D. D.DISSERTATIO OECONOMICO-EHILOSOPHICA,

DE

HISTORIA NATURALI,ORDINI ECCLESIASTICO

NECESSARiA.

CUJUS Ρ AR T EM PR 10 REM,

VENIA AMTLISS. ORD. THILOS. UTS.

PR^SIDE

JOHANNE LOSTBOM,S. THEOL. DOCTORE, ET CONSIST. ECCLESIAST. ASSESSORE

ORDIN. OECON. PRACT. PROFESSORE REG. ET BORGSTR.S. Ρ. H. ET Η. H. AC S. S. ET L. L. Η, H. G. M.

PRO GRADU

EX Η IB Ε T

SAMUEL LILJEBLAD,STIP. REG. OSTROGOTHUS.

IN AUDIT. GUST. MAJ. D. XXIII APR. MDCCLXXXVIII.Η. A, M. 5.

UPS A LIAE,typis DiRFCT. Johan. Edman,Q ζ^ t

IN

SACRAM REGIAM

Μ.Λ GWJEJEUDΈ O

DIOECESEOS LINCOPENSIS

EPISCOPO EMINENT ISSIMO

MtECENATI optimo

SACR UM.

DE

HISTORIA NATURALI,ORDINI

ECCLESIASTICONEGESSARIA.

§. I.

QuantumScientiarerumNaturalium adfelicitatemPatrice per Oeconomiam amplificandam colla-tura fit, neminem latere crediderim, qui aliquantu-lum hujns icientiae utilitatem jufta perpenderit lance.Ufus enim hujns icientiae aeque late patet ac omnishominum vivendi ratio, nec ulla exfiftit res, nobisviventibus necesiaria, quam nobis non perhibet Hi-ftoria Naturalis. Earum* fcilicet rerum tanta eftmultitudo, ut, fi follicitam noftrae felicitatis agere vo*luerimus curairi, vel in Patria indigenis, vel exoticisfacile cultis, felices vivere queamus, Vindicatum hoceil ftudio & diligentia quorundam hominum, de Oe-conomia Patriae optime meritorum, qui iuis labori-bus in id incubuerunt, ut, quae commoda ex no·ftris Mineralibus, Herbis, Anirnalibus ceterisquenaturae dotibus, in nos redundatura fint, demon«ftrarenr, horum autem utilisfimis praeceptis, fi im-buerentur, quantum fieri posfit, rudiores in PatriaCives, magna inde Oeconomia caperet incrementa.

A 2 Hane

4 De Hißoria Naturali,Hane diffundendi rerum Naturalium utilitatern

nemini potiorem es(e occafionem quam verbi diviniMiniftris, exiftimamus: quippe qui, praeter pietatispraecepta animis mortalium inftillanda, falutaria etjamad vitam degendam & ingruentem morborum vimtempeftive leniendam fuppeditare posient confilia.Hinc ad felicitatem Patriae augendam iapientisiimejusiit Rex noder clementisfimus, a) ut tirocinia hujusvaliarumque icientiarum Phyficarum in Scholis & Gy-mnafiis ponerentur, utque Sacerdotes aliquam Medici¬ns peritiam iibi compararent; quod certe fieri nequitfine quadam Hiftoris naturalis cognitione, quemad-modum etjam omnis Oeconomia, in melius verten·da, huic veluti fundamento innitatur.

§· ii.Oeconomiam Patriae propius infpe&uris, maxi¬

ma nobis Reipublicae pars, multitudo occurrit popu-laris, quae veftigiis avorum & atavorum infifi-endo, nequid novi meliorisve inremOeconomicam emendandaminferatur, maxime obfiftit, quaeque, quid egregii in Oe-eonomias commodum detechim fit, copiam peripi-ciendi non habet, nec, data hac , prsftantiam illiusfacile iibi perfvaferit, nifi exemplo iatis valido du-catur, doceatur, incitejur.

Huic quidem re i obviam iturae plurimae erna-narunt inftitutiones populäres & praecepta Majefta-tica; SedLongum iter per prcecepta\ breve per exempla. Sen,

Hu-

a) Litt. R. n. cl. d. 21. Aug. 1786,

Ordini Ecclefiaßico necesjaria. $

Hujus ii inftitutionis curam fibi fumerent Sacer-dotes, fcientiis Oeconomicis ornati, haud parum adOeconomiae noftrae emolumentum conferrent. Namplebs mirum in modum eos fufpicit & imitatur,nec non ad ea praßcipue, quas felici cum fuccesfuapud Paftorem fuum fieri videt, inicipienda facilisperducitur. Si, credo , per quoddam temporis in¬tervallum ftuduisfent homines, Patriae coniulturi, u-tilia & praeclara plebi edere exempla; non tot tanta-que nobis, ab exteris gentibus fumenda, vitae admi-nicula deiiderarentnr, nec tot tamque iniqua de nobis,longe a perfe&ione Oeconomia2 difhntibus, ferren-tur judicia b). Sed etiam nos, ut aliae nationes, c)noftris frueremur indigenis naturae bonis, aliaquealiunde quaefita, uiui nofrro idonea, hofpitio excipe-remns naturali. Et iic brevi laetiorem in modum no-ftra efflorefceret Oeconomia.

§. nr.b) Nobilisiim. Lagerbring ita de multis asferit: Ont

Sveriges formoner hedra naturen, maße de på ett νιβJått vanfvägda inbyggarne, emedan mänga orter åro än¬nu pä Jamma fatt upodlade fom uti Fornjoters tid, ellerock ßrax efter fyndafloden. S. R. Η. I: 2.

c) Quantum eulturse Anglise contulerit Oeconomia,expofuit Au£L Lib: Samling af äldre och nyare ron t Land-hus¬hållningen Ed. 11. p. 33. Ubi inter alia ita; Ångland äricke i nägor måtto af naturen och jordmon båttre, utan fna·rare Jämre ån värt fädernesland, faß Ängland genom godhushållning-år ja upbrukadt och förbättradt, at det, fom variten hård mo, en oduglig fand> eUer ett fankt kårr^ år nn for¬vandladt til en drägtig åcker til en lärande äng eder til envacker planterings eller betesmark.

De Hißoria Naturalis

5. Iii.Objicere vero qaispiam poterit, non esfe Or-

thnis Ecclesiastici officium in ea incumbere, quxfola terrena refpiciunt; Ted illum omni, qua par eil,diligentia ea, quas aecernam falutem fpe&ant, uni-ce curare debere. Tantum abeft, ut noftra fit ien«tentia, verbi divini Miniftrum adeo rebus natura-libus earumque praxi nimis fedulam daturum esfeoperam , ut potius exiftimentus illum ejusmodi nondetineri oportere negotiis,quaeipfuma ftudioTheologiaecurave animarum avocare posfint: Verum ut tantumtemporis, quantum necesfarium fit, ad reficiendumanimum labore fatigatum , contemplationi impendatnatura, qua nihil jucundius, nihil dulcius, nihil ho·mine dignius. Praterea (cimus, Pastores & Eccle-fiae Comministros praedia posfidere; ideoque illisnecesfarium esfe aliquant rei fua famduui impen-dere curam. Nemo, credo, ianus hoc improbarepoterit. Jure igicur arbitraniur, ftudium Hißoritenaturalis cum Oeconomia conjunftum & dignumtemporis otiofi negotium & jucundam animo adfer-re requiem, qua cordatus frui potefl Ecclefiae Minider.

Et quis, quaefo, ei vitio vertat, quod Dei ope¬ra contempleair, egenis iuccurrat, morbo laboran-tibus medelam porrigat, vel utiiitatem quam demumcunque ex rebus naturalibus, icriptis Oeconomo-rum aut Medicorum dete£tam cum aliis communi-cet. Nihil puto univerfis & fingulis magis profutu-ruiii esfe mortalibus. Nec exiftimo, quidpiarn magis

Ordini Eccleßaßico necesfaria. 7

Ii ömmes ad induflriam laboremque incitare posfe,quam cum docentur, quomodo terra e finn iuo illisfru&um ferat teisfimum; quomodo cukorem fuumprudentem remuneret uberrime.

Ad ftudium Sacerdotis in primis Theologicumquod attinet, multum etiam fru&umipfiadferetHiftorianaturalis. Praeterquam enim quod quibusdam locisSacri codicis illuftrandis apprime inferviat, d) fimih-tudinesque varias, ab herbis & animalibus fumtas,explicet: ad opiniones JuperßitioJas &, nefcio quae,diicutienda ignoramia porte?ita e) fuam baud con-temnendam accommodabit operam.

Non certe uJlum invenio ftudium vel Sacerdotevel alio quocunque homine dignius quam Dei ope¬ra cognita perfpe&aque habere & fumma cum ve-neratione magnifica illa Dei Bokitatis confiderarepignora, Ea enim ipfa non posfunt non animosmortalium ad gratias Deo agendas, ad venerationemfummo Numini exhibendam movere efficacisfime:

Emicat ex parvis Divina potentia rebus,Et levis efi cteJpeS) qui probat esfe Deum»

Quo

d) Sic e. g. Matth. j: ubi dicitur Johannes Ba-ptista comedisie Av^as, gräshoppor ; qui quidem locusßlvam explicationum, & dubitationum peperitj quum ve-ro ex Hiftoria naturali illuilratus fuerit, minime intelle-£tu difficilis evadit. Docuit enim D. Hasselquist, popniosOrlentis hodie etiam Lccnßis vejci. lt. pal. 413, 526. Sic,In Mecca Locufta (criftata) pants-loco incol&utwitur. Plenck^Bromatolog. p. 279.

e) Quantum feiende in genere omnes, & PhyOcac.

s De Hißoria NaturalisQ»no vero faspius has oculis ufurpamus delL-

cias Natura, eo majori animum afficere iolent ve-neratione', atque adeo, ut contemplando expleri autfatiari nequeat.

Sed redeamus ad ufum Ηißor ia naturalis & in-fluxum in Oeconoimam Patria emendandam.

§. IV.Primum nobis obvenit Regnum lapideum, hu-

millimum quidem iitu, non tarnen minimi in vitamortalium momenti. Quanti fit hoc pretii, faciledie, qui vim auri & argenti, ufum ferri ialisque con-fiderarit, intelliget. Verum quod commodum invita communi ex hoc deducendum uberius, quidveSacerdotes collaturi fint emolumenti, non facili dixe-rimus negotio. Potius fatemur, Scientiam mineralo-gicam altioris esfe indaginis, quam ut nos ejus am·plificandas modum explicare queamus, nec credimus,muka in Sacerdotes cadere posfe hujus fcientiae trä-elända molimina. id tarnen in confesfo habemus,generaliorem rerum terreflnum metallorumque noti-tiam maximas fore utilitatis: ut metalli venas expi-icari, terras internofcere frugi & fteriles, materieniarchiteflonicam inquirere utilem , aquam expeririacidularem idque genus alia judicare: Etenim indemultae res pretiofas, nulli nunc uiui, in terrae finu

abf-

in fpecie ad opiniones fuperilitiofas eradicandas conferant,vide orat. Nobil: a LiNNé coram S. Reg, Majest. Upfal.habitam 1759,

Ordini EccUflaftico necesfaria. 9

abfconditae, detegerentur, quae Patriae & atixilio <&ornamento futurae fint. Experientia docuit, pretio-fisfima mineralia ab infima plebe faepe prim lim fuis-ie inventa; verum multos ex plebe fuisfe ea opini-one captos, ut ea occulta haboerint, ne agelius (uusinde quid detrimenti caperet: Sacerdotem vero fuumnon tam ihidioie ea celarent, praecipue fi illos ex-hortaretur, & quid pretii mineralibus, terris, &c. in-fit, diieernere calleret. Hinc igitur exiftimamus,ejusmodi terrae donaapud nos primum invenienda fore,f) quae exfiftere in his -partibus Septentrwnallbus ne¬mo fufpicaretur.

§.V.Verum enimvero quod obfervatu facilius, quod-

que palmarium eft in Qeconomia hoc nobis offer-tur in re Botanica. Hic benignisllrnum veneramurNumen, quod larga nobis praebuerit manu omnia,quae necesfitatibus nofiris facere posfint iatis: Obftu-pefcimus tarnen confiderantes, quot fint natu-r® bo¬na, quae noR curamus, non experimur, non in ufusconvertimus nofiros. Obiervationibus pleni iunt li-bri Oeconomorum atque Botanicorum utilisfimis; Im-prudentes vero fiepius vitam ducimus egentesque

B in

f) Guldmalmen i Småland bar varit fedd' af många hun¬drade månmfkior utan at vara känd. Bergmåfler Swab ha¬de ock gått honom forbi där icke en fdker malmkänning va¬rit hans grund. Νob ti. a Linn0 erat. Tankar om grundentil Oecon. genom Naturkunnogheten. AB. Sc. Acad. Bl. 1740p. ,107.

ίο De Hißaria naturalis

in abundanti natura penu. Vitam fuftentamus prx-primis cerealibus : Tritico, Secali, Hordeo, Avena:his vero deficientibus, quam miferi, quam deploran-di fumus! Verum enim non adeo esfemus infelices,bona fi noitra nofceremus. Habemus enim eas naturx

dotes, qux optime defectus iupplere posfent qux-que apud nos aut fponte crefcunc, aut arte facile co¬li & confervari posfunt. Habemus multa admini-cula, quibus & providere & levare communem quea-mus miferiam. Sic tenemus Solanum tuberofutn g)& Polygonum ftgopyr. b ) jam ufu optime nota, quxIxte iis accrefcunt annis, quibus maxime ixvire io-let inedia. Habemus alias herbas, qux iolitis cere¬alibus falubriter fubftitui posiunt, ut etiam, vehe-mentius urgente annonx difficnltate, nos, quemad-modum alix nationes, indigenis plan tis vefceremur:fcilicet non unicärn habemus, fed plurimas, qux vi-ces frumentorum perbene iiiitinere queunt. Inter

a-

g) Quid debeat Botanicas Oeconomia, de hoc asferitnob. a Linn6. Potatoes, fom vildt växte i Pirginien, var ifårftone, då det ankom til Europa, en* ibland de jalljamma¬de växter och bevarades aktfa tut, då en klok Botanicus låtthinde fe, at det bos osf Norr länd[ka vaxa matte. c. 1.-Act.Sc. Acad. Η.

b) Fl. fv: ed. ir. 345, In auilralioribus Svecle pro-vinciis in primis obvium, nomine BohvetePolygonumlataricum eodem modo Septentrionalioribus, utpote Fin-landiae, Ncrrlandite infervire queat cfr. Plenck. Br.p. 42·

Qrdirii Eccleßaftico necesfaria. Ii

alias nobis adfunt: Festuca fluitans, i) in fosfis, jux-ta flumina , lacns &c. ubivis frequens, cujus femi«na, in farinam reda&a, in panis pultisque praepä-ratione, Secali aut Hordeo parum cedunt, quaequecitius, quam femina Secalis cerealis maturefcunt,ideoque in famis lenimen commode appellari posiunt.Triticum repens, k) in locis cultis, agris, hortis &c.quoque frequens, quod , quantum rehqua Jeges de«crefcit, tantum Je illud maltiplicat & accrefcit l).Hujus radices primo vere, ante culmorum ortum,vim fuam nutriendi prsbent optimam, & tunc effo«diantur nec non inter arandum acervatim colligan-tur, qua? purgatae, iiccatae, molitiE, frumenti locobene ufurpari queunt, & prius aliud quodpiam pau-peribus defe&urum esfe, quam harum radicum co-piam, cum nobilisiimo a LiNNe autumamus. Conval-laria poiygonatum, mJ in monticulis haud infre«quens, cujus fub annonas caritate radicibus pro cereali-busutuntur Satagundi ή). Polygonum viviparum, ο)copioiisiimum pasfim in pratis depresfioribus, cu¬jus radicibus fere unice vi&ieant Samojedi ρ).

Β 2 Tri.

ι) Fl. fv.: 9 5· Seim na bac quotannis in Polonia col¬lect a , inde in Germnninm interdumque in Patriam noftram,fub nomine jeminum Manna transportata, in pulmentis Mag»natum ob vim nutriendi faporemque fuum gratum non raroadhibentuv; mirum itaque nationem naß vam borum colle&io-iiem bucusque neglexisje, pracipue cum adeo facili colligan-tur purificentur labore. Disf. de PI. Efc. Patr. 8. & b·fc. 348· Fl· fv: 114. P) c. PI. Efc. P. 8-

m) Fl. fv. 294. η) Disf Satagund. Rev. Mennand.0) Fl. fv. 340. p). Hoffb, Ånv. t, Wåxt-R. Tenu-

12 De Ηißoria naturalis

Trifolium pratenßyq) laetisiima in pracis noftris herba,cujus flofculis, in färinam reda&is, pro pane fruun-tur Scoti r). Prsterea nobis iunt: Bryonia albays)Trapa natans, t) Heracleum Spondykum, u) Ca¬rum wrw *, Epilobium angußifohum, ü ) Nympiüealutea Sf alba , x) Ranunculus ficaria.y) SagittariaSagittifolia, 2;) Caltha palußris, a)CallApa lu/lr is b)aliaque multa, quorum vel· radices, vel folia velftipites, ftomacho mortalium, in annons difficuitate

la»

iras Iiujus radicum copia earum compenfatur.Fl. fv. 666. Plures etiam fpecies hujus generis,

ad panem vicarium adhiberi posfun t„ cfr. disf c.. PI,Efc. P. 2i. r). Ej. 1. j) Radices efculentae. t) Nucesgrati faporis. Herba quidem rarior; Sed, facile' multi-phcaretur. vid'e-c a. disf. p. 9. Radices hujus atras y Cottas injujculis, edi ub.ique in Niponia y licet tninime gratce fint?monftravit Pr. Sc Eqv. Thunberg in Fl. Jap. 65.~«) Gaules probe decorticati eduntur. Ex foliis & femini-bu5 potio, cereviiice loco, coquitur. cfr. disf. PI. Efc. 1 r.* Radices funt efculentae, Sc quidem Paftinaca delicatiores..E. d: 12. v) Qiioque radices efc. x) Nympbceae radicesesfe edules, mecum benev. communicavit Gel. Thunberg;fed ob f. eas, ut radices Bryonia, Qquse etiam magnaeiunt, Sc ideo commendandce ) acres esfe. Quare, ut fa-pidae Sl falubres fiant, primum coddura acrimonia extra-hi debet, dein, aqua prima effufa, exficcentur Sc in fa-rinam panemque conficiantur. y) Folia tempore vernoletta inter oleva in Vplandia coquntur c-d. PI. Efc. Par. 19.s) Radix efculenta, Flor. Jap. 242. a) Flores Capparidisloco. c. d. 1. 19. b) Ex ftolonibus Callce acribus Weitro-botnienfespanem praeparant fapidum. cfr. e. d. PI, Efc. P. 24.

Ordin i Ecclefiaflico necesfiaria. ig

latrantr, infervire posflint, d) quaeque Sacerdos ipfe Bo-tanicus pro copia eorum ieligere nec non homini-bus indicare valet. Lo ηgum föret omnia enumerare e).Unicam tantum addam herbam. Algam, noftris infiivis, monticulisque afperioribus fréqtientisiimamhabemus, quam ίϊ cognofceremus, neicio quid eximiiinde adminiculi vitas fuftentandae hauriremus, Liche-nem loquor JUandicmn , f) Hede-vc1 Jslands-mosfil,qui forlan vi iua nutriendi cetera omnia iortis duri-oris alimenta fuperare exiftimattir. Amplisfimumiane huic Liebem tribuunt ufum plurimi Bifioriccnaturalis Scriptores. Jslandi, ajunt, hunc diu come-derunt, nec farina frurnenti π tuntur , ubi locuple-te hujus penu gaudent. Nec id mirum, quandoqui-dem una tonna hujus reele emendata & denfata abUlis asquiparetur dim idias frurnenti tonnce g). Quidnos, qui Lichene hoc abundamus, illurn neglige-mus! Maximi profecto esfet gaudii Ecclefiae Miniftro

B g Au-

d) In hunc locum obfervare quispiam potent, nosquaedam maxime cornmendara, filentio prseteriisfe r utSemina Papaveris fommferi, Baccas Cratcegi arice oxy-acantba, Poina Ρyri malt & communis &c. fed indicarejuvabit, nos inprimis ea refpexisie, quae, vere & tefta-te, fami depellendse (maturius quam Secale aut Hordeum)praefto fint. ej Ultra ιοσ in disL P. Efc. Par. iasp. cit. Sccirca 30 in disC PraeC Hellenio, Finfin Allmogens Nöd¬bröd. Colleg. Medicum magnum etiam numerum efeulen·»torum rerulit litteris, quse in omnibus noftris templis-fervantur. f) Fl. fv. 108 T· Foliaceus, adjcendens lacint-atus-j niarginibus elevat is ciliatis.

g) Eg. Olafsen. it. Js], Et quoque affirmat, vint ejus nutritinm

14 De Hißoria naturali s

Auditoribus iuis, ob famem ejulantibus, oftendere pos-fe, quid <Sc quaie circum fe habeant nutrimentum. Pras«darum facinus, egenis, ultima vitoe necesiitate laboranti-bus, fuccurrere! Quam vero multorum, inedia interem«torum, deploranda habuimus intra Patriam exempla! b)Quot in filvis, ex efu arborum corticum extindi, de-prehenfi funt! Qiiis de mente nos deducat, quin hi exigjiorantia jacere potuisfent moribundi 'fuper alimentumhoc iibi utilisfimum? Gerte hic Lieben eos, omnia ineibum tentantes, effugere potuit; i) nam ille ut pluri-mas res utilisfimas non fpeciofam oculis objicit faciem·Qiium igitur perpendimus, hunc Liebenau multaque alia?in annonas difficultate commendata, esfe vulgatisfima>videtur e re esfe Oeconomica, ut ad hacc internofeendaaliquam feienrias ßotanicae operam demus , facremus.

§. VI.Aliam ad rem frumentariam parcendam ex Hißoria

naturali elicere posfumus utilitatem. Novimus equidem,quas-

tantnm esje , ut operarii, tenuem alias vicltm fpementes, hoc fatis fintcententi. CeJ, Thunberg mihi faventfsilme retuiif, illnm non folum valdenutrientem esfe, fed etiara tam facilem digeiiu, ut Phtifi correptis & debi-li rtomacho languentibus apprime conveniat. Nob. Hj^rne partes ejustonßituentes cbemice fermatus invenit, illum in nnüa fere re a fvetis no-ftris cerenlibus differre, nec exigtinm iHarn, quee intcr eum dif hac intercedat,dijfercntiam esfe majorem ea, qua inter certa genera dff Jpecies horum inter-cedere folent. Act. Labor, ch. T. b. Sc. Acad. Η. Π44·· Schreber ejusmo-di adjicit calculum: Lichenem Jslandicitm ob voluptatem ad fplendidas vo-sari Magnntum menfas. in not. ad Mar, med. Linn : 228. Colligunt huncJslandi ante feenifecium , po[l· pluvias, in faxeta excutrentes , quidem,triennii fpatio inter jecto, locn' revifitantur , quoniam tres annos requirit infni incrementum. CoUecltim nutem in aqua per dient amaritia extrehenda caus-fa (fapore enim eit amaro - dulei) macerant, tum igne vel ardare folis ficcant,in farinatn redigunt, in pulmentum, jufculum, admixto lacte, coquunt, velin panem fapidum conficiunt. cfr. Hagen. Hiih Lieh. Prusf.· p. 69. Liche¬nem villeum eidetn infervire ufui, afTerit Plenck. Hromoto!. p. 172.

/b) Inter alia(, in Paixecia,^ Hvittis, Finlandia, 84° homines, fame

Oräini Ecc lehaßteo necesfäria. i j

quasdam res nobis ob luxum alendum fa£las esfe neces-fariaSj quas inter numeramus pulverem\ amylaceum. Ve¬rum nobis confulturi, hane tantam bonae fegeris jadluramnon faceremus j aliamque materiam ad crines dealbandosaeque bonam eligeremus. Eil nobis quoque alga, inarboretis , frutetis, in prirais in Pruno Spinofa, vulgatis-fima: Lichen pninaftri, k) Slån Mosfa. Ex hoc pulviscyprius egregius confici poteft *). Ex Aro in Galliapulverem hunc praeparari cceptum esfe pneftantishrnum,teflatur nob. a Linng creditque ex Calla noilra illud pul-vifculum fore obtinendum l). Nunc vero, quum ex Eicheneprunaßri praailantisfimum posfe praeparari novimus, quidimpedit, quin hane praeparationem in rem noflram ver-tamus Oeconomicam : quandoquidem Lieben hic & fuf-Ecienti apud nos reperiatur nbundantia & facilis collecluhr m). Hinc Pauperiores, ob ejus colleffcionem merces-que venditas rei fuse familiari & confulerent, & multumprovideretur, ne bonum frumentum in vanum periret ufum,

§. VII.Nostri montes multas res continent pretiofas. Ex

eodem Ordine natura, quo anre, (§. V.) peridoneum ali-mentum decerpi posfe vidimus, etiam ea, quce Patriasmerces augerent, colligerentur. Jam experimenta Liche-num feheiter facla funt fvadentia, Lichenes noilros inarte tin£loria maximo fore ufui. Leithe, ajunt, in Apg-lia ofheina reperi tur, ubi pra?paratione coloris pulcriδί perpetui rubri ex Lickene Jaxatili ducenti homines

occ-

& ex efa corticum exftinfti funt a. 1697. v. Disf, Praef: Gadd, Parcec.Hvittis. p. 56. *) Fendet hoc ex colore Lichsnis, viridi fufco, terra ad.hmilanti. k) Fl, fv. 1092. /) c-d-Pl. Efc. P. 24. ♦.) Hane ut mul¬tas alias plantarum utilitates benigne mecum communicavit D. Demonft.Bot. Afxelius. w) In oelandia albent fruteta hoc Lich. cfr It. Oel. 40.Contendit Hagen in c. Η, Lieb. ex multis nhis lichenibus posfe pulveremcjyprium confici, p, 32.

16 De Hißornr naturall, Ord. Ecchft. nccef.

occupati fiint, illum colligendo-, in pulverem redigendoSc mercem praeparando vendibilem. n) Faciilime quoqiienos eundem, omnia noftra faxa tegentcm, colligeremus,conficeremus Sc mulrum lucri inde reporraremus. No-tisiimum eft, Infulas Canarias reditus magnarum pecu-niarum ex unico Lichene Roccella facere. Quid nos exLichene tartareo, pnecipue ad tingendum idoneo? exLichene prunaßri, (§. Vi), qui Liciienis Roccella locumomni jure fuftinet: ex Lichene farinaceo: Lichene cali-cari; aiiis ejusdem genevis qui pulcros dant colores frequen-tesque aptid nos inveniuntur. Iraque iilos aliaque pfse-ftantia natiirse dona fi nofceremus & in u'us adhibere-mus noftros, admodum multurn lucraremur ex quibusm i-nime fufpicamur. Etenim, five rem refpexeris ti n-<ftoriam, iive frumentariam, iive radonem olea, fpi-ritus potusve &c. conficiendi, iive arxes manuarias fub-levandas, tot tamque exirnia habemus naturae dona, utiis Oeconomiam ηoftram h. e. felicitatem Patriae mirumin modum amplificare posfemus.

Prata noftra contegunt: Gatiy, Ch^rophylla ., Ser-katula· Scc. Silvas paludesque: Salices, Rhamni, Leda,Arbuti, Vaccinia &c. vari is fe fe 'commendantia urilita-tibus: velj fi ab utiiisfimis difcedamus, praeftat fuummaximum ufum nociva cognofcere : Hyoscyamos, VEthu-sas, Phellandria, Cicutas, Alismas, Aconita Scc. quo-rum horrenda nobis referunt Botanici exempla. His ve-ro cognitis, multa incommoda evitaturi erimus, quibusOeconomia noftra faepenumero obnoxia eft.

Cetera, quse Ordini Ecclesiastico in OeconomiamPatrite emendandam obfervanda fint, nunc perfequi pro-hibet tenuis fupellex, quam ob rem ea in aliud, quodDeus benignisfime olim praebuerit, tempus differimus,

DEO SIT GLORIA.

n) cfr. Hagek. p, 32.