Quas ad me dedifli, liter# y multiflici nomine mi¬hi fuere gratijjinue. Tryterquam enim, quodtu# in me conflantis amiciti#, quam, »//r#auod erederes, magnifacio, documenta conti-
tinuerint ffurima, certijjima; ex iIiis quoque cognovi,Te denuo felicioris Tui ingenii factum frelo haberefara-tum, quemnovum, eif Tu# laudis.fraeconem, df adfro¬meritos honores Philofofhicosgradum, certofuturum frte-video. Quemadmodum vero flane fingulari£f amicid#efofficiorum vinculo me Tibi obftriBum fentio, lubensqueagnofco$ ita facere non fojfum, quinexhac l<eta verumtuarum facie fincerum gaudium concifiam, conceftumqueanimo, literis qualitercunque fine fuco, exfrimam. L#-tor, fulcherrim# eruditioni ef amabili virtuti, u-traque, vinculo flus quam fororio, /» T<? funt junBiff-me.jam fatere atque inflare ornamenta ef fr#miaquan-tocius conferenda. De his omnibus Tibi quoque ex ani-mo gratulor, additis votis, dignetur Deus O. M. Tibidecernere laborum, tanta cum ferdnacia exantlatorum7fruBus uberrimos, cww Multiflici Tuo Tuorumque omni»nmgaudio, diu fercifiendos. Itavovety vovebit.
Adr quanti Te faciam 5 cJ ab eo usque tempo~re, primum mihi innotuit rara Tua virtus cJ3 erudi-tio pv£ciara Jémper fecerim. Breve quidem non nifiannuum iHud tempusfuit, quofamiliartori Tua mihifruieontigit canverfatione: iHud tamen tempusfuffecit confir-mando prolixiori meo in Te affeäui, quo, quibuscunquedemum locorum intervallis disjungamur, Te nunquam nonprofequor. Habet enim hoc amor, a virtute ortus, ut ab-fentes quoque conjungat animos, atque in recordationemutuae benevolentiac tantam ponat fuavitatem, quantamaliorum adferre haud valuerit diuturnior conjuetudo.Hinc nec mirerisy Htari ine de Tuis tum literarum tumquoquo honorum augmentis accejjionibus. Inter eruditosantea cognitusfatis atque probatus, novum Tiue eruditionis
fpecimén public£ ludexhibes,cui etiam argumentum elegifti,ut arduum valde, ita multiplici fua utilitate commendabileyffJubahtiori tuo ingenio dignijf/imum. Concedat tibiJupre-mumNwnen firmam corporis valetudinem, fimulque vigo*rem cj par fuflinendis tot laboribus robur dnimi? quoßcfiadium, quodtanto cum bonorum adflaußt ingrejfus esy
ftrenue cf feliciter decurras. Sic quoque ad metamy exvoto brevi attingendam, Tibi non deerunt labornm pr<emiayqu<e quo Tibi contigerint ampliora, eo impenfiusy cum Q-mnibus, Tibi ex animo bene cupientibus tcetabor„
Tili ArnantiYfimusrCärolus Lud. von Siegeoth.
Til
HERR CANDIDATEN.
Ηwart feglar Tu, min Wån, hwart wil Tutaga land ?Jag tror, til Helicon Compailen lårer wiia.
Wålkommen blir Tu dår; fielf Pallas ger Tighand;
De nio Syiirar iku titt wett och dygder priia.
Anders Sorstrom.
Til Herr AUCTOREN.IkTår jag den dolda kraft magneten har, beiinner,l^» Om han jernftycket drar, elP dragas deraf hin¬
ner;Hur3 en få liten nål på Thetys wida rygg,Har mången iioman giordt om wågen wiis och
trygg;Jag undrar, nårfoml, min Wån,tånkt koianftållaTil Pindi kulla, om ock hår Compais må gälla:
Men fom Agaten ftrå, och jern magneten dra'r,Altfå god Hederslon Er dygd i föTie har.
Eric Gust. Liidbeck.
PR/EFATIQ.
öftquam in generis humani utilitatem fhih-fophari coeperuntfimmi viri, multa doBrina-rum genera, qux antea a rudibus cS indo-Bis, tanquam artes mmuaruSy funt traBata,
fcientiä formam induerunt adfummum certitudinis ad-fcenderunt faftigium. H<zc inter merito nwneratur na-vigandi ars, qii£ ante aliquot fecula, inter nautas tan-tum educata, horridam mbis grtebuit faciem; rm»
eruditis adoptata cjf expolita inter reliquas fcientiasmathematicas £§ elegantia methodi cS Geometrica cer-titudine cocpitJplendere. Pröfter utilitatemfummamtra-Batu dignifiimam judicavi hane fcientiam; fid cwnfiaamplitudine dijjertationis mugnitudinem longe excedaty
.ejiis tantummodo elegiρartem. Siftitur fcilicet TibiB.L.Pyxis Nant ica utilijjimum illud artis navigandi inftru-mentum, absque cujus ope ne pedis quidetn longitudine inalto mari progredi pojjimt naucleri. Sed quo major eftejus ufuSy eo diffleiliores explicatu fint ejus proprietates:Hinc BODINUS cap. VII meth. hift. in tota rerum na¬tura nihil eft admirabilius magnete. atque ufus iftiusplane divinus. Non a me eft exJpeBanåum y ut Phy-fico examini hujus lapidis proprietates fibjiciam. Dijffi-xillimus hic eft labor, nec ad inflitutumpertinet. Sujftcitexplicaffe, quid circa ufum in navigationibus fit obfirvan-dum i hoc autemfaciens, fi quo loco in demonftrationibus
'
opus habuero, principia vel ex Geometria vel Aftronomiavel denique ex aliisfiientiis petere, haec ut antea nota·priefippofui. Lübens fateor meas non JuffecifJe vires alhoc opus rite elaborandum, fi autem B. L. velis benignusejje interpres, teytajje non poenitebih
SchoL Etil propter fummam utilitatem inventionis,..inventor nominis immortalitatem meruerit 5 tarnen nihilmagis eil oblivioni tradituin, nihil magis incertum, quamquisnam primus manifeilavit mirandam hane magnetisproprietatem. Quod magnetes fe invicem ferrumque amant, a multis retro feeulis fuit notiffimum; hinc ΤΉΑ-LES MILESIUS animatum magnetem dixiffe fertur; &PLINIUS de hac vi ita loquitur lib. XXXVI. ib. trahitur,Ferrum nempe, magnete lapide, dominatrix illa verum adinane nefcio quid currit. Non adeo facilepatet tendentiamad polos mundi atque ufum in navigationibus eodem tem¬pore innotuifle. Sunt quidam, qui veriiculum PLAUTI,
Hic fecundus ventusnunc efl cape modo ver/oriam,de acu nautica interpretari cupiunt; fed tam multse aliasres poifunt indicari per verforiam, ut difficile demonilre-tur poétam heic acum intellexiife. Saltem querela anti-
quorum
49* ) o C *9*· s
quorum, qui peregrinationes maritimas defcripferunt, dediebus nebulofis, quando nec fol nec aftra videbantur, &altum rerum naturalium fcriptorum filentium videnturindicare ufum magnetis non fuiffe deteftum. Recentio-ris aevi ergo eil inventum. Tanta autem de inventoreeil difcordia, ut tot fere fint diverfae fententiae, quot fcri-ptores, quorum unusquisque fuae patriae hane gloriam vin-dicare cupit. Quidam tribuunt hunc honorem JOH.GOYA Neapolitano, nato in urbe Amalphi, qui hujusufum circa annum 1300 docuit, unde verficulus:
Primus dedit nautis ujum magnetis Amalphis.Alii dicunt PAULUM VENETUM ejus ufüm in Chinaexploratum primum introduxiffe in Europam, circa an¬num 1260. Galli autem adferunt teflimonium poétieGUJOTI PROVINEI, qui circa finem feculi duodecimivixit , cujus verba a FOURNIERO prolata ita fonant:
Icelle ejloiele ne fe muetUn art font, qui mentir ne puet9Par vertu de la Marinette9Une pierre laide & noiretteOu le fer volontiers fe ioint.
Hinc demonitrare volunt, pyxidem, quam poéfa Mari-nette vocat, ante tempora a reliquis memorata ipii no-tam fuiffe. Neque defunt rationes, quibus & nosfepten-trionis noilris regionibus hane gloriam vindicare poffu-mus. Sunt enim qui contendunt PAULUM VENETUMnon in China, fed a maris Baltici nautis ufum magnetisdidiciffe. Hiric MILLIET des CHÄLES in Curfu matbematico: dicuntur autem maris Baltici' nautas kabuijjctriangulum ferreum, quodope trium frufiulorum fuberisinnatabat aqu<e & meridianam indicabat plagam> cujusufum M.Paulus Venetus circa an. 1260 in reltquas. Euro¬pa nationes introduxit. Neque hoc incredibile, teftatureriim FQURNIER in Hydrographia fua hane fuiffe metho-
A 2 dum
4 ) o ( £&.dum utendi magnete etjam apud Gallos. Sie habenturejus verba: Il la nommoient aujfi cdamite, qni propre-ment en Francis flgnifle une Grenouille verte, parceqiCdutant qiion eut trouvé limention de fufpendre, itf ba-lancer far un pivot taiguille aymantee: nos Anceftres ten fermoient dans une phiole de verre demi remplie deauy& la faifoient flotter par le moyen de deux petits feflusJur leau comme une Calamite ou Grenouille. Hugo Ber-tius qui vivoit du temps de S. Louis, en mefine temps oupeu apres Guiot de Prouines, dit que tel efloit l artificedu quel les Matelots en ce temps la fe feruoient pour con-noifire de mit ou efloit le Nord. Neque hoc foium5, no-itra enim fententia ulterius probatur teftimonio libri Is-landiciLandnama vocati, in cujus parte prima cap. 2. ma-gnetis his verbis ht mentio: tvi ad tha hofdu hafjilingartnenn enger Leidarftein i than tyma i NÖrduvlandum. Au-«Rorem vero agnofcit hicüber, teiie SNOR. STURLE-SON in prsefatione ad hift. Reg. Sept. ARIUM Islandum,.qui natus 1068 hunc librum confcripiit circa finem ejus-dem vel initium feculi fequentis, adeoque antequam natuserat Gallorum Poéta. Non quidem ignoro effe, qui ne-gant hunc librum ARIO efTe adfcribendum; fed adeantTHORMODUM TORRAUM & videant fe fatis refu-tatos in proleg. ad hift. rerum Norvegicarum, ubi multisverbis & argumentis eum Ario tribuit: Ita uno loco ha-fcentur verba: Memorata, modo Landnamajive originumIslandicarum liber, qui ipft (Ario) ceu primo auStori ad-Jcribitur Part. V. cap. XV. & paucis interje&is: Sed va-,flum illud volumen periijfe quam certum eft (de alio libroloquiturj tam exploratum qiwquehabemus memoratos duosUbros (Landnama & Schöedae) indubia Arii auäoritatcgaudere.
' 5··
*K)0( MI· s§. II
.
Dcfin. II. Declinatio eß angulus,äcus magnetica cum linea meridiana facit,
Schol. Notum eft ex Geographia generali, omnesmeridianos, qui ad numerum infinitum circa telluremconcipi poflunt, ab uno poload alterum direde progrednSi ergo acus direde polos indiearet, congrueret cumme--ridiano loci & angulum nullüm faceret j fed,teile experien-tia, acus direde polum non indicat, adeoque angulum cumlinea meridiana, quem declinationem vel variationem vo-carunt examinatores magnetis, facit. Quod ad hiftoriamhujus proprietatis attinet, eadem incertitudine laboramus5ac de ipfa diredione antea didum. FOGRNIER I.e. O-VIDEO inventionem tribuit; fed de BOUCFIE in Mein.Acad. Royal des fciences feribit THEVENTOTIUM,quiBibliothecarius. erat Regis Gallise, dixiiTe fe epiftolamvi-diife ab ADSIGERIO an. 126g confcriptam, in qua fitmentio declinafionis. Quadere tale fer-t Cl.MUSCHEN-BROEKIUS in difputatione de magnete judicium: Neque,inquit, hoc fidem fuperat, qnippeßmulac obfervatiim fuitmagnetem dirigi verfusjeptentrionem, defiderio ohfervan-·di accurate direffionem capi potüerunt'eodem feculö naut<&ant philofophi. Si. autem quid certi in hac re fit ftatuen«dum, id affirmari poteft,· declinationem feculo deeimofexto per totam fere Europam innotuifie. Nihil interefleos enumerare, qui declinationem negarunt, totiesenimfunt refutati, quoties de acu experimenta funt inftituta.In enodanda aiitem hac irregularitate, magnse & varias fe-fe objecere difficultates; non enim folum fubdiverfis me-ridianis &in ejusdem meridiani diverfislocis diveifa eratdeclinatio; fed & aliis deprehenfa eft öbnoxia Värietatibus,quarum naturam & indolem jarn deferifcamus. Eft «rgagrimse deelinationis variatio, quee etiam arnua dici peteft,
'
angu-
6 ) ο ( 2-G*·angulus, quiquotannis propter acceiTum vel receffum a-cus a linea meridiana angulo declinationis additur, vel abeodem detrahitur: fcilicet non conftans eft declinatio,fedita variatur, ut ubi ante centum vel plures annos fuitver-fus örtum, jam iit verfus occafum. Quod ut eo meliuskitelligatur fequentem fubne&ere volui tabulam, ex quacolligere licet quanta fuit declinationis variatio obfervataFariius ab anno 1610 ad an. 1742.
Non parum turbavit haec declinatiönis variatio nautas 8cphilofophos naturae fcrutatores. Proinde multae prodicrehypothefes ad hane explicandam, quas omnes enumerarenon vacat. Sufficit nominaiTe Celeberrirnum AngliaeMa-thematicum HALLEYUM, qui poil varias obfervatio-nes terra marique inilitutas in Tranf. Angl, hypothefinerudito orbi communicavit, per quam omnes fere hucus-
i que obfervatae hujus variationis viciffitudines poiTunt ex-plicari, quam etiam omni iludio elaborare & expolire ilu-dent philofophi.. Nihil a nautis magis eil optatum, nihilillis utile magis quam quod firma effet haec hypothefissfpes enim eil non vana, defideratam illam & tanto iludioquoeiitam, adhue vero abfeonditam folutionem problema-tis de longitudine in mari invenienda, per declinatio-nem acus poffe detegi. Requirit vero confirmatio hujushypotheieos experimenta in variis terrae locis, immo fe¬re circa totum orbem, quae tarnen non niii in pauciifimisdebita accuratione funt faéla.
Altera declinatiönis variatio eil illa mutatio angulideclinatiönis, quam fingulis diebus & fingulis diei horis
v fubit: Nempe continuo fere movetur acus circa verumdeclinatiönis pun&um defleélens jam in hane jaminaliamplagam. Primus hane variationem obfervavit Pater TA-CHART, qui, quando an. 1682 declinationem RegiSia-
# v menix
g «i )°( Μ-\ r
menfi monftraret, obfervavit acum declinare -primo die16 min., altero 31 min. tertio 3 5, quarto 3 g & interjecftispaucis diebus, deprehendebat declinationem elfe 28 min.,die fequenti 3 3 min., tertio denique 21 min. Fuere quidem,qui hujus Patris obfervationes in dubium vocarunt, donecGRAHAM celebris artifexAngl. an. 1722 accuratiores in-ftituerit obfervationes,quas an.i724a&isAngl.inferuit.Idemquoq; Upfalise obfervavit Cl. Prasfes ea accuratione, ut nullaerroris detur fufpicio. Quarum[obfervationum particulamAltis Acad. Reg. Scient. Stockholm, infperfam proferre lu-bet, ut intelligatur quaenam fit natura hujus variationis.
1740, die 30. Apr.
Maji
hora /
8 a. m. - - 29.9 - 24.
10 - 25.II - 35·32 - - 47·
2 p. m. - ■ 50.3 - 51·4i - 50.5 - 49·6 - 47·6| - 47·io| - 43·
8 a. m. - - 36.10J " 38·II - 39·12| p. m. - - 45·9 - 42.
Hac itaque poiita declinationis aberratione facile a])paret,cur obfervationes Parifienfes fupra allatae declinationem
qui-
mz ) ö c m* >|fuibusdam annis prodant vel ftationariam val retrogra-am 5 licet veriiimile valde fit declinationem in iiio locefeniim quotannis au (dam fuiffe.
§. III.Defin. III. Rhombus fiu plaga φ in-
terfeilio borhjontis cum circulo quodam verticali*Schol. Etii propter divifibilitatem horizontis iniini-
ti concipi pofllnt Rhombi, tamen a nautis tantum trigin-ta duo funt confhtuti. Retinetur hsec diviiio nonquia o-ptima & commociiilima, fed quia ufus ejus antiquus. Cer-te omnium accuratiffime Rhombi grachbus & minutis cir-culi exprimuntur.
§. iv.Defin. IV. Roia nautica eß circulus bo*
rhjontem reprafentans, in quo bi rhombi funtdelineati.
CoroL Patet ergo rhombos a fe invicem diftare 1igr. 15 min.
f V·.Defin. V. Pyxis nautica eß inflmmen-
tum, per quod gubernatores, ope acus & r&fa,fcire pojfunt in quam plagam navigant«,
§, VI.Probl. I. Acum nauticam parare.
Acus, cujus figura Rhomboidale (Fig. L) cudendaeft ex optimo & puriffimo chalybe, in quo nulliedantur fiflurae aut rimse, qux quo magis funt evitan-dx, eo minus elegantise grada aliquo loco eft per-
B föran-
ίο )o( Hl·
foranda; cudettir autem ea, qua commode fieri pot-ed, tenuitate, ne gravitas volubilitati obfit, non ni-mis brevis, ut plagam eo melius demondret, neelongior quam fex fere pollices. Temperanda quo-que eil adeo > ut fiat valde eladica & capitellum ori-chalceum vel pötius chryitallinum eiadferrumineturconiforme & cauum. Pars autem féptentrionalis,propter inclinationem in nodro hemiiphserio ad ie-ptentrionem, audrali paullo levior fat. Podremoaffricentur extremitates acus polis magnetis, hac le¬ge , ut extremitas, quse feptentrionem indicare de¬bet, polo audrali tangatur, alter vero feptentrionali:ubi obiervandum, ne duftus contrarie dant in unaeademque extremitace.
Schol. Quum inclinatio acus magneticoe femper mu7tetur,& ad sequatorem fere nulla exidat, immoinhemis-phaerio telluris audrali verfus audrum acus inclinet, nau-tge aliquas guttulas ceroe rode addere folent, utacusaequi-librio redituatur.
> vir.Probl. 2. Pyxidem nauticam componerc,
I. Delineatur rofa hoc modo. Repraefentat circulusΝ O W S fig. 2. horizontem, in quo ergo delineandiiiint triginta duo rhombi 4.) DuSfa linea N. S.,quae lineam meridianam repraefentat, ducatur percentrum circuli ad hane perpendicularis alia O. W.,cujus ergo extremitates orientem & occidentem de-iignabunt. Deinde arcus NO, OS, SW,¥N,biieeentur & deicriptos habeas omnes rkombos, quosGeographi vocant primarios. Repetita ejdem di¬
vido i
•m ) O ( W II
vifio omnium arouum prodibunt rhombi, quos di-cunt intermedios frimi orainis. Iterata tertio biie£lioneomnium arcuum, deicripti erunt rhombi intermedii fe*cundi ordinis & roia erit completa.
II. Fabricetur ex ligno pyxis rotunda vel qua-drata, cujus diameter longitudine fex pollices ali-quantum excedat, ne acus in motu iiio impediatur.In centro hujus erigatur flylus perpendicularis acu-minatus & bene politus. Deinde acus, iiiper quamroia ita eil poiita, ut lilium cadat direkte iiipra ex-tremitatem boreaiem, ilylo in centro pyxidis impo-nitur. Poilremo tegenda eil pyxis vitro, ut motusacus commode poilit obiervari nec tarnen acus ab ae-re externo turbari.
Schol. Nomina rhomborum vide in figura, ubi Νfeptentrionerr, O orientem, S meridiem, W occidentemdefignant. Ceteri rhombi, ex ill», qnos inter jacent,nomina mutuantur : Sic rhombus, qui his literis notaturNNO, fuetice ita exprimitur nord nord oft, & qui hisΝ t O, nord til often, & iic in ceteris. Linea quse fepten-trionem indicabit lilio notatur, ut a reliquis diilinguatur.Qüod reliquum eil, folicite cavendum in compoiitionepyxidis ab omni ufu ferri, ferrum enim, (i acum omninoad fe non träbit, e fitu tarnen naturali dimovet. Adhi-betur etjam pyxis ex öricbalco conilruéla, fed neque hu¬jus ufus adeo eil tutus. Scilicet datur orichalcum particu-las ferreas continens.
§. viri.Probl. III. nautica uti.
Gubernator, exmappa videns cui rhombo fit in-fiflendum ut ad propofitum perveniat locum, ita de-
B 2 ter-
ι» ·»* ) ° ftorquere navem debet, ut idem rhombus pyxidisreipondeat direkte prorse , & fic re£tam ingrediturviam.
Schol. Hinc facile patet quanta fit prasflantia hodier-nas navigations prae antiqna, nempe quod tam certe viamfcire poflunt nautos nocle quam die, idque coelo vel nubi-lo vel fereno. Duas tarnen difficultates incertam reddunthujus problematis praxin. Prima, quam, quia ad inilitu-tum pertinet minus, nominafie fufficiat, eil imperfeéliomapparum, quas hucusque debita cura non funt delineatac.Altera eil declinatio acus, de qua jam nobis eil dicen-dum.
§. IX.Dcfin. VII. Aderidianus magneticus vo-
catur circulus verticalis, qui tranfit per apicesacus magnetica, fcu per centrum rofa fff Ulium.
Corrol. Declinatio itaque acus magneticse eil arcushorizontis inter meridianum verum & magneticum inter-ceptus. II.)
§. X.Defin. VIII. Azimuth magneticum di*
citur arcus horizontis inter meridianum magneti¬cum G? circulum'verticatem, qui per folem velflellam tranfit, contentus>
Coroll. i. Quare differentia inter azimuth magnetis& verum folis vel ilelloe azimuth eil aequalis declinationiacus magneticas. Si in fig. 3. NS fit meridianus verus,Μ D vel m d meridianus magneticus, & proeterea fi arcusA m in circulo horizontali Μ Ν ADS Ζ fit azimuth ma¬
gneticum , & Α Ν verum, erit arcus Μ Ν vel m Ν de-clina-
elmatio« qua? eft differentia arcuum Μ A vel m Α & ΝΛ h. e. Μ Α - Ν Α ~ Μ TVvel Ν Α - ;?2 Α Ζ2 JV m.
Coroll. 2. Si itaque in horizonte ortivo Ν A D Cazimuth magneticum folis vel iiellce A Μ fuerit ma-
jus azimutho vero A Ν declitiatio acus Μ Ν erit occidcn-talis, fi vero azimuth magneticum m A fuerit minus a-zimutho vero Ν A, declinatio m Ν erit Orientalis. Εcontra in hemisphserio horizontis occiduo NM Ζ S, fia-zimuth magneticum a m fuerit majus azimutho vero a Νdeclinatio Ν m erit Orientalis, fi autem azimuth magne¬ticum a Μ fuerit minus declinatio Μ Ν erit occidentalit.
§. xr.Probl. IV* Pyxidem nauticam ad decli-
vationem obfervandam accomodaye^feu compas-fum j ut vocanty njariationis conftruere.
Dividatur margo circularis roise iig. 4. in 360 gr.adeo ut tam in femicirculo oriental! quam occidentalinotentur gradus 180, initium numerationis fumendo alilio vel extremitate acus boreali. Ad itylum fupercentrum roße ereQrum fed capiulae adhaerentem itaaptetur regula B B dioptris telefcopicis C C mftru-Q:a, ut pro varia folis vel ilderis altitudine verticali-ter elevari & deprimi poffit. Deinde regula horizon-taliter A A per pedem ftyli duffa margini capfulss itaaffigatur, ut ejus limbus praecife ponatur in eodempiano verticali,in quo movetur lineafiduciasjdioptra-rum, & fic in rofa mobili gradus azimuthi iibi dire¬kte fubjeäos indicet.
§. XII.Probl, V, Declmationcm in mari
ob/ervare, Obfer-
14 ■** ) ° C *·»·Obfervetur per dioptras pyxidis iuperius de-
fcriptae (J. XI.) qnando föl vel Hella oritur & occi-dit. Si azimuth magneticum verilis orientem ilt a>
quale azimutho verilis occidentem obfervato, nullaerit acus declinatio. Si vero haec azimutha fuerintinaequalia, ut tepius contingit, femidifFerentia eo-fum dabit declinationemquaeiitam, & quidem Orien¬talen!, ii azimuth occidentale fuerit majus; occiden-talemautem ii azimuth magneticum Orientale majus.e. g.
Μ. A # 56 m A $ 112• Μ a 4 47 m A * 92
DifFer. 9. DifFer. 20.Deel. occ. 41. Deel. or. 1 o.
Schol Hcec methodus obfervandi declinationemraroadhiberi potefl, aliquando enim fol videtur in ortu cumIn occafu nubibus obtegitur & contra. Deinde fupponitcurfum navis fieri a tempore ortus ad tempus occafus. ineodem fere parallelo, qui cafus eft etiam rariflimus. Qua-re fequentem adneélere volui methodum.
Obiervetur azimuth magneticum folis vel Hel¬la orientis aut occidentis, & ex cognita elevationepoli iive per tabulas iive per calculum trigonometri-cum inveHigetur amplitudo Folis vel Helte ortiva veloccidua, deinde ex data amplitudine quieratur azi¬muth Folis vel Helte verum. DifFerentia. azimuthimagnetici & veri dabit declinationem quseiatam (φ.X0-
Schol. Si vero ob nubes & vapores horizontem fe-pius Hipantes fol vel Hella nonpoiEt obfervari,problemafolvitur hoc modo.
los comgere,Facilis eil hujus problematis folutio; eum e-
nim declinatio acus nihil aliud fit quam angulus,quemactis cum linea meridiana facit (3ef. 2.) gubernatori-bus icire cupientibus, quinam in Rofa rhombus linc-am meridianam indicet, numerandi funt tot gradusad partes contrarias, quot continet declinatio. e. g. iiinventa fuerit declinatio 11 gr. 15 min. verius occi-dentem, debent a Ν pyxidis numerare 11 gr. 15 min.vel unum rhombum verius orientem, adeo ut Ν py¬xidis cum plaga mundi Ν t W> 8t Νt O pyxidis cumvero pun£to ieptentrionis conveniat. Quare ii pro-cedere velit nauclerus per verum Oft rhombo Oft tilSud in Roia uti debet. Si vero curium navis dirige-re geiliat verius plagam veram Nord oft Rhombuspyxidis Nord oft til Nord uitirpandus eil. Et iic inceteris corre&io Rhombi contrario iemper declina-tioni motu procedere debet.
Stbol.
■m ) o cSchol. Solent quidam ad rhombos corrigendos acura
yion lilio, fed grädui deciinationis fubjicere, exiftiman-tes iic lilium lemper feptentrionem indicare. Quum au-tem non eadem omni tempore & in omnibus terras loci£(it deciinatio ( §. 2.) dici non poteil quanto hsec praxisexpofita fit errori. Sunt quidem alii modi ad fublevan-dam imaginationem nauclerorum inventi, fed qui fuisquoque laborant difficultatibus. Ceterum non eil exifti-mandum, quod Gubernator in asftimatione itineris fem¬per poffit fumere rhombum pyxidis etil per declinatio-nem acus corredlum pro certo navem dirigendi princi-pio, impediunt enim, quominus hoc fiat, fluxus & torren»
tes mans, qui fenfim interdum curfum navisimmutant.
TANTUM.
Obfervetur, fculptorem infg. 4 errorem tommifiße,initium numerätioriis in uno femicirculo non fackndo a li¬lio , fed ab extremtate acus meridionalu
