Ch¬ng tr×nh Hîp t¸c L©m nghiÖp ViÖt nam - PhÇn lan

Së N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n tØnh B¾c K¹n

B¸o c¸o kü thuËt sè 8

Nghiªn cøu c¸c hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp vµ ®iÒu tra ®Êt

T¸c gi¶:

Bµ §ç ThÞ Ngäc Oanh, Cè vÊn §Þa ph¬ng, N«ng L©m kÕt hîp «ng Lª Am, Cè vÊn §Þa ph¬ng, N«ng L©m kÕt hîp «ng Jussi Kauppi, Sinh viªn Sau §¹i Häc, Thæ Nhìng

«ng Aleksi Lehtonen, Sinh Viªn L©m NghiÖp

Th¸ng 7, 1997

Tãm t¾t Ch¬ng tr×nh hîp t¸c l©m nghiÖp ViÖt Nam - PhÇn Lan

Ch¬ng tr×nh hîp t¸c l©m nghiÖp ViÖt Nam - PhÇn Lan ®· ®îc b¾t ®Çu vµo n¨m 1996 vµ giai ®o¹n ®Çu sÏ kÐo dµi trong 3 n¨m. Ch-¬ng tr×nh ®îc sù ®ång tµi trî cña 2 ChÝnh phñ ViÖt Nam vµ PhÇn Lan. VÒ ph¹m vi ®Þa lý, dù ¸n tËp trung vµo vïng nói cña tØnh B¾c K¹n, n¬i mµ l©m nghiÖp ®îc coi lµ tiÒm n¨ng chÝnh cã thÓ ®ãng gãp cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ vµ x· h«Þ. D©n ®Þa ph¬ng, chñ yÕu lµ ngêi d©n téc thiÓu sè gÆp nhiÒu khã kh¨n vÒ kinh tÕ vµ x· héi, do thiÕu c¸c c¬ héi t¨ng thu nhËp. Cïng lóc ®ã, miÒn nói còng ®ang ®èi mÆt víi sù tµn ph¸ rõng rÊt khèc liÖt vµ sö dông kh«ng cã hiÖu qu¶ c¸c nguån tµi nguyªn. Môc tiªu ph¸t triÓn cña dù ¸n lµ ®Ó ®ãng gãp vµo sù ph¸t triÓn n«ng th«n bÒn v÷ng ë khu vùc miÒn nói ë ViÖt Nam, th«ng qua viÖc lång ghÐp c¸c ho¹t ®éng l©m nghiÖp trong viÖc sö dông ®Êt vµ kinh tÕ n«ng th«n. Nh÷ng nhãm môc tiªu cña ch¬ng tr×nh lµ c¸c hé n«ng d©n, c¸c nhãm d©n téc, c¸c c¸n bé chuyªn ngµnh ë tØnh, huyÖn, x· vµ bé m¸y hµnh chÝnh l©m nghiÖp quèc gia. ChiÕn lîc cña dù ¸n lµ ®a ra vµ tuyªn truyÒn viÖc qu¶n lý rõng bÒn v÷ng vµ c¸c thùc nghiÖm trång rõng kh¸c ®Ó thay thÕ cho viÖc du canh vµ c¸c h×nh thøc sö dông ®Êt kh«ng v÷ng bÒn. ViÖc thùc hiÖn dù ¸n sÏ lµ mét qu¸ tr×nh liªn tôc cña viÖc tham gia nghiªn cøu vµ øng dông. Nh÷ng néi dung cña dù ¸n sau ®©y t¹o ra chiÕn lîc thùc hiÖn: (i) x©y dùng n¨ng lùc, (ii) ph¸t triÓn céng ®ång, (iii) tuyªn truyÒn vµ (iv) gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸. Nh÷ng môc tiªu tríc m¾t t¬ng øng víi c¸c bé phËn ë trªn lµ (i) thiÕt lËp, kiÓm tra c¸c c¬ chÕ trî gióp n«ng d©n / chñ rõng ë cÊp th«n b¶n, (ii) t¨ng cêng n¨ng lùc cña c¸c c¬ quan hiÖn cã trong viÖc cung cÊp dÞch vô khuyÕn l©m (iii) chuyÓn giao kinh nghiÖm thùc tÕ tõ nh÷ng lµng, x· thÝ ®iÓm cho c¸c vïng l©n cËn, tØnh vµ cuèi cïng lµ toµn quèc vµ (iv) thiÕt lËp hÖ thèng kiÓm tra vµ ®¸nh gi¸ ë c¸c cÊp kh¸c nhau. C¬ quan thùc thi dù ¸n lµ Së N«ng NghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng Th«n ë tØnh B¾c K¹n vµ Bé N«ng NghiÖp vµ Ph¸t TriÓn N«ng Th«n, trong ®ã UBND tØnh B¾c K¹n vµ Bé N«ng NghiÖp vµ Ph¸t TriÓn N«ng Th«n lµ c¬ quan cã thÈm quyÒn cña Ch¬ng tr×nh. T vÊn hç trî lµ c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n indufor phèi hîp víi c«ng ty TNHH Ph¸t triÓn rõng Enso vµ c«ng ty TNHH quèc tÕ FTP.

Nhãm ho¹t ®éng:

Së N«ng NghiÖp vµ Ph¸t TriÓn N«ng Th«n -tØnh B¾c K¹n

¤ng NguyÔn V¨n ViÖt, Gi¸m §èc Ch¬ng tr×nh, Gi¸m §èc Së ¤ng Vò LuËn, Th ký Ch¬ng tr×nh, C¸n bé l©m nghiÖp ¤ng Ng« TÊn, KÕ to¸n ¤ng L¬ng Hoµng Long, C¸n bé ch¬ng tr×nh Bµ Bïi ThÞ Khoa, Thñ quü

L©m trêng huyÖn Chî §ån

Page 1 of 33

¤ng Hoµng V¨n Hîi, Gi¸m §èc l©m trêng ¤ng Tr¬ng Quèc Tù, Trëng phßng kÕ ho¹ch cña l©m trêng ¤ng §ång Kh¸nh Hng, Kü s l©m nghiÖp ¤ng Hoµng V¨n TuyÓn, Trung cÊp l©m nghiÖp ¤ng Hoµng V¨n Chiªm, Trung cÊp l©m nghiÖp ¤ng Vi H÷u Kia, Trung cÊp l©m nghiÖp ¤ng T¹ H÷u Huúnh, Trung cÊp l©m nghiÖp

Tr¹m khuyÕn n«ng cña huyÖn Chî §ån

¤ng Lu©n Sü Thi, Kü s l©m nghiÖp

C¸c Cè VÊn cña Ch¬ng tr×nh vµ trî lý cña hä

¤ng Petri Lehtonen, Cè VÊn Trëng kü thuËt (CTA), c«ng ty indufor Oy ¤ng Anders Wikberg, Cè VÊn HiÖn Trêng, c«ng ty Ph¸t triÓn Rõng Enso Bµ §inh ThÞ V©n, Trî lý, Phiªn dÞch cña Cè VÊn Trëng kü thuËt ¤ng Lª Tiªn Phong, Trî lý, Phiªn dÞch cña Cè VÊn hiÖn trêng.

§Þa chØ liªn l¹c:

Ch¬ng tr×nh Hîp T¸c L©m nghiÖp ViÖt Nam - PhÇn Lan

Lêi nãi ®Çu

Ngêi d©n huyÖn Chî §ån thiÕu ruéng ®Ó s¶n xuÊt l¬ng thùc. HÖ qu¶ cña viÖc nµy lµ ®Êt rõng ®îc dïng ®Ó trång c©y l¬ng thùc nh»m ®¶m b¶o an toµn l¬ng thùc. Ch¬ng tr×nh nh»m t×m kiÕm nh÷ng gi¶i ph¸p thay thÕ cho h×nh thøc sö dông ®Êt thiÕu bÒn v÷ng cæ truyÒn trong vïng thö nghiÖm - n¹n ®èt n¬ng rÉy. Mét ®iÒu hiÓn nhiªn lµ víi mËt ®é d©n sè hiÖn nay th× giai ®o¹n phôc ho¸ ®· trë nªn qu¸ ng¾n cho mét qu¸ tr×nh du canh bÒn v÷ng. Ch¬ng tr×nh khuyÕn khÝch nh÷ng h×nh thøc sö dông ®Êt bÒn v÷ng, æn ®Þnh vÒ m«i trêng ®ång thêi n©ng cao ®êi sèng kinh tÕ cña ngêi n«ng d©n.

Sau khi ch¬ng tr×nh tiÕn hµnh c¸c ®ît nghiªn cøu vÒ thÞ trêng, c«ng nghÖ thÝch hîp, vµ hç trî x©y dùng c¸c m« h×nh tr×nh diÔn - nh÷ng ®ión h×nh cña viÖc sö dông ®Êt bÒn v÷ng, th× mét vÊn ®Ò n¶y sinh lµ cÊn ph¶i cã thªm th«ng tin vÒ c¸c hÖ thèn s¶n xuÊt cã thÓ ¸p dông trªn ®Êt rõng cña huyÖn Chî §ån.

Ch¬ng tr×nh ®· hîp ®ång víi hai cè vÊn nghiªn cøu c¸c hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp thÝch hîp nhÊt trong vïng ho¹t ®éng cña Ch¬ng trinh: B¸ §ç ThÞ Ngäc Oanh, §¹i häc N«ng l©m Th¸i Nguyªn, vµ ¤ng Lª V¡n Am, Trung t©m KhuyÕn N«ng tØnh B¾c Kan. Ngoµi ra, hai häc viªn PhÇn Lan còng cïng tham gia víi nhãm cè vÊn trong c¸c ®ît kh¶o s¸t hiÖn trêng: ¤ng Jussi Kauppi, sinh viªn sau ®¹i häc, trêng Tæng Hîp Joensuu, vµ ¤ng Aleksi Lehtonen, sinh viªn trêng Tæng hîp Helsinki. §ît kh¶o s¸t hiÖn trêng ®îc tiÕn hµnh vµo th¸ng 6 vµ 7 n¨m 1997. KÕt qu¶ cña ®ît t vÊn còng ®· ®îc ph©n tÝch trong cuéc héi th¶o tæ chøc vµ ngµy 5 th¸ng 7 n¨m 1997 vµ trong kho¸ häc ®îc tæ chøc sau héi th¶o.

V¨n phßng Ch¬ng tr×nh ë B¾c K¹n: Hµ Néi:

Së N«ng nghiÖp & Ph¸t triÓn N«ng th«n B¾c K¹n. Tel +(84-281)-870.524, Fax +(84-281)-870.525

V¨n phßng Nhãm hç trî Kü thuËt quèc tÕ Bé NN & PTNT, 1A NguyÔn C«ng Trø Tel +(84-4)-8211876, Fax + (84-4)-8214.779

V¨n phßng Ch¬ng tr×nh ë Chî §ån:

L©m trêng HuyÖn Chî §ån Tel +(84-281)-882241. Fax: + (84-281)-882241

Page 2 of 33

¤ng Jussi Kauppi ®· tiÕn hµnh ®ît ®iÒ tra ®Êt t¹i c¸c th«n ®ióm vµo th¸ng 5- a997 tríc khi ®ît t vÊn ®îc b¾t ®Çu. ¤ng Jussi Kauppi ®· viÕt c¸c phÇn liªn quan ®Õn kÕt qu¶ ®iòu tra ®Êt trong b¶n b¸o c¸o nµy. Bµ §ç ThÞ Ngäc Oanh chÞu tr¸ch nhiÖm chÝnh trong viÖc hoµn thµnh b¶n b¸o c¸o. ¤ng Lª Tiªn Phong, trî lý Cè VÊn hiÖn trêng ®· gióp söa ch÷a b¶n b¸o c¸o nµy c¶ b¶n TiÕng Anh vµ TiÕng ViÖt.

Chóng t«i muèn c¶m ¬n c¸c cè vÊn vµ tÊt c¶ c¸c thµnh viªn ®· gãp phÇn hoµnh thµnh b¶n b¸o c¸o nµy.

môc lôc

¤ng NguyÔn V¨n ViÖt ¤ng Petri Lehtonen

Gi¸m ®èc Ch¬ng tr×nh Cè VÊn Trëng

1. Tãm t¾t néi dung chÝnh

2. §Æt vÊn ®Ò

2.1 C¬ së

2.2 Môc ®Ých vµ Ph¬ng ph¸p luËn

3. §iÒu kiÖn tù nhiªn vµ kinh tÕ x· héi cña Chî §ån

3.1 §iÒu kiÖn tù nhiªn

3.2 KhÝ hËu

3.3 §iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi

3.4 Sö dông ®Êt ë c¸c th«n ®iÓm

3.5 Ph©n lo¹i ®Êt ë c¸c th«n ®iÓm

3.5.1 §¸ mÑ

3.5.2 Th¶m thùc vËt

3.5.3 Ph©n lo¹i ®Êt cña ngêi d©n

3.5.4 §Êt ë x· Ngäc Ph¸i

3.5.5 §Êt ë x· §ång L¹c

3.5.6 §¸nh gi¸ ®Êt

4. C¸c hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp hiÖn cã

4.1 Taungya

4.2 Trång c©y theo b¨ng

4.3 Vên nhiÒu tÇng

4.4 Vên qu¶

4.5 C©y ¨n qu¶ trªn vên chÌ

4.6 Vên nhµ

4.7 Nu«i ong

4.8 §¸nh gi¸ c¸c hÖ thèng n«ng l©m hiÖn cã

Page 3 of 33

B¶ng

5. C¸c hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp cã thÓ ¸p dông ë Chî §ån

5.1 C¬ së x¸c ®Þnh hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp

5.1.1 Yªu cÇu cña hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp cho vïng Chî §ån

5.1.2 ThuËn lîi vµ khã kh¨n trong viÖc ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp ë Chî §ån

5.1.3 C¬ héi vÒ thÞ trêng

5.1.4 Gîi ý vÒ lùa chän c©y cã thÓ trång trong c¸c m« h×nh n«ng l©m kÕt hîp

5.1.4.1 Gièng c©y l©m nghiÖp

5.1.4.2 Gièng c©y ¨n qu¶

5.2 Nh÷ng m« h×nh cã thÓ ¸p dông

5.2.1 Trång c©y theo b¨ng

5.2.2 C¶i tiÕn lu©n canh n¬ng rÉy

5.2.3 Vên c©y nhiÒu tÇng

5.2.4 Trång c©y che bãng trªn vên chÌ

5.2.5 Trång c©y n«ng nghiÖp díi c©y l©m nghiÖp giai ®o¹n c©y cha khÐp t¸n

5.2.6 Trång c©y trªn khu vùc ch¨n th¶ tr©u bß

5.2.7 Vên qu¶ vµ nu«i ong

5.2.8 Vên nhµ

5.2.9 Nu«i t»m

5.2.10 Duy tr× vµ ph¸t triÓn sa nh©n díi t¸n rõng

6. KÕt LuËn

7. Tµi liÖu tham kh¶o

B¶ng 1 §iÒu kiÖn ®Þa lý cña bèn th«n ®iÓm

B¶ng 2 §Æc ®iÓm khÝ hËu cña Chî §ån

B¶ng 3 Sö dông ®Êt ë bèn th«n ®iÓm

B¶ng 4 Ph©n lo¹i ®Êt theo thùc b×

B¶ng 5 §Æc chÊt ho¸ häc cña ®Êt dùa theo tÇng mÉu chÊt

B¶ng 6 TÝnh chÊt ho¸ häc cña ®Êt theo th¶m thùc vËt

B¶ng 7. TÝnh chÊt ho¸ häc cña c¸c nhãm ®Êt kh¸c nhau

B¶ng 8. §Æc tÝnh ho¸ häc cña c¸c lo¹i ®Êt ë Nµ Tïm vµ Cèc Thö

B¶ng 9. §Æc tÝnh ho¸ häc cña c¸c lo¹i ®Êt kh¸c nhau ë Nµ ¸ng

B¶ng 10. §Æc tÝnh ho¸ häc cña c¸c lo¹i ®Êt ë B¶n Chµng

B¶ng 11. §Æc tÝnh ho¸ häc ®Êt ë c¸c th«n ®iÓm

B¶ng 12. C¸c hÖ thèng n«ng l©m hiÖn cã cña bèn th«n thö nghiÖm

B¶ng 13. ChiÒu cao cña quÕ vµ håi

Page 4 of 33

S¬ ®å

Phô lôc

1. tãm t¾t néi dung chÝnh

Môc ®Ých

Môc ®Ých cña nghiªn cøu nµy lµ x¸c ®Þnh nh÷ng hÖ thèng n«ng l©m nghiÖp thÝch hîp cho Chî §ån víi môc ®Ých sö dông ®Êt bÒn v÷ng, ®¸p øng nhu cÇu cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng vµ b¶o vÖ m«i trêng.

Ph©n h¹ng ®Êt, ®iÒu tra nhanh n«ng th«n lµ nh÷ng ph¬ng ph¸p ®· dïng ®Ó x¸c ®Þnh nh÷ng c¶n trë vµ c¬ héi ®Ó thiÕt lËp nh÷ng m« h×nh n«ng l©m kÕt hîp. Nghiªn cøu tËp trung ë c¸c th«n thö ë x· Ngä Ph¸i vµ §ång L¹c.

§iÒu kiÖn ®Þa lý, kinh tÕ vµ x· héi cña Chî §ån

N»m ë khu vùc miÒn nói phÝa B¾c ViÖt Nam, Chî §ån chiÕm diÖn tÝch lµ 91000 ha. §Êt chñ yÕu lµ ®Êt dèc, ®åi nói xen

víi thung lòng båi tô. §é cao thay ®æi tõ 200-400 m, ®é dèc thay ®æi tõ 15-400. V× vËy xãi mßn do ®Þa h×nh dèc lµ ®iÓm cÇn chó ý trong sö dông ®Êt. Do vËy ®Þa h×nh dèc lµ mét trong nh÷ng mèi quan t©m trong viÖc sö dông ®Êt vïng nµy.

B¶ng 14 §¸nh gi¸ c¸c loµi c©y gç

B¶ng 15 XÕp h¹ng vµ ®Æc tÝnh cña mét sè c©y l©m nghiÖp cã thÓ trång ë Chî §ån

B¶ng 16 Thêi gian thu ho¹ch cña mét sè c©y ¨n qu¶

B¶ng 17 B×nh qu©n thu nhËp 10 n¨m cña mét sè lo¹i c©y ¨n qu¶ cã thÓ trång ë Chî §ån

B¶ng 18 Lîng dinh dìng thu ®îc qua ph©n xanh c©y cèt khÝ trång theo b¨ng

B¶ng 19 Lîng ®Êt tr«i do xãi mßn ë c¸c ph¬ng thøc canh t¸c kh¸c nhau (tÊn)

B¶ng 20 §é dèc vµ kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c b¨ng c©y xanh

B¶ng 21 TÝnh chÊt ®Êt díi c¸c chÕ ®é canh t¸c kh¸c nhau

B¶ng 22 Thu nhËp tõ rõng t¸i sinh

B¶ng 23 HiÖu qu¶ kinh tÕ cña 1 ha gõng trång díi t¸n rõng (1000®)

B¶ng 24 C¬ cÊu c¸c lo¹i c©y cña vên m¬ - cam - quýt mËt ®é 500 c©y/ha

B¶ng 25 C¬ cÊu c¸c lo¹i c©y cña vên qu¶ trªn ®Êt lóa mËt ®é 500 c©y/ha

B¶ng 26 §Çu t trång mét ha c©y ¨n qu¶

S¬ ®å 1. L¸t c¾t c¶nh quan

S¬ ®å 2. B¶n ®å ®Êt cña th«n Nµ Tïm vµ Cèc Thö

S¬ ®å 3 B¶n ®å ®Êt cña Nµ ¸ng

S¬ ®å 4 B¶n ®å ®Êt cña B¶n Chµng

Phô lôc 1. KÕt qu¶ ph©n tÝch ®Êt

Phô lôc 2. Ph©n lo¹i rõng ë ViÖt Nam

Page 5 of 33

Trong bèn th«n ®ióm cña Ch¬ng tr×nh th× Cèc Thö vµ Nµ Tïm cã nhiÒu thuËn lîi h¬n vÒ thÞ trêng, giao th«ng, liªn l¹c. §iÒu kiÖn khÝ hËu t¹o sù ®a d¹ng cho c¸c loµi c©y trång. Tuy nhiªn, nhiÖt ®é thÊp trong mïa ®«ng cã thÓ ¶nh hëng tíi mét sè loµi c©y nhiÖt ®íi.

VÊn ®Ò khã kh¨n trong sö dông ®Êt lµ tho¸i ho¸ ®Êt. Sö dông ®Êt trªn ®Êt dèc cã thÓ chia thµnh 4 lo¹i chÝnh: rõng, n¬ng rÉy, vên c©y vµ vên nhµ. Rõng chñ yÕu lµ rõng t¸i sinh. T¸i sinh t¬ng ®èi nhanh do ®Êt v·n cßn mang tÝnh chÊt ®Êt rõng. Lóa, ng« vµ s¾n lµ c©y trång chñ yÕu trªn n¬ng rÉy. N¬ng bá ho¸ ®îc dïng cho ch¨n th¶. Mét phÇn nhá diÖn tÝch ®îc trång c©y. C¸c diÖn tÝch míi trång chñ yÕu lµ quÕ. Gia sóc ph¸ ho¹i c©y trång lµ mét trong nh÷ng lý do ng¨n c¶n viÖc t¨ng diÖn tÝch trång c©y. Vên nhµ rÊt nghÌo c¶ vÒ chñng lo¹i vµ s¶n lîng do ¸p dông kü thuËt thÊp. Ruéng níc chñ yÕu dµnh cho lóa. Níc theo mïa lµ khã kh¨n chñ yÕu cña khu vùc nµy.

D©n ®Þa ph¬ng chñ yÕu sèng dùa vµo n«ng nghiÖp. H¬n 80% d©n sè lµ ngêi d©n téc. N«ng nghiÖp lµ thµnh phÇn kinh tÕ chÝnh. MÆc dï huyÖn cã tiÒm n¨ng lín vÒ l©m nghiÖp nhng thu nhËp chÝnh tõ n«ng nghiÖp. TiÒm n¨ng lín vÒ n«ng l©m nghiÖp bÞ h¹n chÕ do ®Çu t vèn vµ kü thuËt thÊp. Lµm n¬ng rÉy lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n chÝnh cña gi¶m diÖn tÝch rõng nhanh chãng.

§¸nh gi¸ ®Êt

§é ph× ho¸ häc: Nh×n chung ®Êt ®· ®îc kiÓm tra cã lîng pH t¬ng ®èi thÊp vµ lîng mïn vµ ®¹m thÊp. Sù thiÕu ®¹m cã thÓ ®îc kh¾c phôc b»ng c¸ch sö dông c¸c lo¹i c©y vµ cá cè ®Þnh ®¹m. Sö dông c©y cè ®Þnh ®¹m vµ chÊt xanh lµ biÖn ph¸p h÷ hiÖu nhÊt ®Î t¨ng l©n ®Ï tiªu.

Xãi mßn cña ®Êt vµ kiÓm so¸t sù xãi mßn: Xem xÐt lîng phï sa vµ sÐt còng nh lîng h÷u c¬ cã thÓ íc tÝnh r»ng nh×n chung ®Êt ë ®Þa ph¬ng kh«ng dÔ bÞ xãi mßn l¾m. NÕu lîng chÊt h÷u c¬ gi¶m do viÖc trång trät, líp ®Êt bÒ mÆt sÏ trë nªn dÔ bÞ xãi mßn h¬n vµ tû lÖ xãi mßn cã thÓ lín h¬n do ®é dèc cña sên ®åi nói vµ lîng ma lín.

§Êt cã vÊn ®Ò: Hai lo¹i ®Êt ®· ®îc n«ng d©n ®Ò cËp ®Õn nh lµ lo¹i ®Êt v« dông. Thø nhÊt " ®Êt cá tranh " imperata cylindrica nh lo¹i ®Êt ë ®åi Nµ Tïm vµ, thø hai "®Êt cã guét Gleichenia linearis Dicranopteris "VÊn ®Ò cña " ®Êt cá tranh" lµ lîng h÷u c¬ vµ nit¬ rÊt thÊp. ViÖc ph©n tÝch ®Êt vÒ ho¸ häc kh¼ng ®Þnh r»ng ®Êt díi thùc b× lµ guét Dicranopteris kh«ng nhÊt thiÕt kÐm mµu mì h¬n ®Êt cã rõng bao phñ.

C¸c hÖ thèng n«ng l©m hiÖn t¹i

N«ng l©m nghiÖp kÕt hîp ®· ®îc ¸p dông ë huyÖn gÇn ®©y. HÖ thèng n«ng l©m hiÖn cã bao gåm: trång c©y n«ng nghiÖp díi t¸n c©y l©m nghiÖp trong giai ®o¹n c©y cha khÐp t¸n, trång theo b¨ng, vên nhiÒu tÇng, vên nhµ vµ nu«i ong. QuÕ lµ c©y trång chñ yÕu gÇn ®©y bëi v× nã chøng minh cã hiÖu qu¶ cao ë c¸c vïng kh¸c. Tuy nhiªn ngêi d©n quan t©m nhiÒu h¬n ®Õn trång c©y ¨n qu¶ v× nã kh«ng chØ cã hiÖu qu¶ cao mµ cßn nhanh cho thu nhËp. CÇn cã thªm nghiªn cøu vÒ chän lùa loµi c©y thÝch hîp. C©y trång ng¾n ngµy trªn nh÷ng hÖ thèng nµy kh«ng ®îc quan t©m nhiÒu. Ch¨n th¶ tù do lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n chÝnh c¶n trë viÖc trång c©y bái v× phÇn lín ®Çu t cña vên c©y lµ cho b¶o vÖ.

C¸c hÖ thèng n«ng l©m cã thÓ ¸p dông:

Yªu cÇu ®èi víi c¸c hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp ë Chî ®ån lµ:

� phï hîp víi nhu cÇu cña d©n: l¬ng thùc, thùc phÈm, cñi ®un, gç, tiÒn, nguyªn liÖu lµm nghÒ phô. � bÒn v÷ng � cung cÊp s¶n phÈm tríc m¾t vµ l©u dµi � n¨ng xuÊt cao, ®Çu t thÊp � gi¸ trÞ mét ®¬n vÞ s¶n phÈm cao, dÔ chÕ biÕn t¹i ®Þa ph¬ng � da d¹ng s¶n phÈm � cã thÞ trêng

C¸c loµi c©y l©m nghiÖp cã thÓ trång lµ mì, tr¸m, quÕ, gie, dæi, håi, tre nøa, bå ®Ò vµ dÎ. Loµi c©y ¨n qu¶ chÝnh cã thÓ trång trong c¸c hÖ thèng lµ nh·n, hång, m¬, cam, quÝt. C©y gç cã thÓ trång ë nhiÒu lo¹i ®Êt trong khi ®ã c©y ¨n qu¶ yªu cÇu kh¾t khe h¬n. Nh·n vµ hång lµ hai c©y trång trªn ®Êt lóa, cßn m¬ vµ cam quÝt lµ c©y trång cho ®Êt ng«.

Page 6 of 33

Nh÷ng m« h×nh n«ng l©m thÝch hîp nhÊt cho huyÖn gåm:

� Trång c©y theo b¨ng � Vên c©y nhiÒu tÇng � Trång c©y n«ng nghiÖp díi t¸n c©y l©m nghiÖp trong giai ®o¹n c©y cha khÐp t¸n � Vên qu¶ vµ nu«i ong

2. §Æt vÊn ®Ò

2.1. C¬ së

Chî §ån lµ huyÖn miÒn nói ë B¾c ViÖt nam n¬i rõng cã vai trß rÊt quan träng ®èi víi kinh tÕ cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng. Ngêi d©n ®Þa ph¬ng gÆp ph¶i nh÷ng khã kh¨n vÒ kinh tÕ vµ x· héi do thiÕu nh÷ng c¬ héi t¹o thu nhËp. DiÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp chiÕm 90766 ha - 86% diÖn tÝch toµn huyÖn (b¸o c¸o kü thuËt sè 3). Tuy vËy ph¸ rõng vµ suy tho¸i rõng x¶y ra víi tèc ®é rÊt nhanh ë huyÖn lµ do viÖc sö dông sai vµ kh«ng thÝch hîp tµi nguyªn thiªn nhiªn. Rõng bÞ ph¸ chñ yÕu ®Ó trång c©y l¬ng thùc, khai th¸c gç vµ cñi. HiÖn nay diÖn tÝch ®Êt trèng cña huyÖn kho¶ng 39700 ha - 40 % cña diÖn tÝch tù nhiªn. Tho¸i ho¸ ®Êt xÈy ra rÊt nghiªm träng do xãi mßn. Lý do cña viÖc tho¸i ho¸ ®Êt gåm cã: ph¸ rõng, ®é dèc cao, l-îng ma lín kÕt hîp víi viÖc trång c©y hµng n¨m trªn ®Êt dèc mµ kh«ng cã biÖn ph¸p chèng xãi mßn. MÆc dï diÖn tÝch ®Êt trªn ®Çu ngêi lín so víi vïng ®ång b»ng nhng ngêi d©n cña huyÖn bÞ thiÕu ¨n vµi th¸ng lµ b×nh thêng. H¬n 20% sè hé trong huyÖn lµ nghÌo.

N«ng l©m kÕt hîp ®îc coi lµ gi¶i ph¸p cho huyÖn nh»m c¶i thiÖn ®êi sèng cña d©n trong huyÖn vµ b¶o vÖ m«i trêng. N«ng l©m kÕt hîp lµ biÖn ph¸p sö dông ®Êt bÒn v÷ng qua ®ã t¨ng n¨ng suÊt c©y trång, vËt nu«i ®Æc biÖt trong ®iÒu kiÖn ®Çu tkü thuËt thÊp vµ ë vïng ®Êt cã nhiÒu bÊt lîi (Nair, 1989). N«ng l©m kÕt hîp lµ mét tæ hîp cña c©y n«ng nghiÖp vµ l©m nghiÖp trªn cïng mét m¶nh ®Êt v× vËy nã cã thÓ cung cÊp c¶ s¶n phÈm tríc m¾t vµ l©u dµi ®Ó ®¸p øng nhu cÇu cña ngêi d©n. §ång thêi hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp cßn lµ biÖn ph¸p sö dông ®Êt thÝch hîp cho viÖc ph¸t triÓn bÒn v÷ng ë nh÷ng m«i trêng rõng bÞ ph¸ vµ tho¸i ho¸ nghiªm träng (FAO, 1991).

§Ó x¸c ®Þnh hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp cho Chî §ån, ch¬ng tr×nh nghiªn cøu n«ng l©m kÕt hîp nµy lµ mét phÇn c«ng viÖc trong ch¬ng tr×nh hîp t¸c L©m NghiÖp ViÖt Nam - PhÇn Lan. Ch¬ng tr×nh do chÝnh Phñ PhÇn Lan vµ ViÖt Nam tµi trî. Môc ®Ých cña ch¬ng tr×nh lµ t×m gi¶i ph¸p thay thÕ viÖc ®èt rÉy lµm n¬ng vµ c¸c ph¬ng thøc canh t¸c kh«ng bÒn v÷ng kh¸c.

2.2 Môc ®Ých vµ Ph¬ng ph¸p luËn

Môc ®Ých cña nghiªn cøu cøu n«ng l©m kÕt hîp lµ x¸c ®Þnh nh÷ng hÖ thèng n«ng l©m nghiÖp kÕt hîp thÝch hîp cã søc s¶n xuÊt cao, hiÖu qu¶, vµ bÒn v÷ng. Nh÷ng hÖ thèng nµy sÏ cung cÊp s¶n phÈm tríc m¾t vµ l©u dµi. Nh÷ng ®Æc ®iÓm mong muèn cña nh÷ng hÖ thèng nµy lµ ®Çu t thÊp, kü thuËt ®¬n gi¶n, ®a d¹ng vµ cã thÞ trêng.

Nghiªn cøu ®îc tiÕn hµnh tõ 9/6/1997 ®Õn 18/7/1997 t¹i hai x· ®iÓm cña ch¬ng tr×nh lµ Ngäc Ph¸i vµ §ång L¹c trong ®ã tËp trung vµo bèn th«n thö nghiÖm lµ Cèc Thö, Nµ Tïm (Ngäc Ph¸i) vµ Nµ ¸ng, B¶n Chµng (§ång L¹c). Ph¬ng ph¸p ¸p dông lµ ®¸nh gi¸ nhanh n«ng th«n ®Ó ph©n h¹ng ®Êt, x¸c ®Þnh nh÷ng khã kh¨n vµ c¬ héi x©y dùng c¸c hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp, ®iÒu tra c¸c hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp hiÖn cã. Ph¬ng ph¸p nµy dùa trªn nh÷ng tµi liÖu s½n cã, pháng vÊn, ®Æc biÖt lµ pháng vÊn kh«ng chÝnh thøc vµ quan s¸t thùc tÕ cña nhãm ®iÒu tra.

Nhãm ®iÒu tra gåm 2 chuyªn gia vµ hai sinh viªn

� §ç ThÞ Ngäc Oanh, t vÊn vÒ n«ng l©m kÕt hîp � Lª Am t vÊn vÒ l©m nghiÖp � Jussi Kauppi, häc sinh sau ®¹i häc vÒ thæ nhìng PhÇn Lan � Aleksi Lehtonen, häc sinh vÒ l©m nghiÖp PhÇn Lan

Ngoµi tra cßn cã sù tham gia cña khuyÕn l©m ®Þa ph¬ng vµ c¸n bé th«n, x·.

Page 7 of 33

C¸c th«ng tin c¬ b¶n cã liªn quan ®· ®îc tËp hîp. Kho¶ng 30 hé n«ng d©n ®· ®îc pháng vÊn. C¸c ®iÓm ®iÒu tra ®îc x¸c ®Þnh trªn b¶n ®å, víi sù gióp ®ì cña trëng th«n, ngêi cïng ®i theo nhãm t vÊn trong suèt qu¸ tr×nh ®iÒu tra. C¸c vïng ®îc lùa chän lµ ®¹i diÖn cho ®Êt ®ai vµ hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp ®iÓn h×nh cña th«n. N«ng d©n ®· ®îc hái vÒ ®é mÇu mì cña ®Êt ®ai, ph©n h¹ng ®Êt, c©y trång c¸c vô tríc vµ c¸c c©y trång trong vô tíi trong qu¸ tr×nh th¨m quan ®ång ruéng. Sau hai ngµy ®iÒu tra, nhãm t vÊn häp rót kinh nghiÖm ®Ó cã nh÷ng ®iÒu chØnh phï hîp.

Qua ®iÒu tra cho thÊy cÇn ph¶i thu thËp thªm th«ng tin, do ®ã nhãm c«ng t¸c ®· gÆp gì vµ th¶o luËn víi c¸c chuyªn gia vÒ l©m nghiÖp ë trêng §¹i häc n«ng l©m nghiÖp Th¸i Nguyªn vµ chuyªn gia vÒ c©y ¨n qu¶ ë ViÖn rau qu¶ Hµ Néi. KÕt qu¶ ®îc tr×nh bµy t¹i héi th¶o t¹i huyÖn ®Ó th«ng b¸o kÕt qu¶ vµ cã sù gãp ý kiÕn cña c¸n bé ®Þa ph¬ng ®Ó sau ®ã hoµn thiÖn b¸o c¸o. C¸c hÖ thèng n«ng l©m nghiÖp vµ c¸c loµi c©y phï hîp cho Chî §ån ®· ®îc th¶o luËn vµ kÕt luËn trong kho¸ båi dìng vÒ n«ng l©m kÕt hîp víi c¸c c¸n bé, së n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n cña tØnh vµ huyÖn cña l©m trêng cña huyÖn.

§iÒu tra ®Êt

Nghiªn cøu cßn sö dông kÕt qu¶ ®iÒu tra ®Êt cña Jussi Kauppi sinh viªn sau ®¹i häc cña trung t©m ®µo t¹o tiÕp tôc cña trêng §¹i häc Joensuu PhÇn Lan. Ph¬ng ph¸p dïng cho nghiªn cøu gåm cã hai phÇn: truyÒn thèng vµ ®iÒu tra cã sù tham gia cña ngêi d©n.

§iÒu tra ®Êt theo ph¬ng ph¸p truyÒn thèng

C¸c ®iÓm lÊy mÉu ®îc x¸c ®Þnh theo hÖ thèng quanh khu vùc d©n c. §Êt ®îc m« t¶ qua phÉu diÖn vµ mét sè mÉu ®Êt ®· ®-îc lÊy. Do sè mÉu ph©n tÝch h¹n chÕ nªn t¹i mçi ®iÓm ®iÒu tra chØ lÊy mét mÉu ®Ó ph©n tÝch ë ®é s©u 0-20 cm. Nh÷ng khu vùc ®ang trång trät kh«ng ®îc lÊy mÉu ®Ó lo¹i trõ sù ¶nh híng cña con ngêi. Tuy nhiªn khu vùc tr×nh diÔn cã thÓ ®îc chän ®Ó lÊy mÉu khi cã thÓ.

MÉu ®Êt ®· ®îc ®a ®Õn ViÖn nghiªn cøu l©m nghiÖp ë Hµ néi ®Ó ph©n tÝch. C¸c chØ tiªu ph©n tÝch gåm: pH (Kcl), ®¹m

tæng sè (Ken dan), mïn (Tui rin), l©n dÔ tiªu (oniani) kali dÔ tiªu (maslova), cation trao ®æi Ca2+ and Mg2+ (Trilon B) and thµnh phÇn c¬ giíi b»ng sa l¾ng.

§iÒu tra ®Êt cã sù tham gia cña d©n

Trong qu¸ tr×nh ®iÒu tra, ¶nh chôp tõng lo¹i ®Êt ®îc ®a cho n«ng d©n ®Ó ®¸nh gi¸. C¸c ý kiÕn cña hä vÒ tõng lo¹i ®Êt, h¹n chÕ cña ®Êt ®îc thu thËp. Hä cßn x¸c ®Þnh vïng ph©n bè cña c¸c lo¹i ®Êt quanh khu vùc cña hä vµ th«n trªn b¶n ®å.

KÕt qu¶ cña ®iÒu tra cña RRA cïng víi sè liÖu ®iÒu tra theo ph¬ng ph¸p truyÒn thèng (phô lôc) vµ b¶n ®å ®¸ mÑ cña c«ng ty Tµi nguyªn Con Hæ Vµng (óc) ®· ®îc tæng hîp ®Ó vÏ b¶n ®å ®Êt cho tõng th«n.

3. ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ KiNH TÕ x· héi cña chî ®ån

3.1 §iÒu kiÖn tù nhiªn

N»m ë khu vùc miÒn nói phÝa B¾c ViÖt Nam Chî §ån chiÕm diÖn tÝch lµ 92000 ha. §Êt chñ yÕu lµ ®Êt dèc xen kÏ víi c¸c thung lòng ®Êt båi tô. §é cao trung b×nh thay ®æi tõ 200 ®Õn 800 m ®Ønh cao nhÊt lµ cao 1527 m (nói Phiªng Liªng).

§é dèc tõ 15 ®Õn 40o. Khã tiÕp cËn, dÔ mÊt c©n b»ng, vµ hiÓm trë lµ nh÷ng khã kh¨n chÝnh huyÖn gÆp ph¶i do ®iÒu kiÖn cña vïng nói. Do ®Êt dèc vµ bËc thang cao nªn xãi mßn ®Êt lµ mèi quan t©m chÝnh trong sö dông ®Êt. HuyÖn cßn lµ khu vùc ®Çu nguån cña 3 con s«ng B×nh Trung, S«ng cÇu vµ Nam Cêng. V× vËy trång vµ b¶o vÖ rõng ®Çu nguån ë khu vùc nµy rÊt quan träng kh«ng nh÷ng cho huyÖn mµ c¶ vïng h¹ lu. DiÖn tÝch rõng phßng hé cña huyÖn lµ kho¶ng 77000 ha.

X· Ngäc Ph¸i n»m ë trung t©m cña huyÖn trong khi ®ã §ång L¹c n»m ë ph¸i B¾c cña huyÖn. Cèc Thö vµ Nµ Tïm lµ hai th«n cña x· Ngäc Ph¸i, B¶n Chµng vµ Nµ ¸ng lµ hai th«n cña x· §ång L¹c. Hai th«n cña x· Ngäc Ph¸i n»m ë vÞ trÝ cao h¬n vµ dèc h¬n so víi hai th«n cña §ång L¹c (B¶ng 1). Do n»m gÇn trung t©m huyÖn nªn Cèc Thö vµ Nµ Tïm cã thuËn lîi trong tiªu thô s¶n phÈm l©m nghiÖp vµ n«ng nghiÖp, giao th«ng vµ th«ng tin.

Page 8 of 33

B¶ng 1: §iÒu kiÖn ®Þa lý cña bèn th«n ®iÒu tra

3.2 KhÝ hËu

Nh×n chung nhiÖt ®é vµ ma phï hîp cho trång c¶ c©y «n ®íi vµ nhiÖt ®íi. §©y lµ c¬ héi cho ®a d¹ng sinh häc cao trong hÖ

thèng n«ng l©m kÕt hîp. Tuy nhiªn, nhiÖt ®é tèi thÊp vµo th¸ng giªng cã n¨m xuèng tíi 2,2oC (B¶ng 2) cã thÓ kh«ng thÝch hîp cho mét sè c©y nhiÖt ®íi nh na. Sè ngµy ma th¸ng hai vµ ba nhiÒu ®¹t tíi 22 ®Õn 20 ngµy (B¶ng 2) cã thÓ kh«ng thÝch hîp víi nh÷ng loµi ra hoa vµo c¸c th¸ng nµy nh v¶i, xoµi. Cã ý kiÕn cho r»ng th¸ng 9 vµ 10 qu¸ Èm kh«ng thÝch hîp cho håi v× håi tÝch luü tinh dÇu trong giai ®o¹n nµy.

§Ìo Khau Sam lµ biªn giíi gi÷a b¾c vµ nam cña huyÖn. Cã sù kh¸c nhau vÒ ®iÒu kiÖn thêi tiÕt gi÷a hai phÝa cña ®Ìo. Cã nhËn xÐt r»ng phÝa b¾c l¹nh vµ Èm h¬n phÝa nam. S¬ng nhiÒu h¬n tõ th¸ng 6 cho ®Õn mïa xu©n. Khu vùc phÝa b¾c cã nhiÒu ma ®¸ h¬n phÝa nam.

B¶ng 2: §Æc ®iÓm khÝ hËu Chî §ån

Nguån: lÊy theo sè liÖu khÝ tîng cña tr¹m khÝ tîng B¾c c¹n v× kh«ng cã cña trµm Chî §ån

3.3 §iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi

D©n sè Chî §ån kho¶ng 40000. PhÇn lín d©n lµm n«ng nghiÖp. Lao ®éng ë møc th«n b¶n d thõa (B¸o c¸o Kü thuËt sè 3) v×

Th«n §é cao so víi mÆt biÓn (m)

Cèc Thö 350 m ®Õn 500

Nµ Tïm 300m ®Õn 450 m

B¶n Chµng 240m ®Õn 350 m

Nµ ¸ng 230 ®Õn 350 m

Th¸ng 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

t0 t. b×nh 14,77 16,26 19,1 22,9 26,1 27,6 27,4 27,4 25,9 22,8 19,4 16,0

t0 t. thÊp 11,9 14,5 16,3 21,5 24,4 27,3 26,6 26,7 25 21,7 17,8 13,1

t0 t. cao 17,1 18,9 22 23,8 27,7 28,1 28,2 28,6 26,6 23,6 20,6 175

t0 tèi thÊp tuyÖt ®èi 2,2 2,4 4,9 12,4 14,9 16,8 20 19,3 15,4 10,8 6,2 2,7

l. ma 23,86 32,65 70,5 92,7 217, 236, 263, 243, 185 67,8 55,6 13 1501

t. thÊp 2,5 6 4,2 16,1 74,6 133, 144, 54,8 86,6 2,4 1,3 1,1

t. cao 49,1 80,2 323 282, 333, 360 505, 523, 468 160, 125, 61,1 162,1

sè n. ma 12,2 13,6 14,4 14,8 17,9 17,7 20,1 17,6 11,6 9,2 8,1 5,44

t. thÊp 4 6 8 7 14 12 17 8 7 2 3 2

t.cao 26 22 20 24 24 25 24 25 16 15 14 11

Page 9 of 33

vËy cã thÓ ph¸t triÓn nghÒ thñ c«ng. D©n téc thiÓ sè chiÕm ®a sè (h¬n 80%). TËp qu¸n cña hä ¶nh hëng tíi ph¬ng thøc canh t¸c. VÝ dô hä chñ yÕu dùa vµo rau tù nhiªn cho b÷a ¨n vµ thiÕu kiÕn thøc vÒ canh t¸c trªn ®Êt dèc trong ®iòu kiÖn d©n sè ®«ng. Nh×n chung n«ng d©n thiÕu kiÕn thøc vÒ kü thuËt míi vµ ph¸t triÓn kinh tÕ. Khã tiÕp cËn vµ h¹ tÇng c¬ së nghÌo lµ nh÷ng lý do quan träng. KÕt qu¶ lµ giao tiÕp víi xung quanh kÐm. Giao th«ng khã kh¨n dÉn ®Õn khã tiªu thô s¶n phÈm n«ng nghiÖp. §iòu nµy cÇn ph¶i chó ý khi chän lo¹i c©y trång trong m« h×nh n«ng l©m kÕt hîp. V× thÕ nªn u tiªn s¶n phÈm cã thÓ chÕ biÕn t¹i chç.

N«ng nghiÖp, thµnh phÇn c¬ b¶n cña kinh tÕ ®Þa ph¬ng cßn mang tÝnh tù cung tù cÊp. Kho¶ng 70% thu nhËp cña huyÖn tõ n«ng nghiÖp. Trång trät cung cÊp phÇn lín thu nhËp. §Êt rõng chiÕm 80% ®Êt nhng chØ cung cÊp kho¶ng 9% thu nhËp (Phßng n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n, 1996). Do d©n nghÌo, ®Çu t thÊp lµm h¹n chÕ tiÒm n¨ng ph¸t triÓn cña huyÖn.

3.4 Sö dông ®Êt ë c¸c th«n ®iÓm

Còng nh toµn huyÖn, c¸c th«n nµy cã tiÒm n¨ng lín vÒ rõng. H¬n 80% ®Êt lµ ®Êt dèc (b¶ng 3). §Êt ruéng ®îc coi lµ nguån cung cÊp l¬ng thùc chÝnh cho ngêi d©n ®Þa ph¬ng. Víi chØ 10% lµ ®Êt ruéng nªn râ rµng lµ ®Êt lóa níc kh«ng ®ñ cung cÊp lóa cho d©n cña huyÖn. H¬n thÕ n÷a, do ruéng níc chñ yÕu chê ma víi kü thuËt canh t¸c thÊp nªn thiÕu ¨n lµ phæ biÕn. HËu qu¶ lµ viÖc trång c©y trªn ®Êt dèc lµ kh«ng thÓ tr¸nh khái.

B¶ng 3: Sö dông ®Êt ë bèn th«n ®iÓm

Nguån: B¸o c¸o kü thuËt sè 3,1997

S¬ ®å 1 tr×nh bµy l¸t c¾t ngang c¶nh quan ®iÓn h×nh cña c¸c th«n ®iÓm. Do cã sù kh¸c nhau trong sö dông ®Êt nªn khu vùc ®Êt dèc cã thÓ chia ra lµm 4 tiÓu vïng: rõng, n¬ng rÉy, b·i ch¨n th¶ vµ vên c©y, vên nhµ. Rõng chñ yÕu t¸i sinh tõ n-¬ng rÉy vµ rõng bÞ khai th¸c kiÖt. Rõng t¸i sinh chiÕm kho¶ng 70% cña bèn th«n ®iÓm (b¸o c¸o kü thuËt sè 3, 1997). Rõng chñ yÕu lµ lo¹i iia vµ iib. T¸i sinh t¬ng ®èi nhanh. Sau 3-5 n¨m n¬ng rÉy bá hoang c©y t¸i sinh cho lo¹i rõng t¸i sinh lo¹i ib víi c©y cã ®êng kÝnh nhá h¬n 10 cm cao 7-10 m. Sau 7-10 n¨m n¬ng rÉy bá hoang sau th× rõng l¹i phôc håi trë thµnh rõng thø sinh lo¹i iia hoÆc iib víi c©y gç cã ®êng kÝnh 15-17 cm, cao 12-15 m . NhiÒu lo¹i gç cã gi¸ trÞ nh®inh, l¸t ®· bÞ khai th¸c kiÖt. Nh÷ng lo¹i gç nµy nay rÊt hiÕm, chØ cã thÓ t×m thÊy ë n¬i dèc cao, ë nh÷ng n¬i khã tiÕp cËn.

Loµi c©y ë rõng thø sinh phôc håi ë Chî §ån rÊt ®a d¹ng. Cã b¶y mu¬i loµi c©y gç ®· gÆp ë Ngäc Ph¸i vµ §ång L¹c. Danh s¸ch nµy ®îc tr×nh bµy ë b¸o c¸o kü thuËt sè 3. Nhng nh÷ng loµi phæ biÕn gåm: giÎ, kh¸o, gie, giæi, mËn rõng, xoan ®µo... ë tÇng cao; c©y tiªn phong a s¸ng cã Bå ®Ò, ChÑo, xoan nhõ, xoan ta, sau sau, díi tÇng c©y gç trªn nhiÒu diÖn tÝch cã vÇu, nøa, c©y bôi th¶m t¬i, n¬i Èm cã sa nh©n, sÑ, chuèi rõng. §ã lµ nh÷ng loµi sinh trëng nhanh vµ phæ biÕn ë n¬i ®îc b¶o vÖ tèt. D©y leo vµ chuèi rõng rÊt phæ biÕn ë n¬i rõng nghÌo. ë trong vïng nÕu ®Êt kÐm h¬n cã thµnh ng¹nh, thÈu tÊu, cá lµo, sim, mua, guét hoÆc cá tranh xen kÏ. §ã lµ nh÷ng loµi chØ thÞ cho ®Êt nghÌo dinh dìng vµ chua. §Êy lµ nh÷ng chØ thÞ cho ®Êt nghÌo dinh dìng va chua. V× vËy thùc b× ®îc sö dông lµm chØ thÞ cña ®Êt. B¶ng 4 tr×nh bµy ph©n lo¹i ®Êt theo thùc b×. PhÇn 3.4.2 tr×nh bµy ®Æc tÝnh cña ®Êt theo thùc b×.

S¬ ®å 3.1: S¬ ®å c¾t ngang vÒ c¶nh quan

Lo¹i ®Êt Nµ tïm Cèc thö Nµ ¸ng B¶n chµng

ha % ha % ha % ha %

§Êt lóa níc 18,1 7,2 5,1 2 16,6 1,8 24,2 5,9

§Êt l©m nghiÖp 225,1 89 236,9 93,7 880 96,9 379 92

DiÖn tÝch ®Êt/ngêi (ha) 2,7 0,9 2,6 1,2

DiÖn tÝch ®Êt lóa/ngêi (m2) 250 670 465 705

§Êt trèng (ha) 80 108 20 96

Page 10 of 33

B¶ng 4: Ph©n lo¹i ®Êt theo thùc b×

Vi trÝ §Ønh nói Dèc trªn Dèc Ch©n dèc Ruéng níc Ao c¸

Sö dông l©m nghiÖp lµm rÉy ch¨n th¶, trång c©y vên nhµ ruén lóa nu«i c¸

Thùc b× c©y tù nhiªn lóa , ng«, s¾n

c©y tù nhiªn, c©y

trång

c©y ¨n qu¶ lóa

S¶n phÈm

gç vµ cñi l¬ng thùc ch¨n th¶, cñi thùc phÈm, tiÒn l¬ng thùc l¬ng thùc, tiÒn

Gia sóc tr©u, bß tr©u, bß lîn, gµ c¸, vÞt

§iÓm yÕu

xãi mßn, dèc, tr©u

bß ph¸

xa, dèc, xãi mßn

tr©u, bß ph¸

®Êt tho¸i ho¸, tr©u,

bß ph¸

kü thuËt thÊp,

níc trêi

båi tô, níc

trêi

níc tï, thiÕu kü

thuËt

§iÓm

m¹nh

loµi c©y ®a d¹ng

®Êt cßn t-¬ng ®èi mµu

mì

gÇn khu d©n c gÇn, ®a d¹ng ®Êt cßn t¬ng ®èi

mµu mì

h×nh thµnh tù

nhiªn

§Êt tr¶ng cá §Êt tr¶ng c©y bôi §Êt rõng tù nhiªn

§Êt trång c©y

cá tranh c©y

bôi

thÊp

chÞu

h¹n

sim,

mua,

guét

c©y bôi

cao

trung

b×nh

thµnh

ng¹nh,

cá lµo

xen kÏ

, chÑo,

c©y bôi cã

nhiÒu c©y gç

t¸i sinh

cao hu,

ba soi, ba

bÐt

, r¶i r¸c

cã gç t¸i

sinh

c©y bôi cao cã nhiÒu

c©y gç

t¸i

sinh

rõng

nghÌo

cã

nhiÒu

tre

nøa

lµm n¬ng rÉy

c©y trång lóa

ng«, s¾n, vµ c©y

l©m nghiÖp

Page 11 of 33

HiÖn nay, n¬ng rÉy chØ cã thÓ t×m thÊy ë nh÷ng n¬i xa khu vùc d©n c. Lóa n¬ng, ng« vµ s¾n lµ c©y trång chñ yÕu trªn khu vùc nµy.

Khu vùc bá ho¸ sau khi trång c©y l¬ng thùc ®îc dïng cho ch¨n th¶ vµ trång c©y. DiÖn tÝch trång c©y l©m nghiÖp cha nhiÒu vµ míi ®îc ®Èy m¹nh tõ 1991. C¸c lo¹i c©y trång bao gåm mì, tr¸m, l¸t, de, giæi thuéc loµi b¶n ®Þa. Tõ n¨m 1990 lo¹i c©y trång chñ yÕu lµ quÕ, håi vµ c©y ¨n qu¶. Lý do trång nh÷ng lo¹i c©y nµy v× chóng cung cÊp s¶n phÈm trong thêi gian ng¾n h¬n so víi c©y gç vµ giµ trÞ kinh tÕ lín h¬n. Vô xu©n 1997, 74% c©y ®îc trång ë bèn th«n ®iÓm lµ quÕ. Th¶ r«ng tr©u bß dÉn ®Õn ph¸ ho¹i c©y trång lµ khã kh¨n chÝnh cña më réng diÖn tÝch trång c©y.

Vên nhµ rÊt nghÌo c¶ vÒ chñng lo¹i vµ s¶n lîng. Vên nhµ thêng cã nh÷ng c©y dêng nh mäc tù nhiªn. Gµ, lîn vµ tr©u bß lµ vËt nu«i chñ yÕu.

Khu vùc ®Êt ruéng lóa lµ c©y trång chÝnh. ViÖc ®éc canh c©y lóa ë khu vùc nµy cÇn ®îc thay ®æi ®Ó t¨ng søc s¶n xuÊt cña ®Êt vµ hÖ thèng thªm bÒn v÷ng. Níc theo mïa lµ khã kh¨n c¬ b¶n cña khu vùc nµy. Kho¶ng 30 ®Õn 50% diÖn tÝch lµ ruéng mét vô. Båi tô lµ nguyªn nh©n gi¶m diÖn tÝch ®Êt lóa. T¨ng vô vµ th©m canh ë khu vùc ®Êt ruéng lµ biÖn ph¸p h÷u hiÖu ®Ó t¨ng s¶n lîng l¬ng thùc.

Tho¸i ho¸ ®Êt do kü thuËt kh«ng thÝch hîp lµ vÊn ®Ò chÝnh trong sö dông ®Êt. Nh×n chung kh«ng cã biÖ ph¸p chèng xãi mßn trªn ®Êt dèc. Sau khi thu ho¹ch c©y l¬ng thùc ®Êt kh«ng cã thc vËt che phñ. MÆt kh¸c, sù t¸i sinh cña nhiÒu c©y tù nhiªn bÞ ph¸ huû do ch¨n th¶ tù do. V× ®Êt dèc chiÕm phÇn lín diÖn tÝch nªn râ rµng r»ng l©m nghiÖp ph¶i lµ mèi quan t©m hµng ®Çu cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng. Tuy nhiªn v× s¶n xuÊt l¬ng thùc lµ u tiªn hµng ®Çu v× vËy n«ng l©m kÕt hîp ph¶i ®îc ¸p dông ®Ó ®¸p øng nhu cÇu tríc m¾t vµ l©u dµi. §iÒu ®ã cßn ®¸p øng yªu cÇu b¶o vÖ m«i trêng trªn diÖn réng.

3.5 Ph©n lo¹i ®Êt cña bèn th«n ®iÓm

3.5.1 §¸ mÑ

TÇng ®¸ mÑ quanh c¸c th«n ®iÓm chñ yÕu h×nh thµnh tõ ®¸ axÝt biÕn chÊt. Lo¹i ®¸ phæ biÕn nhÊt lµ ®¸ phï sa vµ ®¸ c¸t biÕn chÊt. Ngoµi ra cßn cã ®¸ diÖp th¹ch cã chøa mét lîng lín ®¸ graphite. §¸ graphite cã thÓ lµm cho ®Êt cã mµu sÉm do vËy ®Êt thêng bÞ nhÇm lµ ®Êt cacbonat. ë Ngäc Ph¸i cã nhiÒu vïng ®¸ mÑ garnet diÖp th¹ch cã chøa graphite, mica biotite vµ garnet. §¸ gossan th× cã ë c¶ Ngäc Ph¸i vµ §ång L¹c. §©y lµ lo¹i ®¸ phong ho¸ cha hoµn toµn cã chøa nhiÒu s¾t, nh«m vµ mangan. PhÇn lín c¸c lo¹i kho¸ng chÊt kh¸ng ®· mÊt. §Êt ph¸t triÓn trªn lo¹i ®¸ mÑ nµy v× thÕ nghÌo chÊt dinh dìng. Ngoµi ra cßn cã c¸c vïng kh¸c tÇng ®¸ mÑ lµ ®¸ v«i vµ ®¸ cÈm th¹ch.

TÝnh chÊt ho¸ häc cña ®Êt phô thuéc chñ yÕu vµo ®¸ mÑ (b¶ng 3.5). Kh«ng cã sù kh¸c biÖt lín l¾m gi÷a c¸c lo¹i ®Êt h×nh thµnh trªn c¸c lo¹i ®¸ axit kh¸c nhau. §Êt ph¸t triÓn trªn ®¸ v«i cã ®é pH cao h¬n vµ cã hµm lîng l©n, can xi vµ ma nhª cao h¬n h¼n so víi ®Êt h×nh thµnh trªn ®¸ mÑ axit. Tuy nhiªn cã sù kh¸c biÖt lín trong mçi nhãm do th¶m thùc vËt vµ c¸c lo¹i h×nh sö dông ®Êt kh¸c nhau trong qu¸ khø.

B¶ng 5: §Æc tÝnh ho¸ häc cña ®Êt dùa theo tÇng mÉu chÊt

ho¾c

quang

t¬ng ®èi xÊu ®Êt trung b×nh ®Êt t¬ng ®èi tèt

Lo¹i ®Êt pH (KCl)

Mïn % N % P K Ca Mg C¸t % Phï sa %

SÐt%

mg/100g ®Êt

Bistite 3,8 3,3 0,19 3,5 5,9 0,49 0,19 35 33 32

§¸ phï sa biÕn 3,8 3,3 0,21 3,4 7,6 1,1 0,31 47 24 29

Page 12 of 33

3.5.2 Th¶m thùc vËt

Thùc b× vµ c¸c lo¹i h×nh sö dông ®Êt kh¸c nhau trong qu¸ khø lµ c¸c nh©n tè chÝnh kh¸c ¶nh hëng ®Õn qu¸ tr×nh h×nh thµnh ®Êt. ViÖc gi¶i thÝch mèi t¬ng t¸c gi÷a c¸c nh©n tè nµy n»m ngoµi ph¹m vi nghiªn cøu cña ®ît kh¶o s¸t nµy. Trong ®ît ®iÒu tra nµy th¶m thùc vËt ®îc ph©n chia mét c¸ch kh¸i qu¸t thµnh: rõng, ®Êt c©y bôi, vµ ®Êt ruéng hay ®ång cá.

B¶ng 6 cho thÊy hµm lîng mïn trong ®Êt díi t¸n rõng thêng cao h¬n so víi ®Êt c©y bôi vµ ®Êt ruéng, ®ång cá. Tuy nhiªn kh«ng cã sù kh¸c biÖt vÒ hµm lîng ®¹m, phèt pho trong ®Êt. Lý do lµ do chÝnh c¸c ho¹t ®éng cña con ngêi chø kh«ng ph¶i lµ lo¹i ®Êt quy ®Þnh líp phñ thùc vËt tõng ®Þa ®iÓm.

B¶ng 6: TÝnh chÊt ho¸ häc cña ®Êt dùa theo th¶m thùc vËt

3.5.3 Ph©n lo¹i ®Êt cña ngêi d©n

ViÖc pháng vÊn ngêi d©n cho thÊy râ r»ng hä ®¸nh gi¸ ®Êt chñ yÕu dùa vµo n¨ng lùc s¶n xuÊt cña ®Êt nhiÒu h¬n lµ c¸c ®Æc ®iÓm h×nh th¸i kh¸c. Ngêi d©n thêng sö dông c¸c lo¹i thùc vËt chØ thÞ ®Ó x¸c ®Þnh ®é ph× cña ®Êt. MÆc dï hä ph©n biÖt ra c¸c lo¹i ®Êt "®á", "n©u" vµ "®en". Nhng mµu ®Êt thùc tÕ cã thÓ thay ®æi rÊt ®¸ng kÓ. §Êt "®en" thêng lµ lo¹i ®Êt cã tÇng mïn dµy, nhng lo¹i ®Êt nµy còng thêng ®îc gäi lµ ®Êt "®á" hay ®Êt "®en vµ vµng". C¸ch ph©n lo¹i ®Êt phæ biÕn nhÊt lµ dùa vµo kh¶ n¨ng thÝch nghi cña ®Êt ®èi víi c¸c lo¹i c©y l¬ng thùc chÝnh nh: ng«, lóa n¬ng vµ s¾n. Mét vµi n«ng d©n cã c¸c ý kiÕn kh¸c nhau vÒ lo¹i ®Êt nµo phï hîp cho tõng lo¹i c©y l¬ng thùc chÝnh.

Theo ý kiÕn hÇu hÕt c¸c n«ng d©n "®Êt trång ng«" th× nhiÒu sÐt, ®é Èm cao vµ thêng nhiÒu ®¸. §Êt trång lóa cã tÇng ®Êt mÆt dµy, giµu mïn, ®é t¬i xèp cao. Khi hµm lîng mïn ë líp ®Êt mÆt bÞ suy gi¶m do hËu qu¶ cña viÖc canh t¸c vµ xãi mßn, lóa n¬ng kh«ng thÓ cho n¨ng suÊt cao ®îc n÷a th× s¾n sÏ ®îc trång thay thÕ. §Êt trång s¾n dï sao còng t¬ng ®¬ng nh®Êt trång lóa n¬ng nhng Ýt chÊt h÷u c¬ h¬n vµ do ®ã ®oä t¬i xèp kÐm h¬n.

KÕt qu¶ ph©n tÝch tÝnh chÊt ho¸ häc cña ®Êt cho thÊy sù kh¸c biÖt ®¸ng kÓ gi÷a c¸c nhãm ®Êt kh¸c nhau (b¶ng 7). Lý do cã thÓ lµ phÇn lín nh÷ng vïng "®Êt trång ng«" n¬i mÉu ®Êt ®îc lÊy lµ ®Êt ph¸t triÓn trªn ®¸ mÑ cacbonat, trong khi hÇu hÕt c¸c mÉu kh¸c ®îc lÊy ë vïng cã ®¸ mÑ mang tÝnh axÝt.

B¶ng 7: TÝnh chÊt ho¸ häc cña c¸c nhãm ®Êt kh¸c nhau

chÊt

§¸ v«i 4,8 3,0 0,24 3,3 19,7 8,12 2,6 45 25 30

Th¶m thùc vËt

pH KCl

mïn% N % P K Ca Mg C¸t % Phï sa %

SÐt %

mg/100g ®Êt

Rõng 3,8 3,7 0,22 3,6 7,3 1,5 0,41 39 29 32

§Êt c©y bôi 4,2 2,9 0,20 3,7 11,5 3,6 0,84 49 25 26

Ruéng/cá 4,1 2,8 0,20 3,5 11,5 2,8 1,13 44 25 31

Lo¹i ®Êt pH Mïn N P K Ca Mg C¸t Phï sa SÐt

(KCl) % mg/100 g ®Êt % % %

§Êt trång ng« 4,5 3,2 0,24 3,3 17,1 6,0 1,9 47 25 28

§Êt trång lóa vµ s¾n

3,8 3,1 0,19 3,7 6,6 0,9 0,3 43 27 30

Page 13 of 33

Bëi v× cã rÊt nhiÒu tÝnh chÊt ho¸ häc cña ®Êt ¶nh hëng ®Õn n¨ng suÊt c©y trång, nªn c¸ch ph©n lo¹i cña n«ng d©n kh«ng t¬ng thÝch víi hÖ thèng ph©n lo¹i ®Êt cña Nga ®îc sö dông trong ngµnh l©m nghiÖp ViÖt Nam gÇn ®©y. Theo kÕt qu¶ quan s¸t thùc ®Þa th× c¸c lo¹i ®Êt ë ®Þa ph¬ng thêng thuéc c¸c nhãm sau ®©y:

� ®Êt feralit ®á - vµng vµ vµng - ®á ph¸t triÓn trªn ®¸ axit biÕn chÊt � ®Êt ®en ph¸t triÓn trªn ®¸ v«i � ®Êt vµng ph¸t triÓn trªn ®¸ v«i

3.4.4 §Êt ë x· Ngäc Ph¸i

TÇng ®¸ mÑ phÝa §«ng th«n Nµ Tïm vµ Cèc Thö chñ yÕu lµ ®¸ v«i. LÉn víi ®¸ v«i lµ d¶i ®¸ diÖp th¹ch giµu graphite vµ ®¸ phï sa t¬ng ®èi réng. §¸ nµy lµm cho ®Êt cã mµu ®en sËm gièng nh ®Êt cacbonat. Tuy nhiªn ®Êt h×nh thµnh trªn c¸c lo¹i ®¸ mÑ nµy kh«ng chøa nhiÒu can xi cacb«n¸t mµ t¬ng ®èi chua.

PhÝa T©y cña c¸c th«n nµy lµ tÇng ®¸ mÑ chøa kho¸ng bistite - mét lo¹i ®¸ phiÕn sÉm chøa graphite, biotite vµ garnet. Xa h¬n vÒ phÝa T©y tÇng mÉu chÊt lµ ®¸ sa th¹ch biÕn chÊt. PhÝa Nam lµ tÇng ®¸ mÑ gossan - mét lo¹i ®¸ phong ho¸ cha hoµn toµn, giµu s¾t vµ nh«m. §Êt h×nh thµnh trªn ®¸ gossan cã mµu s¸ng ®á vµ t¬ng ®èi nghÌo chÊt dinh dìng.

§Êt ë Nµ Tïm

§Êt xung quanh Nµ Tïm hoµn toµn lµ "®Êt trång ng«". D·y nói phÝa sau th«n chñ yÕu lµ ®¸ v«i. Do vËy ®Êt cã ®é pH vµ hµm lîng cation dinh dìng (K, Ca, Mg) cao h¬n. Hµm lîng ®¹m vµ phèt pho kh«ng cao h¬n c¸c th«n kh¸c. §éc tÝnh nh«m thêng Ýt gÆp trong ®Êt ë Nµ Tïm v× ®é pH kh«ng thÊp l¾m. MÆt kh¸c líp ®Êt cacbonat can xi n«ng trªn bÒ ®Ønh nói cã thÓ chÞu ¶nh hëng h¹n h¸n vµ thiÕu phèt pho.

§Êt ë Cèc Thö

PhÇn lín khu vùc quanh th«n Cèc Thö ®îc n«ng d©n m« t¶ lµ ®Êt "®á" thÝch hîp cho trång lóa vµ s¾n. Nh÷ng khu ®Êt nµy nãi chung lµ t¬ng ®èi s©u trõ nh÷ng chç bÞ xãi mßn. §é dµy tÇng ®Êt biÕn ®éng tõ 30 cm ®Õn h¬n 1,5 m. Hµm lîng mïn trong ®Êt díi t¸n rõng kh¸ cao nhng cã sù biÕn ®éng ®¸ng kÓ tuú thuéc vµo thùc b×.

B¶n ®å ®Êt cña th«n Nµ Tïm vµ Cèc Thö

Trung b×nh 4,1 3,1 0,21 3,6 10,1 2,6 0,81 45 26 29

Page 14 of 33

Chó thÝch b¶n ®å ®Êt cña Nµ Tïm vµ Cèc Thö

1. Ruéng lóa níc. 2. "§Êt ng«" h×nh thµnh trªn ®¸ v«i. §é dÇy tõ 20 cm ®Õn h¬n 100 cm. Thµnh phÇn c¬ giíi biÕn ®æi tõ ®Êt c¸t pha ®Õn

sÐt. TÇng ®Êt mÆt giµu mïn mµu n©u thÉm phÝa díi lµ tÇng ®Êt c¸i mµu n©u vµng. Lo¹i ®Êt theo kiÓu Nga: §Êt n©u ®á trªn ®¸ v«i. Th¶m thùc b× gåm c©y gç vµ d©y leo.

3. "§Êt ng«" h×nh thµnh trªn ®¸ phiÕn giµu than ch× vµ ®¸ c¸t biÕn chÊt. Th¶m thùc b× gåm c©y gç, nøa, vÇu vµ sa nh©n, cá lµo. N¨m 1995-1996 trång s¾n n¨ng xuÊt ®Æt cao kho¶ng 40 tÊn/ha, ng« 3 t©n/ha.

4. §Êt ph¸t triÓn trªn graphit, ®¸ phiÕn garnet vµ ®¸ c¸t biÕn chÊt phï hîp cho s¾n vµ lóa. Thµnh phÇn c¬ giíi thay ®æi tõ ®Êt sÐt pha c¸t sang ®Êt sÐt. Lo¹i ®Êt theo hÖ ph©n lo¹i Nga: §Êt ferralit ®á vµng trªn ®¸ mÑ chua. Líp phñ thùc vËt bao gåm c©y gç vÇu nøa, sa nh©n, cá lµo, lÎ tÎ ®«i khi cã guét. T¹i c¸c n¬ng b·i nh©n d©n trång s¾n (15-20 tÊn/ha), lóa n¬ng (1-1,5 tÊn).

5. "§Êt cá tranh" trªn ®¸ gossan vµ ®¸ phÊn sa biÕn chÊt. §Êt sÐt pha c¸t tÇng dÇy h¬n 1,5 m. Lo¹i ®Êt theo hÖ ph©n lo¹i Nga: ®Êt feralit trªn ®¸ mÑ chua. Th¶m thùc vËt ®¹i bé phËn lµ c©y thÊp nh sim, mua, cá tranh vµ cá guét. S¾n 12 tÊn/ha, ng« 1 tÊn/ha.

6. "§Êt ng«" h×nh thµnh trªn ®¸ phiÕn giµu graphite. 7. §Êt h×nh thµnh trªn ®¸ v«i. TÝnh chÊt ®Êt phô thuéc vµo ®é dÇy tÇng ®Êt. GÇn ®Ønh vµ ë nh÷ng n¬i ®Êt dèc h¬n

thêng cã lo¹i ®Êt ®en tÇng máng cã ®é pH cao (6-6,5) vµ thµnh phÇn dinh dìng t¬ng ®èi cao. Nh÷ng n¬i tÇng ®Êt s©u h¬n, ®Êt cã mµu n©u, ®é pH vµ thµnh phÇn dinh dìng thÊp h¬n.

B¶ng 8: §Æc tÝnh ho¸ häc cña c¸c lo¹i ®Êt kh¸c nhau

Lo¹i ®Êt PH (KCl) mïn(%) N(%) P (mg/100g) K (mg/100g)

2 trung b×nh 4,8 3,0 0,24 3,6 20,5

ph¹m vi 4,1-6,1 1,6-3,9 0,12-0,32 2,4-6,1 8-33

4 trung b×nh 3,8 3,3 0,19 3,5 5,9

ph¹m vi 3,6-3,9 2,0-4,4 0,17-0,21 2,4-4,5 4,0-7,2

5 trung b×nh 4,2 0,9 0,09 5,6 5,6

ph¹m vi 4-4,4 0,4-1,4 0,05-0,14 3,7-7,4 4,8-6,4

Page 15 of 33

3.5.5 §Êt ë x· §ång L¹c

§Êt ë Nµ ¸ng

Thung lòng cña con s«ng ch¶y qua Nµ ¸ng ®îc t¹o tõ ®¸ c¸t phï sa biÕn chÊt. Kho¸ng Gossan phæ biÕn ë dèc phÝa ®«ng cña thung lòng. Nh÷ng ®åi cao nhÊt lµ ®åi vµ ®¸ cÈm th¹ch gièng nh khu vùc ®Êt cao phÝa ®Õn phÝa t©y cña th«n. PhÇn cao nhÊt cña khu ®åi phÝa t©y con s«ng còng lµ ®¸ v«i.

Theo bµ con n«ng d©n ®Êt ë c¶ hai sên thung lòng hÇu hÕt lµ phï hîp cho lóa vµ s¾n. §Êt chñ yÕu lµ ®Êt mïn sÐt hoÆc ®Êt c¸t mïn sÐt. ë sên phÝa T©y ®Êt cã líp ®Êt mïn trªn cïng kh¸ dÇy chøa nhiÒu chÊt dinh dìng (khu vùc 2 vµ 5 trong s¬ ®å 2). TÇng ®Êt c¸i bao gåm líp mïn sÐt Ýt mïn mµu vµng lîng dinh dìng trong ®Êt rÊt thÊp. §é dÇy cña ®Êt lµ kho¶ng 30 ®Õn 100cm.

Sên phÝa t©y cã lo¹i ®Êt t¬ng tù ngo¹i trõ ë khu vùc ®ã cã mét vïng ®Êt h¬i ®á n¬i ma kho¸ng gossan h×nh thµnh phÇn chñ yÕu cña tÇng ®¸ mÑ. N«ng d©n ®· kh«ng ph©n biÖt c¸c khu vùc 3 vµ 4 (s¬ ®å 2). Tuy nhiªn, sù kh¸c nhau vÒ h×nh th¸i häc vµ ho¸ häc ®îc ®¸nh gi¸ lµ ®ñ lín ®Ó thùc hiÖn viÖc ph©n t¸ch. Theo n«ng d©n ®Êt ë sên phÝa ®«ng thêng máng h¬n ë sên phÝa T©y.

C¸c mÉu ®Êt ®· kh«ng ®îc lÊy tõ c¸c ®åi ®¸ v«i cao h¬n. TÝnh chÊt ho¸ häc cña ®Êt ë ®ã phô thuéc rÊt nhiÒu vµo ®é dµy cña ®Êt. ë c¸c sên dèc h¬n gÇn ®Ønh ®Êt cã thÓ lµ lo¹i ®Êt ®¸ v«i máng. ë c¸c sên æn ®Þnh h¬n, líp ®Êt dÇy h¬n cã thÓ ph¸t triÓn trªn líp mÆt lµ líp Ýt bÞ ¶nh hëng bëi tÇng c¸i. Lo¹i ®Êt ®ã cã thÓ cã mµu n©u hay thËm chÝ mµu ®á vµ cã lîng pH t¬ng ®èi thÊp.

H×nh 3: b¶n ®å ®Êt cña nµ ¸ng

Page 16 of 33

Chó thÝch b¶n ®å ®Êt cña Nµ ¸ng

1. §Êt phï sa gåm sái, sÐt vµ c¸t. Mét vµi ao c¸ vµ ruéng lóa 2. §Êt s¾n vµ lóa n¬ng h×nh thµnh trªn ®¸ phÊn sa biÕn chÊt. §Êt thÞt dÇy 40-100cm. Lo¹i ®Êt theo hÖ ph©n lo¹i

cña Nga: §Êt ferralit trªn ®¸ mÑ chua. 3. §Êt lóa n¬ng vµ s¾n h×nh thµnh trªn ®¸ phÊn sa biÕn chÊt vµ kho¸ng gossan. §Êt dÇy 30-100+ cm. Thµnh phÇn c¬

giíi thay ®æi tõ c¸t pha sang ®Êt sÐt pha c¸t. §Êt mµu ®á n©u ®Õn ®á, kh«ng cã bÒ mÆt mµu ®en. Lo¹i ®Êt theo kiÓu Nga: §Êt ferralit trªn ®¸ mÑ chua.

4. §Êt lóa n¬ng vµ s¾n h×nh thµnh trªn ®¸ phÊn sa biÕn chÊt vµ ®¸ v«i. §é dÇy cña ®Êt 50 cm. Cã líp ®Êt bÒ mÆt giµu mïn dÇy (20-50 cm). Lo¹i ®Êt theo kiÓu Nga: §Êt ferralit trªn ®¸ mÑ chua.

5. §Êt lóa n¬ng vµ s¾n h×nh thµnh trªn ®¸ v«i 6. §Êt lóa vµ s¾n h×nh thµnh trªn ®¸ phï sa biÕn chÊt vµ kho¸ng gossan. §é dÇy cña ®Êt trªn 60 cm. Lo¹i ®Êt theo

Page 17 of 33

kiÓu Nga: §Êt ferralit mµu ®á trªn ®¸ mÑ chua. 7. & 8 §Êt h×nh thµnh trªn ®¸ v«i. TÝnh chÊt phô thuéc vµo ®é dÇy. GÇn ®Ønh vµ sên dèc cao cã líp ®Êt mµu ®en

máng víi lîng pH cao(6-6,5) vµ cã thµnh phÇn dinh dìng kh¸ cao. N¬i ®Êt dÇy h¬n cã mµu h¬i n©u, lîng pH thÊp h¬n vµ thµnh phÇn dinh dìng thÊp h¬n.

B¶ng 9: §Æc tÝnh ho¸ häc cña c¸c lo¹i ®Êt kh¸c nhau ë Nµ ¸ng

Ghi chó: §Êt lo¹i 1,5,6,7, vµ 8 kh«ng ®îc lÊy mÉu ph©n tÝch

§Êt ë B¶n Chµng

TÇng ®¸ mÑ ®îc h×nh thµnh do sù kÕ tiÕp c¸c líp m¹ch cña ®¸ phï sa biÕn chÊt vµ ®¸ phiÕn giµu than ch× (granit). M¹ch nµy ch¹y däc theo thung lòng s«ng vÒ phÝa t©y b¾c. Nh÷ng khu vùc ®åi nói phÝa T©y trung t©m vµ bê phÝa §«ng cña con s«ng ®îc h×nh thµnh trªn ®¸ phï sa biÕn chÊt. §åi phÝa b¾c cña t«n ®îc h×nh thµnh trªn ®¸ phiÕn giµu granit.

KÕt cÊu cña ®Êt trªn c¶ hai bªn sên thay ®æi tõ ®Êt mïn c¸t sang ®Êt sÐt mïn c¸t. §Êt díi líp c©y guét (Dicranopteris fern) cã lîng phosphorus h¬i thÊp h¬n so víi lo¹i ®Êt t¬ng tù díi rõng ngo¹i trõ ®iÒu nµy th× sù kh«ng cã sù kh¸c nhau nhiÒu.Lîng mïn cao (5-5,3%) ë vïng gi÷a sên dèc díi rõng còng nh díi tr¶ng cá. Tuy nhiªn nh÷ng n¬i rõng ®· bÞ ph¸t lµm n¬ng hoÆc n¬i ®Êt máng th× lîng mïn thÊp h¬n.

Theo bµ con n«ng d©n kh«ng thÓ trång ®îc g× trªn ®Êt bÞ loµi guét (Dicranopteris fern) mäc trµn lan v× loµi nµy hót c¹n dinh dìng trong ®Êt. KÕt qu¶ ph©n tÝch ho¸ häc cho thÊy lîng mµu mì cña ®Êt kh«ng kÐm h¬n lµ mÊy so víi lîng mµu mì ë ®Êt rõng trªn ®Êt cã mÉu chÊt t¬ng tù.

B¶n ®å ®Êt cña B¶n Chµng

Lo¹i ®Êt pH (KCl) mïn(%) N(%) P (mg/100g) K (mg/100g)

2 Trung b×nh 3,8 3,7 0,22 3,5 5,4

Ph¹m vi 3,7-4,1 1,7-5,3 0,15-0,24 2,9-5,0 6,4-8,0

3 Trung b×nh 3,8 1,9 0,16 3,7 5,6

Ph¹m vi 3,7-3,8 1,5-2,4 0,13-0,19 2,4-5,0 5,6

4 Trung b×nh 4,1 3,9 0,27 2,7 10,0

Ph¹m vi 3,9-4,3 2,4-3,5 0,25-0,29 2,4-2,9 9,6-10,3

Page 18 of 33

Chó thÝch b¶n ®å ®Êt cña B¶n Chµng

1. Lóa níc trªn ®Êt phï sa cã thµnh phÇn c¬ giíi nÆng 2. §Êt phï sa trång c©y l©u n¨m 3. §Êt lóa vµ s¾n h×nh thµnh trªn ®¸ phÊn sa biÕn chÊt. Thµnh phÇn c¬ giíi biÕn ®æi tõ ®Êt c¸t pha ®Õn sÐt pha c¸t.

Lo¹i ®Êt theo hÖ ph©n lo¹i cña Nga: §Êt ferralit trªn ®¸ mÑ chua. 4. "§Êt ng«". Theo n«ng d©n lµ ®Êt tèt nhÊt trong th«n. 5. §Êt lóa vµ s¾n. 6. §Êt ng« h×nh thµnh trªn ®¸ phÊn sa biÕn chÊt. §Êt lµ ®Êt sÐt pha c¸t dÇy h¬n 50cm. Lo¹i ®Êt theo kiÓu Nga: ®Êt

feralit ®á vµng trªn ®¸ mÑ chua. 7. §Êt lóa n¬ng vµ s¾n trªn ®¸ phÊn sa biÕn chÊt. §Êt lµ ®Êt sÐt dÇy tõ 40 cm ®Õn h¬n 70 cm. Lo¹i ®Êt theo hÖ

ph©n lo¹i cña Nga: §Êt Farralit ®á vµng trªn ®¸ mÑ chua.

B¶ng 10: §Æc tÝnh ho¸ häc cña c¸c lo¹i ®Êt kh¸c nhau

Lo¹i ®©t pH (KCl) Mïn (%)

N(%) P (mg/100g) K (mg/100g)

3 Trung b×nh 3,7 4,1 0,23 3,3 6,8

Ph¹m vi 3,6-3,8 2,8-5,3 0,21-0,25 2,4-4,5 5,6-8,0

6 Trung b×nh 3,6 4,1 0,23 2,43 8,8

Ph¹m vi 3,5-3,7 3,7-4,5 0,21-0,24 2,43 8-9,6

Page 19 of 33

Ghi chó: §Êt lo¹i 1,2,3,4 vµ 5 kh«ng ®îc lÊy mÉu ph©n tÝch

3.4.6 §¸nh gi¸ ®Êt

§é ph× mÆt ho¸ häc

Nh×n chung ®Êt ®· ®îc kiÓm tra cã lîng pH t¬ng ®èi thÊp vµ lîng mïn vµ ®¹m nhá (b¶ng 11). Sù thiÕu ®¹m cã thÓ ®îc kh¾c phôc b»ng c¸ch sö dông c¸c lo¹i c©y vµ cá cè ®Þnh ®¹m. ViÖc sö dông ph©n bãn hay chÊt c¶i t¹o ®Êt c«ng nghiÖp lµ kh«ng cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn trªn ®Êt rõng thËm chÝ nÕu chóng s½n cã víi sè lîng lín. Kh¶ n¨ng cña ®Êt ®Ó gi÷ nguån dinh dìng t¬ng ®èi thÊp do lîng h÷u c¬ thÊp. ViÖc sö dông chÊt c¶i t¹o ®Êt c«ng nghiÖp sÏ lµm t¨ng sù thÊt tho¸t nit¬ vµ hiÖu qu¶ thÊp. Lîng K, Ca vµ Mg trao ®æi còng thÊp trõ ®Êt ph¸t triÓn trªn ®¸ v«i.

Lîng Al3+ tù do cha ®îc ph©n tÝch nhng cã thÓ ®¸nh gi¸ lµ cao do ®é pH thÊp vµ lîng chÊt h÷u c¬ thÊp. Trong nghiªn cøu cña NguyÔn ThÕ Hïng (1996) ®· ph©n tÝch ®Êt trªn mét sè ®iÓm lµm n¬ng ë x· Ngäc Ph¸i. ë nh÷ng n¬i nµy lîng nh«m tù do dao ®éng trong kho¶ng 15 -31 mg/100g ®Êt. Sè lîng nµy lµ nhiÒu qu¸ møc cÇn thiÕt cho c©y. (6,0 mg/100g ®Êt. KÕt qu¶ nµy cho thÊy tÝnh ®éc cña nh«m cã thÓ lµ khã kh¨n cho s¶n xuÊt l¬ng thùc trong khu vùc.

§èi víi hÇu hÕt c¸c loµi c©y mµu lîng photpho ®¸ng kÓ trong ®Êt lµ kho¶ng 10 mg/100g ®Êt. Lîng P2O5 s½n cã dao ®éng

trong kho¶ng 2,4 vµ 7,4 mg/100 g ®Êt. Tæng sè lîng phosphocã thÓ cao h¬n rÊt nhiÒu bëi v× thµnh phÇn lín P2O5 trong

®Êt ®· h×nh thµnh photphat nh«m kÐm hoµ tan trong níc. Lîng phosphos½n cã cã thÓ t¨ng do bãn v«i hoÆc ph«tphat hay b»ng c¸ch t¨ng lîng mïn cña ®Êt. Sö dông ph©n xanh lµm gi¶m sù ®äng l¹i cña Ph«tpho cã lÏ lµ c¸ch hiÖu qu¶ nhÊt ®Ó t¨ng tÝnh s½n cã cña ph«t pho v× gi¸ thµnh cña viÖc bãn photpho vµ v«i cao h¬n rÊt nhiÒu.

§Ó ®¹t ®îc kÕt qu¶ l©u bÒn cÇn bãn ph©n xanh thêng xuyªn cho ®Êt do tû lÖ ph©n huû rÊt nhanh.

B¶ng 11: Trung b×nh tÝnh chÊt ho¸ häc ®Êt ®èi víi c¸c th«n ®iÓm

Xãi mßn cña ®Êt vµ kiÓm so¸t sù xãi mßn

Khi ®Êt ®îc che phñ bëi rõng nh×n chung lîng h÷u c¬ kh¸ cao (2,3-5%) lµ chÊt b¶o vÖ ®Êt khái bÞ xãi mßn. §Êt cã Ýt h¬n 3,5 % h÷u c¬ ®îc coi lµ dÔ bÞ xãi mßn. §Êt víi 40 ®Õn 60% lîng phï sa lµ dÔ bÞ xãi mßn nhÊt (Morgan 1986). Lîng sÐt lín mÆt kh¸c lµm cho ®Êt chÆt h¬n. §Êt víi lîng sÐt Ýt , kho¶ng 9 ®Õn 30 % lµ dÔ bÞ xãi mßn nhÊt. C©n nh¾c lîng phï sa vµ sÐt còng nh lîng h÷u c¬ (b¶ng2), cã thÓ íc tÝnh r»ng nh×n chung ®Êt ë ®Þa ph¬ng kh«ng dÔ bÞ xãi mßn l¾m. NÕu lîng chÊt h÷u c¬ gi¶m do viÖc trång trät, líp ®Êt bÒ mÆt sÏ trë nªn dÔ bÞ xãi mßn h¬n vµ tû lÖ xãi mßn cã thÓ lín h¬n do ®é dèc cña sên ®åi nói vµ lîng ma lín.

§é dèc ë khu vùc nghiªn cøu phÇn lín lµ 20-40%. B×nh (1994) ®· íc tÝnh 18-20% dèc kh«ng cã tÇng thùc vËt che phñ cã thÓ mÊt 170tÊn/ha mçi n¨m. §iÒu nµy cã nghÜa lµ mÊt ®i 1,7 cm ®Êt mçi n¨m chøng tá mËt ®é lín b×nh qu©n. Cïng víi ®Êt 442 kg nitrogen /ha, 123 kg phosphorus /ha vµ 2068 kg kali /ha còng bÞ mÊt ®i hµng n¨m.

7 Trung b×nh 3,7 3,6 0,24 4,2 8,0

Ph¹m vi 3,6-3,8 2,1-5,0 0,20-0,27 3,7-4,5 6,4-9,6

Th«n pH Mïn N P K Ca Mg

(KCl) % % mg/100 g ®Êt

Coc Thu 3,8 3,0 0,18 3,5 5,8 0,47 0,18

Na Tum 4,8 2,7 0,20 4,3 18,5 7,00 0.49

Na Ang 3,9 3,1 0,21 3,4 7,5 1,84 0,49

Ban Chang 3,7 3,9 0,23 3,3 7,9 0,87 0,29

Page 20 of 33

CÇn ph¶i chó ý ®Õn hai ®iÓm ®Ó kiÓm so¸t sù xãi mßn b»ng c¸ch trång c©y ®Ó cã kÕt qu¶ tèt. Thø nhÊt, ¶nh hëng cña ma r¬i cÇn ph¶i ®îc gi¶m ®i b»ng c¸ch thiÕt lËp líp bao phñ bÒ mÆt ®Êt thËt tèt. Líp bao phñ mÆt ®Êt tèt lµ c¸c tÇng líp th¶m môc kÕ tiÕp nhau nhng c¸c líp t¸n che nhiÒu líp còng h÷u hiÖu. CÇn tr¸nh hÖ thèng víi t¸n caokhÐp kÝn vµ thùc b× tha ë líp díi. Thø hai, lîng dßng ch¶y cña bÒ mÆt cÇn ®îc gi¶m b»ng c¸ch duy tr× ®é t¬i xèp cña tÇng ®Êt mÆt. Trong thùc tÕ ®iÒu nµy cã nghÜa lµ hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp ®îc sö dông cµn duy tr× lîng h÷u c¬ cao trong ®Êt.

Mét yÕu tè h¹n chÕ ¶nh hëng cña xãi mßn lµ líp bÒ mÆt rÊt dµy cã ®é mïn cao cã ®îc trong ®Êt cã sù che phñ cña rõng. Líp ®Êt nµy cã lu«n cã ®é dÇy ë møc 30-50 cm cã nghÜa lµ thËm chÝ víi tû lÖ xãi mßn kh¸ cao, tÇng ®Êt c¸i c»n cçi sÏ kh«ng bÞ ¶nh hëng trong Ýt nhÊt lµ 10 n¨m.

§Êt cã vÊn ®Ò

Hai lo¹i ®Êt ®· ®îc n«ng d©n ®Ò cËp ®Õn nh lµ lo¹i ®Êt v« dông. Thø nhÊt " ®Êt cá tranh " imperata cylindrica nh lo¹i ®Êt ë ®åi Nµ Tïm vµ, thø hai "®Êt cã guét Gleichenia linearis Dicranopteris "

VÊn ®Ò cña " ®Êt cá tranh" lµ lîng h÷u c¬ vµ ®¹m rÊt thÊp dÉn ®Õn kh¶ n¨ng gi÷ níc kÐm vµ líp ®Êt mÆt kh« lµm cho viÖc h×nh thµnh c©y khã kh¨n ®Æc biÖt nÕu lµ khu vùc sö dông ®Ó ch¨n th¶. HiÖn nay cá mäc trªn ®Êt nµy kh«ng t¹o ®ñ th¶m môc ®Ó c¶i t¹o ®Êt. Do ®ã rÊt Ýt cã hy väng t¸i sinh tù nhiªn thËm chÝ nÕu ngõng viÖc ch¨n th¶.

ViÖc ph©n tÝch ®Êt vÒ ho¸ häc kh¼ng ®Þnh r»ng ®Êt díi thùc b× lµ guét Dicranopteris kh«ng nhÊt thiÕt kÐm mµu mì h¬n ®Êt cã rõng bao phñ. C¸c vÊn ®Ò n¶y sinh do sù c¹nh tranh vµ lan trµn nhanh cña guét vµ ®iÒu nµy cã thÓ gi¶i quyÕt b»ng c¸ch lùa chän kü thuËt qu¶n lý vµ c¸c loµi c©y thÝch hîp.

4. C¸c hÖ thèng n«ng l©m nghiÖp hiÖn cã

Kh¸i qu¸t vÒ c¸c hÖ thèng n«ng l©m hiÖn ë c¸c th«n thö nghiÖm ®îc tr×nh bµy ë B¶ng 12:

B¶ng 12. C¸c hÖ thèng n«ng l©m nghiÖp hiÖn cã cña bèn th«n thö nghiÖm

HÖ thèng C©y l©m nghiÖp C©y n«ng nghiÖp Lo¹i ®Êt Ch¨n nu«i vµ c¸c lo¹i kh¸c

Th«n

Taugnya quÕ, håi,

tr¸m

lóa, s¾n, døa ®Êt lóa bèn th«n

Trång theo b¨ng mËn, m¬,

xoµi lóa, s¾n, ng«,

ng«, mÝa

®Êt lóa vµ

ng«

b¨ng cèt khÝ,

døa

bèn th«n

Vên nhiÒu tÇng c©y tù nhiªn, mì, tr¸m, quÕ, håi,

mËn, v¶i, xoµi, cam,

®Êt lóa vµ ng« bèn th«n

bå ®Ò, dÎ quÝt, ®ç t¬ng ®Êt ng« Cèc Thö

cä s¾n ®Êt lóa B¶n Chµng

tróc s¾n ®Êt lóa B¶n Chµng

Vên qu¶ m¬, mËn, ®ç t-¬ng, ng«

®Êt lu¸, ng« Nµ ¸ng

xoµi, v¶i, ®ç xanh ®Êt lóa Nµ ¸ng, B¶n Chµng

Page 21 of 33

4.1 Taungya

§©y lµ m« h×nh trång c©y n«ng nghiÖp gi÷a c©y l©m nghiÖp, thêng phæ biÕn ë n¬i rõng ®· giao. Cã nghÜa c¶ c©y l©m nghiÖp vµ n«ng nghiÖp ®Òu thuéc vÒ ngêi trång. C©y trång gåm quÕ, tr¸m vµ håi, lóa, s¾n trång ë 2-3 n¨m ®Çu. Kho¶ng c¸nh cña quÕ lµ 2x2 m, cña tr¸m lµ 5x5 m. C©y trång phæ biÕn lµ quÕ. Theo nh÷ng ngêi d©n ®îc pháng vÊn ®Êt lóa vµ s¾n thÝch hîp cho trång quÕ. §©y lµ lý do c¸c vên quÕ, håi víi s¾n rÊt phæ biÕn. TÊt c¶ c¸c th«n ®iÓm vµ 100% c¸c hé ®iÒu tra ®Òu cã m« h×nh nµy. TÊt c¶ ®Òu muèn trång thªm. Thùc tÕ cho thÊy quÕ vµ håi ®· trång mäc rÊt tèt ë nh÷ng th«n nµy (B¶ng 13). ë B¶n Chµng cã mét gia ®×nh trång tróc xen víi s¾n trong hai n¨m ®Çu.

B¶ng 13: ChiÒu cao cña quÕ vµ håi

4.2 Trång theo b¨ng

Trong hÖ thèng nµy cèt khÝ ®îc trång ®Ó lµm hµng rµo. Môc ®Ých cña hµng rµo lµ gi¶m xãi mßn vµ t¨ng nguån ph©n bãn. C©y gi÷a c¸c b¨ng thêng lµ m¬, døa, quÝt, c©y l¬ng thùc nh lóa, s¾n vµ quÕ. C©y cèt khÝ lµ c©y míi ®èi víi d©n ®Þa ph-¬ng. Mét sè ngêi ®îc pháng vÊn muèn trång thªm cèt khÝ nhng kh«ng t×m ®îc h¹t. Tuy nhiªn kh«ng cã thu nhËp tõ c©y cèt khÝ cã thÓ lµ mét trong nh÷ng lý do c¶n trë viÖc trång cèt khÝ.

4.3 Vên nhiÒu tÇng

§©y lµ d¹ng lµm giµu rõng b»ng mét sè loµi cã gi¸ trÞ kinh tÕ. Mì, quÕ, håi, tr¸m, giÎ lµ c¸c lo¹i thêng trång díi t¸n rõng. M©y trång xung quanh lµm hµng rµo sèng.

4.4 Vên qu¶

Vên phæ biÕn nhÊt lµ vên m¬ v× c¸ch ®©y 5-7 n¨m vên m¬ ®· chøng tá cã gi¸ trÞ kinh tÕ. §Ëu t¬ng vµ ®ç xanh trång gi÷a m¬. GÇn ®©y 1997 n«ng d©n ®· thö nghiÖm mét sè loµi vµ gièng míi nh mËn, cam, v¶i, xoµi. Cam chiÕm 40% cña sè c©y ¨n qu¶ trång do dù ¸n hç trî trong n¨m 1997.

cam, mËn, ng«, s¾n

®Êt ng« Nµ ¸ng, B¶n Chµng

cam, mËn, mÝa ®Êt lóa B¶n Chµng

Vên c©y c«ng nghiÖp

chÌ víi xoµi, cam ®Êt lóa Nµ tïm

Vên nhµ m¬, mËn, v¶i, xoµi, døa, ®ç

lîn, gµ, vÞt,

tr©u bß

bèn th«n

®ç, khoai lang, chuèi

c¸ Nµ Tïm, l¸c ®¸c ë th«n kh¸c

Nu«i ong m¬, mËn, xoµi, døa

Cèc Thö

N¨m trång Håi (cm) QuÕ (cm)

1 80 80

2 170 150

3 300

Page 22 of 33

4.5 C©y ¨n qu¶ trªn vên chÌ

Vên chÌ vµ c©y ¨n qu¶ cã ë Nµ Tïm nhng kh«ng phæ biÕn. Cam vµ xoµi trång trong vên chÌ. ChÌ mäc kh«ng tèt l¾m v× ®Êt xÊu vµ chÌ kh«ng ph¶i lµ mèi quan t©m chÝnh cña d©n ®Þa ph¬ng vµ chñ yÕu tiªu dïng gia ®×nh. ë Nµ Tïm, Cèc thö vµ B¶n Chµng cã nh÷ng vên chÌ bá hoang.

4.6 Vên nhµ

Ngêi d©n ®Þa ph¬ng kh«ng quan t©m nhiÒu ®Õn vên nhµ. Vên thêng bao gåm c©y tù nhiªn, c©y ¨n qu¶ nh hång, mËn, m¬, chuèi, ®µo, quÝt. Bè trÝ c©y trong vên kh«ng cã trËt tù. Kü thuËt thÊp lµ lý do chÝnh cña s¶n phÈm cña vên thÊp. VÝ dô gièng n¨ng xuÊt thÊp, kh«ng ph©n bãn cho c©y, thøc ¨n cho lîn, c¸ nghÌo dinh dìng. L¸ c©y xanh lµ thøc ¨n chñ yÕu cho c¸. Cam mäc tèt nhng bÞ s©u nhiÒu nªn kh«ng tån t¹i l©u. Ch¨n nu«i gåm lîn, gµ, vÞt vµ tr©u bß nhng thêng lµ th¶ r«ng quanh nhµ vµ vên. Ao c¸ thêng thÊy ë n¬i ®Þa h×nh thuËn lîi. Gia sóc thêng b¸n ®Ó chi cho tiªu dïng gia ®×nh hµng ngµy vµ khi thiÕu l¬ng thùc.

Nu«i c¸ rÊt phæ biÕn ë Nµ ¸ng. Mçi gia ®×nh ®Òu cã ao v× ®Þa lý ë ®©y phï hîp cho viÖc ®µo ao h¬n so víi n¬i kh¸c. Víi

300 m2 cho thu 60-70 kg c¸/n¨m. Gi¸ c¸ 1997 kho¶ng 15000 VND/kg, t¬ng ®¬ng víi 6 kg lóa. §©y lµ thÕ lîi cña Nµ ¸ng cÇn khai th¸c v× ®©y lµ nguån chÝnh ®Ó cã tiÒn. TiÒn c©y gièng vµ ®µo hµo b¶o vÖ cho vên c©y thêng ®îc cung cÊp tõ b¸n c¸. Mét sè hé gia ®×nh ®îc pháng vÊn ®· chi 4 ®Õn 6 triÖu cho viÖc ®µo hµo quanh vên c©y ®Ó chèng tr©u bß th¶ r«ng, sè tiÒn nay lµ tõ b¸n tr©u, bß, c¸.

4.7 Nu«i ong

Ong vµ c©y ¨n qu¶ chØ gÆp ë hai hé ë Ngäc Ph¸i. Ong b¾t tõ rõng ®a vÒ vµ ®Æt trong vên. N«ng d©n thiÕu kiÕn thøc nu«i ong. Hä cho r»ng nu«i ong rÊt kinh tÕ. Kh«ng ®Çu t, mét tæ cho 4 lÝt mËt mét n¨m. Gi¸ mét lÝt mËt n¨m 1997 lµ 60 000 VND. T¬ng ®¬ng víi 25 ®Õn 30 kg lóa.

4.8 §¸nh gi¸ c¸c hÖ thèng n«ng l©m hiÖn cã

N«ng L©m kÕt hîp lµ lo¹i h×nh sö dông ®Êt bÒn v÷ng vÒ kinh tÕ x· héi vµ m«i trêng v× nã thay thÕ trång c©y hµng n¨m. Nh×n chung c¸c loµi c©y ®îc chän lµ phï hîp v× ®· tån t¹i l©u n¨m ë ®Þa ph¬ng. Tuy nhiªn cÇn ph¶i cã thªm nghiªn cøu vÒ lùa chän loµi thÝch hîp. Ch¼ng h¹n nh cÇn nghiªn cøu ph©n tÝch hµm lîng dÇu cña quÕ vµ håi ®Ó cã c¬ së khoa häc.

ViÖc lùa chän c©y trång cña ngêi d©n thêng bÞ phô thuéc vµ mäi ngêi xung quanh h¬n lµ dùa vµo ph©n tÝch hiÖu qu¶ kinh tÕ cña loµi c©y trång. Ngêi d©n ®Þa ph¬ng quan t©m nhiÒu ®Õn c©y ®Æc s¶n hä kh«ng quan t©m nhiÒu ®Õn c©y gç mäc nhanh nh vµ phï hîp víi nhiÒu lo¹i ®Êt nh mì. NÕu xu híng nµy tiÕp tôc vµi n¨m n÷a th× quÕ sÏ lµ c©y chÝnh. Trong vô xu©n 1997, h¬n 70 % sè c©y tr«ng lµ quÕ

Chi phÝ mµ ngßi d©n chi cho c¸c vên trång míi hiÖn nay bao gåm thuª lao ®éng ®µo hµo chèng tr©u bß vµ mua c©y gièng. CÇn cã quy chÕ ch¨n th¶ gia sóc nh»m b¶o vÖ c©y trång. NÕu c©y gièng s¶n xuÊt t¹i ®Þa ph¬ng chi phÝ cho trång c©y sÏ gi¶m. Tuy nhiªn còng cÇn ph¶i ®¶m b¶o chÊt lîng c©y gièng do n«ng d©n s¶n xuÊt.

5. c¸c HÖ thèng NLKH cã thÓ ¸p dông ë chî ®ån

5.1 C¬ së ®Ó x¸c ®Þnh hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp thÝch hîp

5.1.1 Yªu cÇu cña hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp cho vïng Chî ®ån

Mét hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp thÝch hîp víi Chî §ån cÇn ph¶i cã nh÷ng tiªu chÝ sau:

� ®¸p øng ®îc nhu cÇu cña d©n ®Þa ph¬ng vÒ: l¬ng thùc, thùc phÈm, cñi ®un, gç, tiÒn, nguyªn liÖu lµm nghÒ phô. � bÒn v÷ng � n¨ng xuÊt cao, ®Çu t thÊp � gi¸ trÞ mét ®¬n vÞ s¶n phÈm cao, dÔ chÕ biÕn t¹i ®Þa ph¬ng

Page 23 of 33

� ®a d¹ng s¶n phÈm � cã thÞ trêng

5.1.2 ThuËn lîi vµ khã kh¨n trong viÖc ph¸t triÓn N«ng L©m kÕt lîp ë Chî §ån

Sau ®©y lµ nh÷ng khã kh¨n vµ thuËn lîi trong viÖc ph¸t triÓn hÖ thèn N«ng L©m kÕt hîp ë Chî §ån:

ThuËn lîi

� nhiÒu ®Êt ®Ó lµm n«ng l©m � c©y t¸i sinh nhanh, ®a d¹ng vÒ loµi c©y � s½n lao ®éng � d©n s½n lßng øng dông kü thuËt míi

Khã kh¨n:

� xa thÞ trêng chÝnh � kh¶ n¨ng xãi mßn lín � thiÕu vèn ®Çu t

� ®Êt tho¸i ho¸ : nghÌo l©n, ®¹m, chua, hµm lîng Al3+ cao.

� c©y trång bÞ ph¸ ho¹i do th¶ r«ng sóc vËt � thiÕu kü thuËt

5.1.3 C¬ héi vÒ thÞ trêng

ThÞ trêng lµ mét trong nh÷ng c¬ së quan träng ®Ó quyÕt ®Þnh loµi c©y trång trong hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp. Qua b¸o c¸o kü thuËt sè 6 (Juha Kiuru vµ nhãm t¸c gi¶,1997) vÒ thÞ trêng cho thÊy Chî §ån cã nh÷ng c¬ héi ®Ó s¶n xuÊt nh÷ng m¨t hµng sau:

� gç vµ cñi. Nhu cÇu vÒ cñi gç rÊt lín. ThiÕu gç vµ cñi nhiÒu kh¶ n¨ng x¶y ra ë Chî §ån trong 5-10 n¨m tíi nÕu rõng tiÕp tôc ®îc ch¨m sãc nh hiÖn nay (Tssari, 1996). Lîng cñi tiªu thô hµng n¨m cña huyÖn rÊt lín kho¶ng 1,6-

1,8 m3/hé (5-6 ngêi).

� hoa qu¶ nh m¬, nh·n, v¶i, hång, chuèi, mÝt v× c¸c lo¹i qu¶ nµy cã thÓ b¸n t¬i hoÆc kh«. � nguyªn liÖu cho nghÒ thñ c«ng nh tre, vÇu, nøa vµ m©y. Ngoµi ra tre, nøa cßn cung cÊp m¨ng. � chÌ � c©y thuèc, vµ gia vÞ nh gõng, giÒng.

5.1.4 Gîi ý vÒ lùa chän c©y cã thÓ trång trong c¸c m« h×nh n«ng l©m kÕt hîp

Mét th¸ng nghiªn cøu kh«ng ®ñ ®Ó cã nh÷ng quyÕt ®Þnh chÝnh x¸c vÒ loµi c©y trång. V× vËy s¶n xuÊt cña nh÷ng lo¹i c©y ®ang tån t¹i lµ c¬ së cho gîi ý cña chóng t«i. Danh s¸ch nh÷ng loµi c©y cã kh¶ n¨ng trång ®îc ®· ®îc th¶o luËn vµ kÕt luËn trong kho¸ båi dìng vÒ n«ng l©m kÕt hîp víi c¸c c¸n bé Së N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n cña tØnh, huyÖn vµ l©m trêng huyÖn.

5.1.4.1 Loµi c©y l©m nghiÖp

Thêi gian ®Ó thu ho¹ch c©y l©m nghiÖp rÊt l©u (8-40 n¨m) v× vËy chän ®óng loµi trång quan träng h¬n tÊt c¶ c¸c loµi kh¸c. Ba nhãm c©y cÇn ®îc u tiªn chän ®Ó trång ë Chî §ån lµ:

� gç sinh trëng nhanh nh mì, tr¸m, bå ®Ò � tre nøa lµm nguyªn liÖu giÊy, nghÒ thñ c«ng � c©y cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao nh quÕ, håi (nÕu nh hµm lîng dÇu chÊp nhËn ®îc)

Mêi lo¹i c©y thÝch hîp cã thÓ trång ë Chî §ån tr×nh bµy ë B¶ng 14. Mì vµ tr¸m lµ hai lo¹i thÝch hîp nhÊt. Mì mäc nhanh vµ rÊt tèt ë Chî §ån trong nhiÒu n¨m. Tr¸m kh«ng chØ cung cÊp gç mµ cßn cung cÊp qu¶ cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao. Tr¸m phæ

Page 24 of 33

biÕn trong rõng tù nhiªn. §¸nh gi¸ ®· dùa trªn c¸c chØ tiªu sau:

� phï hîp víi ®iÒu kiÖn ®Þa ph¬ng � gi¸ trÞ kinh tÕ cao � chãng cho thu ho¹ch � sinh trëng nhanh � dÔ b¸n � dÔ trång � dÔ t×m c©y gièng

B¶ng 14 tr×nh bµy kÕt qu¶ th¶o luËn vÒ ®¸nh gi¸ nh÷ng loµi c©y l©m nghiÖp thÝch hîp. §iÓm 10 lµ cao nhÊt dµnh cho c¸c loµi c©y cã gi¸ trÞ cao, ®iÓm 1 lµ thÊp nhÊt. §Ó cã ®îc ®¸nh gi¸ toµn diÖn h¬n cét cuèi cïng tr×nh bµy trong b¶ng thÓ hiÖn tØ lÖ c¸c loµi c©y ®îc trång trong tæn sè 100 c©y do ngêi d©n trång.

B¶ng 14: ®¸nh gi¸ mét sè c©y l©m nghiÖp cã thÓ trång ë Chî §ån

ViÖc xÕp h¹ng c¸c loµi c©y gç trong B¶ng 15 dùa vµo kÕt qu¶ ®¸nh gi¸ cña b¶ng 14.

B¶ng 15: XÕp h¹ng mét sè c©y l©m nghiÖp cã thÓ trång ë Chî §ån

Lo¹i c©y thÝch hîp víi C§

Mäc nhanh

dÔ b¸n gi¸ trÞ cao

dÔ t×m h¹t

DÔ trång

mau thu ho¹ch

Tæng ®iÓm trong 100 c©y

Mì 10 10 10 6 10 10 10 66 23

Tr¸m 10 10 10 8 10 10 7 65 23

QuÕ 10 10 10 10 5 8 7 60 10

Re 10 7 10 8 5 10 4 50 10

Dæi 7 5 10 9 2 8 3 44 8

Håi 6 10 10 10 5 8 6 55 5

Tre nøa 8 10 10 5 7 7 10 56 4

L¸t 5 5 10 10 4 10 2 46 3

Bå ®Ò 10 10 10 5 8 10 10 63 1

DÎ 10 8 10 6 10 9 5 58

XÕp h¹ng Loµi Thêi gian cho thu

Gi¸ gç (ngh×n ®ång

cho 1 m3 gç trßn)

Tªn khoa häc

1 Mangletia glauca mì 8-12 200-250

2 Canarium spp tr¸m 20-30 380

3 Cinnamomum zeylanicum

C.cassia. C.loureri

quÕ 8-40 25-27 kg vá quÕ

4 Fagacea de 30-40 450

5 Michelia dæi 30-40 450

Page 25 of 33

Cã nhiÒu tranh c·i vÒ trång quÕ vµ håi ë Chî §ån. C©y quÕ lµ c©y míi víi Chî §ån. Håi ®îc trång tõ l©u nhng nhng vÉn cha trë thµnh c©y cho s¶n phÈm hµng ho¸. ë x· Yªn ThÞnh (phÝa nam Chî §ån) cã vên håi 100 tuæi. S¶n lîng 40-120 kg qu¶/ c©y. Quan s¸t ë nh÷ng khu vùc trång cho thÊy håi vµ quÕ sinh trëng tèt ë Chî §ån. Nghiªn cøu cña §¹i häc n«ng l©m Th¸i nguyªn vÒ quÕ vµ håi ®· cñng cè ®iÒu ®ã (§Æng Kim Vui, 1997). Tuy nhiªn cÇn ph¶i cã nghiªn cøu vÒ hµm lîng dÇu cña quÕ vµ håi v× hai c©y nµy ®Òu lµ c©y lÊy dÇu. Nghiªn cøu ®ã cã thÓ lµm c¬ së ®Ó cã quyÕt ®Þnh cã nªn trångquÕ vµ håi víi diÖn tÝch lín hay kh«ng.

5.1.4.2 C©y ¨n qu¶

C¸c chØ tiªu ®Ó chän loµi c©y ¨n qu¶:

� thÝch hîp víi ®iÒu kiÖn ®Þa ph¬ng � gi¸ trÞ kinh tÕ cao � cã thÓ b¸n t¬i hoÆc chÕ biÕn t¹i ®Þa ph¬ng

§a d¹ng trong s¶n xuÊt hoa qu¶ ®îc coi lµ gi¶i ph¸p trong ®iÒu kiÖn thÞ trêng biÕn ®éng. Nh¬d ®ã cßn cho thu nhËp quanh n¨m (b¶ng 16).

B¶ng 16 Thêi gian thu ho¹ch cña mét sè c©y ¨n qu¶

C¸c lo¹i c©y ¨n qu¶ cã thÓ trång ë Chî §ån tr×nh bµy ë b¶ng 17. TrËt tù cña b¶ng c¨n cø vµo thu nhËp trªn c©y. Gi¶ sö gièng c©y tèt, ®îc trång vµ ch¨m sãc tèt vµ cho thu ho¹ch cao.

B¶ng 17: S¶n lîng cña mét sè c©y ¨n qu¶

6 illucium verrum håi 8-100 25-30 kg qu¶

7 tre, nøa 2 200/tÊn

8 Chukrasia l¸t 30-40 1000

9 Styrax tonkinesis bå ®Ò 8-10 200-220

10 Lithocarphus dÎ 30-40 380

Th¸ng 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Bëi

Cam

Hång

MËn

M¬

Nh·n

V¶i

QuÝt

Chuèi

Døa

T¸o

Na

Page 26 of 33

C©y chñ ®¹o lµ c©y trång víi sè lîng lín ®Ó trë thµnh hµng ho¸. C©y ¨n qu¶ trång chñ ®¹o cho Chî §ån lµ:

� M¬ lµ c©y ¨n qu¶ thÝch hîp nhÊt ë Chî §ån v× khÝ hËu vµ thêi tiÕt phï hîp. Gièng m¬ tèt lµ m¬ vµng B¹ch Th«ng.

� Cam quÝt cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao, thêi gian thu ho¹ch dµi. ThÝch hîp víi ®Êt ®¸ v«i, kiÒm, c¸t pha vµ xèp. � Nh·n, gièng tèt lµ nh·n lång hng yªn. � Hång cßn gäi lµ c©y cña ngêi nghÌo v× dÔ trång vµ thÝch hîp víi vïng sinh th¸i réng. Cã thÓ trång ë ®Êt nghÌo dinh

dìng, ®Êt chua. Gièng tèt lµ S¬n D¬ng vµ Lôc yªn.

NhiÒu lo¹i qu¶ t¬i kh«ng thÓ b¸n ®îc víi gi¸ cao. §Ó ®¶m b¶o hiÖu qu¶ kinh tÕ nh÷ng lo¹i qu¶ nµy cÇn ph¶i ®îc chÕ biÕn

N¨n 4 5 6 7 8 9 10

Nh·n kg

1000 VND

1

10

7

70

20

200

30

300

40

400

40

400

50

500

Cam, quÝt kg

1000 VND

5

25

20

100

40

200

50

250

50

250

70

350

70

350

V¶i kg

1000 VND

1

8

7

56

20

160

30

210

40

320

40

320

50

400

Hång kg

1000 VND

3

9

10

30

20

60

30

90

30

90

40

120

40

120

MËn kg

1000 VND

5

10

10

20

30

60

50

100

50

100

60

120

70

140

M¬ kg

1000 VND

3

9

7

27

20

40

40

80

40

80

40

80

40

80

Bëi kg

1000 VND

5

10

10

20

30

40

20

60

40

80

40

80

50

100

T¸o ta kg

1000 VND

10

15

20

30

20

30

25

75

25

75

25

75

25

75

§µo kg

1000 VND

3

6

10

20

12

24

20

40

20

40

25

50

25

50

Chuèi kg

1000 VND

15

10

30

21

30

21

30

21

30

21

30

21

30

21

Na kg

1000 VND

8

16

12

24

15

30

15

30

15

30

Døa kg

1000 VND

0,5

0.5

0.5

0.5

0.5

0.5

0.5

0.5

0.5

0.5

0.5

0.5

0.5

0.5

Page 27 of 33

thªm.

Nªn ¸p dông µ kü thuËt chiÕt vµ ghÐp c©y v× chóng cho thu ho¹ch sím h¬n so víi trång h¹t (thêng 4-5 n¨m sau khi trång). Theo c¸c chuyªn gia cña viÖn rau qu¶ c©y ghÐp cã kh¶ n¨ng chôi h¹n tèt h¬n so víi c©y chiÕt. RÔ cäc cña c©y ghÐp ¨n s©u nªn kh¶ n¨ng chÞu h¹n cña c©y tèt h¬n.

5.2 Nh÷ng m« h×nh cã thÓ ¸p dông

5.2.1 Trång c©y theo b¨ng:

§©y lµ hÖ thèng trong ®ã n«ng nghiÖp ®îc trång gi÷a c¸c b¨ng c©y xanh. B¨ng c©y xanh t¹o tiÓu khÝ hËu thÝch hîp cho c©y n«ng nghiÖp. Môc ®Ých chÝnh b¨ng c©y xanh lµ gi¶m xãi mßn vµ dßng ch¶y bÒ mÆt. Nhê ®ã dinh dìng cña ®Êt ®îc gi÷ vµ c¶i thiÖn, t¨ng cêng søc s¶n xuÊt cña ®Êt vµ hÖ thèng trë nªn bÒn v÷ng. Nh÷ng c©y lµm b¨ng c©y xanh cã thÓ lµ:

� Døa: ngoµi t¸c dông b¶o vÖ ®Êt cßn cung cÊp thªm thu nhËp trong thêi gian ng¾n. 100m døa víi mËt ®é 30cm/c©y sÏ trång ®îc 333 c©y víi møc thu lµ 500®/c©y cã thÓ cho thu ho¹ch kho¶ng 166000®/n¨m.

� C©y cèt khÝ: ®©y lµ lo¹i c©y thêng dïng trong m« h×nh SALT. VÒ mÆt c¶i t¹o ®Êt c©y cèt khÝ hoÆc c©y hä ®Ëu lµ tèt nhÊt. TÝnh chÊt lý häc vµ ho¸ häc cña ®Êt ®îc c¶i thiÖn nhê chÊt xanh giµu dinh dìng c¾t tØa bãn cho ®Êt. L-îng dinh dìng ®¸ng kÓ t¨ng vµ lîng ®Êt xãi mßn gi¶m tr×nh bµy ë b¶ng 18 vµ 19. Tuy nhiªn cèt khÝ kh«ng cho thu nhËp v× vËy cã thÓ thay thÕ b»ng loµi c©y c©y keo d©ô, Flemingia Congesta, indigofera tesmania ®©y lµ loµi c©y cã thÓ dïng lµm thøc ¨n gia sóc.

� C©y tù nhiªn: gi÷ l¹i b¨ng c©y tù nhiªn nh c©y bôi hoÆc cá réng kho¶ng 30-40 cm. Lo¹i b¨ng nµy kh«ng yªu cÇu ®Çu t.

� ChÌ víi mËt ®é cao cã kh¶ n¨ng chèng xãi mßn tèt vµ kh«ng yªu cÇu ®Çu t cao. ChÌ còng cho thu nhËp. Tuy nhiªn, chÌ kh«ng ph¶i lµ c©y lý tëng ®Ó c¶i t¹o ®Êt.

B¨ng c©y sÏ trë nªn thùc tÕ h¬n nÕu c©y trång trong b¨ng cung cÊp thu nhËp trong thêi gian ng¾n nh qu¶, thøc ¨n gia sóc vµ kh«ng yªu cÇu nhiÒu lao ®éng ®Ó c¾t tØa ch¨m sãc. V× vËy trong thø tù trªn døa ®îc xÕp thø nhÊt.

Kü thuËt ®¬n gi¶n dÔ lµm, kh«ng tèn nhiÒu c«ng lao ®éng vµ ®Çu t. §é réng cña mçi b¨ng cã thÓ thay ®æi tuú theo ®é dèc (b¶ng 20). B¨ng c©y xanh trång theo ®êng ®ång møc víi ®é réng kho¶ng 30-40 cm. NÕu trång cèt khÝ th× thêng th× mçi ha cÇn 20-25 kg h¹t cèt khÝ. Dinh dìng cung cÊp qua chÊt xanh cña c©y cèt khÝ tr×nh bµy ë b¶ng 18.

B¶ng 18. Lîng chÊt xanh vµ dinh dìng thu ®îc qua c©y cèt khÝ trång theo b¨ng

Nguån: §ç TuÊn Khiªm, 1995

B¶ng 19. Lîng ®Êt tr«i do xãi mßn ë c¸c ph¬ng thøc canh t¸c kh¸c nhau (tÊn)

N¨m sau trång ChÊt xanh (tÊn) N (kg) P (kg) K (kg)

1 7 43 5 7

2 11 71 8 119

3 11 11 8 119

§é dèc (0) Cã b¨ng Kh«ng b¨ng

10-15 8,5 13

15-20 18 24

> 20 21 26

Page 28 of 33

Nguån: §ç TuÊn Khiªm, 1995

B¶ng 20. §é dèc vµ kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c b¨ng c©y xanh

BÊt lîi cña b¨ng c©y: tèn lao ®éng ®Ó c¾t tØa ch¨m sãc b¨ng. Gi¶m diÖn tÝch trång trät do c©y hµng rµo che bãng, vÊn ®Ò nµy cã thÓ gi¶i quyÕt b»ng ®Ó cá tù nhiªn. So s¸nh gi÷a SALT vµ ph¬ng ph¸p canh t¸c b×nh thêng ch thÊy cho thÊy SALT yªu cÇu nhiÒu lao ®éng h¬n 50% trong n¨m ®Çu tiªn, nhng t¨ng thu nhËp trong n¨m ®Çu tiªn ®· vît chi phÝ h¬n vÒ lao ®éng (Tej Partap and Watson, 1994).

5.2.2 C¶i tiÕn lu©n canh n¬ng rÉy

§©y lµ hÖ thèng lu©n canh gi÷a bá ho¸ vµ n¬ng rÉy. Thêi gian trång trät thêng kÐo dµi 3 n¨m, thêi gian bá ho¸ tõ 7-10

n¨m. ë Chî §ån sau 10 n¨m bá ho¸ lîng t¸i sinh kho¶ng 50-70 m3 /ha. Tuy nhiªn ®©y lµ gç t¹p gi¸ trÞ kinh tÕ thÊp. §Ó n©ng cao gi¸ trÞ cã thÓ trång nh÷ng c©y mau cho thu ho¹ch, sinh trëng nhanh nh mì, bå ®Ò, tre nøa. Trong nh÷ng n¨m ®Çu trång chuèi (khu vùc ®Êt Èm), døa hoÆc c©y hä ®Ëu ®Ó cã thu ho¹ch tríc m¾t vµ h¹n chÕ dßng ch¶y bÒ mÆt. Nhê ®ã hÖ thèng nµy cung cÊp l¬ng thùc vµ tiÒn cho nhu cÇu tríc m¾t vµ kh«ng yªu cÇu ®Çu t thªm. C©y b¶o vÖ bÒ mÆt ®Êt, gi¶m röa tr«i vµ xãi mßn. Nhê vËy ®é mµu mì cña ®Êt vµ tÝnh chÊt vËt lý ®îc c¶i thiÖn (b¶ng 21).

B¶ng 21. TÝnh chÊt ®Êt díi c¸c chÕ ®é canh t¸c kh¸c nhau

Nguån: Ph¹m ChÝ Thµnh, Lª Thanh Hµ, Ph¹m TiÕn Dòng, 1996

5.2.3 Vên c©y nhiÒu tÇng

Vên c©y nhiÒu tÇng lµ tæ hîp cña c©y tù nhiªn vµ c¸c lo¹i c©y kinh doanh kh¸c. V× vËy tæ hîp nµy cã loµi c©y phong phó ë nhiÒu tÇng kh¸c nhau. Do ®ã níc, dinh dìng vµ ¸nh s¸ng sö dông tèt h¬n. HÖ thèng nµy cung cÊp thu nhËp quanh n¨m nhê vËy n«ng d©n cã s¶n phÈm phô tù cung tù cÊp vµ mét phÇn nhá b¸n ë thÞ trêng ®Þa ph¬ng. HÖ thèng vên nhiÒu tÇng cã thÓ nh sau:

Thµnh phÇn chÝnh lµ c©y tù nhiªn. TÇng thø nhÊt gåm c©y tù nhiªn vµ trång thªm c¸c c©y nh tr¸m, l¸t, re. TÇng thø hai lµ tre vÇu vµ nh÷ng lo¹i a bãng. TÇng thÊp cã c©y thuèc nh sa nh©n, hay c©y gia vÞ nh gõng. Nghiªn cøu rõng phôc håi cho

thÊy sau 10 n¨m thu nhËp tõ rõng t¸i sinh lµ 2,9 triÖu/ha (b¶ng 22). Sau 20-30 n¨m lîng gç cã thÓ ®¹t tíi 80-150 m3/ha.

B¶ng 22: Thu nhËp tõ rõng t¸i sinh

§é dèc ( 0 ) 20-25 10-20 <10

Kho¶ng c¸ch (m) 6-7 7-8 9-10

ChÕ ®é canh t¸c mïn pH (Kcl) P2O5 K2O

Trång s¾n 3 n¨m 1.3 4.7 5.0 3.6

Trång mì 12 n¨m 2.8 5.3 5.1 4.4

Thêi gian nu«i (n¨m) Mïn t¨ng (%) S¶n phÈm Khèi lîng (m3) TiÒn

(ngh×n ®ång)

10 2,0 gç 23 5750

cñi 58 ste 2900

20 3,1 gç 38 13300

cñi 125 ste 6250

Page 29 of 33

Nguån: * NguyÔn Thµnh L©m, TrÇn An Phong, 1996

Sau 14-15 n¨m phôc håi, c©y tù nhiªn cã thÓ cao tíi 15-20m víi ®êng kÝnh 20-25cm ë nhiÒu tÇng kh¸c nhau.

Nghiªn cøu vÒ trång gõng díi t¸n rõng ë huyÖn V¨n Yªn, Yªn B¸i cho thÊy thu nhËp cao (b¶ng 23).

B¶ng 23: HiÖu qu¶ kinh tÕ cña 1 ha gõng trång díi t¸n rõng (1000 ®ång)

Nguån: Ph¹m ChÝ Thµnh vµ c¸c t¸c gi¶, 1996

§©y lµ lo¹i h×nh gÇn víi tù nhiªn, tr×nh ®é kü thuËt ®¬n gi¶n, yªu cÇu ®Çu t kh«ng cao. Giao rõng lµ chÝnh s¸ch thuËn lîi cho ph¸t triÓn hÖ thèng nµy. Víi u ®·i cña t¸i sinh nhanh ®©y lµ gi¶i ph¸p tèt nhÊt cho khu vùc ®¸, dèc vµ nói cao. VÊn ®Ò mÊu chèt lµ b¶o vÖ c©y con tr¸nh tr©u bß ph¸.

5.2.4.Trång c©y che bãng trªn vên chÌ

Vên chÌ víi mét sè c©y che bãng nh c©y ¨n qu¶, c©y lÊy gç cã thÕ ¸p dông ë nh÷ng n¬i ®Êt nghÌo dinh dìng, chua. ChÌ cho thu ho¹ch sau trång 3 n¨m vµ liªn tôc trong n¨m. ChÌ kh«ng bao giê bÞ thÊt thu. ë Ên ®é trång chÌ cã c©y che bãng t¨ng s¶n lîng chÌ tõ 10-30%.

C©y cã thÓ trång víi chÌ lµ nh·n, hång, na vµ hoÌ (c©y hä ®Ëu, thuèc). HoÌ cßn cung cÊp thu nhËp qua hoa hoÌ. Thêng mËt ®é cña c©y che bãng nh÷ng n¨m ®Çu lµ 200 c©y/ha, sau ®ã gi¶m tíi 100-150 c©y. Trong nh÷ng n¨m ®Çu cã thÓ trång ®Ëu ®ç gi÷a c¸c hµng chÌ ®Ó chèng cá vµ xãi mßn. Cã hai ph¬ng thøc trång chÌ lµ h¹t vµ cµnh. Trång h¹t ®¬n gi¶n, dÔ lµm nhng thêng n¨ng xuÊt chÊt lîng chÌ kh«ng cao (b¶ng 23). Trång b»ng cµnh gi©m n¨ng xuÊt chÊt lîng cao h¬n nhng yªu cÇu ®Çu t lín h¬n. Nªn trång gièng chÌ 777 cã s¶n lîng, chÊt lîng tèt. V× ®©y lµ gièng chÌ shan nªn thÝch hîp víi vïng nói.

5.2.5 Trång c©y n«ng nghiÖp díi c©y l©m nghiÖp giai ®o¹n c©y cha khÐp t¸n

§©y lµ hÖ thèng trång c©y n«ng nghiÖp trong vên c©y l©m nghiÖp trong 3 n¨m ®Çu c©y cha khÐp t¸n. TÊt c¶ nh÷ng c©y l©m nghiÖp ®Ò nghÞ ë phÇn 5.1.4.1 vµ 5.1.4.2 cã thÓ trång trong hÖ thèng nµy. C©y trong hÖ thèng nµy gåm mì, quÕ, tr¸m vµ håi. C©y n«ng nghiÖp gåm lóa, s¾n, ®ç vµ døa. C©y n«ng nghiÖp cung cÊp s¶n phÈm tríc m¾t nh l¬ng thùc cßn c©y l©m nghiÖp cung cÊp s¶n phÈm l©u dµi h¬n nh vá, dÇu vµ c¸c s¶n phÈm vÒ gç. Trong tæ hîp nµy c©y l©m nghiÖp mäc tèt h¬n v× cã ®îc nh÷ng ®iÒu kiÖn tiÓu khÝ hËu thuËn lîi nhê ch¨m sãc c©y n«ng nghiÖp. Mì trång xen trong lóa t¨ng 33% chiÒu cao vµ 200% ®êng kÝnh so víi kh«ng trång xen (Vò BiÖt Linh vµ NguyÔn Ngäc B×nh, 1995). Sè c«ng gi¶m 30 c«ng ph¸t dän vµ 60 c«ng ch¨m sãc (Vò BiÖt Linh vµ NguyÔn Ngäc B×nh, 1995).

5.2.6 Trång c©y hµng rµo trªn khu ch¨n th¶ tr©u bß

Trång c©y cã gai ë khu vùc ch¨n th¶ ®Ó gi÷ gia sóc bªn trong thay cho viÖc th¶ tù do. Nhê ®ã gia sóc sinh tráng tèt h¬n v× gi¶m n¨ng lîng tiªu phÝ cho di chuyÕn. Lîi Ých ®¸ng kÓ kh¸c lµ kh«ng mÊt ®Çu t rµo cho c¸c khu vùc trång c©y, b¶o vÖ t¸i sinh tù nhiªn vµ ®a d¹ng cña tù nhiªn. Tre vµ song m©y lµ nh÷ng c©y thÝch hîp vµ thiÕt thùc ®Ó lµm hµng rµo xanh.

5.2.7 Vên c©y ¨n qu¶ vµ nu«i ong

C©y ¨n qu¶ lµ thµnh phÇn chÝnh cña hÖ thèng nµy. C©y ®Ëu ®ç nh ®Ëu xanh, t¬ng, døa, khoai lang, vµ ng« cã thÓ trång ë tÇng díi. Cã hai lo¹i vên qu¶ chÝnh cã thÓ ¸p dông ë hai lo¹i ®Êt lóa vµ ng«.

S¶n lîng tÊn/ha 25

Tæng thu nhËp, 1000 VND 25000

Chi phÝ, 1000 VND 1405

L¸i, 1000 VND 23595

Page 30 of 33

a) Vên m¬ vµ quýt ë ®Êt ng«

M¬ vµ quÝt yªu cÇu ®Êt kiÒm v× vËy trång m¬ vµ cam quÝt trªn ®Êt ng« sÏ thÝch hîp. Chuèi, ®u ®ñ, vµ na lµ nh÷ng c©y mäc tèt trªn ®Êt kiÒm cã thÓ trång gi÷a c©y trång chÝnh ®Ó cho thu ho¹ch trong nh÷ng n¨m ®Çu. Sau 2-3 n¨m, bá bít 50 % chuèi vµ ®u ®ñ. Sau 5 n¨m chØ gi÷ l¹i c©y trång chÝnh.

B¶ng 24: C¬ cÊu c¸c lo¹i c©y cña vên m¬-cam quÝt mËt ®é 500 c©y/ha

b) Vên hång vµ nh·n ë ®Êt lóa

Hång nh·n lµ c©y trång chÝnh cã thÓ trång trªn ®Êt lóa. MËn, t¸o vµ døa cã thÓ trång gi÷a hang c©y trång chÝnh ®Ó cã thu nhËp trong nh÷ng n¨m ®Çu. Døa cã thÓ gi÷ trong 3 n¨m ®Çu, t¸o gi÷ trong 5-6 n¨m. C¬ cÊu cña c©y trong vên qu¶ trªn ®Êt lóa tr×nh bµy ë b¶ng 25.

B¶ng 25: C¬ cÊu c¸c lo¹i c©y cña vên qu¶ trªn ®Êt lóa 500 c©y/ha

Nu«i ong trong vên qu¶ sÏ cung cÊp thªm thu nhËp vµ t¨ng s¶n lîng qu¶. TÝnh theo gi¸ mËt ong t¹i thêi ®iÓm n¨m 1997 mét tæ ong cã thÓ cung cÊp:

5 lÝt/n¨m x 60000 = 300000 ®/n¨m/tæ.

B¶ng 26 ®a ra sè liÖu ®Çu t trång mét ha c©y ¨n qu¶. §©y chØ lµ kÕt qu¶ dù tÝnh v× gi¸ vËt liÖu vµ c«ng lao ®éng cã thÓ thay ®æi. §Çu t cho nh·n, v¶i vµ xoµi lµ cao nhÊt v× gi¸ thµnh c©y con cao.

B¶ng 26: §Çu t trång mét ha c©y ¨n qu¶

Nguån: TrÇn ThÕ Tôc, 1996 Ghi chó:

C«ng lao ®éng: 10000®/ngµy c«ng VËt t gåm ph©n chuång 10-20 tÊn/ha; ph©n ho¸ häc, thuèc s©u vµ h¹t c©y ph©n xanh

Lo¹i c©y M¬ Cam, quÝt Na Chuèi, ®u ®ñ

Sè c©y 200 200 100 500

MËt ®é (m) 4x5 4x5 8x10 10x8

Lo¹i c©y Hång Nh·n MËn Døa T¸o

Sè c©y 150 100 100 1000 100

MËt ®é (m) 4x5 4x5 8x5 30x8 8x5

C©y MËt ®é c©y/ha §Çu t (1000 VND)

VËt t C©y con Lao ®éng Tæng sè §Çu t/c©y

Hång 500 7640 3500 700 11840 24

M¬, mËn, ®µo, t¸o 500 9700 3000 700 13400 26

QuÝt, cam 500 13350 3000 750 17100 34

Nh·n, v¶i 200 6560 3000 540 10100 50

Xoµi 400 9600 10000 790 20390 51

Page 31 of 33

5.2.8 Vên nhµ

Vên nhµ lµ tæng hîp c©y ®a t¸c dông, c©y n«ng nghiÖp vµ ch¨n nu«i. §©y lµ h×nh thøc phæ biÕn ®Ó s¶n xuÊt thøc ¨n cho tiªu dïng gia ®×nh. Vên nhµ ë vïng ®ång b»ng cã s¶n lîng rÊt cao. HÖ thèng nµy cung cÊp s¶n phÈm quanh n¨m. Sù ®a d¹ng nµy phï hîp vÒ mÆt sinh th¸i. HÖ thèng nµy cho thu ho¹ch quanh n¨m nhê lîi thÕ cña ®a d¹ng sinh häc cao.

Môc ®Ých chÝnh cña vên nhµ lµ c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn dinh dìng cho hé gia ®×nh. V× vËy cÇn ph¶i ®a d¹ng. Lo¹i c©y trång trong vên nhµ phô thuéc vµo nhu cÇu cña gia ®×nh. TÊt c¶ c¸c c©y ¨n qu¶ tr×nh bµy ë môc 5.1.4.2 cã thÓ trång ë v-ên nhµ.

Rau ph¶i lµ mét trong nh÷ng thµnh phÇn chÝnh cña hÖ thèng nµy. Gia sóc lµ nguån thu nhËp quan träng cho tiªu dïng hµnh ngµy. Gµ, vÞt vµ c¸ lµ nh÷ng vËt nu«i thêng gÆp ë Chî §ån. Ch¨n nu«i cã thÓ t¨ng hiÖu qu¶ cña s¶n xuÊt s¾n vµ ng«.

Vên nhµ cã thÓ tËn dông lao ®éng ngêi giµ, trÎ con ngêi kh«ng thÓ lµm viÖc nÆng trªn ®ång ruéng.

5.2.9 Nu«i t»m

Nu«i t»m cã thÓ tËn dông nguån l¸ s¾n. Nu«i t»m cßn tËn dông ®îc lao ®éng ngêi giµ, trÎ con cña gia ®×nh.

Ngêi d©n ®Þa ph¬ng cã kinh nghiÖm v× ®· tõng nu«i t»m ¨n l¸ d©u tõ tríc nh÷ng n¨m 1970 ®Ó dÖt líi ®¸nh c¸. V× vËy hä cã thÓ ¸p dông m« h×nh nµy. N¨m 1996 mét sè gia ®×nh nu«i thö t»m ¨n l¸ s¾n do héi phô n÷ cÊp cã kÕt qu¶ tèt. Tuy nhiªn kü thuËt ®Ó cung cÊp t»m gièng kh«ng quen thuéc víi d©n ®Þa ph¬ng.

5.2.10 Duy tr× vµ trång sa nh©n díi t¸n rõng

Sa nh©n lµ mét loµi c©y dîc liÖu mäc phæ biÕn ë tÇng th¶m t¬i díi c¸c rõng gç Èm. Sa nh©n cã trong rõng tù nhiªn cña Ngäc Ph¸i vµ §ång L¹c c¬ héi cho bµ con ®Þa ph¬ng v× thÕ cã thÓ b¶o vÖ vµ ch¨m sãc ®Ó t¨ng thu nhËp. Theo NguyÔn Ngäc B×nh (1995) ë Thanh Ba (Phó Thä) víi 300 ha rõng gç tù nhiªn cã Sa nh©n ë tÇng th¶m t¬i cung cÊp 2-3 tÊn qu¶. Sa nh©n díi rõng mì 20 tuæi cung cÊp 25 -50 kg qu¶/ ha (NguyÔn Ngäc B×nh 1995). Gi¸ cña 1 kg sa nh©n kh« ln¨m 1997 lµ 45000 ®ång/kg. V× vËy mét ha sa nh©n cã thÓ cung cÊp h¬n 100000 ® víi ®Çu t rÊt Ýt.

6. kÕt luËn

HiÖn t¹i, ®é che phñ cña rõng chØ cßn 30 % tæng diÖn tÝch tù nhiªn. NÕu rõng tiÕp tôc bÞ suy gi¶m víi tèc ®é nh 20 n¨m qua th× ®ã sÏ lµ mét hiÓm ho¹ vÒ m«i trêng.

NhiÒu m« h×nh n«ng l©m kÕt hîp kh¸c nhau cã thÓ ®îc ¸p dông ë Chî §ån do tiÒm n¨ng t¸i sinh cña rõng vµ ®Êt rõng say n¬ng rÉy cßn tèt. NhiÒu loµi c©y rõng tù nhiªn vÉn cßn tån t¹i. Trë ng¹i chÝnh cho viÖc ph¸t triÓn lµ thiÕu vèn ®Çu t, khã kh¨n vÒ thÞ trêng tiªu thô s¶n phÈm do xa trung t©m tiªu thô chÝnh. DiÖn tÝch ruéng nhá kh«ng ®ñ ®¸p øng nhu cÇu l¬ng thùc ®Þa ph¬ng. ChØ cã thÓ t¨ng s¶n lîng l¬ng thùc b»ng c¸ch ¸p dông c¸c m« h×nh n«ng l©m kÕt hîp trªn ®Êt dèc. CÇn ph¶i ®a d¹ng hã s¶n phÈm, c¸c loµi c©y l¬ng thùc, c©y ¨n qu¶, c©y cho h¬ng liÖu, v.v. ®Ó c¶i thiÖn ®iòu kiÖn sèng cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng.

§iÒu quan träng lµ ph¶i x¸c ®Þnh c¸c loµi c©y trång chÝnh cã thÓ ®¶m b¶o ®îc an toµn vÒ kinh tÕ còng nh m«i trêng. Ngêi d©n còng cÇn ®îc khuyÕn khÝch ph¸t triÓn trang tr¹i cña minh theo híng s¶n xuÊt c¸c s¶n phÈm hµng ho¸ thay cho t×nh tr¹ng s¶n xuÊt tù cung tù cÊp hiÖn t¹i.

Trång c©y theo b¨ng

� lµ m« h×nh thÝch hîp trªn ®Êt dèc � gióp thay ®æi lo¹i h×nh sö dông ®Êt tõ ph¸t n¬ng lµm rÉy sang c¸c lo¹i h×nh sö dông bÒn v÷ng h¬n

Vên nhiÒu tÇng

Page 32 of 33

� thÝch hîp víi nh÷ng vïng vÉn cßn tiÒm n¨ng t¸i sinh tèt ch¼ng h¹n nh n¬i ®· cã røng thø sinh � Ph¬ng ¸n nµy kh«ng ®ßi hái ®Çu t cao

Taungya:

� ThÝch hîp cho vïng ®Êt trèng � Chî §ån cã tiÒm n¨ng lín do diÖn tÝch ®Êt trèng lín � Cho c©y l¬ng thùc/c©y c«ng nghiÖp vµ c¸c s¶n phÈm dµi ngµy nh gç

Vên c©y ¨n qu¶:

� ThÝch hîp cho nh÷ng n¬i gÇn nhµ � Cho thu nhËp cao nÕu nh cã thÓ b¸n ®îc s¶n phÈm, cã thÓ ph¶i chÕ biÕn � Cã thÓ sö dông lao ®éng gia ®×nh mét c¸c hiÖu qu¶ h¬n v× ngêi giµ, trÎ em cã thÓ tham gia � DÔ b¶o vÖ

§Ó ¸p dông mét c¸ch cã hiÖu qu¶ c¸c hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp míi cÇn ph¶i cã nhiÒu nç lùc h¬n n· trong c«ng t¸c phæ cËp. C¸n bé phæ cËp ph¶i cã kh¶ n¨ng gióp ngêi d©n n©ng cao kiÕn thøc, kÜ n¨ng vµ kÜ thuËt chÕ biÕn vµ tiÕp thÞ c¸c s¶n phÈm. C¸n bé phæ cËp còng cÇn ph¶i ®îc ®µo t¹o ®Ó cã thÓ ®¸p øng nhu cÇu cña n«ng d©n. Ngoµi ra cÇn ph¶i ph¸t triÓn hÖ thèng tÝn dông ®Ó gióp ngêi d©n ®Çu t x©y dùng c¸c hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp.

7. Tµi LiÖU THAM KH¶O

Bïi Quang To¶n, NguyÔn ThÕ Hïng, (1995) "KÕt qu¶ ®iÒu tra t×nh tr¹ng tho¸i ho¸ n¬ng rÉy du canh vïng Chî §ån B¾c Th¸i". T¹p chÝ khoa häc c«ng nghÖ vµ qu¶n lý kinh tÕ 12/1995. Nhµ XuÊt b¶n N«ng nghiÖp Hµ Néi

Bui ThÕ Hïng vµ NguyÔn Nam H¶i, (1996) "§¸nh gi¸ bíc ®Çu m« h×nh SALT trong m« h×nh ph¸t triÓn n«ng th«n miªn nói ViÖt nam" Tµi liÖu héi th¶o L©m nghiÖp vµ n«ng l©m kÕt hîp trªn ®Êt dèc ë miÒn b¾c ViÖt nam. FAO

§Æng Kim Vui vµ §Æng Thu Hµ, (1997), "§iÒu tra vµ ph©n tÝch kh¶ n¨ng më réng vïng trång håi" §¹i häc n«ng l©m nghiÖp Th¸i Nguyªn

§ç TuÊn Khiªm 1995 "KÕt qu¶ nghiªn cøu hÖ thèng canh t¸c t¹i Trµng X¸ Vâ Nhai B¾c Th¸i 1992-1994" KÕt qu¶ nghiªn cøu hÖ thèng canh t¸c ViÖt Nam. §¹i häc N«ng NghiÖp i Hµ Néi

Morgan, R.P.C., 1986, "Xãi mßn vµ b¶o vÖ ®Êt". Longman Scientific. London.

Nair,P.K.R., (1989) "HÖ thèng n«ng l©m kªt hîp ë vïng nhiÖt ®íi" Nhµ xuÊt b¶n Kluwer Academic Nertherland

NguyÔn Ngäc B×nh, 1996, "§Êt rõng ViÖt Nam". Nhµ XuÊt b¶n Hµ Néi

Tej Partap vµ Watson, (1994). "N«ng nghiÖp trªn ®Êt dèc (SALT) " iCiMOD Tµi liÖu thêng kú sè 23, Nepal

TrÇn §øc Viªn, Ph¹m ChÝ Thµnh vµ c¸c t¸c gi¶, (1996) "N«ng nghiÖp trªn ®Êt dèc, thö th¸ch vµ tiÒm n¨ng" Nhµ xuÊt b¶n Hµ Néi

TrÇn ThÕ Tôc, (1996) "Dù ¸n x©y dùng vµ ph¸t triÓn c©y ¨n qu¶ huyÖn Hoµng su ph×- tØnh Hµ giang giai ®o¹n 96-2000" ViÖn rau qu¶ Hµ Néi

Vò BiÖt Linh vµ NguyÔn Ngäc B×nh, (1995) "C¸c hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp ë ViÖt Nam" Nhµ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp Hµ Néi.

Page 33 of 33