D. D;

i

QUARUM

PÄRTICULAM VII

PEN1A AMFL. ORD. PH1L0S. UPS.

PRiESID'E

AG. v · Jå-J) \ J' κ :.J

ΕΤΗ, ET P0L1T. TROF, REG, ET ORD

EXHlBE T

PETRUS STARK,Ν ER 1 C 1 OS.

IN AUDIT. GUSTAV. MAJ. D. VI. JUNI! MDCCLXXXIXVΗ. A. M. S.

UPSALIÄ,RITTER IS JOH. EDMAN , DIRECT, ET REG. ACAD. TYPOGR,

HANDELSMANNEN

• ÄDEL OCH HÖGAKTADHERR

iföflTcf & 3iSAMT

FRU

β MMG. G. £JM'WiTA0MMINE HULDASTE FÖRÄLDRAR

Eder omforg for mitt val har altid beredt mig nyaämnen till tackfamhet; men intagen af erkånfla år jagoförmögen at vedergälla Edra välgärningar, och kanendaß inför Allmagten utgjuta fuckar för Eder väl¬gång. Mätte dä tillägnandet af detta arbete ätmin-ßone till någon del öfyertyga Eder om den vörd¬nad, hvarmed jäg aldrig uphör at vara

MINE HULDASTE FÖRÅLDRARS

Lydigfte SonΓ ε η κ Stark.

Educationis Linea, 49

§. Vi. .

Tam in vita: genere eligendo, quam in viribus, Io»co, in quo dudum pofiti fumus, aptis roddendis aliae a ge¬nerali, quam omnis educatio fpe&are deber, mera prae-fcribuntur regulae, quas obfervandas habemus, qusecun-que vel naturae vel fortunae benignitate nobis concesfafuerit agendi poteflas; aliae a diverfa Sc unicuique pro-pria ingenii Sc virium menfura Sc indole, naturae imme-diatae vi adfcribenda, aliae denique defumunrur ab acci-dentali conditionis externa: varietate, a majori minoriueexempli gratia, divitiarum copia, Sc a conditionis civilisdiveriitire, qua: latiorem uni morralium quam alteriofferunt agendorum campum.

§. vir.Prima a communi educationis mera oriunda regula,Iiomines in vitae genere eligendo dire&ura, injun£tam fin-gulis hominibus valetudinis curam fpe&at. Eligcndumeit vitae genus, iisque praecipue negotiis vires exercen-

dae, quae minimam, quantum fieri poteil, fanitatis ja£tu-ram adferunt. Confideranda deinde negotiorum, quaslocus, quem occupavimus, injunxit, in hanc rem efficacia,ut fanirati corporis contrariis effe&ibus matura parenturremedia. Sic mala, quae vita fedentaria fecum ferre fö¬let, negoriis, quas exercitationem virium corporis prom©«venr, praecavenda Sc mitiganda.*

v

5. VIII.

Altera, a communi educationis meta derivanda, circavitae genus eligendum necesfaria cautio, communem ho-minum ad virium non interruptam culturam Sc virtutem

G tuen·»

Trimce Scientia

tuendam obligationem fpe&at. Quod exercitatione huma¬narum virium crebrius occaiiones Sc incitamenca adfertvivendi genus Sc quod minores a virtutis Sc juftiriae le¬gibus aberrandi illecebras fecum fert aliis anteferendum.Viam, lucrum non iine aliorum ja£tura faciendi, quaequeopes potiun-difpes ineertaealese fortuiroque rerum concurfuicommittir, fincerus virtutis eultor ultro nunquam inftat.Quo magis fpes rebus potiundi commodiratibusque vittefruendi proventu proprio labore Sc induitria parandofulciatur, eo etiam facilius proprii commodi iludium cumpublica? cura rei Sc innocua Sc tranquilla vira conjungitur,

§. ix«

Regulas circa vira? genus eligendum confiimit quo-qire propria unicuique naturae beneficio concesfa virium Scingenii menfura atque indoles. Cap. I:mo hu jus operis §. ί V.explicavimus, quam qualemque heic intelligere oportetnaturalem Sc congenitam inter homines diveiiitatem,

§. x.Pro ingenii viriumque unicuique concesfa menfura^

in vitae genere eligendo probe confiderandumQuid valeant bumeri, quid ferre recufent,

ne illis, quibus parca manu dotes diftribuerit natura,,illa injungantur obeunda munera, quibus pares evaderenequeunt. Juvenis hebetiori ingenio ad fuum non minusquam publicae rei derrimentum iis adhibetur rr.uneribusnegotiisque, quae magnam fcientiae copiam prfffentemqueingenii vim requirunt; llli melius confultum föret ii illiscxerceretur rebus, quibus mechanicus magis agendi ha-bitus fufficeret,

XI,

Educationis Linea. 5*

§. XI.Obfervandum prseterea, feliciores ingenii dotes na«

turae benignitate concesfas, in quocunque loco & vitaegenere poiitus fuerir, qui easdem posfidet, latiorem fibiipiis aperire agendi campum, atque tam ad perniciem quamfaiutem efficaciores esfe; hinc evenit, ut negle&a educa¬tionis cura plus damni adferar iilis, qui ad majora natividenrur, quam illis qui novercam habuerunt naturam,

§. XII.Faciliori negotio judicare licet de majori minorique va«riis hominibus concesia ingenii viriumque ubertate, quamde diverfa ingenii viriumque indole. Ad hanc enim homi«

num diverfitatem rite eruendam haud communi interdum o-

pus eilfagacitate,muka& varia rerum humanarum experien-tiaerudita. Faciiius itaque excufationem inveniunt erroresinvitae genere pro diverfa ingeniorum indole ejigendo com«misfi, quam qui homines permovere folent, ut ignavaftupidaque ingenia negotiis praeesfe jubeant , quibusobeundis paria evadere nequeunr. Non vero ideonegligendae funt cautiones , ut vitae genus, ingeniiqiioque & virium indoli, quantum fieri poteft, aptum fit,Succedunt felicius, meiiusque tarn ad publicam quam pri-vatam teliciratem geruntur res, ad quas fufcipiendas u«nicuique propria virium conftitutio & indoles impulerir,

§. XIII.Singularis hac de re Parentibus Sc qui eorum offr-

cia in juvenum moribus ingeniisque formandis in fe fii-fceperunt incumbir cura. Cui ut rite fatisfiar, eamplerumque fibi praefcribere folent legem, ut animus vo·

G 2 lun-

5* Prima Scieniiä

luntasque educandorum in vita: genere eligendo praeci-pue in coniilium adhibeantur. Sed quum defideria ho-minum, irnperitorum prsecipue, ab iis raro oriantur caus-frs, quibus verus virium fenfus & fpes emergendi inpropria virtute pofita pondus addunt, verendum, ne Pa¬rentes hane obfervare fibi viii legem fopisfime errave-rint. Eandem itaque, ut veritati melius conveniat, his fe-re verbis explicatam vellem. Inutilis Sc injuila omniseil, quee libertärem in vitas genere eligendo toliif, coa-£tio. Concedendum eil juveni illam, in quam animusfert, eligere futuras vitas eonditionem, fi illius commodaSc incommoda debita follicitudine ponderaverit, Sc quasad unam alteri praeferendam illum induxermt rationesmagis fulciantur amoi'e laboris viriiimque ufus vitae, quodiibi praeoptaverir, generi proprii, quam temeraria com«modorum ex eodem exfpedtandorum fpe. Juvenes ple-rumque vitas fibi prasoprant genus, quod rüdes Sc impe-riros animos externo fplendore Sc commodis fafeinarefolet, quod deiidise inertiasque eorum facillimam Sc li-berrimara delictis vitae fruendi viam polliceri videtur.Cceci hi animi impetus, quum conlilia juvenis femel re¬gere eeeperunt, verendum eil, ne dudum commisfum fitadeo grave in educatione procuranda vitium, ut perni-ciofis illius effeclibus, vix ac ne vix quidem efficax ulre-rius parari queat medela. Sciant Parentes Sc qui juven-tutis educationi prasfunt, in eorum non minus poiitumesfe poteftate defideria confiliaque eorum, quos fuae cu-rae commisfos habent, iine injufla Sc libertärem tollentecoa£tione formare quam vires Sc ingenia excolere. Pa¬rens, qui debita circumfpe£lione ponderatis natura?, qui¬bns praeditus eil filius, dotibus, iisque, quae a rerum cir-cumilantium varia indole derivantur, rnomentis, eum cer-to vitae generi dicare conilituit, efficerc plerumque valet, utfilii defideria illius voluntati non contraria evadant.

§. XIV,

Echicatioms Linea, η■

§. XIV,|In virac genere eligendo in cenfum dcnique venire

debent rationes, ab eo, quod varia externae hominumconditionis indoles pofcere vel permittere videtur, pe¬tendo. lntroduftis & ßabilitis dominiis rerum, orta eilhaud toüenda diverfitas pauperes iater & divires; a ci·vilibus inßitutis in diverfas quoque clasies ordinesquediipefcuntur homines, quae res, multaeque aliae, in fortu-nae potius quam hominum arbitrio pofitae, efficiunt,utkrior aliusque uni mortalium quam alteri aperrus Tu cam-puSj in quo viribus excurrar»

§. XV.

Major rerum vitae commodis infervienrium copiarion rantum emergendi fpei occaiiones plures fubmini·ftrat, verum etiam ei, cui cafu adfluxir latiorem agendicampum aperit. Diviris haeredis conditio non tantumpermitiit fed pofcit quoque magis follicitam educationiscuram. Auftis enim divitiarum posiiesfione viribus, qui-bus & noxii δί utiles evadere posfunt homines, educa-carione cavendum eil, ne divitiae, gladii inßar in manufuriofi, pernicioiae evadant, vel manibus fceleßis traditaead alios opprimendos injußa praebeant arma; & in idincumbendum, ur concesfas fic fortunae benignitare opesad maximamcommunemqueutilitatem impendant homines,

§. XVLIn prrefenti rerum politicarum flatu quidam poteßa-

tem inter homines exercendam haereditatis jure tenent,& iinguli fere pro varia nafcendi forte majorem mino-temve emergendi fpem diverfaque, in quae ßudia vires-

G 3 q*e

$4 Primae Scientia

que convertere necesfitate quadam impelluntur, objelani&i furu. Hdec coii<ditioais excernae divsriiras hand parumdiminuit arbirrium in eligendo vitas genere viribus & in-genio aptisiimo, Ted eam fimul imponit necesfariam cu-ram, ut, quantum fieri poteft, vires fufficiant 8c apfje red·dantur loco, quem nobis occupare jubet vel permitticnafcendi fors rerumque alia in fortunae arbitrio pofitamomenta.

i

§. XVII.Ut fpecialis, quam educatio pro diverfa, de qua

jam loquimur, conditionis externse indole refpicere de¬bet, meta rite defcribatur, opus esfet, m unicuique ho-minum ordini propria coniignaretur morum doclrina &educarionis fcientia, c) pecuiiarem quae iifteret officiorumhumariorum, pro particülari, in quo quisque fortunae 8cnafcendi fortis arbitrio pofitus fuerit, rerum ftatu, habi-tum: aliaque exempli gratia iis, qui ad fceptra civitatumtenenda nati iunt, alia aliis inculcaret vitas praecepta,quae ad unumquemque loco, quem occupat, parem3 felicemi'uaque forte contentum reddendum conducere deberent.Foret quidem hoc haud conternnendae utilitatis opus,fed mole fua noilro propofito nimis grave, &, pro tern-porumoc rerum circumftantium mutabili facie, haud pau-cis mutatiouibus obnoxium, qua de re dubitare nequit,qui prascepta, e. g. quae Cicero d) illis, qui fuo tempo¬re licito inclarefcendi ftudio ad rempublicam capesfendampergere übi propofuerunt, tradidit, cum iis, quae noftrapofcere videcur aetas, conferre voluerit. Eos practerea,

qui

#) Educationis avs, qualem fibi proponendam ftimfit CeU Locksfuo de juventutis educatiotie libro, iis prsccipue dicata ert, quibus nafcen¬di fors latiorem permittere videtur agendi campum,

d) de OJJiciii.

Educationis Linea. 5Ϊ

qui jußa principiorum generalium fcientias educationiscogriirione imbuti dcbitam attentionem ad res humanasconverrere fciunt, facili negotio intelligere posfe arbitra-pur, qualern diverfa hornintim conditio requirat horumprincipiorum applicationem„.

£. XVIIIVel nobis non monentibus patere arbitramur, edu-eationem eo magis follicitam requirere curam & eo mi¬

nus fine gravisfima public# & privatas faluris ja£turanegiigi posfe, quo forrun# & rertim circumftamium jus-fu quisque ad majora negotia δι eminentiorem inter ho-rnines tenendum locum vocatus videtur. Sic nullius e-ducatio majoris eft ponderis quam eorum qui ad guber-nacula civitatum tenenda nafcuntur, a quorum nutu,coniilils, virtutibus aut vitiis gentium non tanrum pras-fens fed furura quoque falus pen der. Meta vero parti·cularis horum educadoni proponenda, ut maximi eftmomenti, iic quoque in illius idea rite componenda gra¬visfima; occurrunt difficultates, ex eo praecrpue oriundae,quod ars regnandi & civitatum flori atque faluti provi-dendi cum praceptis morum unicuique mortalium incum-·bemibus haud facile conjungi' posfe videantur e

s xix:

Qu# huc usque adtulimus· momenta injunöam ho>minibus a conditione externa & nafcendi forte necesfi-tatem fpettant, qua arbitrium in vit# genere eligendo

fu-

«) Vid. Cel. Garve annorationes, ad Lib, Ciceromis de officiis, fjuosin Germanictim idiorna transtnlir·& pirtcipoe ejusdem libellnm feorilmnnperrime editum. Abhandlung über die Verbindung der Moral mit dtfPolitik λ// anbang Zum vierten Tietl Zu Ciceros Pfiiskten,

Prima Scientia

fublatum videtur, Magna vero hominum pars adeo ar*£lis non tenetur hujus necesfitatis vinculis, ut omni feprivatos habere queant eiigendi libertäre, quamvis impe-dimenta interdum graviora inrerdu-m leviora votis fuisobje&a videarrt. Nulli tamen mortalium negligenduraesfe rerum ab ea, de qua loquimur flatus diverhtate, pro-venientium refpe&um, eo magis inculcandum esfe arbitra-mur, quo certioribus experimentis conftet, haud paucos te-merariis hac de re coniiliis male faluti confuluisfe fuee,fpcm optati fuccesfus cceco nimis committendo fortunaefayori.

§. XX.

Naturali hominum juri non minus, quam artiumnegotiorumque feliciori adminiftrationi contraria föret lex,quae apud Sinenfes adhuc vigere perhiberur, quacivesiisfo-lum artibus & ftudiis vitae commoda quaerere tenentur, qui-bus cujusque Parentes operam navarunr. Sed quamvis civi-liavincula,fifapienterconftitutafuerint,nequein hac nequein alia quadamre libertati, quam natura concesfir, officeredebeant, prudentia tamen, quae privati cujuslibet coniiliispraeesfe debet, jubet, ut nemo temere& niii graviores adfue-rint rationes illam deferat vitae conditionem, in quana&endi fors & fortunae arbitrium illum pofuerit,

§. XXI.