¤ng Êy cã göi ®Õn cho chóng t«i nh÷ng tÊm vÐ ®i xem

mÊy buæi biÓu diÔn nh¹c kÞch.



11 Gien-ni m¸c göi Phri-®rÝch ¡ng-ghen

ë Man-se-xt¬

[Lu©n §«n, 12 th¸ng B¶y 1870] tèi thø ba

Ngµi ¡ng-ghen th©n mÕn! T«i võa vÒ ®Õn nhµ sau nh÷ng cuéc t×m kiÕm vµ t«i véi th«ng

b¸o víi Ngµi vÒ kÕt qu¶. T«i ®· t×m thÊy mét ng«i nhµ khiÕn tÊt c¶ chóng t«i vui síng nhê nã ë vµo mét ®Þa ®iÓm hÕt søc ®Ñp vµ thuËn tiÖn. Gien-ni vµ Tót-xi ®· cïng ®i víi t«i, c¶ hai ch¸u ®Òu cho r»ng ng«i nhµ Êy ®Æc biÖt quyÕn rò. TÊt nhiªn, do vÞ trÝ vµ tiÖn nghi cña nã mµ ng«i nhµ nµy gi¸ ®¾t h¬n ®«i chót so víi Sruy-xbª-ri Vi-la mµ ngêi chñ cña nã muèn cho thuª víi gi¸ kh«ng díi 55 pao xtÐc-linh. Ng«i nhµ mµ t«i nãi tíi cã gi¸ thuª lµ 60 pao xtÐc-linh. Nã n»m ë ngay Pri-m¬-r«-d¬-Hin, cho nªn tõ tÊt c¶ çc phßng cã cöa sæ nh×n ra phè ®Òu cã thÓ thÊy mét quang c¶nh bao la tuyÖt vêi, vµ trong çc c¨n phßng Êy cã nhiÒu khÝ trêi. Ngoµi ra, ngay c¹nh ®ã, ë çc phè bªn c¹nh, cã ®ñ çc cöa hiÖu, do vËy phu nh©n cña Ngµi cã thÓ tù m×nh mua mäi thø. B©y giê t«i bµn ®Õn néi thÊt. Díi tÇng hÇm cã bÕp nÊu lín tuyÖt vêi, cã lß nÊu to. Bªn c¹nh lµ phßng t¾m réng r·i víi bån t¾m lín vµ lß sëi, phßng giÆt, ®ñ çc lo¹i tñ, hÇm chøa than vµ tÇng hÇm ë díi s©u h¬n, tuy nã kh«ng cã sµn l¸t gç, nhng dï sao vÉn cã thÓ trë thµnh mét hÇm rîu tèt vµ l¹nh m¸t; cã mét vên nhá, rÊt nhá chØ ®ñ ®Ó ph¬i quÇn ¸o v.v.. Sau n÷a, ë tÇng trÖt cã hai phßng tuyÖt vêi, ®îc ng¨n bëi mét cöa cã hai çnh. ë phÝa têng sau, thay vµo cöa sæ, lµ mét çi

982 Gien-ni m¸c göi ph. ¡ng-ghen, 12 th¸ng b¶y 1870 Gien-ni m¸c (con g¸i) göi l. Cu-ghen-man, 17 th¸ng b¶y 1870 983

ng¨n kÝnh nhá, hoÆc cã thÓ gäi lµ cöa sæ kÐp, lµm cho c¨n phßng trë nªn s¸ng sña vµ vui t¬i. ë tÇng mét, ë phÝa tríc lµ c¨n phßng lín tuyÖt vêi, c¨n phßng thø hai nhá h¬n, kh«ng cã nh÷ng cöa hai çnh. ë tÇng hai cã 3 phßng ngñ: hai phßng rÊt réng, phßng thø ba nhá h¬n mét chót, tÊt c¶ çc c¨n phßng Êy trong tr¹ng th¸i tèt. Hai c¨n phßng phÝa díi hiÖn nay chÝnh lµ ®îc bäc giÊy hoa v¨n lªn têng. T«i nghÜ r»ng Ngµi vÞ tÊt cã thÓ t×m thÊy ng«i nhµ nµo tèt h¬n, vµ t«i tin r»ng phu nh©n cña Ngµi sÏ rÊt thÝch ng«i nhµ Êy, nã rÊt s¸ng sña vµ mang d¸ng vÎ hÊp dÉn. Cã thÓ hÇu nh kh«ng ra khái nhµ vÉn hëng ®îc kh«ng khÝ trong lµnh vµ nh×n ng¾m hµng ngµn ngêi.

TÊt nhiªn, ®iÒu rÊt quan träng lµ Ngµi vµ phu nh©n cña Ngµi tù m×nh h·y xem xÐt ng«i nhµ Êy vµ h¬n n÷a cµng nhanh cµng tèt, bëi v× ch¾c ch¾n s¾p tíi sÏ cã nh÷ng ngêi t×m kiÕm nã, v× nã ë vµo ®Þa thÕ tèt nh vËy. Nhng nÕu çc vÞ kh«ng thÝch ng«i nhµ Êy th× t«i ®· ng¾m s½n ë gÇn ®ã hai ng«i nhµ kh¸c n÷a, tuy nhiªn, nh÷ng ng«i nhµ Êy kh«ng ë vµo mét ®Þa thÕ Êm cóng nh vËy. Tèt nhÊt lµ nÕu phu nh©n cña Ngµi lËp tøc ®Õn ®©y cïng Ngµi vµ tù m×nh xem xÐt mäi thø. Ngµi biÕt ®Êy, tÊt c¶ chóng t«i ch©n thµnh vui mõng nÕu ®îc gÆp bµ Êy ë nhµ chóng t«i. Xin Ngµi h·y viÕt th ngay vÒ viÖc nµy, ®Ó chóng t«i biÕt ®îc xem chóng t«i cã cÇn tiÕp tôc t×m kiÕm n÷a hay lµ tù Ngµi sÏ ®Õn ®©y.

T«i rÊt muèn ngay tèi h«m nay chuyÓn nh÷ng dßng nµy ra bu ®iÖn ®Ó ngµy mai çc vÞ cã thÓ suy nghÜ mäi thø.

V× vËy t«i véi göi lêi t¹m biÖt.

Gien-ni M¸c cña Ngµi




12 Gien-ni m¸c (con g¸i)

Göi lót-vÝch Cu-ghen-man ë Han-n«-v¬

[Lu©n §«n], 17 th¸ng B¶y 1870


T«i hy väng Ngµi kh«ng nghÜ r»ng sù im lÆng cña t«i xuÊt

ph¸t – dï lµ ë møc ®é nhá nhÊt – tõ sù biÕng nh¸c hoÆc thiÕu

cÈn thËn. Sè lµ, sau khi nhËn ®îc l¸ th cña Ngµi th× t«i ®· lËp

tøc viÕt th cho ngµi Pi-gèt, chñ biªn tê “Irishman” ®Ó biÕt

xem cã thÓ t×m ë ®©u ra tÊm ¶nh cña ¤’ §«-n«-van – Rèt-sa.

Ngµi Pi-gèt tr¶ lêi cho t«i r»ng «ng Êy kh«ng thÓ cung cÊp

®îc t liÖu g× vÒ vÊn ®Ò nµy (chÝnh phñ Anh cÊm b¸n çc ¶nh

ch©n dung nh÷ng thµnh viªn cña phong trµo Phª-ni-¨ng), nhng

«ng Êy ®· chuyÓn th cña t«i cho bµ Rèt-sa, v× cã thÓ lµ bµ Êy sÏ

kiÕm ®îc tÊm ¶nh cña chång m×nh. VËy lµ, ngµy mét ngµy hai

t«i ®· chê th cña bµ Rèt-sa, − nhng uæng c«ng, vµ v× t«i nghÜ

r»ng tiÕp tôc chê ®îi n÷a lµ v« Ých, cho nªn t«i viÕt nh÷ng dßng

nµy ®Ó hái ngµi xem chÕ b¶n1∗ göi kÌm ë ®©y liÖu cã sö dông cho

ngµi RÝt-x¬ ®îc kh«ng, mét thêi gian tríc ®©y chÕ b¶n bøc

¶nh nµy ®· xuÊt hiÖn trªn tê “Irishman”. Kh«ng nghi ngê g× n÷a,

1∗ ë ®Çu bøc th nµy cã dßng ch÷ ghi chó cña Cu-ghen-man. “¶nh ch©n dung cña

Rèt-sa kh«ng cßn”.

_____________________________________________________________

984 Gien-ni m¸c (con g¸i) göi l. Cu-ghen-man, 17 th¸ng b¶y 1870 Gien-ni m¸c (con g¸i) göi l. Cu-ghen-man, 17 th¸ng b¶y 1870 985

bøc ¶nh ch©n dung nµy rÊt tåi, nhng cã ¶nh ®ã th× vÉn tèt h¬n lµ

kh«ng cã g× c¶. ThËt sÏ rÊt tiÕc nÕu ph¶i tõ bá ý tëng tuyÖt vêi lµ c«ng bè bøc

¶nh cña Rèt-sa. ViÖc c«ng bè bøc ¶nh ®ã sÏ lµm cho Gi«n Bun rÊt bùc tøc, v× chÝnh phñ Anh sî nhÊt lµ t¹i lôc ®Þa ngêi ta sÏ ®îc biÕt vÒ sù ®èi xö ®¸ng hæ thÑn cña «ng ta víi nh÷ng héi viªn Phª-ni-¨ng bÞ tï. ThËt vËy, cuéc ®iÒu tra t×nh h×nh çc nhµ tï ®· ®îc thùc hiÖn chØ lµ nh»m môc ®Ých lÊp liÕm ®i nh÷ng sù thËt ®¸ng buån bÞ lät ra ngoµi. Vµo thêi ®iÓm ngay tríc khi më cuéc ®iÒu tra Êy – mµ nhiÖm vô cña cuéc ®iÒu tra nµy tuång nh lµ ®Ó lµm s¸ng tá thùc tr¹ng – ngêi ta canh gi÷ tï nh©n nghiªm ngÆt h¬n bao giê hÕt ®Ó hä kh«ng thÓ b¸o cho b¹n bÌ vÒ çch ®èi xö mµ hä ph¶i chÞu ®ùng. Vµi ngµy tríc ®©y bµ Lu-bi, vî mét ngêi tï, ®· ®Õn th¨m chång ®Ó th«ng b¸o cho chång biÕt lµ bµ mÑ cña anh Êy ®· chÕt (nçi buån tríc nh÷ng khæ ®au cña con trai ®· ®Èy nhanh çi chÕt cña bµ Lu-bi), vµ mÆc dï ngêi ®µn bµ bÊt h¹nh Êy ®· 3 n¨m rßng kh«ng ®îc nh×n thÊy chång m×nh, nhng ngêi ta vÉn kh«ng cho vî chång bµ nµy gÆp riªng nhau trùc tiÕp, mµ chØ víi ®iÒu kiÖn cã sù gi¸m s¸t cña cai ngôc. Bµ Lu-bi ®îc dÉn vµo mét çi lång s¾t to lín cã líi s¾t dÇy, «ng Lu-bi th× bÞ dÉn tõ phßng giam vµo chiÕc lång s¾t kh¸c còng cã líi s¾t bäc, ®îc ®Æt çch mét kho¶ng, çch chiÕc lång s¾t trong ®ã cã vî «ng ta. Bªn c¹nh ngêi tï lµ tªn cai ngôc ®øng s½n sµng can thiÖp nÕu ngêi tï kia hÐ ra mét lêi nµo vÒ çch ®èi xö víi ngêi tï.

Nhng «ng Lu-bi bÊt h¹nh ch¼ng cÇn ph¶i kªu ca phµn nµn –

khu«n mÆt t¸i nhît, hâm vµo, cïng víi nh÷ng nÕp nh¨n nheo

h»n râ cña «ng ®· nãi lªn qu¸ hïng hån vÒ c©u chuyÖn khñng

khiÕp. ThËt vËy, bµ Lu-bi thËm chÝ ®· kh«ng nhËn ra chång

m×nh, v× «ng Êy qu¸ thay ®æi vµ giµ ®i nhiÒu qu¸. V× bÌ b¹n

ngêi tï bÞ g¹t ra ngoµi cÈn thËn b»ng çch ®ã, cßn nh÷ng lêi

khai cña çc tï nh©n l¹i kh«ng ®îc c«ng bè, cho nªn dÔ dµng cã

thÓ ®o¸n biÕt r»ng toµn bé çi uû ban Êy, tõ ®Çu ®Õn cuèi, chØ

hoµn toµn lµ mét trß lõa bÞp. Vµ trong cuéc ®iÒu tra s¾p tíi giíi

quan chøc nhµ tï, çc cai ngôc, çc lÝnh g¸c sÏ m« t¶ vÊn ®Ò

theo kiÓu cña m×nh, cho nªn tÊt c¶ mäi chuyÖn sÏ ®i ®Õn kÕt qu¶

lµ bän båi bót cña çc b¸o bÞ mua chuéc sÏ cã dÞp t« vÏ mäi mÇu

s¾c ®Ñp ®Ï cho nh÷ng ®iÒu tuyÖt diÖu cña cuéc sèng trong nhµ

tï níc Anh vµ chöi rña nh÷ng lêi tuyªn bè cña ¤’ §«-n«-van –

Rèt-sa nh lµ nh÷ng lêi dèi l¸o!

VÒ nh÷ng nhËn xÐt cÇn thiÕt trong phÇn lêi tùa cho cuèn

s¸ch cña ngµi RÝt-x¬612 th× t«i ®· nhê ®Õn ¡ng-ghen, «ng Êy vèn

rÊt cã nh· ý vµ chu ®¸o nªn ®· lËp tøc göi cho t«i nh÷ng nhËn

xÐt göi kÌm ë ®©y1∗, t«i nghÜ r»ng nh÷ng nhËn xÐt nµy sÏ g©y

chó ý cho ®éc gi¶ §øc.

VÒ Çc-l¬-xb¸t2∗ th× t«i ph¶i lÊy lµm tiÕc mµ nãi r»ng chØ v×

nh©n vËt bÞp bîm chuyªn gieo tai ¬ng ®ã ë Pa-ri3∗, cho nªn

chuyÕn ®i ®îc dù ®Þnh tõ l©u cña chóng t«i ®· kh«ng ®îc thùc

hiÖn. Trong t×nh h×nh hiÖn nay mµ ®i du lÞch kh«ng cã hé chiÕu

th× dÜ nhiªn lµ kh«ng thÓ ®îc, mµ còng kh«ng thÓ cã vÊn ®Ò

xin ®îc hé chiÕu. ThËm chÝ nh÷ng ngêi cã quèc tÞch Anh

còng bÞ chÝnh phñ Anh tõ chèi cÊp hé chiÕu. Nhng ®Ých th©n

«ng Mo-r¬ sÏ viÕt th cho Ngµi biÕt chuyÖn nµy. Xin Ngµi nãi

víi bµ DÞu dµng4∗ r»ng t«i còng sÏ viÕt th cho bµ sau vµi ngµy

n÷a ®Ó gi·i bÇy niÒm thÊt väng cña m×nh, vµ xin Ngµi h·y nãi


2∗ − Çc-l«-v-Va-r.

3∗ − Na-p«-lª-«ng III.

4∗ − GhÐc-tru-®a Cu-ghen-man.

_____________________________________________________________

víi

988 Gien-ni m¸c (con g¸i) göi l. Cu-ghen-man, 17 th¸ng b¶y 1870

bµ Êy r»ng theo t«i th× bµ Êy ®· ®©m ra biÕng nh¸c ®¸ng hæ thÑn

råi. §· mÊy th¸ng nay t«i kh«ng nhËn ®îc tin g× cña bµ.

Ngµi nghÜ g× vÒ chiÕn tranh? Chóng t«i vÉn cha trÊn tÜnh

l¹i sau sù kinh ng¹c vµ phÉn né vÒ t×nh h×nh diÔn biÕn cña çc

sù kiÖn. ThËt kh«ng dÔ dµng cam chÞu víi ý nghÜ lµ thay v× ®Êu

tranh lËt ®æ §Õ chÕ th× ngêi Ph¸p l¹i hy sinh b¶n th©n m×nh ®Ó

më réng §Õ chÕ ®ã, thay v× treo cæ B«-na-p¸c-t¬ lªn, th× hä l¹i

s½n sµng ®øng díi l¸ cê cña h¾n. ChØ mÊy th¸ng tríc ®©y ai cã

thÓ h×nh dung ®îc nh÷ng chuyÖn nh vËy? Lóc ®ã ë Pa-ri çch

m¹ng ®îc xem nh lµ ®iÒu cã thËt. Sù phôc sinh cña chñ nghÜa

s«-vanh ë thÕ kû XIX thËt sù lµ mét trß hÒ ®¸ng ghª tëm!613.

§· ®Õn lóc ph¶i göi l¸ th dµi nµy ®i. T«i göi lêi th¨m nång

nhiÖt nhÊt ®Õn Bµ DÞu dµng vµ c« Phren-x¬-khen quý mÕn.

“§èc tê” th©n mÕn, göi Ngµi lêi chµo ch©n thµnh.

Gien-ni M¸c cña Ngµi



Chó thÝch Çc b¶n chØ dÉn

987

Chó thÝch

1 M¸c bÞ èm trong suèt c¶ th¸ng Ch¹p 1867. – 11.

2 Trªn b¸o “Der Beobachter” (“Ngêi quan s¸t”) sè 303 ra ngµy 27 th¸ng Ch¹p 1867 cã

®¨ng bµi b×nh luËn cña ¡ng-ghen vÒ tËp I bé “T b¶n” cña M¸c (xem Toµn tËp, t. 16,

1994, tr. 305 – 308).

§©y lµ nãi ®Õn Héi gi¸o dôc céng s¶n chñ nghÜa cña c«ng nh©n §øc ë Lu©n

§«n, héi nµy do C. S¸p-p¬, I. M«n vµ nh÷ng ngêi kh¸c trong Liªn ®oµn nh÷ng ngêi

chÝnh nghÜa thµnh lËp vµo th¸ng Hai 1840. Sau khi Liªn ®oµn nh÷ng ngêi céng s¶n

thµnh lËp th× vai trß l·nh ®¹o Héi thuéc vÒ çc chi héi ®Þa ph¬ng cña Liªn ®oµn

nh÷ng ngêi céng s¶n. Vµo nh÷ng n¨m 1847 vµ 1849-1850, M¸c vµ ¡ng-ghen ®· tÝch

cùc tham gia nh÷ng ho¹t ®éng cña Héi. Ngµy 17 th¸ng ChÝn 1850 M¸c, ¡ng-ghen vµ

mét sè ngêi cïng chÝ híng kh¸c ®· ra khái Héi do viÖc phÇn lín çc héi viªn cña

Héi ®øng vÒ phÝa thiÓu sè trong cuéc ®Êu tranh gi÷a mét bªn chiÕm ®a sè trong Ban

chÊp hµnh Trung ¬ng Liªn ®oµn nh÷ng ngêi céng s¶n do M¸c vµ ¡ng-ghen ®øng

®Çu vµ mét bªn lµ nhãm thiÓu sè phiªu lu – bÌ ph¸i (nhãm Vi-lÝch - S¸p-p¬). Tõ cuèi

nh÷ng n¨m 50, M¸c vµ ¡ng-ghen trë l¹i tham gia ho¹t ®éng cña Héi. Do Quèc tÕ I

®îc thµnh lËp, Héi ®· trë thµnh chi héi §øc cña Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ ë

Lu©n §«n, mét trong nh÷ng ngêi l·nh ®¹o Héi lµ Le-xn¬. Héi gi¸o dôc c«ng nh©n

§øc ë Lu©n §«n tiÕp tôc tån t¹i cho ®Õn n¨m 1918, khi ChÝnh phñ Anh buéc nã ph¶i

gi¶i thÓ. – 11.

3 ý nãi ®Õn nh÷ng bµi b×nh luËn cña ¡ng-ghen vÒ tËp I bé “T b¶n” cña M¸c, ®îc ®¨ng

trªn hµng lo¹t çc b¸o §øc, trong ®ã cã tê “Beobachter” ®· nãi ®Õn ë trªn. ViÖc ®Ò

nghÞ göi nh÷ng bµi b×nh luËn nµy cho Mai-xn¬ lµ cã ý muèn nh¾c «ng nµy viÕt vµ

®¨ng qu¶ng ço cña nhµ xuÊt b¶n vÒ viÖc xuÊt b¶n tËp mét cña bé “T b¶n”. – 12,

127, 718.

4 Cã lÏ M¸c muèn nãi ®Õn bµi b¸o “Nh÷ng kÎ ¨n c¾p v¨n” cña «ng ®îc ®¨ng khuyÕt

danh trªn b¸o “Zukunft” (“T¬ng lai”) trong phÇn phô tr¬ng sè 291, ngµy 12 th¸ng

988 Chó thÝch Chó thÝch 989

Ch¹p 1867 (xem Toµn tËp, t. 16, 1994, tr. 299-304). Bµi b¸o ®îc viÕt nh©n bµi ph¸t

biÓu cña Hèp-sten, ngêi theo ph¸i L¸t-xan, t¹i §¹i héi toµn thÓ Liªn ®oµn c«ng nh©n

toµn §øc häp ngµy 24 th¸ng Mêi mét 1867. Trong bµi ph¸t biÓu cña m×nh, Hèp-sten

hÇu nh ®· trÝch nguyªn v¨n çc ®o¹n trong bé “T b¶n” cña M¸c, nhng l¹i xuyªn

t¹c ý nghÜa cña çc ®o¹n ®ã, ®· thÕ l¹i kh«ng hÒ nh¾c ®Õn t¸c phÈm, còng nh tªn t¸c

gi¶ cña nã. – 12, 718, 723.

5 Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ ®Þa t« ®· ®îc M¸c ph©n tÝch trong tËp 3 bé “T b¶n” (xem Toµn tËp,

t. 25, ph. II, 1994, ch. 6). – 12.

6 ý nãi ®Õn lo¹t bµi cña Cluy-de-r¬, viªn tíng Mü, viÕt vÒ t×nh h×nh ë Hîp chóng

quèc Mü, ®îc ®¨ng trªn çc sè ra th¸ng ChÝn 1867 cña b¸o “Caurrier franҫais”

(“Ngêi truyÒn tin Ph¸p”). Còng trong nh÷ng sè b¸o nµy cã ®¨ng c¶ nh÷ng bµi

cña VÐc-m«-ren, biªn tËp viªn cña tê b¸o, phª ph¸n nh÷ng quan ®iÓm cña Cluy-de-r¬

(xem tËp nµy, tr. 30, 31, 32). – 12, 31.

7 Nh©n xuÊt b¶n tËp I bé “T b¶n”, ¡ng-ghen ®· hÕt søc cè g¾ng ®Ó ph¸ vì sù im h¬i

lÆng tiÕng cña giíi häc gi¶ vµ b¸o chÝ t s¶n xung quanh t¸c phÈm cña M¸c. Cu-ghen-

man ®· gióp ¡ng-ghen rÊt nhiÒu, nhê nh÷ng ®êng d©y cña «ng nµy mµ ®· tæ chøc

®îc viÖc phæ biÕn vµ tuyªn truyÒn cuèn s¸ch trong giíi b¸o chÝ d©n chñ vµ t s¶n.

Cu-ghen-man ®· cho ®¨ng khuyÕt danh mét lo¹t bµi b×nh luËn cña ¡ng-ghen, ®Æc biÖt

lµ trªn çc b¸o “Beobachter”, “Staats – Anzeiger für Württemberg” (“Ngêi truyÒn

tin nhµ níc tõ vïng VuyÕc-tem-bÐc”) vµ çc b¸o kh¸c. – 14, 719, 767.

8 “Österreichs Kämpfe in Jahre 1866. Nach Feldacten bearbeitet durch das K.K.

Generalstabs – Bureau für Kriegsgeschichte”. Bände I-V, Wien, 1867-1868 (“ChiÕn

dÞch n¨m 1866 ë ¸o. Do phßng lÞch sö qu©n sù thuéc Bé tæng tham mu cña quèc

v¬ng ®Õ chÕ biªn so¹n dùa trªn nh÷ng tµi liÖu chÝnh thøc cña qu©n ®éi d·

chiÕn”. TËp I-V, Viªn, 1867-1868). XuÊt b¶n lÇn ®Çu tiªn vµo n¨m 1867 gåm tËp

I-II. §o¹n ¡ng-ghen nh¾c ®Õn xin xem trong T. 1, tr. 60-61. – 14, 421.

9 ý nãi ®Õn cuèn s¸ch “Der Feldzug von 1866 in Deutschland. Redigirt von der

kriegsgeschichtlichen Abtheilung des Großen. Generalstabes” (“ChiÕn dÞch n¨m 1866

ë §øc. Do phßng lÞch sö qu©n sù thuéc Bé tæng tham mu biªn so¹n”). Cuèn s¸ch

®îc xuÊt b¶n tõng phÇn ë BÐc-lin n¨m 1867. – 14, 33, 421.

10 §©y lµ nãi ®Õn bµi b×nh luËn cña §uy-rinh vÒ tËp I bé “T b¶n” cña M¸c, bµi nµy

®îc ®¨ng vµo n¨m 1867 trªn t¹p chÝ “Ergänzungsblätter zur Kenntniß der

Gegenwart” (“Nh÷ng t liÖu bæ sung cho tri thøc hiÖn ®¹i”), t. III, xuÊt b¶n lÇn thø 3,

tr. 182-186. – 15.

11 KÕ ho¹ch xuÊt b¶n trän bé “T b¶n” do M¸c ®Æt ra trong lêi tùa viÕt cho lÇn xuÊt b¶n

thø nhÊt b»ng tiÕng §øc tËp mét, dù ®Þnh xuÊt b¶n thªm hai tËp n÷a, trong ®ã tËp hai

ph¶i gåm hai cuèn, tr×nh bµy qu¸ tr×nh lu th«ng cña t b¶n (quyÓn II) vµ nh÷ng h×nh

th¸i cña toµn bé qu¸ tr×nh t b¶n chñ nghÜa (quyÓn III), cßn tËp kÕt thóc, tËp ba (quyÓn

IV), M¸c dù ®Þnh tr×nh bµy vÒ lÞch sö çc häc thuyÕt kinh tÕ (xem Toµn tËp, t. 23,

1993, tr. 22).

Sau khi M¸c qua ®êi, ¡ng-ghen ®· chuÈn bÞ ®Ó in vµ xuÊt b¶n nh÷ng b¶n th¶o viÕt

tay cña M¸c n»m trong quyÓn hai, in thµnh tËp II, cßn nh÷ng b¶n th¶o viÕt tay thuéc

quyÓn ba th× in thµnh tËp III cña bé “T b¶n”. – 16, 37, 102, 230, 270, 566, 718, 729,

746, 748, 763, 808, 812, 815, 936, 943, 958.

12 ¡ng-ghen muèn nãi ®Õn viÖc phª b×nh gay g¾t nh÷ng quan ®iÓm kinh tÕ tÇm thêng

cña R«-s¬ do M¸c tr×nh bµy trong tËp I bé “T b¶n” (xem Toµn tËp, t. 23, 1993, tr.

144-145, 239-240, 306, 322, 338, 384, 497, 529, 865-866). – 16, 20.

13 ý nãi ®Õn bµi b×nh luËn vÒ tËp I bé “T b¶n” cña M¸c, do ¡ng-ghen viÕt cho b¸o

“Schwäbischer Merkur” (xem tËp nµy, tr. 12-14). Qua bøc th cña trung t¸ Doi-bÐc-t¬

göi Cu-ghen-man ngµy 28 th¸ng Mêi mét 1867 ®îc nh¾c ®Õn trong bµi thÊy râ

r»ng, theo yªu cÇu cña Cu-ghen-man, «ng ta ®· dù ®Þnh cïng hîp t¸c trong viÖc xuÊt

b¶n tËp bµi b×nh luËn cña ¡ng-ghen trªn çc b¸o §øc, trong ®ã cã tê “Schwäbischer

Merkur”. – 16.

14 “Demokratisches Wochenblatt” (“TuÇn b¸o d©n chñ”) – b¸o c«ng nh©n §øc; xuÊt b¶n

víi tªn gäi nµy tõ th¸ng Giªng 1868 ®Õn th¸ng ChÝn 1869 ë Lai-pxÝch, do V.LÝp-nÕch

lµm chñ bót. Tõ th¸ng Ch¹p 1868 tê b¸o trë thµnh c¬ quan ng«n luËn cña Liªn minh

çc héi c«ng nh©n §øc do A. Bª-ben l·nh ®¹o. Thêi kú ®Çu tê b¸o chÞu ¶nh hëng lín

cña nh÷ng t tëng tiÓu t s¶n cña ph¸i d©n tuý, nhng Ýt l©u sau, nhê sù nç lùc cña

M¸c vµ ¡ng-ghen, tê b¸o b¾t ®Çu ®Êu tranh chèng ph¸i L¸t-xan, tuyªn truyÒn nh÷ng

t tëng cña Quèc tÕ I, cho ®¨ng nh÷ng v¨n kiÖn quan träng nhÊt cña Quèc tÕ, vµ ®·

®ãng vai trß tÝch cùc trong viÖc thµnh lËp §¶ng c«ng nh©n d©n chñ x· héi §øc. T¹i ®¹i

héi ë Ai-d¬-n¾c n¨m 1869, tê b¸o ®· ®îc tuyªn bè lµ c¬ quan trung ¬ng cña §¶ng

c«ng nh©n d©n chñ x· héi vµ ®æi tªn thµnh “Volksstaat” (“Nhµ níc nh©n d©n”). – 16.

15 Qua th cña LÝp-nÕch göi Gien-ni M¸c ngµy 3 th¸ng Giªng 1868, ngêi ta thÊy râ


lµ LÝp-nÕch cã ý ®Þnh chuyÓn tõ Lai-pxÝch ®Õn Viªn vµ céng t¸c víi b¸o chÝ ë ®Êy.

¡ng-ghen lo r»ng giai cÊp t s¶n vµ ChÝnh phñ Phæ cã thÓ lîi dông t×nh thÕ ®ã ®Ó h·m

h¹i LÝp-nÕch. – 16.

16 Cã ý nãi ®Õn ý ®Þnh cña ¡ng-ghen muèn viÕt bµi b×nh luËn vÒ tËp I bé “T b¶n” cña

M¸c cho t¹p chÝ “Fortnightly Review” (“B×nh luËn b¸n nguyÖt san”). Bµi b×nh luËn ®·

®îc viÕt tõ th¸ng N¨m – th¸ng S¸u 1868, nhng ®· bÞ ban biªn tËp tõ chèi ®¨ng (xem

Toµn tËp, t. 16, 1994, tr. 393-424). – 16, 27, 38, 61, 949.

17 §o¹n trÝch bøc th nµy ®îc c«ng bè lÇn ®Çu trong cuèn s¸ch: “Der Briefwechsel

zwischen F. Engels und K. Marx”. Bd. IV, Stuttgart, 1913 (“Th tõ trao ®æi gi÷a Ph.

¡ng-ghen vµ C. M¸c”. T. IV. Stót-g¸t, 1913). – 17.

18 Cã ý nãi ®Õn nh÷ng bµi b×nh luËn vÒ tËp I bé “T b¶n” cña M¸c viÕt cho b¸o chÝ ¸o

(xem tËp nµy, tr. 16). – 18.

19 §©y lµ nãi ®Õn viÖc M¸c phª ph¸n häc thuyÕt Kª-ri trong tËp mét bé “T b¶n” (xem

Toµn tËp, t. 23, 1993, tr. 794-796). – 18.

20 §©y lµ nãi ®Õn môc “Çi gäi lµ tÝch luü ban ®Çu” trong ch¬ng s¸u tËp mét bé “T

b¶n” xuÊt b¶n lÇn ®Çu tiªn b»ng tiÕng §øc. Trong lÇn xuÊt b¶n thø hai vµ nh÷ng lÇn

tiÕp sau b»ng tiÕng §øc tËp mét, môc nµy thuéc ch¬ng 24, phÇn b¶y (xem Toµn tËp,

t. 23, 1993, tr. 995-1060). – 20.

21 Xem chó thÝch 11.

22 ý nãi ®Õn viÖc ph¸t hµnh réng r·i tËp I bé “T b¶n” cña M¸c ë ¸o. Trong nh÷ng n¨m

®ã ë ®©y phong trµo c«ng nh©n vµ phong trµo d©n téc ®ang lín m¹nh g¾n liÒn víi sù

ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña ®êi sèng chÝnh trÞ vµ kinh tÕ trong níc sau khi ®Õ chÕ ¸o –

Hung ®îc thµnh lËp vµo n¨m 1867 vµ sau khi hiÕn ph¸p míi ®îc ban hµnh, hiÕn

ph¸p nµy ®· cho thÊy mét vµi ®iÒu tù do t s¶n vµ thi hµnh mét sè cuéc c¶i çch t

s¶n. – 22.

23 LÝp-nÕch ®· trë thµnh phãng viªn Lu©n §«n cña tê “Allgemeine Zeitung” (“B¸o phæ

th«ng”) ë Au-xbuèc tõ n¨m 1860 cho ®Õn khi quay trë vÒ BÐc-lin (1862). – 22.

24 ý nãi ®Õn nh÷ng kú phiÕu cña nhµ xuÊt b¶n b¸o “Demokratisches Wochenblatt”. – 23.

25 LÝp-nÕch b¾t ®Çu céng t¸c víi tê “Norddeutsche Allgemeine Zeitung” (“B¸o phæ th«ng

B¾c §øc”) n¨m 1862, nhng sau khi biÕt tê b¸o nµy chÞu ¶nh hëng cña Bi-xm¸c,

LÝp-nÕch ®· rêi bá tê b¸o nµy. – 23.

26 F. Pyat. “Adresse des Democrates Français µ leur FrÌres d’Irlande et d’Angleterre”.

Paris, 2 DÐcembre 1867 (Ph. Pi-a. “Lêi kªu gäi cña nh÷ng ngêi d©n chñ Ph¸p göi

b¹n bÌ ë Ai-r¬-len vµ Anh”. Pa-ri, 2 th¸ng Ch¹p 1867). Lêi kªu gäi vµ th tõ trao ®æi

gi÷a Pi-a víi biªn tËp viªn b¸o “Times” ®· ®îc ®¨ng trªn tê “Times” ngµy 8 th¸ng

Giªng 1868 díi nhan ®Ò chung “The French Democrats and the Fenians” (“Nh÷ng

nhµ d©n chñ Ph¸p vµ Héi Phª-ni-¨ng”).

Héi Phª-ni-¨ng – héi nh÷ng nhµ çch m¹ng tiÓu t s¶n ë Ai-r¬-len. Nh÷ng tæ

chøc Phª-ni-¨ng ®Çu tiªn xuÊt hiÖn vµo n¨m 1857 ë Ai-r¬-len vµ ë Mü, bao gåm

nh÷ng ngêi Ai-r¬-len lu vong ®îc tËp hîp l¹i. C¬ng lÜnh vµ ho¹t ®éng cña Héi

Phª-ni-¨ng ph¶n ¸nh sù ph¶n kh¸ng cña quÇn chóng nh©n d©n Ai-r¬-len chèng l¹i ¸ch

x©m lîc thuéc ®Þa cña Anh. Héi Phª-ni-¨ng ®a ra yªu s¸ch ®ßi ®éc lËp d©n téc cho

®Êt níc m×nh, thµnh lËp níc céng hoµ d©n chñ, biÕn nh÷ng n«ng d©n t¸ ®iÒn thµnh

ngêi chñ së h÷u nh÷ng ruéng ®Êt mµ hä ®ang canh t¸c v.v.. Hä dù ®Þnh thùc hiÖn

c¬ng lÜnh chÝnh trÞ cña hä b»ng khëi nghÜa vò trang. Nhng ho¹t ®éng lËt ®æ cña hä

®· kh«ng thµnh c«ng. N¨m 1867 çc héi viªn Phª-ni-¨ng ®· chuÈn bÞ khëi nghÜa vò

trang, nhng vµo th¸ng ChÝn n¨m ®ã ChÝnh phñ Anh ®· b¾t ®îc ngêi cÇm ®Çu

phong trµo Phª-ni-¨ng vµ ®a ra truy tè. Çc héi viªn cña Héi Phª-ni-¨ng bÞ ®µn ¸p ë

kh¾p n¬i, b¸o chÝ cña hä bÞ ®ãng cöa, cßn sãt l¹i mçi tê Habeas Corpus Act (xem chó

thÝch 382). Cuéc vËn ®éng gióp ®ì nh÷ng héi viªn Phª-ni-¨ng bÞ kÕt ¸n ®ang dÊy lªn ë

Anh ®· ®îc Tæng héi ®ång Quèc tÕ I ñng hé. – 24.

27 Trong sè nh÷ng th tõ trao ®æi mµ c¶nh s¸t Ph¸p t×m thÊy khi lôc so¸t nhµ ë cña çc

thµnh viªn chi bé Pa-ri cña Quèc tÕ cuèi n¨m 1867 cã th cña bÝ th th«ng tÊn phô

tr¸ch vÒ Ph¸p E. §uy-p«ng, ®Ò ngµy 23 th¸ng Mêi mét 1867, göi A. Muy-r¬, thµnh

viªn cña chi bé, th«ng b¸o cho çc héi viªn Ph¸p trong Héi liªn hiÖp biÕt vÒ cuéc vËn

®éng ñng hé nh÷ng héi viªn Phª-ni-¨ng ®ang bÞ giam gi÷. ChÝnh phñ Ph¸p ®Þnh dïng

bøc th nµy ®Ó buéc Quèc tÕ I vµo téi tham gia tæ chøc ©m mu cña Héi Phª-ni-¨ng.

T¹i phiªn toµ xö çc thµnh viªn chi bé Pa-ri håi th¸ng Ba 1868, hä ®· bÞ buéc téi lµ

thµnh lËp héi mµ kh«ng ®îc phÐp cña chÝnh phñ. Toµ ®· tuyªn ph¹t chi bé Pa-ri cña

Quèc tÕ I téi v« kû luËt vµ b¾t çc thµnh viªn trong chi bé ph¶i nép tiÒn ph¹t. – 25, 30.

28 Cã ý nãi ®Õn rÊt nhiÒu bµi b¸o cña ¡ng-ghen ph©n tÝch nh÷ng ho¹t ®éng qu©n sù

trong thêi gian bao v©y vµ phßng thñ Xª-va-xt«-p«n vµ ®îc ®a vµo lo¹t bµi

phãng sù cña «ng vÒ cuéc ChiÕn tranh Crm nh÷ng n¨m 1853-1856 (xem Toµn tËp,


t. 10, 11, 1993), vµ c¶ lo¹t bµi cña ¡ng-ghen viÕt vÒ diÔn biÕn cña cuéc chiÕn tranh

¸o – Phæ n¨m 1866 – “TiÓu luËn vÒ chiÕn tranh ë §øc” (xem Toµn tËp, t. 16,

1994, tr. 227-256). – 25.

29 §ång minh hoµ b×nh vµ tù do – tæ chøc hoµ b×nh t s¶n do mét sè phÇn tö theo ®¶ng

céng hoµ vµ ®¶ng tù do t s¶n vµ tiÓu t s¶n lËp ra n¨m 1867 ë Thuþ SÜ. Nh÷ng n¨m

1867-1868 Ba-cu-nin còng tham gia ho¹t ®éng cña §ång minh. Thêi kú ®Çu ho¹t

®éng, do ¶nh hëng cña Ba-cu-nin, §ång minh ®Þnh lîi dông phong trµo c«ng nh©n vµ

Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ ®Ó ®¹t môc ®Ých riªng cña m×nh. ë Lu©n §«n,

Guª-g¬ ®· ho¹t ®éng theo sù uû quyÒn cña §ång minh. Sau khi ©m mu g©y ¶nh

hëng ®èi víi M¸c, ¡ng-ghen vµ çc b¹n cña hai «ng kh«ng thµnh, víi sù gióp ®ì cña

èt-gie-r¬ vµ Cri-m¬, nh÷ng ngêi l·nh ®¹o Héi c«ng liªn Lu©n §«n, Guª-g¬ ®· lËp ra

Uû ban Lu©n §«n cña §ång minh nh»m g©y søc Ðp ®èi víi Tæng héi ®ång vµ tho¶

m·n tham väng l·nh ®¹o phong trµo c«ng nh©n quèc tÕ cña §ång minh (xem tËp nµy,

tr. 29). – 26, 30.

30 ¡ng-ghen muèn nãi ®Õn quan ®iÓm cña nhµ d©n chñ tiÓu t s¶n C. Blin-®¬ trong cuéc

luËn chiÕn nh»m v¹ch trÇn bé mÆt cña C. Ph«-gt¬, gi¸n ®iÖp cña B«-na-p¸c-t¬. Blin-®¬

®· tõng lµ t¸c gi¶ cña tê truyÒn ®¬n khuyÕt danh “C¶nh ço” nh»m ®¶ kÝch Ph«-gt¬ vµ

®· ®îc ®¨ng l¹i vµo th¸ng S¸u 1859 trªn çc b¸o “Das Volk” (“Nh©n d©n”) vµ

“Allgemeine Zeitung”. Song, do kh«ng muèn c«ng khai ®¶ kÝch Ph«-gt¬, Blin-®¬ ®·

kh«ng thõa nhËn m×nh lµ t¸c gi¶ bµi b¸o. M¸c ®· v¹ch trÇn th¸i ®é hÌn nh¸t cña

Blin-®¬ trong bµi ®¶ kÝch cña «ng “Ngµi Ph«-gt¬” vµ trong th “Göi «ng biªn tËp

viªn b¸o “Beobachter” ë Stót-g¸t” (Toµn tËp, t. 14, 1994, tr. 599-626; t. 16,

1994, tr. 35-38). – 26.

31 §Ò nghÞ cña M¸c vÒ viÖc b·i bá chøc chñ tÞch Tæng héi ®ång ®· ®îc th«ng qua t¹i

phiªn häp Tæng héi ®ång ngµy 24 th¸ng ChÝn 1867. §¹i héi Ba-l¬ cña Quèc tÕ I

(th¸ng ChÝn 1869) ®· kh¼ng ®Þnh l¹i quyÕt ®Þnh ®ã. – 29, 239.

32 Héi ®ång c«ng liªn Lu©n §«n ®îc bÇu ra lÇn ®Çu tiªn t¹i héi nghÞ ®¹i biÓu çc

héi c«ng liªn ë Lu©n §«n häp vµo th¸ng N¨m 1860. L·nh ®¹o vµi ngh×n ngêi

theo chñ nghÜa c«ng liªn ë thñ ®«, Héi ®ång Lu©n §«n cã ¶nh hëng ®Õn toµn bé

giai cÊp c«ng nh©n Anh. Nöa ®Çu nh÷ng n¨m 60, Héi l·nh ®¹o nh÷ng cuéc ®Êu

tranh cña c«ng nh©n Anh chèng l¹i viÖc can thiÖp vµo Mü, ñng hé Ba Lan vµ

I-ta-li-a, vµ sau nµy nh»m hîp ph¸p ho¸ nh÷ng ngêi theo chñ nghÜa c«ng liªn.

Nh÷ng ngêi l·nh ®¹o çc héi c«ng liªn hîp nhÊt nh çc thî méc (Cri-m¬ vµ sau

nµy lµ A-pl¬-g¸c), thî giÇy (èt-gie-r¬), thî x©y (C«-uyn-x¬n vµ Hao-oen), thî c¬ khÝ

(A-len), ®Òu lµ nh÷ng ngêi gi÷ vai trß chñ chèt trong Héi ®ång Lu©n §«n. ViÖc liªn

l¹c gi÷a Héi ®ång c«ng liªn Lu©n §«n víi Quèc tÕ I ®îc thùc hiÖn th«ng qua nh÷ng

uû viªn cña nã trong Tæng héi ®ång. – 29, 774.

33 §©y muèn nãi ®Õn bµi cña Õch-ca-ri-ót viÕt vÒ §¹i héi Gi¬-ne-v¬ cña §ång minh hoµ

b×nh vµ tù do ®¨ng trªn tê “The Bee-Hive Newspaper” (“T¹p chÝ bäng ong”) sè 325,

ngµy 4 th¸ng Giªng 1868. – 29.

34 C©u nµy cã trong lêi tùa viÕt cho lÇn xuÊt b¶n thø hai cuèn “Tõ ®iÓn b¸ch khoa th triÕt

häc” cña Hª-ghen: “Lóc ®¬ng thêi LÐt-xinh nãi r»ng víi Xpi-n«-da ph¶i ®èi xö nh

víi con chã chÕt”. Ghª-ghen cã ý nãi ®Õn cuéc nãi chuyÖn gi÷a LÐt-xinh vµ I-a-c«-bi

ngµy 7 th¸ng S¸u 1780. Trong cuéc nãi chuyÖn nµy LÐt-xinh ®· tuyªn bè: “Qu¶ lµ

mäi ngêi vÉn nãi vÒ Xpi-n«-da nh nãi vÒ mét con chã chÕt”. Xem F. H. Jacobi.

Werke, Bd. IV, Abt. I, Leipzig, 1819, S. 68 (Ph. H. I-a-c«-bi. Toµn tËp, T. IV, ph. I,

Lai-pxÝch, 1819, tr. 68). – 30.

35 Vît quyÒn cña Tæng héi ®ång, c¬ quan cã tr¸ch nhiÖm chuÈn bÞ çc ®¹i héi hµng

n¨m, Uû ban Pa-ri ®· cho ®¨ng trªn b¸o “Courrier français” ra ngµy 11 th¸ng Ch¹p

1867 c¬ng lÜnh tr×nh §¹i héi Bruy-xen cña Quèc tÕ I. B¶n c¬ng lÜnh mang tÝnh chÊt

Pru-®«ng râ rµng nµy ®· lµm ®¹i héi l¹c híng trong viÖc th¶o luËn nh÷ng vÊn ®Ò thiÕt

yÕu cña tæ chøc cña giai cÊp c«ng nh©n.

Phiªn häp cña Tæng héi ®ång ngµy 21 th¸ng Giªng 1868 ®· s¬ bé th«ng qua

ch¬ng tr×nh nghÞ sù cña §¹i héi Bruy-xen (xem thªm chó thÝch 151). – 30.

36 Phè §ao-ninh – phè ë trung t©m Lu©n §«n, n¬i cã c¬ quan chÝnh thøc cña ChÝnh phñ

Anh. – 30.

37 M¸c ë BÐc-lin tõ ngµy 17 th¸ng Ba ®Õn ngµy 12 th¸ng T 1861, t¹i ®©y «ng ®· trao ®æi

víi L¸t-xan vÒ viÖc cïng xuÊt b¶n tê b¸o ë §øc vµ ®ång thêi tiÕn hµnh tõng bíc viÖc

nhËp quèc tÞch Phæ sau khi cã lÖnh ©n x¸. Trong thêi gian ë BÐc-lin, M¸c ®· tham dù

mét phiªn häp cña H¹ nghÞ viÖn Phæ, «ng ngåi ë l« ghÕ dµnh cho çc nhµ b¸o. – 31.

38 M¸c muèn nãi ®Õn ®Ò nghÞ xo¸ bá khèi liªn minh Anh – Ai-r¬-len thiÕt lËp n¨m

1801 do ChÝnh phñ Anh ¸p ®Æt ®èi víi Ai-r¬-len sau khi cuéc khëi nghÜa gi¶i

phãng d©n téc cña Ai-r¬-len n¨m 1798 bÞ ®µn ¸p. Khèi liªn minh b¾t ®Çu ho¹t

®éng tõ ngµy 1 th¸ng Giªng 1801, ®· xo¸ bá quyÒn tù trÞ cña Ai-r¬-len, vµ b·i bá

nghÞ viÖn Ai-r¬-len. Tõ nh÷ng n¨m 20 cña thÕ kû XIX ë Ai-r¬-len phong trµo ®ßi


xo¸ sù hîp nhÊt Anh – Ai-r¬-len ®· ph¸t triÓn réng kh¾p. Nhng nh÷ng phÇn tö tù do

t s¶n l·nh ®¹o phong trµo (è C«-nen vµ nh÷ng ngêi kh¸c) l¹i coi viÖc tuyªn truyÒn

®ßi xo¸ bá sù hîp nhÊt chØ lµ mét biÖn ph¸p nh»m ®¹t ®îc nh÷ng nhîng bé nhá cña

ChÝnh phñ Anh ®èi víi giai cÊp t s¶n Ai-r¬-len. Do t¸c ®éng cña phong trµo

quÇn chóng, nh÷ng phÇn tö tù do ë Ai-r¬-len ®· buéc ph¶i lËp ra vµo n¨m 1840 Héi

Ri-pi-l¬ (cña nh÷ng ngêi ®ßi xo¸ bá sù hîp nhÊt), hä dù tÝnh híng héi nµy theo con

®êng tho¶ hiÖp víi çc giai cÊp cÇm quyÒn Anh. – 32, 550, 869, 909.

39 §©y lµ nãi ®Õn cuéc Néi chiÕn ë Mü nh÷ng n¨m 1861-1865. – 34.

40 §©y lµ nãi ®Õn bøc th cña LÝp-nÕch göi ¡ng-ghen ngµy 20 th¸ng Giªng 1868, bøc

th nµy ®· ®îc gép vµo bøc th hiÖn cã. – 36, 39.

41 Bµi b×nh luËn vÒ tËp mét bé “T b¶n” cña M¸c ®· ®îc ®¨ng trªn tê “Saturday

Review” (“T¹p chÝ thø b¶y”) ngµy 25 th¸ng Giªng 1868. – 39.

42 Mét phÇn lêi tùa viÕt cho tËp mét bé “T b¶n” cña M¸c (xem Toµn tËp, t. 23,

1993, tr. 15-22) ®· ®îc ®¨ng trªn tê “Demokratisches Wochenblatt” sè 1 vµ 2, ngµy

4 vµ 11 th¸ng Giªng 1868. Nh÷ng ®o¹n trÝch trong lêi tùa còng ®· ®îc ®¨ng trªn çc

b¸o “Die Zukunft” sè 12, ngµy 4 th¸ng ChÝn 1867, “Der Beobachter”, ngµy 7 th¸ng

ChÝn 1867, vµ trªn tê “The Bee–Hive Newspaper” sè 308, ngµy 7 th¸ng ChÝn 1867 (do

Õch-ca-ri-ót dÞch), “Le Courrier français” sè 106, ngµy 1 th¸ng Mêi 1867 (do P«-li-a

vµ Lau-ra La-ph¸c-g¬ dÞch), “La Liberte” (“Tù do”) sè 15, ngµy 13 th¸ng Mêi 1867,

“Liberta e Giustizia” (“Tù do vµ chÝnh nghÜa”) sè 11, ngµy 27 th¸ng Mêi 1867, trªn

t¹p chÝ “Der Vorbote” (“Ngêi tiªn khu”) çc sè 9-11 th¸ng ChÝn, th¸ng Mêi vµ

th¸ng Mêi mét 1867 vµ çc b¸o chÝ kh¸c. – 39.

43 §©y lµ nãi ®Õn nh÷ng ngêi theo ph¸i L¸t-xan ®· gia nhËp Liªn ®oµn c«ng nh©n

toµn §øc.

Liªn ®oµn c«ng nh©n toµn §øc – tæ chøc toµn quèc ®Çu tiªn cña c«ng nh©n

§øc ®îc thµnh lËp ngµy 23 th¸ng N¨m 1863 t¹i ®¹i héi cña çc héi c«ng nh©n ë

Lai-pxÝch. Ngay tõ khi míi thµnh lËp, Liªn ®oµn ®· chÞu ¶nh hëng lín cña L¸t-xan,

ngêi trùc tiÕp tham gia thµnh lËp tæ chøc nµy vµ ®· trë thµnh chñ tÞch ®Çu tiªn

cña Liªn ®oµn. Liªn ®oµn ®· giíi h¹n môc tiªu cña m×nh ë chç ®Êu tranh ®ßi

quyÒn bÇu cö phæ th«ng vµ ho¹t ®éng nghÞ viÖn hoµ b×nh. G¹t bá cuéc ®Êu tranh

kinh tÕ hµng ngµy cña giai cÊp c«ng nh©n, Liªn ®oµn cña L¸t-xan ®Êu tranh

®ßi lËp çc hiÖp héi s¶n xuÊt do nhµ níc trî cÊp, trong ®ã cã biÖn ph¸p chñ yÕu

®Ó gi¶i quyÕt çc m©u thuÉn x· héi. Gi÷ quan ®iÓm d©n téc chñ nghÜa trong çc vÊn ®Ò

®èi ngo¹i. Liªn ®oµn ®· ñng hé chÝnh s¸ch ph¶n ®éng cña ChÝnh phñ Phæ vµ viÖc

thèng nhÊt níc §øc tõ bªn trªn b»ng çc cuéc chiÕn tranh triÒu ®¹i. Víi viÖc thµnh

lËp Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ, Liªn ®oµn c«ng nh©n toµn §øc ®· trë thµnh tæ

chøc c¶n trë viÖc thµnh lËp ®¶ng c«ng nh©n ch©n chÝnh ë §øc. ViÖc M¸c vµ ¡ng-ghen

triÖt ®Ó ®Êu tranh chèng ho¹t ®éng c¬ héi chñ nghÜa cña ban l·nh ®¹o theo ph¸i

L¸t-xan trong Liªn ®oµn ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho nh÷ng c«ng nh©n §øc tiªn tiÕn ra khái

Liªn ®oµn vµo ®Çu nh÷ng n¨m 70. T¹i ®¹i héi ë G«-ta n¨m 1875, Liªn ®oµn c«ng

nh©n toµn §øc ®· ®îc hîp nhÊt víi §¶ng c«ng nh©n d©n chñ x· héi §øc thµnh lËp

n¨m 1869 do Bª-ben vµ LÝp-nÕch l·nh ®¹o. – 40.

44 M¸c ®¸nh gi¸ cao ý nghÜa cña viÖc xuÊt b¶n bé “T b¶n” b»ng tiÕng Ph¸p. ¤ng cho

r»ng ®ã lµ ®iÒu quan träng ®Ó lµm cho ngêi Ph¸p tho¸t ra khái “nh÷ng quan ®iÓm gi¶

dèi mµ hä ®· bÞ ¶nh hëng bëi Pru-®«ng” (xem Toµn tËp, t. 31, 1997, tr. 757-758).

Do vËy, ngay tõ n¨m 1867 ë Pa-ri, víi sù gióp ®ì cña V. Si-li, ®· cã nh÷ng

cuéc trao ®æi víi E. Rª-cluy, ngêi nhËn tr¸ch nhiÖm dÞch t¸c phÈm cïng víi

M«-dÐt HÐt-x¬. Theo th cña Si-li göi M¸c ngµy 24 th¸ng Giªng 1868. E, Rª-cluy

vµ M. HÐt-x¬ kh«ng nh÷ng chØ dù ®Þnh dÞch bé “T b¶n”, mµ cßn muèn tãm t¾t vµ

dïng nã ®Ó giíi thiÖu víi c«ng chóng Ph¸p. Nh÷ng cuéc trao ®æi ®· kÐo dµi gÇn ba

n¨m vµ kh«ng ®em l¹i kÕt qu¶ g×. M·i ®Õn nh÷ng n¨m 1874-1875 míi tiÕn hµnh ®îc

viÖc xuÊt b¶n bé “T b¶n” b»ng tiÕng Ph¸p (xem chó thÝch 368). – 40, 370, 944.

45 Bµi b×nh luËn cña ¡ng-ghen vÒ tËp mét bé “T b¶n” cña M¸c ®· ®îc ®¨ng trªn tê

“Frankfurter Zeitung und Handelsblatt” (“B¸o Phran-phuèc vµ t¹p chÝ th¬ng m¹i”)

th¸ng Giªng 1868. Bµi nµy kh«ng t×m thÊy. – 42, 724.

46 Cuèi th¸ng T 1867 ë Lu©n §«n ®· thµnh lËp uû ban vËn ®éng quyªn gãp gióp ®ì

Phrai-li-gr¸t, v× chi nh¸nh cña ng©n hµng toµn Thuþ SÜ ë Lu©n §«n, n¬i «ng lµm viÖc,

bÞ gi¶i thÓ, nªn «ng ®· l©m vµo c¶nh thÊt nghiÖp. Uû ban gåm nh÷ng ngêi lu vong

tiÓu t s¶n §øc, ngµy 26 th¸ng T, uû ban ®· kªu gäi “tÊt c¶ b¹n bÌ trong giíi thi

nh©n §øc” ë Anh vµ ë çc níc kh¸c nhËn gióp ®ì. Nh÷ng uû ban t¬ng tù kiÓu nh

vËy còng ®îc lËp ra ë nhiÒu thµnh phè ë §øc vµ Niu Oãc. Çc b¸o ço tØ mØ vÒ qu¸

tr×nh nhËn gióp ®ì ®· ®îc ®¨ng trªn b¸o “Hermann” (“Ngêi §øc”). – 43, 513.


47 Héi Si-l¬, ®îc thµnh lËp ë Man-se-xt¬ th¸ng Mêi mét 1859 nh©n dÞp kû niÖm 100

n¨m ngµy sinh cña Ph. Si-l¬, nhµ th¬ §øc vÜ ®¹i, Héi mong muèn trë thµnh trung t©m

sinh ho¹t v¨n ho¸ vµ x· héi cña khu kiÒu d©n §øc ë Man-se-xt¬. ¡ng-ghen, ngêi ®·

phª ph¸n ho¹t ®éng cña Héi mang dÊu Ên cña chñ nghÜa quan liªu Phæ, tho¹t ®Çu

kh«ng tham gia sinh ho¹t Héi. Sau khi ®iÒu lÖ cña Héi cã mét sè thay ®æi, n¨m 1864

¡ng-ghen míi nhËn lµm uû viªn ban l·nh ®¹o vµ sau nµy gi÷ chøc chñ tÞch Héi Si-l¬,

«ng dµnh nhiÒu thêi gian cho Héi vµ g©y ®îc uy tÝn lín ®èi víi ho¹t ®éng cña Héi.

Trong nh÷ng n¨m 1867-1868 ¡ng-ghen hÕt søc bËn rén víi c«ng viÖc cña Héi Si-l¬

do cã viÖc x©y trô së míi cho Héi. N¨m 1868, khi ¡ng-ghen rêi Man-se-xt¬, ban l·nh

®¹o ®· mêi C. Ph«-gt¬ ®Õn gi¶ng bµi ë Héi vµ nãi r»ng ý cña ¡ng-ghen lµ muèn th«i

gi÷ chøc chñ tÞch vµ uû viªn ban l·nh ®¹o Héi (xem tËp nµy, tr. 201 vµ Toµn tËp, t. 16,

1994, tr. 442-443). Thay mÆt ban l·nh ®¹o, «ng §ª-vi-x¬n, th ký ban l·nh ®¹o, ®·

®Õn chç ¡ng-ghen ngµy 2 th¸ng Mêi 1868 ®Ó yªu cÇu ¡ng-ghen xÐt l¹i quyÕt ®Þnh

cña m×nh, nhng ¡ng-ghen tõ chèi. Th¸ng T 1870 ¡ng-ghen l¹i ®îc bÇu lµm uû

viªn ban l·nh ®¹o Héi Si-l¬, nhng «ng tham gia rÊt Ýt vµo ho¹t ®éng cña Héi nµy. –

44, 73, 140, 158, 477, 932.

48 Theo th cña KÐc-t¬-bª-ni göi M¸c ngµy 17 th¸ng Giªng 1868, KÐc-t¬-bª-ni ®Þnh cho

®¨ng trªn tê “Illustrirte Zeitung” (“Ho¹ b¸o”) ë Lai-pxÝch mét bµi ng¾n vÒ tiÓu sö

M¸c vµ cã ¶nh ch©n dung M¸c nh©n dÞp xuÊt b¶n tËp mét bé “T b¶n”. Bøc ¶nh ch©n

dung cña M¸c lµ do KÐc-t¬-bª-ni ngÉu nhiªn lÊy ®îc ë mét thî ¶nh ngêi Han-n«-

v¬, nhng kh«ng cã s¸ch tra cøu nµo cã thÓ t×m ®îc tµi liÖu tiÓu sö M¸c. Trong bøc

th nãi ®Õn ë trªn, «ng yªu cÇu M¸c göi nh÷ng t liÖu tiÓu sö ®Ó viÕt mét bµi ng¾n.

Nhng KÐc-t¬-bª-ni ®· kh«ng thùc hiÖn ®îc dù ®Þnh cña «ng. – 44.

49 ¡ng-ghen muèn nãi ®Õn ch¬ng ba (“Sù s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d tuyÖt ®èi”) trong

tËp I cña bé “T b¶n” xuÊt b¶n lÇn ®Çu tiªn b»ng tiÕng §øc. Trong lÇn xuÊt b¶n thø

hai vµ nh÷ng lÇn sau b»ng tiÕng §øc tËp I, ch¬ng nµy n»m ë phÇn ba (xem Toµn tËp,

t. 23, 1993, tr. 265-453). – 45.

50 §©y lµ nãi ®Õn bµi b¸o “Das Preußische und das Schweizer Heersystem” (“HÖ thèng

qu©n sù cña Phæ vµ Thuþ SÜ”) ®¨ng trªn tê “Demokratisches Wochenblatt” sè 2, ngµy

11 th¸ng Giªng 1868.

Lo¹t bµi cña C. Gruyn “ArmÐes premanentes ou milices” (“Qu©n ®éi thêng trùc

hay d©n binh”) ®îc ®¨ng trªn tê “Les Ðtats – Unis d’EuropÐ” (“Liªn bang ch©u ¢u”)

vµo ®Çu n¨m 1868. Trong bµi thø t ®¨ng trªn sè 7, ngµy 16 th¸ng Hai, cã ph©n tÝch

hÖ thèng qu©n sù miÒn Nam níc §øc. – 45.

51 §©y lµ nãi ®Õn vïng bÞ Phæ s¸p nhËp vµo l·nh thæ cña m×nh nhê th¾ng lîi cña cuéc

chiÕn tranh ¸o – Phæ n¨m 1866 – v¬ng quèc Slª-d¬-vÝch vµ H«n-stai-n¬, v¬ng

quèc Han-n«-v¬, hÇu quèc HÐt-xen - Ca-xanh, §¹i c«ng quèc Na-xau, Phran-phuèc

trªn s«ng Mai-n¬. – 46, 74.

52 Trong th göi M¸c ngµy 26 th¸ng Giªng 1868 tõ Xanh – Luy-x¬, M©y-¬ ®· b¸o tin vÒ

çi chÕt cña vî V©y-®¬-mai-¬ lµ Lu-i-da V©y-®¬-mai-¬. – 51.

53 Bµi ¡ng-ghen nh¾c ®Õn kh«ng t×m thÊy. – 51.

54 TrËn ®¸nh cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh trong cuéc chiÕn tranh ¸o – Phæ diÔn ra ngµy 3

th¸ng B¶y 1866 ë thµnh phè Khuª-nÝch-grÐt-x¬ (nay lµ Gra-®Ðt-x¬ Cra-lèp), gÇn

lµng Xa-®«-va. Trong trËn ®¸nh gÇn Xa-®«-va qu©n ¸o ®· bÞ thÊt b¹i nÆng nÒ vµ ®iÒu

®ã chøng minh sù lín m¹nh vÒ tiÒm lùc qu©n sù vµ kinh tÕ cña Phæ. – 51.

55 ¡ng-ghen nãi ®Õn cuéc nãi chuyÖn gi÷a Suèc-x¬ vµ Bi-xm¸c ë BÐc-lin th¸ng Giªng

1868. Suèc-x¬ cam ®oan víi Bi-xm¸c r»ng Na-p«-lª-«ng III kh«ng næi tiÕng ë ch©u

Mü vµ Mü sÏ kh«ng gióp ®ì «ng ta nÕu nh §øc bÞ l«i cuèn vµo cuéc chiÕn tranh víi

Ph¸p. M¸c vµ ¡ng-ghen ®· m« t¶ mét çch trµo phóng thêi kú ®Çu ho¹t ®éng cña

Suèc-x¬ trong bµi v¨n ®¶ kÝch “Nh÷ng vÜ nh©n cña giíi lu vong” (xem Toµn tËp, t. 8,

1993, tr. 313-450). – 51.

56 ý nãi ®Õn lÔ thµnh h«n s¾p tíi cña Lau-ra, con g¸i M¸c, víi P«n La-ph¸c-g¬, bè mÑ

cña anh nµy sèng ë Boãc-®« (Ph¸p). – 52.

57 Thùc hiÖn mong muèn cña M¸c, ®Çu th¸ng Ba 1868, ¡ng-ghen ®· viÕt bµi b×nh luËn

vÒ tËp mét bé “T b¶n” cho b¸o “Demokratisches Wochenblatt” ®¨ng trªn hai sè,

nh÷ng bµi nµy ®· ®îc ®¨ng khuyÕt danh trªn b¸o ®ã ngµy 21 vµ 28 th¸ng Ba 1868

(xem Toµn tËp, t. 16, 1994, tr. 316-325). – 54.

58 Bµi cña Boãc-c¬-hai-m¬ “Russische politische Flüchtlinge in West – Europa”

(“Nh÷ng ngêi lu vong chÝnh trÞ Nga ë T©y ¢u”) (phÇn I vµ II) ®îc ®¨ng trªn çc sè

5 vµ 6 cña tê “Demokratisches Wochenblatt” ngµy 1 vµ 8 th¸ng Hai 1868. PhÇn tiÕp

theo cña bµi b¸o ®¨ng trªn çc sè 17 vµ 20, ngµy 25 th¸ng T vµ 16 th¸ng N¨m

1868. – 54, 252.

59 ý nãi ®Õn bµi cña M«-dÐt HÐt-x¬ viÕt vÒ tËp mét bé “T b¶n” mµ «ng ®· b¾t ®Çu


chuÈn bÞ viÕt tõ th¸ng Mêi mét 1867 ®Ó ®¨ng trªn b¸o chÝ Ph¸p. M¸c khuyªn «ng ta

nªn rót ng¾n phÇn häc thuyÕt gi¸ trÞ theo bé “T b¶n”. N¨m 1868 HÐt-x¬ dù ®Þnh cho

®¨ng bµi nµy trong vßng vµi th¸ng trªn çc tê b¸o kh¸c, trong ®ã cã tê “Courrier

français” vµ “Morale indÐpendante”. Nhng sè phËn bµi b¸o kh«ng râ ra sao. – 59,

176, 944.

60 §©y lµ nãi ®Õn nh÷ng bµi têng thuËt trªn b¸o vÒ çc bµi gi¶ng cña V. Ai-s¬-hèp vÒ

chñ ®Ò “Nh÷ng nguyªn nh©n cña çc cuéc khñng ho¶ng th¬ng nghiÖp hiÖn nay”, «ng

®· gi¶ng nh÷ng bµi nµy tõ th¸ng Ba – th¸ng N¨m 1868 ë BÐc-lin. Çc bµi viÕt vÒ bµi

gi¶ng ®· ®îc ®¨ng trªn çc tê “Zukunft” vµ “Norddeutsche Allgemeine Zeitung”.

Trong çc bµi gi¶ng nµy Ai-s¬-hèp ®· trÝch dÉn quyÓn “T b¶n” vµ “Tuyªn ng«n cña

§¶ng céng s¶n”. – 59, 61, 89, 127.

61 Xem Toµn tËp, t. 13, 1993, tr. 65, 196. – 60.

62 ¡ng-ghen muèn nãi ®Õn th«ng b¸o cña tê “Times” ngµy 3 th¸ng Ba 1868 nãi r»ng

ChÝnh phñ Sa hoµng ®· ra lÖnh cho çc ®¹i diÖn cña m×nh ë Thæ NhÜ Kú vµ ë vïng

Ban-c¨ng ph¶i hÕt søc cè g¾ng kh«ng ®Ó x¶y ra xung ®ét víi Thæ NhÜ Kú. – 61.

63 ¡ng-ghen göi M¸c bøc th cña An-ghe-stai-n¬ ë Viªn ngµy 9 th¸ng Ba 1868, trong

th «ng nµy ®Ò nghÞ ¡ng-ghen céng t¸c víi mét tê b¸o c«ng nh©n míi; ®Ò nghÞ hîp lý

®· ®îc M¸c chÊp nhËn (xem tËp nµy, tr. 67). – 63.

64 Trong th ¡ng-ghen göi LÝp-nÕch, bøc th nµy kh«ng ®Õn ®îc víi chóng ta, vµ

trong “Bµi b×nh luËn vÒ tËp I bé “T b¶n” cña C. M¸c viÕt cho b¸o

“Demokratisches Wochenblatt” ®¨ng ngµy 21 vµ 28 th¸ng Ba 1868, ¡ng-ghen

khuyªn çc ®¹i biÓu c«ng nh©n nªn nghiªn cøu kü cuèn “T b¶n” cña M¸c tríc

khi th¶o luËn §iÒu lÖ thñ c«ng nghiÖp míi ë Quèc héi §øc, cuèn nµy lµ mét tµi

liÖu tuyÖt vêi ®Ó hä ®¹t môc ®Ých (xem Toµn tËp, t. 16, 1994, tr. 323-324). Khi th¶o

luËn dù th¶o §iÒu lÖ thñ c«ng nghiÖp trong Quèc héi §øc mïa xu©n 1869, çc ®¹i

biÓu c«ng nh©n ®· phª ph¸n kÞch liÖt b¶n ®iÒu lÖ nµy. Theo híng dÉn cña ¡ng-ghen,

trong bµi ph¸t biÓu hïng hån cña m×nh, Bª-ben ®· ®Ò nghÞ thÓ chÕ ho¸ chÕ ®é lao

®éng c«ng xëng – thi hµnh ngµy lµm viÖc 10 giê, b·i bá lao ®éng chñ nhËt, thµnh

lËp çc ban thanh tra c«ng xëng, tù do liªn minh ®Ó lËp ra çc tæ chøc c«ng

®oµn v.v.. Trong sè rÊt nhiÒu ®iÓm söa ®æi chØ cã ®Ò nghÞ xo¸ bá thÎ c«ng nh©n

cña Bª-ben ®a ra lµ ®îc chÊp nhËn. Ngµy 29 th¸ng N¨m dù luËt ®· ®îc th«ng

qua. Ngµy 13 th¸ng T 1869, khi th«ng b¸o víi Tæng héi ®ång vÒ viÖc çc ®¹i biÓu

c«ng nh©n tham gia Quèc héi B¾c §øc. M¸c ®Æc biÖt ngîi khen bµi ph¸t biÓu ®ã cña

Bª-ben. – 63, 388, 411.

65 §©y muèn nãi ®Õn nh÷ng t¸c phÈm sau ®©y cña Mau-r¬: “Einleitung zur Geschichte

der Mark -, Hof -, Dorf-und Stadt - Verfassung und der öffentlichen Gewalt”. München,

1854 (“Kh¸i luËn vÒ lÞch sö çc thiÕt chÕ m¸c-c¬, hé n«ng th«n, thiÕt chÕ n«ng

th«n vµ thµnh thÞ vµ quyÒn lùc c«ng céng”. Muyn-sen, 1854). “Geschichte der

Markenverfassung in Deutschland”, Erlangen, 1856 (“LÞch sö thiÕt chÕ m¸c-c¬ ë §øc”.

Ðc-lan-ghen, 1856), “Geschichte der Fronhöfe, der Bauernhöfe und der Hofverfassung

in Deutschland”, Bände I-IV, Erlangen, 1862-1863 (“LÞch sö çc hé ®Þa chñ, çc hé

n«ng d©n vµ thiÕt chÕ hé n«ng th«n ë §øc”. TËp I-IV, Ðc-lan-ghen, 1862-1863).

“Geschichte der Dorfverfassung in Deutschland”. Bände I-II, Erlangen 1865-1866

(“LÞch sö thiÕt chÕ n«ng th«n ë §øc”, TËp I-II, Ðc-lan-ghen, 1865-1866). – 65, 72.

66 Xem Toµn tËp, t. 13, 1993, tr. 30, t. 23, 1993, tr. 123. – 65, 885.

67 Cã lÏ muèn nãi ®Õn nh÷ng t¸c phÈm cña Phra-x¬: “Klima und Pflanzenwelt in der

Zeit. Ein Beitrag zur Geschichte Beider”. Landshut, 1847) (“KhÝ hËu vµ giíi thùc vËt

qua thêi gian. VÒ lÞch sö cña chóng”. Lan-®¬-xhót, 1847), “Historisch –

encyklopädischer Grundriß der Landwirtschaftslehre”. Stuttgart, 1848 (“Kh¶o luËn

b¸ch khoa lÞch sö vÒ khoa häc n«ng nghiÖp”. Stót-g¸t, 1848). “Geschichte der

landwirtschaft”. Prag, 1852 (“LÞch sö n«ng nghiÖp”. Pra-ha, 1852), “Die Natur der

Llandwirtschaft”. Bände I-II, München, 1857 (“B¶n chÊt cña n«ng nghiÖp”. TËp I-II,

Muyn-sen, 1857), “Die Ackerbaukrisen und ihre Heilmittel”. Leipzig, 1866 (“Nh÷ng

cuéc khñng ho¶ng trong n«ng nghiÖp vµ nh÷ng biÖn ph¸p ng¨n ngõa chóng”. Lai-

pxÝch, 1866). Xem tËp nµy, tr. 79. – 66.

68 §uy-rinh ®· v¹ch trÇn viÖc ®¸nh c¾p v¨n cña V¸c-g¬-n¬ trong t¸c phÈm cña «ng “Die

Schicksale meiner socialen Denkschrift für das preussische Staatsministerium”.

Berlin, 1868 (“Sè phËn b¶n b¸o ço cña t«i göi néi çc Phæ vÒ vÊn ®Ò x· héi”. BÐc-lin,

1868). – 67.

69 “Ancient Laws and Institutes of Wales”. Volumes I-II, 1841 (“Nh÷ng luËt lÖ vµ quy

®Þnh cæ cña xø Oen-x¬”. TËp I-II, 1841). – 67, 709.

70 ý nãi ®Õn dù th¶o ®iÒu 11 cña LuËt xuÊt b¶n do mét nhãm ®¹i biÓu, trong ®ã cã

§«n-phu-x¬, ®a ra tr×nh Héi ®ång lËp ph¸p ngµy 11 th¸ng Hai 1868, vµ ®· ®îc

th«ng qua ngµy 6 th¸ng Ba 1868, nguyªn v¨n: “TÊt c¶ çc bµi ®¨ng trªn çc xuÊt


b¶n phÈm ®Þnh kú ®Ò cËp ®Õn nh÷ng sù kiÖn thuéc ®êi sèng ç nh©n ®Òu bÞ coi lµ vi

ph¹m ph¸p luËt vµ ph¶i nép ph¹t 500 phr¨ng”. – 69, 733.

71 P. Pi-gèt, ngêi xuÊt b¶n tê b¸o “Irishman” (“Ngêi Ai-r¬-len”), vµ A. Xa-li-ven, chñ

bót b¸o “Weekly News” (“Tin tøc hµng tuÇn”), ®· bÞ kÕt ¸n tï víi thêi h¹n kh¸c nhau

vµo n¨m 1867 vµ 1868 v× ®· cho ®¨ng nh÷ng bµi ñng hé çc héi viªn Phª-ni-¨ng. – 69.

72 §©y muèn nãi ®Õn trêng y næi tiÕng thuéc BÖnh viÖn V¸c-ph«-l«-mª ë Lu©n

§«n. – 71.

73 M¸c trÝch dÉn ë ch¬ng X, môc 18 cuèn “LuËt Ba-vi-e”,

LuËt Ba-vi-e – luËt theo tËp qu¸n cña bé téc Ba-vi-e ë §øc, xuÊt hiÖn ë thÕ kû

VIII. – 71.

74 ý nãi ®Õn bµi göi tõ Phæ, ®¨ng trªn tê “Times” ngµy 17 th¸ng Ba 1868. – 74.

75 Hun-xruých – vïng nói ë tØnh Ranh. – 78.

76 Ta-xÝt. “Níc §øc”, ch¬ng 26. – 78.

77 Leges barbarorum (LuËt d· man) – luËt theo tËp qu¸n cña çc bé téc ngêi §øc, ®îc

biªn so¹n vµo gi÷a thÕ kû V vµ IX. – 78.

78 C. Fraas. “Geschichte der Landwirthschaft”. Prag, 1852, s. 12 (C. Phra-x¬. “LÞch sö

n«ng nghiÖp”. Pra-ha, 1852, tr. 12). – 80.

79 ý nãi ®Õn t¸c phÈm cña C. Soãc-lem-m¬ “Researches on the Hydrocarbons of the

Series CnH2n + 2” (“Nghiªn cøu hîp chÊt hy-®r«-çc-bon thuéc d·y CnH2n + 2”), cuèn

s¸ch nµy ®· ®îc «ng giíi thiÖu t¹i phiªn häp cña Héi hoµng gia Lu©n §«n ngµy 14

th¸ng N¨m 1868 (xem chó thÝch 118). – 82, 120.

80 Tõ ngµy 1 ®Õn 5 th¸ng T 1868, ¡ng-ghen lu l¹i Lu©n §«n ®Ó dù lÔ thµnh h«n cña

Lau-ra, con g¸i M¸c, víi P«n La-ph¸c-g¬. – 84.

81 ¡ng-ghen nãi ®Õn bµi “Auswanderung und Bürgerrecht” (“VÊn ®Ò ngêi lu vong vµ

luËt d©n sù”) ®¨ng trªn tê “Demokratisches Wochenblatt” sè 14, ngµy 4 th¸ng T

1868; bµi nµy nãi ®Õn hiÖp íc gi÷a Liªn minh B¾c §øc vµ Mü vÒ vÊn ®Ò quèc tÞch

cña nh÷ng ngêi §øc lu vong. B¶n dù th¶o hiÖp íc nµy ®· ®îc th¶o luËn t¹i Quèc

héi B¾c §øc th¸ng T 1868. – 84.

82 M¸c muèn nãi ®Õn nh÷ng bµi cña «ng viÕt trong nh÷ng n¨m 1856-1857 ®¨ng

trªn tê “New-York Daily Tribune” (“DiÔn ®µn Niu Oãc hµng ngµy”), nh÷ng bµi

nµy nªu râ ®Æc ®iÓm cña ng©n hµng cæ phÇn Ph¸p “CrÐdit Mobilier” – “CrÐdit

Mobilier cña Ph¸p” (lo¹t bµi) vµ “CrÐdit Mobilier” (xem Toµn tËp, t. 12, 1993, tr. 31-

52, 257-266, 368-372. – 86.

83 Th¸ng Ba – th¸ng T 1868 ë Gi¬-ne-v¬ ®· cã 3 ngh×n c«ng nh©n x©y dùng ®×nh c«ng.

C«ng nh©n ®ßi rót ng¾n ngµy lµm viÖc xuèng cßn 10 giê, t¨ng tiÒn c«ng, thay chÕ ®é

tr¶ l¬ng c«ng nhËt b»ng chÕ ®é tr¶ l¬ng theo giê; theo s¸ng kiÕn cña Ban chÊp hµnh

trung ¬ng chi bé Gi¬-ne-v¬ cña Quèc tÕ, nh÷ng ngêi ®×nh c«ng ®· nhËn ®îc sù

gióp ®ì cña c«ng nh©n c¶ çc ngµnh c«ng nghiÖp kh¸c. Nhê sù gióp ®ì cña Tæng héi

®ång, c¬ quan ®øng ra tæ chøc çc cuéc quyªn gãp tiÒn trong c«ng nh©n Anh, Ph¸p vµ

§øc, nªn c«ng nh©n Gi¬-ne-v¬ ®· th¾ng lîi trong cuéc ®×nh c«ng.

Cuéc ®×nh c«ng cña c«ng nh©n ®óc ®ång ë Pa-ri b¾t ®Çu t¹i xÝ nghiÖp B¸c-bª-®en

vµo th¸ng Hai 1867. C«ng nh©n ®Ò nghÞ ph¶i thiÕt lËp biÓu gi¸ tiÒn c«ng cè ®Þnh.

Ngµy 25 th¸ng Giªng, Héi cøu trî çc c«ng nh©n ®óc ®ång ë Pa-ri (SociÐtÐ de crÐdit

et de solidaritÐ des ouvriers du bronze) ®· ra chØ thÞ kªu gäi çc héi viªn cña m×nh s½n

sµng tham gia tæng b·i c«ng ®Ó biÓu thÞ t×nh ®oµn kÕt. §Ó ®èi phã víi viÖc lµm nµy, t¹i

cuéc häp ngµy 14 th¸ng Hai, 120 chñ xÝ nghiÖp ®· ®ång t×nh ra quyÕt ®Þnh ®ßi ph¶i

gi¶i thÓ héi cøu trî tríc ngµy 25 th¸ng Hai, nÕu kh«ng hä ®e do¹ sÏ sa th¶i thî hµng

lo¹t. Cuéc häp toµn thÓ cña c«ng nh©n ®óc ®ång ngµy 24 th¸ng Hai cã tíi 3000 ngêi

tham dù ®· quyÕt ®Þnh tiÕn hµnh ®Êu tranh chèng l¹i bän chñ xëng. Ngay lóc ®ã tin

nµy ®· ®îc truyÒn tíi Tæng héi ®ång th«ng qua çc ®¹i biÓu biÖt ph¸i cña Héi cøu trî

çc c«ng nh©n ®óc ®ång ë Lu©n §«n. Theo s¸ng kiÕn cña çc uû viªn Tæng héi ®ång

nh I-ung, §uy-p«ng vµ mét sè ngêi kh¸c, cuéc quyªn gãp tiÒn ®Ó ñng hé c«ng nh©n

Pa-ri ®· ®îc tiÕn hµnh. Phong trµo réng lín ®oµn kÕt víi c«ng nh©n ®óc ®ång ë Pa-ri

do Tæng héi ®ång tæ chøc ®· cæ vò m¹nh mÏ tinh thÇn chiÕn ®Êu cña nh÷ng ngêi

tham gia ®×nh c«ng vµ ®· ®Ëp tan ©m mu cña bän chñ xëng. Ngµy 24 th¸ng Ba, çc

®¹i diÖn cña liªn minh çc chñ xëng ®· ph¶i ®ång ý thùc hiÖn biÓu gi¸ tiÒn c«ng cè

®Þnh ®èi víi tõng lo¹i c«ng viÖc kh¸c nhau. – 87, 324, 332.

84 Mïa xu©n 1868 ë BØ ®· x¶y ra çc sù kiÖn ë vïng má S¸c-l¬-rua. §Ó ph¶n ®èi

viÖc chñ má c¾t gi¶m viÖc lµm vµ h¹ thÊp 10% tiÒn c«ng, c«ng nh©n ®· tuyªn bè

®×nh c«ng vµ nghØ viÖc. Ngµy 26 th¸ng Ba ë S¸c-l¬-rua ®· x¶y ra cuéc ®ông ®é

®Ém m¸u gi÷a nh÷ng c«ng nh©n ®×nh c«ng vµ c¶nh s¸t. 22 c«ng nh©n, trong ®ã cã

5 phô n÷, ®· bÞ b¾t vµ bÞ truy tè. Chi bé cña Quèc tÕ t¹i BØ ®· ph¸t ®éng mét

chiÕn dÞch réng lín nh»m gióp ®ì nh÷ng ngêi ®×nh c«ng ë chÝnh ngay níc BØ


còng nh ë çc níc kh¸c. Chi bé ®· tæ chøc nh÷ng cuéc mÝt-tinh ph¶n ®èi. Trªn çc

tê b¸o “Tribune du Peuple” (“DiÔn ®µn nh©n d©n”). “LibertÐ”, v.v. ®· ®¨ng c«ng khai

tin vÒ çc sù kiÖn ë S¸c-l¬-rua, ngµy 12 th¸ng T 1868, chi bé ®· ra b¶n tuyªn ng«n

göi c«ng nh©n BØ vµ c«ng nh©n çc níc kh¸c, cñng cè mèi liªn hÖ thêng xuyªn víi

Tæng héi ®ång, tæ chøc nµy, ®Õn lît m×nh, sau khi tuyªn bè r»ng sù nghiÖp cña c«ng

nh©n má S¸c-l¬-rua còng lµ sù nghiÖp chung cña Quèc tÕ, còng ra tuyªn bè vµ tæ chøc

gióp ®ì nh÷ng ngêi b·i c«ng. KÕt qu¶ cña nh÷ng sù kiÖn nµy lµ sè uû viªn cña Quèc

tÕ ë BØ t¨ng lªn rÊt nhiÒu.

VÒ cuéc b·i c«ng cña c«ng nh©n x©y dùng ë Gi¬-ne-v¬ - xem chó thÝch 83.

ë B«-l«-nh¬ tõ 14 ®Õn 17 th¸ng T 1868 ®· diÔn ra cuéc tæng b·i c«ng cña c«ng

nh©n ®ßi gi¶m vµ ph©n bæ c«ng b»ng thuÕ thu nhËp. Cuéc b·i c«ng kÌm theo nh÷ng

cuéc mÝt-tinh vµ tuÇn hµnh, trong ®ã c«ng nh©n ®· nÐm ®¸ lµm vì çc cöa kÝnh cña

Toµ thÞ chÝnh. Qu©n ®éi ®îc huy ®éng ®Õn ®Ó gi¶i t¸n cuéc tuÇn hµnh, nhiÒu c«ng

nh©n ®· bÞ b¾t gi÷. – 89, 156.

85 “Tãm t¾t tËp mét bé “T b¶n” cña C. M¸c” do Ph. ¡ng-ghen biªn so¹n n¨m 1868 cßn

gi÷ l¹i ®îc díi d¹ng b¶n th¶o viÕt tay chØ bao qu¸t hai phÇn ba ®Çu cña tËp s¸ch

trong ®ã cã ch¬ng “M¸y mãc vµ ®¹i c«ng nghiÖp” (xem Toµn tËp, t. 16, 1994, tr.

327-392). – 89.

86 Cu-ghen-man, sau khi trao ®æi th tõ víi nhµ tù nhiªn häc næi tiÕng ngêi §øc

ViÕc-sèp vÒ mét sè vÊn ®Ò phô khoa, ®· cè g¾ng lµm cho nhµ khoa häc nµy quan t©m

tíi t¸c phÈm “T b¶n” cña M¸c. – 90.

87 Lêi kªu gäi cña I. Ph. BÕch-c¬ vÒ viÖc gióp ®ì vËt chÊt cho çc c«ng nh©n x©y dùng

®ang b·i c«ng ë Gi¬-ne-v¬ “Internationale Arbeiterassociation. Zuruf an alle Arbeiter

deutscher Sprache” (“Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ. Lêi kªu gäi göi toµn thÓ c«ng

nh©n nãi tiÕng §øc”) ®· ®îc c«ng bè ë Gi¬-ne-v¬ ngµy 11 th¸ng T 1868. – 91.

88 M¸c muèn nãi ®Õn bµi “X· luËn chÝnh trÞ” trªn b¸o “Demokratisches Wochenblatt”

çc sè 15 vµ 16, ngµy 11 vµ 18 th¸ng T 1868. – 94.

89 M¸c muèn nãi ®Õn phÇn ®Çu, theo dù ®Þnh cña «ng, cña quyÓn ba bé “T b¶n” ®îc

«ng viÕt vµo nh÷ng n¨m 1864-1865. §Æc ®iÓm cña phÇn b¶n th¶o nµy vÒ sau ®· ®îc

¡ng-ghen nªu trong lêi tùa viÕt cho lÇn xuÊt b¶n ®Çu tiªn b»ng tiÕng §øc tËp III bé

“T b¶n” (xem Toµn tËp, t. 25, ph. I, 1995, tr. 11-21). – 95.

90 ý nãi ®Õn kú häp ®Çu tiªn cña NghÞ viÖn thuÕ quan, diÔn ra tõ 27 th¸ng T ®Õn 23

th¸ng N¨m 1868.

NghÞ viÖn thuÕ quan – c¬ quan l·nh ®¹o cña Liªn minh thuÕ quan, ®îc lËp ra sau

cuéc chiÕn tranh n¨m 1866 vµ sau khi ký hiÖp íc vÒ viÖc thµnh lËp tæ chøc nµy gi÷a

Phæ vµ çc quèc gia Nam §øc ngµy 8 th¸ng T 1867. NghÞ viÖn gåm çc thµnh viªn

cña Quèc héi §øc thuéc Liªn minh B¾c §øc vµ nh÷ng ®¹i biÓu ®· ®îc lùa chän vµ

bÇu riªng cña çc quèc gia Nam §øc nh Ba-vi-e, Ba-®en, VuyÕc-tem-bÐc vµ

HÐt-xen. Çc ®¹i biÓu cña c«ng nh©n trong nghÞ viÖn nµy lµ Bª-ben vµ LÝp-nÕch.

NghÞ viÖn cã nhiÖm vô nghiªn cøu chØ ®éc nh÷ng vÊn ®Ò vÒ th¬ng m¹i vµ chÝnh s¸ch

thuÕ quan; ý ®å cña Bi-xm¸c muèn dÇn dÇn më réng quyÒn h¹n cña tæ chøc nµy, ph¸t

triÓn nã c¶ vÒ nh÷ng vÊn ®Ò kh¸c, nh÷ng vÊn ®Ò chÝnh trÞ, ®· bÞ çc ®¹i biÓu miÒn

Nam §øc ph¶n ®èi kÞch liÖt.

§¶ng nh©n d©n §øc thµnh lËp n¨m 1865, gåm nh÷ng phÇn tö d©n chñ tiÓu t s¶n

vµ mét bé phËn giai cÊp t s¶n, chñ yÕu lµ ë çc quèc gia Nam §øc. Kh¸c víi ®¶ng tù

do – d©n téc, §¶ng nh©n d©n §øc ®Êu tranh chèng viÖc thiÕt lËp quyÒn b¸ chñ cña Phæ

ë §øc vµ b¶o vÖ çi gäi lµ “Níc §¹i §øc”, trong ®ã nhÊt thiÕt ph¶i gåm c¶ Phæ lÉn

¸o. Thi hµnh ®êng lèi chèng Phæ vµ ®Ò ra nh÷ng khÈu hiÖu d©n chñ chung, §¶ng

nµy còng ®ång thêi lµ ngêi thÓ hiÖn nh÷ng nguyÖn väng riªng cña mét sè quèc gia ë

§øc. Tuyªn truyÒn t tëng cña mét nhµ níc liªn bang §øc, §¶ng nµy ®Êu tranh

chèng l¹i sù thèng nhÊt níc §øc díi h×nh thøc mét níc céng hoµ tËp trung d©n

chñ nhÊt. – 100, 204, 368, 436, 441, 448, 590.

91 M¸c muèn nãi ®Õn lý luËn vÒ ®Þa t« tuyÖt ®èi (xem Toµn tËp, t. 25, ph. II, 1994,

tr. 434-471). – 107.

92 Trong b¶n th¶o ®Çu tiªn cña quyÓn III bé “T b¶n” cña M¸c viÕt trong nh÷ng n¨m

1864-1865, toµn bé néi dung ®îc chia thµnh b¶y ch¬ng lín. Sau khi M¸c mÊt, khi

chuÈn bÞ ®Ó xuÊt b¶n b¶n th¶o nµy, ¡ng-ghen ®· ®æi çc ch¬ng thµnh çc phÇn.

Trong tËp III bé “T b¶n” ®îc nãi ®Õn trong th mµ ¡ng-ghen ®a xuÊt b¶n, ch¬ng

hai t¬ng øng víi phÇn “Sù chuyÓn ho¸ lîi nhuËn thµnh lîi nhuËn trung b×nh” (xem

Toµn tËp, t. 25, ph. II, 1994, tr. 215-310). – 107.

93 Trong lÇn xuÊt b¶n ®Çu tiªn b»ng tiÕng §øc tËp I bé “T b¶n”, nh÷ng thay ®æi nh¾c

®Õn ë ®©y trong sù h×nh thµnh t b¶n ®îc m« t¶ ë ch¬ng s¸u. Trong lÇn xuÊt b¶n thø

hai vµ nh÷ng lÇn sau b»ng tiÕng §øc tËp I, phÇn nµy n»m ë ch¬ng 23 (“Quy luËt phæ

biÕn cña tÝch luü t b¶n chñ nghÜa”), phÇn thø b¶y (xem Toµn tËp, t. 23, 1993, tr. 863-

994). – 107.


94 ë ®©y kh¸i niÖm t b¶n s¶n xuÊt ®îc M¸c hiÓu lµ t b¶n c«ng nghiÖp, kh¸c víi

t b¶n th¬ng nh©n hay t b¶n th¬ng nghiÖp. Sau nµy M¸c chÝnh thøc gäi lµ t

b¶n s¶n xuÊt trong phÇn thø nhÊt cña tËp II bé “T b¶n” (xem Toµn tËp, t. 24,

1994, tr. 58-196). – 107.

95 C«ng viªn ë Lu©n §«n, gÇn n¬i mµ ¡ng-ghen ®· tõng ë sau khi rêi Man-se-xt¬ ®Õn

Lu©n §«n n¨m 1870. – 109.

96 §óng nh trong bøc th V. Si-l¬ göi M¸c ngµy 26 th¸ng T 1868, ë ®©y muèn nãi ®Õn

nh÷ng tµi liÖu tiÓu sö mµ E. Rª-cluy cÇn ®Ó viÕt bµi vÒ M¸c. – 109.

97 §©y muèn nãi ®Õn bµi ®¨ng trªn tê “Mannheimer Zeitung” (“B¸o Man-hªm”) viÕt vÒ

bé “T b¶n” cña M¸c; bµi nµy cã lÏ ®· ®îc ®¨ng víi sù céng t¸c cña Di-ben. – 114.

98 M¸c nãi ®Õn nh÷ng ®o¹n trÝch ë tr. 186 tËp I bé “T b¶n”, xuÊt b¶n lÇn ®Çu tiªn b»ng

tiÕng §øc. Khi chuÈn bÞ xuÊt b¶n tËp nµy b»ng tiÕng §øc lÇn thø hai vµo n¨m 1872,

trªn c¬ së nh÷ng sè liÖu bæ sung do ¡ng-ghen cung cÊp, M¸c ®· dÉn ra nh÷ng sè liÖu

chÝnh x¸c vµ söa mét vµi sai sãt thùc tÕ trong néi dung cña cuèn xuÊt b¶n lÇn thø nhÊt

(xem Toµn tËp, t. 23, 1993, tr. 323-325). – 117, 124.

99 ý nãi ®Õn cuèn s¸ch: H. E. Roscoe. “Kurzes Lehrbuch der Chemie nach den neuesten

Ansichten der Wissenschaft. Deutsche Ausgabe, unter Mitwirkung des Verfassers

bearbeitet von Carl Schorlemmer”. Braunschweig, 1867 (G. E. R«-xc«. “Gi¸o tr×nh

hãa häc gi¶n yÕu, gåm nh÷ng quan ®iÓm khoa häc míi nhÊt. XuÊt b¶n b»ng tiÕng

§øc, do Çc Soãc-lem-m¬ chØnh lý víi sù tham gia cña t¸c gi¶”. Brao-n¬-svai-g¬,

1867). VÒ s¶n xuÊt rîu cån ®· nãi ®Õn ë tr. 487-490. – 120.

100 ý nãi ®Õn vô bª bèi ë ¸o th¸ng N¨m 1868, nguyªn nh©n lµ do sù tha hãa vÒ ®¹o ®øc

trong giíi quý téc ¸o. Nam tíc phu nh©n I-u-li-a £-bÐc-ghª-ni, ngêi t×nh cña b¸

tíc H«-rinh, ®· bÞ buéc téi giÕt vî cña H«-rinh. Nh÷ng bøc th cña H«-rinh göi £-

bÐc-ghª-ni ®îc ®a ra tríc tßa lµ b»ng chøng ®Ó buéc téi b¸ tíc lµ tßng ph¹m

trong vô ¸n m¹ng. – 122.

101 Ch¾c lµ M¸c nãi ®Õn ®o¹n kÓ vÒ Plu-ta-kh¬ trong “TiÓu sö” cña «ng nµy. – 123.

102 ¡ng-ghen muèn nãi ®Õn bµi ph¸t biÓu cña E. La-xke-r¬ t¹i phiªn häp ®Çu tiªn cña

NghÞ viÖn thuÕ quan ngµy 18 th¸ng N¨m 1868 (vÒ NghÞ viÖn thuÕ quan – xem chó

thÝch 90). – 128.

103 M¸c nãi ®Õn ch¬ng hai (“Sù chuyÓn hãa cña tiÒn thµnh t b¶n”) trong tËp I bé

“T b¶n” xuÊt b¶n lÇn ®Çu b»ng tiÕng §øc. Ch¬ng nµy, trong lÇn xuÊt b¶n thø

hai vµ nh÷ng lÇn sau b»ng tiÕng §øc cña tËp nµy, lµ phÇn thø hai (xem Toµn tËp, t. 23,

1993, tr. 221-264). – 129.

104 ý nãi ®Õn ch¬ng mét (“Hµng hãa vµ tiÒn”) trong tËp I bé “T b¶n” xuÊt b¶n lÇn ®Çu

b»ng tiÕng §øc. Ch¬ng nµy, trong lÇn xuÊt b¶n thø hai vµ nh÷ng lÇn sau b»ng tiÕng

§øc cña tËp nµy, lµ phÇn thø nhÊt (xem Toµn tËp, t. 23, 1993, tr. 61-220). – 130.

105 “Currency principle” (“Nguyªn lý lu th«ng tiÒn tÖ”), hay “trêng ph¸i tiÒn tÖ”) – lµ

mét trong nh÷ng h×nh thøc cña trêng ph¸i b¶o vÖ thuyÕt sè lîng tiÒn tÖ. Nh÷ng

ngêi ®¹i diÖn cho trêng ph¸i nµy kh¼ng ®Þnh r»ng gi¸ trÞ vµ gi¸ c¶ cña hµng hãa

®îc quyÕt ®Þnh bëi sè lîng tiÒn tÖ trong lÜnh vùc lu th«ng. Hä ®Ò ra cho m×nh môc

tiªu lµ duy tr× sù lu th«ng tiÒn tÖ æn ®Þnh vµ biÖn ph¸p duy nhÊt ®Ó lµm viÖc ®ã lµ b¶o

®¶m chÕ ®é thanh to¸n b¾t buéc b»ng vµng cña ng©n hµng vµ ®iÒu tiÕt viÖc ph¸t hµnh

chóng cho phï hîp víi viÖc nhËp vµ xuÊt khÈu nh÷ng kim lo¹i quý. XuÊt ph¸t tõ

nh÷ng tiÒn ®Ò lý luËn sai lÇm cña m×nh, “trêng ph¸i tiÒn tÖ” ®· coi nguyªn nh©n

quyÕt ®Þnh dÉn ®Õn nh÷ng cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ s¶n xuÊt thõa lµ viÖc vi ph¹m

nh÷ng quy luËt lu th«ng tiÒn tÖ do hä tuyªn bè. Lý luËn cña “trêng ph¸i tiÒn tÖ” ®·

®îc phæ biÕn réng r·i ë Anh vµo nöa ®Çu thÕ kû XIX. Nhng nh÷ng ý ®å cña ChÝnh

phñ Anh ®Þnh dùa vµo lý luËn nµy (§¹o luËt ng©n hµng n¨m 1844) ®· kh«ng ®a l¹i

mét kÕt qu¶ nµo vµ chØ kh¼ng ®Þnh thªm tÝnh chÊt hoµn toµn thiÕu c¨n cø khoa häc vµ

hoµn toµn v« dông ®èi víi môc ®Ých thùc tiÔn cña nã (xem Toµn tËp, t. 13, 1993, tr.

220-222 vµ t. 25, ph. II, 1995, tr. 139-165). – 130.

106 A. Smith. “An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations”.

Edinburgh, 1814, vol. 1, p. 441 (A. XmÝt. “Nghiªn cøu vÒ b¶n chÊt vµ nguyªn nh©n

giµu cã cña çc d©n téc”. £-®in-buèc, 1814, tËp I, tr. 441). – 130.

107 Turgot. “RÐflexions sur la formation et la distribution des richesses”. In: “Oeuvres de

Turgot. Nouvelle Ðdition par E. Daire”. Tome premier. Paris, 1844, S. 43 (TuyÕc-g«.

“Suy nghÜ vÒ viÖc t¹o ra vµ ph©n phèi cña c¶i. Trong cuèn s¸ch: “TuyÕc-g« Toµn tËp,

do E. §ª-r¬ míi xuÊt b¶n. TËp mét. Pa-ri, 1844, tr. 43). – 130.

108 M¸c gi¶ng bµi vÒ tiÒn c«ng t¹i Héi gi¸o dôc chñ nghÜa céng s¶n cña c«ng nh©n §øc ë

Lu©n §«n (xem chó thÝch 2) ngµy 20 th¸ng N¨m 1868. – 131.

109 M¸c cïng con g¸i lµ £-lª-«-no-ra ®Õn th¨m ¡ng-ghen ë Man-se-xt¬ tõ ngµy 29 th¸ng

N¨m ®Õn kho¶ng 15 th¸ng S¸u 1868. – 134.


110 T¹i §¹i héi L«-dan cña Quèc tÕ n¨m 1867, Bruy-xen ®îc chän lµm ®Þa ®iÓm häp ®¹i

héi toµn thÓ thêng kú vµo n¨m 1868. Nhng do viÖc çc ®¹i biÓu H¹ nghÞ viÖn BØ

muèn gia h¹n thªm ®¹o luËt vÒ ngo¹i kiÒu n¨m 1835, theo ®¹o luËt nµy, bÊt kú ngêi

ngo¹i quèc nµo còng ®Òu cã thÓ bÞ trôc xuÊt ra khái níc nµy nÕu bÞ buéc téi ho¹t

®éng chÝnh trÞ kh«ng lµnh m¹nh, t¹i phiªn häp Tæng héi ®ång ngµy 25 th¸ng N¨m

1868, M¸c ®Ò nghÞ b·i bá viÖc triÖu tËp §¹i héi ë Bruy-xen. NghÞ quyÕt do M¸c

th¶o ra vÒ viÖc chuyÓn ®Þa ®iÓm häp ®¹i héi ®Õn Lu©n §«n (xem Toµn tËp, t. 16,

1994, tr. 425) ®· ®îc chÊp thuËn t¹i phiªn häp Héi ®ång ngµy 2 th¸ng S¸u. Tuyªn

bè cña bé trëng t ph¸p BØ Giuy-l¬ B¸c t¹i H¹ nghÞ viÖn ngµy 16 th¸ng N¨m 1868

kªu gäi çc ®¹i biÓu ph¶n ®èi viÖc häp ®¹i héi ë Bruy-xen, b¶n kh¸ng nghÞ cña chi bé

Bruy-xen cña Quèc tÕ vÒ tuyªn bè nµy ®îc ®¨ng trªn b¸o “Tribune du Peuple” sè 5,

ngµy 24 th¸ng N¨m 1868, còng nh nh÷ng bøc th cña çc nhµ l·nh ®¹o chi bé lµ §ê

Pa-p¬ vµ Van-®en-hu-ten ®· thuyÕt phôc M¸c ®a ra t¹i phiªn häp cña Tæng héi ®ång

ngµy 16 th¸ng S¸u 1868 nghÞ quyÕt míi t¸n thµnh chän ®Þa ®iÓm häp ®¹i héi thêng

kú ë Bruy-xen. – 134.

111 ¡ng-ghen dù ®Þnh viÕt bµi thø hai vÒ bé “T b¶n” cho t¹p chÝ “The Fortnightly

Review” nhng kh«ng thùc hiÖn ®îc. – 137, 148, 170.

112 Tê b¸o ë Bruy-xen “Cigale” (“Con ve”) sè 25, ngµy 21 th¸ng S¸u 1868 ®· ®¨ng bµi

phãng sù tõ Lu©n §«n cña P. Vª-di-ni-ª, trong ®ã ®· m« t¶ xuyªn t¹c viÖc th¶o luËn

vÊn ®Ò chuyÓn ®Þa ®iÓm häp ®¹i héi t¹i phiªn häp cña Tæng héi ®ång ngµy 9 th¸ng

S¸u vµ néi dung bµi b¸o chøa ®ùng nh÷ng lêi c«ng kÝch cã tÝnh chÊt vu ço çc ñy

viªn Héi ®ång lµ §uy-p«ng vµ I-ung. Do ®ã chi bé trung t©m ë Bruy-xen ®· häp ngµy

22 th¸ng S¸u nhÊt trÝ ra quyÕt ®Þnh hoµn toµn kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ bµi b¸o cña

Vª-di-ni-ª vµ tuyªn bè ph¶n ®èi viÖc tiÕt lé trªn b¸o chÝ nh÷ng tin tøc vÒ sinh

ho¹t néi bé cña Quèc tÕ. Bµi b¸o ph¶n ®èi cña chi bé BØ tríc nh÷ng lêi vu khèng

cña Vª-di-ni-ª ®èi víi §uy-p«ng vµ I-ung ®· ®îc ®¨ng trªn tê “Cigale” sè 26, ngµy

28 th¸ng S¸u 1868. – 138.

113 A. XmÝt. “Nghiªn cøu b¶n chÊt vµ nguyªn nh©n giµu cã cña çc d©n téc”. M¸t-xc¬-va -

Lª-nin-gr¸t, 1935. TËp I, tr. 46, 52-53. – 138.

114 ë ®©y, khi sö dông tõ khóc gi¶i lÊy tõ cuèn “HiÖn tîng häc tinh thÇn” cña Hª-ghen

(xem Hª-ghen, Toµn tËp, t. IV, M¸t-xc¬-va, 1959, tr. 187), M¸c nhÊn m¹nh r»ng XmÝt

®· kÕt hîp nh÷ng yÕu tè cña mét quan ®iÓm khoa häc s©u s¾c víi nh÷ng kh¸i niÖm

tÇm thêng nhÊt. – 139.

115 ý nãi ®Õn viÖc chuÈn bÞ tµi liÖu cho t¸c phÈm cña Ai-s¬-hèp “Die Internationale

arbeiterassociation. Ihre Gründung. Organisation, politischsociale Thätigkeit und

ausbreitung” (“Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ. ViÖc thµnh lËp, tæ chøc, ho¹t ®éng

x· héi – chÝnh trÞ vµ sù ph¸t triÓn cña nã”). Ngµy 6 th¸ng S¸u 1868, Ai-s¬-hèp ®Õn

yªu cÇu M¸c gióp «ng nµy viÕt bµi vÒ lÞch sö cña Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ

nh»m tuyªn truyÒn t tëng vµ ho¹t ®éng thùc tiÔn cña Héi. MÆc dï hoµn c¶nh gia

®×nh rÊt khã kh¨n v× çc con ®ang bÞ èm, M¸c vÉn su tÇm vµ ®Õn ngµy 27 th¸ng S¸u

®· göi ®Õn BÐc-lin mét gãi lín tµi liÖu v¨n kiÖn cña Héi liªn hiÖp, nh÷ng bµi c¾t tõ

b¸o chÝ ra vµ cuèn s¸ch máng vÒ ho¹t ®éng cña héi, còng nh nh÷ng th tõ trao ®æi ç

nh©n vµ nh÷ng bµi nhËn xÐt. Nhê nhËn ®îc sè tµi liÖu phong phó nµy, bµi viÕt ®·

ph¸t triÓn ®Õn møc trë thµnh cuèn s¸ch máng. Cuèn s¸ch ®· ®îc Ai-s¬-hèp viÕt víi

sù tham gia gi¸n tiÕp cña M¸c. Qua bøc th cña Ai-s¬-hèp thÊy râ lµ, mÆc dï toµn bé

nh÷ng tµi liÖu viÕt tay cña M¸c ®· ®îc ®a vµo cuèn s¸ch, M¸c cßn tr¶ lêi rÊt nhiÒu

vÊn ®Ò mµ Ai-s¬-hèp nªu ra, khuyªn b¶o, ®Ò nghÞ vµ cßn tù viÕt bµi cho cuèn s¸ch. Tõ

ngµy 12 ®Õn ngµy 22 th¸ng B¶y 1868, M¸c ch÷a b¶n in thö vµ biªn tËp cuèn s¸ch.

Ngµy 29 th¸ng B¶y cuèn s¸ch ®· hoµn chØnh vµ ®Õn th¸ng T¸m nã ®· ®îc xuÊt b¶n. – 143.

116 Bµi ®îc ¡ng-ghen nãi ®Õn kh«ng t×m thÊy. – 148.

117 §©y lµ nãi ®Õn bµi b×nh luËn vÒ tËp mét bé “T b¶n” ®¨ng trªn t¹p chÝ xuÊt b¶n víi sù

tham gia cña Phau-s¬ “Vierteljahrschrift für Volkswirthschaft und Kulturgeschichte”

(“TËp san tam ç nguyÖt vÒ çc vÊn ®Ò kinh tÕ quèc d©n vµ lÞch sö v¨n hãa”, tËp

XX, BÐc-lin, 1868, tr. 206-219), nhan ®Ò “Das Kapital. Kritik der politischen

Oekonomie von Karl Marx. Erster Band. Buch I. Der Produktionsprozess des Kapitals,

Hamburg, Otto Meissner, 1867” (“Çc M¸c. T b¶n. Phª ph¸n khoa kinh tÕ chÝnh

trÞ, TËp mét. QuyÓn I. Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cña t b¶n”, H¨m-buèc, èt-t« Mai-xn¬,

1867). – 151, 185.

118 §©y muèn nãi ®Õn hai bµi: “Proceedings of the Royal Society” (“Kû yÕu cña Héi

hoµng gia”) sè 94 n¨m 1867 vµ sè 102 n¨m 1868, c«ng bè c«ng tr×nh nghiªn cøu cña

Soãc-lem-m¬ vÒ çc hy-®r«-çc-bon thuéc d·y CnH2n + 2. – 154.

119 Héi gi¸o dôc céng s¶n chñ nghÜa cña c«ng nh©n §øc ë Lu©n §«n (xem chó

thÝch 2) ®· phèi hîp víi mét sè tæ chøc kh¸c ë Lu©n §«n hµng n¨m tæ chøc nh÷ng

buæi d¹ héi träng thÓ ®Ó kû niÖm cuéc khëi nghÜa th¸ng S¸u cña giai cÊp v« s¶n


Pa-ri n¨m 1848; çc uû viªn Tæng héi ®ång cïng tham dù nh÷ng buæi d¹ héi

nµy. – 156.

120 Nh©n bµi ph¸t biÓu ®îc nh¾c ®Õn trong th cña Ph. Pi-a t¹i cuéc mÝt-tinh ë Lu©n

§«n ngµy 29 th¸ng S¸u, t¹i phiªn häp ngµy 7 th¸ng B¶y 1868, theo ®Ò nghÞ cña M¸c,

Tæng héi ®ång ®· ra quyÕt ®Þnh b¸c bá lêi ph¸t biÓu cña Pi-a sau khi cho ®¨ng “NghÞ

quyÕt cña Tæng héi ®ång vÒ bµi ph¸t biÓu cña Ph. Pi-a” (xem Toµn tËp, t. 16, 1994, tr.

426). Sau khi b¶n nghÞ quyÕt xuÊt hiÖn trªn b¸o chÝ, trong chi bé Ph¸p ë Lu©n §«n,

chi bé nµy ®îc thµnh lËp mïa thu 1865 vµ gåm nh÷ng ngêi v« s¶n còng nh c¶

nh÷ng phÇn tö tiÓu t s¶n, ®· x¶y ra t×nh tr¹ng chia rÏ. Nh÷ng ®¹i biÓu çnh v« s¶n (E.

§uy-p«ng, G. I-ung, P. La-ph¸c-g¬ v.v.) ®· rêi bá chi bé sau khi bµy tá sù bÊt b×nh

tríc s¸ch lîc phiªu lu vµ khiªu khÝch cña Pi-a. Nhãm theo Pi-a, sau khi mÊt liªn

l¹c víi Quèc tÕ, vÉn tiÕp tôc ho¹t ®éng nh©n danh Quèc tÕ vµ nhiÒu lÇn ñng hé çc

nhãm phi v« s¶n ®ang ®Êu tranh chèng ®êng lèi cña M¸c trong Tæng héi ®ång. Ngµy

10 th¸ng N¨m 1870, Tæng héi ®ång chÝnh thøc ®o¹n tuyÖt víi nhãm nµy (xem Toµn

tËp, t. 16, 1994, tr. 579). – 156, 175, 193, 786.

121 Trong th cña Uû ban Bruy-xen ngµy 23 th¸ng S¸u 1868 cã th«ng b¸o quyÕt ®Þnh cña

chi bé Trung t©m ë Bruy-xen vÒ viÖc hoµn toµn kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ bµi b¸o

cña Vª-di-ni-ª trªn tê “Cigale” sè 25, ngµy 21 th¸ng S¸u 1868, c«ng kÝch cã tÝnh chÊt

vu khèng Tæng héi ®ång vµ çc uû viªn Tæng héi ®ång lµ §uy-p«ng vµ I-ung (xem chó

thÝch 112) vµ biÓu thÞ sù ph¶n øng tríc viÖc tiÕt lé trªn b¸o chÝ nh÷ng tin tøc vÒ sinh

ho¹t néi bé cña Quèc tÕ. Bøc th nµy do §¬ Pa-p¬, Mª-ten-x¬, §ª-lª-xan vµ R«-s¸c

viÕt vµ ®· ®îc ®äc t¹i phiªn häp Tæng héi ®ång ngµy 7 th¸ng B¶y 1868. – 156.

122 §©y lµ nãi ®Õn çc uû viªn ban l·nh ®¹o chi bé Pa-ri kho¸ hai ®ang bÞ kÕt ¸n tï

(C«m-b¬, Va-r¬-lin, Lan-®¬-ren, En-bÐc, Ma-l¬, S¸c-b«n-n¬, M«-len, Buèc-®«n

vµ Gran-s¬n), hä ®· bÞ giam gi÷ t¹i nhµ tï Xanh - Pª-la-gi¬ ë Pa-ri tõ th¸ng B¶y

1868, sau phiªn toµ thø hai xö çc thµnh viªn chi bé Pa-ri (vÒ phiªn toµ thø nhÊt xin

xem chó thÝch 27). – 156.

123 Der Feldzug der Preußischen Main Armee im Sommer 1866”. Bielefeld und Leipzig,

1867 (“Cuéc tiÕn qu©n cña qu©n ®éi Phæ vµo Ma-in-x¬ mïa hÌ 1866”. Bi-l¬-phen vµ

Lai-pxÝch, 1867). – 159.

124 ý nãi ®Õn dù ®Þnh cña Cu-ghen-man muèn viÕt th cho Phau-s¬ nãi vÒ bµi b×nh

luËn vÒ bé “T b¶n” cña M¸c (xem chó thÝch 117). M¸c so s¸nh cã tÝnh chÊt ch©m

biÕm Phau-s¬ víi Mannequin piss – pho tîng ®iªu kh¾c næi tiÕng ë Bruy-xen thÕ kû

XVII. – 161, 748.

125 M¸c nãi ®Õn bµi ®¨ng khuyÕt danh trªn tê “Literarisches Centralblatt für

Deutschland” (“B¸o v¨n häc trung ¬ng §øc”) sè 28, ngµy 4 th¸ng B¶y 1868 díi

nhan ®Ò “Marx, Karl. Das Kapital. Kritik der politischen oekonomie (in 3 Bdn). Erster

Bd. Buch I. Der Produktions prozess des Kapitals Hamburg, 1867. O. Meissner”

(“Çc M¸c. “T b¶n”. Phª ph¸n khoa kinh tÕ chÝnh trÞ (gåm 3 tËp). TËp mét. QuyÓn I.

Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cña t b¶n. H¨m-buèc, 1867. O. Mai-xn¬”). – 161.

126 Bµi cña I. §i-tx¬-ghen “Das Kapital. Kritik der politischen Oekonomie” von Karl

Marx. Hamburg, 1867” (“Çc M¸c. “T b¶n”. Phª ph¸n khoa kinh tÕ chÝnh trÞ”.

H¨m-buèc, 1867”) ®· ®îc M¸c göi ®Õn cho LÝp-nÕch vµ ®îc ®¨ng trªn tê

“Demokratisches Wochenblatt” trong phÇn phô tr¬ng sè 31 vµ çc sè 34, 36 vµ 37,

ngµy 1, 22, 29 th¸ng T¸m vµ 5 th¸ng ChÝn 1868. – 161.

127 §©y muèn nãi ®Õn cuèn s¸ch cña Sman-x¬ “Staatswirthschaftslehre in Briefen an

einen teuschen Erbprinzen”. Th. I, Berlin, 1818, S. 274-275 (“ChÝnh trÞ kinh tÕ häc,

gi¸o tr×nh hµm thô cho hoµng tö kÕ vÞ §øc”. P. I. BÐc-lin, 1818, tr. 274-275) vµ b¶n

dÞch tiÕng Ph¸p cña cuèn s¸ch nµy “Economie politique. Ouvrage traduit de

I’allemand”. T. I, Paris, 1826, p. 304.

Nh÷ng kÎ mÞ d©n – tõ dïng ®Ó gäi nh÷ng ngêi tham gia phong trµo chèng ®èi

trong giíi trÝ thøc §øc vµo nh÷ng n¨m 20 cña thÕ kû XIX ë §øc. Tõ nµy ®· trë thµnh

th«ng dông sau khi héi nghÞ çc bé trëng cña çc quèc gia §øc ë Çc-xb¸t häp vµo

th¸ng T¸m 1819 th«ng qua nh÷ng nghÞ quyÕt ®Æc biÖt nh»m ®Êu tranh chèng ©m mu

cña “nh÷ng kÎ mÞ d©n”. – 162.

128 ViÖc ¨n c¾p v¨n cña Ba-xti-a ®· ®îc M¸c v¹ch trÇn trong bµi “Téi ¨n c¾p v¨n cña Ph.

Ba-xti-a. (xem Toµn tËp, t. 16, 1994, tr. 427-429). – 163.

129 §©y muèn nãi ®Õn cuèn s¸ch cña C. B«-rót-tau “Gedanken über Gewissens –

Freiheit”. Königsberg, 1867 (“Nh÷ng suy nghÜ vÒ tù do tÝn ngìng”, Khuª-nÝch-xbÐc,

1867). Cuèn s¸ch ®Ò tÆng “Phrai-lai-n¬ ¤-ti-li Suèc-xen ë M¸t-xc¬-va”. – 166.

130 E. Gi«n-x¬ ®· ra øng cö t¹i cuéc bÇu cö vµo nghÞ viÖn n¨m 1868 ®¹i diÖn cho c«ng

nh©n Man-se-xt¬, nhng kh«ng tróng cö (xem tËp nµy, tr. 195, 243). – 166.

131 N¨m 1868, qua kinh nghiÖm cña phong trµo c«ng nh©n, ®Æc biÖt lµ do t¸c ®éng

cña Quèc tÕ vµ t tëng cña bé “T b¶n” cña M¸c, bé phËn tiªn tiÕn trong Liªn


®oµn c«ng nh©n toµn §øc (xem chó thÝch 43) ®· b¾t ®Çu ®o¹n tuyÖt víi nh÷ng gi¸o lý

cña ph¸i L¸t-xan. Sî bÞ mÊt ¶nh hëng cña m×nh trong c«ng nh©n, çc nhµ l·nh ®¹o

theo ph¸i L¸t-xan ®· buéc ph¶i nhîng bé. C¬ng lÜnh cña héi nghÞ toµn thÓ cña Liªn

®oµn ë H¨m-buèc ®îc ®¨ng trªn tê “Zukunft” sè 266, ngµy 10 th¸ng B¶y 1868 vµ

trªn tê “Social - Demokrat” sè 98, ngµy 21 th¸ng T¸m 1868 gåm nh÷ng ®iÓm nh: cæ

®éng cho tù do chÝnh trÞ hoµn toµn, cho bé “T b¶n” cña M¸c vµ cho sù hîp t¸c quèc

tÕ cña giai cÊp c«ng nh©n. M¸c ®· ®¸nh gi¸ b¶n c¬ng lÜnh nµy trong th tr¶ lêi “Göi

«ng chñ tÞch vµ ban l·nh ®¹o Tæng héi c«ng nh©n toµn §øc” (xem Toµn tËp, t. 16,

1994, tr. 432). Trong th göi ¡ng-ghen, M¸c nhËn xÐt vÒ th tr¶ lêi cña m×nh r»ng

M¸c chóc mõng nh÷ng ngêi theo ph¸i L¸t-xan “nh©n viÖc hä tõ bá c¬ng lÜnh cña

L¸t-xan” (xem tËp nµy, tr. 190).

Héi nghÞ ë H¨m-buèc (22-26 th¸ng T¸m 1868) ®· th«ng qua nh÷ng nghÞ quyÕt

quan träng: vÒ mÆt nguyªn t¾c t¸n thµnh phong trµo b·i c«ng, nhÊt trÝ thõa nhËn r»ng

“M¸c víi bé “T b¶n” cña m×nh, ®· cèng hiÕn v« gi¸ cho giai cÊp c«ng nh©n”, cuèi

cïng, ®· chØ ra r»ng c«ng nh©n çc níc nhÊt thiÕt ph¶i cïng nhau phèi hîp ho¹t

®éng. Nhng trªn thùc tÕ nh÷ng ngêi l·nh ®¹o ph¸i L¸t-xan vÉn tiÕp tôc c¶n trë viÖc

s¸p nhËp Liªn ®oµn vµo Quèc tÕ vµ vÉn gi÷ nguyªn nh÷ng quan ®iÓm cò cña hä. –

168, 172, 212, 223, 227, 761.

132 ¡ng-ghen muèn nãi tíi bøc th cña LÝp-nÕch göi M¸c ngµy 29 th¸ng B¶y 1868,

th«ng b¸o vÒ viÖc ký tho¶ thuËn gi÷a LÝp-nÕch vµ Svai-x¬ ë BÐc-lin th¸ng B¶y 1868.

Khi gÆp Svai-x¬, LÝp-nÕch ®· th«ng b¸o cho «ng nµy biÕt r»ng «ng ta vµ Bª-ben ®Þnh

khuyÕn nghÞ ®Ó ®¹i héi s¾p tíi cña Liªn minh çc hiÖp héi c«ng nh©n §øc häp ë

Nu-ren-be (xem chó thÝch 134) th«ng qua c¬ng lÜnh cña Quèc tÕ vµ ®ßi ph¶i s¸p

nhËp Liªn ®oµn cña L¸t-xan vµo Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ, «ng ta cho r»ng

b»ng çch ®ã sÏ xo¸ bá ®îc mèi bÊt hoµ gi÷a nh÷ng ngêi theo ph¸i L¸t-xan víi

nh÷ng ngêi theo Bª-ben vµ LÝp-nÕch vµ míi cã thÓ ®i tíi sù thèng nhÊt. – 169.

133 ý nãi bøc th cña Cu-ghen-man göi ¡ng-ghen ngµy 26 th¸ng B¶y 1868, trong ®ã

th«ng b¸o r»ng, theo BÐc-t¬-bª-ni, C©y-l¬ ë Lai-pxÝch ®· ®ång ý ®¨ng tiÓu sö cña M¸c

trªn t¹p chÝ “Gartenlaube” (“Chßi hãng m¸t”). Nhng bµi tiÓu sö do ¡ng-ghen viÕt ®·

kh«ng ®îc ban biªn tËp cho ®¨ng. Th¸ng B¶y 1869, ¡ng-ghen ®· söa l¹i bµi nµy göi

®¨ng b¸o “Zukunft” sè 185, ngµy 2 th¸ng T¸m 1869 díi nhan ®Ò “Çc M¸c” (xem

Toµn tËp, t. 16, 1994, tr. 489-496). – 169.

134 Ngµy 23 th¸ng B¶y 1868, Bª-ben ®¹i diÖn cho Liªn minh çc hiÖp héi c«ng nh©n §øc

®· göi giÊy mêi Tæng héi ®ång Quèc tÕ tíi dù ®¹i héi ë Nu-ren-be, trong ®ã viÕt:

“Trong sè nh÷ng vÊn ®Ò quan träng trong ch¬ng tr×nh nghÞ sù th× vÊn ®Ò chÝnh lµ vÊn

®Ò c¬ng lÜnh… Chóng t«i… muèn ®Ò nghÞ ®¹i héi chÊp nhËn b¶n c¬ng lÜnh cña Héi

liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ vµ… ®Ò nghÞ s¸p nhËp çc tæ chøc vµo Héi liªn hiÖp c«ng

nh©n quèc tÕ”.

§¹i héi Nu-ren-be cña Liªn minh do Bª-ben lµm chñ tÞch ®· häp tõ ngµy 5-7

th¸ng ChÝn 1868. Tæng héi ®ång ®· cö ®¹i biÓu chÝnh thøc cña m×nh tíi dù, ®ã lµ Õch-

ca-ri-ót, ngoµi ra cßn cã mét sè ®¹i biÓu cña Quèc tÕ còng tham dù ®¹i héi. Víi ®a sè

phiÕu (68 phiÕu thuËn vµ 46 phiÕu chèng) ®¹i héi ®· th«ng qua quyÕt ®Þnh vÒ viÖc hîp

nhÊt víi Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ vµ th«ng qua c¬ng lÜnh thõa nhËn nh÷ng

nguyªn t¾c c¬ b¶n cña héi nµy. §¹i héi ®· bÇu ra ban chÊp hµnh gåm 16 uû viªn ®¸ng

tin cËy ®Ó thùc hiÖn nghÞ quyÕt cña ®¹i héi; nh÷ng uû viªn nµy ®· ®îc Tæng héi ®ång

chuÈn y ngµy 22 th¸ng ChÝn 1868 ®Ó bÇu vµo Ban chÊp hµnh cña Héi liªn hiÖp c«ng

nh©n quèc tÕ ë §øc. §¹i héi Nu-ren-be còng ra nghÞ quyÕt vÒ viÖc tæ chøc çc

Liªn ®oµn vµ ®· nghe b¸o ço cña LÝp-nÕch vÒ vÊn ®Ò vò trang. Trong b¸o ço

nµy LÝp-nÕch yªu cÇu b·i bá çc ®¬n vÞ hiÖn hµnh. – 172, 193, 239, 379, 436.

135 §¹i héi ®oµn kÕt c«ng nh©n tÊt c¶ çc d©n téc ¸o – Hung ®¸ng lÏ sÏ häp ë Viªn vµo

th¸ng ChÝn 1868, nhng ®· bÞ ChÝnh phñ ¸o – Hung cÊm. – 172.

136 §©y lµ nãi nh÷ng nhËn xÐt cña M¸c ®èi víi bµi tiÓu sö M¸c do ¡ng-ghen viÕt (xem

chó thÝch 133). NhËn xÐt ®Çu tiªn nãi vÒ tê “Rheinische Zeitung für Politik, Handel

und Gewerbe” (“B¸o tØnh Ranh bµn vÒ çc vÊn ®Ò chÝnh trÞ, th¬ng m¹i vµ c«ng

nghiÖp”) – b¸o ra hµng ngµy ë Khuªn tõ 1 th¸ng Giªng 1842 ®Õn 31 th¸ng Ba 1843.

Tê b¸o do çc ®¹i diÖn cña giai cÊp t s¶n vïng Ranh cã tinh thÇn chèng ®èi chÕ ®é

chuyªn chÕ Phæ s¸ng lËp. Tõ th¸ng T 1842, M¸c trë thµnh céng t¸c viªn vµ tõ th¸ng

Mêi n¨m ®ã M¸c lµ mét trong nh÷ng biªn tËp viªn cña b¸o nµy. Tê b¸o ®· ®¨ng mét

lo¹t bµi cña ¡ng-ghen. Nhê cã M¸c biªn tËp, tê b¸o ngµy cµng mang tÝnh chÊt d©n

chñ çch m¹ng râ rÖt. ChÝnh phñ ®· ¸p dông mét chÕ ®é kiÓm duyÖt ®Æc biÖt g¾t gao

®èi víi tê “Rheinische Zeitung”, vµ sau nµy ®· ®ãng cöa tê b¸o. – 173.

137 §©y lµ nãi ®Õn lêi kªu gäi cña chñ tÞch Liªn ®oµn c«ng nh©n toµn §øc: “An die

Vorstands – Mitglieder des Allgemeinen deutschen Arbeiter – Vereins” (“Göi çc


uû viªn ban l·nh ®¹o Liªn ®oµn c«ng nh©n toµn §øc”), do V. Pin ký tªn ®¨ng trªn tê

“Social Demokrat” sè 90, ngµy 2 th¸ng T¸m 1868 (xem chó thÝch 145). – 175.

138 M¸c c©n nh¾c vÊn ®Ò lîi Ých cña viÖc chuyÓn Tæng héi ®ång ®Õn Gi¬-ne-v¬ n¨m 1869

nh©n §¹i héi Bruy-xen cña Quèc tÕ s¾p häp. – 177.

139 ¡ng-ghen muèn nãi ®Õn nghÞ quyÕt do Ban chÊp hµnh trung ¬ng Liªn ®oµn nh÷ng

ngêi céng s¶n ë Lu©n §«n th«ng qua ngµy 15 th¸ng ChÝn 1850 (xem Toµn tËp, t. 8,

1993, tr. 733-739). Theo nghÞ quyÕt nµy, Ban chÊp hµnh trung ¬ng ®· giao quyÒn

hµnh cho Ban chÊp hµnh khu bé vïng Khuªn.

Liªn ®oµn nh÷ng ngêi céng s¶n –tæ chøc céng s¶n quèc tÕ ®Çu tiªn cña giai cÊp

v« s¶n, ®îc thµnh lËp díi sù l·nh ®¹o cña M¸c vµ ¡ng-ghen vµo ®Çu th¸ng S¸u

1847 ë Lu©n §«n. Nh÷ng nguyªn t¾c tæ chøc c¬ng lÜnh cña Liªn ®oµn ®· ®îc M¸c

vµ ¡ng-ghen trùc tiÕp ®Ò ra. §îc sù uû nhiÖm cña §¹i héi lÇn thø hai cña Liªn ®oµn

(ngµy 29 th¸ng Mêi mét – ngµy 8 th¸ng Ch¹p 1847), ®¹i héi nµy ®· nhÊt trÝ th«ng

qua nh÷ng nguyªn lý cña chñ nghÜa céng s¶n khoa häc do M¸c vµ ¡ng-ghen ®Ò ra.

M¸c vµ ¡ng-ghen ®· viÕt v¨n kiÖn cã tÝnh c¬ng lÜnh - “Tuyªn ng«n cña §¶ng céng

s¶n” vµo th¸ng Hai 1848 (xem Toµn tËp, t. 4, 1994, tr. 591-646).

C¬ng lÜnh chÝnh trÞ cña Liªn ®oµn nh÷ng ngêi céng s¶n trong cuéc çch m¹ng

1848-1849 lµ b¶n “Nh÷ng yªu s¸ch cña §¶ng céng s¶n §øc” do M¸c vµ ¡ng-ghen

viÕt vµo cuèi th¸ng Ba (xem Toµn tËp, t. 5, 1993, tr. 11-13). C¬ quan trung ¬ng chØ

®¹o vµ ®iÒu hµnh çc thµnh viªn Liªn ®oµn nh÷ng ngêi céng s¶n lµ tê “Neue

Rheinische Zeitung” hiÖn do M¸c lµm chñ bót.

Sau khi çch m¹ng thÊt b¹i vµo nh÷ng n¨m 1849-1850. Liªn ®oµn nh÷ng ngêi

céng s¶n ®· ®îc tæ chøc l¹i vµ vÉn tiÕp tôc ho¹t ®éng. Trong “Lêi kªu gäi cña Ban

chÊp hµnh trung ¬ng göi Liªn ®oµn nh÷ng ngêi céng s¶n” (xem Toµn tËp, t. 7,

1993, tr. 341-355) do M¸c vµ ¡ng-ghen viÕt vµo th¸ng Ba 1850 ®· ®¸nh gi¸ nh÷ng kÕt

qu¶ cña cuéc çch m¹ng 1848-1849 vµ ®Ò ra nhiÖm vô ph¶i thµnh lËp mét ®¶ng ®éc

lËp cña giai cÊp v« s¶n; “Lêi kªu gäi” còng ®a ra t tëng më réng vÒ çch m¹ng

kh«ng ngõng.

Mïa hÌ n¨m 1850, sù bÊt ®ång vÒ mÆt nguyªn t¾c trong vÊn ®Ò s¸ch lîc trong

Ban chÊp hµnh trung ¬ng Liªn ®oµn nh÷ng ngêi céng s¶n trë nªn s©u s¾c. NghÞ

quyÕt nãi trªn ®îc th«ng qua nh»m gióp c«ng nh©n tr¸nh ®îc ho¹t ®éng cã h¹i

cña nhãm bÌ ph¸i – phiªu lu Vi-lÝch - S¸p-p¬, nhãm nµy ©m mu buéc Liªn ®oµn

thùc hiÖn s¸ch lîc nhanh chãng ph¸t triÓn çch m¹ng réng kh¾p, kh«ng tÝnh ®Õn çc

quy luËt kh¸ch quan vµ hoµn c¶nh thùc tiÔn ë §øc vµ ë çc níc kh¸c ë ch©u ¢u.

Th«ng qua nh÷ng ho¹t ®éng cña m×nh, nhãm nµy ®· t¹o ra cí khiªu khÝch c¶nh s¸t

chèng l¹i Liªn ®oµn nh÷ng ngêi céng s¶n. Nhng viÖc chuyÓn Ban chÊp hµnh trung

¬ng vÒ Khuªn còng cã mét sè nhîc ®iÓm nh: Ban chÊp hµnh khu bé vïng Khuªn

kh«ng ®ñ n¨ng lùc l·nh ®¹o toµn Liªn ®oµn; ngoµi ra, trô së cña Ban chÊp hµnh trung

¬ng ë Khuªn ®· ®Æt Ban chÊp hµnh díi sù ®e do¹ cña c¶nh s¸t Phæ. Nh÷ng cuéc

truy lïng vµ b¾t bí cña c¶nh s¸t ®èi víi çc thµnh viªn Liªn ®oµn x¶y ra vµo th¸ng

N¨m 1851 ®· lµm cho ho¹t ®éng cña Liªn ®oµn nh÷ng ngêi céng s¶n ë §øc trªn thùc

tÕ bÞ ®×nh chØ. Ngµy 17 th¸ng Mêi mét 1852, ngay sau vô ¸n xö nh÷ng ngêi céng

s¶n ë Khuªn, theo ®Ò nghÞ cña M¸c, Liªn ®oµn ®· tuyªn bè gi¶i t¸n, nhng nh÷ng

thµnh viªn cña Liªn ®oµn vÉn tiÕp tôc c«ng viÖc cña m×nh lµ ®µo t¹o çn bé cho nh÷ng

cuéc ®Êu tranh çch m¹ng sau nµy.

Liªn ®oµn nh÷ng ngêi céng s¶n ®· ®ãng vai trß lÞch sö to lín lµ trêng häc cña

çc nhµ çch m¹ng v« s¶n, lµ tiÒn th©n cña ®¶ng v« s¶n, lµ tæ chøc tiÒn bèi cña Héi

liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ. – 178.

140 Xem chó thÝch 133.

141 Bøc th cña Gi«n Mo-r¬-li, chñ bót t¹p chÝ “Fortnightly Review”, göi M¸c ngµy 7

th¸ng T¸m 1868 tõ chèi ®¨ng bµi b×nh luËn cña ¡ng-ghen vÒ tËp mét bé “T b¶n” víi

lý do lµ “kh«ng cßn chç ®Ó ®¨ng”. – 182.

142 M¸c nghØ ë Ram-xghÕt kho¶ng tõ 21 ®Õn 24 th¸ng T¸m 1868. – 186.

143 ¡ng-ghen muèn nãi ®Õn BÐc-n¬-h¸c BÕch-c¬, ngêi ®îc L¸t-xan ®Ò cö trong di chóc

kÕ tôc m×nh gi÷ chøc chñ tÞch Liªn ®oµn c«ng nh©n toµn §øc. Qua ®Çu ®Ò cuèn s¸ch

cña m×nh “V¹ch trÇn çi chÕt bi th¶m cña PhÐc-®i-n¨ng L¸t-xan”, BÕch-c¬ ®· tù xng

lµ “ngêi kÕ tôc theo di chóc cña L¸t-xan”. – 188.

144 §©y muèn nãi ®Õn mét lo¹t t¸c phÈm cña M¸c vµ ¡ng-ghen (nh÷ng bµi ®¨ng trªn b¸o

“Social Demokrat” vµ “Berliner Reform”, cuèn s¸ch máng “VÊn ®Ò qu©n sù ë Phæ vµ

§¶ng c«ng nh©n §øc”, bµi “Chñ tÞch cña nh©n lo¹i”), trong ®ã ®· v¹ch trÇn quan ®iÓm

chÝnh trÞ cña Svai-x¬ vµ nh÷ng bµi ph¸t biÓu vu khèng cña BÕch-c¬ (xem Toµn tËp,

t. 16, 1994, tr. 57-116, 123-135). – 188.

145 GiÊy mêi chÝnh thøc tham dù Héi nghÞ toµn thÓ ë H¨m-buèc cña Liªn ®oµn c«ng

nh©n toµn §øc víi t çch lµ kh¸ch danh dù (xem chó thÝch 131) thay mÆt chñ


tÞch vµ ban l·nh ®¹o liªn ®oµn ®· göi ®Õn M¸c ngµy 13 th¸ng T¸m 1868. Néi dung th

mêi ®· ®îc ®¨ng trªn b¸o “Social Demokrat” sè 95, ngµy 14 th¸ng T¸m 1868 vµ ®·

®îc ®äc t¹i phiªn häp Tæng héi ®ång ngµy 18 th¸ng T¸m 1868. – 190.

146 N¨m 1868 çc thµnh viªn Quèc tÕ ë Na-pl¬ vÉn duy tr× quan hÖ víi Héi liªn hiÖp

c«ng nh©n quèc tÕ th«ng qua sù gióp ®ì cña §uy-p«ng, uû viªn Tæng héi ®ång. Hä ®·

cö §uy-p«ng lµm ®¹i biÓu cña m×nh tíi dù §¹i héi cña Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc

tÕ häp ë Bruy-xen.

Chi bé Na-pl¬ cña Quèc tÕ ®îc thµnh lËp n¨m 1869. §©y lµ chi bé ®Çu tiªn t¬ng

®èi lín cña Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ ë I-ta-li-a, thµnh phÇn cña nã gåm ®«ng

®¶o c«ng nh©n. Chi bé chÞu ¶nh hëng lín cña ph¸i Ba-cu-nin. §Çu n¨m 1871 chi bé

bÞ tan r·. Nhng ®îc sù gióp ®ì cña Ca-phi-ª-r«, ngêi do ¡ng-ghen chØ ®Þnh, chi bé

®îc tæ chøc l¹i vµ thiÕt lËp mèi liªn hÖ thêng xuyªn víi Tæng héi ®ång. Ca-phi-ª-r«

thêng híng dÉn çc thµnh viªn cña chi bé ®äc nh÷ng bµi b¸o cña ¡ng-ghen vµ çc

tµi liÖu cña Quèc tÕ. Chi bé nhanh chãng trë thµnh chi bé trung t©m ë I-ta-li-a, nhng

®Õn th¸ng T¸m 1871 c¶nh s¸t ®· buéc nã ph¶i gi¶i thÓ. – 193.

147 M¸c nãi ®Õn th«ng b¸o cña chi bé I-ta-li-a cña Quèc tÕ vÒ t×nh h×nh trong níc. §Æc

biÖt, ngµy 18 th¸ng T¸m 1868 t¹i phiªn häp cña Tæng héi ®ång ®· c«ng bè bøc th

nãi r»ng t¹i “B«-l«-nh¬ vµ çc vïng ngo¹i «, çc cuéc héi häp ®· bÞ cÊm vµ nh÷ng

nh©n vËt quan träng trong Héi ®ång nh©n ®· bÞ b¾t giam”.

T¹i Men-ta-na ngµy 3 th¸ng Mêi mét 1867 qu©n ®éi Ph¸p cïng víi ®éi vÖ binh

®¸nh thuª cña Gi¸o hoµng ®· ®¸nh b¹i çc ®éi qu©n cña Ga-ri-ban-®i khi hä ®ang tiÕn

qu©n vµo La M· nh»m gi¶i phãng La M· khái ¸ch chiÕm ®ãng cña Ph¸p vµ s¸p nhËp

nã vµo quèc gia I-ta-li-a. – 193.

148 Do nh÷ng thµnh viªn trong ban l·nh ®¹o chi bé Quèc tÕ ë Pa-ri bÞ b¾t (xem chó thÝch

27 vµ 122), nªn nh÷ng ®¹i biÓu ®îc cö ®Õn dù §¹i héi Bruy-xen chñ yÕu lµ çc ®¹i

biÓu cña çc hiÖp héi c«ng nh©n Ph¸p ®· s¸p nhËp víi Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc

tÕ. Tham dù ®¹i héi cã trªn mêi ®¹i biÓu cña çc hiÖp héi c«ng nh©n ë Ph¸p; trong sè

®ã cã ®¹i biÓu cña thî c¬ khÝ, thî thiÕc, c«ng nh©n cÇn cÈu, thî in, thî ®ãng s¸ch, thî

s¬n, thî mµi ®¸, thî ®óc ®ång v.v.. – 193.

149 Phiªn häp cuèi cïng cña Tæng héi ®ång Quèc tÕ tríc khi häp §¹i héi Bruy-xen ®·

diÔn ra vµo ngµy 1 th¸ng ChÝn 1868. T¹i phiªn häp nµy, cïng víi nhiÒu vÊn ®Ò

kh¸c, ®¹i héi ®· nghe vµ nhÊt trÝ th«ng qua b¶n b¸o ço cña Tæng héi ®ång do

M¸c viÕt ®Ó ®äc t¹i §¹i héi Bruy-xen (xem Toµn tËp, t. 16, 1994, tr. 431-441). – 194.

150 §Çu th¸ng ChÝn 1868 ¡ng-ghen ®· cïng víi mÑ ®Õn ¤-xten-®¬ vµi ngµy. Trong

chuyÕn ®i nµy ¡ng-ghen ®· gÆp M¸c ë Lu©n §«n. –195.

151 ý nãi ®Õn ®¹i héi lÇn thø ba cña Quèc tÕ häp ë Bruy-xen tõ ngµy 6 ®Õn ngµy 13 th¸ng

ChÝn 1868. Tham dù §¹i héi Bruy-xen cã 100 ®¹i biÓu cña c«ng nh©n çc níc Anh,

Ph¸p, §øc, BØ, Thuþ SÜ, I-ta-li-a vµ T©y Ban Nha. M¸c tuy ®· tham gia trùc tiÕp vµo

viÖc chuÈn bÞ ®¹i héi nhng kh«ng tham dù §¹i héi. T¹i phiªn häp ®¹i héi ngµy 7

th¸ng ChÝn 1868 ngêi ta ®· ®äc b¶n b¸o ço cña Tæng héi ®ång do M¸c so¹n th¶o

(xem Toµn tËp, t. 16, 1994, tr. 431-441). §¹i héi ®· th«ng qua mét quyÕt ®Þnh hÕt søc

quan träng vÒ sù cÇn thiÕt ph¶i chuyÓn çc ®êng s¾t, vïng ®Êt, hÇm má vµ çc xÝ

nghiÖp khai th¸c má, rõng còng nh ®Êt canh t¸c thµnh së h÷u c«ng céng. QuyÕt ®Þnh

nµy chøng tá ®a sè nh÷ng ngêi theo ph¸i Pru-®«ng ë Ph¸p vµ BØ ®· chuyÓn sang lËp

trêng cña chñ nghÜa tËp thÓ, ®¸nh dÊu th¾ng lîi cña chñ nghÜa x· héi v« s¶n ®èi víi

chñ nghÜa c¶i l¬ng tiÓu t s¶n trong Quèc tÕ. §¹i héi còng ®· th«ng qua çc nghÞ

quyÕt do M¸c ®Ò ra vÒ ngµy lµm viÖc t¸m giê, vÒ sö dông m¸y mãc, vÒ th¸i ®é ®èi víi

®¹i héi cña §ång minh hoµ b×nh vµ tù do mang tÝnh chÊt hoµ b×nh chñ nghÜa t s¶n

(xem Toµn tËp, t. 16, 1994, tr. 279, 720-721), còng nh nghÞ quyÕt do nhãm ®¹i biÓu

§øc ®a ra ®Ò nghÞ c«ng nh©n tÊt c¶ çc níc nghiªn cøu t¸c phÈm “T b¶n” cña M¸c

vµ xóc tiÕn dÞch t¸c phÈm nµy tõ tiÕng §øc ra nhiÒu thø tiÕng (xem chó thÝch 154). –

196, 278, 320, 769.

152 §©y muèn nãi ®Õn sè b¸o “Times” ngµy 9 th¸ng ChÝn 1868, trong ®ã ®· ®¨ng bµi ®Çu

tiªn cña Õch-ca-ri-ót viÕt vÒ §¹i héi Bruy-xen nhan ®Ò “International Working Men’s

congress” (“§¹i héi c«ng nh©n quèc tÕ”) vµ bµi cña M¸c “B¸o ço hµng n¨m lÇn thø

t cña Tæng héi ®ång Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ” (xem Toµn tËp, t. 16,

1994, tr. 434-441). Bµi x· luËn cña sè b¸o nµy còng nãi vÒ §¹i héi quèc tÕ ë

Bruy-xen. Nh÷ng bµi sau ®· ®îc ®¨ng trªn tê “Times” çc ngµy 11, 14, 15 vµ 17

th¸ng ChÝn 1868. – 196.

153 M¸c muèn nãi ®Õn nh÷ng bµi ph¸t biÓu cña çc liªn ®oµn BØ vµ nh÷ng phÇn tö theo

ph¸i Pru-®«ng ë Ph¸p chèng l¹i çc c«ng ®oµn t¹i §¹i héi Gi¬-ne-v¬ vµ L«-dan cña

Quèc tÕ I.

§¹i héi Gi¬-ne-v¬ – ®¹i héi ®Çu tiªn cña Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ häp


tõ ngµy 3 ®Õn 8 th¸ng ChÝn 1866. Tíi dù ®¹i héi cã 60 ®¹i biÓu cña Tæng héi ®ång,

cña çc chi bé cña Héi liªn hiÖp vµ çc tæ chøc c«ng nh©n çc níc Anh, Ph¸p, §øc

vµ Thuþ SÜ. §¹i héi ®· th«ng qua §iÒu lÖ vµ Quy chÕ cña Héi liªn hiÖp c«ng nh©n

quèc tÕ. B¸o ço chÝnh thøc cña Tæng héi ®ång ®äc t¹i §¹i héi lµ “Nh÷ng chØ thÞ cho

çc ®¹i biÓu cña Héi ®ång trung ¬ng l©m thêi vÒ mét sè vÊn ®Ò” do M¸c so¹n th¶o.

Trong “B¶n chØ thÞ” M¸c chó träng nhiÒu ®Õn çc tæ chøc c«ng ®oµn, coi çc tæ chøc

nµy kh«ng nh÷ng lµ çc trung t©m cña “cuéc ®Êu tranh du kÝch gi÷a t b¶n vµ lao

®éng”, mµ cßn lµ çc trung t©m tæ chøc cña giai cÊp c«ng nh©n trong cuéc ®Êu tranh

nh»m xo¸ bá chÝnh chÕ ®é lao ®éng lµm thuª. Nh÷ng phÇn tö theo ph¸i Pru-®«ng,

chiÕm mét phÇn ba sè ®¹i biÓu cña ®¹i héi, ®· chèng l¹i “B¶n chØ thÞ” b»ng viÖc ®a ra

c¬ng lÜnh cña hä ®èi víi mäi ®iÓm cña ch¬ng tr×nh nghÞ sù, ®Æc biÖt hä ra søc

chèng l¹i çc tæ chøc c«ng ®oµn. Nhng ®¹i héi ®· th«ng qua s¸u trong mêi ®iÓm

cña b¶n chØ thÞ do M¸c th¶o ra vµ ®a vµo nghÞ quyÕt cña ®¹i héi, trong ®ã cã ®iÓm vÒ

çc tæ chøc c«ng ®oµn.

§¹i héi L«-dan cña Quèc tÕ ®· häp tõ ngµy 2 ®Õn 8 th¸ng ChÝn 1867. Do ®ang

bËn chuÈn bÞ ®Ó in tËp I bé “T b¶n” nªn M¸c kh«ng dù ®¹i héi. §¹i héi ®· nghe b¸o

ço cña Tæng héi ®ång vµ çc b¶n tham luËn nãi ®Õn viÖc cñng cè çc tæ chøc cña

Quèc tÕ ë tõng níc. BÊt chÊp Tæng héi ®ång, ph¸i Pru-®«ng ®· Ðp ®¹i héi ph¶i ®a

vµo ch¬ng tr×nh nghÞ sù nh÷ng vÊn ®Ò sau: ph¶i th¶o luËn l¹i nh÷ng vÊn ®Ò vÒ hiÖp

t¸c, vÒ lao ®éng n÷, vÒ gi¸o dôc, còng nh vÒ nhiÒu vÊn ®Ò ç nh©n kh¸c, nh÷ng cuéc

th¶o luËn nµy ®· lµm cho ®¹i héi sao nh·ng viÖc th¶o luËn nh÷ng vÊn ®Ò thiÕt yÕu

trong ch¬ng tr×nh nghÞ sù mµ Tæng héi ®ång ®· nªu ra. Ph¸i Pru-®«ng còng ®· th«ng

qua ®îc mét vµi nghÞ quyÕt cña m×nh. Nhng chóng kh«ng giµnh ®îc quyÒn l·nh

®¹o Quèc tÕ. §¹i héi ®· bÇu l¹i Tæng héi ®ång víi thµnh phÇn nh cò vµ trô së ë Lu©n

§«n. – 197.

154 T¹i §¹i héi Bruy-xen cña Quèc tÕ häp ngµy 11 th¸ng ChÝn 1868, nhãm ®¹i biÓu

§øc ®· ®a ra ®Ó th«ng qua nghÞ quyÕt sau vÒ t¸c phÈm “T b¶n” cña M¸c: “Chóng

t«i, nh÷ng ®¹i biÓu §øc t¹i §¹i héi c«ng nh©n quèc tÕ ë Bruy-xen, giíi thiÖu víi

c«ng nh©n tÊt c¶ çc níc t¸c phÈm “T b¶n” cña M¸c võa xuÊt b¶n n¨m ngo¸i;

chóng t«i kªu gäi hîp t¸c ®Ó dÞch t¸c phÈm quan träng nµy ra mäi thø tiÕng mµ nã

cßn cha ®îc dÞch ra. C«ng lao v« gi¸ nµy thuéc vÒ M¸c, bëi v× «ng lµ mét trong

nh÷ng nhµ kinh tÕ häc ®Çu tiªn ®· ph©n tÝch mét çch khoa häc t b¶n vµ çc

bé phËn cÊu thµnh cña nã”. NghÞ quyÕt ®· ®îc ®¹i héi nhÊt trÝ th«ng qua vµ

ngµy 15 th¸ng ChÝn 1868 ®· ®îc ®¨ng trªn tê “Times” qua bµi phãng sù cña

Õch-ca-ri-ót.

B¸o “Demokratisches Wochenblatt” sè 37, ngµy 12 th¸ng ChÝn 1868 ®· ®¨ng bµi

ph¸t biÓu cña LÝp-nÕch t¹i §¹i héi Nu-ren-be cña Liªn minh çc héi c«ng nh©n §øc.

Trong bµi nµy LÝp-nÕch ®· lªn ¸n mu ®å im lÆng cña giíi häc gi¶ vµ b¸o chÝ t s¶n

xung quanh tËp mét bé “T b¶n” cña M¸c. – 199, 203.

155 M¸c nãi ®Õn bµi ph¸t biÓu cña M. HÐt-x¬ t¹i §¹i héi Bruy-xen cña Héi liªn hiÖp c«ng

nh©n quèc tÕ ngµy 11 th¸ng ChÝn 1868, HÐt-x¬ ®· ph¶n ®èi thuyÕt “tÝn dông kh«ng

lÊy l·i” cña Pru-®«ng, trong bµi ph¸t biÓu cã trÝch dÉn lêi phª ph¸n cña M¸c ®èi víi

thuyÕt ®ã trong t¸c phÈm “Sù khèn cïng cña triÕt häc. Tr¶ lêi cuèn “TriÕt häc cña sù

khèn cïng” cña Pru-®«ng”. – 200, 203.

156 Ph. ¡ng-ghen. “Göi Ban l·nh ®¹o Héi Si-l¬” (xem Toµn tËp, t. 16, 1994, tr. 442-443;

xem thªm chó thÝch 47). – 201.

157 VÊn ®Ò vÒ nh÷ng bµi phãng sù cña Õch-ca-ri-ót trªn tê “Times” (xem chó thÝch 158,

159) kh«ng ®îc th¶o luËn t¹i çc phiªn häp cña Tæng héi ®ång v× Õch-ca-ri-ót bÞ

èm. – 202.

158 Le-xn¬, ngêi th«ng b¸o ®Òu ®Æn gÇn nh hµng tuÇn tin tøc vÒ tiÕn tr×nh §¹i héi

Quèc tÕ ë Bruy-xen cho M¸c, trong th ngµy 11 th¸ng ChÝn 1868 cã viÕt: “H«m thø t

®· th¶o luËn vÊn ®Ò m¸y mãc, t«i ®· ph¸t biÓu, trong ®ã nh¾c ®Õn cuèn s¸ch cña anh

vµ ®· ®äc mét vµi ®o¹n trÝch tõ cuèn s¸ch ®ã… Tê “Daily News” ®· ®¨ng mét sè chi

tiÕt vÒ vÊn ®Ò nµy. Phãng viªn cña b¸o nµy ®· ®Õn chç t«i hái tªn cuèn s¸ch vµ ch¬ng

mµ t«i ®· trÝch. Khi ®äc nh÷ng ®o¹n trÝch trong cuèn “T b¶n”, ngêi nghe ®· vç tay

t¸n thëng. ThÕ mµ b¹n Õch-ca-ri-ót ®· cho lµ kh«ng ®¸ng chó ý, lµ bÊt lîi nÕu nh¾c

®Õn ®iÒu nµy trong bµi têng thuËt cña m×nh trªn tê “Times”. – 202.

159 V¨n b¶n b¶n nghÞ quyÕt cña §øc vÒ chiÕn tranh ®a ra t¹i §¹i héi Bruy-xen ®· ®îc

ghi ®Çy ®ñ vµo biªn b¶n cña ®¹i héi, vµ ®îc ®¨ng trªn phô tr¬ng cña b¸o “Le Peuple

belge” (“Nh©n d©n BØ”) ngµy 22 th¸ng ChÝn 1868 vµ trªn t¹p chÝ “Vorbote” sè 10

th¸ng Mêi 1868. V¨n b¶n kh«ng ®Çy ®ñ vµ kh«ng chÝnh x¸c cña b¶n nghÞ quyÕt mµ

M¸c nh¾c ®Õn ®· ®îc ®¨ng ë bµi phãng sù cña Õch-ca-ri-ót trªn tê “Times” ngµy 17

th¸ng ChÝn 1868. – 203.

160 §¹i héi Bruy-xen cña Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ ®· bÇu ra mét uû ban ®Æc

biÖt ®Ó ®iÒu tra nh÷ng lêi buéc téi do Vª-di-ni-ª ®a ra nh»m chèng l¹i mét sè


uû viªn Quèc tÕ (xem chó thÝch 112, 121). Ngµy 3 th¸ng Mêi mét 1868, t¹i phiªn

häp cña Tæng héi ®ång ®· c«ng bè bøc th tõ Bruy-xen göi tíi, trong ®ã Uû ban th«ng

b¸o r»ng Vª-di-ni-ª kh«ng ®a ra ®îc mét chøng cí nµo vµ Uû ban còng kh«ng t×m

thÊy mét c¬ së nµo, dï lµ nhá bÐ nhÊt, cho nh÷ng lêi buéc téi ®ã. Çc thµnh viªn trong

Uû ban nhÊt trÝ víi quyÕt ®Þnh cña §¹i héi vÒ viÖc khai trõ Vª-di-ni-ª ra khái Quèc tÕ

v× téi vu khèng. – 203.

161 §©y muèn nãi ®Õn bµi cña I. Ph. BÕch-c¬ “Was wir wollen und sollen” (“Chóng ta

muèn g× vµ ph¶i lµm g×”), ®¨ng vµo n¨m 1866 trªn t¹p chÝ “Vorbote” sè 1. Tríc khi

häp §¹i héi Nu-ren-be cña Liªn minh çc héi c«ng nh©n §øc, bµi nµy ®· ®îc ®¨ng

nhÇm lµ c¬ng lÜnh cña Quèc tÕ trªn tê “Deutsche arbeiterhalle” (“C©u l¹c bé c«ng

nh©n §øc”), c¬ quan ng«n luËn cña Liªn minh, vµ sau ®ã ®îc ®¨ng l¹i trªn tê

“Demokratisches Wochenblatt” ë çc phô tr¬ng sè 31-32 vµ sè 33, ngµy 1, 8 vµ 15

th¸ng T¸m 1868. Bµi nµy nªu l¹i môc ®Ých vµ nhiÖm vô cña phong trµo c«ng nh©n

quèc tÕ vµ ®Æc biÖt lµ cña phong trµo c«ng nh©n §øc vµ Thuþ SÜ mét çch lÉn lén vµ

kh«ng chÝnh x¸c. Nhng bµi b¸o ®ã ®· kh«ng ®îc nh¾c tíi ë §¹i héi Nu-ren-be. Sai

lÇm nµy ®· ®îc söa ngay tríc khi häp §¹i héi. Tê “Demokratisches Wochenblatt”

sè 35, ngµy 29 th¸ng T¸m ®· ®¨ng nh÷ng ®iÒu kho¶n c¬ b¶n cña C¬ng lÜnh cña Quèc

tÕ ®îc ®¹i héi th«ng qua mµ kh«ng söa ®æi g×. T¹i ®¹i héi, çc ®¹i biÓu nh çc «ng

Stót-man, ¢y-khen-x®oãc-ph¬ vµ D«n-nª-man ®· tuyªn bè r»ng chóng ta ®· sai lÇm

khi gäi c¬ng lÜnh cña BÕch-c¬ lµ c¬ng lÜnh cña Quèc tÕ. Trong th göi M¸c ngµy 20

th¸ng ChÝn 1868, LÝp-nÕch viÕt vÒ vÊn ®Ò ®ã nh sau: “Sù nhÇm lÉn lµ do t«i v¾ng

mÆt… T«i ®· chØ thÞ ®¨ng “Tuyªn ng«n thµnh lËp”, nhng Bª-ben kh«ng t×m thÊy b¶n

tuyªn ng«n nµy. Anh Êy yªu cÇu BÕch-c¬ viÕt “C¬ng lÜnh” vµ ®· nhËn ®îc tµi liÖu

®en ®ñi nµy, tµi liÖu ®· ®Æt chóng ta vµo t×nh thÕ tuyÖt väng ë Nu-ren-be. Khi t«i ph¸t

hiÖn ra sai lÇm th× ®· muén, chóng t«i kh«ng thÓ lµm ®îc g× h¬n ngoµi viÖc buéc

ph¶i kh«ng c«ng nhËn BÕch-c¬ giµ lµ ®¹i biÓu. RÊt may lµ kÎ thï cña chóng ta còng

®· kinh hoµng tríc nh÷ng ®ßn c«ng kÝch cña chóng ta ®Õn nçi chóng ta ®· quªn mÊt

c¶ viÖc lîi dông nh÷ng ®iÒu ngu ngèc cña b¶n c¬ng lÜnh gi¶ ®ã. Giê ®©y sù viÖc ®·

®îc s¸ng tá, tÊt c¶ chóng ta ®Òu hiÓu r»ng sai lÇm ®· ®îc söa ch÷a trong t×nh huèng

nh vËy”. – 204.

162 Trong thêi gian nµy Bi-xm¸c, chñ tÞch Héi ®ång bé trëng Phæ, do èm ®au nªn

®· bÞ phÕ vÞ, cßn Vin-hem I, vua Phæ, nh b¸o chÝ ®· ®a tin, th× ®i du ngo¹n

kh¾p ®Êt níc, tiÕn hµnh duyÖt binh, tæ chøc nh÷ng ngµy héi, nh÷ng cuéc chiªu ®·i,

v.v.. – 207.

163 §©y muèn nãi ®Õn §¹i héi c«ng nh©n toµn §øc ë BÐc-lin do Svai-x¬ vµ PhrÝt-s¬, ®¹i

biÓu Quèc héi §øc ®îc bÇu t¹i cuéc häp toµn thÓ Liªn ®oµn L¸t-xan ë H¨m-buèc

ngµy 26 th¸ng ChÝn 1868 (xem chó thÝch 131), triÖu tËp. 206 ®¹i biÓu ®¹i diÖn cho

h¬n 142000 c«ng nh©n, chñ yÕu lµ ë çc thµnh phè miÒn B¾c §øc, ®· tíi dù. Nh÷ng

hiÖp héi c«ng nh©n tham gia tæ chøc ë Nu-ren-be do Bª-ben vµ LÝp-nÕch l·nh ®¹o nãi

chung kh«ng cã ®¹i biÓu tham dù ®¹i héi nµy. KÕt qu¶ cña §¹i héi ë BÐc-lin lµ ®·

thµnh lËp ®îc mét sè liªn ®oµn theo kiÓu tæ chøc bÌ ph¸i cña L¸t-xan vµ ®îc hîp

nhÊt vµo mét liªn minh chung do Svai-x¬ ®øng ®Çu. Tæ chøc nµy hoµn toµn n»m díi

quyÒn chØ ®¹o cña Liªn ®oµn c«ng nh©n toµn §øc. M¸c ®· kÞch liÖt phª ph¸n Svai-x¬

v× çch tæ chøc ®¹i héi nh vËy sÏ dÉn çc liªn ®oµn c«ng nh©n ë §øc tíi chç tan r·

(xem tËp nµy, tr. 773-775) vµ v× ®¹i héi ®· th«ng qua mét b¶n ®iÒu lÖ hoµn toµn ®i

ngîc l¹i môc tiªu vµ tÝnh chÊt cña phong trµo c«ng ®oµn. – 208, 212, 225, 238.

164 T¹i phiªn häp cña Tæng héi ®ång ngµy 8 th¸ng Mêi 1867, Phèc-x¬, Çc-t¬ vµ S« ®·

ph¸t biÓu chèng l¹i Õch-ca-ri-ót, buéc anh ta vµo téi xuyªn t¹c çc b¸o ço vÒ Héi

nghÞ L«-dan ®· ®îc ®¨ng trªn tê “Times” çc ngµy 6, 9, 10 vµ 11 th¸ng ChÝn 1867. –

209, 760.

165 §©y muèn nãi ®Õn cuéc çch m¹ng t s¶n ë T©y Ban Nha nh÷ng n¨m 1868-1874, b¾t

®Çu ngµy 18 th¸ng ChÝn 1868 b»ng cuéc khëi nghÜa cña h¹m ®éi qu©n sù ë Ca-®i-x¬

chèng l¹i chÕ ®é qu©n chñ ph¶n ®éng cña I-da-be-la II. QuÇn chóng nh©n d©n vµ gÇn

nh toµn bé qu©n ®éi cña chÝnh phñ ®· tÝch cùc tham gia khëi nghÜa. ë trong níc,

kÕt qu¶ cña cuéc khëi nghÜa lµ chÝnh quyÒn ®· chuyÓn vµo tay giai cÊp t s¶n vµ bän

®Þa chñ ®· t s¶n ho¸, bän nµy ®· lËp ra chÝnh phñ l©m thêi ngµy 3 th¸ng Mêi do

tíng Xª-ra-n¬ ®øng ®Çu. NghÞ viÖn lËp hiÕn ®· th«ng qua b¶n hiÕn ph¸p qu©n chñ t

s¶n kh¼ng ®Þnh chÕ ®é tæng tuyÓn cö trong níc. Tríc t×nh h×nh cuéc ®Êu tranh giai

cÊp diÔn ra ¸c liÖt, n¨m 1873 ë T©y Ban Nha ®· thiÕt lËp nÒn céng hoµ liªn bang

d©n chñ t s¶n. Nhng ®Õn n¨m 1874, giai cÊp ®¹i t s¶n vµ ®Þa chñ ®· phôc håi

chÕ ®é Buèc-b«ng. – 213, 221, 230, 236, 243, 769.

166 §©y muèn nãi ®Õn viÖc Liªn ®oµn c«ng nh©n §øc mµ trô së ®Æt ë Lai-pxÝch bÞ

c¶nh s¸t Lai-pxÝch cÊm ho¹t ®éng tõ ngµy 16 th¸ng ChÝn 1868 (xem chó thÝch 43)


vµ viÖc gi¶i t¸n chi bé ®Þa ph¬ng cña Liªn ®oµn ë BÐc-lin. Nhng ba tuÇn sau khi x¶y

ra viÖc cÊm nµy, ngµy 10 th¸ng Mêi 1868, mét nhãm nh÷ng ngêi theo ph¸i L¸t-xan

do Svai-x¬ ®øng ®Çu, ®· kh«i phôc liªn ®oµn víi tªn cò, chuyÓn trô së cña nã ®Õn

BÐc-lin. B¶n ®iÒu lÖ míi ®¨ng trªn tê “Social – Demokrat” sè 119, ngµy 11 th¸ng

Mêi 1868 tuyªn bè s½n sµng tu©n thñ nghiªm luËt ph¸p cña níc Phæ vµ chØ ho¹t

®éng b»ng con ®êng hoµ b×nh vµ hîp ph¸p. Tu©n theo çc yªu cÇu cña luËt ph¸p Phæ,

ban l·nh ®¹o liªn ®oµn ®· gi¶i t¸n çc chi héi ®Þa ph¬ng. – 214.

167 §©y muèn nãi ®Õn lêi kªu gäi göi çc thµnh viªn Liªn ®oµn c«ng nh©n toµn §øc cña

Svai-x¬ nh©n viÖc c¶nh s¸t Lai-pxÝch gi¶i t¸n Liªn ®oµn vµo th¸ng ChÝn 1868. Lêi kªu

gäi ®· ®îc ®¨ng trªn tê “Social – Demokrat” ngµy 20 th¸ng ChÝn 1868. – 214, 222.

168 Cuéc çch m¹ng t s¶n n¨m 1868 ë v¬ng quèc Na-pl¬ ®· b¾t ®Çu ngµy 12 th¸ng

Giªng 1848 b»ng cuéc khëi nghÜa cña nh©n d©n Xi-xin chèng chÕ ®é qu©n chñ

chuyªn chÕ phong kiÕn cña PhÐc-®i-n¨ng II thuéc triÒu ®¹i Buèc-b«ng, mét chÕ ®é

ph¶n ®éng nhÊt ë I-ta-li-a thêi bÊy giê. Cuéc khëi nghÜa nµy lµ dÊu hiÖu khëi ®Çu

cuéc çch m¹ng 1848-1849 ë çc quèc gia kh¸c ë I-ta-li-a. PhÐc-®i-n¨ng II ®· buéc

ph¶i ®a vµo thµnh phÇn chÝnh phñ çc ®¹i biÓu cña giai cÊp t s¶n tù do ®ang l·nh

®¹o phong trµo, tuyªn bè hiÕn ph¸p, cö qu©n ®éi cña m×nh tham gia cuéc chiÕn tranh

gi¶i phãng d©n téc chèng l¹i ¸ch thèng trÞ cña ¸o. Nhng giai cÊp t s¶n tù do nhanh

chãng chuyÓn sang híng tho¶ hiÖp víi bän ph¶n ®éng phong kiÕn. Ngµy 15 th¸ng

N¨m, PhÐc-®i-n¨ng II ®· tiÕn hµnh cuéc ®¶o chÝnh ph¶n çch m¹ng ë Na-pl¬, kÕt qu¶

lµ hÇu nh tÊt c¶ thµnh qu¶ cña çch m¹ng ®· bÞ tiªu tan. Kho¶ng th¸ng ChÝn 1848 –

th¸ng N¨m 1849 qu©n ®éi cña chÝnh phñ ®· ®µn ¸p khèc liÖt phong trµo çch m¹ng ë

Xi-xin. – 214.

169 Trong th göi M¸c kho¶ng ngµy 16 th¸ng ChÝn 1868, LÝp-nÕch ®Ò nghÞ viÕt lêi hiÖu

triÖu göi c«ng nh©n §øc kªu gäi hîp nhÊt vµ phª ph¸n nh÷ng ngêi chèng l¹i sù

thèng nhÊt §¶ng d©n chñ – x· héi. – 216.

170 Cuèi th¸ng ChÝn 1868, ¡ng-ghen viÕt bµi “VÒ viÖc gi¶i t¸n Liªn ®oµn c«ng nh©n

L¸t-xan”, trong ®ã «ng ®· dÉn nh÷ng ®o¹n trÝch tõ cuèn s¸ch máng cña «ng: “VÊn ®Ò

qu©n sù ë Phæ vµ §¶ng c«ng nh©n §øc” (xem Toµn tËp, t. 16, 1994, tr. 444-448). – 217.

171 §©y muèn nãi ®Õn bµi ph¸t biÓu cña B. BÕch-c¬, chñ tÞch Liªn ®oµn c«ng nh©n

toµn §øc cña L¸t-xan, t¹i cuéc häp cña chi héi H¨m-buèc cña Liªn ®oµn ngµy 22

th¸ng Ba 1865, trong ®ã chøa ®ùng sù vu khèng ®èi víi Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc

tÕ, còng nh ®èi víi M¸c, ¡ng-ghen vµ LÝp-nÕch. Bµi cña BÕch-c¬ ®· ®îc ®¨ng trªn

phô tr¬ng cña b¸o “Social - Demokrat” sè 39, ngµy 26 th¸ng Ba 1865. M¸c ®· v¹ch

trÇn sù vu khèng cña BÕch-c¬ trong bµi “Chñ tÞch cña nh©n lo¹i” (xem Toµn tËp, t. 16,

1994, tr. 130-135). – 218.

172 Theo lêi khuyªn cña M¸c, vµo ®Çu th¸ng Mêi 1868, ¡ng-ghen ®· viÕt bµi bæ sung

cho bµi b¸o cña «ng: “VÒ viÖc gi¶i t¸n Liªn ®oµn c«ng nh©n L¸t-xan”, trong ®ã «ng

®· v¹ch mÆt B. BÕch-c¬, kÎ ¨n c¾p v¨n cña «ng trong cuèn s¸ch máng ®· ®îc nh¾c

®Õn trong th nµy (xem Toµn tËp, t. 16, 1994, tr. 449-450). – 218.

173 “Report from the select Committee on the Bank Acts”; together, with the Proceedings

of the committee. Minutes of Evidence, Appendix and Index. Ordered, by the House

of Commons, to be printed, 1 July 1858” (“B¸o ço cña uû ban ®Æc biÖt vÒ luËt ng©n

hµng; nh÷ng tµi liÖu cña uû ban, nhng biªn b¶n sè liÖu, phô tr¬ng vµ chØ dÉn. §îc

®¨ng theo lÖnh cña H¹ nghÞ viÖn ngµy 1 th¸ng B¶y 1858”).

Nh÷ng cuèn S¸ch xanh (Blue Books) – tªn chung dïng ®Ó gäi çc tËp tµi liÖu cña

NghÞ viÖn Anh vµ nh÷ng v¨n kiÖn ngo¹i giao cña Bé ngo¹i giao. Nh÷ng cuèn S¸ch

xanh lµ tõ dïng ®Ó gäi nh÷ng cuèn s¸ch cã b×a mµu xanh, ®îc xuÊt b¶n ë Anh tõ thÕ

kû XVII vµ lµ nguån t liÖu chÝnh thøc chñ yÕu vÒ lÞch sö kinh tÕ vµ ngo¹i giao cña

níc nµy. – 219.

174 §©y muèn nãi ®Õn hiÖp íc gi÷a çc héi c«ng liªn Anh, ký kÕt t¹i Héi nghÞ toµn quèc

lÇn thø nhÊt n¨m 1868, héi nghÞ nµy ®îc triÖu tËp nh©n cuéc ®Êu tranh ®ßi hîp ph¸p

ho¸ mét çch toµn diÖn çc héi c«ng liªn. KÓ tõ ®ã çc cuéc héi nghÞ ®· ®îc triÖu

tËp thêng xuyªn, vµ mét c¬ quan chÊp hµnh cña ®¹i héi ®· ®îc nhanh chãng thµnh

lËp – uû ban cña nghÞ viÖn, ®Ó chØ ®¹o cuéc ®Êu tranh nµy.

VÒ Héi ®ång c«ng liªn Lu©n §«n, xem chó thÝch 32.

HiÖp héi c«ng nh©n Lu©n §«n thµnh lËp n¨m 1866 theo s¸ng kiÕn cña P«-te-r¬

vµ ®ång bän nh»m t¹o ra phong trµo ®Êu tranh ®ßi ph¶i cã ®¹i diÖn cña Héi c«ng

liªn trong NghÞ viÖn Anh. Ngay tõ ®Çu c¬ng lÜnh cña P«-te-r¬ ®· mang tÝnh chÊt

c¶i l¬ng vµ tho¶ hiÖp; nh»m ve v·n c«ng nh©n, «ng ta vµ ®ång bän ®· ñng hé vÒ

mÆt h×nh thøc nh÷ng yªu s¸ch vÒ quyÒn phæ th«ng ®Çu phiÕu, nhng thùc tÕ l¹i s½n

sµng nhîng bé giai cÊp t s¶n vµ chÊp nhËn mäi cuéc c¶i çch nöa vêi ®èi

víi quyÒn bÇu cö. Ho¹t ®éng thùc tiÔn cña hiÖp héi do P«-te-r¬ lËp ra lµ nh»m


chèng l¹i phong trµo ®ßi quyÒn phæ th«ng ®Çu phiÕu do §ång minh c¶i çch l·nh ®¹o

(xem chó thÝch 208), c¬ng lÜnh vµ s¸ch lîc cña §ång minh ®· ®îc so¹n th¶o nhê

sù gióp ®ì trùc tiÕp cña M¸c vµ ®· thi hµnh chÝnh s¸ch cña giai cÊp c«ng nh©n Anh

mét çch ®éc lËp, kh«ng phô thuéc vµo çc ®¶ng t s¶n.

Çc héi c«ng liªn hîp nhÊt ë ®©y lµ liªn minh çc héi c«ng liªn toµn quèc (United

Kingdom Alliance of organised Trades), thµnh lËp th¸ng S¸u 1866 t¹i héi nghÞ ®¹i

biÓu çc héi c«ng liªn ë SÐp-phin. Liªn minh gåm 53 héi c«ng liªn víi sè lîng héi

viªn ®«ng tíi gÇn 60000 ngêi, ®· tån t¹i ®Õn cuèi n¨m 1870. – 222.

175 VÒ nh÷ng nghÞ quyÕt cña §¹i héi Nu-ren-be, xem chó thÝch 134. – 223.

176 §©y nãi ®Õn bµi gi¶ng cña C. Ph«-gt¬ th¸ng ChÝn 1868 t¹i Héi Si-l¬ ë Man-se-xt¬. VÒ

vÊn ®Ò nµy xin xem th cña ¡ng-ghen “Göi ban l·nh ®¹o Héi Si-l¬” (Toµn tËp, t. 16,

1994, tr. 442-443). – 228.

177 §©y lµ nãi ®Õn hiÕn ph¸p n¨m 1852 cña Ph¸p, ®îc ban hµnh sau cuéc chÝnh biÕn cña

B«-na-p¸c-t¬. – 230.

178 Trong th göi M¸c ngµy 30 th¸ng ChÝn 1868, §a-ni-en-x¬ ®· th«ng b¸o: “ý nghÜa

cña t¸c phÈm gÇn ®©y cña anh – “T b¶n. Phª ph¸n khoa kinh tÕ chÝnh trÞ” – ®· thuyÕt

phôc ®îc mét nhµ xuÊt b¶n ë ®©y (N. P. P«-li-a-cèp) nhËn dÞch t¸c phÈm nµy ra tiÕng

Nga. §iÒu kiÖn hiÖn nay cho phÐp thùc hiÖn mong muèn xuÊt b¶n tËp hai cïng lóc víi

tËp mét. Do vËy, lµ ngêi ®îc uû nhiÖm viÖc xuÊt b¶n, t«i ®Ò nghÞ anh göi cho t«i çc

trang in cña tËp hai ngay sau khi chóng ®îc in xong, nÕu anh thÊy cã thÓ ®îc”. –

232, 781.

179 §©y nãi ®Õn b¸o “Social – Demokrat” sè 112, ngµy 25 th¸ng ChÝn 1868, trªn phô

tr¬ng cña sè b¸o nµy ®· ®¨ng b¶n dù th¶o ®iÒu lÖ cña çc Liªn ®oµn L¸t-xan, ®îc

th«ng qua t¹i §¹i héi c«ng nh©n toµn §øc ë BÐc-lin n¨m 1868 (xem chó thÝch 163). –

237, 241, 773.

180 Lêi kªu gäi do M¸c viÕt theo sù uû nhiÖm cña Tæng héi ®ång vµ ®· ®îc th«ng qua

t¹i phiªn häp Héi ®ång ngµy 13 th¸ng Mêi 1868, kh«ng cßn lu gi÷ ®îc. – 239.

181 Cã lÏ ¡ng-ghen muèn nãi ®Õn hai bµi tin ng¾n ®¨ng trªn tê “Kölnische Zeitung” sè

284, ngµy 12 th¸ng Mêi 1868 díi nhan ®Ò “Vermischte Nachrichten” (“Tin tøc mäi

mÆt”) vµ ghi: “Ðc-xen, 8 th¸ng Mêi” vµ “Gl¸t-b¾c, 10 th¸ng Mêi”. – 242.

182 §©y lµ nãi ®Õn bµi “Der Staat und die soziale Frage” (“Nhµ níc vµ vÊn ®Ò x·

héi”), ®¨ng trªn tê “Demokratisches Wochenblatt” sè 41, ngµy 10 th¸ng Mêi

1868. – 243.

183 §©y lµ nãi ®Õn viÖc tuyªn truyÒn cuèn s¸ch cña M¸c “Sù khèn cïng cña triÕt häc. Tr¶

lêi cuèn “TriÕt häc cña sù khèn cïng”” cña Pru-®«ng, viÕt n¨m 1847 ë Bruy-xen.

Cuèn s¸ch ®· ®îc hai nhµ xuÊt b¶n in cïng mét lóc – nhµ xuÊt b¶n Ph«-gle, thµnh

viªn Liªn ®oµn nh÷ng ngêi céng s¶n ë Bruy-xen vµ nhµ xuÊt b¶n Phran-c¬, ngêi ®·

b¸n nhµ xuÊt b¶n cña m×nh cho Phi-ve-g¬ ë Pa-ri n¨m 1865. §Õn n¨m 1868, nhu cÇu

vÒ cuèn s¸ch nµy t¨ng lªn do cuéc ®Êu tranh víi nh÷ng phÇn tö theo ph¸i Pru-®«ng

trong Quèc tÕ I ®îc ®Èy m¹nh, trong khi ®ã sè b¶n cña nã l¹i trë nªn hiÕm. Do vËy

vµo th¸ng Mêi 1868, M¸c ®· viÕt th nhê nhµ xuÊt b¶n ë Pa-ri, nh ®· râ qua néi

dung bøc th, nhµ xuÊt b¶n nµy nãi chung ®· ngõng b¸n cuèn “Sù khèn cïng cña triÕt

häc”. Qu¸ tr×nh trao ®æi cña La-ph¸c-g¬ vÒ vÊn ®Ò nµy chóng t«i kh«ng ®îc râ. –

245, 803.

184 M¸c trÝch th cña Phi-ve-g¬ ngµy 12 th¸ng Mêi 1868. – 245.

185 §©y lµ nãi ®Õn cuèn s¸ch máng cña S¸c-ra-x¬ “Monsieur NapolÐon Bonaparte

(JÐr«me)” (“Na-p«-lª-«ng B«-na-p¸c-t¬ (Giª-r«m)” xuÊt b¶n khuyÕt danh ë Thuþ SÜ

n¨m 1861. – 245.

186 §©y lµ nãi ®Õn çc ®¹o luËt ph¶n ®éng cña Phæ vÒ çc Liªn ®oµn thi hµnh tõ ngµy 11

th¸ng Ba 1850. VÒ viÖc chuyÓn ®Þa ®iÓm cña Liªn ®oµn c«ng nh©n toµn §øc ®Õn

BÐc-lin, xem chó thÝch 166. – 247.

187 §©y lµ nãi ®Õn Liªn ®oµn nh÷ng ngêi céng s¶n (xem chó thÝch 139). – 248.

188 ¡ng-ghen muèn nãi ®Õn Liªn ®oµn c«ng nh©n d©n chñ ®îc thµnh lËp ë BÐc-lin th¸ng

Mêi 1868 do viÖc Liªn ®oµn c«ng nh©n BÐc-lin chÞu ¶nh hëng cña nh÷ng ngêi

tiÕn bé bÞ tan r·. V. Ai-s¬-hèp, ngêi thêng xuyªn liªn hÖ víi M¸c vµ lµ th«ng tÝn

viªn t¹i BÐc-lin cña Tæng héi ®ång Quèc tÕ I ®· ®ãng vai trß to lín trong viÖc

thµnh lËp Liªn ®oµn. Theo ®Ò nghÞ cña Ai-s¬-hèp, Liªn ®oµn míi ®· ®îc hîp

nhÊt víi tæ chøc çc hiÖp héi c«ng nh©n ë Nu-ren-be do Bª-ben vµ LÝp-nÕch

l·nh ®¹o, c«ng nhËn c¬ng lÜnh cña tæ chøc nµy dùa trªn nh÷ng nguyªn t¾c cña

Quèc tÕ I. Liªn ®oµn duy tr× mèi liªn hÖ chÆt chÏ víi chi bé BÐc-lin cña Héi liªn

hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ. HÇu nh toµn bé thµnh viªn cña Liªn ®oµn còng ®ång

thêi lµ thµnh viªn cña Quèc tÕ. §Ó t¨ng cêng tÝnh chÊt v« s¶n cña m×nh, Liªn

®oµn ®· bÇu hai c«ng nh©n lµm chñ tÞch – Vin-hem vµ Kem-me-re-r¬. Liªn ®oµn

c«ng nh©n d©n chñ ®· tÝch cùc ®Êu tranh chèng ph¸i L¸t-xan; LÝp-nÕch thêng


ph¸t biÓu t¹i çc cuéc häp cña Liªn ®oµn. N¨m 1869 Liªn ®oµn ®· tham dù ®¹i héi

§¶ng c«ng nh©n d©n chñ – x· héi häp t¹i Ai-d¬-n¾c. – 248.

189 Çc sù kiÖn trong håi ký cña hÇu tíc HÐt-xen – Lót-vÝch III – nãi vÒ chÝnh s¸ch cña

Bi-xm¸c trong thêi kú chiÕn tranh ¸o – Phæ n¨m 1866 ®· ®îc nªu trªn b¸o

“Demokratisches Wochenblatt” sè 40, ngµy 3 th¸ng Mêi 1868.

Bøc th cña mét phô n÷ nµo ®ã ngêi Han-n«-v¬ nh»m b¶o vÖ triÒu ®¹i Han-n«-v¬

®· bÞ lËt ®æ trong cuéc chiÕn tranh ¸o – Phæ n¨m 1866, ®îc LÝp-nÕch cho ®¨ng ë phô

tr¬ng sè 42 cña tê “Demokratisches Wochenblatt” ngµy 17 th¸ng Mêi 1868. – 249.

190 §©y lµ nãi ®Õn ch¬ng S¸u (“Qu¸ tr×nh tÝch lòy t b¶n”) trong tËp mét bé “T b¶n”,

xuÊt b¶n b»ng tiÕng §øc. Trong lÇn xuÊt b¶n thø hai vµ nh÷ng lÇn sau, ch¬ng nµy lµ

phÇn thø b¶y (xem Toµn tËp, t. 23, 1993, tr. 796-1074). – 250.

191 Trong th göi M¸c ngµy 15 th¸ng Mêi 1868, Cu-ghen-man th«ng b¸o nhËn xÐt

cña G. Han-xen, gi¸o s kinh tÕ chÝnh trÞ ë BÐc-lin, vÒ t¸c phÈm “T b¶n”, theo

lêi Han-xen th× cuèn s¸ch nµy ra ®êi lµ “mét sù kiÖn träng ®¹i cña thÕ kû nµy”. Lóc

®ã Han-xen còng cha biÕt liÖu M¸c cã nhËn lµm gi¸o s d¹y kinh tÕ chÝnh trÞ hay

kh«ng. – 251, 254.

192 §©y lµ nãi ®Õn hai bµi th¬ cña Phrai-li-gr¸t cã tªn chung lµ “Göi I-«-xÝp

V©y-®¬-mai-¬” ®· ®îc ®¨ng trªn t¹p chÝ “Die Revolution” (“Çch m¹ng”) cña

V©y-®¬-mai-¬, sè 2, n¨m 1852. – 251.

193 §©y lµ nãi ®Õn cuéc mÝt-tinh ngµy 20 th¸ng Mêi 1868 ®îc triÖu tËp theo s¸ng kiÕn

cña chi bé Ph¸p ë Lu©n §«n (xem chó thÝch 120).

§©y lµ cuéc ®Êu tranh cña nh÷ng ngêi lu vong tiÓu t s¶n ®· bÞ mÊt liªn l¹c

víi Quèc tÕ, do Pi-a ®øng ®Çu, nh»m trùc tiÕp chèng l¹i çc nghÞ quyÕt cña §¹i

héi Bruy-xen vÒ §ång minh hoµ b×nh vµ tù do cña giai cÊp t s¶n hoµ b×nh, th«ng qua

ngµy 12 th¸ng ChÝn 1868. NghÞ quyÕt cña §¹i héi Bruy-xen vÒ §ång minh chØ ra r»ng

sù tån t¹i cña §ång minh hoµ b×nh nh»m môc ®Ých cè giµnh quyÒn l·nh ®¹o phong

trµo c«ng nh©n quèc tÕ lµ kh«ng cÇn thiÕt trong khi ®· cã Héi liªn hiÖp c«ng nh©n

quèc tÕ. §ång minh yªu cÇu ®îc s¸p nhËp víi Héi liªn hiÖp c«ng nh©n, cßn çc héi

viªn cña nã th× gia nhËp çc chi bé Quèc tÕ. Ngµy 20 th¸ng Mêi 1868 M¸c ®· th«ng

b¸o cho Tæng héi ®ång vÒ cuéc mÝt-tinh s¾p tíi. Tæng héi ®ång ®· chuyÓn vÊn ®Ò tiÕp

tôc xem xÐt cho c¬ quan thõa hµnh cña m×nh lµ TiÓu ban vµ giao cho TiÓu ban ®Æc

tr¸ch viÖc tæ chøc cuéc mÝt-tinh khi cÇn. – 252.

194 Cã lÏ ë ®©y muèn nãi ®Õn cuéc b·i c«ng b¾t ®Çu tõ th¸ng Ba 1866 cña nh÷ng thî may

häc viÖc ngêi Anh. Tæng héi ®ång quèc tÕ phèi hîp víi Ban chÊp hµnh liªn ®oµn

nh÷ng thî may häc viÖc ®· l·nh ®¹o cuéc b·i c«ng nµy. §îc sù gióp ®ì cña çc ph¸i

viªn, çc chñ xÝ nghiÖp ë Lu©n §«n ®· t×m çch thu n¹p thî may häc viÖc ë BÐc-lin,

Ph¸p, vµ Thuþ SÜ. Nh©n ®ã Tæng héi ®ång ®· cho ®¨ng trªn çc b¸o BØ, Ph¸p vµ Thuþ

SÜ lêi hiÖu triÖu kªu gäi thî may häc viÖc ®õng ®Õn níc Anh v× ë ®ã ®ang cã b·i

c«ng. KÕ ho¹ch cña çc chñ xÝ nghiÖp ®· bÞ thÊt b¹i, chóng ®· buéc ph¶i nhîng bé

vµ ®ång ý t¨ng tiÒn c«ng. – 253.

195 §©y lµ nãi ®Õn b¶n th¶o viÕt tay “B¶n chÊt cña lao ®éng trÝ ãc cña con ngêi”

cña I. §i-x¬-ghen, ngêi ®· sèng ë Pª-tÐc-bua tõ n¨m 1863 ®Õn n¨m 1869. – 255.

196 Trong çc bøc th göi M¸c ngµy 31 th¸ng Mêi vµ 1 th¸ng Mêi mét, V. Ai-s¬-hèp

®· gi¶i thÝch nguyªn nh©n buéc téi «ng cã liªn hÖ víi c¶nh s¸t Phæ. Lý do cña sù nghi

ngê ®ã lµ viÖc thuËt l¹i kh«ng chÝnh x¸c bµi ph¸t biÓu cña Ai-s¬-hèp t¹i héi nghÞ lÇn

thø nhÊt cña Liªn ®oµn c«ng nh©n d©n chñ BÐc-lin (xem chó thÝch 138) häp ngµy 15

th¸ng Mêi 1868, bµi nµy ®· ®¨ng trªn b¸o “Zukunft”, sau ®ã l¹i ®¨ng l¹i trªn tê

“Demokratisches Wochenblatt” sè 43, ngµy 24 th¸ng Mêi 1868. – 255.

197 §©y lµ nãi ®Õn “Lêi kªu gäi çc nhµ d©n chñ T©y Ban Nha” (“Adresse an die

Demokraten Spaniens”) xuÊt hiÖn th¸ng Mêi 1868 thay mÆt nh÷ng nhµ x· héi d©n

chñ D¾c-den nh©n cã cuéc çch m¹ng ë T©y Ban Nha (xem chó thÝch 165). Lêi kªu

gäi ®· ®îc ®¨ng trªn phô tr¬ng cña tê “Demokratisches Wochenblatt” sè 44, ngµy

31 th¸ng Mêi 1868. – 256.

198 §©y lµ nãi ®Õn “Lêi kªu gäi nh©n d©n vµ ®¹i héi cña níc Mü” (“Adresse au peuple

et au CongrÌs des Ðtats - Unis d’ AmÐrique”), ®äc ngµy 2 th¸ng Mêi mét 1868 t¹i

cuéc mÝt-tinh do çc nhµ d©n chñ tiÓu t s¶n nh Pi-a, Luy-b¬, Vª-b¬ v.v. tæ chøc t¹i

Lu©n §«n. “Lêi kªu gäi” ®· ®îc ®¨ng trªn çc b¸o “La Cigale” sè 45, ngµy 8 th¸ng

Mêi mét 1868 vµ “L’EspiÌgle” sè 45, ngµy 8 th¸ng Mêi mét 1868. – 262.

199 “ChÕ ®é nh÷ng to¸n lµm thuª” nh¾c ®Õn ë ®©y ®· ®îc M¸c m« t¶ ë trang 684-687

tËp I bé “T b¶n” xuÊt b¶n lÇn ®Çu tiªn b»ng tiÕng §øc (xem Toµn tËp, t. 23,

1993, tr. 969-974). – 264.

200 ¡ng-ghen trÝch trong “Romance del conde Claros, hijo de Reynaldos de Montalvan”

(“B¶n t×nh ca cña b¸ tíc Cla-r«-x¬, con trai cña R©y-nan-®« §¬ M«ng-tan-van”).


B¶n t×nh ca nµy ®· ®îc ®¨ng trong tuyÓn tËp t×nh ca T©y Ban Nha cæ “Silva de

romances viejos”, do I-a-cèp Grim xuÊt b¶n ë Viªn n¨m 1831. – 264.

201 Cuéc häp do mét sè nhµ kinh tÕ häc vµ nhµ b¸o Ph¸p, trong ®ã cã Hoãc-n¬, tæ chøc ë

Pa-ri ngµy 10 th¸ng Mêi 1868 ®Ó bµn vÒ vÊn ®Ò t b¶n vµ lîi tøc xÐt theo quan ®iÓm

lao ®éng. B¶n b¸o ço vÒ cuéc häp ®· ®îc ®¨ng trªn tê “Figaro” sè 285, ngµy 11

th¸ng Mêi 1868 díi ®Çu ®Ò “Chronique de Paris” (“Tin ng¾n Pa-ri”). – 267.

202 M¸c nh¾c ®Õn bµi cña U. T. Toãc-n¬-t«n “A new Theory of Supply and Demand”

(“Häc thuyÕt míi vÒ cung vµ cÇu”) trªn t¹p chÝ “The Fortnightly Review”, XXXIV,

ngµy 1 th¸ng Mêi 1866, vµ trÝch dÉn bµi “The “Law” of Demand and Supply” (“Quy

luËt “cung vµ cÇu””) ®¨ng trªn t¹p chÝ “Economist” sè 1210, ngµy 3 th¸ng Mêi mét

1866, ký t¾t lµ “Gi E.X.”. – 267.

203 L. Büchner. “Sechs Vorlesungen über die Darwin’sche Theorie von der Verwandlung

der Arten”. Eweite Auflage. Leipzig, 1868, S. 374-375 (L. Buy-sn¬. “S¸u bµi gi¶ng vÒ

häc thuyÕt cña §¸c-uyn vÒ sù chuyÓn ho¸ cña çc loµi”. XuÊt b¶n lÇn thø hai.

Lai-pxÝch, 1868, tr. 374-375. – 268.

204 Ngµy 3 th¸ng Ch¹p 1851 b¸c sÜ V. B«-®anh, ®¹i biÓu Quèc héi lËp ph¸p, ®· kªu gäi

c«ng nh©n khu Xanh – ¡ng-toan, ngo¹i « Pa-ri, vò trang chèng l¹i cuéc ®¶o chÝnh cña

Lu-i - Na-p«-lª-«ng. ¤ng ®· tham gia nh÷ng trËn ®¸nh trªn chiÕn luü vµ ®· hy sinh.

§Ó tëng nhí B«-®anh, n¨m 1868 nh÷ng ngêi céng hoµ ®· tæ chøc çc cuéc diÔu

hµnh ®Õn viÕng mé «ng. Mét sè tê b¸o, sau khi tuyªn bè quyªn gãp tiÒn b¹c ®Ó x©y

®µi tëng niÖm B«-®anh, ®· bÞ ®a ra xÐt xö v× téi kh¬i lßng c¨m thï chèng l¹i chÝnh

phñ. Nh÷ng ngêi khëi xíng viÖc quyªn gãp ®· bÞ kÕt ¸n. M·i ®Õn n¨m 1872 ®µi

tëng niÖm B«-®anh míi ®îc x©y dùng.

M¸c ®· sö dông bµi têng thuËt vÒ çc phiªn toµ cÊp ®Çu tiªn më ngµy 13 vµ 14

th¸ng Mêi mét 1868: “Affaire de la souscription Baudin” (“Vô ¸n quyªn tiÒn x©y ®µi

tëng niÖm B«-®anh”), bµi nµy ®îc c«ng bè ë Pa-ri n¨m 1868.

ChiÕn dÞch tiÖc tïng – phong trµo ®ßi c¶i çch quyÒn bÇu cö ë Ph¸p n¨m 1847

ngay tríc lóc çch m¹ng næ ra. Bªn c¹nh nh÷ng phÇn tö t s¶n tù do, tham gia tÝch

cùc vµo phong trµo nµy cßn cã c¶ nh÷ng ngêi thuéc ph¸i d©n chñ t s¶n. ¡ng-ghen

®· ®¸nh gi¸ phong trµo nµy qua mét lo¹t bµi b¸o (xem Toµn tËp, t. 4, 1995, tr. 658-

660, 677-691, 696-702, 724-727, 735-746). – 268, 304, 310.

205 §¹o luËt vÒ ng©n hµng n¨m 1844 – ®¹o luËt do chÝnh phñ Pin ®a ra, dù ®Þnh chia

ng©n hµng Anh thµnh hai bé phËn hoµn toµn ®éc lËp víi sè vèn tù cã riªng, bé phËn

ng©n hµng cã nhiÖm vô thùc hiÖn nh÷ng nghiÖp vô ng©n hµng thuÇn tuý, vµ bé phËn

tÝn dông phô tr¸ch viÖc ph¸t hµnh tÝn phiÕu. TÝn phiÕu ph¶i ®îc b¶o ®¶m díi h×nh

thøc quü ®Æc biÖt thêng xuyªn cã s½n. Nhng trong nh÷ng thêi kú khñng ho¶ng kinh

tÕ trÇm träng – vµo n¨m 1847, 1857 vµ mïa xu©n 1866 ChÝnh phñ Anh ®· buéc ph¶i

t¹m ®×nh chØ hiÖu lùc cña ®¹o luËt n¨m 1844 vµ t¨ng lîng giÊy b¹c kh«ng cã vµng

b¶o ®¶m. – 269, 278.

206 M¸c muèn nãi ®Õn ch¬ng “Sù ph©n chia lîi nhuËn thµnh lîi tøc vµ lîi nhuËn doanh

nghiÖp. T b¶n sinh lîi tøc” trong b¶n th¶o viÕt tay tËp ba bé “T b¶n” cña «ng ®îc

viÕt trong nh÷ng n¨m 1864-1865. Trong tËp ba bé “T b¶n” do ¡ng-ghen xuÊt b¶n,

ch¬ng nµy lµ toµn bé phÇn thø n¨m (xem Toµn tËp, t. 25, phÇn I, 1995, tr. 515-706,

ph. II, tr. 9-238). – 270.

207 §©y lµ nãi ®Õn sù ph¸ s¶n vµo n¨m 1866 cña Ng©n hµng ¤-ve-ren-®¬, Gíc-ni vµ c«ng

ty, mét trong nh÷ng ng©n hµng lín nhÊt ë Anh. Sù ph¸ s¶n nµy lµm cho rÊt nhiÒu

ngêi göi tiÒn bÞ kh¸nh kiÖt, v× thÕ ®· g©y nªn sù phÉn né trªn kh¾p ®Êt níc. Vô viÖc

®· ®îc ®a ra toµ ¸n xÐt xö, phiªn toµ kÕt thóc vµo th¸ng Ch¹p 1869 b»ng viÖc tuyªn

bè tr¾ng ¸n cho çc gi¸m ®èc ng©n hµng. – 271, 330, 437, 962.

208 §ång minh c¶i çch ®îc thµnh lËp ë Lu©n §«n mïa xu©n 1865 theo s¸ng kiÕn vµ cã

sù tham gia trùc tiÕp cña Tæng héi ®ång Quèc tÕ víi t çch lµ trung t©m chÝnh trÞ

l·nh ®¹o phong trµo quÇn chóng c«ng nh©n ®ßi c¶i çch lÇn thø hai. Thµnh phÇn çc

c¬ quan l·nh ®¹o cña §ång minh nh Héi ®ång vµ Ban chÊp hµnh gåm çc uû viªn

Tæng héi ®ång, chñ yÕu lµ çc thñ lÜnh çc héi c«ng liªn Anh. C¬ng lÜnh chØ ®¹o

phong trµo c¶i çch cña §ång minh vµ s¸ch lîc ®èi víi çc ®¶ng t s¶n ®· ®îc th¶o

ra díi ¶nh hëng trùc tiÕp cña M¸c, ngêi ®Êu tranh ®Ó thùc hiÖn chÝnh s¸ch tù chñ

vµ ®éc lËp cña giai cÊp c«ng nh©n Anh víi nh÷ng ®¶ng t s¶n ®ã. §èi lËp víi yªu s¸ch

cña giai cÊp t s¶n chØ ®ßi më réng quyÒn bÇu cö cho nh÷ng chñ së h÷u vµ ngêi thuª

nhµ ë riªng biÖt, theo yªu cÇu cña M¸c, §ång minh c¶i çch ®a ra yªu s¸ch ®ßi quyÒn

phæ th«ng ®Çu phiÕu cho tÊt c¶ nam giíi ®· ®Õn tuæi trëng thµnh trªn ®Êt níc. KhÈu

hiÖu nµy cña phong trµo HiÕn ch¬ng ®îc Quèc tÕ nªu l¹i ®· ®îc hëng øng réng

r·i trong hµng ngò giai cÊp c«ng nh©n Anh vµ b¶o ®¶m cho §ång minh cã ®îc sù

ñng hé vÒ mÆt chÝnh trÞ cña çc héi c«ng liªn mµ tõ tríc ®Õn nay vèn rÊt thê ¬. §ång

minh cã hÖ thèng chi nh¸nh ë tÊt c¶ çc thµnh phè c«ng nghiÖp lín ë Anh vµ ë çc


tØnh. Nhng do çc phÇn tö cÊp tiÕn t s¶n trong ban l·nh ®¹o §ång minh c¶i çch dao

®éng v× sî h·i tríc phong trµo quÇn chóng, vµ còng do sù tho¶ hiÖp cña çc thñ lÜnh

c¬ héi chñ nghÜa trong çc héi c«ng liªn nªn §ång minh ®· kh«ng thÓ thùc hiÖn

®êng lèi do Tæng héi ®ång ®Ò ra; giai cÊp t s¶n Anh ®· thùc hiÖn ®îc viÖc chia rÏ

phong trµo, vµ ®Õn n¨m 1867 ®· tiÕn hµnh mét cuéc c¶i çch nöa vêi, cuéc c¶i çch

nµy chØ giµnh ®îc quyÒn bÇu cö cho giai cÊp tiÓu t s¶n vµ c«ng nh©n quý téc, cßn

®¹i bé phËn quÇn chóng vÉn kh«ng cã quyÒn lîi chÝnh trÞ nh tríc ®©y. – 271, 373.

209 ¸m chØ ho¹t ®éng cña Br«-®lau trong NghÞ viÖn Anh. T¹i nhµ thê th¸nh Xtª-phan,

mét trong nh÷ng toµ nhµ cña cung ®iÖn OÐt-min-t¬n, tõ thÕ kû XVI thêng diÔn ra çc

phiªn häp H¹ nghÞ viÖn. – 271.

210 Nh÷ng lêi c«ng kÝch vu khèng cña tê b¸o t s¶n Ph¸p “Constitutionnel” chèng cuéc

khëi nghÜa th¸ng S¸u cña c«ng nh©n Pa-ri n¨m 1848 ®· bÞ M¸c v¹ch trÇn trªn b¸o

“Neue Rheinische Zeitung” (xem Toµn tËp, t. 5, 1993, tr. 175-176, 178 vµ 554).

VÒ vô ¸n xö nh÷ng héi viªn Phª-ni-¨ng, xem chó thÝch 26. – 273.

211 Bøc th M¸c göi S. §. C«-lÐt, ngêi xuÊt b¶n t¹p chÝ nh÷ng vÊn ®Ò vÒ chÝnh s¸ch ®èi

ngo¹i “Diplomatic Review” ngµy 9 th¸ng Mêi mét 1868 ®· ®îc ®¨ng thµnh bµi

díi nhan ®Ò “Bøc th cña ngµi Gl¸t-xt«n göi Ng©n hµng Anh n¨m 1866 ®· ®em l¹i

cho Nga kho¶n c«ng tr¸i 6 triÖu pao xtÐc-linh nh thÕ nµo” (xem Toµn tËp, t. 16,

1994, tr. 454-456). Khi ®¨ng bµi nµy cña M¸c, ban biªn tËp tê “Diplomatic Review”

®· cã mÊy dßng giíi thiÖu bµi b¸o, trong ®ã ®· giíi thiÖu M¸c lµ t¸c gi¶ bé “T b¶n”

vµ nhiÒu bµi vÒ chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i. – 278.

212 §©y lµ nãi ®Õn lêi tuyªn bè cña M¸c göi Héi gi¸o dôc chñ nghÜa céng s¶n cña c«ng

nh©n §øc ë Lu©n §«n (Toµn tËp, t. 16, 1994, tr. 457-459) ngµy 23 th¸ng Mêi mét

1868 do lËp trêng cña Héi ®èi víi §¹i héi BÐc-lin n¨m 1868 cña ph¸i L¸t-xan vµ ®èi

víi tæ chøc c«ng nh©n do Bª-ben vµ LÝp-nÕch thµnh lËp t¹i §¹i héi Nu-ren-be (xem

chó thÝch 134, 163). – 279.

213 §©y lµ nãi ®Õn bøc th cña Svai-x¬ ngµy 2 th¸ng Ch¹p 1868 tr¶ lêi th cña M¸c

viÕt cho «ng ngµy 13 th¸ng Mêi 1868 (xem tËp nµy, tr. 768-770). Trong th cña

m×nh, Svai-x¬ b¶o vÖ b¶n dù th¶o ®iÒu lÖ ®· bÞ M¸c phª ph¸n cña liªn ®oµn L¸t-xan

vµ ®êng lèi chÝnh trÞ cña Liªn ®oµn c«ng nh©n toµn §øc do «ng ta l·nh ®¹o.

§ång thêi Svai-x¬ tuyªn bè r»ng, «ng ta cã nhiÒu c¬ së ®Ó l·nh ®¹o phong trµo

c«ng nh©n §øc h¬n LÝp-nÕch, vµ r»ng toµn bé quyÒn l·nh ®¹o cuéc ®Êu tranh cña

c«ng nh©n §øc ph¶i ®îc tËp trung vµo tay «ng ta. – 287.

214 Th cña thî má vïng D¾c-den ë Lu-gau, Ni-®¬–Viu-r¬-snÝt vµ £n-xnhÝt ngµy 15

th¸ng Mêi mét 1868 – nh÷ng c«ng nh©n nµy ®· nhÊt trÝ quyÕt ®Þnh gia nhËp Quèc tÕ

vµ ®· uû quyÒn cho B¾c-man vµ I-ung-g¬-ni-ken ®Æt vÊn ®Ò víi Héi liªn hiÖp c«ng

nh©n quèc tÕ, bøc th nµy ®· ®îc göi cho M¸c vµ ®îc ®äc t¹i phiªn häp Tæng héi

®ång Quèc tÕ ngµy 24 th¸ng Mêi mét 1868. – 217.

215 Trong th göi Tæng héi ®ång ngµy 29 th¸ng Mêi mét 1868, I. Ph. BÕch-c¬ th«ng b¸o

r»ng trong th«ng tri cña Bª-ben, chñ tÞch Liªn minh çc héi c«ng nh©n §øc, ®· chØ râ

nghÞ quyÕt cña §¹i héi Nu-ren-be vÒ viÖc gia nhËp Quèc tÕ (xem chó thÝch 134), vµ

cho phÐp çc héi viªn kh«ng ph¶i nép héi phÝ cho Héi liªn hiÖp quèc tÕ. VÊn ®Ò nµy

®· ®îc ®a ra th¶o luËn t¹i phiªn häp Tæng héi ®ång ngµy 15 th¸ng Ch¹p 1868, t¹i

®©y M¸c th«ng b¸o r»ng «ng yªu cÇu LÝp-nÕch huû bá b¶n th«ng b¸o nµy. – 288.

216 §©y lµ nãi ®Õn cuéc khñng ho¶ng b«ng x¶y ra do viÖc chuyªn chë b«ng tõ ch©u Mü

bÞ ngõng v× sù phong to¶ cña h¹m ®éi miÒn B¾c ®èi víi çc bang chiÕm h÷u n« lÖ

miÒn Nam trong cuéc Néi chiÕn ë Mü nh÷ng n¨m 1861-1865. N¹n khan hiÕm b«ng ë

Anh xuÊt hiÖn ngay tríc cuéc khñng ho¶ng s¶n xuÊt thõa vµ hoµ quyÖn víi nã. – 293.

217 Nh÷ng sè liÖu M¸c dÉn ra ®îc lÊy trong bµi “A Phase of the Cotton Trade during the

Civil War” (“T×nh h×nh bu«n b¸n b«ng trong thêi kú néi chiÕn”) ®¨ng díi bót danh

“J.E.” trªn t¹p chÝ “Economist” sè 1181, ngµy 14 th¸ng T 1866, tr. 447. – 294.

218 M¸c trÝch th cña Cu-ghen-man ngµy 9 th¸ng Ch¹p 1868. – 295.

219 §©y lµ nãi ®Õn bµi gi¶ng cña Hít-xli “On the physical basis of life” (“VÒ c¬ së vËt lý

cña sù sèng”) ë £-®in-buèc ngµy 18 th¸ng Mêi mét 1868. Bµi nµy ®· ®îc ®¨ng trªn

t¹p chÝ “Fortnightly Review” sè XXVI, ngµy 1 th¸ng Hai 1869. – 300.

220 “Héi lu hoµng” – tªn gäi cña héi liªn hiÖp sinh viªn trêng §¹i häc tæng hîp

I-ª-na vµo nh÷ng n¨m 70 thÕ kû XVIII, héi mang tiÕng xÊu v× sù cµn quÊy cña çc

héi viªn. VÒ sau thµnh ng÷ “Héi lu hoµng” ®· trë thµnh th«ng dông. Vµo nh÷ng

n¨m 1849-1850 mét nhãm çc phÇn tö lu vong tiÓu t s¶n §øc ®· næi tiÕng ë

Gi¬-ne-v¬ víi tªn gäi kh«i hµi “Héi lu hoµng”. N¨m 1859, nhµ d©n chñ tiÓu t s¶n

Çc Ph«-gt¬, gi¸n ®iÖp cña B«-na-p¸c-t¬, trong nh÷ng bµi ph¸t biÓu vu khèng


cña m×nh, ®· g¾n ho¹t ®éng cña “Héi lu hoµng” nµy víi M¸c vµ çc ®ång chÝ

cña M¸c. M¸c ®· b¸c bá lêi vu khèng ®ã trong bµi ®¶ kÝch næi tiÕng cña «ng “Ngµi

Ph«-gt¬” (xem Toµn tËp, t. 14, 1993, tr. 490-502). – 302.

221 §©y lµ nãi ®Õn cuéc Çch m¹ng th¸ng Hai 1848 ë Ph¸p. – 305.

222 §©y lµ nãi ®Õn héi nghÞ ®¹i biÓu “®¶ng trËt tù” cña Quèc héi Ph¸p t¹i toµ thÞ chÝnh

Pa-ri khu mêi ngµy 2 th¸ng Ch¹p 1851. T¹i ®©y ®· th«ng qua quyÕt ®Þnh phÕ truÊt

Lu-i Na-p«-lª-«ng khái ng«i hoµng ®Õ vµ chuyÓn toµn bé quyÒn lùc sang cho Quèc

héi. Çc ®¹i biÓu ®· tõ chèi kªu gäi sù ñng hé cña c«ng nh©n. ¢m mu chèng ®èi

c«ng khai b»ng tiÕn hµnh ®¶o chÝnh ®ã ®· bÞ c¶nh s¸t vµ qu©n ®éi dËp t¾t ngay lËp tøc,

nh÷ng ngêi tham dù phiªn häp ®· bÞ b¾t gi÷.

B¸o ço tØ mØ vÒ phiªn häp ®· ®îc ®¨ng trong cuèn s¸ch: E. TÐnot. “Paris en

dÐcembre 1851. Ðtude historique sur le coup d’Ðtat”. Paris, 1868, p. 142-164 (E.

Te-n«. “Pa-ri th¸ng Ch¹p 1851. Tãm lîc lÞch sö cuéc chÝnh biÕn”. Pa-ri, 1868,

tr. 142-164). – 306, 310.

223 §©y lµ nãi ®Õn NghÞ viÖn Phran-phuèc – nghÞ viÖn toµn §øc, ®îc thµnh lËp sau

cuéc çch m¹ng th¸ng Ba ë §øc vµ b¾t ®Çu häp vµo ngµy 18 th¸ng N¨m 1848 ë

Phran-phuèc trªn s«ng Mai-n¬. NhiÖm vô chÝnh cña nghÞ viÖn lµ xo¸ bá sù ph©n t¸n

vÒ chÝnh trÞ trong níc vµ ®Ò ra hiÕn ph¸p cña toµn níc §øc. Nhng do sù hÌn nh¸t

vµ dao ®éng cña ®a sè thuéc ph¸i tù do trong nghÞ viÖn, do sù kh«ng kiªn quyÕt cña

tÇng líp tiÓu t s¶n çnh t¶, nghÞ viÖn ®· lo ng¹i khi tËp trung quyÒn lùc tèi cao cña

®Êt níc vµo tay m×nh vµ kh«ng cã quan ®iÓm døt kho¸t trong nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n

cña cuéc çch m¹ng 1848-1849 ë §øc. NghÞ viÖn ch¼ng lµm g× ®Ó gi¶m nhÑ tæn thÊt

cña quÇn chóng nh©n d©n, kh«ng ñng hé phong trµo gi¶i phãng d©n téc cña çc níc

l¸ng giÒng. NghÞ viÖn kh«ng d¸m quyÕt ®Þnh huy ®éng lùc lîng trong nh©n d©n ®Ó

chèng l¹i cuéc tÊn c«ng cña bän ph¶n çch m¹ng vµ ®Ó b¶o vÖ hiÕn ph¸p do nã ®Ò ra.

Khi çc quèc gia lín ë §øc b·i chøc çc nghÞ sÜ cña m×nh, chÝnh quyÒn çc thµnh phè

cÊm çc ®¹i biÓu çnh t¶ cßn l¹i häp ë Phran-phuèc trªn s«ng Mai-n¬, hä ®· chuyÓn

sang häp ë Stót-g¸t vµ ©m mu tæ chøc phong trµo c«ng khai b¶o vÖ hiÕn ph¸p ®Õ chÕ,

nhng ®· bÞ qu©n ®éi ®Ëp tan ngµy 18 th¸ng S¸u 1849. Ho¹t ®éng cña NghÞ viÖn

Phran-phuèc ®· bÞ M¸c vµ ¡ng-ghen phª ph¸n kÞch liÖt qua çc bµi ®¨ng trªn tê

“Neue Rheinische Zeitung”. – 306.

224 M¸c muèn nãi ®Õn “Accounts relating to Trade and Nivigation for the year ended

December 31, 1861” (“B¸o ço vÒ th¬ng m¹i vµ hµng h¶i sau mét n¨m, tÝnh ®Õn

ngµy 31 th¸ng Ch¹p 1861”), ®¨ng díi d¹ng phô tr¬ng cña t¹p chÝ “Economist” ngµy

1 th¸ng Ba 1862. – 306.

225 §©y lµ nãi ®Õn c¬ng lÜnh vµ ®iÒu lÖ cña Liªn minh d©n chñ x· héi chñ nghÜa

“Programme et RÌglement de l’Alliance Internationale de la DÐmokratie Socialiste”

(“C¬ng lÜnh vµ ®iÒu lÖ cña Liªn minh d©n chñ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ”). Çc v¨n

kiÖn nµy ®· ®îc xuÊt b¶n ë Gi¬-ne-v¬ n¨m 1868 díi d¹ng truyÒn ®¬n b»ng tiÕng

Ph¸p vµ tiÕng §øc. Ngµy 29 th¸ng Mêi mét 1868, I. Ph. BÕch-c¬ ®· göi chóng cho

Tæng héi ®ång Quèc tÕ xem xÐt. Ngµy 15 th¸ng Ch¹p Tæng héi ®ång tuyªn bè kh«ng

kÕt n¹p Liªn minh vµo Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ vµ ®Õn ngµy 22 th¸ng Ch¹p,

sau mét vµi söa ®æi kh«ng lín, Tæng héi ®ång ®· nhÊt trÝ th«ng qua th th«ng tri “Héi

liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ vµ Liªn minh d©n chñ x· héi chñ nghÜa” do M¸c viÕt sau

khi trao ®æi ý kiÕn víi ¡ng-ghen (xem Toµn tËp, t. 16, 1994, tr. 460-462), trong ®ã

v¹ch râ s¸ch lîc chia rÏ cña Liªn minh (xem tËp nµy, tr. 310-312). Th th«ng tri ®·

®îc göi cho çc chi bé cña Héi liªn hiÖp nh mét th«ng b¸o mËt. – 308, 805, 920.

226 Th¸ng Mêi mét 1868, A-pl¬-g¸c vµ çc thñ lÜnh theo ph¸i c¶i l¬ng cña phong trµo

c«ng liªn ë Anh ®· tham gia thµnh lËp Uû ban ®¹i diÖn cho c«ng nh©n tæ chøc b÷a

tiÖc chµo mõng Gi«n-x¬n, ®¹i sø Mü ë Lu©n §«n. T¹i phiªn häp ngµy 1 th¸ng Ch¹p

1868, bøc th cña Uû ban göi Tæng héi ®ång ®Ò nghÞ cö ®¹i diÖn cña m×nh vµo Tæng

héi ®ång ®· ®îc ®a ra xem xÐt. §Ó ph¶n ®èi sù tham gia cña Héi ®ång vµ cña c«ng

nh©n vµo tæ chøc tiÖc tïng nµy, trong khi ph¸t biÓu M¸c nhÊn m¹nh r»ng Gi«n-x¬n

kh«ng ph¶i lµ ngêi ®¹i diÖn cho giai cÊp c«ng nh©n Mü vµ c«ng nh©n kh«ng ®îc ®Ó

cho giíi quý téc vµ giai cÊp t s¶n chi phèi. Tæng héi ®ång quyÕt ®Þnh cö S« vµ I-ung

tíi dù phiªn häp thµnh lËp Uû ban ®Ó gi¶i thÝch vµ ph¶n ®èi viÖc lµm cã tÝnh chÊt ph«

tr¬ng nh vËy. Nhê ho¹t ®éng cña çc ®¹i diÖn cña Tæng héi ®ång trong Uû ban mµ

ý ®å cö Gi«n-x¬n lµm ®¹i diÖn cho c«ng nh©n ®· thÊt b¹i. – 314.

227 M¸c göi cho ¡ng-ghen tê “Vorbote” ra th¸ng Mêi mét, th¸ng Ch¹p 1868, cã bµi m«

t¶ cuéc b·i c«ng cña c«ng nh©n c«ng nghiÖp dÖt b¨ng ë Ba-l¬ næ ra ngµy 9 th¸ng

Mêi mét 1868 (xem tËp nµy, tr. 322). M¸c ®· nhËn xÐt tØ mØ cuéc ®Êu tranh kinh tÕ

nµy cña c«ng nh©n Ba-l¬ trong bµi “B¸o ço cña Tæng héi ®ång tríc ®¹i héi hµng

n¨m lÇn thø IV cña Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ” (xem Toµn tËp, t. 16, 1994,

tr. 500-503). – 316.


228 §©y lµ nãi ®Õn bµi ph¸t biÓu cña Ba-cu-nin ®¨ng trªn tê “Çi chu«ng” sè 14-15, ngµy

1 th¸ng Ch¹p 1868, nh»m b¶o vÖ nghÞ quyÕt do Ba-cu-nin ®a ra t¹i héi nghÞ cña

§ång minh hoµ b×nh vµ tù do cña giai cÊp t s¶n hoµ b×nh (xem chó thÝch 29) häp

ngµy 23 th¸ng ChÝn 1868 ë BÐc-n¬ nh©n dÞp th¶o luËn dù th¶o c¬ng lÜnh cña §ång

minh.

“Çi chu«ng” – b¸o d©n chñ - çch m¹ng Nga; do A. I. GhÐc-sen vµ N. I. ¤-ga-rÐp

xuÊt b¶n b»ng tiÕng Nga trong nh÷ng n¨m 1857-1867 vµ b»ng tiÕng Ph¸p kÌm phô

tr¬ng tiÕng Nga trong nh÷ng n¨m 1868-1869; b¸o ®· xuÊt b¶n ë Lu©n §«n ®Õn n¨m

1865, sau ®ã ë Gi¬-ne-v¬. Sau khi GhÐc-sen mÊt, viÖc xuÊt b¶n tê “Çi chu«ng” ®·

®îc X. G. Nª-sa-Ðp, ngêi cã quan hÖ mËt thiÕt víi Ba-cu-nin, cè g¾ng tiÕp tôc. §·

ra ®îc 6 sè trong th¸ng T vµ th¸ng N¨m 1870. – 318.

229 GhÐc-sen th«ng b¸o viÖc tõ chèi tiÕp tôc tham gia xuÊt b¶n tê “Çi chu«ng” trong

“Th göi ¤-ga-rÐp”, ®¨ng trªn tê “Çi chu«ng” sè 14-15, ngµy 1 th¸ng Ch¹p 1868. –

318.

230 Trong t¸c phÈm “ThÇn khóc” cña §¨ng-t¬ m« t¶ r»ng ë tÇng thø b¶y cña ®Þa ngôc cã

nh÷ng kÎ ¸p bøc ®ång lo¹i (nh÷ng tªn b¹o chóa, kÎ giÕt ngêi, kÎ cíp), ngêi tù tö

v.v.. – 319.

231 C. M¸c. “Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ vµ Liªn minh d©n chñ x· héi chñ nghÜa”

(Toµn tËp, t. 16, 1994, tr. 460-462). – 320.

232 ý nãi ®Õn th cña Ba-cu-nin göi M¸c ngµy 22 th¸ng Ch¹p 1868. – 321.

233 Th¸ng Ch¹p 1868, do tiÒn c«ng trong ngµnh c«ng nghiÖp dÖt v¶i bÞ h¹ thÊp nªn ë çc

vïng cña níc Ph¸p ®· næ ra nh÷ng cuéc b·i c«ng, trong ®ã lín nhÊt lµ cuéc b·i c«ng

ë Xèt-vin-l¬-Ru-¨ng. Víi sù phèi hîp cña chi bé Ru-¨ng cña Quèc tÕ I, nh÷ng ngêi

b·i c«ng ®· ®îc c«ng nh©n çc ngµnh kh¸c ë Ru-¨ng vµ Pa-ri ñng hé. Chi bé Ru-¨ng

còng ®· yªu cÇu sù gióp ®ì cña Tæng héi ®ång. VÊn ®Ò b·i c«ng ë Ru-¨ng vµ ë Viªn

®· ®îc th¶o luËn t¹i phiªn häp Tæng héi ®ång ngµy 5 th¸ng Giªng 1869; theo ®Ò nghÞ

cña M¸c, mét nghÞ quyÕt ®· ®îc nhÊt trÝ th«ng qua nh»m ph¶n ®èi sù chuyªn quyÒn

®éc ®o¸n cña çc chñ xëng ë Ph¸p. Héi ®ång kªu gäi c«ng nh©n Anh gióp ®ì nh÷ng

c«ng nh©n bÞ sa th¶i ë Ru-¨ng vµ ®· th«ng qua nh÷ng biÖn ph¸p kh¸c ®Ó gióp ®ì vÒ

vËt chÊt cho nh÷ng ngêi b·i c«ng.

LÞch sö cuéc b·i c«ng ë Ru-¨ng ®· ®îc M¸c tr×nh bµy tØ mØ trong “B¸o ço cña

Tæng héi ®ång tríc ®¹i héi hµng n¨m lÇn thø IV cña Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc

tÕ” (xem Toµn tËp, t. 16, 1994, tr. 505-508). – 323.

234 §©y lµ nãi ®Õn c©y th¸nh gi¸ kû niÖm cuéc khëi nghÜa Ba Lan mµ Gien-ni M¸c ®îc

tÆng nh©n ngµy sinh cña bµ – ®ã lµ huy hiÖu biÓu tîng cho cuéc ®Êu tranh gi¶i phãng

d©n téc cña nh©n d©n Ba Lan. §Õn cuèi n¨m 1867, Gien-ni ®· gµi huy hiÖu ch÷ thËp

®ã lªn d¶i b¨ng xanh ®Ó tang nh÷ng héi viªn Phª-ni-¨ng bÞ xö b¾n th¸ng Mêi mét

1867. – 326, 800.

235 Thuþ SÜ, mét níc mµ tõ n¨m 1848 ®Õn nay lµ níc céng hoµ t s¶n, tån t¹i díi h×nh

thøc liªn bang, gåm 22 bang, çc c¬ quan lËp ph¸p gåm héi ®ång liªn bang vµ çc héi

®ång bang. §ãng vai trß chÝnh trong viÖc ®Ò ra vµ th«ng qua çc dù luËt lµ çi gäi lµ

bé luËt trùc tiÕp cña d©n — trng cÇu d©n ý (th¨m dß d luËn). – 332.

236 Theo yªu cÇu cña M¸c, ¡ng-ghen ®· so¹n th¶o “B¸o ço vÒ çc tæ chøc phêng héi

cña c«ng nh©n t¹i çc má than vïng D¾c-den” (xem Toµn tËp, t. 16, 1994, tr. 463-

471), dùa vµo çc tµi liÖu cña nh÷ng thî má D¾c-den ë Lu-gau, Ni-®¬-Viu-r¬-snÝt vµ

En-xnhÝt, nh÷ng ngêi nµy göi ®¬n cho Tæng héi ®ång vµ cho riªng M¸c xin ®îc gia

nhËp Quèc tÕ (xem chó thÝch 214). B¸o ço do ¡ng-ghen viÕt b»ng tiÕng Anh ®· ®îc

M¸c ®äc t¹i phiªn häp ngµy 23 th¸ng Hai 1869 cña Tæng héi ®ång. Tãm t¾t b¶n b¸o

ço ®îc tr×nh bµy trong bµi têng thuËt ®¨ng trªn b¸o “Bee-Hive” sè 385, ngµy 27

th¸ng Hai 1869. Çc tê b¸o Anh kh¸c nh “Times”, “Daily News”, “Morning

Advertiser” tõ chèi ®¨ng v¨n kiÖn nµy. §Çu th¸ng Ba 1869 M¸c ®Ých th©n dÞch b¶n

th¶o cña ¡ng-ghen ra tiÕng §øc, vµ b¶n dÞch ®ã ®· ®îc ®¨ng trªn çc b¸o “Social –

Demokrat” sè 33, ngµy 17 th¸ng Ba 1869, “Demokratisches Wochenblatt”, phô

tr¬ng cña sè 12, ngµy 20 th¸ng Ba 1869 vµ tê “Zukunft” sè 67 vµ 68, ngµy 20 vµ 21

th¸ng Ba 1869. – 337.

237 ý nãi ®Õn nh÷ng tµi liÖu cña Boãc-c¬-hai-m¬ ®· ®îc chuÈn bÞ s½n cho lo¹t bµi cña

«ng “Th cña ngêi Nga” viÕt cho b¸o “Zukunft” (xem chó thÝch 422). Nh÷ng tµi liÖu

nµy cña Boãc-c¬-hai-m¬ kh«ng cßn lu gi÷ ®îc, nhng dùa theo nh÷ng bµi b¸o cña

«ng th× trong sè çc t¸c phÈm cña Ba-cu-nin mµ «ng ta ®· sö dông cã c¶ lêi kªu gäi

göi “Nh÷ng ngêi b¹n Nga, Ba Lan vµ tÊt c¶ çc b¹n ngêi Xla-v¬”, ®¨ng ë phô

tr¬ng tê “Çi chu«ng” ngµy 15 th¸ng Hai 1862. ChÝnh bµi nµy ®· ®îc M¸c nhËn xÐt

tríc hÕt lµ “mang ®Ëm mµu s¾c cña chñ nghÜa ®¹i Xla-v¬” (xem tËp nµy, tr. 342). –

339.

238 “The International Working Men’s Association. Resolutions of the Congress of

Geneva, 1866, and the Congress of Brussels, 1868”. London, [1869] (“Héi liªn hiÖp


c«ng nh©n quèc tÕ. NghÞ quyÕt cña §¹i héi Gi¬-ne-v¬ n¨m 1866 vµ §¹i héi Bruy-xen

n¨m 1868”. Lu©n §«n, [1869]). – 341, 343, 784.

239 C. M¸c. “Dù ¸n nghÞ quyÕt vÒ çc hËu qu¶ cña viÖc sö dông m¸y mãc díi chñ

nghÜa t b¶n do Tæng héi ®ång ®Ö tr×nh §¹i héi Bruy-xen” (xem Toµn tËp, t. 16,

1994, tr. 431). – 342.

240 ¡ng-ghen ®Õn th¨m M¸c t¹i Lu©n §«n kho¶ng tõ ngµy 4 ®Õn 7 th¸ng Hai 1869. –

342.

241 M¸c muèn nãi ®Õn “Uû ban ®Æc biÖt” cña H¹ nghÞ viÖn Anh ®îc lËp ra ®Ó ®iÒu tra

ho¹t ®éng cña çi gäi lµ “§¹o luËt vÒ viÖc h¹n chÕ ho¹t ®éng cña ng©n hµng” (Bank

Restriction Act) n¨m 1797. §¹o luËt nµy ®· ®Þnh ra mét tû gi¸ b¾t buéc ®èi víi giÊy

b¹c cña Ng©n hµng Anh vµ b·i bá viÖc ®æi giÊy b¹c lÊy vµng. N¨m 1819, ChÝnh phñ

Anh ®· th«ng qua ®¹o luËt míi phôc håi l¹i chÕ ®é ®æi giÊy b¹c lÊy vµng. Thùc tÕ cho

®Õn n¨m 1821 chÕ ®é ®æi giÊy b¹c nµy míi hoµn toµn ®îc phôc håi. – 345.

242 ë ®©y cã lÏ M¸c nªu kh«ng chÝnh x¸c. T¸c phÈm cña U. Bl©y-c¬ “Observations on

the Principles which regulate the course of Exchange; and on the Present Depreciated

State of the Currency” (“NhËn xÐt vÒ nh÷ng nguyªn t¾c ®iÒu tiÕt tû gi¸ hèi ®o¸i; vµ vÒ

sù mÊt gi¸ tiÒn tÖ hiÖn nay”) ®· ph©n tÝch râ sù kh¸c nhau gi÷a tû gi¸ hèi ®o¸i danh

nghÜa vµ tû gi¸ hèi ®o¸i thùc tÕ, cuèn s¸ch ®îc xuÊt b¶n ë Lu©n §«n n¨m 1810. N¨m

1802 ë Lu©n §«n ®· xuÊt b¶n t¸c phÈm cña G. Toãc-n¬-t¬n “An Inquiry into the

Nature and Effects of the Paper Credit of Great Britain” (“Nghiªn cøu vÒ b¶n chÊt vµ

kÕt qu¶ cña ho¹t ®éng tÝn dông trªn c¬ së hÖ thèng tiÒn giÊy cña níc Anh”). Trong

çc ch¬ng vÒ tû gi¸ hèi ®o¸i trªn danh nghÜa vµ tû gi¸ hèi ®o¸i thùc tÕ, U. Bl©y-c¬

nhiÒu lÇn trÝch dÉn tõ t¸c phÈm cña G. Toãc-n¬-t¬n.

Çc t¸c phÈm cña Uy-li-am PÐt-ti nãi vÒ sù kh¸c nhau gi÷a tû gi¸ hèi ®o¸i thùc tÕ

vµ tû gi¸ hèi ®o¸i danh nghÜa ®· ®îc M¸c nh¾c ®Õn trong cuèn s¸ch “Çc häc thuyÕt

vÒ gi¸ trÞ thÆng d” (xem Toµn tËp, t. 26, ph. I, 1995, tr. 509-515). – 346.

243 M¸c so s¸nh néi çc cña Gl¸t-xt«n (1868-1874) víi “Néi çc cña mäi tµi n¨ng”; néi

çc liªn hiÖp cña A-bíc-®in (th¸ng Ch¹p 1852 – th¸ng Giªng 1855) ®· næi tiÕng víi

çi tªn gäi hµi híc ®ã. M¸c vµ ¡ng-ghen ®· nhËn xÐt “Néi çc cña mäi tµi n¨ng”

trong bµi “ChÝnh phñ tríc cña Anh” (xem Toµn tËp, t. 11, 1993, tr. 34-42). – 346.

244 Muèn nãi ®Õn b¶n b¸o ço cña A. Nèc-x¬ vµ Gi. P«-lèc-c¬ “Report of the

Commissioners on the Treatment of the Treason – Felony Convicts in the English

Convict Prisons”. London, 1867 (“B¸o ço cña çc uû viªn uû ban vÒ viÖc ®èi xö víi

nh÷ng téi ph¹m quèc gia ®ang bÞ giam gi÷ trong çc nhµ tï níc Anh”. Lu©n §«n,

1867). – 346, 621.

245 §©y lµ nãi ®Õn ý ®Þnh xuÊt b¶n tê tuÇn b¸o chÝnh trÞ Ph¸p “La Renaissance” (“Phôc

hng”) tõ n¨m 1869. Trong sè céng t¸c viªn dù tÝnh cña tê b¸o cã c¶ nh÷ng ngêi

theo ph¸i Bl¨ng-ki (Gi¾c-la-r¬, T¬-ri-®«ng, v.v.) vµ nh÷ng ngêi theo ph¸i céng hoµ

(Ran-c¬). Tham gia tÝch cùc vµo viÖc chuÈn bÞ xuÊt b¶n tê b¸o cã La-ph¸c-g¬, ngêi

®· viÕt hai bµi: mét bµi phª ph¸n chñ nghÜa Pru-®«ng vµ mét bµi tãm t¾t nh÷ng luËn

®iÓm c¬ b¶n cña “Tuyªn ng«n cña §¶ng céng s¶n”. La-ph¸c-g¬ mong muèn M¸c

tham gia céng t¸c víi tê b¸o. Dù ®Þnh xuÊt b¶n trªn ®· kh«ng ®îc thùc hiÖn. – 347,

444, 445, 804.

246 Cã lÏ muèn nãi ®Õn nh÷ng cuéc ®µm ph¸n vÒ viÖc båi thêng thiÖt h¹i cho Mü do

tuÇn d¬ng h¹m cña Anh “A-la-ba-ma” g©y ra trong cuéc Néi chiÕn ë Mü. HiÖp íc

®· ®îc ký kÕt ë Oa-sinh-t¬n n¨m 1871. – 347.

247 M¸c trÝch mét ®o¹n trong cuèn biªn niªn sö Xcèt-len thÕ kû XVI cña nhµ th¬ vµ nhµ

sö häc HÕch-to B«-Ðt-x¬ qua b¶n dÞch tõ ph¬ng ng÷ Xcèt-len sang tiÕng Anh cña

nhµ v¨n Xcèt-len Ben-len-®en. B¶n dÞch ®· ®îc xuÊt b¶n ë £-®in-buèc n¨m 1536

díi nhan ®Ò “The History and Chronicles of Scotland” (“LÞch sö vµ biªn niªn sö

Xcèt-len”), vµ sau ®ã ®îc t¸i b¶n vµo n¨m 1821. ChÝnh cuèn biªn niªn sö cña B«-Ðt-x¬

viÕt b»ng tiÕng la-tinh ®· ®îc xuÊt b¶n lÇn ®Çu tiªn ë Pa-ri n¨m 1527 díi nhan ®Ò

“Scotorum Historiae a prima gentis origine cum aliarum et rerum et gentium

illustratione non vulgari” (“LÞch sö ngêi Xcèt-len tõ buæi ®Çu h×nh thµnh d©n téc nµy

cïng víi sù m« t¶ çc d©n téc kh¸c vµ nh÷ng sù kiÖn cho ®Õn nay cha ai biÕt tíi”) vµ

®· ®îc t¸i b¶n cã bæ sung vµo n¨m 1574. – 348.

248 §o¹n trÝch bøc th nµy ®îc ®¨ng lÇn ®Çu tiªn trong cuèn s¸ch: “Der Briefwechsel

zwischen F.Engels und K.Marx”. Bd. IV, Stuttgart, 1913. – 350.

249 §©y lµ nãi ®Õn cuèn s¸ch máng: An Actuary. “Lyfe Assurance Companies: their

Financial Condition. Discussed, with Reference to Impending Legislation, in a Letter

Adressed to the Right Hon. W. E. Gladstone, M. P., first Lord of the Treasury”.

London, 1869, p. 6 (Nhµ thèng kª häc. “Çc c«ng ty b¶o hiÓm sinh m¹ng: t×nh h×nh

tµi chÝnh cña chóng ®îc m« t¶ trong th göi ngµi U. I-u. Gl¸t-xt«n ®¸ng kÝnh,


nghÞ sÜ, bé trëng tµi chÝnh, nh©n viÖc ban hµnh çc ®¹o luËt s¾p tíi”. Lu©n §«n,

1869, tr. 6). – 350, 355.

250 §©y muèn nãi ®Õn ®¹o luËt vÒ an ninh x· héi næi tiÕng díi tªn gäi ®¹o luËt vÒ nh÷ng

ngêi bÞ t×nh nghi (loi des suspects) ®îc Héi ®ång lËp ph¸p Ph¸p th«ng qua ngµy 19

th¸ng Hai 1858. §¹o luËt cho phÐp chÝnh phñ vµ hoµng ®Õ cã toµn quyÒn b¾t ®i ®Çy

®Õn tÊt c¶ çc vïng thuéc níc Ph¸p vµ An-giª-ri hoÆc ®uæi ra khái l·nh thæ

níc Ph¸p tÊt c¶ nh÷ng ai bÞ nghi lµ cã th¸i ®é thï ®Þch víi chÕ ®é cña §Õ chÕ thø

hai. – 354.

251 E. S. Beesly. “The Social Future of the Working Class” (E. X. Bi-d¬-li. “T¬ng lai x·

héi cña giai cÊp c«ng nh©n”). Trªn t¹p chÝ “Fortnightly Review”, T. V, sè XXVII,

ngµy 1 th¸ng Ba 1869. – 355, 374.

252 §©y lµ nãi ®Õn tuyªn bè cña LÝp-nÕch ngµy 18 th¸ng Hai ®¨ng trªn tê

“Demokratisches Wochenblatt” sè 8, ngµy 20 th¸ng Hai 1869. Trong b¶n tuyªn bè

nµy LÝp-nÕch ®Ò nghÞ bÇu Tæng héi ®ång Quèc tÕ lµm träng tµi trong cuéc xung ®ét

gi÷a mét bªn lµ Svai-x¬ vµ Liªn ®oµn c«ng nh©n toµn §øc do «ng l·nh ®¹o víi mét

bªn lµ Bª-ben, LÝp-nÕch vµ çc liªn ®oµn c«ng nh©n kh¸c do hai «ng l·nh ®¹o. Th«ng

b¸o vÒ viÖc Svai-x¬ kh«ng chÊp nhËn Tæng héi ®ång lµm träng tµi trong vÊn ®Ò nµy ®·

®îc ®¨ng trªn tê “Social – Demokrat” sè 24, ngµy 24 th¸ng Hai 1869. – 355, 561.

253 §©y muèn nãi ®Õn bøc th cña Ban thêng vô trung ¬ng Liªn minh d©n chñ x· héi

chñ nghÜa göi Tæng héi ®ång ngµy 27 th¸ng Hai 1869. §ã lµ th«ng b¸o thø hai cña

Liªn minh göi Tæng héi ®ång, trong ®ã tuyªn bè s½n sµng gi¶i t¸n Liªn minh quèc tÕ

nÕu Tæng héi ®ång t¸n thµnh c¬ng lÜnh cña Liªn minh vµ tiÕp nhËn mét sè chi bé cña

Liªn minh vµo Quèc tÕ.

ë ®o¹n sau M¸c trÝch “§iÒu lÖ cña Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ” (xem Toµn

tËp, t. 16, 1994, tr. 706-707). – 358.

254 Bøc th nµy lµ th tr¶ lêi cña “Tæng héi ®ång Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ cho

Ban thêng vô trung ¬ng Liªn minh d©n chñ x· héi chñ nghÜa” do M¸c so¹n th¶o vµ

®· ®îc nhÊt trÝ th«ng qua t¹i phiªn häp Héi ®ång ngµy 9 th¸ng Ba 1869. V¨n kiÖn

nµy ®îc M¸c viÕt b»ng tiÕng Anh vµ tiÕng Ph¸p (xem Toµn tËp, t. 16, 1994, tr. 472-

474). – 359.

255 Theo yªu cÇu cña Tæng héi ®ång, ®iÒu 2 trong C¬ng lÜnh cña liªn minh ®· ®îc

söa vµo th¸ng T 1869 nh sau: “Liªn minh tríc hÕt ®Êu tranh ®Ó xo¸ bá hoµn

toµn vµ triÖt ®Ó çc giai cÊp vµ thùc hiÖn sù b×nh ®¼ng vÒ chÝnh trÞ, kinh tÕ vµ x· héi

cña mäi ç nh©n”. – 360, 923.

256 Bµi kh«ng ký tªn t¸c gi¶ “Die demokratischen Ziele und die deutschen Arbeiter”

(“Nh÷ng nhiÖm vô cña ®¶ng d©n chñ vµ c«ng nh©n §øc”) ®· ®îc ®¨ng trªn tê

“Demokratisches Wochenblatt” çc sè 34, 36, 47 vµ 48; ngµy 22 th¸ng T¸m, 5 th¸ng

ChÝn, 21 vµ 28 th¸ng Mêi mét 1868 vµ sè 10, ngµy 6 th¸ng Ba 1869. – 365.

257 §©y muèn nãi ®Õn ba bµi cña M¸c – “ThÊt b¹i th¸ng S¸u 1848”, “Ngµy 13 th¸ng S¸u

1849” vµ “HËu qu¶ cña sù kiÖn ngµy 13 th¸ng S¸u 1849”, ®· ®îc ®¨ng n¨m 1850

trªn çc sè 1, 2 vµ 3 cña t¹p chÝ “Neue Rheinische Zeitung. Politisch – ökonomische

Revue” vµ sau nµy lµ phÇn chÝnh trong t¸c phÈm cña M¸c “§Êu tranh giai cÊp ë Ph¸p

tõ n¨m 1848 ®Õn n¨m 1850” (xem Toµn tËp, t. 7, 1993, tr. 15-150). – 367, 369.

258 Mét ®o¹n cña bøc th nµy ®îc c«ng bè lÇn ®Çu trong cuèn s¸ch: “Der Briefwechsel


259 §o¹n tiÕp theo ®îc trÝch tõ th cña HiÕc-s¬ göi Cu-ghen-man ngµy 8 th¸ng Hai 1869

vµ th cña Cu-ghen-man göi M¸c ngµy 22 th¸ng Ba 1869. – 379.

260 §©y muèn nãi ®Õn cuéc tranh luËn gi÷a Bª-ben vµ LÝp-nÕch víi Svai-x¬ t¹i phiªn

häp toµn thÓ cña Liªn ®oµn c«ng nh©n toµn §øc, diÔn ra tõ ngµy 28-31 th¸ng Ba

1869 ë B¸c-men-En-b¬-phen-®¬. Sù lín m¹nh cña phong trµo c«ng nh©n §øc, sù

tuyªn truyÒn cã kÕt qu¶ cña LÝp-nÕch, Bª-ben vµ b¹n bÌ cña çc «ng trong c«ng

nh©n §øc ®· dÉn ®Õn sù ph¶n ®èi m¹nh mÏ trong hµng ngò liªn ®oµn L¸t-xan ®èi

víi s¸ch lîc chÝnh trÞ vµ chÕ ®é chuyªn chÕ cña Svai-x¬. Do ¸p lùc cña c«ng nh©n,

Svai-x¬ ®· buéc ph¶i lµm theo yªu cÇu cña çc uû viªn Liªn ®oµn Lai-pxÝch lµ tæ

chøc cuéc tranh luËn c«ng khai víi LÝp-nÕch vµ mêi LÝp-nÕch cïng Bª-ben tíi dù

häp ë B¸c-men-En-b¬-phen-®¬ (xem chó thÝch 262). Do sî mÊt ¶nh hëng trong

Liªn ®oµn, Svai-x¬ ®· dù ®Þnh ®Ò nghÞ héi nghÞ th¶o luËn vÊn ®Ò thiÕt lËp mèi liªn

hÖ chÆt chÏ h¬n n÷a víi Quèc tÕ. Tríc khi liªn ®oµn L¸t-xan ë B¸c-men –

En-b¬-phen-®¬ tiÕn hµnh ®¹i héi, Bª-ben ®· cïng víi LÝp-nÕch th«ng b¸o tríc

cho M¸c biÕt nh÷ng mu ®å mÞ d©n cña Svai-x¬ trong bøc th ®îc nh¾c ®Õn ®Ò

ngµy 27 th¸ng Ba 1869 nh sau: “ë ®©y chóng t«i ®· ®îc nghe biÕt bao nhiªu

®iÒu ®ª tiÖn mµ Svai-x¬ g©y ra ®Õn nçi dùng c¶ tãc g¸y. Giê ®©y, râ rµng lµ Svai-x¬

®a ra c¬ng lÜnh cña Quèc tÕ chØ lµ nh»m gi¸ng cho chóng ta mét ®ßn m¹nh

vµ lµm tan r· hoÆc l«i kÐo vÒ phÝa m×nh ®a sè nh÷ng phÇn tö ®èi lËp. V×


vËy, t«i thay mÆt LÝp-nÕch vµ tÊt c¶ nh÷ng ngêi b¹n ë ®©y ®Ò nghÞ anh t¹m thêi ®õng

®Ó ý ®Õn yªu cÇu ñng hé mét nghÞ quyÕt t¬ng tù cña ®¹i héi hoÆc Ýt nhÊt lµ ph¶i thËn

träng trong khi tr¶ lêi Svai-x¬”. – 379, 381.

261 Trªn tê “Bee-Hive” sè 390, ngµy 3 th¸ng T 1868 ®· ®¨ng tin vÒ ®¹i héi cña çc hiÖp

héi hîp t¸c x· häp ë LÝt-x¬; t¹i ®¹i héi nµy, L«i-®¬ Gi«n-x¬, nhµ ho¹t ®éng trong

phong trµo hîp t¸c x· ë Anh, ®· ®äc diÔn v¨n nãi vÒ sù cÇn thiÕt ph¶i thµnh lËp mét

c¬ quan ng«n luËn chung cña çc hîp t¸c x· vµ héi c«ng liªn mang tªn “Citizen

Newspaper” (“B¸o d©n sù”). Dù ®Þnh nµy kh«ng ®îc thùc hiÖn. – 383.

262 §©y muèn nãi ®Õn cuéc tranh luËn gi÷a LÝp-nÕch, Bª-ben vµ Svai-x¬ t¹i phiªn häp

toµn thÓ cña Liªn ®oµn c«ng nh©n toµn §øc tõ ngµy 28-31 th¸ng Ba 1869 ë B¸c-men –

En-b¬-phen-®¬ (xem chó thÝch 260). T¹i phiªn häp, Bª-ben vµ LÝp-nÕch ®· ph¸t biÓu

buéc Svai-x¬ téi liªn hÖ víi chÝnh phñ Bi-xm¸c, còng nh cã ©m mu ng¨n c¶n viÖc

thµnh lËp mét ®¶ng c«ng nh©n thèng nhÊt ë §øc. Cuéc häp chøng tá uy tÝn cña

Svai-x¬ ®· bÞ lung lay m¹nh mÏ, h¬n mét phÇn ba ®¹i biÓu ®· kh«ng bá phiÕu tÝn

nhiÖm Svai-x¬. Cuéc häp ®· th«ng qua mét lo¹t nghÞ quyÕt nh»m h¹n chÕ ®éc quyÒn

cña Svai-x¬ vµ thùc hiÖn d©n chñ ho¸ trong sinh ho¹t néi bé cña liªn ®oµn. T¹i ®©y ®·

®a ra ®Ò nghÞ triÖu tËp ®¹i héi cña nh÷ng ngêi d©n chñ x· héi ë §øc “®Ó thµnh lËp

mét tæ chøc thèng nhÊt”. Theo ®Ò nghÞ cña Svai-x¬, cuéc häp ®· th«ng qua nghÞ quyÕt

thiÕt lËp mèi liªn hÖ chÆt chÏ h¬n n÷a víi Quèc tÕ ë møc ®é mµ luËt ph¸p cña níc

§øc cho phÐp. Nhng trªn thùc tÕ ban l·nh ®¹o vÉn tiÕp tôc thi hµnh chÝnh s¸ch bÌ

ph¸i vµ ng¨n c¶n viÖc s¸p nhËp liªn ®oµn vµo Quèc tÕ. – 384, 387, 400.

263 Bu-xt¬-ra-pa – biÖt hiÖu cña Lu-i B«-na-p¸c-t¬, ®îc t¹o thµnh tõ nh÷ng ©m ®Çu cña

tªn çc thµnh phè Bu-l«ng, Xt¬-ra-xbua, Pa-ri. BiÖt hiÖu nµy ¸m chØ ©m mu b¹o lo¹n

cña B«-na-p¸c-t¬ ë Xt¬-ra-xbua (30 th¸ng Mêi 1836) vµ ë Bu-l«ng (6 th¸ng T¸m

1840), còng nh cuéc chÝnh biÕn ë Pa-ri ngµy 2 th¸ng Ch¹p 1851, dÉn ®Õn viÖc h×nh

thµnh chÕ ®é chuyªn chÝnh B«-na-p¸c-t¬ ë Ph¸p. – 385, 698.

264 Cuéc b·i c«ng cña c«ng nh©n ngµnh in ë Gi¬-ne-v¬ b¾t ®Çu vµo th¸ng Ba 1869 do

çc chñ nhµ in tõ chèi thùc hiÖn yªu s¸ch cña c«ng nh©n ®ßi t¨ng tiÒn c«ng mµ

hä ®a ra trong suèt mêi n¨m nay. Cuéc b·i c«ng do Uû ban liªn chi vïng

thuéc hÖ ng«n ng÷ la-tinh vµ çc chi bé cña Quèc tÕ ë Gi¬-ne-v¬ l·nh ®¹o, nhê

sù phèi hîp cña hai tæ chøc nµy mµ ®· tæ chøc ®îc viÖc ñng hé vÒ mÆt vËt chÊt

cho çc c«ng nh©n b·i c«ng ë Thuþ SÜ, §øc vµ I-ta-li-a. B¸o chÝ t s¶n ë Thuþ SÜ

vµ ë níc ngoµi (trong ®ã cã b¸o chÝ cña ph¸i B«-na-p¸c-t¬) ®· tiÕn hµnh mét chiÕn

dÞch vu khèng chèng nh÷ng ngêi b·i c«ng vµ Quèc tÕ trong thêi gian b·i c«ng. §Æc

biÖt, M¸c nh¾c ®Õn bµi cña S. G«-m«ng trªn b¸o “Le Peuple” (“Nh©n d©n”) ngµy 29

vµ 30 th¸ng Ba 1869.

M¸c ®· m« t¶ tØ mØ cuéc b·i c«ng trong “B¸o ço cña Tæng héi ®ång tríc ®¹i héi

hµng n¨m lÇn thø IV cña Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ” (Toµn tËp, t. 16, 1994,

tr. 502-505). – 385.

265 Ngµy 3 th¸ng T 1869, trong môc “§iÓm t×nh h×nh chÝnh trÞ” trªn tê “Demokratisches

Wochenblatt” cã viÕt: “Giê ®©y, chõng nµo cßn cã c¬ së ®Ó hy väng, nÕu kh«ng ph¶i

hy väng vµo sù hîp nhÊt, th× vµo sù thèng nhÊt çc phe ph¸i cña ®¶ng d©n chñ x· héi

th× chõng ®ã chóng ta sÏ kh«ng tÊn c«ng Thuþ SÜ ®Ó kh«ng g©y khã kh¨n cho viÖc

thèng nhÊt. §ång thêi lÏ dÜ nhiªn chóng ta yªu cÇu phÝa bªn kia ngõng tiÕn c«ng

chóng ta”. – 387.

266 §©y muèn nãi ®Õn bµi “PhÐc-®i-n¨ng L¸t-xan, nhµ d©n chñ x· héi §øc” cña

Gi. M. L¸t-l«i, mét trong nh÷ng ngêi s¸ng lËp chñ nghÜa x· héi C¬ §èc gi¸o ë Anh.

Bµi nµy ®· ®îc ®¨ng trªn tê “Fortnightly Review” sè XXVIII, ngµy 1 th¸ng T 1869

(xem tËp nµy, tr. 813-816). – 388, 394, 397.

267 Cuéc b·i c«ng cña c«ng nh©n c«ng nghiÖp v¶i sîi ë Pre-xt¬n (Lan-kª-sia) b¾t ®Çu vµo

th¸ng Ba 1869 do quyÕt ®Þnh cã tÝnh chÊt khiªu khÝch cña çc chñ xÝ nghiÖp gi¶m

10% tiÒn c«ng. Nhê sù gióp ®ì vÒ vËt chÊt cña c«ng nh©n çc thµnh phè kh¸c ë Anh

do Tæng héi ®ång vµ çc tæ chøc c«ng liªn ®øng ra tæ chøc, cuéc b·i c«ng ®· kÐo dµi

®Õn th¸ng T¸m 1869. Tin tøc vÒ qu¸ tr×nh b·i c«ng ®· ®îc ®¨ng c«ng khai trªn çc

trang cña b¸o “Bee-Hive”. – 391.

268 §©y muèn nãi ®Õn th cña M«-l¬ göi M¸c ngµy 6 th¸ng T 1869, viÕt theo sù ñy

nhiÖm cña chi bé D«-lin-ghen cña Quèc tÕ. M«-l¬ th«ng b¸o: “Cuéc häp toµn thÓ

cña Liªn ®oµn c«ng nh©n toµn §øc ë B¸c-men-En-b¬-phen-®¬, nh anh biÕt, ®· x¸c

®Þnh ®îc phÇn nµo sù sïng b¸i ç nh©n kÎ ®éc tµi Svai-x¬ sau khi xua tan ®¸m

khãi bao phñ xung quanh kÎ ®éc tµi sÝnh quyÒn lùc, cuéc häp ®· t¸n thµnh viÖc

gia nhËp Héi liªn hiÖp quèc tÕ chõng nµo luËt ph¸p hiÖn hµnh cho phÐp. Bª-ben

vµ LÝp-nÕch ®· ph¸t biÓu kiªn quyÕt t¹i cuéc häp, ñng hé nh÷ng nguyªn t¾c cña

Quèc tÕ sau khi ®· buéc téi Svai-x¬ cïng çc ®¹i biÓu kh¸c. Svai-x¬ kh«ng thÓ

tù b¶o vÖ m×nh, mÆc dï tríc khi häp «ng ta ®· chuÈn bÞ cho viÖc ®ã. Qua

nh÷ng bµi ph¸t biÓu cña çc ®¹i biÓu thÊy râ r»ng trong Liªn ®oµn cã rÊt nhiÒu


nh©n tè ®Çy sinh lùc; chi bé cña chóng ta, còng nh toµn thÓ Héi liªn hiÖp quèc tÕ, sÏ

v÷ng m¹nh nÕu nh çc tæ chøc c«ng nh©n ph©n t¸n sÏ gia nhËp Quèc tÕ”. – 393.

269 Chi bé D«-lin-ghen cña Quèc tÕ I ®· ®îc thµnh lËp th¸ng Hai – th¸ng Ba 1866.

Nh÷ng thµnh viªn cña chi bé nµy thêng xuyªn duy tr× quan hÖ víi Tæng héi ®ång vµ

víi ç nh©n M¸c, çc thµnh viªn tÝch cùc nhÊt cña chi bé nh Clai-n¬, M«-l¬ v.v. lµ

nh÷ng ngêi ®· tham dù ®¹i héi Quèc tÕ. Theo s¸ng kiÕn cña chi bé nµy, mïa thu

1867 ®· thµnh lËp hîp t¸c x· cña c«ng nh©n s¶n xuÊt thÐp vµ s¾t. – 394.

270 §o¹n trÝch bøc th nµy ®îc ®¨ng lÇn ®Çu trong cuèn s¸ch: “Der Briefwechsel


271 G. Hegel. “Phänomenologie des Geistes”. In: Werke, Bd. II. Zweite unveränderte

Auflage. Berlin, 1841, S. 381-385 (G. Hª-ghen. “HiÖn tîng häc tinh thÇn”. Trong

cuèn s¸ch: Toµn tËp, tËp II, xuÊt b¶n lÇn thø hai kh«ng söa ch÷a. BÐc-lin, 1841,

tr. 381-385). – 398.

272 “Correspondence, 1839-1841, relative to the Affairs of the East, and the conflict

between Egypt and Turkey”. 4 Parts (“Th tõ trao ®æi 1839-1841, viÕt vÒ çc sù kiÖn

ë ph¬ng §«ng vµ vÒ cuéc xung ®ét gi÷a Ai CËp vµ Thæ NhÜ Kú”. PhÇn 1-4). – 399.

273 §o¹n trÝch th nµy ®îc ®¨ng lÇn ®Çu trong cuèn s¸ch: “Der Briefwechsel zwischen

F.Engels und K.Marx”. Bd. IV, Stuttgart, 1913. – 400.

274 Ngµy 12 th¸ng Hai 1867, trong cuéc bÇu cö NghÞ viÖn B¾c §øc ë B¸c-men–

En-b¬-phen-®¬, b¸ tíc phu nh©n H¸t-tx¬-phen cÇm ®Çu mét nhãm nhá thuéc

ph¸i L¸t-xan võa t¸ch ra khái Liªn ®oµn c«ng nh©n toµn §øc n¨m 1867, ®· tæ chøc

mét chiÕn dÞch chèng Svai-x¬. §Ó chèng l¹i Svai-x¬, ngêi ta ®· giíi thiÖu Hin-man,

ngêi kh«ng ®îc c«ng nh©n ñng hé, ra øng cö. Svai-x¬, tuy thu ®îc sè phiÕu nhiÒu

h¬n, song vÉn kh«ng ®îc bÇu vµo nghÞ viÖn. – 406.

275 §©y muèn nãi ®Õn nh÷ng cuéc tµn s¸t ®Ém m¸u cña chÝnh quyÒn BØ ®èi víi c«ng

nh©n b·i c«ng ë nhµ m¸y s¶n xuÊt s¾t thÐp C«-kª-rin ë Xª-ren vµ víi çc thî má

ë Phram-xi th¸ng T 1869. Nh÷ng sù kiÖn nµy ®· ®îc ®a ra th¶o luËn t¹i çc

phiªn häp Tæng héi ®ång Quèc tÕ ngµy 20, 27 th¸ng T vµ 4 th¸ng N¨m 1869.

M¸c ®îc giao tr¸ch nhiÖm thay mÆt Tæng héi ®ång, th¶o b¶n kh¸ng nghÞ ph¶n

®èi nh÷ng hµnh ®éng tµn b¹o ë BØ. Theo ®Ò nghÞ cña M¸c, Tæng héi ®ång quyÕt

®Þnh kh«ng chØ giíi h¹n ë viÖc th¶o lêi kªu gäi, mµ cßn tæ chøc nh÷ng chiÕn dÞch

ph¶n kh¸ng réng kh¾p vµ tæ chøc gióp ®ì vÒ vËt chÊt cho çc n¹n nh©n. M¸c ®· nhËn

xÐt tØ mØ nh÷ng sù kiÖn diÔn ra ë BØ trong bµi “Çc cuéc th¶m s¸t ë BØ” (xem Toµn

tËp, t. 16, 1994, tr. 475-481). – 413.

276 M¸c trÝch c©u trong th cña Õch-ca-ri-ót ngµy 29 th¸ng T 1869, trong ®ã

Õch-ca-ri-ót th«ng b¸o cho M¸c biÕt viÖc xuÊt b¶n cuèn s¸ch máng cña «ng “Eines

Arbeiters Widerlegung der national – ökonomischen Lehren John Stuart Mill’s”,

Berlin, 1869 (“C«ng nh©n b¸c bá häc thuyÕt kinh tÕ cña Gi«n Xtiu-¸c Min”,

BÐc-lin, 1869). T¸c phÈm nµy ®· ®îc Õch-ca-ri-ót viÕt víi sù hç trî rÊt nhiÒu cña

M¸c vµ ®· ®îc c«ng bè lÇn ®Çu trªn b¸o “The Commonwealth” cuèi n¨m 1866 –

®Çu n¨m 1867. – 415.

277 §©y lµ nãi ®Õn lÇn xuÊt b¶n thø hai t¸c phÈm cña M¸c “Ngµy mêi t¸m th¸ng S¬ng

mï cña Lu-i B«-na-p¸c-t¬”. – 415.

278 Th«ng b¸o vÒ viÖc h¹ tiÒn c«ng ë miÒn §«ng Lan-kª-sia ®· ®îc ®¨ng trªn tê

“Bee-Hive” sè 395, ngµy 8 th¸ng N¨m 1869. – 418.

279 Lêi kªu gäi cña Tæng héi ®ång göi Héi liªn hiÖp c«ng nh©n d©n téc ®îc M¸c viÕt

nh©n cã sù ®e do¹ næ ra chiÕn tranh gi÷a Anh vµ Mü mïa xu©n 1869 vµ ®· ®îc M¸c

®äc t¹i phiªn häp Tæng héi ®ång ngµy 11 th¸ng N¨m. V¨n b¶n lêi kªu gäi b»ng tiÕng

Anh ®îc in riªng thµnh truyÒn ®¬n “Address to the National Labour Union of the

United States”, vµ còng ®îc ®¨ng trªn b¸o “Bee-Hive” sè 396, ngµy 15 th¸ng N¨m

1869, v¨n b¶n lêi kªu gäi b»ng tiÕng §øc ®îc ®¨ng trªn b¸o “Demokratisches

Wochenblatt” sè 21, ngµy 22 th¸ng N¨m 1869 vµ trªn t¹p chÝ “Vorbote” sè 8, th¸ng

T¸m 1869.

Héi liªn hiÖp c«ng nh©n d©n téc ®îc thµnh lËp ë Mü th¸ng T¸m 1866 t¹i ®¹i

héi ë Ban-ti-mo; Xin-vÝt, nhµ ho¹t ®éng næi tiÕng trong phong trµo c«ng nh©n Mü

®· tham gia tÝch cùc vµo viÖc thµnh lËp héi. Héi nhanh chãng thiÕt lËp ®îc mèi

liªn hÖ víi Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ. §¹i héi Si-ca-g« cña Héi liªn hiÖp c«ng

nh©n d©n téc th¸ng T¸m 1867 ®· cö T¬-rª-vª-lÝch lµm ®¹i biÓu ®i dù ®¹i héi

thêng kú cña Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ, nhng «ng ®· kh«ng ®Õn dù ®¹i

héi. N¨m 1869, ®¹i biÓu cña Héi lµ Ca-mª-r«n ®· tham dù nh÷ng phiªn häp

cuèi cïng cña §¹i héi Ba-l¬ cña Quèc tÕ, vµ ®Õn th¸ng T¸m 1870, t¹i ®¹i héi ë

Xin-xin-na-ti, Héi ®· ra nghÞ quyÕt sau: “Héi liªn hiÖp c«ng nh©n d©n téc tuyªn bè

tu©n thñ nh÷ng nguyªn t¾c cña Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ vµ hy väng sÏ


gia nhËp Héi liªn hiÖp quèc tÕ trong thêi gian tíi”. Nhng nghÞ quyÕt nµy ®· kh«ng

®îc thùc hiÖn. – 420, 790.

280 §o¹n trÝch bøc th nµy ®îc c«ng bè lÇn ®Çu trong cuèn s¸ch: “Der Briefwechsel


281 M¸c cïng víi con g¸i ót lµ £-lª-«-no-ra ®Õn th¨m ¡ng-ghen ë Man-se-xt¬ tõ ngµy 25

th¸ng N¨m ®Õn 14 th¸ng S¸u 1869. H×nh nh £-lª-«-no-ra ®· lu l¹i nhµ ¡ng-ghen

®Õn ®Çu th¸ng Mêi. – 424, 510, 630, 832, 849.

282 “Ðt-®a” – tuyÓn tËp truyÒn thuyÕt thÇn tho¹i, anh hïng ca vµ bµi h¸t cña çc d©n téc

Xc¨ng-®i-na-v¬; t¸c phÈm ®îc lu gi÷ díi d¹ng b¶n th¶o tõ thÕ kû XIII, do gi¸o chñ

Ai-x¬-len tªn lµ Xvª-in-x¬n (®îc gäi lµ “Thîng Ðt-®a”) ph¸t hiÖn n¨m 1643 vµ

díi h×nh thøc luËn v¨n vÒ nÒn thi ca cña ngêi Xcan-®¬ do nhµ th¬ vµ nhµ chÐp sö

biªn niªn Xn«-ri Xtuèc-lu-x¬n (®îc gäi lµ “H¹ Ðt-®a”) biªn so¹n vµo ®Çu thÕ kû

XIII. Çc bµi h¸t trong “Ðt-®a” ph¶n ¸nh t×nh tr¹ng x· héi Xc¨ng-®i-na-v¬ trong thêi

kú tan r· cña chÕ ®é thÞ téc vµ thêi kú di c cña çc d©n téc. Trong ®ã ta t×m thÊy

nh÷ng h×nh tîng vµ chñ ®Ò lÊy tõ s¸ng t¸c d©n gian cña ngêi GiÐc-manh cæ. – 427.

283 Ngµy 18 th¸ng S¸u 1869, Svai-x¬, chñ tÞch Liªn ®oµn c«ng nh©n toµn §øc vµ Men-®¬,

chñ tÞch Liªn ®oµn c«ng nh©n toµn §øc cña ph¸i L¸t-xan hiÖn ®ang chÞu ¶nh hëng

cña b¸ tíc phu nh©n H¸t-tx¬-phen (xem chó thÝch 274), ®· c«ng bè trªn tê “Social -

Demokrat” sè 70, ngµy 18 th¸ng S¸u 1869, lêi hiÖu triÖu kªu gäi çc thµnh viªn cña

hai liªn ®oµn liªn hîp l¹i trªn c¬ së b¶n ®iÒu lÖ cña L¸t-xan n¨m 1863 vµ ®Ò nghÞ tiÕn

hµnh bá phiÕu vÒ vÊn ®Ò nµy, vµ bÇu ra chñ tÞch cña Liªn ®oµn hîp nhÊt. Lîi dông

nguyÖn väng muèn thèng nhÊt cña c«ng nh©n hai liªn ®oµn, Svai-x¬ ®· thµnh c«ng

trong viÖc thùc hiÖn ©m mu mµ nh÷ng ngêi cïng thêi gäi lµ “®¶o chÝnh”, hñy bá

nh÷ng nguyªn t¾c l·nh ®¹o d©n chñ nhÊt mµ cuéc häp toµn thÓ cña Liªn ®oµn ë

B¸c-men–En-b¬-phen-®¬ mïa xu©n 1869 ®· ®Ò ra (xem chó thÝch 262), tæ chøc l¹i

Liªn ®oµn trªn c¬ së ®iÒu lÖ cña ph¸i L¸t-xan cña «ng ta, ®iÒu lÖ nµy cho phÐp chñ

tÞch Liªn ®oµn cã toµn quyÒn chuyªn chÕ, vµ bÇu «ng ta lµm chñ tÞch liªn ®oµn hîp

nhÊt. Cuéc “®¶o chÝnh” nµy ®· g©y phÉn né trong çc uû viªn cña Liªn ®oµn c«ng

nh©n toµn §øc vµ thóc ®Èy nh÷ng thµnh viªn tiÕn bé ra khái Liªn ®oµn. – 427, 436.

284 Héi nghÖ thuËt vµ thñ c«ng nghiÖp (Society of Arts) – héi gi¸o dôc vµ b¸c ¸i t s¶n

thµnh lËp n¨m 1754 ë Lu©n §«n. – 429.

285 F. La Rochefoucault. “Reflexions ou sentences et maximes morales”. Paris,

1789, PP. 56, 5, 20, 126, 39, 63, 65-67 (Ph. La-r«-s¬-phu-c«. “Nh÷ng suy nghÜ hoÆc

çc ch©m ng«n vµ çch ng«n ®¹o ®øc”. Pa-ri, 1789, tr. 56, 5, 20, 126, 39, 63, 65-67).

Cuèn s¸ch ®îc xuÊt b¶n lÇn ®Çu vµo n¨m 1665. – 430.

286 Ngµy 23 th¸ng S¸u 1869 M¸c tham dù cuéc mÝt-tinh quÇn chóng cña çc héi viªn Héi

c«ng liªn ë qu¶ng trêng Ðt-xe-t¬ ë Lu©n §«n ®îc tæ chøc ®Ó ñng hé dù luËt më

réng quyÒn cho çc Héi c«ng liªn. – 430.

287 Ngµy 1 th¸ng B¶y 1869, ¡ng-ghen th«i viÖc ë c«ng ty ë Man-se-xt¬ vµ tõ ®ã «ng

hoµn toµn hiÕn th©n cho sù nghiÖp cña ®¶ng, sù nghiÖp khoa häc vµ sù nghiÖp chÝnh

luËn. – 432.

288 Ngµy 29 th¸ng B¶y 1869 «ng Mu-s¬, nghÞ sÜ Ai-r¬-len, ®· ph¸t biÓu t¹i phiªn häp H¹

nghÞ viÖn v¹ch trÇn nh÷ng hµnh ®éng tµn b¹o cña chÝnh quyÒn Anh ®èi víi nh÷ng

ngêi tï thuéc Héi Phª-ni-¨ng Ai-r¬-len, vµ yªu cÇu ph¶i c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn giam gi÷

®èi víi nh÷ng héi viªn Phª-ni-¨ng bÞ b¾t tõ thêi cuéc khëi nghÜa 1867 mµ kh«ng ®îc

xÐt xö vµ ®iÒu tra, còng kh«ng tuyªn ¸n. Tr¶ lêi bµi ph¸t biÓu cña Mu-r¬, Bru-x¬, bé

trëng néi vô Anh ®· t×m çch phñ nhËn cã tÝnh chÊt mÞ d©n nh÷ng sù thËt mµ «ng

Mu-r¬ ®a ra vµ bµo ch÷a cho nh÷ng hµnh ®éng cña ChÝnh phñ Anh. Trong nh÷ng bµi

ph¸t biÓu cña m×nh, tuy cã bµy tá mong muèn ®èi xö nh©n ®¹o víi nh÷ng ngêi bÞ

b¾t, nhng nãi chung çc nghÞ sÜ Ai-r¬-len ®Òu bµo ch÷a cho hµnh ®éng cña ChÝnh

phñ Anh ®èi víi nh÷ng ngêi Phª-ni-¨ng. §a sè nghÞ sÜ ®· b¸c bá ®Ò nghÞ cña «ng

Mu-r¬. – 433.

289 §©y lµ nãi ®Õn cuéc ®ông ®é cña thî má Anh víi c¶nh s¸t vµ qu©n ®éi ë gÇn M«n-®a

thuéc §en-bi-sia ph¶n ®èi viÖc gi¶m tiÒn c«ng vµ chÕ nh¹o chñ má. Ngµy 28 th¸ng

N¨m 1869, mét ®¸m c«ng nh©n ®Þnh gi¶i tho¸t cho nh÷ng ®ång chÝ bÞ b¾t th× ®ông

ph¶i c¶nh s¸t cã vò khÝ. N¨m ngêi bÞ chÕt vµ nhiÒu ngêi kh¸c bÞ th¬ng. Toµ ¸n ®·

xö tr¾ng ¸n cho hµnh ®éng b¾n chÕt nh÷ng ngêi c«ng nh©n tay kh«ng ®ã vµ kÕt

¸n “nh÷ng kÎ phiÕn lo¹n” mêi n¨m tï khæ sai. T¹i h¹ nghÞ viÖn, bé trëng néi vô

Bru-x¬ tuyªn bè r»ng nh÷ng ngêi lÝnh cã quyÒn b¾n vµo ®¸m ®«ng víi lý do riªng lµ

®Ó tù vÖ. – 437, 442.

290 §¹o luËt vÒ rèi lo¹n trËt tù (Riot Act), cã hiÖu lùc n¨m 1715, ®· cÊm mäi cuéc “héi

häp cã tÝnh chÊt phiÕn lo¹n” qu¸ 12 ngêi, trong trêng hîp vi ph¹m luËt, ®¹i diÖn

chÝnh quyÒn buéc ph¶i c¶nh ço vµ dïng b¹o lùc nÕu nh nh÷ng ngêi tô häp kh«ng

gi¶i t¸n trong vßng mét giê. – 437.

Date post:	24-Nov-2021
Category:	Documents
Upload:	others
View:	3 times
Download:	0 times

vµ Ph.¡ng-ghen

Documents