สาธารณภัย ที่เกี่ยวข้อง...

สำนกโรคตดตอนำโดยแมลง

กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข

88/21 ถนนตวานนท อำเภอเมอง จงหวดนนทบร 11000

www.thaivbd.orgกรมควบคมโรค

กระทรวงสาธารณสขโหลดฟรทวไทย

สาธารณภยทเกยวของกบภาวะฉกเฉนทางดานสาธารณสข

สาธารณภยทเกยวของ

กบภาวะฉกเฉนทางดานสาธารณสข

กรมควบคมโรค

กระทรวงสาธารณสข


ISBN 978 - 616 - 11 - 2212 - 6

ทปรกษา

นายแพทยโสภณ เมฆธน อธบดกรมควบคมโรค

นายแพทยโอภาส การยกวนพงศ รองอธบดกรมควบคมโรค

นายแพทยนพนธ ชนานนทเวช ผอำานวยการสำานกโรคตดตอนำาโดยแมลง

นายแพทยสมยศ กตตมนคง ผชวยผอำานวยการสำานกโรคตดตอนำาโดยแมลง

นายสตวแพทยพรพทกษ พนธหลา หวหนากลมโรคตดตอระหวางสตวและคน

บรรณาธการ

ดร.ทนพ.กตตพงษ เกดฤทธ รองผอำานวยการสำานกโรคตดตอนำาโดยแมลง

คณะทำางาน

ดร.ปต มงคลางกร

นางสธรา พลถน

นายอนนต พระจนทรศร

นางสาวรชนกร มณศร

นางสาวสมฤทย ทองแยม

ลขสทธ กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข

จดพมพโดย สำานกโรคตดตอนำาโดยแมลง

88/21 ถนนตวานนท ตำาบลตลาดขวญ

อำาเภอเมอง จงหวดนนทบร 11000

www.thaivbd.org

facebook.com/thaivbd

พมพท โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย จำากด

ปทพมพ สงหาคม 2557 จำานวน 2,000 เลม

คำ�นยม

ภยพบตเปนเรองทสามารถเกดไดทกทและทกเวลาการเตรยมความพรอมเพอรองรบสถานการณ

เปนเรองสำาคญโดยเฉพาะภยพบตทเกยวกบโรคซงในบทบาทของกรมควบคมโรคเปนหนวยงานทสำาคญ

ในเรองน คมอสาธารณภยทเกยวของกบภาวะฉกเฉนทางดานสาธารณสขทเรยบเรยงโดย ดร.กตตพงษ

เกดฤทธเปนหนงสอทชวยสรางการเรยนรและถายทอดความรแกเจาหนาททตองปฏบตในดานภาวะฉกเฉน

สาธารณสขอนเปนผลใหเกดความพรอมของทกหนวยงานทเกยวของและเปนจดใหเกดสงดแกงาน

สาธารณสขตอไปในอนาคต และหวงเปนแรงบนดาลใจใหมบคคลรวมกนทำางานในหนวยงานดานภยพบต

มากยงขนตอไป

ดวยความปรารถนาด

นายแพทยนพนธชนานนทเวช

ผอำานวยการสำานกโรคตดตอนำาโดยแมลง

1สงหาคม2557

คำานยม

ดร.กตตพงษ เกดฤทธ เปนนกเทคนคการแพทย ทดนดนคนควาวจยทำาวทยานพนธ

ดานวทยาศาสตรการพฒนาภมภาค จนไดรบปรญญาดษฎบณฑตจากมหาวทยาลยราชภฏสรนทรอยางสมเกยรต

เตมภาคภม และยงเปนทปรกษานายกสภามหาวทยาลยนเรศวร ทำาใหคณาจารยและเพอนรวมงานชนชม

ยนดดวยความปตยง

หนงสอสาธารณภยทเกยวของกบภาวะฉกเฉนทางดานสาธารณสขเปนผลงานจากความเชยวชาญ

เชงวชาชพ และวชาการดานสาธารณสขท ดร.กตตพงษ เกดฤทธ ไดศกษามาอยางละเอยดลกซง

นบวาเปนเสมอนตำาราทางดานการแพทยและสาธารณสขใหมอกเลมหนง

ผมเคยเปนทปรกษา ดร.กตตพงษ เกดฤทธ ในระหวางการทำาวจยเพอทำาวทยานพนธปรญญาเอก

และไดเคยนำาคณะนกศกษามาดและเรยนรงานของศนยเตรยมความพรอมปองกนสาธารณภยแหงเอเชย

(Asian Disaster Preparedness Centre ADPC) ซงผมเปนประธานสถาบนแหงนมานานกวา 10 ป

จงพอใจทไดเหนผลงานของ ดร.กตตพงษ เกดฤทธ ทไดเรยบเรยง ผสมผสาน ความรทางการแพทย

และการสาธารณสขรวมไปถงการเตรยมความพรอมดานการปองกนสาธารณภยไวในทเดยวกนอยาง

เปนระบบ ทำาใหเขาใจความหมายของการบรหารจดการสาธารณภยทงในแงสงคม เศรษฐกจและการเมอง

บรหารจดการสาธารณสข ของหนวยงานภาครฐ ภาคเอกชน และองคกรพฒนาเอกชนดวย

หนงสอเลมนจงมคณคาอยางยงสำาหรบนกบรหารทงราชการและเอกชนทปฏบตงาน ดานการแพทย

การสาธารณสข และสาธารณภยรวมถงผเกยวของซงควรนำาไปใชศกษาเปนแนวทาง อนจะกอใหเกด

ประโยชนแกมวลมนษยชาตและทกภาคสวนในวงกวางตอไป

ดวยความรกและปรารถนาด

ศาตราจารยเกยรตคณ ดร.นพ.กระแส ชนะวงศ

ประธานศนยเตรยมความพรอมปองกนภยพบตแหงเอเชย (ADPC)

นายกสภามหาวทยาลยนเรศวร

อดตผอำานวยการสถาบนการสาธารณสขอาเซยน มหาวทยาลยมหดล

30 กรกฎาคม 2557

คำานยม

ปจจบนภยพบตเกดบอยครงขนกวาในอดต ทงภยทเกดโดยธรรมชาตและภยทเกดจากมนษย

ไมวาจะเปนอทกภยทมความรนแรงขน แผนดนไหวทใกลตวมากขน รวมถงภยเฉพาะตางๆ เชนภยจากสารเคม

ภยจากเหตการณความไมสงบและภยจากโรคระบาด ผลงานของ ดร.กตตพงษ เกดฤทธ ไดถายทอด

เรองราวทเกยวของกบการสาธารณสขฉกเฉนไดอยางยอดเยยม ครอบคลมทงเชงปองกน เตรยมความพรอม

ตอบโต ฟนฟ รวมถงการปฏบตดานระบาดวทยา หนงสอสาธารณภยทเกยวของกบภาวะฉกเฉน

ทางดานสาธารณสขนเปนผลงานทมประโยชนอยางยงไมเพยงตอบคลากรดานสาธารสขแตยงมความสำาคญ

ตอหนวยงานจำานวนมากทเกยวของและตองทำางานบรณาการรวมกนหลายภาคสวนในการจดการตอภาวะ

ภยพบต โดยเฉพาะความคาดหวงตอการเรยนรจากหนงสอเลมนจะเปนประโยชนตอการจดการภาวะฉกเฉน

ทางดานสาธารณสขเพอลดความสญเสยชวตของมวลมนษยชาตจากสาธารณภยลงได

ดวยความรกและปรารถนาด

ดร.นพ.ไพโรจน บญศรคำาชย

รองเลขาธการสถาบนการแพทยฉกเฉนแหงชาต

คำานำา

สาธารณภยเปนเหตการณทเกดขนกบประชาชนเปนจำานวนมาก ไมสามารถคาดการณสถานท

เวลา และความรนแรงไดแนนอน เมอเกดขนแลวจะสงผลกระทบอยางรนแรงตอชวต ทรพยสน และ

สงแวดลอม จนเกนขดความสามารถของหนวยงานในพนทนนๆ จะจดการไดโดยลำาพงหรอดวยวธการปกต

การจดการสาธารณภยตองดำาเนนการอยางตอเนองกน ตงแตระยะกอนเกดสาธารณภย ระยะเกด

สาธารณภย และระยะหลงเกดสาธารณภย โดยอาศยวธการพเศษและบรณาการการทำางานของทกฝาย

ทงระดบชมชน จงหวด ประเทศ และระหวางประเทศ นอกจากนสาธารณภยยงเปนสาเหตสำาคญททำาให

ระบบสาธารณปโภค ระบบการรกษาพยาบาลไดรบความเสยหายจนสงผลใหเกดโรคระบาดของโรคตางๆ

ทงโรคประจำาถนหรอโรคชนดใหมๆ พนทใหมๆ หรอเกดจากเชอโรคทเคยระบาดในอดตและสงบไปหลายป

แลว แตกลบมาระบาดใหมได ดงนนความรเกยวกบวทยาการระบาดการเฝาระวงทางวทยาการระบาด

การสอบสวนทางวทยาการระบาด การเฝาระวงและสอบสวนทางวทยาการระบาด จงเปนองคความร

ทสำาคญทตองนำามาประยกตใชในสถานการณสาธารณภย นกสาธารณสขมบทบาทสำาคญตอการจดการ

สาธารณภย เพราะตองเปนผประเมนและคาดการณผลกระทบของสาธารณภยทกประเภททเกดขน

ตอสขภาพของประชาชน วางแผนปองกน ควบคม และบรรเทาสาธารณภย ตลอดจนเปนสวนหนง

ของทมในการจดการสาธารณภย

หวงอยางยงวาหนงสอสาธารณภยท เกยวของกบภาวะฉกเฉนทางดานสาธารณสขน

จะเปนประโยชนในการจดการระบบสขภาพในสถานการณสาธารณภย แกนกสาธารณสขในการดแล

สขภาพอนามยของประชาชนทไดรบผลกระทบจากสาธารณภย ตอไป

ดร.ทนพ.กตตพงษ เกดฤทธ

สำานกโรคตดตอนำาโดยแมลง

หนา

บทนำา 1

ความหมายของสาธารณภย 2

ประเภทของสาธารณภย 3

ความรนแรงและผลกระทบของการเกดสาธารณภย 4

1. ความรนแรงของสาธารณภย 4

2. ผลกระทบของการเกดสาธารณภย 5

3. หลกการและวธจดการสาธารณภย 6

4. การประเมนผลการดำาเนนงานหลงเกดสาธารณภย 10

5. ปจจยสำาคญในการจดการสาธารณภยใหมประสทธภาพ 11

6. การจดการสาธารณภยของประเทศไทย 12

บทบาทของนกสาธารณสขตอการปองกนและบรรเทาสาธารณภย 16

1. การเตรยมพรอม (Preparation) 16

2. การเผชญเหต (Response) 17

3. การฟนฟ (Recovery) 18

4. การปองกน (Prevention) 19

การปองกนและควบคมภยธรรมชาต 19

1. ความรทวไปเกยวกบภยธรรมชาต 19

การปองกนและควบคมภยจากอทกภยและดนโคลนถลม 23

1. สาเหตของการเกดมหาอทกภย 23

2. การปองกนภยพบตอนเนองมาจากอทกภยนำาทวมและดนโคลนถลม 27

3. การปองกนและควบคมภยจากสนาม 33

การปฏบตของหนวยงานภาครฐ 35

การปฏบตของหนวยงานภาคเอกชน 36

การปฏบตของหนวยงานภาคประชาชน 36

สารบญ

หนาการปองกนและควบคมภยจากแผนดนไหว 37วทยาการระบาดกบการควบคมปองกนสาธารณภย 42 1. ความหมายของวทยาการระบาด 42 2. หลกคดสำาคญทางระบาดวทยา 42 3. การเฝาระวงทางวทยาการระบาด 47กระบวนการดำาเนนงานการเฝาระวงทางวทยาการระบาดในสถานการณสาธารณภย 49 1. การรวบรวมขอมล 49 2. แหลงขอมล 49 3. เครองมอรวบรวมขอมล 50 4. เครองมอเรยบเรยง 50 5. ประมวลและวเคราะหขอมลการเฝาระวง 50 6. ประโยชนจากการวเคราะหลกษณะการเกดโรคตามเวลา 51 7. การประเมนผลการดำาเนนการปองกนและควบคมโรค 51 8. ลกษณะสถานท 51 9. เขตการปกครอง 52 10. เขตภมศาสตร 52วธการวเคราะหลกษณะการเกดโรคหรอปญหาสขภาพตามสถานท 52การสอบสวนทางระบาดวทยาในสถานการณการสาธารณภย 53กลมโรคทตองสอบสวนเมอเกดสาธารณภย 56การตรวจวนจฉยทางหองปฏบตการเพอหาสาเหต 56ขนตอนการสอบสวนโรค(StepsofInvestigation) 57แนวทางการปองกนและควบคมโรคตดตอนำาโดยแมลงในศนยพกพงชวคราว 69ความรเรองโรคตดตอนำาโดยแมลง 76การปองกนและควบคมโรคระบาดทสำาคญๆ 86 1. การปองกนและควบคมโรคไขหวดใหญสายพนธใหม 2009 86 2. การปองกนและควบคมโรคซารส 93 3. การปองกนและควบคมโรคมอ เทา ปาก 96 4. การปองกนและควบคมโรคอบตใหมอนๆ ทมโอกาสระบาดใหญ 98

การเตรยมความพรอมและศกยภาพของประเทศในภาพรวม 119

สารบญ (ตอ)

หนา

ตารางท 1 ระดบความรนแรงและลกษณะของสาธารณภยทเกดขนในประเทศไทย 5

ตารางท 2 ตารางแสดงขนาดและความรนแรงของสาธารณภยประเภทแผนดนไหว 39

และลกษณะภยทเกดขนในรกเตอรสเกล

ตารางท 3 ตารางแสดงขนาดและความรนแรงของสาธารณภยประเภทแผนดนไหว 40

และลกษณะภยทเกดขนในมาตราเมอรแคลลสเกล

ตารางท 4 การรบประทานสมตำาในผปวย และผไมปวยเปนโรคบด 66

ตารางท 5 สารกำาจดแมลงทแนะนำาใหใชพนเพอควบคมหนองแมลงวน 74

ตารางท 6 สารกำาจดแมลงทใชพนใหฤทธตกคางเพอควบคมแมลงวน 75

สารบญตาราง

หนา

แผนภาพท 1 วฏจกรการบรหารจดการสาธารณภย 13

แผนภาพท 2 ภาพปรมาณนำาฝนเปรยบเทยบ ป 2552-2554แมนำาหลกและ 24

เขอนขนาดใหญของประเทศไทย (ขวา)

แผนภาพท 3 ภาพอทกภยกอใหเกดนำาทวมเรอกสวนไรนา และอตสาหกรรมยานยนต 25

แผนภาพท 4 ภาพนำาปาไหลหลากทจงหวดอบลราชธาน และนำาปาไหลหลากทอตรดตถ 26

แผนภาพท 5 ภาพดนโคลนถลมทบเสนทางคมนาคมทจงหวดเชยงราย ปพ.ศ. 2555 26

แผนภาพท 6 ภาพผลจากอทกภยตอวถชวตคนในชมชนและระบบเศรษฐกจของประเทศ 26

แผนภาพท 7 ภาพเขอนภมพล เขอนสรกต และเขอนปาสกชลสทธ 31

แผนภาพท 8 ภาพลกษณะคลนและระดบนำาทะเลชายฝงในการเกดสนาม 34

ณ หาดไรเลย จงหวดกระบ

แผนภาพท 9 ภาพสภาพความเสยหายทเกดขนจากสนาม ทจงหวดภเกต 35

แผนภาพท 10 ภาพการเตรยมความพรอมเพอปองกนและบรรเทาภยจากสนาม 37

หอกระจายเสยงและสญญาณภยและทนเฝาระวงเตอนภยสนาม

แผนภาพท 11 ภาพอาคารทพกอาศยและเสนทางคมนาคมทไดรบผลกระทบจากภยแผนดนไหว 40

ขนาด 6.9 รกเตอรใกลกบเมองหยาอน มณฑลเสฉวน

ประเทศสาธารณรฐประชาชนจน

แผนภาพท 12 จำานวนผปวยดวยโรค Pontiac fever ตามวนเรมปวย เมองมชแกน 62

ระหวางวนท 28 มถนายน – 5 สงหาคม ค.ศ. 1968

แผนภาพท 13 จำานวนปวยดวยโรคหด ตามสปดาหทเรมมผน เมองเซนต หลยส และนวเจอรซ 62

ระหวางวนท 4 เมษายน – 17 พฤษภาคม ค.ศ. 1994

แผนภาพท 14 จำานวนปวยดวยโรคหดในเดก ตามวนทเรมมผน 63

แผนภาพท 15 สถานการณไขหวดนกในคน และพนททมการระบาดของโรคในสตว 63

แผนภาพท 16 ภาพแสดงการสมผสเชอ HIV จากผตดเชอ 7 คน 64

แผนภาพท 17 ภาพวงจรชวตของแมลงวน 83

แผนภาพท 18 ภาพแมลงวนบาน 84

แผนภาพท 19 ภาพแมลงวนหวเขยว (Blow flies) 85

สารบญภาพ

หนา

แผนภาพท 20 ภาพแมลงวนหลงลาย (Flesh flies) 85

แผนภาพท 21 ภาพการแพรกระจายและการกลายพนธของเชอไวรสทเปนสาเหต 80

ของไขหวดในคนและสตวประเภทตางๆ

แผนภาพท 22 ภาพวธการลางมอทถกตอง 82

แผนภาพท 23 ภาพหนากากสำาหรบปองกนเชอไวรส กบหนากากทใชกนทวไป 85

ไมสามารถปองกนไวรสได

แผนภาพท 24 ภาพลกษณะตม พอง ใส ของโรคมอ เทา ปาก 87

แผนภาพท 25 รอยโรคคดทะราด ระยะเรมแรกบรเวณขาตมแตกแผลเปอยลกษณะหนา 100

คลายหนงคางคก

แผนภาพท 26 รอยโรคคดทะราด ตามอวยวะสวนตางๆของรางกาย 100

แผนภาพท 27 รอยโรคของโรคคดทะราดทมการทำาลายกระดกและกระดกออนรวมทงจมก 101

แผนภาพท 28 โรคแอนแทรกซผวหนงบรเวณคอ 104

แผนภาพท 29 ภาพถายระยะใกลของผนโรคฝดาษทตนขา 107

สารบญภาพ (ตอ)

สาธารณภยทเกยวของกบภาวะฉกเฉนทางดานสาธารณสข 1

บทนำา

สาธารณภยเปนเหตการณทเกดขนอนมผลกระทบตอสาธารณชน ไมสามารถคาดการณ สถานท

เวลา และความรนแรงไดแนนอน เมอเกดขนแลวจะสงผลกระทบอยางรนแรงตอสงแวดลอม ความเปนอย

ของประชาชน และโอกาสเกดโรคระบาด จนเกนขดความสามารถของหนวยงานในพนทนนๆ จะจดการได

โดยลำาพงหรอดวยวธการปกต การจดการสาธารณภยตองดำาเนนการอยางตอเนอง ตงแตระยะ

กอนเกดสาธารณภย ระยะเกดสาธารณภย และระยะหลงเกดสาธารณภย โดยอาศยวธการพเศษและ

บรณาการการทำางานของทกฝายทงระดบชมชน จงหวด ประเทศ และระหวางประเทศ ประเภทของ

สาธารณภยตามแนวคดแบบคลาสสก จำาแนกตามสาเหตหรอลกษณะการเกดไดเปน สาธารณภยธรรมชาต

และสาธารณภยจากการกระทำาของมนษย ตามแนวคดใหมจำาแนกตามสาเหตและเจตนารมณของการเกด

เปน 3 ประเภท ไดแก สาธารณภยธรรมชาต สาธารณภยจากเทคโนโลย และสาธารณภยซบซอน

ภยธรรมชาตเปนสาธารณภยทเกดขนเองตามธรรมชาต เชน พาย นำาทวม แผนดนไหว

การระบาดของโรค เปนตน ภยธรรมชาตทเกดขนไดบอยๆ ในประเทศไทยไดแก อทกภยและดนโคลนถลม

นอกจากนยงมภยธรรมชาตทสำาคญๆ ทเคยเกดขนแลวและมโอกาสเกดขนไดอกในประเทศไทย ไดแก

สนามและแผนดนไหว ภยธรรมชาตแตละประเภทมลกษณะและระดบความรนแรงทแตกตางกน ซงจะทำาให

เกดผลกระทบทเกดขนตอชวตและทรพยสนทแตกตางกน แตกสามารถประยกตใชหลกการและวธ

การจดการ สาธารณภยไดคลายๆ กน การจดระดบความรนแรงของสาธารณภยเปนประโยชนในการดำาเนน

การปองกนและบรรเทาสาธารณภย ทงน มวธการจดระดบความรนแรงหลายวธและขนอยกบประเภทของ

สาธารณภย ผลกระทบของสาธารณภยทำาใหเกดความสญเสยทงในบคคลหรอกลมคน ทงทไดรบผลจากภย

ทงรางกาย จตใจ ชวต และทรพยสน และผลกระทบทเปนความสญเสยของประเทศทางเศรษฐกจสงคม

และการเมอง ซงมความสำาคญตอการวางแผนและดำาเนนการชวยเหลอทเหมาะสมเชนกน ศกยภาพของ

สถาบนหรอหนวยงานทเกยวของ ชวงเวลาและความตอเนองในการจดการ การจดการสาธารณภยดำาเนนการ

อยางตอเนอง 3 ระยะ ไดแก ระยะกอนทจะเกดสาธารณภย ระยะเกดสาธารณภย และระยะหลงการ

เกดสาธารณภย

โรคระบาดเปนหนงในสาธารณภย ทเกดขนจากสงมชวตขนาดเลกๆ เชน ไวรส แบคทเรย เปนตน

และเชอโรคสามารถปรบตวใหคงทนอยในสภาวะแวดลอมได โดยอาจจะมสตวเปนพาหะในการแพรมาสคน

หรอตดตอโดยตรงโดยไมมพาหะในการแพรกได นอกจากนน ยงมผตดเชอสวนใหญ ทไมแสดงอาการแต

เปนพาหะนำาโรค มทงทเกดจากเชอโรคชนดใหมๆ พนทใหมๆ หรอเกดจากเชอโรคทเคยระบาดในอดตและ

สงบไปหลายปแลวแตกลบมาระบาดใหมดงนนความรเกยวกบวทยาการระบาดการเฝาระวงทางวทยาการระบาด

การสอบสวนทางวทยาการระบาด การเฝาระวงและสอบสวนทางวทยาการระบาดจงเปนองคความร

ทสำาคญทตองนำามาประยกตใชในสถานการณสาธารณภย นกสาธารณสขมบทบาทสำาคญตอ การจดการ

สาธารณภยทเกยวของกบภาวะฉกเฉนทางดานสาธารณสข2

สาธารณภย เพราะตองเปนผประเมนและคาดการณผลกระทบตอสขภาพของประชาชนใน สาธารณภย

ทกประเภททเกดขน สามารถวางแผนปองกน ควบคม และบรรเทาสาธารณภย ตลอดจน เปนสวนหนง

ของทมในการจดการสาธารณภยไดอยางมประสทธภาพ และเกดประสทธผล

ความหมายของสาธารณภย

สาธารณภย ตามความหมายในพระราชบญญตปองกนและบรรเทาสาธารณภย พ.ศ. 2550

มาตรา 114 หมายถง อคคภย วาตภย อทกภย ภยแลง โรคระบาดในมนษย โรคระบาดสตว โรคระบาด

สตวนำา การระบาดของศตรพช ตลอดจนภยอนๆ อนมผลกระทบตอสาธารณชน ไมวาเกดจากธรรมชาต

มผทำาใหเกดขน อบตเหต หรอเหตอนใด ซงกอใหเกดอนตรายแกชวต รางกายของประชาชน หรอ

ความเสยหายแกทรพยสนของประชาชน หรอของรฐ และใหหมายความรวมถงภยทางอากาศ และ

การกอวนาศกรรมดวย

องคการอนามยโลก (2002) ไดใหความหมายของสาธารณภยวา หมายถง เหตการณใดๆ ทกอ

ใหเกดความเสยหาย การทำาลายสงแวดลอม การสญเสยชวตหรอความตองการบรการดานสขภาพ

ทเกนขดความสามารถของหนวยงานทมอยในพนทประสบภย และจำาเปนตองขอความชวยเหลอจาก

หนวยงานภายนอกพนท

สมโภช รตโอฬาร และสดาว เลศวสทธไพบลย (2553: 26-27) ใหความหมายของสาธารณภย

ไววา หมายถง ภยหรออนตรายททำาใหเกดความสญเสยทงมนษย ทรพยสนและสงอนๆ อยางรนแรง และ

สงผลกระทบตอประชาชนเปนจำานวนมาก และเกนขดความสามารถของหนวยบรการดานสวสดภาพ

ทางสงคม ในพนทนนๆ ในการดำาเนนการระงบและแกไขภยนนไดโดยลำาพง

สำานกงานเพอลดความเสยงจากภยพบต องคการสหประชาชาต (2012) ใหความหมายของ

สาธารณภย วา หมายถง เหตการณขนวกฤตทเกดขนอยางกวางขวางซงไมสามารถแกไขหรอปองกน

ไดดวยวธการปกตและตองใชกระบวนการพเศษในการฟนฟเพอใหกลบคนสสภาพปกต สาธารณภย

อาจเกดขนโดยไมสามารถคาดเดาถงเวลา สถานท หรอความรนแรงของเหตการณ หรออาจสามารถคาดเดา

เวลา สถานทและความรนแรงของเหตการณไดโดยใชเครองมอทางวทยาศาสตรและเทคโนโลยเขามารวม

ในการทำานายเพอลดผลกระทบทจะเกดขนจากความเสยหายในชวตและทรพยสน แตไมสามารถลด

ความรนแรงของภยนนๆ ได

สรปไดวา สาธารณภย หมายถง เหตการณใดๆ ทไมสามารถคาดการณสถานท เวลา และ

ความรนแรงไดแนนอนและเมอเกดขนแลวจะกอใหเกดผลกระทบตอชวตและทรพยสนในวงกวาง และ

เหตการณดงกลาวไมสามารถแกไขและปองกนไดโดยหนวยงานในพนทหรอวธการปกต ตองใชวธการพเศษ

และบรณาการการทำางานของหนวยงานในการฟนฟเพอใหกลบสสภาพเดม สาธารณภยไมสามารถลด

ความรนแรงได แตสามารถใชความรทางวทยาศาสตรและเทคโนโลยรวมในการทำานายเพอปองกนและลด

ผลกระทบทอาจเกดขนจากสาธารณภยนนๆ ได


ประเภทของสาธารณภย

มเชลและคณะ (Micheal et al, 1980: 56-58) ไดจำาแนกประเภทของสาธารณภย ดงน

ตามแนวคดแบบคลาสสค ไดจำาแนกประเภทของสาธารณภยตามสาเหตหรอลกษณะการเกด เปน

2 ประเภท คอ สาธารณภยธรรมชาต และสาธารณภยจากการกระทำาของมนษย

1. สาธารณภยธรรมชาต (Natural Disaster) เปนสาธารณภยทเกดขนเองตามธรรมชาต ไดแก

1.1 สาธารณภยเชงอตนยมวทยา เปนสาธารณภยทเกดขนจากการเปลยนแปลงสภาพอากาศ

และ มกเกดขนตามฤดกาล เชน พาย อากาศหนาวผดปกต คลนความรอน ภยแลง เปนตน

1.2 สาธารณภยตามสภาพภมประเทศ เชน นำาทวม หมะถลม เปนตน

1.3 สาธารณภยทเกดจากการเปลยนแปลงของเปลอกโลก เชน แผนดนไหว ภเขาไฟระเบด

เปนตน

1.4 สาธารณภยทางชวภาพ เปนสาธารณภยทเกดขนจากสงมชวต เชน การระบาดของโรค

ตางๆ ภยจากฝงแมลง เปนตน

2. สาธารณภยจากการกระทำาของมนษย (Man-made Disaster) เปนสาธารณภยทเกดจาก

การกระทำาของมนษยโดยอาจเกดจากสงประดษฐของมนษยทประดษฐเพอเพมความสขสบายใน

การดำารงชวตหรอเพอการประหตประหารกน ไดแก

2.1 อคคภย ภยจากไฟฟา

2.2 ภยจากการประกอบอาชพหรอการทำางาน เชน อบตเหตจากเครองจกร เปนตน

2.4 ภยจากความไมสงบของประเทศ เชน การจลาจล การกอการราย สงคราม เปนตน

2.5 ภยจากสารเคมและวตถอนตราย

2.6 ภยจากความเจรญกาวหนาทางเทคโนโลย เชน ภยจากอาคารสง รถไฟใตดน

โรงงานขนาดใหญทใชเทคโนโลย เปนตน

ตามแนวคดใหม (Contemporary Concept) ไดจำาแนกประเภทของสาธารณภยตามสาเหตและ

เจตนารมณของการเกด เปน 3 ประเภท คอ (Micheal et al, 1980: 56-58)

1. สาธารณภยธรรมชาต (Natural Disaster) เปนภยทเกดโดยธรรมชาต เชน นำาทวม พาย

แผนดนไหว แผนดนถลม ภยแลง ไฟปา เปนตน

2. สาธารณภยจากเทคโนโลย (Technological Disaster) เปนภยทเกดจากการกระทำาของ มนษย

เชน อคคภย ภยจากการจราจรและคมนาคมขนสง ภยจากการทำางาน เปนตน

3. สาธารณภยซบซอน (Complex Disaster) เปนภยทเกดจากการกระทำามนษยโดยการมงหวง

ผลทางการเมองหรอทางสงคม เชน การกอจลาจล การกอการรายรปแบบตางๆ เปนตน


ความรนแรงและผลกระทบของการเกดสาธารณภย

การไดรบทราบถงความรนแรงและผลกระทบของการเกดสาธารณภย มความสำาคญตอการจดการ

ความเสยหายทเกดขน เพอวางแผนและดำาเนนการชวยเหลอทเหมาะสมและเฉพาะเจาะจงตอไป ดงนน

นกสาธารณสขจำาเปนตองทำาความเขาใจความรนแรงและผลกระทบของการเกดสาธารณภย ดงรายละเอยด

ตอไปน

1.ความรนแรงของสาธารณภย

ในการระบความรนแรงของสาธารณภยมการกำาหนดไวหลากหลายขนอยกบประเภทของ

สาธารณภยทเกดขน ในหลกการพนฐานไดมการกำาหนดวธการคำานวณระดบความรนแรงโดยสำานกงาน

จดการภยฉกเฉนสหรฐอเมรกา (2012) ซงจดระดบความรนแรงของสาธารณภย โดยพจารณาจาก 4 องค

ประกอบหลก คอ ขอมลในอดต ระดบการเกดอนตราย ภาวะคกคาม และความนาจะเปน โดยนำาเหตการณ

หรอลกษณะของสาธารณภยทเกดขนมาใชกำาหนดระดบความรนแรงของสาธารณภยในเบองตนวาในแตละ

องคประกอบอยในระดบใด ตำา ปานกลาง หรอสง โดยการประเมนจะกำาหนดนำาหนกของความสำาคญใน

แตละองคประกอบกอน เชน

- ขอมลในอดต ใหนำาหนก 2

- ระดบการเกดอนตราย ใหนำาหนก 5

- ภาวะคกคาม ใหนำาหนก 10

- ความนาจะเปน ใหนำาหนก 7

สำาหรบการกำาหนดนำาหนกคะแนนในแตละองคประกอบ ระดบตำา ปานกลาง และสง กำาหนด

ใหระดบตำามนำาหนกคะแนนเทากบ 1 คะแนน ระดบปานกลางมนำาหนกคะแนน 5 คะแนน และระดบสง

มนำาหนกคะแนน 10 คะแนน นำาคาคะแนนทไดจากการประเมนในแตละองคประกอบไปคณกบนำาหนกของ

แตละองคประกอบแลวรวมคะแนน ถาคะแนนรวมเทากบ 100 แสดงวามความรนแรงอยในระดบสง หรอ

มความเรงดวนในการใหความชวยเหลอ ถาคะแนนตำากวา 100 แสดงวามความรนแรงในระดบลดหลน

ลงมาตามลำาดบ

แตเนองจากปจจบนสาธารณภยบางครงมขอบเขตของภยพบตทกวางขวางครอบคลมประเทศ

จำานวนมาก จงไดมการกำาหนดขนาด (Magnitude) และระดบของความรนแรง (Intensity) ของภยพบต

ใหเปนสากล ใชเหมอนกนทกประเทศ และจำาแนกตามประเภทของภยพบตซงมลกษณะเฉพาะทแตกตาง

กนออกไป การระบขนาดและความรนแรงดงกลาวมกจะแสดงผลในเชงปรมาณทางคณตศาสตร

เชน แผนดนไหว จะแสดงในรปของรกเตอรสเกล (Richter scale) หรอเมรกลลสเกล (Mercalli scale)

เปนตน

สำาหรบประเทศไทย กรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย ไดจดระดบความรนแรงของ


สาธารณภยทเกดขนในประเทศไทยแบงเปน 4 ระดบ ดงตารางท 1

ตารางท1 ระดบความรนแรงและลกษณะของสาธารณภยทเกดขนในประเทศไทย

ระดบความรนแรง ลกษณะของเหตการณระดบท 1 สาธารณภยขนาดเลก ทองถนสามารถจดการไดโดยตนเองระดบท 2 สาธารณภยขนาดใหญ เกดขดความสามารถของทองถน ตองอาศยการชวยเหลอ

จากทองถนขางเคยงและหนวยงานทเกยวของในจงหวดระดบท 3 สาธารณภยขนาดรนแรง เกดขดความสามารถของจงหวดตองการสนบสนนจาก

จงหวดขางเคยง และหนวยงานทเกยวของระดบท 4 สาธารณภยขนาดรายแรง สถานการณฉกเฉนระดบวกฤตมผลกระทบเปนบรเวณ

กวาง เกนขดความสามารถระดบจงหวดและหนวยงานทเกยวของในพนทใกลเคยง

ตองอาศยบรหารวกฤตการณในระดบชาต

ทมา: แผนการปองกนและบรรเทาสาธารณภยแหงชาต พ.ศ. 2553-2557, คณะกรรมการปองกนและ

บรรเทาสาธารณภยแหงชาต.

2.ผลกระทบของการเกดสาธารณภย

ผลกระทบจากการเกดสาธารณภยมทงทางตรงและทางออมขนอยกบขนาดและระดบ

ความรนแรงของเหตการณเชน การเกดแผนดนไหวทรนแรงอาจทำาใหเกดพนดนแตกแยก อาคารสงกอสราง

พงทลาย ไฟไหม แกสรว ทอระบายนำาและทอประปาแตก สวนแผนดนไหวในทะเลจะทำาใหเกดคลนสนาม

ขนาดตางๆ กนในบรเวณพนทตามแนวชายฝงทะเล ซงจะกอใหเกดผลกระทบตอสงแวดลอม ชวตและ

ทรพยสน ความเปนอยของประชาชน เกดโรคระบาดและผลกระทบตอสภาพจตใจของประชาชน รวมถง

ผลกระทบความเสยหาย ในภาพรวมทางเศรษฐกจของประเทศ การสอสารการคมนาคม การลงทนและ

แผนการพฒนาของประเทศอกดวย สรปไดวาผลกระทบของสาธารณภยแบงเปน 2 ดานใหญๆ คอ

ผลกระทบตอผประสบภยและผลกระทบทางเศรษฐกจ สงคม และการเมองของประเทศ

2.1 ผลกระทบตอผประสบภย

2.1.1 ผลกระทบตอรางกาย อาจเปนไดตงแตไมพบรองรอยบาดแผล หรอมบาดแผล

จนถงขนเสยชวต ขนอยกบความรนแรงและลกษณะของการเกดสาธารณภย

2.1.2 ผลกระทบตอจตใจ สาธารณภยทำาใหเกดการตกใจ เสยใจ สญเสย วตกกงวล

เครยด จตใจออนลา ทอถอยหมดกำาลงใจ หรอบางครงไมสามารถควบคมสต และอาจนำาไปสการเกดปญหา

ทางสขภาพจตได

2.1.3 การสญเสยทรพยสน เชน ทอย ททำากน ทรพยสนเงนทอง เกดความเศราสะสม

ซงสงผลกระทบตอจตใจของผประสบภยดวยเชนกน


2.2 ผลกระทบทางเศรษฐกจ สงคม และการเมองของประเทศ

2.2.1 ผลกระทบทางเศรษฐกจ เมอเกดสาธารณภยจะทำาใหกจกรรมตางๆ ทางเศรษฐกจ

ไมสามารถดำาเนนไดตามปกต ทงการผลต การคาขายและการขนสงสนคา ทำาใหราคาสนคาเปลยนไป

รายไดลดลง ผมรายไดนอยกจะไดรบความเดอดรอนตางๆ ตามมา เชน เกดพายไซโคลนนารกสในประเทศ

พมา ป พ.ศ. 2551 มผเสยชวตจำานวน 138,366 คน มลคาความเสยหายประมาณ 4,000 ลานเหรยญสหรฐ

ซงผลกระทบทางเศรษฐกจ อาจเกดความเสยหายไดทงทางตรงและทางออม

2.2.2 ผลกระทบทางดานสาธารณปโภค คมนาคม และการขนสง เมอเกดสาธารณภย

อาจทำาใหเกดการขาดแคลน ขดของ หรอตดขาดในดานตางๆ เชน นำา ไฟฟา การสอสารโทรคมนาคม

การขนสงทางบก ทางนำาหรอทางอากาศ การถายเทของเสยและการกำาจดขยะมลฝอย เปนตน ทำาใหเกด

ปญหาความเดอดรอนแกประชาชน

2.2.3 ผลกระทบทางการเมองการปกครองภายในประเทศ เมอเกดสาธารณภยหาก

หนวยงานของรฐทมหนาทในการบรรเทาสาธารณภยไมสามารถดำาเนนการชวยเหลอไดอยางมประสทธภาพ

ประชาชนอาจเกดความรสกไมดตอรฐบาล ทำาใหรฐบาลสญเสยภาพลกษณได

3.หลกการและวธจดการสาธารณภย

การจดการสาธารณภย (Disaster management) หมายถง การวางแผน การตดสนใจและ

การปฏบตทเกยวของกบการปองกน บรรเทา การเตรยมพรอมกอนการเกดเหต การปฏบตการระหวาง

เกดเหต และ การฟนฟสภาพรางกาย จตใจ และการดำาเนนชวตใหกลบสสภาพเดมโดยเรวทสด

(แอนน จระพงษสวรรณ. 2552: 12-13) การจดการสาธารณภยจะดำาเนนการตงแตระยะกอน

เกดสาธารณภย ระยะเกดสาธารณภย และระยะหลงการเกดสาธารณภย แตละระยะมหลกการทแตกตางกนไป

ดงตอไปน

3.1 หลกการและวธจดการสาธารณภย

3.1.1 การจดการระยะกอนเกดสาธารณภยระยะกอนเกดภยอาจมระยะเวลาสนหรอยาว

แลวแตประเภทของสาธารณภย อยางไรกตาม ปจจบนไดมการนำาความรทางวทยาศาสตรและเทคโนโลย

มารวม ในการพยากรณลวงหนา ทำาใหสามารถคาดการณถงเวลาทเกด ระยะเวลาของสาธารณภยทคงอย

ในพนท และความรนแรงไดระดบหนง ทำาใหสามารถเตอนภยหรอเตรยมการปองกนลวงหนาได เชน พาย

ประเภทตางๆ แตสาธารณภยบางชนดกไมอาจคาดการณหรอพยากรณลวงหนาได ดงนน การจดการ

ในระยะน จงประกอบดวยกจกรรมสำาคญ ดงน

3.1.1.1 การประเมนลกษณะของสาธารณภยทคาดวาจะเกดขนเปนการศกษา

ทางภมศาสตร อตนยมวทยา อทกศาสตร สภาวะแวดลอมและการเกดซำาของภยธรรมชาต เทคโนโลย

ใหมๆ สามารถชวยประเมนและบอกไดวาบรเวณใดจะเกดสาธารณภยชนดใด ชวงเวลาไหน สาธารณภย

ทงทเกดจากธรรมชาตและจากมนษยจงคาดการณไดเปนสวนใหญ ความแตกตางอยทวาภยจากธรรมชาต

นนไมอาจหลกเลยงไดแตสามารถบรหารจดการเพอลด หรอจำากดผลกระทบของมนได สวนภยจากมนษย

หลกเลยงได ปองกนไมใหเกดได หรอหากเมอเกดขนแลว สามารถลดหรอจำากดผลกระทบนนไดเชนกน


ดงนนจงควรมการประเมนสาธารณภยทจะเกดขนและจดทำาแผนทแสดงบรเวณพนทเสยงประเภทตางๆ

ในแตละภาคเพอการวางแผนจดการเตรยมพรอมปองกนและลดผลกระทบทมประสทธผล

3.1.1.2 การวเคราะหผลกระทบทคาดวาจะเกดขนจากเหตการณสาธารณภย

เปนการวเคราะหกลมทจะถกผลกระทบจากสาธารณภย ซงไดแก มนษย ทรพยสน อาคาร/สงปลกสราง

สาธารณปโภค พนทการเกษตรเปนตน

3.1.1.3 การกระจายขอมลขาวสารเพอสรางการรบรสสาธารณะ เมอเกด

สาธารณภยขน ประชาชนบางกลมไดรบผลกระทบโดยตรง และสาธารณชนทวไปกไดรบผลกระทบดวยกน

ทงสนไมมาก กนอย ดงนนทกคนจงจำาเปนตองไดรบร และตดตามขอมลขาวสาร ในระดบทแตกตางกน

กลาวคอ ผอยในพนทเสยงตองรระดบลกซงถงรายละเอยดวา

- ภยทจะเกดขนกระทบกบตนเองอยางไร รบมอกบภยนนๆ อยางไร

- ตองทำาอะไรกอนหรอหลง สำาหรบตนเอง ครอบครว และเพอนบาน

- รฐบาลมแผนชวยเหลอชมชนไวอยางไร

- แตละคนจะมสวนรวมในระบบการจดการตางๆ อยางไร เชน การชวย

สงขาวเตอนภย การแจงภยและระดบความรนแรง การแจงอพยพ การจดสรรความรบผดชอบ เพอดแล

ซงกนและกน เปนตน

- จะอยไดอยางไรในทพกใหปลอดภย และนานพอทความชวยเหลอจะมาถง

สวนประชาชนทวไป ควรไดรบความรเพอการดแลตนเอง รจกภย รจกการหลบภย รวธการปฐมพยาบาล

รแผนการจดการสาธารณภยมากพอทจะรวมมอ รวมคด หรออาสาสมครชวยผประสบภยได

3.1.1.4 การกำาหนดนโยบายการจดการสาธารณภยของแตละประเทศอาจมความ

แตกตางกน ขนอยกบนยามของสาธารณภยทแตละประเทศกำาหนด ผลกระทบทเกดขน ทรพยากรทม

รวมทงนโยบายดานอนๆ และแผนการพฒนาประเทศ โดยมากนโยบายการจดการกอนเกดภยใหความสำาคญ

กบการเตรยมรบสถานการณฉกเฉนมากกวามาตรการปองกนและลดผลกระทบ นโยบายทชดเจนเปนหลก

การสำาคญในการจดการสาธารณภย ซงกำาหนดทศทางแกทกภาคสวนในสงคม ทเกยวของในการดำาเนนได

อยางบรณาการตอไป

3.1.1.5 การจดการระบบกระบวนการพยากรณและระบบการเตอนภยการพฒนา

เครองมอททนสมย รวมทงการตดตอสอสารผานดาวเทยม ทำาใหระบบการพยากรณมความแมนยำามากขน

การพยากรณยงทำาไดลวงหนากอนเกดภยไดนานเทาใด ระบบการเตอนภยทดกยงมประสทธผลตอมาตรการ

จดการความเสยง เพอปองกนหรอลดผลกระทบจากเหตการณมากขนเทานน ซงลกษณะของระบบเตอนภยทด

มดงน

- ตองชดเจนทงระบบและวธการ และบนทกเปนลายลกษณอกษร

- ตองเผยแพรใหทราบในทกระดบ ตงแตระดบทองถน ถงระดบประเทศ

ทงในระยะกอนเกดภย ขณะเกดภย และหลงเกดภย ระดบผบรหาร รฐบาล องคกรทเกยวของ เจาหนาท

ทกระดบ บคคล ทเกยวของ และสาธารณชน


- ระบบการเตอนภยของแตละประเทศตองสามารถรบการเตอนภยจาก

นานาชาตไดคดคนและประยกตใหเหมาะสมกบประเทศของตนได สามารถสงสญญาณการเตอนภยไดทง

ระดบชาตและระดบชมชนตลอดจนเตอนภยประเทศอนๆ ไดดวย

- ตองมมาตรการเตอนภยสำารองไวในกรณทระบบเตอนภยหลกลมเหลว

หรอถกทำาลาย

- องคกร หรอบคคล หรอกลมประชาชนเปาหมายของการเตอนภย ตอง

มอปกรณทรบการเตอนภยได และรวาเมอรบการแจงเตอนภยแลวตองปฏบตอยางไร

- ตองเตรยมอปกรณและการจดการทเกยวของกบระบบการเตอนภยไว

พรอมใชงานอยเสมอ ไดแก ระบบการอพยพผคน สถานททปลอดภยสำาหรบนำาผประสบภยเขาอยอาศย

พรอมปจจยพนฐานในการดำารงชวต เชน อาหาร นำา สขาภบาล ยารกษาโรค เปนตน

- ตองกำาหนดวธการนำาหรอระดมทรพยากรตางๆ มาใชไดทนในชวงของ

การเตอนภย

- ตองกำาหนดแผนและวธการตอบสนองภาวะฉกเฉนกรณทไมมชวงเตอน

ภยไวเปนอยางดทสด เนองจากภยหลายชนดยงไมสามารถพยากรณไดลวงหนา เชน การเกดแผนดนไหว

เปนตน

- ระบบและวธการขนตอนตางๆ ของการเตอนภยตองมการกำาหนด

ทดสอบและฝกซอมเปนระยะๆ อยางตอเนอง พรอมประเมนผลและปรบปรงเพอปองกนความผดพลาด

- ขอความทใชสอสารในการเตอนภยแกสาธารณชนตองกระชบ ชดเจน

และเปนภาษาทคนธรรมดาสามญจะรบร เขาใจ และปฏบตไดถกตองทนท หลกเลยงการใชศพทเฉพาะท

ยงคงตองแปลความหมาย

3.1.1.6 การเตรยมพรอมดานตางๆ ครอบคลมการดำาเนนการในเรองตอไปน

- การจดทำาแผนตามนโยบายระดบชาต การกำาหนดผรบผดชอบในแตละ

ระดบและขนตอนตางๆ การซอมแผน การประสานแผน และการแกไขปรบปรงแผนใหทนสมยและใชได

ผลอยเสมอ

- การเตรยมทรพยากรทงดานบคคลกร ยานพาหนะ เครองมอและ

อปกรณสำาหรบกภยและชวยชวต ระบบปองกนทรพยสน อปกรณและระบบการตดตอสอสารตลอดจน

ปจจยในการดำารงชวตตางๆ รวมทงวเคราะหศกยภาพของการจดการทรพยากรดวย

- การเตรยมพรอมประชาชน ไดแก การใหความรและกระจายขอมล

ขาวสารอยางทวถงการมสวนรวมของประชาชนในการเตรยมความพรอมรบมอตอสถานการณ จดใหมการ

ซอมปฏบต และ รบฟงความคดเหนจากชมชนซงเปนผทจะเผชญเหตและมประสบการณทจะแกไขวธการ

จดการใหเขากบบรบทของทองถน ตลอดจนการนำาภมปญญาชาวบานหรอความเชอในชมชนมาเปนสอ

ขอความรวมมอดวย


3.1.1.7 การปองกนเพอลดผลกระทบจากสาธารณภย การดำาเนนขนตอนน มก

ไมใชทางเลอกแรกของการจดการสาธารณภย เนองจากตองใชทรพยากรมาก ใชเวลานาน และเหนผลชา

ตองมการประเมนคาใชจายเทยบกบผลประโยชนทไดรบอยางรอบคอบดวยความระมดระวง เชน การสราง

เขอนปองกนการเกดอทกภย แตกมมาตรการมากมายทดำาเนนการไดโดยไมสนเปลองคาใชจาย

เชน มาตรการดานกฎหมาย การใหความรและฝกอบรมผเกยวของ เปนตน

3.1.2การจดการขณะเกดสาธารณภยระยะเกดภยจะแตกตางกนไปตามแตละชนด

ของสาธารณภย บางชนดมระยะเวลาการเกดสนแตอาจรนแรง เชนการระเบด หรอบางชนดเกดขนนาน

และรนแรงมผลกระทบมาก เชน อทกภย ความแหงแลง โรคระบาด ระยะการเกดสาธารณภยจงม

ความสำาคญตอการวางแผนในการปองกนและควบคมสาธารณภย การดำาเนนการระยะนอยางมประสทธภาพ

ขนอยกบ การเตรยมพรอมทด ซงทำาใหเกดความรวดเรวในการดำาเนนการและความมประสทธผล ทสำาคญ

คอ ระบบบญชาการเหตการณ และการจดตงศนยปฏบตการฉกเฉนเพอการดำาเนนการ ดงน

3.1.2.1 ระดมทรพยากรทเหมาะสมทนเวลา ทรพยากรตางๆ มกกระจายอยตาม

ทตางๆ การจดการระดมทรพยากรทตองการในจำานวนทเหมาะสมและจงหวะเวลาทเหมาะสมเปนเรองยาก

ทตองจดการใหไดดวยแผนการจดการทด นอกจากน การกระจายทรพยากรใหถงผรบอยางทวถงกเปน

ปญหาสำาคญทตองจดการใหได

3.1.2.2 ประเมนสถานการณและความเสยหาย เมอเกดสาธารณภยขนตองดำาเนน

การสำารวจและตดตามประเมนสถานการณและความเสยหายทนท และควรใชพาหนะทเหมาะสม

3.1.2.3 วเคราะหความตองการชวยเหลอ จากการสำารวจในขอ 2) ตองวเคราะห

วามผคนขาดทอยอาศยเทาใด ตองการอาหาร นำา และทพกชวคราวเทาใด ตองการความชวยเหลอจาก

ทางการแพทยหรอการกภยโดยดวนทใดหรอประการใดบาง

3.1.3การจดการหลงเกดสาธารณภยสามารถแบงยอยๆ เปนระยะกภย (Rescue

phase) เปนระยะของการชวยชวตและระงบภย โดยทำาใหภยสงบลงโดยเรวหรอลดอนตรายใหนอยลง ระยะ

บรรเทาภย (Relief phase) เปนระยะทภยเรมสงบหรอไมเปนอนตรายตอไป จะเปนการบรรเทาภยหรอ

บรรเทาทกขทประชาชนกำาลงประสบอย และ ระยะฟนฟสภาพ(Rehabilitation phase)เปนระยะหลง

สาธารณภยสงบแลว และไดรบการบรรเทาภยในระยะเรงดวนไปแลว งานในระยะนจะเกยวกบฟนฟและ

บรณะสงชำารดเสยหายไปกลบคนสสภาพเดมใหมากทสดเทาทจะทำาได การจดการหลงเกดสาธารณภย

บางครงไมอาจแยกจากกนกบการจดการขณะเกดภยได เพราะเปนความตอเนองของสถานการณ เนองจาก

ภยแตละชนดมระยะและรปแบบในการเกดไมเหมอนกน การดำาเนนการในระยะนไดแก

3.1.3.1 ระยะกภยไดแก การรอซากปรกหกพงเพอชวยเหลอผประสบภยทตดอย

ในอาคาร เปนตน

3.1.3.2 ระยะบรรเทาภยไดแก การอพยพผประสบภย การชวยเหลอเรองทพก

และปจจยในการดำารงชวตและการบรการทางการแพทย


3.1.3.3 ระยะฟนฟสภาพเปนกจกรรมตอเนองกนกบการตอบสนองภาวะฉกเฉน

ซงกจกรรมหลายประการตองดำาเนนการตอไป การฟนฟบรณะสภาวะปกตขนอยกบขอมลการประเมน

สถานการณความเสยหายและความตองการจำาเปนในการฟนฟตามลำาดบความสำาคญ นอกจากน การดำาเนน

การฟนฟบรณะควรตอบสนองวตถประสงคหลายๆ อยางไดพรอมกน ซงตองพจารณานโยบายรฐบาล

แผนการพฒนาประเทศ และการจดการดานการปองกนและลดผลกระทบของการจดการสาธารณภยแหงชาต

จากทกลาวมาขางตนจะเหนวา ภยธรรมชาต เปนสงทไมสามารถคาดการณได และยากทจะ

ปองกนและควบคมใหเปนไปตามทเราตองการได อยางไรกตามนกวทยาศาสตรและเทคโนโลยไดพยายาม

คดคนวธทจะลดผลกระทบทจะเกดขนจากภยธรรมชาตแตละประเภทใหเกดนอยทสดเทาทจะทำาได ในภาพรวม

เราสามารถกำาหนดวธการและมาตรการเพอลดผลกระทบความรนแรงทเกดจากภยธรรมชาต โดยตองม

การดำาเนนการกอนเกดภย ขณะเกดภย และหลงเกดภย เรยกวา วงจรการจดการสาธารณภย ประกอบดวย

1. การปองกน (Prevention) คอ การดำาเนนการเพอหลกเลยงหรอขดขวางมใหภยพบตและ

ความสญเสยเกดขน

2. การบรรเทาผลกระทบ (Mitigation) คอ กจกรรมทมงในการลดผลกระทบและความรนแรง

ของภยพบตทกอใหเกดอนตรายและความสญเสยแกชมชนและประเทศชาต

3. การเตรยมพรอม (Preparedness) คอ การเตรยมการลวงหนาเพอเพมขดความสามารถ

ใหกบรฐบาล องคกรปฏบต ชมชน และปจเจกบคคล ในการเผชญกบภาวการณเกดภยพบตไดอยาง

มประสทธภาพมากขน

4. การรบสถานการณฉกเฉน (Emergency Response) คอ การปฏบตอยางทนททนใด

เมอภยพบตเกดขน

5. การฟนฟบรณะ (Recovery) การฟนฟบรณะเปนขนตอนทดำาเนนการเมอเหตการณภยพบต

ผานพนไปแลว เพอใหพนทหรอชมชนทไดรบภยพบตกลบคนสสภาพทดขน

6. การพฒนา (Development) การพฒนาภายหลงเหตการณภยพบตครอบคลมถงการทบทวน

และศกษาประสบการณการจดการภยพบตทเกดขน แลวทำาการปรบปรงระบบการดำาเนนงานตางๆ ทมอย

ใหมประสทธภาพมากขนเพอลดความสญเสยใหนอยทสด

4.การประเมนผลการดำาเนนงานหลงเกดสาธารณภย

บทเรยนและประสบการณจากการเกดสาธารณภยเปนประโยชนอยางยงตอการปรบปรงแกไข

เพอการจดการสาธารณภยทมประสทธผลยงขน เพอรองรบสาธารณภยครงใหมตอไป โดยทวไปการทบทวน

และการประเมนผลการดำาเนนงานควรครอบคลมเรองตอไปน

4.1 แผนการจดการสาธารณภย มาตรการลดผลกระทบจากภยและการเตรยมพรอมรบภย

4.2 ระบบการตดตอสอสาร คมนาคม

4.3 ระบบการเตอนภย การแจงขาวเตอนภยระดบตางๆ

4.4 การจดสรรทรพยากร


4.5 การปฏบตงานของศนยปฏบตการฉกเฉน (Emergency Operation Centers)

4.6 การมอบหมายงานและความรบผดชอบของหนวยงานตางๆ ทเกยวของ

4.7 การจดการในการใหความชวยเหลอดานปจจยในการดำารงชวต

4.8 ปจจยพเศษตางๆ ทเกดจากภย

5.ปจจยสำาคญในการจดการสาธารณภยใหมประสทธภาพ

สมโภช รตโอราฬ และ สดาว เลศวสทธไพบลย (2553) ไดสรปปจจยสำาคญในการจดการ

สาธารณภยใหมประสทธภาพไว ดงน

5.1 ความตระหนกของสงคมและการมสวนรวมของชมชนในทกขนตอนของการจดการ

สาธารณภย จำาเปนตองประชาสมพนธใหสงคมรบรเพอใหประชาชนตนตว ใหการสนบสนนและมสวนรวม

ใน การดำาเนนการตางๆ

5.2 นโยบายของรฐบาล เนองจากการจดการสาธารณภยตองอาศยความรวมมอจากหลายองคกร

ทงภาครฐและเอกชนโดยมภาครฐเปนแกนนำาในการดำาเนนการ ดงนน นโยบายทชดเจนจะนำาไปส

การจดการสาธารณภยทด ทำาใหสะดวกในการออกกฎหมายขอบงคบทเหมาะสม มองคกรเปนศนย

การจดการ สามารถจดทำาแผนจดการสาธารณภยแหงชาต สามารถกำาหนดบทบาทและความรบผดชอบ

ของหนวยงานทเกยวของตางๆ ตลอดจนมศกยภาพในการขอความรวมมอในระดบนานาชาตได

5.3 ประสทธภาพของการจดการองคกร หนวยงานทเกยวของในการจดการสาธารณภยตอง

ไดรบการเสรมสรางศกยภาพในสวนทรบผดชอบใหมความเขมแขง เพอดำาเนนการจดการสาธารณภย

ไดอยางมประสทธผล การหารอระหวางผรบผดชอบหลกและผมสวนเกยวของตองมประสทธภาพ

5.4 การประสานงานและความรวมมอ

5.5 มาตรการดานกฎหมายและขอกำาหนดตางๆ

5.6 ประสทธภาพของระบบการจดการขอมล

5.7 ความสามารถของผนำาและผรวมทม

5.8 ประสทธภาพของกลไกการตดตอสอสาร

5.9 เปาหมายของการดำาเนนการทชดเจน

5.10 ความเพยงพอของทรพยากร

5.11 ประสทธภาพของการจดการดานยานพาหนะและขนสง


6.การจดการสาธารณภยของประเทศไทย

6.1กฎหมายหลกในการบรหารจดการสาธารณภย

รฐบาลไทยไดตระหนกถงความสำาคญของการบรหารจดการสาธารณภยจงไดตราพระราชบญญต

ปองกนและบรรเทาสาธารณภย พ.ศ. 2550 ขน เพอใหเปนกฎหมายหลกในการบรหารจดการสาธารณภย

และมผลบงคบใชตงแตวนท 6 พฤศจกายน 2550 เปนตนมา โดยมสาระสำาคญดงน

6.1.1 ขอบเขตการดำาเนนการปองกนและบรรเทาสาธารณภยครอบคลมสาธารณภยทก

ประเภท

6.1.2 การกำาหนดนโยบายในการจดทำาแผนการปองกนและบรรเทาสาธารณภยแหงชาต

แผนการปองกนและบรรเทาสาธารณภยจงหวด และแผนการปองกนและบรรเทาสาธารณภย

กรงเทพมหานคร

6.1.3 ใหมคณะกรรมการปองกนและบรรเทาสาธารณภยแหงชาต (กปภ.ช.) โดยม

นายกรฐมนตรหรอรองนายกรฐมนตรทนายกรฐมนตรมอบหมายเปนประธานกรรมการ

6.1.4 กำาหนดใหกรมปองกนและบรรเทาสาธารณภยเปนหนวยงานกลางของรฐในการ

ดำาเนนการเกยวกบการปองกนและบรรเทาสาธารณภยของประเทศ

6.1.5 กำาหนดบคคลผมอำานาจหนาทในการปองกนและบรรเทาสาธารณภยและผเกยวของ

ไวอยางเปนเอกภาพชดเจนในทกระดบ ตงแตระดบประเทศ ระดบจงหวด และระดบทองถน

6.2นโยบายการปองกนและบรรเทาสาธารณภยแหงชาต

คณะกรรมการปองกนและบรรเทาสาธารณภยแหงชาต (กปภ.ช.) ไดเหนชอบกรอบนโยบายการปองกน

และบรรเทาสาธารณภยแหงชาต 5 ดาน ดงน

6.2.1 พฒนาและสงเสรมระบบการปองกนสาธารณภยและลดผลกระทบใหมประสทธภาพ

โดยนำาหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยง (ความมเหตผล ความพอประมาณและการมภมคมกนในตวทด) เปน

บรรทดฐานในการปองกนและแกไขปญหาสาธารณภยอยางยงยน สอดคลองกบภมสงคม

6.2.2 พฒนาและสงเสรมระบบเตรยมความพรอมใหทกภาคสวนในสงคมสามารถรบมอ

กบ สาธารณภยทเกดขนไดอยางบรณาการ มประสทธภาพและประสทธผลโดยเพมบทบาทของประชาชน

หนวยงานและองคกรทเกยวของ

6.2.3 พฒนาศกยภาพการจดการสาธารณภยในภาวะฉกเฉนใหสามารถชวยเหลอผประสบภย

ไดอยางรวดเรว ทนเหตการณและมเอกภาพ

6.2.4 พฒนาระบบการฟนฟบรณะในการสามารถตอบสนองตอความตองการของผประสบภย

ไดอยางรวดเรวทวถงและเปนธรรม

6.2.5 พฒนาระบบการเชอมโยงหนวยงานเครอขายทงในประเทศและตางประเทศใหม

ประสทธภาพ


6.3แผนการปองกนและบรรเทาสาธารณภยแหงชาต

แผนการปองกนและบรรเทาสาธารณภยแหงชาต พ.ศ. 2553-2557 มเปาหมาย ดงน

6.3.1 ทกภาคสวนมสวนรวมและใหความรวมมอในระบบการบรหารจดการสาธารณภย

ทงในระยะกอนเกดภย ขณะเกดภย และหลงเกดภย

6.3.2 มความพรอมดานทรพยากร ซงประกอบดวยงบประมาณ บคลากร เครองจกร

ยานพาหนะ และเครองมออปกรณ ทจำาเปนตองใชในการปองกนสาธารณภย บรรเทาและลดผลกระทบ

จากสาธารณภยและฟนฟบรณะ

6.3.3 ประชาชนมจตสำานกและมความตระหนกดานความปลอดภย (Safety mind) เพอ

รวมกนสรางวฒนธรรมความปลอดภย (Safety culture) ใหเกดขนในสงคมไทย

6.3.4 ผประสบภยไดรบการชวยเหลอ พนทประสบภยไดรบการฟนฟบรณะอยางทวถง

และเปนธรรม

6.4ยทธศาสตรการปองกนและบรรเทาสาธารณภย

คณะกรรมการปองกนและบรรเทาสาธารณภยแหงชาต ไดกำาหนดยทธศาสตรการปองกน

และบรรเทาสาธารณภยเพอใชเปนแนวทางในการบรหารจดการสาธารณภย (Disaster Management)

ทมความเชอมโยงกน ดงในแผนภาพท 1

แผนภาพท1วฏจกรการบรหารจดการสาธารณภย

สาธารณภย

(Disaster Impact)

การตอบโตและบรรเทาทกข

(Response ang Relief)

หรอการจดการในภาวะฉกเฉน

(Emergengy)

การฟนฟและการสรางใหม

(Rehabilitation and rebuilding)

การเตรยมความพรอม

(Preparedness)

การปองกนและการลดผลกระทบ

(Prevention and reduce the impact)


ทงนไดกำาหนดยทธศาสตรในการบรหารจดการสาธารณภย 4 ยทธศาสตร ดงน

ยทธศาสตรท1 การปองกนและลดผลกระทบ มวตถประสงคเพอปรบระบบบรหารจดการกอน

เกดภย เปนการลดความรนแรงและลดความสญเสยจากสาธารณภยทมตอประชาชนในพนทเสยงใหม

นอยทสดประกอบดวย 8 มาตรการ คอ

1) การจดระบบขอมลสารสนเทศดานการบรหาจดการสาธารณภย เพอจดทำาฐานขอมล

ดาน สาธารณภยใหสมบรณ ทนสมย สามารถเชอมตอระบบขอมลระหวางหนวยงานทเกยวของไดตงแต

ระดบประเทศถงระดบทองถนและองคการระหวางประเทศ

2) การปองกนพนทเสยงภยใหสอดคลองกบระดบความเสยงจากสาธารณภย โดยการ

ประเมนความเสยงภยและจดทำาแผนทเสยงของภยทกประเภทตามขอบเขตสาธารณภยทกำาหนดไวในแผน

ฉบบน

3) การพฒนาแผนหลกและแผนปฏบตการดานสาธารณภย โดยการจดทำาแผนแมบท

และแผนปฏบตการของภยทกประเภท

4) การสงเสรมใหความร ความเขาใจ และสรางความตระหนกเกยวกบการปองกนและ

บรรเทาสาธารณภย รวมทงวธปฏบตตนใหปลอดภย ในรปแบบการเรยนการสอนแกสาธารณชน โดยการ

จดแผนสงเสรมการสรางความรและความตระหนกเรองสาธารณภยแกสาธารณชน

5) การปองกนสาธารณภยโดยใชมาตรการดานโครงสราง

6) การปองกนสาธารณภยโดยใชธรรมชาตหรอปรบปรงระบบนเวศ

7) การวจยและพฒนาเพอลดความเสยงจากสาธารณภย โดยการวจยและพฒนาเพอ

ปองกนและบรรเทาสาธารณภยประเภทตางๆ

8) การถายเทความเสยงจากสาธารณภย โดยจดทำาแนวทางและมาตรการทางประกนภย

จากสาธารณภยประเภทตางๆ

ยทธศาสตรท2 การเตรยมความพรอม มวตถประสงคเพอสรางระบบการเตรยมความ

พรอมและแนวทางปฏบตในการรบมอกบสาธารณภยทจะเกดขนและเพอลดภาระในการใหความชวยเหลอ

ของภาครฐเมอเกดสาธารณภยประกอบดวย 8 มาตรการ คอ

1) การจดทำาแผนการปองกนและบรรเทาสาธารณภยทกระดบ ตงแตระดบประเทศถง

ระดบชมชน

2) การพฒนาระบบการพยากรณและการแจงเตอนภย ตงแตระดบประเทศถงระดบทองถน

3) การพฒนาศกยภาพของระบบสอสาร

4) การฝกซอมแผนการปองกนและบรรเทาสาธารณภยทกระดบ

5) การเตรยมปจจยสเพอชวยเหลอผประสบภย

6) การเตรยมสนบสนนดานทรพยากรและพลงงาน เพอการปองกนและบรรเทา



7) การเตรยมบคลากรเพอการปองกนและบรรเทาสาธารณภย

8) การเสรมสรางความพรอมของทองถนในการปองกนและบรรเทาสาธารณภย

ยทธศาสตรท3 การบรหารจดการในภาวะฉกเฉน มวตถประสงคเพอเตรยมการทจำาเปนให

สามารถเผชญและจดการสาธารณภยทเกดขนไดอยางมประสทธภาพรวดเรวและเพอใหการปฏบตการใน

ภาวะฉกเฉนเปนไปอยางมระบบชดเจน ไมสบสนและลดความสญเสยจากสาธารณภยใหมนอยทสดประกอบ

ดวย 6 มาตรการ คอ

1) การจดตงศนยบญชาการเหตการณทกระดบ

2) การเชอมโยงระบบตดตอสอสารระหวางหนวยงานใหใชงานไดขณะเกดภย

3) การทำาสนธกำาลงเขาชวยเหลอและควบคมสถานการณ โดยเนนการปฏบตการคนหา

และชวยชวต และจดตงศนยขอมลผประสบภย รวมทงการซอมแซมฉกเฉน

4) การรกษาพยาบาลผประสบภย โดยการจดระบบการแพทยและการสาธารณสขฉกเฉน

อยาง มประสทธภาพ

5) การจดการศพ โดยการจดเตรยมสถานทและอปกรณเกบรกษาศพ และการตรวจ

พสจนเอกลกษณบคคล

6) การประชาสมพนธ โดยการจดตงศนยประชาสมพนธ และจดทำาขาวสถานการณ

ภยพบต ทถกตอง เผยแพร

ยทธศาสตรท 4 การจดการหลงเกดภย มวตถประสงคเพอบรรเทาทกขขนตนแกผประสบภย

โดยเรว ตอเนอง และมประสทธภาพ รวมทงในการสงเคราะหชวยเหลอผประสบภยและเพอฟนฟทประสบภย

ใหกลบสสภาพปกตโดยเรวประกอบดวย 8 มาตรการ คอ

1) การใหความชวยเหลอและสงเคราะหผประสบภย

2) การฟนฟผประสบภย สตวเลยง และสตวปา

3) การบรณะสงสาธารณปโภคและสาธารณปการทเสยหาย

4) การฟนฟโครงสรางพนฐานทเสยหาย

5) การจดการสภาพแวดลอมในพนทประสบภย

6) การรายงานและตดตามประเมนผล โดยการจดทำารายงานความเสยหายจาก

สาธารณภย และตดตามประเมนผลการสงเคราะหผประสบภยและการฟนฟบรณะพนทประสบภย

7) การประสานกบองคการระหวางประเทศในการฟนฟบรณะ โดยการจดทำาโครงการ

ขอรบ ความชวยเหลอจากตางประเทศ

8) การเรยนรจากบทเรยนสาธารณภยทผานมา (Lesson Learnt)

6.5การบญชาการและสงการ

นายกรฐมนตรเปนประธานคณะกรรมการปองกนและบรรเทาสาธารณภยแหงชาต

(กปภ.ช) ในกรณทเกดสาธารณภยรายแรงอยางยง นายกรฐมนตรมอำานาจสงการผบญชาการ ผอำานวย

การหนวยงานของรฐ และองคกรปกครองสวนทองถน ใหดำาเนนการปองกนและบรรเทาสาธารณภย และ


กปภ.ช. เปน ผกำาหนดนโยบายในการจดทำาแผนการปองกนและบรรเทาสาธารณภย และบรณาการพฒนา

ระบบ การปองกนและบรรเทาสาธารณภย โดยกรมปองกนและบรรเทาสาธารณภยรวมกบหนวยงานทก

ภาคสวน ทเกยวของ ผแทนขององคกรปกครองสวนทองถน เปนฝายดำาเนนการจดทำาแผนการปองกน

และบรรเทา สาธารณภยแหงชาต

บคคลผมอำานาจหนาทการบญชาการ การสงการใหดำาเนนการอยางหนงอยางใด เพอปองกนและ

บรรเทาสาธารณภย รวมถงการใหความชวยเหลอประชาชนในพนท มลำาดบ ดงน

1) รฐมนตรวาการกระทรวงมหาดไทย เปนผบญชาการและบรรเทาสาธารณภยแหงชาต มอำานาจ

ควบคม และกำากบการปองกนและบรรเทาสาธารณภยทวราชอาณาจกร

2) อธบดกรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย เปนผอำานวยการกลาง มอำานาจควบคมและกำากบ

การปฏบตหนาทของ ผอ./รอง ผอ./ ผช.ผอ. เจาพนกงาน และอาสาสมครไดทวราชอาณาจกร

3) ผวาราชการจงหวด เปนผอำานวยการจงหวด รบผดชอบในการปองกนและบรรเทาสาธารณภย

ในเขตจงหวด

4) ผวาราชการกรงเทพมหานคร เปนผอำานวยการกรงเทพมหานคร รบผดชอบในการปองกน

และบรรเทาสาธารณภยในเขตกรงเทพมหานคร

5) นายอำาเภอ เปนผอำานวยการอำาเภอ รบผดชอบในการปองกนและบรรเทาสาธารณภยใน เขต

อำาเภอและชวยเหลอผอำานวยการจงหวด

6) ผอำานวยการเขตของ กทม. เปนผชวยผอำานวยการกรงเทพมหานคร รบผดชอบและปฏบต

หนาทในการปองกนและบรรเทาสาธารณภยในเขตของตนเอง

7) นายกองคการบรหารสวนตำาบล/นายกเทศมนตร/นายกเมองพทยา

เปนผอำานวยการทองถน รบผดชอบในการปองกนและบรรเทาสาธารณภยในเขตของตนเอง และมหนาท

ชวยเหลอผอำานวยการจงหวด/อำาเภอ

บทบาทของนกสาธารณสขตอการปองกนและบรรเทาสาธารณภย

การปองกนและบรรเทาสาธารณภยตองอาศยความรวมมอกนของทกฝายทเกยวของ ในลกษณะ

ทบรณาการกน และเมอเกดสาธารณภยใดๆ กตาม ยอมสงผลกระทบตอสขภาพอนามยของประชาชน

ไมทางตรงกทางออม ดงนน นกสาธารณสขยอมมบทบาทสำาคญในกระบวนการจดการสาธารณภย

โดยมหนาทตามทระบไวในแผนเตรยมความพรอม ดานการแพทยและการสาธารณสข กระทรวงสาธารณสข

(ออนไลน) (http://bps.moph.go.th/content. 27 เมษายน 2556) ดงตอไปน

1.การเตรยมพรอม(Preparation)

1.1 จดเตรยมแผน และซกซอมแผนเผชญเหตสาธารณภย เตรยมสำารองวสด และเคมภณฑ

สำาหรบการควบคมและปองกนโรค จดเตรยมและจดหาทรพยากรทางการแพทยและสาธารณสข รวมทง

ประสานการระดมสรรพกำาลงดานการแพทยและสาธารณสข ภยตามความเสยงทอาจเกดขนของตนเอง

ในพนท


1.2 จดทำาระบบฐานขอมลผเชยวชาญทางการแพทยและสาธารณสข รวมทงเครองมอทางการ

แพทย ในดานตางๆ ของรฐและเอกชน เพอใหพรอมตอการประสานการปฏบตเมอเกดสาธารณภย

1.3 พฒนาระบบการแพทยฉกเฉน (Emergency Medical Service: EMS) และหนวยกชพ

(Ambulance Service) พรอมทออกปฏบตงานชวยเหลอผประสบภยอยางมประสทธภาพ พรอมทงจด

ระบบเครอขายสาธารณสขใหบรการและสนบสนนการปฏบตงาน โดยรวมมอกบหนวยงานทเกยวของ เชน

สถาบนการแพทยฉกเฉนแหงชาต, กรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย กระทรวงมหาดไทย, มลนธ สมาคม

จตอาสา ตางๆ เพอเตรยมความพรอมใหสามารถใชประโยชนไดทนทเมอเกดสาธารณภย

1.4 จดใหมการพฒนาระบบสอสารทงระบบพนฐานปกต และระบบสำารองทสามารถใชได

อยางมประสทธภาพเมอเกดเหตการณทงในระบบของกระทรวงสาธารณสข และเครอขายองคกรอนๆ เชน

วทยสมครเลน, สถาบนการแพทยฉกเฉนแหงชาต, กรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย กระทรวงมหาดไทย,

มลนธ สมาคม จตอาสา ตางๆ เพอสนบสนนการสงการภายในหนวยงานสาธารณสข และหนวยงาน

ทเกยวของใหมประสทธภาพ

1.5 จดใหมการเตรยมพรอมทางหองปฏบตการทางวทยาศาสตรการแพทย ททนสมยและได

มาตรฐาน

1.6 จดใหมการพฒนาระบบฐานขอมลความเสยหายทางดานสาธารณสขและการรายงานผล

อยางถกตองและรวดเรว

1.7 พฒนาบคลากรสาธารณสข และอาสาสมครใหมความรและทกษะพรอมทจะปฏบตงาน

เมอเกดสาธารณภยและปองกนตนเองจากภยทเกดขนขณะปฏบตงาน

1.8 ใหความรแกประชาชนและชมชนในดานการรกษาพยาบาลเบองตน การสขาภบาล และ

อนามยสงแวดลอมเพอใหสามารถชวยเหลอตนเองและผอนไดเมอประสบภย

1.9 เฝาระวง ควบคม ตดตามโรคตดตอ และจดใหมการรกษาพยาบาล การอนามย การสขาภบาล

การปองกนโรคแกผประสบภย

2.การเผชญเหต(Response)

2.1 การปองกนความเสยหายจากสาธารณภยในสถานพยาบาล(โรงพยาบาล)ตองมการ

เตรยมแผนและซกซอมแผน ปรบปรงแผนใหสอดคลองกบสถานการณ หากเกดเหตใหสามารถปองกนและ

ลดความเสยหายใหเกดนอยทสด และตองสามรถใหบรการแกประชาชนได

2.2 การบรหารทรพยากรในสถานพยาบาล(โรงพยาบาล)ทมอย ใหเกดประโยชนสงสด

ตองมการเตรยมความพรอมและกำาหนดแผนสำารองทรพยากรเพอใหสามารถใหบรการไดในเวลาทเหมาะ

2.3 การบรการผปวยนอกและผปวยใน (การเตรยมโรงพยาบาลในภาวะภยพบต) ตองมการ

เตรยมความพรอมและกำาหนดแผนการใหบรการสำารองกรณสาธารณภยเพอใหสามารถใหบรการแกผปวยได

เชน ปรบจดบรการผปวยนอกระบผปวยทตองเคลอนยาย และดำาเนนการสงตอประสานสถานบรการสงตอ

จดทมเขาชวยเหลอผปวยวกฤตพรอมหนวยกชพ และนำากลบสสถานบรการกรณจำาเปนดแลผปวยเรอรง

ทตองไดรบยาตอเนอง แตไมสามารถเขาถงบรการตามปกตได


2.4 การกำาหนดเสนทางคมนาคมตองกำาหนดใหมเพอใหมเสนทางในการสนบสนนทรพยากร

อพยพผปวย บคลากรไดอยางมประสทธภาพ หากจำาเปนศกษาขอมลพนทประสบภยพบตจาก สำานกงาน

ปองกนและบรรเทาสาธารณภยจงหวด, เปรยบเทยบขอมลทไดรบกบขอมลของสอมวลชน ทเผยแพร

เปนปจจบน ตรวจสอบกบฐานขอมล / แผนท ของกรมทางหลวง หรอ กรมเจาทา ตรวจสอบกบตำารวจ

ทางหลวง / สถานตำารวจภธร ประจำาพนทเดนทางโดยใชยานพาหนะทเหมาะสมกบภมประเทศทจะเขาไป

ใหการชวยเหลอเดนทางโดยมเครองนำาทาง (GPS Navigator) ไวตรวจสอบความถกตอง

2.5 การจดระบบสงตอตองกำาหนดใหมแผน เพอสามารถสงตอผปวยรบการรกษาตอไดอยาง

มประสทธภาพมการดแลผปวยเบองตนทดในโรงพยาบาลแรกรบ, มการเตรยมการกอนนำาสงตอผปวย,

มการนำาสงโดยรถพยาบาล และบคลากรทมคณภาพ

2.6 การรวมจดตงศนยอพยพและการชวยเหลอดานการแพทย

- จดทำาแผนอพยพในพนทเสยงจากสาธารณภย

- จดหาสถานทปลอดภยสำาหรบการอพยพประชาชน

- จดเตรยมเสนทางอพยพหลก-สำารองทไมขดขวางตอการปฏบตการทางทหาร

- จดทำาปายแสดงสญญาณเตอนภยบอกเสนทางอพยพไปสสถานทปลอดภย

- จดเตรยมสรรพกำาลงหนวยปฏบตการฉกเฉน หรอหนวยอพยพ

- จดเตรยมยานพาหนะ อปกรณ เชน รถยนตขบเคลอน 4 ลอ เสอชชพ ฯลฯ

- จดประชมหรออบรมใหความรในการชวยเหลอตวเองเมออยในภาวะฉกเฉน

- จดใหมการฝกซอมแผนอพยพจากสาธารณภย

- จดทำาคมอการอพยพจากสาธารณภย ใหประชาชนศกษา

2.7 การจดตงโรงพยาบาลสนาม

- จดทำาแผนอพยพในพนทเสยงจากสาธารณภย

- จดหาสถานทปลอดภยสำาหรบการอพยพประชาชน

- จดเตรยมเสนทางอพยพหลก-สำารองทไมขดขวางตอการปฏบตการทางทหาร

- จดทำาปายแสดงสญญาณเตอนภยบอกเสนทางอพยพไปสสถานทปลอดภย

- จดเตรยมสรรพกำาลงหนวยปฏบตการฉกเฉน หรอหนวยอพยพ

- จดเตรยมยานพาหนะ อปกรณ เชน รถยนตขบเคลอน 4 ลอ เสอชชพ ฯลฯ

- จดประชมหรออบรมใหความรในการชวยเหลอตวเองเมออยในภาวะฉกเฉน

- จดใหมการฝกซอมแผนอพยพจากสาธารณภย

- จดทำาคมอการอพยพจากสาธารณภย ใหประชาชนศกษา

3.การฟนฟ(Recovery)

ประสานกบหนวยงานในพนทรวมดำาเนนการ ฟนฟสภาพจตใจของผประสบภยใหกลบมาดำารงชวต

ไดตามปกต


4.การปองกน(Prevention)

ดำาเนนการปองกนโรคระบาดทมากบสาธารณภย เชนกรณนำาทวม ตองเตรยมการปองกนโรค

ฉหน โรคตาแดง โรคอจจาระรวง และโรคมอเทาปาก โดยใหความรดานสขอนามยสวนบคคล การลางมอ

ใหสะอาดทกครง และใหแจกจายแอลกอฮอลเจล รองเทาบท ใหกบผประสบภย เปนตน

การปองกนและควบคมภยธรรมชาต

1.ความรทวไปเกยวกบภยธรรมชาต

ภยธรรมชาต (Natural Disaster) หมายถง เหตการณทเกดจากธรรมชาต สวนใหญ

ไมสามารถคาดการณไดแนนอน เปนเหตการณทเกดขนอยางฉบพลนหรอคอยๆ เกด แตเมอเหตการณ

ดงกลาวเกดขนแลวจะกอใหเกดการเปลยนแปลงจากสภาพดงเดม และอาจมผลกระทบตอชวตและทรพยสน

ชมชนและประเทศชาตไดมการศกษารวบรวมและบนทกรายละเอยดของภยธรรมชาตประเภทตางๆ ไว

ดงน (CDC, 2012)

1.1การระเบดของภเขาไฟ(VolcanoEruptions)

การระเบดของภเขาไฟเกดขนภายใตผวโลกทมการสะสมของความรอนอยางมากบรเวณ

นนๆ ทำาใหมหนหลอมละลายทเรยกวาแมกมา (Magma)ไอนำา และแกส สะสมรวมตวอย และเมอมปรมาณ

ทมากขนเรอยๆ จะกอใหเกดความดนและความรอนสงขนตามลำาดบ เมอถงจดวกฤตจะระเบดออกมา โดย

สงทออกมาจากปลองภเขาไฟสภายนอกนนจะประกอบไปดวยสวนหลอมเหลวทเหนยวขนทวาลาวา (Lava)

ไอนำา แกส ละอองเถาถานและเศษหนขนาดตางๆ สำาหรบความรนแรงของการระเบดขนอยกบระดบ ความดน

ภายใตพนโลก ณ บรเวณนนและความหนดของลาวา ถาลาวาขนมากอตราการรนแรงของ การระเบดจะ

รนแรงมากตามไปดวย เมอเกดการระเบดของภเขาไฟ ลาวาจะไหลบาลงสทตำา จะไหลเรวหรอชาขน

อยกบความหนดของลาวาและความลาดเอยงของพนท โดยปกตจะมอตราประมาณ 100-300 เมตรตอชวโมง

นอกจากลาวาแลวยงมกลมควนฟงกระจายไปทวบรเวณและไอนำาทจะควบแนนเปนนำาไหลลงมา ทตำาดวย

ถาบรเวณปลองภเขาไฟมหมะปกคลมความรอนจะละลายหมะใหกลายเปนนำาไหลบาลงสดานลางอกดวย

ดงนน ผลกระทบทจะเกดขนในบรเวณโดยรอบภเขาไฟ จงอาจมากจากกลมควน

ฝนละอองจากเศษเถาถาน แกสประเภทตางๆ ความรอนจากลาวาทจะกอใหเกดอคคภยแตสงตางๆ ทไหล

ผาน รวมถงภยทเกดจาก นำาไหลบาไดอกดวย จากการศกษาพบวากาซทปลอยออกมาประกอบดวยไอนำา

ประมาณ 70%คารบอนไดออกไซด15%สารประกอบไนโตรเจน และซลเฟอรอยางละ5% นอกนนเปนกาซ

อนๆ ไดแกคลอรนไฮโดรเจนและอารกอน ซงกาซทออกมาจะมกลนฉนเมอไดสดดมเขาไปจะเกดอนตรายได

และจะมผลตอบรรยากาศของบรเวณโดยรอบและในบางกรณของโลกดวย

1.2แผนดนไหว(Earthquakes)

แผนดนไหวเปนปรากฏการณการสนสะเทอนหรอเขยาของพนผวโลกเพอปรบตวใหอยใน

สภาวะสมดลสาเหตของการเกดแผนดนไหวนนสวนใหญเกดจากธรรมชาตแตแผนดนไหวบางลกษณะ

สามารถ เกดจากการกระทำาของมนษยไดแตมความรนแรงนอยกวาทเกดขนเองจากธรรมชาต


เชน การทดลองระเบดปรมาณ นกธรณวทยาประมาณวาในวนหนงๆ จะเกดแผนดนไหวทวโลกประมาณ

1,000 ครงซงสวนใหญเปนแผนดนไหวทมการสนสะเทอนเพยงเบาๆ คนทวไปไมรสก ปจจบนการระบระดบ

ความรนแรงของ การเกดแผนดนไหวจะกำาหนดโดยใชมาตรรกเตอรเปนหลก ผลจากแผนดนไหวจะกอให

เกดอนตรายในชวตและทรพยสนแตจะเกดความเสยหายมากหรอนอยขนอยกบระดบความรนแรงของแผน

ดนไหวดวย และอาจกอใหเกดผลกระทบเปนภยธรรมชาตประเภทอนๆ ไดอก เชน เกดคลนใตนำา เปนตน

1.3สนาม(Tsunamis)

สนามเปนกลมคลนนำาทเกดขนจากการเคลอนยายของปรมาตรนำาขนาดใหญใน

คราวเดยวกนอาจเปนผลมาจากการขยบตวของเปลอกโลก แผนดนไหว การปะทของภเขาไฟและการระเบด

ใตนำาอนๆ ดนถลม ธารนำาแขงไถล อกกาบาตตกและการรบกวนอน ไมวาเหนอหรอใตนำา ลวนอาจกอให

เกดเปนคลนใตนำาไดทงสนคลนใตนำาสามารถเดนทางไดเปนระยะทางไกลและสามารถเขาทำาลายชายฝง

ทอยหางไกลจากจดกำาเนดหลายรอยกโลเมตรได คลนใตนำาอาจเขากระทบฝงภายหลงจากการเกดเหตการณ

ดงกลาวขางตนเปนเวลาหลายชวโมงไดขนอยกบระยะทางทอยหางจากตนกำาเนด ปกตคลนสนามจะเคลอนท

ดวยความเรวตงแต 500 ถง 1,000 กโลเมตรตอชวโมง อยางไรกตาม เมอเขาสชายฝงทมความลกลดลง

คลนจะมความเรวลดลงและเรมกอตวเปนคลนสง โดยความสงจะขนอยกบระดบความรนแรงของตนเหต

ทกอใหเกดคลนใตนำา คลนใตนำาจะกลบคนสภาวะปกตเมอระดบนำาปรบเขาสภาวะสมดล โดยปกตคลนใตนำา

จะพบเหนไดชดเจนในทะเลหรอมหาสมทรเปนสวนใหญ

1.4พายในรปแบบตางๆ

พายในรปแบบตางๆ (Various Kinds of storms) ไดแก

1.4.1 พายหมนเขตรอนทมแหลงกำาเนดในมหาสมทร (Tropical Cyclones)

พายหมนเขตรอนทมแหลงกำาเนดในมหาสมทร เปนปรากฏการณธรรมชาตเกดจากการกอตวจากหยอม

ความกดอากาศตำากำาลงแรงซงอยเหนอผวนำาทะเลในบรเวณเขตรอนและเปนบรเวณทมกลมเมฆจำานวนมาก

รวมตวกนอยหยอมความกดอากาศตำากำาลงแรงนเมออยในสภาวะทเอออำานวยกจะพฒนาตวเองตอไป

จนปรากฏระบบหมนเวยนของลมอยางชดเจนและเปนบรเวณกวางมลกษณะเดน คอมศนยกลางหรอทเรยกวา

ตาพาย เปนบรเวณทมลมสงบ อากาศโปรงใสโดยอาจมเมฆและฝนบางเลกนอยลอมรอบดวยพนทบรเวณ

กวางรศมหลายรอยกโลเมตรซงปรากฏฝนตกหนกและพายลมแรง ลมแรงพดเวยนเขาหาศนยกลาง ดงนน

ในบรเวณทพายหมนเขตรอนเคลอนทผานครงแรกจะปรากฏลกษณะอากาศโปรงใส เมอดานหนาของพาย

หมนเขตรอนมาถงจะปรากฏลมแรง ฝนตกหนกและมพายฟาคะนอง ลมกระโชกแรง ในขณะท พายมาถง

อากาศจะโปรงใสอกครง และเมอดานหลงของพายหมนมาถงอากาศจะเลวรายลงอกครงและรนแรงกวา

ครงแรกพายหมนเขตรอนบรเวณใกลศนยกลางจะมความเรวระหวาง64-129 นอตหรอประมาณ 118-239

กโลเมตรตอชวโมง

1.4.2 พายหมนทมแหลงกำาเนดบนบก (Tornadoes)

พายหมนทมแหลงกำาเนดทางบก หรอทเรยกวา ทอนาโด เปนพายหมนทเกดจาก

กลมของอากาศ ทเยนกวาลอยผานเขาไปใตกลมของอากาศทอบอนกวาจงทำาใหเกดการถายเทอากาศ


หมนเวยนกนขนในเขตจำากดอยางรวดเรว และจากการหมนในระดบทไมคงทจะทำาใหปลายของการหมน

ขางหนงสมผสพนเกดเปนทอนาโดได บรเวณใกลจดศนยกลางจะมกระแสลมหมนเรวทสดจนทำาใหเกด

ลำาอากาศเปนเกลยวตงสงขนไปในทองฟา ถดออกมาทางขอบนอกอตราเรวของการหมนคอยๆ ชาลงสวน

ใหญเกดในสหรฐอเมรกาเนองจากสภาพภมประเทศทสามารถกอใหเกดลมรอนและไอเยนปะทะกนบรเวณ

ทงราบขนาดใหญได ทอนาโดมความเรวทแตกตางกนตามฟจตาสเกล (Fujita Scale) โดยแบงเปนระดบ

F0-F5โดยระดบ F0 จะมความเรวตำาสดคอระหวาง 64-116 กโลเมตรตอชวโมง และระดบสงสดคอ

ระดบF5 มความเรวสงสดระหวาง 419-552 กโลเมตรตอชวโมง ทอนาโดทสรางความเสยหายมากทสด

ในประวตศาสตรสหรฐอเมรกาไดทำาใหมผเสยชวตมากถง 695 คน

1.4.3 พายฝนฟาคะนอง (Thunderstorms)

พายฝนฟาคะนอง บางครงเรยก พายไฟฟา (electrical storm) โดยทวไปเปน

พายทเกดเฉพาะถน เกดจากอากาศมความชนสง และอากาศไมมเสถยรภาพ (instability)และมแรงยกท

ทำาใหอากาศลอยตวขน เชน แนวปะทะอากาศตามแนวเทอกเขา แนวลมพดสอบเขาหากน เปนตน ทำาให

เกดอากาศไหลลงอยางรนแรง ในขณะเกดจะมฟาแลบ (lightning) และฟารอง (thunder) รวมอยดวย

มกจะมลมกระโชกแรง (strong gust) และฝนตกหนก (heavy rain) บางครงมลกเหบ (hail) ตกลงมา

รวมดวย พายฟาคะนองนเปนพายทเกดขนในชวงเวลาอนสน มนอยครงทเกดขนนานกวา 2 ชวโมง เมอ

เกดขนแลวอาจทำาความเสยหายแกบานเรอนและทรพยสนทอยกลางแจงได

1.5อทกภย(Floods)

อทกภย คอเหตการณทอนตรายทเกดจากสภาวะนำาทวมหรอนำาทวมฉบพลนมสาเหต

มาจากการเกดฝนตกหนกหรอฝนตอเนองเปนเวลานานโดยอาจมตนเหตจากหยอมความกดอากาศตำาพาย

หมนเขตรอน ไดแก พายดเปรสชนพายโซนรอนพายใตฝนรองมรสมหรอรองความกดอากาศตำาลมมรสม

ตะวนตกเฉยงใตลมมรสมตะวนออกเฉยงเหนอหรอเขอนชำารด อยางใดอยางหนงหรอหลายอยางรวมกน

ลกษณะของอทกภยมความรนแรง และรปแบบตางๆ กน ขนอยกบลกษณะภมประเทศและสงแวดลอม

ของแตละพนท เชน นำาปาไหลหลากหรอนำาทวมฉบพลน มกจะเกดขนในทราบตำาหรอทราบลมบรเวณใกลภเขา

ตนนำาเกดขนเนองจากฝนตกหนกเหนอภเขาตอเนองเปนเวลานาน ทำาใหจำานวนนำาสะสม มปรมาณมากจน

พนดนและตนไมดดซบไมไหวไหลบาลงสทราบตำา เบองลางอยางรวดเรวมอำานาจทำาลายรางรนแรงระดบหนง

ททำาใหบานเรอนพงทลายเสยหายและอาจทำาใหเกดอนตรายถงชวตไดหรอนำาทวมขง เปนลกษณะของ

อทกภยทเกดขนจากปรมาณนำาสะสมจำานวนมากทไหลบาในแนวระนาบ จากทสงไปยง ทตำาเขาทวมอาคาร

บานเรอน เรอกสวนไรนาไดรบความเสยหายหรอเปนสภาพนำาทวมขงในเขตเมองใหญ ทเกดจากฝนตกหนก

ตอเนองเปนเวลานานมสาเหตมาจากระบบการระบายนำาไมดพอ มสงกอสราง กดขวางทางระบายนำาหรอ

เกดนำาทะเลหนนสงกรณพนทอยใกลชายฝงทะเลหรอนำาลนตลง เกดขนจากปรมาณนำาจำานวนมากทเกดจาก

ฝนหนกตอเนองทไหลลงสลำานำา หรอแมนำามปรมาณมากจนระบายลงส ลมนำาดานลางหรอออกสปากนำา

ไมทน ทำาใหเกดสภาวะนำาลนตลงเขาทวมเรอกสวนไรนา และบานเรอนตามสองฝงนำา จนไดรบความ

เสยหาย ถนน หรอสะพานอาจชำารดทางคมนาคมถกตดขาดได


ผลกระทบจากอทกภย จะทำาใหเกดความเสยหายทางเศรษฐกจอยางมากเสนทางคมนาคมถกตดขาด ระบบสาธารณปโภค พนทการเกษตรและการปศสตวเสยหาย บานเรอนหรออาคารสงกอสรางทไมแขงแรงจะถกกระแสนำาทไหลเชยวพงทลายไดคนและสตวพาหนะและสตวเลยงอาจไดรบอนตรายถงชวตจาก การจมนำาตาย อาจเกดโรคระบาด สขภาพจตของประชาชนลดลงหรอสญเสยความปลอดภยในทรพยสน เปนตน 1.6ภยแลงหรอทพภกขภย(Droughts) ภยแลงหรอทพภกขภย คอภยทเกดจากการขาดแคลนนำาในพนทใดพนทหนงเปน เวลานานจนกอใหเกดความแหงแลง และสงผลกระทบตอชมชนและประเทศ ภยแลวมสาเหตมาจากธรรมชาตและจากการกระทำาของมนษย จากธรรมชาต เชน การเปลยนแปลงอณหภมโลกการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ การเปลยนแปลงของระดบนำาทะเลวาตภย และแผนดนไหว เปนตน ทเกดจากการกระทำาของมนษย เชน การทำาลายชนโอโซนผลกระทบของภาวะเรอนกระจก การตดไมทำาลายปาและการพฒนาดานอตสาหกรรม เปนตนสำาหรบภยแลงในประเทศไทย สวนใหญเกดจากฝนแลงและทงชวง ซงฝนแลงเปนภาวะปรมาณฝนตกนอยกวาปกตหรอฝนไมตกตองตามฤดกาลภยแลงสวนใหญมผลกระทบตอการ เกษตรกรรมเปนสำาคญ 1.7อคคภย(Fires) อคคภย เปนภยนตรายอนเกดจากไฟทขาดการควบคมดแลทำาใหเกดการตดตอลกลาม ไปตามบรเวณทมเชอเพลงทำาใหเกดการลกไหมตอเนอง สภาวะของไฟจะรนแรงมากขนถาการลกไหมทม เชอเพลง หนนเนองหรอมไอของเชอเพลงถกขบออกมามากความรอนแรงกจะมากยงขนสาเหตของ อคคภยอนเกดจากการตงใจ และสาเหตของอคคภยอนเกดจากการประมาทขาดความระมดระวงหรอมไดตงใจ เชน ขาดความระมดระวงทำาใหเชอเพลงแพรกระจาย หรอขาดความระมดระวงในการใชไฟและ ความรอน แตบางสาเหตเกดจากความตงใจของมนษย เชน การลอบวางเพลงหรอการกอวนาศกรรม เปนตน อคคภยเมอเกดขนแลวจะสรางความสญเสยตอทรพยสนและชวตได 1.8ดนโคลนถลม(LandslidesandMudFlow) ดนโคลนถลม คอการเคลอนทของมวลดนและหนลงมาตามลาดเขาดวยอทธพลของ แรงโนมถวงโลก และจะมนำาเขามาเกยวของในการทำาใหมวลดนและหนเคลอนตวดวยเสมอ ดนถลมมกเกดตามมาหลงจากนำาปาไหลหลากในขณะทเกดพายฝนตกหนกรนแรงตอเนองหรอหลงการเกดแผนดนไหว ดนถลมเกดจากฝนตกหนกทำาให นำาซมลงไปในดนอยางรวดเรว ในขณะทดนอมนำาจนอมตวแรงยดเกาะระหวางมวลดนจะลดลงระดบนำาใตผวดนสงขนจะทำาใหแรงตานทานการเลอนไหลของดนลดลงเมอนำาใตผวดน มระดบสงกจะไหลภายในชองวางของดนลงมาตามความชนของลาดเขา เมอมการเปลยนความชนกจะเกดเปนนำาผดและเปนจดแรกทมการเลอนไหลของดนและจะเกดตอเนองขนไปตามลาดเขา 1.9พายหมะและหมะถลม(BlizzardandAvalanches) พายหมะ คอ พายทเกดจากการทไอนำาในอากาศควบแนนเปนเกลดนำาแขงเลกๆ จนมนำาหนกมากพอกจะตกลงสพนดนในสภาพเกลดนำาแขง พายหมะเปนพายททำาใหเกดหมะจำานวนมาก ทำาให วสยทศนในการมองเหนแทบจะเหลอศนยหรอมองไมเหนเลยกองหมะทสงใหญและลกพรอมกบอากาศ

ทหนาวจด จะสามารถกอใหเกดความเสยหายและขดขวางตอการคมนาคมขนสงรวมทงการตดตอสอสาร


ดานโทรคมนาคมสำาหรบหมะถลมเปนการถลมของหมะปรมาณมหาศาลลงตามความชนของภเขา หมะถลม

เปนภยธรรมชาตทในเขตภเขาในฤดหนาวหมะถลมขนาดใหญสามารถถลมเปนระยะทางไดยาว หลายๆ

กโลเมตรและสรางความเสยหายกบปา บานเรอน ชวต หรอสงทอยในแนวการถลมผาน

1.10 โรคระบาดในคนและสตว(HumanEpidemicsandAnimalDiseases)

โรคระบาดในคน หมายถง โรคทปรากฏขนในประชากรกลมหนง ในระยะเวลาหนง

ในอตรา ทสงขนมากกวาทคาดการณไว โดยเทยบกบประวตการเกดโรคในอดต สงผลตอชวตความเปนอย

ของประชาชนในพนททเกดโรคระบาดและพนทใกลเคยง เชนโรคระบาดทมากบภาวะนำาทวม โดยเฉพาะ

โรคฉหน ทตดตอจากการรบเชอทางผวหนง หรอบาดแผลทแช หรอสมผสนำาทมเชอโรคอย โรคตาแดง

โรคอจจาระรวง และโรคมอเทาปาก เปนตน

โรคระบาดในสตวกมความหมายเชนเดยวกบโรคระบาดในคน และเมอเกดโรคระบาด

ในสตวขนอาจสงผลตอการระบาดสคน ผลกระทบตอการประกอบอาชพของเกษตรกร อาหารของประชาชน

และเศรษฐกจของประเทศ เชนโรคไขหวดนก (Avian influenza หรอ bird flu) ทมการระบาดใน

สตวปก และสามารถแพรสคนไดอกดวย

การปองกนและควบคมภยจากอทกภยและดนโคลนถลม

อทกภยเปนเหตการณทเกดจากสภาวะนำาทวมฉบพลนจากการเกดฝนตกหนกตอเนองเปน

เวลานานหรอฝนตกหนกแบบฉบพลนและเหตการณสวนใหญจะเกดในชวงฤดฝนโดยเฉพาะชวงปลายฤดฝน

จะมโอกาสเกดอทกภยและดนโคลนถลมไดมากกวาชวงเวลาอน และเมอมนำาไหลหลากจำานวนมากประกอบ

กบการทนำาอมตวในดนชนตางๆ จะทำาใหเกดการเคลอนทของมวลดนและหนลงมาตามทางลาดดวย

แรงโนมถวงโลก ทำาใหเกดเหตการณทเราเรยกวา “ดนโคลนถลม” ขน ซงปจจบนเหตการณอทกภยนำาทวม

และดนโคลนถลมจะเกดใหเหนไดทกปและมแนวโนมถมากขน ดงจะเหนตวอยางไดจากมหาอทกภยครงใหญ

ในรอบ 50 ปของประเทศไทยในป 2554 ซงกอใหเกดผลกระทบในวงกวางทงในประเทศไทยและระดบ

นานาชาต ผลกระทบในประเทศจะเกดขนตอความปลอดภยในชวตและทรพยสนของประชาชน อยางกวางขวาง

รวมถงชวตความเปนอยของประชาชนทงทประสพภยและทไมไดประสพภย ในระดบ มหภาค สงผล

กระทบตอระบบเศรษฐกจ สงคมและการเมองดวย ผลกระทบทเกดตอตางประเทศ คอ การขาดความเชอมน

ตอการลงทนอตสาหกรรมขนาดใหญในประเทศไทย ซงจะมผลกระทบตออตรา การจางงาน และการขาดดล

บญชเดนสะพดของประเทศอกดวย นกสาธารณสขจงควรทำาความเขาใจ ถงสาเหต และการปองกนและ

ควบคมภยจากอทกภยและดนโคลนถลม ดงตอไปน

1.สาเหตของการเกดมหาอทกภย

สาเหตของการเกดมหาอทกภยในป พ.ศ. 2554 เรมจากฤดมรสมปลายเดอนมถนายนถง เดอน

กนยายน โดยพายหมนหลายลกทสงผลตอประเทศไทยและปรมาณนำาฝนในแหลงนำาตางๆ ในประเทศ

พายหมนทสำาคญไดแก ไหหมา (Haima) นกเตน (Nok Ten) หมยฟา (Muifa) นลมาดอล (Nanmadol)

ไหถาง (Haitang) เนสาด (Neset) นาลแก (Nalgae) และ ตาลส (Talas)(http://th.wikipedia.org/


wiki/ฤดพายไตฝนแปซฟก พ.ศ.2554)รวมกบพายอนๆ อกหลายลกสงผลใหเกดฝนตกหนกทางภาคเหนอ

ภาคตะวนออกเฉยงเหนอและภาคกลางตอนเหนอของประเทศไทยอยางตอเนอง ประกอบกบในชวงเดอน

สงหาคมถงเดอนตลาคมมปรมาณฝนตกมากกวาปกตเมอเทยบกบชวงเวลาเดยวกนในปทผานๆ มา ไดกอ

ใหเกดอทกภยตอเนองในหลายจงหวดนบแตเดอนกรกฎาคม 2554 เปนตนมา และกอใหเกดผลกระทบแผ

ออกไปอยางกวางขวาง ในชวงแรกอทกภยไดครอบคลม 16 จงหวดในภาคเหนอและ ภาคตะวนออกเฉยง

เหนอ ตอมายงมฝนตกหนกตอเนองประกอบกบการปลอยนำาของเขอนหลก เชน เขอนภมพล เขอนสรกต

และเขอนปาสกชลสทธ รวมดวย ทำาใหปรมาณนำาในลำานำาตางๆ เพมขน อยางรวดเรว และภายหลงได

ขยายไปทางใตมากขนตามลำาดบเมอแมนำาเจาพระยาไดรบนำาปรมาณจากแมนำาสาขาจำานวนมาก ทำาใหเกด

อทกภยในจงหวดภาคกลางรวมถงกรงเทพมหานครดวย

แผนภาพท2ภาพปรมาณนำาฝนเปรยบเทยบ ป 2552-2554(ซาย) และแมนำาหลกและเขอนขนาดใหญ

ของประเทศไทย (ขวา)

ทมา: ออนไลน. http:// www.thaiflood.org. 27 เมษายน 2556

เมอพจารณาจากปรมาณนำาฝนดงภาพท 15.2 (ซาย) จะพบวาในป พ.ศ. 2554 มปรมาณนำาฝน

มากกวาทกปทผานมาในระยะเวลาเดยวกน และเพมมากขนอยางมนยสำาคญในเดอนกรกฎาคมและสงหาคม

อนเนองมาจากอทธพลของพายหมนดงกลาวแลว รวมกบการปลอยนำาของเขอนขนาดใหญ 3 เขอน ไดแก

เชอมภมพล เขอนสรกต และเขอนปาสกชลสทธ ทำาใหมนำาเออลนพนทตามแนวรมฝงแผขยายออกไป

ตามเสนทางทแมนำาหลกไหลผาน ไดแก แมนำาปง แมนำาวง แมนำายม แมนำานาน และแมนำาปาสก

รวมทงแมนำาสาขาตางๆ

เมอพจารณาจากภาพท 15.2(ขวา) ซงแสดงแผนผงของแมนำาสายหลกและเขอนขนาดใหญ

ซงในชวงตงแตเดอนกรกฎาคม 2554 เปนตนมาไดมปรมาณนำาไหลผานเปนจำานวนมากกวาปกตเกนกวา

ทลำานำาจะรองรบไดประกอบกบระบบการระบายนำาของกรงเทพมหานครและปรมณฑลไมมประสทธภาพ

เพยงพอจงไมสามารถระบายมวลนำาปรมาณทมากเกนปกตทไหลบามาจากตอนเหนอของประเทศได

กอใหเกดมปรมาณนำาจำานวนมากเออลนตลงทงสองฝง และทำาใหพนทราบลมแมนำาสายหลกถกนำาทวมใน

บรเวณกวางโดยเฉพาะบรเวณพนทรบนำาใตเขอนและทราบลมแมนำาเจาพระยา ทำาใหเกดนำาทวมขงอยาง

กวางขวางเปนบรเวณกวางและในระดบนำาทสงมาก กอใหเกดมหาอทกภยเปนระยะเวลานาน คอเรมตงแต


เดอนกรกฎาคม 2554 ถงกลางเดอนมกราคม 2555 และครอบคลมพนท 65 จงหวด 684 อำาเภอ

คดเปน พนทดนกวา 150 ลานไร (6 ลานเฮกตาร) สงผลกระทบตอประชาชนกวา 13.59 ลานคน

บานเรอนเสยหายกวา 99,162 หลง พนทเกษตรกรไดรบความเสยหายกวา 11.20 ลานไร ถนนชำารด

13,961 สาย บอกง/บอปลา 231,919 ไร ปศสตว 13.41 ลานตว และมผเสยชวต 813 รายและสญหาย

3 คน ธนาคารโลกไดประเมน ความเสยหายดาน เศรษฐกจประมาณ 1.44 ลานลานบาท

แผนภาพท3ภาพอทกภยกอใหเกดนำาทวมเรอกสวนไรนา (ซาย) และอตสาหกรรมยานยนต (ขวา)


เมอพนดนไดรบปรมาณนำาฝนจำานวนมากและถงจดวกฤตทพนดนอมตวไมสามารถรองรบนำาไดอก

จะกอใหเกดการเลอนไหลของชนดน หากการเลอนไหลเกดขนในพนราบจะไมสามารถสงเกตเหน การเลอนไหล

ไดชดเจน แตหากเกดขนในพนทลาดชนแถบภเขาสง จะกอใหเกดการเคลอนทของมวลดนและหนขนาด

ตางๆ ลงมาตามทางลาดเกดเหตการณทเราเรยกวา ดนโคลนถลม ขน โดยปกตในแถบภเขาสงดนโคลน

ถลมจะเกดขนภายหลงฝนตกหนกตดตอเปนเวลานานบนเทอกเขาในพนทและเกดการไหลหลากของกระแส

นำาทำาใหเกดการเลอนไหลของชนดนในบรเวณนน หากบรเวณนนไมมประชาชนอยอาศยหรอใกลเสนทาง

คมนาคมจะไมกอใหเกดผลกระทบมากนก แตหากอยใกลชมชนทพกอาศยหรอเสนทางคมนาคม อาจกอใหเกด

ความเสยหายในชวตและทรพยสนขนได ซงความรนแรงของผลกระทบจากดนโคลนถลมจะมากหรอนอย

ขนอยกบปรมาณฝนทตกในพนท ปรมาณการไหลหลากของมวลนำา การดดซบนำาของชนดน และ

ความลาดเอยงของพนทนนๆ ดวย อยางไรกตามผลกระทบจากอทกภยนำาทวมใหญใน ป พ.ศ.2554 ไดกอ

ใหเกดปรากฏการณดนโคลนถลมและการเลอนไหลของชนดนตามแนวตลงของแมนำาลำาคลองบรเวณทเกด

อทกภยใหเหนจำานวนมาก โดยผลกระทบทเกดขนจะเกดหลงจากเกดอทกภยแลวเปนระยะเวลา 6 เดอนถง

12 เดอน สาเหตเกดขนเนองจากในขณะเกดอทกภยนำาทวมรนแรงทำาใหชนดนดดซมนำาไวเปนจำานวนมากกวา

ปกต เมอเหตการณเขาสภาวะปกต นำาจากชนดนทอยเหนอระดบนำาปกต จะระเหยนำาออกไปเปนจำานวน

มาก ทำาใหโครงสรางของชนดนจะมโพรงอากาศเลกๆ แทรกอยจำานวนมาก และเมอมแรงมากระทำาตอชน

ดนบรเวณนน เชน รถยนตวงผานทำาใหชนดนสนสะเทอน กจะเกด การเลอนไหลของชนดนลงสแมนำา

ลำาคลอง หรอเกดการทรดตวของชนดน อาจมผลทำาใหอาคารบานเรอน สงกอสรางตางๆ ในบรเวณทชน

ดนทรดตวเกดความเสยหายได


แผนภาพท4 ภาพนำาปาไหลหลากทจงหวดอบลราชธาน(ซาย) และนำาปาไหลหลากทอตรดตถ

สรางความเสยหายในชวตและทรพยสนชมชนทอยตดเสนทางทนำาปาไหลหลากผาน (ขวา)

ทมา: ออนไลน.http://www.haii.or.th/wiki/index.php 27 เมษายน 2556

แผนภาพท5 ภาพดนโคลนถลมทบเสนทางคมนาคมทจงหวดเชยงราย ปพ.ศ. 2555


แผนภาพท6 ภาพผลจากอทกภยตอวถชวตคนในชมชนและระบบเศรษฐกจของประเทศ



จากทกลาวมาขางตน จะเหนไดวา สาเหตของการเกดอทกภยนำาทวม จะเกดจากหลายสาเหต

รวมกน ไดแก สภาพอากาศในชวงฤดมรสม ปรมาณนำาฝน สภาพธรณวทยาและความลาดชนของพนท

ลมนำา การเปลยนแปลงของสภาพแวดลอม การใชประโยชนของทดนเพอการเกษตร และการบรหารจดการ

นำาในแมนำาลำาคลอง ลวนเปนสาเหตหลกทรวมกนทำาใหเกดอทกภยนำาทวมได และผลกระทบจากเหตการณ

ดงกลาวอาจกอใหเกดดนโคลนถลมตามพนททมความลาดชนและการเลอนไหลของชนดนบรเวณรมตลงของ

แมนำาลำาคลองไดอกดวย ซงจะกอใหเกดความเสยหายตอชวตและทรพยสนของประชาชน สงคมโดยรวม

และประเทศชาตได จนถงถงปจจบนกรมบรรเทาสาธารณภยไดกำาหนดพนทเสยงดนโคลนถลม รวม 51

จงหวด 323 อำาเภอ 1,056 ตำาบล และ 6,450 หมบาน

2.การปองกนภยพบตอนเนองมาจากอทกภยนำาทวมและดนโคลนถลม

การปองกนภยพบตอนเนองมาจากอทกภยนำาทวมและดนโคลนถลมนน ตองดำาเนนการทงระยะ

กอนเกดภย ระหวางเกดภย และการจดการหลงเกดภยแลว สรปไดดงน

2.1 ดานอทกภยนำาทวม มแนวทางในการปองกนไมใหเกดอทกภยหรอชวยลดความรนแรง

เมอเกดอทกภยดงน (ปราโมท ไมกลด, สารานกรมไทย ฉบบท12. 2004)

2.1.1 การกอสรางคนกนนำาเลยบลำานำาการกอสรางคนกนนำาเลยบลำานำานน จะตอง

พจารณาในเรองตางๆ ดงน

1) ความสงของคนกนนำาคนกนนำาทสรางจะตองมระดบหลงคนสงพนระดบนำาทวม

สงสด ซงคาดวาจะเกดขนตามรอบปทกำาหนดในการออกแบบเสมอสำาหรบในกรณทมการกอสรางคนกนนำา

เลยบตามแนวสองฝงลำานำาขนาดความสงและระยะหางของคนกนนำาทบรเวณสองฝงลำานำาจะตองมการ

พจารณารวมกนใหมความเหมาะสมในดานตางๆ กลาวคอในกรณกอสรางคนกนนำาเลยบไปตามแนวสองฝง

ลำานำา คนกนนำาทมขนาดความสงไมมาก จะตองสรางใหมแนวทหางจากตวตลงของลำานำาเขาไปมากๆ

โดยใหมพนททจะถกนำาทวมตามบรเวณสองฝงลำานำาเปนบรเวณกวางมากกวาการกอสรางคนกนนำา

ทมขนาดความสงมากซงสรางอยตามแนวใกลขอบตลง สวนคาใชจายในการกอสรางและคาดแลรกษา

คนกนนำาทมขนาดความสงมากยอมจะเสยคาใชจายในการกอสรางรวมทงคาดแลรกษามากกวาคนกนนำา

ทมขนาดความสงไมมากนกดงนนในการวางโครงการจงตองมการพจารณาทางดานเศรษฐกจศาสตรรวมกบ

ทางดานวศวกรรมเพอเปรยบเทยบถงคาลงทนในการกอสรางกบประโยชนทคาดวาจะไดรบจากการปองกน

พนทขอบตลงในกรณกอสรางคนกนนำาซงมขนาดความสงแตกตางกนดวย เพอพจารณากำาหนดขนาด

ความสงและแนวคนกนนำาไดอยางเหมาะสม

2) ขนาดของคนกนนำา คนกนนำาสวนใหญจะกอสรางดวยดนถมบดอดแนน

โดยมรปรางลกษณะเหมอนกบเขอนดนแตคนกนนำาจะทำาหนาทกกกนนำาอยเปนครงคราว จงมความ

แตกตางไปจากเขอนดนทตองกกกนนำาไวตลอดเวลา ดวยเหตนคนกนนำาจงมลกษณะคลายกบคนดนถนนทวไป

ททำาหนาทกกกนนำาไวดวยเปนครงคราวนนเองในการออกแบบเพอกำาหนดขนาดและรปรางของคนกนนำา

มหลกเกณฑโดยทวไปวาจะตองคำานงถงความแขงแรงของตวคนกนนำาเพอใหมสภาพคงทนใชงานไดนานป


ตวคนกนนำาจะตองมขนาดและความเอยงลาดของคนดนทงสองดานทมสภาพมนคงแขงแรงในการทรงตว

อยไดเสมอโดยไมเลอนทลายทงในชวงเวลาททำาการกกกนนำาและในขณะทนำามระดบลดตำาลงอยางรวดเรว

ขนาดของคนกนนำาทมความมนคงแขงแรงเพยงพอนนโดยทวไปควรมความลาดเทในอตราสวน ตง:ราบ =

1:3สำาหรบลาดคนดานทกนนำา และตง:ราบ = 1:2.5สำาหรบลาดคนอกดานหนงสวนความกวางของหลง คน

กนนำาในกรณใหรถยนตวงไดควรมขนาดกวางไมนอยกวา 4.00 เมตร แตสามารถลดขนาดความกวางให

เหลอเพยง 2.5 เมตร ไดเมอไมตองการใชหลงคนเปนทางรถวง

3) ระบบระบายนำาภายในพนทหลงคนกนนำาเนองดวยคนกนนำาทกอสรางมกจะ

ตดผานรองนำาและทางนำาตางๆ ซงจะตองมการกอสรางทอระบายนำาหรอประตระบายนำาเพอการระบายนำา

ออกจากพนทใหสะดวก พรอมกบตดตงบานประตบงคบนำาไวทกแหงเพอปองกนนำาจากภายนอกเขาไปทวม

พนทดานในอกดวย

2.1.2 การกอสรางทางผนนำาในการกอสรางทางผนนำาหรอขดคลองสายใหมเชอมตอกบ

ลำานำา ทมปญหานำาทวมเพอผนนำาทงหมดหรอนำาเฉพาะบางสวนทจะลนตลงแลวทำาใหเกดนำาทวมออกไป

จากลำานำาใหไหลไปตามทางผนนำาทขดขนใหม ไปลงลำานำาสายอนหรอระบายออกสทะเลตามความเหมาะสม

มหลกการดงน

1) โดยทวไปนยมการผนนำาเฉพาะสวนทจะไหลลนตลงซงทำาใหเกดนำาทวมออกไป

จาก ลำานำา โดยทนำาสวนใหญซงมระดบไมลนตลงนนยงคงปลอยใหไหลอยในลำานำาเดมตามปกตสำาหรบ

วธการผนนำาในรปแบบนทบรเวณปากทางแยกเขาลำานำาสายใหมจะตองสรางอาคารเพอควบคมบงคบนำา

ใหไหล เขาสลำานำาสายใหมในปรมาณทพอเหมาะ โดยอาคารควบคมบงคบนำาดงกลาวอาจสรางเปน

แบบฝาย ซงสามารถควบคมนำาใหไหลเขาลำานำาสายใหมไดโดยอตโนมตหรอสรางประตระบายนำาทควบคม

บงคบนำาโดยบานประตซงเปดและปดไดตามความเหมาะสม

2) ในกรณทตองการผนนำาทงหมดใหไหลไปตามทางนำาทขดใหม ควรขดลำานำาสาย

ใหมแยกออกจากลำานำาสายเดมตรงบรเวณทลำานำาเปนแนวโคงโดยกำาหนดใหทองลำานำาทขดมระดบเสมอกบ

ทองลำานำาเดมเปนอยางนอย หลงจากนนจงนำาดนทขดจากลำานำาใหมไปถมปดลำานำาสายเดมพรอมกบเกลย

และบดอดดนใหแนนจนเตมโดยตลอด เพอทจะไดนำาพนทไปใชประโยชนในดานอนตอไป

ดวยเหตน การพจารณาวางโครงการสำาหรบกรณใดกรณหนงดงกลาวขางตน

จงมเกณฑทางดานวศวกรรม ทจะตองมการศกษาและวเคราะหในทกดานอยางละเอยดรอบคอบใหเหมาะสม

กบสภาพภมประเทศวตถประสงคประโยชน และคาลงทนกอนทจะมการตดสนใจดำาเนนการอยางใดอยางหนง

ตอไปจนถงขนการกอสราง

2.1.3 การปรบปรงสภาพลำานำาในการปรบปรงสภาพลำานำา สามารถทำาไดโดยการปรบปรง

และตกแตงลำานำา เพอชวยใหนำาสามารถไหลไปตามลำานำาไดสะดวกหรอมความเรวของกระแสนำาทไหลเพม

มากขนเพอทในฤดนำาหลากนำาจำานวนมากทไหลตามลำานำาจะไดมระดบลดตำาไปจากเดมเปนการชวยบรรเทา

ความเสยหายอนอาจจะเกดเนองมาจากนำาทวมไดเปนอยางด โดยทวไปในการเพมความสามารถของลำานำา

เพอใหนำาจำานวนมากไหลไปไดอยางสะดวกหรอนำาไหลดวยความเรวทเพมมากขนกวาเดมนนเราจะตอง


ปรบปรงสภาพลำานำาดวยวธการอยางใดอยางหนง เชนทำาการตกแตงลาดตลงและทองลำานำาใหมความขรขระ

นอยกวาเดมเพมเนอทหนาตดของลำานำาโดยการขดและขยายใหลำานำามขนาดโตขน รวมทงการปรบปรง

ลำานำาใหมความลาดชนโดยการขดทางนำาใหมทมความยาวนอยลงดงวธการตอไปน

1) โดยการขดลอกลำานำาในบรเวณทตนเขน ตกแตงดนตามลาดตลงทถกนำากด

เซาะพงทลาย กำาจดวชพชและรอทำาลายสงกดขวางทางนำาไหลออกไปจนหมดซงเปนวธการอยางหนงทชวย

ใหนำาไหลผานตามลำานำาไดสะดวกและสามารถระบายนำาจำานวนมากใหผานไปไดอยางมประสทธภาพ

2) ในกรณทลำานำามแนวโคงมากเปนระยะทางไกลอาจพจารณาขดทางนำาใหมลด

จากลำานำาบรเวณดานเหนอโคงไปบรรจบกบลำานำาเดมทบรเวณดานทายโคง ใหมแนวตรงกลมกลนกบลำานำา

ธรรมชาตซงจะเปนทางนำาใหมทแบงนำาจำานวนมากใหไหลผานไปเองอยางสะดวกเนองจากมความลาดชน

มากกวา ลำานำาเดมทมแนวโคง สวนลำานำาเดมซงมแนวโคงนนเมอมนำาไหลผานนอยลงอาจเกดการตนเขน

หรอ มขนาดเลกลงไปเองตามธรรมชาต วธการปรบปรงสภาพลำานำาทงโดยวธการขดลอกปรบปรงตวลำานำา

และโดยการขดทางสายนำาใหมตามทกลาวมาเปนการเปลยนแปลงสภาพธรรมชาตของลำานำาซงอาจมผล

ทำาใหกระแสนำากดเซาะตลงตอนใดตอนหนงจนพงทลายตดตามดวยการทำาความเสยหายใหแกทรพยสน

บานเรอนราษฎร นอกจากนนวธการปรบปรงลำานำาเพอการเพมประสทธภาพนสวนใหญจะเปนการแกไข

ปญหาหรอบรรเทานำาทวมเฉพาะบรเวณเทานนซงอาจทำาใหเกดผลกระทบหรอเพมความเสยหายใหกบพนท

ทางดานทายลำานำาลงไปกได จงตองมการพจารณาในดานตางๆ ทเกยวของใหเหมาะสม

2.1.4 การสรางเขอนกกเกบนำาการกอสรางเขอนเกบกกนำาปดกนลำานำาธรรมชาตระหวาง

หบเขาหรอเนนสงทบรเวณตนนำาของลำานำาสายใหญหรอตามแควสาขาเพอกกกนนำาทไหลมามากในฤด

นำาหลากเกบไวทางดานเหนอเขอนทำาใหเกดเปนแหลงนำาขนาดตางๆ เรยกวา “อางเกบนำา”ซงนำาทเขอน

เกบกกไวน จะระบายออกจากอางเกบนำาทละนอยๆ เพอนำาไปใชประโยชนไดอกหลายดานโดยเฉพาะอยาง

ยงเพอ การเพาะปลกพชของพนทดานทายเขอนในชวงเวลาทฝนไมตกหรอในฤดแลง เมอยางเขาสฤดฝน

ปตอไปอางเกบนำากจะมปรมาตรวางสำาหรบรองรบนำาไหลหลากจำานวนมากในระยะฤดฝนนนเขามาเกบไว

ได โดยเกบนำาทอาจทำาใหเกดนำาทวมหรอนำาทจะไปทำาความเสยหายใหกบพนททางดานทายเขอนเกบสำารอง

ไวใชใหเปนประโยชนในดานอนตอไป

เขอนเกบกกนำาทสรางกนโดยทวไปมหลายประเภทหลายขนาดแตกตางกน

โดยเขอนเกบกกนำาขนาดใหญบางแหงสามารถใหประโยชนไดหลายดาน เชน การผลตไฟฟา การชลประทาน

การคมนาคม ทางนำาการเพาะเลยงปลาและกงในอางเกบนำา และการบรรเทานำาทวมเปนตนซงเราเรยก

เขอนลกษณะนวา เขอนอเนกประสงค

ในการกอสรางเขอนเกบกกนำาเราสามารถสรางเขอนไดดวยวสดประเภทตางๆ

เชน คอนกรตลวนคอนกรตเสรมเหลก ดนถมบดอดแนน และหนถมอดแนน เปนตนซงเขอนเกบกกนำา

ทกแหงทสรางขน จะกำาหนดหรอเลอกใหเปนเขอนประเภทใดนนสวนใหญจะตองพจารณาใหเหมาะสมกบ

สภาพของฐานราก สภาพของภมประเทศทเขอนนนตงอยตลอดจนชนดและจำานวนของวสดทจะมใหใช

กอสรางได โดยเขอนจะตองมทงความมนคงแขงแรงและราคาถกทสด


ปจจบนน ประเทศไทยไดกอสรางเขอนเกบกกนำากระจายอยตามภมภาคตางๆ

เปนจำานวนมาก ทงนเพอประโยชนในดานการชลประทานเปนหลก และเพอประโยชนตางๆ แบบ

อเนกประสงคโดยทอางเกบนำาทกแหงเหลานนจะทำาหนาทเกบนำาซงไหลมามากในฤดฝนและชวยบรรเทา

การเกดนำาทวมทอาจทำา ความเสยหายใหกบพนทเพาะปลกและชมชนซงอยทางดานทายเขอนไดดวย อาท

1) เขอนเกบกกนำาแมงดสมบรณชลตามพระราชดำารและอางเกบนำา สรางปดกน

ลำานำาแมงด ทอำาเภอแมแตง จงหวดเชยงใหมมความจอางเกบนำาประมาณ 265 ลานลกบาศกเมตร

เพอประโยชนในดาน การชลประทานและการผลตไฟฟาเปนหลกสำาหรบการบรรเทานำาทวมอางเกบนำาแหงน

สามารถชวยบรรเทานำาทวมในเขตพนทเพาะปลกสองฝงลำานำาแมงดและแมนำาปงจนถงตวเมองเชยงใหม

ซงเคยเกดขนเปนประจำาใหหมดไป

2) เขอนเกบกกนำาภมพลและอางเกบนำาสรางปดกนแมนำาปงทอำาเภอสามเงา

จงหวดตาก มความจอางเกบนำาประมาณ13,460 ลานลกบาศกเมตร เพอประโยชนในดานการผลตไฟฟา

การชลประทาน การคมนาคมทางนำาฯลฯสำาหรบในดานการบรรเทานำาทวมทเคยทำาความเสยหายใหกบพนท

เพาะปลกในบรเวณพนทลมสองฝงแมนำาปงและแมนำาเจาพระยาเสมอนนอางเกบนำาของเขอนภมพล

ทมขนาดใหญน ชวยเกบกกนำาทไหลหลากตอนฤดฝนตกหนกไวไมใหไหลเทลงมาทนททนใดจนเกดนำาทวม

ฉบพลนแลว ทำาความเสยหายใหกบพนทเพาะปลกซงเปนทลมดงแตกอน

3) เขอนเกบกกนำาสรกตและอางเกบนำา สรางปดกนแมนำานานทอำาเภอทาปลา

จงหวดอตรดตถ มความจอางเกบนำาประมาณ 9,550 ลานลกบาศกเมตร เพอประโยชนในดานการผลต

ไฟฟา การชลประทาน การคมนาคมทางนำาฯลฯสำาหรบในดานการบรรเทาอทกภยอางเกบนำาแหงนสามารถ

ลดอทกภยทเคยเกดขนทกปในบรเวณทงราบสองฝงแมนำานานในเขตหลายจงหวดไดเกอบทงหมด และ

ยงรวมกบอางเกบนำาของเขอนภมพลชวยบรรเทาอทกภยในเขตทงราบแมนำาเจาพระยาใหลดนอยลงดวย

4) เขอนเกบกกนำาอบลรตนและอางเกบนำาสรางปดกนลำานำาพองทอำาเภอนำาพอง

จงหวดขอนแกน มความจอางเกบนำาประมาณ 2,550 ลานลกบาศกเมตรเพอประโยชนในดานการผลต

ไฟฟาและ การชลประทานเปนหลกสำาหรบการบรรเทานำาทวม อางเกบนำาแหงนสามารถบรรเทานำาทวม

ทเคยเกดเปนประจำาในบรเวณทราบสองฝงลำานำาพองในเขตจงหวดขอนแกนใหลดนอยลงได

5) เขอนเกบกกนำาลำาปาวและอางเกบนำา สรางปดกนลำานำาปาวทอำาเภอเมอง

กาฬสนธจงหวดกาฬสนธ มความจอางเกบนำาประมาณ 1,340 ลานลกบาศกเมตรเพอประโยชนในดาน

การชลประทาน เปนหลก ในดานการบรรเทานำาทวม อางเกบนำาแหงนสามารถบรรเทานำาทวมทเคยเกด

เปนประจำาในบรเวณทราบสองฝงลำานำาปาวในเขตจงหวดกาฬสนธใหลดนอยลงไดเชนกน

6) เขอนเกบกกนำาศรนครนทรและอางเกบนำาสรางปดกนแมนำาแควใหญทอำาเภอ

ศรสวสด จงหวดกาญจนบร มความจอางเกบนำาประมาณ 17,744 ลานลกบาศกเมตรกบเขอนเกบกกนำา

เขาแหลมและอางเกบนำาซงสรางปดกนแมนำาแควนอยทอำาเภอทองผาภม จงหวดกาญจนบรมความจ

อางเกบนำาประมาณ 7,450 ลานลกบาศกเมตรการกอสรางโครงการทงสองนใหประโยชนมากในดาน

การผลตไฟฟา การชลประทาน การคมนาคมทางนำาฯลฯสำาหรบในดานการบรรเทานำาทวมทเคยทำา


ความเสยหายใหกบพนทเพาะปลก ตามบรเวณพนทลมสองฝงแมนำาแมกลองทกปนนอางเกบนำาทงสอง

สามารถเกบกกนำาจำานวนมหาศาล ทไหลหลากตอนฤดฝนตกหนกจากแควทงสองไวไดนำาจำานวนมากจงไม

ไหลเทลงมาทำาใหเกดนำาทวมแลวทำาความเสยหายใหกบเขตชมชนและพนทเพาะปลกซงเปนทลมตามสอง

ฝงแมนำาแมกลองดงแตกอน

7) เขอนเกบกกนำาปาสกชลสทธและอางเกบนำา สรางปดกนแมนำาปาสกจงหวด

ลพบร มความจอาง 960 ลานลกบาศกเมตร ชวยบรรเทาอทกภยใหแกพนทสองฝงแมนำาปาสกในเขต

จงหวดลพบรและจงหวดสระบรและยงมผลชวยบรรเทาอทกภยใหแกพนทตอนลางลงไปอกดวย นอกจาก

นยงเปนแหลงนำาถาวรเพอการอปโภคบรโภคของชมชนตางๆ และเปนแหลงนำาเพอการเกษตรสำาหรบพนท

ชลประทานทจะเกดใหมในเขตจงหวดลพบร และจงหวดสระบร จำานวน 174,500 ไร และยงเปนแหลงนำา

เสรมสำาหรบพนทโครงการชลประทานเดมในทงเจาพระยาฝงตะวนออกตอนลางประมาณ 2,200,000 ไร

ในปจจบนเขอนปาสกชลสทธเปนแหลงทองเทยวทสำาคญทชวยใหเศรษฐกจของจงหวดลพบรและสระบรด

ขนอกดวย

แผนภาพท7ภาพเขอนภมพล (ซาย) เขอนสรกต (กลาง) เขอนปาสกชลสทธ (ขวา)


2.1.5 การกอสรางคนกนนำาโอบลอมพนทการกอสรางคนกนนำา เปนวธการปองกน

นำาทวมพนทโดยตรงโดยการกอสรางคนดนกนนำาโอบลอมพนททงหมดไวเชนการปองกนนำาทวมสถานทราชการ

นคมอตสาหกรรม โรงงานอตสาหกรรม และสวนผลไมของราษฎรทอยในบรเวณซงเกดนำาทวมเปนประจำา

สำาหรบนำาขงทเกดจากนำาฝนทขงอยภายในพนทจะระบายออกไปตามระบบการระบายนำาตามธรรมชาตหรอ

โดยใชเครองสบนำาสบออกสามารถทำาไดตามความเหมาะสมปจจบนการกอสรางคนกนนำาสามารถทำาไดหลาย

รปแบบ เชน ทำาเปนคนดน การใชถงบรรจทรายทงขนาดเลกและขนาดใหญ หรอการสรางกำาแพงคอนกรต

ถาวร เปนตน

2.1.6 การอนรกษพนทตนนำาลำาธาร การอนรกษพนทตนนำาลำาธาร เปนวธธรรมชาต

โดยการดแลรกษาและปรบปรงฟนฟทรพยากรธรรมชาตในบรเวณพนทตนนำาลำาธารดวยวธการตางๆ

ทเหมาะสม เชน การอนรกษปาไมรวมกบการอนรกษดนและนำาดวยวธการตางๆ เพอปรบปรงพนทตนนำา

ลำาธารใหสามารถดดซมนำาไดมากขนซงจะชวยปองกนมใหนำาฝนไหลบาตามลาดพนดนลงสลำาธารและลำาหวย


ตางๆ อยางรวดเรวสามารถบรรเทาปญหานำาทวมพนททำาการเกษตรและทอยอาศยในบรเวณพนทราบทาง

ตอนลางทอาจเกดขนอยางฉบพลนได

สำาหรบในระหวางเกดอทกภยนำาทวม ควรปฏบต ดงน

1) ตองตดตามการประกาศเตอนภยจากหนวยงานราชการในทองถน สถานวทย

โทรทศน สอสารมวลชนประเภทตางๆ อยางใกลชด

2) ถามการเตอนภยนำาทวมฉบพลนและคณอยในพนทหบเขาใหปฏบตดงน

v ปนขนทสงใหเรวทสดเทาทจะทำาได v อยาพยายามนำาสมภาระตดตวมากเกนไป ใหคดวาชวตสำาคญทสด

v ดำาเนนการตามแผนรบมอนำาทวมทไดวางแผนกำาหนดลวงหนาไวแลว 3) ถามการเตอนภยนำาทวมและเปนผทอยในพนทนำาทวมถง ควรปฏบตดงน

v ปดอปกรณเครองใชไฟฟา ปดสะพานไฟฟาหลกของบาน และวาลวถงแกส

ใหเปดใชเมอจำาเปน เมอใชแลวใหปดตามเดม

v อดหรอปดชองนำาทงอางลางจานพนทหองนำาและสขภณฑ ทอระบายนำา

ทนำาภายนอกบานสามารถไหลเขาสบรเวณบาน

v ศกษาวธการททำาใหปลอดภยจากเหตการณนำาทวมเมออยภายนอกบาน

v ปดประตหนาตางใหเรยบรอยและอพยพขนทสง v ถาอยบนพนทราบ เชน ในเขตชมชนเมอง ใหฟงขอมลจากวทยหรอโทรทศนหรอสอบถามหนวยงานทเกยวของเกยวกบศนยอพยพหลบภยทหนวยงานไดจดให

4) หากบานพกอาศยไมไดอยในทนำาทวมถงตวบาน แตมนำาทวมในบรเวณบาน

ภายนอกตวอาคารควรปดอปกรณเครองใชไฟฟาทอยนอกบรเวณอาคารใหเรยบรอย เคลอนยายสงของมคา

ไวบนทสง และหามอยในหองใตดนเมอมนำาทวมในบรเวณบาน

5) หากบานพกอาศยไมไดอยในพนทนำาทวมถง ใหตดตามความเคลอนไหว

ของสถานการณอทกภยนำาทวมอยางใกลชด และเตรยมความพรอมทจะดำาเนนการตามทกลาวมาแลวขาง

ตนอยตลอดเวลา ในกรณทมดนโคลนถลม ใหอพยพไปในทศทางทพนจากแนวการไหลของดนโคลนถลม

หรอมแนวโนมวาอาจจะมดนโคลนถลม โดยสงเกตจากปรมาณนำาฝนทตก การไหลของนำาและผวดนจาก

ทสงลงทตำาเมอพบวา มความผดปกตไปจากธรรมชาต ใหหลกเลยงเสนทางทมแนวการไหลของดนและ

เสนทางทกระแสนำาไหลเชยว หากจำาเปนตองใชเสนทางดงกลาวใหใชเชอกทแขงแรงเพยงพอผกลำาตวแลว

ยดตดไวกบตนไมหรอ สงปลกสรางทมนคงแขงแรง เพอปองกนกระแสนำาทไหลเชยวพดจมนำาหามวายนำาหน

โดยเดดขาดเพราะอาจกระแทกกบซากตนไมหรอหนทไหลมาตามนำาไดรบอนตรายได

ภายหลงเกดดนโคลนถลมแลว อาจเกดการพงทลายของดนโคลนซำา จงไมควร

เขาใกลบรเวณทเกดดนโคลนถลมหรอบานเรอนทไดรบความเสยหายควรกำาหนดเขตปลอดภยโดยตดตง

ปายเตอนภยในบรเวณทเสยงตอการเกดดนโคลนพรอมเรงระบายนำาออกจากบรเวณทดนถลมใหมากทสด

และทำาทางเบยง การไหลของนำาเพอไมใหนำาไหลลงมาสมทบเขาในมวลดนเดมทมความเสยงอยแลว และ


ภายหลงดนโคลนถลมยตแลว จงทำาการบรณะตามความเหมาะสมตอไป อนงในกรณดนโคลนถลม ควรให

ผเชยวชาญดานดนโคลนถลมเปนผควบคมดแลอยางใกลชด จะชวยปองกนและบรรเทาผลกระทบทอาจ

เกดขนตอชวตและทรพยสนได

3.การปองกนและควบคมภยจากสนาม

สนาม มาจากคำาภาษาญปน แปลวา คลนชายฝง หรอ คลนทาเรอ เปนคลนนำาทเกดขนจาก

การเคลอนยายทของปรมาตรนำาขนาดใหญ ทมสาเหตจากการเคลอนตวของเปลอกโลก แผนดนไหว

การปะทของภเขาไฟการระเบดใตนำาดนถลมขาดใหญ ธารนำาแขงไถล อกกาบาตตกและการรบกวนอน

ไมวาสาเหตการเกดจะอยบนพนดนหรอใตนำา ลวนอาจกอใหเกดเปนสนามไดทงสน

สนามและคลนตามชายฝงธรรมดานนมกำาเนดทแตกตางกน คลนโดยทวไปเกดจากกระแสนำาขน

นำาลงและกระแสลมแตสนามนนเกดจากการแทนทนำาอยางรนแรงทำาใหมวลของนำาเกดการเคลอนท

ดวยความเรวสงเมอแผนดนใตทะเลเกดการเปลยนรปรางอยางกะทนหน จะทำาใหนำาทะเลเกดเคลอนตว

เพอปรบระดบใหเขาสจดสมดลและจะกอใหเกดคลนสนาม การเปลยนรปรางของพนทะเลมกเกดขน

เมอเกดแผนดนไหวเนองจากการขยบตวของเปลอกโลก ซงจะเกดบรเวณทขอบของเปลอกโลกหลายแผน

เชอมตอกนทเรยกวา รอยเลอน (fault) เชน บรเวณขอบของมหาสมทรแปซฟก นอกจากแผนดนไหวแลว

ดนถลมใตนำาทมกเกดรวมกบแผนดนไหวสามารถทำาใหเกดคลนสนามไดเชนกนนอกจาก การกระทบกระเทอน

ทเกดใตนำาแลว การทพนดนขนาดใหญถลมลงทะเล หรอการตกกระทบพนนำาของวตถ กสามารถทำาใหเกด

คลนได คลนสนามทเกดในรปแบบนจะลดขนาดลงอยางรวดเรวและไมมผลกระทบตอชายฝงทอยหางไกล

มากนก

คลนสนามไมเหมอนกบคลนทะเลตามปกต เพราะมความยาวคลนยาวกวามาก แทนทจะเปน

คลนหวแตก (breaking wave) ตามปกต คลนสนามเรมแรกอาจดเหมอนกบวาคลนนำาเพมระดบสงขน

อยางรวดเรว และดวยเหตน คลนสนามจงมกเรยกวาเปนคลนยกษ (tidal wave) โดยทวไปคลนสนาม

ประกอบดวยกลมคลนซงมคาบเปนนาทหรออาจมากถงชวโมง เรยกวาเปน “คลนขบวน” (wave train)

ตวคลนสามารถเดนทางไดเปนระยะทางไกล โดยไมสญเสยพลงงาน และสามารถเขาทำาลายชายฝงทอย

หางไกลจากจดกำาเนดหลายพนกโลเมตรได โดยทวไปแลวคลนสนามซงเปนคลนในนำา จะเดนทางไดชากวา

การสนสะเทอนของแผนดนไหวทเปนคลนทเดนทางในพนดน ดงนนคลนอาจเขากระทบฝงภายหลงจาก

ทผคนบรเวณนนรสกวาเกดแผนดนไหวเปนเวลาหลายชวโมง

คลนโดยทวไปจะมคณสมบตสำาคญทวดไดอยสองประการคอ คาบ ซงจะเปนเวลาระหวางลกคลน

สองลก และ ความยาวคลน ซงเปนระยะหางระหวางลกคลนสองลก คลนสนามมคาบทนานมาก โดยเรม

จากไมกนาทไปจนเปนชวโมง ในขณะเดยวกนกมความยาวคลนทยาวมาก โดยอาจยาวถงหลายรอยกโลเมตร

ในขณะทคลนทวไปทเกดจากลมทชายฝงนนมคาบประมาณ 10 วนาท และมความยาวคลนประมาณ 150 เมตร

เทานน ในขณะทความสงของคลนในทะเลโดยปกตมกนอยกวาหนงเมตร คลนสนาม จะเคลอนทดวยความเรว

ตงแต 500 ถง 1,000 กโลเมตรตอชวโมง ตวอยางเชน ในมหาสมทรทมความลกประมาณ 4,000 เมตร


คลนจะเคลอนทดวยความเรวประมาณ 200 เมตรตอวนาท หรอ 720 กโลเมตรตอชวโมง สวนทชายฝง

ทมความลก 40 เมตร คลนจะมความเรวชาลงเหลอ 20 เมตรตอวนาท หรอ 72 กโลเมตรตอชวโมง

อยางไรกตามเมอเขาสชายฝงทมความลกลดลง คลนจะมความเรวลดลงและเรมกอตวเปนคลนสง โดยอาจ

มความสงมากกวา 30 เมตร แมผลกระทบของคลนสนามนนจะจำากดอยแคพนทชายฝง แตอำานาจ

ทำาลายลางของมนสามารถมไดใหญหลวงและสามารถมผลกระทบตอทงแองมหาสมทร ตวอยางเชน

คลนสนามในมหาสมทรอนเดย พ.ศ. 2547 เปนหนงในภยธรรมชาตครงทมผเสยชวตมากทสดใน

ประวตศาสตรมนษยชาต โดยมผเสยชวตกวา 230,000 คน ใน 14 ประเทศทตดกบมหาสมทรอนเดย

สำาหรบประเทศไทย ถงแมจะไมไดเปนประเทศทใหกำาเนดสนาม และอยในแนววงแหวนแหงไฟ

(The Rings of Fire) ซงเปนแนวทสามารถเกดแผนดนไหวหรอภเขาไฟระเบดไดงายกวาพนทอนๆ กตาม

แตอาจไดรบผลกระทบจากแผนดนไหวและภเขาไฟระเบดจากแหลงกำาเนดทอยใกลเคยงประเทศไทยไดเชนกน

ตวอยางเชน เหตการณสนาม เมอวนท 26 ธนวาคม 2547 ซงมแหลงกำาเนดในมหาสมทรบรเวณทศตะวน

ตกของหมเกาะสมาตรา ประเทศอนโดนเซย เกดจากการยบตวของเปลอกโลกใตมหาสมทรอนเดย มความ

รนแรงวดได 9.1-9.3 มาตรารกเตอร กอใหเกดคลนขนาดความสง 30เมตร เขาสชายฝงของ ประเทศ

ตางๆ ทอยรอบมหาสมทรอนเดย 14 ประเทศ รวมทงประเทศไทยดวย โดยมผทเสยชวตรวมกนทงสน

230,000 คน บาดเจบ 125,000 คน สญหาย 45,752 คน และไมมทอยอาศยจำานวน 1.69 ลานคน

ประมาณมลคาความเสยหายรวมทงสน 2,800ลานดอลลาสหรฐ ประเทศทไดรบผลกระทบมากทสด คอ

ประเทศอนโดนเซย รองลงมาไดแก ศรลงกา อนเดย และ ไทย ในสวนของประเทศไทย ไดรบภยพบต

จากสนามตามชายฝงของจงหวด กระบ ภเกต และพงงา มผเสยชวต 8,212 คน บาดเจบ 8,457 คน

สญหาย 2,817 คน และไมมทอยอาศยจำานวน 7,000 คนนอกจากนยงสงผลกระทบตอการดำาเนนชวต

และ การประกอบอาชพและธรกจของประชาชนในจงหวดเหลานนตอมาอกระยะหนงดวย

แผนภาพท8 ภาพลกษณะคลนและระดบนำาทะเลชายฝงในการเกดสนาม ณ หาดไรเลย จงหวดกระบ


จากภาพเปนลกษณะของคลนและระดบนำาทะเลในการเกดสนาม โดยระดบนำาทะเลจะลดลง

อยางรวดเรวในระดบทมากกวาปกตจนสงเกตได (รปซาย) ซงจะใชระยะเวลาทแตกตางกนไปขนอยกบ

ความสงของคลน ถายอดคลนสนามสงมากนำาทะเลกจะลดระดบลงมากและใชเวลามากกวาสนามทม

ความสงตำากวา เมอนำาทะเลไหลลงไปจนถงคลนลกแรก จงคอยๆ มวนตวไหลยอนกลบมาชายฝงอกครง

(รปกลาง) และคลนจะมขนาดสงขนตามลำาดบ (ซาย) จนกระทบฝงกจะคอยๆ ลดระดบลง หากเทยบความ


สงของคลนกบขนาดของคนทอยในภาพจะพบวาคลนมความสงมากกวาความสงของคนทยนอยในภาพขวา

มอหลายเทา สำาหรบระยะทางทสนามจะไหลเขาสแผนดนนน ขนอยกบความสงของคลนและระบบการ

ปองกนตามแนวชายฝงในพนทนนๆ เมอสนามไหลเขาทวมแผนดนชายฝง จะสรางความสญเสยในชวตและ

ทรพยสนแกประชาชน อาคารและทรพยสนตางๆ ในพนทตามความรนแรงของสนาม ดงภาพท 15.9 ซาย

มอ เปนสภาพนำาไหล เขาทวมสถานอนามย ทอำาเภอกระท จงหวดภเกต ซงอยหางจากชายฝงประมาณ

600 เมตร และความเสยหายทเกดขนจากสนามทหาดปาตอง จงหวดภเกต

แผนภาพท9 ภาพสภาพความเสยหายทเกดขนจากสนาม ทจงหวดภเกต

ทมา: ออนไลน. http://www.ndwc.go.th/web/. 27 เมษายน 2556

สำาหรบการปองกนและควบคมสนาม กระทำาไดยากเพราะเปนภยทเกดจากธรรมชาต และมสาเหต

จากการเปลยนแปลงของธรรมชาต ปจจบนยงไมมประเทศใดในโลกทสามารถจะปองกนและควบคมไมให

เกดสนามไดอยางสมบรณ คงมแตมาตรการในการลดผลกระทบทอาจเกดขนจากสนามและการแกไขบรรเทา

ความเสยหายทเกดขนจากสนาม โดยตองอาศยความรวมมอจากหลายฝายรวมกน ทงภาครฐ เอกชน

และประชาชน ดงน

การปฏบตของหนวยงานภาครฐ

1. จดวางผงเมองใหเหมาะสม โดยพจารณาจดใหแหลงทอยอาศยอยบรเวณทหางจากชายฝงทะเล

2. ประชาสมพนธและใหความรแกประชาชนในเรองการปองกนและบรรเทาภยจากคลนสนาม

และแผนดนไหว

3. จดใหมการฝกซอมรบภยจากคลนสนาม

4. วางแผนในเรองการอพยพผคน การกำาหนดสถานทในการอพยพ การเตรยมแหลงสะสมนำา

สะอาด การจดเตรยมบานพกอาศยชวคราว การระสานงานกบหนวยงานทเกยวของขณะเกดภย

การกำาหนดขนตอน หรอวธการชวยเหลอบรรเทาภยดานสาธารณสข การรอถอนและฟนฟสงกอสราง

5. หลกเลยงการกอสรางใกลชายฝงทะเล ในเขตทมความเสยงภยจากคลนสนามสง

6. จดใหมศนยเตอนภยจากคลนสนาม

7. มการประกาศเตอนภย


การปฏบตของหนวยงานภาคเอกชน

1. ควรใหการสนบสนนภาครฐและประชาชนในเรองการประชาสมพนธ หรอการใหความรแก

ประชาชน ในเรองการปองกนและบรรเทาภยจากคลนสนาม

2. ใหการสนบสนนดานการเงน เพอใชในการปองกนภยสนาม และการชวยเหลอหลงเกดภยพบตขน

3. ใหการสนบสนนดานกำาลงคนในการชวยเหลอ กรณเกดภยจากสนาม

การปฏบตของหนวยงานภาคประชาชน

1. ควรตดตามการเสนอขาว หรอประกาศเตอนอยางใกลชดและตอเนอง

2. เมอรวามแผนดนไหวเกดขน ขณะทอยในทะเลหรอบรเวณชายฝง ใหรบออกจากบรเวณชายฝง

ไปยงบรเวณทสงหรอทดอนทนท โดยไมตองรอประกาศจากทางราชการ เนองจากคลนสนามเคลอนท

ดวยความเรวสง

3. เมอไดรบฟงประกาศจากทางราชการเกยวกบการเกดแผนดนไหวบรเวณทะเลอนดามน

ใหเตรยมรบสถานะการณทอาจจะเกดคลนสนามตามมาได โดยดวน

4. รจกสงเกตปรากฏการณของชายฝง ถานำาทะเลลดระดบลงมามากหลงเกดแผนดนไหว

ใหสนนษฐานวา อาจเกดคลนสนามตามมาได ใหรบอพยพคนในครอบครว หรอสตวเลยง ใหอยหางจาก

ชายฝงมากๆ ควรอยในทดอนหรอทสงนำาทวมไมถง

5. กรณทอยในเรอ ซงจอดอยททาเรอหรออาวใหรบนำาเรอออกไปกลางทะเล เมอทราบวา

จะเกดคลนสนามพดเขาหา

6. หากเกดภยจากคลนสนาม พยายามตงสตใหมน เพอเตรยมรบสถานการณ

7. อยาลงไปชายหาดเพอไปดคลนสนาม เพราะเมอเหนคลนแลวกจะไมสามารถวงหลบหนไดทน

8. ไมควรประมาท กรณทมขาววาจะเกดคลนสนามขนาดเลก เนองจากคลนสนามในบรเวณหนง

อาจมขนาดเลก แตอกบรเวณหนงอาจมขนาดใหญกได

9. คลนสนามสามารถเกดขนไดอกหลายระลอก จากการเกดแผนดนไหวครงเดยว เนองจาก การ

แกวงไปแกวงมาของนำาทะเล ถาจะลงไปชายหาดใหรอสกระยะหนง เพอใหแนวาปลอดภยจากคลนแลว

10. หากทพกอาศยอยใกลชายหาด ควรจดทำาเขอน กำาแพง ปลกตนไม วางวสด ลดแรงปะทะ

ของนำาทะเล และกอสรางทพกอาศยใหมนคงแขงแรงในบรเวณยานทมความเสยงภยในเรองคลนสนาม

11. หลกเลยงการกอสรางใกลชายฝงในยานทมความเสยงสง


แผนภาพท10 ภาพการเตรยมความพรอมเพอปองกนและบรรเทาภยจากสนาม หอกระจายเสยงและ

สญญาณภย(ซาย) และทนเฝาระวงเตอนภยสนาม (ขวา)

ทมา: ออนไลน. http://www.ndwc.go.th/web/ 27 เมษายน 2556

จากภาพเปนภาพหอกระจายเสยงและแจงสญญาณเตอนภยในกรณอาจเกดภยจากสนาม

ของชมชนชายฝงอนดามนของจงหวดตรง (ภาพซาย) หรอการตดตงทนเฝาระวงเตอนภยสนามในทะเล

อนดามน (ภาพขวา) เพอสงสญญาณมาทศนยเตอนภยบนฝง เพอแจงใหประชาชนในพนทเสยงและ

หนวยงานทเกยวของทราบลวงหนา จะไดดำาเนนการแจงเตอน เคลอนยาย อพยพ ประชาชนไปยง

สถานทปลอดภยทเตรยมไวลวงหนา

การปองกนและควบคมภยจากแผนดนไหว

แผนดนไหวเปนภยธรรมชาตทยงไมสามารถพยากรณไดอยางแมนยำา ทงตำาแหนง ขนาด และ

เวลา ทจะเกดขน อยางไรกตามผเชยวชาญทางธรณวทยาสามารถสงเกตสงทเปลยนแปลงจากสภาพปกต

กอน การเกดแผนดนไหว เชนความรอนใตผวโลก การเคลอนทของเปลอกโลกและนำาใตดน การเปลยนแปลง

ของสนามไฟฟา สนามแมเหลกโลก การสงเกตพฤตกรรมของสตวบางชนด เชน แมลงสาบ เปนตน

1.การเกดแผนดนไหวมสาเหตมาจาก 3สาเหตใหญ

1.1 กระบวนการเปลยนแปลงตามธรรมชาต เชน การเคลอนทของเปลอกโลก ทงนทฤษฎกลไก

การเกดแผนดนไหวทยอมรบกนในปจจบนม 2 ทฤษฎคอทฤษฎวาดวยการขยายตวของเปลอกโลก

โดยแผนดนไหวเกดจากการทเปลอกโลกเกดการคดโคง โกงตวอยางฉบพลน และเมอวตถขาดออกจากกน

จงปลดปลอยพลงงานออกมาในรปคลนแผนดนไหวและทฤษฎวาดวยการคนตวของวตถ โดยแผนดนไหว

มาจากการเคลอนตวของรอยเลอน กลาวคอ เมอรอยเลอนเกดการเคลอนตวถงจดหนงวตถจะขาดออกจากกน

และเสยรปอยางมาก พรอมทงปลดปลอยพลงงานมหาศาลออกมาในรปของคลนแผนดนไหว และหลงจาก

นนวตถจะคนตวกลบสรปเดม


1.2 ภเขาไฟระเบด โดยในขณะทแมกมาใตผวโลกเคลอนทตามเสนทางสปลองภเขาไฟ สามารถ

ทำาใหเกดแผนดนไหวกอนมการระเบดของภเขาไฟได

1.3 การกระทำาของมนษย เชน การทดลองระเบดปรมาณ การระเบดพนทเพอสำารวจวางแผน

กอสรางเขอน หรอแรงระเบดจากการทำาเหมอนแร เปนตน

แผนดนไหวทเกดขนสวนใหญเปนปรากฏการณธรรมชาต เกดจากการเคลอนตวโดยฉบพลน

ของเปลอกโลก สวนใหญแผนดนไหวมกเกดตรงบรเวณขอบของแผนเปลอกโลกเปนแนวแผนดนไหวของโลก

การเคลอนตวดงกลาว เกดขนเนองจากชนหนหลอมละลายทอยภายใตเปลอกโลกไดรบพลงงานความรอน

จากแกนโลก และลอยตวผลกดนใหเปลอกโลกตอนบนตลอดเวลา ทำาใหเปลอกโลกแตละชนมการเคลอนท

ในทศทางตางๆ กนพรอมกบสะสมพลงงานไวภายใน บรเวณขอบของชนเปลอกโลกจงเปนสวนทชนกน

เสยดสกน หรอแยกจากกน หากบรเวณขอบของชนเปลอกโลกใดๆ ผานหรออยใกลกบประเทศใดประเทศ

นนกจะมความเสยงตอภยแผนดนไหวสงโดยพบวา รอยละ 80 ของแผนดนไหวทวโลก เกดขนรอบๆ

มหาสมทรแปซฟก เนองจากในบรเวณดงกลาวมจดทเกดแผนดนไหวและการระเบดของภเขาไฟบอยครง

มาก โดยเฉพาะบรเวณขอบมหาสมทรแปซฟกทเรยก วา วงแหวนไฟ (Ring of Fire) ไดแก ประเทศญปน

ฟลปปนส ดานตะวนตกของประเทศเมกซโก และดานตะวนตกเฉยงใตของสหรฐอเมรกาสวนแนวรอยตอ

ภเขาแอลปในทวปยโรปและภเขาหมาลยในทวปเอเชยเปนแหลงทเกดแผนดนไหวประมาณรอยละ 15 ไดแก

บรเวณประเทศพมา อฟกานสถาน อหราน ตรก และแถบทะเลเมดเตอรเรเนยนในยโรป แผนดนไหว

ในบรเวณนมศนยเกดแผนดนไหวระดบตนและลกปานกลางแนวรอยตอทเหลออกรอยละ 5 เกดในบรเวณ

แนวสนกลางมหาสมทรตางๆ ของโลก ไดแก บรเวณเทอกเขากลางมหาสมทรแอตแลนตก แนวสนเขา

ใตมหาสมทรอนเดย และอารกตก ศนยเกดแผนดนไหวบรเวณนอยทระดบตนและเกดเปนแนวแคบๆ

เนองจากประเทศไทย ไมไดอยในแนวขอบของชนเปลอกโลก ทำาใหไมมภยจากแผนดนไหว

ทกอใหเกดผลกระทบทชดเจน คงมแตแผนดนไหวทไมมความรนแรงสวนใหญจะไมสามารถรสกได แตในบางครง

สามารถรสกได เชนในวนท 11 พฤศจกายน 2555 เวลาประมาณ 08.12 นาฬกา ไดเกดแผนดนไหว

มจดศนยกลางทบรเวณละตจด 22.93 เหนอ ลองจจด 95.99 ตะวนออก มความลกใตพนดนประมาณ

10 กโลเมตร แถบเมองสแกงในประเทศเมยนมาร วดระดบความรนแรงได 6.6 รกเตอร และสามารถรบร

ไดในประเทศไทย แตในตางประเทศ เชนประเทศญปน แผนดนไหวไดสรางความเสยหายในชวตและทรพยสน

อยางรนแรง ดงรปภาพท 15.12 และโดยทการเกดแผนดนไหวแตละครง จะมระดบความรนแรงทแตก

ตางกน จงไดมการกำาหนดมาตราวดเพอใชเปรยบเทยบระดบความรนแรงของแผนดนไหวเดยวกน ทนยม

ใชไดแก มาตรารคเตอร และมาตราเมอรแคลล ดงแสดงในตารางท 2 และ 3


ตารางท2 ตารางแสดงขนาดและความรนแรงของสาธารณภยประเภทแผนดนไหวและลกษณะภยทเกดขน

ในรกเตอรสเกล

ขนาด(รกเตอร)

ความรนแรง ลกษณะความเสยหายทเกดขน ความถในการเกด

ตำากวา 2.0 นอยมาก ไมรสก บอยมาก

2.0-2.9 เลกนอย ปกตไมรสกแตสามารถตรวจวดได 1,300,00 ครงตอป

3.0-3.9 ตำามาก รสกไดแตไมกอใหเกดความเสยหาย 130,000 ครงตอป

4.0-4.9 ตำา ทำาใหสงของในบานเคลอนทได อาจเกดความเสยหายเลกนอย อาจไดยนเสยงแผนดนไหวบาง

13,000 ครงตอป

5.0-5.9 ปานกลาง เกดในบรเวณเลกๆ อาจทำาใหสงปลกสรางทไมแขงแรงเกดความเสยหายได

1,319 ครงตอป

6.0-6.9 ปานกลางคอนขางมาก

สรางความเสยหายไดในบรเวณกวาง ในรศม 160 กโลเมตร

134 ครงตอป

7.0-7.9 มาก สรางความเสยหายไดในบรเวณกวางมากกวา รศม 160 กโลเมตร

15 ครงตอป

8.0-8.9 มหาภยพบต สรางความเสยหายไดในรศมหลายรอยกโลเมตร 1 ครงตอป

9.0-9.9 อภมหาภยพบต เกดความเสยหายในรศมหลายพนกโลเมตร 1 ครงตอ 10 ป

10.0 หรอมากกวา

ทำาลายลาง ยงไมมบนทกวาเคยเกดขนในโลก ไมมบนทก

ทมา : ดดแปลงจาก U.S. Geological Survey documents, 2012.


ตารางท3 ตารางแสดงขนาดและความรนแรงของสาธารณภยประเภทแผนดนไหวและลกษณะภยทเกดขน

ในมาตราเมอรแคลลสเกล

ขนาด(เมอรแคลล) ความรนแรงความเสยหายทเกดขน

I ออนมาก ผคนไมรสก ตองทำาการตรวจวดดวยเครองมอเฉพาะทางเทานน

II คนทอยในตกสงๆ หรออยนงๆ เรมรสกเพยงเลกนอย

III คนในบานเรมรสกเหมอนรถบรรทกเลกแลนผาน แตคนสวนใหญยงไมรสก

IV ผอยในบานรสกเหมอนรถบรรทกหนกแลนผาน

V คนสวนใหญรสก ของเบาในบานเรมแกวงไกว

VI คนสวนใหญรสก ของหนกในบานเรมแกวงไหว

VII คนตกใจวงออกจากอาคาร สงกอสรางเรมมรอยราว

VIII อาคารธรรมดาเสยหายอยางมาก อาคารออกแบบพเศษเสยหายเลกนอย

IX อาคารออกแบบพเศษเสยหายอยางชดเจน

X อาคารพงเสยหายมาก รางรถไฟงอเสยหาย

XI อาคารสงกอสรางพงทลายเกอบทงหมด แผนดนถลม

XII ทกสงโดนทำาลายหมด มองเหนเปนคลนบนแผนดน

ทมา: ดดแปลงจาก U.S. Geological Survey documents, 2012.

แผนภาพท11ภาพอาคารทพกอาศยและเสนทางคมนาคมทไดรบผลกระทบจากภยแผนดนไหว

ขนาด 6.9 รกเตอรใกลกบเมองหยาอน มณฑลเสฉวน ประเทศสาธารณรฐประชาชนจน

ทมา: ออนไลน. http:// www.thairath.co.th/content/oversea 27 เมษายน 2556


สำาหรบการปองกนและบรรเทาจากแผนดนไหว เรมตงแตกอนเกด ระหวางเกด และหลงเกดแผน

ดนไหว ดงน

กอนเกดแผนดนไหว

1. เตรยมเครองอปโภคบรโภคทจำาเปน เชน ถานไฟฉาย ไฟฉายอปกรณดบเพลง นำาดม นำาใช

อาหารแหงไวใชในกรณไฟฟาดบหรอกรณฉกเฉนอนๆ

2. เตรยมอปกรณนรภย สำาหรบการชวยชวต

3. เตรยมยารกษาโรค และเวชภณฑใหพรอมทจะใชในการปฐมพยาบาลเบองตน

4. ยดเครองเรอน เครองใชไมสอย ภายในบาน ใหความมนคงแนนหนา

5. ไมควรวางสงของทมนำาหนกมากๆ ไวในทสง เพราะอาจหลนทำาความเสยหายหรอเปนอนตรายได

6. เตรยมอพยพเคลอนยาย ตามประกาศของราชการหรอสถานการณจำาเปน

ขณะเกดแผนดนไหว

1. ตงสต อยในททแขงแรงปลอดภย หางจากประต หนาตาง และสงทไมปลอดภย เชน

สายไฟฟา เปนตน

2. ฟงสถานการณ คำาแนะนำาคำาเตอนตางๆ จากทางราชการอยางตอเนอง

3. ไมควรใชลฟต เพราะอาจเกดไฟฟาดบและตดอยภายในลฟต

4. อยาอยใตคานของอาคารบานเรอนหรอทมนำาหนกมาก

5. อยหางจากสงทไมมนคงแขงแรง

6. หากอยระหวางขบรถ ใหหยดรถจนกวาแผนดนจะหยดสนสะเทอน

7. ปดวาลวนำา ยกสะพานไฟฟา ปดวาลวแกส เพอปองกนไฟฟารว ไฟฟาดดไฟฟาชอต หรอแกสรว

8. อยาออกจากชายฝง เพราะอาจเกดคลนใตนำาซดฝงได แมวาการสนสะเทอนของแผนดนจะ

สนสดลงแลวกตาม

หลงเกดแผนดนไหว

ในการบรรเทาภยธรรมชาตหลงเกดแผนดนไหวแลว ขนอยกบระดบของความรนแรงทเกดขน

ถาเปนความสญเสยในทรพยสน เชน ถนน สะพาน ตองมการซอมแซมหรอกอสรางใหม สำาหรบระดบบาน

เรอน อาจจะตองตรวจสอบระบบสาธารณปโภคภายในบาน เชน ระบบนำา ระบบไฟฟา ระบบทอระบาย

ตางๆ และระบบแกสหงตม กอนเรมใชงานอกครง รวมทงตรวจสอบระบบโครงสรางของอาคาร หากพบ

การชำารดเสยหาย ใหซอมแซมใหอยในสภาพเดม หากเปนอาการบาดเจบ เจบปวย ใหเขารบการรกษา

จากสถานพยาบาลหรอหนวยงานฉกเฉนทราชการกำาหนด


จากสาธารณภยตางๆ ทไดกลาวมาจะเหนไดวาสงผลกระทบตอการดำาเนนชวต กอใหเกด

ความเสยหายทกดาน นอกจากนยงเปลยนแปลงสภาพแวดลอมไปจากสภาพเดมอยางสนเชง ซงการ

เปลยนแปลงเหลานอาจสงผลตอปจจยตอการเกดโรคตางๆ ใหมมากยงขนจนเกดเปนสาธารณภยทเกยวกบ

การระบาดของโรคได ซงองคความรทสำาคญในการปองกนความคมโรคนนคอวทยาการระบาด

ซงองคความรนสามารถนำาไปประยกตใชกบการบรหารจดการ การปองกน และการควบคมสาธารณภยได

อกทางหนงดวย

วทยาการระบาดกบการควบคมปองกนสาธารณภย

1.ความหมายของวทยาการระบาด

วทยาการระบาด หรอระบาดวทยา ตรงกบคำาวา “Epidemiology” ในภาษากรก

ซงรากศพทจากคำา 3 คำา คอ Epi = upon , Dermos = people และ Logos = study ซงตรงกบคำา

ในภาษาไทยวา “วทยาการระบาด หรอ ระบาดวทยา” ซงเดมหมายถงเปนศาสตรทวาดวยโรคระบาดหรอ

โรคตดเชอ และในปจจบนไดหมายรวมถงความเปนศาสตรหรอวธการทจะใชศกษาแกปญหาสขภาพ เชน

ตองทำาระบาดวทยาใหเขมแขงถงจะควบคมโรคระบาดตางๆ ได และนยขององคความรทเกยวของกบ

โรคภยตางๆ เชนระบาดวทยาของโรคไขเลอดออกในประเทศไทยกจะเปนการบรรยายวาโรคนเกดจากอะไร

เปนกบใครเปนสวนใหญ ทใด ฤดกาลใด มแนวโนมเปนอยางไร ตดตออยางไร ควบคมไดอยางไร ฯลฯ

ดงนนวทยาการระบาด หรอระบาดวทยา จงเปนองคความรทจำาเปนและสำาคญของบคลากร

ดานสขภาพทตองใชในการรวบรวม เรยบเรยง วเคราะห สงเคราะห การเกด การกระจาย ของปญหา

สขภาพตางๆ เพอทำาการสงเสรม ปองกน ควบคม รวมถงรกษาหรอแกไขปญหาสขภาพไดอยาง

มประสทธภาพ

2.หลกคดสำาคญทางระบาดวทยา

เนองจากจดมงหมายของระบาดวทยากเพอการสงเสรมสขภาพ ปองกนและควบคมโรค

ในประชากร จงจำาเปนตองรหลกคดทสำาคญเพอจะไดพยายามหาขอมลและขอความรทเกยวของกบ

การเกดโรคใน 3 ประเดนคอ เหตปจจยททำาใหเกดโรค/ภยสขภาพ (Determinants) การกระจาย

(Distribution) ธรรมชาตของโรค (Natural history of diseases) ดงน

1. โรคหรอปญหาทางดานสขภาพ เกดจากการเสยสมดลของเหตปจจยทเกยวของ

(Determinants) ซงทางระบาดวทยาแบงปจจยการเกดโรคออกเปน 3 กลมคอ

ปจจยเกยวของกบคน (Host)

ปจจยทเกยวของกบตวกอโรค (Agent)

ปจจยทเกยวของกบสงแวดลอม (Enviroment)

เรยกความสมพนธของทงสามปจจยนวา Epidemiologic Triad (แผนภมท 1)


จากแผนภม สามารถอธบายความสมพนธของปจจยทงในการเกดโรคใหเขาใจงายๆ คอ

การเสรมสราง Host ใหประชาชนมภมตานทาน มพฤตกรรมทเหมาะสม เพอลด Agent ทเปนภยคกคาม

สขภาพ จดหรอปรบ Environment ใหเหมาะสมกบการดำารงชพของ Host ไมใหเออตอตวกอโรคโรค

(Agent) โดยอาจยกเปนกรณตวอยางไดดงตอไปน

สำาหรบ Host ปจจยทเกยวของกบคนและเปนตวกำาหนดวาทำาไมบางคนปวย บางคน

ไมปวย ประกอบดวย

พนธกรรม : คนบางคนมพนธกรรมทจะเปนโรคบางโรคไดงายเชน เบาหวาน มะเรง

ลำาไสใหญ ฯลฯ เราแกไขพนธกรรมไมได แตทำาใหคนทมพนธกรรมดแลตวเองใหมากขน หรอเขากระบวนการ

คดกรองบางอยางในชวงทเสยงตอการเกดโรค จะไดรเรวแกไขทน

เพศ: บางโรคมกเลอกเพศ เชนนวในถงนำาด เปนในผหญงมากกวาผชาย เราไมสามารถ

แกไขเพศได จงตองระวงตวใหมากขน

อาย : บางวยเสยงตอบางปญหามากกวาวยอนๆ เชน คนแกมกจะมปญหาโรค

กระดกพรน ทำาใหเกดกระดกหกเวลาหกลม เราแกไขอายไมได แตการเพมการออกกำาลงกาย ทานอาหาร

มประโยชน และออกแบบบานหรอหองนำาใหลดการลนหกลม กจะลดความเสยงได

ภมตานทานตอโรค : คนทเคยปวยเปนบางโรคหากมภมตานทานแลวกมกจะไมเปนอก

เชน หด ดงนนหากมวคซนปองกนโรคกควรตองหามาฉด เชนวคซนปองกนคอตบ ไอกรน บาดทะยก

หด ตบอกเสบบ ไขหวดใหญ ฯลฯ การฉดวคซนกเหมอนนกมวยทหมนฝกซอมกอนเจอคชก ถาออนซอม

กคาดคะเนไดวามโอกาสโดนนอกโดยโรคตางๆ ไดงาย

โรคหรอทกขภาพเกดจากการเสยสมดลย

สงแวดลอม- ธรรมชาต- ระบบสงคม- ระบบเศรษฐกจ- ระบบการเมอง

Vector/media

เชอโรคสารเคมภยสขภาพ- จากคน- จากสตว- โรงงาน ฯลฯ- ยาเสพตด- อาวธ- กมมนตภาพรงส

คน/ประชากร- Gene- ภมตานทาน- การศกษา- วถชวต พฤตกรรม- การเขาถงบรการสขภาพ


การศกษา: คนทมการศกษาดมกจะดแลสขภาพดกวาผมการศกษานอยกวา เชนผตดเชอ

เอดสสวนใหญมกมการศกษานอย ตองใชแรงงาน ขาดความรความเขาใจในการปองกนโรค ดงนนสงคม

ควรลงทนใหเดกๆ มการศกษาอยางนอยในระดบมธยม และการศกษากควรเปนการศกษาเพอชวต รจก

ดแลตนเองและสงคม ไมใชเพอทำางานเฉยๆ

ความเชอทางศาสนา : บางความเชอทำาใหเสยงตอการตดโรคตางๆ เชน ความเชอ

บางลทธในอเมรกาหามฉดวคซน ทำาใหเกดโรคระบาดทควรปองกนไดดวยวคซน ดงนนจงตองหาทาง

พดคยกบผนำาทางศาสนาหรอผนำาลทธความเชอใหมการอนโลมผอนปรน

อาชพ : บางอาชพทำาใหตองสมผสกบเชอโรคบางอยางไดมากกวาคนอาชพอนๆ เชน

เกษตรกรเลยงแพะเสยงตอโรคบลเซลโลซสมากกวาชาวไรทปลกผลไม เกษตรกรเหลานตองรวาอาจมเชอ

โรคในสงคดหลงตางๆ จากแพะ โดยเฉพาะเวลาทมนแทงหรอปวยจะไดไมตดโรคจากมน

รายได:ผมรายไดนอยมกเจบปวยมากกวาผมฐานะดเชนเปนโรคขาดสารอาหาร โรคจาก

การประกอบอาชพทมความเสยง หากเราสามารถทำาใหประชาชนมรายไดดจนพนระดบยากจนไดกควรตอง

รบทำา หากทำาไมไดกตองมระบบทปกปองสขภาพของผมรายไดนอยใหเทาเทยมคนกลมทมฐานะด

การมคครอง: คนแกทมคครองมกมชวตยนยาวกวาคนทอยตวคนเดยว สำาหรบคนทไมม

คครองกควรตองใหอยกบญาตเพอชวยดแล

พฤตกรรม:หากมพฤตกรรมเสยงกจะทำาใหเกดการเจบปวยงาย เชนชอบสบหร กงสรา

เอาแตเทยวเตร กจะเสยงตอการเกดอบตเหต เปนมะเรง ตดเอดส แตหากมพฤตกรรมทสงเสรมสขภาพ

กจะทำาใหการเจบปวยนอยลง ตรงไปตรงมา

สำาหรบ Agent ในสมยกอนจะหมายถงเชอโรค Infectious agent เชอโรคแตละชนดก

ทำาใหเกดการปวยทแตกตางกนไป แมแตในเชอเดยวกนแตตางสายพนธกทำาใหเกดความรนแรงแตกตางกน

การระบาดในวงกวางมกจะเกดจากเชอสายพนธใหมๆ ทประชาชนไมคอยจะมภมตานทาน เชนเชอไขหวด

ใหญสายพนธใหม 2009 ดงนนการศกษาเรองเชอโรคจงตองดวาเปนสายพนธอะไร มแบบแผนการดอ

ตอยาอยางไร เปลยนแปลงไปหรอไม ฯลฯ ในปจจบนคำาวา Agent ไมไดหมายถงเชอโรคเทานนแตยง

หมายรวมถง

v Chemical agent ไดแกสารเคมตางๆ เชนสารพษในบหรทเราสบ ยาฆาแมลง

สารโลหะหนกททำาอนตรายสขภาพเชนพษจากสารตะกว พษจากแคดเมยม

v Radioactive Agent กมมนตภาพรงสททำาใหเกดการเจบปวยเชนกรณการปวย

การตายจากโคบอลท 60 ทจงหวดสมทรปราการในไทย หรอโรงงานไฟฟาปฏกรณนวเคลยรระเบดท

เชอรโนบลในประเทศรสเซย และทโรงไฟฟาฟกชมะ ในญปน

v Energy Agent คอพลงงานตางๆ ทกอใหเกดการบาดเจบเชนรถชนคนตายได เพราะวงมาเรวมพลงงานสงเมอชนคนกถายพลงงานมาปะทะคนจนกระเดนและบาดเจบตาย หากรถวงมาชา

มากๆ พลงงานกนอย ชนคนกอาจเพยงแคลมบาดเจบถลอก ฯลฯ ในกรณทคนเสยชวตจากปนกเปนผล

รวมของพลงงานทขบเคลอนใหลกปนทะลทะลวงรางกายทำาอนตรายอวยวะตางๆ ในอเมรกาถงกบมระบาด

วทยาศกษาวาจะลดการปวยการตายจากปนไดอยางไร


vสารเสพตดตางๆ (Addict agent) เชนเหลา และไลเลยงมาถง ยาบา ฝน เฮโรอนฯลฯ

vยารกษาโรค (Pharmaceutical agent) กสามารถทำาอนตรายรางกายได จงตองมการ

เฝาระวงผลขางเคยงจากการใชยา ตวอยางทดงระเบดเทดเถงคอ การใชยา Thalidomide เพอรกษา

อาการแพทองในหญงตงครรภ จนทำาใหเกดความพการในทารกจำานวนมากในชวงปลายทศวรรษ 1950 และ

ในป 1961 ไดมการสงถอนตำารบยานออกไป

เพอใหประชาชนมสขภาพด สงคมนนๆ ตองออกกฎหมายหรอกฎระเบยบหรอมาตรการ

ทางภาษหรอแนวปฏบตตางๆ ฯลฯ เพอควบคมมให Agent ทเปนอนตรายเพมจำานวนและเขาไปถง

ประชาชนไดงายๆ เชนการออกกฎหมายควบคมการโฆษณา การขายบหรและสรา การควบคมการปลอย

สารเคมจากโรงงานสธรรมชาต การควบคมอาวธ การควบคมการใชยาและสารเสพตด ฯลฯ การจะควบคม

Agent ไดนนมสวนเกยวของกบสงแวดลอมและระบบทางสงคม

สำาหรบ Environment คอปจจยดานสงแวดลอม ทหากเออตอ Host คนกจะทำาใหให

สขภาพด แตหากเออตอ Agents กจะทำาใหมภยคกคามสขภาพมากขนเรอยๆ นอกจากสงแวดลอมตาม

ธรรมชาตหรอทางกายภาพแลว ระบบเศรษฐกจสงคมและการเมองยงถอเปนสวนหนงของสงแวดลอม

มนษยทเราเรยกวา Social Determinants นกวชาการหลายคนแยก Social determinants ออกมา

เพราะมนมความสำาคญมากกวาปจจยตวอนๆ เชนการควบคมโรคเอดสตองประสบกบปญหาการกดกนผตด

เชอหรอผปวย ขาดสทธมนษยชนขนพนฐาน หากไมแกไขปจจยนกไมอาจทจะควบคมการแพรระบาดของ

โรคได เพราะผตดเชอหรอผปวยจะไมยอมเปดเผยตวหรอเขาไมถงบรการปองกนควบคมโรคหรอการรกษา

พยาบาล แตยงคงแพรเชอตอไปเรอยๆ

นอกจากนสงแวดลอมสามารถกอเกดภยคกคามตอ Host ไดอยางรนแรงนนคอกรณทเกด

สาธารณภยซงเมอเกดขนแลวจะสงผลกระทบอยางรนแรงตอชวต ทรพยสน ภาวะคกคามดงกลาวเปน

สงทเกดขนเองตามธรรมชาต เชน พาย นำาทวม แผนดนไหว และผลจากสาธารณภยหรอภยธรรมชาต

อาจเหมาะสมตอการเจรญของ Agent จนกอใหเกดโรคระบาดไดนอกจากนสาธารณภยยงอาจเออใหมสตว

เปนพาหะเพมขนจำานวนมากและทำาใหเกดการแพรเชอมาสคน หรอตดตอโดยตรงโดยไมมพาหะในการแพร

กไดมทงทเกดจากเชอโรคชนดใหมๆ พนทใหมๆ หรอเกดจากเชอโรคทเคยระบาดในอดตและสงบไป

หลายปแลวแตกลบมาระบาดใหมได

2. แบบแผนการกระจายของโรคหรอปญหาทางดานสขภาพ (Distribution of Disease)

ทางระบาดวทยาจะพยามยามวเคราะหแบบแผนการกระจายตามเวลา (Time) สถานท (Place) และบคคล

(Person) ยกตวอยางเชน โรคไขสมองอกเสบจากเชอ Japanese Encephalitis มกจะเกดในชวงฤดฝน

เพราะตองอาศยยงรำาคาญทอยในทองนาเปนตวนำาเชอจากสกรมาปลอยเขาสคนโดยการกด โรคนเกด

ในชนบทไมเกดในเมอง ผปวยมกเปนเดกในวยเรยน เพราะยงไมมภมตานทานและเปนวยทวงเลนรอบบาน

โดนยงกดงาย ไมเลอกเพศเปนทงชายและหญงไมแตกตางกน ไมเลอกศาสนา การเขาใจแบบแผนการ

กระจายของโรคตางๆ จะชวยในการวนจฉยโรคและสอบสวนโรค เหมอนการจบผราย ผรายแตละคนจะม

แบบแผนการลงมอประกอบ อาชญากรรมทแตกตางกน


3. ธรรมชาตของโรคหรอปญหาทางสขภาพ (Nature of disease or Natural history of

disease) ปรากฏการณทกอยางรวมถงโรคภยไขเจบยอมมการเกดขน ดำารงอย และสนสด จงเรยกสงนวา

ธรรมชาตของโรคซงหมายถงเหตการณของโรคนบตงแตการเรมกอเกดในคนและเปลยนแปลงไปตามกาลเวลา

ความรเรองธรรมชาตของโรคเรมจากความเขาใจในโรคตดเชอ แตตอมากนำาใชในเรองโรคไมตดเชอดวย

โดยทวไปหากเราดเหตการณการเจบปวยดวยโรคตดเชอในคนกจะเหนเหตการณ 4 ระยะคอ

3.1ระยะเสยง(Stageofsusceptibility)ระยะนรางกายยงเปนปกตไมไดเกดพยาธ

สภาพอะไร แตมเงอนไขของความเสยงทจะสนบสนนใหเชอโรค หรอ สารเคม หรอ ภยสขภาพตางๆ เขาหา

คนไดงายและเกดการเจบปวยตามมา เชน คนทมคทางเพศสมพนธหลายคนแมวาจะยงไมตดเชอหรอปวย

แตกถอวาอยในระยะเสยงตอโรคเอดส คนทไมยอมออกกำาลงกายถอวาอยในระยะเสยงตอโรคหวใจ

3.2ระยะกอนมอาการ(Preclinicalstage)ไดแกระยะท Agent เชนเชอโรค หรอ

สงทเปนอนตรายไดเขาสรางกายแลว แตยงไมแสดงอาการ เชนไดรบเชอเอดสแลว สามารถยนยนการ

ตดเชอไดแนนอน แมจะยงไมมอาการแตกสามารถแพรเชอไดเรยก Asymptomatic infection ศพททาง

ระบาดวทยาทประมาณชวงเวลาตงแตรบเชอเขารางกายจนสามารถแพรเชอไดเรยกวา latent period

(แตกตางจาก incubation)

3.3ระยะแสดงอาการ (Clinical stage) ระยะน Agent ไดทำาใหเกดพยาธสภาพ

จนรางกายไมสามารถทำางานไดตามปกตและเกดอาการแสดงของการเจบปวยเรมตน และ คอยๆ มากขน

จนมอาการเตมขน กรณของการตดเชอเอดสและมอาการบางอยางเรยกวา HIV related diseases

หากมอาการเตมขนโดยมการตดเชอฉวยโอกาส จงเรยกวา AIDS ระยะเวลาจากเชอเขาสรางกายจนถง

แสดงอาการชดเจนนเรยกวาระยะฟกตว Incubation period ในกรณทไมใชโรคตดเชอแตเกดจากการ

สมผสสารกอโรค ระยะเวลาตงแตการสมผสสารกอโรคจนถงมอาการ มกใชคำาวา Latent period เชน

ผสมผสสารกมมนตภาพรงสทรนแรงจะม Latent period ประมาณ 5 ปกอนทจะพบวาปวยเปน

มะเรงเมดเลอดเปนตน (คำาวา latent period ในโรคตดตอและในโรคไมตดตอจงมความหมายแตกตางกน )

3.4ระยะสนสดของโรค(Diminishstage)เมอเกดโรคแลว บางคนหายโดยรางกาย

กำาจดเชอหรอสารกอโรคไดเอง บางคนหายแตมความพการ บางคนตายในเวลาไมนาน บางคนอยรอดแต

กจะไปเสยชวตในอนาคต

ดงนนการศกษาธรรมชาตของโรคจงมขอมลอยางนอย 2 ดานทเกยวพนกนคอการดำาเนนไป

ของโรคในชวงเวลาตางๆ และโอกาสทจะเกดผลลพธตางๆ เมอการดำาเนนของโรคไปถงจดสนสด (Disease

Progression and Outcomes) ยกตวอยางเชน ธรรมชาตของโรคเอดสนน ผตดเชอทกคนจะปวยและ

เสยชวตหากไมไดรบการรกษา แตกวาจะมอาการนนอาจใชเวลาโดยเฉลยประมาณ 8-10 ป เมอปรากฏ

อาการแลวไมไดรบการรกษากจะเสยชวตทกรายโดยเฉลยประมาณ 1 ถง 2 ป สำาหรบการแพรเชอนน

สามารถแพรเชอไดหลงตดเชอประมาณ 3 เดอนและแพรเชอไดตลอดจนวาระสดทาย


3.การเฝาระวงทางวทยาการระบาด

การเฝาระวงทางวทยาการระบาดเปนกจกรรมทสำาคญการดำาเนนงานทางวทยาการ เปนกระ

บวนการทดำาเนนงานอยางตอเนองทางวทยาการระบาด การดำาเนนงานเฝาระวงทางวทยาการระบาดของ

นกสาธารณสขศาสตร ในแตละพนทอาจมความแตกตางกน เนองจากนโยบาย ระบบสขภาพ เทคโนโลย

ทใช และปจจยอนๆ ดงนนจงจำาเปนตองเขาใจ ความเปนมา นยาม แนวทางการดำาเนนการการเฝาระวง

ทางวทยาการระบาด

3.1 นยาม

การเฝาระวงทางวทยาการระบาด (Epidemiological Surveillance) ตามรากศพทแปล

จากภาษาองกฤษ สองคำาคอ Surveillance และ Epidemiology โดยศนยปองกนและควบคมโรค ประเทศ

สหรฐอเมรกา และองคการอนามยโลก ซงคำานยามดงกลาวไดรวบรวมไวในหนงสอ A Dictionary of

Epidemiology ของสมาคมวทยาการระบาดนานาชาต (International Epidemiological Association)

โดย เมอแปลเปนคำาไทยตามพจนานกรมตางๆ แปลวา ”การควบคม หรอการตรวจตรา หรอการดแล

แตเมอพจารณาตามนยามตามแหลงอางองขางบนพบวามคำาสำาคญ หลายคำากลาวคอ กระบวนการทมการ

ดำาเนนการอยางเปนระบบ สมำาเสมอและตอเนองในการรวบรวม เรยบเรยง วเคราะห แปลผล นำาเสนอ

และเผยแพรตอบคคล และหนวยงานทเกยวของนำาไปพจารณาใชประโยชนในการดำาเนนงานดานสขภาพ

โดยเฉพาะการปองกนและควบคมโรค หรอสาธารณภย ตอไป”

นอกจากน ยงมความหมายรวมถง การเฝาระวง การสงเกต การพสจนสมมตฐาน

การวจยเชงวเคราะหและทดลอง “การกระจาย” ในทนหมายรวมถง การวเคราะหการกระจายตามลกษณะ

เวลา สถานท และบคคล “ปจจยกำาหนด” ในทนหมายรวมถง ปจจยทางกายภาพ ชวภาพ สงคม วฒนธรรม

และพฤตกรรม ทมอทธพลตอสขภาพ “ภาวะหรอเหตการณเกยวกบสขภาพ” ในทนหมายรวมถง โรค

สาเหตการตาย พฤตกรรมเสยงตอสขภาพ พฤตกรรมการปองกน การเขาถงและการใชบรการสขภาพ

“กลมประชากรมนษยทกำาหนด” ในทนหมายรวมถง กลมประชากรมนษยทสามารถระบ ลกษณะและจำานวน

ทแนนอนได “ประยกตผลการศกษาเพอการควบคมปญหาสขภาพ” ในทนหมายรวมถง การนำาผลการศกษา

ไปใชเพอการสรางเสรม การคมครอง และการฟนฟสขภาพ เมอนำาสองคำามารวมกนการเฝาระวงทาง

วทยาการระบาดจง หมายถง กระบวนการดำาเนนการทเปนระบบในการตดตาม สงเกตและพนจพจารณา

หาเหตผลทกแงทกมมอยางสมำาเสมอและตอเนอง เพอใหรเทาทนตอการเปลยนแปลง ของลกษณะของ

การเกด การกระจาย และปจจยกำาหนดของโรค ภย บาดเจบ หรอภาวะ หรอเหตการณตางๆ ทเกยวของ

กบสขภาพของมนษย

3.2 วตถประสงคการเฝาระวงทางวทยาการระบาด

การดำาเนนการเฝาระวงทางวทยาการระบาด มวตถประสงคเพออธบายปญหาสขภาพ

ตามวธการทางวทยาการระบาด ประเมนแนวโนมการเปลยนแปลงจากความสมพนธระหวางคนกบ

สงแวดลอม กรณการเกดโรค เพอทราบการเกดโรคเรว จะไดดำาเนนการควบคมโรคเรวขน และคาดคะเน

การเกดและการสนสดของโรคไดถกตอง


3.3 ลกษณะการดำาเนนงาน

ลกษณะการดำาเนนการเฝาระวง มการดำาเนนการหลายลกษณะ โดยมขอบเขตและขอจำากด

ทแตกตางกน เชน การเฝาระวงรายบคคล เปนการเฝาระวงผสมผส โดยมวตถประสงคเฝาสงเกตผสมผสโรค

และคอยใหคำาแนะนำาชวยเหลอ กรณอาจเกดโรคขน ทงนไมเปนการไมจำากดการดำาเนนชวตตามปกตของ

ผสมผสโรคนนๆ จนพนระยะการเกดโรค การเฝาระวงโรค เปนการเฝาระวงผปวย และกลมผปวยดวยโรค

ทกำาหนด โดยการพรรณนาการเกดและการกระจายของโรคดวยตวบงชทางวทยาการระบาด เกยวกบ

ลกษณะของเวลา สถานท และบคคลและกลมบคคล การเฝาระวงทางระบาดวทยา ดงทกลาวในคำานยามแลว

เปนกระบวนการทเปนระบบในการตดตาม สงเกตและพนจพจารณาหาเหตผลทกแงทกมมอยางสมำาเสมอ

และตอเนอง เพอใหรเทาทนตอการเปลยนแปลง ของลกษณะของการเกด การกระจาย และปจจยกำาหนด

ของโรคภย บาดเจบ หรอภาวะ หรอเหตการณตางๆ ทเกยวของกบสขภาพของมนษย เมอพจารณาแลว

การเฝาระวงทางวทยาการระบาดจะมการดำาเนนการทครอบคลมการดำาเนนการเฝาระวงรายบคคลและ

การดำาเนนการเฝาระวงโรคทงหมด ซงนบวาเปนวธการดำาเนนการทางวทยาการระบาดทสำาคญและจำาเปน

ตองดำาเนนการในทกพนท ลกษณะการดำาเนนการเฝาระวงทางวทยาการระบาดอาจดำาเนนการทงเชงรก

และเชงรบ ซงการดำาเนนการเชงรกนน เปนการดำาเนนการเฝาระวงทางวทยาการระบาดของเหตการณท

ทราบแลว โดยมระยะเวลาและพนทดำาเนนการชดเจนและมขอบเขตจำากด เชนการเฝาระวงทางวทยาการ

ระบาดในเหตการณแขงขนกฬาระดบตางๆ หรอการเฝาระวงทางวทยาการระบาดในงานเทศกาลตางๆ

เปนตน และอกลกษณะหนงคอการดำาเนนการเชงรบ ซงเปนการดำาเนนการตามขายงานดานสขภาพทง

ภาครฐและเอกชน ทมเครอขายกวางขวาง ไมจำากดดวยเวลา หรอสถานท เชนการดำาเนนการเครอขาย

การเฝาระวงทางวทยาการระบาดระดบประเทศ

ในสถานการณสาธารณภย ทมการสญเสยตอชวต ทรพยสน และสงแวดลอมอยาง

กวางขวางและรนแรง การเฝาระวงทางวทยาการระบาดจะสามารถทำาใหตรวจพบ เตรยมการปองกน และ

ลดความสญเสยลงไดโดยสามารถ คาดการถงระดบความรนแรงของสาธารณภย ไดซงจะเปนประโยชน

ในการดำาเนนการปองกนและควบคมสาธารณภย นอกจากนยงทำาใหสามารถวางแผนและดำาเนนการ

ชวยเหลอทเหมาะสมและมประสทธภาพ การเฝาระวงทางวทยาการระบาดยงทำาใหสามารถคาดการณถง

โอกาสในการเกดการระบาดของโรคตางๆ หลงการเกดสาธารณภย หรอรวมในคายอพยพในสถานการ

สาธารณภย ซงจะทำาใหดำาเนนการสอบสวน ควบคมโรคไดอยางมประสทธภาพ ดงนนองคความร

ทางวทยาการระบาดจงทำาใหนกสาธารณสขจะมบทบาทสำาคญตอการจดการสาธารณภย เพราะตองเปน

ผประเมนและคาดการณผลกระทบของสาธารณภยทกประเภททเกดขนตอสขภาพของประชาชน วางแผน

ปองกน ควบคม และบรรเทาสาธารณภย ตลอดจนเปนสวนหนงของทมในการจดการสาธารณภย


กระบวนการดำาเนนงานการเฝาระวงทางวทยาการระบาดในสถานการณสาธารณภย

1.การรวบรวมขอมล

1.1วธการเกบรวบรวมขอมลประกอบดวย

v การสงเกต ผสงเกตจะตองทราบลวงหนาวาจะสงเกตอะไร ทไหน เวลาใด และจะตองบนทกการสงเกตดวยแบบบนทกการสงเกตทเปนมาตรฐาน และสามารถนำาไปประมวล วเคราะห และ

แปลผลตอไป ซงการจะทำาใหทราบลวงหนาไดผศกษาตองมฐานขอมลเกยวของกบสาธารณภยทมการเกบ

รวบรวม เรยบรยงไวอยางถกตอง และตอเนอง

v การซกถามการเกบขอมลดวยการซกถามน จำาเปนตองมแบบบนทกการซกถามเชนแบบสมภาษณ แบบสมภาษณแบบเจาะลก และแบบสมภาษณทเปนมาตรฐานของเรองตางๆ ทงโรค และ


v การตรวจสอบ การเกบรวบรวมขอมลดวยการสงเกตและการซกถามนน เพอใหไดขอมลทครบถวนและถกตอง จำาเปนตองมการตรวจสอบความถกตองและความครบถวน ซงอาจใชหลกการ

ตรวจสอบสามเสา ตรวจสอบขอมลทไดจากวธการเกบขอมลแบบตางๆ แหลงขอมล และทไดจากผเกบ

ขอมลทแตกตางกน

v การบนทก เมอผานการตรวจสอบขอมลแลวตองมการบนทกใหถกตองและครบถวน ซงในปจจบนมทงการบนทกลงในแบบบนทกตางๆ และการบนทกลงในโปรแกรมฐานขอมลคอมพวเตอร

v การรายงาน นอกจากบนทกไวเปนหลกฐานและเพอการวเคราะหนำาไปใชประโยชน

ตอไปแลว จะตองรายงานใหหนวยงานในระดบสงขนไปเพอวเคราะหในภาพรวมของพนททกวางขน

การรายงานนนจะตองทำาตามแบบทถกตองและทนเวลาทกำาหนด

2.แหลงขอมล

2.1ชมชน โดยทวไปขอมลชมชนมการรวบรวมไวดวยวตถประสงคทแตกตางกน ดงนนตอง

พจารณาวตถประสงคของแบบเกบขอมลแบบตางๆ จากทมอย หรอจำาเปนตองเกบขอมลปฐมภม

จากประชากรของชมชนโดยตรง

2.2การปวย และสาธารณภยตางๆ ในพนท แหลงขอมลการปวยทสำาคญ คอระเบยน

ทางการแพทย เชน แบบบนทกขอมลผปวยนอก ผปวยใน การตรวจทางหองปฏบตการ หรออาจไดจาก

การวจยหรอสำารวจอบตการณการเกดโรค หรออบตการณของสาธารณภย ความชกของโรคหรอสาธารณภย

ตางๆ ไดแก

v ความเสยงของพนทตอสาธารณภยตางๆ แหลงขอมล กรมปองกนและบรรเทา


v การตาย แหลงขอมลทสำาคญคอใบมรณะบตร

v ชนสตรทางหองปฏบตการ v การสอบสวนผปวยเฉพาะราย


v การสำารวจทางวทยาการระบาด v การศกษาเกยวกบสตว และแมลงนำาโรค v การใชวคซน ซรม และยา v การสำารวจประชากรและสงแวดลอมของหนวยงานตางๆ

3.เครองมอรวบรวมขอมล

บตรรายงานผปวย (แบบ รง.506) เปนแบบรายงานทใชบนทกขอมลของผปวย แตละรายท

ปวยดวยโรค หรอการบาดเจบ ทอยในขายงานเฝาระวงทางวทยาการระบาด ทอาจเกดขนหลงหรอระหวาง

การเกดสาธารณภย ซงบอกรายละเอยดวา เกดโรค หรอการบากเจบอะไร เกดกบใคร เกดทไหน และ

เกดเมอใด ซงขอมลนไดมาจาก รบ.1ต.03, รบ.1ก.01,รง.501, 502 และ 503 บตรเปลยนแปลงการ

รายงานผปวย (แบบ รง.507) เปนแบบบนทกเพอแกไขปรบปรง หรอเปลยนแปลงขอมลของ ผปวยแตละ

ราย ภายหลงจากทไดสง แบบ รง.506 ไปแลว

4.เครองมอเรยบเรยง

แบบ E.0 เปนระเบยนออกเลขทแบบ รง.506

Daily record เปนบนทกผปวยประจำาวน ของแตละเดอน จำาแนกตามสถานท

แบบ E.1 เปนระเบยนผปวยเฉพาะโรคทนำา รง.506 มาบนทก และเพมตวแปร เรองการตรวจพบเชอ

แบบ E.2 เปนบนทกจำานวนผปวยและตายเฉพาะโรค จำาแนกตามสถานท เปนรายเดอน

แบบ E.3 เปนบนทกจำานวนผปวยและตายเฉพาะโรค จำาแนกตามกลมอาย และเพศ เปนรายเดอน

แบบ E.4 เปนรายงานสรปสถานการณโรคประจำาสปดาห จำาแนกตามสถานทเรมปวย โดย

ใชวนรบรกษาในสปดาหทรายงาน พรอมดวยขอเสนอแนะ

5.ประมวลและวเคราะหขอมลการเฝาระวง

v ตรวจสอบความครบถวน ความถกตอง และปรบปรง v แจกแจงขอมลตามหมวดหมและตวแปรตางๆ v วเคราะหขอมลตามตวบงชทางวทยาการระบาด ตามลกษณะของเวลา สถานทและบคคล

v วธการวเคราะหลกษณะการเกดโรคตามเวลา

v กราฟการระบาด (Epidemic Curve)

v ลกษณะการระบาดของโรค

v ลกษณะการระบาดจากแหลงโรครวม (Common source epidemic)

v ลกษณะการระบาดจากแหลงโรคกระจาย (Propagated source epidemic)

v สาเหตของการระบาด v การระบาดจากตวเชอโรค


v การระบาดจากสารเคมหรอสารพษจากเชอโรค v การคนหาการระบาด (Epidemic detection)

v กราฟแสดงการคนหาการระบาด v การเปลยนแปลงตามฤดกาล (Seasonal variation) v กราฟความถการเกดโรครายเดอน v การเปลยนแปลงเปนรอบ (Cyclical fluctuation) v กราฟแสดงความถการเกดโรครายป v การเปลยนแปลงแนวโนม (Secular trend) v กราฟแสดงความถการเกดโรคหลายป (10 ป)

6.ประโยชนจากการวเคราะหลกษณะการเกดโรคตามเวลา

v การคาดคะเนสถานการณของโรค

v จะมผปวยมากในเดอนใด หรอชวงเดอนใดของป v จะมผปวยมากขนอกในปใด v แนวโนมจะมผปวยเพมขน หรอลดลง v การวางแผนการดำาเนนการปองกนและควบคมโรค v จะดำาเนนการปองกนโรคในเดอนใดจงจะมประสทธผลมากทสด v จะรณรงคควบคมโรคในชวงเดอนใดจงจะมประสทธผลมากทสด

7.การประเมนผลการดำาเนนการปองกนและควบคมโรค

v อบตการณของโรคลดลงหรอยง

v ความชกของโรคลดลงหรอยง

8.ลกษณะสถานท

v อาคารหรอสงปลกสราง v อาคารโรงงาน v อาคารเรยน v เรอนนอน v หองทำางาน v หอผปวย v ฯลฯ


9.เขตการปกครอง

v หมบาน ตำาบล อำาเภอ จงหวด ภาค ประเทศ ภมภาค ทวป เปนตน v เขตองคการบรหารสวนตำาบล เขตเทศบาลตางๆ v ชมชนชนบท ชมชนชานเมอง ชมชนแออด ชมชนเมอง

10.เขตภมศาสตร

v พนทชมนำา พนทการเกษตร พนทปาละเมาะ พนทปาเขา เขตลมนำา v เขตอตสาหกรรม

วธการวเคราะหลกษณะการเกดโรคหรอปญหาสขภาพตามสถานท

คำานวณดชนการปวย การตาย ความพการ หรอดชนปญหาสขภาพอนๆ จำาแนกตามลกษณะ

พนทกรณทตองการเปรยบเทยบพนทตางกน โดยเฉพาะอยางยงการเปรยบเทยบการตายระหวางพนทจะ

ตองนำาปจจยทเกยวของมาปรบดชนนนๆ ซงสวนใหญคอปจจย อาย และเพศ นำาเสนอดชนทคำานวณได

จำาแนกตามเขตพนททกำาหนด ซงมกจะนำาเสนอในรปของ แผนทแบบจด (spot map) แผนทแบบแรเงา

(shaded map) ในปจจบนมโปรแกรมคอมพวเตอรสำาหรบนำาเสนอแผนทแบบตางๆ มากมาย ตวอยาง

โปรแกรมการนำาเสนอแผนททางวทยาการระบาด คอ Epi Map ซงเปนโปรแกรมคอมพวเตอรสาธารณะ

เมอปรากฏพนทใดมความเสยง หรอมความชกของโรค หรอปญหาสขภาพสง จะตองพจารณาวา มปจจยใด

(โดยเฉพาะปจจยดานสงแวดลอม ทงดานภมประเทศและดานภมอากาศ และอนๆ) ทนาจะสนบสนนให

พนทดงกลาว เปนเชนนน

กรอบการวเคราะหบคคล

ลกษณะทางประชากร

v อาย (วย) เพศ เชอชาต สถานภาพการสมรส ฯลฯ ลกษณะทางพฤตกรรมทเสยงตอสขภาพ

v พฤตกรรมการดำารงชวตประจำาวน v การบรโภคอาหาร v สขวทยาสวนบคคล v การออกกำาลงกาย ลกษณะการทำางานและการประกอบอาชพ

v การเขาถงการบรการสขภาพ v ฯลฯ


ลกษณะทางเศรษฐกจสงคมความเชอและวฒนธรรม

v รายได รายจาย v สถานะทางสงคม การเขารวมกจกรรมทางสงคม v ความเชอเกยวกบสขภาพ ลกษณะทางวฒนธรรมทเกยวกบสขภาพ

การนำาเสนอผลการประมวลและวเคราะหขอมล

การนำาเสนอและใชประโยชนระดบพนท

การนำาเสนอเพอการประมวลผลและการวเคราะหผลระดบตางๆ อำาเภอ จงหวด เขตบรการ

สขภาพ ภาค ประเทศ

การประเมนผล

ความครบถวน ในทนหมายถงความครบถวนของจำานวนผปวย หรอผทจะตองเฝาระวง และความ

ครบถวนตามจำานวนตวแปรทตองรวบรวมขอมล

ความถกตอง หมายถงความถกตองของขอมลทรวบรวม เชนอาย เพศ หรอขอมลตางๆ ทนเวลา

การายงานใหระดบตางๆ จะตองทนตามกำาหนด เพอใหหนวยงานทเกยวของนำาไปพจารณาดำาเนนการ

ใหทนตอเหตการณตอไป

ประโยชนและขอจำากด

ผปฏบตงานรจกชมชนทรบผดชอบ อยางตอเนอง และสามารถอธบายสถานการณปญหาสขภาพ

ทงปจจบนและแนวโนม ในอนาคต และจดลำาดบความสำาคญ รวมทงนำาไปประกอบการวางแผน

ดำาเนนการและประเมนผลโครงการแกปญหาตอไป

ขอจำากดทสำาคญคอระบบขอมลยงไมครบถวน ถกตอง และทนเวลาและยงไมมการสงเคราะห

ขอมลเพอนำาไปใชประโยชนในพนททรบผดชอบอยางเตมท

การสอบสวนทางระบาดวทยาในสถานการณการสาธารณภย

เมอเกดอบตภยมกจะกอใหเกดผลกระทบทางสาธารณสขขนาดใหญ เชนภยจากแผนดนไหว และ

ภยจากนำาทวมแตละครงอาจมพนทไดรบผลกระทบหลายจงหวด และถาเกดในพนททมประชากรหนาแนน

จะทำาใหมผบาดเจบจำานวนมาก และมกจะมปญหาการระบาดของโรคตามมาไดงาย เพราะภายหลงภยพบต

มกทำาใหระบบดานอนามยสงแวดลอมและสขาภบาลของชมชนไดรบความเสยหาย และผประสบภยทไร

ทอยอาศยจำานวนมากตองมาอยรวมกนอยางแออดในสถานทพกพงชวคราว จงมโอกาสเกดการแพรกระจาย

ของโรคไดงาย ดงนนการสอบสวนการระบาดของโรคในภาวะสาธารณภย หรออาจเรยกไดวาภาวะฉกเฉน


ทางสาธารณสขเปนสงทาทายของนกสาธารณสขมากกวาการสอบสวนการระบาดของโรคในภาวะปกต

เพราะตองทำางานในภาวะทลำาบากมากขน เนองจากระบบตางๆ อาจไดรบความเสยหาย เชน ระบบการ

รายงานการเจบปวย การตดตอสอสาร การคมนาคม เปนตน เนอหาในบทนไดจดเตรยมขนเพอเปนแนวทาง

ใหเจาหนาทสาธารณสขนำาไปประยกตใชในการดำาเนนการสอบสวนการระบาดของโรคในภาวะฉกเฉนทาง

สาธารณสข โดยการบรรยายวธการสอบสวนการระบาดของโรคแตละขนตอน เพอควบคมและปองกนการ

ระบาดไดอยางมประสทธภาพ

การสอบสวนทางวทยาการกระบาด (Epidemiological Investigation) เปนกจกรรม

เชอมตอจากการเฝาระวงทางระบาดวทยา ซงเปรยบเสมอนการสบขาวความเคลอนไหวของโรค หรอ

ภยพบต และสาธารณภย ทจะกอใหเกดปญหาสาธารณสข เมอขอมลเฝาระวงชบงวา ไดพบความผดปกต

บางอยาง ผรบผดชอบงานสาธารณสขจะดำาเนนการอยางไรตอไปการดำาเนนงานทางระบาดวทยาเรยก

กระบวนการนวาการสอบสวน(Investigation) หากเปนโรคเรากเรยกวาการสอบสวนโรค (Disease

investigation) หรอสอบสวนการระบาดกเรยกวา Outbreak investigation หากเปนปญหาทไมใชโรค

เชน สาธารณภย กยงใชหลกการเดยวกนไดคอใชวา Problem investigation เพอความกระชบจงจะขอ

ใชคำาวาการสอบสวนโรคเปนสวนใหญ ซงจะไดใหแนวคดเกยวกบวตถประสงค ขนตอนการสอบสวนโรค

และการใชประโยชนจากการสอบสวนโรค

ความหมายของการสอบสวนทางวทยาการระบาด

หมายถง การดำาเนนงานหรอกจกรรมตางๆ ใหไดมาซงขอมลและขอเทจจรงเกยวกบการเกด

โรคภย และเหตการณผดปกตทเปนปญหาสาธารณสข ดวยวธการรวบรวมขอมลรายละเอยดในดานระบาดวทยา

สงแวดลอม และการชนสตรทางหองปฏบตการ เพอใหไดปจจยสำาคญทจะอธบายถงสาเหตของการเกด

โรคหรอการระบาดของโรคหรอเหตการณนน ทงนโดยอาศยหลกการทางวทยาศาสตรคอ มเหตผล

เชอถอได พสจนได ตอบคำาถามวาเกดอะไรขน เกดกบใคร เกดทไหน เกดเมอไหร และเกดอยางไร

ชนดของการสอบสวนทางระบาดวทยา

การสอบสวนทางระบาดวทยา มการดำาเนนการอย 2 ลกษณะคอ

1. การสอบสวนผปวยเฉพาะราย (Individual case investigation) เปนการหาขอมลราย

ละเอยดเกยวกบโรคทสนใจหรอเปนปญหาสำาคญจากผปวยทละราย ในขณะทยงไมเกดการระบาดขน

โรคทตองสอบสวนเฉพาะราย มกจะเปนโรคทมความสำาคญทางสาธารณสข หรอเปนโรคทอนตราย มความ

รนแรงในการเกดโรค ความไวของการแพรกระจายสง

2. การสอบสวนการระบาด (Outbreak or Epidemic Investigation) เปนการเขาไปคนหา

รวบรวมขอมล องคประกอบตางๆ ทเกยวของกบการเกดโรคทเกดขนในชมชน เพอใหไดรายละเอยดทเปน

สภาพทแทจรงของการเกดเหตการณครงนนๆ


ความหมายของการระบาดEpidemic&Outbreak

การระบาด หมายถง การทมความถของการเกดโรคเกนกวาทคาดหมายไวในชวงเวลาเดยวกน

ยกเวนโรคทไมเคยเกดในทองทนนมากอนเลยเชน ไขเหลอง หรอโรคทเคยเกดในทองทนนมากอน แตหาย

ไปนานแลวหรอกวาดลางไปแลว เชน ไขทรพษ กาฬโรค หากเกดขนแมเพยง 1 ราย กถอวาเปน

การระบาด Epidemic กบ Outbreak โดยทวไปมความหมายเดยวกน ใชแทนกนได คอการทมจำานวน

ผเจบปวยดวยโรคเดยวกนมากกวาปกต ในพนทหนงๆ และในชวงเวลาหนงๆ แต epidemic จะให

ความรสกวาเปนสถานการณทใหญกวาสวน outbreak มกใชกบการระบาดทเกดในบรเวณจำากด

(Gregg, 2002)(1) เพอความชดเจนในทางปฏบต สำานกระบาดวทยา(2) จงไดใหคำาจำากดความของคำา

2 คำา ไวดงน

Epidemic หมายถงการเกดเหตการณทมผลตอสขภาพของคนโดยทมความถหรอจำานวนผปวย

มากเกนกวาจำานวนทเคยรวบรวมไวเดมในชวงระยะเวลาเดยวกนในปกอนๆ ซงตองอาศยการสงเกตประมวล

และวเคราะหขอมลเปนหลก โดยพจารณาจากจำานวนการปวยทเกดขนนน มมากเกนกวาคาเฉลยของการ

ปวยในชวงระยะเวลาเดยวกนในปทผานมาบวกกบสองเทาของคาเบยงเบนมาตรฐาน (mean + 2sd)

Outbreak หมายถง การทมผปวยเปนโรคเดยวกน ตงแต 2 คนขนไปในระยะเวลาอนสน หลง

จากรวมกจกรรมดวยกนมา (common activity) เชน กรณอาหารเปนพษในงานเลยง เหดพษในครอบครว

เปนตน

จดประสงคในการสอบสวนทางวทยาการระบาด ประกอบดวย เพอควบคมโรคหรอสาธารณภย

ในขณะนนไมใหลกลามกวางขวางตอไปควบคมโรคหรภยในขณะนนไมใหลกลามกวางขวาง (Disease con-

trol) นบเปนวตถประสงคหลก ซงการจะควบคมโรคหรภยนนจะดำาเนนการไดตองรสาเหต แหลงโรคหรอ

ภยนน วธการถายทอด ขอบเขตการกระจายของ ประชากรกลมเสยง เพราะจะไดนำามาตรการทถกตอง

เหมาะสมเขาไปแกปญหาได หากยงไมรสาเหตการแกปญหากจะยากขนหรอหากสรปสาเหตผด กเหมอนจบ

ผรายผดตว ผรายตวจรงกยงคงลอยนวลและกอปญหาตอไป และมกจะทำาใหเกดความเสยหายเพมมากขน

ไปอก ซงการสอบสวนทางวทยาการระบาด จะชวยทำาใหเราเหนเปาหมายชดเจนขน

นอกจากนการสอบสวนทางวทยาการระบาดยงมวตถประสงคเพอปองกนการเกดโรคหรอ

สาธารณภยในอนาคตปองกนการเกดโรคในอนาคต (Disease prevention) โดยเมอควบคมการระบาด

ของโรค หรอภยในขณะนนไดแลว กยงมความจำาเปนทจะตองวางแผนเพอการปองกนโรค หรอภยนนๆ

ทอาจจะเกดขนในอนาคต หรอแมแตหากการระบาดนนสงบลงดวยตวมนเอง กยงมความจำาเปนตองม

การสอบสวนตอไป เพอหาสาเหตและจดบกพรองของระบบการปองกนทเปนอยในปจจบน ทกครงทเกด

การระบาดยอมแสดงวาระบบการปองกนยงมปญหา หากไมแกไขกจะเกดซำาไดอก ซงมกจะรนแรงและ

ซบซอนกวาปญหาในครงแรก

วตถประสงคสวนหนงของกสอบสวนทางวทยาการระบาดคอเพอใหไดความรเกยวกบโรค หรอ

สาธารณภยทไมเคยพบมากอน (Gaining unknown knowledge) หลายครงทการสอบสวนเปนโอกาส

เดยวทจะทำาใหไดความรหลายๆ อยางเกยวกบโรค หรอภยนนๆ ทไมเคยรมากอน หรอหากมกเปนขอมล


จากประเทศอนๆ โดยเฉพาะอยางยงโรคอบตใหม ซงแนนอนการหาความรเหลานไมอาจทำาไดดวยการทดลองเพราะเปนการผดจรยธรรม ตวอยางเชน มนษยรวาโรคหดมระยะฟกตวประมาณ 10 วน (7-18วน) กจากการสอบสวนการระบาดของโรคหดทงๆ ทยงไมรวาโรคนเกดจากเชอ Measles virus ทงนเพราะในการระบาดนนๆ จะมผปวยทเกดตามหลงจากการไปสมผสกบผปวยรายแรกๆ จงทำาใหคำานวณระยะฟกตวได การสอบสวนโรคจงนบเปนการศกษาวจยทางหนงดวย เพราะจะทำาใหไดความร ความเขาใจเกยวกบ ธรรมชาตของโรคมากขน การดำาเนนของโรค ปจจยเสยงตอการเปนโรค นำาไปสการกำาหนดนโยบายและมาตรการปองกนควบคมโรคทเหมาะสม นอกจากนการสอบสวนทางวทยาการระบาดยงมวตถประสงคเพอพฒนาบคลากรใหมองคความรในการดำาเนนเนนงานทางระบาดวทยา (Human capacity building)เพราะการสอบสวนเปนกจกรรม ทเจาหนาทไดลงมอปฏบตจรงๆ ซงจะไดเรยนรและเพมทกษะของการแกปญหาในการปฏบตงานภาคสนาม หากเจาหนาท ไดผานประสบการณมาโชกโชนมากเทาใด กยงจะมประสทธภาพในการจดการกบโรค หรอภยไดดยงขน ซงจะนำาไปสการเสนอมาตรการปองกน ควบคมตางๆ ไดอยางมประสทธภาพเพมขน ดงนนเมอเกดการระบาด หรอเกดสาธารณภยตองถอวาเปนชองทางของการพฒนาบคลากรและพฒนาการบรหารจดการในการแกปญหาสาธารณสขในพนท

กลมโรคทตองสอบสวนเมอเกดสาธารณภย

ทางสาธารณสข เมอมสาธารณภยหรอภยพบต (Disaster) เกดขน จะกอใหเกดผลกระทบทางดานสขภาพทแตกตางกนไปตามลกษณะและความรนแรงของภยพบต ผลกระทบทางสขภาพทสำาคญในระยะแรกไดแก การบาดเจบ การเกดโรคระบาด ซงจำาเปนอยางยงทจะตองทำาการสอบสวนเชงรก เพอดำาเนนการควบคมและปองกนไดทนทวงท ในการวางแผนเพอกำาหนดกลมโรคหรอเหตการณทตองทำาการสอบสวนโรค เมอเกดภาวะฉกเฉนเชนน ควรจะตองพจารณาจากองคประกอบหลายๆ ดาน ไดแก โรคทมกพบภายหลงจากการเกดภยพบตประเภทตางๆ โรคทเกดขนเปนประจำา ในพนทประสบภยและพนทขางเคยง ลกษณะของโรคทมอนตรายและมความเสยงตอการแพรโรคไปสผอนสง ลกษณะประชากรทรวมอยในเหตการณ เชน Tsunami ทมประชากรจากหลากหลายประเทศ รวมอยในเหตการณ จงอาจตองคำานงถงโรคทอาจตดตอจากชาวตางประเทศเขาสประเทศไทยไวดวย

การตรวจวนจฉยทางหองปฏบตการเพอหาสาเหต

การกำาหนดนยาม และแนวทางในการสอบสวนตวอยาง กรณหลงเหตการณ Tsunami ในชวงป พ.ศ. 2547 กำาหนดกลมโรคทตองสอบสวน ไวดงน 1. กลม Diarrheal disease ไดแก อจจาระรวง บด อาหารเปนพษ ตองสอบสวนทกราย ในกรณทเปนผปวยในศนยชวยเหลอผประสบภย หรอเปนผปวยทวไปตงแต 2 รายขนไปและมความ เชอมโยงกนในการเกดโรค พรอมทงเกบอจจาระสงตรวจเพาะเชอทางหองปฏบตการ ยกเวน อหวาตกโรค ใหออกสอบสวนทกรายและสงอจจาระตรวจเพาะเชอ


2. กลม Respiratory disease ไดแก ไขหวดใหญ ปอดบวม และหด ไขหวดใหญ หากมประวต

สมผสสตวปกทปวยหรอตาย ใหทำา nasopharyngeal swab สงตรวจหาเชอไวรส

v ปอดบวม เฉพาะในรายทสงสยตด Viral Pneumonia ใหทำา nasopharyngeal swab

สงตรวจหาเชอไวรส

v หด สอบสวนทกรายในกรณทเปนผปวยในศนยชวยเหลอผประสบภยหรอเปนผปวยทวไป

ตงแต 2 รายขนไปและมความเชอมโยงกนในการเกดโรค

3. กลม Fever ประกอบดวย

v Typhoid fever / Salmonellosis/ PUO ออกสอบสวนทกรายในกรณทเปนผปวยในศนย

ชวยเหลอผประสบภย หรอเปนผปวยทวไปตงแต 2 รายขนไปและมความเชอมโยงกนในการเกดโรค

v มาลาเรย และ ไขเลอดออก ออกสอบสวนทกรายและควบคมโรคทนท 4. กลม Neurological disease ไดแก ไขกาฬหลงแอน ออกสอบสวนทกรายและควบคมโรค

ทนท หรอเปนผปวยทวไปตงแต 2 รายขนไปและมความเชอมโยงกนในการเกดโรค

4.1 กลม Jaundice คอ Hepatitis ออกสอบสวนทกรายในกรณทเปนผปวยในศนยชวยเหลอ

ผประสบภย

4.2 กลมอนๆ ไดแก

v Viral Conjunctivitis ออกสอบสวนทกรายในกรณทเปนผปวยในศนยชวยเหลอผ

ประสบภย หรอเปนผปวยทวไปตงแต 2 รายขนไปและมความเชอมโยงกนในการเกดโรคการตรวจทางหอง

ปฏบตการใหสงสารคดหลงจากตาเพอสงตรวจหาเชอทกราย

v Unknown death ออกสอบสวนทกราย

ขนตอนการสอบสวนโรค(StepsofInvestigation)

ขนตอนการสอบสวนโรค 10 ขนตอน ไดแก

1. การเตรยมตวกอนออกภาคสนาม

2. ยนยนการวนจฉยโรค

3. ยนยนวามการระบาดจรง

4. กำาหนดนยามผปวยและคนหาผปวยเพมเตม

5. รวบรวมขอมลระบาดวทยาเชงพรรณนา

6. ตงสมมตฐานของการระบาด

7. ศกษาระบาดวทยาเชงวเคราะหเพอพสจนสมมตฐาน

8. ศกษาสภาพแวดลอมและสงประกอบอนๆ

9. สรปสาเหต ใหขอเสนอแนะ และเขยนรายงาน

10. เสนอใหผเกยวของไดใชประโยชน


ในทางปฏบต การสอบสวนแตละขนตอนไมจำาเปนตองทำาตามลำาดบขนดงกลาวขางตน บางขนตอนสามารถทำาพรอมกนได เชนการตรวจสอบการระบาด การยนยนการวนจฉยโรค การกำาหนดคำาจำากดความของผปวยสามารถทำาไปพรอมกนได บางครงการวเคราะหการเกดโรคตามลกษณะบคคล เวลา และสถานทอาจทำาใหรวาเกดการระบาดของโรค หรอ ภย อะไร ใครคอกลมเสยง กสามารถทำาการควบคมและปองกนโรค ภย นนไดทนท โดยไมตองรอการทดสอบสมมตฐาน การปฏบตตามขนตอนควรทำาเมอทำาการสอบสวน หรอภย หลงจากการระบาดสงบแลว

ขนตอนท1การเตรยมตวกอนภาคสนาม(PreparationforFieldwork) กอนออกภาคสนามเพอทำาการสอบสวนโรคควรมการเตรยมตวดงน - ศกษาคนควาหาความรเกยวกบโรคทระบาด หรอภยทกำาลงออกสอบสวน - เตรยมวสดอปกรณทตองการใชในการสอบสวนโรค เชน ชดเกบตวอยาง แบบรวบรวมขอมล เปนตน - วางแผนการเดนทาง - ตดตอประสานงานผเกยวของในพนท ขนตอนท2ยนยนการวนจฉยโรค(ConfirmDiagnosis) ผสอบสวนตองยนยนเสยกอนวาโรคทระบาด หรอภยนนคอโรคอะไรหรอภยอะไร โดยอาศยนยามมาตรฐานของโรคนนๆ ซงอาจมกำาหนดไวแลวในระบบการเฝาระวงโรคหรอใชนยามทองคการอนามยโลกกำาหนดไว โดยแบงเปน ผปวยสงสย (Suspected) นาจะเปน (Probable) หรอ ยนยน (Confirmed) หากเปนเพยงสงสยเพราะใชอาการทางคลนกกควรตองใหมการยนยนทางหอง ปฏบตการโดยการสงตวอยางเลอดหรออจจาระหรอสงอนๆ ตรวจแตไมจำาเปนวาตองมการสงตรวจทกราย

ขนตอนท3ยนยนวามการระบาดหรอเหตการณจรง(OutbreakVerification) กอนทำาการสอบสวนตองตรวจสอบกอนวา มการระบาดของโรค หรอเหตการณเกดขนจรง เนองจากบางครงการไดรบแจงขาวการระบาดของโรค หรอสาธารณภย จากแหลงขาวตางๆ นนเปนขอมลเบองตน จำานวนผปวย หรอผไดรบการกระทบจากสาธารณภย ทไดรบรายงานอาจไมถกตอง เชน ผปวยบางรายอาจไมเกยวของกบการระบาด หรอยงมจำานวนผปวยทเกยวของกบการระบาดยงไมไดรบรายงาน ดงนนจงควรทำาการตรวจสอบเพอยนยนวามการระบาดเกดขนจรง คำาวา “ระบาด” นนในทางวชาการหมายถงการเกดโรคทผดปกตไปจากธรรมดา โดยอาจใชหลกเกณฑดงตอไปนคอ - มจำานวนมากกวาปกต โดยการเปรยบเทยบตวเลขของจำานวนผปวยในชวงเวลาเดยวกน ปปจจบนกบปทผานๆ มา ซงนยมใชคาเฉลยของสามหรอหาป (Median หรอ Mean แต Median อาจจะใหความไวดกวา ) หากไมมขอมลยอนหลงหลายป กควรเปรยบเทยบกบปทผานมา - มจำานวนมากกวาสองรายแตผปวยเหลานมประวตทสนบสนนวาอาจจะไปสมผสโรครวมกน (common exposure) เชนรบประทานอาหารรวมกนและปวยพรอมกน หรอไปในสถานทเดยวกน - มเพยงรายเดยวแตโรคนนเปนโรคทไมเคยพบมากอนในทองถนนน เชน การพบ Leishmaniasis

ในเดกทารกทไมเคยออกไปจากหมบานเลย


การตรวจสอบการระบาดของโรคสามารถทำาไดโดยการเปรยบเทยบจำานวนผปวยทพบในชวงเวลา

ทเกดเหตการณในครงน กบจำานวนผปวยในชวงเวลาทผานมา อาจเปนในสปดาห เดอน หรอชวงเวลา

เดยวกนในปทผานมากไดตามความเหมาะสม เพอดวามโรคเกดมากผดปกตหรอไม ขอมลการเจบปวย

ในชวงเวลาทผานมาและในปจจบนมกจะมการรวบรวมไวอยแลวเปนปกตตามโรงพยาบาล หรอจากขอมล

การเฝาระวงโรคระดบทองถนหรอระดบประเทศ หรอสำารวจรายงานผลการตรวจทางหองปฏบตการ

การนบจำานวนผปวยเพอยนยนการระบาดไดถกตองจำาเปนตองคนหาผปวยทไมไดมารกษาท

โรงพยาบาล โดยเฉพาะอยางยงในภาวะฉกเฉนจากภยพบตขนาดใหญ ระบบการคมนาคมและการตดตอ

สอสารอาจไดรบความเสยหาย ทำาใหผปวยจำานวนหนงทอยหางไกลไมสามารถมารบการรกษาทสถาน

พยาบาล หรอบางครงสถานพยาบาลไดรบความเสยหายไมสามารถใหบรการได หรอระบบการรายงานการ

ปวยไมทำางาน ดงนน จำาเปนตองทำาการสำารวจผปวยในชมชนเพมเตม เพอคนหาผปวยทยงไมไดรบรายงาน

การใชเทคนค rapid epidemiologic assessment หลงเกดภยพบตมประโยชนตอการคนหาผปวยในเวลา

ทรวดเรว

ถงแมวาจะพบวาจำานวนผปวยมากผดปกต อยาเพงดวนสรปวาเกดการระบาดของโรคจรง

เพราะจำานวนผปวยทมากผดปกตอาจเปนผลมาจากการเปลยนแปลงระบบการรายงานผปวย

มการเปลยนแปลงคำาจำากดความของผปวย เปนโรคทไดรบความสนใจเพมขนจากระดบทองถนหรอระดบ

ชาต มาตรฐานการวนจฉยโรคดขน หรอมจำานวนประชากรเพมขน ดงนนควรพจารณาถงปจจยเหลานวา

มผลกระทบตอจำานวนผปวยทไดรบรายงานหรอไม

ขนตอนท4กำาหนดคำาจำากดความผปวยและคนหาผปวย(DefineandIdentifyCases)

การคดเลอกวาใครเปนผปวยในการระบาดครงน ตองกำาหนดคำาจำากดความสำาหรบการเปนผปวย

ในการระบาดน ซงมองคประกอบ 2 ประการดงน

- ขอมลทางคลนก ไดแกลกษณะอาการและอาการแสดง ระยะฟกตว และ/หรอผลการชนสตร

ทางหองปฏบตการ

- ขอมลเกยวกบคนทปวย สถานทปวย และเวลาทปวย

ขอมลทางคลนกทใชเปนเกณฑควรเปนอาการทวดไดงาย เชนมไขมากกวา 38 ฐc และทองเสย

อยางนอย 3 ครงตอวน เปนตน ขอมลเกยวกบคนทปวย สถานทปวย และเวลาทปวย ตองมความเกยวของ

กบการระบาด เชนเปนผทไปในงานเลยงแตงงาน ปวยในชวงเวลาทมการระบาด และอยในสถานททม

การระบาด คำาจำากดความควรกวางพอทจะคดเลอกผทเปนผปวยในการระบาดจรงใหไดมากทสด อยางไร

กตามอาจมความผดพลาดในการคดเลอกผปวย (false positive) ดงนนผสอบสวนโรคอาจจำาแนกผปวย

ออกเปน 3 กลม ไดแก

- ยนยนการเปนผปวย (confirmed case) ควรเปนผมอาการชดเจน และมผลการตรวจทาง

หองปฏบตการยนยน


- นาจะเปนผปวย (probable case) มอาการชดเจน แตไมมการตรวจทางหองปฏบตการยนยน

- อาจเปนผปวย (possible case or suspected case) มอาการไมชดเจน

ประโยชนของการตงคำาจำากดความไวกวางๆ คอในการเดนทางไปแตละพนทหรอสถานบรการ

จะรวบรวมจำานวนผปวยและขอมลอนๆ เกยวกบผปวยไดมากทสด เพอจะไดไมตองกลบไปอกโดยไมจำาเปน

และเมอสามารถตงสมมตฐานเพอหาสาเหตการระบาดไดชดเจนขน อาจตดผปวยในกลม possible cases

ออกจากการวเคราะห

การคนหาผปวย หรอผบาดเจบจากขาวการระบาดครงแรกมกจะไดรบแจงจากแพทยหรอสถาน

พยาบาลทพบผปวยมอาการคลายกนหรอเปนโรคเดยวกนมารกษาทจำานวนมากผดปกต ในภาวะฉกเฉนอาจ

จะไดรบแจงจากประชาชน หรอหนวยบรรเทาสาธารณภยทใหการชวยเหลอประชาชน จำานวนผปวย

ทไดรบแจงมกเปนสวนนอยของจำานวนทงหมด ดงนนการสอบสวนการระบาดของโรคตองมการคนหาผปวย

เพมจากทไดรบแจง เพอจะไดรขอบเขตการระบาดอยางถกตอง ในภาวะปกตแหลงทสามารถคนหาผปวย

เพมเตมไดแก โรงพยาบาลตางๆ หองปฏบตการ แพทย คลนกรกษาผปวยเปนตน หรออาจตองคนหา

ผปวยในชมชนโดยการประชาสมพนธผานสอ แจงใหผปวยหรอมอาการสงสยวาจะปวยเปนโรคทสอบสวน

มาพบแพทย ดงไดกลาวในตอนตนวาในภาวะฉกเฉน ความรวดเรวในการดำาเนนการเปนสงสำาคญ และ

ระบบการรายงานผปวยในระบบปกตอาจไมมประสทธภาพ การคนหาผปวยดวยเทคนค rapid epide-

miologic assessment เปนสงจำาเปน เพราะจะทำาใหคนหาผปวยไดรวดเรว

กรณทการระบาดเกดในสถานทจำากด เชน ในโรงเรยน ในสถานเลยงเดก และมผปวยจำานวน

มากมอาการไมไดไปโรงพยาบาลอาจเนองจากไมแสดงอาการหรอมอาการไมรนแรง ควรออกแบบสอบถาม

สำารวจประชากรทงหมดในสถานทนนๆ อาจชวยใหคนพบผปวยทงหมด หรออาจเกบตวอยางเพอตรวจสอบ

วามผปวยทไมแสดงอาการมากนอยเพยงใด ขอมลทควรรวบรวม ในทางปฏบต นอกจากคนหาวาใครคอ

ผปวยแลว ควรออกแบบฟอรมทำาการรวบรวมขอมลอนจากผปวย ผบาดเจบ ทกรายดวยดงน

- ขอมลสวนตว ไดแก ชอและทอย หรอเบอรโทรศพททสามารถตดตอได เพอการตดตอ

ผปวยภายหลง

- ขอมลประชากร ไดแก อาย เพศ อาชพ เชอชาต ศาสนา เปนตน เพอการคนหาผทเสยงตอ

การเจบปวย

- ขอมลการเจบปวย ไดแกอาการ เวลาเรมปวย สถานทรกษา ผลการรกษา

- ขอมลปจจยเสยง ทเกยวของกบโรคทสอบสวน เชน สอบสวนการระบาดของโรคบด ควรถาม

เกยวกบชนดของอาหารทรบประทาน นำาทใชดมเปนตน

ขอมลทไดมาควรทำาการบนทกเปนรายบคคลเปน line listing และปรบใหมความทนสมยตลอด

เวลาเมอมการเปลยนแปลงการรายงานผปวย หรอผบาดเจบ เพราะจะชวยใหสามารถประเมนสถานการณ

ลกษณะผปวยไดสะดวกและรวดเรว และอาจบงชลกษณะการระบาดและวธการควบคมและปองกนไดตงแตตน


ขนตอนท5รวบรวมขอมลระบาดวทยาเชงพรรณนา(DescriptiveEpidemiology)

ขนตอนนเปนการรวบรวมจำานวนผปวย หรอผบาดเจบทมอยทงหมด เพอแสดงขนาดปญหาวา

มอบตการณ (Incidence) หรออตราปวย (attack rate ) เทาใด มอตราตายเทาใด ผสอบสวน

ตองวเคราะหอาการปวยทสำาคญออกมา โดยเทยบเปนรอยละ วาจากผปวยทนำามาศกษานน มอาการหรอ

อาการแสดงอะไรทสำาคญทลดหลนกนลงมา และหากเปนไปไดพยายามวเคราะหวาในกลมทการวนจฉย

ในขนยนยนแนนอน (confirmed case) นนมลกษณะอาการทางคลนกอยางไร หลงจากนนจงคอยทำา

การวเคราะหแจกแจงใหเหนการกระจายตามเวลา สถานท และบคคล ซงจะนำาไปสการตงขอสนนษฐาน

เกยวกบ แหลงโรค หรอภย วธการถายทอดโรค และระยะเวลาของการระบาดของโรค มแนวทาง

ในการวเคราะหดงน

การวเคราะหการกระจายตามเวลา การสอบสวนโรค ภย ทกการสอบสวนจำาเปนตองม

Epidemic curve ทแสดงใหเหนวาผปวยรายแรกเรมเมอไร และรายถดๆ มานน เกดตามมาในชวงเวลาใด

Epidemic curve เปนกราฟชนดฮสโตแกรม ซงมแกนนอน (X) เปนหนวยเวลา (ชวโมง หรอ วน หรอ

สปดาหแลวแตระยะฟกตวของโรคนน) และแกนตง (Y) เปนจำานวนผปวย ดงรปท 1 จะทำาใหรชวงเวลา

การระบาด หรอสาธารณภยนนวาเรมเมอไร และสนสดเมอไร และขนาดของการระบาดวามากนอยเพยง

ใด ถารวาเปนการระบาดของโรคอะไร และรระยะฟกตวของโรค จะทำาใหรวาผปวยสมผสเชอโรคเมอไร

และนำาไปสการคนพบแหลงโรคได หรอในทางกลบกน ถารวาผปวยสมผสเชอโรคเมอไร จะทำาให

รวาระยะฟกตวของโรคซงเปนประโยชนมาก เพราะการรระยะฟกตวและอาการของโรค จะทำาใหรวาเปน

การระบาดของโรคอะไร

นอกจากนรปแบบของ epidemic curve สามารถอธบายวาแหลงโรคของการระบาดเปนแบบใด

ถามลกษณะเปนเปนรประฆงควำา จะเปนแหลงโรครวม (common source) แสดงวาผปวยสมผสโรคจาก

แหลงเดยวกนในระยะเวลาคอนขางสน ดงแสดงในรปท 2 ถา epidemic curve มลกษณะกระจดกระจาย

แสดงวาเปนการระบาดทเกดจากการสมผสโรคหลายแหลง (propagated source) ดงรปท 3 แสดง

epidemic curve การระบาดของโรคหดในเดก ณ เกาะเลกๆ แหงหนงของประเทศจนตอนใต ทมการ

ถายทอดโรคจากคนไปสคน ลกษณะของ epidemic curve เปนแบบกระจดกระจาย แสดงวาเปนการ

ระบาดทเกดจากการสมผสโรคหลายแหลง มกเปนการถายทอดโรคจากคนหนงไปสอกคนหนงโดยตรง และ

หลงจากมการใหวคซนปองกนโรคแลวสามารถควบคมการระบาดของโรคได

ในสวนของการสอบสวนในสาธารณภย นน Epidemic curve ทแสดงใหเหนวาพบผบาดเจบ

รายแรกเรมเมอไร และรายถดๆ มานน เกดตามมาในชวงเวลา จะทำาใหรชวงเวลาการของการเกดเหต

วาเรมเมอไร และสนสดเมอไร จำานวนของผบาดเจบทงหมดเปนเทาใด ชวงใดทมจำานวนมากสด จะทำา

ใหรวาจะประสานการชวยเหลอ วางแผนในการใหการรกษาไดถกตอง


แผนภาพท12 จำานวนผปวยดวยโรค Pontiac fever ตามวนเรมปวย เมองมชแกน

ระหวางวนท 28 มถนายน – 5 สงหาคม ค.ศ. 1968

(แหลง: Glick et al., 1978)(3)

แผนภาพท13 จำานวนปวยดวยโรคหด ตามสปดาหทเรมมผน เมองเซนต หลยส และนวเจอรซ

ระหวาง วนท 4 เมษายน – 17 พฤษภาคม ค.ศ. 1994 (แหลง: CDC, 1994)(4)


แผนภาพท14 จำานวนปวยดวยโรคหดในเดก ตามวนทเรมมผน (แหลง: Beagle hole, et.al., 1993)(5)

การวเคราะหการกระจายตามสถานท การวเคราะหการเกดโรคตามสถานทจะเปนแนวทางทำาให

รวาแหลงโรคอยทใด หรอการสมผสแหลงโรคไดอยางไร เชน จากแหลงนำาดม จากการทลมพดพาสงท

ทำาใหเกดโรคมาสคน หรอจากแมลงในสงแวดลอมในทนนๆ เปนสอและอาจจะสามารถวเคราะหไดวาพนท

ใดเปนพนทเสยงตอการระบาดของโรค การวเคราะหการกระจายของผปวยตามสถานทแบบงายๆ อาจทำา

โดยใชแผนทแบบจด (spot map) แสดงพนททพบผปวย เชน รปท 4 แสดงการกระจายของผปวยโรค

ไขหวดนก และพนททมการระบาดของไขหวดนกในสตวปก หรออาจทำาเปนตารางเปรยบเทยบอตราการ

เกดโรคในทตางๆ จะชวยใหเหนความแตกตางของความเสยงในการเกดโรคในแตละท

แผนภาพท15 สถานการณไขหวดนกในคน และพนททมการระบาดของ โรคในสตว

วนท 2 กมภาพนธ 2547

ผปวยยนยน

ผปวยสงสย

พนทระบาดในสตว

แหลง: สำานกระบาดวทยา กรมควบคมโรค


การวเคราะหการกระจายตามบคคลการวเคราะหลกษณะของผปวย เชน อาย เพศ อาชพ

ทอย เชอชาต ศาสนา กจกรรม สภาวะทางดานเศรษฐกจและสงคม การสมผสกบสงตางๆ ประวตการ

เจบปวย เปนตน จะทำาใหเหนลกษณะโดยรวมของกลมผปวย ซงอาจทำาใหคนพบวาใครคอกลมเสยง และ

การสมผสแหลงโรคไดอยางไร ดงรปท 5 แสดงใหเหนวาใครคอผสมผส และใครคอผทเสยงตอการตดเชอ

HIV การวเคราะหการกระจายของผปวยตามลกษณะของบคคลอาจทำาโดยใชกราฟ และตาราง

เปรยบเทยบอตราการเกดโรคในทตางๆ ระหวางกลม จะชวยใหเหนความแตกตางของความเสยงในการ

เกดโรคในแตละกลมบคคล

แผนภาพท16 แสดงการสมผสเชอ HIV จากผตดเชอ 7 คน (แหลง: CDC, 2000)(6)

ขนตอนท6การตงสมมตฐานของการระบาด(Hypothesisformation)

การวเคราะหการเกดโรคตามหลกระบาดวทยาพรรณนาในขนตอนทผานมาจะทำาใหไดขอมลทเพม

ประโยชนไดซงนำาไปสการสรางสมมตฐานทสำาคญคอ

1. โรคแพรไดอยางไร การแพรโรคทสำาคญนนตามทฤษฏสามารถแบงไดเปน

การแพรโรคจากคนไปสคนโดยตรงไมตองผานสอนำา (Person to Person) ซงมกเกดจากการอยอยางใกล

ชดเชนอยในบานเดยวกน หองเรยนเดยวกน การแพรในลกษณะนจะมลกษณะคอยๆ กระจายไปเรอยๆ

แหลงรงโรคจะมหลายแหลง (Propagated sources) และโรคอาจเกดขนไดตอเนองหลายระยะเวลาฟกตว

(multiple generations)

การแพรโรคทตองผานสอนำา (Vehicle borne) เกดจากการทเชอตกลงไปสสอเชนนำาหรออาหาร

การแพรในลกษณะนโดยมากจะเกดเรวจบเรว อนเกดจากการทมคนจำานวนหนงไปสมผสกบสอหรอแหลง

ทมเชอโรคนนพรอมๆ กนในเวลาสนๆ (Point common source) เชนในงานเลยง แตหากสอนนยงคงอย

และมการกระจายไปไดเรอยๆ เรากจะเหนลกษณะการเกดโรคแบบเกดขนเรวและอยนานแลวแตวาสอนำา

นนมมากนอยเพยงใด (continuous หรอ intermittent common source)


2. แหลงแพรเชอ สถานทใดทพบอตราปวยสง สามญสำานกบอกกบเราวาแหลงแพรเชอนาจะอย

ทสถานทนน วธการทจะชวยใหรวาแหลงแพรเชอรวมอยทใดนน ทางระบาดวทยามเทคนคทสำาคญอนหนง

คอการทำา Spot map ไดแกการจดตำาแหนงของบานผปวยหรอตำาแหนงททำางานของผปวยลงบนแผนผง

หรอแผนทของบรเวณนนๆ

3. ปจจยเสยงของบคคล (Risk factor) กลมประชากรใดทพบอตราการปวยสงแสดงวากลม

ประชากรนนยอมมปจจยสนบสนนใหเกดการปวยมาก ปจจยอนนทางระบาดวทยาเรยกวาปจจยเสยง (Risk

factor) หรอในทางกลบกน กลมทไมปวยยอมตองมปจจยปองกนบางอยาง (Protective factors) คมกน

ซงปจจยเสยงและปจจยปองกนนเปนเสมอนเหรยญสองดาน

ขนตอนท7ศกษาระบาดวทยาเชงวเคราะหเพอพสจนสมมตฐาน(AnalyticEpidemiology)

วธการทดสอบสมมตฐานใชหลกการศกษาระบาดวทยาเชงวเคราะห เพอวเคราะหความสมพนธ

ระหวางการสมผสปจจยตางๆ กบการเกดโรค ในการสอบสวนโรคสามารถออกแบบการศกษาได 2 แบบ

คอ cohort study และ case-control study

1. Cohort study การศกษาแบบ cohort study เหมาะสมกบการระบาดทมขอบเขตไมกวาง

รขอบเขตประชากรชดเจน เชนเกดการระบาดโรคอาหารเปนพษในสถานพกพงผประสบภยแหงหนง หลงจาก

รบประทานอาหารกลางวนซงมผนำามาบรจาค ในกรณนถาสามารถหารายชอผอาศยในสถานพกพงไดทงหมด

ควรทำาการ ศกษาแบบ cohort study โดยการสอบถามทกคนเกยวกบชนดของอาหารทรบประทาน และ

การปวยดวยโรคอาหารเปนพษ หลงจากนนทำาการวเคราะหอตราการเกดโรค (attack rate) ระหวางกลม

ทรบประทานอาหารแตละชนด และกลมทไมไดรบประทานอาหารชนดนนๆ แลวหาความสมพนธระหวาง

การรบประทานอาหารแตละชนดกบการปวยดวยโรคอาหารเปนพษ โดยการคำานวณคา relative risk (RR)

ดงน

RR = attack rate (สมผส)

Attack rate (ไมสมผส)

ตวอยางเชน attack rate ของกลมทรบประทานสมตำามคาเทากบ 50% และ attack rate ของกลมทไม

ไดรบประทานสมตำามคาเทากบ 20%

RR = 50% = 2.5

20%

หมายความวาผทรบประทานสมตำามความเสยงตอการปวยเปนโรคอาหารเปนพษ 2.5 เทา

ของคนทไมไดรบประทานสมตำา ซงบงชวา สมตำาเปน source of agent

การตรวจสอบวธการปรงอาหาร ตรวจสขภาพผปรงอาหารและการตรวจตวอยางอาหารทาง

หองปฏบตการ อาจพบ agent ทเปนสาเหตของโรคอาหารเปนพษในการระบาดครงน

2. Case-control study การศกษาแบบ case-control study เหมาะกบการระบาดทไมรขอบเขต

ของประชากรแนชดทำาใหไมสามารถคำานวณ attack rate ได การศกษาแบบ case-control study


จะเลอกผปวย (cases) มาจำานวนหนงและผไมปวย (controls) มาในอตราสวน cases:controls = 1:1

(หรอ 1:2, 1:3, 1:4) แลวแตความเหมาะสม ทำาการสอบถามผปวยและผไมปวยแตละคนเกยวกบขอมล

การสมผสปจจยเสยงตางๆ และวเคราะหความสมพนธระหวางปจจยเสยงกบการปวยโดยทำาการคำานวณ

คา odds ratio (OR) ดงแสดงในตาราง

OR = a x d

b x c

OR = 40 x 46 = 3.8

48 x 10

ตารางท4การรบประทานสมตำาในผปวย และผไมปวยเปนโรคบด

ผปวย

(cases)

ผไมปวย

(controls)รวม

รบประทานไอศกรม ใช 40 48 88

ไมใช 10 46 56

รวม 50 94 144

หมายความวาผทรบประทานไอศกรมมความเสยงตอการปวยดวยโรคบดเปน 3.8 เทาของ

คนทไมไดรบประทานไอศกรม ซงบงชวา ไอศกรมเปน source of agent

การตรวจสอบวธการปรงอาหาร ตรวจสขภาพผปรงอาหาร และการตรวจตวอยางอาหาร

ทางหองปฏบตการ อาจพบ agent ทเปนสาเหตของโรคบดในการระบาดครงน

[หมายเหต: ขนตอนสดทายของการทดสอบสมมตฐานคอการทดสอบนยสำาคญของความสมพนธ

ทพบ ปจจบนมโปรแกรมทางสถตทใชคำานวณคา RR และ OR พรอมทงทดสอบนยสำาคญทางสถตท

ใชไดสะดวก เชน โปรแกรม Epi info, SPSS เปนตน]

ขนตอนท8ศกษาสภาพแวดลอมและสงประกอบอนๆ(Environmentalstudy)

การพสจนสมมตฐานดวยการศกษาเชงวเคราะหตามทกลาวถงในขอทผานมานนใชหลกเหตผลโดย

ดเรองโอกาสของความเปนไปไดซงตองใชตวเลขตางๆ มาเปรยบเทยบ แตจำาเปนตองมการศกษาสภาพ

แวดลอมเพอใหเขาใจวาแหลงแพรโรคนนเกดขนไดอยางไร ตวอยางเชนการสอบสวนอหวาตกโรคแหงหนง

ผทำาการศกษาไดไปดสภาพจรงๆ ของแหลงจายนำาทหนงทพบวามความสมพนธกบการปวย แหลงจายนำา

ดงกลาวตงอยบนทสงของเมอง โดยขดเปนบอพกนำาทำาหนาทเพยงจายนำาไปยงหมบานทอยตำาลงไปโดย

อาศยแรงโนมถวงทกๆ วนทางเทศบาลจะสบนำาจากบอบาดาลหลายบอทอยในตวเมองและสบขนไปพกยง


แหลงจายน นำาทใชนไมไดมการใสคลอรนเพอฆาเชอโรคใดๆ แมจะมตวอาคารสรางคมไวแตกมชองใหคน

ภายนอกปนเขาไปตกนำาเองได กอนการระบาดสามวนปรากฏวาไมมไฟฟาทำาใหระบบสบนำาไมทำางาน ชาว

บานเมอขาดแคลนนำากชวยตวเองโดยการปนเขาไปตกนำาในอาคารนเอง และยงมเดกๆ ทถอโอกาสเขาไป

อาบนำาในอาคารพกนำา จงเปนโอกาสทนาจะทำาใหเชออหวาตกโรคจากผปวยบางรายลงไปปนเปอนในบอพก

นำาน ชาวบานทอยในระยะใกลกบบอนยอมมโอกาสมากกวาทจะไปตกนำาหรอใชนำาจากบอน จงทำาใหเรา

เหนอตราการปวยทสงในชาวบานทอาศยในละแวกใกลๆ มากกวาชาวบานทอยไกลออกไป คณะผศกษายง

ไดตกนำาในบอนสงตรวจทางหองปฏบตการและไดพบวานำามการปนเปอน Coliform bacteria สงมากกวา

คามาตรฐานอนยนยนวามการปนเปอนของอจจาระจรง

ขนตอนท9สรปสาเหตใหขอเสนอแนะและเขยนรายงาน

ขนตอนนเปนการสรปสาเหต และใหขอเสนอแนะมาตรการควบคมและปองกนโรค และภย

ทเหมาะสมกบสถานการณระบาดทเกดขน ซงจากการสอบสวนจะทำาใหรวา การระบาดครงนเปนโรค หรอ

ภยอะไร เกดจากสาเหตใด แหลงโรค หรอสาเหตของการเกดภยคออะไร วธการถายทอดโรคอยางไร และ

ประชากรกลมเสยงคอใครอยทไหน ทำาใหสามารถกำาหนดมาตรการควบคมการแพรระบาดของโรค หรอ

แกไขปญหาสาธารณภยตอไปไดอยางเหมาะสมตามความพรอมทมอย เชนดานความรและเทคโนโลยทใช

ในการควบคมปองกนโรค ทงนการควบคมโรคอาจจะทำาอยางใดอยางหนงหรอหลายอยางรวมกนกได เชน

จะทำาลายแหลงโรคหรอ ปองกนการถายทอดโรคจากคนหนงไปสอกคนหนง หรอ ใหการปองกนกลมเสยง

ไมใหสมผสสาเหตของโรค หรอภยจากแหลงโรค และความเสยงในการเกดสาธารณภย หรอทำาทงหมด

รวมกน ซงการควบคมโรคอาจจะดำาเนนการไดทนทในระหวางการสอบสวน โดยทไมตองรอผลการศกษา

ทางระบาดวทยาเพอทดสอบสมมตฐานเกยวกบสาเหตของโรคในการระบาดเพราะการดำาเนนการศกษาทาง

ระบาดวทยาอาจใชเวลานาน ความลาชาในการควบคมปองกนการระบาดอาจทำาใหโรคระบาดอยาง

กวางขวางและเกดความเสยหายอยางมาก การดำาเนนการควบคมและปองกนการระบาดเรวเทาไรจะ

ชวยลดความเสยหายไดมากขนเทานนการกำาหนดมาตรการการควบคมโรคควรทำาสองสวนคอ มาตรการ

ควบคมการระบาดครงน และมาตรการปองกนเพอไมใหเกดการระบาดซำาในอนาคต เปนหนาทสำาคญ

ทผทำาการสอบสวนตองรบเขยนรายงานสรปการสอบ สวนใหเรวทสด โดยรายงานการสอบสวนนนควร

ตองประกอบดวยองคประกอบหลกๆ คอ ความเปนมาและวตถประสงคของการสอบสวน วธการสอบสวน

ผลการสอบสวน และขอสรปพรอมขอเสนอแนะเพอการควบคมและปองกนโรค หรอสาธารณภยตอไป

ซงสวนสดทายนเปนสวนทสำาคญมากเพราะจะนำาไปสการแกปญหา รายงานสอบสวนทดจำาเปนตองให

ขอเสนอแนะอยางนอยในประเดน

- จะควบคมการระบาด หรอสถานการณภยในขณะนอยางไร

- จะปองกนปญหาในทำานองเดยวกนนในอนาคตไดอยางไร

- จะพฒนาการเฝาระวงโรค หรอสาธารณภย และการสอบสวนใหดขนไดอยางไร


ขนตอนท10เสนอใหผเกยวของไดใชประโยชน ผลการสอบสวนนนจะมผใชประโยชนโดยตรงสามกลมคอ 1. กลมผบรหารผมหนาทในการควบคมโรค หรอผทตองพจารณาขอเสนอเอาไปดำาเนนการโดยตรงเชนเทศบาล ผบรการสาธารณสข หรอผวาราชการ หรอนายกองคกรปกครองสวนทองถน ผนำาชมชน ทงนจะไดมการระดมทรพยากรเชนคน หรองบประมาณมาชวย หรอชวยกระจายขาวใหประชาชนทเกยวของไดรบทราบเพอระมดระวงและปองกนตนเอง โดยมากวธการนำาเสนอมกใชบนทกรายงานโดยยอและ เอาผลสรปทสำาคญแตเนนเรองบทสรปและทางเลอกการแกปญหา (ใครควรทำาอะไร) 2. กลมเจาหนาทสาธารณสขทมหนาทเฝาระวงและควบคมโรคในชมชนนนๆ เปนการใหขอมลและชวยทางดานวชาการใหปฏบตงานไดดขน การนำาเสนอมกใชในลกษณะการบรรยาย หรอการนำาเสนอแบบวชาการ หรอการตพมพบทความ จดเนนจะอยในเรองวธการการสอบสวน ผล และวธการควบคม (ทำาอยางไร) 3. กลมประชาชนและชมชนทเกดโรคหรอภย ประชาชนทวไป มกอาศยการแถลงขาวและการให สขศกษาแกประชาชน โดยเนนในเรองความเขาใจทถกตองไมตนตระหนกแตกไมวางเฉยในการ ปองกนตนเอง การทจะนำาเสนอผลการสอบสวนใหผเกยวของดงกลาวขางตน ไดใชประโยชนอาจตองอาศยเทคนค วธการ และทกษะการสอสาร ทแตกตางกน โดยเฉพาะอยางยงในกลมประชาชน เมอมการระบาดของโรคเกดขน เจาหนาททรบผดชอบการสอบสวนโรคและควบคมปองกนการระบาดของโรคมกตองเผชญกบสอตางๆ ไมวาจะเปนสอโทรทศน วทย และสอสารมวลชนเพราะผสอขาวจะพยายามหาขาวการระบาดของโรคไปเผยแพรใหประชาชนรวามอะไรเกดขนในสงคม ในสวนของสาธารณภยกเชนกน ผททำาหนาทใหขาวตองมความเขาใจลกษณะของสอประเภทตางๆ และมทกษะในการสอสารกบสอเพอปองกนความสบสนของชมชน โดยเฉพาะอยางยงถาเปนการระบาดของโรคทอนตราย หรอ สาธารณภย ถงแมจะมจำานวนผปวยไมมากแตอาจมผลกระทบตอชมชนสง เชนการเกดโรคทางเดนหายใจเฉยบพลนรนแรง (Severe Acute Respiratory Syndrome, SARS) และการระบาดของโรคไขหวดนก ในป ค.ศ. 2003 และ 2004 ตามลำาดบ ซงมรายงานจำานวนผปวยเพยงไมกราย แตไดเคยสรางความตระหนกกบชมชนอยางมาก เพราะมโอกาสเสยชวตสง จนมผลกระทบตอเศรษฐกจและสงคมของประเทศมาแลวเปนตน ลกษณะ การระบาดแตละครงในแตละทอาจมความแตกตางกน รวมทงสาธารณภยตางๆ ดงนนการสอสารการระบาดกบชมชนจงอาจตองใชวธการทแตกตางกนตามความเหมาะสมในแตละเหตการณ โดยทวไปแนวทางปฏบตในการสอสารการระบาดกบชมชน สำาหรบเจาหนาททรบผดชอบการสอบสวนและการควบคม การระบาด หรอเจาหนาทบรรเทาสาธารณภย มดงน 1. ควรมอบหมายใหผมทกษะในการใหสมภาษณกบสอทำาหนาทสอสารขอมลสถานการณใหกบชมชน 2. ควรเปนผเขาหาสอเพอเผยแพรขอมลสถาการณ มากกวาทจะใหสอเขามาหาเจาหนาทเอง เพอเปนการแสดงความรบผดชอบการจดการการ และสามารถควบคมการใหขอมลไดดกวาการเปนผตงรบ 3. กำาหนดแผนการใหสมภาษณกบสอ จะชวยใหมโอกาสเตรยมตวและเตรยมขอมลไดดกวา พบสอโดยไมมแผนลวงหนา


4. ประสานขอมลกบผรบผดชอบทกระดบในทองถน เพอปองกนความขดแยงขอมลจากแตละแหลง

การสอบสวนการระบาดของโรคในภาวะฉกเฉนทางสาธารณสขเปนสงทาทายของนกสาธารณสข

เนองจากความเสยหายตางๆ ทเกดขนจากอบตภย มกเปนอปสรรคตอการดำาเนนการสอบสวนโรค

ขนตอนการสอบสวนการระบาดในภาวะฉกเฉนไมตางจากการสอบสวนโรคในภาวะปกต ซงทาน

อาจารยนายแพทยธวช จายนยโยธน ไดกรณาแตงบทกลอน เพอเปนแนวทางในภาคปฏบต ไวดงน

เตรยมตวใหพรอม นอมรบเรองราว กรองขาวใหใส

ไปทเกดเหต สงเกตวาจรง สงนนคออะไร

ใครคอผปวย หาดวยรายแรก แบงแยกสมพนธ

ตงฐานสมมต พสจนโดยใช PLACE TIME PERSON

อยาเนนแนะนำา อาจทำาใหเหน เขยนเปนรายงาน

การสอบสวนการระบาดในสาธารณภย ซงเปนภาวะฉกเฉนดานสาธารณสขจะชวยใหสามารถ

กำาหนดมาตรการควบคมและปองกนโรคไดอยางมประสทธภาพ

แนวทางการปองกนและควบคมโรคตดตอนำาโดยแมลงในศนยพกพงชวคราว

โรคตดตอนำาโดยแมลง หมายถง โรคทมยงเปนพาหะนำาโรค และโรคตดตอนำาโดยแมลงทสำาคญ

ไดแก โรคไขเลอดออก โรคไขปวดขอยงลาย โรคมาลาเรย และโรคเทาชาง เปนตน

การเตรยมการศนยพกพงชวคราว

1) ดำาเนนการสำารวจสภาพแวดลอมทงภายในและภายนอกอาคารของศนยพกพงชวคราวทเออ

ตอการเปนแหลงเพาะพนธลกนำายงเพอเปนขอมลพนฐานในการตดสนใจดำาเนนการปองกนและควบคมโรค

ตอไป

vสำารวจแหลงเพาะพนธหากพบมภาชนะขงนำา ไดแก โองนำา อางนำา สำาหรบใชอาบหรอ

ซกลางใหใสทรายทมฟอส เพอกำาจดลกนำายงลาย ซงอาจนำามาซงโรคไขเลอดออก หรอไขปวดขอยงลาย

ได ภาชนะสำาหรบนำาดมใหปดฝาใหมดชด

vสำารวจภาชนะขงนำาทไมไดใชประโยชน ใหควำาหรอเกบในทรมปองกนมใหเปนทรองรบนำา

vสำารวจเศษขยะ กลองโฟมหรอภาชนะอนๆ ทอาจเปนทรองรบนำาได โดยเกบทง และ

จดหาททงขยะใหอยในบรเวณทเหมาะสม

2) สำารวจความชกชมของแมลงพาหะนำาโรค ทงยง แมลงวน หรอสตวมพษอนๆ ถาสำารวจพบ

วามพาหนะนำาโรคชกชมใหดำาเนนการพนสารเคมเพอควบคมตวเตมวยกอนทจะเปดศนยพกพงชวคราวให

ประชาชนเขาพกอาศย หรอภายหลงเปดศนยฯ โดยเรวทสด


การปองกนและควบคมโรคตดตอนำาโดยแมลงในศนยพกพงชวคราว

1)กลมเจาหนาททดแลศนยพกพง

vใหความรเรองโรคและการปองกนควบคมโรคตดตอนำาโดยแมลง แกเจาหนาทตามสภาพ

ปญหาของโรคในแตละพนท เชน ศนยพกพงทอยในเขตเมองควรเนนโรคไขเลอดออก หากศนยพกพงอย

ในบรเวณชายแดน หรออยใกลบรเวณปาเขา อาจเพมโรคมาลาเรย เปนตน เพอใหเจาหนาทมความร

ความเขาใจ และวางแผนในการดแลผพกพงไดอยางถกตองและเหมาะสมตามสภาพของศนยพกพงชวคราว

vใหขอมลเกยวกบหนวยงาน หรอองคกรทสามารถใหการสนบสนนดานวชาการองคความรตางๆ

ไดแก แผนพบ โปสเตอร แผนซด ปายไวนล หรอวทยากร

vกระตนใหผพกพงสำารวจและทำาลายแหลงเพาะพนธลกนำายงทก 7 วน

แนะนำาวธการตดตาม และประเมนผลการสำารวจความชกชมของลกนำายง อยางนอยเดอนละ 1 ครง

2)กลมผพกพง

vใหความรเรองโรคและการปองกนควบคมโรคตดตอนำาโดยแมลง เพอใหผพกพงมความร

ความเขาใจ และสามารถดแลตนเองไดอยางถกตองและเหมาะสมตามสภาพของศนยพกพงชวคราว

vจดเตรยมโปสเตอร แผนพบ แนะนำาการปฏบตตนเพอปองกนตนเองใหปลอดภยจากโรค

ตดตอนำาโดยแมลง ตดในบรเวณทพก ทรบประทานอาหาร ในลฟท หรอหนาหองนำาซงเปนบรเวณทมการ

รวมตวกนหรอผานเขาออกบอยๆ เปนการใหความรแกผพกพง เพอเตรยมความพรอมในการปองกนตนเอง

vสำารวจและทำาลายแหลงเพาะพนธลกนำายงทก 7 วน

การควบคมพาหะนำาโรคในศนยพกพงชวคราว

1)การควบคมยงพาหะนำาโรคไขเลอดออก กลวธในการควบคมโรคไขเลอดออกในปจจบน คอ การ

ควบคมยงพาหะนะนำาโรคใหนอยลง ซงทำาไดโดยการควบคมแหลงเพาะพนธ การกำาจดยงตวเตมวย และ

ลกนำา

1.1การควบคมยงตวเตมวย กรณทดำาเนนการสำารวจแลวพบวามยงชกชมใหดำาเนนการ

ควบคมยงเตมวย ดงน

การพนเคมกำาจดยงตวเตมวย

เปนวธควบคมยงลายทมประสทธภาพสง คอ กำาจดยงใหผลด แตใหผลเพยงระยะสน

นอกจากนยงมขอดอย คอ ราคาแพง ตองใชเครองมอพน และควรปฏบตโดยผทมความร เพราะเคมภณฑ

อาจเปนพษตอคนและสตวเลยง ดงนนจงควรใชการพนเคมภณฑเฉพาะเมอจำาเปน

สำาหรบประชาชนในศนยพกพงชวคราว หากควบคมแหลงเพาะพนธในหองพกของตนโดย

วธตางๆ แลว ยงมยงลายตวเตมวยอย อาจหาซอเคมภณฑกำาจดยงทมขายตามทองตลาดมาใชฉดฆายง

ในหองพกเปนครงคราว ควรใชและเกบรกษาอยางระมดระวง โดยปฏบตตามคำาแนะนำาการใชทแนบมากบ

เคมภณฑนนอยางเครงครด


กรณทตองใชเครองพนสารเคมควรเปนเจาหนาทสาธารณสข หรออาสาสมครทมหนาท

รบผดชอบในการควบคมโรคไขเลอดออก การใชเคมภณฑพนกำาจดยงลายดำาเนนการใน 2 กรณ

กรณแรก คอ การพนเคมเพอปองกนโรคลวงหนา สามารถดำาเนนการในศนยพกพง

ชวคราวไดเนองจากเปนการมารวมตวกนจากหลายพนทซงมความเสยงตอการเกดโรคสง โดยเปนมาตรการเสรม

ใหกบมาตรการหลก คอ การควบคมแหลงเพาะพนธยงลาย ถาหากควบคมแหลงเพาะพนธในศนยพกพง

ชวคราวอยางสมบรณแลวอาจไมจำาเปนตองพนเคมกำาจดยงตวเตมวยในเวลาถดไป

กรณทสอง คอ การพนเคมเพอควบคมการระบาด หากพบผปวยสงสยเปนโรคไขเลอด

ออกในศนยพกพงชวคราวแลว ตองดำาเนนการพนสารเคมเพอกำาจดยงตวเตมวยภายใน 24 ชวโมง

โดยมวตถประสงค เพอกำาจดยงลายทมเชอโรคไขเลอดออกใหหมดไปโดยเรวทสดเปนการตดวงจรการแพร

เชอ เพอมใหยงทมเชอไปกดและแพรเชอใหผพกพงรายตอไปได ไมแพรระบาดไปยงชมชนใกลเคยงโดยรอบ

โดยทำาการพนสารเคม 2 ครง หางกน 7 วน

สงทตองดำาเนนการไปพรอมกน คอ เจาหนาทตองดำาเนนการควบคมโรคดวยวธการตางๆ

เพอใหโรคไขเลอดออกสงบโดยเรวทสด และตองปฏบตดงน

ประกาศเตอนประชาชนในศนยพกพงชวคราวใหทราบวามโรคไขเลอดออกระบาดพรอม

กบใหสขศกษาแกประชาชนใหรจกวธการปองกนตนเองและครอบครวไมใหยงลายกด ใหความรวธปฏบต

เมอเดกปวยหรอสงสยวาปวยเปนโรคไขเลอดออก และวธการควบคมแหลงเพาะพนธยงลายในหองพกและ

ขอใหประชาชนใหความรวมมอกำาจดแหลงเพาะพนธยงลายทอาจมหลงเหลออยในศนยพกพงชวคราวให

หมดไป การกำาจดลกนำายงลายในหองพกผปวย และบรเวณรอบอาคารหรอเรอนพกผปวยควรดำาเนนการ

ในรศมอยางนอย 100 เมตร และประเมนคาดชนลกนำายงลายในพนททเกดโรค 2 ครงหางกน 7 วน ซง

หลงการควบคมโรคแลวควรมคา HI < 10 หมายเหต การพนเคมกำาจดยงลาย ไมวาจะใชกรณใด จะมผลลดจำานวนยงอยเพยง

ระยะสน จำาเปนตองมการควบคมแหลงเพาะพนธยงลายรวมดวยเสมอ เพอสงเสรมใหการควบคมยงลาย

มประสทธภาพในระยะยาว

วธการพนเคมกำาจดยงลายทใชกนทวไปม 2 วธ คอ

การพนฝอยละออง หรอ ย แอล ว (Ultra Low Volume or ULV) นำายาเคมจะ

ถกพนจากเครองพนโดยแรงอดอากาศ ผานรพน กระจายออกมาเปนฝอยละอองขนาดเลกมาก ซงจะ

กระจายอยในอากาศเพอใหสมผสกบตวยง เครองพนมทงแบบตดตงบนรถยนต และแบบสะพายหลงสาร

เคมทแนะนำาใหใช เดลตามทรน 0.5% สตรผสม เมอนำามาผสมนำามนดเซล อตราสวน สารเคม : นำามน

ดเซล 1:49 สารเคมทผสมแลว 1 ลตร พนไดครอบคลมพนทประมาณ 10,000 ตารางเมตร (6.25 ไร๗

หรอหลงคาเรอนละประมาณ 40 มลลลตร หากใชสารเคมกำาจดแมลงชนดอน โปรดใชสารเคมทไดรบการ

ขนทะเบยนจากสำานกงานคณะกรรมการอาหารและยา และใชอตราทระบตามฉลาก

การพนหมอกควน นำายาเคมจะถกพนโดยอาศยอากาศรอนชวยในการแตกตวของสารเคม

จากเครองพนกลายเปนหมอกควนฟงกระจาย เครองพนหมอกควนทนยมใช คอ แบบสะพายไหลสารเคม

แนะนำาใหใช เดลตามทรน 0.5% สตรผสม นำามาผสมนำามนดเซล อตราสวน สารเคม : นำามนดเซล 1 : 49


สารเคมทผสมแลว 5 ลตร พนไดครอบคลมพนทประมาณ 10,000 ตารางเมตร (6.25 ไร) หากใชสารเคม

กำาจดแมลงชนดอน โปรดใชสารเคมทไดรบการขนทะเบยนจากสำานกงานคณะกรรมการอาหารและยา และใช

อตราทระบตามฉลาก

การเลอกใชเครองพน เครองพนชนดตดตงบนรถยนต ทนยมใชในปจจบนเปนแบบการ

พนฝอยละออง หรอ ย แอล ว สามารถพนจากภายนอกรอบๆ อาคารเพอใหสารเคมฟงกระจายและลอย

เขาไปภายในอาคารไดดวย แตตองเปดประต หนาตางอาคารไว จะชวยกำาจดยงตวเตมวยทงภายนอกและ

ในอาคารไดพรอมกน

เครองพนแบบสะพายหลง (เครองพน ย แอล ว) และสะพายไหล (เครองพนหมอกควน)

ใชพนภายในอาคารตามหองตางๆ พนชนดนตองปดประตและหนาตางกอน และหลงจากพนเสรจแลวตอง

ปดประตและหนาตางทงไวอกประมาณ 20 – 30 นาท

สารเคมทใชในการควบคมแมลงพาหะนำาโรค เปนสารเคมทไดเลอกสรรมาแลววาม

ประสทธภาพสงในการกำาจดแมลง แตมพษนอยตอคนและสตว และควรมคณสมบตทำาใหแมลงตายทนท

เมอแมลงโดนสมผสดวยสารเคม หรอมฤทธตกคางนาน อยางไรกตามการพนเคมตองทำาอยางระมดระวง

เพออดอนตรายตอเจาหนาทผดำาเนนการพนตอประชาชนและสตวเลยง เจาหนาทตองปฏบตใหถกวธเพอ

ใหประสทธผลในการควบคมยงไดด นอกจากนยงตองเกบรกษาสารเคมเหลานใหถกตอง เพอไมใหเกด

อนตรายและใหสารเคมคงสภาพไดนานทสด ไมเสอมคณภาพ ซงจะทำาใหควบคมยงไดผลด

หมายเหต การปองกนโรคไขเลอดออก โดยการควบคมยงพาหะนน จะไดผลดตองผสม

ผสานทงการควบคมแหลงเพาะพนธ และการกำาจดยงตวเตมวย จะทำาเพยงอยางใดอยางหนงไมไดและจะ

ตองปฏบตใหมความครอบคลมสงสด

1.2การควบคมลกนำา กรณทดำาเนนการสำารวจแลวพบมภาชนะทเออตอการเปนแหลง

เพาะพนธลกนำาใหดำาเนนการกำาจดลกนำา ดงน

วธการกำาจดแหลงเพาะพนธลกนำายงลาย หากบานหรอชมชนใดไมมแหลงเพาะพนธยง

ลายชมชนนนกจะไมมยงลายทนำาเชอไวรสมาตดถงคนได ดงนนการกำาจดแหลงเพาะพนธยงลาย จงเปนการ

กำาจดตนเหตของการเกดโรคไขเลอดออกอยางแทจรง วธการควบคมมดงตอไปน

ทางกายภาพ ไดแก การปดภาชนะกกเกบนำาดวยฝาปดเพอปองกนไมใหยงลายเขาไป

วางไขได สำาหรบภาชนะเกบนำาทยงไมตองใชนำาอาจจะใชผามง ผายางหรอพลาสตกปดและมดไว สำาหรบ

ภาชนะทยงไมไดใชประโยชนควรจะควำาไวมใหรองรบนำา เพอจะไมกลายเปนแหลงเพาะพนธยงลาย สำาหรบ

สงของทไมมประโยชนหรอสงของเหลอใช เชน กะลา กระปองควรเผาหรอฝงแลวแตความสะดวก แจกน

ดอกไมสดควรเปลยนนำาทก 7 วน เปนตน วธการเหลานตองทำาอยางสมำาเสมอและตอเนองตลอดทงป

ทางชวภาพ วธทไดผล คอ การปลอยปลากนลกนำาลงในภาชนะเกบกกนำา เชน โอง

ตมภาชนะละ 2 – 4 ตว ควรหมนดแลอยางนอยสปดาหละครง หากปลาบางตวตายกใสตวใหมทดแทน

วธนเปนวธทงายประหยดและปลอดภย เหมาะสมสำาหรบภาชนะเกบนำาใชทปดไมได สำาหรบปลากนลกนำา

สามารถขอพนธปลาไดจากสำานกงานปองกนควบคมโรค ศนยควบคมโรคตดตอนำาโดยแมลง และสำานกงาน

สาธารณสขจงหวด


สารเคม เปนสารทใชฆาลกนำายงลายซงองคการอนามยโลกแนะนำาใหใชและรบรอง

ความปลอดภย ไดแก ทรายทมฟอส ควรใชเฉพาะกบภาชนะเกบนำาทไมสามารถปดหรอใสปลากนลกนำาได

2)การควบคมแมลงวน

แมลงวนเปนพาหะนำาโรครายแรงหลายชนดมาสมนษย และนำาสงสกปรกมาปนเปอน

อาหารโดยขาของมน แมลงวนบานสามารถนำาโรค โดยมเชอโรคตดไปกบสวนตางๆ ของรางกาย เชน ปาก

ขา และขน เชอโรคจะถกถายทอดไปในขณะทแมลงวนตอมอาหารเมอคนรบประทานอาหารทมแมลงวน

ตอมเขาไปอาจกอใหเกดโรคตางๆ หลายชนด เชน โรคระบบทางเดนอาหาร ไดแก ทองรวงอยางรนแรง

ไทฟอยด พาราไทฟอยด อหวาตกโรค อาหารเปนพษ นอกจากนอาจกอใหเกดโรคโปลโอ และโรคไวรสอนๆ

เชน โรครดสดวงตา เยอบตาอกเสบ และตาแดง แมลงวนบางชนดไชเขาผวหนงของคนและสตว กอให

เกดการอกเสบของผวหนงและเปนแผลเนา ไดแก แมลงวนหวเขยว และแมลงวนหลงลายบางชนด นอกจาก

ปญหาของแมลงวนดงทกลาวมาแลวนน ยงพบวา แหลงเพาะพนธของแมลงวนมกมกลนเหมนรบกวน

ทำาลายทศนยภาพอนสวยงาม และมผลตอความเปนอยของคนและสตว จงมความจำาเปนทจะตองม

การควบคมและปองกนการแพรกระจายของแมลงวน ซงมหลกการดงตอไปน

การควบคมแมลงวนภายในอาคารและทพกอาศยในศนยพกพงชวคราว

การกำาจดขยะมลฝอยและสงปฏกลภายในอาคารและทพกอาศยใหสะอาด ถงขยะภายใน

หองครว หรอโรงอาหารของอาคารควรมฝาปดใหมดชดไมรวซม และจดวางถงขยะใหเหนชดเจนในบรเวณ

ทเปนจดรบประทานอาหาร และบรเวณหนาหองพก

การใชกลวธทางกายภาพ เชน ประตหนาตาง ตองมตะแกรงหรอมงลวดไวเพอไมให

แมลงวนเขาบาน ทำาลายโดยใชกาวดกแมลงวนตวแก ในหองครวตองมตหรอฝาชครอบอาหารเพอปองกน

แมลงวน การใชไมตแมลงวน หรอการใชเครองดกแมลง เปนตน

จดใหมและใชสวมทถกสขลกษณะตองบำารงรกษาหองนำาหองสวมใหมความสะอาดอยเสมอ

การปองกนและควบคมแมลงวนบรเวณรอบอาคาร

การบำารงรกษาความสะอาดในสถานทตางๆ รอบอาคาร โดยการดแลรกษาใหมความสะอาดเรยบรอย ไมม

เศษอาหารทเปนตวนำาใหมแมลงวน การมระบบกำาจดสงปฏกลทด เชน หลมเกบกกสงปฏกลตองปดมดชด

ทอระบายนำาควรมตะแกรงครอบขนาด 16 mesh เพอไมใหแมลงวนสามารถเขาไปได

การใชสารเคมในการควบคมแมลงวน

การควบคมหนอนแมลงวนทแหลงเพาะพนธ

แหลงเพาะพนธทมความสำาคญไดแก กองขยะเปยก จงตองควบคม หนอนแมลงวนในบรเวณนเปนหลก

การควบคมจะดำาเนนการโดยใชเครองพนอดแรงทพนสารเคม ใหมขนาดละอองนำายาทมขนาดใหญพอควร


เพอสามารถทำาใหพนผวของแหลงเพาะพนธเปยกลกไดระหวาง 10 – 15 เซนตเมตร หากมการขดคย

บรเวณแหลงเพาะพนธจะชวยเพมประสทธภาพในการกำาจดไดดขน สารกำาจดแมลงทแนะนำาใหใชพนเพอ

ควบคมหนอนแมลงวน (ตารางท 5)

ตารางท5สารกำาจดแมลงทแนะนำาใหใชพนเพอควบคมหนองแมลงวน

สารกำาจดแมลง กลมสารกำาจดแมลงอตราการใช

(กรม/ตารางเมตร)

Trichlorfon OP 1 - 2

Fenitrothion OP 1 - 2

Diazinon OP 0.5 - 1.0

Dichlorvos OP 0.5 – 1.0

Diflubenzuron IGR 0.5 – 1.0

Cyromazine IGR 0.5 – 1.0

Pyriproxyfen IGR 1.0

OP=ออรกาโนฟอสเฟสIGR=สารยบยงการเจรญเตบโต

หมายเหต การผสม Trichlorfon 95% SP เพอควบคมหนอนแมลงวน ใช Trichlorfon

95% SP หนก 100 กรม ผสมนำา 10 ลตร ฉดพน ครอบคลมพนท 50 ตารางเมตร ดงนน 1 ตาราง

เมตรจะใชสารเคมทผสมแลว 200 มลลลตร พนบรเวณแหลงเพาะพนธแมลงวนหากแหลงเพาะพนธเปนก

องขยะทมความลกมากกวา 10 เซนตเมตร ใหใช Trichlorfon 95% SP หนก 100 กรม ผสมนำา 50 ลตร

ฉดพนครอบคลมพนท 50 ตารางเมตร ดงนน 1 ตารางเมตรจะใช สารเคมทผสมแลว 1 ลตร พนบรเวณ

กองขยะ ซงวธการนอาจผสมแลวใช บวรดนำาตนไมราด หรอใชเครองพนอดแรงแบบเครองยนตทใชใน

การเกษตรฉดพน

การพนสารกำาจดแมลงวนแบบฤทธตกคางทแหลงเกาะพก

วธการนควรใชเมอจำาเปน เนองจากแมลงวนสามารถพฒนาความตานทานไดดกวาวธ

การควบคมตวเตมวยดวยวธการอนๆ การดำาเนนการใชเครองพนชนดอดลม ควรเปนแหลงเกาะพกใน

อาคารเนองจากพนสารกำาจดแมลงนอกอาคารโอกาสทสารกำาจดแมลงจะสลายตวเนองจากแสงแดดหรอ

การชะลางโดยนำาฝนเปนไปไดมาก จงนยมใชเฉพาะตามอาคาร โรงเรอนของฟารมปศสตวเปนสวนใหญ

อตราการใชสารกำาจดแมลง ดงตารางท 6


ตารางท6สารกำาจดแมลงทใชพนใหฤทธตกคางเพอควบคมแมลงวน

สารกำาจดแมลง กลมสารกำาจดแมลงความเขมขน

สารออกฤทธ(%)

อตรา

(กรม/ตารางเมตร)

Alpha-cypermethrin PY 0.075 0.03

Bifenthrin PY 0.0625 0.025

Cypermethrin PY 0.25 0.1

Cyfluthrin PY 0.075 0.03

Deltamethrin PY 0.05 0.02

Diazinon OP 1 0.40

Fenitrothion OP 4 2.0

Lambda-cyhalothrin PY 0.075 0.03

Zeta-cypermethrin PY 0.075 0.03

Bendiocarb C 0.5 0.2

OR=ออรกาโนฟอสเฟตC=คารบาเมตPY=ไพรทรอยด

หมายเหต ผสมสารเคมใหไดความเขมทกำาหนด พนตารางเมตรละ 40 มลลลตร จะไดอตรา

ทกำาหนด การทจะเลอกใชสารกำาจดแมลงชนดใดขนอยกบราคาสารเคม ความเปนพษ ความจำาเพาะใน

แตละพนท เชน อากาศ พนผวพน นอกจากนนยงขนอยกบความตานทานของแมลงวนอกดวย สารกำาจด

แมลงทพนจะมฤทธยาวนานเทาใดขนอยกบรปแบบสารกำาจดแมลง ชนดของพนผวพนควานชนในอากาศ

การสมผสแสงแดด ระดบของความตานทานและสามารถในการพฒนาความตานทานของแมลงวน

การใชสารกำาจดแมลงชบวสดแขวน แมลวงวนมนสยชอบเกาะพกตามเชอก ลวด สายไฟ

พบวาแมลงวนชอบเกาะพกวสดทแขวนในแนวตง แนวดง มากกวาวสดวางในแนวราบ จดเกาะพก มกจะ

อยในรมมากกวากลางแจง การใชสารกำาจดแมลงชบวสดแขวนสามารถทำาไดทงในตลาด รานคา ทำาไดงาย

ราคาถกทสด มฤทธตกคางอยไดนาน และการพฒนาความตานทานเปนไปไดคอนขางชากวาวธการ พน

สารเคมมฤทธตกคาง การดำาเนนการควรเรมกอนถงฤดแพรพนธ

วธการโดยใชเชอกปานหรอวสดทเหมาะสม ยาวประมาณ 1-2 เมตร แลวแตความสงของ

อาคารชบนำาตาลผสมสารททำาใหมสดำา ผสมดวยสารเคม เชน diazinon หรอ fenitrothion หรอ piri-

miphos-me-thyl ความเขมขน 8 – 10 % โดยเปลยนวสดนทก 2 – 3 เดอน

การใชเหยอพษ(Toxicbaits) วธการนจดเปนวธการทคอนขางเกาแก มการนำามาใชตงแต

กอนทจะสงเคราะหสารกำาจดแมลงประเภทสารอนทรย การทำาเหยอพษมหลายวธ เชน

1. Dry scatter bait เปนเหยอชนดแหงเคลอบดวยนำาตาล หรออาหารชนดอนผสมสาร

เคมใสภาชนะ วางแผกระจายใหแมลงวนมาดดกน


2. Liquid sprinkle bait เปนเหยอชนดนำาผสมดวยนำาตาลหรอสารลออน ๆ ทเปนรปแบบ

นำาแลวนำาไปฉดพนบนพนผวหรอผนงใหแมลงวนมาดดกน

3. Liquid dispenser bait เปนเหยอชนดนำาผสมสารกำาจดแมลง ใสในภาชนะ เชน ขวด

ถวย กระบอก แลวมวสดดดซบเพอใหแมลงวนมาดดซบกน

4. Viscous paint-on baits เปนเหยอชนดของเหลงขนเหนยว ผสมสารเคมแลวนำาไปทา

พนผวใหแมลงวนมาดดกน โดยทวไปมกใชสารเคมผสมกากนำาตาล

การใชเหยอพษ สงทตองระมดระวงอยางยงคอ ควรไวใหหางไกลจากเดกและสตวเลยง

ความรเรองโรคตดตอนำาโดยแมลง

1.โรคไขเลอดออก

ลกษณะโรค

โรคไขเลอดออก เกดจากเชอไวรสเดงก (Dengue virus) มยงลายเปนพาหะนำาโรค

พบไดทกกลมอาย พบมากในเดกวยเรยน

สถานการณและระบาดวทยาของโรค

โรคไขเลอดออกในประเทศไทยเกดการระบาดครงแรกในป พ.ศ. 2501 ทกรงเทพฯ

จากนนไดแพรกระจายไปทวประเทศโดยเฉพาะหวเมองใหญ ทมประชากรหนาแนนและการคมนาคมสะดวก

สถานการณโรคของประเทศไทยตงแต ป พ.ศ. 2501-2552 มแนวโนมสงขนมาโดยตลอด ตางจากอตรา

ปวยตายซงลดลงมาก แสดงวาการพฒนาการสาธารณสขดขน ผปวยไดรบการวนจฉยโรคและการรกษาพยาบาล

ทนเวลา แตประชาชนยงใหความสนใจในการปองกนโรคไมเพยงพอ

สาเหต

เกดจากเชอไวรสเดงก ม 4 ชนด (serotypes) คอ DEN 1 DEN 2 DEN 3 และ DEN 4

หากไดรบเชอ (ถกยงมเชอไวรสเดงกกด) จะมโอกาสปวยเปนโรคไขเลอดออกไดถง 4 ครง และหากไดรบ

เชอชนดใดแลวจะมภมคมกนตอเชอชนดนนไปตลอดชวต (permanent immunity) และจะมภมคมกนตอ

เชอไวรสเดงกทเหลอในชวงสน ๆ ประมาณ 6-12 เดอน

ปจจยสำาคญททำาใหเกดโรคไขเลอดออกคอ ในพนททมประชากรหนาแนน มยงพาหะจำานวนมาก

และมการตดเชอไวรสเดงกชกชมมากกวา 1 ชนด

การตดตอ

โรคไขเลอดออกตดตอกนไดโดยมยงลายบาน (Aedes aegypti) เปนพาหะนำาโรค โดยยงตว

เมยซงกดเวลากลางวนและดดเลอดคนเปนอาหาร เมอกดและดดเลอดผปวยในระยะไขสง จะรบเชอ

เขามาในตวยง และฟกตวในยงประมาณ 8-12 วน จากนนเมอยงตวนไปกดคนอน จะปลอยเชอไวรสไป

ยงผทถกกดได เมอเชอเขาสรางกายคน และผานระยะฟกตวประมาณ 5-8 วน (สนทสด 3 วน – นานทสด

15 วน) จะทำาใหเกดอาการของโรคได


อาการ หลงจากไดรบเชอจากยงประมาณ 5-8 วน ผปวยจะมอาการคอนขางเฉพาะ 4 ประการดงน 1. ไขสงเฉยบพลน 2-7 วน ไขจะสงชวง 38.5-40 องศาเซลเซยส หนาแดง ปวดกระบอกตา เบออาหาร อาเจยน สวนใหญจะไมมนำามกหรอไอ ซงตางจากโรคหดและไขหวด 2. มจดเลอดออกเลกๆ ตามแขน ขา ลำาตว รกแร เสนเลอดเปราะ แตกงาย อาจมเลอดกำาเดา เลอดออกตามไรฟน อาเจยนและถายอจจาระสดำา (melena) 3. ปวดใตชายโครงขวา เนองจากมตบโต กดเจบ ประมาณวนท 3-4 นบแตเรมปวย 4. มภาวะซอค ประมาณ 1 ใน 3 ของผปวยจะมอาการรนแรง เนองจากมการรวของพลาสมาออกไปยงชองปอด/ชองทองมาก สวนใหญจะเกดขนพรอมๆ กบไขลดลงอยางรวดเรว อาจเกดไดตงแตวนท 3 ของโรค ผปวยจะมอาการ กระสบกระสาย มอเทาเยน ชพจรเบาเรว สวนใหญ จะรสต พดรเรอง กระหายนำา ปากเขยว ตวเยนชด ความรสตเปลยนไป และจะเสยชวตภายใน 12-24 ชวโมง หากไดรบ การรกษาภาวะชอคอยางถกตองทนท สวนใหญจะฟนตวไดอยางรวดเรว 5. ในรายทไมรนแรง เมอใหการรกษาในชวงระยะสนๆ กจะดขนอยางรวดเรว การรกษา ปจจบนยงไมมการรกษาทจำาเพาะเจาะจง (Specific treatment) และไมมวคซนปองกนโรคใหการรกษาแบบประคบประคอง (supportive treatment) ตามอาการ โดยการดมนำาและพกผอน ใหเพยงพอ ใหยาลดไขพาราเซตามอล เชดตวอยางสมำาเสมอ และสงเกตอาการอยางใกลชดโดยเฉพาะ ในชวงไขลดลงอยางรวดเรวเพราะอาจเกดภาวะชอคได ถาอาการไมดขนใหไปพบแพทย

2.โรคไขปวดขอยงลาย(ChikungunyaFever) ลกษณะโรค โรคไขปวดขอยงลาย เกดจากเชอไวรสชคนกนยา (Chikungunya virus) โดยมยงลายเปนพาหะนำาโรค เปนโรคทระบาดไดอยางรวดเรวโดยเฉพาะในพนททมยงพาหะและแหลงเพาะพนธจำานวนมาก พบไดในทกกลมอาย พบมากในฤดฝน มอาการคลายโรคไขเลอดออก แตจะมอาการปวดตามขอมากกวา และไมมการรวของพลาสมาออกนอกเสนเลอด จงไมพบผปวยทมอาการรนแรงมากจนถงชอค สถานการณและระบาดวทยาของโรค พบเชอครงแรกในทวปแอฟรกา ในประเทศไทยพบครงแรกพรอมกบไขเลอดออก เมอ พ.ศ. 2501 จากนนมการระบาดเลกๆ ในป พ.ศ. 2531 ทจงหวดสรนทร พ.ศ. 2534 ทจงหวดขอนแกนและปราจนบร ในป พ.ศ. 2536 ทจงหวดเลย นครศรธรรมราช และหนองคาย ในป พ.ศ. 2551 เกดการระบาดในพนทภาคใตตอนลาง และกระจายสภาคใตตอนบนสถานการณโรคตงแตตนป จนถงวนท 26 พฤษภาคม 2552 พบจำานวนผปวย 22,248 ราย อตราปวย 35.10 ตอแสนประชากร สาเหต เกดจากเชอไวรสชคนกนยา (Chikungunya virus) ซงเปน RNA Virus มยงลายบาน (Aedes aegypti) และยงลายสวน (Ae. Albopictus) เปนพาหะนำาโรค


วธการตดตอ ตดตอจากคนสคนได โดยมยงลายเปนพาหะนำาโรค เมอยงลายตวเมยกดและดดเลอด ผปวยทอยในระยะไขสง ซงเปนระยะตดตอเนองจากมไวรสเพมจำานวนมากขนในกระแสเลอด เมอยงทมเชอไวรสชคนกนยาไปกดคนอน กจะปลอยเชอไปยงคนทถกกด ทำาใหคนนนเกดอาการของโรคได หลงจากไดรบเชอเขาสรางกายแลวประมาณ 1-12 วน แตทพบบอยคอ 2-3 วน อาการ มไขสงฉบพลน ปวดกระดกหรอขอ ปวดศรษะ มผนแดง คนตามรางกาย ตาแดง อาการเดนชดคอปวดขอ ขออกเสบ สวนใหญจะเปนทขอเลกๆ เชน ขอมอ ขอเทา และอาจเปลยนไปเปนขอใหญๆ (migratory polyarthritis) อาการปวดขอจะรนแรงมากจนบางครงขยบขอไมได อาการปวยทวไปจะหายภายใน1-2 สปดาห แตบางรายอาจมอาการปวดขอไดอก 2-3 สปดาห หรอนานเปนเดอนหรอเปนป ไมพบผปวยทมอาการรนแรงถงชอค ในเดกจะมอาการไมรนแรงเทาในผใหญ ซงแตกตางจากโรคไขเลอดออก การรกษา ปจจบนยงไมมการรกษาทจำาเพาะเจาะจง (specific treatment) และไมมวคซนปองกน ใหการรกษาแบบประคบประคองตามอาการ (supportive treatment) โดยใหยาแกปวดขอ ยาลดไข แนะนำาใหใชยาพาราเซตามอล ใหพกผอน ถาอาการไมดขนใหพบแพทย โรคนสวนใหญไมรนแรงถงชวต จะหายไดเองและมภมคมกนตลอดชวต 3.โรคมาลาเรย ลกษณะโรค มาลาเรยเปนโรคตดตอทมยงกนปลองเปนพาหะ เกดจากเชอพลาสโมเดยม (Plssmodium) ซงเปนสตวเดยวอยใน Class Sporozoa มวงจรของเชอระยะตาง ๆ สลบกนคอระยะมเพศและไมมเพศและมวงจรอยทงในสตวมกระดกสนหลงและสตวจำาพวกยง สถานการณและระบาดวทยาของโรค การกระจายของเชอมาลาเรยชนดตาง ๆ นน ขนกบอณหภมและยงพาหะ ในประเทศไทยพบทง 5 ชนด ปงบประมาณ 2554 พบฟลซปารม 48 % ไวแวกซ 51 % ทเหลอเลกนอยเปนชนดมาลารอและเชอชนดผสม การตดเชอผสมทพบไดบอยทสดคอ ฟลซปารมรวมกบไวแวกซ สวนโอวาเลและโนซนนพบเพยงปละ 2-3 ราย เทานน และมกพบบรเวณชายแดนซงมการแพรเชอสงโดยทวไปเชอมาลาเรยชนดฟลซปารมมกพบไดทวประเทศโดยเฉพาะอยางยงบรเวณชายแดนไทยเมยนมาร สำาหรบไวแวกซพบมากในจงหวดทมอาณาเขตตดกบชายแดนไทย – กมพชา ไดแก จงหวดสระแกว จนทบร และตราด ปญหาการแพรระบาดมาลาเรยยงคงมตามบรเวณชายแดนสวนใหญ พบบรเวณจงหวดชายแดน เนองจากมลกษณะภมประเทศทเออตอการแพรเชอ เพราะเปนบรเวณทเปนปาเขาทมแหลงนำาลำาธาร และมยงกนปลองทเปนพาหะนำาโรค ประชาชนทปวยสวนใหญมกจะสมพนธกบการประกอบอาชทเสยงตอการตดเชอ ไดแกการทำาไร ทำาสวน รบจางทำาสวนปา ตดไม ชาวบานมกมการคางแรมเมอตองออกไปทงวน เชน ดายหญาในสวน ในไร หาของปา โดยทไมมการปองกนตนเองจากการถกยงกด ทำาใหรบเชอมาลาเรย และเจบปวยได


สาเหต

เชอมาลาเรยในคนมทงหมด 5 ชนด ไดแก

1) พลาสโมเดยม ฟลซปารม (Plasmodium falciparum)

2) พลาสโมเดยม ไวแวกซ (Plasmodium vivax)

3) พลาสโมเดยม มาลารออ (Plasmodium malariae)

4) พลาสโมเดยม โอวาเล (Plasmodium ovale)

5) พลาสโมเดยม โนซ (Plasmodium Knowlesi)

วธการตดตอ

ตดตอจากคนสคนได โดยมยงกนปลองเปนพาหะนำาโรค สามารถตดตอไดหลายวธคอ

โดยการถกยงกนปลองทมเชอมาลาเรยกด จากการถายเลอด โดยเลอดทไดรบบรจาคไมไดรบการตรวจหา

เชอเสยกอน คนทไดรบการถายเลอดนนกจะตดเชอมาลาเรยไปได ตดตอจากแมสลกหากแมกำาลงตงทอง

ไดรบเชอมาลาเรยอาจทำาใหลกในทองเกดตดเชอมาลาเรยได

ยงกนปลองมกแพรพนธบรเวณลำาธาร ทมนำาไหล มหญาปกคลม และแสงแดดสองรำาไรหรอ

บรเวณรอยเทาสตวทนำาขง ยงทสามารถแพรเชอมาลาเรยได คอ ยงกนปลองตวเมยเทานน และยงกนปลอง

แตละชนดมความสามารถในการแพรเชอมาลาเรยไดไมเทากนดงนนจงไดจดกลมยงกนปลองออกเปนกลม

ตางๆ ตามความสามารถในการแพรเชอมาลาเรยไดดงน

1) ยงพาหะหลก (Primary vector) คอยงทสามารถนำาเชอมาลาเรยไดด และมบทบาท

สำาคญในการแพรโรคในพนทปาเขาทวประเทศ ยงในกลมนม 3 ชนด ไดแก อะนอฟฟลส ไดรส (Anoph-

eles dirus) อะนอฟฟลส มนมส (Anopheles minimus) และอะนอฟฟลส แมคคเลตส (Anopheles

maculatus)

2) ยงพาหะรอง (Secondary vector) คอยงทสามารถนำาเชอมาลาเรยไดแตไมดเทากบ

ยงพาหะหลกและมบทบาทในการแพรโรคนอย ยงในกลมนม 3 ชนด ไดแก อะนอฟฟลส ซนไดคส(Anopheles

sundaicus) อะนอฟฟลส แอคโคไนตส (Anopheles aconitus)และ อะนอฟฟลส ซโดวลโมไร (Anoph-

eles pseudowillmori)

3) ยงทสงสยวาเปนพาหะ (Suspected vector) คอยงทไมทราบแนชดวาเปนยงทสามารถ

นำาเชอมาลาเรยไดหรอไม แตมแนวโนมวาอาจจะแพรเชอไขมาลาเรยไดในบางพนททมสภาพแวดลอม

ทเหมาะสม ยงในกลมนม 4 ชนดดวยกนไดแก อะนอฟฟลส บาบรอสตส(Anopheles barbirostris)

อะนอฟฟลส ฟลปนเนนซส (Anopheles culicifacies)

อาการและการแสดงของโรคมาลาเรย

หลงจากทถกยงกนปลองทมเชอมาลาเรยกดประมาณ 10-14 วน จะมอาการของไข

ในระยะแรกทเรมมไขนน อาจมเพยงอาการนำาคลายกบเปนไขหวด คอมไขตำาๆ ปวดศรษะ ปวดเมอยตามตว

และกลามเนอ อาจมอาการคลนไสและเบออาหารได อาการนจะเปนเพยงระยะเวลาสนเปนวนหรอหลายวน


ไดขนอยกบภาวะภมตานทานตอเชอมาลาเรยของผปวยหรอผปวยไดรบยาปองกนมาลาเรยมากอนหรอได

รบยามาลาเรยมาบาง หลงจากนน มไขหนาวสน ซงอาการจบไขนนตรงกบระยะทเชอในเมดโลหตแดง

เจรญเตมทแลวแตกออก แบงออกเปน 3 ระยะ คอ ระยะหนาว (Cold stage) ระยะรอน (Hot stage)

และระยะเหงอออก (Sweating stage) ซงระยะเวลาในจบไขขนอยกบชนดของเชอ ผปวยจะรสกวาหาย

เปนปกตในระยะพกซงกนเวลาประมาณ 1-2 วนแลวแตชนดของเชอแลวจงจะจบไขอก

การรกษา

ผทมประวตไปในพนทเสยงหรอไปในแหลงแพรเชอมา หรอเคยไปทำางานในปา หรอนกทองเทยว

ในะยะ 10-14 วน หากมอาการไข หนาวสน กใหสงสยไวกอนวาอาจเปนมาลาเรย ใหรบไปโรงพยาบาล

หรอสถานบรการสาธารณสขใกลบาน เพอเจาะเลอดตรวจหาเชอมาลาเรย หากพบเชอจะไดรบรกษาได

ทนท การรกษามาลาเรยตองรบประทานยาจนครบตามทแพทย หรอเจาหนาทจายใหมฉะนนจะทำาใหรกษา

ไมหายขาด อาจกลบมามอาการใหมอก

การปองกนโรคมาลาเรย

การปองกนไมใหยงกนปลองกดเปนวธทดทสด กลาวคอเพอเปนการลดการสมผสระหวางคน

และยงพาหะ ไดแก การนอนในมงหรอมงชบสารเคม การใชยาทากนยงบรเวณผวหนงทอยนอกเสอผา

ขณะอยนอกมงหรอนอกบานในตอนกลางคน และควรทายาซำาทก 6 ชวโมง นอกจากนควรสวมเสอแขน

ยาวและกางเกงขายาวทปกปดรางกายใหมดชด หรอสมไฟ หรอจดยากนยงเมออยนอกมงหรอนอกบาน

4.โรคเทาชาง

ลกษณะโรค

โรคเทาชาง (Lymphatic Filariasis) เปนโรคตดตอชนดหนง เกดจากพยาธตวกลมขนาดเลก

รปรางคลายเสนดายจดอยใน Superfamily Filarioidea มรายงานกวา 100 ชนด แต สามารถตดตอ

ถงคนไดถง 9 ชนด ผทไดรบเชอพยาธโรคเทาชาง มอาการสำาคญคอ มไขรวมกบตอมและทอทางเดน

นำาเหลองอกเสบ เปนๆ หายๆ หากไมไดรบประทานยาฆาเชอพยาธ ตวพยาธจะทำาใหเกดการอตนทอ

ทางเดนนำาเหลอง มการคงคางนำาเหลองทอวยะสวนปลายจากตอมนำาเหลอง เชน แขน ขา ทำาใหแขน

ขา โต กลายเปนภาวะเทาชาง (Elephantiasis)

สถานการณและระบาดวทยาของโรค

ประเทศไทยมรายงานผปวยเทาชางบางพนทเทานน ไดแก บรเวณภาคเหนอและตวนตกของ

ประเทศ ในจงหวดแมฮองสอน ตาก กาญจนบร ราชบร และ ภาคใต ในจงหวดนราธวาส นครศรธรรมราช และกระบ

สาเหต

สำาหรบประเทศไทย มการแพรเชอพยาธโรคเทาชางอย 2 ชนด คอ Wuchereria ban-

crofti มการแพรเชอทาง ภาคเหนอและตะวนตกของประเทศ ไดแก จงหวดแมฮองสอน ตาก กาญจนบร

ราชบร และ Brugia malayi มการแพรเชอทางภาคใต พบทจงหวดนราธวาส นครศรธรรมราช และ

กระบ มรงโรคในแมว


การตดตอ

โรคเทาชางสามารถตดตอโดยผานยงพาหะ ซงกดคนทตดเชอพยาธโรคเทาชาง นำาพยาธตว

ออนเขาสยง ไปเจรญเตบโตในกระเพาะอาหารของตวยง ใชเวลา 7-21 วน แลวเคลอนเขาสสวนปากของ

ยง พรอมทจะแพรเขาสคนเมอถกยงกด

ยงพาหะนำาเชอพยาธโรคเทาชาง

1. ยงพาหะนำาเชอพยาธชนด B. malayi ไดแก M. dives,M. bonneae, Mindiana,

M.uniformis, M.annulata และ M. annulifera มแหลงเพาะพนธอยตามปาพร แหลงนำาธรรมชาตทม

นำาขงตลอดป มพชนำาจำาพวกแพงพวย ผกตบชวา กก จอกแหน หญา วชพชนำาตางๆ เพอใหลกนำาและ

ตวโมงยดเกาะอาศยโดยจะใชหนาม (Spine) ทสวนหว ซงมทอสำาหรบหายใจเจาะแทงเขาไปในลำาตนเหนอ

รากพช เพอดงเอาออกซเจนมาใชหายใจ ยงตวเตมวยชอบหากนนอกบานมากกวาในบาน กนทงเลอดสตว

และคน ออกหากนในเวลากลางคน ม 2 ชวงคอ หวคำา และเชามดกอนพระอาทตยขน

2. ยงพาหะนำาเชอ W. bancrofti rural type สายพนธดงเดมพบในชนบทของประเทศไทย

เปนลายปา ไดแก Aedes niveus groups Ae. Annandalei Ae. desmotes และ Ae. Imitator แหลง

เพาะพนธของยงเหลาน ชอบวางไขตามโพรงไม ตอไม โดยเฉพาะตอของตนไผ กานใบพชขนาดใหญ รอง

ร รอยแตกตนไม ทสามารถขงนำาไดกลายเปนทวางไขตามธรรมชาต ในปจจบนเรมพบวายงลายสวนAe.

Albopictus สามารถรบเชอพยาธโรคเทาชางระยะท 2 (L2) ได ดงนนยงชนดนอาจเปนพาหะโรคเทาชาง

ไดในอนาคต

3. สวนยงพาหะนำาเชอ W. bancrofti urban type เชอพยาธชนดน เปนสายพนธทมา

กบชาวพมา มยงรำาคาญ Culex quinquefasciatus เปนพาหะนำาโรคซงพบไดทวไปในเขตเมอง ชมชน

แออด ยงชนดนมแหลงเพาะพนธเปนนำาเนาเสย เพราะมสารอนทรยสงสำาหรบเปนอาหารใหตวออน ยง

ตวเตมวยบนไมไกลจากแหลงทเกด กนทงเลอดสตวและเลอดคน ออกหากนเวลากลางคน ชวงเวลาออก

หากนสงสด เวลา 01.00 - 02.00 น.

รงโรคในสตวเชอพยาธโรคเทาชาง ไมไดตดตอสคนเทานน แตตดตอสสตวไดดวย การเฝา

ระวงโรคเทาชางในประเทศไทย พบเชอพยาธ B. malayi ในเลอดแมว โดยทไมแสดงอาการของโรคเทา

ชางหรอมความผดปกตเกดขนกบแมว แมวจงเปนแหลงโรคหรอ รงโรคของเชอพยาธโรคเทาชางทสามารถ

แพรสยงและคน การทจะทราบวาแมวมเชอพยาธโรคเทาชางหรอไม จะทำาไดโดยการเจาะเลอดแมวมา

ตรวจหาเชอพยาธฯเทานน สวนเชอพยาธ W. bancrofti ไมมรายงานรงโรคในสตว ยงพาหะโรคเทาชาง

มนสยกดกนทงเลอดคนและสตว ยอมสามารถนำาเชอพยาธฯจากแมวสคนได การควบคมโรคเทาชางจง

จำาเปนตองควบคมโรคทงในคน และแมวคขนานกน

ระยะฟกตวของโรค: โรคเทาชาง จะเรยกระยะนวา pre-patent period เมอพยาธตวออน

ของโรคเทาชางเขาสรางกายคนโดยถกยงกดแลว พยาธตวออนจะเจรญเตบโตในตอมนำาเหลองกลายเปน

ตวแก ผสมพนธกนออกลกเปนพยาธตวออนโรคเทาชางรนใหม ในรางกายคนทำาใหสามารถเจาะโลหตตรวจ

พบพยาธตวออนโรคเทาชางได สำาหรบพยาธ B. malayi จะใชเวลาประมาณ 3-6 เดอน พยาธชนด

W. bancrofti จะใชเวลาประมาณ 9-12 เดอน


อาการและอาการแสดงโรคเทาชาง

ผทไดรบเชอพยาธตวออนโรคเทาชาง ระยะแรกมกยงไมแสดงอาการใด ๆ จะทราบไดโดย

การเจาะโลหตตรวจหาเชอพยาธหรอหา Immunse พยาธโรคเทาชาง หากไมไดรบการรกษาจะมการอกเสบ

ของตอมและทอทางเดนนำาเหลองแดงรอน เปนแนวยาวจากตำาแหนงของตอมนำาเหลองลงมาตามตอมนำาเหลอง

สอวยวะสวนปลายซงเปนอาการสำาคญของการเกดอาการทางคลนคโรคเทาชาง ผปวยมกมไข ปวดศรษะ

และบางรายมอาเจยนรวมดวย อาการเหลานจะเปนซำาทเดม เปนเองหายเอง เปนอยนานประมาณ 610 วน/ครง

ปละ 2-3 ครง มการคงคางของนำาเหลองในอวยวะสวนปลายของตอมและทอนำาเหลองน ตอมาอวยวะ

บวมโตมากขน กดไมบม ผวหนงขรขระ กลายเปนภาวะเทาชาง (Elephantiasis)

ผปวยทอยใน แหลงแพรเชอของ W. bancrofti มกจะปรากฏอาการบวมโต เชน ชา อณฑะ

ถาขาโต จะโตตงแต โคนขาถงปลายเทา สวนแหลงแพรเชอ B. malayi อาการบวมโต พบทแขน ขาโดย

โตจากปลายแขนถงศอก หรอปลายขาถงขอเขาเทานน ไมลามถงหวไหลหรอโคนขา

การรกษา

ยารกษาโรคเทาชางทไดผลดมผลขางเคยงตอผปวยนอยมากคอ Diethylcarbamazinecitrate

ยานมฤทธในการทำาลายทงเชอพยาธฯ ในกระแสเลอดและพยาธตวแกดวยขนาดของยา 6 มก./นำาหนกตว

1 กก./วน

W. bancrofyi รบประทานยา 1 วน ทก 6 เดอน

B. malayi รบประทานยา 6 วน ทก 6 เดอน

กอนจายยาทกครงตองเจาะโลหตผปวยทตรวจเชอพยาธ/แอนตเจนโรคเทาชาง เพอนประเมน

ผลการรกษาทก 6 เดอนเปนเวลา 2 ป จนตรวจไมพบเชอพยาธ/แอนตเจน จงถอวาหายขาด

การปองกนโรคเทาชาง

กจกรรมทดำาเนนการการปองกนโรค เชนเดยวกบโรคอนๆ ไดแก การใหสขศกษา

การประชาสมพนธ การจดการสงแวดลอม และการมสวนรวมในชมชนแต การใหสขศกษา

การประชาสมพนธตองมงเนนการปองกนสวนบคคล เนอหาภาษาในการสอสาร ตองเขาใจงายและนำามา

ปฏบตปองกนตวเองไมใหตดโรคเทาชาง หากหมบานนนมปจจยเสยงในการแพรโรคเทาชางหลายปจจย

เชน มแรงงานตางดางและผตดตาม เคลอนยาย เขามาอยประจำา มแหลงนำาเนาเสยเปนแหลงเพาะพนธยง

รำาคาญอยทวไป การใหสขศกษา การประชาสมพนธ อาจไมเพยงพอในการปองกนโรค กควรขยายเปน

การจดสงแวดลอม การมสวนรวมของชมชน เพอสงเสรม สนบสนน ปองกนโรค เชน การกำาจดขยะรอบบาน

เพอไมมแหลงเพาะพนธยง การจายยารกษากลมแกพมาคนใหมท เขามาในหมบานเพอปองกน

การแพรโรคเทาชางสคนไทย เปนตน

การควบคมโรคเทาชาง

โรคเทาชาง ใชการรกษากลมเปนมาตรการสำาคญ ในการตดการแพรโรคเทาชาง ในแตละ

หมบาน โดยแบงออกเปน การจายยารกษากลมในคนไทย หากสำารวจเจาะโลหต พบวาประชาชน

ในหมบาน นน มอตราการตรวจพบผมเชอพยาธโรคเทาชาง ในเลอด มากกวาหรอดเทากบรอยละ 0.2


เปนหมบานแพรโรคเทาชาง ตองดำาเนนการจายยารกษากลมในคนไทย สวนในแรงงานตางดาว และ ผตดตามชาวพมา จากการสมสำารวจในแตละป พบวามอตราการตรวจเลอดแอนตเจนในโลหต สงกวารอยละ 1 และมการเคลอนยายเขาออกจากประเทศพมาสประเทศไทย โดยตลอด มพฤตกรรมเสยงตอการถกยงกด ดงนน การจายยารกษากลมจะชวยตดการแพรโรคเทาชางสยง ปองกนคนไทยตดเชอพยาธ โรคเทาชางสายพนธพมา การฟนฟสมรรถภาพ ผปวยโรคเทาชางทการอตตนของทอนำาเหลอง เนองจารกตวพยาธโรคเทาชาง ทำาใหแขนโต ขาโตหรออณฑะโตนน ความพการทปรากฎขนน เปนความพการถาวรสงผลตอการอยรวมในชมชน สงคม เปนอปสรรคในการประกอบอาชพ ดงนน ควรมการดแล ฟนฟสภาพรางกาย เพอใหสามารถดำารงชวตได ไมเปนภาระแกครอบครวหรอชมชน เชน การจดตงคลนคดแลอวยวะบวมโตหรอโครงการใด ๆ เพอชวยเหลอคนเหลาน จะเปนการดแลสขภาพอยางมสวนรวมจากชมชน ไมใหเปนภาระตอครอบครว ตอชมชน รวมทงตอตวผปวยเองดวย

5.แมลงวน(Flies) แมลงวนจดอยใน Phylum Arthropoda จดอยใน Class Insecta Order Diptera และ Suborder Cyclorrhapha มการเจรญเตบโตเปน 4 ระยะ เชนเดยวกบยง คอระยะ ไข ตวออน ดกแด และตวแก ถาอยในสภาวะทเหมาะสมแมลงวนจะวางไขครงละ 100-150 ฟอง แมลงวนมปาก 2 แบบคอ แบบทใชดด ไดแก แมลงวนคอก และแบบทใชขดหรอครด ไดแกแมลงวนบาน เปนตน แมลงวนทเปนปญหาตอการสาธารณสขคอแมลงวนบาน และแมลงวนหวเขยว

แผนภาพท17 ภาพวงจรชวตของแมลงวน


5.1แมลงวนบาน(HouseFlies)

แมลงวนบานทพบมากทสดคอ Musca domestica แมลงวนบานเปนแมลงทพบไดทว

โลกยกเวนบรเวณทมอากาศหนาวจด ซงเปนพาหะนำาโรคหลายชนด ไดแก อหวาตกโรค ไขรากสาด บด

เปนตน และเปน Intermediate host ของหนอนพยาธบางชนด ซงแมลงวนนำาเชอโรคมาสคนไดโดย การ

สำารอกนำายอยและนำาลายออกมาปนเปอนอาหารของมนษย จงทำาใหเปนโรค

แผนภาพท18 ภาพแมลงวนบาน

วงจรชวตของแมลงวนบาน

ระยะเปนไข แมลงวนบานมกจะวางไขตามมลสตว สงปฏกล มลฝอยเปยก นำาเสย และ

สารอนทรยเนาเปอยอนๆ ไขมรปรางเปนวงร สขาวนวล ขนาดประมาณ 1 มลลเมตร ถาหาก

อากาศอบอนจะแตกตวออกเปนตวออนภายใน 1/2-1 วน

ระยะตวออน ตวออนของแมลงวนบานมรปรางทรงกระบอกปลายขางหนงเปนรปกรวย

ยาวประมาณ 10-12 มลลเมตร ตวออนลอกคราบ 3 ครง ถาอากาศอบอนภายในเวลา 4-7 วน จะคลาน

ออกมาจากสงปฏกลตกลงพนกลายเปนดกแด

ระยะดกแด ดกแดของแมลงวนบานมกอยในทสงบ เชน ในดน กองเศษไมใบหญา เปนตน

ไมมการเคลอนไหวไปไหน อายการเปนดกแดขนอยกบภมอากาศ ถาอากาศอบอนเปนเวลา 3 วนกจะลอก

คราบกลายเปนดกแด แตถาอากาศเยนอาจนานถง 26 วน จงจะกลายเปนตวแก

ระยะตวแก ตวแกของแมลงวนบานตวผมลำาตวยาวประมาณ 5.8-6.5 มลลเมตร ตวเมย

ยาวประมาณ 6-9 มลลเมตร มสเทาหมน มหนวดเสนเลก ๆ 2 เสน สำาหรบรบความรสก มปก 2 ค

มลกษณะใสไมมเกลด มขา 3 ค สวนทองและอกมสเหลองปนเทา มรอยเสนตามยาวแคบ ๆ อย 4 เสน

สามารถบนไดไกลจากแหลงกำาเนดในระยะประมาณ 6 ไมล ภายใน 24 ชวโมง แตโดยทวไปมกบนวนหากน

ในระยะ 100-500 เมตร ตวแกของแมลงวนบานมอายประมาณ 1 เดอน พบไดในสงปลกสรางแทบ

ทกประเภท ผสมพนธในพชผกทเนาเปอยแลว


5.2แมลงวนหวเขยว(Blowflies)

แมลงวนหวเขยวมรปรางคลายแมลงวนบานแตมลำาตวขนาดใหญกวาแมลงวนบาน

โดยมความยาวตงแตสวนหวถงปลายสวนทองประมาณ 8-11 มลลเมตร ลกษณะเดนคอลำาตวสวนอกและทอง

มความมนวาวสะทอนแสงสเขยว ทำาใหคนเรยกแมลงวนชนดนวาแมลงวนหวเขยวทงๆทสวนเขยเปนสวน

อกและทอง อยางไรกตามสของแมลงวนหวเขยวมความแตกตางกนไปในแมลวนหวเขยวแตละชนด ไดแก

สเขยว นำาเงน มวง ทองแดง แมลงวนหวเขยวตวเมยจะวางไขครงละประมาณ 250 ฟอง จำานวนไขมาก

หรอนอยขนกบชนดของแมลงวน แมลงวนหวเขยวทพบมากทสดในประเทศไทยมชอทางวทยาศาสตรคอ

Chrysomya megacephala (Fabricius)

แผนภาพท19ภาพแมลงวนหวเขยว (Blow flies)

ตวหนอนของแมลงวนชนดนพบมากในมลของสตวทกนเนอ สวนมลของสตวทกนพช

จะพบนอยกวา เชน มา โค กระบอ เมอตวหนอนเจรญเตบโตเตมทแลว มนจะหาบรเวณทแหงเพอเขาส

ระยะดกแด และจะเขาสระยะเตมวย พฤตกรรมการกนอาหาร จะพบแพรกระจายทวไปตามแหลงอาหาร

และแหลงเพาะพนธทมความขนสงกวาแมลงวนบาน ความยาวของอายขนอยกบอณหภมและความชนตว

เตมวยทออกจากดกแด 8-9 วน จะเรมวางไขในชวงบายมากกวาชวงเวลาอน

5.3แมลงวนหลงลาย(Fleshflies)

เปนแมลงวนทพบกระจายอยทวไปในประเทศไทยแตมความหนาแนนตำา มขนาดกลาง

จนถงขนาดใหญกวาแมลงวนบานและแมลงวนหวเขยว ลำาตวมสเทาเขมหรอสเทาออน สาเหตทเรยก

แมลงวนหลงลายเนองจากปลองดานบนมลายคลายตารางหมากรก

แผนภาพท20 ภาพแมลงวนหลงลาย (Flesh flies)


วงจรชวต (Life cycle) มรายงานการศกษาจากหองเลยงแมลงดวยอาหารผสมและเนอ วงจรชวต (Life cycle) มการรายงานการศกษาจากหองเลยงดวยอาหารผสมเนอววสดแชนำาทอณหภม 27 + 4 องศาเซลเซยสพบวาใน 1 วน แมลงวนหลายชนดจะวางไข 1 ครง หรอไมวางไขเลยจำานวนไขในแตละครง 3 – 36 ฟอง และบางครงออกลกเปนตว จำานวน 3 -11 ตวตอครง อณหภมจะมผลตอนำาหนกของแมลงวน พบวาถาอณหภมสงหรอตำาเกนไป จะทำาใหนำาหนกของดกแด และตวเตมวยนอยลง และทอณหภมสงหรอตำาเกนไปจะทำาใหแมลงวนชนดนตายมากขนสวนอณหภมทเหมาะสม ในการเตบโตคอ 22-28 องศาเซลเซยส พฤตกรรมการกนอาหาร แมลงวนหลงลายแตละชนดจะกนอาหารแตกตางกนไป บางชนดชอบหากนตามมลสตว และซากสตวเนาเปอยหรอระยะทมอาหารเนาเปอย บางชนดชอบกนเนอสตว บางชนดชอบอาหารทมรสหวาน และบางชนดชอบอาหารทะเลหรอผลไมตากแหง

การปองกนและควบคมโรคระบาดทสำาคญๆ

1.การปองกนและควบคมโรคไขหวดใหญสายพนธใหม2009

ในการศกษาการปองกนและควบคมโรคไขหวดใหญสายพนธใหม 2009 นกสาธารณสขจำาเปน

ตองศกษาความเปนมาและสถานการณอาการของผปวยการวนจฉยโรคการตดตอตางๆ การรกษา

การปองกนและควบคมโรค ดงตอไปน

1.1ความเปนมาและสถานการณ

ไขหวดใหญสายพนธใหม (H1N1) 2009 เปนการกลายพนธของเชอไวรสInfluenza A

H1N1 ทเกดจากการผสมของสายพนธกรรมของไวรสไขหวดใหญทตรวจพบในสตวปก สกร และในมนษย

โดยพบการระบาดครงแรกในประเทศเมกซโก ซงสงเกตพบวาจำานวนผปวยไขหวดใหญในระหวางเดอน

มนาคม ค. ศ. 2009 สงมากกวาปกตและไมมแนวโนมลดลง อกทงมผเสยชวตจากไขหวดใหญจำานวนมาก

จงไดมการเกบตวอยางเพอตรวจพสจน ในขณะเดยวกนสหรฐอเมรกากตรวจพบผปวยไขหวดใหญเปนกลม

กอนและมประวตเดนทางไปประเทศเมกซโก ตวอยางผปวยในสหรฐอเมรกาตรวจพบเชอไขหวดใหญสายพนธ

ใหมทมลกษณะทางพนธกรรมตางไปจากไขหวดใหญตามฤดกาล จงไดมการรายงานไปยงองคการอนามยโลก

(กรมควบคมโรค. 2553) และตอมามการแพรระบาดไปกบผเดนทางไปทวโลกภายในเวลาอนรวดเรวสำาหรบ

ชอทใชเรยกนน องคการอนามยโลกตงชออยางเปนทางการวา “ไวรสโรคระบาด เอช1 เอน 1/09”

ในขณะทศนยควบคมและปองกนโรคสหรฐอเมรกาเรยกวา “ไขหวดใหญชนดใหม ชนดเอ (เอช1 เอน 1)”

หรอ “ไขหวดใหญ เอช1เอน1 2009” ในประเทศเนเธอรแลนด เดมเรยกวา “ไขหวดหม” แตในปจจบน

สถาบนสขภาพแหงชาตเนเธอรแลนดเรยกวา “ไขหวดใหญสายพนธใหม ชนดเอ (เอช1เอน 1)” ในเกาหลใต

เรยกวา “ไขหวดใหญในสกร” (Swine influrenza)ในไตหวนใชชอวา “ไขหวดเอช1เอน1” หรอ “ไขหวด

สายพนธใหม” คณะกรรมาธการยโรปใชคำาวา “ไวรสไขหวดใหญสายพนธใหม” สวนในประเทศไทย

เคยเรยกวา “ไขหวดหม” และ “ไขหวดใหญเมกซโก” กอนทจะมการเปลยนชอเปน “ไขหวดใหญ

สายพนธใหม 2009” ในภายหลง และมกจะยอเปน “ไขหวด 2009” หรอ “ไขหวดใหญ 2009” (กนทมา

ลจนทก. 2552 : 1)


ในอดต ประชากรโลกประมาณรอยละ5-15จะตดเชอไขหวดใหญตามฤดกาล ถงแมวาผปวยสวนมากจะมอาการไมรนแรงมากนก แตโรคระบาดดงกลาวกยงกอใหเกดการเจบปวยอยางรนแรง ในประชากร 3-5 ลานคน และมผเสยชวตถง 250,000-500,000 รายทวโลกทกป สวนใหญอาการ เจบปวยอยางรนแรงและการเสยชวตจะเกดขนกบกลมเสยง ซงไดแกเดกทารก ผสงอาย และผปวย โรคเรอรง (WHO, 2003) การระบาดของไขหวดใหญมกเกดจากไวรสมการเปลยนแปลงดานพนธกรรมซงประชากรโลกยงไมมภมคมกนมากอน จากการศกษาพบวาสายพนธไวรสเหลานเกดขนมาจากไขหวดใหญในสกรในฟารมในรฐนอรทแคโรไลนา สหรฐอเมรกา ซงไดเรมแพรระบาดตงแตป พ.ศ. 2541แตเปนการ ระบาดของไขหวดใหญในสกร เชนเดยวกบทพบในการระบาดไขหวดใหญในสเปนเมอป พ.ศ. 2461 จะมความแตกตางไปจากไขหวดใหญอนๆ เพราะมกจะตดตอกบคนในวยหนมสาวและมสขภาพดนอกจาก ไขหวดใหญประจำาปเหลาน ยงมการระบาดของไขหวดใหญเอเซยในป พ.ศ. 2500 และไขหวดใหญฮองกงในป พ.ศ.2511-2512 ผเสยชวตเกอบทงหมดจากการแพรระบาดของไขหวดใหญเปนผลมาจากแบคทเรยโรคปอดอกเสบ ในระยะหลงมอนตรายถงตายนอยลงเนองจากมการพฒนายาปฏชวนะทำาใหสามารถรกษาโรคปอดบวมไดดขน (เดวด มอแรน และคณะ. 2008 : 962-970) สถานการณการระบาดของโรคไขหวดใหญ 2009 หรอPandermic (H1 N1) 2009ในตางประเทศ ป พ.ศ.2552 นบเปนวกฤตทางสาธารณสขของประเทศทวโลกกวา 214 ประเทศ ปจจบนไดกลายเปน ไขหวดใหญตามฤดกาลทพบปะปนอยกบสายพนธตางๆ ทวไป ในเขตซกโลกเหนอมกพบระบาดในชวงฤดหนาวสวนซกโลกใตมกพบการระบาดในชวงฤดฝนเชอทเปนสาเหตของการระบาดของโรคไขหวดใหญ ตามฤดกาลนอกจากเชอไขหวดใหญชนด A (H1 N1) แลวยงมชนด A (H3 N2) และชนด B สำาหรบในประเทศไทย พบผปวยรายแรกในเดอนพฤษภาคม 2552 เปนผทเดนทางกลบจากประเทศเมกซโก หลงจากนนการระบาดไดกระจายวงกวางทวประเทศ จากสถตของสำานกระบาดวทยา กรมควบคมโรค พบวา ตงแตวนท 28 เมษายน - 31 พฤษภาคม 2552 พบผปวยไขหวดใหญ สายพนธใหม 2009 ชนดเอ เอช1เอน1 จำานวน 3 ราย ซงมประวตเดนทางกลบจากประเทศทมผปวยยนยนการตดเชอไขหวดใหญสายพนธใหม 2009 ชนดเอ เอช1เอน1 และจนถง 30 มถนายน 2552 พบผปวยยนยนโรคไขหวดใหญสายพนธใหม 2009 ชนดเอ เอช1เอน1 จำานวน 1,414 รายและมผเสยชวต จำานวน 3 ราย (จนทนา มาลย และชยเวช นชประยร. 2012 : 64-68) สำาหรบ ป พ.ศ. 2555 พบ ผปวยทวประเทศ 61,688 ราย เสยชวต 3 ราย สวนใหญพบในกลมวยทำางาน ชวงอาย 25 – 34 ป แนวโนมการระบาดเปนชวงฤดกาลระบาดประจำาป คอ เดอนสงหาคม – กนยาน และยงพบรายงาน การระบาดเปนกลมกอนในสถานศกษาและชมชน (กรมควบคมโรค. 2555) 2.2อาการของผปวย ผปวยไขหวดใหญสายพนธใหม (H1N1) 2009 จะเรมปวยหลงจากไดรบเชอประมาณ 1 - 3 วน โดยมอาการคลายกบไขหวดใหญตามฤดกาลทเกดจากไวรสสายพนธเกา คอ มไข ปวดศรษะ

หนาวสน ปวดเมอยเนอตว ไอ เจบคอ คดจมก นำามกไหล ออนเพลย เบออาหาร บางรายอาจมอาการ

คลนไส อาเจยน และทองเสยรวมดวย


ผปวยสวนใหญ (ประมาณ 95 %) มอาการไมรนแรง เมอทานยา ทานอาหารและนำา

นอนหลบพกผอนไดเพยงพอ อาการจะทเลาขนตามลำาดบ คอ ไขลดลง ไอนอยลง รบประทานอาหารได

มากขน และหายปวยภายใน 5 – 7 วน โดยไมตองไปรบการรกษาทโรงพยาบาล และไมจำาเปนตองรบยา

ตานไวรส

ผปวยนอยราย (ประมาณ 5 %) มอาการรนแรง คอ มไขสงไมลดลงภายใน 2 วน

(เดกอาจมอาการชก) ไอมากจนเจบหนาอก ไอมเลอดปน หรอหายใจถ หอบ รบประทานอาหารไมได

ซมออนเพลยมาก หรออาเจยนมาก (กรมควบคมโรค. 2553)

กลมผมความเสยงสงจากโรคแทรกซอนทมอาการรนแรง ไดแก เดกอายตำากวา 5 ขวบ

และผทมอาย 65 ปขนไป เดกซงมอาการทางประสาท สตรมครรภโดยเฉพาะอยางยง สามเดอนกอน

คลอด และผทมโรคประจำาตว อยางเชน โรคหด โรคเบาหวาน โรคอวน โรคหวใจ หรอภมคมกนบกพรอง

แตไขหวดใหญสายพนธใหม 2009 กลบแสดงอาการรนแรงในผปวยซงเคยมสขภาพดมากกวาในผมโรค

ประจำาตว ซงในปจจบนปจจยเพมความเสยงของการแสดงอาการเจบปวยอยางรนแรงในผปวยเหลาน

ยงคงอยในระหวางการวจย ยงไมสามารถระบปจจยทชดเจนได (จนทนา มาลย และชยเวช นชประยร,

2012: 64-68)

อยางไรกตาม หากพบวาผปวยรายใดแสดงอาการเตอนฉกเฉน (emergency warning

sign) โดยมอาการอยางใดอยางหนงหรอหลายอยางรวมกนตามรายการขางลางน ใหเขารบการรกษากบ

แพทยโดยดวน ดงน

สญญาณเตอนฉกเฉนสำาหรบผใหญ

1) หายใจลำาบากหรอหายใจกระชน

2) เจบ ปวด หรอรสกอดอดบรเวณอกหรอทองนอย

3) อาการเวยนศรษะเฉยบพลน

4) มอาการสบสน

5) อาเจยนอยางรนแรงและตอเนอง

6) รางกายมอณหภมตำา

สญญาณเตอนฉกเฉนสำาหรบเดกและทารก

1) หายใจถหรอหายใจลำาบาก

2) ตวเขยว

3) ดมนำาไมเพยงพอ 4) ปลกไมตนหรอไมมปฏกรยาตอบสนอง 5) รสกหงดหงดจนเดกไมอยากถกอม 6) มอาการคลายไขหวดใหญทมอาการดขนแลวครงหนงแตกลบเปนอกโดยมไข และ ไออยางรนแรง


7) มไขและมผน

8) ไมสามารถรบประทานอาหารได

9) รองไหไมมนำาตาไหล

2.3การวนจฉยโรค

การวนจฉยและยนยนโรคไขหวดใหญสายพนธใหม 2009 ซงเกดจากไขหวดใหญสายพนธใหม

2009 ตองการการตรวจเยอซบคอหอยสวนจมกหรอคอหอยสวนปากจากผปวย การทดสอบแบบ Real-time

RT-PCR เปนการทดสอบทมประสทธภาพ เพราะเปนการตรวจทสามารถแยกแยะความแตกตางระหวาง

ไขหวดใหญสายพนธใหม 2009 จากไขหวดใหญตามฤดกาลไดการทดสอบวนจฉยโรคไขหวดใหญอยาง

รวดเรว (RIDT) ซงไดรบผลการทดสอบภายใน 30 นาท และการสอบดวยวธการอมมโนฟลออเรสเซนต

โดยตรงและโดยออม ซงใชเวลาราว 2-4 ชวโมงมโอกาสใหผลการวเคราะหทคลาดเคลอนได จงควร

ตรวจสอบการตดเชอไวรสไขหวดใหญสายพนธใหม 2009 ดวย RT-PCR หรอการแยกเพาะเลยงเชอไวรส

อยางไรกตาม ผมอาการของไขหวดใหญสวนใหญไมจำาเปนจะตองทดสอบโรคไขหวดใหญสายพนธใหม 2009

โดยเฉพาะ เพราะโดยปกตแลวผลการทดสอบมกจะไมกระทบตอแนวทางการรกษาทแพทยแนะนำาแตอยางใด

ผทควรเขารบการตรวจไดแก ผซงพกรกษาตวอยในโรงพยาบาลเนองจากตองสงสยวาตดโรคไขหวด

สตรมครรภ และผทมระบบภมคมกนบกพรองเทานน

2.4การตดตอ

เชอไวรสไขหวดใหญสายพนธใหม ชนดเอ (H1N1) ซงเปนเชอไขหวดใหญตวใหมทไมเคย

พบมากอนทงในมนษยและสกร เชอจะอยในฝอยละอองนำามก นำาลายของผปวยเมอผปวยไอจาม จะแพร

ไปยงคนอนๆ ทอยใกลในระยะ 1 เมตร หรอประมาณ 1 ชวงแขนหากผปวยใชมอปองปากจมกเวลาไอ

จาม เชอจะตดอยทมอ และไปปนเปอนสงของเครองใช คนอนๆ ทมาจบตองสงของเหลานน เชน ผาเชด

มอ ราวบนได ปมลฟต โทรศพท แปนคอมพวเตอร แลวใชมอมาแคะจมก ขยตา หรอดมนำาจากแกว

เดยวกน หรอรบประทานอาหารรวมกบผปวยโดยไมใชชอนกลางกจะมโอกาสตดเชอได เชอไขหวดใหญสาย

พนธใหมสามารถมชวตอยทมอไดนานประมาณ 5 นาท แตสามารถมชวตอยตามผวและสงของเครองใชได

นานอยางนอย 2 ถง 8 ชวโมง ขนกบสภาพแวดลอม หากความชนตำา อากาศแหงและเยนเชอจะอยไดนานขน

ผปวยจะแพรเชอไดมากสดในชวง 3 วนแรกของการปวย และแพรเชอไดลดลงเมออาการ

ทเลาขนสวนใหญมกแพรเชอไดไมเกน 7 วน

การแพรระบาดของไวรสไขหวดใหญ 2009 เอช1 เอน1 ในมนษยเกดจากการรบไวรสมา

จากไก หรอหม โดยไวรส เอช5 เอน1 เมอเขาสมนษยจะกลายพนธเปนไวรส เอช1 เอน1 หรอไขหวดใหญ

สายพนธใหม 2009 นนเอง ดงภาพท 15.12 จะพบวา ไวรสไขหวดมหลากหลายสายพนธ และจะ

กลายพนธเมอแพรไปยงสตวทไดรบเชอไวรสไขหวดอกดวย


แผนภาพท21ภาพการแพรกระจายและการกลายพนธของเชอไวรสทเปนสาเหตของไขหวดในคน

และสตวประเภทตางๆ

ทมา : ออนไลน. http:// www.bangkokhealth.com/index.php/Chest/700h5n1.html 27 เมษายน 2556

2.5การรกษา

การรกษาโรคไขหวดใหญสายพนธใหม 2009 เพอบรรเทาอาการของโรคมหลายวธเชน

การบรโภคนำาและพกผอนอยางเพยงพอ ยาบรรเทาอาการปวด เชน พาราเซตามอลและไอบโปรเฟน

ไมสามารถฆาไวรสได อยางไรกตามยาอาจสามารถบรรเทาอาการปวดและชวยลดอาการของโรคได

แตไมแนะนำาใหรบประทานแอสไพรนและผลตภณฑซาลไซเลตอนๆ โดยเฉพาะอยางยงผทมอายตำากวา

19 ป เพราะอาจเสยงตอการเกดกลมอาการเรย (Reye syndrome) สำาหรบผทมเพยงไขตำาและไมมอาการ

แทรกซอนอน ไมควรรบประทานยาบรรเทาไข ผปวยสวนใหญสามารถฟนตวจากอาการไขไดเองโดยไมตอง

ใชวธการทางการแพทย อยางไรกตามในผทมโรคประจำาตวหรอมภมคมกนตำาแนะนำาใหเขารบการรกษากบแพทย

สำาหรบผทอยในกลมเสยงเมอมการแสดงอาการไขหวดใหญเปนครงแรกควรไดรบยา

ตานไวรส โอเซลทามเวยร (ทามฟล) หรอซานามเวยรโดยเรวทสด รวมไปถงสตรมครรภและสตร

หลงคลอดบตร เดกอายตำากวา 2 ป และผสขภาพไมด เชน มปญหาระบบทางเดนหายใจ สำาหรบผทมได

อยในกลมเสยงแตมอาการคงทหรอทรดลงเรอยๆ ควรไดรบยาตานไวรสเชนกน อาการดงกลาวรวมไปถง

การหายใจลำาบาก และมไขขนสงซงกนเวลานานกวา 3 วน ในผทมอาการปอดอกเสบควรไดรบทงยา

ตานไวรสและยาปฏชวนะ เชนเดยวกบในผปวยรนแรงซงตดเชอไวรสเอช1 เอน1 อยางไรกตาม ในการใช

ยาดงกลาวอาจมผลขางเคยงตามมาอาจมอาการหนามด คลนเหยน อาเจยน เบออาหาร และหายใจ

ลำาบาก อาจมภาวะมนงงหลงจากไดรบยาโอเซลทามเวยรได


หากผปวยมอาการไมรนแรง เชน ไขไมสงมาก ตวไมรอนจด ไมซมหรอออนเพลยมาก

และพอรบประทานอาหารได สามารถดแลรกษาตวทบานได โดยปฏบต ดงน

v ผปวยควรหยดเรยน หยดงาน และพกอยกบบาน ไมออกไปนอกบานเปนเวลาประมาณ

7 วน หลงวนเรมปวยหรออาจเรวกวา แตตองหลงจากหายเปนปกตแลวอยางนอย 1 วน เพอใหพนระยะ

การแพรเชอ

v ใหผปวยรบประทานยาลดไข เชน พาราเซตามอล (หามใชยาแอสไพรน) และยา

รกษาตามอาการ เชน ยาละลายเสมหะ ยาลดนำามก ตามคำาแนะนำาของแพทยหรอเภสชกร

v ไขหวดใหญเกดจากเชอไวรส ไมจำาเปนตองรบประทานยาปฏชวนะ ยกเวนพบ

เชอแบคทเรยแทรกซอน ซงตองรบประทานยาใหหมดตามทแพทยสง

v เชดตวลดไขดวยนำาอนเลกนอยเปนระยะ โดยการเชดแขนขายอนเขาหาลำาตว

เนนการเชดตวลดไขบรเวณหนาผาก ซอกรกแร ขาหนบ ขอพบแขนขา และใชผาหมปดหนาอกระหวาง

เชดแขนขา เพอไมใหหนาวเยนจนเสยงเกดปวดบวม หากผปวยมอาการหนาวสนตองหยดเชดตวและ

หมผาใหอบอนทนท

v ดมนำาสะอาดและนำาผลไมมากๆ งดดมนำาเยนจด v พยายามรบประทานอาหารออนๆ รสไมจด เชน โจก ขาวตม ไข ผก และผลไมพอเพยง

v นอนพกผอนมากๆ ในหองทอากาศไมเยนกอนไป และมอากาศถายเทสะดวก 2.6การปองกนและควบคมโรค

เนองจากไขหวดใหญสายพนธใหม 2009 เปนไวรสสายพนธใหม ในระยะเรมตนการ

ระบาดของโรค จงยงไมมวคซนและยาเพอใชในการรกษาโรคดงกลาวอยางเจาะจง แตมาภายหลงจงสามารถ

คดคนวคซนเพอสรางภมคมกนและกำาหนดยาทสามารถบรรเทาอาการของโรคได และแนะนำาใหเฝาระวง

การแพรระบาดของโรคเขาสตนเอง ดงน

2.6.1 การไดรบวคซน ในผใหญ ผทควรไดรบวคซนคอกลมเสยง ไดแก สตรมครรภ

บคคลผอาศยหรอเลยงดทารกอายตำากวา 6 เดอน เดกซงมอายระหวาง 6 เดอน - 4 ป เจาหนาท

ดานสาธารณสขและคนในครอบครวซงมภมคมกนไมสมบรณสำาหรบเดกซงมอายตำากวา 10 ป แนะนำา

ใหฉดวคซน 2 ครง แตละครงหางกน 21 วน อยางไรกตาม ไขหวดใหญตามฤดกาลยงตองการวคซน

แยกตางหากจากไขหวดใหญสายพนธใหม 2009

2.6.2 การปองกนตนเองโดยทวไปไขหวดใหญสายพนธใหม 2009 และไขหวดใหญทวไป

ไมไดตดตอถงกนไดงายแตจะแพรเชอไดกตอเมอใกลชดกบคนทมอาการเทานน ดงนนเราควรหมนสงเกต

หากพบคนใกลชดมอาการเบองตน คอ มไขสง ปวดเมอยตามตว ปวดศรษะ ไอ จามใหรบพาไปพบแพทย

และหยดงานหยดเรยนเปนการชวคราวเพอพกผอนและรกษาตวใหหายเปนปกต และเพอเปนการจำากด

วงการแพรระบาดไปสผอน ในคนปกตทวไปควรดแลสขนสย รกษาสขภาพใหแขงแรง เพอใหรางกาย

มภมตานทานทด โดยการออกกำาลงกายอยางสมำาเสมอ ใหรางกายไดรบแสงแดดยามเชาทกวน พกผอน


ใหเพยงพอ รบประทานอาหารทมประโยชน รวมทง ผก ผลไม (ทมวตามนซมาก เชน ฝรง) ไข นม

นอนหลบพกผอนใหเพยงพอ หมนลางมอบอยๆ และฝกนสยไมใชมอแคะจมก ขยตา หรอจบตองใบหนา

หากยงไมไดลางมอใหสะอาด ถาจำาเปนควรใชกระดาษทชชจะปลอดภยกวาไมสบบหร ไมดมเครองดม

แอลกอฮอลและหลกเลยงสงบนทอนสขภาพทกชนด เชน ไมเทยวกลางคน ไมไปในสถานทแออด อากาศ

ถายเทไมสะดวกเปนเวลานานผทอยในกลมเสยงปวยรนแรงไมควรเขาไปในสถานทแออดหากไมจำาเปน

ควรปองกนการสมผสเชอโรค เชน การสวมหนากากอนามย และเชดมอดวยเจลแอลกอฮอลบอยๆ

การลางมอใหสะอาดทกครงและหมนลางมอบอยๆ นอกจากจะเปนการสรางเสรมสข

ลกษณะนสยทดในการใชชวตอยางปลอดภยแลว ยงชวยใหหางไกลจากเชอโรคตางๆ ไมเฉพาะแตโรคไข

หวดใหญสายพนธใหม 2009 เทานน

แผนภาพท22 ภาพวธการลางมอทถกตอง

ทมา: ออนไลน. http://www.uboncancer.org/nurse/hend1.htm27 เมษายน 2556

2.6.3 การปองกนในสถานศกษาการระบาดของไขหวดใหญสายพนธใหม 2009 นำาไปส

การปดโรงเรยนหลายแหงเพอปองกนการระบาดในหลายประเทศรวมทงประเทศไทยดวย แตในความเปน

จรงไมจำาเปนตองปดสถานศกษาแตใหนกเรยนและบคลากรของโรงเรยนทมอาการของไขหวดใหญใหพยด

พกอยทบานเปนเวลาราว 7วน หรอหลงไมมอาการแลว 24 ชวโมง หากพบวานกเรยนหรอบคลากรอาจ

จะมอาการไขหวดใหญสายพนธใหม 2009 ควรใหผมอาการไขหวดใหญอยในหองตางหากเพอรอกลบบาน

และใหสวมใสหนากากผาตดเพอควบคมโรค

2.6.4 การปองกนในททำางาน การปองกนการระบาดในสถานททำางาน มหลกการเดยว

กบการปองกนในสถานศกษา อยางไรกตาม การใสหนากากอนามยสำาหรบบคคลปกตทวไปในสถานศกษา

สถานททำางานและในทสาธารณะไมมความจำาเปนแตอยางใด บคคลทควรใชคอบคคลทคาดวาจะตดเชอ

โรคไขหวดใหญเทานนแตกไมใชวธทถกตอง เพราะหนากากอนามยจะกรองฝนผงในทางอตสาหกรรมเทานน

แตจะไมกอใหเกดการจำากดการสมผสกบชวสารอยางเชน ไวรสไขหวดใหญ เปนตน


2.6.5 การปองกนในอาหารถงแมตนกำาเนดของเชอไขหวดใหญสายพนธใหม 2009

ในมนษย จะมาจากหมและไก แตการแพรระบาดของเชอไวรสแพรจากคนสคน ไมสามารถแพรเชอจากไก

หรอหมมาสคนได อยาไรกตามกอนจะบรโภค หมหรอไก ควรปรงใหสขกอนการบรโภค ในประเทศไทยโดย

กระทรวงสาธารณสขไดกำาหนดสโลกแกนสำาหรบประชาชนในชวงการระบาดของไขหวดใหญสายพนธใหม

2009 ไววา “กนของรอน ใชชอนกลาง ลางมอบอยๆ ” และรณรงคใหประชาชนและสถานประกอบการ

ตางๆ ปฏบต เพอปองกนตนเองจากโรคตางๆ ไดวธหนง

มาตรการหลกในการปองกนควบคมโรคไขหวดใหญสายพนธใหม ชนดเอ (เอช1เอน1) สามารถ

แบงไดอยางกวางๆ เปน 3 ดาน ซงจะตองดำาเนนการไปดวยความสอดคลองและพรอมเพรยงกนดวยความ

รวมมอกนจากหนวยงานทกภาคสวนทงภาคประชาชน ดงน (กรมควบคมโรค. 2553)

1. มาตรการดานการแพทยและการใชเวชภณฑ (Pharmaceutical Interventions) หมายถง

การดแลรกษาพยาบาลผปวยอยางมประสทธภาพ การใชยาตานไวรส เวชภณฑอนๆ ทจำาเปน วคซนปองกนโรค

รวมทงชดปองกนตนเองจากการตดเชอ

2. มาตรการดานสาธารณสข โดยไมใชเวชภณฑ (Non- Pharmaceutical Interventions)จะ

เนนการสงเสรมใหคนไทยมพฤตกรรมสขอนามยปองกนโรค และการใชมาตรการควบคมการระบาด

เชน การแยกผปวย โดยการใหหยดงาน หยดเรยน อยบาน การปองกนการแพรเชอในบรเวณทมการรวม

ตวกนของคนหมมาก จำากดการเดนทาง จำากดกจกรรมทางสงคม การใหสขศกษาประชาสมพนธหรอหาก

การระบาดรนแรง อาจจำาเปนตองปดโรงเรยน เลอน ลด หรองดกจกรรมการชมนมดงกลาว

3. มาตรการดานเศรษฐกจและสงคม เปนการเตรยมความพรอมดานบรการสาธารณะและ

สาธารณปโภคทจำาเปนสามารถดำาเนนการได แมเกดวกฤตโรคระบาด เพอบรรเทาความสญเสยทางดาน

เศรษฐกจและสงคม เชน การจดหาอาหารและนำาดม การจายพลงงาน เชอเพลง การบรการคมนาคม

ขนสง บรการสอสารโทรคมนาคม จดระบบการเงน ธนาคาร

การกำาหนดมาตรการตางๆ เหลานจะตองมการปรบใหสอดคลองกบสถานการณการระบาดของโรค

กลาวโดยสรป การระบาดในประเทศไทยขณะนกำาลงเพมขนอยางตอเนอง กลมเสยงตอการตดเชอ คอ

ประชาชนทกกลม โดยเฉพาะกลมทอยรวมตวกนอยางหนาแนน และการปองกนควบคมโรคทเขมแขง

ของทกภาคสวนจะชวยใหการระบาดนอยลง และชวยลดการสญเสยรวมทงผลกระทบตางๆ ทงทางดาน

สขภาพเศรษฐกจและสงคมได

2.การปองกนและควบคมโรคซารส

ในการศกษาการปองกนและควบคมโรคซารส (SARS) นกสาธารณสขจำาเปนตองศกษา

ความเปนมาและสถานการณอาการของผปวยการวนจฉยโรคการตดตอตางๆ การรกษา การปองกนและ

ควบคมโรค ดงตอไปน



โรคซารส มาจากคำายอในภาษาองกฤษ SARS มาจากคำาวา Severe Acute

Respiratory Syndrome เปนโรคทางเดนหายใจเฉยบพลนรนแรง โดยผปวยจะเปนผใหญเปนสวนใหญ

ถาเปนในเดกจะมอาการไมรนแรงเทาผใหญ เกดจากเชอชนดใหมซงอยในตระกลเดยวกบโคโรนาไวรส

ซงผเชยวชาญลงความเหนวาเกดจากเชอไวรส 2 ชนด คอ “โคโรนาไวรส”(Corona Virus) ซงเปนสาเหต

ของไขหวดธรรมดา และ “พาราไมโซไวรส”(Paramyxo Virus) ซงเปนสาเหตของโรคหด คางทม และ

โรคตดเชอทางเดนหายใจ โรคซารสพบครงแรกทเมองกวางตงในประเทศจน กอนทจะแพรระบาด

มาทฮองกง เวยกนาม แคนนาดา แลวแพรไปทวโลก โดยมตนกำาเนดมาจากสตวแลวแพรมาสคน

ระยะฟกตวของโรคซารส คอ ระยะเวลาตงแตไดรบเชอเขาสรางกาย จนกระทงปรากฏอาการออกมา

จะใชเวลาประมาณ 2 ถง 7 วน โดยทวไปมกไมเกน 10 วน อาการเรมแรกจะคลายๆ กบโรคตดเชอ

ทางเดนหายใจอกหลายโรค เชน โรคไขหวดทพบไดบอยมากแตอาการไมรนแรง นอกจากนนแลวอาการ

ของโรคนในขนตนกจะคลายกนกบโรคตดเชออนๆ อกหลายโรคดวยกน

2.2การวนจฉยและอาการของผปวย

อาการของผทปวยดวยโรคซารสทเปนสญญานเตอนภยใหตองรบไปพบแพทยคอ

การมไขสงขนมาทนททนใด คอวดอณหภมไขสงกวา 38 องศาเซลเซยส และอาจมอาการอยางใดอยาง

หนงหรอหลายอยางรวมกน คอ ปวดเมอยตามเนอตว ปวดศรษะมาก หนาวสน หลงจากนนประมาณ

3 -7 วน กจะเรมมอาการเจบคอ ไอแหงๆ ผปวยสวนใหญประมาณรอยละ90 จะมอาการทเลาขน

อยางชาๆ หลงจาก 7 วนไปแลวและหายเปนปกต บางรายอาจอาการปวยรนแรง เนองจากมอาการ

แทรกซอนทปอด ทำาใหเกดปอดบวมอกเสบ ในระยะนผปวยจะเรมมอาการหายใจลำาบาก หรอมอาการหอบดวย

จะมผลทำาใหผปวยอาจมอาการทรดหนกลงในชวง 10-14 วน และอาจเสยชวตได ในชวงวนท 17-18 ของ

การปวย

2.3การตดตอ

เชอโคโรนาไวรสทเปนสาเหตของโรคซารสสามารถแพรตดตอไดโดยการสมผสใกลชดกบ

ผปวย เนองจากมเชอแพรออกมากบนำามก นำาลายของผปวย และการศกษาวจยพบวา เชอนสามารถ

แพรตดตอทางการหายใจไดดวย นอกจากนนเชออาจแพรโดยทางออมโดยผานมากบขาวของเครองใช

โดยเฉพาะอยางยงผาเชดหนา ผาเชดมอ ชอนอาหาร หลอดดดนำา และทพงระวงเปนอยางอยางยงคอ

การแพรเชอจากมอเขาสปากและจมก

2.4 การรกษา

จนถงขณะน ยงไมพบวามยาตวใดทจะสามารถรกษาหรอปองกนโรคซารสได แตใน

บางกรณแพทยอาจใชยารมาไวรน เปนยาแอนตไวรส ควบคกบยาสเตยรอยต กสามารถรกษาใหหายได

หากผปวยไดรบยาตงแตระยะเรมตนของการตดเชออยางไรกตามการรกษาผปวยตองใชแพทยผเชยวชาญ

เฉพาะทาง และทำาการรกษาพยาบาลอยางใกลชดเทานน ผปวยทอยระยะพกฟนจะตองไดรบการเฝาดอยาง

ใกลชด และควรพกผอนอยบานอยางนอย 7 วน แตในบางกรณแพทย


2.5การปองกนและควบคมโรค

ในการปองกนโรคซาร สามารถปฏบตดงน

1. แพทย พยาบาล และญาตผปวย ตองสวมอปกรณปองกนทมประสทธภาพเมอ

เขาใกลผปวยเชน หนากากปองกนการตดเชอ แวนตา ผากนเปอน ผาคลมผมและถงมอ

2. ผปวยตองแยกหองออกจากผอน และมระบบการถายเทอากาศและการฆาเชอโรค

อยางด

3. หลกเลยงไมไปในพนททเปนเขตโรคระบาด จนกวาจะสามารถควบคมโรคใหสงบลงได

4. หลกเลยงไมคลกคลใกลชดกบผทมอาการของโรค

5. รกษาสขภาพและอนามยสวนบคคลใหดอยเสมอ จะชวยใหมภมตานทานทดไดแก

การออกกำาลงกายสมำาเสมอ การรบประทานอาหารทมประโยชนครบถวนในแตละวน โดยเฉพาะ ผก

ผลไม และดมนำาสะอาดใหเพยงพอ การนอนหลบพกผอน ไมหกโหมงานตดตอกนนานเกนไป รวมทง

การหลกเลยงเหลา บหร และความเครยด

6. ผทมอาการปวยควรใชหนากากอนามยหรอผาปดปากปดจมก จะชวยไมใหแพรเชอ

ไปยงญาตพนองและเพอนฝงได

แผนภาพท23ภาพหนากากสำาหรบปองกนเชอไวรส (ซายและกลาง) กบหนากากทใชกนทวไป

ไมสามารถปองกนไวรสได (ขวา)

ทมา: ออนไลน. http:// www.si.mahidol.ac.th/Th/division/siic/admin/news_files/13_29_1.doc

26 เมษายน 2556


3.การปองกนและควบคมโรคมอเทาปาก

ในการศกษาการปองกนและควบคมโรคมอ เทา ปาก (Hand, Foot and Mouth Disease)

นกสาธารณสขจำาเปนตองศกษาความเปนมาและสถานการณอาการของผปวยการวนจฉยโรคการตดตอ

ตางๆ การรกษา การปองกนและควบคมโรค ดงตอไปน


โรคมอ เทา ปาก เปนโรคตดเชอไวรสทเกดเฉยบพลนและสามารถหายไดเอง เกดจาก

เชอไวรสซงมหลายสายพนธเชน กลมไวรสเอนเทอโรหรอไวรสในลำาไสการระบาดของโรคมอเทาปาก

ทมอาการรนแรงจากการตดเชอไวรสเอนเทอโรในประเทศตางๆ ของภมภาคเอเชยตงแต พ.ศ. 2540

ลกษณะการเกดโรคกระจดกระจายหรอระบาดเปนครงคราวมกมผปวยเพมขนในชวงฤดรอนตอตนฤดฝน

ระหวางเดอนพฤษภาคมถงเดอนมถนายน ซงมอาการศเยนและชน ในพนทหนาวเยนจะพบในชวงตน

ฤดรอนตอฤดใบไมผล มกเปนกบเดกอายตำากวา 10 ปไมคอยพบในวยรนการระบาดมกเกดขนบอย

ในกลมเดกเชนสถานรบเลยงเดก โรงเรยนอนบาลกลมเสยงตอโรคพบสงสดในเดกกลมอายตำากวา 5 ป

โดยเฉพาะในพนททไมถกสขลกษณะอยกนอยางแออดและถามการระบาดเปนระยะเวลานานจะทำาใหมโอกาส

ทจะแพรไปสเดกทมอายมากขนจนถงวยรนและความรนแรงของโรคกจะเพมมากขน โรคนพบผปวยและ

การระบาดไดทวโลกมรายงานการระบาดรนแรงทมสาเหตจากเชอไวรสเอนเทอโร 71 ในหลายประเทศ

ในภมภาคเอเชยเชนมาเลเซยในปพ.ศ. 2540 และไตหวนในป พ.ศ. 2541 เปนตนประเทศในเขตรอนชน

สามารถเกดโรคนไดแบบประปรายตลอดป

ในตางประเทศ ในป พ.ศ. 2554 พบการระบาดของโรค มอ เทา ปาก ในประเทศ

เวยดนาม มผปวยมากกวา 20,000 ราย เสยชวตกวา 70 ราย ป พ.ศ. 2555 พบการระบาดในประเทศ

กมพชา มผปวย 61 ราย เสยชวต 54 ราย

ประเทศไทย : มรายงานผปวยโรคมอ เทา ปาก รวมกบการพบเชอแอนเทอไวรส 71

ใน ปพ.ศ. 2541 และตงแตป พ. ศ. 2548 – 2552 มรายงานพบผปวยตอเนองตลอดป สวนใหญ

มการระบาดในโรงเรยนอนบาลและศนยเดกเลกอยในกลมอายนอยกวา 3 ป พบการระบาดในศนยเดกเลก

สถานรบเลยงเดกและสถานศกษาหลายแหง

3.2อาการโรค

อาการของโรคมอ เทา ปาก มไดหลายลกษณะ ดงน

3.2.1 โรคแผลในคอหอยจะมอาการ มไขเจบคอมตมพองใสขนาด 1-2 มลลเมตร

บนฐานซงมสแดงกระจายอยบรเวณคอหอยและตมพองใสจะขยายกลายเปนแผลคลายแผลรอนในโดยมาก

พบทบรเวณดานหนาของตอมทอนซลเพดานปากดานหลงลนไกและตอมทอนซลและมกเปนอยนาน 4-6 วน

หลงเรมมอาการ บางรายแตเปนสวนนอยอาจพบอาการชกจากไขสงรวมดวยไดแตไมเคยมรายงาน

ผเสยชวต

3.2.2 โรคแผลในปากคอนขางกระจายกวางในชองปากกระพงแกมและเหงอกรวมทง

ดานขางของลน (ภาพท15.16 ซาย) จะมลกษณะตมพองใสอาจเปนอยนาน 7-10 วนและจะมผนหรอตม


พองใสเกดทบรเวณฝามอนวมอ (ดงภาพท15.15 กลาง) และฝาเทา (ดงภาพท15.15 ขวา) หรอบรเวณกน

โดยทวไปอาการดงกลาวจะหายไดเองพบนอยมากททำาใหเสยชวตในเดกทารก

แผนภาพท24ภาพลกษณะตม พอง ใส ของโรคมอ เทา ปาก

ทมา: ออนไลน.http://beid.ddc.moph.go.th/th_2011/upload/files/Factsheet_hfm.pdf

27 เมษายน 2556

3.2.3 โรคคออกเสบมตอมนำาเหลองโตจะมแผลทคอนขางแขงนนกระจายมตมกอนสขาว

หรอเหลองขนาดประมาณ 3-6 มลลเมตรอยบนฐานรอบสแดงและพบมากบรเวณลนไกดานหนาตอมทอนซล

และคอหอยดานหลงแตไมพบผนหรอตมพอง

3.3การวนจฉยโรค

โรคมอ เทา ปาก จะมระยะการฟกตวของโรคโดยเฉลย 3-5 วนสำาหรบโรคแผลในคอหอย

และโรคคออกเสบมตอมนำาเหลองโตมระยะฟกตวประมาณ 5 วนสามารถพบเชอไดจากตวอยางจาก

ปายแผลชองปากและอจจาระมาเพาะแยกเชอหรอฉดเพาะเชอในลกหน (Suckling Mice) และเนองจาก

เชอมหลายสายพนธยอยซงทำาใหเกดอาการคลายกนและไมมแอนตเจนทใชรวมกนการตรวจหาทางนำาเหลอง

จงตองกำาหนดการสงตรวจเชอเพอการวนจฉยแบบเฉพาะเจาะจงของเชอชนดนนๆ

3.4การรกษา

ปจจบนยงไมมการรกษาเฉพาะใชการรกษาตามอาการทปรากฏ

3.5การแพรตดตอโรค

การแพรตดตอโรคมอ เทา ปาก เกดจากการสมผสโดยตรงกบเชอทปนเปอนในนำามกนำาลาย

หรออจจาระของผปวยหรอผทมเชอแตไมแสดงอาการหรอการไอจามรดกนแตไมพบหลกฐานการแพรเชอ

ตดตอผานทางแมลงนำาอาหารหรอทอนำาทง

3.6การปองกนและควบคมโรค

การปองกนโรค สามารถกระทำาไดโดยลดการสมผสแพรกระจายเชอระหวางคนสคน เชน

การลดความแออดและการมระบบถายเทอากาศทดการลางมอบอยๆ และการปฏบตตามสขอนามย

สวนบคคลและอนามยสงแวดลอมทดอยางสมำาเสมอ


ในกรณมผปวยเพมขนผดปกตตองรบแจงสถานการณของโรคและลกษณะของโรคใหแพทยและ

บคลากรสาธารณสขทราบเพอการเฝาระวงการระบาดรวมทงควรแยกผปวยและเดกทมไขสงสยตดเชอ

ไมใหคลกคลกบเดกปกตและระมดระวงการสมผสนำามกนำาลายหรอสงขบถายของผปวยถาพบผปวย

ในหองเรยนเดยวกนมากกวา 2 คนอาจพจารณาปดสถานศกษาชวคราวเปนเวลา 5-7 วนเพอทำา

ความสะอาดพนผวตางๆ ทเดกปวยสมผสทงในบานสถานศกษาสถานทสาธารณะเชนหางสรรพสนคา

การทำาความสะอาดใหใชสบหรอผงซกฟอกปกตกอนแลวตามดวยนำายาฟอกผาขาวเชนคลอรอกซหรอ

ไฮเตอร เปนตนทงไวประมาณ 10 นาทแลวลางหรอเชดหรอแชดวยนำาสะอาดเพอปองกนสารเคมตกคาง

สวนของเลนทเดกอาจเอาเขาปากไดใหทำาความสะอาดดวยสบหรอผงซกฟอกแลวลางดวยนำาสะอาด

ตามปกตและนำาไปผงแดดใหแหงสามารถลดโอกาสการแพรกระจายของโรคมอ เทา ปาก ได

4.การปองกนและควบคมโรคอบตใหมอนๆทมโอกาสระบาดใหญ

โรคตดตออบตใหม ตามนยามขององคการอนามยโลก หมายถง โรคตดตอทเกดจากเชอใหม

(New infections Diseases) โรคตดตออบตซำา (Re-emerging infections Diseases) เชอกอโรคทดอ

ตอยาตานจลชพ (Antimicrobial resistant organism) และเหตการณจงใจกระทำาของมนษยดวย

สารชวะ (กรมควบคมโรค. 2555)

โรคตดตออบตใหมมโอกาสระบาดอยางรวดเรวและกวางขวาง ซงนอกจากการแพรระบาด

ของโรคทางเดนหายใจเฉยบพลนรนแรงหรอโรคซารส (Severe Acute Respiratory Syndrome; SARS)

พ.ศ. 2546 และโรคไขหวดนก (Bird Flu) ในป พ.ศ. 2547 ทมผลกระทบรนแรงแลว ยงมโรคอนๆ

ทไมอาจคาดการณไดวาจะเกดอกเมอใด เชนขณะปจจบน มความกงวลในวงกวางวาอาจมการกลายพนธ

ของเชอไขหวดนก จนนำาไปสการระบาดใหญของไขหวดนก (Influenza Pandemic) ซงจะมผลกระทบ

รนแรงทำาใหผคนจำานวนมากตองเจบปวยลมตาย นอกจากนนยงมขอมลวา โรคบางโรคทถกกำาจดไป

หมดสนแลวอยางเชนไขทรพษ (Smallpox) กอาจมผจงใจนำาเชอกลบมาแพรระบาดซำาอกครง สำาหรบ

ประเทศไทย กาฬโรค (Plague) ทถกกำาจดไปแลว โรคโปลโอ (Poliomyelitis) ทกำาลงเปนเปาหมาย

การกวาดลางทวโลก และไมมผปวยในประเทศไทยมาเปนเวลานานถง 8 ป รวมทงอกหลายโรคทถกควบคม

จนมปญหาลดนอยลงมากแลว เชน โรคเรอน (Leprosy) โรคเทาชาง (Filariasis) และมาลาเรย (Malaria)

กมโอกาสกลบมาระบาดซำาหรอมแนวโนมเพมขนมาอกครง โดยเฉพาะการเขามาพรอมกบแรงงานตางดาว

นอกจากนนยงมความเสยงทอาจมโรคตดตอจากพนทเกดโรคในภมภาคอนๆ แพรระบาดเขามาพรอมผเดนทาง

สนคา สตวเลยง สตวพาหะนำาโรค รวมทงสตวอพยพชนดตางๆ เชน โรคสมองฝอชนดใหมทเกดจากโรค

บเอสอในวว (BSE) โรคไขสมองอกเสบนปาห (Nipah Encephalitis) โรคไขสมองอกเสบเวสตไนล

(West Nile Encephalitis) และโรคฝดาษลง (Monkeypox) เปนตน การระบาดดงกลาวจะมผลเสยตอ

คณภาพชวตของประชาชน เกดการตนตระหนกในวงกวาง สงผลกระทบทางลบตอบรการดานการแพทย

และสาธารณสข สนคาทเกยวของ และธรกจทองเทยว ในขณะเดยวกนภาระคาใชจายดานสขภาพของรฐ

จะเพมสงขน ซงอาจจะสงผลตอการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจของประเทศไดในทสด


ปจจยสำาคญทเปนสาเหตใหเกดการแพรระบาดของโรคตดตออบตใหม ไดแก การกลายพนธของเชอโรค

การเปลยนแปลงวถชวต พฤตกรรม โครงสราง และการเดนทางเคลอนยายของประชากร การเปลยนแปลง

ดานเกษตรกรรมและการผลตอาหาร การพฒนาเทคโนโลยทางการแพทยรวมทงการละเลยมาตรการปองกน

และควบคมโรค นอกจากนนกระแสโลกาภวตนทเออใหประชากรทวโลกเดนทางขามประเทศอยางสะดวก

สบายในเวลาไมกชวโมง กเปนปจจยหนงทนำาพาโรคตดตอแพรกระจายออกไปดวย ดงจะเหนไดจากขอมล

ขององคการอนามยโลกทแสดงวา ในชวง 30 ปหลงของศตวรรษท 20 มโรคตดตออบตใหมมากกวา

30 โรค เกดขนในทกภมภาคทวโลก

นกสาธารณสข ควรทำาความเขาใจโรคอบตใหมชนดตางๆ และมแนวทางการปองกนและ

ควบคมโรคตดตออบตใหมดงตอไปน

4.1 โรคอบตใหม

โรคอบตใหมทมโอกาสจะระบาดใหญ สามารถจำาแนกตามกลมโรคออกเปนกลมใหญๆ

5 กลมไดแก กลมโรคทางเดนหายใจ กลมโรคไขสมองอกเสบและเยอหมสมองอกเสบ กลมโรคไขออกผน

กลมโรคไขไมทราบสาเหต และกลมโรคทอาจเกดจากเหตการณการจงใจกระทำาของมนษยดวยสารชวะ

กลมท1กลมโรคทางเดนหายใจ

โรคอบตใหมกลมอาการทางเดนหายใจ ผปวยจะมอาการไขและไอภายใน 7 วน อาจม

อาการปอดอกเสบรวมดวย โรคในกลมน เชน โรคไขหวดใหญ ไขหวดใหญสายพนธใหม ไขหวดนก

โรคซาร กาฬโรค เปนตนซงโรคบางประเภทไดกลาวแลวในตอนตน

1. โรคไขหวดใหญ(Influenza)

ในการระบาดของไขหวดใหญตามฤดกาลในแตละปจะมความรนแรงแตกตางกนไป

คอ อาจพบผปวยประปรายหรอเกดการระบาดของโรคในมนษยนอกฤดกาลระบาดและการระบาดใหญอตรา

ปวยในชวงการระบาดจะอยระหวางรอยละ 5-20 ในกลมประชากรในชมชนทวไปจนถงมากกวารอยละ 50

ในกลมประชากรทอยในสงแวดลอมแบบปดเชนบานพกคนชราโรงเรยนฯลฯในการระบาดประจำาปในประเทศ

อตสาหกรรมการตดเชอและปวยดวยโรคไขหวดใหญมกเกดขนในเดกวยเรยนเปนหลกอตราการปวยสงสด

เกดขนในเดกซงจะเหนไดชดจากจำานวนการขาดเรยนของเดกจำานวนของเดกปวยทมาพบแพทยและ

การเขารกษาตวในโรงพยาบาลสวนการเจบปวยในผใหญจะมความสมพนธกบการขาดงานทเพมขนและการ

เขารกษาตวในโรงพยาบาลเพมขนและอตราตายสงขนโดยเฉพาะในกลมผสงอายการระบาดของไขหวดใหญ

แตละครงในพนทเดยวกนอาจเกดจากเชอไวรส 1 สายพนธหรอมากกวาและ/หรอไวรสหลายชนดกได

ในเขตทมอณหภมพอเหมาะไมรอนหรอเยนเกนไปการระบาดมแนวโนมทจะเกดขนในฤดหนาวหากเปนพนทเขตรอน

การระบาดมกเกด 2 ครงตอปคอชวงฤดหนาวและระหวางชวงฤดฝน

โดยทวไปคนจะตดเชอไวรสไขหวดใหญชนดทเกดในคนไดหลายชนดไดแกไขหวดใหญ

ชนดเอ (H3N2, H1N1) และชนดบซงคนเปนแหลงรงโรคหลกสำาหรบการตดเชอไวรสชนดนโดยโรคจะแพร

กระจายของฝอยละอองขนาดใหญฝอยละอองขนาดเลกแพรกระจายในอากาศโดยการไอหรอจามจากผปวย

และการตดตอโดยการสมผสใกลชดทงโดยตรงและโดยออมไวรสไขหวดใหญสามารถมชวตอยไดหลายชวโมง


บนพนผวโดยเฉพาะอยางยงในทมอากาศเยนและความชนตำาไขหวดใหญตามฤดกาลมระยะฟกตวโดยเฉลย

2 วน (อยในชวง 1 - 4 วน) ในผใหญการแพรเชอและการตดตอของไวรสอยทประมาณ 3-5 วน

นบจากวนเรมปวยในเดกเลกสามารถแพรไดนานกวาผใหญอาจพบท 7-10 วนและอาจนานขนในผปวยทม

ภมคมกนบกพรองอยางรนแรง

สำาหรบขนาดและผลกระทบของการระบาดและการระบาดใหญขนอยกบหลายปจจย

ไดแก ระดบภมคมกนโรคตามธรรมชาตของประชากรและระดบภมคมกนโรคจากการใหวคซนอายและสภาวะ

รางกายของประชากรความรนแรงของสายพนธเชอไวรสและความผนแปรของไวรสสายพนธใหมการตดเชอ

จะทำาใหเกดภมตานทานทจำาเพาะตอไวรสสายพนธนนชวงเวลาและการขยายวงกวางของภมคมกนขนอยกบ

ระดบความคลายคลงกนของแอนตเจนระหวางเชอไวรสททำาใหเกดภมคมกนและเชอไวรสททำาใหเกดโรค

ในชวงการระบาดตามฤดกาลประชากรจำานวนมากจะมภมคมกนบางสวนเนองจากเคยผานชวงการระบาด

ของโรคครงกอนทมสาเหตจากเชอไวรสสายพนธเดยวกนหรอคลายกนมากอนวคซนปองกนโรคทำาใหเกด

การตอบสนองทางภมคมกนของรางกายทจำาเพาะตอสายพนธของไวรสทใชผลตวคซนและสามารถ

ตอบสนองทางภมคมกนขามสายพนธไดดงนนอบตการณการตดเชอจงมกจะสงทสดในกลมเดกทไมเคยตด

เชอไขหวดใหญมากอนและมแอนตบอดตอโรคทนอยกวา

2. โรคไขหวดนก(AvianInfluenza)

โรคไขหวดนกเปนโรคตดเชอไวรสทเกดในสตวปก โรคนไดมการบนทกไวครงแรกตงแต

ป พ.ศ. 2444 ตอมาในป พ.ศ. 2498 ไดมการพบวาเชอทเปนสาเหตของโรค ไดแก สายพนธจำาเพาะของ

เชอไวรสไขหวดใหญ จากนนเปนตนมาโรคไขหวดนกไดมการระบาดเปนวงกวางขนในสตวปก โดยสตวปวย

อาจมอาการตงแตนอยมากจนกระทงรนแรง จนสตวเสยชวต

โรคไขหวดนกเกดจากเชอไวรสไขหวดใหญชนด A ซงจดอยในตระกล Orthomyxo

viridaeโดยเชอชนดนเปน RNA ไวรส ชนดทมเปลอกหม โดยมโปรตนแอนตเจนทผวทสำาคญ ไดแก

Haemagglutinin (H) ม 15 ชนด และ neuraminidase (N) ม 9 ชนด ซงสายพนธตางๆ ของเชอจะ

ถกเรยกแตกตางกนไปตามชนดแอนตเจนน เชน สายพนธ H7N2 จะม H ชนดท 7 และ N ชนดท 2

ในทำานองเดยวกนสายพนธ H5N1 ม H ชนดท 5 และ N ชนดท 1 ทกสายพนธจะตดตอกนไดในนก

อยางไรกตาม สายพนธทตดตอไดในคน ไดแก สายพนธทประกอบดวยแอนตเจน H1, H2, H3, และ

N1, N2 โดยเชอไวรสทกอโรคในสตวปกนมทงสายพนธชนดททำาใหเกดพยาธสภาพรนแรง (Highly

pathogenic avian influenza : HPAI) สตวปกจะมอาการรนแรง และเสยชวต และชนดทอาการ

ไมรนแรงหรอไมแสดงอาการ (Low pathogenic avian influenza : LPAI) การระบาดในอดตทสตว

ปกมอาการรนแรงมกเกดจากสายพนธ H5 และ H7 แตอยางไรกตามมใชเชอทมแอนตเจน H5 หรอ H7

ทกตวทเปน HPAI

การตดตอของโรคไขหวดนกในสตวปกเกดจากการสมผสกบมลสตวโดยตรง ซงวธ

ตดตอทสำาคญระหวางนกดวยกน นกปาจะเปนสตวนำาเชอไวรสไขหวดนกไปยงสตวปกทเลยงในโรงเรอนเปด

โดยผานการปนเปอนของมล มลของนกเปนแหลงของเชอไวรสทสำาคญ โดยพบวามการขบเชอไวรสทางมล


เปนเวลา 7-14 วน หลงจากการตดเชอ โดยพบไวรสในวสดปรอง มลสตวไดในระยะเวลานานถง

4 สปดาหหลงการปนเปอนเชอ การตดเชอจากการหายใจเอาเชอทอยในสงคดหลงของสตวทปวยกพบวา

เกดขนได นอกจากน สามารถพบเชอไวรสไขหวดนกไดในเปลอกไขชนในและชนนอก อยางไรกตามยงไมม

รายงานการตดตอจากแมไกผานมายงลกไกทางไข (Vertical transmission) สวนการตดตอผานไขท

ปนเปอนเชอไปยงฟารมอนนน มกเกดจากการปนเปอนเชอทเปลอกไข หรอถาดไข ซงจดเปนการตดตอท

สำาคญวธหนง

ระยะฟกตวสนอาจจะสนเพยงไมกชวโมงหรอยาว ถง 3 วน อาการและอาการแสดงนน

มความผนแปรตงแตระดบทไมรนแรงไปจนถงขนเสยชวต ขนอยกบชนดของเชอไวรสและสตวทรบเชอ สตว

ทตดเชออาจจะไมแสดงอาการปวย สวนในสตวปวยอาจแสดงอาการดงน คอ ซบผอม ไมกนอาหาร ขนยง

ขนรวง ซม ปรมาณไขลดลง ไอ จาม หายใจลำาบาก หนาบวม หงอนและเหนยงบวม มสคลำา

มอาการทางประสาท ทองเสย สตวบางตวอาจจะตายกะทนหนโดยไมแสดงอาการชดเจน เมอเกดการ

ระบาดของไขหวดนกสายพนธ H5N1ซงมความรนแรงสง (HPAI) อตราปวยตายในไกทเลยงไวอาจสงถง

รอยละ 100 แตไวรสชนดนอาจทำาใหสตวปกชนดอนๆ ปวยและตายดวย เชน เปด นกกระทา ไกงวง

ฯลฯสตวปกทกชนดมความไวตอเชอไวรสไขหวดนกซงจะปวยหรอตาย แตนกเปดนำา นกอพยพ รวมทงนก

ชายทะเล นกนางนวล หาน นกปา และเปดปาสามารถแพรเชอไวรสชนดนโดยไมแสดงอาการปวยซงถอวา

เปนสตวปกทเปนแหลงโรคสำาคญ ไวรสอาจจะอยในสงแวดลอมไดไมกชวโมงหรอนานถง 105 วน ขนกบ

สภาพแวดลอม เชอจะอยไดนานในททอณหภมตำาและความชนสง ดงนน วสดและอปกรณตางๆ รวมทงคน

และสตว เชน นกปา หน แมลง นกกระจอก จงเปนปจจยในการกระจายโรค สำาหรบในประเทศไทย

มขอมลจากการศกษาของคณะสตวแพทยศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร พบวาเชอไขหวดนก (H5N1)

สามารถอยในมลไกสดในอณหภมระหวาง 25-33 องศาเซลเซยส ในรมทไมสมผสแสงแดดโดยตรงได

ประมาณ 4 วน แตจะอยกลางแดดทอณหภมระหวาง 32-35 องศาเซลเซยส ไดไมเกนครงชวโมง

การตดตอระหวางสตวสคน/คนสคนมรายงานวาคนตดเชอและปวยจากเชอไขหวดนก

สายพนธ H7N7, H9N2, และ H5N1 ซงคนสามารถตดเชอจากสตวไดโดยการสมผสกบสตวปวยโดยตรง

และโดยทางออมจากการสมผสกบสงคดหลงจากสตวทเปนโรค เชน นำามก นำาตา นำาลายของสตวปวย

ระยะฟกตวของเชอไขหวดนกในคน 2-8 วน เฉลย 4 วน (การระบาดในปจจบนทงในตางประเทศและ

ประเทศไทยมขอมลวาในรายทอาจจะตดตอจากคนสคนมระยะฟกตวทมแนวโนมวายาวขน คอ

8-17 วน แตอยางกตามยงไมมการยนยน เนองจากประวตการสมผสสตวปกและสงแวดลอมไมชดเจน)

ตงแตป พ.ศ.2546-2555 องคการอนามยโลกรายงานพบผปวยไขหวดนกในคน จำานวน 610 ราย

เสยชวต 360 ราย (ณ วนท 17 ธนวาคม 2555) สำาหรบในประเทศไทย ตงแต 23 มกราคม 2547 ถง

31 ธนวาคม 2555 มผปวยโรคไขหวดนกทงสน 25 ราย เสยชวต 17 ราย โดยตงแตเดอนกรกฎาคม

พ.ศ.2549 ไมพบรายงานผปวยโรคไขหวดนก และตงแตเดอนพฤศจกายน พ.ศ. 2551 เปนตนมา ไมพบ

รายงานการเกดโรคในสตวปก


อาการในคนของโรคไขหวดนก อาจมอาการทางระบบทางเดนหายใจแบบเฉยบพลน

มไขสง หนาวสน ปวดศรษะ ปวดเมอยกลามเนอ ออนเพลย มนำามก ไอ และเจบคอ บางครงพบวา

มอาการตาแดง อาจมอาการแทรกซอนรนแรงถงปอดบวมและเกดระบบหายใจลมเหลว (Acute

Respiratory DistressSyndrome) ได โดยเฉพาะในเดกและผสงอาย อตราปวยตายในประเทศไทย

ในการระบาดในป 2547 สงถงรอยละ 70 อาการแสดงของโรคระบบทางเดนหายใจสวนลางทรนแรง

เกดขนบอยในชวงแรกของอาการปวยและมกพบลกษณะปอดอกเสบอยางชดเจนจากการตรวจภาพถาย

รงสการดำาเนนโรคจะเปนไปอยางรวดเรวและพฒนาไปสอาการของระบบทางเดนหายใจลมเหลวเฉยบพลน

โดยมระยะเวลาจากวนเรมปวยจนกระทงมาโรงพยาบาลเฉลย 4 วนและระยะเวลาจากวนเรมปวยจนกระทง

เสยชวตเฉลย 9-10 วน อาการแสดงทพบไดไมบอยไดแกมไขและทองรวงแตไมมอาการปอดอกเสบหรอ

มไขรวมกบทองรวงและมอาการชกจนถงขนไมรสกตวการตรวจทางหองปฏบตการทพบไดบอยไดแกเมด

เลอดขาวตำา (leukopenia) เมดเลอดขาวชนดลมโฟซยทตำา (lymphopenia) เกลดเลอดตำาเลกนอยถง

ปานกลาง (mild-to-moderate thrombocytopenia) และเอนไซม aminotransferases มระดบสงขน

การศกษาเชงวเคราะหในประเทศไทย พบวาปจจยเสยงตอการปวยดวยโรคไขหวด

นกสายพนธ H5N1 ในคนไดแก การสมผสสตวปกทตายผดปกตโดยตรง การอาศยอยในหมบานทม

การตายอยางผดปกตของสตวปกรอบๆ บาน และการมกจกรรมทเกยวของหรอสมผสกบสตวปก ผลการ

สอบสวนโรคของสำานกระบาดวทยาจากผปวยไขหวดนกทงหมด 19 รายพบวาผปวยไขหวดนกจำานวน

6 ราย ไมมประวตสมผสโดยตรงกบสตวปก แตอาศยอยในหมบานทมสตวปกปวยและตายอยางผดปกต

และอก 2 รายมประวตสมผสใกลชดกบผปวยไขหวดนก

การตดตอจากคนสคนเปนไปไดยาก แตอยางไรกตาม จากรายงานการศกษาระหวาง

เกดการระบาดในตางประเทศและในประเทศไทยมกรณทอาจมการตดตอจากคนสคน ซงการตดตอจากคน

สคนนนเกดจากการสมผสอยางใกลชดโดยไมมเครองปองกนการตดเชอ (Personal protective

equipment) ดงเชน กรณญาตและบคลากรทางการแพทยทอาจตดเชอไวรสไขหวดนกสายพนธ H5N1

จากการดแลผปวยอยางใกลชด

3. โรคกาฬโรค(Plague)

กาฬโรค เปนโรคในกลมอาการโรคทางเดนหายใจอกโรคหนง มการระบาดใหญเปน

ครงคราว เชน การระบาดของกาฬโรคปอดในประเทศเอกวาดอรเมอปพ.ศ. 2541 หรอการเกดกาฬโรค

ทางตะวนตกของประเทศสหรฐอเมรกาในปพ.ศ. 2543 และไมมการตดตอจากคนสคนในสหรฐอเมรกานบ

ตงแตปพ.ศ. 2467 เปนตนมา ในประเทศไทยมรายงานการระบาดครงแรกในป พ.ศ. 2447 การระบาด

ของโรคสนนษฐานวานาจะเกดจากหนทมเชอกาฬโรคตดมากบเรอสนคาทมาจากเมองบอมเบยประเทศ

อนเดยซงเปนแหลงทเกดการระบาดของกาฬโรคหลงจากนนโรคกแพรออกไปหลายทองทของฝงธนบรและ

ขามมาระบาดในฝงพระนครอกหลายทองทรวมถงรอบนอกของพระนครดวยโดยมการเกดโรคตดตอกน

2 ปจากนนกระบาดไปตามจงหวดตางๆ ทมการคาขายตดตอกนทงทางบกทางเรอและทางรถไฟโดยเฉพาะ

จงหวดทเปนศนยกลางตลาดใหญๆ มการคาขายมากและมรายงานการเกดกาฬโรคอยางตอเนองมาจนถง

ปพ.ศ. 2495 จากนนไมมรายงานการเกดกาฬโรคในประเทศไทยจนกระทงปจจบน


ลกษณะของโรคกาฬโรค เปนโรคตดตอจากสตวสคนทเกยวของกบสตวฟนแทะกาฬโรค

เกดจากเชอแบคทเรยชอYersinia pestisซงแพรโดยหมดหรอจากการสมผสสตวตดเชอโดยตรงและ

บางครงการตดเชอในคนเกดจากการสดดมเอาละอองฝอยทมเชอปนเปอนเขาทางระบบทางเดนหายใจ

อาการและอาการแสดงเรมแรกจะยงไมจำาเพาะคอมไขหนาวสนครนเนอครนตวปวดกลามเนอคลนไสไมม

เรยวแรงเจบคอและปวดศรษะ หากเปนโรคกาฬโรคตอมนำาเหลองจะเกดการอกเสบในบรเวณทรบนำาเหลอง

มาจากบรเวณทถกหมดกดและอาจจะพบรองรอยของแผลหมดกดเหลออยหากหมดกดทขาจะทำาใหเกด

ตอมนำาเหลองอกเสบบรเวณขาหนบสวนตอมนำาเหลองอกเสบบรเวณรกแรมความเปนไปไดทจะเกดจากการ

ถกหมดกดเทาๆ กบเกดจากการสมผสสตวทตดเชอการพบตอมนำาเหลองบรเวณคออกเสบพบไดนอย

โดยตอมนำาเหลองบรเวณใกลเคยงจะมอาการบวมแดงอกเสบกดเจบและอาจจะกลายเปนฝได

วธการแพรเชอกาฬโรคในคนเกดได 2 ลกษณะคอการบกรกเขาไปในวงจรการเกด

โรคในสตวในชวงการระบาดหรอการทสตวปาประเภทฟนแทะและหมดทมเชอเขามาในทอยอาศยของคน

และไปแพรเชอใหสตวฟนแทะเชนหนบานและหมดซงเปนสาเหตใหเกดกาฬโรคตอมนำาเหลองสำาหรบสตว

เลยงเชนแมวและสนขและในบางโอกาสแมวอาจถายทอดเชอไดโดยการกดการขวนหรอหายใจละอองเชอ

และหนองฝของกาฬโรคในแมวจะเปนแหลงแพรเชอตอใหสตวแพทยได

กาฬโรคในคนทแพรระบาดทวโลกเปนผลจากการทคนถกหมดหนทมเชอกดสำาหรบ

ปจจยอนไดแกการจบตองเนอสตวทเปนโรคโดยเฉพาะสตวฟนแทะกระตายและสตวกนเนอชนดอนๆ

บางครงเกดจากการสมผสละอองฝอยจากผปวยหรอแมวบานทปวยเปนกาฬโรคคอหอยหรอกาฬโรคปอด

หรอการจบตองตวอยางเชอทเพาะเลยงในหองปฏบตการอยางไมระมดระวงการตดตอจากคนสคน

โดยถกหมดคนกดอาชพและวถชวตบางอยางเชนการลาสตวดกสตวการเลยงสตวในบานและการไปพกผอน

ตามชนบทอาจเพมความเสยงในการสมผสโรคในบางกรณอาจจงใจใชเชอกาฬโรคในรปของฝอยละออง

เพอใชเปนอาวธชวภาพ

ระยะฟกตวของโรคกาฬโรค จะอยในชวง 1-7 วน หรออาจนานกวานน 2-3 วน

ในกลมคนทมภมตานทานสำาหรบกาฬโรคปอดระยะฟกตวมกจะสนโดยระยะฟกตวอาจสนกวา 1 วนหรอ

มากถง 4 วน โรคกาฬโรคจะแพรกระจายไดดภายใตอณหภมและความชนทพอเหมาะหมดหนสามารถ

ถายทอดเชอกาฬโรคไดนานหลายเดอนโดยปกตกาฬโรคตอมนำาเหลองไมถายทอดเชอสคนไดโดยตรงและ

มนอยมากทตดเชอจากการสมผสกบหนองจากฝตอมนำาเหลองสวนกาฬโรคปอดบวมจะแพรเชอไดงาย

ในสภาพภมอากาศทเหมาะสมเชนอากาศเยนหรอในกลมชนทหนาแนนแออด

การปองกน โดยลดความเสยงไมใหถกหมดทมเชอกดหลกเลยงการสมผสเนอเยอ

ของสตวทเปนโรครวมทงสารคดหลงหรอหลกเลยงการคลกคลกบผปวยทเปนกาฬโรค การใหความร

ดานสขศกษาแกประชาชนในพนททมการระบาดของโรคในสตวเรองการตดตอของโรคในคนและสตว

การกอสรางอาคารปองกนหนการจดเกบอาหารและการกำาจดเศษอาหารขยะมลฝอยใหถกสขลกษณะ

เพอปองกนไมใหหนบานเขามาหาอาหารและทำารง สำาหรบสนขและแมวในบรเวณนนใหใชยาโรยกำาจดหมด

เปนครงคราว


กลมท2กลมอาการไขสมองอกเสบและโรคเยอหมสมองอกเสบ

1. โรคไขสมองอกเสบเวสตไนล(WestNileEncephalitis)

อาการไขสมองอกเสบและเยอหมสมองอกเสบนนเปนภาวะแทรกซอนทเกดขนไดจาก

การตดเชอเวสตไนลและไวรสOropoucheสำาหรบโรคไขสมองอกเสบเวสตไนลมรายงานพบโรคน

ในสหรฐอเมรกาเรมตงแตปพ.ศ. 2542 และพบตอมาในแคนาดาซงภาวะแทรกซอนของไวรสเวสตไนล

พบมากโดยเฉพาะในกลมผสงอายสวนในผปวยโรครฟตวาลเลยอาจมจอตาอกเสบสมองอกเสบหรอตบอกเสบ

รวมกบเลอดออกซงอาจรนแรงถงเสยชวตไดการตรวจทางนำาเหลองจะชวยการวนจฉยแยกโรคจาก

ไขไมทราบสาเหตได และการตรวจวเคราะหรหสพนธกรรมจะชวยวนจฉยโรคไดหรออาจแยกเชอโดยการ

ฉดเขาหน (suckling mice) หรอในเซลลเพาะเลยงจากเลอดผปวยในขณะมไข

ผปวยมกมอาการนานประมาณไมเกนสปดาหซงอาการคลายโรคไขเลอดออกเรมดวย

มไขปวดศรษะปวดเมอยปวดตามขอและกลามเนออาจพบคลนไสอาเจยนบางโดยทวไปพบเยอบตาอกเสบ

และกลวแสงลกษณะไขอาจเปนลกษณะขนๆ ลงๆ และมกทำาใหเกดผนไดบอย

ในการแพรกระจายโรคสวนใหญตดตอโดยถกยงหรอพาหะทมเชอกด ไมพบการตดตอ

ระหวางคนสคน โดยสามารถเกดไดในคนทกเพศทกวยสวนใหญไมแสดงอาการหรอมอาการเพยงเลกนอย

และการตดเชอจะกระตนใหรางกายสรางภมคมกนโรคดงนนในเขตทมโรคชกชมเดกเลกจงเปนกลมเสยง

ตอการปวยดงนนการปองกนโรคคอการปองกนไมใหยงกด และวธการควบคมโรคทมากบยงทงหลาย

ควรระมดระวงการสมผสเลอดและสารคดหลงของผปวยใหผปวยนอนในมงหรอหองมงลวดหรอหอง

ทฉดพนดวยเคมฆาแมลงนานอยางนอย 5 วนหลงเรมมอาการจนไมมไขปจจบนยงไมมยาทใชรกษาเปน

การเฉพาะ ใชการรกษาตามอาการทปรากฏ

2. โรคเยอหมสมองอกเสบจากการตดเชอสเตรพโตคอกคสซอส (Streptococcus

suisMiningitis)

โรคเยอหมสมองอกเสบจากการตดเชอสเตรพโตคอกคสซอส (Streptococcus suis)

พบครงแรกในมนษยเมอปพ.ศ. 2511 ทประเทศเดนมารกตอมามรายงานคอนขางนอยในประเทศไทย

มรายงานผปวยตงแตปพ.ศ. 2530 ผปวยสวนใหญอยในจงหวดทางภาคเหนอเชนลำาพนเชยงใหมพะเยา

พษณโลกกำาแพงเพชรและพจตรระหวางปพ.ศ. 2530-2535 พบผปวย 6 รายในโรงพยาบาลรามาธบดคด

เปนรอยละ 17 ของผปวยโรคเยอหมสมองอกเสบเปนหนองโดยมเพยง 3 รายทมประวตสมผสสกร

กอนจะมการปวยดวยอาการเยอหมสมองอกเสบและทกรายตอบสนองดตอการรกษาแตเมอหายมอาการ

หหนวกอยางถาวรปพ.ศ. 2540 มรายงานผปวย 3 รายมอาการรนแรงทง 3 รายจากนนกมรายงายผปวย

อยางตอเนองแตมจำานวนไมมาก ไดมการศกษาวจยยอนหลงผปวยในชวงป พ.ศ. 2540-2545 จำานวน

12 ราย พบวารอยละ 33.3 ทมประวตบรโภคหรอสมผสเนอสกร

สำาหรบลกษณะอาการทางคลนกของผปวยจำาแนกไดเปน 3 ประเภทไดแกผปวยกลม

อาการเยอหมสมองอกเสบเพยงอยางเดยว 5 รายกลมอาการเยอหมสมองอกเสบรวมกบการแสดงอาการ

ทางระบบประสาท 5 รายผปวยขออกเสบและกลามเนออกเสบและกลมอาการตดเชอเขากระแสโลหต


2 รายมผปวยเพยง 1 รายทเสยชวต (ชษณาสวนกระตายและคณะ. 2548 : 46-96) ในปพ.ศ. 2551

สำานกระบาดวทยาไดรบรายงานผปวยตดเชอสเตรพโตคอกคสซอสรวมทงหมด 230 รายเสยชวต 11 ราย

อตราปวย 0.36 ตอประชากรแสนคนอตราปวยตายรอยละ 4.78 และผปวยสวนใหญอยในเขตจงหวด

ภาคเหนอในปพ.ศ. 2552 ไดรบรายงานผปวยตดเชอสเตรพโตคอกคสซอสทงสน 158 รายอตราปวย 0.25

ตอประชากรแสนคนอตราสวนเพศชายตอเพศหญงเทากบ 3:1 พบวาโรคนเกดไดตลอดทงปโดยพบสงสด

ในเดอนพฤษภาคมผปวยสวนใหญยงอยในเขตจงหวดภาคเหนอเชนจงหวดลำาปางเพชรบรณพษณโลก

อตรดตถ และสโขทย

โรคเยอหมสมองอกเสบเปนโรคตดเชอแบคทเรยเฉยบพลนและกงเฉยบพลนจดเปนโรค

ตดตอจากสตวสคนอาการทพบสวนใหญรอยละ85 ของผปวยจะมอาการของเยอหมสมองอกเสบไดแกมไข

คอแขงมานตาอกเสบกลวแสงสบสนปวดศรษะมกมอาการปวดในขอนำามากอน 1-2 วนและรอยละ 54-80

ของผปวยสญเสยการไดยนจนถงขนหหนวกถาวรภายใน 24 ชวโมงรอยละ 30-50 มผลตอประสาทการ

ทรงตวทำาใหมอาการมนงงวงเวยนอาเจยนและรอยละ 20-53 ของผปวยมอาการขออกเสบเนอเยอใต

ผวหนงอกเสบในรายทมอาการรนแรงถงขนเสยชวตจะเนองมาจากการตดเชอในกระแสโลหตซงมผลตอ

อวยวะภายในเชนตบไตและระบบไหลเวยนเยอบหวใจอกเสบปอดอกเสบลกตาอกเสบมผนจำาเลอดทวตว

และชอกภายหลงหายจากอาการปวยแลวอาจจะมความผดปกตในการทรงตวและการไดยนโดยมอตราการ

เสยชวตสงถงรอยละ 13

ในการตรวจหาเชอทเปนสาเหตของโรคเยอหมสมองอกเสบ โดยการตรวจพบเชอจาก

นำาไขสนหลงเลอดหรอของเหลวจากขอ (Joint fluid) สวนใหญผปวยทมอาการของเยอหมสมองอกเสบ

จะคลายกบการตดเชอสเตรพโตคอกคสนวโมเนย (Streptococcus pneumoniae) หรออาการแบบกง

เฉยบพลน (Subacute meningitis) จะคลายกบผปวยเยอหมสมองอกเสบจากวณโรคนอกจากนนผปวย

ยงอาจมลกษณะทางคลนกอนๆ ไดแกการตดเชอในกระแสโลหตคลายกบทพบในการตดเชอจากแบคทเรย

แกรมบวกอนๆ โดยเฉพาะสแตพฟโลคอกคสออเรยส (Staphylococcusaureus) และ β-hemolytic

streptococci ทเปน group A, B หรออนๆ ไดแก C, F และ G ภาวการณตดเชอของผวหนงและ

เนอเยอออน เชนเนอเยอใตผวหนงอกเสบ (cellulitis) กลามเนออกเสบ (myositis) และการอกเสบของ

เยอพงผด (necrotizing fasciitis) การตดเชอในเยอบชองทองแบบปฐมภม (primary peritonitis) การ

ตดเชอในขอการเกดกลมอาการ toxic shock และลนหวใจอกเสบ (endocarditis) มกเกดในผปวยตบ

แขงหรอดมสราจดเปนประจำา

การแพรกระจายของโรคเยอหมสมองอกเสบโดยการตดเชอสเตรพโตคอกคสซอส

พบไดบางในทวปยโรปและเอเชยมกไมทำาใหเกดการระบาดใหญแตมกพบผปวยแบบประปรายเกอบ

รอยละ 90 ของผปวยเปนเพศชายในวยทำางานมประวตดมสราจดเปนประจำามกมอาชพเกยวกบการสมผส

สกรปวยเชนเกษตรกรผเลยงสกรคนทำางานโรงฆาสตวคนชำาแหละเนอสกรผตรวจเนอสตวบาลสตวแพทย

และผทหยบจบเนอสกรดบเพอปรงอาหารกลมคนทมหนาทตองชำาแหละซากสตวหรอทำางานในโรงฆาสตว

ซงมความเสยงตอการตดเชอสงกวาคนทวไปมกมการพบผปวยเกอบตลอดทงปแตมการตดเชอเพมสงขน


ในชวงเดอนพฤษภาคมถงสงหาคมในคนสวนใหญเชอจะอยบรเวณตอมทอนซลบรเวณเพดานปากและเยอ

เมอกบในโพรงจมกเมอสกรอยในภาวะเครยดเชนเลยงอยางแออดอยสภาพอากาศเยนและมระบบการถายเท

อากาศไมดทำาใหรางกายสตวออนแอเชอจะฉวยโอกาสจนเปนสาเหตใหเกดอาการสมองอกเสบขออกเสบ

แบบรนแรงกลามเนอและเยอหมหวใจอกเสบมการตดเชอในกระแสโลหตจนถงขนเสยชวตกลมสกรทเสยง

ตอการตดเชอเปนสกรหยานมสกรขนโดยเฉพาะอยางยงสกรทอยในชวงอาย 8-15 สปดาหอยางไรกตาม

มรายงานการตรวจพบเชอสเตรพโตคอกคสซอสในสตวอนเชนหมปาสนขแมวมานกเปนตน

โรคเยอหมสมองอกเสบสามารถตดตอได 3 ทางดงน

1. ทางผวหนงมนษยสามารถตดเชอจากการสมผสกบสกรทเปนโรคหรอเนอสกรทตดเชอ

เชอจะเขาสรางกายผานทางบาดแผลรอยถลอกผปวยในประเทศอนๆ ทไมใชประเทศไทยสวนใหญตดเชอ

จากลกษณะน

2. จากการบรโภคเนอสกรทดบหรอปรงสกๆ ดบๆ หรอเลอดสกรทไมสกซงผปวยคนไทย

สวนใหญมกไดรบเชอโดยวธน

3. ทางเยอบตา ซงมจำานวนนอย

โรคเยอหมสมองอกเสบมระยะฟกตวของโรคประมาณไมกชวโมงถง 3 วนขนอยกบปรมาณ

ทางเขาของการตดเชอและพนฐานสขภาพผปวยยงไมมรายงานการตดตอจากคนสคน

ในการปองกนและควบคมโรคตดเชอสเตรพโตคอกคสซอสมกไมคอยเปนปญหาในสกรท

มการจดการสขาภบาลสขลกษณะทงอาหารและความสะอาดของคอกทดเชอโรคนมกพบในสกรทอยกน

แออดหรออยในคอกทไมถกสขลกษณะโดยเฉพาะสกรรนซงจะพบเชอในระบบทางเดนหายใจแตไมแสดง

อาการสกรเหลานจงมกเปนพาหะนำาโรคมาสคนไดทงจากการสมผสการรบประทานเนอเลอดอวยวะภายใน

ของสตวทเปนโรคหรอปนเปอนจากกระบวนการฆาสตวขนสงสตวตลอดจนถงการจำาหนายในตลาดดงนน

การควบคมโรคจงจะตองมงเนนทงการควบคมปองกนโรคในสตวและในคนเพอตดวงจรการเกดโรค

กลมท3กลมอาการโรคไขออกผน

โรคกลมอาการโรคไขออกผนมหลายโรค ในทนจะกลาวถงเฉพาะโรคทคนเคยและเกดขน

ในประเทศไทย ไดแก โรคปวดขอยงลาย โรคไขกาฬหลงแอน และโรคคทราด

1. โรคปวดขอยงลาย(Chikungunya)

โรคปวดขอยงลายมการรายงานการระบาดของโรคทางตอนใตของประเทศแทนซาเนย

ในทวปแอฟรกาในปพ.ศ. 2495 การระบาดของโรคนในแอฟรกาพบในระดบตำาๆ มาเปนระยะเวลานาน

จนในปพ.ศ. 2542- 2543 เกดการระบาดใหญในสาธารณรฐคองโกและในป 2547 เกดการระบาดใหญ

ในเขตคาบสมทรอนเดยและมการแพรกระจายไปในประเทศในแถบยโรปและสหรฐอเมรกาและพบ

การระบาดเปนแหงๆ เชนทางตะวนออกเฉยงเหนอของอตาลตอมาปพ.ศ. 2552 พบการระบาดในประเทศ

อนเดยมาเลเซยและทเกาะ Reunion ปจจบนพบโรคนไดในแอฟรกาเอเชยและคาบสมทรอนเดย

สำาหรบประเทศไทยมการตรวจพบครงแรกพรอมกบทมไขเลอดออกระบาดและเปนครงแรกในทวปเอเชย


เมอปพ.ศ. 2501มรายงานการสอบสวนโรคนมากกวา 6 ครงมรายงานการระบาดทจงหวดปราจนบรใน

ปพ.ศ. 2519 จงหวดสรนทรในปพ.ศ. 2531 จงหวดขอนแกนในปพ.ศ. 2534 จงหวดเลยนครศรธรรมราช

พะเยาและหนองคายในปพ.ศ. 2538 ตอมามการระบาดขนอกครงในปพ.ศ. 2551 ทงชวงหาง 13 ปนบ

จากการระบาดในครงลาสดทเกดในปพ.ศ. 2538 โดยเรมมรายงานผปวยครงแรกในเดอนสงหาคมพ.ศ.

2551 มรายงานผปวยรวม 2,494 รายจาก 8 จงหวดภาคใตอตราปวย 3.95 ตอประชากรแสนคนไมม

รายงานผเสยชวตจงหวดทมอตราปวยสงสดไดแกนราธวาสปตตานสงขลาและยะลาและในปพ.ศ. 2552

สำานกระบาดวทยาไดรบรายงานผปวยโรคไขปวดขอยงลายจาก 58 จงหวดจำานวน 52,057 รายคดเปน

อตราปวย 82.03 ตอประชากรแสนคนไมพบรายงานผปวยเสยชวตโรคไขปวดขอยงลายสามารถพบผปวย

ไดตลอดทงปแตจะพบมากในฤดฝนและพบไดในทกกลมอายซงตางจากไขเลอดออกและหดเยอรมนทสวน

มากพบในผอายนอยกวา 15 ปอาชพทพบสงสดคอเกษตรกรรมจากการวเคราะหขอมลทสำารวจทางระบาด

วทยาและผลการตรวจทางหองปฏบตการพบวาความชกของลกนำายงลายสงลกษณะบานเรอนทอยรวมกน

เปนกลมและใกลชดกนรวมทงลกษณะสภาพแวดลอมทเหมาะสมเชนในฤดฝนและการคมนาคมทสะดวกจะ

ทำาใหการระบาดแพรกระจายไดอยางกวางขวางและรวดเรวยงขนนอกจากนนจากขอมลทางหองปฏบตการ

โดยกรมวทยาศาสตรการแพทยยงพบการตดเชอชคนกนยารวมกบเชอไวรสเดงก (dengue) และไวรสไข

สมองอกเสบคดเปนรอยละ 0.6 และ 0.2 ตามลำาดบ

ลกษณะของโรคเปนโรคตดเชอไวรสทหายเองไดพบไขสง 1-2 วนตอมนำาเหลองโต

อยางชดเจนรวมกบอาการปวดขอหรอขอบวมแดงอกเสบเรมจากบรเวณขอมอขอเขาขอเทาและขอตอเลกๆ

ของแขนขาอาจมอาการอยนานหลายวนถงหลายเดอนในผปวยสวนใหญจะพบผนแดงบรเวณลำาตวและแขน

ขาหลงจากมอาการขออกเสบ 1-10 วนโดยมกเปนผนทไมทำาใหเกดอาการคนหรออาจมผนขนทกระพงแกม

และเพดานปากผนจะหายไดเองภายใน 7-10 วนและกลายเปนขยละเอยดแตยงคงมอาการปวดกลามเนอ

ออนเพลยไขและตอมนำาเหลองโตแตพบนอยทมอาการชาหรอเจบบรเวณฝามอฝาเทาสวนอาการปวดขอ

ขออกเสบปวดกลามเนอและ/หรออาการออนเพลยจะพบคงอยไดเปนระยะเวลานานในผปวยไมคอยพบ

ผเสยชวตจากโรคนแตอาจพบผปวยทมอาการรนแรงในรายทไดรบเชอไวรสไขปวดขอยงลายแตกำาเนด

การระบาดของโรคเกดขนในชวงฤดรอนตอฤดฝนซงเปนระยะทยงพาหะมการแพร

พนธโรคทเกดจากไวรสRoss River ปรากฏขนทกปในทวปออสเตรเลยในชวงเดอนธนวาคมถงเดอนมนาคม

ในพนทเขตอบอนและในฤดฝนจากเดอนธนวาคมถงเดอนมถนายนในพนทเขตรอนการแพรเชออาจจะเกด

ในพนทแหงแลงทมฝนตกหนกผดปกตและเกดภาวะนำาทวมอาจพบผปวยประปรายในพนททมอากาศเยน

กวาในแถบออสเตรเลยตอนใต โดยมยงชนดตางๆ เปนพาหะในการแพรกระจายเชอ เชน ยงรำาคาญ

ยงลาย ยงกนปลอง และยงปา เปนตน ยงไมมหลกฐานวาตดตอโดยตรงจากคนสคนคนทตดเชอไวรส

จะแพรเชอสยงทมากดไดในระยะ 2-3 วนแรกทมอาการปวยคนเพยงคนเดยวทไดรบเชอสามารถนำาเชอ

ไวรสเขาไปแพรในพนทไดเชนไวรสชคนกนยาและไวรสRoss River คนสวนใหญหายปวยและมภมคมกน

อยนานแมบางรายจะใชเวลาในการหายปวยนานหลายเดอนกตามสวนใหญคนจะตดเชอโดยไมแสดงอาการ

โดยเฉพาะในเดกพบผปวยนอยรายทแสดงอาการ


สำาหรบการปองกน ใชมาตรการเดยวกนกบการปองกนโรคตดเชอไวรสโดยมยงเปน

พาหะ และไมมการรกษาเปนการเฉพาะ ใชการรกษาตามอาการของผปวย

2. โรคไขกาฬหลงแอน(MeningococcalMeningitis)

โรคไขกาฬหลงแอน มการระบาดกระจายทวโลกแตกตางกนตามฤดกาลในแตละแหง

ถนทมอบตการณของโรคสงทสดอยท African meningitis belt ทมอาณาบรเวณกวางขวางตงแตเซเนกล

ไปจนถงเอธโอเปยมประเทศทไดรบผลกระทบจากโรคทงประเทศหรอเปนบางสวนรวม 21 ประเทศในภมภาค

นมอตราการตดเชอแบบประปรายในอตราสวน 1-20 รายตอประชากรแสนคนสำาหรบประเทศไทยมรายงาน

ผปวยอยระหวาง 15 - 74 รายตอปหรอคดเปนอตราปวยเทากบ 0.02-0.12 รายตอประชากรแสนคน

เมอพจารณาเปนรายเดอนพบวามรายงานผปวยประปรายตลอดทงปโดยโรคนไมมรปแบบของการเกดโรค

ตามฤดกาลทชดเจนและเมอพจารณาอตราปวยในชวงพ.ศ. 2543-2551 พบแนวโนมของอตราปวยลดลง

แตในปพ.ศ. 2552 มแนวโนมสงขนเมอเปรยบเทยบกบปพ.ศ. 2551 สำาหรบอตราปวยตายแนวโนมไมชดเจน

โดยโรคนเปนไดกบคนทกกลมอายแตมกพบในเดกมากกวาผใหญโดยเฉพาะเดกทอายตำากวา 5 ปการระบาด

มกมขนาดเลกและมกพบมากในกลมชนทอาศยอยรวมกนอยางหนาแนนและแออดโดยเฉพาะในกลมคนงาน

ตางดาว

ลกษณะเปนโรคทเกดอยางเฉยบพลนมสาเหตจากการตดเชอแบคทเรยผปวยจะม

ไขสงทนทปวดศรษะอยางรนแรงคลนไสอาเจยนคอแขงและกลวแสงมจดเลอดออกใตผวหนงรวมกบปน

สชมพ (Pink Macules) หรออาจพบตมพอง (Vesicles) เปนครงคราวพบไดในทวปยโรปและอเมรกาเหนอ

อตราปวยตายมกสงมากกวารอยละ 50 การใหยาปฏชวนะการดแลรกษาในหนวยผปวยภาวะวกฤตรวมทง

มาตรการเสรมอนๆ ทำาใหอตราปวยตายลดลงอยระหวางรอยละ 8-15 ผปวยทรอดชวตรอยละ 10-20

มกพบปญหาของความพการจากพยาธสภาพของโรคเชอโรคทเขาสรางกายจะกอใหเกดอาการทางคลนก

อาการทพบไดบอยทสดคออาการเยอหมสมองอกเสบสวนผปวยทเกดภาวะตดเชอ Meningococcal

ในกระแสโลหต (Meningococcaemia) หรอภาวะโลหตเปนพษ (Meningococcal sepsis) เปนการตด

เชอทรนแรงทสดทำาใหเกดผนเลอดออกใตผวหนง (Petichial rash) ความดนโลหตตำาเกดภาวะลมเลอด

กระจายทวไปในหลอดเลอดและการทำางานของอวยวะตางๆ ลมเหลวสำาหรบอาการอนๆ ของโรคไขกาฬ

หลงแอนเชนปอดอกเสบขออกเสบเปนหนองและเยอหมหวใจอกเสบมกพบไดนอยกวา

การเกดโรคในพนทหนาวเยนมกปรากฏอบตการณของโรคสงในชวงฤดหนาวและฤด

ใบไมผลสวนในพนทรอนแหงแลงจะเกดโรคสงในชวงเดอนธนวาคม-มกราคมเดกทารกมความเสยงสงทสด

ตอการเกดโรคอตราการเกดโรคลดลงเมอพนวยทารกและเพมมากขนอกครงเมอเขาสวยรนและวยหนมสาว

นอกจากปจจยดานอายแลวยงมปจจยเสยงอนๆ ของบคคลตอการตดโรคนรวมทงการทมภาวะภมคมกน

บกพรองเชนผทถกตดมามผทขาดหรอมระดบproperdinบกพรองผทมองคประกอบของคอมพลเมนท

บกพรอง (terminal complement components deficiency) นอกจากนนสภาวะความเปนอยทแออด

ฐานะทางเศรษฐกจและสงคมตำาการไดรบควนบหรทงทางตรงและทางออมรวมกบการตดเชอโรคระบบ

ทางเดนหายใจสวนตนจะเพมความเสยงตอการเกดโรคไขกาฬหลงแอนในบางประเทศพบวาเพศชายมความเสยง


ตอการปวยเปนโรคนมากกวาเพศหญงทหารเกณฑใหมมกมความเสยงตอการปวยเปนโรคสงเชนเดยวกบ

นกศกษาในหอพกของมหาวทยาลยกมความเสยงสงตอการเกดโรคดวยเชนกน

การแพรกระจายของโรคคนเปนพาหะของโรคโดยไมมสตวหรอแหลงรงโรคอน

การแพรกระจายโรคจากการสมผสโดยตรงกบละอองฝอยของเชอจากจมกและคอของผปวยซงปกตแลว

ผไดรบเชอสวนใหญจะมอาการปวยเพยงเลกนอยเทานนนอกจากนนจะไมแสดงอาการใดๆ โรคจะมระยะ

ฟกตวโดยเฉลย 3-4 วนผปวยสามารถแพรโรคไดจนกวาจะตรวจไมพบเชอในนำามกนำาลายของผปวยซง

ปกตภายหลงจากทผปวยไดรบการรกษาดวยยาปฏชวนะทเชอโรคมความไวตอยานนเปนเวลา 24 ชวโมง

แลวและยามความเขมขนในปรมาณทมากพออยในสงคดหลงบรเวณชองปาก-จมก-คอหอยเชอกจะถกกำาจด

หมดไปจากชองจมกรวมคอหอยของผปวยสำาหรบยาเพนซลลนนนจะใชยบยงเชอไดชวคราวแตจะไมกำาจด

เชอใหหมดไปจากบรเวณดงกลาวได

มาตรการปองกนโรค ดวยการใหสขศกษาแกประชาชนเกยวกบวธการปองกนการ

ตดเชอโดยลดความเสยงทจะสมผสกบนำามกนำาลายของผปวยจากการสมผสใกลชดลดความแออดของ

ผคนในสถานททคนอยกนจำานวนมากเชนในคายทหารโรงเรยนทพกแรมและในเรอหรอการใชวคซนแองกย

โรคแกกลมเสยง เชนนกทองเทยวทเดนทางไปยงเขตทเกดโรคระบาดเปนประจำาผแสวงบญในพธฮจญทหาร

และผทมภมคมกนบกพรองเปนตน

3. โรคคดทะราด(Yaws)

ในระหวางปพ.ศ. 2493-2513 องคการอนามยโลกและ The United Nation’s

Children’s Fund ไดรณรงคกวาดลางโรคคดทะราดโดยการรกษาดวยยาเพนซลลนในทวปแอฟรกาทวป

อเมรกากลางทวปอเมรกาใตทวปเอเชยและประเทศในหมเกาะแปซฟกรวม 46 ประเทศโดยผปวยมากกวา

50 ลานรายไดรบการรกษาจากการรณรงคครงนทำาใหความชกของโรคคดทะราดทวโลกลดลงอยางรวดเรว

มากกวารอยละ 95 โดยเฉพาะในประเทศอนเดยอนโดนเซยและประเทศไทยแตโรคคดทะราดกลบมาปรากฏ

ขนอกครงในปพ.ศ. 2523 ในแถบเสนศนยสตรและตะวนตกของทวปแอฟรกาและพบการตดเชอ

กระจดกระจายเปนหยอมๆ อยในทวปอเมรกาใตและอเมรกากลางหมเกาะคารบเบยนเอเชยตะวนออกเฉยง

ใตและบางสวนของหมเกาะแปซฟกใตตอมาไดมความพยายามในการกวาดลางโรคอกครงในปพ.ศ. 2538

ในบางภมภาคในป ในปพ.ศ. 2548 มรายงานผปวยจากประเทศกานาประมาณ 26,000 รายและมรายงาน

ผปวยจากประเทศปาปวนวกนประมาณ 18,000 รายสำาหรบประเทศไทยมรายงานการระบาดของโรค

คดทะราดในหมบานชนบททางภาคใตของประเทศไทยในปพ.ศ. 2533 ซงพบผปวยจำานวน 54 รายอาย

ตงแต 2-79 ปโดยเปนผปวยอายนอยกวา 15 ปมากถงรอยละ 53.7 ทำาใหมการคนหากลมนกเรยน

ในโรงเรยนประถมศกษาของพนทพบวานกเรยน 105 รายปวยเปนโรคคดทะราดถง 34 รายทำาใหเกด

ความตนตวในการเฝาระวงควบคมไมใหโรคคดทะราดกลบมาระบาดอกครงโดยหลงจากนนในปพ.ศ.

2535-2539 พบรายงานผปวยโรคคดทะราดประปรายเปนบางปจากทกภาคของประเทศไทยโดยมจำานวน

ผปวยไมมากนกและไมพบรายงานผปวยในชวงพ.ศ. 2540 - 2553 (จากการศกษาของ Tharmaphornpilas

P. และคณะ)


โรคคดทะราดเปนโรคเรอรงทกลบเปนซำาไดอกเกดจากเชอทรโพนมา (Treponema)

แพรกระจายเชอไดงายจากการสมผสรอยโรคบนผวหนงในระยะทหนงและระยะทสองระยะทไมมการแพร

กระจายเชอคอระยะทสามหรอระยะสดทายรอยโรคทพบในระยะเรมตนมลกษณะเปนแผลแบบรอยยนปด

(papilloma) มกพบบนใบหนาหรอสวนของระยางมกพบบรเวณขารอยโรคทพบจะคงอยนานหลายสปดาห

หรอเปนเดอนและไมมอาการเจบนอกจากจะพบการตดเชอซำาจงจะมอาการเจบไดรอยโรคจะขยายตวอยาง

ชาๆ และอาจทำาใหเกดรอยโรคแบบตมสมวงคลำาคลายผลราสเบอรรอาจพบตมทแตกเปนแผลเปอยได

(ภาพท 15.16)

แผนภาพท25 รอยโรคคดทะราด ระยะเรมแรกบรเวณขาตมแตกแผลเปอยลกษณะหนาคลายหนงคางคก

ทมา: คมอการปองกนควบคมโรคตดตออบตใหม สำาหรบบคลากรทางการแพทยและสาธารณสข. 2554

แผนภาพท26 รอยโรคคดทะราด ตามอวยวะสวนตางๆ ของรางกาย



การแพรกระจายในระยะทสองหรอระยะมการกระจายของรอยยนปดและ/หรอผนนน

และรอยแดงบรเวณผวหนงอาการนจะปรากฏในชวงระยะเวลาสนๆ หลงจากแผลในระยะเรมตนเรมหาย

มกพบการอกเสบของเยอหมกระดกชนยาว(หนาแขง) และกระดกนวรวมดวยบอยครงและอาจพบอาการ

รวมอนๆ ในฤดทอากาศแหงจะปรากฏแผลแบบรอยยนปดซงมกจะจำากดบรเวณอยบนผวหนงทเปยกชน

เปนรอยพบและรอยโรคจะมลกษณะเดนชดคอตมนนขนาดเลก/รอยแดงรอยโรคเหลานทำาใหเจบปวดและ

มกจะทำาใหเกดลกษณะผนนนและหนงหนาคลายหนงคางคกบนฝามอและฝาเทาเกดขนในระยะแรกและ

ระยะสดทายสวนแผลทเกดขนจะหายไดเองอาการระยะสดทายจะพบรอยโรคจากการทำาลายผวหนงและ

กระดกเกดขนประมาณรอยละ 10-20 ของผปวยทงหมดทไมไดรบการรกษาหลงจากการตดเชอนาน 5 ป

หรอนานกวาโรคนตางจากโรคซฟลสทไมลกลามไปยงสมองตาหวใจหลอดเลอดแดงใหญและอวยวะในชอง

ทองและไมพบการถายทอดเชอจากมารดาสทารกในครรภโรคคดทะราดไมทำาใหเกดอนตรายถงแกชวตแต

มกทำาใหรางกายผดรปหรอพการได (ภาพท15.18)

แผนภาพท27 รอยโรคของโรคคดทะราดทมการทำาลายกระดกและกระดกออนรวมทงจมก


โรคคดทะราดพบมากในเดกทอาศยอยในชนบททเปนเขตรอนชนมกเปนมากใน

เพศชายสำาหรบผทเดนทางมาจากพนททมโรคคดทะราดเปนโรคประจำาถนควรมการพจารณาประเมน

ดปฏกรยานำาเหลองตอเชอซฟลสทใหผลบวกโรคนจะมแหลงรงโรคในมนษยและสตวมกระดกสนหลงชนสง

จำาพวกลง มการแพรโรคจากการสมผสโดยตรงกบสารคดหลงจากรอยโรคบนผวหนงในระยะแรกของผตด

เชอหรอแพรโรคทางออมจากการปนเปอนเชอจากผวหนงทมรอยถลอกจากการเกาหรอจากการถกทมแทง

โดยวตถและมโอกาสทจะไดรบเชอจากแมลงวนทมาเกาะบนแผลเปดของผตดเชอ

สำาหรบมาตรการในการปองกนโรคคดทะราด โดยสงเสรมสขภาพทวไปไดแกการให

ความรแกประชาชนทวไปเกยวกบการปรบปรงสขาภบาลใหดขนสงเสรมสขอนามยโดยการใชสบและนำา

และความสำาคญของการพฒนาสภาพสงคมและเศรษฐกจอยางตอเนองเพอลดอบตการณของโรครวมถง

การพฒนาการเขาถงบรการทางสขภาพ


กลมอาการท4กลมอาการไขไมทราบสาเหต

กลมอาการของโรคตดเชอหลายชนดทอบตขนในประเทศไทยพบวาในระยะแรกของโรค

จะมอาการแสดงทางคลนกเหมอนกนคอมอาการไขสงนำามากอนโดยมไขสงกวา 38 องศาเซลเซยด

หรอ 101 องศาฟารเรนไฮทเปนเวลาอยางนอย 3 สปดาหและมการตรวจวนจฉยทางหองปฏบตการ

อยางเตมทโดยแพทยเฉพาะทางหลงจากรบผปวยไวในโรงพยาบาลแผนกผปวยในนาน 1 สปดาหแลว

ไมสามารถหาสาเหตของไขไดจงเปนปญหาตอแพทยทจะใหการวนจฉยโรคไดถกตองดงนนแพทยจงให

การวนจฉยเบองตนของกลมโรคเหลานวาไขไมทราบสาเหต (Pyrexia of Unknown Origin; PUO)

ไขไมทราบสาเหตยงเปนปญหาสาธารณสขของประเทศไทยนบตงแตพ.ศ. 2526 เปนตน

มามรายงานโรคนเพมสงขนมากในระดบโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตำาบลและโรงพยาบาลชมชนจาก

รายงานของสำานกระบาดวทยายงไมมแนวโนมลดลงอยางชดเจนในการศกษาลกษณะอาการของไข

เฉยบพลนทไมทราบสาเหต ในประเทศไทยพบวา วดไขไดสงกวา 38.3 เซลเซยสภายใน 24 ชวโมงทผาน

มาระยะเวลาทมไขอยระหวาง 3 วนถง 2 สปดาหการซกประวตและการตรวจรางกายไมสามารถบงชถง

โรคตดเชอทเกดเฉพาะทอวยวะใดอวยวะหนงไดผลการตรวจเลอดการตรวจหาเชอมาลาเรยปสสาวะ

ภาพถายรงสทรวงอกไมบงชวาเกดจากเชอกอโรคชนดใดชนดหนงผปวยทเขาเกณฑดงกลาวถกรบไวใน

โรงพยาบาลและไดรบการตรวจเพมเตมตามแบบแผนทไดวางไวหรอตามทผรกษาเหนสมควรผปวยไดรบ

การตดตามภายใน 30 วนหลงจำาหนายจากโรงพยาบาลผลการศกษาตรวจพบสาเหตของไขโดยโรค 3 อนดบ

แรกทพบบอยในผปวยกลมนไดแกโรค Scrub Typhus รอยละ 7.5 โรคไขหวดใหญรอยละ 6.0 และไข

เดงกรอยละ 5.7 โดยเฉพาะในฤดฝนแตยงมผปวยทตรวจไมพบสาเหตของไขถงรอยละ 61.3 (อมรลลา

รศมและคณะ.2547 : 78-92)

กลมท5กลมโรคทอาจเกดจากเหตการณการจงใจกระทำาของมนษยดวยสารชวะ

กลมโรคทอาจเกดจากเหตการณการจงใจกระทำาของมนษยดวยสารชวะคอกลมโรค

ทจะเกดขนพรอมๆ กนภายในหนงชวโมงหนงวนและมผปวยจำานวนมากในเวลาเดยวกนและทกกลมอาย

อาจเกดจากการกระทำาของมนษย หรอจงฝจกระทำาของมนษยดวยสารชวภาพ สำาหรบในบทนจะกลาวถง

โรคทคนเคยและเคยมอบตการณในประเทศไทย ไดแก โรคแอนแทรกซและโรคไขทรพษ(ฝดาษ)

1. โรคแอนแทรกซ(Antrax)

โรคแอนแทรกซ สามารถเกดไดทงในสตวและในคน โดยจากประมาณการขององคการ

อนามยโลกในปพ.ศ. 2543 คาดวามจำานวนผปวยโรคแอนแทรกซทวโลกปละ 2,000-20,000 รายกระจาย

ทวโลกโดยเฉพาะประเทศในแถบแอฟรกาเอเชยอเมรกาใตอเมรกากลางรวมทงทางยโรปใตและยโรปตะวน

ออกโดยเคยพบการระบาดของโรคแอนแทรกซทใหญทสดในประเทศซมบบเวในปพ.ศ. 2522-2528

ซงพบผปวยประมาณ 10,000 รายเสยชวต 182 รายสวนใหญเปนโรคแอนแทรกซผวหนงและสมพนธกบ

การทำาฟารมโคกระบอสวนในกลมประเทศทางยโรปและอเมรกาเหนอพบรายงานผปวยคอนขางนอยและ

พบในสตวประปรายในปพ.ศ. 2522 พบการแพรกระจายของสปอรแอนแทรกซในประเทศรสเซยทำาใหม


ผเสยชวตกวา 70 รายจากแอนแทรกซระบบทางเดนหายใจจากเหตการณนทำาใหเรมมการนำาสปอรของ

เชอแอนแทรกซมาใชในการผลตอาวธชวภาพในปพ.ศ. 2534 ในประเทศอรกและเรมมการแพรกระจายของ

สปอรเชอแอนแทรกซทางจดหมายในปพ.ศ. 2544ในประเทศสหรฐอเมรกาทำาใหมผปวย 22 รายและเสย

ชวต 5 รายตอมาในปพ.ศ. 2551 มการรายงานโรคแอนแทรกซในคนในประเทศจนอนเดยมองโกเลย

อฟกานสถานคาซคสถานครกซสถานลาวและเวยดนามและในปพ.ศ. 2552 ยงคงพบการระบาดของโรค

แอนแทรกซในประเทศคาซคสถานประเทศกานาประเทศอารเจนตนาประเทศบงกลาเทศประเทศทาจกสถาน

และประเทศอหรานการตดเชอแอนแทรกซในสตวพบมรายงานประมาณ 82 ประเทศทวโลกโดยพบมากใน

สตวกนพชเปนอาหารในกลมประเทศตะวนออกกลางแอฟรกาลาตนอเมรกามากกวาในกลมประเทศทพฒนา

แลวโดยพนททพบโรคแอนแทรกซในสตวไดบอยมากคอในประเทศแอฟรกาใตโดยในปพ.ศ. 2466 พบสตว

เสยชวตดวยโรคแอนแทรกซประมาณ 30,000 - 60,000 ตว

สำาหรบประเทศไทย กอนปพ.ศ. 2543 เคยมรายงานการเกดโรคแอนแทรกซจากทก

ภาคของประเทศไทยโดยในชวงปพ.ศ. 2535-2543 อตราการเกดโรคอยระหวาง 0.02-0.17 ตอประชากร

แสนคนมผปวยจำานวนสงสด 102 รายในปพ.ศ. 2538 และจำานวนตำาสด 7 รายในปพ.ศ. 2537 สวนใหญ

พบในภาคเหนอภาคตะวนออกเฉยงเหนอและภาคกลางการเกดโรคสวนมากจะพบตามจงหวดชายแดนท

ตดตอกบประเทศพมาลาวและกมพชาและบางครงเกดการระบาดขนในใจกลางของประเทศเชนในปพ.ศ.

2540 เกดโรคแอนแทรกซในเขตสวนหลวงกรงเทพมหานครโดยจงหวดทเกดมการระบาดมากทสดคอ

เชยงรายตากพษณโลกสรนทรอดรธานพะเยาและพจตรตามลำาดบและเกดประปรายในจงหวดนครพนม

เชยงใหมลำาปางลำาพนกรงเทพมหานครแพรสโขทยอทยธานประจวบครขนธบรรมยและนนทบรตามลำาดบ

สาเหตการเกดโรคในคนสวนใหญจะตดโรคจากโคและกระบอแตเคยมการตดโรคจากแกะทจงหวดลพบร

ในปพ.ศ. 2526 และเคยมการตดโรคจากแพะทจงหวดตากและพจตรในปพ.ศ. 2543 จากรายงานการ

เฝาระวงของสำานกระบาดวทยาพบวาไมมผปวยโรคแอนแทรกซในประเทศไทยตงแตปพ.ศ. 2544-2553

อยางไรกตามควรมการเฝาระวงโรคอยางตอเนองในพนททเคยเกดโรคเนองจากสปอรของแอนแทรกซ

สามารถอยในสงแวดลอมไดนานหลายสบปทำาใหเกดการระบาดขนซำาในพนททเคยเกดโรคมากอนไดและ

ควรเฝาระวงโรคในสตวทคาขายผานทางชายแดนเนองจากยงมการระบาดของโรคแอนแทรกซในเกษตร

ผเลยงสตวในประเทศลาวระหวางปพ.ศ. 2544-2553 ดงนนจงควรฉดวคซนสตวในพนททเคยเกดโรคและ

ในพนทเสยงตอการเกดโรคและสรางสขนสยการรบประทานอาหารของคนโดยไมควรรบประทานเนอสตว

ทตายโดยไมทราบสาเหตรวมทงไมควรรบประทานอาหารจากเนอสตวทดบหรอดบๆ สกๆ

โรคแอนแทรกซเปนโรคตดเชอแบคทเรยแบบเฉยบพลนพบได 3 ชนด คอแอนแทรกซ

ผวหนงแอนแทรกซระบบทางเดนหายใจและแอนแทรกซทางเดนอาหารขนกบชองทางการตดเชอโรค

แอนแทรกซมความเกยวของกบโปรแกรมการใชเปนอาวธชวภาพโดยผปวยโรคแอนแทรกซทวโลกมากกวา

รอยละ 95 เปนชนดแอนแทรกซผวหนง


โรคแอนแทรกซผวหนง (Cutaneous anthrax) จะเรมดวยอาการคนบรเวณทสมผส

เชอตามดวยตมแดงแลวกลายเปนตมพองมนำาใสและภายใน 2-6 วนจะเรมยบตรงกลางเปนเนอตายสดำา

คลายแผลบหรจรอบๆ มลกษณะบวมนำาปานกลางถงรนแรงและขยายออกไปรอบเนอตายสดำาคลายแผล

บหรจบางครงมตมพองมนำาใสขนาดเลกอยโดยรอบดวยมกไมปวดแผลถาปวดมกเกดจากการบวมนำาทแผล

หรอการตดเชอแทรกซอนแผลมกพบบรเวณศรษะคอ (ภาพท15.20) ตนแขนและมออาจทำาใหทางเดนหายใจ

อดกนซงมกเกดจากโรคแอนแทรกซผวหนงและอาจจำาเปนตองเจาะคอเพอชวยหายใจการตดเชอทไมไดรบ

การรกษาอาจทำาใหเชอแพรกระจายไปตามตอมนำาเหลองเขาสกระแสเลอดทำาใหเกดภาวะการตดเชอใน

กระแสเลอดและอาจมการตดเชอทเยอหมสมองไดผปวยทไมไดรบการรกษามอตราปวยตายประมาณรอย

ละ 5-20 ถาไดรบการรกษาอยางมประสทธภาพมกไมคอยพบผเสยชวตจากโรคแอนแทรกซผวหนงแตแผล

จะยงคงมการเปลยนแปลงไดภายหลงไดรบการรกษาดวยยาปฏชวนะ

แผนภาพท28 โรคแอนแทรกซผวหนงบรเวณคอ


โรคแอนแทรกซทางเดนหายใจ (Inhalational anthrax) เรมดวยอาการคลาย

การตดเชอของระบบหายใจสวนบนทไมรนแรงเชนไขปวดเมอยไอเลกนอยหรอเจบหนาอกเกดอาการหายใจ

ลำาบากอยางเฉยบพลนเชนการหายใจมเสยงดงอาการหอบเหนอยรนแรงเกดภาวะออกซเจนในเลอดลดตำา

ลงเหงอออกมากชอกและตวเขยวภาพเอกซเรยพบสวนกลางชองอกขยายกวางและทำาใหเกดการเสยชวต

ตามมาอยางรวดเรวภายใน 3-4 วนตรวจพบนำาในชองเยอหมปอดไดบอยและบางครงพบลกษณะ infiltrate

ไดจากภาพเอกซเรยอตราการปวยตายสงสดมากกวารอยละ 85 ซงการรกษาดวยยาปฏชวนะตงแตในระยะ

เรมแรกประกอบการรกษาแบบประคบประคองจะชวยลดอตราการเสยชวตไดโรคแอนแทรกซสามารถรกษา

ใหหายไดหากรกษาในระยะอาการนำาแตการเสยชวตจะสงหากใหการรกษาดวยยาปฏชวนะหลงจากผปวย

แสดงอาการของระบบทางเดนหายใจแลว


โรคแอนแทรกซทางเดนอาหาร (gastrointestinal anthrax)โรคนเปนโรคประจำาถน

ของประเทศยากจนมลคาของเนอสตวทเสยชวตมมากกวาความเสยงทจะเจบปวยทอาจจะเกดจากการรบ

ประทานเนอเหลานนเนองจากโรคแอนแทรกซทเกดจากการรบประทานเขาไปพบไดนอยและอาจอยในรป

ของโรคแอนแทรกซชองปากและคอหอย (Oropharyngeal anthrax) แตทพบไดมากคอโรคแอนแทรกซ

ทางเดนอาหารในโรคแอนแทรกซชองปากและคอหอยโรคเกดในชองปากบนเยอบขางแกมลนตอมทอนซล

หรอผนงคอหอยสวนหลงมอาการเจบคอตอมนำาเหลองอกเสบบรเวณคอและมภาวะบวมนำาซงอาจนำาไปส

การอดกนหลอดลมเปนอาการเดนในชวงแรกโรคแอนแทรกซทางเดนอาหารอาจเกดในจดใดจดหนงของ

ลำาไสกไดโดยทำาใหลำาไสเปนแผลและมภาวะบวมนำามากทำาใหลำาไสมเลอดออกอดตนทะลและมนำาในชองทอง

โรคแอนแทรกซทางเดนอาหารมอตราการเสยชวตไมแนนอนแมจะไดรบการรกษากตามอตราการเสยชวต

อาจจะยงคงสงอยเนองจากอาการตดเชอในกระแสโลหตชอกโคมาระยะฟกตวโดยทวไปอยท 3-7 วนโรค

แอนแทรกซทางเดนอาหารพบนอยและวนจฉยไดยากยกเวนกรณเกดการระบาดเปนกลมกอนจากโรคอาหาร

เปนพษผปวยจะมอาการปวดทองคลนไสอาเจยนตามดวยมไขมอาการตดเชอในกระแสเลอดและบางราย

เสยชวตสวนโรคแอนแทรกซชองปากและคอหอยจะพบไดยากมลกษณะคอบวมกลนอาหารลำาบากเนองจาก

มแผลเนอตายทคอและคอหอยมอาการแสดงไดแกมไขชอกและกระจายไปสอวยวะอนๆ สามารถเกดโรค

แอนแทรกซในรปแบบอนๆ เชนเยอหมสมองอกเสบซงทำาใหเสยชวตได

การวนจฉยทางหองปฏบตการของโรคแอนแทรกซทำาไดโดยการตรวจหาเชอในเลอด

แผลหรอสารคดหลงของผปวยเชอแบคทเรยBacillus anthracisยอมตดสแกรมบวกรปรางเปนแทงไมเคล

อนทมแคปซลหมรอบเซลลสรางสปอรไดขนาด 10-30 x 1.0-1.3 ไมครอนโคโลนบนอาหารเลยงเชอทม

เลอดผสมมขนาดใหญ4-5 มม. ลกษณะหยาบขนเทาขาวตรงกลางนนเลกนอยขอบหยกไมยอยสลายเมด

เลอดสามารถแยกเชอนไดจากเลอดเนอเยออวยวะและสงขบถายของสตวทเปนโรคเชอนเมออยในรางกาย

จะมแคปซลหอหมแตเมอสมผสกบอากาศภายนอกจะสรางสปอรทำาใหมความทนทานตอสงแวดลอมสามารถ

อยในดนไดนานเปนสบๆ ป

โรคแอนแทรกซเปนโรคของสตวทกนพชทงสตวเลยงและสตวปา เชน โค กระบอ

แพะ แกะ มา สกร ชาง กวาง อมพาลา และฮปโปโปเตมส เปนตน จะปลอยเชอออกมากบเลอดในขณะ

ปวยและหลงเสยชวตแลวสวนคนและสตวกนเนอจะตดโรคโดยบงเอญ (incidental host) ในประเทศ

อตสาหกรรมพบนอยและเกดประปรายจดเปนโรคจากการประกอบอาชพมกเกดในคนงานของโรงงานหนง

สตวขนสตวโดยเฉพาะขนแพะกระดกสตวและผลตภณฑจากกระดกสตวขนสตวกลมเสยงอนๆ ไดแก

สตวแพทยเกษตรกรผเลยงสตวผปฏบตงานเกยวกบสตวปาโรคแอนแทรกซในมนษยเปนโรคประจำาถน

ในประเทศเกษตรกรรมทมโรคแอนแทรกซในสตวเกดขนบอยๆ การแพรเชอไปยงพนทใหมอาจเกดจาก

อาหารสตวทมสวนผสมของกระดกสตวทปนเปอนสปอรของเชอภาวะนำาทวมหรอการขดขวางการปดทบ

หนาดนบรเวณทมการฝงซากสตวตดเชออาจกระตนใหเกดการระบาดไดนอกจากนไดมการจงใจนำามาใชใน

การกอการรายซงการเกดโรคในกรณนจะมลกษณะทางระบาดวทยาผดปกตไปจากการเกดโรคตามธรรมชาต


สำาหรบในประเทศทโรคแอนแทรกซไมใชโรคประจำาถนแหลงของการระบาดจะมาจากโรงฟอกหนงทนำาเขา

หนงสตวมาจากประเทศทมโรคแอนแทรกซเปนโรคประจำาถนแตในปจจบนพบไดนอยเนองจากมการใช

มาตรการควบคมทางปศสตวและโรงงานทดขน

มาตรการปองกน โดยใหวคซนเพอสรางภมคมกนโรคแกกลมเสยงสงจะมประสทธผล

ในการปองกนโรคแอนแทรกซผวหนงและโรคแอนแทรกซทางเดนหายใจสำาหรบในเขตทมการระบาดของ

โรคแอนแทรกซในสตวแนะนำาใหสตวแพทยหรอผทตองสมผสกบสตวทตดเชอไดรบการฉดวคซนดวยและม

การฉดวคซนกระตนปละครง

2. โรคไขทรพษ(ฝดาษ)(Smallpox)

โรคไขทรพษ หรอ โรคฝดาษ เกดจากเชอไวรสวารโอรา (Variola virus) ซงอยใน

สปชสOrthopoxvirusพบผปวยโรคไขทรพษรายสดทายทประเทศโซมาเลยในปพ.ศ. 2520 ตอมาอก 2 ป

องคการอนามยโลกไดประกาศวาโรคไขทรพษถกกวาดลาง (eradicate) หมดไปจากโลกนแลวแตยงมรายงาน

การพบเชอโรคไขทรพษในหองปฏบตการ แตกไดรบการกำาจดและควบคมไดในเวลาอนรวดเรว แตกม

ความกงวลตอการนำาเชอไขทรพษมาเปนอาวธชวภาพ องคการอนามยโลกจงไดจดตงโครงการตรวจสอบ

ความปลอดภยทางชวภาพ (biosafety) เพอใหแนใจวาเชอเหลานนไดถกเกบไวอยางปลอดภยและถาถกนำา

มาศกษาวจยกเปนไปอยางปลอดภย

ในประเทศไทยมการเกดโรคนปรากฏมาตงแตครงพงศาวดารกรงศรอยธยาโดยในชวง

ปพ.ศ. 2460- 2504 มโรคไขทรพษเกดขนทกปแตจำานวนผปวยไมมากเทาอหวาตกโรคโดยชวงสงครามโลก

ครงท 2 ระหวางปพ.ศ. 2488-2489 เกดการระบาดครงใหญสดเรมตนจากเชลยพมาททหารญปนจบ

มาสรางทางรถไฟสายมรณะขามแมนำาแควทกงอำาเภอสงขละจงหวดกาญจนบรทำาใหเชลยศกปวยเปน

โรคไขทรพษและลามไปยงกลมกรรมกรไทยจากภาคตางๆ ทมารบจางทำางานในแถบนนเมอแยกยายกนกลบ

บานไดนำาโรคกลบไปแพรระบาดใหญทวประเทศมผปวยมากถง 62,837 รายเสยชวต15,621 รายผปวยโรค

ไขทรพษรายสดทายของประเทศไทยเปนชาวอนเดยเดนทางมาจากเมองกลกตตาเมอปลายเดอนสงหาคม

พ.ศ. 2505 แตจากการเฝาสงเกตของผใหญบานซงรายงานตอทางการทนททำาใหกองควบคมโรคตดตอ

สามารถออกดำาเนนการปลกฝแกทกคนทเกยวของกบผปวยทนทรวมทงระดมปลกฝทวพระนครธนบรโดย

สวนราชการทกฝายไดรวมมอกนอยางแขงขนเปนผลใหกวาดลางโรคไขทรพษไดสำาเรจจนทกวนนจนกระทง

ปพ.ศ. 2523 องคการอนามยโลกไดประกาศวาโรคไขทรพษไดถกกวาดลางแลวจงหยดการปลกฝปองกน

โรคตงแตนนเปนตนมา อยางไรกตามเราควรมความคนเคยกบกลมอาการทางคลนกและลกษณะทางระบาด

วทยาของไขทรพษรวมทงการวนจฉยความแตกตางระหวางไขทรพษ (smallpox) และไขสกใส

(chickenpox)


โรคไขทรพษเกดจากการตดเชอไวรสแบบแพรกระจายไปทวรางกายโดยทวไปจะม

ลกษณะเปนตมทผวหนงทวรางกายโดยกอนจะมตมขนจะมอาการนำามากอนคออาการไขสงเฉยบพลน

อณหภม 40 องศาเซลเซยสหรอ 104 องศาฟาเรนไฮทมอาการปวดเมอยกลามเนอปวดศรษะออนเพลย

มากปวดหลงอยางรนแรงในบางรายเกดอาการปวดในชองทองและอาเจยนซงมลกษณะอาการใกลเคยงกบ

โรคไขหวดใหญตอมา 2-4 วนอาการไขจะลดลงและมตมลกษณะฝงลกเกดขนโดยแตละตมทเกดขนจะมเชอ

ไวรสซงจะพฒนาไปเปนรอยแดงบนผวหนง (macules) ผนนนแดง (papules) ตมนำาพองใส (vesicles)

และตมหนอง (pustules) แลวจงตกสะเกด (crusted scabs) และลอกออกไปภายใน 3-4 สปดาห

(ภาพท15.21) ตมผนจะเรมขนทใบหนากอนและแขนขารวมทงฝามอฝาเทาแลวจงกระจายมาทลำาตวซงเปน

ลกษณะทเรยกวาการกระจายแบบ centrifugal rash คอตมผนกระจายออกจากศนยกลางของลำาตว

โดยตมผนในบรเวณหนงๆ จะอยในระยะเดยวกนและมขอบชดเจนรอยโรคจะเปนตมหนองแลวจงตกสะเกด

และลอกออกไปโดยผปวยจะแพรเชอไดจนกวาสะเกดจะลอกออกไปหมด

แผนภาพท29 ภาพถายระยะใกลของผนโรคฝดาษทตนขา


อาการของโรคไขทรพษมกจะทำาใหเกดความสบสนกบอาการของโรคไขสกใสเนองจาก

รอยผนของโรคไขสกใสมกจะเกดขนในระยะตางๆ ตามรางกายพรอมกนและมกจะเกดขนมากในสวนทปกปด

มากกวาสวนทเปดเผยตามรางกายโดยตมผนมกจะกระจายเขาสศนยกลางของลำาตว (centripetal) มากกวา

กระจายออกจากศนยกลางของลำาตว (centrifugal) สวนโรคไขทรพษจะมลกษณะเฉพาะคอมอาการนำาของ

โรคทชดเจนและจะมผนขนมาทนทไมมากกนอยหลงจากอาการไขหายไปและมกมลกษณะผนทเปนชนด

เดยวกนในบรเวณหนงๆ มากกวาทจะหลายระยะและเปนผนลกษณะฝงลกมากกวารวมกบมกจะเกดกบตอม

ไขมนและมรอยแผลเปนทเปนรอยบม (pitted lesions) ในขณะทผนจากโรคไขสกใสมกจะอยบรเวณผว

หนงตนๆ มขอบขรขระไมชดเจนและมกจะมอาการคนรวมดวยสวนผนจากโรคไขทรพษมกจะไมเคยพบท

รกแรสวนใหญจะพบกระจายบนฝามอฝาเทาทงสองขาง


โรคไขทรพษเปนโรคทเกดขนในคนเทานนไมพบแหลงรงโรคในสตวหรอในสงแวดลอม

โดยในปจจบนเชอไวรสชนดนไดถกเกบรกษาไวในหองปฏบตการทถกกำาหนดขององคการอนามยโลกเทานน

การตดเชอมกเกดขนในระบบทางเดนหายใจจากการตดจากละอองฝอยหรอการตดเชอเขาทางผวหนง

บางรายสามารถตดตอไดจากทางเยอบตาหรอทางสายรกจากแมสลก

วธการปองกนและควบคมโรคคอการตรวจหาเชอการแยกผปวยการใหวคซนในกลม

ผสมผสโรครวมทงกลมผทอาศยอยโดยรอบพนทเกดโรคการเฝาระวงผสมผสรวมถงการตดตามวดไขเปน

ประจำาทกวนและการแยกผสมผสทเรมมอาการไขเพอตดตามอาการ และเนองจากระยะฟกตวของโรค

มระยะเวลาคอนขางยาวดงนนการใหวคซนแกผสมผสภายในระยะเวลา 4 วนหลงจากสมผสเชอจะสามารถ

ปองกนหรอทำาใหลดอาการปวยจากหนกเปนเบาไดสำาหรบการรกษาปจจบนยงไมมยาใดทใชรกษาโรคน

คงใหการรกษาแบบประคบประคองและรกษาตามอาการโดยตองแยกผปวยนอนโรงพยาบาลทรบเฉพาะโรค

ตดตอใหผปวยนอนพกในทนอนทสะอาดและทำาความสะอาดทนอนบอยๆ เพอปองกนการตดเชอแบคทเรย

แกไขภาวะขาดนำาและความผดปกตของเกลอแรระวงรอยโรคทปากและตาโดยทำาความสะอาดอวยวะทงสอ

งบอยๆ ไมควรอาบนำาหรอใชนำายาใดๆ ทาเคลอบผวหนงในกรณทพบผปวยสงสยมอาการใกลเคยงกบโรค

ไขทรพษซงไมใชโรคสกใสตองรบแจงเจาหนาทสาธารณสขโดยดวน

4.2แนวทางการปองกนและควบคมโรคตดตออบตใหม

โรคไขหวดนกเปนตวอยางทแสดงใหเหนถงธรรมชาตของโรคตดตออบตใหมทมความซบ

ซอน โดยโรคสามารถแพรระบาดไดงายในสตวปกหลากหลายชนดและกอโรครนแรงในคน ทำาใหหนวยงาน

ใดหนวยงานหนงไมอาจรบมอกบปญหานไดโดยลำาพง จำาเปนตองนำาการดำาเนนงานแกไขปญหาในลกษณะ

เชงรกและการบรหารจดการแบบบรณาการระหวางหนวยงานเขามาชวย เพอใหสามารถจดการแกปญหา

ไดอยางคลองตว ไมซำาซอน และมประสทธภาพสงสด นอกจากนน ในระยะทผานมายงพบวาความเสยง

ทอาจเกดโรคตดตออบตใหมรวมทงไขหวดนกมแนวโนมเพมสงขนมาโดยตลอด และการปกปองคมครอง

ประชาชนใหปลอดภยจากโรคเหลาน จะตองมการเตรยมความพรอมไวอยางเหมาะสม โดยการพฒนาระบบ

กลไก ศกยภาพ และทรพยากรดานตางๆ ไวอยางเหมาะสมและตอเนอง ซงบทเรยนทผานมาไดพสจนให

เหนถงประโยชนของการเตรยมความพรอมไวอยางชดเจน ดงเชนกรณทกระทรวงสาธารณสขสามารถ

ปรบใชมาตรการตางๆ สำาหรบโรคซารส มาแกไขปญหาโรคไขหวดนกไดทนท ซงอาจสรปไดวา การเตรยม

ความพรอมเชนนจะเปนประโยชนในภาพรวม โดยจะสงผลใหประเทศไทยมศกยภาพในการจดการภยคกคาม

จากโรคอบตใหมอนๆ ทอาจเกดขนในอนาคต ไดอยางมประสทธภาพดวยเชนเดยวกน

การเตรยมความพรอมรบมอกบโรคตดตออบตใหมในชวงทผานมา มเปาหมายในการ

เตรยมความพรอมของประเทศในระดบสงสด โดยการพฒนาระบบ กลไก และศกยภาพของประเทศให

พอเพยงสำาหรบการปองกนไมใหเกดโรคตดตออบตใหม รวมทงสามารถควบคมการแพรระบาดไดอยางม

ประสทธภาพ และเกดผลกระทบทางลบตอสขภาพของประชาชน สงคม และเศรษฐกจของประเทศ

นอยทสด


การเตรยมความพรอมและศกยภาพของประเทศในภาพรวม

สามารถแบงออกไดเปน 2 สวน ดงน คอ

1. การพฒนาระบบและศกยภาพการปองกนควบคมโรคโดยภาครฐ เพอใหรองรบภยโรคตดตอ

ทจะเกดขนในอนาคตไดอยางมประสทธภาพ โดยจดใหมการเชอมโยงขอมลระหวางประเทศ และเนนการ

จดระบบการเฝาระวงโดยการสำารวจ ศกษาวจย ตดตามวเคราะห และจดการความเสยง เพอปองกน

ไมใหเกดโรคระบาดชนดชนดใหมขนในประเทศ รวมทงปองกนไมใหโรคแพรระบาดเขามาจากตางประเทศ

และใหมการพฒนาศกยภาพของหนวยงานและบคลากรใหเขมแขง ทงทางดานระบาดวทยา การชนสตร

โรคทางหองปฏบตการ การวจยและการพฒนารวมทงการรกษาพยาบาลและการควบคมการตดเชอใน

สถานพยาบาลใหเทาเทยมมาตรฐานสากล

2. การพฒนาศกยภาพของประชาชนและชมชน เพอใหชมชนมความเขมแขง สามารถพงพา

ตนเองดานสขภาพอนามยไดเปนอยางด มความรความเขาใจปญหาโรคระบาด จนนำาไปสการมพฤตกรรม

ทชวยปองกนโรค ตระหนกตอการมสวนรวมในการปองกนโรคภยไขเจบ ซงจะกอประโยชนสขโดยตรงตอ

ตนเอง ครอบครว ชมชน และประเทศชาตโดยรวมอยางยงยน

ปจจบนการดำาเนนมาตรการดานสาธารณสข มเปาหมายมงเพอใหบงเกดผลประโยชนแหงชาต

เพอความปลอดภยและความอยดมสขของประชาชน โดยใชทงยทธวธและยทธศลปเขามาชวย ซงการ

ดำาเนนงานโดยสรป มดงตอไปนคอ

1. การเฝาระวงและควบคมการระบาดของโรค เพอใหสามารถตดตามการระบาดของโรคทมความ

รนแรงทงในประเทศและตางประเทศไดอยางใกลชดและตรวจจบการตรวจโรคและควบคมการระบาดได

อยางฉบไว โดยการพฒนาระบบและเครอขายเชอมโยงตงแตระดบนานาชาตจนถงระดบพนท และพฒนา

ศกยภาพการชนสตรยนยนโรคทางหองปฏบตการควบคกนไป

1.1 พฒนาระบบการเฝาระวงโรคเชอมโยงกบเครอขายขององคการอนามยโลกและเครอขาย

ประเทศในกลมอาเซยน + 3 ไดแก การเฝาระวงโรค การรายงาน และการปองกนการแพรระบาดของ

โรคตามกฎอนามยระหวางประเทศ (International Health Regulations หรอ IHR) นอกจากนนนบ

ตงแตไดเกดโรคซารส ประเทศไทยยงไดทำาหนาทเปนศนยกลางการพฒนาศกยภาพดานระบาดวทยาของ

ประเทศในกลมอาเซยน + 3 (จน, ญปน และเกาหลใต) รวมทงไดจดตงเครอขายนกระบาดวทยาในกลม

ประเทศเหลาน เพอแลกเปลยนขอมลการเกดโรคอยางใกลชดอกดวย

1.2 พฒนาระบบการเฝาระวงโรคตามกลมอาการ เพอเพมความฉบไวในการเฝาระวงโรค เชน

การเฝาระวงผปวยอาการคลายไขหวดใหญและผปวยปอดบวมในกรณของโรคซารสและโรคไขหวดนกโดย

มงเนนการเฝาระวงโรคทมความรนแรง มผเสยชวต มการระบาดเปนกลม (Cluster) และการเกดโรคท

ผดธรรมชาต เปนตน


1.3 พฒนาการชนสตรยนยนทางหองปฏบตการ โดยไดขยายเครอขายการชนสตรโรคตดตอ

อบตใหมไปยงภมภาค ไดแก ศนยวทยาศาสตรการแพทยเขตครบทกเขตแลว ทำาใหมศกยภาพในการตรวจ

ทางชวโมเลกลได และไดมระบบการรายงานทรวดเรวภายใน 24-48 ชวโมง จดระบบการเฝาระวง

การกลายพนธและการดอยาของเชอ และพฒนาระบบและเครอขายหองปฏบตการสาธารณสข (Public

Healthlaboratory) ในพนท ใหเชอมโยงกบหองปฏบตการอางอง (Reference laboratory) ภายในประเทศ

และระหวางประเทศ

1.4 พฒนาทมเฝาระวงสอบสวนควบคมโรคโรคเคลอนทเรว (Surveillanceandrapid

Response Team หรอ SRRT) ใหมทกษะความชำานาญ และเชอมโยงการปฏบตงานของทมในทกระดบ

จนถงระดบรากหญาโดยอาสาสมครสาธารณสขประจำาหมบาน (อสม.) และผนำาชมชนไดอยางมประสทธภาพ

รวมทงสามารถประสานเชอมโยงขอมลการเฝาระวงโรคในคนและในสตวไดอยางเปนระบบ

1.5 สนบสนนการฝกซอมแผนการควบคมการระบาดฉกเฉนในชมชน เพอเพมความพรอม

และทกษะการจดการของหนวยปฏบตการฉกเฉนของหนวยงานทเกยวของ ทงหนวยปฏบตการดาน

สาธารณสข หนวยปฏบตการดานความปลอดภย และหนวยปฏบตการฉกเฉนตางๆ รวมทงพฒนาระบบ

การบญชาการและการประสานงานในสถานการณใหมเอกภาพและมประสทธภาพ

2. เพมศกยภาพการรกษาพยาบาลผปวยและการควบคมการตดเชอในโรงพยาบาลเพอคดกรอง

และแยกรกษาผปวยโรคตดเชอรายแรงไดรวดเรว และปองกนไมใหมการแพรเชอไปยงผปวยคนอนๆ

รวมทงแพทย พยาบาล และบคลากรอนๆ ในโรงพยาบาล

2.1 จดตงและฝกอบรมทมรกษาพยาบาลผปวยโรคตดเชอรายแรงรวมทงพฒนาแนวทาง

การรกษาผปวยและการควบคมการตดเชอในโรงพยาบาล และใหการสนบสนนดานวชาการโดยทมทปรกษา

ดานการแพทย

2.2 พฒนาระบบสำารองเวชภณฑและอปกรณทางการแพทย ไดแก ยาตานไวรส ชดตรวจ

คดกรองไขหวดใหญ วคซนปองกนโรคไขหวดใหญ วสดอปกรณปองกนการตดเชอ (Personal Protective

Equipment หรอ PPE) สำาหรบบคลากรในโรงพยาบาล เครองชวยหายใจความถสง (High Frequency

Respiratory) รถพยาบาลและระบบการสงตอผปวย หองแยกรกษาความดนเปนลบ (Negative Pressure

Isolation Room) ในโรงพยาบาล

2.3 จดเครอขายและระบบการสงตอผปวยจดทำาเกณฑการสงตอผปวยสำาหรบโรคตดตอราย

แรงในกลมตางๆ จดทำาแผนงานบรการรกษาพยาบาลในภาวะฉกเฉน รวมทงการจดเตรยมในโรงพยาบาล

สนาม

2.4 สนบสนนการฝกซอมแผนในภาวะเกดโรคระบาดฉกเฉนในสถานพยาบาล เพอเพมทกษะ

การจดการในโรงพยาบาลไดอยางฉบไวและเปนระบบ


3. พฒนาความรวมมอกบภาคประชาคมและภาคธรกจเพอใหประชาชน เกษตรกร และ

ผประกอบการ มความเขาใจปญหาโรคระบาดอยางถกตอง เกดความตระหนกในการปองกนตนเองและ

หลกเลยงความเสยง พงพาคนเองได ใหความรวมมอและมสวนรวมในการแกไขปญหากบภาครฐอยางเปน

รปธรรมสามารถ

3.1 จดระบบการเผยแพรประชาสมพนธสรางความเขาใจทมประสทธภาพ เพอใหกลมเปา

หมายไดรบขอมลขาวสารททนตอสถานการณ ประกอบดวยการใชชองทางแนวกวาง โดยใหการบรการ

ขอมลผานสอตางๆ เชน หนงสอพมพ วทย และโทรทศน และจดบรการตอบคำาถามประชาชนเกยวกบโรค

รวมถงการใหบรการขอมลแนวลกในระดบรากหญา เชน สถานวทยชมชน หอกระจายขาว การใหสขศกษา

ในโรงเรยน และการเผยแพรโปสเตอร แผนพบ เปนตน

3.2 สงเสรมสนบสนนบทบาทของ อสม. โดยการเผยแพรความรเรองโรค แจงสถานการณ

ระบาดใหแกประชาชนทกหลงคาเรอนไดรบทราบ และชวยเฝาระวงและแจงการระบาดของโรคตดตอทเปน

อนตรายอยางตอเนอง

3.3 สงเสรมการมสวนรวมของชมชน ผประกอบการ และภาคธรกจอนๆ ในการแกไขปญหา

รวมกนกบภาครฐ เรมตงแตการรวมคดรวมวเคราะหปญหา จนนำาไปสการการนำาองคความรไปจดการแกไข

ปญหาไดอยางเปนรปธรรม

3.4 สงเสรมพฤตกรรมอนามยในการปองกนโรคตดตอ โดยเฉพาะการรณรงคสงเสรมใหผปวย

ไขหวดใชหนากากอนามยและหมนลางมอ โดยอาจเรมในพนทเปาหมาย ไดแก โรงพยาบาล โรงเรยน และ

สานททำางาน รวมทงการสงเสรมสขภาพทวไป อาท การออกกำาลงกาย และการรบประทานอาหาร

ทมประโยชนมวตามนสง เชน ผกและผลไม

4. การพฒนาความรวมมอในการวจยและพฒนาเพอสงเสรมภาคเครอขายหนวยงานในการศกษา

วจยและพฒนา ทงเครอขายภายในประเทศและระหวางประเทศ เชน เครอขายการวจยดานระบาด

วทยาการปองกนควบคมโรค การพฒนาชดตรวจและวธการวนจฉยโรคทางหองปฏบตการ การวจยพฒนา

และจดเตรยมสตอกยาตานไวรส วคซน และเวชภณฑอนๆ รวมทงสมนไพร เปนตน ทงนเพอใหประเทศ

และภมภาคมศกยภาพสามารถพงพาตนเองในภาวะโรคระบาดฉกเฉนไดเปนอยางด

5. การพฒนาระบบและกลไกการบรหารจดการแบบบรณาการ เพอใหเกดความรวมมอในการ

เฝาระวง ปองกน และควบคมโรคของทกภาคสวนในทกระดบ ภายใตภาวะททรพยากรมอยอยางจำากด

5.1 พฒนาระบบสงการ การสอสาร และการประสานงาน (Command, Communication

and Coordination) ไดแก การจดตงคณะกรรมการพหภาค ศนยอำานวยการและศนยปฏบตการระดบ

ตางๆ โดยมรองนายกรฐมนตรเปนประธานคณะกรรมการศนยอำานวยการระดบชาต รองปลดกระทรวง

เปนประธานคณะกรรมการศนยปฏบตการระดบกระทรวง ผวาราชการจงหวด (ผวาฯ CEO) เปนประธาน

คณะกรรมการศนยปฏบตการระดบจงหวด และนายอำาเภอเปนประธานคณะกรรมการศนยการปฏบตการ

ระดบอำาเภอ และรวมไปถงระดบทองถนดวย นอกจากนนยงมระบบการบญชาการทชดเจนขน ทำาให


สามารถระดมสรรพกำาลงและบรหารจดการทรพยากรไดอยางมประสทธภาพ รวมทงตองมการพฒนาระบบ

และเครอขายการควบคมการระบาดฉกเฉน และการซอมแผนเปนระยะอยางตอเนอง เพอพฒนาทกษะ

และขดความสามารถในการบรหารจดการในภาวะฉกเฉนไดสงขน

5.2 พฒนาระบบบรหารจดการดานสาธารณสขในพนท โดยการแตงตงผรบผดชอบหลกเรอง

โรคตดตอทเปนปญหาสำาคญ เชน การแตงตงผรบผดชอบหลกเรองโรคไขหวดนกฝายสาธารณสขประจำา

จงหวด(มสเตอรไขหวดนก) เพอเปนแกนในการประสานเครอขาย ตดตามสถานการณ ขอเทจจรง

ตลอดจนปญหาอปสรรคตางๆ ในการดำาเนนงาน เสนอตอผวาราชการจงหวดและกระทรวงสาธารณสข

ทงนเพอใหการปองกนควบคมไขหวดนกเปนไปอยางมประสทธภาพและจงหวดสามารถพฒนาการเตรยม

พรอมรบไขหวดใหญระบาดใหญไดอยางเปนรปธรรมตอไป


บรรณานกรม

กระทรวงสาธารณสข. (2553). คมอการปฏบตงานปองกนควบคมโรคไขหวดใหญสายพนธใหม (H1N1)

2009 สำาหรบบคลากรดานการแพทยและสาธารณสข. พมพครงท 2 นนทบร: สำานกโรคตดตอ

อบตใหม กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข.

กระทรวงสาธารณสข. (2554). คมอการปฏบตงานปองกนควบคมโรคไขหวดใหญสายพนธใหม (H1N1)

2009 สำาหรบบคลากรดานการแพทยและสาธารณสข. พมพครงท 1 : กนยายน 2554: สำานกงาน

กจการโรงพมพองคการสงเคราะหทหารผานศก.

กระทรวงสาธารณสข. (2554). แผนเตรยมความพรอม ดานการแพทยและการสาธารณสข กระทรวง

สาธารณสข.พมพครงท 1 : 2554: สำานกงานกจการโรงพมพองคการสงเคราะหทหารผานศก.

กระทรวงสาธารณสข.(2555).สรปบทเรยนการจดการฝกซอมแผน:กรณโรคตดตออบตใหม.กรงเทพมหานคร:

สำานกงานกจการโรงพมพ องคการสงเคราะหทหารผานศกในพระบรมราชปถมภ.

กนทมา ลจนทก. (2009).วธปองกนและควบคมไขหวด 2009. สำานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ.

สบคนเมอวนท 9 มนาคม 2556 จากเวบไซตhttp://www.thaihealth.or.th/node/9523.

คณะกรรมการปองกนและควบคมโรคไขหวดนก กระทรวงสาธารณสข. (2548). คมอการปฏบตงานโรค

ไขหวดนก สำาหรบบคลากรดานการแพทยและสาธารณสข. พมพครงท 1 นนทบร: สำานกโรค

ตดตอทวไป กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข.

จนทนา มาลย และชยเวช นชประยร. (2552). ลกษณะทางระบาดวทยา ของผปวยไขหวดใหญสายพนธใหม

เอช1เอน1 2009 และไขหวดใหญสายพนธตามฤดกาล. รายงานการวจย. วารสารโรงพยาบาล

สมเดจพระบรมราชเทว ณ ศรราชา. มถนายน-สงหาคม 2552.

ชาญชยณรงค ทรงคาศร. (2555). การเขยนรายงานการสอบสวนทางระบาดวทยา.เอกสารอดสำาเนา(มปพ.)

ชษณา สวนกระตาย และธานนทรอนทรกำาชย. (2548). เวชศาสตรรวมสมย. กรงเทพมหานคร: คณะ

แพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

เชดลาภ วสวต. แนะแนววจยทางภาวะวทยา; 2534.

ปราโมท ไมกลด. (2004). สารานกรมไทย ฉบบท12 สบคนเมอคนวนท9 มนาคม 2556 จากเวบไซต

http://www.neutron.rmutphysics.com/sciencenews/index.php?option=com_content

&task=view&id=2125&Itemid=4.

ไทยรฐออนไลน.(2556). ขาวตางประเทศ. สบคนเมอ 27 เมษายน 2556. จากเวบไซต http://www.

thairath.co.th/content/oversea .

ธวชชย วรพงศธร, การเขยนอางองในรายงานวจย. คณะสาธารณสขศาสตรมหาวทยาลยมหดล; 2534.

พระราชบญญตบรรเทาสาธารณภย (2550). ราชกจจานเบกษา เลมท 124 ตอนท 52ก กนยายน 2550.

ไพบลย โลหสนทร. ระบาดวทยา : Epidemiology. กรงเทพฯ: โรงพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย; 2538.

พนธทพย รามสต. ระบาดวทยาสงคม : Social Epidemiology. กรงเทพฯ: พ. เอ. ลฟวง; 2540.


ศภชย ฤกษงาม. แนวทางการสอบสวนทางระบาดวทยา. กองระบาดวทยา; 2532 .

ศนยขอมลเพอการชวยเหลอผประสบภยจากนำาทวม. (2556). รวมขาวสถานการณนำาทวม.สบคนเมอ.

27 เมษายน 2556จากเวบไซต http:// www.thaiflood.org.

ศนยเตอนภยพบตแหงชาต.(2556).ขอมลออนไลน.สบคนเมอ27 เมษายน 2556.จากเวบไซต/www.ndwc.

go.th/web/

สมโภช รตโอฬาร. (2544). “ความรทวไปเกยวกบสาธารณภย” ในเอกสารการสอนชดวชาการจดการ

สาธารณภย หนวยท 1 มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช.นนทบร: สำานกพมพหาวทยาลยสโขทย

ธรรมาธราช.

สมโภช รตโอฬาร และสดาว เลศวสทธไพบลย.(2553). “อบตเหตและสาธารณภย” ใน เอกสารประกอบ

การสอนชดวชาการสาธารณสขทวไป. มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช. นนทบร: สำานกพมพ

มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช.

โสภณ เอยมศรถาวร. การเขยนรายงานการสอบสวนทางระบาดวทยา. เอกสารอดสำาเนา. กองระบาด

วทยา; 2543.

สถาบนสารสนเทศทรพยากรนำาและการเกษตร. (2551).ลมนำาหลกและการจดการกลมลมนำา. สบคนเมอ

27 เมษายน 2556.จากเวบไซต http://www.haii.or.th/wiki/index.php

อมรลลารศม สมบต ลลาสภาศร กำาธร มาลาธรรม และ พรรณพศ สวรณณกล. (2547). Septic Shock:

Current Controversies Management. กรงเทพมหานคร: ราชวทยาลยอายรแพทยแหง

ประเทศไทย.

อรพรรณ แสงวรรณลอย การเขยนรายงานการสอบสวนโรค. เอกสารอดสำาเนา. กองระบาดวทยา; 2532.

อรวรรณ ชาแสงบง. การเขยนรายงานการสอบสวนทางระบาดวทยา. เอกสารอดสำาเนา. ศนยระบาด

วทยาภาคตะวนออกเฉยงเหนอ; 2532.

แอนน จระพงษสวรรณ. (2552). การจดการสาธารณภยทางการพยาบาล. วารสารพยาบาลสาธารณสข.

ปท 23. ฉบบท 2 พ.ศ. 2552.

จตร สทธอมร บรรณาธการ. ระบาดวทยาคลนก: CLINICAL EPIDEMIOLOGY. 1ed. ขอนแกน; 2530.

คณะแพทยศาสตรศรราชพยาบาล. (2556). สาระนารเรองดรคไขหวดใหญและไขหวดนก. สบคน

เมอ 26 เมษายน 2556 .จากเวบไซต http:// www.si.mahidol.ac.th/Th/division/siic/

admin/news_files/13_29_1.doc

Ahlbom A, Norell S. Introduction to Modern Epidemiology. Sweden: Epidemiology

Resources Inc.; 1984.

ASEAN Disaster Risk Management Course.(2012) Towards Total Disaster Risk Manage-

ment Approach. United Nations Office for theCoordination of Humanitarian Affairs

(UNOCHA). 86-89.Center of Disease Control and Prevention.(2012). สบคนเมอ

วนท 17 มนาคม 2556 จากเวบไซตhttp://www.bt.cdc.gov/disasters. July 2012.


Beaglehole R, Bonita R, Kjellstrom T. Basic epidemiology. Geneva: World Health Organi-

zation; 1993.

Beaglehole R, Bonita R, Kjellstrom T. Teacher’s Guide Basic Epidemiology. 2 ed. Geneva:

World Health Organization; 1994.

Dos Santos Silva I. Cancer Epidemiology: Principles and Methods. 2 ed. Lyon; 1999.

David M. Morens, Jeffery K. Taubenberger and Anthony S. Fauci. (2008). Predominant

Role of Bacterial Pneumonia as a Cause of Death in Pandemic Influenza: Impli-

cations forPandemic Influenza Preparedness”. The Journal of Infectious Diseases

Vol.198 No.7.2009.

Henekens CH, Buring JE. Epidemiology in Medicine. Boston: Little, Brown and Company;

1987.

Last JM. Dictionary of Epidemiology. International Epidemiology Association; 2001.

Mausner JS, Kramer S. Mausner & Bahn Epidemiology - An Introductory Text. 2 ed.

Philadelphia: W.B. Saunders Company; 1985.

Michael R. Berren, Allan Beigel and Stuart Ghertner. 1980. A typology for the classification

of Disasters.Community Health Journal.Vol.16, No.12. 1980.

Vaughan JP, Morrow RH, editors. Manual of Epidemiology For District Health Management.

Geneva: World Health Organization; 1989.

World Health Organization (WHO). (2002).Communicable Diseases Working Group on

Emergencies. Flooding and Communicable Disease: risk assessment and preven-

tive measures.สบคนเมอวนท 17 มนาคม 2556 จากเวบไซต http://www.amed.go.th/

rta_med/prevent/imagess/nature/a1[1]titipum.doc.

World Health Organization (WHO). (2003). Influenza: Fact sheet. สบคนเมอวนท 18 มนาคม

2556. จากเวบไซต http://www.who.int/mediacentre/factsheets/2003/fs211/en/.

The United Nation Office of the Disaster Reduction.(2013) SRSG for Disaster Risk

Reduction. วนท 18 มนาคม 2556.จากเวบไซต http://www.unisdr.org/we/inform/

terminology.

The United States Federal Emergency Management Agency.(2012). Disaster risk reduction

(DRR). วนท 18มนาคม 2556.จากเวบไซต http://www.fema.gov/plan-prepare-mitigate.

U.S. Department of Interior.U.S. (2012)Geological Survey documents.วนท 18 มนาคม 2556.

จาก เวบไซตhttp://earthquake.usgs.gov/earthquakes/eqarchives/year/eqstats.php.

สำนกโรคตดตอนำโดยแมลง

กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข

88/21 ถนนตวานนท อำเภอเมอง จงหวดนนทบร 11000

www.thaivbd.orgกรมควบคมโรค

กระทรวงสาธารณสขโหลดฟรทวไทย


Date post:	06-Aug-2020
Category:	Documents
Upload:	others
View:	5 times
Download:	0 times

สาธารณภัย ที่เกี่ยวข้อง...

Documents