DE TEMPLO ET PAROECIA HAGBYENSl DISSERTATIO TOPOGRAPHICO- HISTORICA P. II. QUAM VKN7A AMPI. FAC. PHILOS. UPSAL. PRiESIDE MAO. ERICO GUST. G EUER H1STORIAH. PROF. REG. ET ORD. HKQG. OROD. HISTORIOGKAPHO ACADKM1.9C SVKCAN^K O CTO DEC i M VIR O , REG. SOCI KT. SC1EKT. UPSAL. REG. SOCIET. SCIERT. WIDAROS' »KC XON SOCIET. SCIENT. AC LITT. HÜM. GOTHOB. MEMBKO. PRO L, A UREA v. v. Auetor FRIDERICUS ADOLPHUS WESTERLING Stip. Leijel. Uplandus. IN AÜDIT. GUSTAV. DIE V JÜNII MDCCCXXIV. H. A. M. S. UPSALUE, EXCUUEBANT RKGIS ACAUÜMI« TYPOGKAP Hl»
Transcript
DE
TEMPLO ET PAROECIA HAGBYENSlDISSERTATIO TOPOGRAPHICO- HISTORICA
P. II.
QUAM
VKN7A AMPI. FAC. PHILOS. UPSAL.
PRiESIDE
MAO. ERICO GUST. G EUERH1STORIAH. PROF. REG. ET ORD.
HKQG. OROD. HISTORIOGKAPHO
ACADKM1.9C SVKCAN^K O CTO DEC i M VIR O ,
REG. SOCI KT. SC1EKT. UPSAL. REG. SOCIET. SCIERT. WIDAROS'»KC XON SOCIET. SCIENT. AC LITT. HÜM. GOTHOB. MEMBKO.
PRO L, AUREA
v. v.
Auetor
FRIDERICUS ADOLPHUS WESTERLINGStip. Leijel. Uplandus.
IN AÜDIT. GUSTAV. DIE V JÜNII MDCCCXXIV.
H. A. M. S.
UPSALUE,
EXCUUEBANT RKGIS ACAUÜMI« TYPOGKAPHl»
mag. ARVIDO AUG. AFZELIOSACR^E REGliE MAJESTATI A SACRIS
ECCLES. ENECOPI AS ET WÄRFRUKYRKA PASTORT,
ERICO BÄCKBERGCOLLEGE SCHOLAS GEVALENSIS,
JOHANN! MELANDERECCLES. HAGBY ET R.AMSTA COMMINISTRO
NEC NON
mag, AD. CHR. GELLERSTEDTCOLLEGE SCHOLiE OREBROENSlS,
Prxceptoribus
Difcipuli Pietas.
DE
PAROECIA HAGBYENSI.
icinae Paroeciae, quae noftrae circumjacent ejusque li-mitant fines, funt plagam verfus feptentrionalem Fangeet Åland, ad meridianam vero Gryta. Ab occidente Pa¬roeciae Tible confinis, ad orientem conterminam habetEcclefiam fibi adnexam Ramfta. Hisce jamjam dictis etquidem arctisfimis circumscripta limitibus, Paroecia fefeextendit Hagbyenfis ab Oriente ad occidentem usque, quafcilicet maxime prolixa, in longitudinem | mill., qua mi-nime vero, in latitudinem § mill. — Ipfam fi refpexerisfoli naturam, magna quidem ex parte reperies ad fum-mam usque asperitatem tumulis collibusque refertum. La-cus ibi nulli, nulla fluminum leniter ftridentium terrarn-
que ubertim irrigantium oblectamenta, nifi,.quem exigui-oris dixeris amplitudinis, amnis, qui a Bredfjo et Grisfjoin Paroecia fjfdrlafa oriundus, lenes fuas volutans undasflexuofoque procedens curfu per Paroecias Åland, Tible,Hagby et Gryta, in lacum denique defluit Fittja-fjS, finumMceleri, a Sdfva, Diverforio publico, quod longo praeterla-bitur fpatio, dictus Sdfva-ä.
Area Paroeciae eft o. 2$, et quod excurrit, mill.quadr. et ifto fuo ambitu 370 circirer complecritur jugera(St/. Tunnland) agrorum, quorum partem dimidiatam fru-mentis quotannis feminant; eft enim heic, ut alibi, ager induos orbes annuos diftributus. Praedia integra, quorumcenfus imminutus vel accuratius exaequatus (Förmedlade Man-tal) XXI cum quinque octantibus in Paroecia numerantur,quorum IV cum tribus octantibus cenfitica (Skatte), IXcum quadrante libera QFrdlfe^y I cum quinque octantibus
immune (FralfeSäteri), II cum quinque octantibus fifcalia(Krono) et III cum tribus quadrantibus immunia equeftria[Berußade Sdteri). Ante vero illam tequiorem cenfüsdifiributionem XXVII cum tribus quadrantibus habitafuerunt prtedia n). Noftra! adnexa eft Paroecia Ramfta,XXIV" cum quadrante coaequati cenfus continens praedia:ambse Profesfori Kalfeniano Üpfal. Praebendorum loco ad-dietas b).
Solum ipfum, fi qua? ras, quibus conflatum fit elemen-ris, humum atram invenies, asque ac terram argiiiaceam.Quamvis vero glebae non ubique optima gaudeant natura,*ita ut, nifi humoribus imbrum mitefeant, fteriliores eva-dant necesfe fit; tarnen fimetis collectis fecundantur et
praeeipua agricolarum cura et indefesfo plane labore latinunc temporis campi ita funt exculti, ut Cerealium mu-nerum, non modo quanrum ad rem familiärem fuppedi-ter, verum etiam, nifi annonas infelix intervenerit difficul-ras, quod venale fit, fuis Iargiantur cultoribus. Fruges, nonnifi quae his in regionibus ufitatisfimte, funt Seeale cere-ale, Hordeum, Triticum, Pifie etc. —• Linum Cannabis-que ad ufum vix domefticum coluntur. Jn rem pecuari-am licet magno ftudio defudetur, modicus tarnen exindepereipitur fruetus, cum prata ibi exigua parum armentisofFerant graminis, et faltibus praeterea fere fierilibus atque
a) Quae in aerarium quovis anno redeunt, fecuncum pretium pr.-ejto-rum (Hemmansvårde), ultro tributa (Bevillning) fummam conficr-unt 250 Thaler. Imper. 36 Sch. Sp. — Decimae (Kronationde}57 tonnas cum feptem octantibus et duos modiolos cum ■§• faciunt.
b) Qui primus Profesfor Kalfenianns hasce adeptus fuerit Ecclefias,fuit Er. Kinmark, a. 1764 Prof. Kalfen. a. 1771 Paft, in Hagbyet Ramfla.
sn i5
fabulofis pecora parcius pafcanrur. Ufui cujusque proprioad acdificia foltern condencia hand fuffipiunc filva?, exce-piis tamen paucis prtediis, ut Eka, Filke et Ekbolaada.
Mulra iicer mellis fine fumtu comparandi in pra-tis, hords arboribusque arrideat commoditas, cura ta¬nden apum negligitur. Domicilia incolarum, quteexternsefaltem pi\x fe ferunt fpeciem frugalitatis, ad parum funtexfiructa altitudinis, fub ftramentitiis plerumque tectis.
Qui tamen opibus proe cereris eminent, ruftici am-pliores jam exredificandas curarunt domos hortulos-que circuin condendos. Multas inter faxorum lapi-dumque firues nulli tamen infigniorcs exfiftunt montes,nee ulla metalliferae venee veftigia. Natura quamvis plu-rimis noftroe Paroeciae locis optimi gratislimique denega-tos voluerit fitüs honores, lastas tamen fegetes haud inju-cundis vicibus amoena commutant prata, graminea variis-que floribus veftira, quorum multa aquis antea fuisfe fub.merfa ipfa foli natura loquitur. Nec defunt heic exem-pla eorum, qui, paludibus per incilia ficcatis, fibi Patriae-que fertilisfimos paraverint campos. Ut vero certa fintgraviore annona mutuandi fubfidia, in publico ParoeciaeGranano c), quod CC ronnas capit, certa pro quovis prae-dio frumemi portio recondita fuit, mutuandisque jam dis-penfatis, fenus fub hafta venditum in pecunias converri-tur, Templi inter et Granarii fifcum dividendas. Vitam
c) Quod a. MDCCC cura Paft. Sv. Casp. Wijkman conditum fuit;
16 —
in Paroeda noftra anno praefenti degunt CDXV homines,quorum fequioris fexus Tunt CCIV d).
Equitum IV, Peditum VI arm3ntur. Ingenium vulgicöme, probum, laboris fimul pariens, benignum; quam-quam omnino noftri nunc temporis vanitas et victus cu!-rusque luxuria heic quoque pedetentim invalefcere in-ceperit.
Noftra eft Paroecia in quinque pagos O (Rotar} di-v'ifa, quorum ad primum, in parte orientali fitum, fequen-tés pertinent Vici: Brunna f)y II cum quadrante conti-
d) Nutnerom incolarum per LXX annos fequens indicabit tabularumEcclefiafttcarum compendium :
Anni. Summa Natt. Denati. Anni. Summa Nati. Denati
1766 387 12 9 »805 426 12 1 +1770 375 *4 8 IS to 441 *9 15.1775 362 9 12 •815 446 21 i 1
1780 377 19 11 1820 456 *5 21
1785 39? *3 13
é) Qaae etiam Paroectae diftributio in Lege pagana (Byordning)a. MDCCLXXXIX fancitå (Vrvatur.
/) Brummm. in Litt. Honorii III. in Parte Dis. noftrse i:a.
===== I?
nens prtedia, Skornome g); uno conflans prucdio et Thor-fätva A), qui 111 prtedia complectitiir.
Pagus fecundus juxra Templum fitus conrinet: Hagby-by f), Domicilium Sacerdotale, (édem aeditui pluraque prtcdia in fumma III cum dimidio continens, quorum illudbene jucundeque fitum pfatis agrisque prce ceteris eminetfrugiferis, et Foekfia å), immuni praedi® equeftri unius,cum dimidio liberi praed. conftans, molamque er farina-riam et ferraroriam habens. Ad pagum tertium. in parteoccidentali fitum.) pertinent: Sunnanä /), pracdium immu¬ne Paroeciae vetuftisfimum quinque octanr;um prred., mo-la farinaria et ferratoria gaudens, bene aedificatum fitum-que, Mojbro w), Vicus II cum quadrante praed., cujus al¬tera pars ditioni Reg. Academiae Upfal., altera VillasSiinnanaenßr eft fubjecta cr Hillinge n), Vicus, uno cum tri-bus quadrantibus praed. conftans. Pagus quartus ad occi-
g) Scornerme. Ibidem.h) Porfedre. Ibid. Hocce vero mendum in antiquo hoc diploma-
te abfque dubio ipfe intuiit Frediani. Legendum enim porfedrehodie Thorfåtra.
i) Ex Vico ilio, ut fupra monuimus, Paroecia ipfa forfan fuit tmn-cupnta. Cfr. p. i.
k) In chartis quibusdam legitur Kockßad* in BaittU For kfa.I) Hane Villam Senriato Reg. S»'„ B. ffoh. Cafun. Fleming Compenfa-tioni (Vederlag) olim datam fuis-fe, perhibet Salvius. Huncetiam antiquitus roulca pertinuisfe prsedia, ex veteri codice cen-fuali (ffordbok) coHigere licet.
• m) Muabro. Litt. Hon. III. Nomen fortitus narratur ex dnafcus Vir-ginibus, qoaé Vicum ifiuiti primutn sedificandum curavere.
«) Hyldincke. Litt. Hon. I IL
18 =====
dentem etiam vergeus has habet villas: Valtby o), II prard.continens, quorum ad fedem hospitiorum milit. Magiflri(Qvartermastare Boßalle) ed adfcr-iptum alterum, Pracdiumaccessorium (Augmentfhmman) alterum, Ftlke p), tiibutari-um praed. equeflre, quod uno et Ekbolanda q) immunepraed. equeftre, quod uno etiam couftar pracdio. .Pagusquintus ad meridiem vergir, fequentes continens villas:Eka r) , praed. immune unius praed ii machinå trirurandi gau.dens et Forfat immune praedium equelire, unuin cumtribus quadrantibus praed. complectitur.
De natura praefertim regionis praediorumque habit u-praefatus, a re haud alienum duxerim, fi, quae interciperevaluisfem, antiquitaris monumenta, heic, ur alibi in vici-nia Antiquae Üpfaliae, exftantia eam adumbraturus. Inregione enim et terra, tantis remotisfimoe vetuftatis mo-numentis referta, quae antiquisfimae Seandiae Heroum im-biberit fanguinem, ossaque, et cineres gremio fovet atquetuetur, vei minima necesfe eft exfufciter plaga magnaminter cumulos caftarnquc parrum obdormientimn reveren-
o) Noraen, fi opinari licet, derivandum videtur a Val, Valur (Mor-tuus), ex quo Vallhall (Sedes Mortuorum), Valflad (Pugnae locus)et By l. Bu (Sedes, locus); multae etiam exftant hane inter Vil¬lain et Vifsgärde in Par. Ramfla fosfae turnulique fepulerales.Huc etiam accedit, quod, cum hortus ibi conderetur, cranium fue-rit inventum humanum*<p) Philet. Litt. Hon. III.q) Ecabolfa. Ibid. Iblanda I. Sktbolanda. Salvius. Fuifc etiara iu tresolim partita Villas: Eka, Bo et Landa.r) Eca. Litt. Hon. III. Quam inaequabilis fit prae fundi amplitudinediftributio praediorum (Mantalsindelning), exempli inftar afferatur:JEfea et Vallby, quae ex uno praed. unuraquodque conftant, illudCDLXVIII omniuro generum jugera, hoc LVIII folummodo com-plectuntur.
Limine Templi lapis jacet runicus contufus, cujus in-fcriptionem, rempore nunc quidem deletam, videas apudGoranfon in collectione lapidum runicorum, Bautil N;o 362.
Juxta Vicum Mojbroenfem olim lapis locatus diciturrunicuS» qui exftat in Bautil N;o 360.
Ad amnem Fockßaenfem duo locati videntur lapidesrunici quadrangulares inrer fosfas, lapidibus cinctas, inquibus Gigantes rurnor popularis asferit fuisfe fepultos.Horum in altero multee funt excavationes, vulgo dicraeFlfquarnär /), quae quidem plebs, fuperftitione imbuta,ani prsefenim, reverentia quadam profequuntur atque re-ligione t). Infcripta, aetate nunc derrita, videntur verbain Bautil fub N:o 350. Alterum invenies in BautilN:o 358.
Ad puteum in domicilio Paftoris lapidem runicumhodie reperimus, ad Molam SuuuanSmfem olim erectum,fedecim quoque circumftantibus, nulla gaudentibus in-fcriptione, lapidibus. Sedem judicialem heic quondamfuisfe et traditur et fidei haud videtur abfonum. Infcri-ptae litterse exftant in Bautil N:o 361, quas licet explica-
/) Vide Disf. E. P. Setahn, Opinion, vuigi nonnull. impriro. circaritus Sacrosin Norrlandia refid. filtens Prcef. Ol. Kolntodin, Upfal.MDCCCXV-
/) Vide Hermanfons Disfert. De unctione bpidiur. Upfal. MDCCXXVet Sjöborgs Nomenclatur för Nord, Fornlemn.
2.0
in difficiks, ob inufitatiorem Runatum formam fitumque,heic inferere juvat;
TumUli majnrum haud raro in Paroecia noftra exftanthumo et rudere plerumque conflati, quorum maximus adVicum Mojbro in altkudinem fex circiter exporrigitur ul-nas. In colle quodam edito ad Vicum Hagbybij multietiam occurrunt tumuli fepulcraks, quorum uno reclufourna cineribus repleta, carbones, ossa exufta, frufta quse«dam ferrea, gladii inftar, paulio vero ante enfis quidamargenco ligatus, fuerunt invema u). Fosfte quoque qua-dratse fsepisftme vel oblongae lapidibusque cinctae qualibetfere parte Paroeciae exftant, ut ad Villam Fockftaenfem, adSnnnanä, in prato apud Vicum Hagbyby, Vicique Möjbro-erdis parte occidentali.u) A. MDCCCXVll d. III Aug. tumulum fepulcralem, lapide runico
haud longe diftanti, ad Vicum Ingla in Par. Tible ego ipfe re+ciufi, ibique inveni urnam fictilem, folidam, carbonibus«t gemmis re«pletam. aliis vitrej, aliis achatae, aliis cryftalli. Paulio quidem antenummus quidam, rem forfitan onvnem IHultraturus, catellaque fueruntreperta, quse vero ad meam non pervenisfe Cognitionen), eil quodtnagnopere doleam. Rußici Reginam quandam Inga Vico no-men dedisfe fatoque defunctam htic fuisfe concrernatam perhibent.
Corrige: Pag. 6. lin. 1: Pro verbis: verfus vero Orienten lega6 r et
DE7
TEMPLO ET PAROECIA HAGBYENSlDISSERTATIO TOPOGRAPHICO - HISTORICA
