jun yu'un snojpel sok sts'ibajel junta jbats'il k'optik
LIBRO DEL ADULTOPoblación Tzeltal
Delegación Chiapas
INSTITUTONACIONAL PARALA EDUCACIÓNDE LOS ADULTOS
jun yu'un snojpel sok sts'ibajel junta jbats'il k'optik
SECRETARÍA DE EDUCACIÓN PÚBLICAINSTITUTO NACIONAL PARA LA EDUCACIÓN DE LOS ADULTOS
Secretaría deEducación PúblicaMiguel Limón Rojas
Dirección General delINEAJosé Antonio Carranza
Dirección académicaLuz María Castro Mussot
Unidad de producciónde mediosClaudia Giménez Mercado
Delegación estatalAntonio Zazueta Armenta
Coordinación técnico-pedagógica del proyectoindígena estatalJavier Yau DorryMa. Elvia Paredes Guerrero
Desarrollo de contenidosRamón Vázquez CruzDomingo Hernández Santiz
ColaboraciónGermán Morales Núñez
Asesoría técnico-pedagógicaDirección de Contenidos,Métodos y Materiales
Asesoría lingüísticaOtto Schumann Gálvez
Producción editorialJ. Alberto Rivera Sánchez
Diseño gráficoAdriana Corral HernándezAngélica G. Anaya AcevedoCarlos Ramírez BenítezRicardo Osorio JiménezMaría E. Martínez NavarroNorma Gpe. García ManzanoPilar RodríguezSonia T. Ruiz Contreras
IlustraciónRafael Delgado Rangel
Fotografía de portadaLuis Villaseñor Valadez
Cuidado de la ediciónJavier García ManzanoJulio C. Tovar HernándezGuillermo Campos NavaJ. Antonio Romo Arellano
© 1997 Instituto Nacional para laEducación de los Adultos.Edición 1999ISBN 968-29-3430-3 (Obra General)
ISBN 968-29-3437-0
Derechos reservados conforme a la ley.Prohibida su reproducción total o parcialpor cualquier medio.Impreso y hecho en México.
sjochibal chajpanbil k'op junsbabial pojch jun 1
sbabial chajpanbil k'op jun 1schebal chajpanbil k'op jun 2
schebal pojch jun 2yoxebal chajpanbil k'op jun 3schanebal chajpanbil k'op jun 4
sjo'ebal chajpanbil k'op jun 5
yoxebal pojch jun 3swakebal chajpanbil k'op jun 6sjukebal chajpanbil k'op jun 7swaxakebal chajpanbil k'op jun 8
schanebal pojch jun 4sbalunebal chajpanbil k'op jun 9slajunebal chajpanbil k'op jun 10
Indice
5
9
11
23
33
35
49
57
71
73
99
115
139
141
149
sjachibal chajpanbil k'op jun
\rtlfl.
te jbil
5
• lajinaik spasel te bin kechatik ta pasel li' ta jisbil jun.
6
• lajinaik spasel te bin kechatik ta pasel li' ta jisbil jun
7
• Iajinaik spasel ta jochol jisbil te sbak' ixim jich bit'ii pasbilix ta ilel.
8
te schambalamul lum k'inal9
nojpa
sbabial chajpanbil k'op jun 1
te alaxaxetik
e a •
• bin chi' pajiluk ay ta alum k'inal
• li' ta chajpanbil jun ya yich' na'beyel sba te tut k'opetik e,a,
11
mes
nen
bej
• k'oponaik nail te k'opetik te ay ta awa'el sok ta spatilal makaik te tut k'op e.
12
e
• ts'akaytesaik te k'opetik te ma'ba ts'akal ja' me ya atuuntesik te tut k'op e taspatilal k'oponaik xan.
e
13
te mes
te nen
te bej
te petet
te jtep
• k'oponaik te k'opetik te ay ta k'exanil sok ta spatilal• ts'akaytesaik te k'opetik ja'me ya atuuntesik te tut k'op e
e
14
te alaxax
te ajan
te pata
• k'oponaik nail te k'opetik te ay ta awa'el sok ta spatilal makaik te tut k'op a.
15
a
a
• ts'akaytesaik te k'opetik te ma'ba ts'akal ja' me ya atuuntesik te tut k'op a, taspatilal k'oponaik xan.
16
a
e
te samet
te alal
te nan
te jalal
te ana
• k'oponaik te k'opetik te ay ta k'exanil sok ta spatilal ts'akaytesaik te k'opetikja' me ya atuuntesik te tut k'op a,e.
17
te ixim
te isim
te mis
te ji
• k'oponaik nail te k'opetik te ay la awa'el sok ta spatilal makaik te tut k'op i.
•
18
• ts'akaytesaik te k'opetik te ma'ba ts'akal ja' me ya atuuntesik te tut k'op i laspatilal k'oponaik xan.
19
•
te itaj
te ixim
te limeta
• k'oponaik te k'opetik te ay ta k'exanil sok ta spatilal ts'akaytesaik te k'opetikja' me ya atuuntesik te tut k'op i.
20
te ji
.
• ts'akaytesaik te k'opotik te ma'ba ts'akal ja' me ya atuuntesik te tut k'op e,a,i ta spatilal k'oponaik xan.
21
e a .
e a i
petet
jtep
alaxax
ajan
ixim
isim
• k'oponaik te k'opetik te ay ta sk'exan ak'ab sok ts'ibayaik ta jochol jisbil teyoxebal tut k'opetik e,a,i
22
schebal chajpanbil k'op jun 2
toj te ujkum
U
• bin yu'un muk' sk'oplal skanantayel te te'etik
• li'ta chajpanbil jun ya yich' na'bey sba te tut k'opetik o u.
23
o
te oxom
te oy
te kojtom
• k'oponaik nail te k'opetik te ay ta awa'el sok ta spatilal makaik te tut k'op o.
24
o
• ts'akaytesaik te k'opetik te ma'ba ts'akal ja' me ya atuuntesik te tut k'op o taspatilal k'oponaik xan.
25
te oxom
te oy
te ton
te on
• k'oponaik te k'opetik te ay ta k'exanil sok ta spatilal ts'akaytesaik te k'opetikja'me ya atuuntesik te tut k'op o.
26
o
u
te u
te us
te sunun
te ul
• k'oponaik nail te k'opetik ay ta awa'el sok ta spatilal makaik te tut k'op u.
27
u
• ts'akaytesaik te k'opetik te ma'ba ts'akal ja' me ya atuuntesik te tut k'op u taspatilal k'oponaik xan.
28
u
• ts'akaytesaik te k'opetik te ma'ba ts'akal ja' me ya atuuntesik te tut k'op o, uta spatilal k'oponaik xan.
29
o
oxom
kojtom
ujkum
sunul
echej
xenen
alal
amay
limil
bilil
• k'oponaik te k'opetik te ay sk'exan ak'ab sok ts'ibayaik ta jochol jibii teyo'ebal tut k'opetik o,u,e,a,i.
30
petuul
a e i o u
mumun
mayil
payel
itaj
limeta
uninja' jbiil
• k'oponaik te k'opetik te ay ta sk'exan ak'ab sok ts'ibayaik ta jochol jisbil teyo'ebal tut k'opetik e, a,i,o, u.
31
naj
a echej
i ul
o ixim
u
ja'jbiil
• k'oponaik nail te k'opetik te ay ta awa'el sok ts'aka sok jun jisbil.
32
oxom
e
nojpa
ka'teltik sok me'tatik33
yoxebal chajpanbil k'op jun 3
t
te jlumaltikI
• alaik te bin yilel te alumalike
• li' ta chajpanbil jun ya yich' na'beyelsba te tut k'opetik t, I, m, k.
35
m k
t
• k'oponaik nail te k'opetik ta spatilal makaik te tut k'op t.
36
te
te
te
te
atat
tut mut
tomut
petet
• ts'akaytesaik te k'opetik te ma'ba ts'akal ja'me ya atuuntesik te tut k'op t
37
t
t
te tael
te tab
te tatubel
te jtat
• k'oponaik te k'opetik ay ta ak'exan sok ta spatilal ts'akaytesaik te k'opetik ja'me ya atuuntesik te tut k'op t jich bit'il pasbilix.
38
te luk
te alal te luluw
te lew te ul
te jlumal te jmolol
• k'oponaik nail te k'opetik ta spatilal makaik te tut k'op I.
39
I
• ts'akaytesaik te k'opetik te ma'ba ts'akal ja' me ya atuuntesik te tut k'op I
40
te
lum
luluw
alal
ta
limeta
lekilaltik
jlumal
• k'oponaik te k'opetik sok ts'ibayaik ta jochol jisbil jich bit'il pasbilix ta sbabial.
41
I
te mamal
mte moem
te mumun
te uman
• k'oponaik nail te k'opetik ta spatilal makaik te tut k'op m.
42
m
• ts'akaytesaik te k'opetik te ma'ba ts'akal ja' me ya atuuntesik te tut k'op m.
43
te mamal te mail
la jman la maliy
• ts'ibayaik te k'opetik te ayik ta yak'olal jochol jisbli.
44
te luk
te kukub
te tokal
te kulentu
• k'oponaik nail te k'opetik ta spatilal makaik te tut k'op k.
45
k
• ts'akaytesaik te k'opetik te ma'ba ts'akal ja' meya atuuntesik te tut kop k ta spatilal k'oponaik xan.
46
k
lekik te jlumal
unin te kulentuetik
unik ak
takin te kajpel
• ts'ibayaik te k'opetik te ayik ta yajk'olal jochol jisbil.
47
k
lok'tayaik te k'opetik te ayik ta bonbilch'ujte'
• ak'a yalbet k'opetik te muk'ul kristianoetik ya me ats'ibay ta bonbil ch'ujte' ja'me ya atuuntesik te tut k'opetik k t l m ta spatilal ak'a ts'ibayik ta jochol jisbil.
48
schanebal chajpanbil k'op jun 4
./I****1?
te najetik
• bin ut'il ya apasik te ja' najik
• li' ta chajpanbil jun ya yich'na'beyelsba te tut k'opetik n, j.
49
n j
n
te nujpunel te anan
te najetik te ajan
te nen te on
te unin ajan te antun
• k'oponaik nail te k'opetik ta spatilal makaik te tut k'op n.
50
n
• ts' akaytesaik te k'opetik te ma'ba ts'akal ja' me ya atuntesik te tut k'op n taspatilal k'oponaik xan.
51
n
te nej
te nanil
te nen
te on
• k'oponaik te k'opetik te ay ta k'exanil sok ta spatilal ts'akaytesaik te k'opetikja' me ya atuuntesik te tut k'op n.
52
te jojmut toj te taj
te jalal•
te jelonel
te jlojom te jelol
te jolil te kojtom
• k'oponaik nail te k'opetik ta spatilal makaik te tut k'op j.
53
•
• ts'akaytesaik te k'opetik te ma'ba ts'akal ja' meya atuuntesik te tut kop j ta spatilal k'oponaik xan.
54
•
te
jaban
jalab
jemel
ta
jalajel
lojom
jalal
• k'oponaik te k'opetik sok ts'ibayaik ta jochol jisbil jich bit'il pasbilix ta sbabial
55
jaj
n .
te naj te jojmut
te naj te ajan
• ts'ibayaik te k'opetik te ayik ta yajk'olal jochol jisbil.
56
sjo'ebal chajpanbil k'op jun 5
te poxtawanej
• bin chameluk bayel ta alumal
• li' ta chajpanbil jun ya yich' na'beyel sba te tut k'opetik p,x,w.
57
p x w
ay pojp ta naj
nopa jun
tut te pus
• k'oponaik nail te k'opetik sok ta spatilal makaik te tut k'op p.
58
p
• ts'akaytesaik te k'opetik te ma'ba ts'akaytesbil ja' me ya atuuntesik te tut k'opp ta spatilal k'oponaik.
59
p
te painil
te pojp
ta patil
ta pajel
• k'oponaik te k'opetik te ay ta ak'exan ta spatilal ts'akaytesaik te k'opetik ja'me ya atuuntesik te tu k'op p
60
p
te pexpen te pata
ta spisil ta patil
• ts'ibayaik te k'opetik te ayik ta yajk'olal jochol jisbil.
61
p
w
we'elil te waj
te awal
te winik
te kawayu
• k'oponaik nail te k'opetik ta spatilal makaik te tut k'op w.
62
w
ts'akoytesaik te k'opetik te ma'ba ts'akal ja' me ya atuuntesik te tut k'op w taspatilal k'oponaik.
63
te
waj
lew
wexal
jaw
jun lewa
wamal
• k'oponaik te k'opetik sok ts'ibayaik ta jochol jisbil jich te bit'il pasbilix tasbabial
64
ta
waj wale' winik
• tsaja te k'opetik banti ay ta yajk'olal lok'onba yu'un ya ats'ibayboy sbiil tejujun lok'onbae.
65
te xanab xun
lapa axanab
pejt alaxax
wolol te kulix
• k'oponaik nail te k'opetik ta spatilal mokaik te tut k'op x.
66
x
• ts'akaytesaik te k'opetik te ma'ba ts'akal ja' me ya atuuntesik te tut k'op x taspatilal k'oponaik.
67
x
te xux
te xul
te xuxubajel
te xulem
• k'oponaik te k'opetik te ayik ta k'exanil sok ta spatilal ts'akaytesaik tek'opetik j'a' me ya atuuntesik te tut k'op x.
68
x
te xux
te axux
te xenen
te axux
te xik
te alaxax
ja' jbil
• k'eluyaik nail te lok'tabil jun ta spatilal tsajbeyaik te sbiil te banti swaelak'abik yu'un ya anakanik ta jochol jisbil.
69
albil ts'ibayel jun
• albeya k'opetik te muk'ul kristianoetik ya me atuuntes ta yalbeyel sok te tutk'ope t,l,m,k,n,j,p,x,w
70
te a'te I sok chombajel71
nojpa
swakebal chajpanbil k'op jun 6
ay bayel lo'bal
• bin a te bayel ya xlok' awu'un ta ats'unub
• li' ta chajpanbil jun ya yich' na'beyel sba te tut k'opetik y, b,'
73
y b
lajchay ch'ix oy
lajuneb yox winik ta wol jay
kom te amay
ay teb nax mayil
bayel ya'binal te'
ay bayel puy ta ja'
• abeya jun senya te tut k'op Y jich bit'il pasbilix ta sbabial.
74
y
• ts'akaytesa te k'opetik te ma'ba ts'akal ja'me ya atuuntes te tut k'op y.
75
y
chan p'ij tomut
ox tom bok
cha' kojt chitam
jo' lejch bojch
tul winik
• ts'aka sok jun jisbil te lok'tabil jun sok te banti ya snujp'in jich bit'il pasbilix tasbabial.
76
5
2
4
1
3
• cholbeyelex awa'ayik ts'aka sok jun jisbil te ajtaliletik ta jun cheb oxebchaneb yu'un ta slajibal spasel te lok' tabil jun.
77
• ojtaya sok ts'ibaya ta yajk'olal te jisbil te yajtalul te biluketik.
78
1 2
3 4
• k'eluya te bin ay ta jujun sepel sok ta yajk'olal jisbil ts'ibaya te yajtalul telok'onba
79
waxak wel lo'bal
lajun xejt' waj
wak pal pajch'
7 juk chep ixim
balun wol narax
• ts'aka sok jun jisbil te lok'tabil jun sok te banti ya snujp'in jich bit'il pasbilix tasbabial
80
10
8
9
6
jun
wokeb
waxakeb
baluneb
lajuneb
jukeb
chaneb
jukeb
cheb
• ts'aka sok jun jisbil te sbiil te jujun ajtaletik.
81
1
9
7
10
6
8 waxakeb
oxeb
jo'eb
5
4
8
3
2
7
8 7
6 5
• k'eluya ja'yeb to biluketik ay ta jujun sepel sok ts'ibaya ta yajk'olal jisbil teyajtalul sok te sbiil te biluketik ay ta jujun sepel.
82
b
0
• ts'akaytesa te k'opetik te ma'ba ts'akalik ja' me ya atuuntes te tut k'op b• jun jisbil ts'aka te k'opetik yu'un schajpanel k'op sok ts'ibaya ta jochol jisbil
te k'opetik te la ats'akix. jich bit'il pasbilix.
83
baj te' ti'bal bej
• jak'a te bin ya awich' jojk'obeyel yu'un te lok'onba sok ya me atsa tey tabanti makatik
• Completa las oraciones con las palabras de abajo.
84
b
• jak'a te jojk'owanejetik.• Completa las preguntas.
85
11buluch kojt mut
jolajun wel ya'binal te
tab ta kojt ich
lajchay p'ij tux ak
chanlajun wol nichim
• ts'aka sok jun jisbil te jujun lok'tabil jun ja'chikan banti ya snujp'in te yajtalulpasbile jich bit'il pasbilix.
80
15
20
12
14
chanlajuneb 14 jo'lajuneb 10
lajchayeb 13 lajuneb 15
lajuneb 11 balunlajuneb 17
oxlajuneb 10 juklajuneb 19
bulucheb 12 waxaklajuneb 20
jo'lajuneb 15 tab 18
• ts'aka sok jun jisbil te sbiil te jujun ajtaletik jich bit'il pasbilix
87
16 20 17 14 19 10
balunlajuneb
lajuneb
tab
juklajuneb
• nail xa atsaj te ajtalil te nakatik ta yajk'olal lok'tabil jun sok nakana ta sepelte ajtale ta spatilal ts'aka sok jun jisbil te lok'onbail.
88
19
ts'ibaya te ajtaliletik te banti jochaitik.ta koel ya yich' bael ajtayel ta jujun
20
10
4
13
17
7
89
• ts'ibaya te ajtaliletik te banti ma'ba ts'ibabilik te banti jochajtik.
xj'achibal ajtal ta jun k'alal ta jo'winik
• ts'akaytesa te ajtaletik banti ma'bay ts'akatik ja'me ya at'un beel te bit'ilpasbilix sok k'eluya ek te ajtaletik ta lalajuneb ta spatilal ts'ibaya ta jocholjisbil.
90
O 1 2 4 7 9
10 11 13 15 18
20 24 27
30 31 32 36 39
40 43 47
50
60
70
80
9010
61
55 59
79
66
73
20 30 40 50 60 70 80 90 100
98 9994 95
85 8782
• ts'akaytesa te k'opetik ja' me ya atuuntes te tut k'op'.
91
sme'mut x'a'tejon me'elya'wilal ja'ale
• ts'akaytesa te k'opetik te ma'ba ts'akal ja' me ya alok'esik• te makbilik ja' chikan te me ya snup'in sba te k'ope.
92
tab Iajuneb scha'winik
cha'winik Iajuneb yoxwinik
oxwinik lajuneb schanwinik
chanwinik Iajuneb sjo'winik
jo'winik
55 60 65 70 75 80 85 90 95
100
• ak'a jun ajtalil te banti jocholik sok ja'me chikan• te me ya snup'in te sbiile jich bit'il pasbilix.
93
5 10 15 25 30 35 40 45 5020
20
kajtaytikik te muk'ul ajtaletik ta lalajunebsok ta jo'jo'win i k.
00100
200
300
20
120
220
320
40
140
240
340
60
160
260
360
80
180
280
380
100
500
900
1300
1700
200
600
1000
1400
1800
300
7OO1100
1500
1900
400
800
1200
1600
2000
94
• na'beya sba te ajtaletik sok ts'ibaya ta jochol jisbil jich bit'il pasbilix tasbabial.
cha'bajk' sok jo'winik
200 300 400 500 600 700 800 900 1000• k'opona sbiil ajtaliletik ta scha' jechel sok ak'a.• ta jochol te ajtal banti ya snup'in sba.
95
sien
che'siento
oxe siento
chane siento
jo'e siento
wake siento
juke siento
waxake siento
balune siento
lajune siento
jo'winik
lajunwinik
jo'lajunwinik
bajk'
bajk' sok jo'winik
bajk' sok lajunwinik
bajk' sokjo'lajunwinikcha'bajk'
100
cha'bajk' soklajunwinik
Ya x'a'tejotik ta pisiltik
Te xun sok yal snich'an jachemik ta junlewa ta slumal. Yo'tik ja' sk'ajk'alelch'iwichajel ya xbajt ta sab soksp'olmal yu'un ya xbajt ta xchonel taslumal. te xmal ja' yinam te xun te yoxtulal yal snich'anik ya xjilik ta naj yu'unskanantayel te chambalametik sok tests'unub96
jok'owanej
• jak'a te jojk'awaneketik.
97
98
sjukebal chajpanbil k'op jun 7
te ch'iwich
ch
• Bin p'olmalil ya aman sok bin achon ta ch'iwich
• li' ta chajpanbil jun ya yich' na'beyelsba te tut k'opetik ch', ch.
99
Ch'
ya jlich' waj we'
bayel ta ch'ix la jpoch' ixim
ay chan wol ch'um
la jman chin pajch'
• k'opona te muk'ul chajp k'opetik sok jisbeya jun senyail te tut k'op ch' jich bit'ilpasbilix ta sbabial.
100
ch'
ch'
in te okow
• ts'akaytesa te k'opetik sok ya me ats'ibay ta jochol jisbilta spatilal na'beya sba te tut k'op ch'.
101
ch
• k'eluya te lok'tabil jun ta spatilal nakanbeya sbiil te bin la ak'eluy sok ya meak'opon beel yu'un jich ya ana'bey sba te tut k'op Ch.
102
chenek' juch' xch'am
ch'iwich poch'bil chij
• k'opona te k'opetik te makatik yu'un te ya atsaj ta spasel banti jochatik jisbilja' chikan lek x'a'yan jilel.
103
pastik te ajtawanej
Ya jpastikik te ajtawanej k'alal ay sk'anelku'untik te yajtayel ja'yeb to biluketik ayku'untikYu'un spasel ja' ito te spasojibal yayich' tuuntesel cheb yejtal ja' senyail
Jxun la sk'ok ox wol ch'um ta jun k'aalsok chan wol la sk'ok ta yoxebal k'ajk'al.Jay wol ch'um la yich' beel ta sawarota ch'iwich te jxun.
7
• k'opona te chajpanbil k'op sok a'yanik sok te amololtak te bin la ana'ik stojol.
104
3 4
• pasa te xjachibal ajtaliletik sok pasa xan ta ajun.
105
2 5 6 2
4 2 5 4
34
81
72
26
47
55
Jpetul la sk'aj balun chol te sk'al sok tejxun la sk'aj waxak chol k'altik. Jay cholla sk'ajik ta schebalik
spasojibal pasbilix ta ilel
Jmikel la spas cheb hectarea te sk'inalyu'un ya sts'un wale' sok oxebhectarea yu'un ya sts'un te ixim.Ja'yeb to hectarea la spas ta spisil tesk'inal; jmikel
spasojibal pasbilix ta ilel
Jmarkox la sman jo' jaw ch'ajan tesbankiltak la smanik ek wak jaw ch'ajan:Jay jaw ch'ajan la smanik ta spisilikjmarkox sok sbankiltak
spasojibal pasbilix ta ilel
106
9 8 17 9 8 17
107
nail ya jkajtaytikikte ajtaliletik teayik ta wa'el
spatilal yajkajtaytikik teajtaliletik te ayikta k'exanil
63358
633598
4881
9204
1356
9246
8900
6721
3452
8012
• kajtaytikik cha' chol ajtaletik sok k'opona te banti albil sk'oplal.
te swok'ibal ajtal
k'alal ay ku'untik bayal biluketik te meya jk'an wok'tik tebuk te yajtulule ja'metey ya xtuun ame to.
Petul ay balun wol xoh'um te me laschon jo' wol ta sawaro. jay wol xan ajilyu'un
• k'opona te chajpanbil k'op sok a'yanik sok te amololtak te bin ya apasik li' taajunik.
108
9 5 4
• pasa te xjachibal te ixta' a'teletik sok pasa xan bayel ta ajun.
109
9 7 2927
7 373
3 686 6 4
64
7 4 4 9 77 9
7
nail ya jwok'tikikte ajtaliletik tawa'el il
spatilal yajwok'tikik teajtaliletik te k'exan
k'exan
110
wa'el
9 3
4 2
9 3
4 25 1
yajtalul pasbil
1
7 9
6 5
6 4
2 3
8 6
5 4
• swok'el cha' chol ajtaletik sok k'opona te banti albil sk'oplal yu'un yascholbet awa'ay bin ut'il pasel sk'an.
111
1514
2712
3821
4521
3612
2615
3821
6424
1810
4232
5341
2420
6662
2514
1513
7111
• jwok'tikik cha' chol ajtaletik sok pasa xan bayel ta ajun.
Jose sok petul la stajik lajunebscha'winik ta koxtal te ixim sok laxchonik ta conasupo waxakebscha'winik ta koxtal te ixim.Ja'yeb' xan koxtal ixim ajil yu'unswe'elinik.
spasojibal spasel ta ilel
Akustin la sk'aj jukeb scha'winik tachejp ta lojomil te ixim.La xat' juk chejp ta lojomil te ixim yu'unswe'elin.Ja'yeb to ta lojomil te ixim ajil xan yu'unxchonel.
spasojibal spasel ta ilel
• k'opona te muk'ul chajp k'opetik yu'un ya apas te bin chikan ta a'ayel.
112
Antun sok petul la stuyik lajunebscha'winik ta ijkajts si'.Te me ja'nax la yeanik jo'eb scha'winikta snaj.Ja'yeb to xan ta ijkatsil sk'an to yu'unyich'el beel ta snaj.
spasojibal spasojibal tal ilel
• k'opona te muk'ul chajp k'opetik yu'un ya apas te bin chikan ta a'ayel.
113
swaxakebal chajpanbil k'op jun 8
te p'isawaletik
• bin p'isawal ya atuuntes yu'un schonel ap'olmal
• li' ta chajpanbil jun ya yich' na'beyel sba te tut k'opetík p',s
115
p' s
Ja'jich ya snojp te jxun
Lek me ko'tan te bit'il k'alal lek xbajt tebiluketikTe me lek xlok te ixime stseet me teo'tanile ja' yu'un ya xu' ku'un stojel tejbet yu'un xpoxil jk'al ja' te pertilisante.Ya to xtoj xan yu'un smanel te pak'yu'un spasel te sk'u' te alnich'aniletiksok ek te sk'u' te ants.Te xmal yu'unix jich ya sk'an a ja' yu'unya x'a'tej bayel ek
• k'oponaik te chajpanbilk'op jun ta spatilal a'yanik ta stojol te bin ya yal tek'op jun.
116
jok' owanejetik
1.- Ta alumal ya yich'ik ta bet xpoxilsk'alik
2.- Ja'yeb to ta koxtal xpoxil k'altik yayich' te jun ektarea te k'altik
3.- Ja'yeb to ta bajk' ixim ya xlok' ta junektarea te me lek kanantabil te k'altik.
4.- Ja'yeb to ta k'ajk'al ya xjala taspasel sk'u' te xmal
5.- Ja'yeb to ta tom snajul ya sts'isbey texmal te sch'alel sk'u'
• k'opona nail te jojk'owanej ta patil jak'a te bin ya sjojk'obet.
117
p
la jman ox p'is ich jti'
ay bayel ta p'ij stomut te ants
lok' sp'alaxil te te'
ya jp'is ka'tel
• k'opana te muk'ul chajp k'op sok maka ta joyol te tut k'op p' sok na'beya sba.
118
p'
• ts'akaytesaik te k'opetik sok ts'ibayaik ta jochol jisbil. ta slajibal k'oponikta juju chol.
119
• k'eluyaik te lok'tabil jun sok ts'akaytesa te k'opetik ya me atuuntes te tut k'ops sok ya me ak'opon.
120
s
Ta jlumaltikik ya tuuntesintik te wartiyasok yantik p'isetik yu'un ya xtuun sp'isel tebiluketik te ayik ya'lel jich ek te ma'yukikya'lel jich bit'il te chenek' te ixim te chabte lew te kaxlan chenek' sok ek te kajpel.Ta yantik lum jich bit'il te kaxlan lumetikte litro ya yich' tuuntesel ja'nax yu'unsp'isel te ayik ya'lel.
jun puletu jun wartiya
jun lata = 16 litroetik
jun almul = 4 wartiya
• k'eluyaik te lok'tabil jun sok na'beya sba te p'isetik ta patil a'yanik ta stojolbin muk'sk'oplal yich'ojik te p'isetik.
121
jojk'owanejetik
1.- Ja'yeb to ta puletuil chenek' ya x'ochta jun wartiya
2.- Ja'yeb to wartiya ixim ay jun almul.
3.- Ja'yeb to litro chab ya x'och ta junlata.
4.- Ja'yeb to kilo lew ya x'och ta junlata.
5.- Bin xan yantik sp'isol ya xtuun taalumal.Lok'taya sok ts'ibaya ja'yeb to jichpajal sok te litro
• k'oponaik te bin ya sjok'obet te jok'owanej sok jak'aik ta lek.
122
a'tejibaletik yu'un slikel biluketik
ja' ito te a'tejibalyu'un slikel biluketik
ya liktikik te kiloetike
ja' ito ya xtuunyu'un slikelte kiloetike
ja'ito ya liktikik sok ja'ito ya skoltayotikte kramoetike ta slikel te kiloetik
• na'beyaik sba te yantik p'iswanejetik sok k'oponaik bin ya yal ta jujun ya'aniliksok a'yanik ta stojol bin stuuk ku'untikik.
123
te me ja'at ay sk'anel awu'un ya xbaatta a'tel ta yan lum ja' lek te yakuk anojpxan te yantik p'isawaletik jich bit'ilsp'isel biluketik. Sok yakuk xan ana'beysba yan a'tejibaletik te ya stuuntesik tekaxlanetike.
• k'opona te chajpanbil k'op jun yu'un sna'el stojol te bin stuuk ku'untikik tep'isetik sok a'ayanik ta stojol ta apisilik.
124
Jojk'owanej
1.- Bin sp'isol yak atuuntes yu'un te ixim
4.- K'alal te antsetik ya spasik k'u'il. Binut'il ya sp'isik te pak' te ya stuuntesik.
5.- Bin ut'il yak ana' bin snajtil yaxbeenat k'alal ya xbaat ta yanyantik lum.
• k'oponaik te jok'owanejetik sok jak'aik ta lek te bin ya sjojk'obeyex.
125
2.- Beluk a'tejibal yak stuuntesik taalumal yu'un sp'isel te p'olmaletik.
3.- Bin ut'il ana' ja'yeb ora yo'tik.
Ta snajul p'olmalil o ta ch'iwich yajmantikik sok chontikik biluketik ta kilojich bit'il te chenek' te ats'am te ti'bal teixim te sakil asukal sok xan yantikbiluketik.
Ja' jich ek ya stak' xu' ku'untik stuunteselyu'un slikel ta arowa o ta kintal.
Te mamal xun la yich' beel ta lum junarowa te schenek' k'alal yakal taxchonel la yich' jojk' obeyel ja'yeb to takilo yich beel.
Yak ana' ja'yeb to kilo chenek' yich'obeel te mamal xun
Te arowa yich' 11 kilos sok olil
Te mamal xun yich'o beel
• k'oponaik te chajpanbil k'op jun sok jak'a te bin ya sjojk'obetex.
126
Te mamal antun takejix te skajpel yask'an sk'ej ta koxtaletik ta olil kintal tajujun.
Jich ma' sna' ja'yeb to kilo ay yich'o tejujun koxtal.
Ja'at xa ana' ja'yeb to kiloetik ay tajujun koxtal yu'un ya yich'olil kintal.
Jun kintal ay 46 kilo
Ta jujun koxtal yich'oj
• k'oponaik te chajpanbil k'op jun sok jak'a te bin ya sjojk' obet.
127
kajtaytikik ta jo'jo'winik
sien
che'siento
oxe siento
jo'e siento
wake siento
juke siento
300
500
600
700
jo'winik
lajunwinik
jo'lajunwinik
chane siento 400 bajk'
bajk'sok jo'winik
bajk' sok lajunwinik
bajk' sok jo'lajunwinik
waxake siento 800 cha'bajk'
balune siento 900 cha'bajk' sok jo'winik
lajune siento 1000 cha'bak' sok lajunwinik
200 400 800
• Makaik te ajtaletik te bay pajalike te makbilike jich bit'il pasbilix ta sbabial
128
200
kajtaytik ta yachil tak'inetik
N$ 1.00 (lajuneb yach'il pexu)
N$ 2.00 (che'yach'il pexu)
N$ 5.00 (jo'e yach'il pexu)
N$ 10.00 (lajuneb yach'ilpexu)
N$ 1.00 + N$ 2.00 = N$ 3.00N$ 1.00 + N$ 5.00 = N$ 6.00N$ 1.00 + N$10.00 = N$11.00
• na'beytik sba te yach'il bik'tal tak'in sok kajtaytikik ta yach'il pexu.
129
= N$ 8.00
N$ 100 N$ 2.00 N$ 5.00
• Kajtaytik te yach'il tak'in ta pexu.
130
N$ 10.00 (la juneb yach'ilpexu)
N$ 20.00 (Tab yach'il pexu)
N$ 50.00 (lajuneb yoxwinikyach'il pexu)
N$ 100.00 (jo'winik yach'ipexu)
• na'bey sba te welewel ta yach'il tak'in te ya xjach tuuntestikixe.
131
N$ 50.00 - N$ 20.00 = N$ 30.00
• wok'tikik te yach'il takin ta pexu.
132
Xun ba'jt ta schonel sp'olmal ta ch'iwich ma'yuk mejochol yawil ta schonel sok ma' xyich' ak'el ta schonelsp'omal.La yich' albeyel te ya la stoj tab yach'il tak'in tesmultaje sok ya la xu' yich' pojbeyel te sp'olmale.Xun la snojp stsobel sba sok te yawal slumale teyawal lume ay la cha'winik ta tul te yawal swinikul teslumale.Ya spas stsobel sbaik yu'un slok'esel te sp'olmalikyu'un ya staik jun yawilik ta ch'iwich.Jich lek te xun te ya snojp me to ja' yu'un slekubteselte slumal.
133
Jojk'owanej
1.- Te me ya yich' k'anbeyel te smulta texun ja'yeb to ya yich' k'anbeyel
2.- Jay tul to yawal swinikul te slumal xun
3.- Jay tul kristianoetik ay ta ch'iwich
4.-Bintik yich'oj bael te xun ta ch'iwich.
5.- Bin ut'il ya xba xchajpan te swokol texun
• k'opona sok jak'a te jojk'owanejetik.
134
Na'tikik yajtayel tak'in
Jich ay likel te winikotik ay sk'anelku'untik te tak'in ya xbootik ta a'tel tak'ejel jun che oxe u beel sok ay cha'oxtul te ya xbajtik ta pinka ta stulel kajpelta slumal sokonusko.Ja'uk me to ay ma'ba lek ya xtojotik ja'yu'un te ma' sna'ik ajtale.ya sk'an ya ana'bey sba ta lek te bik'taltak'in sok te welewel tak'in yakuk ana'ikyajtayel te atak'inik
• k'opontikik sok a'yanojokotik ta stojol te chajpanbil k'op jun.
135
136
k'opona sok jak'a te jok'owanejetik.
137
138
k'ayemaltik ta Jlumaltik
139
nojpa
sbalunebal chajpanbil k'op jun 9
te antsetik t'ujbil te sk'u'ik
• Bin yu'un lom tulan sk'oplalik te jk'intikik ta lumaltik
• li ta chajpanbil jun ya yich' na'beyel sba te tut k'opetikts ts,t',k'.
141
ts t' k'
yax te tsits
tsam te nichim
ts tsaj sbonil te ja'as
yakal ta tsajel ixim
tsej to te lo'bal
• k'oponaik te k'opetik sok ya me ajisbey senya te tut k'op ts yu'un na'beyel• sba te tut k'op ts. jich bit'il pasbilix.
142
• ts'akaytesaik te k'opetik ja'me ya atuuntesik te tut k'op ts ta spatilal k'oponaik
ts
143
t'ujbilt'olok'
t'un
t'ujbilikt'ul
• k'opona te k'opetik makatik yu'un ya atuuntes ta sts'akaytesel te jochatikjisbil te ay ta yalanil.
144
t'
t'
• k'eluya nail te lok'tabil jun sok ts'ibayaik ta jisbil te k'opetik sok ya me ajisbeyjun senya te tut k'op t'.
145
ay k'in ta jlumal
te ants yakal ta ajk'ot
te me lek te jkuxineltiklom lek k'inal
• k'opona te k'opetik sok jisbeya jun senya te tut k'op k' jich bit'il pasbilix tasbabial.
146
k'
k'
• k'eluya te lok'tabil jun sok ts'akaytesa te k'opetik ja' ya me atuuntes te k' sokna'beya sba sok ya me ak'opon beel xaal.
147
k'
sak' jk'u' sk'u'
sak'el k'ibetik sk'in
• k'opona te k'op makalik yu'un ja' ya atuuntes ta sts'akaytesel te jochatik jisbilte ay ta yalanil.
148
slajunebal chajponbil k'op jun 10
ay ta sts'ibayel jun te kerem
r
• bin yu'un ya awal te ja' muk' sk'oplal te snopel ts'ibajel sok sna'el sk'oponeljun ta bats'il k'op.
• li' ta chajpanbil jun ya yich' na'beyel sba te tut k'opetik ts',r.
ts'
149
ts'
• k'eluya te lok'tabil jun sok ts'akaytesa te k'opetik ya me atuuntes te tut k'op k'sok na'beya sba sok ya me ak'opon beel xaal.
150
sts'unbajotik
ts'ists'e'elants
sts'is
jbats'il
• k'opona te k'op makalik yu'un ja' ya atuuntes ta sts'akaytesel te jochatik jisbilte ay ta yalanil.
151
te ts'un
ta jujun ja'wil ya jpastik te ts'un ixim sokchenek' yu'un ja' jwe'el kuch'bajeltik tajunjun k'ajk'al k'alal bin ora ya jpastik tets'unbajel ya x'a'tejotik ta jpisiltik sokme'tatik jbankiltik
• k'oponaik sok a'yanik ta stojol te chajpanbil muk'ul k'opetik.
152
• jak'a te jok'owanejetik.
153
te kerem ya'ay tajimalta wits
te martomba yaschajpan te ch'ul naj
schon turisna temaruch
• k'eluya te lok'tabil jun sok k'oponbeya sbiil sok ya me amak te tut k'op r jichbit'il pasbilix ta sbabial.
154
r
• ts'akaytesa to k'opetik sok k'oponaik.
155
r
te sk'in kurus
te sk'in kurus k'ayemotik ta spasel yajpastik ta yoxebal k'ajk'al ta yo'ebal u.in te sk'in te bajts'il k'opetik ya spasikyu'un te slok'ib ja'ta schebal ajtal ya spasik ch'alojel tekrus ya sch'alik sok ch'ib sok nichim.ta sk'ajk'alil yoxebal ajtal ya stsob sbaikte winiketik sok antsetik ya spasik junresal.ya schik'ik si'bak sok ya yuch'ik ul patilya swe'ik kaxlan pats'jich ek ya x'ajk'otajik sok te mach'a yastijik te k'ayobil.
• k'oponaik sok a'yanik ta stojol te chajpanbil muk'ul k'opetik.
156
jak'a te jok'owanejetik.
157
• ts'ibaya te bin ya awich' k'anbeyel ta spatilal ak'beya te nopteswanej awu'unte bin la ats'ibay.
158
slajibal chajpanbil k'op jun
• jak'a te bin ya awich' jojk'obeyel sok ya me ats'ibay ta jochol jisbil.
159
1998
Enero Febrero Marzo Abril
Mayo Junio Julio Agosto
Septiembre Octubre Noviembre Diciembre
160
161
swokol te me' jtatik nameyte jme' jtatik te namey obol sbaik lomayik ta uts'inel sok tenbilik ta a'tel patilatal te lekilal yu'un te ajwalil ku'untiksok ma' abotik ya'ayik nojp jun.ta ora ini ma' jichukix ayix mach'ayakal ta p'ijubel.• k'opona sok a'yanik ta stojol te chajpanbil k'op jun.
162
1999
Enero Febrero Marzo Abril
Mayo Junio Julio Agosto
Septiembre Octubre Noviembre Diciembre
• jak'aik te bin ya awich'ik jojk'obeyel.
163
• ts'ibayaik te bin ay chikan ta lok'tabil jun.
164
• jak'a te jojk'owanejetik.
165
• jak'a te jojk'owanejetik.
166
• ts'ibaya junuk tikonbil jun li' ito.
167
ajanbejchitamch'uch'echejiximjunkeremk'utI u mmololnajoxompusp'inrawanexsittont'ultsotsts'i'ulwexxilayanyu'un
AbelBenitoChanalCh'uch'EmilioIrmaJasintoKarmenK'ankujkLuisMikelNikolasOxchukPascualP'inReySantiagoTomasaT'uyuyTSotsTS'i'UlWanuchXixintonilYaxalum
• k'opona sok k'eluya bin ut'il ts'ibabilik te muk'ul tut k'opetik M,A,B,CH sok ekte tut k'opetik m,a,b,ch.
168
• jak'a le bin ya awich' jojk 'obeyel
169
yu'un ya apas ts'ibayelbin yak amulan
170
wokol la awal bankilaletik te laawa'beyik yipal te nojp june.ya jtikonbet jun lekilal koltawanej jichyu'un te la anojpix te k'op june yajkoltayix bajtik ta komon te snojpel tekaxlan k'ope.ja' jlekilaltik ta pisiltik te sp'ijubteselbajtike. jich ito snojpel sk'an te june.
• k'opona te ts'ibabil jun
171
ts'i bajeI
• ts'ibaya te bin amulan spasel sts'ibayele.
173
ts'ibajel
• ts'ibaya te bin amulan spasel sts'ibayele.
174
ALFABETO TZELTAL MANUSCRITO.
175
Este libro se terminó de imprimir y encuadernaren el mes de Diciembre de 1999 en TALLERESGRAFICOS DEL D.F., Puente Moralillo 49Col. Puente Colorado C.P. 01730 México D.F.Tels. 56 35 34 44 56 35 34 61 fax 56 35 34 20
Se tiraron 7500 ejemplares
e e e
a a a
i i i
o o o
u u u
1 1 1
2 2 2
3 3 3
4 4 4
4 4 4
t t t
I I I
m m m
k k k
e a i
5 5 5
6 6 6
7 7 7
7 7 7
8 8 8
n n n
•ij j j
p p p
w w w
x x x
9 9 9
9 9 9
0 0 0
10 10 10
11 11 11
n n n
j j j
p p p
w w w
x x x
9 9 9
9 9 9
O O O
10 10 10
11 11 11
y
b
y y
b b
12 12 13
13 14 14
15 15 16
16 17 17
18 19 20
ch' ch' ch'
ch ch ch
p p p
s s s
18 19 20
40 40 45
45 50 50
80 80 90
90 100 100
ts
ts'
ts
ts'
ts
ts'
t' t' t'
k' k' k'
r r r
35 35 00
23 23 25
25 70 70
60 60 65
65 200 200
Secretaría de Educación Pública
EJEMPLAR GRATUITO
PROHIBIDA SU VENTA