h ng v ng v n Bi u Chánh

N TH NHÌGI L I NGUY N C

(6) Inh Xuân ra i, tuy c u ôm p m t chí l p thân r t m nh m , l p thân ng tr th o,

ng ph tình, ng thoát kh i th p hèn mà b c lên vinh di u, song ò m dây t t r i b n,u ng ngoài v n tay trên mui ghe, trong lòng c m xúc vô cùng. C u ngó lên ch , c u oán

bây gi có l Cúc H ng ng bùi ngùi nh b n tr m n m vì nhau mà ph i ly h ng, r i c utrông v xóm Cây Me L n, c u nh bà m già ph i rán ch u v t v , qu nh hiu, cho con baynh y tranh ua, ng t o m t i s ng m i m , th nh th i, an vui, sang tr ng.

Tr o phu chèo b mái chèo s t s t, anh à công m t lát rúc tù và m t h i ng kêukhách i ò. Trong thuy n ã có m t ng i khách trú, hai ng i àn ông và hai ng i àn bà,thành th cái mui tum húp mà ph i ch a n sáu ng i. V nh Xuân ngh mình chun vào ó

a thì ch t ch i khó th . Tr i ch a n ng g t, c u i nón ng i ngoài cho mát m .ò i xa ch r i. Bây gi hai bên mé r ch nhà c a th a th t, nh ng v n t c liên

ti p b t bùng mà v n nào c ng tr ng d a cau v i chu i ch ít th y cây gì khác.t tr i lên cao gi i n ng nóng m t, V nh Xuân chui vào mui, chen ng i m t bên

ng i khách trú.Hai ng i àn bà xu ng t i b n ch là ng i bán trái cây th ng lên M mua mít,

i, quít, cam, ch v ch Gi ng mà bán. Hai ch bi t bà H ng v n Thanh, th y V nh Xuângi ng bà m i h i ph i là con c a bà hay không. C u nói ph i. Hai ch h i c u i M có vi cch . C u nói c u i h c, sáng b a sau là ngày khai tr ng.

Hai ch ráp nói chuy n v i V nh Xuân, nói ò ra Vàm Gi ng b n c ng c, l i gióng c, nên i lâu l m, có l t i m i lên t i M Tho. V nh Xuân nghe nh v y thì than ò lên

i ph i ch t i sáng b a sau vô tr ng m i c. Hai ch h i có quen v i ai trên M Tho haykhông. V nh Xuân nói m i i M Tho l n n y là l n u nên ch a quen v i ai h t.

t ch nói: “Không có quen thì có ch âu nlà ngh êm nay. Em m n phòng ngkhách s n ph i t n n m t ng b c. Nh em mu n ít t n thì em nói v i ch ò êm nay luôn d i ò mà ngh c ng nh hai ch em qua v y. Em tr thêm m t c c mà thôi!”.

nh Xuân nghe nói nh v y thì m ng, kh i lo ch ng n a.n n a chi u, ò lên ngang vàm K Hôn. Ch ò i góp ti n ò m i ng i 4 c c.

nh Xuân xin cho ngh d i ò i sáng r i s nh p tr ng. Ch ò bi u tr thêm m t c c.nh Xuân tr li n.

i èn r i ò m i lên t i ch M Tho. Hành khách i h t, ch còn có V nh Xuâni hai ch mua bán trái cây mà thôi.

nh Xuân lên ch n m t tô cháo Qu ng ông no cành, mua h m t bánh mì, r ith theo mé sông mà ch i. Châu thành M Tho l n h n Gò Công, buôn bán th nh h n, màdân c c ng ông h n. Quang c nh thì vui, nh ng vì ban êm, l i x l , V nh Xuân khôngdám i xa, i t i nhà ga xe l a r i tr l i ò mà ngh .

Hai ch mua bán trái cây n m trong mui, mà n m phía sau, ch a phía tr c cho V nhXuân n m. Hai ch nói chuy n nhà v i nhau, m t ch thu t vi c ch ng mê sa v bé, nói màgi n, d ng nh mu n gây l n. Ch kia c i ng t, r i ki m l i l ôn hoà khuyên b n: “Thàn ông, ai c ng v y, h i nào nhà ghen. H có v bé, h theo nó, thì mình kh i t n c m kh iu h h ”. Ch n nói: “Ch ch a có ch ng, nên ch nói nghe xuôi quá. tôi ch ng con m t

mà coi ch ng ch có ch ng, ch s vui bòng chia ch ng v i ng i khác hay không. Tôi nóithi t v i ch , tôi nh t nh b a nào ây tôi ph i x n u tóc c a con ó tôi m i nghe”.

nh Xuân n m nghe hai ch nói chuy n ghen thì t c c i, không dè con ng i ã có r i, mà còn có th em tình yêu v san s t cho ng i khác c.

u nh l i Cúc H ng yêu c u m i, yêu mà không ích k , yêu mà l i quy tgiúp cho c u v t lên cao h n ng i, nên lo cho c u t chút, ã giúp b c ti n cho c u i h c,

i còn may qu n áo cho c u kh i rách r i. Có m t ng i v nh v y trong nhà n lòngnào mà yêu ng i khác n a cho c. Có l ch bán trái cây n y n v i ch ng không cótình, không có ngh a nên ch ng bu n m i i tìm tình yêu khác vùi l p nh ng n i b c trí,kh tâm.

Hai ch àn bà ng quên không còn nói chuy n n a. Bây gi l i nghe xu ng b i màrao bán n, v a m i nghe rao bánh bò, bánh cam, r i l i nghe rao th t bò bánh h i!.

nh Xuân l c nh, nh nhà, n m tr n tr hoài, ng không c. C u th m , nh Cúcng, nh Hai T , nh Giáo Huân, r i c u nh sáng mai c u s nh p tr ng m r ng h c

th c và rèn t p v n ch ng mà bay nh y v i ng i i, cho m già h t c c thân, cho tìnhnh n c th a nguy n.

Sáng ngày sau, V nh Xuân lên b mua m t c p l p x ng xu ng n v i bánh mìmua h i hôm r i kêu xe kéo và t giã ch ò v i hai ch bán trái cây, ch r ng i vô tr ng.

Nhà tr ng m c a: ã có c ch c trò các h t ch c s n ngoài c a i ng i ta chovô. V nh Xuân r ng trên l ng, ng chung l n v i ám h c trò y, làm quen nóichuy n v i nhau, h i th m nhau cho bi t trò nào h t nào.

úng 8 gi r i, ng i gi c a tr ng m i m c a gi a kêu h c trò vô và d t h t ith ng vô phía trong xa. Có m t th y ng i t i cái bàn ngoài hành lang.

i trò u ph i ghé ó nói cho th y biên tên h và quê quán r i th y ch thang bi uem r ng lên l u l a gi ng mà n m, n m th nh t qua l u phía tay n t, n m th nhì quau phía tay trái.

nh Xuân tuy là h c trò m i, song c u không b ng chút nào. Lên l u c u th ygi ng s p b n hàng ngay ng n, m i hàng kê h n 30 cái, gi ng cây s n en, nh ng khôngcó chi u g i. C u nh m hàng gi ng d a bên c a s , phía m t tr i m c, có thanh khí s m

i, l i kh i b n ng chi u, c u bèn em r ng mà choán m t cái khúc gi a.u ng b i r i không bi t làm sao có m t chi c chi u tr i gi ng mà n m. Th i

may trò Nguy n Ng c Ch n, Gò Công, thi u m t khóa v i c u, trò em r ng lên t i.Xuân m ng r , kêu Ch n bi u l i choán cái gi ng k ó ng anh em n m g n thau.

Ch n nói Ch n i tàu lên Ch L n r i i xe l a m i xu ng t i. Anh em ng bàn tính v sthi u chi u, thì nghe m y trò chi m hàng gi ng phía trong r nhau i ch mua chi u, muathau r a m t và mua ca u ng n c.

Ch n bi u Xuân ây coi ch ng r ng Ch n i mua luôn cho hai ng i và muabánh mì th t xá xi u ng tr a n cho ti n, vì ngày mai nhà tr ng m i b t u n u c m cho

c trò n.Xuân g i 3 ng b c cho Ch n i mua , nói m n, g i, l c, bàn ch i r ng ã có s n

trong r ng r i, nên kh i mua m y món ó.Ch n i r i, Xuân i m t vòng giáp h t cái l u ng xem ch i. H c trò các h t, t p ôi

ba trò, l n l t t i hoài không ng t. V nh Xuân ng i trên cái r ng mà ngó, các trò u lho c, ph i chung s ng v i nhau m t th i gian r i m i quen. C u th m ngh mà m ng GòCông có c b n Ch m thi u v i c u. May có c m t b n ng h ng chia s t bu nvui trong bu i u thì c ng kh .

n tr a Ch n i ch v , chia mua cho Xuân và tính giá nh v y:Chi c chi u nh tr i gi ng ... 4 c cCái thau r a m t ... 5 “Cái ca múc n c ... 2 “Th t xá xi u ... 2 “Hai bánh mì ... l “

Ch n nói: “Ph n b n h t th y là m t ng t . Tôi mua th t v i bánh mì nhi u ng dành n luôn bu i chi u, kh i i mua n a. Tôi mua ph n tôi c ng y nh v y. Nh ng tôi th yti m bánh có bánh bàn nh coi b ngon l m, nên tôi có mua riêng m t cây t i n ch i.

Ch n tr ti n d l i cho Xuân m t ng sáu c c.Xuân l y chi c chi u tr i lên gi ng, m r ng l y m n g i b ra, r i nh m th .

c n dùng r i, c u h t lo gì n a, c u c chí th m ngh bà m c u thi t là sáng su t, i h cxa ph i có ti n riêng, n u không có thì làm sao có chi u mà n m, có thau mà r a m t.

n gi chi u nghe h c trò nói có dán gi y biên tên chia ra hai l p. Xuân v i Ch nkhóa r ng r i d t nhau xu ng t ng d i mà coi. Thi t qu h c trò n m th nh t chia ra hai

p A và B. Xuân h c l p A, còn Ch n n c l p B.Chi u b a ó h c trò c và m i trong hai niên khóa u t i . M i l u có m t th y

gác gi tr t t . Sáng b a sau, h c trò coi theo gi y mà vô l p, r i ng i ta phát sách, v ,c, vi t. Các vi c xong r i thì m y giáo s ng i Pháp b t u d y li n.

Cái ngày V nh Xuân trông trót hai tháng nay ã t i.u c h c ch c ch n r i. Bây gi ch lo h c, h c cho siêng, h c cho gi i, ng m

già c vui lòng, ng tình nh n kh i th t v ng.Cách vài tháng sau, nhà tr ng phát áo qu n, giày nón, h t. Sáu ch c c u h c n m

th nh t m i c lãnh y ph c, có d u hi u c a nhà tr ng b n qu c, h lên l u ngh tr a thìy ra s m soi. Ban êm có c u i th y gác ng r i, thì lén d y b n th m i coi v a hay

không, r i nh m nhíu coi hình dáng p th nào.nh Xuân quen tánh ôn hòa th n tr ng, nh ng c ng không kh i trông cho mau t i

chúa nh t ng b n s c ph c m i mà i ch i.c có b n tháng r i thì t i bãi tr ng n a n m, h c trò c v ngh 20 ngày. Tuy

th i gian h c t p ng n ng i, song V nh Xuân ã s n chí t n th , l i c ng ã c m y giáo sng nh các b n h c trong l p nh n th y V nh Xuân có ng gi t gi i nh t hay nhì cu im.

Xuân ã k t b n thân v i m t trò nhà bên Ch C , nên bãi tr ng Xuân em r ngi m n chi u qua nhà b n mà g i, ngh v nhà không t i ba tu n nên ch ng c n ch r ng v

làm chi. Xuân tr i ch n gói hai b c a Cúc H ng may cho v i các áo qu n c a nhà n ci phát, ng v c y m k t nút m y b tây cho ch c ch n và c t s a m y b mát l i

ng b n cho v a. C u ngh nh nhà b n m t êm r i sáng ki m ò ch Gi ng, c u m i kêuxe kéo ch gói áo qu n v i gói sách v c n ích qua ò mà v . Ch ò ã có a c u lên hômtháng giêng r i, ã quen v i c u, bây gi th y c u i v , m c tây àng hoàng, áo n nút

ng thau, bâu áo và trên nón có thêu lá cây b ng kim tuy n, không dám xem c u là ng ikhách th ng, nên b i buôi, ni m n h t s c.

Nghe ò còn c gi n a m i lui, Xuân trong mui ng lên ch n u ng cho noi s tr l i. C u ngh ã n a n m r i, mà mua và n hàng ch a t i 4 ng b c, th thì

không c n ph i ti n t n thái quá. C u vô ti m cháo n t i hai tô mì, mua hai bánh mì v i haip l p x ng chung m t gói, bu c ây ch n ch n r i xách i. C u ghé ti m trà mua m t gói

trà i H ng m t c c, v i phong bánh in m t c c n a. C u i ngang ti m Chà th y có ch nbán th . C u tr giá l a mua m t cái ch n m i sáu c c ng gói cho r ng rãi.

Tr xu ng ò, Xuân th y có m t bà già mà thôi, hành khách ch a l i ông. C u mócgói bánh mì l p x ng trên mui ghe r i c i giày thay áo qu n m c mát ng n m ng i choti n.

Chuy n n y c u m i ch u m c b hàng tr ng còn m i tinh. C u so n l i, s p h t c a nhà tr ng phát vào cái ch n m i mà gói riêng. Còn m t b mát b ng v i tr ng v i

kh n bàn, mu soa, ki ng, l c, bàn ch i, thì c u gói vào cái ch n c v i trà tàu, bánh in vàsách v . C u riêng m t cu n sách ngoài ng n m c ch i, còn m y gói v i giày c u

y vào m t góc cho tr ng ch .Hành khách xu ng thêm hai ng i n a, m t ng i àn ông, m t ng i àn bà. Ch ò

nói b a nay ò r ng, bi u à công th i tù và m t c p chót r i có lui cho thu n n c. Thi t qu

có m t ng i gánh l i g i hai gi th m cho m t b n hàng Ch Gi ng, tr ti n ch , chkhông i theo, nhà c ng không có ai i ò thêm n a.

ò lui. Hành khách ch có b n ng i nên r ng rãi, ai c ng n m c.p n c xuôi l i có gió xuôi, b i v y ra kh i vàm r i tr o phu tr ng bu m mà ch y,

kh i chèo. M t tr i v a tr t bóng ò ã t i Vàm Gi ng, g p n c l n i vô vàm i xuôi n a.Ch ò ón tr c b a nay v t i Ch Gi ng s m l m, ch ng n a bu i chi u.

nh Xuân nghe nói nh v y bèn ng i d y. Bây gi ò vô r ch Vàm Gi ng, hai bêncây c i r m r p, án gió không b c bu m c n a. Tr o phu h bu m r i gay chèo mà chèo,nh n c xuôi nên ghe i l l m.

Ly h ng ã g n n m tháng, hôm nay c tr v nhà, lúc g n t i, t nhiên V nhXuân khoan khoái, trông n cho mau ng m ng m , th y ng i yêu, cho ph tình hoài

ng.Vô kh i Ch M i, ch ò xin ti n ò. V nh Xuân bi t ò ã g n t i r i, m i thay ,

n s c ph c h c sinh tr ng b n qu c mang giày, i nón, ra ng d a mui mà ngó hai bên.u nh gói bánh mì l p x ng mua h i s m m i, nh ng s vui m ng tràn ng p cành hông,i v y c u không mu n n th gì h t. C u ng ngó v n t c, ngó nhà c a dài theo mé

sông, ngó ng i ta i trên b l , ngó th gì c ng vui, c ng p.ò g n t i b n ch . Anh à công c m tù và túc vài h i. Trên b tr nh ch y theo la:

ò v ”. Trong ph ng i ta b c ra ng ngó. Hành khách s a so n hành lý. V nh Xuân vóiy cái gói bánh mì nhét vào gói ch n c , r i ch ng ò c m sào, c u xách hai tay hai gói, t

giã ch ò mà lên b . C u do con ng bên hông ch i lên phía nhà vi c ng v xóm CâyMe L n.

Tr i chi u mát m , V nh Xuân hân hoan. Hai bên ph ai th y Xuân i ngang c ng li ct ngó, mi ng Xuân chúm chím c i.

Bây gi c u m i s n b c, i ri t v nhà ng th m m .Bà H ng v n Thanh b ng thúng n p i ra sau hè tính vút cho ráo ng khuya xôi mà

bán. Nghe ti ng giày l p c p ngoài l , bà xây m t ngó ra. Bà th y con, bà v t la l n: “Xuân!”.nh Xuân c ng la l n: “Má”.

nh Xuân xách gói i ri t vô sân. Bà H ng v n b ng luôn thúng n p ra ón, m connhìn nhau, m ng vui không k xi t.

Bà tía lia h i:- Bãi tr ng hay sao mà con v ?- Th a, bãi tr ng n a n m.- Ngh c bao lâu ?- Hai m i ngày.- Thôi, vô... Vô nhà r i s nói chuy n.

nh Xuân xách hai gói vô trên ván và i và h i:- y tháng nay má nhà m nh gi i luôn h má ?- , má m nh luôn luôn. Con h c bình yên hay không con?- Bình yên l m.- nhà n c phát cho con b n ó ph i hôn ?- Th a, ph i.- t quá.- Ng t tây h k t nút s s a nên sút hoài. Còn hai b mát h may r ng rinh,

n coi k quá. Con em h t v ng m n má k t giùm nút l i cho ch c. Còn ng thì xin má c t s a l i.cho v a b n m i c.

nh Xuân l t nón máng vào cây inh óng s n trên c t nhà r i c u m gói áo qu nnhà tr ng phát, l y hai b mát a cho m coi.

Bà H ng v n ng i x d a hai bên cái gói. Bà y thúng n p vô xa, r i x m t bmát ra coi. Bà nói: “V i không c dày l m, nh ng b n mà h c c ng c. Cha ch , màqu n l i may ki u x áy, d sút ng ch quá. Còn áo r ng quá, mà l i may tay xùng xình,

n coi nh th y bán qu . Tuy v y mà không sao âu. má s a cho con b n. Mình nghèon có nh v y mà b n ch chê n i gì”.

nh Xuân m gói th nhì l y ra mà nói: “Con có mua m t gói trà v i m t phongbánh in ây. n u n c ch trà cúng cha r i má n bánh in mà u ng trà. , còn gói bánh mìây n a. H i s m m i n u ng r i con mua t i hai bánh mì v i hai c p l p x ng, tính em

xu ng ò tr a ói b ng có s n mà n. Té ra c v th m má, con m ng quá quên ói, nêncòn y nguyên. Má c t r i lát n a n.

Bà H ng v n nói:- Con xài l n quá, mua t i trà bánh em v làm chi. Ph i dành ti n ng n mà

c ch .- Con có xài gì âu mà má nói con xài l n. M y tháng nay con xài có n m ng m y

c. Mà xài t i s ó là t i con ph i mua chi u, mua ch n, mua thau, mua ca, v ii ò n a. V n u ng con ch c không t i hai ng.

- y thì ti n con còn i h c t i mãn n m.- Con còn g n m i ng. Mà bây gi kh i mua gì n a h t.- Má cám n con Hai T quá. Nó bao cho con n h c, mà hôm tháng ba nó còn mua

em vô cho má m t vóc xuy n en. Má không ch u lãnh. Má nói nó giúp cho conn h c, n ã l n l m r i, má không dám ch u n h n n a. Nó c ép má ph i l y

vóc xuy n may áo mà b n ng i xóm có áo m c cho lành l v i ng i ta. Nó nóith ng con c ng nh em ru t nó v y. Nó giúp má ng con yên lòng mà h c.Ch ng con h c nên danh r i con s n n l i cho nó. Nó bi u má ng ng i chi

t. Mua bán có thi u h t chút nh thì cho nó hay, nó s giúp cho. Con Hai Tthi t là t t . Con v ây con ph i i th m nó nghe hôn con.

nh Xuân hi u Cúc H ng giúp mình, mà còn m n tay Hai T giúp m mình n a,i v y c u c m ng h t s c, nh ng ph i d n lòng nói d i v i m : “Ch Hai T th y con

nghèo nhà ham h c nên ch th ng con, ch không có ý chi h t. V y con i h c, nhà má cóvi c chi r c r i, má cho ch bi t, ch c ch s n lòng g r i cho má. Con còn nhà lâu, mai

t con s i th m ch ”.Bà H ng v n vói b ng thúng n p mà nói: “Thôi, má vút ba h t n p r i lo n u c m

cho con n. Có l p x ng con em v ây thêm c m t món n a”.Bà b ng thúng n p ra phía sau.

nh Xuân em trà v i bánh in trên bàn th , l y b v i tr ng vô bu ng thay màn cho mát. C u so n sách v m t bên ó r i x p h t áo qu n gói c t. Th y m c m c iu c m, c u i vô nhà b p ng i nói chuy n ch i v i m .

u thu t chuy n h c t p cho m nghe, c u nói c u s c theo chúng b n và xin mng lo c u thua ng i ta; n u Tr i Ph t phò h cho m m nh kho ng c u h c b nm, thì ch c ch n c u s nuôi m , không cho m c c kh n a.

i c m g n chín, bà H ng v n nh trong nhà ch còn có ít cá s t nh kho m n cho bà n bu i c m chi u, nên bà tính ra quán mua vài tr ng v t v chiên cho con n. V nhXuân can không cho m i mua thêm. C u l y gói bánh mì l p x ng a cho m ng x t

p x ng n c m c ng c.a c m chi u s sài nh v y, nh ng m con g p nhau vui m ng nên n ngon nh

mâm c y. Bà H ng v n lâu n bánh mì, nên bà n g n h t m t , bà khen ngon, còn baonhiêu bà dành ng khuya bà n n a.

n c m r i thì tr i c ng v a t i. Bà H ng v n d n d p, còn V nh Xuân t èn, l ybình b trà, ch n c sôi, r i em lên bàn th m phong bánh in và rót trà cúng cha.

êm y m con ti p nói chuy n v i nhau n a, nói chuy n hi n t i thì m con h ng háivui c i, r i bàn n chuy n t ng lai thì con c ng quy t n l c v t lên cao, tr c tr th ocho m cha, sau kh i h v i t n c.

nh Xuân cúng cha r i, c u b ng bình trà v i bánh in trên ván m i m n u ng.Bà H ng v n mu n làm vui lòng con, nên bà n vài mi ng bánh in r i u ng m t tách trà. Bànói khuya r i, bà bi u con i ngh , bà lo chõ xôi và bánh bèo ng sáng có mà bán.

nh Xuân i ò b n ng gió, r i v nhà m ng ng không c, nên sáng b a sau c uy tr , m ã b ng xôi bánh mà i ra ch bán r i. C u r a m t, ch i u, thay mà m c s c

ph c c a nhà tr ng, r i n h t m t chén xôi, khép c a g i nhà cho ông Hai bên kia ngng i th m ông Giáo Huân.

Ông Giáo Huân th y Xuân vô c a, ông m ng quá, kêu bà v ra coi h c trò tr ng trênc y ph c h n hòi, ch không ph i lem lu c nh h c trò tr ng làng. V ch ng ông c u

chúc cho Xuân thành công r c r , m c d u ông bi t ch c Xuân thông minh l i ham h c, nênu h c ch nào, h c ch gì Xuân c ng gi i h n các b n.

Th m th y r i, V nh Xuân i luôn ra ch ng th m ch Hai T v i Cúc H ng. Chng nhóm ông, ai th y c u n m c khác th ng c ng ng ngó r i tr m tr v i nhau. C u

còn i trên u ch mà Cúc H ng ã ngó th y r i nên kêu ch Hai T ch mà nói: “ ó, chi uhôm qua em ng ch khúc quanh, em th y d i ò i lên, b n nh v y ó, nên h i s m

i em m i nói v i ch ch . Em th y rõ em m i nói, ch âu ph i chiêm bao. Ch coi ph ihôn ?”

Hai T c i..nh Xuân l i t i, d nón chào Hai T v i Cúc H ng. C u ngó Cúc H ng v i c p

t chan ch a ân tình, nh ng không dám nói chi h t. Còn Cúc H ng li c ngó m t c u, ngóc ph c c a c u thì cô hãnh di n mà t hào, d ng nh ý cô mu n h i thiên h c ch , ng i

yêu c a tôi nh v y ó, bà con coi có ai h n hay không ?Ch Hai T h i:- Em v ò h i chi u hôm qua ph i không ?:- Ph i. Sao chi bi t ?- Có ng i trông em, h rình h ngó th y r i h i sáng h cho ch hay.- Có v y hay sao ? Em không dè, nhà m nh gi i h t th y ph i không ch Hai ?- nh h t, l i nh c nh em hoài. Bãi tr ng hay sao mà em v c ?- Bãi tr ng ngh 20 ngày.- Ngh lâu nh v y c ng d ch u. Thôi em i ch i. Bu i chi u có r nh ra nhà ch

ng chi h i th m vi c trên M m t chút.nh Xuân th y Cúc H ng không b i bu i c i nói nh khi tr c, r i l i nghe ch

Hai T bi u mình i ch i, thì hi u ý hai ng i th y mình v tuy m ng, song không mu nmình chà l t tr c gian hàng, nên ch Hai T m i bi u mình chi u ra nhà ch r i s nóichuy n. V nh Xuân t giã i li n. Cúc H ng ng i ngó theo v i c p m t t hào, t c.

Th y còn s m,. V nh Xuân i th ng vô phía chùa Ph t vi ng m cha, r i ch ng tr vnhà thì m ng l c c n u c m trong b p. Bà H ng v n h i con i âu t s m m i t igi . Xuân nói thi t i th m th y, th m ch Hai T r i i vi ng m cha. c u l i nói ch Hai T

c buôn bán nên ch a t l i cám n ch c, chi u s ra nhà ch mà nói chuy n dôngdài.

Bà H ng v n l y a cho con m t ôi gu c m i mà nói: “Má có mua cho con m tôi gu c ây. Con mang cho s ch ch n”.

n x mát, V nh Xuân th y m ng gói bánh ú, bánh ch ng, c u m i h i:- Sao b a nay má l i gói bánh n y, mà không bán xôi n a ?- Má ch c con thèm bánh ú, bánh ch ng, nên má làm má bán ng cho con n luôn

th .- Má lo cho con làm chi. H i s m m i má chén xôi con n c ng c.- trên tr ng s m m i h có cho n lót lòng hay không con ?- Có. Cho n cháo tr ng.- n cháo mà ch u n tr a sao n i ?- n ít b a quen b ng r i ch u c ng c.

- Trong tr ng có bán bánh trái gì hay không ?- Th a, có. Mà h bán m c l m má i. M t mi ng chu i khô tr i trên m t mi ng

bánh ph ng s ng r i cu n tròn l i, mà h bán t i 5 ng xu, thì n làm sao n i. Màn nh v y có no, có b ch nào âu, b i v y ói con rán ch c m, con không

thèm n gì h t. Thôi, má nhà gói bánh, con ra th m ch Hai T m t lát.nh Xuân m c b hàng tr ng, u i nón, ch n mang gu c ra i. C u nghi Cúc

ng có th l i nhà ch Hai T ch i ng g p c u. Té ra b c vô nhà c u th y m t mình chHai T n m trên ván, có ch àn bà gánh hàng ng c m ch i quét nhà.

Hai T m ng r , ng i d y m i Xuân ng i cái gh g n b ván r i xít l i m t bên mànói nh : “H i s m m i c n T th y em nó m ng quá. Nó nghe ch m i em chi u nay ra nhàch ch i, ch ng em i r i, nó tính nó c ng vô ây ng g p em mà nói chuy n”.

- Hèn chi h i s m m i cô không nói chi h t. Em t ng cô phi n em ch .- Có chuy n gì mà phi n. Nó t ng nh em d l m ch . Cách m y b a tr c nó

nghe h c trò tr ng t ng nói g n bãi tr ng. Nó m ng, nó khoe v i ch r ng emp v . H i s m m i ra ch v a g p ch thì nó cho ch hay em v ò h i chi u hôm

qua r i. Ch h i t i sao nó bi t. Nó nói nghe bãi tr ng nên m y b a rày h ò vtúc tù và thì nó i l i khúc quanh ng coi ch ng. Chi u hôm qua nó th y em

i ò xách gói i lên, nó m ng d quá.- i nghi p ! H u tình quá ! V y mà em vô ý, em không th y ch . cô vô ây

em s xin l i v i cô.- Không. Nó không vô âu.- Sao h i nãy ch nói cô tính vô ây nh g p em.- Nó tính nh v y mà ch c n, ch bi u ng vô. Em m i v , ai c ng dòm ngó em.

i sáng em tu t ra ch mà th m, ch s ng i ta nghi r i. N u chi u nay cho haiem g p nhau t i nhà ch n a, thì ch ng kh i ng i ta x m xì r i hai em mangti ng, mà ch c ng không kh i b ng i ta trách làm mai, làm m i. Em nhà lâu;

th ng th ng ít b a r i s g p nhau, có mu n gì. Nó m n ch h i em coi ti nc còn xài hay không ?

- Còn nhi u. Tuy em có s m chút nh ng vô tr ng, song em c ng còn g n 10ng.

- Th thì em không n bánh n hàng gì h t hay sao, mà ti n còn nhi u v y ?- Em quy t i h c ng l p thân, ch ph i i ch i hay sao. Em có ti n, n u thi u th

gì c n ích l m em m i mua, em không dám xài b y. Ch làm n nói giùm v i côCúc H ng, em còn ti n nhi u. Còn v s h c t p thì em c g ng nên không thuasút ai h t.

- Con T nó bi t tánh em, nên nó ch c em h c gi i, nó không lo vi c ó.- Em v nghe má em nói ch có cho má em m t cái áo xuy n dài. Em xin cám n ch

chi u c n má em. Ch ng em làm nên em không dám quên n ch .- Vóc xuy n ó c a con T nó mua, nó m n ch em cho thím H ng v n và ph i

nói c a ch ng tránh ti ng cho nó.- y hay sao ? Lo cho tôi n h c, r i lo cho m tôi kh i rách r i n a !- Nó còn bi u ch d n thím H ng v n n u mua bán có thi u h t thì c cho ch hay.

Ch c giúp thím, r i nó tr l i cho ch .nh Xuân xúc ng nên a n c m t.

Hai T nói:.- Con T nó th ng em thi t tình, nó s thím H ng v n nghèo kh quá, em bu n

i em h c không c, nên nó lo t chút.- Ng i i ãi v i em tình, ngh a nh v y, em bi t làm sao n áp cho v a.

Em c y ch Hai nói giùm v i cô Cúc H ng, em nguy n làm tròn các u em h an v i cô d u ph i nát thân em c ng không dám l i h n.

- Ch th y hai em yêu nhau mà yêu m t cách khác h n thiên h , yêu cao th ng, yêutheo ng i có h c, thi t ch khen quá. Trai v i gái yêu nhau nh v y thì nên, ch

hay sao mà s . Ch d n em ng có ra ch th ng n a. b a nào con T nóvô nhà ch mà ch i thì ch s cho em hay r i em ra ây nói chuy n v i nói m t lát.

nh Xuân nói chuy n v i Hai T n m t tr i g n l n m i v .y b a sau c u không i ch i n a, c n m nhà h c bài v c l i cho nhu n r i d

sách coi tr c nh ng bài ch a h c ng ch ng khai tr ng h c bài m i c u kh i b ng .Thi t có b a c u t ng nh Cúc H ng, nh ng c u s c nh l i ch Hai T khen cách

yêu cao th ng hôm n thì c u d n lòng, không mu n léo hánh ngoài ch , mà c ng không ny Hai T nh n v i Cúc H ng cho c u g p m t chút, tr c khi c u i h c.

Còn có n m ngày n a thì V nh Xuân ph i xu ng ò n M Tho ng nh p tr ng.i n a chi u c u ng ng i h c, b ng có ch gánh hàng cho Hai T vô nói Hai T m i c u

có r nh ra nhà ch ch i m t lát.nh Xuân bi t có Cúc H ng vô, nên bi u ch àn bà y v tr c r i c u b n áo và

th a v i m mà i li n.Thi t qu ra t i nhà Hai T c u th y c a m có m t cánh, còn khép m t cánh. C u

c vô, th y Cúc H ng ng i phía trong vách, sau cánh c a khép, nên ng i i ngoài ngkhông th y cô c.

Còn ch Hai T thì ng i t i u ván ngó ra. Hai ng i ng n th m mà nói chuy n.nh xuân v i Cúc H ng m ng nhau. Hai T ch cái gh g n ch , m i V nh Xuân

ng i n th m ch i.Cúc H ng h i V nh Xuân:- Ch ng nào anh i h c ?- Còn n m b a n a.- Vì s thiên h àm ti u, nên h m nay ch Hai không mu n anh ra ch ng g p

em. Em ngh n u anh i mà không g p em ng t giã nhau, ch c anh bu n, b iy em vô ây r i m i anh ra ng em h i th m m t chút. Theo l i ch Hai nói thì

anh ti n t n quá. H c ã n a n m r i, mà anh xài m i có n m ng. Ph i n xàinh ng i ta. Nh có thi u em a thêm, c n gì ph i hà ti n d v y.

- Qua i h c ch ph i i xài ti n âu em, nh t là ti n em buôn bán m t nh c. Qua ãcó nói v i em, m i n m qua có 10 ng thì cho qua l p thân c.

- Anh ng ng i chi h t. N u anh mu n mua th gì thêm thì anh l y thêm ti n màmua.

- Qua có c n dùng r i, có mua gì n a âu. Mà qua còn h n 9 ng, h c n am sau d d t. Qua nghe nói em lo cho t i má qua nhà thi t qua c m c, c m

tình em h t s c.- Anh m c i h c. Em nhà ph i ch m nom bà già giùm cho anh ch sao.- Cám n em. Qua nói thi t v i em, vì qua mang tình ngh a c a em n ng quá, nên

qua lo h c ngày, h c êm cho thành công ng n b i l i cho em. S nên h udo n i m ng Tr i, qua không dám oán tr c. Nh ng riêng v b n ph n c a qua,thì tr c m t ch Hai ây qua dám h a ch c v i em trong s h c t p, b t lu n mônnào, qua không nh ng chúng b n c a qua. Em c tin l i qua, ng s qua thuasút h .

- vi c h c thì em bi t tr c có th nào h qua m t anh n i mà em lo. Em ch c uchúc cho anh m nh kh e mà h c luôn luôn cho mãn b n n m r i t nhiên anh hi n

t.Ch Hai T nghe hai tr nói chuy n, l i nào c ng thân yêu nh ng chánh áng ch

không nh m nhí, thì ch r t vui lòng. Bây gi ch m i chen vô mà nói: “Vi c tình duyên c ahai em là vi c lâu dài. Ch khuyên hai em rán gi m t m c bình t nh mà i ãi v i nhau.Ng i ta hát: “Khi th ng th ng v i, khi lìa lìa xa”. V y hai em ph i tránh cái “v i” chokh i b cái “lìa”. Hai em không g n g i nhau th ng. B a nay g p nhau ây t bi t nhau luôn,

ch ng c n g p nhau n a làm chi. M i k bãi tr ng h i hi p v i nhau m t l n ng nóichuy n, ngh c ng . Làm l ng quá, r i b chuy n s e khó lòng”.

Cúc H ng nói: “Ch Hai nói ph i l m. N u b , má tía em hay thì khó cho em. Emnói khó ch ng ph i em s ph i lìa xa anh Xuân. ã có ông T mách b o l i còn thêm ôngQuan ch ng minh, ai làm sao lìa xa nhau c. Em ch s b r i em b bó bu c, khôngcòn ph ng ti n lo l ng cho anh Xuân n cùng, t th y chí chung nh l i em h a h n. V ythì b a nay g p nhau ây, em nói chuy n r i, em không còn chuy n gì n a. Em ch xin anhXuân b a anh xu ng ò i h c, anh i ngang gian hàng c a em ng anh em th y m t nhau,th y mà thôi, ch không c n nói, th y r i r phân, k ng i i, m t ng i m t ng . Em c ngxin anh Xuân vào tr ng, n u có vi c chi b i r i thì anh c nh em. H nh t i em thì anh

nh t nh tâm h n mà v t các khó kh n, quên h t phi n não”.nh Xuân nói: “Qua s làm y theo l i em d n. Qua chúc em v i ch Hai nhà an vui

nh kh e luôn luôn, Qua i tháng ch p, bãi tr ng cu i n m qua v r i chúng ta s g p gi n a.

Cúc H ng ng d y nói cô i ch i ã lâu r i, nên cô cáo t mà v , vì s lâu cha msai ng i i ki m. Ch Hai không n c m. Cúc H ng nhìn V nh Xuân v i c p m t thân yêucô a n c m t mà nói: “Thôi, em chúc anh Xuân i h c m nh gi i. Nh m y l i em d n h inãy nghe hôn. Em v nghe ch Hai”.

Cúc H ng c m kh n b c ra c a, day l i ngó V nh Xuân m t l n n a r i m i i.Ch Hai T m i V nh Xuân n th m. C u v tình n m t mi ng, u ng l t tách n c trà,

i t giã ra v , h a s ra th m Hai T m t l n n a, tr c khi xu ng ò.Gi l i h a, còn m t b a n a thì i, V nh Xuân ra th m Hai T , xin ch nhà an i

cho Cúc H ng vui lòng. Ch bi u Xuân c lo h c t p, ch s ch m nom vi c nhà giùm cho,ng lo chi h t.

Sáng b a sau V nh Xuân m c s c ph c nhà tr ng, n u ng no r i, m i m n ng ii xóm xách giùm hai gói xu ng ò. Bà H ng v n g i theo m t òn bánh tét nh ng tr a

con có ói thì n. Bà mu n a con xu ng ò. V nh Xuân không cho, nói r ng c u ã l n r i, ch ng nên a r c nh tr nh .

nh Xuân ra t i ch , th y Hai T v i Cúc H ng ng ngó, c u d nón chào r i ith ng xu ng ò.

Ch ò th y c u thì ni m n nói b a nay i g p n c xuôi ch c b n gi chi u s t i Tho. V nh Xuân nghe nh v y thì m ng th m, ngh t i 5 ho c 6 gi vô tr ng c ng k p.

Chuy n n y hành khách có b n ng i, xu ng r i thì ch ò bi u túc tù và ng mdây i cho k p n c.

(7) II

nh Xuân b nho h c mà theo tân h c, ph i lãng l n n p c truy n ng ch m chúp h c th c Tây Âu, là t i nghèo. Ph i i theo tân h c m i gi i thoát cái nghèo c, mà

tr n sanh thành và th a mãn ân tình. hai m c ích u quan tr ng, vì m t là hi u, hai là tình: ph i t cho c c hai

c ích y thì n i m i tr xong, ân tình m i v n v .i h c l n n y, V nh Xuân c bi t Cúc H ng ch ng nh ng lo l ng cho c u, mà

nhà cô còn ch m nom giúp luôn cho m già n a, b i v y lòng c u nh nhàng, quy t chíc cho thành công r ràng, cho x ng áng v i m ý c a ng i yêu ng mong m i.

u t n tâm n l c h c ngày h c êm, h c ng l y danh m t trò gi i nh t, trong l pkhông có m t b n nào theo k p. Thi t qu n a n m sau, V nh Xuân h c gi i h n h t trong

p, thi môn nào c u c ng gi t gi i nh t luôn luôn.Còn vài tu n r a thì bãi tr ng, trên phòng v n c a ông c H c ng i ta so n nh ng

bài thi ng l p s phát ph n th ng. M t giáo s , ng i Pháp, yêu Xuân, ông l y s ph nth ng mà biên r i cho Xuân coi. Xuân c m t ph n th ng danh d , m t ph n th nggi i nh t, và tám ph n th ng theo bài thi: h ng nh t các nôn, Pháp v n, toán pháp, a dv. v.

Xuân l y làm vui lòng th y công lao c g ng c a mình k t qu m mãn,. k t qu quáhy v ng m t n m nay,

n t i bãi tr ng, các giáo s ã d y bài v d t h t r i, nên vô l p m y ng gi ng.bài ngo i ch ng trình cho h c trò nghe ch i. Có khi m y ng c c c h i Xuân m t haichuy n ch a d y t i. Xuân suy ngh r i tr l i trúng, thì m y ng khen ng i, làm cho Xuân

c thêm danh giá r t cao.Còn 12 b a n a phát ph n th ng r i bãi tr ng. Chánh nh m ngày r m tháng 11 theo

âm l ch, còn theo d ng l ch thì là 12 tháng ch p. Ngày y l i nhân ch nh t, không có h c.nh Xuân c sách và nói chuyên ch i v i các b n t i ngày. êm y c u kh e trí vui lòng,

không còn lo vi c chi h t, ch trông cho mau t i ngày bãi tr ng. ng m sách th ng v cho già ph chí và ng i yêu an tâm.

Gi a lúc V nh Xuân v i h c trò c l u u ngon gi c, t b v ng v , trên d i im lìm,thình lình V nh Xuân th y Cúc H ng hi n ra ng trên u gi ng c a c u, a tay v m t

u và kêu mà nói: “Anh Xuân ! Anh Xuân ! Th c d y ng em nói cho anh hay: Em ch t r i.Ch ng nào anh v , anh ra nhà ch Hai T , ch s thu t chuy n t i sao em ch t cho anh nghe.Anh ng bu n r u, c lo h c t p cho thành công, theo nh l i anh ã h a v i em. V ph nem thì ã s p t s giúp cho anh n h c b n n m. Anh kh i lo vi c ó. Em ch t oan c

m. Em s xu ng Diêm ình em ki n v v ng i ta phá c n duyên c a ôi ta. Em yêu c uDiêm V ng cho phép em theo phò h anh n h c cho nên danh và ch p n i ch u c a ôita l i. V y anh c lo n h c. Ch t c ng nh s ng, s có em m t bên anh luôn luôn. Anh

ng lo, ch ng s m thì mu n th nào ôi ta c ng s sum hí p. Thôi, em cho anh hay m t chútó thôi, em m c i ki n, em lâu n a không c. Em chào anh“.

nh Xuân l m c m ng i d y, a hai tay ra ch p Cúc H ng. Hai cái èn treo trênu gi i y ng sáng kh p các hàng gi ng, nh ng V nh Xuân không th y hình d ng Cúc

ng, không bi t cô i ng nào, ch gi ng cô nói v n còn nghe v ng v ng bên tai.Tr i ã l p ông, êm khuya mát l nh, th là V nh Xuân m hôi d m d , ch y n c

t t m t. C u ng i ngó trân t phía, n a m , n a t nh, d ng nh k m t trí, m t th n.Cúc H ng ch t ! Cúc H ng ch t r i hi n h n ki m mà cho mình hay ! T i s o l i

ch t ? Không có lý. Ch t r i thì làm sao mà nói ài nh v y c. Mình không nên tin. Ch clà mình c m t ng Cúc H ng, nên chiêm bao th y cô, ch không ph i thi t s .

Mà chiêm bao thì th y Cúc H ng ho c ng i buôn bán, ho c nói chuy n v i mình,ch sao l i th y cô kêu mình mà cho hay cô ch t. Cô l i bi u ch ng v thì h i ch Hai T , ch

thu t chuy n cho mà nghe. Mình có ngh n s cô ch t h i nào âu nên chiêm bao th y côch t.

u thi t qu .Cúc H ng ch t, thì mình làm sao mà h c cho t i cùng. Mà h c thêma làm chi ? Mình vì cô nên h c thêm ng l p thân cho cao t o h nh phúc gia ình

mà chung h ng v i cô. N u cô ch t, mình xây h nh phúc gia ình ng h ng v i ai mà h ca. Tr th o cho m , mình làm giáo t ng c ng có l ng nuôi m m no, c n gì ph i h c

cho nhi u mà b m nhà nghèo nàn c c kh .Nh ng không có c gì mà tin Cúc H ng ch t c. Cô yêu mình, cô tin có l i ông

mách b o n duyên, c l i ép n tr c ông Quan mà th nguy n n a. Cô c ng quy tlà v ch ng v i mình, vì v y nên cô n i giúp ti n cho mình h c thêm cho cao, cô m i lãnhch m nom m mình ng mình yên lòng kh e trí mà h c cho tinh t n. Cô nuôi hy v ng, th ycó mòi thành t u, ch có m nào gieo r c nghi ng âu mà th t trí n n i quyên sinhKhông có lý mà tin Cúc H ng ch t c. Chiêm bao m ng m , không nên tin b y mà bu n

u.nh Xuân l y kh n lau n c m t r i n m l i, tín ng cho kh e, không thèm nh

chuy n chiêm bao n a. b v n im lìm. Canh khuya v n v ng v . Tr ng r m v n thinh thinh.

Tuy V nh Xuân ngh chiêm bao không áng tin, song n m nh m m t thì c u th y hìnhng Cúc H ng c v n v tr c m t, c u nghe l i Cúc H ng nói c v ng v ng bên tai, c ui h i trong lòng hoài, không th ng c.

u nh Cúc H ng d n ch ng v thì ra nhà ch Hai T , ch s nói cho bi t t i sao màcô ch t. Cô l i bi u h c ti p cho nên danh, ng bu n r u mà b d ng công danh. Cô l inói cô ã s p t mà giúp cho c u h c n cùng. V y ph n c u c ng ph i gi l i không c

th t c. Cô l i còn nói cô i ki n, i th a, th nào v ch ng c ng s sum hi p, ng lo chit.

u Hai T bi t duyên c v cái ch t c a Cúc H ng, sao ch th ng Cúc H ng nhem, mà ch không ng n c n, không l p th gi i c u, l i cho Cúc H ng ch t ?

u Cúc H ng s p t giúp cho c u có ph ng th h c n cùng ng l p thân thì nhiên Cúc H ng bi t tr c cô ph i ch t. ã yêu c u nên lo xa nh v y, sao l i b mà

ch t? Ph i cô mang b nh au tr m tr nhi u ngày, nên cô bi t s p ch t hay sao mà cô lo l ngtr c nh v y?

Cúc H ng nói cô i ki n v i Diêm ình, cô ch t có oan c gì hay sao mà th a ki n ?Mà th a ki n ai ? Ai làm cho cô ph i ch t hay sao mà cô ki n ?

Mà cô ã ch t r i, sao cô còn nói chuy n sum hi p, cô d n ng bu n, ng lo.Chuy n gì mà th c m c quá, hi u làm sao cho c.

nh Xuân cho là chuy n m ng m không áng tin, tuy v y c u v n n m tr n tr hoài,ng không c. C u n m m i r i thì c u ng i d y, mà ng i c ng nh n m, trong trí c u cnh m chiêm bao k quái ó hoài, nên c u th c luôn t i sáng.

Trót m y ngày sau c u c ng ng n, trong m y gi ch i c u c th th n i riêng m tmình, bi ng nói chuy n; h t vui c i, h c h ng nh t trong l p s lãnh sách th ng c ch ng,nh ng c u b t m ng, b t khoái, c trông cho mau t i ngày bãi tr ng ng v coi chuy nchiêm bao thi t gi l nào.

Trông thì lâu, mà r i c ng t i. S m m i 24 tháng ch p ng l ch, tr ng làm l phátph n th ng. V nh Xuân lãnh m t mình t i m i quy n sách bìa , quy n l n có, quy n nhcó, quy n nào c ng t t p vô cùng. Trong lúc vinh di u c ông c H c, m y giáo scùng quan khách ng i khen thì V nh Xuân hân hoan, mà ch ng ôm sách lên phòng ng , s cnh l i m chiêm bao thì s hân hoan ó tiêu tan, r i trong lòng b t ng m ngùi áo não.

Lúc n c m tr a có hu n l nh c a ông c H c truy n xu ng r ng tuy chi u m i bãitr ng, nh ng sách ã góp r i, mà ph n th ng c ng ã phát r i, v y bu i chi u h c trò cthong th i ch i, ho c mu n i v c ng c.

nh Xuân mu n v g p. Ng t bu i chi u không có ò ph i ch n sáng b a sau ii c. Bu i chi u c u lo gói sách, gói t p, x p áo qu n vào r ng. n 5 gi chi u c ui ra b n ch , ki m ò mà h i cho ch c coi sáng b a sau ò lui gi nào.

nh Xuân ki m không có ò Ch Gi ng mà l i th y có ò Ch Dinh. C u h i ò ChGi ng lên ch a t i hay sao ? Ch ò Ch Dinh nói ò Ch Gi ng ã ngh a c tháng r i vàkhuyên c u i ò bao nhiêu và v t i Ch Dinh m y gi .

Ch ò nói: “ ò c a tôi m t b a lên, m t b a xu ng. Sáng mai l i 8 gi r i ò lui;ch ng 2 gi , có tr l m là 3 gi thì v t i Ch Dinh. Ti n ò 4 c c. T i Ch Dinh c u m nxe ng a vô Ch Gi ng, i m t mình thì 4 c c n a”.

nh Xuân g c u nói sáng mai, l i 8 gi , c u s ch r ng ra mà i.êm y nh m l Giáng Sanh (Noel). Tr c nhà th Thiên Chúa giáo ng i ta treo èn

màu. Mà m y nhà có o c ng kình nhau t èn coi cho p. Ngoài ng thiên h i coièn d p dìu, ph n ông là nam thanh n tú, y ph c nh n nha, vui c i ngã ng n.

i chi u duy có h c trò M Tho thì ra tr c. H c trò g c Tân An, Sài Gòn vàCh L n thì i xe l a c ng v r i. Còn l i s ông thì ch b a sau có tàu, có ò ho c có xe

i v c. M y c u s a so n áo qu n r i r nhau i coi l r n r n. V nh Xuân so n màgói ng sáng ch i cho g n.

Vính Xuân nóng lòng mu n v cho mau. C u n m dàu dàu, c ph n th ng nhi un chúng b n mà không m ng, g p l Giáng Sanh mà c ng không ch u i xem ch i v i

chúng b n.Sáng b a sau, m i 7 gi , V nh Xuân ã kêu xe kéo ch r ng, sách, chi u, m n em

xu ng ò. C u i n cho no b ng, r i nh l n tr c m n bánh mì l p x ng m khen ngon,u c ng mua vài c p l p x ng, vài bánh mì v i thèo lèo và trà tàu em v cho m .

Ch ò nói không sai. Hai gi r i ò v t i Ch Dinh. V nh Xuân lên m n xe ng ai Ch Gi ng. H òi 5 c c. C u g p i không thèm kèn c a, bi u b t k xe em li n l i b nò r i ch mà i.

Bà H ng v n Thanh th y con v bà m ng, nên l t t b c ra h i: “Con v ng nàomà i xe ng a ? Con m n xe trên M Tho a con v ây hay sao ? ò Ch Gi ng thì h t

a g n m t tháng nay làm má lo quá, không bi t bãi tr ng con làm sao mà v ”.nh Xuân v a xu ng xe v a nói: “Con v ò Ch Dinh, r i m n xe ng a v ây”.

Bà H ng v n nói: “Có ò Ch Dinh, v y c ng ti n”.Anh Xa phu b ng r ng và c xu ng. M con bà H ng v n r c xe vô nhà.

nh Xuân l y ti n tr ti n xe và cám n. Anh xa phu t giã lên xe mà i.nh Xuân l t nón và c i áo b trên ván r i h i m :

- Cô T , con c a Hia M , buôn bán g o u c u s t, cô ch t r i ph i hôn má ?- , sao con hay ?- Con i ò con nghe h nói.- Con ó h c ch nho v i ông Giáo Huân ó mà. Nó ch t ch ng m i m y b a r i.- Tr i t i ! Thi t v y hay sao má ?- Thi t ch .

nh Xuân kéo gh mà ng i r i hai tay b m m t khóc r ng lên.Bà H ng v n ng c nhiên nên b c l i g n mà h i: “Con quen v i nó nhi u l m hay

sao, mà nghe nó ch t con khóc d v y ?”nh Xuân c khóc, c u không tr l i.

Bà H ng v n tuy không bi t tâm lý h c, song th y con ng bu n th m bà khôngi n a, cho con khóc ng nguôi b t n i lòng r i s nói chuy n.

Bà i ra sau, tính n u c m cho con n vì i t s m m i t i gi ch c n bánh ch ch acó h t c m trong b ng.

nh Xuân không d n d p hành lý, c ng i khóc r t lâu, r i ch ng tay trên bàn màngó ra ngoài l , m t.bu n hiu, trí suy ngh .

Bà H ng.v n th y c m c n r i bà m i tr ra tr c, coi con ã h t bu n r u hay ch a.nh Xuân th y m li n h i:

- Má có bi t cô Cúc H ng au b nh gì mà ch t v y không má?- Tên nó là Cúc H ng hay sao ?

- Cô h c ch nho v i con t i tr ng ông Giáo Huân. Th y con th y cô h c gi i nênt hi u Cúc H ng cho cô, kêu cho thanh nhã.

- Má bi t m t nó, ch không quen. Má nghe h nói cha m nó ép g nó cho con nhàgiàu nào ó trong V nh H u. Nó không ch u. Hia M ánh p rúng ép. Nó t ctrí nên t v n mà ch t.

- y à ! Má nh cô ch t b a nào hay không ?- Má không nh n i. Ch ng m i m y b a ch không lâu, nh ng không bi t ch c

a nào.- Con xin th a thi t cho má rõ: cô Cúc H ng là tình nh n c a con. Con v i cô có

n chùa ông Quan th nguy n k t ngh a v ch ng v i nhau. Cô lo buôn bánmà nuôi con n h c. Ch ng nào con h c nên anh r i con s c i cô.

- y hay sao.?- Thi t v y, con nói gi u v i má r ng ch Hai T bao cho con ch thi t là cô Cúc

ng. Cô ã a 15 ng cho con i h c n m nay ó. Hai b qu n áo may chocon ó là c a cô, mà vóc xuy n ch Hai T em cho má ó c ng c a cô n a.

- Tr i Ph t i ! Nó th ng con t i nh v y l n sao ? Nó ã lo l ng cho con n h cmà nó còn lo cho má n a.

- Cô s má nghèo nàn rách r i, con bu n con b h c nhà làm th y giáo mànuôi má. B i v y cô lãnh giúp luôn má n a. Cô s mang ti ng, nên ph i c y chHai T ra m t làm giùm.

- Hèn chi con Hai T d n má n u có thi u h t, ho c có chi b i r i, thì c cho nóhay, nó s giúp má. M con mình nghèo, mà có ng i th ng yêu, lo giúp nh

y thì may quá. Con nghe nó ch t con khóc ph i l m. Bây gi má hay cu c tìnhduyên c a con v l má c ng ng lòng. Cha ch , con còn h c t i ba n m n a.Cúc H ng ch t, con làm sao mà h c ti p cho c.

- Con b n r n tay ch n, tán lo n u óc, con h t mu n h c hành gì n a.mh Xuân b c l i ván m gói sách ph n th ng trình cho m coi và nói: “Vì con

mang n ng ân tình c a Cúc H ng nên trót m t n m nay con c g ng h c ngày, h c êm,không thèm vui ch i chi h t. Con thành m t h c trò gi i nh t trong l p, cu i n m con m i

c lãnh ph n th ng nhi u ây. Ch chi con bi t tr c s có vi c au kh nh v y, n mngoái con xin làm giáo t ng ng giúp má, kh i h c thêm m t n m mà Cúc H ng c ngkh i b c t c n t t ”.

nh Xuân nói t i ó r i khóc n a.Bà H ng v n nói:- i v ch ng Hia M ham giàu ép g con nên m i sanh tai h a. th ng th ng

nghe coi ép g cho con nhà giàu nào âu và ép cách nào mà con nh b c trí n v n.

- t i con ra th m ch Hai T , con h i l i cho rõ ràng r i s li u.- ch c con Hai T bi t rõ.- êm r m tháng 11 n y con ng , l i n a êm con m màng th y Cúc H ng ng

trên u gi ng v m t kêu con mà nói cô ã ch t r i, cô bi u con v h i ch Hai thì s bi t t i sao cô ch t. Cô khuyên con c ti p t c h c, ng bu n r u, ng

th i chí. Cô ã s p t giúp con h c n cùng theo nh l i cô ã l a v i con. V ycon ph i h c cho nên danh ng sau v ch ng sum hi p.

- Ch t r i mà sum hi p n i gì ?- Con không hi u t i sao cô nói k c c nh v y. Con không tin. Con cho chiêm bao

là m ng m . Ch ng v ây nghe má nói Cúc H ng t v n, còn ch t ng. Thi tcon không dè nhà có vi c r c r i b t ng nh v y. Con không có ngh nchuy n cha m cô ép g cô r i cô t v n. Cha m g , cô không ch u thì thôi, chsao l i h y mình i. Gi n mà làm nh v y thì thi t thân mình, ch có h i cho ai.

- Con không nên trách nó. Cha nh bi u mà nó không vâng l i sao c con.

- A ! T i “Tam tùng” nên Cúc H ng ch t. Con hi u r i !nh Xuân khóc n a.

Bà H ng v n nói: “C m ch c chín r i. má i hâm d n cho con n r i ra h icon Hai T cho rõ công chuy n. V nh Xuân m gói bánh mì l p x ng, trà tàu và thèo lèo acho m .

Bà H ng v n em h t trên bàn th , ch l y m t bánh mì v i m t c p l p x ngem vô trong ng n ng l p x ng mà d n c n.

nh Xuân tính n c n r i thì i th m Hai T li n, nên c u không thay mát. C u iqua i l i mà suy ngh . Th y mình th ng nói nho h c giúp cho con ng i n m gi thu nphong m t c. Cha ch , àn bà con gái n u gi cho tròn tam tùng t c thì có khi nguy h iquá. Cúc H ng c m nhi m nho giáo, cô b câu: “t i gia tùng ph ” cô không c phép trái ýcha m , nên cô b i r i, không bi t làm sao cho kh i l i v i cha m , mà c ng kh i th t c v imình. Ch c t i nh v y nên cô quyên sinh cho tr n hi u v n tình ch có gì âu. Ng i h cgi i, h c nhi u, bi t tr ng nhân ngh a, bi t suy th p cao, nhi u khi x s không b ng k th t

c, h c do tình c m, ho c do l i danh, mà làm li u r i h c vi c.Bà H ng v n b ng mâm c m ra trên ván r i kêu con l i n. V nh Xuân kéo gh

i ng i n v i m , mà vì trong lòng au kh , ph i n cho ói, ch không bi t ngon chútnào h t. C u rán n cho h t chén c m c a m xúc, n thêm m t khúc bánh mì v i l p x ng

a, r i buông a i u ng n c.i m i v , V nh Xuân tính i t i r i s ra nhà Hai T h i th m v Cúc H ng.

Nh ng nghe m nói Cúc H ng b cha m ép g cho con nhà giàu, cô không ch u, nên cô t, thì c u nóng n y quá, mu n bi t chuy n cho g p. B i v y n c m r i, m t tr i ch a l n màu m c s c ph c c a nhà tr ng và trình v i m mà i, th m ngh cúc H ng vì mình mà

dám ch t, thì mình không c phép s thiên h n d d không ám i h i th m. Bây gimà còn s ai n a.

Bà H ng v n ng trong c a ngó theo con, th y b con áo não l ng l , thì bà châumày, th ng ái tình c a con v tan, mà t ng lai c a con c ng s p .

(8) III

Ch Hai T ng ng i n c m chi u v i ch ng là chú tài phú S m phía sau. Ch nghecó ti ng giày l p c p ngoài tr c, ch b c ra c a bu ng mà dòm. Ch th y V nh Xuân ang

ng ngoài c a thì ch la l n:- a ! Em Xuân, Em v bao gi ?- Em m i v t i h i b n gi chi u ây.- Cha ch , con T m t r i em à !- Em hay.- Thím H ng v n nói ph i h n ?.- Ph i.- Nó m t ch th ng quá, ch ch t ng trong b ng. Ch mu n cho em hay, mà

không bi t làm sao. Em có nói tháng ch p bãi tr ng. G n h t tháng 11 r i, nênm nay ch có ý trông em. Thôi, em ng i ó ch i, ch ch n c m m t chút r i

ch nói chuy n cho nghe. Chuy n dài l m. Kéo gh ó mà ng i em.nh Xuân nón trên bàn ng i ngó ra l , nghe v ch ng ch T n c m và nói

chuy n nho nh v i nhau phía sau. C u dòm trong nhà, c u nh l i hôm g n khai tr ng,Cúc H ng ng i trong nhà n y mà nói chuy n v i c u r t lâu, cô ng i cái gh phía saucánh c a ó, c u ng i ch n y ây, ch T ng i t i u ván kia. Có l cô c m t ng s p có cáibu n v nh bi t hay sao mà cô tr m t nh nhu mì, ch không c i nói tía lia nh h i tr c. Có lcô bi t tr c l n g p g ó là l n chót hay sao, mà ch ng cáo t ng i v , cô b n r n khôngmu n i, ch ng ra ngoài c a r i cô còn ng l i nhìn c u và d n ph i nh m y u cô nói.Có l cô mu n th y m t nhau m t l n cu i cùng r i s r phân âm d ng hai ng hay sao, nêncô nài c u b a xu ng ò mà i h c, c u ph i i ng ch , i ngang gian hàng c a cô ng côth y m t c u m t l n chót cho vui lòng. C u nh b a ó Cúc H ng v i Hai T ng d y màngó c u. Cúc H ng m c áo dài hàng en, cô th y c u d nón lên mà chào thì cô chúm chím

i, trong n c i y có duyên dáng, có thân yêu, có n ng nhi t ái tình, có tràn tr hy v ng.nh Xuân nh hình d ng c a Cúc H ng, c u ngh hình d ng y t ây không còn

th y c n a, thì c u au n, t c t i nên ch y n c m t. C u ng l y kh n trong túi ralau gi t l y, thì tài phú S m n c m u ng n c r i, chú phía sau i ra. Th y V nh Xuânng i, chú h i:

- Em h c ch pháp trên tr ng M Tho ph i hôn ?- Ph i.- Nghe nói em h c ch tàu gi i r i, bây gi em h c c ch Pháp n a thì quí l m.

Ng i các chú mà bi t c hai th ch nh v y, thì n ti n nhi u l m. Ng i YNam (Vi n Nam, phát âm theo ti ng Tri u Châu) bi t ch Pháp gi i thì làm th ythông, th y ký c ng no l m.

Câu chuy n c a tài phú s m ngoài xa t t ng c a V nh Xuân trong lúc n y, b i v ynh Xuân làm l không mu n áp.

Tài phú S m móc gói thu c trong túi ra, l y m t u mà ng m, r i qu t h p quet thút. Chú nói: “Thôi, em ng i ó ch i. Tôi m c i ra ti m, ra tính s ng mai i b hàng”.

Tài phú S m i r i thì ch Hai T b ng cái gi tr u cau ra trên bàn. Ch ng i t i uván têm tr u mà n. Ch bi u V nh Xuân kéo gh l i ng i g n r i ch nói:

- Con T nó ch t t c quá em i ! Thi t ch không dè chút nào h t.- Má em nói ng i ta n cha m cô ép g cô cho con nhà giàu nào ó. Cô không

ch u mà cha m c rúng ép, nên cô t c gi n, cô t t , ph i v y hay không ch Hai ?- Ph i. r i qua nói có u có uôi cho em nghe.- Khoan ! Xin ch cho em bi t coi Cúc H ng t v n cách nào ?- Nó u ng á phi n, gi m.- Ch có nh Cúc H ng ch t b a nào, h i gi nào hay không ?- Sao l i không nh . Nó ch t trên tay ch r m tháng 11 nhóm h ng 16 a dâu.

êm r m ó nó lén vô bu ng u ng gi m v i á phi n, u ng h i gi nào không bi t.

n 10 gi t i bà con trong nhà m i hay r i hô ho ng lên, ch y i ki m thu c màgi i, làm v l c ch . Ch hay, ch ch y ra thì nó n m nh m m t mà th d c. Chnh y lên gi ng, ch ôm ch kêu nó. Nó diu o t, nh ng không bi t gì h t, qua m tgi khuya nó th y u l n l n, r i t t h i luôn. Ch ra ngoài ch ngó ng h thì là 2gi r i.

- u v y thì ph i r i. Em không có ng h nên em không bi t h i Cúc H ng kêuem ó là m y gi . Mà em ng i ch lâu quá m i sáng, em nh h i cô kêu em ó

I 2 hay 3 gi khuya.- Nó có kêu em hay sao? Kêu nói gi ng gì ?- em nói ch nghe. T mùng 10 tháng 11, em hay em có sách ph n th ng nhi u,

nên em vui m ng h t s c. Không bi t t i sao qua ngày r m em l i b t r t tronglòng, h t vui n a, mà l i mu n v cho mau. T l i, t i gi ng , em c n m th nth c lâu l m m i ng c. n khuya em chiêm bao th y Cúc H ng ng trên

u gi ng em, v m t em mà nói cô ã ch t nên cô lên cho em hay.- Úy ! Linh d v y hay sao ? Nó ch t r i h n nó xu t mà báo tin cho em hay li n !

Vì nó th ng em quá, mà l i ch t oan, nên nó hi n hình cho em th y. Nó nói gìa hay không ?

- Cô không có nói t i sao cô ch t. Cô bi u em bãi tr ng v h i ch thì bi t. Cô nóicô có s p t gi v n l i h a h n v i em. Cô c n d n em ng bu n r u, ngth i chí, c ti p t c h c cho n cùng ng r ng r thân danh. Cô s âm th m theong h luôn luôn và cô s th a ki n t i Diêm ình, ng c n duyên kh i v tan, v

ch ng c sum hi p.- Tr i i ! Nó ch t mà h n nó khôn quá, hi n v kêu em cho em hay li n, l i còn d n

u h t. Nó tính th a ki n ph i l m. Oan c quá mà !- Mà cha m cô ép g cô cho ai ? T i sao cô không thú thi t cô ã th nguy n v i

em, l i gi n l y t t mà ch t? Ch Hai làm n thu t rõ u uôi cho em bi t m tchút.

- Mà em n c m r i hay ch a ? Nh ch a n thì ch sai i mua mì cho em n.- ng, ng. Em n c m r i. Em v h i n a chi u. Em nghe má em nói, em b n

n tay ch n. Tuy chiêm bao th y nh v y em bu n, mu n v cho mau, song emng m ng m , nên không tin cho l m. Ch ng v t i nhà, hay Cúc H ng ch t

thi t, em mu n ch y ra h i th m ch li n. Ng t au n quá, em c ng i mà khóc.Ph n thì má em l i lo n u c m d n cho em n. Em m i tính d n lòng mà ch u, i

i r i em s i ra ây. Té ra au lòng quá, n u ng gì c. Má em ép quá, emph i rán n cho h t chén c m r i i ây, không c n i t i .

- y thì ch nói rõ công chuy n nhà cho em nghe. Bãi tr ng tr c em v emkhông có g n g i v i con T cho l m. M i v t i, em ra ch ng bên gian hàng

a ch mà th m chi và th m nó có m t chút. Ch s ti ng th phi, ch bi u em ranhà ch mà nói chuy n. Ch d n em ng léo hánh ng g p nhau gi a ch n a.Ch ng g n khai tr ng, con T c y ch m i em ta ây ng nó nói chuy n m t lát.Thi t nó ng i có m t chút r i l t t t giã nhau. Không bi t ai ngó th y nên thêu

t sao ó mà em i h c c ít b a r i v ch ng Hia M r y con T , nói sao nódám núp lén trai gái v i em. Nó ch i, nó nói không có. Nó thu t chuy n ó cho chnghe. Ch khuyên nó c ch i và v sau ph i dè d t, bãi tr ng em có v thì ch ngnên g p thau th ng, hai àng mu n nói chuy n gì, v i nhau thì nói v i ch , r i chtrao l i l i giùm cho. Cách h n m t tháng, con T cho ch hay cha m nó bàn so n

nó l y ch ng ph t cho r i, ng kh i mang ti ng. Nó h i ch nh cha m ép gnó l y ch ng thì nó ph i làm sao ? Ch khuyên nó n u cha m ép g thì nó ph i nóithi t nó th ng em t h i nh , hai àng có n tr c m t ông Quan mà thnguy n v i nhau. N u nó b em mà ng ch ng kh c thì ông Quan s v n h ng

nó ch t. Ch ngh hia M là con cháu ng i khách t nhiên kính tr ng ông Quan, nói nh v y ch c hia không dám ép g cho ng i khác.

- Ch khuyên nh v y thì ph i l m. Thà nói thi t ph t cho r i ng yên n mà chnhau.

- Té ra cách ít ngày con T cho ch hay v ch ng Thôn Khoa, trong V nh H u, c ymai nói c i nó cho con. Thôn Khoa giàu l n ru ng v n nhi u, có t i b n acon gái, mà ch có m t th ng con trai ó mà thôi. Theo l i bà mai nói thì th ng contrai mu n c i con T ó 20 tu i, tên Ti n. V ch ng Hia M nghe Thôn Khoagiàu thì mê, nên tính g con T cho r i, không c n d ý nó ng hay là không ng.Ch xúi nó ch ng c ng ch u l y ch ng, d u g cho con Thôn Khoa hay là chong i nào khác c ng v y. Nó nghe l i ch , ban u nó chê con Thôn Khoa d t nát,không có h c. V ch ng Hia M nói ng i ta không có h c, mà ng i ta có ti n,có ru ng v n có nhà c a. Ng i ta ch có m t con trai, mình ng con trai y thìngày sau mình h ng phân n a gia tài. M i bu i s m m i ra ch ng i bán, n utrong nhà có bàn tính vi c gì thì nó h c l i v i ch h t. Ch xúi nó nói ã có thnguy n v i em. Nó cùng th r i nó m i nghe l i ch mà t thi t nó ã có h a h n

i em. V ch ng Hia M n i gi n r y la nó, nói không th nào g nó cho emc. N u nó cãi l i thì s ánh nó ch t r i th trôi sông.

nh Xuân b c t c quá, d n lòng không c, nên ch n mà nói: “Em bi t tr c s có tr c tr ó, nên em ã nói v i Cúc H ng. T i cô c xem h c th c quí h n ti n b c, nên

bây gi em ph i b ng i ta nh c m ”.Hai T th y trong nhà ã t i r i nên l y èn t a ng trên bàn mà t, r i l i m t

y ra m t gói c ng trên bàn. Ch ng i l i v a têm tr u, v a nói ti p:- Chi hay h khinh khi em, ch gi n h t s c. Ch c nó c kháng c ; cha m nó

gi n nói nh v y ch không dám p ch t âu mà s . Thi t nó kháng c h n hòi, nói có th th t v i em, n u nó ng ng i khác thì ông Quan v n h ng nó

ch t. V ch ng Hia M mê giàu nên ám mu i quá. Con nói nh v y mà không k , ch u g nó cho con Thôn Khoa. L i mu n g cho mau, nên cho i l h i r inh ngày 16 tháng 11 thì làm l c i.

- Cha m áp b c quá nh v y sao Cúc H ng không n làng th a, ho c b nhàtr n i ch khác ?

- Ch có bày cho nó nhi u cách mà nó th i thoát. Nó khóc mà nói làm con l nàodám t cáo cha m . Còn ph n gái b nhà i thì ng i ta còn coi ra gì.

- Thi t qu t i Cúc H ng có h c, mà l i h c gi i nên m i ch t ! Tam tùng, t cgi t Cúc H ng rõ ràng.

- Ch không dè nó t v n chút nào h t em. N u ch bi t thì ch khuyên gi i nó ch .Cha me nh ngày c i r i, m i b a ra ch ng i bán, nó khóc v i ch hoài. Nó nói

o cha con v i o v ch ng u tr ng h t c hai. Mà ph i có cha con r i m i có ch ng c. V y mu n tr n o cha con thì ph i l i o v ch ng, ch bi t làm

sao. Thôi, ki p n y nó không tr n ngh a v i em, thì nó h n ki p sau s n áp.nh Xuân t c t i, n c m t tuôn d m d .

Hai T xúc ng nên ng ng l i, có ý ch V nh Xuân bình t nh l i r i s nói ti p.nh Xuân nói:

- Ch c nói ti p i ch Hai. Cúc H ng nói nh v y thì ý cô nói cha tr ng h nch ng, nên thà l i v i ch ng, ch không nên l i v i cha. Nói nh v y mà sao l i t

n.- Ch c ng hi u nh v y. Ch t ng nó nghe l i cha m mà ng con Thôn Khoa ch ,

i v y ch không ám xúi nó c ng nh n a. B a mùng 5 nó nói má nó bi u ngh ,ng d n hàng ra ch ng i bán n a, nhà d ng s a so n ám c i. Nó xin cho

nó rán bán t i mùng 10 ng t y cho h t . B a mùng 8 nó ra ch nó a cho chcái gói n y ây. Nó c y ch c t giùm ch ng bãi tr ng em v ch trao l i cho em.

Nó nói nó mu n vi t th mà xin l i v i em, nh ng nó không bi t ch qu c ng , l icâu chuy n th c m c quá, không th nào vi t cho h t ý c. Vì ch bi t rõ udây m i nh h t, nên nó c y ch thay th cho nó, ch ng em v , ch thu t chuy n l icho em nghe. Nó nói trong cái gói nó có vi t ít ch cho em ng nh bút tích

a nó. Có 50 ng b c cho em n h c ba n m n a cho kh i b d n a ch ng,vì nó h a bao cho em h c b n n m, nên d u nó không c làm v em, nó

ng ph i gi l i h a. L i có m t vóc xuy n v i m t qu n lãnh nó xin em traodùm cho thím H ng v n và th a v i thím r ng d u nó không có ph c mà ph ng

thím, nó c ng k nh t ng thím l t vóc áo, m t vóc qu n t t m lòng hi u k nha con âu x u s .

Hai T c m cái gói a cho V nh Xuân, gói có bu c dây gai k l ng.nh Xuân v a khóc, v a m gói ra, th y trên h t có m t mi ng l a tr ng, b dài

ch ng m t gang còn b ngang b ng ba ngón tay, có vi t m t hàng 5 ch nho l n “xá sanh nhith ngh a” d i có vi t hàng ngang 2 ch “Cúc H ng”,

nh Xuân v a th y mi ng l a y thì la l n: “Tr i i ? Cúc H ng vi t câu nh v ythì bi t cô ã quy t nh t t r i ! V y ch ch không m gói ra coi hay sao ?”.

Hai T ng c nhiên áp:- Không. Nó ã k m y món trong ó cho ch nghe r i, còn m ra làm chi. Mà ch

không bi t ch , d u m ra ch c ng không hi u.- Chú tài phú coi chú hi u ch .- Mà nó vi t nó nói làm sao nên em bi t nó quy t nh t t ?- Cúc H ng h c sách M nh T m t l t v i em. Th y c t ngh a câu xá sanh nhi

th ngh a rành l m. Nay cô vi t 5 ch ó mà g i l i cho em, t c th cô mu n nóicho em bi t: m t bên là i s ng, còn m t bên là i ngh a. Thà b i s ng màgi i ngh a. Ý cô nói cô ph i ch t cho tr n ngh a v i em, ch có gì âu. Vì emmà Cúc H ng ph i ch t ! Em s ng làm sao c ch Hai ?

nh Xuân buông mi ng l a, hai tay b m m t mà khóc.Hai T l y mi ng l a c m coi r i nói: “Á, hôm con T t t h i r i, má nó móc kh n v i

ti n b c trong túi nó ra thì c ng có m t mi ng l a vi t ch y nh v y”.nh Xuân h i:

- Bà con trong nhà coi r i h có bàn lu n l nào hay không ?- có hi u gì âu mà bàn lu n.- a nhóm h có ch ó hay không ?- Có ch . B a mùng 10 nó thôi bán. Nó c n d n ch th nào chi u r m nhóm h ch

ng ph i l i ch i v i nó ng nó v nhà ch ng. X ch l i. Con T th y ch thìng r . Nó vô ra nói chuy n vui v nh th ng. G n t i ch mu n t mà v thì

nó m i ch vô bu ng r i nó khóc mà d n ch ch ng em v thì ch a giùm gói y cho em, thu t rõ t i sao mà nó ph i xa em…

- ó ! Cô nói “xa” ch không ph i “ph b c” hay là “l y ch ng khác”. Ch th ych a ? Cô mu n ch t rõ ràng quá.

- Ch không dè. Nó c n d n ch rán an i bi u em ng bu n r u, ph i chí công h ccho thành danh, r i sau v ch ng s sum hi p.

- Em còn u óc gì n a mà h c, ch Hai.- Em ng có th t chí ch . Làm trai ph i h c ng l p thân. Hu ng chi em trong

nh nhà nghèo, l i còn ph i nuôi m già, em c n ph i h c h i h n ng i ta ngtr c hi n t thân danh cho h h t khinh khi, sau giúp m già mà báo b côngsanh thành, d ng d c. Con T nó lo vi c y l m. Nó c c n d n th nào em c ngph i ti p t c h c cho b n n m, ng có bu n r u mà b . Nó th ng em l m, nómu n cho em nên danh, nó m i c n d n nh v y, mà nó còn g i ti n l i cho em n

c n a. Nó không ph l i nó h a v i em. Nó ch t r i, có l nào em ành làm tráiý t t c a nó. Em ph i suy ngh l i.

nh Xuân ng i tr m ngâm m t h i, l y mi ng l a có bút tích c a Cúc H ng vàotúi và a 50 ng b c cho ch Hai T mà nói: “Em xin ch Hai c t giùm s b c n y l i. ít

a b t bu n r u, em suy ngh coi nên h c n a hay không r i s hay. Ch c t ti n b c giùmcho em. Còn xuy n, lãnh ây thì em xin em v trao cho má em, ng má em th y lòng th o

a cô Cúc H ng, tuy ch a c làm dâu chánh th c song quy t t v n mà cô c ng khôngthi u sót o dâu con, ã lo cho ch ng mà c ng không quên m ch ng, Con ng i hi u, ngh a, tình nh v y mà ch t m t, thì tôi h c cho gi i ng ng i cho cao, r i vui h ng phúquí v i ai mà ph i c n lo h c n a !”.

nh Xuân gói vóc lãnh v i vóc xuy n l i r i h i Hai T :- Ch Hai bi t m m c a Cúc h ng n m ch nào hay không ?- Bi t ch . Ch có a ám ma, ch i t i ch . Ch t i h khoán xong r i m i v .

Chôn trong t chùa, d a bên ng vô Long H u.- Xa hay g n ch ?- Không xa gì l m. i m t chút thì t i.- Em h i xa hay g n, ý em mu n c y ch d t giùm em ng ch m cho em vi ng

t chút. N u xa thì em m n xe cho ch i.- i b c ng c. G n mà. M n xe làm chi. Nh em mu n i thì x mai ch i

i em. X mát em thay r i ch vô ch kêu i. T nhà em i vô m t chút, h txóm r i thì th y. ch mua nhang, èn và gi y ti n vàng b c giùm cho em cúng.Em kh i mua.

- ám ma làm t t hay không ch Hai ?- Khá. Làm coi c ng c. Ch ng con T ch t r i, v ch ng Hia M m i sáng con

t. Cha ch , v ch ng khóc d . Th ng con th Hai c n r n, nó nói con T ã cóth th t v i em thì thôi, giàu nghèo nó ch u. Ép g nó ch khác làm chi cho nó b c

c n t v n. N i ch n y ai c ng chê Hia M d i t, ham giàu làm chi cho ch tcon. H bi t em h c gi i. H nói sao không sau g cho em, l i g chi cho công

b t.- Em nói thi t v i ch , ngày tr c em yêu Cúc H ng m t ph n. Cái ch t c a Cúc

ng, ch t vì tình vì ngh a, làm xúc ng tâm h n em quá, nên bây gi em t ngnh cô n m i ph n. Thôi, Tr i khi n em không c Cúc H ng làm v ch cem c thân t i già, em không c i v nào khác. Làm sao em ki m c m tng i nh Cúc H ng v y n a mà c i.

- Em bu n, em nói nh v y, th ng th ng nguôi ngo i r i em c ng s có v nhng i ta. Con T ch t r i thì thôi, tuy t ng nh nó thì t ng nh , song tìm ng inh nó làm sao cho c.

- Thôi, em v cho ch ngh . Ch c t giùm 50 ng b c ó .nh Xuân ôm gói hàng, cáo t r i I nón b c ra c a. Hai T i theo nói: “X mai

i 4 gi ch s vô ng t em i vi ng m con T ”.Vô t i nhà, V nh Xuân th y m ng ng i x p lá gói bánh ch ng, c u gói hàng

a bên m mà nói: “Tr c khi Cúc H ng u ng gi m v i á phi n mà t v n, cô có mua m tvóc lãnh v i m t vóc xuy n g i cho ch Hai T , cô d n ch i con v trao l i cho con ngmay áo qu n cho má. Ch t mà lo vi c v sau h t, mua áo qu n cho má, g i ti n b c chocon n h c b n n m, s p t rành r l m”.

Bà H ng v n nói: “T i nghi p d hôn”. Bà xô x p lá chu i ra xa ng m gói hàngmà coi.

nh Xuân i vô bu ng thay mà b n mát. Ch ng c u tr ra, bà H ng v n nói:“Nó mua t t d . S p t ng t v n mà nó không quên má, thi t nó làm cho má c m quá

u nó s ng mà làm dâu má, ch c nó th ng má lung l m. Con Hai T nói chuy n nó ch tlàm sao âu, con ng i nói l i cho má nghe coi”.

nh Xuân ng i tr c m t m , th ng th ng thu t u uôi câu chuy n l i cho mnghe. Bà H ng v n ng i gói bánh ch ng, nhi u lúc bà nghe r i ng lòng n r i n c m t.Mà V nh Xuân nh c l i nhi u n c u c ng m c r i khóc d m, nói không c.

(9) IV

Trót m t n m tr i, V nh Xuân say s a mê m n cái c nh t ng lai v a r c r , v a mêm. Ngó ti n trình c u th y chán ch t i c i, ch thì b ng th ng nh ru ng lúa s p mbông, ch thì vòi v i nh non cao, ch thì thinh thinh nh bi n r ng. C u c bình t nh an vuimà th b c, tin ch c r i ây c u s thoát kh i th n thi u b n hàn và vui h ng m no thth i, v i bà m già ch n ch t hi n t và ng i v yêu, n ng mang tình ngh a.

Thình lình.gió ông b t tr c làm s p h t m t kho ng ng c a c u ng i. Bâygi ph i làm sao ? Ph i th i lui ng tìm ng khác mà i, hay là ph i ngó l c nh th m kh

iêu tàn, ph i l t tr c tr , v t chông gai mà ti n b c tìm h nh phúc.Còn h nh phúc gì n a mà tìm ?Thu t chuy n Cúc H ng h t cho m nghe, c u th y m th ng ti c, m c ng khóc,

thì c u càng thêm bu n r u, càng thêm chán n n. êm y c u ng không c, nh tìnhduyên thì au n, nhìn t ng lai thì t i en. Tinh th n c u u o i, ngh l c c u tiêu tan; c u

m c th dài, tâm chí t d , l i danh l lãng.Có khi V nh Xuân nh m m t, tính ng ph t ng quên h t n i lòng, mà h nh m. m t

thì c u th y hình d ng Cúc H ng v n v , r i gi t l tuôn r i, t m lòng th t th o.a th c, n a ng , th c thì au n, ng thì m màng, V nh Xuân. th y tr i h ng

sáng, và nghe m m c a ng i bán bánh.u ng i d y s t s . Bà H ng v n day l i nói: “Má có m t cái bánh ch ng trên

bàn ó. Con lót lòng i. Má bán m t lát r i má mua v n u c m cho con n”. Bà nói r ing thúng bánh mà i.

nh Xuân r a m t ch i u r i ra bàn mà ng i. C u không n cái bánh ch ng c a m, mà l i móc túi l y mi ng l a di bút c a Cúc H ng tr i lên bàn mà nhìn.

Ngó 5 ch “Xá sanh nhi th ngh a” v i 2 ch nh “Cúc H ng” c u m t châu mày,ru t gan l nh ng t. C u ngh ng i b s s ng cho tr n o ngh a, lúc c m bút mà vi t, khôngbi t tâm h n au kh bao nhiêu, ch ng i mang ngh a n ng c a k hy sinh thì bây gi tâm

n ng n ng b ngh , bi ng n, m t ng , s ng c ng nh ch t, s ng c ng nh t ng g ,không bi t vui m ng, không bi t ham mu n.

Trong m n c sôi n u h i lên nhi u quá nó tung m nh, n p m c ng ph i r t. Bu nu c ng v y, h bu n c c m thì nó hoá sanh b c t c trong lòng.

nh Xuân th ng ti c Cúc H ng thái quá r i c u gi n. C u gi n Cúc H ng g i áitình, gây duyên n , gieo ân ngh a làm chi, nên bây gi ph i ch u k m t ng i còn, k m t ãan thân, ng i còn au t ru t. C u gi n h c thuy t M nh t bày “Xá sanh nhi th ngh a”làm chi cho Cúc H ng b c m hoá n tr ng ngh a quyên sanh. R i c u gi n t i v ch ngHia M ham giàu có làm chi, ép duyên con cho nó b c t c mà t v n.

Nh c t i Hia M , c u nh l i Hai T nói Hia M khinh r ph n c u.Nh t i vi c ó, c u tr n m t ng d y i ra i vô. A ! Ng i ta khinh mình ! Hèn chi

Cúc H ng bi t th tình nh v y nên chiêm bao d n mình rán h c ti p ng l p thân, mà tr ii Hai T c ng d n dò mình b d p bu n r u lo h c. Nh cái gi n ó mà V nh Xuân b t

bu n. C u m bánh ch ng ra n, m t li c ngó bút tích c a Cúc H ng, trong trí v n ng mngùi, t ng nh .

Bà H ng v n bán h t bánh r i bà mua chút nh th t cá b ng v kho n u ng n v icon. B c vô c a bà th y Xuân ng ng i c sách, bà bi t con ã b t bu n r i nên bà vui

h i con:- Má l i m t cái bánh ó, con có n hay không ?- Con n r i h i s m m i.- u v y thì con không ói. Má không c n ph i l t t n u c m cho mau.- Xin má th ng th ng mà n u. Con n bánh ch ng ó n chi u c ng ch a ói.- Con có i lên th m ông Giáo hay không ?.- Th a, không. Con bu n quá nên con ch a mu n i âu.- Chi u nay con lên th m ng m t chút.

- Chi u nay ch Hai T d t con vô vi ng m Cúc H ng. b a khác con s ith m th y con. Con còn nhà lâu nên không g p gì l m.

- Té ra con có h n v i Hai T ng i vi ng m nó. , c l m. Nó v i m conmình có ngh a quá. Con ph i vi ng m nó ch sao. B y quá, ph i má hay h i nãymá mua nhang èn cho con kh i th t công ra ch n a.

- Má kh i lo. Cho Hai T có nói ch mua cho con.- y thì xong.Bà H ng v n vô b p lo n u c m. V nh Xuân quy n sách tr c m t, nh ng c ít

hàng r i ng i l ng l suy ngh . n x mát, V nh Xuân s a so n ng i Hai T vô r i ivi ng m Cúc H ng. Ban u c u mu n b n mát i cho g n, mà r i c u ngh Cúc H ngtr c kia nài ép r i bao ti n cho mình i h c tr ng l n, ch ng ch t c ng còn l i c n d nmình ph i ti p t c h c cho n cùng; n u vi ng m cô mà mình m c mát có l cô khôngvui lòng. Ngh nh v y nên c u thay s c ph c nhà tr ng mà m c.

n 4 gi chi u, Hai T che dù i vô, tay c m m t gói nhang èn.Bà H ng V n ra m i ghé nhà ch i m t chút. Bà nói h i hôm Xuân v thu t chuy n

i cho bà nghe và trao gói hàng c a Cúc H ng g i. Tình sâu ngh a n ng c a gái b t h nhlàm cho bà c m ng n r i n c m t. Bà ch c không th nào Xuân c i v khác mà bi ttb o thu n, bi t th ng m ch ng cho b ng Cúc H ng. Hai T nh c x p xuy n c a ch ahôm tháng ba ó là áo c a Cúc H ng mua r i c y ch nói d i mà hi n cho bà. Cúc H ng l icòn c n d n khi nào bà có thi u h t thì c cho hay ng giúp cho Xuân an lòng n h c. Bànói h i hôm Xuân thu t chuy n ó bà m i hay, b i v y bà c m ng n r i n c m t.

i ó bà H ng v n v i ch Hai T hi p nhau trách v ch ng Hia M d i d t hamgiàu, không k l i nguy n c tr m n m c a con, m i gây tai h a cho hai tr .

nh Xuân ngh mình s a so n i vi ng m ni m ân ngh a c a Cúc H ng, màtrách móc cha m cô thì th t l , b i v y c u thôi thúc Hai T ch m d t câu chuy n ng icho s m. Bà H ng v n h i có mua nhang èn em theo t ng vái vong linh Cúc H ng

ch ng chi u lòng thành c a Xuân hay không. Hai T a cái gói mà nói có mua h t,ng có h p qu t n a.

nh Xuân l y gói nhang èn mà c m r i i nón ra i v i Hai T .Tuy tr i còn n ng, song nh có gió ch ng th i lai rai, nên hai ch em i b mà không

bi t nóng n c.nh Xuân l ng thinh ngó xu ng l , l m l i i m t khúc ng r i nói v i Hai T :

“Em ngh cu c i ch ng khác nào m t ám hát, còn ng i i d u trai, d u gái, d u tr , d ugià, n là ào kép h t th y. Tr i phân ng i làm t ng, k làm quân, ng i làm quan, k làm

, ng i làm trung, k làm n nh, ng x ng ca nh y múa m t h i cho h t vai tu ng r i grâu, c i áo, l t mão, b hia, ra ng i góc ch , xó ình, n xôi, n cháo. Mà i s ng c a conng i c ng nh gi c chiêm bao. Lo h c cho r ng, lo làm nhân ngh a cho tròn, lo x s chokhôn ngoan, lo ng i cao h n thiên h , chung cu c r i khôn d i, giàu nghèo, th p cao, l n nh

ng ph i ch t nh nhau, không ai tránh kh i. y v y, Cúc H ng ch t s m, vai tu ng c a côã d t r i, cô c ngh ng i. Ph n em còn s ng ây, s ng ng tr cho d t n i, s ng ngng x ng chi u chu ng th l c nh n tình, ch có ích chi cho em âu mà s ng”.

Hai T day qua ngó xuân mà h i: “Sao em l i ngh b y nh v y ? Em tính ch t theocon T hay sao ? Em tính cái ó qu y l m. Em s ng sao l i vô ích. Em có m t bà m giànghèo kh , ng th ng yêu em, t t t c hy v ng vào s n h c c a em. V y i s ng c aem có cái ý ngh a t t p quá, s ng ng l p thân danh mà nuôi m ”.

nh Xuân áp: “Em có quên âu. Vì em nh , nên em hay Cúc H ng ch t cho tr nngh a v i em, mà em v n còn s ng c ây. êm h i hôm, em t ng nh tình ngh a c aCúc H ng, em ng kh ng c em tính ã m i ng, mà ch a th y ph i i ng nào

i n áp tình ngh a y cho x ng áng. Em nói thi t v i ch Hai, lát n a t i m , em s váivong linh Cúc H ng v ng em xin l i. Em xin cô ch ng nh n lòng k nh ái c a em, vì còn

già nên em không th ch t theo cô c. Em c ng s xin cô châm ch cho em thôi h c, vì

nuôi m già, em làm giáo làng, giáo t ng, ho c làm m n, làm thuê c ng nuôi c, ch ngn ph i h c cho nhi u, h c nhi u r i vui s ng v i ai, h c nhi u r i c ng làm tay sai cho

thiên h ”.i T c i mà nói: “Cha ch ,. em xin cái gì, ch nói v i con T ng b h c, ch c

nó không ch u. Nó c n d n vi c ó lung l m. Nó c bi u em ph i h c cho n cùng. Ý nómu n nh v y, nên nó m i g i ti n b c cho em n h c ó ch ”.

nh Xuân h t cãi n a.Ra kh i xóm r i, Hai T a tay ch phía tr c mà nói: “Mi ng t chùa ngó th y r i

ó n m d a l , v phía tay trái, ch có m lúp xúp ó”.nh Xuân nói: “V y thì g n l m. M c a cha tôi n m trong xa n a, bên phía tay m t.

Hai ng i i m t chút n a thì t i th m c a chùa. Hai T do m t b nh mà vô, chi tr c, V nh Xuân theo sau. V nh Xuân bu n hiu, m t ngó các m , có ý mu n ki m coi Cúc

ng n m ch nào.Hai T d t i quanh co l i t i m t cái m m i p, t b tr i n ng rên núm m n t

ng ngang, ng d c, phía trên u có c m m t m chí b ng á xanh. Hai T m i nói ólà m c a Cúc H ng. V nh Xuân c m chí th y kh c tên Lý Th T thì c u d n lòng n akhông c, nên b c t i ôm núm m v a khóc v a nói: “Cúc H ng em ôi ! Qua v âyem! M t ph n c ng vì mu n n áp tình ngh a c a em nên qua rán h c êm, h c ngày. Cu i

m qua c th y thành công m mãn, mong mau t i ngày bãi tr ng ng v nói cho emvui m ng. Té ra v thì em không còn n a ! Qua không th y vui m ng mà l i th y au kh !

c quá ! Ch u sao cho n i !”nh Xuân ngh n c , nói không c n a.

Hai T l y gói nhang m ra qu t h p qu t t hai cây èn c y c m tr c m , m l nnhang th m t n a mà c m gi a hai cây èn. Ch t luôn vài lá vàng b c v i vài t gi yti n mà vái: “Có V nh Xuân v c y ch d t vô vi ng em ây, em T . H n em linh thiêng thì vch ng chi u lòng thành c a Xuân và nghe Xuân khóc k .

Hai T l i n m cánh tay Xuân d t ng tr c nhang èn r i bi u c u vái.nh Xuân ch y n c m t ròng ròng, th ng th ng i l i ng tr c ch nhang èn, l t

nón qu ng xu ng t r i ch p hai bàn tay a lên ngang trán mà vái: “Qua là Phan V nhXuân, h c trên tr ng M Tho, nh n d p bãi tr ng nên m i c v ây. Qua tha thi t kh n

u vong h n c a em Lý th T , bi t hi u Cúc H ng, hi n hích v ây nghe qua bày t n ini m au kh ”.

m xúc quá nói không c n a, l i th y Hai T ng i b p xu ng t m t bên ókhóc thút thít, V nh Xuân càng thêm c m, nên x p ch n quì g i mà khóc r ng lên.

Hai T vói l y vài lá vàng b c mà t n a.nh Xuân móc trong úi l y mi ng l a có bút tích c a Cúc H ng ra tr i tr c m t r i

nói: “Cúc H ng em ôi ! Em rút trong sách M nh T vi t 5 ch mà bút tích l i cho quaxem. Xem câu ó thì qua hi u rõ tâm chí c a em. Ph n em th ngh a ã xong r i, còn ph nqua áp ngh a, qua ph i làm sao ? Qua còn m già, l i m nghèo kh , qua không phép “Sátthân vi thành nhân” cho c. V t i nhà t chi u hôm qua, hay tin ch c ch n em ã ch t,ch t ng v n toàn tình ngh a v i qua, thì tinh th n qua tán lo n, tâm chí qua o iên khôngcòn bi t âu là ph i âu là qu y, sao là nên sao là h mà tính. N u vong linh em hi n hích, xinem mách b o cho qua bi t ng l i mà i. Em c c n d n qua ph i ti p t c h c cho ncùng; trong gi c chiêm bao em ã bi u nh v y, mà tr i v i ch Hai em c ng bi u nh v y,em l i g i ti n cho qua n h c b n n m. H c làm gì n a mà em bi u qua h c ? Tr c kiaqua h ng hái h c thêm là vì có hai ngh a v : th nh t giúp cho má qua h t c c kh , th nhì làlàm cho ôi ta th a mãn tình yêu. Nay em ã m t r i, còn tình yêu gì n a âu mà ph i lo làmcho th a mãn ? Còn vi c nuôi m thì qua ã s c r i, d u làm ngh gì qua c ng nuôi c,không c n h c cho nhi u h n n a. V y qua xin em vui lòng cho qua trái ý em v ch ó.Trót m t n m r i, qua vì em nên qua c g ng, qua h c gi i nh t trong l p. Em không còn

ng mà hãnh di n v s thành công r c r c a qua. Lò l a tinh th n c a qua ã ngu i l nh

i, ngh l c ti n th c a qua ã gi m suy r i, làm sao qua h c cho c gi i n a mà emmu n cho qua h c. Thôi em, qua không còn ham mu n phú quí, l i danh gì n a h t. T ràyqua ch lúc l c theo i ng nuôi m mà thôi, i h t vai tu ng r i qua ngon gi c”.

Hai T l y vàng b c, gi y ti n t thêm n a r i ch vái ti p: “T d n chi nh ng u gìthì h i hôm ch có nói l i cho Xuân nghe h t. Xuân lãnh gói hàng v i mi ng l a T có vi tch ó. Còn 50 ng b c thì Xuân g i cho ch c t, nói r ng h t mu n i h c n a. Y theo l iem d n, ch có khuyên Xuân ng bu n r u mà b h c. D u th nào c ng ph i h c cho

n n m, ý em mu n nh v y, Xuân còn d d nói suy ngh l i. ó các vi c em d n ch ãlàm xong r i h t”.

nh Xuân l y mi ng l a, v a ng d y, v a nói: “Em ch t mà em l i cho quanh l a n y, ch ng nh ng là em bút tích c a em cho qua nh mà thôi, mà ý em còn t trí

ý c a em cho qua bi t n a. M nh l a n y qua xem nó quí giá ch ng có chi b ng. Qua s c t l ng dành làm lá bùa tu d ng. Ch ng qua có nhà c a, qua s óng khuôn l ng ki ng

treo trong phòng qua ng , th y nó c ng nh th y em. Thân m n nhau trót hai tháng khi h cnh T v i th y r i th m yêu tr m nh nhau t i hai n m nay n a, h nh phúc y không cho

phép qua h i h n v cu c g p g r i nguy n c cu c tr m n m. Nh ng qua ngh l i cái h nhphúc ngày b a ch không b n dai mà ôi ta ph i mua v i m t giá m c quá. Em ngh coi, ph i

y i s ng c a em mà i v i cái h nh phúc nh v y, thì u ng thân ph n em bi t ch ng rào. bu i chi u hôm qua cho n bây gi qua n n n v s h t t c c a qua. Ch chi khi nghe

em nói chuy n chiêm bao th y ông T mách b o duyên n c a em, qua làm l i, thà tr mnh th m yêu v y thôi, ng h a h n tr m n m, ng d t nhau vào chùa Ông mà th th t.

ôi. ta có yêu nhau thì b ng. N u ph i duyên n nên sau Tr i khi n c ph i hi p cùngnhau thì t t, còn n u có s tr c tr nên ph i r phân thì thôi, b t quá ôi ta bu n ít ngày r inguôi ngo i. T i qua thi u th n tr ng, qua nói v i em b n phú b t ng, nên s có ch khó, t iqua bi t tr c nh v y mà qua không có ngh l c àn áp ái tình ái tình lôi cu n r i h a

n th nguy n nên bây gi m i sanh h a, làm cho em.ph i xá sanh mà th ngh a. Em ch t t iqua. T i c a qua l n l m”.

nh Xuân ng i xu ng t khóc n a. Hai T l i ng i m t bên mà an i. Hai ng i nóichuy n v i nhau, mà ch ng nói chuy n chi khác h n là nh c nh c tánh c a Cúc H ng,th ng ti c ng i nh v y mà m ng l i v n.

t tr i chen l n. Nhang èn ã t t h t r i.Hai T qu t h p qu t cho V nh Xuân t h t gi y ti n vàng b c r i ch em m i vái

vong linh Cúc H ng mà v .n c m t i r i, th y con ch a thay , bà H ng v n bi u con lên th m ông Giáo

Huân m t chút, k o ông hay v lâu mà không th m, ông bu n.nh Xuân nghe l i m m i i th m ông Giáo. V ch ng ông th y Xuân thì m ng r

vô cùng. Ông Giáo bi u ng i r i ông h i th m vi c h c. V nh Xuân t thi t trong n m r i nhu c g ng nên c u gi i nh t trong l p, hôm bãi tr ng c u c ph n th ng các môn.

Ông Giáo nói: „Cháu thông minh l i m n cán, b i v y th y bi t tr c d u h c ch gìcháu c ng gi i h n ng i ta. Th y d y m y n m nay, th y th y con trai thì có cháu, côn congái thì có Cúc H ng, hai a thi t thông minh. Á, con Cúc H ng ch t r i. Cháu v cháu cónghe nói hay không ?“.

nh Xuân d d r i áp: „Th a, con có nghe nói“.Ông Giáo nói: „Hia M d t nát, ham ti n r i làm b y. Con có n h c thì ch n ng i

có n h c mà g . Ép g nó cho th ng b t, nó b c t c t nhiên nó ph i t v n. N m cháu v iCúc H ng h c M nh T , th y th y hai a u ham h c, l i x ng ôi v a l a, th y có tính

ít n m cháu h c xong r i, th y làm mai ng cháu c i Cúc H ng. Hai a ph i hi p v inhau ch c ch n gia ình êm m l m. T i v ch ng Hia M làm b y nên con nh ch t, u ngquá“.

nh Xuân nín khe.

Bà Giáo h i: „Hôm Cúc H ng ch t, ng i ch mình h n rùm. H nói Cúcng có h a h n tóc t v i cháu, có t nhau vô chùa Ông mà th . Khi v ch ng Hia M

tính g nó cho con Thôn Khoa, nó có thú thi t tình riêng c a nó. Cha m nó chê cháu, làm chonó phi n nên nó m i t v n. Thi t nó có h a h n v i cháu, hai àng có th th t v i nhau, haylà thiên h n huy n v y cháu ?“.

nh Xuân ú m t chút r i m i áp: „Th a, h n ó úng ch không ph i nhuy n“.

Ông Giáo tr n m t ngó V nh Xuân mà h i:- Thi t hai a có yêu nhau và có th nguy n v i nhau hay sao ?- Th a, yêu nhau r i th ch ng khôn l n s k t ngh a v ch ng v i nhau v y thôi,

ch không ph i trai gái.- Th y hi u. Còn nh thì trai gái mi ng, trai gái con m t, ch bi t gì mà trai gái. Mà

yêu nhau, nh ng không g n nhau, tình yêu nh v y m i m n n ng. Hia M d iquá. Con ã thú thi t sao l i r y nó. Bi t con có tình riêng thì th ng th ng ta d coitình con m l t th nào, ng i con yêu tánh n t ra sao, r i ta li u n u con kh d iyêu a hoang àng thì ta l p th làm cho kh i tình tan rã, còn nh tên trai ó ph ing i, thì ta tán thành ý c a con, làm nh v y con mình nó mang n, mà th ng r

u có nghèo thì nó càng kính tr ng mình th p b i. Sao nghe con nói thì v i chênghèo, không k tánh tình, không màng h c th c, ph i h t em con mà bán vàonhà giàu, làm nh v y thì ngu q á. Nghe nói nó chê cháu nghèo th y gi n l m.Ng i nghèo có ph i là b âu mà khinh khi. Cháu rán h c cháu, h c cho ncùng ng ng i trên c h , c i v giàu b ng m i h cho h sáng con m t m tchút.

nh Xuân ng i êm r , không nói chi h t.Ông Giáo nói ti p: „Th y không bi t coi t ng, nh ng th y bi t tánh tình và trí não

a cháu, th y h c cháu h c trong ít n m n a cháu s nên danh r c r . Cháu rán làm cho vch ng Hia M ti c ch i“. V nh Xuân không dám th l ni m riêng v i th y, nên ng i ngheth y nói và c vâng d v y thôi, Ch ng th y b t nói r i c u m i cáo t mà v , nói v cho th yngh .

Bà H ng v n th y con v , bà h i ông Giáo có nói chuy n Cúc H ng t t baykhông. V nh Xuân thu t câu chuy n l i cho m nghe; c u nói r ng bà Giáo hay c u v i Cúc

ng có h a h n v i nhau, khi cha m nh g l y ch ng, Cúc H ng có t thi t tình riêng.i Hia M chê c u c ép g con cho Thôn Khoa nên Cúc H ng m i t v n. Ông Giáo nghe

nói Hia M chê c u nghèo thì ông n i gi n, nên khuyên c u rán h c ng sau c i v giàun Hia M cho hia sáng m t ra.

Bà H ng v n nói: „ n ông Giáo mà nghe chuy n ó ông c ng gi n. Ông khuyêncon nh v y ph i l m ch .

nh Xuân thay ng ng .êm ó V nh Xuân n m suy ngh , c u nh l i thì ai c ng c c u ph i rán h c cho

cao. Cúc H ng tr i mà d n c u ph i ti p t c h c cho n cùng, l i ti n cho c u n h cba n m n a. M c u v i Hai T u khuyên c u ph i h c ti p. Bây gi ông Giáo Huân c ngép n a, ông bi u ph i h c cho nên danh ng h h t khinh khi.

Chí t n th g p c n ngao ngán có th làm lung lay, còn lòng t ái, d u gi a hi m nguyhay au kh , bao gi c ng v ng vàng, c ng c i.

khinh khi, V nh Xuân t c gi n r i lò l a tinh th n t hôm qua ã ngu i lanh, naynh th y v i m khêu g i, nên l n l n ngún l i ít nhi u. ã v y mà h i chi u vi ng m Cúc

ng, kh n vái r i th l thâm tình, V nh Xuân nh b t n i lòng, b i v y êm nay c ukhông th n th c nh êm tr c n a, c u n m êm r i ng quên, ng r t ngon gi c.

Vì trí c m t ng mà xác l i m t m i, nên n canh khuya v ng v , V nh Xuânchiêm bao th y Cúc H ng kêu mà t n v cu c vi ng m h i chi u. Nàng vui v nói: „Em

y làm vui m ng c th y rõ ràng vì yêu quí em nên khi em còn s ng anh g ng s c n h c

c k t qu t t t i; r i khi hay em m t anh bu n r u th m thi t. Nh ng em b t mãn uy: Em ph i ch t ng tr n ngh a v i anh. Anh th ng ti c thì t ng nh nhau v y thôi. T i

sao anh bu n r u r i th i chí, chán i n tính b h c ? Em ch t thì anh c n ph i h c nhi un n a ch . Anh ph i h c ng thân c cao sang, danh c hi n t, cho ng i ta h t

khinh r anh n a. Anh ph i h c ng nuôi m già, cho m h ng sung s ng v i ng i ta,kh i mua gánh bán b ng c c kh n a. Vì anh nghèo nên em m i ch t, không c ph i hi p

i anh. ó là hai ng l c giúp cho anh ph n chí mà h c ti p. ó là ng l i ã v ch s n cho anh i. Anh không th y hay sao, nên anh còn bi u em ch d n. Vì em mu n anh ph i i

ng l i ó là ng l i gi i thoát b n hàn ti n t i hi n t, nên em ân c n c n d n anhph i ti p t c h c hoài, và có g i ti n b c l i cho anh ph ng ti n mà n h c. T ng nhem thì c, mà t ng nh chán n n b h c, cái ó em không vui lòng. Anh ph i d p chán

n và ph i ph n chí mà h c. H n em s m t bên anh luôn luôn. Anh ng lo chi h t”.nh Xuân m ng quá, ch p r m tay Cúc H ng. Nàng gi t tay b c l i c a r i bi n

t. Chàng la lên m t ti ng l n r i l m c m ng i d y.Bà H ng vãn ng ng , bà nghe con la, l t t qu t h p qu t t èn b c ra coi.

Bà th y Xuân ng i th d c, m t m hôi. Bà h i t i sao mà la. Xuân nói chiêm bao th yCúc H ng v bi u phài t p t c h c cho n cùng, không c b l d , s có linh h n nàngtheo phò h luôn luôn. Xuân l p l i các l i c a Cúc H ng cho m nghe. Bà H ng v n nóivì Cúc H ng ch t oan nên h n linh khôn ngoan.

Bà khuyên con ph i làm theo, không c cãi. Ý Cúc H ng c ng hi p v i ý bà và ýông Gláo. V y thì Xuân không nên d d n a. Hu ng chi Cúc H ng ã có ti n b c l i, r ilinh h n theo ám tr n a thì còn d d n i gì.

nh Xuân ng i nghe m nói, c u không cãi, d ng nh m i ph n ã xuôi theo h ttám ph n r i.

Sáng b a sau, bà H ng v n i bán bánh r i thì V nh Xuân m c mát, i nón rakhép c a ng g i nhà mà i. B a nay c u i th ng vô phía trong th m m cha. B n v c u

i ghé m Cúc H ng r i ng i m t bên mà t ng nh . C u ng i r t lâu, ng i t i m t tr ilên cao, n ng gi i nóng g t c u m i ch u v .

Bu i chi u c u ra thà Hai T thu t chuy n chiêm bao h i hôm cho ch nghe, r i nóith y v i m c u c ng nh Cúc H ng ng ý khuyên c u ph i i h c ti p cho b n n m.

Hai T nói ai c ng bi u ph i i h c n a, h c ng cho chúng h t khinh khi. n Cúcng c ng hi n v bi u ph i h c cho n cùng. V y thì Xuân ph i nghe l i, không c

phép trái ý ng i yêu ã khu t m t.Ch l y gói b c giao cho Xuân.Xuân nói: “Nh ng ng i yêu tôi u hi p nhau khuyên tôi ph i ti p t c h c n a. V y

tôi ph i vâng l i. Nh ng g n cu i tháng giêng m i khai tr ng, nên tôi không l y ti n b c làmchi bây gi . Ch ng g n i tôi s l y, l i m i n m tôi l y 10 ng mà thôi. Xin ch Hai c tgiùm m i n m phát cho tôi 10 ng.

Hai T th y Xuân b t chán n n, thì ch m ng. Ch ng Xuân v , ch i theo ra c a mànói: “Em th ng con T thì c i h c cho nó vui lòng. Em ng lo cho thím H ng v n nhà. Bây gi con T m t r i thì còn chi ây. Em d n thím khi nào có túng r i thì thím cho chhay. Ch s ti p giúp cho. Sau em làm nên em s tr l i.

nh Xuân ng l i ngó Hai T và nói: ”Em cám n ch . Em s rán làm nên”. bãi tr ng n y V nh Xuân c nhà coi sách, không thèm ra ch ch i. H nh Cúc

ng thì ra nhà Hai T nói chuy n, ng cùng nhau nh c nh ng i quá vãng ho c ôm sáchi vô m Cúc H ng ng i mà c, s m m i c t i tr i n i n ng, bu i chi u c t i tr i s pi m i ch u v . n T t tinh th n V nh Xuân v ng l i nh x a, chí t n th h ng hái tr l i,

duy s c m t có v bu n, c p m t l m l m nh gi n.n t i ngày khai tr ng có ò khác ra a hành khách i M Tho. V nh Xuân kh i i

ò Ch Dinh mà ph i t n thêm ti n xe. C u s p t sách v áo qu n r i i th m ông GiáoHuân v i ch Hai T mà t giã.

Hai T l y gói b c mà a. V nh Xuân m l y 10 ng mà thôi, còn bao nhiêu thì g ii, Hai T nài ép l y 15 ng, Xuân nói ti n c còn ít ng, nên không c n l y nhi u.

Bu i chi u Xuân mua m t l n nhang em vô m Cúc H ng t mà vái, l m th mnguy n c v i vong linh ng i yêu r ng s t n tâm n l c mà h c ng l p thân danh chocao, cho thiên h bi t núi ch ng c u cao, h có tiên thì có danh, sông ch ng c u sâu, h có

ng thì linh thiêng, Ph t vàng th trong chùa rách c ng xong, chí s n n trong l u tranh c ngquí.

(10) V

Th tr i thi t là khéo léo, hoá sanh muôn loài, không b sót m t loài nào, ã sanh convoi to, mà còn sanh con mu i nh , ã sanh c p hùm gi t ng i, mà còn sanh bò heo nuôi ng i.

Mà th tr i c ng thi t tr trêu, m i loài l i sanh nhi u th , hình dáng, màu s c, tánhch t u không gi ng nhau, sanh r n c mà c ng sanh r n hi n, sanh hoa th m mà c ng sanhhoa thúi.

Sanh loài ng i, T o hoá cho có m t, có m i, có tay, có ch n, có gan, có ru t nhnhau, mà c c c s n cho nhi u màu da, ng i thì tr ng, k thì vàng, ng i thì en, k thì .Mà d u ng m t màu da v i nhau i n a, tâm tánh c ng b t ng, k hi n ng i d , k ngayng i gian, k d i ng i khôn, k sáng ng i t i.

Có m t m, loài ng i d u en, , tr ng, vàng, d u d , hi n, khôn d i, ph n nhi uu gi ng nhau, y là thói say mê ti n b c, say mê n n i không k t i l i, không bi t thúi

hôi, không s chê khen, không màng qu y ph i, áp nhau bu l i mà gi t giành, n u gi t choc r i ch t c ng vui lòng mà n u gi t không c.l i ph i ch t c ng không s .

nh Xuân n m d i ò tr lên M Tho mà h c n m th nhì, khi ò ra sông C a Ti u,p con n c l n ch y cu n cu n l i nh ng n gió ch ng ph t lai rai, c u ngó n c, ngó

tr i, r i c u th m ngh máy t o, ngh lòng ng i, ngh th cu c nh hí tr ng, ngh ái tình nhgi c m ng, thì c u chúm chím c i, nh t là c i cái ti n b c là quí không có th gì bì k p.

ã bi t không ph i t t c m i ng i u ham ti n, c ng có ng i ham th khác,nh ng s ng i ham ti n là s ông, còn s ng i không ham ti n là s ít.

ng i ham ti n h ch lo ph n h , lo cho hi n th i c lên xe xu ng ng a, cn m c r c r , c nhà c a kinh dinh.

ng i không ham ti n h cho th cu c là hí tr ng, nh n gian tà kh h i, b i v y lo tu tâm, d ng tánh, h lo cho vi c cao xa, h lo t ng lai h n hi n t i, b i v y h không ý n b n .

Ng i ham ti n cho ng i không ham ti n là ng i m m ng, r i h chê là d i, khôngbi t h ng thú vui c a i.

Ng i không ham ti n cho ng i ham ti n là ng i c m nhi m v t ch t, r i h chê làgian tham, không k ngh a nhân, h a ph c.

Hai àng chê bai khinh r l n nhau, ai c ng giành ph n ph i, làm cho ng i vô canph i l ng l , không bi t l ph i bên nào, th y ám ham ti n ông h n, ông h n nhi u, l i

n r , r c r thì nh y b theo cho ông thêm n a, thành th phe ham o nhân ngh a l thi rác, nói l ph i không ai thèm nghe, r i b chúng khinh khi, è ép.

nh Xuân ngh t i hoàn c nh xã h i loài ng i nh v y thì b c t c, l m c m ng iy ngó ra ngoài sông. Tr i cao, sông r ng gió ùa m t n c lao xao p vào thuy n nghe

ch x ch. C u nh c u thu c trong phe ham o c, nhân ngh a nên c u b phe ham ti n b ckhinh r , b Hia M chê bai, c u n i gi n quy t v y vùng cho thiên h h t khinh khi, quy t

t cao cho kh i sình l y, b i b m.nh Xuân ng gi n r i l i nh Cúc H ng, nh h i m u gây cu c tình duyên,

u có than s b n phú b t ng, s tình duyên không thành t u. Cúc H ng có nói nhà nàngcó ti n b c nhi u, còn chàng có tài h c gi i. H c gi i m i quí, ti n b c sánh sao cho b ng.

u nh m y l i nàng nói nh v y thì c u h t gi n, mi ng chúm chím c i, th m ngh cha quítr ng b c ti n, không hi u ngh a nhân hay h c th c là cai quái gì, nh ng con l i bi t quí tr ng

c th c, dám “xá sanh nhi th ngh a” v y thì c ng chu c l i cho cha r i, mình còn phi nông cha mù quáng ó làm chi n a. N u mình c ch p nh t gi n h n thì mình có l i h p hòimà l i còn không v b ng ng i yêu ã ch t ng cho tr n tình, v n ngh a. Mình ng thèmgi n thói i, ng thèm k h t c, c che m t bít tai mà tu tâm khai trí, c lo h c cho thànhcông ng ng i b n yêu d i su i vàng kh i th t v ng, ng bà m già trên d ng tr n h tlao kh , ng thân danh mình v t lên cao, kh i v ng sình l y, kh i b khinh r , v y thìxong, ch ng c n ngh t i vi c gi n h n, thù oán làm chi n a.

ã nh tâm, ã l p chí ã v ra con ng t n th xong r i, V nh Xuân h t chán n n,tinh th n gom l i , quy t t n b m nh nh x a.

Ng i có tánh c ng quy t h nói thì làm, không d d n a d u c c nh c hay khókh n bao nhiêu c ng không n i. Thi t h c n m th nhì, V nh Xuân c ng t gi i nh t trong

p n a. Sau lên Sài gòn hai n m c u c ng c gi cái m c y luôn luôn, chúng b n không làmsao qua m t c u cho n i.

i k bãi tr ng v ngh thì hai ba ngày V nh Xuân i vi ng m Cúc H ng m tn, mà l n nào Xuân c ng cà rà ng i t ng nh trót m t hai gi , d ng nh quy n luy n

không n r i nhau, m t t ng nh còn, ch t coi nh s ng.Hai n m sau lên Sài gòn h c, m i n m V nh Xuân c ng l y c a Hai T 10 ng b c

mà thôi. Hai T nài ép th nào c u c ng không ch u l y thêm n a.c mãn b n n m, thi b ng thành chung, V nh Xuân gi i nh t t nhiên chi m th

khoa.Ch r ng ra v , trong lòng V nh Xuân ph i ph i nh nhàng, m ng h c c thành

công r ràng, kh i ph tình ng i b n quá vãng. t i nhà, V nh Xuân l y làm hài lòng nh n th y s thành công c a mình làm cho

ng i quen bi t ai c ng vui m ng. Bà H ng v n Thanh t nhiên vui nhi u h n h t, mà chHai T v i v ch ng ông Giáo Huân vui c ng không ít.

nh Xuân i th m ông Giáo Huân tr c h t. V ch ng ông m ng r , khen ng i, vui vô cùng. Ông Giáo nói: “Th y bi t tr c, h ch u h c thì cháu thành công r ràng, b i v y

hay cháu u th khoa, th y cho là l t nhiên không l chi h t. Th y có môn nh cháuth y l y làm hãnh di n. Th y ti c n m tr c v ch ng Hia M làm b y nên con Cúc H ng

v n. Ch ph i nó còn thì bây gi làm b n v i cháu, th y vui l m v y. H c xong r i, bây gicháu tính làm vi c gì ? Ph i i nhà n c b m i i làm hay là cháu ph i ki m ch xin màlàm ?”.

nh Xuân áp:- Th a th y, bây gi nhà n c không b n a. Mình mu n vô làm s nào ph i xin mà

làm. Có s vô ph i thi, có ch kh i thi. Nhà n c m i thông cáo trong m t thánga s m cu c thi t i dinh Th ng Th ng tuy n 12 th y ký l c b i tùng v i Tham Bi n các t nh. Có anh em r nên con có làm n g i xin d thi. Con

ngh t i tháng sau con s lên Sài gòn thi, nh u thì nhà n c b i làm t nh nàotu ý.

- Cháu thi thì u ch c trong tay. Trong ít ngày ây cháu s làm th y thông, th y kývinh hi n bi t ch ng nào. ây r i v ch ng Hia M m i ti c hùi h i cho mà coi.

i thi thông ngôn, ký l c ph i n m c cho àng hoàng. Cháu ã h t cái l p h c tròi, còn m c s c ph c nhà tr ng n a sao c. Cháu có s m áo dài hay không ?

Ph i b n áo dài, ch không l i thi làm th y mà b n áo v n.- Th a, con ch a có áo dài. con xin má con may cho con.- Thôi, cháu ng làm r n cho ch H ng v n. Cháu thi u th y m ng. V y th y

th ng cháu m t vóc xuy n ng cháu may áo dài mà b n nh ng i ta. sángmai thím cháu ra ch l a mua m t vóc xuy n cho thi t t t r i th y g i xu ng cho.

- Con cám n th y quá.Bà Giáo nói: “Có gì âu mà cám n. Cháu côi cúc, m l i già, mà cháu n h c c

nh v y áng th ng l m. Th y cháu th ng cháu m t cái áo dài. Thôi, v ph n thím, thímth ng cháu m t áo c gi a v i m t qu n v i tr ng ng b mà b n v i áo dài, cho ch

ng v n kh i lo.nh Xuân cám n n a r i m i cáo t mà v . Th y ch a t i, c u i th ng ra th m ch

Hai T , gây m t cu c vui m ng t ng b ng h n n a.Hai T nh c Cúc H ng, nói ch c Cúc H ng ph chí vui lòng, r i nh c t i Hia M

ng nói nh ông Giáo, nói ch c v ch ng Hia M ti c không còn Cúc H ng mà g .

nh Xuân m i Hai T nh chi u b a sau có r nh thì i v i c u vô vi ng m Cúcng. Hai T ch u i, V nh Xuân d n cho c u mua nhang èn ng c u t t m lòng thành

thi t tri ân ng i b n tr m n m b c m ng.Hai T m t l y 20 ng b c a cho V nh Xuân mà nói: “Em h c xong r i, mà b c

a con T g i l i bây gi còn d 20, ch ph i giao cho em. Em ph i l y ng s m áo qu nmà m c, ch không l b v cho ch . B c nó g i ng giao cho em thì em ph i l y ch ”.

nh Xuân ng i suy ngh r i nói: “Em ngh l i em mang n c a Cúc H ng n ng quá.Nh có cô lo cho em m i ph ng di n, ã giúp ti n b c, l i còn lo làm cho em ph nkh i tinh th n, nên em h c m i c ây. Mà ti n b c l i cho em n h c cô d , có l côbi t tr c em còn c n dùng nhi u vi c khác n a. Tháng sau em ph i lên Sài gòn mà thi ký l c.

i nãy th y em nh c ph i s m áo dài ng b n nh ng i ta. May th y em bi u em ng lovi c ó, th y em th ng em m t vóc xuy n cho em b n, r i thím l i h a mua v i th ngem may m t b tr ng mà b n v i áo dài. Thi t là may cho em l m, ai c ng th ng, ai

ng giúp . Bây gi còn 20 ng b c ây em ph i lãnh làm l phí mà i thi. Em ch u na Cúc H ng cho n cùng, r i ki p sau em s n áp l i cho cô”.

nh Xuân l y b c b vào túi.Hai T vui v nói: “Ông Giáo, bà Giáo h a mua xuy n, mua v i th ng em. V y

ch ng nào có thì em em ra ây ng th c y con Ba u nó may giùm cho. Ba u maykhéo, h i tr c nó c ng thân v i con T l m. Nó may giùm cho em, ch c nó không n ti ncông âu”.

nh Xuân v thu t cho m nghe s v ch ng ông Giáo Huân h a cho hàng cho v i,và ch Hai T h a m n may giùm, thì bà H ng v n nói: “Nhà mình thi t là có ph c, nênkhông ph i bà con mà ai c ng th ng, ai c ng lo giúp m con mình. Con ph i ghi nh vi có. Nay mai con i làm th y thông, th y ký, con th y ng i nghèo, con ph i giúp cho h

nghe hôn con. ó là cách con tr n cho ng i ã giúp con”.Sáng b a sau bà H ng v n i ra ch bán bánh. V nh Xuân d n m mua giùm nhang

èn v i gi y ti n vàng b c ng bu i ch u c u i vi ng m Cúc H ng mà t n.n tr a hai m con ng n c m, thì có m t h c trò gái ôm vô a cho V nh Xuân

t gói, nói bà Giáo sai em cho Xuân. Bà H ng v n m li n ra coi, th y có m t x p xuy nen v i nu t x p v i tr ng. V nh Xuân d n con nh v th a l i c u cám n ông Giáo, bà Giáo

vô cùng.i n a chi u Hai T vô t i, V nh Xuân l y nhang èn i li n v i ch vô m ng t

n Cúc H ng. V nh Xuân c m th y ph n m bây gi c ch m c bao trùm, c u t nhangèn và gi y vàng b c r i ng tr c m mà vái: “Em Cúc H ng, qua h c xong r i. Qua thiu r ràng, nên qua v ây mà t n em. Em có công g ng vó lo cho qua n h c thành danh.

Qua v a theo ý em, nên qua ph i gi v n l i h a. Qua h c thành công r i, nh ng em khôngcòn cho qua n n áp ngh a. V y qua c mong ki p khác ôi ta tái ng ng qua tr ncho em”.

nh Xuân vái mà c u a n c m t.Cúng vái xong r i, Hai T v i V nh Xuân ng i d a bên m mà nói chuy n.Gíó chi u hiu h t, ng n c ph t ph . Phía tr c nh ng th t v n cau, d a liên ti p

nhau tr ng c nh xanh lè, phía sau nh ng ám ru ng lúa chín n m l i r i ph i màu vàng chói.Chim v bay kêu chéo chét, ng i i ng s n b c xung x ng.

Nh m c nh ng tình, V nh Xuân ng i t ng nh ng i quá c . Hai T nh c tánh n tCúc H ng th ng ngay c ng quy t, a làm ngh a, dám c u ng i không k th phi khôngch u gian d i.

nh Xuân than không th nào trong i n y c u còn g p c m t Cúc H ng thnhì, mà d u g p c có l c u c ng lãng l vì l a tình ã t t, kh i tình ã tan, trót ba n m r i

u s ng v i quy n sách ho c bài v n, c u vui v i v ng mây ho c ng n gió, c u ã quen r i,không bi t thích th gì khác.

Hai T ngó c u mà c i r i cùng nhau i v . Xuân nói bà Giáo ã g i xuy n v i v icho r i. H i T m i ghé nhà Xuân l y em v m n may giùm. Bà H ng v n có gói theo

t b v i c c a Xuân cho th may coi bi t kích t c.Cách 10 b a sau may xong. Hai T ôm lên giao cho Xuân b n th . B tr ng

ng nh áo xuy n b n ngoài, cái nào c ng v a h t. Xuân b n i qua i l i cho m v i Hai Txem c u ra dáng th y thông th y ký rõ ràng, nên bà H ng v n vui lòng c c m.

Hai T có em theo m t gói. n a. Bây gi ch m i m gói ó ra l y a cho Xuânnu t b v i tr ng v i m t b l a tr ng mà nói: “Con T không còn mà lo s m áo qu ncho em ì làm vi c. Ch là chi c c a hai em. V y ch thay m t cho con T may thêm cho emhai b n a. y là ph n c a ch th ng em. Ch ngh m t b tr ng b n i làm vi c không

, nên ch may thêm m t b n a ng có mà thay i. Còn b hàng lúc r nh rang emn i ch i”.

con bà H ng v n c m tình nói không xi t.Cách ít ngày n a V nh Xuân c th c a ng i b n h c Sài gòn cho hay ngày thi

ã nh ch c r i và d n ph i lên tr c m t b a, lên nhà ng i b n, ng anh em bàn so ni nhau mà i thi.

n t i ngày thi, V nh Xuân i thi, ã có áo qu n, có s n ti n b c trong l ng, l i cónhà b n mà ng ít b a, kh i t n hao chi h t, b i v y Xuân v ng b ng, không lo chi n a.

Thi ký l c, Xuân u n a, c ng u cao. M c ích l p thân ã t c r i. Công laoc t p thành t u, viên mãn. ã b c nh i b n s mà b c qua c nh i th y ký, th y thông.nh i m i th nào ? Ch a bi t c. M ng mà c ng lo.

nh Xuân v t i nhà, bà H ng v n vui m ng, ch Hai T vui m ng, v ch ng ôngGiáo Huân vui m ng. Mà ông Giáo hãnh di n h n h t. Ông i khoe cùng ch , khoe môn

a ông danh giá l y l ng, khoe tài ông oán tr c không sai, khoe con nhà nghèo có tâm chíthì quí h n con nhà giàu th p b i.

y ng i buôn bán x m xì chê v ch ng Hia M d i, ch chi ng ép g con T , bây gi g nó cho V nh Xuân, nó c làm cô ký, cô thông sung s ng m t i, vinh vang

t c a. V ch ng Hia M h th n nên ban ngày rút phía sau, không mu n ló ra c a.Chi u b a ó, V nh Xuân m t mình i vi ng m cha và m Cúc H ng. M i ch c u

ng i m c ni m giây lâu, v i cha thì t n sanh thành, v i Cúc H ng thì c m tình c m ngh a.i l i, V nh Xuân ng , chiêm bao th y Cúc H ng v th m, nàng vui v nói: “Em v

ng anh h c ã thành công theo ý anh nh tr c, mà c ng theo ý em mong m i. Em c ngcho anh hay l i em h a v i anh âu ó ã vuông tròn. V y anh th y em l n n y là l n chót,

i vì ba n m nay h n em theo phò h anh cho anh n h c. Em xin v i Diêm Chúa nh v y.Nay anh n h c ã xong, l p thân ã xong, nên Diêm Chúa d y em ph i i u thai, không cho h n em theo anh n a V y t rày v sau anh t ng nh em thì c, nh ng ng vái vanmong th y m t em. Em không th cho anh th y em n a c. Thiên c ã nh nh v y. Xinanh ng bu n. Diêm chúa có mách cho em bi t ki p sau ôi ta s g p nhau. V y ki p n yanh ph i c i v ng có ng i lo c m n c cho anh. T nh chí l n má c c kh lung l m.Bây gi má già r i, t nhiên má m i m t. Anh i làm vi c, h ki m nhà yên r i, thì r c má

mà nuôi. Nuôi má thì ph i má không i ch i. Anh ng có má ph i lo c m n ccho anh n a. Anh ph i c i v ng v anh lo ph ng s anh và má. Thôi, em c u chúc cho

ng công danh c a anh càng ngày càng thêm r ng r , trong gia ình thu n th o, ra ngoàithiên h kính nh ng, ngó lên không h , ngó xu ng không phi n, chí t n th không kh n,lòng háo ngh a không m i. Ng i ta thôi thúc em ph i i cho k p gi . V y em xin anh nhìnem m t l n chót r i cùng nhau v nh bi t. Em kính chào anh“.

nh Xuân la m t ti ng l n, ch n v n ng i d y, a tay nh mu n níu Cúc H ng. Téra không th y ai h t, ch có ng n èn leo lét trên bàn th v i ti ng gà c gáy vang trong xóm.

Bà H ng v n nghe con la l n, bà b c ra th y con ng i tr trên ván. Bà h i t i saocon la. V nh Xuân thu t m chiêm bao l i cho m nghe. C u nói Cúc H ng v mách b o

ng nàng xin phép Diêm V ng h n u thai ba n m ng linh h n nàng theo phò h cho

u n h c hoàn t t. Nay c u h c ã thành công r i nên Diêm ình bu c nàng ph i i u thai,i ki p khác s c ph i hi p. Nàng l i c n d n h i làm vi c, d n nhà c a yên r i thì

ph i c i v ng có ng i lo c m n c cho m ngh , vì m già m i m t, không nên mc nh c n a.

Bà H ng v n c m th y h n ma mà c ng bi t hi u o, s p i u thai mà c ng còn locho m con bà, thì bà xúc ng n a n c m t. Bà t m t cây nhang c m trên bàn, vái cholinh h n Cúc H ng u thai vào nhà giàu có sang tr ng cho nàng sung s ng t m thân.

i ó m con chong èn ng i mà bàn tính i s ng t ng lai v i nhau. V nh Xuânnói coi nhà n c b i làm vi c x nào. H t i ó c u m n ph r i c u s vi t th cho mhay ng m bán nhà, bán theo v i c u cho m con kh i cách bi t. Nh có th ch i

c thì l a th nào c n nh bàn th , gi ng, ván, thì m n ghe ch i, còn l t v t khôngng áng thì l i cho bà con l i xóm ai c n dùng th gì h l y mà dùng.

con t ng còn ph i ch lâu, té ra ch a t i 10 b a thì có trát Tham bi n su t chong ch c làng V nh L i ph i truy n cho th y Phan V nh Xuân hay, quan Th ng c ã c p

ng cho th y làm ký l c chánh ng ch và b th y tùng s v i quan Tham Bi n, ch t nh MTho. V y th y ph i n Tòa B Gò Công lãnh c p b ng và l y gi y i tàu i xe l a lên MTho mà làm vi c.

ng ch c hay V nh Xuân c nhà n c c p b ng làm ký l c, l i th y quan thamBi n g i b ng th y thì kiêng n , nên c y H ng hào l i nhà bà H ng v n m i th y ký Xuân

n nhà vi c Gi ng ng lãnh trát c a quan Tham Bi n.nh Xuân m c áo dài àng hoàng i l i nhà vi c làng. H ng ch c ni m n nh c gh

i ng i, r i l y lá trát c a quan Tham Bi n trao cho Xuân. i Xuân xem trát r i thôntr ng m i nh nh t l i khen ng i Xuân n h c gi i, c ch c v cao, làm r ràng cholàng V nh L i. H ng hào ti p h i th m cách n h c, cách thi c . H ng giáo h i v l ng

ng. Còn H ng thân ti c Xuân không c b làm vi c tai Tòa B Gò Công cho h ngch c c nh che ch .

nh Xuân th y c b M Tho, không xa x s cho l m thì m ng th m, mu n vli n ng báo tin cho m hay, mà b h ng ch c h i cù nhây làm c u ph i m t h n n a gi

ng h .Ch ng V nh xuân v , bà H ng v n hay tin con c làm vi c t i M Tho thì bà

ng mà nói Ch Gi ng có ò i M h ng ngày, bà lên xu ng th m con r t t n. Xuân nóinh có ò nên ch ng Xuân m n c ph r i m bán nhà và ch lên mà , kh i t n haoti n ch chuyên nhi u.

nh Xuân tính tr a mai ph i xu ng Tòa B Gò Công mà lãnh c p b ng v i gi y itàu i xe, ki m nhà quen ngh m t êm r i sáng m t xu ng tàu lên Sài gòn ng i xe l aqua M .

u ra nhà Hai T cho ch hay và cáo t v i ch mà i làm vi c. Hai T h i c u ra imà còn ti n hay không. Nh c u c n dùng ti n bao nhiêu thì nói cho ch bi t, ch s cho

n. Xuân nói hôm i thi c u xài ti n c nên s b c 20 ch c ng c a chi giao hôm n v ncòn nguyên. Bây gi i làm vi c, nhà n c cho gi y i tàu i xe kh i t n ti n, b i v y c ukhông c n dùng tiên thêm làm chi.

nh Xuân i th ng lên t giã v ch ng ông Gi o Huân. Hai ông bà nghe Xuân c M Tho c ng m ng l m. Bà Giáo h i Xuân i làm vi c, v y mà em bà H ng vãn theo

hay không. Xuân nói lên tr n ki m ph m n c r i s r c m lên. Bà Giáo nói xu tthân i làng vi c, t i x l quê ng i trong l ng ph i có s n ti n m i kh i b i r i. V y bàcho m n m t s ti n em theo mà xài, vì l ng ph i cu i tháng ng i ta m i phát, n ukhông có ti n thì l y chi n ng ch ngày lãnh l ng. Xuân nói ã có 20 ng, xài m t thángkhông h t. Bà Giáo nói: “Thím có m t d a con, tu i c tu i cháu. Nó c ng m côi cha nhcháu mà nó bên Tàu, thím không châu c p cho nó c, không bi t nó no ói th nào. Thímth y cháu côi cút l i b n ch t thím th ng c ng nh con thím v y. V y thím giúp cho cháu

t s ti n ng nh âm c khi n cho có ng i khác giúp con thím”.

Bà Giáo l y a cho Xuân 30 ng b c. Xuân c t không ch u l y. Ông Giáo ph ican thi p, ép Xuân l y ng trong l ng có ít n a là 50 ng, ch ng nào làm có ti n d r i str l i, mà d u không tr c ng không sao, b i vì bà Giáo tính làm ph c ng con bà nh âm

c.Xuân nghe nh v y nên m i ch u l y ti n.Ông Giáo h i ch ng nào i. Xuân nói ngày mai xu ng Tòa B lãnh gi y t r i i luôn.Ông Giáo m i nói: “V y thì b t u ngày mai cháu s lìa c h ng, s xa th y, xa b n

mà b c ch n vào ng i, s ng trong c nh i khác h n v i c nh i thu nay. Cháukhông ph i là m t a h c trò nghèo n a. Cháu là th y thông, th y ký, k b m, ng i d , k

, ng i c u thân. V y tr c khi cháu xa th y, th y gi ng cho m t bài h c cu i cùng,bài h c làm ng i s ng v i cu c i th c t . Cháu có h c T Th , cháu bi t thánh nh n cónói nh v y: s ng trong i thái bình, xa g n u l c nghi p an c mà mình a v nghèohèn, ó là m t u áng h . Còn s ng trong i ly lo n, n c nghiêng nhà nát, tr m h l mthan, mà mình ng i a v giàu sang, ó c ng là m t u áng h . Nay n c mình ã m t chquy n, mà vì c m áo ph i m no, l i vì th o thân ph i toàn v n, nên c c ch ng ã cháu ph i

nho h c mà theo Âu hoá, ng làm th y ký, th y thông. X a thánh nh n nói ra làm quan làvì mu n thi hành o h c, ch không ph i vì nghèo, nh ng có khi c ng vì nghèo mà ph i làmquan. Mà n u vì nghèo nên ph i ra làm quan, thì nên lãnh m t ch c v nh m n nh ánhtr ng canh c ng c. Ch c v th y thông, th y ký không có gì h tr ng, nh ng ng i c mquy n không bi t ti ng Vi t, còn th y thông, th y ký thì bi t ti ng Pháp. Ch c v nh m n mànó thành tr ng h là t i tr ng h p ó, t i quan Pháp không biêt ti ng Vi t, dân Vi t khôngbi t ti ng Pháp, cháu làm thông ngôn, ký l c, cháu nói và hi u c c hai th ti ng, t cnhiên cháu ng làm trung gian gi a quan v i dân. Cháu nói sao thì quan tin v y, cháu bi usao thì dân làm v y. Cháu th y cái m quan h ó hay không ?.

nh Xuân g c u mà áp:- , con th y.- , ch c v c a cháu l i h i cho làng cho dân l m, t i ph c trong ó, ghét

th ng c ng trong ó mà phát sanh. M y m i n m nay th y thông, th y kýph n nhi u làm gió, làm m a, làm s ng, làm ch t, b i v y m y ng c dânkiêng n chi u chu ng, dua b , út nhét, nh v y nên m y ng giàu có, sang tr ng

n ng i. M y ng không nh n c ngã, dân nghèo, c lo cho vinh thân, phì gia,n ngon, s ng mà thôi. ó c nh i th c t c a th y thông, th y ký trong bu iy là v y ó. Vì v y nên t b a hay cháu thi u ký l c th y gi t mình, th y lo

cho cháu s b ti n b c nhem thèm, r i còn b b lôi cu n mà cháu c ng ph i sangã vào ng b t công, b t chánh v i h .

- Th a, con không th làm nh h c. S a so n b c ch n lên ng i, con ãch n b n ch “Thanh cao chánh tr c” làm tiêu bi u ng ngó ch ng mà i t i.

- Thanh cao chánh tr c ! c v y thì hay l m. Nh ng không ph i d mà làm câu cháu. Cháu chung ch v i m t ám ng i, c th y u ph i b ng ngang qua

t v ng bùn l y, d u cháu không ch u l m ch n, cháu c ng không làm sao chokh i l m c. N u cháu không ch u l i qua, thì cháu trái ý v i các b n, làm saocháu chung ch n a c. Thanh liêm, cao th ng, chánh tr c ph i hi n nh n, chí

m i làm c. Cháu nh tu i, l i h c ít, th y s e cháu khó mà t c m yc tánh ó. V y th y khuyên cháu i d u g p tr ng h p nào cháu c ng ng

quên o nhân ngh a c a Kh ng M nh. Cháu ng dua b b trên mà c u thânng d bóc l t k d i mà th l i. Cháu ph i g t gao v i cháu và r ng dung cho

ng i, cháu ph i th ng yêu c u giúp ng i y u hèn, nghèo kh . Ti n b c b tngh a cháu ng thèm, nh ng thói xa hoa cháu ng t p. Cháu ph i tu tâm d ngtánh, giúp ng i ch ng h i ng i. c nh v y c ng ã khá l m.

- Con s rán s c làm theo l i th y d y.

- Cháu ph i nh u n y n a: m c d u v t i sao d i, cháu là ng i Vi t, thì baogi cháu c ng là ng i Vi t, không l t da mà làm ng i gì khác c. Cháu cóbi t câu hát n y không ?

Huy n ng mãn, nha môn b t mãn,Bìm bìm leo, thúi ch ng leo,Chi chi c ng ki p th ng Tèo,

c th i h ng hách, nghiêng nghèo ai th ng ?(thúi ch: lo i dây leo m c mé sông chung l n v i a n c, mùi thúi

t. Ng i mi n Nam ép lá thúi ch l y n c tr n v i b t g o làm “bánh thúi ch”, bánh cómàu xanh trung tâm và màu tr ng rìa, n v i ng cát (ng t) ho c v i m m kho (m n))

Cháu hi u ý câu hát ó hay không ?- Th a hi u.Ông Giáo chúm chím c i r i ông a tay ch ngoài sân mà h i: “Cháu th y hai ch u

môn c a th y tr ng thu nay kia hay không ?”.nh Xuân th y hai ch u môn hai gi ng khác nhau: m t gi ng lá xanh mà có m

tr ng xen l n, còn m t gi ng lá xanh ngoài rìa, mà tròng gi a thì lòm. C u khônghi u ý th y h i chi v y, song c u c ng áp:

- Th a m y n m nay con th y hai ch u môn ó loài.- Sách v nói cây trúc t ng tr ng ng i quân t . Mà th y coi môn có tánh ch t

quân t h n. Th y tr ng ó ng mai chi u th y ra ngó mà tu tâm, d ng tánh.Cháu nh coi, m i b môn, cái c ng thì th ng ngay suôn t, mà trong thì có lthông t d i lên trên, không có gai, mà c ng không có nhánh. Còn c b i môn thìlá n m trên che g c kín mít, coi có v n ch t l m v y. N m tr c th y ngómôn r i th y t m t c p i nh v y:Trung thông ngo i tr c, vô m ng vô chi,Th ng cái, h tàn, h u v n h u ch t.Ph i hôn ? Trong thông, ngoài th ng, không có gai, không có nhánh. Trên che ycho d i c m êm, ra v v n, ch t nh ng i quân t .

- Th a, th y t tánh ch t môn nh v y thì trúng l m.- , ch ng cháu có nhà c a, cháu ki m môn tr ng nh th y ra vô dòm th y ng

nh mà tu d ng.- Con vâng l i th y.- Thôi, cháu v s a so n hành lý ng mai có i làm vi c. H i x a a b n i làm

quan ng i ta t ng cây qu t ph t gió nhân cho dân gian c g i nhu n. Naycháu i làm vi c, th y c ng chúc cháu r i nhân c cho dân chúng u c h pth .

Bà Giáo ti p nói: “Cháu i m nh gi i. Ch ng ch H ng v n theo lên tr n v i cháui, lúc nào cháu có d p v vi ng m , thì cháu ghé nhà th y thím ây , ng ng i chi h t”.

nh Xuân cám n, chúc th cho v ch ng ông Giáo r i t mà v .Bà H ng v n l ng x ng lo c m cho con n. Bà h i i th m h t ch a. V nh Xuân

nói th m xong r i h t, l i thu t chuy n bà Giáo ép cho m n 30 ng b c cho m nghe. Bànói bà dành d m x a rày c 10 ng, tính ch ng con i bà s a cho con em theo. V nhXuân nói bây gi con ã có t i 50 ng, còn l y thêm làm chi n a. C u xin m c t dành nhà xài.

Bu i chi u, Xuân i vi ng m cha v i m Cúc H ng m t lát, r i x p qu n áo b vông s a so n mà i.

a sau, bà H ng v n ngh bán bánh, nhà lo c m n c cho Xuân, r i bà m nng i vác r ng ra xe t , bà c ng theo a con i làm th y ký l c.