1ND1VWUA ADJUVANTRIADE,DISSERTATrO ACADF.MICA

EXSECUTIONEM; E S S F

SPECULUM DECRETORUMDIVINGRUM

OSTENDENS,

QuamADSENSV 1NCLUTI COLLEGII PH1L0S0PHICI

IN ILLUSTRI AD SALAM ATHEN/EO,

SUB

\ PRAESIDIO

Mag OLAVI HERVECH,S. S. Theol. Cand» et Phil. Adjunct.

CANDIDA: LECTORUM DISQUISITIONI COMMITTIT

JOHANNES JOH. RUNDBERGGotiilanuus.

IN AUDITORIO CAROLINO MAJORI,HORIS ANT. M, SOLITIS

DIE XII. JULIIANNO MDCCLXXVII.

UP SALINE, TYPIS Edmannianis.

INSACRAM R EG!AM MAJES TA TEM

MAGRE F1DEI VIRO ,REVERENDISS1MO

PATRI Ac DOMINO

DoGABR. timotheoLÜTKEMAN,

S, S. Theologi/e DOCTORI Celeberrimo,,Dioeceseos Gothlandicm ,

EPISCOPOEminent issimo ,

Maxime Venerandi Conststorii WisbuensisPRAESIDI

Longe Gravisstmo,Scholz: Trivialis,

Qu je IBIDEM Floret,ephoro

Adcukatissimo ,MAECENATI SUMMO, FAVENT1SSIMO»

SA;CRUM

MAXIME REFERENDAATQUE

FRAECLARISS1MQ

d.m b a rthold orundberg,

Max. Ven, Consist. Wiseuensis Adsessori,AEquissimp».

Animarvm, qvm in Burs et Stånge Deö Colliguntur,,Pastori Longe Meritissimo.

PATRUO OMNI HONÖRE PROSEQUENDO.

JJIurima propter favöris ac benevokntite documen.ta, opufiulum bocce Academicum, adjecta omnt*-

gcnbftrvnntißimus,addictißimiii

JOHANNES JOH, RUNDBERGI

FIRÖ

Admodum Reverendo atque PrceclarißtmoDOMINO MAGISTRO,

JOHANNl RUNDBERG,Animarum, in Stenkumble, Tråkumble, & Vefterheide

nomen Qirifii profitentium,Paftori longe digniffimo.

Parenti IndulgentiJJimo.HTili y Parens, hafce poginas-, quas publice defendendas ful

Prafide Celebri in me fufcepi, humillimus ojfero, monu •Mentum ßmul mea.ni in Te teflificandi pietatem pofiturus.Tibi enim eft adfcribendum, quod ad llluftvem bancce Muja-rum fedem, literarum ftudia excolere mihi Iieuerit, quare nid-lam pratermittere oportet occafionem, ingenitam, qua in Te,Pater Cariffime, ferar, declarandi venerationem. Etenim,tenues licet Tuee fuertnt facultates, impenfis tamen, me&profperitati amplificandce infervituris, parcere noluit Tuusin me amor. Ad tot tantaque beneficia, /Ä cetatisin me coüata, remuneranda, »/Å/Z praeter olflriElifJimam in-venio mentem. Summum itaque apprecabor hiumen, digne-tfar Te, Parens Optime, Ecclefiarum, f Tue deman•

d: d.

$. i.

Impoffibile effe, ut Deus aliquid ex mero bene-placito decernat, non habita ratione quaiitatisobje&i, multis modis a Philofophis pariter acTheologis dudum eft demonftratum, Nobis ergo,in hocce momento, licebit efTc brevioribus, atquein praefenti, iinicum cantum , idque breviffimum ,hujus rei adferre argumentum, quod tamen ut fo-lidiffimom venditare non veremur. Nimirum, ne¬minem (peramus nobis negaturum, quin Deus,quan-do aliquid decernic, id optimum effe judicet; namhoc ipfum expoffulant infinit« ejus perfe&iones«Nec fperamus, quemquäm nobis negaturum, illudferaper effe optimum, quod cum finibus ejus maxi-me conientit, cum omne bonum relativum ex re-latione fua ad finem aeftimetur. Hincfua fponte fe-quitur, Deum, pro noftro modo concipiendi, an-tecedentcr ad fuum decretum conffderare ipfum ob-je&um, & ejus qualitates, quae qualitates rationes mo-ventes abfolvunt, ui quarum fuum decretum format.Siquidem autem Deus, dum decernit, certas ratio¬nes moventes habet: ita nec deffituitur rationibusmoventibus, dum decreta exfequitur. Has v ero ra¬tiones, quas Deus attendit in agendo, efle easdem,

A quas

9 ) a (quas attenderit in decernendo, feu, quod idem, ex•Jecutionem ejje /peculum decretorum ejus, in prae-fenti pro viribus demonftrare nobis eft animus.Tuum L. B. erit, opellam hanc feftinanti calamoconfcriptam> in meliorem interpretari partem.

§. II.Res omnes extra Deum exiftentes continuo mi>

tari, experientia conftat. Sunt ergo mutabiles Sccontingentes , ac ideo rationem fuae exfiftentiae inalio habent. Hoc vero aliud ens, in quo rationemfuae exfiftentiae ultimam habent, non poteftnon fuaeexfiftentiae rationem in fe ipfo continere, nam aliasquaerendo in infinitum progrediendum eflet, Illudautem ens, quod fuae exfiftentiae rationem in fe ipfohabet, omnium confenfu eft Deus. & ideo omnesres extra Deum exiffentes, rationem ultimam exfi-fleiltiag fuae in Deo habent. Habent ergo iüam autin eflentia ejus, aut in ejus aöu quodam. Non ineflentia ejus, nam fic non eftent illae contingentes,fed aeque necefifariae ac ipfe Deus, Ergo in ejusaffcu quodarn. Hic autem a£his, aut effet neceffa-rius, aut über 8z eminenter contingens: non prius,nam tunc reeurreret ahfurdum nuper memoratum ierga pofterius, Sed omnis a£lus liber ad volUntä¬tern pertinet, Sz ejus ed. Ergo res extra Deumexiftentes in voluntate Divina eaque libera, ratio»nem ultimam habent.

§. III.Volantatis conféquentis charaäer eft, obtinere

eflfe-fegiip.

eS& N * \m ) 3 J ^s3

effe&urru Siquidem ergo res omnes extra Deumrationem exfiftendae fuse in voluntate Dei libera ha-bent, fequitur, ut in voluntate Dei confequente hanerationem habeant. Voluntas Dei confequens de reicujusdam exbftentia, dickur decretum Divinum.Habent itaque res extra Deum exiftentes fuse exfi-ftentiae rationem in decreto Divino.

§. IV.Decretum vero iliud, a quo res omnes ita ul-

tirnato pendent, (iquidem fine conbderadone rerumnon eft fa&um, ut paragraph. I. evicimus, non ni-(i duplicis poteft efTe generis- Nam aut fa&um eftintuitu deterrninationum creaturarum prjecedanca-rum, e quibus, tanquam e (bis cauffis vel efficien*tibus, vel impulbvis, vel falcem conditionibus finequibus non, res fequuntur, & ideo decernuntur ,cujus generis decretum conditionatum vel ordinatumdicitur: aut non fa&um eft intuitu hujusmodi con-ditionum , (ed interna rei bonitate unice ionixum,& abfolutum dicitur. Nam intcr efTe fa&um fubquibusdam conditionibus, & non efle fa&um intui¬tu quarundam conditionum, medium, feu tertiumnon datur, ac ideo pendebunt res omnes ex alter-ucro horum generum decreto.

§.'V.Quin res, quae ab initio creßtae fuerunt, a decre*

to Dei abfoluto pependerint, dubitari nequit, quutnante illas nullae fuere creaturae e quarum det

m ) 4 c #cientibus, impulfivis, vel faltem conditionibus finequibusnon, res fequcrentur, ac ideo decernerentur.Quam vero certum hoc eft", tam certum ed etiarrr,falcim efTe debet, quod res, quae primom conftitu-ti ordinis mundani mcmbrum infecutse funt, & ho-dienum ac in pofterum infequuntur, nuilo modo exhujusmodi abioluto decreto pependerint ac pen-deant. Decernendo namque. determinat fe Deus adagendum, fed aut per fe, five immediate, idquevel fine aliquibus inftrumentis, vel per certa inftru-menta, paflive fc habentia: ucrumque horum in prü¬fend perinde ed: aut per caufias fecundas, virestibi conceflas, in certo ordine fibi praefcripto, de-terminaturas, &itaa&uras: tertium, ut quilibec vi¬det, non datur. Aft abfolute ,decernendo, nullum,ne minimum quidem refpe&um habet ad determi-nationes creaturarum praecedaneas, e quibus, tan-quam e fuis caufiis efficientibus res fequcrentur acproducerentur, ac ideo in hujusniodi decreto nullömodo fe determinat ad agendum per caufias fecun¬das, fed unice per fe ipfum & immediate. Si ergores memoratae a decreto Dci abfoluto penderent, Deusimmediata omnium earum caufia exifteret, & ita Ei,omnes a&iones, five bona?, five mala?, eflent impu-tandae; quod cum di£fcu nefas fit, patet, non perr-dere res , qusE primum conftituti ordinis mundanimembrum, tanquam ejus effe&us fuccefiivi infecu-tx funt, & infequuntur, ex aliquo Dei decreto ab¬foluto. Ex aliquo tarnen ejus decreto pendent ("5.3),ac ideo» quum praeter abfolutum & conditionatum,

ter-

il ) s ( Htertium non detur (§. 4), in aliquo [canditionato uf-timato fundantur. Ét quandoquidem hujusmodieffe£rus mundani fub conditione determinationumcreaturarum pra?cedanearum funt decreti, nulla ra¬tio disfvadens fubeft, quominus credamus, etjaraceteros efteftus, qui miraculofc naturalibus inter-fperguntur, fub conditione determinationum crea¬turarum prsecedanearum decretos effe, ka, ut iftasdeterminationes creaturarum pracedaneas refpexericDeus in deccrnendo, ut eauifas impul(ivas? vel fal-tim ut conditiones (ine quibus non, Nam tamcertum eft, quam quod certiflimum, quodcunque cui-cunque non effe confonum & harmonicumj ii ergoin interfpergendo miraculofos effeftus naturalibuseventibus, Deus non refpiceret prsecedaneas crea¬turarum determinationes, ut cauflas impulfivas, velfaltim ut conditiones (ine quibus non, certe evita-ri non poflet, quin miraculofi hi effe&us diffonarentprsecedaneis creaturarum determinationibus. Hoc ipfovero efficeretur univerfum opus quoddam difcors &diflbnura, quod cum fapientia Dei e diametro ad-verfetur, fua fponte patet, quod etiam in interfper-gendis hifce miraculofis efFe&ibus , refpexerit deter¬minationes creaturarum, ut cauffas impulfivas, velfaltim ut conditiones (ine quibus nom

$■ vr.Ut vero natura ac indoles hujus decreti condi-

tionati feu ordinati melius pareat, dire&e & a priorieandesn hane rem uiterius demondrabimus, Nimi-

A \ rum

© ) 6 (rum neminem nohis negaturum fperamus quin fueritfyftema mundanum e manu Dei prodiens, optimum& fini Dei convenientiffimum. Finis vero Dei requi-rebac, ut inter ceteras Dei perfe&iones, etiam lapi-encia Ejus maniteftaretur. Ita ergo fyfterna munda¬num adornacum erat, ut Ejus fapientiam inrer cete¬ra luculentiflime eloqueretur- Sapientia autem po-ftuiat, adhtberi ad fines media. In mnndi ergo iy-ftemate media adhibebantur ad fines. Media vero ,fiquidem rationem exfiitentis finium in fe continent,& ita eorum funt cauft«, viribus iilos prudueendipoliere debent. Deus itaque conceffic rebus univer-fi vires agendi, ut vers fuarum a£bonum fint caus-fse. Et ponarnus ita non efle, viresque agendi rebusuniverfi non efie concefias. Ineptag ergo eflcnt adquid agendum, & ita Deus immediate produceret o-mnsß eventus mundi: nam praeterbauflas naturales,ut fecundas, & Deum ut primam, nulia fuperefhJam vero natura, omnium confenfu, eft principiumin ternum operationum, feu ipfa vis agendi, opera-tiones excitans: folus ergo Deus eflet natura omni¬um rerum, quod efl Spinozifticum, & Emanatiano-rum dogma, re£foe rationi e diametro oppofiturn.Vires ergo concefiae funt. Graviter proinde errantOccafionalifiae, qui creaturis oranem caufialitaremadimunt, atque fic Deum conflituant unfcam & ve-ram agendi cauflam* Neque melioris, uti dicitur,farinae funt Uli, qui nomen quidem caufls occafio-nalis rejiciunt, putanc tarnen, creaturam paffive fehabere, & inftar inftrumenti cujusdarn, nam, prae¬

ter

# ) 7 ( @ter allatum abfurdum, fequeretur, (i haec fententiaeflet vera , ut Deo imputandae forent omnes afUo*nes, five bonae fuerint, five mala:, quod impiurrs eftdi&u; alia abfurda in praefenti ut omitcamus,

§. VII.Präster vires, quas Deus rebus univerfi conces-

fit, etiam illis prasferipfit & conftituit certum ordi-nem, in quo vires conceftas exercerent, & agerent*-Nam ut fapiens debebat omnia apte ad fines propo-fitos dirigere: ad hoc vero non fufficiebat largirivires agendi, fed necefium fimul erat, ut certusordo fimul conftitueretur, cui conformiter fe exer¬cerent, fiquidern fine tali ordine pocius féfe exer¬cerent contra fines, quam illis conformiter* Et hocipfum quoque ad oculum daprehendimus, dum adres hujus univerfi attendimus: deprehendimus ni-mirum res has quaslibet pro fuis naturis , fimi-litudinem in operando obfervare, qua: fimilitudocum regulam involvat, & complexus regularum or-dinem , fequitur, ut detur aliquis ordo agendi rebusconftitutus. Cum vero hic ordo iplis viribus agen¬di fic implicatus, (imul fequitur, ut ilie Deo origi-nem fuam debeat, qui, ut omnia fapientiffime con¬ftituit, non potuit non illum ita adornare, ut resper illum, rite obfervatum, optime ducant ad fi?nes, quos fibi propofuir.

§. VIII.Ex allatis jam demum perfpicere licet, cjüom©.do res, qus primum conftituti ordinis tnundani

tnem-

0 ) 8 ( iroembrum infecutse funt, & infequuntur, aDeode-cretae fint. Conftituit nempe Dens prim um me ru¬brum mundanum optime, & fini fuo aptiffimum,quodque ideo conferoare decreuit. Inftruxit reshujus membri viribus fufficientibus, ut ipfe effentcauffe fuarum aftionum. Hifce viribus talem quo-que ordlnem agendi pnefinivit, qui fini ejus obti-nendo optime inferviret. Pofita igitur Dei confer-vatione, & concurfu generali, alicer fieri non. po-tuit, quam ut continua ferie eventus mtindani na- ,euraliter evenirent, & quidem, nifi creaturse ratio¬nales, & liberae fuis viribus abuterentur, fini Divi-no exa&e conformes. 'Vidit jam ab aeterno Detis,omnes determinationes fciens, non foium id, quodin mundo corporeo, vi legum phyfico - Mechanica-rurn; fed &, quod in fpirituali, fecundum legesLogico-morales, per liberas creaturarum determi¬nationes, fequeretur. Cum vero decretum anteafa&um, & fyftematis bonitati, quas interna & ne-ceflaria eft, innixum, quo fcilicet decrevic hoccefyftema creatum confcrvare, non permicteret, hascreaturarum determinationes, nova quadam & ex*traordinaria ratione impedirc, ideodecrevit ea, quaein cauffis fuis fntura videt. Nam licet quilibec exhifce eventibus determinatam in fuis cauffis habue-rit veritatem antecedenter ad decretum Dei ordina-tum; tamen, quia penes Deum fuerit, vel promo-vere, vel permittere, vel prorfus impedire, necfine voluntate ejus vel abfoluta, velordinata, quic-quamfit» ideo fi producatur hic in cauffis fuis determi-

na-

SP ; 9 c &nntus efFe£fcus, accedat neccfle eft, voluntas Dei or-dinata. Art: ut fapiens, & finis fui nirnquam obli«tus, alias creaturarum determinationes decernere nonpotuit, quam quse rtni fuo, quantum per naturamrerum fieri potuerit, exa&e conciliar i pofFent. Ideortmul decrevit pro rationc circumftandarum, partimlimites conftituere determinationibus creaturarum li-beris , ne amplius graffarentur, quam' finis permit«terec, partim modum ftabilire dirigendi permifla.Hocce modo, ni valdefallimur, decrevit Deus,quaeprimtim membrum mundanum infecuta funt, & inporterum infequuntur.

Decernendo itaqueres, quaeprimum membrummundanum infecutae funt, & in pofterum infequun¬tur, refpexit Deus determinationes creaturarum prae«cedaneas, partim illas, e quibus, tanquam e fuiscauflis efficientibus naturaliter fequerentur. Ita ex,gr. decrevit ab aeterno hunc hominem hoc tempo¬re Sc hoc modo a ftatione vitae evocare, quoniamab aeterno praevidit circumftantias omnes pratceda-neas huc elfe collineaturas, ute vita hoc tempore,Sc hoc modo evocaretur. Partim illas, quae utcaus-fae impulrtvae, hos vel illos eventus fvadebant, velfaltim ut conditiones fine quibus non, illis anfam&occafionern praebebant. Ita ex. gr. decrevit ab ae¬terno miraculofe mictere Petrum ad Cornelium,quoniam ab aeterno praevidit, adfuturas efle hacoccafione determinationes, quae hanc miffionem fva-derent. Sub quibus i ' ur determinationibus, rtve

§■ ix.

efFe-

'S TQ /

effe&ivis, five fvaforiis, res in mundo fa&se furst Schunt, fub iflis etjarn ab aeterno funt decretar. Suaergo luce radiat canon demonftrandus^ Exfecutiotft fyeculum decretorum divinorum.

§. X.Licet vero canon nofter, ut arbitramur, fat va¬

lide in antecedentibus fuerit demonftracus, lubettarnen eundem ex alia quoque ratione, Ted brevi¬ter probare» In paragr. 2:a & $:a demonftravimus,voluntatem 8c decretum Divinum esfe principi-um Sc cauflam exfiftentias rerum extra Deum exi-ftentium. Per voluntatem ergo Sc decretum fuurnlargitur Deus rebus extra fe, quse in fe tantum pos-fibilia funt, exliftentiam» Enim vero, per quodcun-que Deus poflibilia exfillentia reddit a£tu , per il-lud potentiam fuam exercet, (per defin. ). Itaque „per voluntatem fuam & decretum exercet Deusfuam potentiam. Potefl eadem haecce veritas etjamhacce ratione inferri: Dei potentiam eile abfolntelummam, nemo facile negaverit. Sumroam ergoetiam tenet facilitatem agendi. Summa vero agendifaciiitas eft, fi ens intelligens folo a£tu voluntatispoflibilibus exfiftenriam largiri poteft, quod necull US negare poteft» Ergo Deus folo voluntatis a£tupoflibiiibus exfiftentiam dare poteft, ac ideo tantuinvolendo agit.

§• XLDeus tanquam ens infrnrcum, omnia illa, qute

in Ipfo feint * habet uno a£|p, Sc ab omni aeternita-j te

epjj ^ t t fW J 1 V

te ac immutabiliter: per confequens,qu3ecunque valt,illa uno ftmpliciftimo a£iu, ab omni »ternitate, fineulla mutatione ac inconftantia vult. Jam vero vo-lendo agit Deus extra fe (paragr. praeced.). Ergovelie illud Divinum, a quo res mundan» ukimatopendent, ab aeterno a Deo eft formatum. Sed velieDivinum de rerum exfiftentia ab aeterno formatum*eft decretum ejus, (per defin.). Ergo per idem vel¬ie, per quod decernit Deus, per idem etjam exfe-quitur, & quod hinc fua fponte fequitur, rationesexfequendi func eaedem , quae fuere decernendi. Etponamus non efte idem velie, quo Deus decernit& exfequitur, & non efte easdem utriusque rationesmoventes, tum quasritur, cur eadem ratio a Deopraevia, ad agendum Ueum moveat, nec tarnenmoverit, ad id, quod agit, decernendum? An ejus-dem rationis majus momentum poteft efte in exfecu-tione, quam in decretoI An in exfecutioneomne,indecreto riullum? An Deus ftbi tam parum confen-taneus eft, ut eandem volendi rationem, in eodemvolendi genere, modo fequatur, modo negliga t? Hxcomnia, uti pugnant cum principio rationis fufticien-tis, ne dicamus de perfecfione Dei, ita potius abexfecutione Divina ad decretum Divinum, confe-quentia valet, & ideo exfecutio eft fpeculum decreti.Et fane non difpar eft ratio Dei hominumque hacin re. Nam quemadmodum Princeps furis mortemob furtum patratum decernit, ita nec alia fufpen-fionis eft rako: & qua» ratio eruditum ad fcrrptio-nem libri decernendam piovet, eadem etiam facit,,

B 2 ut

^ J 11 \

ne «0:11 ipfo fcribst. Eodem modo, qua? Deo ratiofuit, hunc hominetn hoc tempore., & hoc modo, aftatione vitae evocandi, eadem haud dubie fuit, mortemiffcius hominis, ut hoc modo temporeque eventuram,decernendi. Nam nid ita e(Tet, aut voluntas ejusmucata eflet, aut diverfas & contrarias volitiones inDeo dareneur, quod utrumque abfurdum. In er-rore itaque vagatur mens Reformatorum, qui ratio-nes agendi, quas Deus habet, ex decernendi ratio«nibtis excludunt, aut peculiares cuilibet tribu«

endas efle arbitrantur.S. D. G.

*.

Till Herr Refpondens.

"Kjdr Dina ogen, forfi med mina ßngo möte,* Straxt tandes Up en eld, hvars läge brinner än;

Du legat uti mitt, jag i ditt kärleks jfköte,Du varit mig ocb år , en öm och trogen vann.

Nu vide jag ett prof af hjertats ombet gifva ,Da Du i ljufet ger fä värdigt lärdoms prof,

Men den är dels for flor att kunna tolkad blifva,Dels görs ock tolkning ej emellan ofs bebof.

TiU defs vid grafvens brädd min lefnad fig fkattfluta}jfag får Ditt Janna väl fkall jälla trogen bön,

Ocb att Du innan kort den frukten motte njuta,Som fvarar mot Din dygd, och är Ditt arbets lön!

MÅRT. H. STURTZENBECHER.