/. .Υ .7. DISSERTATIONIS FRIDERICO SAPIEN- TEv SAXONIA ELECTORE, DE REFORM ATIONE LUTHERI IMMORTALITER MERITO, PARS POSTERIOR, QUAM, SUFFRAGIO AMPL. SENATUS PHILOSOPH. IN ILLUSTRI UPSALIENSI ATHEN A-O, PR/ESI OE, VIRO CELEBERR1MO, Mag Ρ Ε T r O ekermän, Eloquent. PROFESSORE Reg. et. Ord. PRO GRADU PUBLICO EXAMINI DEFEKT stipendiariüs nesselianus NICO LAUS WALLWIK, DALEK AKLUS. IN AUDIT. GUSTAV. DIE VIII. JUNII, ANNI MDCCLXI. Η. Α. M. U Ρ S A L I £.
Transcript
/. .Υ .7.DISSERTATIONIS
FRIDERICO SAPIEN-TEv SAXONIAELECTORE,
DE REFORMATIONE LUTHERIIMMORTALITER MERITO,
PARS POSTERIOR,QUAM,
SUFFRAGIO AMPL. SENATUS PHILOSOPH.IN ILLUSTRI UPSALIENSI ATHENA-O,
PR/ESIOE,VIRO CELEBERR1MO,
Mag Ρ Ε T r Oekermän,
Eloquent. PROFESSORE Reg. et. Ord.PRO GRADU
PUBLICO EXAMINI DEFEKTstipendiariüs nesselianus
NICO LAUS WALLWIK,DALEKAKLUS.
IN AUDIT. GUSTAV. DIE VIII. JUNII,ANNI MDCCLXI.
Η. Α. M.
U Ρ S A L I £.
•
KONGL. MAJESTETSTro-Tienare och LIEUTENANT,
HGGaDLE HERREN, '
Herr OLOF N. MALMSTEINådle ocb högaktade hem:ar,
Vice HÅR ADSHÖfDINGEN.
Herr PETTER DUFVARÅD,MANNEN,
Herr OLOF ABR. GROOTHHerr ALEXANDER OHMANBRUKS-PATRONEN och HANDELSMANNEN,
Herr OLOF RO Μ Ä Νmine günstige gynnare.
Inför F.dra ögon, Mine Herrar, framlägger jag de?,ta Aeademilka arbete, iltom etr prof ät min vörd¬nad och åikånfliL -Upiagen clet med vanlig bena-
genhet och gynnen det på (amma fårr, (om defs ap-hofsman. Theη Hogfte kröné ^Edri dagar med fållhet;få blir nun önikan fullkomnad, fom aldrig ikall uphö-fa att med vördnad lefva,
M/NE GUNST/GE HERRAR»Eder,,
SdmjuRe tjenareNltS WALLWIK.
■§. VIL
Ρoft adventum Miltitii in Saxoniam ? de Lutheronoxiferne! a&um fuii & conventum quidem , ut Richar-- dus Archiepifcopus Treverenfis controverfise grbi-
ter judicaretur. Fridericus autem, quamvis MtJtiriö ad-ven tanυ %miicaifet, fe nihil cum hoc negodo habitururocommune, hoc ramen arbitrium Richai di e/Ie confiiiitaodem negavir, cum iniidias Cajetsni, cq^'us ad nutumcmnia geri fufplcsbaiur, mefueret, fa-tius ducens, prl-mom ηovi Imperatoris conventum eile exfpeéiandum a).Etenim, Hifpsniae Rex, Caroius, Imperator Romanuscrearus efh Quam dignitatem acceptarn retulit Frideri«Go, qui facile hanc coniecufus fuifiet, niii tanturri recu-faiTet gloriee , melius eile exhtimando honores rncreri,quam adire b)- Nor» autem Miltitius iolus Principeninoftrum tentavit, cum in ipfa Saxonia Lutherus fuos ha«buerit hoftes. Eminet i ter ilios Dux Georgius, Pride*riet patrudis. Qui, cum tanto in do&rirtam novam fla-graret pdio , quanto hic arnorej omneni arripuit occa-fionem, qua novam opprimeret lucem, invidens forte
C 2 Fri-
a) Menck. 1, e- p- L reich.. T, 3* Seckend. 1. c, p. 6t«Weism. p. 1470,
t) Erafmus prxelare hac de re loquitur in epift, acl Jß'n» Epifc;Roffenfem. Dux Saxonia*, Fridericus, ab omnibus delatum impeh'«um ing'enti animo reeufavit, idque pridie_,„ quam Carolas eligeretur,cui numquam contigiflet imperii citulus > nifi Fridericus deprecatus est-fet, clarior honoreconcemto, quam fuiiTet adepto. Schurtzfleifch. i, c. p.p,Perabfurda & nullius momenti iunt itaque, quse in eum evomuit Οτdoricus Raynaldus, eonvicia, affirmare non dttbicans Fridericura, quiavitam Epicuream k. fuillam ducere confveviiTét, del'tias illas dignita«ii imperii prjetuliffe. Seckend. ad Indic. Ϊ» Hiftor. XXYIIj
# ) 18 ( #
Friderico hane glorlam. Nil juvat commemorare, quidHic ad coiioquium Lipiienfe, inter Lutherum & Ecciuminliiturum, fecerit, cum nulla ipflusad Principem noftrumulterior pértineat pars, niii quod tantumrnodo narratio-nero de rebus, ibi in controverfiam dedu&is, expeteret,& poft disceiTum quereias litigantium gravlfliirjas auciterit·Adfinemvero properante anno, (15-19) ad Eie&orem alla-ta eit epiftola, in qua vehementer queftus, in LutherumgravifliiTie invehitur Georgius, dicendo eurn, maximo-rum, in quibus verCaretur, errorum caufla, pcena efledigniflimum. Prsecipue vero in do&rina de Sacra Ccenaeurn errare affirmat, aliosque in errorem inducere. HuicFridericus, nullam, ait, fuam hujus reLefle eulpam, nontamen inter eruditos deefle, qui fuum ei adjiciant calcu-lum <?). A- fequenti, 1520» Papa Romanos animadvertens»JMiltitil operam irritam fuiile, iniatiabrkm fuarn crudeli-tatcm in Luthero ut exerceret, aiuftoribus InimiCis & inprirnis Eccio, hunc» cum dodr in a omnlbusque, qui ejus
• faverent partibus , anathemate percuffit. Nec defuere-,qui Fridericum in fufpicionem adducerenf. Fridericusautem ad literas Valentmi a Teutleben refpondens, nia-le volorum omnium invi dam & obtre&ationes-profternitatque obterit, oflendendo, controverfiaS nuperrime mo¬tas, non fui efle arbitni , feque fehtemias Luthes! inmedto rehnquere, eum ver> avidiflrme informaiionemdefidi ar & fponte quidem Wiftenherga abiiiTe, nift aliudfenuilet Miltitius: ratus prseterea Lutherum eousqueau-daciae vix" proceffiffe , niii Eesiardore Inceniun». Ve-retur quoque , ut opeune- Tibi confuleret Pontifex, fi vi inLutherum uti pergeret. Eum enim jam efle florern lire-rarum, ut etjam infim® fortis horntnes veritatis amore
compiexi <?)· Nec feiiclus fuccefiere conatys Marini Ca-rocciaii & Hieronyni Aleandri,x quorurn uterque Priaci·pem Colonise Agrippinas convenit, jaben fe Pontifice ro-gantes, ut fetipta Lutheri incendio confumenda curaref,eumque vel capitis damnaret, vel vln&um Pontifici fiiie-ret. Quibus iile omnia pollicetur, dummodo Lutherumcrimine quodam aditringere poiFent e). Haec fatis indicantquam bene jam tum Friderici animus fuerit confirmatus.
§> WillAnnui 1521, propter comitia Wormatienfia, ma«
xlme ceiebris eit, Ele&or enim, cognito., quantum Lu«therus adiret periculum, fi omnia nutu& arbltrio Anti-ftitis Romani fierent, omnern morit lapidem 3 ut res, re¬ligionen* fpe&antes, Imperatoris & ordinum regni ex-amini fubjicerentur. Jam ante non tanturo Luthcrus,fumma animi & verborum cbfervantia Carolum foilicita-rat, ne fe, indi&a caufia, damnaret: led Carolus etjarnipfe, per Hieras, hac de re, curn Friderico egit. Hujusautem cura faétum ef}, ut Lutherus, Wormatiam citarus,ne in varia adducerefur discrimina, Imperatoria tuti iti-neris gratia frueretur, & ipfius Caroli caduceatorem, Ca-fparem Sturmium , irineris comitem haberét. Qua res,ut run Weismaono loquaV , ma^num prafeBo contemtumPontifici i nominfs-9 magmm Crjarts genervfitatem, ma-%nam Friderici EltStons r 011(tantiam & auctoritätem in-Silicat Cautum quoque Frintrici prudentia fuerat, neCaroios folitis hofljué vi riratis darooribus, hsereticis nonfervandam eflfe tidem diduantibus, aures iuas patere per-mitferet. Omnes nanque contenderunt ingenii nervös,qui aulje Romance favebant, ot, hac occafione , fuperio-res discederenf. Non vero fmguli eadcm ufi funt confr-
lii
i?)SecIc, I, c. p. 101, e) Sieidanus 1» b P· Melch, Ad.in*U» luth» p, f6f Secfc, i, c, p. 12f.
φ ) 20 ( %Iii raiicme. Qui&am enhn, nirnia adhiblta feverltafe,«on nifi crucem & torroenta rrslniiati iunt· Aiii vero 9meiiorem pr£ fe ferentes fpeciem , rnagnas propofuerepollicitationes. Hos snter iuit Giapio quidam, Carole aconHfßonibus. Hlc cum Popiamo y-miniftrp Sletfloris no-'ftri collocuttys* noaquirdero' de /luriio reilgionis & plurl··mis Lutheri fcriptis detrahit; qu&dam tarnen eorum per-ftrinxit, (Vadens, uf ? inter utramque partem, de certisquibusdam atbitris convenlret,. coram quibus» caufla Lu¬therans ågeretur. Hoc autem conftliutn oculaiijOlmoFn.derico non placuif. Satis enim noverat., quantum ejus«modi judicum sequitat i poiTef confidere, Marinos vcroCarocciala, Äleander & quotquot cos fequebantur, farisfuperque oitenderunt,quanto in véritatem flagrarent odloie contrario fuiile.FridericHn Lutherum, Wormatis? di-centem cauiTam, merifa, permagna fole clarius apparet.
r Fecit oirmino aufloritas Principis · ut qutvF, prseteropinf-onem ornnium, Luthero exhibiti /int hhnores, G^njlan?tia & anirnl magnitudo, qu® Luthero inerat , ipfi fyitgrata & accepta. Hinc cum Lutherus, coram Imperator«& Ordinibus, animi & fiducise plenus , doétrinam fuamprofefius, nulla ratioß-e (hie cedere veljet adverfariis, fedacriter morti fe ofiferret, Friderieus efoquentiam & au-dacianvLutheri dilaucjans·,. Spak t ino dndt: 0! quambene
* VaterMartinus, Germanice cf Laune, coram Cajare If or-dinibus iocutus e[L Satis am nimikm animojus fuit. Sa¬tis quoque conilsf, quantO:affe(äiJ Luthero'optima .quae*vis ,optaverit, ii. jit-eias IpFiue, ad Joh. Fridericum fratrisfiiium rnHTas, confulere velimus: Si in viribus, inquir,meis pofiium fuiffet > promsifltmus forem juvanåi Lutberumin t is 9 qua jure petere pojfet. Gredas tarnen ita me ur-geri Sf a tälthus, ut admiraturus fit, fi id narrarerim.Nihil aliud at>i videtur, quam ut in exilium pellatur; Oui~.cuttque ullo modo tili bene cupere deprekemittur, pro hare*
$ ) 21 (
/fffl habetur. Deus ifla in bciivm vertat ΐΡ profr&o iifamtaußäm mn defirat. fet fterum: Αίαmm cäußa in hocverfaturut m exilium ejiriatur } nulluni contra hac e(i
■ rmedium y eventus tamen 'flat p*n?s Penni. Si dß te, D?oinvante, pervenerOy mirahnrvoho: tredai ve Inn, qjtod nanfoium Anna i& Caiphas, fed Lf Pilatus & Merodes, Lutherβadvcrfaritur. Infjgne gratise Prtncipis* etjarn fuit docu-mentum, quod l&, retiitentibus licet legatisRomanis, o-inni modo sn id iacühuerlt, ut Liithéro, Wormatia ab-eunti, fuies fervaretur publica Nec ipfe Worjrsatise mo¬rbus eft, donec dira? profcriptionis (decretum, jubenteCarolo , au&ore vero Aleamfro, contra Lutherum, es-fet faélum. Certus euim conti Iii & eventus, nullius cul-pse pariiceps, ad iuos rediit lares. Conf, Μsich. Adam.in vita Lutheri p. ?d, Meock 1. c* ρ 6o§. fqq. Sleid, 1. f.p. >6. ς?. Seck, 1; c, p» 140. fqq. 151. fqq. Weisnvp, 1481.
Quid, quod fecit Fridéricus, vt, Wormatia decedenSj?n locum quemdarn remotlorem fecederet JLutherus.lime horoiifibus quibusdam, de quotiim fide certior fult,in rnandatls dedit, ut hieum, in irmere interceptum, eodecucererit, quo hoftium fagaätas non poftet penetrare.Qui quidem Luthefo, Wiitenbergam petenti, in innerepbvit, nihil morsti, comitibus abire juffis», eprn ad ar-c^m Wartenburgenfem prope Ifenacum cormiabentur ,corporis veluti cuüodes, FaterBur Lutherum hujus con-fiiiincn fuiffe ignarumj ea ramen erat Pdncipis nollripru-denfia, ut nuilurn loci, in quem abiret. Lutherus, haberevoluerif notiriam, nec muk?s fua Sogifafa aperiret. Slbitotam rem prorfus ignorant fuiiie tekatur Spalarinus: re~vertens, inquit , in itinere capitur. ( Luth. ), mccventibus bo-nis Cf verbi Divini Iiudiofis otnnibus a), An vero Jpre
Caro-
0) Menck. p. 80$»
Ψ ) 22 C ifcCarolus Imperator, ab iilo negotio, non fuerit alienus,id quidem nos in.medio relinquirnus, licet non deficit,qui hoc affirmare haud dubitent b). Lutherus vero inPatmo, ui vocant, fua delitefcens, pro loci ac temporisratione, per Principis fui munificentiam, in omniurn re-rum abundantia vixit. Fridericus autem de flore iitera-rum ac diffipanda barbarie non minus 9 quam Lutherus derepurgandls facris, follicltus, interea Wittenbergam ac-cedens, plurima ad fcientiarurn ac reipublicae Chriiiianaeemolumentum pertinentia, re ipfa preefti'it c). Multaetarnen, hoc tempore, eum torquebant curte. Coliegiumenim fodalium S. Auguilini Wittenbergenfium, licet avariis fuam iocietatem vindicaverint corruptelis, fervortarnen eorum eo proceiht, ut a fapientiffimo Principenon poiTet probari. Hac occafione arrepta, £)ux Geor¬gius non definebat ei fuis quereiis multum negotii faces-iere, multumque creare toedii. Lutherus, cujus quidemEledlor, hac in cauila, confiliis fuerat ufus, taruos oriri |motus, segre ferens, lenioribus remediis truilra tentatis,ipfe vitse fuae non parcere conftitult, Wittenbergam rede-undo. Et recliit quidem, d. 6 Mart. 1522. infcio & in-vito Friderico, cui tarnen ratione rediius fui reddita, adfolita iludia, non prohibente Principe, reverius eil d),
verat Pontihcalem. Hlc primum arniciilimas FridericoiTiiferat Hieras, &,Γϊ dicamus, quod res eil, ipfe ad re¬formationen! fuit propenfior. Ab invidis vero in deviaraptus, eandern cum anteceffore inflare tibiam eil coadlus,quod certo ex diceodis conilablf. Adla fuere tunc turbu-lenta illa comitia Norimbergenfia, in quibus veritatis in-
imici
^ J) Weism. p. 14^. S'etk," p. ifp.Tqq. c) Menet 607. il)13, 60g, Seck, ffP, fqq, \ * -Z1·
/
❖ ) ®3 C #
Ipic! varia molitl $ ne ip/i quidem Friderico parcére vo-Jucrunr* Er ut vera fateamur , Fridericus, ultimo vitastempore, maxima fus in R e forma t tonem Lutheranam fa»vpns docum nia dedit. In comitiis enim iftis, antequampeivufgsretur edjpdu;n, non tanturn obflitit, ne concio-nes facne impedlrentur *)<, fed etjam adfeveravit, decre-tum Wormaiienfe nec fuo confenfu effe editum , nec fe-cum & cum fratre communicatutn. Quid? quod, nec au-éloritas Caroll, nec repetHa Henrici Ångli & LudoviclBohemlc! Regum monita, nec cornminationes Hadrian!,ijec vox Campegli blandiloqua, nec querelae Georgii, necrumores de vi, contra fe adhibenda, & dlgnitate Ele<5to-rali amitienda* eum a partibus Lutheri avocåre potuerunt.Hlnc omnem dedit operam, ut Luiherus prius, in conci-lio generali# diceret cauiTam, quam pcenas daref. Etfe-cit quidem conventus Norimbergenfis, ut dira illa Wor-inatienfis lex non ampiius valeret, quam prout permitte-ret prsefens rerum Facies, fpe conciiii convocandi fa&art).Non parum praeterea ad Iaudes Principis noftri pertinet,quod, extern! licet in cultu Divino, fplendoris eilet a-mantiflimus, varias tarnen inutiles rejecerit ceremonias& lingvam Germanicam in facris adhibendam curaverit b),
§ XI.Haec fuere prseclpua Frlderici Sapientis in Lutherurrt
benevolentiae teftimonia, ut reliqua ejus merita tacitusprsiteream a). Non fine fingtilari divinae fapientiac con-
- fillo fséium exiifimamus, ut reformatio Lutherana in caD inci»
*) Legati Saxonici petierunt> ut edi&o regimenti infsrereniurbaec verba : ut oQncwnatores nihil praeter verum, purum & ßncerumEvangelium ι & ßpprobaiam Scripturam pie, manfyete £s! Cbriflia·nt, juxta dpérittttrt & expofition em approbatae & ab ecclefia re-ceptae Scripiurae doceant & praédicenU PVeism, p. 1490. · a\IVtim, 1490. fqq» MencK 617.fqq. & Sick.ptfüm, b) Menck, 620,434. 640, a) Cfr. Scliurtzficifc, l*c. p. 19. ao.
❖ ) 24 C #
incideref tempora. qulbuj, omnibus, qm fupra vulgurafapere & novi quid audere velien?, tanrum Majcenafem 5tantum cailioris eruditionis amaiorem, tantum facrarum
itandedarum admirstorem b), quibös fuai commendareritortunas, liceret habere. PeHVafus fatis Princeps hic,baud vulgariter fapiens, de f&cerdotum infldiis, non potuit non fibi gratuIarU iniperantium dignfratjm, orta !u-ce Evangelica, vindieaii t). Ne autem exifBmes hsncpraecipue ejus in Lurherum fsvoris fuiße cauiTsm, cumis in primis efficacise, veritau inika?, referat originem.A t moras & nirnianv forte circumfpedjonem ei vitio ver-tis: verum enimvero ca eil veriistis indolés, ut fcnfimprogrediarur x fuamque virn non uno momento menit in-ftiliee. Nec fapientis efTc credßerim, cuivis opinion!,nondum perfpefta indole, üdem habere. Quid ? quodnon orrmino erat ccrtus de fucce/Iu, cum tum auåoritasImperatoris, infidiseqqe facri ordinis, omnia eS objicersntobfiaculaj tum aliorum Principum, fuseque ipfiüs Pro-vlncisc Ordinum confiJio &t)påbusnon fublev,i retur. H;nclicet ipfe nova docendi ratione fotaretur, eafe tamer. ils,quibus prxfuit, publicis mandaiis commendarc moratus
eftr
i) Quo amore, ak Spalatinue (m vira Frid.) diligentia , de»votione, Ele&or verbum Dei proiécutus fit, neminem lätet. Ante-reformationcm multura ei displicuit, quod verbum Dei tam male tra¬ttaretur, Ofta dein qusdam Evangel.fi luce, dixit fe iemper fperalie,fore> ut de fide puriorem cognicionem fimus habitori, Interim con-ciones libentiJlione audivit, & iegit verbum'Dei * Evangeliilas praefer-tim j ex quibus molia egregiä ac coniblaticms plena difta in promtuhabebat & utiliter appiicare nove ra t. Seck, ρ» 7p, 1» c. coli? ρ. ijp.
c) Principes > quorum dignationem, faßu facerdottrm proculca«tam* Lutherus ex divinis literis aiTertum iyit, viri dåftinata non ροία*erunt non approbare. Frselértim cum doceret ipfis far cffe eccle/iaemal·· medicinarn difpicere ac facerdotum vitia cotrigere, itemque bonalacra, quibos monachi & clerus fegöitiem fuam ac iacrum alerenc» adgcnuinos revocare ufus* Rechenb. Hift. Ebel, ρ, 436« Conf» Konung
gratifFnnas fore, nifi tanti herois merita monimentisconfecraturae effent nunquam intermorituris a). Nec e-puditi hoc fuo officio rieeiTe voiuerunt. Supereil ingensnumerus infignlum, quibus ornatur Fridenens, tituio-rum. Meruit omnino, ut diceretur amatör pacis, pru-
D 2 den»
<0 Conf. Seck. 1» 1, P* 0.13» 1. 2. p, 23. f) Vid, Seck. I»t. p. 12.(5, f) De obitu Friderici hgec feribit Lütberusf Quod Äomnino deßnita eft ira in coeio , ut nec orationibus, nec co η ii i i · * im-pediri poiEt, impetrsbimus, uc Jofias nofter ät pace dormiar, Sr mun-dus fibi relinquatur in fuam Babylonem, g) Die 4- Maji, (fcribitSpaiafinus ap, Menck, p. 643.) obiit Loch« Fridericus Pater Patriae&c- conf, Schurtzflcifth, 1, c» ö) Burckh. 1, c. i. l, p, 22>$»
